________________
૨૭ર
આસ્તિકતાને આદર્શ
એ પંથના એક પંડિત સ્પેન્સર એમ જણાવે છે કે, એક કીટથી માંડી મનુષ્યપર્યત સર્વ સજીવ સૃષ્ટિ પિતાના સુખના ભેગે બીજાને આનંદ આપવામાં જ સુખ માને છે.
પ્રથમ સંતતિ ઉત્પન્ન કરવી અને પછી તેનું સંરક્ષણ કરવું, એ વ્યવહાર સમસ્ત પ્રાણીગણમાં પ્રસિધ્ધ છે. અર્થાત્ સંતતિ માટે એટલે પારકા માટે સ્વાર્થ ત્યાગ કરે એમાં કીટથી માંડી મનુષ્યપર્યત તમામ પ્રાણીઓ આનંદ માને છે.
તદ્દન પછાત જાતિમાં પણ પિતાની સંતતિ માટે જ નહિ, કિન્તુ પિતાના જ્ઞાતિજનો માટે પણ મદદ કરવાની પ્રવૃત્તિ આનંદપૂર્વક કરવામાં આવે છે. માટે સજીવસૃષ્ટિના શિરોમણિભૂત મનુષ્ય તો પરાર્થમાં જ સ્વાર્થ જેટલું સુખ માનવાનું, સૃષ્ટિનું જે ચઢતું ધોરણ છે, તેને અપનાવી લેવું જોઈએ.”
સ્પેન્સરને આ યુતિવાદ ખોટો છે એમ કહી શકાય તેમ નથી. પરેપકાર એ સદ્ગુણ, મૂંગી સુષ્ટિમાં પણ બાળકનું સંરક્ષણ કરવાના આકારમાં નજરે ચઢી આવે છે, તે જ્ઞાનવાન એ મનુષ્ય, તેણે તે તેની પરમ સીમાએ પહોંચવું, એ જ તેને માટે ખરામાં ખરો પુરુપાર્થ થઈ પડે છે.
આ રીતે એ તત્ત્વની આધિભૌતિક વ્યાખ્યા પણ છેવટે કરવી પડે છે, પરંતુ આ પ્રકારની વ્યાખ્યા કરવા
