________________
૧૪
આસ્તિકતાને આદર્શ વાળાઓની એક્સરખી પ્રીતિને પ્રાપ્ત કરવા માટે પણ તેવી જ જાતના વાદેનું શરણું લેવું પડે, એમાં આશ્ચર્ય જેવું કાંઈ નથી.
જેઓએ સિદ્ધાન્તભકિત છેડી દઈ ને, સર્વની પ્રીતિ સંપાદન કરવી, એને જ એક મુખ્ય ધ્યેય બનાવ્યું છે અથવા “સર્વના પ્રીતિ અને સિધ્ધાન્તભક્તિ એ બંને સમકક્ષામાં કર્તવ્ય છે.” એમ સ્વીકાર્યું છે, તેમાં માર્ગભ્રષ્ટ થવાનું બીજ અવશ્ય રોપાઈ ગયું છે અગર રે પાઈ જવાનું છે, એમાં કશો જ સંદેહ નથી. અનુભવ આ વાતને મજબૂત ટેકે આપે છે.
સિદ્ધાન્તભક્તિ નિષ્ઠા ગૌણ બન્યા સિવાય, સિદ્ધાન્ત નહિ માનનાર અગર તેની છડેચોક અવગણના કરનારની પ્રીતિ સંપાદન કરવાની ભાવના જાગૃત થવી, એ અશક્ય જ છે.
એને અર્થ એ નથી કે સિદ્ધાન્તને નહિ માનનારની સાથે ઝઘડવું, પરંતુ “સિદ્ધાન્તની ભક્તિ પ્રદર્શિત કરતાં સામે આત્મા નારાજ થતો હોય, તો તે માટે ભકિત પ્રદર્શિત કરનાર જવાબદાર બને છે. એમ માનવું તે રોગ્ય નથી.
ભકિત કરવામાં પ્રદર્શિત થતી વિધિને દૂર કરવાને સઘન બેય પ્રયત્ન કરવા છતાં પણ સિધ્ધાન્ત ભકિત પ્રદર્શિત કરનાર ઉપર નારાજ થનાર સિદ્ધાતવિરોધી વર્ગ રહેવાને જ છે.
