________________
આત્માના ત્રીજે, ચાથા અને પાંચમા ગુગુ
૧૨૫
વશાત્ અનુચિત સાધનાને પણ ઉપયેાગ કરે છે તથા પેાતે કેવા આનંદને ઈચ્છે છે એને નિરૂપણ કરી શકતે નથી; પરંતુ એ એક જુદા જ પ્રશ્ન છે.
આત્માને સ્વભાવ આનંદ છે, એ વસ્તુના નિયમાં ઊધી પ્રવૃત્તિ કરવી કે નિરૂપણ ન કરી શકવું, એ લેશમાત્ર બાધક નથી. આત્મા જે આનંદને ચાહે છે, તે આન પરિપૂર્ણ, અનિતશાયી અને અક્ષીણ આનંદ છે, અને તે આત્માની અક્રૂર જ રહેલા છે. તેને મેળવવા માટે બાહ્ય પદ્માની આવશ્યકતા નથી. માત્ર એ આનઢને પ્રગટ થવામાં અંતરાય કરનાર વિપરીત ચેષ્ટાઓના જ પરિત્યાગ કરવાની ખાસ આવશ્યકતા છે.
* આત્માના ચેાથેા ગુણ : સ્વતંત્રતા
恭
અમર જીવન, સવિષયક જ્ઞાન અને અનંત આન એ જેમ આત્માના ગુણુ છે, તેમ સ્વતંત્રતા એ પણ આત્મધર્મ છે. કારણ કે આત્મા જ્યાં સુધી સ્વતંત્રતા પ્રાપ્ત કરતા નથી, ત્યાં સુધી તેને સતાષ થતા નથી.
સદા જીવિત રહેવાનુ હાય, સ પદાર્થીને જાણવાનું સામર્થ્ય પણ હોય અને મનાવાંછિત આનંદના ઉપભેગ પણ કરવાનું હાય, છતાં એ સઘળી વસ્તુઓના આત્માં પેાતાની ઈચ્છાનુસાર ભેગ ન કરી શકે અગર બીજાની દયાથી સેગવી શકે, તે! એ પરાવલંબન પણ આત્માને ભારરૂપ અને અસહ્ય લાગ્યા સિવાય રહેતું નથી. પેાતાના
