________________
૨૭ ?
આસ્તિકતાનો આદશો
ખર્યા અને એક લક્ષાધિપતિએ ચાર રૂપીઆ ખર્ચા, ઘણને ઘણું સુખ શામાં રહેલું છે? શ્રીમતના કે ગરી. બના દાનમાં ? બાહ્ય દષ્ટિએ તો શ્રીમંતને દાનમાં જ ઘણાનું ઘણું સુખ રહેલું છે, એમ લાગ્યા વિના નહિ રહે, પરંતુ ગરીબનું ચાર આનાનું દાન એ તેની આખી મૂડીનું દાન હોવાથી શ્રીમંતના દાન કરતાં ગરીબનું દાન અધિક ફળવાળું બની શકે છે.
“ઘણાનું ઘણું સુખ એ આધિભૌતિક-નીતિતત્વનો જે મોટો દેષ છે, તે આ જ છે. તેમાં કર્તાના માનસિક ઈરાદાને કે બુદ્ધિને કાંઈ જ વિચાર કરવામાં આવ્યો નથી.
માનસિક ઈરાદા તરફ પણ લક્ષ્ય આપવાની વાત આવી, ત્યાં “ઘણાનું ઘણું સુખ એ નીતિનું લક્ષણ ટકી શકતું જ નથી. કેવળ બાહ્ય પરિણામો (ફળ)નો જ વિચાર કરવાનું હોય, તો જ “ઘણુંનું ઘણું સુખ એ નીતિ ટકી શકે એમ છે. “બાહ્ય પરિણામેની દષ્ટિએ એના કરતાં ચઢીઆ નીતિમત્તાનું તત્વ બીજું કઈ મળી શકનાર નથી,’ એ વાત ખરી છે, તે પણ કોઈ કાર્ય ન્યાય કે અન્યાય છે, એનો વિચાર એકલા એ જ તત્ત્વ ઉપરથી થઈ શકતું નથી. એ તત્ત્વ સિવાય બીજી અનેક બાબતોને વિચાર કરવાનું બાકી રહે છે.
કેવળ બાહ્ય કર્મ ઉપર જ જે આધાર રાખીએ, તે ઘણીવાર એનાથી ઠગાવાનું જ થાય છે. “બાવ બેઠે જપે
