________________
આત્મતત્વને માનવું જ પડે
२६८
| સર્વ સત્પરુ જગતના કલ્યાણ માટે શ્રેમ કરે છે એ વાત સાચી છે, પરંતુ જે મનુષ્ય જગતના કલ્યાણ માટે શ્રમ કરે છે તે બધા જ સત્પર હોય છે, એ નિર્ણય કરી શકાતો નથી. કાર્યની સાથે મનુષ્યનું અંતઃકરણ પણ હોવું જોઈએ. યંત્ર અને મનુષ્ય વચ્ચે મોટો ભે પડતું હોય, તો તે આ જ છે.
બાહ્ય પરિણામ ઉપરથી યંત્ર સાચું છે કે ખોટું તેને યથાર્થ નિર્ણય કરી શકાય છે, પરંતુ મનુષ્ય સાચે છે કે બેટે તે તેના બાહ્ય કૃત્ય ઉપરથી કે તેના કૃત્યનાં બાહ્ય પરિણામે ઉપરથી કદી પણ નક્કી કરી શકાય તેમ નથી.
એ જ કારણે અજાણતાં અથવા ભૂલથી થનારા અપરાધે કાયદામાં પણ ક્ષમ્ય લેખાય છે. અર્થાત કોઈપણ કૃત્ય સારું છે કે નરસુ, ધમ્ય કે અધમ્ય, નીતિનું છે કે અનીતિનું તેનો ખરે નિર્ણય કૃત્યના બાહ્ય ફળની સાથે તે કૃત્ય કરનારની બુદ્ધિ, વાસના યા હેતુની સાથે પણ અગત્યને સંબંધ રાખે છે.
દાન કરવાની ક્રિયા, એ ક્રિયારૂપે બહારથી સરખી છે અને તેનું ફળ “ઘણાંને ઘણું સુખ” એ સમાન છે, તે પણ એક નિષ્કામ બુદ્ધિથી કરે છે, એક કીર્તિ માટે કરે છે, અને એક કઈ
અન્ય ફળ માટે કરે છે તો તે બધાં દાન એક સરખા ફળવાળાં કદી બની શક્તાં નથી. ઈરાદે ફરવાથી ફળ પણ કરે છે.
એક ગરીબ માણસે ધર્મકાર્ય માટે ચાર આના
