________________
આત્મા જ્ઞાન સ્વરૂપ છે
જેમ સત્, અસ્તિત્વ અથવા અમરત્વ એ આત્માનુ લક્ષણ છે, તેમ આત્માનું બીજું લક્ષણ ‘ચિત્’ અથવા ‘જ્ઞાન’ છે, જે ત્રણે કાળમાં આત્માથી પૃથક્ કરી શકાતુ નથી. આત્માની કાઈપણ અવસ્થા એવી નથી કે જે અવસ્થામાં આત્મા ઘેાડા પણ જ્ઞાનવાળા ન હેાય.
૧૨
અજ્ઞાનમાં અજ્ઞાન આત્મા પણ એટલુ તે! અવશ્ય જાણે છે કે, ‘હું કાંઈ પણ જાણુતા નથી.' એ અનુભવ કરાવનાર પણ એક પ્રકારનું જ્ઞાન જ છે. આપણે જ્યારે કેાઈ માણસને એમ ખેલતા સાંભળીએ છીએ કે, હું અમુક વિષયમાં કાંઈ જાણતા નથી.’-તે વખતે એને એટલે તે નિશ્ચય થાય છે કે, ‘અમુક વિષયમાં હું કાંઇ જાણતા નથી.’ એ નિશ્ચય કરાવનાર કાણુ છે ?
સહુને કબૂલ કરવુ પડશે કે, અજ્ઞાનતાનેા પણ નિશ્ચય કરાવનાર એક પ્રકારનું જ્ઞાન જ છે, એ જ્ઞાનપૂર્ણ છે કે અપૂર્ણ છે, યથા છે. અયથા છે, થાડુ' છે કે અધિક છે? તેના નિર્ણય આપણે અહીં નથી કરવા પણ તે એક પ્રકારનુ જ્ઞાન જ છે, એટલે જ નિશ્ચય આપણે અહી કરવા છે.
