________________
૧૨૬
આસ્તિકતાને આદર્શ
અસામર્થ્યના કારણે કદાચ તે બંધનોને આત્મા ને પણ તેડી શકે અગર બંધનોનો રવીકાર પણ કરી લે, કિન્તુ એ સ્વીકાર વેચ્છાથી નહિ, કેવળ વિવશતાથી થયા પરાધીનતાથી છે.
સ્વતંત્રતાની ઈચ્છા કેવળ મનુષ્યમાં રહેલી છે એમ નથી બંધનમાંથી છૂટવાની ઈચ્છા કહો યા સ્વતંત્રતા પ્રાપ્ત કરવાની ઈચ્છા કહો, મનુષ્યથી માંડી પ્રત્યેક સચેતન પ્રાણી વ્યકત યા અવ્યકતપણે એક સરખી રહેલી છે. પોતાના વિવેકનું અભિમાન ધરાવવાવાળા મનુષ્યમાં તે તે સવિશેષ હોય તે તદ્દન સ્વાભાવિક છે.
બંધનમાંથી છૂટવાની સ્વતંત્ર થવાની એ ઉત્કટ ઈચ્છાને શાસ્ત્રમાં મુમુક્ષુતા કહેલી છે. એ મુમુક્ષુ પણું કઈમાં અધિક અંશમાં હોય છે. તો કોઈ આત્મામાં અપ અંશમાં હોય છે. તેને સર્વથા અભાવ કઈપણ પ્રાણીમાં હોતો નથી.
સ્વતંત્રતા મેળવવા માટેની સજાની જે ઉત્કટ અભિલાષા, એ જ સ્વતંત્રતા. એ આત્માને સ્વભાવ છે, એ સમજવા માટે પર્યાપ્ત પ્રમાણ છે. એટલા માટે જ મોક્ષ એટલે સર્વ પ્રકારનાં બંધનોથી છૂટકારે, એ આત્માને ચોથો સ્વભાવ છે.
* પાંચમે ગુણ એ ધર્ય સત્ અર્થાત્ શાશ્વત જીવન, ચિત્ અર્થાત્ અનંતજ્ઞાન
