________________
પુણ્ય અને પાપનો વિવેક
૧૩૭
ધર્મની આ વ્યાખ્યા ત્રિકાલાબાધિત છે. કોઈ પણ દેશમાં કે કોઈ પણ કાળમાં કોઈ પણ વ્યકિતથી એને ઈન્કાર થઈ શકે એમ નથી.
* સુખની અભિવ્યક્તિ જ પોતાના અસ્તિત્વ કે જ્ઞાનશક્તિનું ભાન (પછી ભલે તે અકપ કે ઘમાત્મક હોય પણ તે) તે પ્રાય? પ્રત્યેક પ્રાણીને હોય છે. પરંતુ સુખ અને શાંતિ એ પણ પિતાને જ ધર્મ છે, પોતાનો જ ગુણ છે, એનો અનુભવ સાધારણ જીવોને હેત નથી. જો કે ઈછા દ્વારા એની અભિવ્યકિત પ્રત્યેક પ્રાણીમાં હોય છે. પરંતુ અસ્તિત્વ કે જ્ઞાતૃત્વની જેમ તેનો શાશ્વત અનુભવ થતો નથી. એનું કારણ બીજુ કોઈ પણ નથી, પરંતુ સાધારણ જીવનું શ્રધ્યાન અને તન્મયત્વ સદા પર પદાર્થો પ્રત્યે ખૂકેલું હોય છે, એ જ છે.
પર પદાર્થ સ્વરૂપમાં એકબીજાથી વિસટશ હોવાના કારણે. સાધારણ જીવોની આ વૃત્તિ રાગ દ્વેષાત્મક રૂપ ધારણ કરી લે છે. અર્થાત્ રૂચિને જે અનુકૂળ હોય તેના પ્રતિ રાગ અને પ્રતિકૂળ હોય તેના પ્રતિષ જમે છે. તે વખતે રૂચિને અનુકૂળ પદાર્થના જ્ઞાનથી આત્મા રાગાત્મક સુખને અનુભવે છે અને રુચિને પ્રતિકૂળ પદાર્થના જ્ઞાનથી આત્મા દ્રષાત્મક દુઃખનો અનુભવ કરે છે. એ પ્રકારના રાગદ્વેષથી આત્માને શાન્તિ કે સુખ અનુભવવાને ગુણ દબાઈ જાય છે.
એ રીતે રાગદ્વેષાત્મક સુખદુઃખને પરાધીન બની
