________________
આસ્તિકતાને આદર્શ
જે સત્ છે તે ઉપાદ, વ્યય અને ધ્રૌવ્ય એ ત્રણ ધર્મોથી યુકત હોય છે.
પ્રત્યેક વસ્તુને અમુક ધર્મ વડે ઉત્પાદ અને અન્ય ધર્મ વડે વિનાશ થાય છે તથા વસ્તુ કાયમ રહે છે.
આત્મા એ સત્ પદાર્થ છે, પરંતુ તે ક્યાં સુધી કર્મથી સંબદ્ધ છે, ત્યાં સુધી નરકાદિ ચતુર્ગતિરૂપ સંસારમાં સંસરણ–પરિભ્રમણ પણ ચાલુ જ રહેવાનું અને આ પરિભ્રમણ જ્યાં સુધી ચાલુ રહે ત્યાં સુધી જીવન નારકાદિ પર્યાયરૂપે ઉત્પાદ અને મનુષ્યત્વાદિ પર્યાયરૂપે વિનાશ પણ ચાલુ જ રહે છે. છતાં આ ઉત્પાદન અને વિનાશમાં પણ જીવનું જીવત્વ દ્રવ્ય સ્વરૂપે-અવસ્થાન તો-ત્રિકાલાબાધિત છે. કર્મ સંબદ્ધ જીવન જે મનુષ્યત્વાદિ પર્યાયરૂપે વિનાશ, તે તેનું મરણ છે અને જે નારકત્વાદિ પર્યાયરૂપે ઉપાદ તે તેનો જન્મ છે. આનું જ નામ પરલેક છે.
* કર્મની સિદ્ધિ અને આમા હયાત છે, માટે તેને પરલોક છે, અને તે પરલેક ચતુર્ગતિરૂપ સંસાર છે. તેનું કારણ કર્મ છે. કર્મથી સર્વથા મુકત બનેલ આત્માને ચતુર્ગતિરૂપ સંસા૨માં પરિભ્રમણ કરવાનું રહેતું નથી. પરંતુ તેમને સિદ્ધશિલા ઉપર-લેકના અંત ભાગે–શાશ્વત નિવાસ હેય છે. આ સ્થાનને મુક્તિ, સિદ્ધિ, મેક્ષ કે પરમપદ વગેરે અર્થસંગત નામથી ઓળખવામાં આવે છે.
