________________
આત્મતત્વને માનવું જ પડે
२९७ નીતિમત્તાને નિર્ણય કેવળ સંખ્યા ઉપરથી કરે, એ કેવળ મૂર્ખતા છે. લાખો દુર્જનોને સુખ થાય, તે કરતાં એક સજજનને સુખ થાય તેજ ખરું સુકૃત્ય છે. એને અર્થ એ જ છે કે, એક સજજનને સુખ થતું હોય, તે લાખ દુર્જનના દુઃખની તેની આગળ કાંઈ કિંમત નથી. એને આ અર્થ કર્યો એટલે “ઘણાનું ઘણું સુખ એ નીતિમત્તાનું લક્ષણ તરત જ પાંગળું બની જાય છે.
કઈ કોઈવાર લેકને જે વસ્તુ સુખાવહ લાગે છે, તે જ દૂરદર્શી પુરુષોને પરિણામે ગેરફાયદાકારક લાગે છે.
કેટીસ અને ઈસુ ખ્રિસ્ત જેવા પુરૂષે પિતાને મત પ્રમાણે જે કલ્યાણકર ઉપદેશ તેમના દેશબંધુઓને આપતા હતા, તે જ ઉપદેશ તે વખતના લેક અને લોકના અગ્રેસરોની દષ્ટિએ તેમમે “સમાજના શત્રુ” ઠરાવવામાં કારણભૂત બન્યા હતા. એટલું જ નહિ, પણ એજ ગુહા માટે તેઓ દેહાંતદંડની શિક્ષાને પાત્ર બન્યા હતા. એટલા માત્રથી તેઓ (સોક્રેટીસ અને ઈસુ ખ્રિસ્તનું કૃત્ય શું અન્યાયી બની જાય તેમ છે?
“ઘણાનું ઘણું સુખ એને નીતિનું એકમૂળ તત્વ ક્ષણભર માટે માની લઈએ, તે પણ ઘણુઓનું ઘણું સુખ શામાં રહેલું છે? એ ઠરાવવાનું તે ઉભું જ રહેવાનું છે. અને એને ઠરાવનારા કોણ? એ ઠરાવવું પણ જે લેકેને જ સોંપવામાં આવ્યું, તે સેકેટીસ અને ઈસુ ખ્રિસ્ત જેવા
