________________
આધિ ભૌતિકવાદ યાને જડવાદનું સ્વરૂપ અને રહસ્ય ૨૫૧
* અનેકાન્તવાદનું રહસ્ય * વિવેચક-શકિતના વિકાસ ઉપર માનવજાતિનો વિકાસ અવલબેલો છે, એ સમજી લીધા પછી એ સમજી લેવાની પણ પૂરેપૂરી જરૂર છે કે, મનુષ્યની વિવેચકશકિત અનેક પ્રકારની તરત મતાવાળી હોય છે. એ તરમતાઓ એટલી બધી હોય છે કે, તેમાંની એકને જ જે પકડીને બેસી જવામાં આવે, તો પકડનારની પ્રગતિ ત્યાં અટકી જાય છે, એટલું જ નહિ પણ, જે વાત પકડી લેવામાં આવી છે તે જ એક સત્ય છે, એમ માની લેવાથી પકડેલી સત્ય વાત પણ અસત્ય બની જાય છે. એકાતવાદ અને અનેકાન્તવાદનું આ જ રહસ્ય છે.
અનેકાન્તવાદ સત્યની સઘળી બાજુઓને સ્વીકારે છે, જ્યારે એકાન્તવાદ સત્યની એક બાજુ પકડી લઈ, બીજી બધી બાજુઓને ઈન્કાર કરવા પ્રયત્ન કરે છે. તેથી તેની પ્રગતિ રૂંધાઈ જાય છે અને પોતે પકડેલી સાચી વાત પણ અસત્યનું સ્વરૂપ ધારણ કરે છે.
સાચી વાત અસત્ય એટલા માટે બને છે કે તે સંપૂર્ણ સત્ય નહોતું, કિન્તુ સત્યને એક અંશ હતો. અને તે અંશને નહિ માનતાં સંપૂર્ણ સત્ય માની લેવાન પ્રયાસ થયે, તેથી તે સત્ય, સત્ય નહિ રહેતાં અસત્યને જ એક પ્રકાર બની ગયો.
બુદ્ધિની તત્તમતાથી શોધાયેલા એક જ અંશને પરિ
