________________
પુણ્ય અને પાપનો વિવેક
૧૫૩
એને માટેનાં યોગ્ય ઈન્દ્રિયાદિ બાહ્ય સાધનોની પ્રાપ્તિ પણ થઈ જાય છે.
કઈ પદાર્થના ગુણથી માહિત થનાર આત્માને તે પદાર્થ ઉપર અત્યધિક આસકિત થઈ જવાથી, તે પદાર્થ જેવો જ દેહ મળે છે. એ રીતે પ્રત્યેક ક્ષણનાં કમ પિતાનાં ફળ આપવા તરફ સદા પ્રવૃત્ત રહે છે.
વાસનાની મંદતા થવાથી આસકિત કેમ થાય છે અને પર પદાર્થોની આસક્તિ કમ થવાથી આત્માની વિવેકાદિ શક્તિઓનો અધિક ઉપયોગ થાય છે. એની કાળાંતરે અધિકાધિક શક્તિઓની અભિવ્યકિત થતી રહે છે.
* આત્મિક વિકાસને કમ * સ્થાવર જીવેને ઈન્દ્રિયામાં માત્ર એક સ્પર્શનેન્દ્રિય અને સ્પર્શજ્ઞાન હોય છે. જેમ-જેમ આસકિત કમ થતી જાય છે, તેમ તેમ રસના, ઘાણ, ચક્ષુ, શ્રવણ અને બુદ્ધિ, એ ઈન્દ્રિય તથા એની શકિતઓની અભિવ્યક્તિ થતી જાય છે. એ શક્તિઓમાં આત્મા જે ફરીથી અનુચિત રીતે આસકત થઈ જાય, તો તે શકિતઓ પુનઃ અવ્યકત થઈ જાય છે કમ સે કમ સ્પર્શ શક્તિ કાયમ રહે છે એ પણ જે અવ્યકત થઈશતી હોત, તો આત્મા. સંપૂર્ણતયા જડરૂપ બની જાય, કે જે એના સ્વભાવ વિરુદ્ધ છે.
આ જ વિકાસનો ક્રમ છે. ચોર્યાસી લાખ એનિઓમાં આવાગમનનું પણ આ જ રહસ્ય છે, અપૂર્ણ મટી પૂર્ણ
