________________
પાયાના પ્રના
૭૯
અગર વૈરના અનુબંધથી, પૂર્વકૃત સંકેતથી કે કામાનુરાગથી દેવે મનુષ્યલેકમાં આવે છે. પરંતુ તેવા બનાવે આ કાળમાં કવચિત્ બનતા હોવાથી તેની તેટલી પ્રસિદ્ધિ દેખાતી નથી.
બીજી વાત એ છે કે, ઉત્તમ મનુષ્યને કેટલીક વાર દેવની ઉપમા આપવામાં આવે છે, તે પણ મુખ્ય દેવની વિદ્યમાનતા સિદ્ધ કરે છે. મુખ્ય વસ્તુ કોઈ જગ્યાએ હેય તેમજ તેને ઉપચાર અન્યત્ર ઘટી શકે છે.
* બધ અને મોક્ષ કે આમાં અને કર્મ એ બે પદાર્થોના સ બંધથી જેમ પુય, પાપ, પરલેક, સ્વર્ગ, નરકાદિની સિદ્ધિ થાય છે, તેમ બન્ધ અને મોક્ષ, એ બે પદાર્થોની પણ સિદ્ધિ એ સંબંધ અને અ-સંબંધથી થાય છે.
આત્મા અને કર્મનું એક પ્રવેશાવગાહનરૂપ આપસમાં મળવું એ બંધ છે. અને કર્મની સાથે મળેલ આમાનું એ કમના બંધનથી સર્વથા મુકત થવું એ મેક્ષ છે.
અહીં એક શંકા અવશ્ય ઉત્પન્ન થાય તેમ છે કે, જીવ અને કર્મનો સંબંધ આદિમાન છે કે અનાદિમાન ? જે આદિમાન છે તો પહેલાં જીવ શુદ્ધ હતો. તો તેને કર્મ લાગ્યાં શી રીતે ? શુદ્ધાત્માને પણ જે વગર કારણે કર્મનો બંધ થઈ તો મુતાત્માને કેમ ન થાય ? એ આપત્તિ ટાળવા માટે જે જીવ અને આકાશને સંબંધ જેમ અનાદિમાન હોવાથી અંત વિનાનો છે જીવ અને કમને સંબંધ પણ કદી દૂર થઈ શકશે નહિ.”
