________________
પુણ્ય અને પાપનો વિવેક
જુદા– લઈને વિચારવામાં આવે, તો તે જડ પદાર્થ છે, એમ કઈ પણ સુફાને સમજાયા વિના રહેશે નહિ. મૈતન્યને એક અંશ પણ તે એકેશ્યમાં નથી. આત્માનું જ્ઞાન કે શાંતિ આદિ ગુણ પણ હમેશા શરીરને આશ્રિત નથી. વ્યાધિની હાલતમાં પણ શાંતિ તથા તંદુરસ્તીની હાલતમાં પણ અશાંતિનાં સેંકડે ઉદાહરણે નજરે પડે છે.
એથી સિદ્ધ થાય છે કે, શાંતિ, શૌર્ય, જ્ઞાન આદિ ગુણ સર્વથા શરીરને જ આશ્રિત છે એમ નથી, પણ શરીર સિવાય અન્ય કોઈ પદાર્થોને જ આશ્રિત છે. એ જ કારણે શરીરનું બળ, શરીરનું રૂપ આદિનું અભિમાન કરવું અને શરીરના નિમિત્તથી પિતાની જાતને સુખી યા દુઃખી માનવી, એનું જ નામ અધર્મ છે,
મગજમાં જે વિચાર ઉઠે છે તે પણ સૂમ દષ્ટિએ જતાં આત્માના નથી એમ નિશ્ચિત થાય છે. કારણ કે આત્મા પિતે પિતાને, એ વિચારોનો કેવળ જ્ઞાતા છે, એવી પ્રતીતિ કરે છે. એ વિચારોમાં “હુપનો અનુભવ નથી કરતો, પણ “મારાપણાને અનુભવ કરે છે.
જેવી રીતે ‘હું છું—“જાણું છું”“સુખને ચાહું છું –એ પ્રકારની પ્રતીતિ “હું”પણાથી પૃથફ પી શકતી નથી, તેવી રીતે હું વિચાર કરું છું' એ પ્રતીતિ ‘હું'પણાથી પૃથકુ પી શકતી નથી એમ નથી, અર્થાત્ પૃથક પડી શકે છે. એટલા જ માટે અસ્તિત્વ (સત), જ્ઞાન (ચિત) અને સુખ, શાંતિ યા આનંદ (આનંદ-એ
