________________
૧૫૬
આસ્તિકતાનો આદર્શ
થવાને માટે, આત્મા પોતાના વર્તનને તદનુસાર બનાવવાના પ્રયત્ન કરે છે. એવા જ્ઞાનમાં કપટાચરણનો સંભવ નથી, એ જ્ઞાની પરમાર્થ ને જાણવા છતાં, પિતાની રિથતિને. ઉચિત વ્યવહારને છોડતું નથી. અર્થાત્ આત્માની શુદ્ધ સ્થિતિને જાણવા છતાં પણ, જ્યાં સુધી એ શુદ્ધ સ્થિતિને પિતાને અનુભવ નથી થયો, ત્યાં સુધી પિતાની વર્તમાન સ્થિતિને, ઉચિત કર્તવ્યોનો અહંકારથી ત્યાગ કરતો નથી.
ક્ષારથી મળેલું જળ, તવદષ્ટિએ ખારું નહિ હોવા છતાં પણ, જ્યાં સુધી એનાથી ક્ષાર ભિન્ન ન થાય. ત્યાં સુધી વ્યવહારમાં તો પૃથફ કરવા માટે જેમ એ જાણવું જરૂરી છે કે એનો અસલી સ્વભાવ નથી અને એ ક્ષારથી પૃથફ થઈ શકે છે, તેમ એ પણ જાણવું ખાસ જરૂરી છે કે, વર્તમાનમાં તો તે ક્ષારથી મળેલું છે. અન્યથા, વ્યવહારમાં પણ સત્યતા નહિ થાય તથા ક્ષારનેથી જળ અલગ કરી દેવાની દિશામાં પ્રવૃત્તિ પણ નહિ થાય.
એ જ રીતે પોતે તે સોયના સ્પર્શથી પણ આકુળ થઈ જતો હોય, પરંતુ બીજા પર તલવાર ચલાવતી વખતે આત્માની અમરતા તથા સુખ દુઃખ-રહિતતાની વાતો કરે, પિતે ઈન્દ્રિયાસક્તિને તો છોડે નહિ અને આત્માને શુદ્ધ, નિરંજન, નિરાકાર કહીને સત્કર્મની ઉપેક્ષા કરે. પારકાનું ધન હરણ કરતી વખતે “સર્વ વહિવટ ત્રહ્મ'
