________________
પાયાના પ્રને
હ૭
ગતિરૂપી સંસારમાં પરિભ્રમણ એજ આત્માને પરલેક છે. એ ચાર ગતિઓમાં મનુષ્ય અને તિર્યંચ ગતિ સહુ કોઈને પ્રત્યક્ષ છે પરંતુ દેવ અને નારક એ બે ગતિ કોઈને પણ પ્રત્યક્ષ નથી. તો પછી તે પણ જગતમાં છે એમ શી રીતે માની શકાય ? આ પ્રકારનો પ્રશ્ન કરનાર આગમ-પ્રમાણને માનનાર નથી, એતો આપોઆપ સિદ્ધ થાય છે.
તેમ છતાં પણ દેવલેક અને નારકી પ્રત્યાક્ષાદિ પ્રમાણે દ્વારા જેટલી રીતે સિદ્ધ છે, તેટલી રીતે બતાવવાથી તેવા આત્માઓમાં પણ જે યેગ્ય છે, તેઓમાં આગમ પ્રમાણ પ્રત્યે શ્રદ્ધા ઉત્પન્ન થવાનો સંભવ છે એ કારણે પ્રત્યક્ષાદિ પ્રમાણો આપવાં એ અનુચિત નથી.
દેવલેકને નહિ માનનારની આંખ સામે ચંદ્ર, સૂર્ય, ગ્રહ, નક્ષત્ર, તારા આદિ તિષ્ક દેવનાં વિમાને રોજ ભટકાય છે. તેને કોઈ પણ રીતે તે ઈન્કાર કરી શકે તેમ નથી. એ ઉપરાંત વ્યંતરાદિ દેવકૃત અનુગ્રહ અને ઉપઘાત પણ પ્રત્યક્ષ નથી એમ કહેવું તે સર્વથા છેટું છે.
અનુમાનથી પણ દેવગતિની વિદ્યમાનતાને કોઈપણ બુદ્ધિમાનને સ્વીકાર કર્યા સિવાય ચાલે તેમ નથી. અતિશય પાપનું ફળ ભોગવવા માટે જેમ નરકગતિ માનવાની આવશ્યકતા છે, તેમ અતિશય પુણ્યનું ફળ ભેગવવા માટે દેવગતિને માન્યા સિવાય પણ છૂટકે નથી.
