________________
૨૮૪
: આત્મકતાનો આદર્શ
કબૂલ કરવું પડયું છે કે, કેવળ જડ તત્વનો જ સ્વીકાર કરવાથી. નીતિ અને પરોપકારના તત્વની સત્ય વ્યવસ્થા અધૂરી અને અનિશ્ચિત જ રહે છે.
સ્વાર્થ કરતાં પરાર્થને પ્રધાન માનવાની કે અનીતિ કરતાં નીતિને શ્રેષ્ઠ માનવાની યુક્તિ તો જ ઘટી શકે છે, કે જે નીતિ અને પદાર્થથી થનારા ફાયદાને અનુભવનાર કઈ તવ અસ્તિત્વ ધરાવતું હોય. અન્યથા ઐહિક સુખના ભેગે પાળેલી નીતિ કે કરેલે પરોપકાર ફળશૂન્ય ઠરે છે.
આ પ્રકારની નિરાગ્રહી બુદ્ધિને ધરનારા પંડિતો જે કે સત્ય તત્ત્વને હજુ સુધી પામી શક્યા નથી, તે પણ તથા પ્રકારની સામગ્રીનો યુગ થતાં, પામ્યા સિવાય રહે એ પણ બનવાજોગ નથી.
નિરૂપણ કરનાર જડ કે ચેતન?
પરંતુ જેઓ જડવાદને જ તત્ત્વ માનીને બેસી ગયા છે, અને તેના જ સમર્થનમાં પિતાના તરગે મનફાવતી રીતે દેડાવીને અધ્યાત્મવાદનો તિરસ્કાર કરે છે, તેઓની બુદ્ધિ તે અતિશય દયાને પાત્ર છે. અર્થાત તેઓને વિચાર કરવા માટે બુધ્ધિ મળી છે, પરંતુ તે જડવાદના આ ગ્રહને વશ પડી ગએલી હોવાથી તેમના યથાર્થ વિકા ને કાર ? અવરોધી રહી છે.
