Book Title: Sabhashya Tattvarthadhigam Sutrani
Author(s): Motilal Laghaji Oswal
Publisher: Motilal Laghaji Oswal
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022506/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArhatamataprabhAkarasya - (dvitIyo mayUkhaH) zrImadumAsvAtivAcakavaryapraNItAni sabhASyatattvArthAdhigamasUtrANi puNyapattanastha osavAlavaMzajazreSThilAdhAjItanUjamotIlAla ityetaiH TippaNIbhirupodghAtena ca pariSkRtya saMzodhitAni / - ~ -- vIrasaMvat 245 prathameyamaGkanAvRttiH Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ idaM pustakaM ' motIlAla lAdhAjI' ityetaiH puNyapattane ( 196 bhavAnI peTha ) prakAzitam / ( asya sarve'dhikArAH prakAzakena svAyattIkRtAH ) tacca, puNyapattane zanivArazreNyAM ' gaNeza kAzInAtha gokhale ' ityanena ' gaNeza priMTiMga varksa ' mudraNAlaye ( adhyAyadazakAtmako granthabhAgaH ) sadAzivazreNyAM 'lakSmaNa bhAUrAva kokATe' ityanena / - 'hanumAna priMTiMga presa ' mudraNAlaye (avaziSTabhAgaH) ca mudritam / Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIH vIraH sarvasurAsurendramahito vIraM budhAH saMzritAH vIreNAbhihataH svakarmanicayo vIrAya nityaM namaH / vIrAtIrthamidaM pravRttamatulaM vIrasya ghoraM tapo vIre zrIdhRtikIrtikAntinicayaH zrIvIra ! bhadraM diza // 1 // prAstAvikaM kiMcit / 1 tattvArthAdhigamasUtrANi / ayi zreSThA vidvaaNsH| ArhatamataprabhAkarasaMsthAyAH paricaye pratizrutAnusAraM dvitIyo'yaM kiraNaH 'tattvArthAdhigamasUtrANi' ityAkhyaH prakAzya zrImatsavidhe pressyte| sUtrANImAni bhagavAnumAsvAtivAcakamukhyo dazabhiradhyAyaiH samApayAmAsa / ayaM sUtragrantho yadyapi zvetAmbarANAM digambarANAM cobhayeSAmapi mAnyatamastathApi matadvaye sUtrasaMkhyAbhedo dRzyate / tathAhizvetAmbaramate 344 saMkhyAkAni sUtrANi / digambaramate tu 357 saMkhyAkAni / kAnicitsUtrANi matadvaye samAnAkSarANi / kAnicitsaMpradAyAnurodhyakSaraviparivRttisahitAni / kAnicittu saMpUrNatayA navInAni / kAnicidanyataramate parityaktAnyeva / ayaM sUtrabhedastRtIyapariziSTe draSTavyaH / adhyAyasAmye'pi digambaramate pratyadhyAyamAhnikadvayam / zvetAmbaramate AhnikAni na santi / adhunA pratyadhyAyaM viSayAH procynte| prathame'dhyAyacatuSTaye jIvatattvasya varNanam / tataH paJcame'dhyAye'jIva (pudgala)sya varNanam / SaSThasaptamayorAvasya varNanam / aSTame bandhasya varNanam / navame saMvaranirjarayorvarNanam / dazame mokSatattvasya varNanam / 'svalpAkSaramasaMdigdhaM sAravadvizvatomukham / astobhamanavayaM ca sUtraM sUtravido viduH / / iti sarvamAnyasUtralakSaNena lakSitAni bhagavadumAsvAtipraNItAnImAni sUtrANi nAMzato'pi pANinyAdisUtrApekSayA nyUnAni / adhIteSveSu sUtreSu jainamataM savistaraM yathAyathamadhigataM bhavediti paNDitA nirvizaGkha vaktuM prabhaveyuH / yato na kutrApyupalabhyamAnagrantheSu etatsUtravaimatyamupalabhyate / kiMtu sarvairapi tairgranthakRdbhiharibhadrasUrivAdidevasUrihemacandramallISeNaprabhRtibhiH prAcInArvAcInaH paNDitavareNyaiH sUtrANAmeteSAM prAmANyaM tatra tatra viSayeSUrarIkRtam / ataH prAcInaH sUtramayo jainamatasya pratipAdako Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . (2) grantho nAdhunopalabhyate tenAyamevAsmin jainamatapratipAdanaviSaye prAmANikamUrdhanyatAmATIkata iti nirvivAdam / tasyaitasyedRzaM mAhAtmyamAlocyaiva sudhiyAM prAcInAnAM prathitiryat eSu sUtreSu sakRt paThiteSu ekopavAsasya phalaM labhyata iti / kiMca zrI umAsvAtivAcakAcAryANAM tattvapratipAdanaM zAstrIyatvAcchraddhAspadaM na kevalaM kiMtu AdhunikasaMzodhakavaijJAnikasaMmatamapi / yataH zrI. praphullacandramahAbhAgaistathA tadvarNanaM (History of Hindu Chemistry, Vol. 2 p.178.) ityatra kRtam / / tathAhi . 'dazAdhyAyaparichinne tattvArthe paThite sati / phalaM syAdupavAsasya bhASitaM munipuGgavaiH // 1 // ' imAnyeva sUtrANi digambarairmokSazAstramityapyabhidhIyante / asya sUtragranthasya baDhyo vyAkhyAH saMpradAyadvayAcAryapraNItAH santi / teSAM nAmAni saMpradAyabhedapradarzanapUrvakamabhidhIyante / tathAhi zvetAmbarasaMpradAyegranthanAmAni __kartanAmAni 1gjgndhhstimhaabhaassym| (paM. sukhalAlabecaradAsayormatena vi. prathamazatAbdI) (paM. nAthUrAmapremimatena vi. paJcamazatAbdI) (paM. satIzacandra i. sa. 480 madhye janma) 2vyAkhyA zrIsiddhasenagaNipraNItA [zlo. 18282] 3 vyAkhyA zrIharibhadrasUriracitA [zlo. 11000] kimatena vi. saM. 585, DaoN. satIzacandramatena vi. saM. 535, vicAra zreNyAM vIrasaM. 1055. 4 vyAkhyA zrIyazovijayajIviracitA (vi. saM. 17 zatAbdI) 5 TippaNakam cirantanamuniracitaM zrIhemacandrAdanantaraM __ yataH 5-31 TippaNake TippanakakArasya uktiH 'ata eva hemacandrAcAryapAdAHaparyayaM vastu samasyamAnamadravyametacca vivicyamAnam / AdezabhedoditasaptabhaGgamadIdRzatvaM budharUpavedyam // iti syAdvA Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) damAryAM ' iti hemacandranAmaghaTita syAdvAdamaarigranthanirdezAt / 6 svopajJabhASyam / bhagavAnumAsvAtivAcakamukhyaH / [ zlo. 2200] digambaramatena vIrasaM. 714-798 piTarsan vIrasaMvat 300 nantaram paM. hirAlAlamatena vIrAt 200-900 jai. sA. saM. va. 3 aM. 1 ityatra zrI. cima NalAlazahA nirdizati-zrIumAsvAtivAcakAcAryA uccanAgarIzAkhAsthA Asana / iyaM zAkhA AryadinnasariziSyANAmAryazAntisUrINAM samaye prAdurabhUt / AryadinnasarINAM samayaH 421 vIrasaMvat / anenedaM pratIyate yadime zrIumA svAtivAcakAcAryA na 421 saMvataH pUrve saMbabhUvuriti / zrI. praphullacaMdrarAyamatena aizavIyaprathamazatAbdI zrIumAsvAtivAcakAcAryANAM kAlaH / 7vyAkhyA zrI malayagirisUriviracitA haribhadrAda nantaram digambarasaMpradAye __ granthakUnnAmAni 1 gandhahastimahAbhASyam / zrIsamantabhadrasvAmiviracitam / (zlo. 84000) jai. sAhityasaMzodhakamatena vikramadvitIyazatAbdyAm / DaoN. satIzacandramatena i. sa. 600, zrI. dozImatena vi. dvitIyA vA tRtIyA shtaabdii| 2 sarvArthasiddhivyAkhyA zrIpUjyapAdasvAminaH vi.saM.308. (zlo. 5500) 3 rAjavArtikAlaGkAraH zrIbhaTTAkalaMkadevaH (zlo. 16000) (SaSThI zatAbdI vikramasaMvat) 4 zlokavArtikAlaGkAraH zrIvidyAnandI vi. saM. 681 (zlo. 18000) 5 zrutasAgarITIkA (zlo. 8000) zrIzrutasAgarasUriH vi.saM. 1550 6 sukhabodhinITIkA dvitIyazrutasAgarAkhyaH paNDitaH 7 vyAkhyA (zlo. 3250) - shriivibudhsenaacaaryH| 8 tattvaprakAzikA - shriiyogiindrdevH| granthAH Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) 9 tattvArthavRttiH shriiyogdevH| 10 tattvArthaTIkA . shriilkssmiidevH| 11 tAtparyatattvArthaTIkA zrIabhayanandisUriH (tRtIyaH ) vi. saM. 775 etadatiriktA anyA api baDhyo vyAkhyA dezabhASAmayA vidyante / anupayogAnnAsmAbhistAH sNgRhiitaaH| tattvArthAdhigamasUtrabhASyam / idaM bhASyaM svopajhaM svayaM sUtrakRdbhirbhagavadumAsvAtivAcakamukhyaireva praNItam / atra zvetAmbarANAM na vimtiH| yataH sarvaistatsaMpradAyasthaiAravyAkRdbhiranena bhASyeNa sahaiva sUtrANAM vyAkhyAnaM kRtam / kiMca prathama saMbandha. kArikAsu vakSyAmi (22 kA.) pravakSyAmi (kA. 31) ityuktam / tacca sUtrakArikAkRtoraikya eva saMbhavati / tathaiva vakSyAmaH (5-37) ityuktvA sUtrANi praNItAni / tenApi sUtrabhASyakRtoraikyameva jJAyate / yato vakSyAmi (saM. kA. 22) pravakSyAmi (31 kA.) vakSyAmaH (5-37) ityAdiSu uttamapuruSaprayogeSu asmatpadabodhya eva kartA grAhyo bhavati / tena sUtrabhASyakRtoraikyamevorarIkartavyam / digambaramatAnuyAyivyAkhyAtRbhiH sUtrabhASyakRtobhadamAlambya nedaM svopajJamiti saMdhArya bhASyaM na vyAkhyAtam / tatra mUlaM na pshyaamH| pratyuta yadi na syAdbhASyaM svopajJaM tahi bhASyasamAptau ye zlokAH bhagavatAmumAsvAtivAcakAnAM nAmagrAmAdikaM bodhayanti / te kevalaM bhASyakRtAM nAmAdibodhakA bhveyuH| sUtrakRtAM nAmagrAmAdikaM kasmAt jJAyeta / antimazlokAH sUtrakArANAM kRtirityapi vaktuM na zakyate / yataH kutrApi saMpradAye zAstrIyasUtragranthe vA sUtrakAdbhaH zlokAnAM nAmagrAmAdibodhakAnAM praNayanaM kRtaM na dRzyate / ataH sarvasaMmatapaddhatimAhatyaivameva vaktavyaM yacchokA granthAntasthA bhASyakArapraNItA ev| sUtrakRto bhagavadumAsvAtivAcakamukhyA ityatra sUtranirdezapuraHsaraM zrIharibhadrasUrivAdidevasUrihemacandrAcAryAdInAM saMmatidarzitA / bhASyakRto'pi vAcakamukhyA ityatra syAdvAdamaJjarIpraNetRNAM zrImalliSeNasUrINAM saMmatiH / tathAhi-na bhavati0 29 iyaM saMbandhakArikA bhASyagatA 3 zlokavyAkhyAyAm / zlo. 28 vyAkhyAyAM bhASyaM gRhiitm| __ evaM ca siddhaM nirvivAdaM yadetadbhASyaM saMbandhakArikAntimazlokasahitaM sUtrakArapraNItam / ete sUtrabhASyakRtaH shriibhgvdumaasvaativaackmukhyaaH| eteSAM janmasthAnaM nyagrodhikAgrAmaH / eteSAM mAtA vatsagotrajA umA Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5) pitA ca kaubhISaNigotrajaH svAtisaMjJakaH / eteSAM zAkhA naagrsNshikaa| ete vAcakamukhyasya zivadhiyaH prshissyaaH| ghoSanandizramaNasya shissyaaH| vAcanayA tu muNDapAdasya praziSyAH / eteSAmavatArakAlo digambaramatena vaikramaprathamazatakam / tadetat granthAntazlokebhyo jJAyate / tathAhivAcakamukhyasya zivazriyaHprakAzayazasaH praziSyeNa / ziSyeNa ghossnndikssmnnsyaikaadshaanggvidH||1|| vAcanayA ca mahAvAcakakSamaNamuNDapAdaziSyasya / ziSyeNa vAcakAcAryamUlanAmnaH prathitakIrteH / / 2 // nyagrodhikAprasUtena viharatA puravare kusumanAmni / kaubhISaNinA svAtitanayena vAtsIsutenAya'm // 3 // arhadvacanaM samyaggurukrameNAgataM samupadhArya / / duHkhAttaM ca durAgamavihatamatiM lokamavalokya // 4 // idamuccai garavAcakena sattvAnukampayA dRbdham / tattvArthAdhigamAkhyaM spaSTamumAsvAtinA zAstram // 5 // yastatvAdhigamAkhyaM jJAsyati ca kariSyate ca tatroktam / so'vyAbAdhasukhAkhyaM prApsyatyacireNa paramArtham / / 6 / / ete pUrva zivabhaktA Asan / pazcAjinadarzanAjinadharmAnuyAyino'bhavaniti bhaktAmarastotravRttito jJAyate / / eteSAM granthAH-1 tattvArthAdhigamasUtrANi / 2 tattvArthAdhigamasUtrabhASyam / 3 prazamaratiprakaraNam / 4 jambUdvIpasamAsaprakaraNam / 5 pUjAprakaraNam / 6 zrAvakaprajJaptiH / 7 kSetravicAraH / zrIjinaprabhasUrikRtatIrthakalpe prazamarateH zrIharibhadraTIkAyAM caivaM nirdezo yat zrIumAsvAtimaharSibhiH prakaraNapaJcazatI praNIteti / tata eva zvetA. mbarasaMpradAye eteSAM paJcazataprakaraNapraNetRtvena prsiddhiH| tathA coktaM vAdidevasUribhiH syAdvAdaratnAkare prathamaparicchede tRtIyasUtre (pR.44 paM.10) 'paJcazatIprakaraNapraNayanapravINairatra bhavadbhirumAsvAtivAcakamukhyaiH' iti / ___ atha prakRtatattvArthAdhigamasUtrabhASyaviSaya ucyateidaM bhASyaM saralasarasapadghATataM 'sUtrArtho varNyate yatra vAkyaiH sUtrAnusAribhiH / svapadAni ca varNyante bhASyaM bhASyavido viduH // 1 // ' iti lakSaNAnusAri sarvavyAkhyAtizayoti pratipadamanubhUtamasmAbhiH / atra bhASye pUrveSAM granthakRtAM na kutrApi nirdezaH / kevalaM matabhedapradarzana Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samaye kecit, eke ityAdisAmAnyanirdezaH kvacid dRzyate / tathApi indriyamindraliGgamityAdi (2-15) dravyaM ca bhavye (1-5) iti vyAkaraNaviSaye pANinisUtrAdikaM dRzyate / peDA (10-6 ) anuvIci (7-3) iti zabdau bhASye dezIbhASAsthAvupayojitau dRzyate / yataH saMskRtabhASAyAM peDAzabdo na labhyate kozeSu / tathA anuvIcizabdo dezIbhASAstha iti siddhasenagaNiTIkAyAM pa. 435 paM. 2 nirdeshH| tanmadhye merurityAdi 3 / 9 sUtre bhASye yazca saMkhyAnirdezaH sa gaNitazAstrAviruddha iti siddhasenagaNiTIkAyAM niradezi / 3 prakAzanaparicayaH / ArhatamataprabhAkaraparicayadvArA yathA pratizrutaM tathaivaitasya sabhASyatattvAdhigamasUtragranthasya pUrvamanyatra mudritasyApi vizeSasaMskaraNaghaTitasya prakAzanaM yAvacchakti kRtam / tathA cAtra sUtrabhASyaviSayakamantaraGgabahiraGgaparIkSaNaM kRtam / tathA'dhobhAge'rthadarzikAH pAribhASikazabdAnAM yathAyathaM svarUpasya bodhikASTippanyaH savistaraM mudrApitA yena jainamatajijJAsUnAM vizeSataH saukarya syAt / atra 1 haribhadrasUrivyAkhyA ( bhAM. I. likhitapustakam ) 2 siddhasenagaNivyAkhyA ( bhAM. iM. likhitapustakam ) 3 yazovijayajITIkA 4 tattvArthaTippaNakam 5 jainatattvapradIpaH (nyAyavizAradetyAdivirudabhUSitamunizrImaMgalavijayajIkRtaH ) 6 paM. sukhalAlajI anUditAzcatvAraH karmagranthAH 7 vividhopoddhAtAdayazca savistaramupayojitA atastatteSAM granthakRtAM mahAbhAgAnAM pustakapradAyinAM paNDitavareNyAnAM pratichandakasAmagrIpradAyinAM munizrIdarzanavijayajI-zreSThijIvanacandrasAkaracandra-kuMvarajI AnandajI ityeteSAM mahAzayAnAM cAnugrahabharodvahanaM svakartavyaM manye / yadi na sAhAyyameteSAM tarhi naitatkAryaM nirvoDhuM pArayeyeti sudRDhaM pratyomi / arjunacorAdInAM marudevIkarakaNDucaritaM pratimAdInAM vizadavarNanaM ca vistarabhayAdatra na saMgRhItaM tathApi tattatsthalIyaTippanyAM tadviSayA granthA nirdiSTAstebhyo vijJeyaM jijJAsubhiH / atra paJca pariziSTAni santi / prathamaM pariziSTaM suutrdshaadhyaayii| kevalasUtrapAThenopavAsaphalaM labhyate zraddhAlubhistatastadupayogAya dazAdhyAyyAH prathamaM nirdeshH| sUtrANAmakArAdikramasaciH dvitIyaM pariziSTam / 3 tRtIyapariziSTaM sUtrapAThe zvetAmbaradigambaravaimatyam / 4 caturthapariziSTaM upayojitagranthAnAM suuciH| 5 paJcamapariziSTaM pAribhASikazabdAnAmakArAdikrameNa sUciH / evaM rItyA saMmudya viduSAM purato nidhIyate / Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramodAvahaM svakartavyaM nivedyate yadantarA samApayituM na pArayAmi prAstAvikaM tadetanmAnyAnAM paM. vyAkaraNAcAryavedAntavAgIzapAThakopAhvazrIdharazAstriNAmanugrahabharanirdezo nAma / mahAbhAgaiH sahRdayairebhiH kAryakAlavyayamavigaNayya zAstrIyagranthabaddhAdareNopakRto'haM sarvathA prakAzane'sya granthasya / yadi na syAt sAhAyyameteSAM tarhi prakAzanakArya vizadArthakAriTippanIyutaM prAstAvikaM ca sarvAGgINaM naiva mayA prakAzayituM zakyateti nirdizannAhamalpAMzenApi AtmAnamatyuktibhAjanaM karomi / ataH paraM sarvAn viduSo vijJApayAmi yadatra samupalabhyamAnAstruTIvijJApyAnugrA. hyo'yaM jana iti saMprArthakaH punnypttnm| Azvinazukla pratipad vIrasaMvat 2452. vidvadvazaMvadaH motIlAla lAdhAjI. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 prathamaM pariziSTam / prathamo'dhyAyaH / -wosamyagdarzanazAnacAritrANi mokSamArgaH // 1 // tattvArthazraddhAnaM samyagdarzanam // 2 // tannisargAdadhigamAdvA // 3 // ' jIvAjIvAsravabandhasaMvaranirjarAmokSAstattvam // 4 // naamsthaapnaadrvybhaavtstnnyaasH||5|| pramANanayairadhigamaH // 6 // nirdezasvAmitvasAdhanAdhikaraNasthitividhAnataH // 7 // satsaMkhyAkSetrasparzanakAlAntarabhAvAlpabahutvaizca // 8 // matizrutAvadhimanaHparyAyakevalAni jJAnam // 9 // tatpramANe // 10 // Adye parokSam // 11 // pratyakSamanyat // 12 // matiH smRtiH saMjJA cintAbhinibodha ityanarthAntaram // 13 // tadindriyAnindriyanimittam / / 14 // avagrahahApA(vA)yadhAraNAH // 15 // bahubahuvidhakSiprAnizritAnuktadhruvANAM setarANAm // 16 // arthasya / / 17 // vyaJjanasyAvagrahaH // 18 // na cakSuranindriyAbhyAm / / 19 // zrutaM matipUrva yanekadvAdazabhedam // 20 // dvividho'vadhiH // 21 // bhavapratyayo nArakadevAnAm / / 22 // yathoktanimittaH SaDvikalpaH zeSANAm // 23 // RjuvipulamatI manaHparyAyaH // 24 // vizuddhayapratipAtAbhyAM tadvizeSaH // 25 // vizuddhikSetrasvAmiviSayebhyo'vadhimanaHparyAyayoH // 26 // matizrutayonibandhaH sarvadravyaSvasarvaparyAyeSu // 27 // Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9) rUpiSvavadheH // 28 // tadanantabhAge manaHparyAyasya // 29 // sarvadravyaparyAyeSu kevalasya // 30 // ekAdIni bhAjyAni yugapadekasminnA caturvyaH // 31 // matizrutAvadhayo viparyayazca // 32 // sadasatoravizeSAdyadRcchoparabdherunmattavat // 33 // naigamasaGgrahavyavahArarjusUtrazabdA nayAH // 34 // Adyazabdau dvitribhedau // 35 // iti prathamo'dhyAyaH // 1 // atha dvitIyo'dhyAyaH / aupazamikakSAyiko bhAvau mizrazca jIvasya svatattvamaudayikapA riNAmikau ca // 1 // dvinavASTAdazaikaviMzatitribhedA yathAkramam // 2 // samyaktvacAritre // 3 // jJAnadarzanadAnalAbhabhogopabhogavIryANi ca // 4 // jJAnAjJAnadarzanadAnAdilabdhayazcatustritripaJcabhedAH samyaktvacAritra saMyamAsaMyamAzca // 5 // gatikaSAyaliGgAmathyAdarzanAsAnAsaMyatAsiddhatvalezyAzcatuzcatustryekai kaikaikssttbhedaaH||6|| jIvabhavyAbhavyatvAdIni ca // 7 // upayogo lakSaNam // 8 // sa dvividho'ssttcturbhedH||9|| saMsAriNo muktAzca // 10 // samanaskAmanaskAH // 11 // saMsAriNastrasasthAvarAH // 12 // pRthivyabvanaspatayaH sthaavraaH|| 13 // tejovAyU dvIndriyAdayazca trasAH // 14 // pazcendriyANi // 15 // - dvividhAni // 16 // nirvRttyupakaraNe dravyondriyam // 17 // Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) labdhyupayogI bhAvendriyam / / 18 // upayogaH sparzAdiSu // 19 // sparzanarasanabANacakSuHzrotrANi // 20 // sparzarasagandhavarNazabdAsteSAmarthAH // 21 // zrutamanindriyasya / / 22 // vAyvantAnAmekam // 23 // kRmipipIlikAbhramaramanuSyAdInAmekaikavRddhAni // 24 // saMzinaH samanaskAH // 25 // vigrahagatau karmayogaH // 26 // anuzroNi gtiH||27|| AvigrahA jIvasya // 28 // vigrahavatI ca saMsAriNaH prAk caturthyaH // 29 // ekasamayo'vigrahaH // 30 // eka dvau vaanaahaarkaaH||31|| sammUrchanagarbhopapAtA janma // 32 // sacittazItasaMvRttAH setarA mishraashcaikshstdyonyH|| 33 // jarAyavaNDapotajAnAM grbhH||34|| naarkdevaanaamuppaatH|| 35 // zeSANAM sammUrchanam // 36 // audArikavaikriyAhArakataijasakArmaNAni zarIrANi // 37 // teSAM paraM paraM sUkSmam // 38 // pradezato'saGkhyeyaguNaM prAk taijasAt // 39 // anantaguNe pare // 40 // apratighAte // 41 // anAdisambandhe ca // 42 // __ sarvasya // 43 // , tadAdIni bhAjyAni yugpedksyaacturyH||44|| nirupabhogamantyam // 45 // garbhasammaInajamAdyam // 46 // vaikriyamopapAtikam // 47 // labdhipratyayaM ca // 48 // zubhaM vizuddhamavyAghAti cAhArakaM caturdazapUrvadharasyaiva // 49 // nArakasammUrchino napuMsakAni // 50 // Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (11) na devAH // 51 // aupapAtikacaramadehottamapuruSAsaMkhyeyavarSA yuSo'napavAyuSaH // 52 // iti dvitiiyo'dhyaayH||2|| atha tRtiiyo'dhyaayH| ratnazarkarAvAlukApaGkadhamatamomahAtamaHprabhAbhUmayo ghanAmbuvAtA kAzapratiSThAH saptAdho'dhaH pRthutraaH||1|| __tAsu nrkaaH||2|| nityAzubhataralezyApariNAmadehavedanAvikriyAH // 3 // parasparodIritaduHkhAH // 4 // saMkliSTAsurodIritaduHkhAzca prAk caturthyAH // 5 // teSvekatrisaptadazasaptadazadvAviMzatitrayastriMzatsAgaropamA sattvAnAM parA sthitiH||6|| jambUdvIpalavaNAdaya zubhanAmAno dvIpasamudrAH // 7 // dvirddhirviSkambhAH pUrvapUrvaparikSepiNo vlyaakRtyH|| 8 // tanmadhye merunAbhivRtto yojanazatasahasraviSkambho jambUdvIpaH // 9 // tatra bharatahaimavataharivideharamyakaharaNyavatairA vatavarSAH kSetrANi // 10 // tadvibhAjinaH pUrvAparAyatA himavanmahAhimavanniSadhanIla rukmizikhariNo vrssdhrprvtaaH||11|| dvirdhAtakIkhaNDe // 12 // puSkarArdhe ca // 13 // praagmaanussottraanmnussyaaH||14|| Ayo glizazca // 15 // bharatairAvatavidehAH karmabhUmayo'nyatra devkuruuttrkurubhyH||16|| nRsthitI parApare tripalyopamAntarmuhUrte // 17 // tiryagyonInAM ca // 18 // iti tRtIyo'dhyAyaH // 3 // Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (12) atha cturtho'dhyaayH| devAzcaturnikAyAH // 1 // tRtIyaH piitleshyH||2|| dazASTapaJcadvAdazavikalpAH klpoppnnpryntaaH||3|| indrsaamaaniktraaystriNshpaarissdyaatmrksslokpaalaaniikprkiirnnkaabhiyogykilbissikaashcaikshH||4|| trAyastriMzalokapAlavA vyntrjyotisskaaH||5|| pUrvayordIndrAH // 6 // pItAntalezyAH // 7 // kAyapravIcArA A aizAnAt // 8 // zeSAH sparzarUpazabdamanaHpravIcArA dvyordvyoH||9|| pre'prviicaaraaH||10|| bhavanavAsino'suranAgavidyutsuparNAgnivAtastanitodadhi dvIpadikkumArAH // 11 // vyantarAH kinnarakimpuruSamahoragagandharvayakSarAkSasabhUta pishaacaaH||12|| jyotiSkAH sUryAzcandramaso grahanakSatraprakIrNatArakAzca // 13 // merupradakSiNAnityagatayo nRloke // 14 // tatkRtaH kaalvibhaagH||15|| bhirvsthitaaH||16|| vaimAnikAH // 17 // kalpopapapannAH kalpAtItAzca // 18 // uparyupari / / 19 // saudharmazAnasAnatkumAramAhendrabrahmalokalAntakamahAzukrasahasrAreSvAnataprANatayogaraNAcyutayornavasupraiveyeSu vijayavaijayantajayantAparAjiteSu sarvArthasiddhe ca // 20 // sthitiprabhAvasukhAtilezyAvizuddhIndriyAvadhiviSayato'dhikAH // 21 // gatizarIraparigrahAbhimAnato hiinaaH||22|| pItapadmazaklalezyA dvitrizeSeSu // 23 // prAgveyakebhyaH klpaaH||24|| Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 13 ) brahmalokAlayA lokAntikAH / / 25 / / sArasvatAdityavahnatharuNagardatoya tuSitAvyAbAdhamaruto'riSThAca ||26|| vijayAdiSu dviramAH // 27 // aupapAtikamanuSyebhyaH zeSAstiryagyonayaH // 28 sthitiH|| 29 // bhavaneSu dakSiNArdhAdhipatInAM palyopamamadhyardham // 30 // zeSANAM pAdone // 31 // asurendrayoH sAgaropamamadhikaM ca // 32 // saudharmAdiSu yathAkramam // 33 // sAgaropame // 34 // adhike ca // 35 // sapta sanatkumAre || 36 // vizeSatrisaptadazaikAdazatrayodazapaJcadzabhiradhikAni ca // 37 // AraNAcyutAdUrdhvamekaikena navasu graiveyakeSu vijayAdiSu sarvArthasiddhe ca // 38 // aparA palyopamamadhikaM ca // 39 // sAgaropame // 40 // adhike ca // 41 // parataH parataH pUrvA pUrvAnantarA // 42 // nArakANAM ca dvitIyAdiSu // 43 // daza varSasahasrANi prathamAyAm // 44 // bhavaneSu ca // 45 // vyantarANAM ca // 46 // parA palyopamam // 47 // jyotiSkANAmadhikam // 48 // grahANAmekam // 49 // nakSatrANAmardham // 50 // tArakANAM caturbhAgaH // 51 // jaghanyA tvaSTabhAgaH // 52 // caturbhAgaH zeSANAm // 53 // iti caturtho'dhyAyaH // 4 // Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (14) atha paMcamo'dhyAyaH / ajIvakAyA dhrmaadhrmaakaashpudglaaH||1|| dravyANi jIvAzca // 2 // nityAvasthitAnyarUpANi // 3 // rUpiNaH pudglaaH||4|| A (A-A )kAzAdekadravyANi // 5 // niSkriyANi ca // 6 // asaMkhyeyAH pradezA dhrmaadhrmyoH||7|| jIvasya ca // 8 // aakaashsyaanntaaH||9|| saMkhyeyAsaMkhyeyAzca pudgalAnAm // 10 // naannoH||11|| lokAkAze'vagAhaH // 12 // dharmAdharmayoH kRtsne // 13 // ekapradezAdiSu bhAjyaH pudgalAnAm // 14 // asaMkhyeyabhAgAdiSu jIvAnAm // 15 // pradezasaMhAravisargAbhyAM pradIpavat // 16 // gatisthityupagraho dharmAdharmayorupakAraH // 17 // AkAzasyAvagAhaH // 18 // zarIravAGmanaHprANApAnAH pudgalAnAm // 19 // sukhaduHkhajIvitamaraNopagrahAzca // 20 // parasparopagraho jIvAnAm // 21 // vartanA pariNAmaH kriyA paratvAparatve ca kAlasya // 22 // sparzarasagandhavarNavantaH pudgalAH // 23 // zabdabandhasokSamyasthaulyasaMsthAnabhedatamazchAyAtapodyotavantazca // 24 // aNavaH skandhAzca // 25 // saMghAtabhedebhya utpadyante // 26 // bhedaadnnuH||27|| bhedasaMghAtAbhyAM cAkSuSAH // 28 // utpAdavyayadhrauvyayuktaM sat // 29 // tadbhAvAvyayaM nityam // 30 // Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (15) arpitaanrpitsiddheH||31|| snigdharUkSatvAdvandhaH // 32 // na jaghanyaguNAnAm // 33 // guNasAmye sadRzAnAm // 34 // yadhikAdiguNAnAM tu // 35 // bandhe samAdhiko pAriNAmiko // 36 // guNaparyAyavad dravyam // 37 // kAlazcetyake // 38 // so'nantasamayaH // 39 // dravyAzrayA nirguNA gunnaaH||40|| tadbhAvaH prinnaamH||41|| anAdirAdimAMzca // 42 // . rUpiSvAdimAn // 43 // yogopayogI jIveSu // 44 // iti pnycmo'dhyaayH||5|| atha ssssttho'dhyaayH| kAyavAGmanaHkarma yogH||1|| sa aasrvH||2|| zubhaH puNyasya // 3 // azubhaH pApasya // 4 // sakaSAyAkaSAyayoH sAmparAyike-pathayoH // 5 // avratakaSAyendriyakriyAH paJcacatuHpaJcapaJcaviMzatisaMkhyA: pUrvasya bhedaaH||6|| tIvramandajJAtAjJAtabhAvavI-dhikaraNavizeSebhyastadvizeSaH // 7 // __ adhikaraNaM jIvAjIvAH // 8 // AdyaM saMrambhasamArambhArambhayogakRtakAritAnumata. kssaayvishessaistristristrishctushcaikshH||9|| nirvartanAnikSepasaMyoganisargA dvicaturdvitribhedAH param // 10 // tatpradoSanihnavamAtsaryAntarAyAsAdanopaghAtA jnyaandrshnaavrnnyoH||11|| duHkhazokatApAkrandanavadhaparidevanAnyAtmaparobhayasthAnyasadvedyasya // 12 // Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (16) bhUtavratyanukampA dAnaM sarAgasaMyamAdiyogaH zAntiH zaucamiti sadvedyasya // 13 // kevalizrutasaGghadharmadevAvarNavAdo darzanamohasya // 14 // kaSAyodayAttIvAtmapariNAmazcAritramohasya // 15 // bahvArambhaparigrahatvaM ca nArakasyAyuSaH // 16 // mAyA tairyagyonasya // 17 // alpArambhaparigrahatvaM svabhAvamArdavArjavaM ca mAnuSasya // 18 // niHzIlavatatvaM ca sarveSAm // 19 // sarAgasaMyamasaMyamAsaMyamAkAmAnirjarAbAlatapAMsi daivasya // 20 // yogavakratA visaMvAdanaM cAzubhasya naamnH||21|| viparItaM zubhasya // 22 // darzanavizuddhivinayasaMpannatA zIlavateSvanaticAro'bhISaNaM jJAnopayogasaMvegau zaktitastyAgatapasI saGghasAdhusamAdhivaiyAvRtyakaraNamarhadAcAryabahuzrutapravacanabhaktirAvazyakAparihANirmArgaprabhAvanA pravacanavatsalatvamiti tIrthakRttvasya // 23 // parAtmanindAprazaMse sadasadguNAcchAdanodbhAvane ca nIcairgotrasya // 24 // tadviparyayo nIcairvRttyanutseko cottarasya // 25 // vighnakaraNamantarAyasya // 26 // iti SaSTho'dhyAya // 6 // atha sptmo'dhyaayH| --06 hiMsAnRtasteyAbrahmaparigrahebhyo viratirvatam // 1 // dezasarvato'NumahatI // 2 // tatsthairyArtha bhAvanAH paJca paJca // 3 // hiMsAdivihAmutra cApAyAvadyadarzanam // 4 // duHkhameva vA // 5 // maitrIpramodakAruNyamAdhyasthAni sattvaguNAdhikaklizyamAnA vineyeSu // 6 // jagatkAyasvabhAvau ca saMvegavairAgyArtham // 7 // pramattayogAtprANavyaparopaNaM hiMsA // 8 // asadabhidhAnamanRtam // 9 // __ adattAdAnaM steyam // 10 // Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (17) maithunamabrahma // 11 // mUrchA parigrahaH // 12 // niHzalyo vratI // 13 // agAryanagArazca // 14 // aNuvrato'gArI // 15 // digdezAnarthadaNDaviratisAmAyikapauSadhopavAsopabhogaparibhogAtithisaMvibhAgavatasaMpannazca // 16 // mAraNAntikIM saMlekhanAM joSitA // 17 // smygdRssttrticaaraaH||18|| vratazIleSu paJca paJca yathAkramam // 19 // bndhvdhvicchedaatibhaaraaropnnaanpaannirodhaaH||20|| mithyopdeshrhsyaabhyaakhyaankuuttlekhkriyaanyaasaaphaarsaakaarmntrbhedaaH||21|| - stenpryogtdaahRtaadaanviruddhraajyaatikrmhiinaadhikmaanonmaanprtiruupkvyvhaaraaH||22|| ___prvivaahkrnnetvrprigRhiitaaprigRhiitaagmnaannggkriiddaatiivkaamaabhiniveshaaH|| 23 // kssetrvaastuhirnnysuvrnndhndhaanydaasiidaaskupyprmaannaatikrmaaH||24|| UrdhvAdhastiryagvyatikramakSetravRddhismRtyantardhAnAni // 25 // aanynpressypryogshbdruupaanupaatpudglkssepaaH||26|| kandarpakaukucyamaukharyAsamIkSyAdhikaraNopabhogAdhikatvAni // 27 // yogaduSpaNidhAnAnAdarasmRtyanupasthApanAni // 28 // apratyavekSitApramArjitotsargAdAnanikSepasaMstAropakramaNAnAdarasmRtyanupasthApanAni // 29 // sacittasaMbaddhasaMmizrAbhiSavaduSpakkAhArAH // 30 // scittniksseppidhaanprvypdeshmaatsrykaalaatikrmaaH||31|| jIvitamaraNAzaMsAmitrAnurAgasukhAnubandhanidAnakaraNAni // 32 // anugrahArthaM svasyAtisargo dAnam // 33 // vidhidrvydaatRpaatrvishessaattdvishessH|| 34 // iti sptmo'dhyaayH|| 7 // Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (18). aSTamo'dhyAyaH / mithyAdarzanAviratipramAdakaSAyayogAM bandhahetavaH // 1 // sakaSAyatvAjjIvaH karmaNo yogyAnpudgalAnAdatte // 2 // sa bandhaH // 3 // prkRtisthitynubhaavprdeshaastdvidhyH|| 4 // Adyo jJAnadarzanAvaraNavedanIya mohanIyAyuSkanAmagotrAtantArAyAH // 5 // paJcanavadvyaSTAviMzaticaturdvicatvAriMza dvipaJcabhedA yathAkramam // 6 // matyAdInAm // 7 // cakSuracakSuravadhikevalAnAM nidrAnidrAnidrApracalApracalApracalAstyAnaguddhivedanIyAni ca // 8 // sadasadvedye // 9 // darzanacAritramohanIyakaSAyanAkaSAyavedanIyAkhyAstridviSoDazanava bhedAH samyaktvamithyAtvatadubhayAni kaSAyanokaSAyAvanantA nubandhya-: pratyAkhyAnApratyAkhyAnAvaraNa saMjvalanavikalpAzcaikazaH krodhamAna. mAyAlobhAH hAsya ratyaratizokabhayajugupsA strIpuMnapuMsakavedAH // 10 // nArakatairyagyonamAnuSadaivAni // 11 // gatijAtizarIrAGgopAGganirmANa bandhanasaGghAtasaMsthAna saMhananasparzarasagandhavarNAnupUrvya guruladhUpaghAta parAghAtAtapodyotocchvAsavihAyoga pratyekazarIratrasasubhagasusvarazubhasUkSmaparyAptasthirAdeyayazAMsi uccairnIcaizca // 13 // dAnAdInAm // 14 // AditastisRNAmantarAyasya ca triMzatsAgaropamakoTI koTyaH parA sthitiH / / 15 / / tayaH setarANi tIrthakRtyaM ca // 12 // saptatirmohanIyasya // 16 // nAmagotrayoviMzatiH // 17 // trayastriMzatsAgaropamAnyAyuSkasya // 18 // aparA dvAdaza muhUrtA vedanIyasya // 19 // nAmagotrayoraSTau // 20 // zeSANAmantarmuhUrtam // 21 // vipAko'nubhAvaH / / 22 // Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 19) sa yathAnAma // 23 // tatazca nirjarA // 24 // nAmapratyayAH sarvato yogavizeSAtsUkSmaikakSetrAvagADhasthitAH sarvAtmapradezeSvanantAnantapradezAH // 25 // sadvedyasamyaktvahAsyaratipuruSavedazubhAyurnAmagotrANi puNyam // 26 // iti assttmo'dhyaayH||8|| atha navamo'dhyAyaH / AsravanirodhaH sNvrH||1|| sa guptismitidhrmaanuprekssaapriisshjycaaritraiH||2|| tapasA nirjarA ca // 3 // samyagyoganigraho guptiH||4|| IryAbhASaNAdAnanikSepotsargAH samitayaH // 5 // uttamaH kSamAmArdavArjavazaucasatyasaMyamatapastyAgAkiMcanyabrahmacaryANi krmH||6|| anityaashrnnsNsaaraiktvaanytvaashucitvaanvsNvrnirjraalokbodhidurlbhdhrmsvaakhyaattttvaanucintnmnuprekssaaH||7|| __mArgAcyavananirjarArthaM pariSoDhavyAH parISahAH // 8 // kSutpipAsAzItoSNadaMzamazakanAgnyAratistrIcayAniSAdyazayyAkrozavadhayAcanAlAbharogatRNasparzamalasatkArapuraskAraprajJAjJAnAdarzanAni // 9 // sUkSmasaMparAyacchadmasthavItarAgayozcaturdaza // 10 // ekAdaza jine // 11 // / bAdarasaMparAye sarve // 12 // jJAnAvaraNe prajJAjJAna // 13 // darzanamohAntarAyayoradarzanAlAbhau // 14 // cAritramohe naagnyaartistriinissdyaakroshyaacnaastkaarpurskaaraaH||15|| vedanIye zeSAH // 16 // ekAdayo bhAjyA yugpdekonviNshteH|| 17 // sAmAyikacchedopasthApyaparihAravizuddhisUkSmasaMparAyayathAkhyAtAni cAritram // 18 // _anazanAvamaudaryavRttiparisaMkhyAnarasaparityAgaviviktazayyAsanakAyaklezA bAhyaM tpH|| 19 // ............. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (20) prAyazcittavinayavaiyAvRtyasvAdhyAyavyutsargadhyAnAnyuttaram // 20 // navacartudazapaMcadvibhedaM yathAkramaM prAradhyAnAt // 21 // AlocanapratimaRNatadubhayavivekavyutsargatapazchedaparihAropasthApanAni // 22 // jnyaanrshncaaritropcaaraaH||23|| AcAryopAdhyAyatapasvizaikSakaglAnagaNakulasaGghasAdhusamanojJAnam // 24 // vAcanApracchanAnuprekSAnAyadharmopadezAH // 25 // bAhyAbhyantaropadhyoH // 26 // uttamasaMhananasyaikApracintAnirodho dhyAnam // 27 // AmuhUrtAt // 28 // ArtaraudradharmazuklAni // 29 // pare mokSahetU // 30 // ArtamamanozAnAM samprayoge tadviprayogAya smRtisamanvAhAraH // 31 // vedanAyAzca // 32 // viparItaM manojJAnAm // 33 // * nidAnaM ca // 34 // tadaviratadezaviratapramattasaMyatAnAm // 35 // hiMsAnRtasteyaviSayasaMrakSaNebhyo raudrmaavrtdeshvirtyoH||36|| AzApAyavipAkasaMsthAnavicayAya dharmamapramattasaMyatasya // 37 // upazAntakSINakaSAyayozca // 38 // zukle cAdye pUrvavidaH // 39 // pare kevlinH||40|| - pRthaktvaikatvavitarkasUkSmAkriyApratipAtivyuparatakriyAnivRttIni // 41 // tattyekakAyayogAyogAnAm // 42 // ekAzraye savitarke pUrve // 43 // avicAraM dvitIyam // 44 // vitarkaH zrutam // 45 // vicaaro'rthvynyjnyogsNkraantiH||46|| samyagdRSTizrAvakaviratAnantaviyojakadarzanamAhakSapakopazamakopazAntamohakSapakakSINamohajinAH krmsho'sNkhyeygunnnirjraaH||47|| pulAkabakuzakuzIlanirgranthasnAtakA nimrnthaaH||48|| Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (21) saMyamazrutapratisevanAtIrthaliGgalezyopapAtasthAnavikalpataH sAdhyAH // 49 // iti navamo'dhyAyaH // 9 // atha dshmo'dhyaayH| mohakSayAjJAnadarzanAvaraNAntarAyakSayAcca kevalam // 1 // bandhahetvabhAvanirjarAbhyAm // 2 // kRtsnakarmakSayo mokssH||3|| aupazamikAdibhavyatvAbhAvAccAnyatra kevalasamyaktvajJAnadarzanasi. ddhatvebhyaH // 4 // - tadanantaramUrdhvaM gacchatyAlokAntAt // 5 // pUrvaprayogAdasaGgatvAindhacchedAttathAgatipariNAmAcaM tdgtiH||6|| kssetrkaalgtilinggtiirthcaaritrprtyekbuddhbodhitjnyaanaavgaahnaantrsNkhyaalpbhutvtHsaadhyaaH||7|| iti dshmo'dhyaayH||10|| Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 dvitIyaM pariziSTam / a| 924 a. sU. A / 32 AkAzasyAnantAH 33 AkAzasyAvagAhaH 525 / 34 AkAzAdekadravyANi 7 15. 35 AcAryopAdhyAya 7 10 / 36 AditastisRNAmantarAyasya0 8 15 37 Adya saMrambha. 38 Adyazabdau dvitribhedau 4 41 39 Aye parokSam .111 40 4. Adyo jJAnadarzanAvaraNa. - 8 5 19 41 AnayanapreSyaprayoga 42 AmuhUrtAt .. 9 28 43 AraNAcyutAt0 44 ArtaraudradharmazuklAni 45 ArtamamanojJAnAM0 931 227 46 AryA mlizazca 4 39 47 AlocanapratikramaNa 8 19 48 AsravanirodhaH saMvaraH 2 41 49 AjJApAyavipAka. 7 29 117 50 indrasAmAnika0 m h m m m h 242 h m h h 1 agAryanagArazca 2 ajIvakAyA. 3 aNavaH skandhAzca 4 aNuvrato'gArI 5 adattAdAnaM steyam / 6 adhikaraNaM jIvAjIvAH 7 adhike ca 8 adhike ca. 9 anantaguNe pare 10 anazanAvamaudarya. 11 anAdirAdimAMzca 12 anAdisambandhe ca 13 anityAzaraNa. 14 anugrahArtha. 15 anuzreNi gatiH 16 aparA palyopamamadhikaM ca 17 aparA dvAdazamuhUrtA 18 apratighAte 19 apratyavekSitA0 20 arthasya 21 arpitAnarpitasiddheH 22 alpArambhaparigrahatvaM. 23 avagrahahApAyadhAraNAH 24 avigrahA jIvasya 25 avicAraM dvitIyam 26 avratakaSAyendriyakriyA:0 27 azubhaH pApasya 28 asaGkhayeyAH pradezA0 29 asaGkhayeyabhAgAdiSu0 30 asadabhidhAnamanRtam 31 asurendrayoH0 315 m m s , m 228 m 618 51 I-bhASeSaNA. 115 52 uccairnIcaizca 813 53 uttamaH kSamA0 54 uttamasaMhananasyai0 6 4 55 utpAdavyayadhrauvyayuktaM sat 529 5 7 56 upayogo lakSaNam 5 15 / 57 upayogaH sparzAdiSu 219 7 9 / 58 uparyupari 419 4 32 | 59 upazAntakSINakaSAyayozca 938 ururr Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . >> [23] | 93 grahANAmekam 60 adhistiryagvyaH R| 94 cakSuracakSuravadhi. 61 RjuvipulamatI manaHparyAyaH 95 caturbhAgaH zeSANAm 96 cAritramohe. 62 ekapradezAdiSu bhAjyaH0 514 63 ekasamayo'vigrahaH 2 30 97 jagatkAyasvabhAvau ca 7 7 64 ekaM dvau vAnAhArakaH 2 31 98 jaghanyA tvaSTabhAgaH 452 65 ekAdaza jine 9 11 99 jambUdvIpalavaNAdayaH / 66 ekAdayo bhAjyA. 6 17 / 100 jarAyavaNDapotajAnAM garbhaH 2 34 67 ekAdIni bhAjyAni0 131 101 jIvabhavyAbhavyatvAdIni ca 2 7 68 ekAzraye savitarke. 102 jIvasya ca au| 103 jIvAjIvAtrava0 1 4 69 audArikavaikriya. 237 | 104 jIvitamaraNAzaMsA. 70 aupapAtikacaramadeho. 2 52 105 jyotiSkAH0 71 aupapAtikamanuSyebhyaH0 4 28 , 106 jyotiSkANAmadhikam 444 72 aupazamikakSAyikau0 341 jJAnadarzanadAna. 73 aupazamikAdi.. 10 4 / 342 jJAnAvaraNe prajJAjJAne jJAne . 913 343 jJAnadarzanacAritropacArAH 9 74 kaSAyodayAtI. 615 344 jJAnAjJAnadarzana... 2 5 75 kandarpakaukucya. 76 kalpopapannAH 18 / 107 tatazca nirjarA 842 77 kAyapravIcArA. 108 tatkRtaH kAlavibhAgaH . 4 15 78 kAyavAGmanaHkarma yogaH 6 1 | 109 tattvArthazraddhAnaM samyagdarzanam 1 2 79 kAlazcetyeka 5 38 110 tatryekakAyayogAyogAnAm 942 80 kRmipipIlikA0 2 24 | 111 tatpramANe 81 kRtsnakarmakSayo mokSaH 10 3 112 tatpradoSanihnava0 611 82 kevalizrutasaGgha 614 | 113 tatra bharata. 310 83 kSutpipAsA.. 9 9 114 tatsthArtha.. 84 kSetravAstuhiraNya0 . 724 | 115 tadanantabhAge manaHparyAyasya 126 85 kSetrakAlagatiliGga 116 tadana 10 5 117 tadaviratadezavirata... 9 35 86 gatikaSAyaliGga. 2 6 | 118 tadAdIni bhAjyAni0 .. 2 44 87 gatizarIraparigrahA. 119 tadindriyAnindriya0 214 88 gatisthityupagraho. 5 17 120 tadvibhAjinaH0 . ..3 11 89 gatijAtizarIrA0 8 12 | 121 tadviparyayo. 90 garbhasaMmUrchanajamAdyam 246 / 122 tadbhAvapariNAmaH 541 91 guNasAmye sadRzAnAm- - 534 123 tadbhAvAvyayaM nityam / 5 30 92 guNAparyAyavadrvyam ....5.3.7 | 124 tanisargAdadhigamAdvA . : .. 1..3 kA 110 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [24] .. --- 9 21 8 17 17 61. 125 tanmadhye mehanAbhivRtto. 3 9 [ 160 na devAH 251 126 tapasA nirjarA ca 9 3 | 161 navacaturdaza. 127 tArakANAM caturbhAgaH 451 | 162 nANoH 511 128 tAsu narakAH 3 2 163 nAmagotrayoviMzatiH 129 tiryagyonInAM ca 318 164 nAmagotrayoraSTau 8 20 130 tIvramandajJAtAjJAta. 6 7 165 nAmapratyayA:0 8 25 131 tRtIyaH pItalezyaH 4 2 166 nAmasthApanAdravya. 1 5 132 tejovAyU0 214 | 167 nArakadevAnAmupapAtaH 2 35 133 teSAM paraM paraM sukSmam 238168 nArakasaMmAchano napuMsakAni 150 134 teSvekatri. 3 6 / 169 nArakANAM ca dvitIyAdiSu 4 43 135 trayastriMzatsAgaropamANyA- 170 nArakatairyagyonamAnuSadaivAni 811 - yuSkasya 818 | 171 nityAvasthitAnyarUpANi 5 3 136 trAyastriMzalokapAla. 4 5 172 pazabhataralezyA. 173 nidAnaM ca 9 34 137 darzanavizuddhirvinayasampannatA06 23 ) 174 nirupabhogamantyam 245 138 darzanacAritramohanIya0 810 | 175 nirdezasvAmitva. 139 darzanamohAntarAyayo. 914 176 nivartanAnikSepa. 140 daza varSasahasrANi 44. 177 nivRttyupakaraNe. 217 141 dazASTapaJca0 178 niHzalyo vratI 13 142 dAnAdInAm 814 179 niHzIlavratatvaM ca sarveSAm 6 19 143 digdezAnarthadaNDa 716 / 18. niSkiyANi ca 144 duHkhazokatApA. 6 12 / 181 nRsthitI parApare. 145 duHkhameva vA 7 5 181 naigamasaMgraha. 146 devAzcaturnikAyAH pA 147 dezasarvato'NumahatI 7 2 183 paJcanava0 148 dravyANi jIvAzca 5 2 | 184 paJcendriyANi 149 dravyAzrayA nirguNA guNAH 540 185 parataH prt:| 442 15. dvinavASTAdazai. 2 2 186 paravivAhakaraNe. 7 23 151 dvidiviSkambhA:0 3 8 187 parasparodIritaduHkhAH 152 dvirdhAtakIkhaNDe 3 12 / 188 parasparopagraho jIvAnAm / 153 dvividhAni 216/ 189 parAtmanindAprazaMse. 154 dvividho'vadhiH 121 19. parA palyopamam 4 47 155 yadhikAdiguNAnAM tu 535 / 191 pare kevalinaH 192 pare'pravIcArAH 410 156 dharmAdharmayoH kRtsne 513 193 pare mokSahetU 930 194 pItapadmazuklalezyA0 423 157 nakSatrANAmadham 450 | 195 pItAntalezyAH 4 7 158 na cakSuranindriyAbhyAm 219 196 pulAkabakuza. 948 151 na jaghanyaguNAnAm 533 1 197 puSkarAdhe ca 313 . . 215 10. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [25] 712 4 14 66. m m 4 16 198 pUrvaprayogAdasaGgatvA0 10 6 / 233 mAyA tairyagyonasya 6 17 199 pUrvayordIndrAH 4 6 / 234 mAraNAntikI saMlekhanAM 200 pRthaktvaikatva0 941 joSitA 717 201 pRthivyabvanaspatayaH sthAvarA 213 235 mArgAcyavananirjarArtha0 98 202 prakRtisthityanubhAva. 236 mithyAdarzanAvirati0 8 1 203 pratyakSamanyat 112 237 mithyopadezarahasyAbhyAkhyAna0 7 21 204 pradezato'saGkhyeyaguNaM 239 238 murchA parigrahaH 205pradezasaMhAra 5 16 / 239 merupradakSiNA0 206 pramattayogAtprANavyaparopaNaM 240 maitrIpramodakAruNya. hiMsA 7 8 241 maithunamabrahma 207 pramANanayairadhigamaH 242 mohakSayAjJA 208 prAgveyakebhyaH kalpAH 424 y| 209 prAgmAnuSottarAnmanuSyAH 314 243 yathoktanimittaH 210 prAyazcittavinaya. 244 yogaduSpraNidhAnA0 7 28 b| 245 yogavakratA. 211 bandhavadhavicchedA0 246 yogopayogI jIveSu 212 bandhahetvabhAvanirjarAbhyAm 10 213 bandha samAdhikau0 247 ratna-zarkarA. 214 bahiravasthitAH 248 rUpiNaH pudgalAH 215 bahubahuvidha0 1 16 249 rUpiSvavadheH 216 bahArambhaparigrahatvaM0 250 rUpiSvAdimAn 21. bAdarasaMparAye sarve 9 12 218 bAhyAbhyantaropadhyoH 926 251 labdhipratyayaM ca 248 219 brahmalokAlayA0 4 25 | 252 labdhyupayogI bhAvendriyam . 218 bh| 253 lokAkAze'vagAhaH 513 220 bharatairAvatavidehAH0 316 221 bhavapratyayo nArakadevAnAm 122 254 vartanA pariNAmaH 522 222 bhavanavAsino0 411 255 vAcanApracchanA. 9.25 223 bhavaneSu dakSiNArdhAdhipatInAM04 256 vAyvantAnAmekam 224 bhavaneSu ca 4 42 257 vigrahagatau karmayogaH 226 225 bhUtavratyanukampA. 258 vigrahavatI ca0 229 226 bhedasaMghAtAbhyAM cAkSuSAH 528 259 vighnakaraNamantarAyasya 6.26 227 bhedAdaNuH 527 26. vicAro'rthavyaJjanayogasaMkrAntiH9 46 261 vijayAdiSu dvicaramAH 4 27 228 matiHsmRtiH 113, 262 vitarkaH zrutam 9 45 229 matizrutAvadhi. 1 9 263 vidhidravyadAtR0 23. matizrutayornibandhaH 12. 264 viparIta zubhasya 6 22 231 matizrutAvadhayo. - 132 | 265 piparIsaM manojJAnAm 933 232 matyAdInAm 87.266 vipAko'nubhAvaH Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [26] 816 9 4 h m t : 2.67 vizuddhikSetra0 268 vizuddhayapratipAtAbhyAM tadvizeSaH 125 | 305 saptatiauhanIyasya 269 vizeSatrisapta. 4 37 3.6 sa bandhaH 8 3 270 vedanAyAzca 9 32 / 307 saMmUrchanagarbhopapAtA janma .. 232 271 vedanIye zeSAH 308 samanaskAmanaskAH 211 272 vaikriyamopapAtikam 247 | 309 samyatkvacAritre 273 vaimAnikAH 4 17 310 samyagdarzana 274 vyaJjanasyAvagrahaH 118 | 311 samyagdRSTizrAvaka. 275 vyantarAH kinnara0 4 12 212 samyagyoganigraho guptiH 276 vyantarANAM ca .446 | 313 sapta sanatkumAre 277 vratazIleSu paJca. 7 19 | 314 sa yathA nAma 315 saMyama zruta0 949 278 zaGkAkAMkSA0 . 7 18 : 316 sarAgasaMyamaH 6 20 279 zabdabandhasaumya. 5 24 | 317 sarvadravyayaryAyaSu 130 28. zarIravAGmanaH 5 19 | 318 sarvasya 243 281 zukle cAye 9 29 / 319 saMsAriNo muktAzca .. 282 zubhaM vizuddhamavyAghAti. 2 49 / 320 saMsAriNastrasasthAvarAH .. 2.12 283 zubhaH puNyasya 321 saMjJinaH samanaskAH 284 zeSAH sparzarUpa0 . . 322 sAgaropame , 285 zeSANAM saMmUrchanam 323 sAgaropame 286 zeSANAM pAdone 324 sArasvatA. 287 zeSANAmantarmuhUrtam 8 21 325 sAmAyikacchedopa0 9.14 288 zrutaM matipUrva0 1.20 / 326 sukhaduHkha 520 289 zrutamanindriyasya 2.22 / 327 sUkSmasamparAya0 328 so'nantasamayaH 539 290 sa AsravaH 6 2 329 saudharmAdiSu yathAkramam 291 sa kaSAyatvAjjIvaH. saudharmazAna. 420 .292 sa kaSAyA. 6 5 / 331 stenaprayoga. . 7.22 293 saMkliSTAsuro0 3.5 332 sthitiH 429 294 sa guptisamitika 9. 2 333 sthitiprabhAva. .. 4 22 295 saMghAtabhedebhya utpadyante . 5.26 / 334 snigdharUkSatvAdvandhaH 532 296 saGkhayeyAsaGkhayeyAzca0 5.10 335 sparzanarasanaghrANa. 2 20 297 sacittanikSepapidhAna 7.31 / 336 sparzarasagandha dha. 523 298 sacittazItasaMvRttAH0 . 2 33 | 337 sparzarasa0 . ; 221 1299 sacittasaMbaddha 309 satsaGkhyA. 18 / 338 hiMsAdiSvihAmutra. 301 sadasatoravizeSAdya0 ... 133 | 339 hiMsAnRtasteyaviSayaka . . 936 302 sadasadvedya . 8 9 340 hiMsAnRtasteSA. 303 sa dvividho. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 tRtIyaM pariziSTam / - prthmodhyaayH| suutraangkH| digambarAmnAyIsUtrapAThaH / sUtrAGkaH / zvetAmbarAmnAyIsUtrapAThaH / 15 avagrahehAvAyadhAraNAH / |15 avagrahahApAyadhAraNAH / 21 dvividho'vadhiH / 21 bhavapratyayovadhidevanArakANAm / . . |22 bhavapratyayo naarkdevaanaam| . 22 kSayopazamanimittaH ssddiklpHshessnnaam| 23 yathoktanimittaH. 23 RjuvipulamatI manaHparyayaH / | 24........................paryAyaH / 28 tadanantabhAge manaHparyAyasyaH / | 29.....................pryaaysy| 33 naigamasaMgrahavyavahArarjusUtrazabdasamabhirUDha-|34...............sUtrazabdA. nayAH / vambhUtA nyaaH| | 35 Adyazabdau dvitribhedau| dvitiiyo'dhyaayH| 5 jJAnAjJAnadarzanalabdhayazcatustritripaJca bhedaaH| 5......darzanadAnAdilabdhayaH......... samyaktvacAritrasaMyamAsaMyamAzca / ............................... / 13 pRthivyaptejovAyuvanaspatayaH sthAvarAH / 13 pRthivyavvanaspatayaH sthaavraaH| 14 dviindriyaadystrsaaH| 14 tejovAyU dvIndriyAdayazca trasAH / 19 upayogaH sparzAdiSu / 20 sprshrsgndhvrnnshbdaastdrthaaH| 21...............zabdAsteSAmarthAH / / 22 vanaspatyantAnAmekam / 23 vAyvantAnAmekam / 29 eksmyaavigrhaa| 30 ekasamayo'vigrahaH / 30 ekaM dvau. trInvA'nAhArakaH / . 31 ekaM dvau vAnAhArakaH / 31 sammachainaga papAdA janma / 32 sammarchagana papAtA jnm| 33 jarAyujANDajapotAnAM garbhaH / 34 jarAyvaNDapotajAnAM garbhaH / 34 devnaarkaannaamuppaadH| 35 nArakadevAnAmupapAtaH / 37 paraM paraM sUkSmam / 38 teSAM paraM paraM sUkSmam / 40 apratIghAte / |41 aprtighaate| . . 46 aupapAdikaM vaikriyakam / 47 vaikriyamaupapAtikam / 48 taijasamapi / 49 zubhaM vizuddhamavyAghAti cAhArAkaM - 49.....................caturdazapUrvapramattasaMyatasyaiva / / dhrsyaiv| .. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [28] 52 shessaastrivedaaH| 53 aupapAdikacaramottamadehAH saGkhayeya- 52 aupapAtikacaramadehottamapuruSAsaGkhaye... vrssaayusso'npvaayussH| tRtiiyo'dhyaayH| 1 ratnazarkarAvAlukApaGkadhUmatamomahAtamaH-. |1...............saptAdho'dhaHpRthutarAH / prabhA bhUmayo ghanAmbuvAtAkAzapratiSThAH sptaadho'dhH| 2 tAsu triMzatpaJcaviMzatipazcadazadazatripaJco- 2 tAsu narakAH / naikanarakazatasahasrANi paJca caiva ythaakrmm| 3 nArakA nityAzubhataralezyApariNAmadeha- 3 nityAzubhataralezyA.... vednaavikriyaaH| 7 jambUdvIpalavaNodAdayaH zubhanAmAno dvIpa- 7 jambUdvIpalavaNAdayaH zubhanAmAno dvIpasamudrAH / smudraaH| 1. bharatahaimavataharivideharamyakahairaNyavatai-/10 tatra bharata....... rAvatavarSAH kssetraanni| 12 hemArjunatapanIyavaiDUryarajatahemamayAH / 13 maNivicitrapArza upari mUle ca tulya vistaaraaH| 14 padmamahApadmatigiJchakesarimahApuNDarIka- puNDarIkA hRdaastessaamupri| 15 prathamo yojanasahasrAyAmastadardhavi__Skambho hRdH| 16 dshyojnaavgaahH| 17 tanmadhye yojanaM puSkaram / 18 tadadviguNadviguNA hradAH puSkarANi ca / 19 tannivAsinyo devyaH zrIhrIdhRtikIrti buddhilakSmyaH palyopamasthitayaH ssaamaanikprisstkaaH| 20 gaGgAsindhurohidrohitAsyAhariddharikA kaantaasiitaasiitodaanaariinrkaantaasuvrnnruupykuulaarktaarktodaaHsritstnmdhygaaH| 21 dvayordvayoH pUrvAH puurvgaaH| 22 shessaastvprgaaH| 23 caturdazanadIsahasraparivRttA gaGgAsi dhvAdayo nadyaH / 24 bharataH SaDizatipaJcayojanazatavistAraH SaT caikonaviMzatibhAgA yojnsy| / xx xxx xxx xx x x x - xx xxx xxx xx x x x Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [29] 25 tadviguNadviguNavistArA varSadharavarSAvi- dehAntAH / xxx xxxxx xxx xx xxx 26 uttarA dakSiNatulyAH / / 27 bharatairAvatayovRddhihAsau SaTsamayAbhyA__ mutsarpaNyavasarpiNIbhyAm / 28 tAbhyAmaparA bhuumyo'vsthitaaH| 29 ekadvitripalyopamasthitayo haimavatakahA rivrsskdaivkuruvkH| 30 tthottraaH| 31 videheSu saGkhayeyakAlAH / 32 bharatasya viSkambho jambUdvIpasya navati shtbhaagH| 38 nRsthitI parAvare tripalyopamAntarmuhUrte / 17 .........parApare...... 39 tiryagyonijAnAM ca / (18 tiryagyonInAM ca / ___ cturtho'dhyaayH| 2 AditastriSu piitaantleshyaaH| / 2 tRtIyaH pItalezyaH / ___ x x 7 piitaantleshyaaH| 8 zeSAH sprshruupshbdmnHprviicaaraaH| / 8.........pravIcArA dvayordvayoH / 12 jyotiSkAH sUryacandramasau grahanakSatra-|13 .....................prakIrNa prakIrNakatArakAzca / / | taarkaaH| 19 saudharmaizAnasAnatkumAramAhendrabrahmabrahmo- |20 saudharmezAnasAnatkumAramAhendrabrahmaloka:ttaralAntavakApiSThazukramahAzukrazatArasahasrA- lAntakamahAzukrasahasrAra............ reSvAnataprANatayorAraNAcyutayornavasu graive-/ yakeSu vijayavaijayantajayantAparAjiteSu sarvArthasiddhe ca / sarvArthasiddhau ca / 22 pItapadmazuklalezyA dvitrizeSeSu / | 23 ............lezyA hi vizeSeSu / 24 brahmalokAlayA laukAntikAH / 24 ............lokAntikAH / 28 sthitirasuranAgasuparNadvIpazeSANAM sAga-29 sthitiH| ropamatripalyopamArddhahInamitAH / |30 bhavaneSu dakSiNArdhAdhipatInAM palyopamama ___ dhyardham / |31 zeSANAM paadone| | 32 asurendrayoH sAgaropamamadhikaM c| 29 saudharmezAnayoH saagropme'dhike| 33 saudharmAdiSu yathAkramam / 34 saagropme| 35 Adhike ca 30 sAnatkumAramAhendrayoH sapta / 36 sapta saantkumaare| 31 trisaptanavaikAdazatrayodazapaJcadazabhira- |37 vizeSastrisaptadazaikAdazatrayodazapaJcadazaghikAni tu| bhiradhikAni ca / X Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [30] 4 x x X X X + X X 33 aparA palyopamamadhikam / __39 aparA palyopamamAdhikaM ca / |40 saagropme| 41 adhike c| 39 parA palyopamamadhikam / 47 parA palyopamam / 40 jyotiSkANAM c| 48 jyAtiSkANAmAdhikam / |49 grhaannaamekm| 50 nakSatrANAmardham / | 51 tArakANAM caturbhAgaH / 41 tdssttbhaago'praa| 52 jaghanyA tvssttbhaagH| | 53 caturbhAgaH zeSANAm / 42 laukAntikAnAmaSTau sAgaropamANi sarveSAm / pnycmo'dhyaayH| 2 dravyANi / 2 dravyANi jIvAzca / 3 jIvAzca / x 10 saGkhayeyAsaGkhayeyAzca pudgalAnAm / 7 asaGkhayeyAH pradezA dharmAdharmayoH / xx 8 jIvasya ca / 16 pradezasaMhAravisarpAbhyAM pradIpavat / 16 ......visargAbhyAM...... / 26 bhedasaGghAtabhya utpadyante / 26 saGghAtabhedebhya utpadyante / 29 sdvylkssnnm| x 37 bandhe'dhiko pAriNA | 37 bandhe samAdhiko pAriNAmikau / 39 kAlazca / | 39 kAlazcetyeke / |42 anAdirAdimAMzca / | 43 rUpiSvAdimAn / | 44 yogopayogI jiivessu| X X xxx X ssssttho'dhyaayH| 3 zubhaH puNyasyAzubhaH pApasya / 3 zubhaH punnysy| X 4 azubhaH pApasya / 5 indriyakaSAyAvatakriyAH paJcacatuHpaJcapa- 3 avratakaSAyendriyakriyAH...... JcaviMzatisaMkhyAH pUrvasya bhedAH / 6 tIvramandajJAtAjJAtabhAvAdhikaraNavIryavi- 7 ......bhAvavIryAdhikaraNavizeSebhyazeSabhyastadvizeSaH / stadvizeSaH / 17 alpArambhaparigrahatvaM mAnuSasya / 18 alpArambhaparigrahatvaM svabhAvamArdavArjarva ca mAnuSasya / 18 svabhAvamArdavaM ca / / 21 samyaktvaM ca / 23 tadviparItaM zubhasya | 22 viparItaM zubhasya / X . x. . Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [31] 24 darzanavizuddhirvinayasampannatA zIlavate - 23 dhvanatIcAro'bhIkSNajJAnopayogasaMvegau zaktitatyAgatapasI sAdhusamAdhirvaiyAvRtya karaNamarhadAcAryabahuzrutapravacanabhaktirAvazyaparihANimArgaprabhAvanA pravacanavatsala - tvamiti tIrthakaratvasya / saptamo'dhyAyaH / X 4 vAGmanogutIryAdAna nikSepaNa samityAlo - | kitapAnabhojanAni pazca / 5 ko lobhabhIrutva hAsyapratyAkhyAnAnyanuvIcibhASaNaM ca pazJca / 6 zUnyAgAra vimocitAvAsaparoparodhAkaraNabhaikSyazuddhisadharmAvisaMvAdAH paJca / 7 strIrAgakathA zravaNa tanmanoharAGganirIkSaNapUrvaratAnusmaraNavRSyeSTa rasazarIrasaMskA ratyAgAH paJca / 8 manojJAmanojJendriyaviSaya rAgadveSavarjanAni pazca / bhIkSNaM tapasIsaGghasAdhusamAdhi vaiyAvRtyakara --- tIrthakRttvasya / X 34 apratyavekSitApramArjitotsargAdAnasaM- 29 staropakramaNAnAdasmRtyanupasthAnAni / 37 jIvitamaraNazaMsAmitrAnurAgasukhAnuba- 32 dhanidAnAni / X X X X X 4 Ayo jJAnadarzanAvaraNavedanIyamohanIyAyurnAmagotrAntarAyAH / 7 6 matizrutAvadhimana:paryaya ke klAnAm / - 7 cakSuracakSuravadhi kevalAnAM nidrAnidrAnidrApracalApracalApracalA styAnagRddhayazca / 8 nidAna karaNAni / X X X 9 hiMsAdiSvihAmutrApAyAvadyadarzanam / 4 hiMsAdiSvihAmutra cApAyAvadyadarzanam / 12 jagatkAyasvabhAvau vA saMvegavairAgyArtham / 7 jagatkAyasvabhAvau ca saMvegavairAgyArtham / 28 paravivAhakaraNetvarikAparigRhItApari 23 paravivAha karaNetvaraparigRhItA.. gRhItAgamanAnaGgakrIDAkAmatItrAbhini vezAH / 32 kandarpautkucyamaukhasamIkSyAdhika - | 27 kandarpa kaukucya . ropabhogaparibhogAnarthakyAni / NopabhogAdhikatvAni / *****... 3 sa bandhaH / 5 X ....... X .. nupasthApanAni / .... aSTamo'dhyAyaH / 2 sakaSAyatvAjjIvaH karmmaNo yogyAnpudga- | 2 . pudralAnAdatte / lAnAdatte sa bandhaH saMstAro ... mohanIyAyuSka nAma ..... / matyAdInAm / styAnagRddhivedanIyAni ca / Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .mohanIyakaSAyanokaSAya... 9 darzanacAritramohanIyA kaSAyakaSAyavedanIyAkhyAstridvinavaSoDazabhedAH samyaktvamithyAtvatadubhayAnya'kaSAyakaSAyau hAsyaratyaratizokabhayajugupsA strIpunnapuMsakavedA anantAnubandhya pratyAkhyAnapratyAkhyAnasaMjvalanavikalpAzcaikazaH krodhamAnamAyA lobhAH / tadubhayAni kaSAyanokaSAyAvanantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNasaMjvalanavikalpAzcaikazaHkrodhamAnamAyAlobhAH hAsyaratyaratizokabhayajugupsA strIpunnapuM-sakavedAH / 14 dAnAdInAm / 17 nAmagotrayoviMzatiH / 18........ 13 dAnalAbhabhogopabhogavIryANAm / 13 viMzatirnAmagotrayoH / 17 trayastriMzatsAgaropamANyAyuSaH / 19 zeSANAmantarmuhUrtA / 24 nAmapratyayAH sarvato yogavizeSAtsUkSmai- 25 kakSetrAvagAhasthitAH sarvAtmapradezeSvana- vagADhasthitAH ......... ! 26 sadveyasamyaktva hAsya ratipuruSaveda 21 . muhUrtam / ****** ntAnantapradezAH / 25 sadvedyazubhAyurnAmagotrANi puNyam / 6 ato'nyatpApam / [32] 1 18 sAmAyikacchedopasthApanAparihAravizu- 18 dvisUkSmasAmparAyayathAkhyAtamiti cAri X X 31 viparItaM manojJasya / 36 AjJApAyavipAkasaMsthAnavicayAya dharmyam X X 37 zukle cAdye pUrvavidaH / 40 yekayoga kAyayogAyogAnAm / 4] ekAzraye savitarkavIcAre pUrve / .......... shubhaayuH...| X navamo'dhyAyaH / 6 uttamakSamA mArdavArjava satyazaucasaMyamasta- / 6 uttamaH kSamA....... pastyAgA kiJcanyabrahmacaryANi dharmaH / 17 ekAdayo bhAjyA yugapadekasminnekona - 17 viMzatiH / tram / 22 AlocanapratikramaNatadubhayavivekavyutsa- 22... rgata pazchedaparihAropasthApanAH / 27 uttamasaMhanasyaikAgracintAnirodho dhyAna- 27... mAntarmuhUrtAt / . yuSkasya / ......... ....... X yathAkhyAtAni cAritram | ....... viMzateH / ... ... sthApanAni / ... nirodho dhyAnam / 28 AmuhUrtAt / 33 viparItaM manojJAnAm / dharmmamapramattasaMyatasya / ... kSetrA 38 upazAntakSINakaSAyayozca / 39 zukle cAye / 42 tattryekakAyayogA ......... / .........................savitakeM pUrvaM / 43 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [33] dshmo'dhyaayH| 2 bandhahetvabhAvanirjarAbhyAM kRtsnakarmavipra-2 ......nirjarAbhyAm / mokSo mokssH| ____ xx kRtsnakarmakSayo mokSaH / 3 aupazAmikAdi bhavyatvAnAM ca ||aupshaamikaadibhvytvaabhaavaashcaanytr ke4 anyatra kevalasamyaktvajJAnadarzanasiddha- valasamyaktvajJAnadarzanasiddhatvebhyaH / tvebhyH| 5 tadanantaramurvaM gacchantyAlokAntAt / 5 ......gcchtyaa......| 6 pUrvaprayogAdasaGgatvAdvandhacchedAttathA gati- 6 .. pariNAmAcca / tadgatiH / 7 AviddhakulAlacakravat vyapagatalepAlAbU vaderaNDabIjavadagnizikhAvacca / 8 dharmAstikAyAbhAvAt / ___ xx xx Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 caturtha pariziSTam / upayojitagranthAnAM suuciH| 1 zrIharibhadrasuriTIkA likhitapustakam / 2 zrIsiddhasenagaNiTIkA 3 zrIyazovijayajITIkA zreSThi maanniklaalmnsukhbhaaiimudraapitaa| 4 tattvArthaTippaNakam 5 catvAraH karmagranthAH | paM. sukhalAlajI' etairanUditAH / 6 prAcInAzcatvAraH karmagranthAH shriiaatmaanndsbhaamudraapitaaH| 7 abhidhAnarAjendraH shriiraajendrsuuriH| 8 prajJApanAsUtram suratamudrApitam / 9 nandisUtram 10 sthAnAGgasUtram 11 bhagavatIsUtram 12 uttarAdhyayanasUtram shriibhaavvijygnnivyaakhyaa| 13 samavAyAgasUtram suratamudrApitam / 14 vipAkasUtram 15 anuyogadvArasUtram 16 pravacanasAroddhAraH 17 AcArAgasUtram 18 vizeSAvazyakabhASyam yazovijayajIjainagraMthamAlA Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akarmabhUmiH akriyAvAdI agurulaghupariNAmaH aGgam akSurdarzanam 'acakSurdarzanAvaraNam ajJAnam ajJAnikA: ajIva: ajIva kAyaH aNDajAH aNavaH addhA adharmAstikAyaH adhikaraNam antarmuhUrtaH antarAyaH apavartanIyam anukampA anutaTa: anuyogaH anuzreNigatiH apavartana apavartanIyam apAyaH apUrvakaraNam abhavyaH aratni: aloka: avagrahAdayaH avadhijJAnam avadhijJAnAvaraNam 5 paMcamam pariziSTam. pR. 60 | avadhidarzanam 150 | avadhidarzanAvaraNam 66 avigrahA 23 azanam 35, 154 aSTamabhaktaH 154 astikAyaH 41, asiddham 150 | AkAzAstikAyaH 7, 8. AbhinibodhikajJAnam 106 | AmazaSadhI 52 amnAyArthavAcakaH 116, AyuH 14 ArambhaH 106 AyIH 129 AvalikA 56 AvazyakA parihANi: 132 Azra ( sa ) va: 59 Astikyam 5 AsAdanam 115 AhAra: 7 AhArakaH 48 indriyam 61 | iSuparimANam 59 utkaDukAsanam 17 utkRSTaH 7 utsarpiNiH 33 | udayaH 98 upagrahaH 31 upaghAtaH 19 upabhogaH 16, 28. upayogaH 153 upazamaH pR. 35, 40, 154, 154 48 144 143 35, 106. 41 106 15 198 168 25 129 79 6 135 8, 125, 126. 5 132 148 50 13 77 176 12 15 112 132 40 7, 8 8 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [36] pU. 185 12 24 jastA 26 135 78 135 186 41 135 120 120 168 78 upAGgam RjumatiH RSibhASitAni autkArika: audayikaH aupazamikaH karmaprakRtiH karmabhUmayaH kalpAH kaSAyaH kSAyikaH kSayopazamaH kApotalezyA kAyaH kAyavyutsargaH kArmaNam kriyA kriyAvAdinaH kulakarAH kRSNarAjiH kRSNalezyA kevalajJAnam kevalajJAnAvaraNam kevaladarzanam kevaladarzanAvaraNam kevalI khAdimam gatiH garbhaH cakSurdazanam cakSurdarzanAvaraNam caturthabhaktaH caturdazapUrvadharaH caturvizatistavaH camarendraH cAritram caurNikaH chadmasthAH .. 25/chedopasthApanIyaH 28 jaghanyaH jJasvAbhAvyam 115 jJAnopayogaH | janapadA: jarAyujAH 188 jIvaH 60, 81.tapaH 85/tyAgaH ... 41 trasAH tIrtham 26 tarthikaranAmakarma 41 tejolezyA 13 darzanavizuddhiH 24 dravyanayaH 48 dravyAstikAyaH 127 digAcAryAH 15:| dRSTivAdaH . 76 | dezAH 101 dhanu:kASTham 41 dharmAstikAyaH 12, 16. napuMsakavedaH . 153 narakAH 35, 154. nikAcanA 154 nikAcitA 12 nigodajIvAH 144 nidrA 41, 48. nidrAnidrA 51 nirupakramAH - 35, 154. nirjarA 154 nirvedaH 143 nivaH - 56 nIlalezyA . 23 nRlokaH 102 noindriyam 2 paJcAticArAH 115padmalezyA 174, 202. parihAravizuddhiH 106 . 13 64 . 154 154 : 132 41 92 145 185 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [37] pR. 173 bhavyam 120 |bhavasthaH 15 bhogaH 15 153 116 153 62 135 120 132 41 113 . 12 186 193 parISahAH paryAyanayaH palyopamam pAnam pAriNAmikaH pudgalAH pudgalaparAvartaH pudgalAstikAyaH puMvedaH pUrvANi potajAH poSadhaH pracalA pratarabhedaH prataravRttaH pratikramaNam pratyAkhyAnam pratyekabuddhasiddhaH . pradoSaH prayogagatiH pravacanam pravacanamAtaraH pravacanavAtsalyam pravrAjakaH prazamaH praznavyAkaraNam prANAH prabhRtAni prAbhRtaprAbhRtAni prAyogikaH bandhaH balIndraH bAdaraH bAdarasamparAyaH bAhuH bhaktiH bharatajyA bhavapratyayaH 125 144 maNDalaviSkambhaH matijJAnAvaraNam 108 manaHparyavajJAnam manaHparyavajJAnAvaraNam 106 maraNasamuddhAtaH 13 mArgaprabhAvanA 26 mAtRkApadAstikam 52 mAtsaryam 143 mithyAdarzanam 154 mizrikAgatiH 115 mlizAH 173 muhUrtaH 23 mUlaguNAH 24 mokSaH 194 yathAkhyAtacAritram 132 yugam 113 yogaH 19 yoniH 185 rajjuH 135 rucakaH 168 labdhipratyayam 18 liGgam 167 lezyA 37 lokaH 26 vandanam 26 varSA 115 vaMzA 6, 7, 8, 152. vAtaH 92 vAsyA 71 vinayasampannatA 174 vipulamatiH 77 vidyuDauSadhI __135 vibhaGgajJAnam 75 virahakAlaH 26 viSkambhaH 13 41 13,41. 13 74 44 135 28 198 72 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [38] pR. 29 visrasAgatiH vitrasAbandhaH vIyam vIrAsana: vainayikAH zalyam zuklalezyA zailezI zrutam zrutajJAnam zrutajJAnAvaraNam zrutasamuddeSTA zrutAjJAnam zrutoddeSTA SaDvyANi paDAvazyakam SaSThabhaktaH skandhAH 113 snAtakaH 115 samanaskam 40 samavasaraNam 176 samyaktvam 144,150 samyagdarzanam 6,12 69 samAdhiH 135 samArambhaH 129 saMyataH 23 sayogaH 12,110 15 saMrambhaH 129 153 sauMSadhI 198 168 saMvatsaraH 33 saMvaraH 2,7,8 168 saMvegaH 5,135. 35 svayaMbuddhaH 194 135 svayambhUramaNaH 143 svAdimam 144 6,116. saMhananam 2,25. 133 sAgaropamam 48 sAmAyikaH 23,116,185. 47 sUkSmasamparAyaH 185 samparAyasaMyataguNasthAnam 174 13 sUtramArga: 165 44 hitam 112 15 saMjJA saMjJI styAnarddhiH strIvedaH sthAvaraH sthitiH Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM namaH sarvajJAya zrImat--umAsvAtivAcakapravarapraNItAni sbhaassytttvaarthaadhigmsuutraanni| sambandhakArikAH samyagdarzanazuddhaM yo jJAnaM viratimeva cAnoti / duHkhanimittamapIdaM tena sulabdhaM bhavati janma // 1 // janmani karmaklezairanubaddhe'smiMstathA prayatitavyam / karmaklezAbhAvo yathA bhavatyeSa paramArthaH // 2 // paramArthAlAbhe vA doSeSvArambhakasvabhAveSu / kuzalAnubandhameva syAdanavayaM yathA karma // 3 // karmAhitamiha cAmutra cAdhamatamo naraH samArabhate / iha phalameva tvadhamo vimadhyamastUbhayaphalArtham // 4 // paralokahitAyaiva pravartate madhyamaH kriyAsu sadA / mokSAyaiva tu ghaTate viziSTamatiruttamaH puruSaH // 5 // yastu kRtArtho'pyuttamamavApya dharma parebhya upadizati / nityaM sa uttamebhyo'pyuttama iti pUjyatama eva // 6 // tasmAdahati pUjAmahannevottamottamo loke / devarSinarendrebhyaH pUjyebhyo'pyanyasattvAnAm // 7 // abhyarcanAdahatAM manaHprasAdastataH samAdhizca / tasmAdapi niHzreyasamato hi tatpUjanaM nyAyyam // 8 // Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatatvArthAdhigamasUtreSu tIrthapravartanaphalaM yatproktaM karma tIrthakaranAma / / tasyodayAtkRtArtho'pyahaMstIrthaM pravartayati // 9 // tatsvAbhAvyAdeva prakAzayati bhAskaro yathA lokam / tIrthapravartanAya pravartate tIrthakara evam // 10 // yaH zubhakarmAsevanabhAvitabhAvo bhaveSvanekeSu / jajJe jJAtekSvAkuSu siddhArthanarendrakuladIpaH // 11 // jJAnaiH pUrvAdhigatairapratipatitairmatizrutAMvadhibhiH / tribhirapi zuddhairyuktaH zaityadyutikAntibhirivenduH // 12 // zubhasArasattvasaMhananavIryamAhAtmyarUpaguNayuktaH / jagati mahAvIra iti tridazairguNataH kRtAbhikhyaH // 13 // svayameva buddhatattvaH sattvahitAbhyudyatAcalitasattvaH / abhinanditazubhasattvaH sendrailokaantikairdevaiH // 14 // janmajarAmaraNArtta jagadazaraNamabhisamIkSya niHsAram / sphItamapahAya rAjyaM zamAya dhImAnpravavrAja // 15 // pratipadyAzubhazamanaM niHzreyasasAdhakaM zramaNaliGgam / kRtasAmAyikakarmA vratAni vidhivatsamAropya // 16 // smyktvjnyaancaaritrsNvrtpHsmaadhiblyuktH| 1 yasyodaye sati tribhuvanasyApi pUjyo bhavati tadrUpatvaM tIrthakaranAkarmaNo lakSaNam / tacca kaivalyAvasthAyAM vipacyate / 2 matizrutAvadhInAM lakSaNaM sU. 1 / 9 TippanyAM draSTavyam / . 3 yannimittakadRDhatamAdibhedabhinnAsthibandhanarUpavizeSo bhavati tadrUpatvaM saMhananasya lakSaNam / 4 samyaktvam-mokSAvirodhI AtmanaH prinnaamH| yasmin vyakte sati Atmano' ntarmukhapravRttiH / asyaiva pariNAmasya phalaM tttvruciH| samyaktve siddhe sati prazamasaMveganivedAnukampAstikatA iti paJca prAyo dRzyante / tathA tattvArthazraddhAnalakSaNaM samyaktvam / cAritram sAvadyayogaviratirUpatvam / saMvaraH- AzravavirodhanimittakatvaM saMvarasya lakSaNam / manovAkAyalakSaNayogAH zubhAzubhakarma yasmAdAzravanti sa AzravaH / Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prthmo'dhyaayH| mohAdIni nihatyAzubhAni catvAri karmANi // 17 // kevalamadhigamya vibhuH svayameva jJAnadarzanamanantam / lokahitAya kRtArtho'pi dezayAmAsa tIrthamidam // 18 // dvividhamanekadvAdazavidhaM mahAviSayamamitargamayuktam / saMsArArNavapAragamanAya duHkhakSayAyAlam // 19 // granthArthavacanapaTubhiH prayatnavadbhirapi vaadibhirnipunnaiH| anabhibhavanIyamanyairbhAskara iva sarvatejobhiH // 20 // kRtvA trikaraNazuddhaM tasmai paramarSaye namaskAram / pUjyatamAya bhagavate vIrAya vilInamohAya // 21 // tattvArthAdhigamAkhyaM bahvartha saMgrahaM laghugrantham / vakSyAmi ziSyahitamimamahahacanakadezasya / / 22 // mahato'timahAviSayasya durgamagranthabhASyapArasya / kaH zaktaH pratyAsaM jinavacanamahodadheH kartum // 23 // zirasA giriM bibhitseducikSipseca sa kSitiM doAm / pratitIrSecca samudra mitsecca punaH kuzAgreNa // 24 // vyomnIn, cikramiSenmerugiri pANinA cikampayiSet / gatyAnilaM jigISeccaramasamudraM pipAsecca // 25 // khadyotakaprabhAbhiH so'bhibubhuSecca bhAskaraM mohAt / 52 // yo'timahAgranthArthaM jinavacanaM saMjighRkSeta // 26 // 1 mohAdayaH-mohajJAnadarzanAvaraNAntarAyAH / 2 tIrtha-vartamAnapravacanarUpaM grantham / 3 amitA asaMkhyA gamA manthAno nayA vakSyamANAstairyuktam / 4 kAyo vAk manazceti trINi karaNAni taiH zuddhamakalakaM, zuddhAni vA trINa karaNAnyAsminniti trikaraNazuddham / zArajagdhAdi jJApakAttu niSThAparanipAtaH / 5 pratyAsaH-saMgrahaH / 6 mAtuM gaNayitumicchet / 7 jinavacanasaMgrahaM kartumicchet / Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatatvAryAdhigamasUtreSu 4 ekamapi tu jinavacanAcasmAnirvAhakaM padaM bhavati / zrUyante cAnantAH sAmAyikamAtrapadasiddhAH // 27 // tasmAttatmAmANyAt samAsato vyAsatazca jinavacanam / zreya iti nirvicAraM grAhya dhAryaM ca vAcyaM ca // 28 // na bhavati dharmaH zrotuH sarvasyaikontato hitazravaNAt / bruvato'nugrahabuddhayA vaktustvekAntato bhavati // 29 // zramamavicintyAtmagataM tasmAcchyaH sadopadeSTavyam / AtmAnaM ca paraM ca hi hitopadeSTAnugRhNAti // 30 // narte ca mokSamArgAddhitopadezo'sti jagati kRtlejasman / tasmAtparamimameveti mokSamArga pravakSyAmi // 31 // 1 'karomi bhadanta ! sAmAyikamityetAvataiva padenaM bhAvataH sugRhItenAnantakAlena anantAH siddhA' ityuktaM pravacane, udAharaNamAnaM tuSamASaiH svAdhyAya iti / 2 ekAntataH-nizcayena / Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH / // samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH // 11 // 1 samyagdarzanaM 2 samyagjJAnaM 3 samyakcAritramityeSa trividho mokSamArgaH / taM purastAllakSaNato vidhAnatazca vistareNopadekSyAmaH / zAstrAnupUrvI vinyAsArtha tUdezamAtramidamucyate / etAni ca samastAni mokSasAdhanAni / ekatarAbhAve'pyasAdhanAnItyatastrayANAM grahaNam / eSAM ca pUrvalAbhe bhajanIyamuttaram / uttaralAbhe tu niyataH puurvlaabhH| tatra samyagiti prazaMsAoM nipAtaH samazcatervA bhAvaH / darzanamiti / dRzeravyabhicAriNI sandriyAnindriyArthaprAptiretatsamyagdarzanam / prazastaM darzanaM samyagdarzanam / saMgataM vA darzanaM samyagdarzanam / evaM jJAnacAritrayorapi // 1 // // tattvArthazraddhAnaM samyagdarzanam // 1 // 2 // tattvAnAmarthAnAM zraddhAnaM tattvena vArthAnAM zraddhAnaM tattvArthazraddhAnam , tat samyagdarzanam / tattvena bhAvato nizcitamityarthaH / tattvAni jIvAdIni vaikSyante / ta eva cArthAsteSAM zraddhAnaM teSu pratyayAvadhAraNam / tadevaM prazaimasaMveganirvedAnukampAstikyAbhivyaktilakSaNaM tattvArthazraddhAnaM samyagdarzanamiti // 2 // 1 vastumAtrasaMkIrtanamuddezaH / 2 samyagjJAnazabde'pi samyak zabdaH prazaMsAoM nipAtaH samaJcatervA, jJAnamiti ca bhAva eva, evaM cAritramapi / 3 a. 1 sU. 4, ___4 prazamaH-suparIkSitapravaktRpravAcyapravacanatattvAbhinivezAd doSANAmupazamaH / indriyArthaparibhoganivRttirvA / saMvega:-saMsArabhItiH / nirvedaH - viSayAnabhiSvaGgaH / anu. kampA-nirupadhiparaduHkhaprahANecchA / Astikyam-asti AtmAdipadArthajAtam ityeSA matiryasya sa AstikaH / tasya bhAva Astikyam / Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatasvArthAdhigamasUtreSu // tannisargAdadhigamAdvA // 3 // tadetatsamyagdarzanaM dvividhaM bhavati / nisargasamyagdarzanamadhigasamyagdarzanaM ca / nisargAdadhigamAtpadyata iti dvihetukaM dvividham / nisargaH pariNAmaH svabhAvaH aparopadeza ityanarthAntaram / jJAnadarzanopayogalakSaNo jIva iti vakSyate / tasyAnAdau saMsAre paribhramataH karmata eva karmaNaH : svakRtasya bandhanikAcanodaya nirjarApekSaM nArakatiyagyonimanuSyAmarabhavagrahaNeSu vividhaM puNyapApaphalamanubhavato jJAna 1 AtmanastIrthakarAdyupadezadAnamantareNa svata eva jantoryat karmopazamAdibhyo jAyate tannisargasamyagdarzanam / 2 yat tIrthakarAdyupadeze sati bAhyanimittasavyapekSamupazamAdibhyo jAyate tadArdhagamasamyagdarzanam / 3 anarthAntaram-paryAyaH / 4 a. 2 sU. 1, 2, 3, 4, 6, 7, 8. . 5 bandho ( a. 8 sU. 3) nAma ekakSetrAvasthitAnAM karmayogyaskandhAnAM ( skandhaH - skandanti zuSyanti kSIyante ca puSyante pudgalAnAM caTanena vicaTanena ceti skandhAH ) rAgadveSasnehAvalIDhasakalAtmapradezeSvAhArapudgalAnAmiva ( pUraNagalanadharmANa: pudgalAH ) pariNAmakaH sambandhaH / nikAcanA tu spRSTAnantarabhAvinI baddhasya karmaNaH sakalakaraNAyogyatAvasthA | baddhaM nAma karmAtmapradezaiH saha zliSTaM yathA sUcayaH kalApIkRtA: paraspareNa baddhAH kathyante / tA evAnau prakSipta / stADitAH samabhivyajyamAnAntarAH spaSTA iti vyapadizyante tA eva punaH pratApya yadA ghanena tADitAH praNaSTasvavibhAgA ekapiNDatAmitAstadA nikAcitA iti vyapadezamanuvate / evaM karmApyAtmapradezeSu yojana yam / tasyaivaM nikAcitasya prakRtyAdi ( 8-4 ) bandharUpeNAvasthitasyodayAvalikApraviSTasya ( AvalikA--asaMkhyeyasamayasaghAtAtmakaH kAlavizeSaH / tAsu zreNiSu praviSTA vyavasthitA ) pratikSaNaM yo vikAnubhavaH sa udayaH / udayAnubhavasamanantaramevApeta snehalezaM pArazaTatpratisamayaM karma nirjarAvyapadezamaGgIkaroti / 6 utpattisthAnam / 7 prAdurbhAvaH / d, Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH / darzanopayogasvAbhAvyAt tAni tAni pariNAmAdhyavasAyasthAnAntarANi gacchato'nAdimithyAdRSTerapi sataH pariNAmavizeSAdapUrvakaraNaM tAdRgbhavati yenAsyAnupadezAtsamyagdarzanamutpadyata ityetannisargasamyagdarzanam / adhigamaH abhigama Agamo nimittaM zravaNaM zikSA upadeza ityanAntaram / tadeveM paropadezAdyattattvArthazraddhAnaM bhavati tadadhigamasamyagdarzanamiti // 3 // // jIvAjIvAsravabandhasaMvaranirjarAmokSAstattvam // 4 // 1 jIvA 2 ajIvA 3 AsravA 4 bandhaH 5saMvaro 6 nirjarA 7 mokSa ityeSa saptavidho'rthastattvam / ete vA sapta pdaarthaastttvaani| tAllakSaNato vidhAnatazca purastAdvistareNopadekSyAmaH / nAmasthApanAdravyabhAvatastanyAsaH // 5 // ebhirnAmAdibhizcaturbhiranuyogadvAraisteSAM jIvAdInAM tattvAnAM nyAso bhavati / vistareNa lakSaNato vidhAnatazcAdhigamArtha nyAso nikSepa ityarthaH / tadyathA-1 nAmajIvaH 2 sthApanAjIvo 3 dra. vyajIvo 4 bhAvajIva iti / nAma, saMjJA, karma ityanAntaram / 1 yadA yadopayuGkte tadA tadA sukhyahaM duHkhito'hamiti sAkArAnAkAropayogabalAccetayate tenAsyAnubhava ityarthaH / / 2 apUrvakaraNam aprAptapUrva tAdRzamadhyavasAyAntaraM jIvenetyapUrvakaraNamucyate / kiMca bhavyajIvo yena pariNAmena rAgadveSarUpAM durbhadyagranthiM laGghayati sa pariNAmaH zAstre'pUrvakaraNamucyate / ayaM pariNAmaH kadAcideva labhyate'tastasyApUrvakaraNamiti saMjJA / 3 jIvaH (2-8), ajIvastadviparItaH ( a. 5 ), AsravaH-Atmadharmatve sati karmabandhAsAdhAraNakAraNam (6-1, 6-2), bandhaH-abhinavakarmagrahaNam , Abhanavapadena saMkramavyavacchedaH (8-2, 8-3), saMvaraH-AzravaviparItaH, vipAkAttapasA vA karmaparizATo karmAtmasaMyogadhvaMsaH nirjarA(9-3), mokSaH-kRtsnakarmakSayalakSaNaH (10.3) AtmanaH svabhAvasamavasthAnam / 4 anuyojanamanuyogaH / anurUpo yoga: anuyogaH / anukulo vA yogo'nuyogaH / anuyogaH-vyAkhyAnaM vidhipratiSedhAbhyAmarthaprarUpaNam / Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu 8 cetanAvato'cetanasya vA dravyasya jIva iti nAma kriyate sa nAmajIvaH // yaH kASThapustacitrakarmAkSanikSepAdiSu sthApyate jIva iti sa sthApanAjIvo devatApratikativadindro , rudraH, skando, viSNuriti // dravyajIva iti guNaparyAyaviyuktaH prajJAsthApito'nAdipAriNAmikabhAvayukto jIva ucyate / athavA zUnyo'yaM bhaGgaH / yasya hyajIvasya sato bhavyaM jIvatvaM syAt sa dravyajIvaH syAt / aniSTa caitat // bhAvato jIvA aupaizamikakSAyikatAyopaizamikaudaiyikapAriNAmikabhAvayuktA upayogalakSaNAH saMsAriNo muktAzca dvividhA vkssynte.| evamajIvAdiSu sarveSvanugantavyam / 1 jIvAdInAM svarUpAnubhavaM pratyabhimukhIbhAvarUpatvaM pAriNAmikasya lakSaNam / 2 dravyajIvavikalpo'yaM bhaGgo na sambhavati / mRtpiNDo dravyaghaTa ityAdau bhAvakAraNatAyAmeva dravyapadapravRttinimittatvadarzanAt / uktaprakAreNa prayogAbhAvAttatra niSiddhalakSaNApatteH / 3 bhavyatvaM siddhigamanayogyatvam / 4 pradezavipAkota dvividhakarmodayanirodhaH-upazamaH / tajanyo bhAva aupazamikaH / 5 karmaNAM sarvathA kSaye sati prAdurbhavan kSAyiko bhAvaH / 6 kSayopazamAbhyAM pUrvoktAbhyAM jAyamAnaH kSAyopazamikaH / 7 karmodayAjAyamAnaH paryAya audAyako bhAvaH / / 8 pariNamanaM pariNAmo jIvatvAdyAkAreNa yadbhavanaM sa pAriNAmikaH / 9 jJAnadarzanayoH samyak svaviSayakasImAnullaGghanena dhAraNarUpatvam bAhyAbhyantaranimittakatve sati Atmano yathAyogaM caitanyAnukAripariNAmavizeSarUpatvaM vA upayogasya lakSaNam / 10 a. 2 sU. 10 11 ajIva iti nAma yasya kriyate sa nAmAjIvaH / sthApanAjIvaH kASThAdinyastaH, dharmAstikAyAderapi (5-1) sthApanA smArakalipyAkAreNAbhiprAyikI bhavatyeva / dravyAjIvo guNAdiviyuto buddhisthApitaH / bhAvAjIvo gatyAdyupagrahakArI dharmAdiH (5-- 17, 5--18, 5--19) / 2 dravyAsrava AtmasamavetAH pudgalAH anuditA rAgAdipariNAmena / bhAvAsravastu ta evoditAH / 3 dravyabandho nigaDAdiH / bhAvabandha: prakRtyAdiH / 4 dravyasaMvaro'pidhAnam , bhAvasaMvaro guptyAdipariNAmApanno (7--6) jIvaH / 5 dravyanirjarA mokSAdhikArazUnyA brIhyAdInAM bhAvanirjarA karmaparizATaH samyarajJAnAdyupadezAnuSThAnapUrvakaH / Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prthmo'dhyaayH| paryAyAntareNApi nAmadravyaM, sthApanAdravyaM, dravyadravyaM, bhAvato dravyamiti / yasya jIvasyAjIvasya vA nAma kriyate dravyamiti tannAmadravyam / yatkASThapustacitrakarmAkSanikSepAdiSu sthApyate dravyamiti tavaM. sthApanAdravyam / devatApratikRtivadindro, rudraH, skando, viSNurita / dravyadravyaM nAma guNaparyAyaviyuktaM prajJAsthApitaM dharmAdInAmanyatamat / kecidapyAhuH 'yavai dravyato dravyaM bhavati tacca pudgaladravyameveti pratyetavyam / 'aNavaH skandhAzca' 'saGghAtabhedebhya utpadyante' iti vakSyAmaH / bhAvato-dravyANi dharmAdIni saguNaparyAyANi prAptilakSaNAni vakSyante / Agamatazca probhRtajJo dravyamiti bhavyamAha / 'dravyaM ca bhavye / bhavyamiti praapymaah| bhUprAptAvAtmanepadI / tadevaM pApyante prApnuvanti vA dravyANi / evaM sarveSAmanAdInAmAdimatAM ca jIvAdInAM bhAvAnAM mokSAntAnAM tattvAdhigamArtha nyAsaH kArya iti // 5 // pramANanayairadhigamaH // 6 // eSAM ca jIvAdInAM tattvAnAM yathoddiSTAnAM nAmAdibhirya 1 pradhAnazabdasya tadarthazabdAntarANi paryAyaH / paryAyAdanyaH paryAyaH paryAyAntaram , tenApyasya catuSTayasya nyAsaH kAryaH / 2 a. 5 sU. 25 3 a. 5 sU. 26 4 a. 5 sU. 37 5 'prAbhRtajJa' iti Agame pUrvAkhye (2-49) kathyamAne 'prAbhRtajJa' iti zabdaprAbhRtaM, tacca pUrve'sti, yata idaM vyAkaraNamAyAtaM, tat zabdaprAbhRtaM yo jAnAti sa prAbhRtazo gururevaM bravIti, na caivamahameva vacmi iti bhAvaH / 6 pA. sU. 5-3-104 / 7 pANinidhA. pA. curAdigaNe / 8 pramANanayatattvAlokAlaGkAre pa. 1 sU. 1-2 / tattvArtha. 1-35 .. 9 a. 1 sU. 35 1. adhigamaH-jJAnam / . ---- Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu . 10 stAnAM pramANanayarvistarAdhigamo bhavati // tatra pramANaM dvividham / 'parokSa pratyakSaM ca ' vakSyate / caturvidhamityeke / nayavAdAntareNa ! nayAzca naigamAdayo vaikSyante // 6 // kiM caanytnirdeshsvaamitvsaadhnaadhikrnnsthitividhaantH|| 7 // ebhizca nirdezAdibhiH SaDbhiranuyogadvAraiH sarveSAM bhAvAnAM jIvAdInAM tattvAnAM vikalpazo vistareNAdhigamo bhavati / tadyathA 1 nirdezaH / ko jIvaH / aupazamikAdibhAvayukto dravyaM jIvaH / - samyagdarzanaparIkSAyAm / kiM smygdrshnm| dravyam / samyagdRSTijIvo'rUpI noskandho nogrAmaH / 2 svAmitvam / kasya samyagdarzanamityetadAtmasaMyogena parasaMyogenobhayasaMyogena ceti vAcyam / AtmasaMyogena jIvasya samyagdarzanam / parasaMyogena jIvasyAjIvasyaM jIvayorajIvayorjIvAnAmajIvAnAmiti viklpaaH| ubhaya 1 a. 1 sU. 10 bhASyam / 2 'pratyakSAnumAnopamAnazabdAH pramANAni' iti gau. sU. 1-1-3 3 a. 1 sU 34 / 4 arUpI-avidyamAna rUpamasti ityarUpI sarvadhanAdiSu kSepaH nAsau rUpAdidharmasamanvitaH kintvamUrta aatmeti| 5 paJcAstikAya-(5.1,5-2) samuditiH skandhaH / nozabdasya taddezatvAnnoskandhaH samyagdRSTiH / evaM nogrAmo'pi vaktavyaH / skandhaH-a. 5 sU. 25. 6 yadA ekaM sAdhvAdikaM jIvaM pratItya samyaktvamutpadyate tadA nimittApekSayA jiivsyaiv| 1 iha yasya samyagdarzanamAgataM sa jIvo na vivkssitH| 1 evaM arhtprtimaapekssyaa'jiivsy| dvayoH sAdhvAdInAmanyatamajIvayornimitrayorevApekSayAjIvayoriti bhnggH| 3 evaM dvyorrhtprtimyoH| 4 bahUnAM sAdhvAdInAM nimittabhUtAnAmapekSayA jIvAnAmiti bhnggH| 5 evaM bahUnAmarhatpratimAnAm / 6 sarveSvapi eteSu prAptasamyaktvo jIvo nApakSyate parasaMyogasyaivAdhikAravivakSaNAt / uttarasaMyoge AtmaparasaMyogacintA kAryA / Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prthmo'dhyaayH| saMyogena jIvasya nojIvasya jIvayorajIvayorjIvAnAmajIvAnAmiti vikalpA na santi / zeSAH santi / 3 sAdhanaM / samyagdarzanaM kena bhavati / nisargAdadhigamAdvA bhavatItyuktam / tatra nisargaH pUrvoktaH / adhigamastu samyagvyAyAmaH / ubhayamapi tadAvaraNIsya karmaNaH kSayeNopazamena kSayopazamAbhyAmiti / 4 adhikaraNaM trividhAtmasannidhAnena parasannidhAnenobhayasannidhAneneti vAcyam / AtmasannidhAnamabhyantarasannidhAnamityarthaH / parasannidhAnaM bAhyasannidhAnamityarthaH / ubhayasanidhAnaM baahyaabhyntrsnnidhaanmitythH| kasminsamyagdarzanam / AtmasannidhAne tAvat jIve samyagdarzanaM, jIve jJAna, jIve caaritrmityetdaadi| bAhyasannidhAne jIva samyagdarzanaM nojIve samyagdarzanAmati yathoktA viklpaaH|ubhysaanidhaane cApyabhUtAH sadbhUtAzca yathoktA bhaGgavikalpA iti / 5 sthitiH / samya tatra 1 jIvasya2 ajIvasya ityetau bhaGgo na staH / ekAkino-ghubhayasaMyogAnaucityAt / athAnye bhaGgAstu sambhavantviti na vAcyam / yasmAjIvayorityatra na hi samyaktvayuktasya grahaNa dvayoH kayozcinnimittabhUtayoreva grahaH kriyate tau ca parasaMyogavizrutAvatastyAjyo 3 jIvayo. riti tRtIyo bhaGgaH / evamajIvayonimittabhUtayoH / jIvAnAM nimittabhUtAnAM, ajIvAnAM nimittabhUtAnAmiti SaDapi nAdaraNIyAH, AtmasaMyogaM vinA ubhayasaMyogAnutpatteH / atha SaDeva ca bhaGgAH zeSA AdaraNIyAH / te tvime-1 jIvasya jIvasya 2 jIvasya ajIvasya 3 jIvasya jIvayoH 4 jIvasya ajIvayoH 5 jIvasya jIvAnAM 6 jIvasya ajIvAnA iti / 1 a. 1 sU. 3 2 a. 1 sU. 3 bhASyam / 3 etacca prAyaH svAmidvAravat vyAkhyeyam tatra 'yadAtmasaMyogena' ityAdyuktaM tatsthAne'trAtmasaMnidhAnenetyAdi vAcyam / Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu gdarzanaM kiyantaM kAlam / samyagdRSTirdvividhA / sAdiH saparyavasAnA, sAdiraparyavasAnA ca / sAdisaparyavasAnameva ca samyagdarzanam / tajjaghanyenAntarmuhUrta utkRSTena SaTSaSTiH sAgaropamAni sAdhikAni / samyagdRSTiH sAdiraparyavasAnA / saMyogaH zailezIprAptazca kevalI siddhazceti / 6 vidhAnaM / hetutraividhyAt kSayAditrividhaM samyagdarzanam / tadAvaraNIyasya karmaNo darzanamohasya ca kSayAdibhyaH / tdythaa| kSayasamyagdarzanaM, upazamasamyagdarzanaM, kSayopazamasamyagdarzanamiti / atra caupazamikakSAyaupazamikakSAyikANAM parataHparato vishuddhiprkrssH|7 kiM caanyt| * * 1 ekApAyasadvyavartinI / aparA tu azuddhadalikarUpasadvyApagame kSINadarzanamohAnAM zreNikAdInAm / dvividhApIyaM sAdiH saparyavasAnA / utpattikAle AdimattvAt / AdyAyA mithyAtvapuJjodaye dvitIyAyAzca kevalajJAnotpattau matijJAnatRtIyAMzApAyApagamenApagamAt / 2 jaghanyena-nyUnanyUnatayA / (4-39) 3 muhUtoM ghaTikAdvavyAtmakaH kAlaH / tatra prathamakSaNamArabhyAntimakSaNaparyantamantamuhUrtamiti kathyate / kSaNa eva jainamate samayapadenAbhidhIyate / 4 utkRSTana-adhikAdhikatayA / ( 4-39) 5 etatparigaNanamagre 4115 sUtre bhASye draSTavyam / 6 'kAyavAGmanaH karma yoga:' // 6 / 1 // iti yogena sahitaH 7 zailezI-zailasyeva meroriva acalatA sthiratA asyAmavasthAyAM sA shaileshii| athavA zIlaM samAdhAnaM tacca nizcayataH prakarSaprAptasamAdhAnarUpatvAt sarvasaMvaraH / tatastasya sarvasaMvararUpasya zIlasyezaH zIlezaH tasyeyamavasthA shaileshiiti| 8 kevalajJAnamasyAstIti kevalI / kevalajJAnalakSaNam-sAmagrIvizeSataH samudbhUtasamastAvaraNakSayApekSaM nikhiladravyaparyAyasAkSAtkArisvarUpaM kevalajJAnam / pra. na. lo. pari. 2 sU. 23. 9kSayasamyagdarzanam 1 upazamasamyagdarzanam 2 kSayopazamasamyagdarzanamiti 3 / matyAdyAvaraNIya-( 8-7) darzanamohasaptakakSayAdupajAtaM kSayasamyagdarzanamabhidhIyate / teSAmevopazamAjAtaM upazamasamyagdarzanamucyate / teSAmeva kSayopazamAbhyAM jAtaM kSayopazamasamyagdarzanamiti / Page #53 -------------------------------------------------------------------------- Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cturdshrjjvaatmklokprtikRtiH| pR. 13, 72. Mool o UrdhvalokaH siddhazilA 10-3 paJca anuttarAH 4-20 nava grevayakAH 4-20 vaimAnikAH 4-20 tiryaglokaH 8888ta manuSyatiyaJcakSetram 3-14. eyaprAya RALI adholokaH ratnaprabhAdayaH sapta narakAH3-1. kal RE . IPATH X (41) (14 ) trasanADI Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH / // satsaMkhyAkSetrasparzanakAlAntarabhAvAlpabahutvaizca // 8 // 1 sat, 2 saMkhyA, 3 kSetraM, 4 sparzanaM, 5 kAlaH, 6 antaraM, 7 bhAvaH, 8 alpabahutvamityetaizca sadbhUtapadaprarUpaNAdibhiraSTAbhiranuyogadvAraiH sarvabhAvAnAM vikalpazo vistarAdhigamo bhavati / kathamiti ceducyate / 1 sat samyagdarzanaM kimasti nAstIti / astItyucyate / kAstIti ceducyate / ajIveSu tAvannAsti / jIveSu tu bhAjyam / tadyathA / gatIndriyakAyayogakaSAyavedalezyAsamyaktvajJAnadarzanacAritrAhAropayogeSu trayodazasvanuyogadvAreSu yathAsambhavaM sadbhUtaprarUpaNA kartavyA / 2 sNkhyaa| kiyatsamyagdarzanaM kiM saMkhyeyamasaMkhyeyamanantamiti / ucyate / asaMkhyeyAni samyagdarzanAni, smygdRssttystvnntaaH|3 kSetram / samyagdarzanaM kiyati kSetre / lokasyAsaMkhyeya 1 gatinAmakarmodayAt vivakSitabhavAdbhavAntaragamanayogyatvaM gaterlakSaNam / 2 aGgopAGgakarmanirmANanAmakarmodayAtprApyAni svagAdInIndriyANi / 3 pudgalaghaTitatve satyAtmano nivAsarUpatvaM kAyasya lakSaNam / 4 kaluSayanti zuddhasvabhAvaM santaM karma malinaM kurvanti jIvamiti kssaayaaH| 5 yadazAdyatpAratantryAdabhilASo vAJchA bhavati-jAyate / te trividhAH1 strIvedaH 2 puMvedaH 3 napuMsakavedaH / tatra striyAH puMsyabhilASaH strIvedaH, puMsaH striyAmabhilASaH dhuMvedaH, ubhayorapyabhilASo napuMsakavedaH / 6 lizyate zliSyate karmaNA saha AtmA anayeti lezyA, adhyavasAyaH / manoyogapariNAmajanyatvaM lezyAyA lakSaNam / 7 tattvArthazraddhAnam / 8 caturdazarajjupramANAvagAho loko bhavati / iha rajjuvidhA / aupacArikaH pAramArthikazca / tatra lokAnAM buddhisthairyAya dRSTAntaprAyaH prathamaH sa ca yathA-'joyaNalakhkhapamANaM nimasamitteNa jAi jo devo / tA chammAse gamaNaM evaM rajju jiNA biti' / chAyA-yojanalakSapramANaM nimeSamAtreNa yAti yo devaH / tatUSaNmAse gamanamevaM rajju zApayanti / iti / dvitIyastu sarvAsaMkhyAtadvIpasamudrayojanapramANaH / ___' kevaladvIpapayodhiparyantavartinaH svayaMbhUramaNAbhidhAnajalanidheH parataTavartipUrvavedikAntAdArabhya yAvattasyaiva toyadheraparavedikAnta etAvatpramANA rajjuravagantavyA adhastAdadhobhAgo'dhomukhamallakatulyo'dhomukhIkRtazarAvasadRkSAkAra upari punaH saMpuTasthitayo Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu 14 bhaage| 4sparzanam / samyagdarzanena kiM spRSTam / lokasyAsaMkhyeyabhAgaH / samyagdRSTinA tu sarvaloka iti // __atrAha-samyagdRSTisamyagdarzanayoH kaH prativizeSa iti / ucyate / apAyasadvyatayA samyagdarzanamapAya Abhinibodhikam / tadyo gAtsamyagdarzanam / tatkevalino nAsti / tasmAnna kevalI samyagdazanI, samyagdRSTistu bhavati / 5 kAlaH / samyagdarzanaM kiyantaM kAlamityatrocyate / tadekajIvena nAnAjIvaizca parIkSyam / tadyathA / ekajIvaM prati jaghanyenAntamuhUrta utkRSTena SaTSaSTiH sAgaropamAni sAdhikAni / nAnAjIvAn prati sarvAddhA / 6 antaram / samyagdarzanasya ko virhkaalH| ekaM mallakayoH zarAvayorAkAramanusarati lokaH / aymrthH| prathamaM tAvadekaM zarAvamadhomukhamavasthApyate tatastasyopari dvitIyamuparimukhaM tasyApyupari tRtIyamadhomukhamityevaM vyavasthitazarAvatrayasadRzAkAraH sakalo'pi loko bhavatIti / sa ca paJcastikAyamayo dharmAdharmAkAzajIvapudgalalakSaNaiH paJcabhirastikAyairvyAptaH' (pravacanasAroddhAraTIkAyAM siddhasena. sUrizekharakRtAyAM dvAra 143.) asya sarvasya lokasya kalayA bhAgAzcaturdaza / ekaikasya vibhAgo'yamekaikarajjusaMmitaH // 8 // sarvAdhastanalokAntAdArabhyoparigaM talam / yAvatsaptamamedinyA ekA rajjuriyaM bhavet // 9 // pratyekamevaM saptAnAM bhuvAmupari vartiSu / taleSu rajjurekaikA syurevaM sapta rajjavaH // 10 // ratnaprabhoparitalAt ArabhyAdimatAviSe / paryApteSu vimAneSu syAdeSA rajjuraSTamI // 11 // tata Arabhya navamI mahendrAnte prakIrtitA / ataH paraM tu dazamI lAntakAnte samApyate // 12 // bhavedekAdazI pUrNA sahasrArAntasImani / syAd dvAdazyacyutasyAnte kramAdevaM trayodazI // 13 // bhaved aveyakasyAnte lokAnte ca caturdazI / dharmorzvabhAgAdUrvAdhaH saptasaptati rajjavaH // 14 // ' upAdhyAya zrIvinayavijayajIkRtalokaprakAze 12 sarge / / 1 etallakSaNamagrimasUtre TippanyAM draSTavyam / 2 sarvAddhA-sarvakAlaH / addhaa-smyaadikaalbhedH| 3 samyagdarzanaM prApya punazcojjhatvA punaryAvanna samyagdarzanamAsAdayati sa virahakAlaH / samyagdarzanena zUnyaH kAla ityarthaH / Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prthmo'dhyaayH| jIvaM prati jaghanyenAntarmuhUrta, utkRSTena upArdhapudgalaparivartaH / nAnAjIvAn prati nAstyantaram // ___7 bhAvaH / samyagdarzanamaupazamikAdInAM bhAvAnAM katamo bhAva ucyate / audayikapAriNAmikavarja triSu bhAveSu bhavati / 8alpabahutvam / atrAha samyagdarzanAnAM triSu bhAveSu vartamAnAnAM kiM tulyasaMkhyatvamAhosvidalpabahutvamastIti / ucyate / sarvastokamaupazamikam / tataH kSAyikamasaMkhyeyaguNam / tato'pi zAyaupazamikamasaMkhyeyaguNam / samyagdRSTayastvanantaguNA iti // evaM sarvabhAvAnAM nAmAdibhiAsaM kRtvA pramANAdibhiradhigamaH kAryaH // 8 // uktaM samyagdarzanam / jJAnaM vakSyAmaH - // matizrutAvadhimanaHparyAyakevalAni jJAnam // 9 // __ matijJAnaM, zrutajJAnaM, avadhijJAnaM, manaHparyAyajJAnaM, kevalajJAna 1 paMcasaMvatsarapramANaM yugam / asaMkhyeyayugamAnaM plyopmm| palyopamadazakoTikoTighATataM sAgaropamam / dazasAgaropamakoTikoTyAtmikotsApiNi evamavasarpiNyapi anantAbhirutsarpiNyavasarpiNIbhiH pudgalaparAvartaH tasya ardha ardhpudglpraavrtH| tatsamIpamityarthaH / 2 aupazamikakSAyopazamikakSAyikeSu / 3 arthAbhimukho niyataH-pratiniyatasvarUpo bodho bodhavizeSo'bhinibodhaH, Abhanibodha evAbhinibodhika, abhinibodhazabdasya vinayAdipAThAbhyupagamAt 'vinayAdinya' ityanena svArthe ikaN pratyayaH / " ativartante svArtha pratyayakAH prakRtiliGgavacanAni" iti vacanAdatra napuMsakatA / yathA vinaya eva vainayika matyatra / athavA abhinibudhyate anenAsmAdasmin veti abhinibodha:- tadAvaraNakarmakSayopaz.maH tena nivRttamAbhinipodhikaM AbhinibodhikaM ca tad jJAnaM ca AbhinibodhikazAnaM-indriyamanonimitto yogyadezAvasthitavastuviSayaH sphuTapratibhAso bodha vizeSa ityarthaH / 2 tathA zravaNaM zrutaM vAcyavAcakabhAvapurassarIkAreNa zabdasaMspRSTArthagrahaNe heturupalabdhivizeSaH, evamAkAraM yastu jaladhAraNAdyarthakriyAsamartha ghaTazabdavAcyamityAdirUpatayA pradhAnIkRtItrakAlasAdhAraNasamAnapariNAmaH zabdArthaparyAlocanAnusArI indriyamanonimitto'vagamavizeSa ityarthaH / zrutaM ca tad zAnaM ca zrutajJAnam / 3 tathA avazabdo'dhaHzabdArthaH; ava-adho'dho vistRtaM vastu dhIyate paricchidyate'nenetyavadhiH, athavA avadhirmaryAdA rUpiSveva dravyeSu pariccheda Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu katayA pravRttirUpA tadupalakSitaM jJAnamapyavadhiH / yadvA avadhAnam-Atmano'rthasAkSAtkaraNanyApAro'vadhiH / avadhizcAsau jJAnaM cAvadhijJAnam / 4 tathA pariH sarvato bhAve avanaM avaH "tudAdibhyo na kau" ityadhikAre "akatau ca" ityanenauNAdiko'kArapratyayaH, avanaM gamanaM vedanamiti pryaayaaH| pari ava: paryava: manasi manaso vA paryavaH manaHparyavaH sarvato manodravyapariccheda ityarthaH / athavA manaHparyaya iti pAThaH / tatra paryayaNaM paryayaH / bhAve'lapratyayaH / manasi manaso vA paryayo manaHparyayaH / sarvatastatpariccheda ityarthaH / sa cAsau jJAnaM ca manaHparyayajJAnam / athavA manaHparyAyajJAnamiti pAThaH / tataH manAMsi manodravyANi paryeti sarvAtmanA paricchinatti manaHparyAyaM "karmaNo'N" iti aNpratyayaH / manaHparyAyaM ca tajjJAnaM ca mana:paryAyajJAnam / yadvA manasaH paryAyAH manaHparyAyAH, paryAyA bhedA dharmA bAhyavastvAlocanaprakArA ityarthaH / teSu teSAM vA saMbaMdhi jJAnaM manaHparyAyajJAnam / 5 tathA kevalaM ekamasahAya matyAdijJAnanirapekSatvAt kevalajJAnaprAdurbhAva matyAdInAmasambhavAt / nanu kathamasambhavo yAvatA matijJAnAdIni svasvAvaraNakSayopazame'pi prAduSyanti / tato nirmUlasvasvAvaraNavilaye tAni sutarAM bhaviSyanti, cAritrapariNAmavat / uktaM ca "AvaraNadesavigame jAi vi jAyanti maisayAINi / AvaraNasamvavigame kaha tAi na hoti jIvassa ? // 1 // (chAyA-AvaraNadezavi. game yAnyapi jAyante matizrutAdIni / sarvAvaraNavigame kathaM tAni na bhavanti jIghasya // 1 // ) ucyate iha yathA jAtyasya marakatAdimaNemalopadigdhasya yAvannAdhApi samUlamalApagamastAvadyathA yathA dezato malavilayaH tathA tathA dezato'bhivyaktirupajAyate, sA ca kacitkadAcitkathaMcit bhavatItyanekaprakArA, tathAtmano'pi sakalakAla. kalApAvalambinikhilapadArthaparicchedakaraNaikapAramArthikasvarUpasyApyAvaraNamalapaTalatirohitasvarUpasya yAvat nAdyApi nikhilakarmamalApagamaH tAvadyathA yathA dezataH karmamalocchedastathA tathA dezataH tasya vijJaptirujjRmbhate sA ca kvacitkadAcitkathaMcidityanekaprakArA / uktaM ca " malaviddhamaNeLaktiyathAnakaprakArataH / karmaviddhAtmavizaptistathA'nekaprakArataH // 1 // " sA cAnekaprakAratA matizrutAdibhedenAvaseyA, tato yathA marakatAdimaNerazeSamalApagamasambhave samastAspaSTadezavyaktivyavacchedena parisphuTarUpaikAbhivyaktirupajAyate tadvadAtmano'pi jJAnadarzana-(darzanaM-dRzyante zraddhIyante jJAyante vA jIvAdayaH padArthA anenAsmAdasminveti ) cAritra-(cAritraM-zrAmaNyam ) prabhAvato niHzeSAvaraNaprahANAdazeSajJAnavyavacchedenaikarUpA atisphuTA sarvavastuparyAyasAkSAtkAriNI vijJaptirulasati / tathA coktam " yathA jAtyasya ratnasya niHzeSamalahAnitaH / sphuTakarUpAbhivyaktirvijJaptistadvadAtmanaH // 1 // " tato matyAdinirapekSaM kevalazAnaM athavA zuddhaM kevalaM tadAvaraNamalakalaGkasya niHzeSato'pagamAt , sakalaM vA kevalaM prathamata evAzeSatadAvaraNApagamata. sampUrNotpatteH, asAdhAraNaM yA kevalamananyasadRzatvAt / anantaM vA kevalaM zeyAnantatvAt kevalaM ca tajjJAnaM ca kevalajJAnam // Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __- prthmo'dhyaayH| mityetnmuulvidhaantH| pazcavidhaM jJAnam / prabhedAstvasya purastAdvakSyante // 9 // // tatpremANe // 10 // tadetatpazcavidhamapi jJAnaM ve pramANe bhavataH parokSaM pratyakSaM c||10|| // Aye parokSam // 11 // Adau bhavamAdyam / Aye sUtrakramaprAmANyAt prathamadvitIye zAsti / tadevamAye matijJAnazrutajJAne parokSaM pramANaM bhavataH / kutaH / nimittApekSatvAt / apAyasadvyatayA matijJAnam / 'tadindriyAnindriyanimittam' iti vakSyate // tatpUrvakatvAtparopadezajatvAcca zruvajJAnam // 11 // // pratyakSamanyat // 12 // mAtazrutAbhyAM yadanyat trividhaM jJAnaM tatpratyakSaM pramANaM bhavati / kutaH / atIndriyatvAt / pramIyante'rthAstairiti prAmANAni / atrAha / iha avadhAritaM dve eva pramANe pratyakSaparokSe iti / anumAnopamAnAgamArthApattisambhavAbhAvAnapi ca pramANAnIti kecinmanyante / tatka 1 a. 1 sU. 15,20,21,24, a. 10 sU. 1. 2 asmanmudrApitapramANamImAMsAyAm 1-1-1. 3 dharmitvenopAttaM yanmatijJAnaM tadapAyo nizcayaH sadrvyANa zuddhadalikAni satayA tadbhAvena sadvyAnugato'pAyo dharmitvenopAttaM ityarthaH / 4 a. 1 sU. 14. 5 'cArvAko'dhyakSamekaM sugatakaNabhujau sAnumAnaM sazAbdaM / tadvaitaM pAramarSaH sahitamupamayA tat trayaM cAkSapAdaH // arthApattyA prabhAkRt vadati sa nikhilaM manyate bhaTTa etat / sAbhAvaM dve pramANe jinapatisamaye spaSTato'spaSTatazca // 1 // ' atra sambhavatihyAdikaM pramANamadhikamiti paurANikAH / Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatasvArthAdhigamasUtreSu 18 thametaditi / atrocyate / sarvANyetAni matizrutayorantabhUtAnIndriyArthasanikarSanimittatvAt / kiM cAnyat / aprAmANAnyeva vA / kutH| mithyAdarzanaparigrahAdviparItopadezAcca / mithyAdRSTehi matizrutAvadhayo niyatamajJAnameveti vakSyate / nayavAdAntareNa tu yathA mAtazrutavikalpajAni bhavanti tathA parastAdvakSyAmaH // 12 // matiH smRtiH saMjJA cintAbhinibodha itynrthaantrm|13| - matijJAnaM, smRtijJAnaM, saMjJAjJAnaM, cintAjJAnaM, tathA AbhinibodhikajJAnamityanantaram // 13 // // tadindriyAnindriyanimittam // 14 // tadetanmatijJAnaM dvividhaM bhavati / indriyanimittamanindriyanimittaM ca / tatrendriyanimittaM sparzanAdInAM paJcAnAM sparzAdiSu paJcasvevaM svaviSayeSu / anindriyanimittaM manovRttirodhajJAnaM ca // 14 // // avaMgrahahApA(vA)yadhAraNAH // 15 // tadetanmatijJAnamubhayanimittamapyekazazcaturvidhaM bhavati / tdythaa| 1 avagrahaH 2 IhA 3 apAyaH 4 dhAraNA ceti / tatrAvyaktaM yathAsvamindriyairviSayANAmAlocanAvadhAraNamavagrahaH / avagraho grahaNamAlocanamavadhAraNamityanAntaram // avagRhIse viSayArthaikadezAccheSAnugamanaM nizcayavizeSajijJAsA IhA / IhA jahA tarkaH parIkSA vicAraNA jijJAsetyanAntaram // avagRhIte viSaye samyagasamyagiti guNadoSavicAraNAdhyavasAyApanodo'pAyaH / 1 a. 1 sU. 32 2 a. 1 sU. 35 bhASye / 1 a. 2 sU. 20 4 asmanmudrApitapramANamImAMsAyAm 1-1-27,28,29,30 / Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prthmo'dhyaayH| apAyo'pagamaH apanodaH apavyAdhaH apetamapagatamapaviddhamapanuttAmatyanAntaram // dhAraNA pratipattiryathAsvaM matyavasthAnamavadhAraNaM ca / dhAraNA pratipattiravadhAraNamavasthAnaM nizcayo'vagamaH avabodha itya narthAntaram // 15 // // bahubahuvidhakSiprAnizritAnuktadhruvANAM setarANAm // 16 // __ avagrahAdayazcatvAro matijJAnavibhAgA aiSAM bahvAdInAmarthAnAM setarANAM bhavantyekazaH / setarANAmiti sapratipakSANAmityarthaH / bahvavagRhNAti alpamavagRhNAti bahuvidhamavagRhNAti ekavidhamavagRhNAti / kSipramavagRhNAti cireNAvagRhNAti / anizritamavagRhNAti nizritamavagRhNAti / anuktamavagRhNAti uktamavagRhNAti / dhruvamavagRNAti adhruvamavagRhNAti / ityevamIhAdInAmApa vidyAt // 16 // 1avagrahAdayaH prAgatra nirUpitasvarUpAH (1.15) mUlabhedatazcatvAra iti kSayopazamavaicitryAttu nAnAbhedAsta eva bhavantIti matvA catvAra ityAha / matijJAnasya ca prakRtatvAt tadbhedA eta iti matijJAnavibhAgA ityAha (avagrahAdayaH e ) te'vagrahAdayaH, eSAM sUtropanyastAnAM bahavAdInAM SaNNAm athAnAma aryamANAnAmityarthaH bahUvAdInAM SaNNAmarthAnAM setarANAJca te'vagrahAdayo grAhakA ityartha ityAha setarANAM bhavantIti / ekaza iti ca ekaikasya bahvAderarthakalApasya setarasya grAhakA iti ekaiko'vagrahAdirekazaH, setara ityasya cArtho naivaM grAhyaH bahorarthasya kSiprArtha itara iti, zakyaM vaktumevaM bahvAdInAmanizritAdiritara iti etannirAsAyAha-setarANAM, sapratipakSANAmityarthaH / etatkathayati itarazabdasya virodhI yo'rthaH sa vAcyo bhavati bavarthasya ca stokArtho virodhI pratipakSa ityevaM zeSANAM pratipakSatA zeyA evaM sambandhaM lagayitvA'rtha kathayati bahvagRhNAti alpamavagRhNAti bahuvidhamavagRhNAti ekavidhamavagRhNAti bahvagRhaNAti ityAdinA, nanu cAvagrahAdayaH prathamAntAH zrutAH pUrvasUtre, (1-15) bavAdayazceva SaSThayantA iti tatraivamarthakathanaM yuktaM bahorarthasyAvagrahaH alpa Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhyatasvArthAdhigamasUtreSu 20 syArthasyAvagraha iti, ucyate, nAyaM doSaH, yato'vagrahAdayaH kartRsAdhanAH tatra dhrutAH avagRhNAtItyavagrahaH Ihata iti IhA apaitItyapAyaH dhArayatIti dhAraNA, yazcAsau zAnAMzo'varahAtItyAdirUpastasyAvazyaM karmaNA bhavitavyam tacceha bahUvAdibhedaM sUtreNa viSayAtmakaM bhaNyate ato nAstyarthabhedo bahoravagrahaH bahumavagRhNAtIti anayoH eka evArthaH, kevalantu zabdabheda ucyate / sparzanAvagrahastAvadevaM bahumavagRhNAti zayyAyAmupavizan pumAn tatsthayoSitpuSpavastracandanAdisparza bahuM santamekaikaM bhedenAvabudhyate ayaM yoSitsparzo'yaM ca tallamapuSpasparzo'yaM ca tadgAtrAnulagacandanasparzo'yaM caitatparihitavastrasparzaH ayametadAbaddharasanAsparza iti ato bahulasparze bhinnajAtIyamavagRhAtIti / nanu cAvagraha eka sAmayikaH zAstre nirUpito na caikAsmin samaye caivaikAvagraha evaMvidho yukto'lpakAlatvAditi, ucyate satyamevametat, kintu avagraho dvidhA naizcayiko vyAvahArikazca tatra naizcayiko nAma sAmAnyaparicchedaH sa caika sAmayikaH zAstre'bhihitaH tato naizcayikAdanantaramIhaivamAtmikA pravartate kimeSa sparza utAsparza iti tasyAzcAnantaro'pAyaH sparzo'yamiti ayaM cApAyaH avagraha ityupacaryate AgAmino bhedAnaGgIkRtya yasmA detena sAmAnyamavacchidyate / yataH punaretasmAdIhA pravartiSyate kasyAyaM sparzaH punazcApAyo bhaviSyatyasyAyamiti ayamapi cApAyaH punaravagraha ityupacaryate, ato'nantaravartinImIhAmapAyaM cAzritya evaM yAvadasyAnte nizcayaH upajAto bhavati yatrAparaM vizeSaM nAkAkSatItyarthaH apAya eva bhavati na tatropacAra iti / ato ya eSa aupacAriko'vagrahastamaGgIkRtya bahu avagRhNAtItyetaducyate natvekasamayavartinaM naizcayikamiti, evaM bahuvidhAdiSu sarvatraupacArikAzrayaNAdvayAkhyeyAmiti / samprati bahivatyasya pratipakSaM kathayatialpamavagRhaNAtItyanena, yadA teSAmeva yoSidAdisparzAnAM yaM kiJcidekaM sparzamavagRhNAtyanyAn sato'pi kSayopazamApakarSAnna gRhNAti tadAlpamekamavagRhNAtItyucyate / bahuvidhamavagRhNAtIti, baDhyo vidhA yasya sa bahuvidhastamavagRhNAti, bahuvidho nAma sa eva yoSidAdisparza ekaikaH zItasnigdhamRdukaThinAdirUpo yadA'vagRhyate tadA bahuvidhaM guNairbhinnaM sparza paricchindat tajjJAnaM bahuvidhamavagRhNAtItyucyate, yadA tu yoSidAdisparzamevaikaguNasamanvitaM zIto'yAmiti vA snigdho'yamiti vA mRdurayamiti vetyevamavacchinatti tadA ekavidhamavagRhNAtItyucyate / / kSipamavagRhNAti / cireNAvagRhNAti / nizritamavagRhNAti / anizritamavagRhNAti / asandigdhamagRhNAti sandigdhamavagRhaNAti Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . prthmo'dhyaayH| - - dhruvamavagRhNAti / adhruvamavagRhNAti ityevamIhAdInAmapi vidyAt // 16 // tameva bhUyo yoSidAdisparzamAzu svenAtmanA yadA'vacchinatti tadA kSipramavagRhNAtIti bhaNyate, yadA tu tameva yoSidAdisparza svenAtmanA'vacchinatti bahunA kAlena tadA cireNAvagRhNAtItyucyate / ciraNeti bahunA kAlena anizritamavagRhaNAtIti nizrito liGgapramito'bhidhIyate, yathA yUthikAkusumAnAmatyantazItamRdusnidhAdirUpaH prAk sparzonubhUtastenAnumAnena liGgena taM viSayaM na yadA paricchindat tajjJAnaM pravartate tadA anizritaM aliGgamavagRhNAtItyucyate, yadA tyetasmAdAkhyAtAlliGgAtparicchi natti nizritaM, tadA saliGgamavagRhNAtIti bhaNyate / uktamavagRhUNAtItyayantu vikalpaH zrotrAvagrahaviSaya eva na sarvavyApIti, yata uktamucyate zabdaH sa cApyakSarAtmakaH tamavagRhNAtIti / anuktastUktAdanyo " naaivayuktamanyasadRzAdhikaraNe tathAhyartha" (paribhASenduzekhare pa. 74 ) iti anayA kalpanayA zabda eva.nakSarAtmakosbhidhIyate tamavagRhNAti anuktamavagRhNAtIti bhaNyate / avyAptidoSabhItyA cArairimaM vikalpaM projjhya ayaM vikalpa upanyasto nizcitamavagRhNAtIti nizcitaM sakalasaMzayAdidoSarahitAmati yathA tameva yoSidAdisparzamavagRhNat jJAnaM yoSita eva puSpANAmeva candanasyaivetyevaM yadA pravartate tadA nizcitamavagRhNAtItyupadizyate / anizcitamavagRhNAtIti ca kadA vyapadizyate yadA tameva sparza saMzayApannaH paricchinatti sparzo'yaM bhavatyevantu na nizcinoti yoSita evAyaM vilomadharmAderapIdRzo bhavati yoSidAdinA tadA tadA tamarthamavacchinattItyarthaH / etaduktaM bhavati sati copayoge yadAsau viSayaH sparzAkhyaH spRSTo bhavati tadA tamavagRhNAti, evam adhravamavagRhaNAtIti satIndriye sati copayoge sati ca viSayasambandhe kadAcittaM viSayaM tathA paricchinatti kadAcinnatyetadadhruvamavagRhNAtItyupadizyate / evamityanenaitat kathayati-yathA viSayasya bavAdebhaMdAd dvAdazaprakAro'vagraho'bhihitaH kSayopazamotkarSApakarSAdevam IhAdInAmApa IhApAyadhAraNAnAmapi jAnIyAd bahavIhate alpamIhave bahuvidhamIhate ekavidhamIhate kSipramIhate cireNehate anizritamIhate nizritamIhate uktamIhate anuktamIhate / dvitIyavikalpe nizcitamIhate sandigdhamIhate dhruvamIhate adhruvmiihte| evamapAye'pi vapatItyAdayo dvAdazavikalpAH dhAraNAyAM ca bahu dhArayatItyAdayo dvAdazaiva, evamavagrahAdInAM svasthAne dvAdazavidham // 16 // Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyataravArthAdhigamasUtreSu // arthasya // 17 // avagrahAdayo matijJAnavikalpA arthasya bhavanti // 17 // 22 // vyaJjanasyAvagrahaH // 18 // vyaJjanasyAvagraha eva bhavati nehAdayaH / evaM dvividho'vagraho vyaJjanasyArthasya ca / IhAdayastvarthasyaiva // 18 // // na cakSuranindriyAbhyAm // 19 // cakSuSA noindriyeNa ca vyaJjanAvagraho na bhavati / caturbhirindriyaiH zeSairbhavatItyarthaH / evametanmatijJAnaM dvividhaM caturvidhaM aSTAviMzatividhaM aSTaSaSTayuttarazatavidhaM SaTtriMzatrizatavidhaM ca bhaivati // 19 // 1 arthaH sparzarasagandhavarNazabdAtmakastasya sparzAderarthasyAvagrahAdayo'vacchedakA matijJAnavikalpAH- matijJAnasyendriyAdibhedenAvibhaktasya vikalpA aMzA ityarthaH / 2 vyajyate prakaTIkriyate'rtho yena dIpeneva ghaTaH, tad vyaJjanam / tathA - vyaJjanamupakaraNendriyasparzAdyAkArapariNatadravyasaMbandhastasyAvagraha evaiko bhavati / 3 noindriyam - manaH / 4 cakSuSA noindriyeNa ca mana oghajJAnarUpeNa ca sahate rUpAkArapariNatAH pudgalAzcintyamAnAzca vastuvizeSAH saMzleSaM na yAnti ato vyaMjanaM cakSurupakaraNendriyanoindriyayorna bhavati / 5 dvividhaM indriyAnindriyanimittabhedAt / cturvidhmvgrhehaavaaydhaarnnaabhedtH| aSTAviMzatividhaM sparzanAdInAM mano'ntAnAM ( sparzanara sena cakSuH zrotrANi manazca ) paNa pratyekamavagrahAdibhizcaturbhizcaturviMzatI bhedeSu nayanamanovarjAnAM caturNo vyaMjanAvagraharUnabhedacatutryakSetrAt / aSTaSaSTayuttarazatavidhaM - tasyA evASTAviMzaterekaikabhedasya bahvAdibhedena SoDhAbhavanAt / SaTUtriMzatrizatavidhaM tasyA evASTAviMzaterbahvAdibhiH setarairdvAdazadhAbhavanAt / Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH / // zrutaM matipUrva yanekadvAdazabhedam // 20 // zrutajJAnaM matijJAnapUrvakaM bhavati / zrutamAptavacanamAgamaH upadeza aitihyamAmnAyaH pravacanaM jinavacanamityanantaram / tadvividhamaGgabAhyamaGgapraviSTaM c| tatpunaranekavidhaM dvAdazavidhaM ca yathAsaGkhyam / aGgabAhyamanekavidham / tadyathA / sAmAyika caturviMzatistavo vandanaM pratikramaNaM 1 tIrthakaropadiSTatve sati buddhapatizayavadgaNadharairavadhAritarUpatvaM zrutasya lakSaNam / 2 prakarSaNanAmAdibhinayapramANanirdezAdibhizca jIvAdayo'rthA ucyante'nena tatpravacanam / 3 aMgAni AcArAdIni (eSAM varNanamasmanmudrApayiSyamANasyAdvAdamaMjaryA pR. 176 Ti. 3 draSTavyam / tebhyo bAhyA aMgabAhyAH bhinnA anaGgapraviSTAH-(1) candraprajJaptiH (2) sUryaprajJaptiH (3) jambUdvIpaprazatiH (4) dvIpasAgaraprazatiH / (sthA. 4 ThA. sU. 277 ) ityAdayaH anekavidhAH / 4 iha puruSasya dvAdaza aMgAni tadyathA- dvau pAdau dve jaGgha dve UrUNI dve gAtrArdhe dvau bAhU grIvA zirazca / evaM zrutarUpasyApi paramapuruSasyAcArAdIni dvAdazAMgAni ( 1 AcArAMgaM 2 sUtra.tAMgaM 3 sthAnAMgaM 4 samavAyAMgaM 5 bhagavatI (vivAhaprazaptiH) 6 jJAtAdharmakathAGgaM 7 upAsakadazAGga 8 aMtakRddazAMgaM 9 anuttaropapAtikadazAMga 10 praznavyAkaraNaM 11 vipAkaH 12 dRSTivAdaH) krameNa veditavyAni / zrutapuruSasyAGgeSu praviSTamaGgapraviSTam / aGgabhAvena vyavasthitAH zrutabhedAH gaNadharA gautamasvAmyAdayaH mUlabhUtamAcArAdikaM zrutamuparacayanti teSAmeva sarvotkRSTazrutalabdhisaMpannatayA tadracayitumIzatvAnna zeSANAM tatastatkRtaM sUtraM mUlabhUtamityaMgapraviSTamucyate / yatpunaH zeSaiH zrutasthaviraiH bhadrabAhusvAmyAdibhiH tadekadezamupajIvya viracitaM tadanaGgapraviSTam sthavirAstu bhadrabAhusvAmyAdayastaddaSTaM zrutamAvazyakaniyuktayAdikamanaGgapraviSTamaGgabAhyamucyate / 5 samabhAvo yatrAdhyayane varNyate / 6 caturviMzatInAM pUraNasyArAdupakAriNo yatra stavaH zeSANAM ca tIrthakRtAM sa cturvishtistvH| 7 vandanaM-guNavataH praNAmo yatra varNyate tadvandanam / 8 asaMyamasthAnaM prAptasya yatestasmAt pratinivartanaM yatra varNyate / 1.9 sU.22 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samApyatastrArthAdhigamasUtreSu 24 kAyavyutsargaH pratyAkhyAnaM dazavaikAlikaM uttarAdhyAyAH dezAH kalpavyavahArau nizIthamRSibhASitAnyevamAdi // aGgamaviSTaM dvAdazavidham / tadyathA / AcAraH sutrakRtaM sthAnaM samavAyaH vyAkhyAprajJaptiH jJAtadharmakathA upAsakAdhyayanadazAH antakRtaddazAH anuttaraupapAtikadazAH praznavyAkaraNa vipAkasUtraM dRSTipAta iti / atrAha / matijJAnazrutajJAnayoH kaH prativizeSa iti / atro - cyate / utpannavinaSTArthagrAhakaM sAmpratakAlaviSayaM matijJAnam / zrutajJAnaM tu trikAle viSayaM utpannavinaSTAnutpannArthagrAhakam // 1 kRtasya pApasya yatra sthAnamA dhyAnarUpakAyatyAgena vizuddhirAkhyAyate sakAyanyutsargaH / 2 svecchApravRttipratikUlatayA maryAdayA vivakSitakAlAdimAnayA AkhyAnaM prakathanaM pratyAkhyAnam nivRttidvAreNa pratijJAkaraNaM / etaiH sAmAyikAdibhiradhyayanairAvazyakazrutaskandha uktaH / 3 vikAlenAparAhNalakSaNena nirvRttaM vaikAlikaM dazAdhyayananirmANaM ca tadvaikAlikaM ca madhyapadalopAddazavaikAlikam / zayyaMbhatrasUrikRtaH svanAmakhyAtaH zrutagranthaH / 4 AcArAtparataH pUrvakAle yasmAdetAni paThitavanto yatayastenottarAdhyayanAni / 5 pUrvebhya AnIya saMghasaMtatihitAya sthApitAnyadhyayanAni dazA ucyante, dazA iti vyavasthAvacanaH zabdaH kAcitprativiziSTAvasthA yatInAM yAsu varNyate tA dazA iti / 6 AbhavatprAyazcittadAnaprAyazcittayoH kalpanAdbhedanAdvayavaharaNAddAnAccaH kalpavyavahArau / 7 ubhayavidhaprAyazcittajJApakatAyA ubhayatra paryAptatvAd dvitvavizrAntapadAbhidhAnaM nizIthamaprakAzaM sUtrArthabhyAm / 8 RSibhASitAni - pratyekabuddhAdipraNItAni ( pratyekabuddhA: - pratItyekaM kizcidRSabhAdikamanityatAdibhAvanAkAraNaM vastu buddhA: buddhavantaH paramArthamiti ) kApilIyA dIni / 9. vartamAnabhUtabhaviSyatkAlaviSayam / Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prthmo'dhyaayH| atrAha / gRNImo matizrutayo nAtvam / atha zrutajJAnasya dvividhamanekadvAdazavidhamiti kiMkRtaH prativizeSa iti / atrocyate / vaktRvizeSAd dvaividhyam / yadbhagavadbhiH sarvajJaiH sarvadarzibhiH paramarSibhirahadbhistatsvAbhAvyAtparamazubhasya ca pravacanapratiSThApanaphalasya tIrthakaranAmakarmaNo'nubhAvAduktaM bhagavacchiSyairatizayavadbhiruttamAtizayavAgbuddhisaMpannairgaNadharaidRbdhaM tadaGgapraviSTam / gaNadharAnantaryAdibhistvatyantavizuddhAgamaiH paramaprakRSTavAatizaktibhirAcAryaiH kAlesaMhananAyurdoSAdalpazaktInAM ziSyANAmanugrahAya yatproktaM tadaGgabAhyamiti sarvajJapraNItatvAdAnantyAca jJeyasya zrutajJAnaM mAtijJAnAnmahAviSayam / tasya ca mahAviSayatvAttAMstAnarthAnadhikRtya prakaraNasamAptyapekSamaGgopAhunAnAtvam / kiM cAnyat / sukhagrahaNadhAraNavijJAnApohaprayogArtha 1 kiMkRtaH-kena kRtaH / 2 a. 6 sU. 12. 3 AptAgamAnantarAgamaparamparAgamabhedAttrividho hyaagmH| AptAgamo mUlapuruSaprarUpita ucyate anantarAgamastu dvitIyapuruSagRhIta ucyate arhatAM dvitIyapuruSA gaNadharA eva bhavanti / paramparAparipATItyarthaH / sA ca tRtIyapuruSAdiSu zeyA yathA gaNadharANAM dvitIyapuruSA gaNadharaziSyAH syuH arhatAM tvete paramparAgocarAstRtIyapuruSA ityrthH| 4 dRbdhaM kathitam / 5 kAladoSAt-kAlasya duHSamAbhidhAnasya svabhAvAtpuruSA alpazaktayo bhavanti / 6 yanimittakadRDhatamAdibhedabhinnAsthibandhanarUpavizeSo bhavati tadrUpatvaM saMhananasya lakSaNam / 7 AyurjIvitaM tadalpam / yaH sarvaciraM jIvetsa varSazatamiti / 8 mahAviSayaM-anekArthaparicchedi / 9 tIrthakarAdinAmakarmodayavartitIrthakarAdinA proktarUpatvaM, aGgAkhyanutasya lakSaNam / tAdRzAGgArthAnuvAditvamupAGgasya lakSaNam upAGgAni dvAdaza / rAjapraznIyAdIni / Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu 26 ca / anyathA hyanibaddhamaGgopAGgazaH samudramataraNavadduradhyavaseyaM syAt / etena pUrvANi vastUni prAbhRtAni prAbhRtamAbhRtAni adhyayanAnyuddezAzca vyAkhyAtAH / atrAha / matizrutayostulyaviSayatvaM vakSyati / dravyeSvaMsarvaparyAyeSviti / tasmAdekatvamevAstviti / atrocyate / uktametat sAmpratakAlaviSayaM matijJAnaM zrutajJAnaM tu trikAlaviSayaM vizuddhataraM ceti / kiM cAnyat / matijJAnamindriyAnindriyanimittamAtmanojJasvAbhAnyAtpAriNAmikam / zrutajJAnaM tu tatpUrvakaMmAptopadezAdbhavatIti | 20 | dvividho'vadhiH // 21 // bhavapratyayaH kSayopazamanimittazca // 21 // 1 nizcetumazakyamityarthaH / prAbhRtAni 2 pUrvANi-utpAdapUrvAdIni ( 2-49 ), vastUni - tadaMzAH, vastvaMzAH, prAbhRtaprAbhRtAni - prAbhRtAMzAH, adhyayanAni - tato'lpatarANi, uddezakA:tato'lpatarAH / a. 2 sU. 49. 3 a. 1 sU. 27 4 a. 1 sU- 27 5 jAnAtIti jJaH / jJatvameva svAbhAvyaM jJasvAbhAvyamAtmarUpatA / tasmAt / 6 sarvakAlavarti na kadAcitsaMsAre paryaTat etad bhraSTaM yato nigodajIvAnAmapi akSarasyAnantabhAgo nityodghATa ityAgamaH / ataH pAriNAmikam / ekazarIrasthA anantA jIvA nigodajIvAH / 7 matijJAne sati bhavati nAsatItyarthaH / 8 bhavaH pratyayo nimittakAraNaM yasya sa tathA / bhavanimittakaM bhavahetukaM janmanaH - prabhRti jAyamAnamityarthaH / a. 1 sU. 22. 9 ayameva guNanimitta ityabhidhIyate / Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH / // bhavapratyayo nArakadevAnAm // 22 // nArakANAM devAnAM ca yathAsvaM bhavapratyayamavadhijJAnaM bhavati / bhavapratyayaM bhavahetukaM bhavanimittamityarthaH / teSAM hi bhavotpattireva tasya heturbhavati pakSiNAmAkAzagamanavat na zikSA na tapa iti // 22 // // yathoktanimittaH SaDvikalpaH zeSANAm // 23 // yathoktanimittaH kSayopazamanimitta ityarthaH / tadetadavadhijJAnaM kSayopazamanimittaM SaDvidhaM bhavati zeSANAm / zeSANAmiti nArakadevebhyaH zeSANAm / tiryagyonijAnAM manuSyANAM ca / avadhijJAnAvaraNIyasya karmaNaH kSayopazamAbhyAM bhavati SaDvidham / tadyathA 1 anAnugAmikaM 2 AnugAmikaM 3 hIyamAnakaM 4 vardhamAnakaM 5 anavasthitaM 6 avasthitamiti / 27 tatrAnAnugAmikaM yatra kSetre sthitasyotpannaM tataH pracyutasya pratipatati praznAdezapuruSajJAnavat // AnugAmikaM yatra kacidutpannaM kSetrAntaragatasyApi na pratipatati bhAskaraprakAzavat ghaTairaktabhAvavacca // hIyamAnakaM asaMkhyeyeSu dvIpeSu samudreSu pRthivISu vimAneSu tiryagUrdhva 1 sthAnayogyatAnatikrameNa / 2 asmanmudrApitapramANamImAMsAyAM 18 pRSThe TippanyAM draSTavyam / ta. sU. 8-7 / 3 praznaH pRcchanaM jIvadhAtumUlAnAM taM praznamAdizatIti praznAdezaH praznAdezazvAsau puruSazceti praznAdezapuruSastasya jJAnaM tena tulyametad dRzyaM puruSapraznAdezajJAnavadityevaM gmkm| athavA praznAdezaH pradhAnapuruSastanniSThastatparAyaNastasya jJAnaM tadvaditi / kA punarbhAvanA / yathA naimittikaH kazcidAdizatkasmiMzcideva sthAne zaknoti saMvAdayituM na sarvatra pRcchyamAnamarthamevaM tadapyavadhijJAnaM yatra sthitasyopajAtaM tatrastha evopalabhate / nAnyatreti / 4 ghaTasyApAkAduddhRtasya taDAgAdinItasya raktatA yathA na bhrazyati tadvadAnugAmikamavadhijJAnaM na pratipatati / Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatastvArthAdhigamasUtreSu madho yadutpannaM kramazaH saMkSipyamANaM pratipatati A aGgulAsaMkhyeyabhAgAta pratipatatyeva vA paricchinnendhanopAdAnasaMtatyagnizikhAvat / / vardhamAnakaM yadaGgulasyAsaMkhyeyabhAgAdiSUtpannaM vardhate A sarvalokAt adharottarAraNinirmathanotpannopAttazuSkopacIyamAnAdhIyaimAnendhanarAzyagnivat / / anavasthitaM hIyate vardhate ca vardhate hIyate ca pratipatati cotpadyate ceti punaH punarUrmivat || avasthitaM yAvati kSetre utpannaM bhavati tato na pratipatatyA kevalamApteH A vakSayAdvA jAyaintarasthAyi vA bhavati liGgeva // 23 // uktamavadhijJAnam / manaHparyAyajJAnaM vakSyAmaH - // RjuvipulamaMtI manaH paryAyaH // 24 // manaH paryAyajJAnaM dvividham / RjumatimanaH paryAyajJAnaM vipulamatimanaH paryAyajJAnaM ca // 24 // atrAha / ko'nayoH prativizeSa iti / atrocyte|| vizuddha pratipAtAbhyAM tadvizeSaH // 25 // vizuddhikRtazcApratipAtakRtazcAnayoH prativizeSaH / tadyathA / 28 1 yathApanItendhanAgnijvAlA nAzamAzu pratipadyate tadvadetadapi / 2 adharottarau - adha uparivartinau yAvaraNI zamyAdikASThanirmitau tAbhyAM yannirmathanaM parasparaM saMgharSaNaM tena niSpannaM udbhUtastathopAttaM prakSiptaM zuSkaM yattRNAdi tenopacIyamAno vRddhiM gacchannatha ca AdhIyamAnaH punaH punaH kSipyamANa indhanAnAM palAlAdInAM rAziryatrAgnau tadvat / yathAgniH prayatnAdupajAtaH san punarindhanalAbhAdvivRddhimupAgacchatyevaM paramazubhAdyadhyavasAyalAbhAdasau pUrvotpanno vardhata ityarthaH / 3 maraNaM yAvat / 4 jAtyantaramapi gacchantaM jIvaM na muJcati tadavadhijJAnam / tenAnvita eva gacchati / 5 liGgavat - puruSavedAdiliGgaM tridhA tena tulyaM vartata iti liGgavat / yathA iha janmanyupAdAya puruSavedaM janturjAtyantaramAdhAvati / evamavadhimapi / 6 a. 10 sU. 7. Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prthmo'dhyaayH| RjumAtamanaHparyAyAdvipulamatimanaHparyAyajJAnaM vizuddhataram / kiM cAnyat / RjumatimanaHparyAyajJAnaM pratipatatyapi bhUyo vipulamatimanaHparyAyajJAnaM tu na pratipatatIti // 25 // atrAha / athAvadhimanaHparyAyajJAnayoH kaH prativizeSa iti atrocyte|| vishuddhikssetrsvaamivissyebhyo'vdhimnHpryaayyoH|| 26 // vizuddhikRtaH kSetrakRtaH svAmikRto viSayakRtazcAnayorvizeSo bhavatyavadhimanaHparyAyajJAnayoH / tadyathA / avadhijJAnAnmanaHparyAyajJAnaM vizuddhataram / yAvanti hi rUpINi dravyANyavadhijJAnI jAnIte tAni manaHparyAyajJAnI vizuddhatarANi manogatAni jAnIte / kiM cAnyat / kSetrakRtazcAnayoH prativizeSaH / avadhijJAnaM saMyatasya asaMyatasya vA sarvagatiSu bhavati / manaHparyAyajJAnaM tu manuSyasaMyatasyaiva bhavati nAnyasya // kiM cAnyat viSayakRtazcAnayoH prativizeSaH / rUpivyeSvasarvaparyAyeSvavadherviSayanibandho bhavati / tadanantabhAge manaHpayAryasyota // 26 // 1 pratipatati-pracyavate / 2 pApajanakavyApArAtsarvathA viratasya muneH / 3 puurvoktvipriitsy| 4 rUpidravyeSu-paramANvAdiSu / 5 ekajJAnaviSayatayA sarvaparyAyarahiteSu / 6 viSayanibandhaH-gocaranibandhaH / taddhi ekaikasya paramANoH kadAcit asaMkhyeyAn paryAyAn jAnAti kadAcit saMkhyeyAn jaghanyena caturo rUparasagandhasparzAn / na tu kadApyanantAn / kevalajJAnasyaivAnantaparyAyagrAhakatvAt / manaHparyAyajJAnasya tu rUpidravyANi na sarvANi viSayasteSAmavadhijJAnajJAtAnAM dravyANAmanantabhAgIkRtAnAM ya eko'nantabhAgastasminnevAsya viSayanibandhaH / tasmAdatIndriyatvAditaulye'pyavadhimanaHparyAyayorbheda iti siddham / Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu 30 atrAha / uktaM manaHparyAyajJAnam / atha kevalajJAnaM kimiti / atrocyate / kevalajJAnaM dazame'dhyAye vakSyate / mohakSayAjjJAnadarzanAvaraNAntarAyakSayAcca kevalamiti / atrAha / eSAM matijJAnAdInAM jJAnAnAM kaH kasya viSayanibandha iti atrocyate // matizrutayornibandhaH sarvadravyeSvasarva paryAyeSu // 27 // matijJAnazrutajJAnayorviSayanibandho bhavati srvdrvyessvsrvpryaayessu| tAbhyAM hi sarvANi dravyANi jAnIte na tu sarvaiH paryAyaiH // 27 // // rUpiSvavadheH // 28 // rUpiSveva dravyeSvavadhijJAnasya viSayanibandho bhavati asarvaparyAyeSu / suvizuddhenApyavadhijJAnena rUpINyeva dravyANyavadhijJAnI jAnIte tAnyapi na sarvaiH paryAyairiti // 28 // // tadanantabhAge manaH paryAyasya // 29 // yAni rUpANi dravyANyavadhijJAnI jAnIte tato'nantabhAge mana:paryAyasya viSayanirbaMndho bhavati / avadhijJAnaviSayasyAnantabhAgaM mana:paryayajJAnI jAnIte rUpidravyANi manorahasya vicAragatAni ca mAnuSakSetra paryApatnAni vizuddhatarANi ceti // 29 // 1 asmanmudrApitapramANamImAMsAyAM pR. 18 TippanyAM draSTavyam / 2 sarvANi ca tAni dravyANi ca sarvadravyANi teSu dharmAdharmAkAzapudgalajIvAstikAyAkhyeSu / asarvaparyAMyeSu sarve niravizeSA utpAdavyayazrauvyAtmakAH paryAyA yeSAM tAni sarva paryAyANi na sarvaparyAyANi asarvaparyAyANi teSu / 3 zuklAdiguNopetAni rUpANi dravyANi jAnAtyavadhijJAnI teSAmavadhijJAnadRSTAnAmanantabhAgo yastasminnanantabhAge ekasmin manaHparyAyajJAnI jAnIte / Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH / // sarvadravyaparyAyeSu kevalasya // 30 // ___ sarvadravyeSu sarvaparyAyeSu ca kevalajJAnasya viSayanibandho bhvti| taddhi sarvabhAvagrAhakaM sambhinnalokAlokaviSayam / nAtaH paraM jJAnamAsti / na ca kevalajJAnaviSayAtparaM kiMcidanyajJeyamasti / kevalaM paripUrNa samagramasAdhAraNaM nirapekSaM vizuddhaM sarvabhAvajJApakaM lokAlokaviSayamanantaparyAyamityarthaH // 30 // ___ atrAha / eSAM matijJAnAdInAM yugapadekasmiJjIve kati bhavatIti / atrocyate-- // ekAdIni bhAjyAni yugapadekasminnA caturmyaH // 31 // eSAM matyAdInAM jJAnAnAmAdita ekAdIni bhAjyAni yugapadekasmiJjIve A caturvyaH / kasmiMzcijjIve matyAdInAmekaM bhavati / kasmiMzcijjIve dve bhavataH / kasmiMzcitrINi bhavanti / kasmiMzciccatvAri bhavanti / zrutajJAnasya tu matijJAnena niyataH sahabhAvastatpUrvakatvAt / yasya tu matijJAnaM tasya zrutajJAnaM syAdvA na veti / atrAha / atha kevalajJAnasya pUrvairmatijJAnAdibhiH kiM sahabhAvo bhavati / netyucyate / kecidAcAryA vyAcakSate / nAbhAvaH kiM tu 1 sambhinnau saMpUrNI yau lokAlokau tadviSayam / loko dharmAdharmadravyadvayAvacchinamAkAzaM yatra tvAkAze tau dharmAdharmo na staH so'lokaH / 2 kvacitprathamaM kvacid dve ityAdiprakAreNa vikalpanIyAni / 3 kecidAcAryA vyAcakSate-nAbhAva evAsti pUrvaprAptAnAM matijJAnAdInAM nAzakAbhAvAt / aikAdhikaraNyAvacchinnasvapUrvavartitAsambandhena kevalasyaiva svasamAnAdhikaraNaguNanAzakatve jJAnacatuSTayavat zarmavIryadarzanasukhitatvAdapi nAzaprasaGgAt na ca tannAzaH parasyApi sambhavAt tasmAtsahAvasthAnamastyeva matyAdInAM kevalena tataH kimiti tAni svamarthaM na prakAzayanti ucyate abhibhavAt tadAha kiM tvabhibhUtatvAt hataprabhAvatvAt / akiJcitkarANa svakAryAkArINi bhavantIndriyavaccakSurAdivat / yathAhi kevalinaH sadapi cakSurAdIndriyaM viSayagrahaNaM prati na vyApriyate / kevalAprakAzena caritArthatvAt / evaM matyAdicatuSTayamapIti bhAvaH / Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu 32 tadabhibhUtatvAdakiMcitkarANi bhavantIndriyavat / yathA vA vyabhre nabhasi Aditya udite bhUritejastvAdAdityenAbhibhUtAnyanyatejAMsi jvalanamaNicandranakSatraprabhRtIni prakAzanaM pratyAkiMcitkarANi bhavanti tadvaditi / kecidpyaahuH| apAyasadravyatayA matijJAnaM tatpUrvakaM zrutajJAnamavadhijJAnamanaHparyAyajJAne ca rUpidravyaviSaye tasmAnnaitAni kevalinaH santIti // kiM cAnyat / matijJAnAdiSu caturyu paryAyeNopayogo bhavati na yugapat / saMbhinnajJAnadarzanasya tu bhagavataH kevalino yugapatsarvabhAvagrAhake nirapekSe kevalajJAne kevaladarzane cAnusamayamupayogo bhavati // kiM cAnyat / kSayopazamajAni catvAri jJAnAni pUrvANi kSayAdeva kevalaM / tasmAnna kevAlanaH zeSANi jJAnAni santIti // 31 // // matizrutAvadhayo viparyayazca // 32 // matijJAnaM zrutajJAnamavadhijJAnamiti / viparyayazca bhavatyajJAnaM cetyarthaH / jJAnaviparyayo'jJAnamiti / atrAha / tadeva jJAnaM tadevAjJAnamiti / nanu cchAyAtapavacchItoSNavacca tadatyantaviruddhamiti / atrocyate / mithyAdarzanaparigrahAdviparItagrAhakatvameteSAm / tasmAdajJAnAni bhavanti / tadyathA / matyajJAnaM 1 vybhre-meghrhite| 2 anugato'vyavahitaH samayo'tyantAvibhAgakAlo yatra kAlasantAne saH kAlasantAno'nusamayastamanusamayaM kAlasantAnamupayogo bhavati / vAraMvAreNopayogo bhavatIti yAvat / ekasmin samaye kevalajJAnopayoge vRtte tato'nyasminkevaladarzanopayAge iti / evaM sarvakAlamavaseyam / 3 mithyAdRSTiparigRhItA matirmatyajJAnam / Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo'dhyAyaH / zrutAjJAnaM vibhaGgajJAnamiti / avadhirviparIto vibhaGga ityucyte||32|| ___ atrAha / uktaM bhavatA samyagdarzanaparigRhItaM matyAdijJAnaM bhavatyanyathA'jJAnameveti / mithyAdRSTayo'pi ca bhavyAzcAbhavyAcendriyanimittAnaviparItAnsparzAdInupalabhante upadizanti ca sparza sparza iti rasaM rasa iti / evaM zeSAn / tatkathametaditi / atrocyate / teSAM hi viparItametadbhavAta // sadasatoravizeSAdyadRcchopalabdherunmattavat // 33 // ___yathonmattaH karmodayAdupahatendriyamAtarviparItagrAhI bhavati so'zvaM gaurityadhyavasyAta gAM cAzva iti loSTaM suvarNamiti suvarNa loSTa iti loSTaM ca loSTa iti suvarNa suvarNamiti tasyaivamavizeSeNa loSTaM suvarNa suvarNa loSTamiti viparItamadhyavasyato niyatamajJAnameva bhavati / tadvanmithyAdarzanopahatendriyamatermatizrutAvadhayo'pyajJAnaM bhavanti // 33 // // naigamasaGgrahavyavahArarjusUtrazabdA nayAH // 34 // 1 naigamaH 2 saGgraho 3 vyavahAra 4 RjusUtraH 5 zabda ityete paJca nayA bhavanti // 34 // tatra1 mithyAdRSTiparigRhItaM zrutaM zrutAjJAnam / 2 mithyAdRSTiparigRhIto'vadhivibhaGgajJAnam / 3 bhavati paramapadayogyatAmApAdayati iti bhavyaH siddhigamanayogyaH / 4 tathAvidhAnAdipAriNAmikabhAvAt ( kadAcanApi ) siddhigamanAyogyaH / 5 gandharUpazabdAnavaiparItyena / 6 kadAcicca loSTaM loSTamevAdhyavasyati kadAcidvA suvarNamityeva tasyonmattasyaivamuktenAvizeSeNa ayathAvadavabodhe loSTaM suvarNamityevaM viparItamadhyavasyataH niyataM nizcitamajJAnameva kutsitameva tajjJAnaM bhavatIti / 7 a. 1 sU. 35 bhASyam / Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu - 34 // Adyazabdau dvitribhedau // 35 // Adya iti sUtrakramaprAmAmANyAnnaigamamAha / sa vibhedo dezaparikSepI sarvaparikSepI ceti / zabdastribhedaH sAmpataH samAbhirUDha evambhUta iti // atrAha / kimeSAM lakSaNamiti / atrocyate / nigameSu ye'bhihitAH zabdAsteSAmarthaH zabdArthaparijJAnaM ca dezasamagragrAhI naigamaH / arthAnAM savaikadezasaGgrahaNaM saGgrahaH / laukikasama upacAraprAyo vistRtArtho vyavahAraH / satAM sAmpatAnAmarthAnAmabhidhAnaparijJAnamUjusUtraH / yathArthAbhidhAnaM zabdaH / nAmAdiSu prasiddhapUrvAcchabdAdarthe pratyayaH sAmprataH / satsvartheSvasaGkramaH smaabhiruuddhH| vyaJjanArthayorevambhUta iti // __ atrAha / uddiSTA bhavatA naigamAdayo nyaaH| tannayA iti kaH padArtha iti / nayAH prApakAH kArakAH sAdhakA nivartakA nirbhAsakA upalambhakA vyaJjakA ityanAntaram / jIvAdInpadArthAnayanti prApnuvanti kArayanti sAdhayanti nivartayanti nirbhAsayanti upalambhayanti vyaJjayantIti nayAH // ___atrAha / kimete tantrAntarIyA vAdina AhosvitsvatantrA eva codakapakSagrAhiNo mAtibhedena vipradhAvitA iti / atrocyate / naite tantrAntarIyA nApi svatantrA matibhedena vipradhAvitAH / jJeyasya tvarthasyAdhyavasAyAntarANyetAni / tadyathA / ghaTa ityukte yo'sau ceSTAbhinitta UrdhvakuNDalauSThAyatavRttagrIvo'dhastAtparimaNDalo jalA 1 codako duruktAdisUcakastasya pakSo viSayastaM codakapakSaM grahItuM zIlameSAmiti codakapakSagrAhiNaH / matibhedaH buddhibhedaH / tena vipradhAvitA ayathArthanirUpakA iti yAvat / Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prthmo'dhyaayH| dInAmAharaNavAraNasamartha uttaraguNanirvartanAnivRtto dravyavizeSastasmibekasminvizeSavati tajjAtIyeSu vA sarveSvavizeSAtparijJAnaM naigmnyH| ekasminvA bahuSu vA nAmAdivizeSiteSu sAmpratAtItAnAgateSu ghaTeSu sampratyayaH saGgrahaH / teSveva laukikaparIkSakagrAhyeSUpacAragamyeSu yathAsthUlArtheSu saMpratyayo vyavahAraH / teSveva satsu sAmprateSu saMpratyaya RjusUtraH / teSveva sAmprateSu nAmAdInAmanyatamagrAhiSu prasiddhapUrvakeSu ghaTeSu sampatyayaH sAmpataH zabdaH / teSAmeva sAmpatAnAmadhyavasAyAsakramo vitarkadhyAnavat smbhiruuddhH| teSAmeva vyaJjanArthayoranyonyApekSArthagrAhitvamevambhUta iti // ___ atrAha / evamidAnImekasminnarthe'dhyavasAyanAnAtvAnnanu vipratipattiprasaGga iti / atrocyate / yathA sarvamekaM sadavizeSAt sarva dvitvaM jIvAjIvAtmakatvAt sarva tritvaM dravyaguNaparyAyAvarodhAt sarva catuSvaM caturdarzanaviSayAvarodhAt sarva paJcatvamAstikAyAvarodhAt sarva SaTvaM SadravyAvarodhAditi / yathaitA na vipratipattayo'tha cAdhyavasAya 1 uttarottaraguNAH pAkajaraktAdiguNAsteSAM nirvartanA parisamAptistatsaMpannaH / 2 cakSurdarzanAcakSurdarzanAvadhidarzanakevaladarzanarUpANi catvAri darzanAni / tatracakSuSA darzanaM vastusAmAnyAMzAtmakaM grahaNaM cakSurdarzanam / acakSuSA cakSurvarjazeSendriyacatuSTayena manasA ca yaddarzanaM sAmAnyAMzAtmakaM grahaNaM tadacakSurdarzanam / avadhinA rUpidravyamaryAdayA darzanaM sAmAnyAMzagrahaNamavadhidarzanam / kevalena sampUrNavastutattvagrAhakabodhavizeSarUpeNa yaddarzanaM sAmAnyAMzagrahaNaM tatkevaladarzanamiti / 3 astItyayaM trikAlavacano nipAtaH abhUvara bhavanti bhaviSyanti ceti bhaavnaa| ato'sti ca te pradezAnAM (pradezaH paramanikRSTo'zaH) kAyAzca rAzaya iti astizabdena pradezapradezAH kvaciducyante tatazca teSAM vA kAyA astikAyAH / te ca paJca 1 dharmAstikAyaH 2 adharmAstikAyaH 3 AkAzAstikAyaH 4 jIvAstikAyaH 5 pudgalAstikAyaH / iti / 4 dharmAdharmAkAzapudgalajIvAH kAlazceti SaDdravyANi / Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu 36 sthAnAntarANyetAni tadvannayavAdA iti / kiM cAnyat / yathA mAtijJAnAdibhiH paJcabhirjAnadharmAdInAmAstakAyAnAmanyatamo'rthaH pRthaka pRthagupalabhyate paryAyavizuddhivizeSAdutkarSeNa na ca tA vipratipattayaH tadvannayavAdAH / yathA vA pratyakSAnumAnopamAnAptavacanaiH pramANaireko'rthaH pramIyate svaviSayaniyamAt na ca tA vipratipattayo bhavanti tadvannayavAdA iti / Aha ca naigamazabdArthAnAmekAnekArthanayagamApekSaH / dezasamagragrAhI vyavahArI naigamo jJeyaH // 1 // yatsaGgrahItavacanaM sAmAnye dezato'tha ca vizeSe / tatsaGgrahanayaniyataM jJAnaM vidyAlayavidhijJaH // 2 // samudAyavyaktAkRtisattAsajJAdinizcayApekSam / lokopacAraniyataM vyavahAraM vistRtaM vidyAt // 3 // sAmpataviSayagrAhakamRjusUtranayaM samAsato vidyAt / vidyAdyathArthazabdaM vizeSitapadaM tu zabdanayam // 4 // iti // atrAha / atha jIvo nojIvaH ajIvo noajIva ityAkArite kena nayena ko'rthaH pratIyata iti / atrocyate / jIva . ityAkArite naigamadezasaGgrahavyavahArarjusUtrasAmpratasamAbhirUDaiH paJcasvApi gatiSvanyatamo jIva iti pratIyate / kasmAt / ete hi nayA jIvaM pratyaupazamikAdiyuktabhAvagrAhiNaH / nojIva ityajIvadravyaM jIvasya vA dezapradezau / ajIva ityajIvadravyameva / noajIva iti jIva eva tasya vA dezapradezAviti / evambhUtanayena tu jIva ityAkArite 1 a. 5 sU. 1 2 odantaH 1 / 2 / 37 iti haimasUtreNa sndhybhaavH| Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prthmo'dhyaayH| bhavastho jIvaH pratIyate / kasmAt / eSa hi nayo jIvaM pratyaudayikabhAvagrAhaka eva / jIvatIti jIvaH prANiti prANAndhArayatItyarthaH / tacca jIvanaM siddhe na vidyate tasmAdbhavastha eva jIva iti / nojIva ityajIvadravyaM siddho vaa| ajIva ityajIvadravyameva / noajIva iti bhavastha eva jIva iti| samagrArthagrAhitvAccAsya 'nayasya nAnena dezapradezau gRhyate / evaM jIvau jIvA iti dvitvabahutvAkAriteSvapi / sarvasaGgrahaNe tu jIvo nojIvaH ajIvo noajIvaH jIvau nojIvau ajIvau noajIvau ityekadvitvAkAriteSu zUnyam / kasmAt / eSa hi nayaH saGkhyAnantyAjjIvAnAM bahutvamevecchati yathArthagrAhI / , zeSAstu nayA jAtyapekSamekasminbahuvacanatvaM bahuSu bahuvacanaM sarvAkAritagrAhiNa iti / evaM sarvabhAveSu nayavAdAdhigamaH kAryaH / __ atrAha / paJcAnAM jJAnAnAM saviparyayANAM kAni ko nayaH zrayata iti / atrocyate / naigamAdayastrayaH sarvANyaSTau shrynte| RjusUtranayo matijJAnamatyajJAnavarjAni SaT / / atrAha / kasmAnmatiM saviparyayAM na zrayata iti / atrocyate / 1 sNsaarii| 2 prANAH-indriyANi paMca manovAkkAyAstrayaH prANApAnAveka AyuSazceti / paJcendriyANi dravyaprANAH zeSAstu bhaavpraannaaH| 3 jIvanaM prANadhAraNalakSaNaM siddhe na vidyate / 4 evaM tAvaccatvAro vikalpA ekavacanena darzitAH / evaM dvivacanena catvAro vikalpA neyAH / 1 jIvau 2 nojIvau 3 ajIvau 4 noajIvau tathA ca bahuvacanenApi catvAra eva 1 jIvAH 2 nojIvAH 3 ajIvAH 4 noajIvAH neyAH / dvitvabahutvAkAriteSu dvivacanabahuvacanAbhyAmuccAriteSu / 5 eSa-saGgrahanayaH / 6 saviparyayANAM-azAnasAhatAnAm / Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu zrutasya sarviparyayasyopagrahatvAt / zabdanayastu dve eva zrutajJAnakevalajJAne zrayate / 38 atrAha / kasmAnnetarANi zrayata iti / atrocyate / matyadhamanaHparyAyANAM zrutasyaivopagrAhakatvAt / cetanAjJasvAbhAvyAcca sarvajIvAnAM nAsya kazcinmithyAdRSTirajJo vA jIvo vidyate / tasmAdapi viparyayAnna zrayata iti / atazca pratyakSAnumAnopamAnAptavacanAnAmapi prAmANyamabhyanujJAyata iti / atrAha ca - vijJAyaikArthapadAnyarthapadAni ca vidhAnamiSTaM ca / vinyasya parikSepAnnayaiH parIkSyANi tattvAni // 1 // jJAnaM saviparyAsaM trayaH zrayantyAdito nayAH sarvam / samyagdRSTerjJAnaM mithyAdRSTerviparyAsaH // 2 // RjusUtraH Sad zrayate mateH zrutopagrahAdananyatvAt / zrutakevale tu zabdaH zrayate no'nyacchratAGgatvAt // 3 // mithyAdRSTayajJAne na zrayate nAsya kazcidajJo'sti / jJasvAbhAvyAjjIvo mithyAdRSTirna cApyajJaH // 4 // iti nayavAdAzcitrAH kvacidvirudvA ivAtha ca vizuddhAH / laukika viSayAtItAstattvajJAnArthamadhigamyAH || 5 || |35| iti sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu prathamo'dhyAyaH samAptaH // 1 vyvhaaraavdh|rnndshaayaamupjiivktvaat / 2 svAlocitArthasya parapratyAyane zrutasyaiva mukhanirIkSakatvAdityarthaH / 3 cetanA-sAmAnyaparicchedakatvaM / jJa iti bhAvapradhAnanirdezAt jJatvaM - vizeSapari ccheditA tayoH svAbhAvyaM tathAbhavanaM tasmAt / Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha dvitiiyo'dhyaayH| atrAha / uktaM bhavatA jIvAdIna tattvAnIti / tatra ko jIvaH kathaM lakSaNo vati / atrocyateaupazamikakSAyikau bhAvau mizrazca jIvasya svatattva maudayikapAriNAmikau ca // 1 // 1 aupazamikaH 2 kSAyikaH 3kSAyopazAmikaH 4 audayikaH 5 pAriNAmika ityete paJca bhAvA jIvasya svatattvaM bhavanti // 5 // dvinavASTAdazaikaviMzatitribhedA yathAkramam // 2 // ete aupazamikAdayaH paJca bhAvA dvinavASTAdazaikaviMzatitribhedA bhavanti / tadyathA / aupazamiko dvibhedaH kSAyiko navabhedaH kSAyopazamiko'STAdazabhedaH audayika ekaviMzatibhedaH pAriNAmikastribheda iti / yathAkramamiti yena sUtrakrameNAta Urca vakSyAmaH // 2 // samyaktvacAritre // 3 // samyaktvaM cAritraM ca dvAvaupazamiko bhAvau bhavata iti // 3 // 1 atra ghUNAkSaranyAyAtpAriNAmikabhAvaH-na khalu ghUNAkhyajantuvedhitazuSkakASThasUkSmacUrNakaNasamudAyAdhaHpatanasvayaM pariNatAkSarasya kazcillekhako vartata iti / rUpAntarapariNamanaM hyudayaH sa ca paramArthataH pudgaleSveva, upacArAttu jIveSvapIti yato hi kadAcitparamANurekaguNakRSNavarNapariNato bhUtvA dviguNakRSNimapariNataH syAt / ekaguNatvAd dviguNatvaM rUpAntarameva ityevamanyatrApi pariNAmaH SaDdravye'pi / 2 svatattvaM-svabhAvaH / 3 samyaktvaM-tattvaruciH / sadasatkriyApravRttinivRttilakSaNam / Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu ... 40 jJAnadarzanadAnalAbhabhogopabhogavIryANi ca // 4 // jJAnaM darzanaM dAnaM lAbho bhoga upabhogo vIryamityetAni ca nava kSAyikA bhAvA bhavantIti // 4 // jJAnAjJAnadarzanadAnAdilabdhayazcatustritripaJcabhedAH samya ktvacAritrasaMyamAsaMyamAzca // 5 // jJAnaM caturbhedaM matijJAnaM zrutajJAnamavadhijJAnaM manaHparyAyajJAnamiti / ajJAnaM tribhedaM matyajJAnaM zrutAjJAnaM vibhaGgajJAnamiti / darzanaM tribhedaM cakSurdarzanamacakSurdarzanamavadhidarzanamiti / labdhayaH paJcavidhA dAnalabdhirlabhalAbdhi glbdhirupbhoglbdhiryilbdhiaariit| samyaktvaM cAritraM saMyamAsaMyama ityete'STAdaza kSAyaupazamikA bhAvA bhavantIti // 5 // 1 a. 7 sU. 33 2 bhujyate sakRdupayujyata iti bhogaH aahaarmaalyaadiH| 3 upetya adhikaM punarupayujyamAnatayA bhujyate ityupabhogaH / 4 vizeSeNa Irayati pravartayati AtmAnaM tAsu tAsu kriyAsu iti vIryam parAkrama ityrthH| __ 5 cakSuSA darzanamupalabdhiH sAmAnyArthagrahaNaM skandhAvAropayogavat tadarhajAtabAladArakanayanopalabdhivadvA vyutpannasyApi acakSurdarzanaM zeSandriyaiH zrotrAdibhiH sAmAnyArthagrahaNam / avadhihagAvaraNakSayopazamanAdvizeSagrahaNavimukho'vadhidarzanamityucyate / niyamatastu tatsamyagdRSTisvAmikam evametantrividhamapi darzanAvaraNakarmaNaH (8-8) kSayopazamAdupajAyata iti / 6 a. 6 sU. 20 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitiiyo'dhyaayH| gatikaSAyaliGgamithyAdarzanAjJAnAsaMyatAsiddhatvalezyAzca _tushctustyekaikaikaikssttbhedaaH||6|| gatizcaturbhedA nArakatairyagyonamanuSyadevA iti / kaSAyazcatubheMdaH krodhI mAnI mAyI lobhIti / liGga tribhedaM strIpumAnnapuMsakamitimithyAdarzanamekabhedaM mithyAdRSTiriti / ajJonamekabhedamajJAnIti / asaMyatatvamekabhedamasaMyato'virata iti / asiddhatvamekabhedamasiddha iti| ekabhedamekavidhAmati / lezyAH SaTbhedAH kRSNalezyA nIlalezyA kApotalezyA tejolezyA padmalezyA zuklalezyA / ityete ekaviMzatiraudayikabhAvA bhavanti // 6 // 1 gatinAmakarmodayAdvivakSitabhavAdbhavAntaragamanayogyatvaM gaterlakSaNam / 2 kaSaH saMsArastasyAya upAdAnakAraNavizeSaH kssaayH| athavA kaSyante pIDayante prANinaH parasparaM yasminnasau kaSaH saMsAraH / tamayante prApnuvanti jantavo'neneti kaSAyaH krodhamAnamAyArUpaH / saMsAraprAptinimittarUpatvaM kaSAyasya lakSaNam / 3 vedodayajanyatve sati maithunecchArUpatvaM liGgasya lakSaNam / 4 atattve tattvabuddhirUpatvam / 5 mithyAtvamohodaye sati atattvajJAnarUpatvaM ajJAnasya lakSaNam / 6 karmodayaprabhavatvamasiddhasya lakSaNam / 7 (1) kRSNadravyasAcivyAd mUlAd vRkSonmUlanapariNAmatulyarUpatvaM kRSNale. zyAyA lakSaNam / (2) nIladravyasAcivyAtphalAdanecchayA mahAzAkhApAtanapariNAmatulyapariNAmarUpatvaM nIlalezyAlakSaNam / (3) kApotadravyasAcivyAtphalAdanecchayA prazAkhApAtanapariNAmatulyapariNAmarUpatvaM kApotalezyAlakSaNam / (4) raktavarNadravyasAcivyAtphalA. danecchayA gucchasaMdohacchedanapariNAmatulyapariNAmarUpatvaM tejolezyAlakSaNam / (5) pItavarNadravyasAcivyAtphalAdanecchayA phalocchedanapariNAmatulyapariNAmarUpatvaM padmalezyAlakSaNam / (6) zuklavarNadravyasAcivyAtpatitaphalAdanecchayA phalagrahaNapariNAmatulyapariNAmarUpatvaM zuklalezyAlakSaNam / Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu 42 jIvabhavyAbhavyatvAdIni ca // 7 // jIvatvaM bhavyatvamabhavyatvamityete trayaH pAriNAmikA bhAvA bhavantIti / AdigrahaNaM kimarthamiti / atrocyate / astitvamanyatvaM kartRtvaM bhoktRtvaM guNavatvamasarvaghtatvamanAdikarmasantAnabaddhatvaM pradezatvamarUpatvaM nityatvamityevamAdayo'pyanAdipAriNAmikA jIvasya bhA. vA bhavanti / dharmAdibhistu samAnA ityAdigrahaNena sUcitAH |ye jIva 1 dvinavASTAdisUtreNa jIvavartina eva tripaJcAzadbhedAH saMgrahItA iti saMkhyAniyamo na bhidyate na cAnarthakyaM sUtrasya jIvavartino'jIvavAnizca sAdhAraNAH pAriNAmikaste tatra nopAttAstadupAdAnAyedamAdigrahaNam / 2 astitvaM bhAvAnAM maulo dharmaH sattArUpatvam / 3 zarIrAdAtmanastadvilakSaNatvAtparalokasadbhAvAccAvazyamanyatvamabhyupeyam / 4 zubhAzubhakarmaNo nirvartakatvaM yogaprayogasAmarthyAt / 5 kartRtvAdeva ca bhoktRtvam / 6 krodhAdimattvAt guNavattvaM jJAnAdyAtmakatvAdvA / paramANvAdAvapi guNavattvaM ekavarNAditvAtsamAnam / 7 tvaparyantazarIramAtravyApitvAt asarvagatatvaM saMsAryAtmano muktasyApi samantataH parimitatvAt / svadehapramANatribhAgahInAvagAhAtmakatvAdasarvavyApitA prmaannvaadibhistulyaa| 8 avidyamAnAdikarmasaMtatyA veSTitaH saMsArI saMsRtau paryaTatIti na mukta iti / 9 pradezatvaM tu lokAkAzapradezaparimANapradeza eka AtmA bhavati / 10 rUparasagandhasparzavirahitatvAdAtmano'rUpatvaM taccAkAzAdibhistulyam / 11 'tadbhAvAvyayaM nityam' 5 / 30 iti vakSyate / nityazca tato jJAnAdisadbhAvAdayamAtmA tulyaM caitadAkAzAdibhirevamete daza dharmAH sAdhAraNA bhASyakRtopadarzitA aadishbdaakssiptaaH| 12 punarapyAdigrahaNaM kurvan jJApayatyatrAnantadharmakamekaM tatrAzakyAH prastArayituM sarve dharmAH pravacanazena puMsA yathAsaMbhavamAyojanIyAH / kriyAvattvaM paryAyopayogitA pradezASTakanizcalatA evaMprakArAH santi bhUyAMsaH / Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitiiyo'dhyaayH| syaiva vaizeSikAste svazabdenoktA iti / ete paJca bhAvAstripazcAzachedA jIvasya svatattvaM bhavanti / astitvAdayazca // 7 // kiM cAnyat upayogo lakSaNam // 8 // upayogo lakSaNaM jIvasya bhavati // 8 // sa dvividho'STacaturbhedaH // 9 // sa upayogo dvividhaH sAkAro'nAkArazca jJAnopayogo darzanopayogazcetyarthaH / sa punaryathAsaGkhyamaSTacaturbhedo bhavati / jJAnopayogo'STavidhaH / tadyathA / matijJAnopayogaH zrutajJAnopayogo'vadhijJAnopayogo manaHparyAyajJAnopayogaH kevalajJAnopayogo matyajJAnopayogaH zrutAjJAnopayogo vibhaGgajJAnopayoga iti / darzanopayogazcaturbhedaH / tadyathA / cakSurdarzanopayogo'cakSurdarzanopayogo'vadhidarzanopayogaH kevaladarzanopayoga iti // 9 // saMsAriNo muktAzca // 10 // te jIvAH samAsato dvividhA bhavanti saMsAriNo muktAzca // 10 // kiM cAnyat 1 eta iti pratipadaM ya uddissttaa(2|1)aupshmikaadyH paJcaivAnyUnAdhikA bhAvAH paryAyAntarANyAtmanastripaMcAzadbhadA bhavanti / AtmanaH svatattvaM dvinavASTAdisUtreNa (2 / 2) saMkhyA prAk niyatA saivAnenopasaMhRteti / ete ca bhAvavikalpA jIvAnAM yathAsaMbhavamAyojyA na sarve sarveSAmiti / kSAyikapAriNAmikAveva siddhAnAm / aupazamikavA nArakatiryagyonInAm / devamanuSyANAM paJcApi / na tvaupazamikakSAyike samyaktvacAritre vA yugapadbhavata iti| Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatasvArthAdhigamasUtreSu . 11 samanaskAmanaskAH // 11 // samAsataste eva jIvA dvividhA bhavanti samanaskAzca amanaskAzca / taanprstaavkssyaamH|| 11 // saMsAriNastrasasthAvarAH // 12 // saMsAriNo jIvA dvividhA bhavAnti trasAH sthaavraashc||12|| tatra - pRthivyabvanaspatayaH sthAvarAH // 13 // pRthivIkAyikA apkAyikA vanaspatikAyikA ityete trividhAH sthAvarA jIvA bhavanti / tatra pRthivIkAyo'nekavidhaH zuddhapRthivIzarkarAvAlukAdiH / apkAyo'nekavidho himAdiH / vana spatikAyo'nekavidhaH zaivAlAdiH // 13 // tejovAyU hIndriyAdayazca trasAH // 14 // tajAkAyikA anggaaraadyH| vAyukAyikA utklikaadyH| dvIndriyAstrIndriyAzcaturindriyAH paJcendriyA ityete trasA bhavanti / saMsAriNastrasAH sthAvarA ityukte etaduktaM bhavati muktA naiva trasA naiva sthAvarA iti // 14 // paJcendriyANi // 15 // paJcendriyANi bhavanti / Arambho niyamArthaH SaDAdiautaSe1 manasA sahitaM samanaskam (2-25) / 2 prasanti abhisandhipUrvakaM vA UrdhvamastiryakSu calantIti trsaaH| prasA dvividhAH sUkSmatrasasthUlatrasabhedena / prasanAmakarmodayAt caranti gacchanti te sUkSmaprasAH / sthAvaranAmakarmodayAt ye caranti gacchanti te sthUlatrasAH / 3 tiSThatIti sthAvaraH / 4 'ukkaliyA maNDaliyA guJjA ghaNavAyasuddhavAyA ya / vAyara vAravihANA paJcavihA vANayA ee // 1 // ' (AcArAMgazru. skaM. 1 a. 1 u. 7) sthitvA sthitvA utkalikAbhiyoM vAti sa utkalikAvAtaH / maNDalikAvAtastu vAtolIrUpaH / guJjA bhaMbhA tadvat guJjanIyo vAti sa guJjAvAtaH / ghanavAto'tyantaghanaH pRthivyAdyAdhAratayA vyavasthito himapaTalakalpo mandastimitaH zItakAlAdiSu zuddhavAtaH / 5 upAttendriyapaJcakavyatirekeNa yAvanti parairabhyupeyante sarveSAmatra pratiSedhaH / Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 dvitIyo'dhyAyaH / dhArthazva / indriyamindraliGgamindrAdiSTamindradRSTamindrasRSTamindrajuSTamiti vA / indro jIvaH sarvadravyeSvaizvaryayogAdviSayeSu vA paramaizvaryayogAt / tasyaM liGgamindriyaM liGganAtsUcanAtmadarzanAdupaSTambhana vyaJjanAca jIvasya liGgamindriyam // 15 // dvividhAni // 16 // dvividhAnIndriyANi bhavanti / dravyendriyANi bhAvendriyANi ca // 16 // tatra nirvRtyupakaraNe dravyendriyam // 17 // nirvRttIndriyamupakaraNendriyaM ca dvividhaM dravyendriyam / nirvRttiraGgopAGganAmanivartitAnIndriyadvArANi karmavizeSa saMskRtAH zarIrapradezAH / nirmANanAMmAGgopAGgapratyayA mUlaguNanirvartanetyarthaH / upakaraNaM bAhyamabhyantaraM ca / nirvartitasyAnupaghAtAnugrahAbhyAmupakArIti // 17 // labdhyupayogau bhAvendriyam // 18 labdhirupayogaca bhAvendriyaM bhavati / labdhirnAma gati jAtyAdinAmakarmajanitA tadAvaraNIyakarmakSayopazama janitA cendriyAzrayakamoMdayanirvRttA ca jIvasya bhavati / sA paJcavidhA / tadyathA / sparzanendriyalAbdhaH rasanendriyalabdhiH ghrANendriyalabdhiH cakSurindriyalabdhiH zrotrendriyalabdhiriti // 18 // 1 " indriyamindraliGgamindradRSTamindrasRSTa mindrajuSTamindradattamiti vA pANinisUtram 5-2-93 | 23 a. 8 sU. 12. " iti Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatatvAryAdhigamasUtreSu - 46 upayogaH sparzAdiSu // 19 // sparzAdiSu matijJAnopayoga ityarthaH / uktametadupayogo lakSaNam / upayogaH praNidhAnamAyogastadbhAvaH pariNAma ityarthaH / eSAM ca satyAM nirvRttAvupakaraNopayogau bhavataH / satyAM ca labdhau nirvattyupakaraNopayogA bhavanti / nirvRttyAdInAmekatarAbhAve viSayAlocanaM na bhavati // 19 // ____ atrAha / uktaM bhavatA paJcandriyANIti / tatkAni tAnIndriyANItyucyate sparzanarasanaghrANacakSuHzrotrANi // 20 // sparzanaM rasanaM ghrANaM cakSuH zrotramityetAni paJcendriyANi // 20 // sparzarasagandhavarNazabdAsteSAmarthAH // 21 // eteSAmindriyANAmete sparzAdayo'rthA bhavanti yathAsaGkhayam // 21 // __ zrutamAnindriyasya // 22 // zrutajJAnaM dvividhamanekadvAdazavidhaM noindriyasyArthaH // 22 // atrAha / uktaM bhavatA pRthivyabbanaspatitejovAyavo dvIndriyAdayazca nava jiivnikaayaaH| paJcendriyANi ceti / tatkiM kasyendriyamiti / atrocyate vAyvantAnAmekam // 23 // pRthivyAdInAM vAyvantAnAM jIvanikAyAnAmevendriyaM sUtrakramaprAmANyAtprathamaM sparzanamevetyarthaH // 23 // 1 a. 2 sU. 8. 2 aGgabAhyaM, aGgAntaragataM ca / AdyaM-AvazyakAdyanekabhedam / dvitIyaMAcArAGgAdidvAdazabhedam / 3 noindriysy-mnsH| 4 arthaH-viSayaH / Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH / kRmipipIlikAbhramaramanuSyAdInAmekaikavRddhAni // 24 // kRmyAdInAM pipIlikAdInAM bhramarAdInAM manuSyAdInAM ca yathAsaGkhyamekaikavRddhAnIndriyANi bhavanti yathAkramam / tadyathA / kamyAdInAM apAdika-nUpuraka- gaNDUpada - zaGkha- zuktikA - zambUkAjalaukA-prabhRtInAmekendriyebhyaH pRthivyAdibhya ekena vRddhe sparzanarasanendriye bhavataH / tato'pyekena vRddhAni pipIlikA- rohiNikAupacikA - kunthu - tuMburuka - trapusabIja - karpAsAsthikA - zatapadyutpatakatRNapatra - kASThahArakaprabhRtInAM trINi sparzanarasanaghrANAni / tato'pyekena vRddhAni bhramara-vaTara - sAraGga-makSikA-daMza-mazaka- vRzcika - nandyAvarta-kITapataGgAdInAM catvAri sparzanarasanaghrANacakSUMSi / zeSANAM ca tiryagyonijAnAM matsyoragabhujaGgapakSi- catuSpadAnAM sarveSAM ca nArakamanuSyadevAnAM paJcendriyANIti // 24 // atrAha / uktaM bhavatA dvividhA jIvAH / samanaskA amanaskAzceti / tatra ke samanaskA iti / atrocyate 47 saMjJinaH samanaskAH // 25 // saMpradhAraNasaMjJAyAM saMjJino jIvAH samanaskA bhavanti / sarve nArakadevA garbhavyutkrAntayazca manuSyAstiryagyonijAzca kecit // ihopohayuktA guNadoSavicAraNAtmikA saMpradhAraNasaMjJA / tAM prati 1 ataH prabhRtisUtrasamAptiparyantaM granthaH zrIhemacandrAcAryaiH pramANamImAMsAyAM kiMcidbhedena zabdazaH saMgRhItaH (pR. 28/29 ) apAdikAdayo jantavaH saMpradAyaprasiddhAnusAraM jJAtuM zakyAH / kozAdiSveSAM zabdAnAmanupalambhAt / 2 saMjJAnaM saMjJA bhUtabhavadbhAvibhAvasvabhAvaparyAlocanam / mAnasakriyAvizeSo vA sA vidyate yasya sa saMjJI / kiMca hyastane divase'hamevamakArSam / zvastane tvevamanyathA bA kariSyAmIti cintanaM sA dIrghakAlikI saMjJetyucyate / dvitricaturindriyANAM hi yadyapi hetuvAdopadezikasaMjJayA bhavati vartamAnakAlikasmaraNaM tathApi te ' dInAramAtreNa kuto dhanavAn ' iti nyAyAdasaMjJina eva bodhyAH / atItAnAgatayozcintanave kalyAt / ato dIrghakAlikasaMjJayaiva saMjJitAvyavahAraH / saMjJA tridhA 1 hetuvAdopadezikI 2 dIrghakAlikI 3 dRSTivAdopadezikI ceti / atra tRtIyA tu samyagdarzanavatAmeva saMzipaJcendriyANAM bhavati tadapekSayA sarve mithyAtvisaMsArajIvA asaMzina ityucyamAnAH syuH / Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu 18 saMjJino vivkssitaaH| anyathA hyAhArabhayamaithunaparigrahasaMjJAbhiH sarva eva jIvAH saMjina iti // 25 // vigrahagatau karmayogaH // 26 // vigrahagatisamApanasya jIvasya karmakRta eva yogo bhavati / karmazarIrayoga ityarthaH / anyatra tu yathoktaH kAyavAGmanoyoga ityarthaH // 26 // anuzreNi gtiH|| 27 // sarvA gatirjIvAnAM pudgalAnAM cAkAzapradezaoNnuzrINi bhavati vizreNirna bhavatIti gatiniyama iti // 27 // avigrahA~ jIvasya // 28 // sidhyamAnagatirjIvasya niyatamAvigrahA bhavatIti / 1 AhArasaMjJA-AhArAbhilASarUpaH kSudvedanIyaprabhavaH AtmapariNAmavizeSaH bhayasaMjJA-hInasattvatayA matibhayavArtAzravaNabhISaNadarzanAdijanitA buddhistayA tadartho payogena ihalokAdibhayalakSaNArthapAlocaneneti / maithunasaMjJA-maithunaM saMjJAyate'nayoti maithunasaMjJA puMvedodayAnmaithunAya tyaGgAlokanaprasannavadanasaMstambhitoruvepathuprabhRtilakSaNA kriyA / parigrahasaMjJA-tIvralobhodayAtparigrahAbhilASaH / 2 gatirantarAlavartinI dvidhA, RjvI vakrI ca, RjvI tAvat pUrvazarIrayogotthApitaprayatnavizeSAdeva gatiriSyate / dhanuAvimokSAhitasaMskAreSugamanavat / tasyAM ca pUrvakaH sa eva yogo vAcyaH / ato'nyasyAnuvigrahagatau karmayogaH vigraho vakramucyate, vigraheNa yuktA gativigrahagatiH / vigrahapradhAnA vA gativigrahagatiH / tasyAM vigrahagatau karmASTakenaiva yogo na zeSaudArikAdikAyavAGmanovyApAra iti / 3 kArmaNazarIrakRtaiva ceSTetyarthaH / a. 2 sU. 49, a. 8 sU. 11 4 karmaiva zarIraM kArmaNam / / 5 ayaM ca niyamo'ntargatereva kriyate na kArmaNasyeti khyApayannAha-anyatra tu yathoktaH 'kAyavAGmanoyoga' - iti / antargateranyatra yathAbhihita Agame kAyAdiyogA bhavati / tuzabdo gatyantaravizeSapradarzanaparatayoktaH / tadyathA nArakagarbhavyutkrAntitiryagmanuSyadevAnAM trayo'pi yogAH saMmUrcchanajanmabhAjAM tiryagmanuSyANAM kAyavAgyogAveva / 6 AkAzapradezAnuzreNirUpeNa jIvapudgalAnAM yA gatiH / tadrUpatvaM-anuzroNigaterlakSaNam / AkAzapradezapaMktyanusAreNa gamanarUpatvaM vA / uktalakSaNAyAH zreNeviMgato yA gatiH sA vizreNirjIvAnAm / 7 RjugatikA / Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitiiyo'dhyaayH| vigrahavatI ca saMsAriNaH prAk caturthyaH // 29 // jAtyantarasaMkrAntau saMsAriNo jIvasya vigrahavatI cAvigrahA ca gatirbhavati upapAtakSetravazAt / tiryagUlamadhazca mAk caturthya iti / yeSAM vigrahavatI teSAM vigrahAH prAk ctubhyo bhavanti / avigrahA ekavigrahA dvivigrahA trivigrahA ityetAzcatuHsamayaparAzcaturvidhA gatayo bhavanti / parato na saMbhavanti / pratighAtAbhAvAdvigrahanimittAbhAvAcca / vigraho vakritaM vigraho'vagrahaH zreNyantarasaMkrAntirityanAntaram / pudgalAnAmapyevameva // 29 // zarIriNAM ca jIvAnAM vigrahavatI cAvigrahavatI ca prayogapariNAmavazAt / na tu tatra vigrahaniyama iti / atrAha / atha vigrahasya ki parimANamiti / atrocyate / kSetrato bhAjyam / kAlatastu 1 upapAtakSetraM yatra janma pratipatsyate tasya vazaH AnulomyamanukUlatA / tasmAtkAraNAt / - 2 yasyopapAtakSetraM samazreNivyavasthitamutpitsoH prANinaH sa RjvAyatAM zroNamanutpatyotpadyate tatraikena samayena vakramakurvANaH kadAcittadevopapAtakSetra vizreNisthaM bhavati / tadaikavigrahA dvivigrahA trivigrahA ceti tisro gatayo niSpadyante / AkAzapradezazreNIlikhitvA pratyakSIkriyante / - 3 siddhamAnagatereva pratighAtAbhAvaH / pratighAtakaM hi karma tadabhAvAdityarthaH / tathA jantunA ekavigrahayA gatyA yatsthAnaM yAtavyaM tadasau samayadvayenaiva prApnoti / upapAtakSetravazAt na tato'pi zreNyantaramAkrAmayatItyato vigrahanimittAbhAvAducyate / vigrahanimitta upapAtakSetravazaH / ityevaM dvitrivigrahayoryojanIyam / 4 kSetrApekSayA / Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatastvArthAdhigamasUtreSu ekasamayo'vigrahaH // 30 // ekasamayo'vigraho bhavati / avigrahAM gatirAlokAntAdapyekena samayena bhavati / ekarvigrahA dvAbhyAm / dvivigrahA tribhiH / trivigrahA caturbhiriti / atra bhaGgamarUpaNA kAryeti // 30 // ekaM dvau vAnAhArakAH // 31 // vigrahagatisamApanno jIva ekaM vA samayaM dvau vAnAhorako bhavati / zeSaM kAlamanusamayamAhArayati / kathamekaM dvau bAnAhArako na bahUnItyatra bhaGgaprarUpaNA kAryA // 31 // 50 atrAha / evamidAnIM bhavakSaye jIvo'vigrahayA vigrahavatyA vA gatyA gataH kathaM punarjAyata iti / atrocyate / upapAtakSetraM svakarmavazAtmAptaH zarIrArtha pudgalagrahaNaM karoti / sakaSAyatvAjjIvaH karmaNo yogyA - 1 bhavAntarAlavartitAyAM jantorgatipariNatasyaikena samayenAtikrAntena vA gatijayata iti / 2 RjvI gatiH kSetramaMgIkRtya kadAcidavyavahitazrepyantaramAtra eva viramati jantotpAdavazAt / kadAciccheNidvayamatikramyoparamatyAla | kAntAdvA siddhayamAnasya bhavatItyekasamayaparimANamabhedavarti, sarvatra gativizeSAt / ^ 3 eko vigraho yasyAM saikavigrahA pUrvAparasamayAvadhikatvAt vigrahasya sAmarthyAnnizcIyate dvAbhyAM samayAbhyAM niSpAdyata eka vigraha iti / evaM dvitrivigrahayorapi vAcyam / 4 atraivaMvidhe vicAraprastAve bhaGgA vikalpAsteSAM prarUpaNA vibhAvanA kAryA / cai kAryA / nArakAH kadAcitsarva eva vigrahagatayo bhavanti / athavA avigrahagatayazca vigrahagatizcaikaH syAt / athavA avigrahagatayo vigrahagatayazceti / 5 audArikAdipudgalAnAmAdAnarUpatvamAhArasya lkssnnm| tAdRzAddArAbhAvarUpatvamanAhArasya lakSaNam / tadvAMzvAnAhArakaH / vigrahagatisamApanno jIvaH sAmarthyAdvigrahApekSasvAt dvivigrahAM trivigrahAM vAnuprApto gRhyate tatra dvivigrahAyAmekaM samayaM madhyamaM trivigrahAyAM dvau samayAvanAhArako madhyamau bhavati / Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH / npudgalAnAdatta iti / kAyavAGmanaHprANApAnAH pudgalAnAmupakAraH / nAmapratyayAH sarvato yogavizeSAditi vakSyAmaH / tjjnm| tacca trividham / tadyathA sammUrchanaga pAtA janma // 32 // sammUrchanaM garbha upapAta ityetatrividhaM janma // 32 // sacittazItasaMvRttAH setarA mizrAzcaikazastadyonayaH // 33 // ___ saMsAre jIvAnAmasya trividhasya janmana etAH sacittAdayaH sapratipakSA mizrAzcaikazo yonayo bhavanti / tadyathA / sacirtA cittA sacittAcittA zItA uSNAM zItoSNA saMvRttA vivRttI 1 a. 8 sU. 25. 2 garbhasAmagrI vinA samudbhUtasvarUpatvaM saMmUrchanasya lakSaNam / lokatraye yathAyonaM dehAvayavaviracanarUpatvaM vA / 3 zukrazoNitasaMmIlanAdhArapradezavattvaM garbhasya lkssnnm|| 4 kSetraprAptimAtranimittakaM yajjanma tadrUpatvam / garbhasaMmUrchanaprakArarAhityena jAyamAnatvaM vaa| 5 "yu" mizraNe, yuvAnta tejasakArmaNazarIravantaH santaH audArikAdizarIraprAyogyapudralaskandhasamudayena mizrIbhavantyasyAmiti yonirutpattisthAnam / 6 jIvapradezaiH sahAnyonyAnugamasvIkRtajIvadehAdirUpaM yajjantUtpattisthAnaM tat sacittAyA lakSaNam / jIvapradezaiH saMbandharUpatvaM vA / 7 zuSkakASThAdirUpaM yajjantUtpattisthAnaM tat / sarvathA jIvapradezasaMbandharahitatvaM vA acittAyA lakSaNam / . 8 ubhayasaMbandharahitatvaM sacittAcittAlakSaNam / 9 zItasparzavattve sati jantUtpattisthAnatvaM zItayonerlakSaNam / 10 uSNasparzavattve sati jantUtpattisthAnarUpatvamuSNayonelakSaNam / 11 zItoSNapariNAmatve sati jantUtpattisthAnarUpatvaM zItoSNayonelakSaNam / 12 divyazayyAdivadvastrAdyAvRtasthAnarUpatvaM saMvRtayonerlakSaNam / jantUtpattyAdhAra* vattve sati anupalakSyamANasthAnavizeSarUpatvaM vA / / 13 jantUtpattyAdhAravattve sati spaSTamupalakSyamANasthAnavizeSarUpatvaM vivRtayone lakSaNam / Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatasvArthAdhigamasUtreSu . 52 saMvRttavidvattA iti / tatra devanArakAnAmacittA yoniH / garbhajanmanAM mizrA / trividhAnyeSAm / garbhajanmanAM devAnAM ca zItoSNA / taijaHkAyasyoSNA / trividhAnyeSAm / nArakaikendriyadevAnAM sNvRttaa| garbhajanmanAM mizrA vivRttAnyeSAmiti // 33 // jarAyvaNDapotajAnAM grbhH|| 34 // jarAyujAnAM manuSya-go-mahiSAjAvikAva-kharoSTra-mRga-camaravarAha-gavaya-siMha-vyAghrarsa dvIpi-zva-zRgAla-mArjArAdInAm / arddhajAnAM sarpa-godhA-kRkalAza-gRhakokilikAmatsya-kUrma-nakra-zizumArAMdInAM pakSiNAM ca lomapakSANAM haMsa-cApa-zuka-gRdhra-zyena-pArAvata-kAkamayUra-magu-baka-balAkAdInAm / potarjAnAM zallaka-hasti-zvAvillApaka-zaza-zArikA-nakula-mUSikAdInAM pakSiNAM ca carmapakSANAM jalUkAvalguli-bhAraNDa-pakSivirAlAdInAM garbho janmeti // 34 // nArakadevAnAmupapAtaH // 35 // ..nArakANAM devAnAM copapAto janmeti // 35 // zeSANAM sammUrchanam // 36 // jarAyvaNDapotajanArakadevebhyaH zeSANAM sampUrchanaM janma / . 1 bAhidRzyamapyadRzyamadhyaM jantUtpattisthAnaM saMvRttavivRttAlakSaNam / 2 jAlavat prANiparivaraNarUpatve sati vitatamAMsazoNitarUpatvaM jarAyorlakSaNam / tatra jAtA jraayujaaH| 3 camaro nAmAraNyo gauH / 4 RkSaH-bhallUkaH / 5 dvIpI-vyAghravizeSaH / 6 nakhatvaksadRzopAttakAThinye sati zukrazoNitaparivaraNarUpaM yanmaNDalaM tadrUpatvamaNDasya / tatra jAtA aNDajAH / . . 7 zizumAraH-matsyavizeSaH / 8 potA eva jAtAH potajAH zuddhaprasavA na jarAyvAdinA veSTitAH / Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitiiyo'dhyaayH| ubhayAvadhAraNaM cAtra bhavati / jarAyujAdInAmeva garbhaH / garbha eva jarAyujAdInAm / nArakadevAnAmevopapAtaH / upapAta eva nArakadevAnAm / zeSANAmeva sampUrchanam / sammUrchanameva zeSANAm // 36 // audArikavaikriyAhArakataijasakArmaNAni zarIrANi // 37 // audArikaM vaikriya AhArakaM taijasaM kArmaNamityetAni pazca zarIrANi saMsAriNAM jIvAnAM bhavanti // 37 // teSAM paraM paraM sUkSmam // 38 // teSAmaudArikAdizarIrANAM paraM paraM sUkSma veditavyam / tdythaa| audArikAdvaikriyaM sUkSmam / vaikriyAdAhArakam / AhArakAtaijasam / taijasAtkArmaNamiti // 38 // pradezato'saGkhyeyaguNaM prAk taijasAt // 39 // teSAM zarIrANAM paraM parameva pradezato'saGkhyaguNaM bhavati prAk taijasAt / audArikazarIrapradezebhyo vaikriyazarIrapradezA asaGkhayeyaguNAH / vaikriyazarIrapradezebhya AhArakazarIrapradezA asaGkhoyaguNA iti // 39 // anantaguNe pare // 40 // pare dve zarIre taijasakArmaNe pUrvataH pUrvataH pradezArthatayAnantaguNe bhavataH / AhArakAttaijasaM pradezato'nantaguNam / taijasAtkArmaNamanantaguNamiti // 40 // apratighAte // 41 // ete dve zarIre taijasakArmaNe anyatra lokAntAtsarvatrApatighAte bhvtH||41|| ------ Niru Pur1 a. 2 sU. 49 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatasvArthAdhigamasUtreSu 54 anAdisambandhe ca // 42 // tAbhyAM taijasakArmaNAbhyAmanAdisambandho jIvasyetyanAdisambandha iti // 42 // sarvasya // 43 // sarvasya caite taijasakArmaNe zarIre saMsAriNo jIvasya bhvtH| eke tvAcAryA nayavAdApekSaM vyAcakSate |kaarmnnmevaikmnaadismbndhm / tenaivaikena jIvasyAnAdiH sambandho bhavatIti / taijasaM tu labdhyapekSaM bhavati / sA ca taijasalabdhirna sarvasya kasyacideva bhavati / krodhaprasAdanimittau zApAnugrahI prati tejonisargazItarazminisargakaraM tathA bhrAjiSNuprabhAsamudayacchAyAnirvartakaM taijasaM zarIreSu mANijvalanajyotiSkavimAnavaditi // 43 // tadAdIni bhAjyAni yugpdeksyaacturthyH|| 44 // te AdinI eSAmiti tadAdIni / taijasakAmaNe yAvatsaMsAra 1 tuzabdo'vadhArakaH / taijasaM labdhyapekSameva bhavati sattAmAsAdayati / sA ca taijasalabdhirviziSTatapo'nuSThAnAdibhiH sAdhanaiH kasyacideva bhavati na sarvasya jantostatsAdhanakalApavimukhasya / sa ca tadyogyasAdhanasamAsAditatejolabdhistejonisargamAtanoti / 2 krodhanimittazApapradAnAbhimukha uSNatejonisarga karoti / prasAdanimittAnugrahAbhimukhaH zItarazminisargakaro bhavati / zItA razmayo yasya nisRjyamAne tejovizeSasya sa zItazmiH zItarazmizcAsau nisargazca zItarazminisargastatkaraNazIlaM zItarazminisargakaraM taijasam / 3 bhrAjanazIlo bhrAjiSNuH prabhANAM samudayastasya chAyA AmA bhrAjiSNuprabhAsamudayachAyA / tasyAzchAyAnirvartakamutpAdakaM taijasaM zarIreSvaudArikAdikeSu keSucit / - 4 yathA hi maNayaH sphaTikAGkavaiDUryAdayo bhrAjiSNuchAyAvimalapudgalArabdhatvAjjvalano vA nirastapratyAsannatimiravrAtaH pradyotate svatejasA jyotiSkadevAnAM vA candrAdityAdInAM vimAnAnyatibhAsvarANi nirmaladravyArabdhatvAttathA taijasazarIrApekSamaudArikAdiSu zarIreSu keSucideva sphuranmajAjAlamupalabhyate naM sarveSu / anyathA tadabhAvAt / Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55 dvitIyo'dhyAyaH / bhAvinI AdiM kRtvA zeSANi yugapadekasya jIvasya bhAjyAnyAcaturthyaH / tadyathA / taijasakArmaNe vA syAtAm / taijasakArmaNaudArikA vA syuH / taijasakArmaNavaikriyANi vA syuH / taijasakArmaNaudArikavaikriyANi vA syuH| taijasakArmaNaudArikAhArakANi vA syuH|kaarmnnmev vA syAt / kArmaNaudArike vA syAtAm / kArmaNavaikriye vA syAtAm / kArmaNaudArikavaikriyANi vA syuH| kArmaNaudArikAhArakANi vA syuH / kArmaNataijasaudArikavaikriyANi vA syuH / kArmaNataijasaudArikAhArakANi vA syuH / na tu kadAcidyugapatpazca bhavanti / nApi vaikriyAhArake yugapadbhavataH svAmivizeSAditi vakSyate // 44 // nirupabhogamantyam / / 45 // antyamiti sUtrakramaprAmANyAtkArmaNamAha / tannirupabhogam / na sukhaduHkhe tenopabhujyate na tena karma badhyate na vedyate nApi nirjIryata ityarthaH / zeSANi tu sopabhogAni / yasmAtsukhaduHkhe tairupabhujyete karma badhyate vedyate nirjIyate ca tasmAtsopabhogAnIti // 45 // atrAha / eSAM paJcAnAmapi zarIrANAM sammurchanAdiSu triSu janmasu kiM ka jAyata iti / atrocyate garbhasammUrchanajamAdyam // 46 // Adyamiti sUtrakramaprAmANyAdaudArikamAha / tadgarbhe sammUrchane vA jAyate // 46 // vaikriyamaupapAtikam // 47 // vaikriyazarIramaupapAtikaM bhavati / nArakANAM devAnAM ceti // 47 // 1 a. 2 sU. 47,49. 2 anubhUyamAnameveha nirjIyate / nirasatAmApadyamAnaM parizayyAtmapradezebhyaH pAdalezanAmuktaM rasakusumbhakaM nijIrNamucyate / - - Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatatvArthAdhigamasUtreSu 56 labdhipratyayaM ca // 48 // labdhipratyayaM ca vaikriyazarIraM bhavati / tiryagyonInAM manuSyANAM ceti // 48 // zubhaM vizuddhamavyAghAti cAhArakaM caturdazapUrvadharasyaiva // 49 // zubhamiti zubhadravyopacitaM zubhapariNAmaM cetyarthaH / vizuddhamiti vizuddhadravyopacitamasAvadhaM cetyarthaH / avyAghAtIti AhArakaM zarIraM na vyAhanti na vyAhanyate cetyarthaH / taccaturdazapUrvadhara eva kasmiMzcidarthe kRcchre'tyantasUkSme sandehamApanno nizcayAdhigamArthe kSetrAntaritasya bhagavato'rhataH pAdamUlamaudArikeNa zarIreNAzakyagamanaM matvA labdhipratyayamevotpAdayati dRSTvA bhagavantaM chinnasaMzayaH punarAgatya vyutsRjatyantarmuhUrtasya taijasamapi zarIraM labdhipratyayaM bhavati // kArmaNameSAM nibandhamAzrayo bhavati tatkarmata eva bhavatIti bandhe parastAvakSyAta / karma hi kArmaNasya kAraNamanyeSAM ca zarIrANAmAdityaprakAzavat / yathAdityaH svamAtmAnaM prakAzayatyanyAni ca dravyANi na cAsyAnyaH prakAzakaH / evaM kArmaNamAtmanazca kAraNamanyeSAM ca zarIrANAmiti / 1 tapovizeSajanitA labdhistatpratyayaM tatkAraNametaccharIraM bhavati / ajanmajamidamityarthaH / . 2 dvAdazAGgasya dRSTivAdAkhya ( dRSTipAta ) mahAsamudrasya paMca padAni tadyathAparikarma 1 sUtra 2 pUrvAnuyoga 3 pUrvagata 4 cUlikAH 5 / tatra pUrvagatAkhyacaturthapade caturdaza pUrvANi 1 utpAdam 2 agrAyaNIyam 3 vIryapravAdam 4 astinAstipravAdam 5 jJAnapravAdam 6 satyapravAdam 7 AtmapravAdam 8 karmapravAdam 9 pratyAkhyAnapravAdam 1. vidyApravAdam 11 kalyANam 12 prANAvAyam 13 kriyAvicAlam 14 lokabindusArama / tAni dhAraNAjJAnenAlambate iti caturdazapUrvadharaH / 3 ArambhAtprabhRtyA apavargAt sarvo'ntarmuhUrtaparimANaH kAlo bhavati / 4 a. 8 sU. 1,2,3. Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo'dhyAyaH / atrAha / audArikamityetadAdInAM zarIrasaMjJAnoM kaH padArtha iti / atrocyate / udgatAramudAram / utkaTAramudAram / udgama evaM vodAram / upAdAnAtprabhRti anusamayamudgacchati vardhate jIryate zIryate pariNamatItyudAram / udAramevaudArikam / naivamanyAni // yathodgamaM vA niratizeSa grAhyaM chedyaM bhedyaM dAhyaM hAryamityudAraNAdaudArikam / naivamanyAni udAramiti ca sthUlanAma / sthUlamudgataM puSTaM bRhanmahadityudAramevaudArikam / naivaM zeSANi / teSAM hi paraM paraM sUkSmamityuktam // __ vaikriyamiti / vikriyA vikAro vikRtirvikaraNamityanAntaram vividhaM kriyte|ekN bhUtvAnekaM bhvti|anekN bhUtvA ekaM bhvti| aNu bhUtvA mahadbhavati |mhcc bhUtvANu bhvti| ekAkRti bhUtvAnekAkRti bhavati / anekAkRti bhUtvA ekAkRti bhavati / dRzyaM bhUtvAdRzyaM bhavati / adRzyaM bhUtvA dRzyaM bhavati / bhUmicaraM bhUtvA khecaraM bhavati / khecaraM bhUtvA bhUmicaraM bhavati / pratighAti bhUtvApratighAti bhavati / apratighAti bhUtvA pratighAti bhavati / yugapaJcaitAn bhAvAnanubhavati / naivaM zeSANIti / vikriyAyAM bhavati vikriyAyAM jAyate vikriyAyAM nirvaya'te vikriyaiva vA vaikriyam / ____ AhArakam / Ahiyata iti AhAryam / AhArakamantarmuhUrtasthiti / naivaM zeSANi // tejaso vikArastaijasaM tejomayaM tejaHsvatattvaM zApAnugrahaprayojanam / naivaM zeSANi / karmaNo vikAraH karmAtmakaM karmamayamiti kArmaNam / naivaM shessaanni| ebhya eva cArthavizeSebhyaH zarIrANI nAnAtvaM siddham / kiM 1 ghaTapaTAdInAmiva lakSaNabhedAt / .. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu 58 cAnyat / kAraNato viSayataH svAmitaH prayojanataH pramANataH pradezasaGkhyAto'vagAhanataH sthitito'lpabartRtvata ityetebhyazca navabhyo vizeSebhyaH zarIrANAM nAnAtvaM siddhamiti // 49 // - atrAha / Asu catasRSu saMsAragatiSu ko liGganiyama iti / atrocyate / jIvasyaudayikeSu bhAveSu vyAkhyAyamAneSUktam / tri 1 sthUlapudgalopacitamUldArikam / na tathA vaikriyAdIni / paraM paraM sUkSmamiti ( 2-38 ) vacanAt / 2 vidyAdharaudArikazarIrANi pratyAnandIzvarAdaudArikasya viSayaH jaGghAcAraNaM, pratyArucakavaraparyantAttiryamUrdhvamApANDUkavanAt / vaikriyamasaMkhyeyadvIpasamudraviSayam / AhArakasya yAvanmahAvidehakSetrANi taijasakArmaNayorAsarvalokAt / / 3 audArikasya manuSyatiryaJcaH / vaikriyasya devanArakAstiryaGmanuSyAzca kecit / AhArakasya caturdazapUrvadharamanuSyasaMyataH / taijasakArmaNayoH srvsNsaarinnH| 4 audArikasya dharmAdharmasukhaduHkhakevalajJAnAvAptyAdi prayojanaM vaikriyasya sthUlasUkSmaikatvavyomacarakSitigativiSayAdyanekalakSaNA vibhUti: / AhArakasya tu sUkSmavyavahitaduravagAhArthavyavasthitiH / taijasasyAhArapAkaH zApAnugrahadAnasAmarthya ca / kArmaNasya bhavAntaragatipariNAmaH / 5 sAtireke yojanasahasramaudArikam / yojanalakSapramANaM vaikriyam / ranipramANamAhArakaM lokAyAmapramANe taijasakArmaNe / 6 'pradezato'saMkhyeyaguNaM prAktajasAdanantaguNe pare' iti pradezabheda uktaH (2.39,40) / 7 sAtirekayojanasahasrapramANamaudArikamasaMkhyeyaguNapradezeSu yAvatsvavagADhaM bhavati tebhyo bahutarakAsaMkhyeyapradezAvagADhaM yojanalakSapramANaM vaikriyaM bhavati / AhArakamAbhyAmalpapradezAvagADhaM bhavati hastamAtratvAt / taijasakArmaNe lokAntAyatAkAzazreNyAvagADhe bhvtH| 8 audArika jaghanyena antarmuhUrtasthiti / utkarSeNa tripalyopamasthiti / vaikriyaM jaghanyenAntarmuhUrtasthiti / utkarSeNa trayastriMzatsAgaropamasthiti / AhArakamantarmuhUrtasthityeva / taijasakAmaNayoH saMtAnAnurodhAt anAditvamaparyavasAnatA cAbhavyasaMbandhitayA / anAditvaM saparyavasAnatA ca bhavyasaMbandhitvena / 9 sarvastokamAhArakam / AhArakAdvaikriyazarIrANyasaMkhyeyaguNAni / vaikriyazarIrebhya audArikazarIrANyasaMkhyeyaguNAni / audArikazarIrebhyastaijasakArmaNAnyanantaguNAni / Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - dvitiiyo'dhyaayH| . vidhameva liGga strIliGga puMlliGga napuMsakaliGgAmiti // tathA cAritramohe nokaSAyavedanIye trividha eva vedo vakSyate / strIvedaH puMvedo napuMsakaveda iti // tasmAtrividhameva liGgamiti // tatra-. _ nArakasammUrchino napuMsakAni // 50 // nArakAzca sarve sammUrchinazca napuMsakAnyeva bhavanti / na striyo na pumAMsaH / teSAM hi cAritramohanIyanokaSAyavedanIyAzrayeSu triSu vedeSu napuMsakavedanIyamevaikamazubhagatinAmApekSaM pUrvabaddhanikAcitamudayaprAptaM bhavati netare iti // 50 // na devAH // 51 // devAzcaturnikAyA api napuMsakAni na bhavanti / striyaH pumAMsazca bhavanti / teSAM hi zubhagatinAmApekSe strIpuMvedanIye pUrvabaddhAnakAcite udayaprApte dve eva bhavato netarat / pArizeSyAcca gamyate jarAyvaNDapotajAstrividhA bhavanti striyaH pumAMso npuNskaaniiti||51|| __ atrAha / caturgatAvapi saMsAre kiM vyavasthitA sthitirAyuSa utAkAlamRtyurapyastIti / atrocyate / dvividhAnyAyUMSi / apavartanIyAni anapavartana yAni ca / anapavartanIyAni punardvividhAni / sopakramANi nirupakramANi ca / apavartanIyAni tu niyataM sopakramANIti // tatra 1 kaSAyasahavartitvAtkaSAyapreraNAdapi / hAsyAdinavakasyoktA nokaSAyakaSAyatA / hAsyaratyaratizokabhayajugupsAstrIpuMnapuMsakavedA iti hAsyAdayo nava / 2-3 a. 8 sU. 10 4 a. 4 sU. 11,12,13,17. 5 napuMsakavedanIyamabaddhatvAt / / 6 kAraNAntarAnnizcitAvadheH prAk yasya AyuSaH kSayastadAyuH apavartanIyam / 7 kenApi kAraNena hAsamanAmuvat nizcitakAlAvadhi yadAyurupabhogyatAM yAti tadanapavartanIyamucyate // Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatatvAryAdhigamasUtreSu aupapAtikacaramadehottamapuruSAsaGkhyeyavarSAyuSo' napavartyAyuSaH // 52 // aupapAtikAzcaramadehA uttamapuruSA asaGkhayeyavarSAyuSa ityete'napavAyuSo bhavanti / tatraupapAtikA nArakadevAzcetyuktam / caramadehA manuSyA eva bhavanti nAnye / caramadehA antyadehA ityarthaH / ye tenaiva zarIreNa sidhyanti / uttamapuruSAstIrthakaracakravartyardharcakravartinaH / asaGkhyavarSAyuSo manuSyAH tiryagyonijAzca bhavanti / sadevakuruttarakuruSu sAntaradvIpakAsvakarmabhUmiSu karmabhUmidhU ca suSamasuSamAyAM suSamAyAM suSamaduHSamAyAmityasaGkhyeyavarSAyuSo manuSyA bhavanti / atraiva bAhyeSu dvIpeSu samudreSu tiryagyonijA asaGkhadheyavarSAyuSo bhavanti / aupapAtikAzcAsaGkhyeyavarSAyuSazca nirupakramAH / caramadehAH sopakramA nirupakramAzceti / ebhya aupapAtikacaramadehAsaGkhayeyavarSAyurvyaH zeSA manuSyAstiryagyo 1 cakravartinaH-bharatAdayaH / 2 ardhacakravartinaH-rAmakRSNapratikRSNaH / 3 saha devakurubhiruttarakuravaH sadevakurUttarakuravaH tatra devakuruttarakuruSu jambuddIpadhAtakIkhaNDapuSkaradvIpArdhavRttiSu / 4 a. 3 sU. 14,15,16. 5 akarmabhUmiSu-haimavataharivarSaramyakaharaNyavatAkhyAsu jambUdvIpadhAtakIkhaNDapuSkaravaradvIpArdhavartinISu / 6 karmaNo bhUmayaH / yatra jAtAH prANinaH sakalaM karma kSapayitvA sidhyanti tIrthakaropadezAttAH karmabhUmayo bharatairAvatavidezakSetrANi paJcadaza pratyekaM paJcabhedatvAt / 7 a. 4 sU. 15 8 manuSyakSetrAhibhUteSu / . 9 na hyeSAM prANApAnAhAranirodhAdhyavasAnanimittavedanAparAghAtasparzAkhyAH sapta vedanA vizeSAH santyAyuSo bhedakA upakramA ityato nirupakramA eva / Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 61 dvitIyo'dhyAyaH / nijAH sopakramA nirupakramAzcApavartyAyuSo'napavartyAyuSazca bhavanti / tatra ye'pavartyAyuSasteSAM viSazastrakaNTakAnyudakAhyazitAjIrNAzaniprapAtodbandhanazvApadavajranirghAtAdibhiH kSutpipAsAzItoSNAdibhizva dvandvopakramairAyurapavartyate / apavartanaM zIghramantarmuhUrtAtkarmaphalopabhogaH upakramo'pavartananimittam // atrAha / yadyapavartate karma tasmAtkRtanAza: prasajyate yasmAnna vedyate / athAstyAyuSkaM karma mriyate ca tasmAdakRtAbhyAgamaH prasajyate / yena satyAyuSke mriyate ca tatazcAyuSkasya karmaNa AphalyaM prasajyate / aniSTaM caitat / ekabhavasthiti cAyuSkaM karma na jAtyantarAnubandhi tasmAnnApavartanamAyuSo'stIti / atrocyate / kRtanAzAkatAbhyAgamAphalyAni karmaNo na vidyante / nApyAyuSkasya jAtyantarAnubandhaH / kiM tu yathoktairupakramairabhihatasya sarvasandohenodayaprAptamAyuSkaM karma zIghraM pacyate tadapavartanamityucyate / saMhatazuSkatRNarAzidahanavat / yathA hi saMhatasya zuSkasyApi tRNarAzeravayavazaH krameNa dahyamAnasya cireNa dAho bhavati tasyaiva zithilaprakIrNopacitasya sarvato yugapadAdIpitasya pavanopakramAbhihatasyAzu dAho bhavati tadvait / yathA 1 kRtanAza: 1 akRtAbhyAgamaH 2 karmaNAM phalarAhityaM 3 ceti doSatrayamanena pUrvapakSeNa pratipAdyate / 2 anena pUrvoktadoSatrayaM khaNDyate / 3 adhyavasAna viSazastrAdibhiH / 4 abhiplutasya / 5 sarvAtmanA sAkalyenetyarthaH / 6 prAptavipAkamAzu bhavati / yastu tasya kramabhAvI vipAkaH so'pavartyate / anubhavaH punaH sarvasya yugapanna niSidhyate / ityeSo'pavartanazabdArthaH / 7 saMhatatvAtparizeSavAnapi tRNapuJjazcirAya dahyate yadA tu viralito bhavatyavayavazastadAzu bhasmasAdbhavati tadvadAyuSo 'pyanubhavaH / yadAyurdRDhasaMhitamatidhanatayA bandhakAla eva pariNAmamApAditaM bhavati pavanazleSavat / tatkrameNa vedyamAnaM cirAya vedyate / Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatasvArthAdhigamasUtreSu vA saGkhyAnAcAryaH karaNalAghavArtha guNakArabhAgahArAbhyAM rAzi chedAdevApavartayati na ca saGkhayeyasthArthasyAbhAvo bhavati tadvadupakramAbhihato maraNasamuddhAtaduHkhAtaH karmapratyayamanAbhogayogapUrvakaM karaNavizeSamutpAdya phalopabhogalAghavArtha karmApavartayati na cAsya phalAbhAva iti // kiM cAnyat / yathA vA dhautapaTo jalAI eva saMhatazcireNa zoSamupayAti sa eva ca vitAnitaH sUryarazmivAyvabhihataH kSipraM zoSamupayAti na ca saMhate tasminprabhUtasnehAgamo nApi vitAnite'kRtsnazoSaH tadvadyathoktanimittApavartanaiH karmaNaH kSipraM phalopabhogo bhavati / na ca kRtapaNAzAkRtAbhyAgamAphalyAni // iti tattvArthAdhigamasUtreSu dvitIyo'dhyAyaH smaaptH|| 1 gaNitAcAryaH / gaNitaprakriyAyAmAhitanaipuNaH / 2 karaNAni guNakArabhAgahArApavartanodvartanAdIni / tatra yo laghuH karaNopAyaH svalpaphalastena tatphalamAnayati gaNitAbhijJatvAt / tulye'pi hi phalAnayane guNakArabhAgahArau cirAya tatphalaM abhinivartayataH / sa punargaNitanipuNo guNakArabhAgahArAbhyAM cirakAlakAribhyAM sakAzAt karaNalAghavArthamapavartanAha rAzicchedAdevArthAdhikAdapavartayati, SaNNavatyAdikamanapavartanAha punarlaghukaraNAbhizo'pi na zaknotyevApavartayitumekam / paJcAzaduttarasahasrAdikaM guNakArabhAgahArakramamevAna prayojayati / na ca saMkhyeyArthasyAbhAvo bhavati / phalabhUtasya karaNavizeSe satyapi prepsitaphalAbhedamAdarzayati / 3 maraNasamudghAto nAma svazarIrakAdAtmapradezApakarSo mUrchAnugatazcetanAvimukta ivAvyaktaprabodhalakSaNo'stamitasakalabahirvati ceSTAkriyAvizeSaH sa eva cAticirarUDhamUlapradezotkhananarUpatvAddaHkhaM tenA" viSaNNaH kiMkartavyatAvimukhaH / / ___ 4 etaduktaM bhavati / AjAnAna eva hi tadapavartanAkaraNena apavartanAI karma apavartayati / AhArarasAdivipariNAmavat / kimarthaM punarapavartayati / phalopabhogArthamAyuSkarmaphalopabhogAya / anAbhoganirvartitena vIryavizeSeNeti / na cAsyAyuSkarmaNaH phalAbhAvo bhavati / iyAMstu vizeSaH kramaparibhoge bahukAlaH / saMvartitaparibhoge svalpa iti / na punarabhuktaM tatra kiMcitkarma parizaTatIti / Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha tRtIyo'dhyAyaH / atrAha uktaM bhavatA / nArakA iti gatiM pratItya jIvasyaudayiko bhAvaH / tathA janmasu 'nArakadevAnAmupapAtaH / vakSyati ca / sthitI 'nArakANAM ca dvitIyAdiSu' / AsraveSu 'hvArambhaparigrahatvaM ca nArakasyAyuSa' iti // tatra ke nArakA nAma ka ceti / atrocyate / narakeSu bhavA nArakAH / tatra narakaprasiddhyarthamidamucyate ratnazarkarAvAlukApaGkadhUmatamomahAtamaH prabhAbhUmayo ghanAmbuvatAkAzapratiSThAH saptAdho'dhaH pRthutarAH // 1 // ratnaprabhA zarkarAprabhA vAlukAprabhA paGkaprabhA dhUmaprabhA tamaH prabhA mahAtamaH prabhA ityetA bhUmayo ghanAmbuvatAkAzapratiSThA bhavantyekaikazaH sapta adho'dhaH / ratnaprabhAyA adhaH zarkarAprabhA zarkarAprabhAyA adho vAlukAprabhA / ityevaM zeSAH / ambuvatAkAzapratiSThA iti siddhe ghanagrahaNaM kriyate yathA pratIyate ghanamevAmbu adhaH pRthivyAH / vAtAstu ghanAstavazceti / tadevaM kharapRthivI paGkamaitiSThA pakSa ghanodadhavalayapratiSTho ghanodadhivalayaM ghanavAtavalayapratiSThaM ghanavAtavalayaM tanuvAtavalayapratiSThaM tato mahAtamobhUtamAkAzam / sarvaM caitatpRthivyAdi tanuvAtavalayAntamAkAzapratiSTham / AkAzaM tvAtmapratiSTham / ukta 1 a. 2 sU. 6 2 a. 2 sU. 35. 3 a. 4 sU. 43. 4 a. 6 sU. 16. 5 ratnaprabhAyAM sarvAdhastanayojana sahasraM paGka ityucyate / ityevamASaSThayAH / saptabhyAM tu sArdhapaJcAzatsahasrayojanAni / Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatatvAryAdhigamasUtreSu - 64 mavagAhanamAkAzasyati / . tadanena krameNa lokAnubhAvasaMniviSTA asaGkhayeyayojanakoTIkovyo vistRtAH sapta bhUmayo rtnprbhaadyaaH|| __ saptagrahaNaM niyamArtha ratnaprabhAdyA mAbhUvannekazo hyaniyatasaGkhyA iti / kiM cAnyat / adhaH sptaivetyvdhaaryte| UrdhvaM tvekaiveti vkssyte| api ca tantrAntarIyA asaGkhaceyeSu lokadhAtuSvasaGkhayeyAH pRthivIprastArA ityedhyavasitAH / tatpratiSedhArtha ca saptagrahaNamiti // __sarvAzcaitA adho'dhaH pRthutarAH chatrAticchatrasaMsthitAH / dharmA vaizA zailAJjanAriSTA mAdhavyA mAdhavIti cAsAM nAmadheyAni yathAsaGkhyameva bhavanti / ratnaprabhA ghanabhAvenAzItaM yojanazatasahasraM zeSA dvAtriMzadaSTAviMzativiMzatyaSTAdazaSoDazASTAdhikamiti / sarve ghanodadhayo viMzatiyojanasahasrANi / ghanavAtatanuvAtAstvasaGkhyeyAni adho'dhastu ghanatarA vizeSeNeti // 1 // tAsu narakAH // 2 // tAsu ratnaprabhAdyAsu bhUpUrdhvamadhazcaikazo yojanasahastramekaikaM varjayitvA madhye narakA bhvnti| tadyathA / uSTrikApiSTapacanIlohIkarakendrajAnukAjantokAyaskumbhAyaHkoSThAdisaMsthAnA vajratalAH sImantakopakrAntA rauravocyuto raudro hAhAravo ghAtanaH zocanastApanaH krandano vilapanazchedano bhedanaH khaTAkhaTaH kAlapiJjara itye 1 taMtrAntarIyA jinapravacanabAhyAH / te ca prAyaH prastAvAnmAyAsUnavIyA eva gRhyante / 2 ekarajjupramANAviSkambhAyAmAbhyAM ratnaprabhA / zarkarAprabhAtRtIyarajjupramANA vAlukAprabhA catUrajjupramANA paMkaprabhA paJcarajjupramANA dhUmaprabhA rajjuSaTkapramANA tamaHprabhArdhasaptarajjupramANA mahAtamaHprabhA saptarajjupramANeti / 3 chatramAyAmaviSkambhAbhyAM laghu bhavati tadadhovarti vistIrNataraM tasyApyadho vizAlatama ityataH chatrAtichatravat sthitAH / 4 dharmA iti nAma ratnaprabhA iti gotram / evaM krameNa saptAnAmapi zeyam / Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65 tRtIyo'dhyAyaH / vamAdyA azubhanAmAnaH kaalmhaakaalraurvmhaaraurvaaprtisstthaanpryntaaH| ratnaprabhAyAM narakANAM prastArAstrayodaza / dvinyUnAH zeSAsu / ratnaprabhAyAM narakavAsAnAM triMzacchatasahasrANi / / zeSAsu paJcaviMzatiH paJcadaza daza trINyekaM paJconaM narakazatasahasramityASaSThayAH / saptamyAM tu paJcaiva mahAnarakA iti // 2 // nityAzubhataralezyApariNAmadehavedanAvikriyAH // 3 // te narakA bhUmikrameNAdho'dho nirmaannto'shubhtraaH| azubhA ratnaprabhAyAM tato'zubhatarAH zarkarAprabhAyAM tato'pyazubhatarA vAlukAprabhAyAm / ityevmaasptmyaaH|| nityagrahaNaM gatijAtizarIrAGgopAGgakarmaniyamAdete lezyAdayo bhAvA narakagatau narakapaJcendriyajAtau ca nairantaryeNAbhavakSayodvartanAdbhavanti na kadAcidakSinimeSamAtramapi na bhavanti zubhA vA bhavantyato nityA ityucyante // ___ azubhataralezyAH / kApotalezyA ratnaprabhAyAm / tatastIvratarasaMklezAdhyavasAnA kApotA zarkarAprabhAyAm / tatastIvratarasaMklezAdhyavasAnA kApotanIlA vAlukAprabhAyAm / tatastIvratarasaMklezAdhyavasAnA nIlA paGkaprabhAyAm / tatastIvratarasaMklezAdhyavasAnA nIlakRSNA dhUmaprabhAyAm / tatastIvatarasaMklezAdhyavasAnA kRSNA tamaH prbhaayaam| tatastIvratarasaMklezAdhyavasAnA kRSNaiva mhaatmHprbhaayaamiti| ____ azubhatarapariNAmaH / bandhanagatisaMsthAnabhedavarNagandharasasparzA 1 bandhaH-pudgalAnAM zarIdAdiSu saMzliSyatAmatyantAzubhatarapariNAmo bhavati / gatiH nArakANAmaprazastavihAyogatinAmakarmoM ( 8-12) dayAdazubhA bhavantyuSTrapataGgAdivat / saMsthAnaM-narakAkRtiH nArakAkRtizca ubhayamapyAlokyamAnamevodvegamupajanayati mahAzvabhravat, pizAcAkRtivadvA / bhedapariNAmo'pi pudgalAnAmazubhaH zarIranarakakuDyAdibhyo vibhidyamAnAH pudgalAH varNasparzAdibhirazubhapariNAmA jAyante, tatazca duHkhahetavo bhavanti / Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatastvArthAdhigamasUtreSu 66 gurulaghuzabdAkhyo dazavidho'zubhaH pudgalapariNAmo narakeSu / azubhatarazcAdho'dhaH / tiryagUrdhvamadhazca sarvato'nantena bhayAnakena nityottamakena tamasA nityAndhakArAH zleSmamUtrapurISasrotomala rudhiravasAmedapUyAnulepanatalAH zmazAnamiva pUtimAMsakezAsthicarmadantanakhAstIrNabhUmayaH / zvazRgAlamArjAranakula sarpamUSaka hastyazvagomAnupazavakoSThAMzubhataragandhAH / hA mAtardhigaho kaSTaM bata muJca tAvaddhAvata prasIda bhartarmA vadhIH kRpaNakamityanubaddha ruditaistItrakaruNaidana viklavairvilApairArttasvanairninAdairdInakRpaNakaruNairyAcitairvASpasaMniruddhairnistanitairgADhavedanaiH kUjitaiH santApoSNaizca nizvAsairanuparatabhayasvanAH / azubhataradehAH / dehAH zarIrANi / azubhanAmapratyayAdazubhAnyaGgopAGganirmANa saMsthAna sparzarasagandhavarNasvarANi / huNDAni nirlanauNDajazarIrAkRtIni krUrakaruNavIbhatsapratibhayadarzanAni duHkhabhAjyazucIni ca teSu zarIrANi bhavanti / ato'zubhatarANi cAdho'dhaH / sapta dhanUMSi trayo hastAH SaDaGgulamiti zarIrocchrAyo nArakANAM rtnprbhaayaam| dvirdiMH zeSAsu / sthitivaccotkRSTajaghanyatA veditavyA / / azubhataravedanAH / azubhatarAzca vedanA bhavanti narakeSvadho'dhaH / tadyathA / uSNa vedanAstIvAstI vrata rAstIvratamAcAtRtIyAyAH / uSNa 1 sarveSAM hi jIvAnAM zarIrANyAtmano na gurUNi nApi laghUni iti agurulaghupariNAmaH / sacAniSTo'nekavidhaduHkhAzrayatvAt / 2 pretIbhUtAnAM zvAdInAmudaradaurgandhyavaddorgandhyAviziSTAH / 3 anubaddhaM - satatam / 4 yatra hastapAdAdyavayavAH bahuprAyAH pramANavisaMvAdinazca taDuNDamityucyate / 5 nirlUnaM-bhinnam / 6 ratnaprabhAnArakazarIrANAM dviguNaM dvitIyasyAM nArakazarIrapramANam / tadapi dviguNaM tRtIyasyAm / evaM yAvatsaptamyAM paJcadhanuH zatAni pUrNAni / 7 bahUnAmuSNA stokAnAM zItetyuSNazIte / Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 tRtIyo'dhyAyaH / zIte caturthyAm / zItoSNe paJcamyAm / parayoH zItAH zItatarAzceti / tadyathA / prathamarzaratkAle caramanidAghe vA pittavyAdhiprakopAbhibhUtazarIrasya sarvato dIptAgnirAziparivRtasya vyabhre nabhasi madhyAhne nivAte'tiraskRtAtapasya yAdRguSNajaM duHkhaM bhavati tato'nantaguNaM prakRSTaM kaSTamuSNavedaneSu narakeSu bhavati / pauSamAghayozca mAsayostu - pAraliptagAtrasya rAtrau hRdayakaracaraNAdharauSTadazanAyAsini pratisamayamavRddhe zItamArute niragnyAzrayamAvaraNasya yAdRzItasamudbhavaM duHkhazubhaM bhavati tato'nantaguNaM prakRSTaM kaSTaM zItavedaneSu narakeSu bhavati / yadi kiloSNavedanAnnarakAdutkSipya nArakaH sumahatyaGgArarAzAbuddISThe prAkSipyeta sa kila suzItAM mRdumArutaM zItalAM chAyAmiva prAptaH sukhamanupamaM vindyAnnidrAM copalabheta evaM kaSTataraM nArakamuSNamAcakSate / tathA kila yadi zItavedanAnnarakAdutkSipya nArakaH kazcidAkAze mAghamAse nizi pravAte mahati tuSArarAzau prakSipyeta sadantazabdottamakaraprakampAyAsa kare'pi tatra sukhaM vindyAdanupamAM nidrAM copalabheta evaM kaSTataraM nArakaM zItaduHkhamAcakSata iti // - azubhataravikriyAH / azubhatarAzca vikriyA narakeSu nArakANAM bhavanti / zubhaM kariSyAma ityazubhatarameva vikurvate / duHkhAbhibhUtamanasazca duHkhapratIkAraM cikIrSavo garIyasa eva te duHkhahetuvikurvata iti / / 3 / / parasparodIritaduHkhAH // 4 // parasparodIritAni duHkhAni narakeSu nArakANAM bhavanti / kSetrasvabhAvajanitAccAzubhAtpudgalapariNAmAdityarthaH // 1 bahUnAM zItA stokAnAmuSNeti zItoSNe / 2 RtUnAM dvimAsakatvAd dvAbhyAM mAsAbhyAM kramazaH prathamatvacaramatvavyavahAraH / 3 AzrayaH-nivAsasthAnam / 4 parasparodIritAni - anyonyadattAni / Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatattvAdhigamasUtreSu tatra kSetrasvabhAvajanitapudgalapariNAmaH shiitossnnkssutpipaasaadiH| zItoSNe vyAkhyAte kSutpipAse vakSyAmaH / anuparatazuSkandhanopAdAnenaivAgninA tIkSNena pratatena kSudagninA dandahyamAnazarIrA anusamayamAharayAnti te sarve pudgalAnapyAstIvrayA ca nityAnuSaktayA pipAsayA zuSkakaNThoSThatAlujihvAH sarvodadhInapi pibeyurna ca tRptiM samApnuyurvardheyAtAmeva caiSAM kSuttRSNe ityevamAdIni kSetrapratyayAni // parasparodIritAni ca / api coktam / bhavapratyayo'vadhi - rakadevAnAmiti / tannArakeSvavaMdhijJAnamazubhabhavahatukaM mithyAdarzanayogAcca vibhaGgajJAnaM bhavati / bhAvadoSopaghAtAttu teSAM duHkhakAraNameva bhavati / tena hi te sarvataH tiryagUrdhvamadhazca dUrata evAjalaM duHkhahetUnpazyanti / yathA ca kAkolUkamahinakulaM cotpattyaiva baddhavairaM tathA parasparaM prati nArakAH / yathA vApUrvAJa zuno dRSTvA zvAno nirdayaM krudhyantyanyonyaM praharanti ca tathA teSAM nArakANAmavadhiviSayeNa dUrata evAnyonyamAlokya krodhastItrAnuzayo jAyate duranto bhvhetukH| tataH prAgeva duHkhasamuddhAtArtAH krodhAnyAdIpitamanaso'tarkitA iva zvAnaH samuddhatA vaikriyaM bhayAnaka rUpamAsthAya tatraiva pRthivIpariNAmajAni kSetrAnubhAvajanitAni cAyaHzUlazilAmusalamudrakuntatomarAsipaTTizazaktyayodhanakhaDgayaSTiparazubhiNDimAlAdInyAyudhAnyAdAya karacaraNadazanaizvAnyonyamabhighnanti / tataH parasparAbhihatA vikRtAgA nistananto gADhavedanAH zUnAghA~tanapraviSTA iva mAhiSasUkaroroH sphuranto rudhirakardame ceSTante / ityevamAdIni parasparodIritAni narakeSu nArakANAM duHkhAni bhavantIti // 4 // 1 a. 1 sU. 22. 2 navInAna aparicitAnityarthaH / 3 zabdayantaH / 4 saunikasya vadhasthAne praviSTAH / 5 urbhrH-messH| Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 69 tRtIyo'dhyAyaH / saMkliSTAsurodIritaduHkhAzca prAk caturthyAH // 5 // saMkliSTAsurodIritaduHkhAzca nArakA bhavanti / tisRSu bhUmiSu prAk caturthyAH / tadyathA / ambAmbarISazyAmazabalarudroparudrakAlamahAkAlAsyAsipatravanakumbhIvAlukAvaitaraNIkharasvaramahAghoSAH paJcadaza paramAdhArmikA mithyAdRSTayaH pUrvajanmasu saMkliSTakarmANaH pApAbhirataya AsurIM gatimanuprAptAH karmaklezajA ete tAcchIlyAnnArakANAM vedanAH samudIrayanti citrAbhirupapattibhiH / tadyathA / taptAyorasapAyananiSTaptAyaHstambhAliGganakUTazAlmalyagrAropaNAvatAraNAyodhanAbhighAtavAsI kSuratakSaNakSArataptatailAbhiSecanAyaHkumbhapAkAmbarISatajanayantrapIDanAyaHzUlazalAkAbhedanakrakacapATanAGgAradahanavAhanAmUcIzADvalApakarSaNaiH tathA siMhavyAghradvIpizvazRgAlakakokamArjAranakulasarpavAyasagRdhrakAkolUkazyenAdikhAdanaiH tathA taptavAlukAvataraNAsipatravanapravezanavaitaraNyavatAraNaparasparayodhanAdibhiriti // syAdetatkimartha ta evaM kurvantIti / atrocyate / pApakarmAbhirataya ityuktam / tadyathA govRSabhamahiSavarAhameSakukkuTavArtakAlAvakAnmuSTimallAMzca yudhyamAnAn parasparaM cAbhighnataH pazyatAMrAgadveSAbhibhUtAnAmakuzalAnubandhipuNyAnAM narANAM parA prItirutpadyate tathA teSAmasurANAM nArakAMstathA tAni kArayatAmanyonyaM natazca pazyatAM parA prItirutpadyate / te hi duSTakandapastithAbhUtAn dRSTvATTahAsaM muzcanti celotkSepAnkSvoDitAsphoTitAvallite talatAlanipAtanAMzca kurvanti mahatazca siMhanAdAnadanti / tacca teSAM satyapi devatve satsu ca kAmikedhvanyeSu prItikAraNeSu mAyAnidAnamithyAdarzanazalyatIvrakaSAyopaha 1 zalyate bAdhyate'neneti zalyam klezajvarasvarUpatve sati saMyamasvarUpabheditvaM zalyasya lakSaNam / tacca zalyaM dravyatastomarAdi, bhAvatastu idaM trividhaM mAyAnidAnamithyAdarzanabhedAt (1) mAyA-nikRtiH saiva zalyaM mAyAzalyam / (2) nitarAM dIyate-lUyate mokSaphalamanindyabrahmacaryAdisAdhyaM kuzalakarmakalpataruvanamanena devarddhayAdiprArthanapariNAmanizitAsineti nidAnam , (3) mithyA-viparItaM darzanaM mithyAdarzana miti / Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatatvArthAdhigamasUtreSu .... . tasyAnAlocitabhAvadoSasyApratyavamarSasyAkuzalAnubandhipuNyakarmaNo bAlatapasazca bhAvadoSAnukarSiNaH phalaM yatsatsvapyanyeSu prItihetuSvazubhA eva prItihetavaH samutpadyante // ___ ityevamaprItikaraM nirantaraM sutIvra duHkhamanubhavatAM maraNameva kAGkSatAM teSAM na vipattirakAle vidyate karmabhirdhAritAyuSAm / uktaM hi / ' aupapAtikacaramadehottamapuruSAsaGghayeyavarSAyuSo'napava AyuSa' iti| naiva tatra zaraNaM vidyate nApyapakramaNam / tataH karmavazAdeva dagdhapATitabhinnacchinnakSatAni ca teSAM sadya eva saMrohanti zarIrANi daNDarAjirivAmbhasIti // evametAni trividhAni duHkhAni narakeSu nArakANAM bhavantIti // 5 // teSvekatrisaptadazasaptadazahAviMzatitrayastriMzatsAgaropamA sattvAnAM parA sthitiH // 6 // teSu narakeSu nArakANAM parAH sthitayo bhavanti / tadyathA / ratnaprabhAyAmekaM sAgaropamam / evaM trisAgaropamA saptasAgaropamA dazasAgaropamA saptadazasAgaropamA dvAviMzatisAgaropamA trayastriMzatsAgaropamA / jaghanyA tu purastAdvakSyate / 'nArakANAMca dvitiiyaadissu| dazavarSasahasrANi prathamAyAm' iti / tatrAMsravairyathoktairnArakasaMvartanIyaiH karmabhirasaMjJinaH prathamAyAmu 1 a. 2 sU. 52. 2 daNDena ambhAsa jale kRtA rekheva / 3 a. 4 sU. 43. 4 a. 4 sU. 44, 5 kAyavAGmanaHkRtazubhAzubhakarmAgamanarUpatvamAsravasya lakSaNam / Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71 tRtIyo'dhyAyaH / mutpadyante / sarIsRpA dvayorAditaH prathamadvitIyayoH evaM pakSiNastisRSu / siMhAzcatasRSu / uragAH paJcasu / striyaH SaTsu | matsyamanuSyAH saptasviti / na tu devA nArakA vA narakeSUpapattiM prApnuvanti / na hi teSAM baddvArambhaparigrahAdayo narakagatinirvartakA hetavaH santi / nAyudvartya nArakA deveSUtpadyante / na hyeSAM sarAgasaMyamAdayo devagatinirvartakA hetavaH santi / uddvartitAstu tiryagyonau manuSyeSu votpadyante / mAnuSatvaM prApya kecittIrthakaratvamapi prApnuyurAditastisRbhyaH nirvANaM catasRbhyaH saMyamaM paJcabhyaH saMyamAsaMyamaM SaDbhyaH samyagdarzanaM saptabhyo'pIti // dvIpasamudraparvata hada taDAgasarAMsi grAmanagarapattanAdayo vinivezA bAMdarI vanaspatikAya vRkSatRNagulmAdiH dvIndriyAdayastiryagyonijA manuSyA devAzcaturnikAyA api na santi / anyatra samudvAtopapAtavikriyAsAGgatikanaraeNkapAlebhyaH / upapAtatastu devA ratnaprabhAyAmeva santi nAnyAsu / gatistRtIyAM yAvat // yacca vAva Apo dhArayanti na ca viSvaggacchantyApazca pRthivIM dhArayanti na ca praspandante pRthivyazvApsu vilayaM na gacchanti tattasyAnAdipAriNAmikasya nityasantaterloka vinivezasya lokasthitireva heturbhavati // atrAha / uktaM bhavatA lokAkAze'vagAhaH / tadanantaraM Urdhva gacchatyAlokAntAditi / tatra lokaH kaH katividho vA kiMsaMsthito veti / atrocyate / / 1 bAdaraH - sthUlaH / 2 asmanmudrASayiSyamANasyAdvAdamaJjaryo navama zlokasya caramapraghaTTake TippanyAm | 3 sAMgatikaM - pUrvajanmamitrabhUtam / 4 narakapAlAH - mahApApinaH / Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatatvArthAdhigamasUtreSu / 72 paJcAstikAyasamudAyo lokaH / te cAstikAyAH svatattvato vidhAnato lakSaNatazcoktA vakSyante ca / sa lokaH kSetravibhAgena trivigho'dhAstaryagUz2a ceti / dharmAdharmAstikAyau lokavyavasthAhetU / tayoravagAhavizeSAllokAnubhAvaniyamAt supratiSTakavajrAkRtirlokaH / adholoko gokndhraadhraardhaakRtiH| uktaM hyetat / bhUmayaH saptAdho'dhaH pRthutarAcchatrAticchatrasaMsthitA iti tA yathoktAH / tiryagloko jhalla kRtiH / urdhvaloko mRdaGgAkRtiriti / tatra tiryaglokaprasiddhayarthamidamAkRtimAtramucyate // 6 // jambUdvIpalavaNAdayaH zubhanAmAno dvIpasamudrAH // 7 // jambUdvIpAdayo dvIpA lavaNAdayazca samudrAH zubhanAmAna iti / yAvanti loke zubhAni nAmAni tannAmAna ityarthaH / zubhAnyeva vA nAmAnyeSAmiti te shubhnaamaanH| dvIpAdanantaraH samudraH samudrAdanantaro dvIpo yathAsaGkhyam / tdythaa| jambUdvIpo dvIpo lavaNodaH samudraH dhAtakIkhaNDo dvIpaH kAlodaH samudraH puSkaravaro dvIpaH puSkarodaH samudraH varuNavaro dvIpo varuNodaH samudraH kSIravaro dvIpaH kSIrodaH samudro ghRtavaro dvIpo ghRtodaH samudra ikSuvaro dvIpa ikSuvarodaH samudraH nandIzvaro dvIpo nandIzvaravarodaH samudraH aruNavaro dvIpo'ruNavarodaH samudra ityevamasaGkhoyA dvIpasamudrAH svayambhUramaNaparyantA veditavyA iti // 7 // dviDhiviSkambhAH pUrvapUrvaparikSepiNo valayAkRtayaH // 8 // sarve caite dvIpasamudrA yathAkramamAdito dviiirvaSkambhAH pUrvapUrva 1 pnycmaadhyaaye| 2 svayaM bhavantIti skyaMbhuvo devAste yatrAgatya ramanta iti svayaMbhUramaNaH, ardharajjupramANaH prAntasamudraH / 3 viSkambhaH-madhyavistAraH / Page #115 -------------------------------------------------------------------------- Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sau dharma devaloka - IzAna devaloka (r) (@S rAni maMgala gura zu ke ooooo mAlA nakSatramAMke cada meruprvtH| pR. 73 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 73 tRtiiyo'dhyaayH| parikSepiNo valayAkRtayaH pratyetavyAH / tadyathA / yojanazatasahasraviSkambho jambUdvIpasya vakSyate / tadviguNo lavaNajalasamudrasya / lavaNajalasamudraviSkambhAd dviguNo dhAtakIkhaNDadvIpasthasya / ityevamAsvayambhUramaNasamudrAditi // puurvpuurvprikssepinnH| sarve pUrvapUrvaparikSepiNaH pratyetavyAH / jambUdvIpo lavaNasamudreNa prikssiptH| lavaNajalasamudro dhAtakIkhaNDena parikSitaH dhAtakIkhaNDadvIpaH kAlodasamudreNa parikSiptaH / kAlodasamudraH puSkaravaradvIpArthena parikSiptaH puSkaradvIpArdha mAnuSottareNa parvatena parikSatam / puSkaravaradvIpaH puSkaravarodena samudreNa prikssiptH| evamAsvayambhUramaNAtsamudrAditi // valayAkRtayaH / sarve ca te valayAkRtayaH saha mAnuSottareNati // 8 // tanmadhye merunAbhivRtto yojanazatasahasraviSkambho jambUdvIpaH // 9 // teSAM dvIpasamudrANAM madhye tanmadhye // merunAbhiH / merurasya nAbhyAmiti merurvAsya nAbhiriti merunaabhiH| merurasya madhya ityrthH|| sarvadvIpasamudrAbhyantaro vRttaH kulAlacakrAkRtiyoMjanazatasahasrAviSkambho jambUdvIpaH / vRttagrahaNaM niyamArtham / lavaNAdayo valayavRttA jambUdvIpastu pratairavRtta iti / yathA gamyeta valayAkRtibhizcaturasravyasrayorapi parikSepo vidyate tathA ca mAbhUditi // merurApi kAJcanasthAlanAbhiriva vRtto yojanasahasramadhodharANi 1 a. 3 sU. 9, 2 kulAlacakravadvartuMlAkAraH / / Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASya sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu 74 talamavagADho navanavatyucchrito dazAdho vistRtaH sahasramuparIti / trikANDastrilokapravibhaktamUrtizcaturbhivanairbhadrazAlanandanasaumanasapANDakaiH parivRttaH / tatra zuddhapRthivyupalavajrazarkarAbahulaM yojanasahasramekaM prathamaM kANDam / dvitIyaM triSaSTisahasrANi rajatajAtarUpAGkasphaTikabahulam / tRtIyaM SaTtriMzatsahasrANi jambUnadabahulam / vaiDUryabahulA cAsya cUlikA catvAriMzayojanAnyucchrAyeNa mUle dvAdazaviSkambheNa madhye'STau upari catvArIti / mUle valayaparikSepi bhadrazAlavanam / bhadrazAlavanAtpaJca yojanazatAnyAruhya tAvatpratikrAntivistRtaM nandanam / tato'rdhatriSaSTisahasrANyAruhya paJcayojanazatapratikrAntivistRtameva saumanasam / tato'pi SaTtriMzatsahasrANyAruhya caturnavaticatuHzatapratikrAntivistRtaM pANDakavanamiti / nandanasaumanasAbhyAmekAdazaikAdazasahasrANyAruhya pradezaparihANirviSkambhasyeti // 9 // tatra bharatahaimavataharivideharamyakahairaNyavatairA vatavarSAH kSetrANi // 10 // tatra jambUdvIpe bharataM haimavataM harayo videhA ramyaka hairaNyavatamairAvatamiti sapta vaMzAH kSetrANi bhavanti / bharatasyottarato haimavataM haimavatasyottarato haraya ityevaM zeSAH / vaMzA varSA vAsyA iti caiSAM guNataH paryAyanAmAni bhavanti / sarveSAM caiSAM vyavahAranayApekSAdAdityakRtAdiniyamAduttarato merurbhavati / lokamadhyAvasthita cASTapa 1 vaMzAH kila parvavanto bhavanti tadvatparvavibhAgajananAt vaMzA evAmI bharatAdayaH / varSasaMnidhAnAcca varSAH / manujAdinivAsAcca vAsyAH / 2 vyavahAro hi saMgRhItAnAM padArthAnAM vidhipUrvakamavaharaNa lokaprasiddhavyavahAratatparatvAt , na khalu nizcayamavalambate sarvavyavahArocchedaprasaMgAt / 3 naizcayikI dik kathaM pratipattavyetyata Aha-lokamadhyAvasthitamiti / Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 tRtiiyo'dhyaayH| dezaM rucakaM digniyamahetuM pratItya yathAsambhavaM bhavatIti // 10 // tadvibhAjinaH pUrvAparAyatA himavanmahAhimavanniSadhanIla rukmizikhariNo varSadharaparvatAH // 11 // ____ teSAM varSANAM vibhaktAro himavAn mahAhimavAn niSadho nIlo rukmI zikharI ityete SaD varSadharAH parvatAH / bharatasya haimavatasya ca vibhaktA himavAn haimavatasya harivarSasya ca vibhaktA mahAhimavAnityevaM shessaaH|| . tatra paJca yojanazatAni SaDviMzAni SaT caikonaviMzatibhAgA bharataviSkambhaH / sa dviArhimavaddhaimavatAdInAmAvidehebhyaH / parato videhebhyo'rdhAhInAH // paJcaviMzatiyojanAnyavagADho yojanazatocchAyo himavAn / / taddhimahAhimavAn / tadviniSadha iti // .. bharatavarSasya yojanAnAM caturdazasahasrANi catvAri zatAnyekasaptatAni SaT ca bhAgA vizeSato jyA iSuryathokto viSkambhaH / 1 rucakaH-tiryaglokasya madhyabhAge AyAmaviSkambhAbhyAM pratyekaM rajjupramANau sarvapratarANAM kSullakau dvau nabhaHpradezapratarau vidyte| tayozca merumadhyapradeze madhyaM labhyate / tatra ca madhya uparitanapratarasya ye catvAro nabhaHpradezAstathA-adhastanapratarasya tu ye catvAro vyomapradezAsteSAmaSTAnAmapi pradezAnAM samaye rucaka iti paribhASA / ayaM cASTapradeziko rucakaH samastatiryaglokamadhyavartI gostanAkAraH kSetrataH SaNNAmapi dizAM catasRNAmapi ca vidizAM prabhavaH ( uttattisthAnam ) mantavyaH-tiryaglokamadhye ratnaprabhApRthivyA upari bahumadhyadeze mervantau sarvakSullakapratarau, tayorupAratanasya catvAraH pradezA gostanAkArasaMsthAnA adhastanasyApi catvArastathAbhUtA evetyeSo'STAkAzapradezAtmakazcatasro rucako dizAmanudizAM ca prabhava utpattisthAnAmati / ( AcA. 1 zru.) 2 'atra sugamatvArtha yojanAnAM kalA eva kalpyAH syustAzca jambUdvIpaparimANe ekonaviMzatilakSA jAyante / ayaM prakAra iha avagAha iti bhaNyate / tataH icchAvagAho yasya kasyacitkSetrasya viSkambhAvagAhaH pravedanIyaH sa ca kalAgaNanayA bharatasya dazasahasrI bhavati / anena icchAvagAhena kRtvA Uno hInazvAsAvavagAhaH prAguktasvarUpazva icchAvagAhonAvagAhaH 1890000 tena abhyasto guNita icchAvagAhonAvagAhAbhyastastathAbhUtasya viSkambhasya bharatAdivistArasya 18900000000 tatazcaturguNasya 75600000000 yat kila mUlaM samAyAti 274955 atha yojanazAnAya ekonavizaMtibhAgo deyaH 14471 / 6 iyaM bharatajyA / Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu dhanuHkASThaM caturdazasahasrANi zatAni pazcASTAviMzAnyekAdaza ca bhAgAH saadhikaaH|| ___ bharatakSetramadhye pUrvAparAyata ubhayataH samudramavagADho vaitADhyaparvataH SaD yojanAni sakrozAni dharaNimavagADhaH paJcAzadvistarataH pnycviNshtyucchritH|| videheSu niSadhasyottarato mandarasya dakSiNataH kAJcanaparvatazatena citrakUTena vicitrakUTena copazobhitA devakuravo viSkambheNaikAdaza yojanasahasrANyaSTau ca zatAni dvicatvAriMzAni dvau ca bhAgau / evamevottareNottarAH kuravazcitrakUTavicitrakUTahInA dvAbhyAM ca kAzcanAbhyAmeva yamakaparvatAbhyAM viraajitaaH|| videhA mandaradevakurUttarakurubhirvibhaktAH kSetrAntaravadbhavanti pUrve cApare ca / pUrveSu SoDaza cakravartivijayA nadIparvatavibhaktAH parasparAgamAH apare'pyevaMlakSaNAH SoDazaiva // tulyAyAmaviSkambhAvagAhocchrAyau dakSiNottarau vaitADhayau tathA himavAcchakhariNau mahAhimavagukmiNau niSadhanIlau ceti // kSudramandarAstu catvAro'pi dhAtakIkhaNDakapuSkarArdhakA mahAmandarAtpaJcadazabhiryojanasahastrairhInoDrAyAH / SaDbhiryojanazataidharaNatale hInaviSkambhAH / teSAM prathamaM kANDaM mahAmandaratulyam / dvitIyaM saptabhitnam / tRtiiymssttaabhiH| bhadrazAlanandanavane mahAmandaravat / tato'rdhaSaTpaJcAzadyojanasahasrANi saumanasaM paJcazataM vistRtam / tato'STAviMzatisahasrANi caturnavati catuHzatavistRtameva pANDakaM bhavati / upari cAdhazca viSkambho'vagAhazca tulyo mahAmandareNa / cUlikA ceti // 1 paraspareNAgamyAH kSetravizeSA ityarthaH / Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77 77 . tRtIyo'dhyAyaH / viSkambhakRterdazaguNAyA mUlaM vRttaparikSepaH / sa viSkambhapAdAbhyasto gaNitam / icchAvagAhonAvagAhAbhyastasya viSkambhasya caturguNasya mUlaM jyA / jyAviSkambhayorvargavizeSamUlaM viSkambhAcchodhyaM zeSAmiSuH / iSuvargasya SaDguNasya jyAvargayutasya kRtasya mUlaM dhanuHkASTham / jyAvargacaturbhAgayuktAmaSuvamiSuvibhaktaM tatmakativRttaviSkambhaH / udagdhanuHkASThAdakSiNaM zodhya zeSAdhu bAhuriti // ___ anena kAraNAbhyupAyena sarvakSetrANAM sarvaparvatAnAmAyAmAvaviSkambhajyeSudhanuHkASThaparimANAni jJAtavyAni // 11 // dvirdhAtakIkhaNDe // 12 // ete mandaravaMzavarSadharA jambUdvIpe'bhihitA ete dviguNA dhAtakIkhaNDe dvAbhyAmiSvAkaraparvatAbhyAM dakSiNottarAyatAbhyAM vibhaktAH / ebhireva nAmabhirjambUdvIpakasamasaGkhyAH pUrvArdhe cAparArdhe ca cakrArakasaMsthitA niSadhasamoDrAyAH kAlodalavaNajalasparzino vaMzadharAH seSvAkArAH / aravivarasaMsthitA vaMzA iti // 12 // puSkarArdhe ca // 13 // yazca dhAtakIkhaNDe mandarAdInAM seSvAkAraparvatAnAM saGkhyAviSayaniyamaH sa eva puSkarArdhe veditavyaH / - 12 niyamAdavazyatayA dhanuHpRSThavargAt jIvAvarga vizodhyApanIyazeSasya SaDbhAge SaDbhirbhAge hRte yanmulamAgacchati tadiSuriSuparimANaM bhavati / iha bharatasya iSukalAH 10000 tadvargastu 100000000 SaDguNaH sa ca 600000000 ataH paraM jyA cintanIyA / sA tu 274925 tadvargaH sa ca 75540252025 etau dvAvapi iSujyAvargAvakatra saMyojya mUlaM niskAsyam / taccedaM 276043 tata ekonaviMzatibhAgaiH prApyante 14528 / 11 idaM bharatakSetradhanupRSTham / ' usuvaggi chaguNajIvA-vaggajUe mUla hAi dhaNupiThaM' iti vacanAt / . 3 sampUrNabharatasya dhanu:kASThaM kRtvA dakSiNArdhabharatasyApi dhanuHkASThaM kriyate / idaM ca mahataH sakAzAttyAjyam / zeSamardhadalitaM sadvaitADhayayutottarabharatasya bAhuyugaM syAt / yataH 'dhaNudugavisesasesaM daliyaM bAhAyugaM hoi ' iti vacanAt / Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASya sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu . 78 tataH paraM mAnuSottaro nAma parvato mAnuSalokaparikSepI sunagaraprAkAravRttaH puSkaravaradvIpArdhaviniviSTaH kAJcanamayaH saptadazaikaviMzatiyojanazatAnyucchritazcatvAri triMzAni krozaM cAdho dharaNItalamavagADho yojanasahasraM dvAviMzamadhastAdvistRtaH saptazatAni trayoviMzAni madhye catvAri caturviMzAnyuparIti // na kadAcidasmAtparato janmataH saMharaNato vA cAraNavidyAdharddhiprAptA api manuSyA bhUtapUrvA bhavanti bhaviSyanti ca / anyatra samuddhAtopapAtAbhyAm / ata eva ca mAnuSottara ityucyate // tadevamarvAGmAnuSottarasyArdhatRtIyA dvIpAH samudradvayaM paJcamandarAH paJcatriMzatkSetrANi triMzadvarSadharaparvatAH paJca devakuravaH pazcottarAH kuravaH zataM SaSTayadhikaM cakravartivijayAnAM dve zate paJcapaJcAzadadhike janapadAnAmantaradvIpAH SaTpaJcAzaditi // 13 // atrAha / uktaM bhavatA mAnuSasya svabhAvamArdavArjavatvaM ceti tatra ke manuSyAH ka ceti / atrocyate prAgmAnuSottarAnmanuSyAH // 14 // prAgmAnuSottarAtparvatAtpazcatriMzatsu kSetreSu sAntaradvIpeSu janmato manuSyA bhavanti / saMharaNavidyArddhayogAttu sarveSvardhatRtIyeSu dvIpeSu samudravye ca samandarazikhareSviti // bhAratakA haimavatakA ityevamAdayaH kSetravibhAgena / jambUdvIpakA lavaNakA ityevamAdayaH dvIpasamudravibhAganeti // 14 // 1 tapovizeSAnuSThAnAjjaGghAcAriNo vidyAcAriNazca saMyatA nandIzvarAdidvIpAna gacchanti caityavandanAyai / vidyAdharA mahAvidyAsaMpannA RddhiprAptAzca vaikriyAdizarIrabhAjaH sarve gacchanti parataH / natu prANAn parityajanti tatraiveti / / 2 kacchAdayo vijayanAmAno dvAtriMzajjanapadA jambUdvIpe / catuHSaSTirdhAtakIkhaNDe puSkarArdhe ca / tataH 160 bhavanti / bharatairAvatApekSayAryajanapadA dvizataM paJcAzacca bhavanti / tatra tAvadekatrApi bharatavarSe ardhaSaDviMzA dezA AryasaMjJA magadhAdayaH / Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo'dhyAyaH / AryA mlizazca // 15 // dvividhA manuSyA bhavanti ) AryA mlizazca // tatrAryAH SaDvidhAH / kSetrAryA jAtyAryAH kulAryAH kAryAH zilpAryA bhASAryA iti / tatra kSetrAryAH paJcadazasu karmabhUmiSu jAtAH / tadyathA / bharate vardhaSaDviMzatiSu janapadeSu jAtAH zeSeSu ca cakravartivijayeSu / jAtyAryA ikSvAkavo videhA harayo'mbaSThAH jJAtAH kuravo vuvunAlA ugrA bhogA rAjanyA ityevmaadyH| kulAryAH kulakarAzcakravArtano baladevA vAsudevA ye cAnye AtRtIyAdApazcamAdAsaptamAdvA kulakare 1 tatra kSetrajAtikulakarmazilpabhASAjJAnadarzanacAritreSu ziSTalokanyAyadharmAnapetAcaraNazIlA aaryaaH| 2 etadviparItAstu milazA bhavanti avyaktAniyatabhASAceSTatvAt / 3 pitranvayo jAtiH / 4 mAtranvayaH kulam / 5 asyAmavasarpiNyAM vartamAnAyAM yA tRtIyA samA suSamaduHSamAbhidhAnA tasyA yaH pazcimo bhAgastasmin / palyopamASTabhAgapramANe zeSe tiSThati sati kulakarotpattirabhUt / ardhabharatamadhyamatribhAge-gaMgAsiMdhumadhye'tra etasminnarddhabharatamadhyamatribhAge bahumadhyadeze, na tu paryanteSu / utpannAH kulakarAH sapta / ihAbharataM vidyAdharAlayavaitAnyaparvatAdArataH parigrAhyaM na tu parataH, vyAkhyAnAt / 1 vimalavAhanaH 2 cakSuSmAn 3 yazasvI 4 abhicandraH 5 prasenajit 6 marudevaH 7 naabhiH| jambUdvIpaprajJaptayA paMcadaza kulakarAsteSAM nAmAni--1 sumatiH 2 pratizrutiH 3 sImakaraH 4 sImaMdharaH 5 kSemaMkaraH 6 kSemaMdharaH 7 vimalavAhanaH 8 cakSuSmAn 9 yazasvI 10 abhicandraH 11 candrAbhaH 12 prasenajit 13 marudevaH 14 nAbhiH 15 RSabha / iti / atrAha kazcit-AvazyakaniyuktyAdiSu saptAnAM kulakarANAmAbhadhAnAdiha paMcadazAnAM teSAmabhidhAnaM katham ? yadi vA bhavatu nAmaitat puNyapuruSANAmadhikAdhikavaMzyapuruSavarNanasya nyAyyatvAt / Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatastvArthAdhigamasUtreSu bhyo vA vizuddhAnvayaprakRtayaH / karmAryA yajanayAjanAdhyayanAdhyApanaprayogakRSilipivANijyayonipoSaNavRttayaH / zilpAMryAstantuvAyakulAlanApitatunnavAyadevaMTAdayo'lpasAvadyA AgarhitA jIvAH / bhASAryA nAma ye ziSTabhASAniyatavarNa lokarUDhaspaSTazabdaM paJcavidhA nAmapyAryANAM saMvyavahAraM bhaSante || 80 ato viparItA glizaH / tadyathA / himavatazcatasRSu vidikSu trINi yojanazatAni lavaNasamudramavagAhya catasRNAM manuSyavijAtInAM catvAro'ntaradvIpA bhavanti triyojanazataviSkambhAyAmAH / tadyathA / ekorukANAmAbhASakANAM lAgulikAnAM vaiSANikAnAmiti // catvAri yojanazatAnyavagAhya caturyojanazatAyAmAviSkambhA evAntaradvIpAH / tadyathA / hayakarNAnAM gajakarNAnAM gokarNAnAM zaSkulikarNAnAmiti // paJca yojanazatAnyavagAhya paJca yojanazatAyAmaviSkambhA evAntaradvIpAH / tadyathA / gajamukhAnAM vyAghramukhAnAmAdarzamukhAnAM gomukhAnAmiti // SaD yojanazatAnyavagAdya tAvadAyAmaviSkambhA evAntaradvIpAH / tadyathA / azvamukhAnAM hastimukhAnAM siMhamukhAnAM vyAghramukhAnAmiti // sapta yojanazatAnyavagAhya tAvadAyAmaviSkambhA 1 anAcAryakaM kila karma tatrAryAH karmayaH / 2 AcAryopadezAt zikSitaM zilpaM tantuvAyAdi tatrAryAH zilpAryAH / 3 etacchabdArthaH sampradAyato jJeyaH / 4 ziSTAH sarvAtizayasaMpannA gaNadharAdayaH teSAM bhASA saMskRtArdhamAga dhikAdikA ca tatra ziSTabhASAniyatA varNA viziSTena paurvAparyeNa saMnivezitA yasyAsau / 5 lokarUDhaH atyantaprasiddhaH saMvyavahAreSu sphuTa: nAvyakto bAlabhASAvat lokarUDhaH spaSTaH zabdo yasmin saMvyavahAre tamevaMvidham / 6 kSetrAdibhedabhAjAmanantaroktAnAM saMvyavahAram Agaccha yAhi idaM kuru mai kArSIrityevamAdikaM bhASante ye te bhASAyaH / 7 zakayavana kirAtAdayaH lizaH / Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 81 evAntaradvIpAH / tadyathA / azvakarNasiMhakarNahAstikarNakarNamAvaraNanAmAnaH // aSTau yojanazatAnyavagAhyASTrayojanazatAyAmaviSkambhA evAntaradvIpAH / tadyathA / ulkAmukhavidyujjihvameSamukhavidyuddantanAmAnaH / nava yojanazatAnyavagAhya navayojanazatAyAmaviSkambhA evAntaradvIpA bhavanti / tadyathA / ghanadantagUDhadantaviziSTadantazuddhadantanAmAna: / ekorukANAmekorukadvIpaH / evaM zeSANAmapi svanAma - bhistulyanAmAno veditavyAH || zikhariNo'pyevamevetyevaM SaTpaJcA zaditi // 15 // bharatairAvatavidehAH karmabhUmayo'nyatra devakurUttarakurubhya: // 16 // manuSyakSetre bharatairAvatavidehAH paJcadaza karmabhUmayo bhavanti / anyatra devakurUttarakurubhyaH / saMsAradurgAntagamakasya samyagdarzanajJAnacAritrAtmakasya mokSamArgasya jJAtAraH karttAra upadeSTArazca bhagavantaH paramarSayastIrthakarA atrotpadyante / atraiva jAtAH siddhayanti nAnyatra / ato nirvANAya karmaNaH siddhibhUmayaH karmabhUmaya iti / zeSAsu viMzatirvazAH sAntaradvIpA akarmabhUmayo bhavanti / devakurUttarakuravastu karmabhUmyabhyantarA apyakarmabhUmaya iti // 16 // tRtIyo'dhyAyaH / 1 etacAntaradvIpakabhASyaM prAyo vinAzitaM sarvatra kairapi durvidagdhaiH / yena SaNNavatirantaradvIpakA bhASyeSu dRzyante / anArSe caitadadhyavasIyate / jIvAbhigamAdiSu SaT1 paJcAzadantaradvIpakAdhyayanAt / nApi vAcakamukhyAH sUtrollaMghanena bhidadhati / asaMbhAvyamAnatvAt / tasmAt saiddhAntikapAzairvinAzitamidamiti [ siddha. TI. ] evameva haribhadraTIkAyAm / 2 sakalakarmAgnervidhyApanAya siddhiprAptyai bhUmayaH karmabhUmayaH / 11 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu . 82 nRsthitI parApare tripalyomAntarmuhUrte // 17 // naro narA manuSyA mAnuSA ityanAntaram / manuSyANAM parA sthitistrINi palyopaimAnyaparAntarmuhUrteti // 17 // tiryagyonInAM ca // 18 // tiryagyonijAnAM ca parAparesthitI tripalyopamAntarmuhUrte bhavato yathAsaGkhyameva / pRthakkaraNaM yathAsaGkhyadoSavinivRttyartham / itarathA idamekameva sUtramabhaviSyadubhatraya cobhe yathAsaGkhyaM syAtAmiti // . dvividhA caiSAM manuSyatiryagyonijAnAM sthitiH / bhavasthitiH kAryasthitizca / manuSyANAM yathokte tripalyopamAntarmuhUrte parApare bhavasthitI / kAyasthitistu parA saptASTau vA bhavagrahaNAni // tiryagyonijAnAM ca yathoktaM samAsataH parApare bhavasthitI / vyAsatastu zuddhapRthivIkAyasya parA dvAdazavarSasahasrANi / kharapRthivIkAyasya dvAviMzatiH / apkAyasya sapta / vAyukAyasya trINi / tejaHkAyasya trINi rAtriMdinAni / vanaspatikAyasya dshvrssshsraanni| eSAM kAyasthitirasaGghayeyA avasarpiNyutsArpaNyo vanaspatikAyasyA 1 parA-utkRSTA / aparA-jaghanyA / 2 a. 4 sU. 15. 3 manuSyajanmalabdhvA tiryagjanma vA kiyantaM kAlaM jIvati prANI jaghanyanotkarSaNa veti / 4 manuSyo bhUtvA tiryagyonirvA maraNamanubhUya punarmanuSyeSveva manuSyaH / tiryakSveva tiryagyoninairantaryeNa katikRtvaH samutpadyate / 5 aSTamabhave tu devakurUttarakurupUtpadyate pazcAd devalokaM gacchati / 6 a. 3 sU. 17. 7 a. 4 sU. 15. Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtiiyo'dhyaayH| nantAH / dvIndriyANAM bhavasthitirdAdazavarSANi / trIndriyANAmekonapaJcAzadvAtriMdinAni / caturindriyANAM SaNmAsAH / eSAM kAyasthitiH saGkhayeyAni varSasahasrANi / paJcendriyatiryagyonijAH pnycvidhaaH| tadyathA / matsyA uragAH parisarpAH pakSiNazcatuSpadA iti / tatra matsyAnAmuragANAM bhujagAnAM ca pUrvakoTyeva pakSiNAM palyopamAsavayeyabhAgazcatuSpadAnAM trINi palyopamAni garbhajAnAM sthitiH / tatra matsyAnAM bhavasthitiH pUrvakoTistripaJcAzaduragANAM dvicatvAriMzadbhujagAnAM dvisaptatiH pakSiNAM sthalacarANAM caturazItivarSasahasrANi sammArchimAnAM bhavasthiAtaH / eSAM kAyasthitiH saptASTau bhavagrahaNAni / sarveSAM manuSyatiryagyonijAnAM kaaysthitirpypraantrmuhuutaiveti||18|| iti tattvArthAdhigamasUtreSu lokaprajJAptiAmA tRtIyo'dhyAyaH samAptaH // 3 // Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha caturtho'dhyAyaH / atrAha / uktaM bhavatA bhavapratyayo'vadhirnArakadevanAmiti / tathaudAyakeSu bhAveSu devagatiriti / 'kevalizrutasaGghadharmadevIvarNavAdo darzanamohasya'' sarAgasaMyamAdayo devasya' / 'nArakasammUrchino napuMsakAni' 'na devI:' / tatra ke devAH / katividhA veti / atrocyate devAzcaturnikAyAH // 1 // devAzcaturnikAyA bhavanti / tAnparastAdvakSyAmaH // 1 // tRtIyaH pItalezyaH // 2 // teSAM caturNI devanikAyAnAM tRtIyo devanikAyaH pItalezya eva bhavati / kazcAsau / jyotiSka iti // 2 // 1 1 dazASTapaJcadvAdazavikalpAH kalpopapannaparyantAH // 3 // te ca devanikAyA yathAsaGkhayamevaM vikalpA bhavanti / tadyathA / 1 a. 1 sU. 22. 2 a. 2 sU. 6 bhASye / 3 a. 6 sU. 14. 4 a. 6 sU. 20. 5 a. 2 sU. 50. 6 a. 2 sU. 51. 7 vaimAnikAnadhikRtyedamucyate UrdhvalokAvasara iti / pradhAnatvAt, anyathA bhavanapatayo'gholoke, vyantarajyotiSkAstiryagloka iti / 8 a. 4 sU. 11-12-13-17. Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH dazavikalpA bhavanavAsino'surAdayo vakSyante / aSTavikalpA vyantarAH kinnarAdayaH / paJcavikalpA jyotiSkAH sUryAdayaH / dvAdazavikalpA vaimAnikAH kalpopapannaparyantAH saudharmAdiSviti // 3 // indrasAmAnikatrAyastriMzapAriSadyAtmarakSalokapAlAnIkaprakIrNakAbhiyogyakilbiSikAzcaikazaH // 4 // ekaikazazcaiteSu devanikAyeSu devA dazavidhA bhavanti / tdythaa| indrAH sAmAnikAH trAyastriMzAH pAriSadyAH AtmarakSAH lokapAlAH anIkAni anIkAdhipatayaH prakIrNakAH AbhiyogyAH kilbiASikA veti / tandrAH bhavanavAsivyantarajyotiSkavimAnAdhipatayaH indrasamAH sAmAnikA amAtyApitRgurUpAdhyAyamahattaravat kevalamindratvahInAH / trAyastriMzA mntripurohitsthaaniiyaaH| pAriSadyA vayasyasthAnIyAH / AtmarakSAH zirorakSasthAnIyAH / lokapAlA ArakSikArthacarasthAnIyAH / AnikAdhipatayo daNDanAyakasthAnIyAH / anIkAnyanIkasthAnIyAnyeva / prakIrNakAH paurjnpdsthaaniiyaaH| AbhiyogyA dAsasthAnIyAH / kilvipikA antasthasthAnIyA iti // 4 // trAyastriMzalokapAlavA vyantarajyotiSkAH // 5 // 1 a. 4 sU. 11. 2 a. 4 sU. 12. 3 a. 4 sU. 13. 4 a. 4 sU. 17. 5 ante parigatAH paryantA kalpopapannAH paryantAH yeSAM te ime kalpopapannaparyantAH kalpAzca dvAdaza vakSyamANAH saudharmAdayo'cyutaparyavasAnAH, tatparyantametaccatuSTayaM bhavatItyAvedayati / pare tu dvirvikalpA:-praiveyakavAsino vijayAdivimAnapaJcakanivAsinazca / 6 a. 4 sU. 20-24. Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu vyantarA jyotiSkAzcASTavidhA bhavanti trAyastriMzalokapAlavA iti // 5 // puurvyoj'ndraaH||6|| pUrvayordevanikAyayorbhavanavAsivyantarayordevavikalpAnAM dvau dvAvindrau bhvtH| tdythaa| bhavanavAsiSu tAvad dvau asurakumArANAmindrau bhavatazcamaro balizca / nAgakumArANAM dharaNo bhUtAnandazca / vidyutkumArANAM hariharisahazca / suparNakumArANAM veNudevo veNudArI ca / agnikumArANAmagnizikho'gnimANavazca / vAtakumArANAM velambaH prabhaJjanazca / stanitakumArANAM sughoSo mahAghoSazca / udadhikumArANAM jalakAnto jalaprabhazca / dvIpakumArANAM pUrNo'vaziSTazca / dikkumArANAmamito'mitavAhanazceti // vyantareSvapi dvau kinnarANAmindrau kinnaraH kimpuruSazca / kimpuruSANAM satpuruSo mahApuruSazca / mahoragANAmatikAyo mahAkAyazca / gandharvANAM gItaratistayazAzca / yakSANAM pUrNabhadro mANibhadrazca / rAkSasAnAM bhImo mahAbhImazca / bhUtAnAM pratirUpo'tirUpazca / pizAcAnAM kAlo mahAkAlazceti / jyotiSkANAM tu bahavaH sUryAzcandramasazca // vaimAnikAnAmekaika eva / tadyathA / saudharme zakraH / aizAne iishaanH| sanatkumAre sunatkumAra iti / evaM sarvakalpeSu svakalpAvAH / paratastvindrAdayo daza vizeSA na santi / sarva eva svatantrA iti // 6 // pItAntalezyAH // 7 // pUrvayonikAyayordevAnAM pItAntAzcatasro lezyA bhavanti // 7 // 1 acyutakalpAtparataH indrAdayo vikalpA graiveyakeSu vijayAdikeSu ca na bhavanti / sarva eva hi te svataMtratvAdahamindrA gamanAgamanarahitAzca prAya iti / 2 kRSNA, nIlA, kApotA, pIteti / Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH / kAyapravIcArA A aizAnAt // 8 // bhavanavAsyAdayo devA A aizAnAtkAyapravIcArA bhavanti / kAyena pravIcAra eSAmiti kAyapravIcArAH / pravIcAro nAma maithunaviSayopasevanam / te hi saMkliSTakarmANo manuSyavanmaithuna sukhamanupalIyamAnAstItrAnuzayAH kAyasaMklezajaM sarvAGgINaM sparzasukhamavApya prItimupalabhanta iti / / 8 // zeSAH sparzarUpazabdamanaHpravIcArA dvayordvayoH // 9 // 87 aizAnAdUrdhvaM zeSAH kalpopapannA devA dvayordvayoH sparzarUpazabdamanaHpravIcArA bhavanti yathAsaGkSayam / tadyathA / sanatkumAramAhendrayordevAnmaithuna sukhaprepsUnutpannAsthAnviditvA devya upatiSThante / tAH spRSTaiva ca te prItimupalabhante vinivRttAsthAzca bhavanti // tathA brahmalokalAntakayordevAnevaMbhUtotpannA sthAnviditvA devyo divyAni svabhAvabhAvasvarANi sarvAGgamanoharANi zRGgArodArAbhijAtAkAravilAsAnyujjvalacAruveSAbharaNAni svAni rUpANi darzayanti / tAni dRSTvaiva te prItimupalabhante nivRttAsthAzca bhavanti // tathA mahAzukrasahakhArayordevAnutpannapravIcArAsthAnviditvA devyaH zrutiviSayasukhAnatyantamanoharAJ zRGgArodArAbhijAtavilAsAbhilASacchedatalatAlAbharaNaravamizrAnhasitakathitagItazabdAnudIrayanti / tAJ zrutvaiva te prItimupalabhante nivRttAsthAzca bhavanti / / AnataprANatAraNAcyutakalpavAsino devAH pravIcArAyotpannAsthA devIH saMkalpayanti saMkalpamAtreNaiva te parAM prItimupalabhante vinivRttAsthAzca bhavanti // ebhizca pravIcAraiH parataH parataH prItiprakarSavizeSo'nupamaguNo bhavati pravIcAriNAmalpasaMklezatvAt / sthitiprabhAvAbhiradhikA iti vakSyate // 9 // 1 a. 4 sU. 21. Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 samASyatatvArthAdhigamasUtreSu pare'pravIcArAH // 10 // kalpopapatrebhyaH pare devA apravIcArA bhavanti / alpasaMklezatvAt svasthAH zItIbhUtAH / paJcavidhapravIcArodbhavAdapi prItivizeSAdaparimitaguNamItiprakarSAH paramasukhatRptA eva bhavanti // 10 // ___atrAha / uktaM bhavatA devAzcaturnikAyA dazASTapaJcadvAdazavikalpA ityukte nikAyAH ke ke caiSAM vikalpA iti / atrocyate / catvAro devanikAyAH / tdythaa| bhavanavAsino vyantarA jyotiSkA vaimAnikA iti // tatrabhavanavAsino'suranAgavidyutsuparNAmivAtastanitodadhi dvIpadikkumArAH // 11 // prathamo devanikAyo bhavanavAsinaH / imAni caiSAM vidhAnAni bhavanti / tadyathA-1 asurakumArA 2 nAgakumArA 3 vidyutkumArAH 4 suparNakumArA 5 agnikumArA 6 vAtakumArAH 7 stanitakumArA 8 udadhikumArA 9 dvIpakumArA 10 dikkumArA iti| kumAravadete kAntadarzanAH sukumArA mRdumadhuralalitagatayaH zRGgArAbhijAtarUpavikriyAH kumAravacoddhatarUpaveSabhASAbharaNapaharaNAvaraNayAnavAhanAH kumAravaccolbaNarAgAH krIDanaparAzcetyataH kumArA ityucyante / asurakumArAvAseSvasurakumArAH prativasanti zeSAstu bhavaneSu / mahAmandarasya dAkSiNottarayordigvibhAgayorbavISu yojanazatasahasrakoTIkoTISvAvAsA bhavanAni ca dakSiNArdhAdhipatInAmuttarArdhAdhipatInAM ca yathAsvaM 1 pare-kalpAtItAH / a. 4 sU. 24. 2 udriktsnehaaH| 3 zeSAstu nAgAdayo bhavaneSveva prAyo vasanti nAvAseSu / tAni ca bhavanAni bAhivRttAnyantazcaturasrANi adhaHpuSkarakarNikAsaMsthAnAni / Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH / bhavanti / tatra bhavanAni ratnaprabhAyAM bAhalyArdhamavagAhya madhye bhavanti / bhavaneSu vasantIti bhavanavAsinaH / bhavapratyayAzcaiSAmimA nAmakarmaniyamAtsvajAtivizeSaniyatA vikriyA bhavanti / tadyathA / gambhIrAH zrImantaH kAlA mahAkAyA ratnotkaTamukuTabhAsvarAzcUDAmaNicihnA asurakumArA bhavanti / ziromukheSvadhikapratirUpAH kRSNazyAmA mRdulalitagatayaH zirassu phaNicihnA nAgakumArAH / snigdhA bhrAjiSNavo'vadAtA vajracihnA vidyu tkumArAH adhikarUpagrIvoraskAH zyAmAvadAtA garuDacihnAH suparNakumArAH / mAnonmAnapramANayuktA bhAsvanto'vadAtA ghaTacihnA agnikumArA bhavanti / sthirapInavRttagAtrA nimanodarA azvacihnA avadAtA vAtakumArAH / snigdhAH snigdhagambhIrAnunAda mahAsvanAH kRSNA vardhamAnacihnAH stanitakumArAH / UrukaTiSvadhika pratirUpAH kRSNazyAmA makaracihnA udadhikumArAH / uraH skandhavAhragrahasteSvadhikapratirUpAH zyAmAvadAtAH siMhacihnA dvIpakumArAH / jaGghAgrapAdeSvadhikapratirUpAH zyAmA hasticihnA dikumArAH / sarve vividhavastrAbharaNapraharaNAvaraNA bhavantIti // 11 // vyantarAH kinnarakimpuruSamahoragagandharvayakSarAkSasabhUtapizAcAH // 12 // * aSTavidho dvitIyo devanikAyaH / etAni cAsya vidhAnAni bhavanti / adhastiryagUrdhvaM ca triSvapi lokeSu bhavananagareSvAvAseSu 1 tasminneva sthAne navatisahasrANyadho'vagAhya / AvAsAstu sahasradvayaparivarjiStayAM ratnaprabhAyAM sarvatretyabhiprAyaH / 2 bahalasya bhAvaH bAhalyam / ardhazabdo nyUnatvavAcI / 12 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhAdhyatasvArthAdhigamasUtreSu ca prativasanti / yasmAccAdhastiryagUz2a ca trInapi lokAn spRzantaH svAtantryAtparAbhiyogAcca prAyeNa pratipatantyaniyatagatipracArA manupyAnapi keciddhRtyavadupacaranti vividheSu ca zailakandarAntaravanavivarAdiSu prativasantyato vyantarA ityucyante / tatra kinnarA dazavidhAH / tadyathA-1 kinnarAH 2 kimpuruSAH 3 kimpuruSottamAH 4 kinnarottamA 5 hRdayaMgamA 6 rUpazAlino 7 'ninditA 8 manoramA 9 ratipriyA 10 ratizreSThA iti|| kimpuruSA dshvidhaaH| tadyathA-1 puruSAH 2satpuruSA 3mahApuruSAH 4 puruSavRSabhAH 5 puruSottamA 6 atipuruSA 7 marudevA 8 maruto 9 merupamA 10 yazasvanta iti // mahoragA dazavidhAH / tadyathA-1 bhujagA 2 bhogazAlino 3 mahAkAyA 4 atikAyAH 5 skandhazAlino 6 manoramA 7 mahAvegA 8 maheSvakSA 9 merukAntA 10 bhAsvanta iti // gAndharvA dvAdazavidhAH / tadyathA---1 hAhA 2 hUhU 3 tumburavo 4 nAradA 5 RSivAdikA 6 bhUtavAdikAH 7 kAdambA 8 mahAkAdambA 9 raivatA 10vizvAvasavo 11gItaratayo 12 gItayazasa iti // yakSAstrayodazavidhAH / tadyathA1 pUrNabhadrA 2 mANibhadrAH 3 zvetabhadrA 4 haribhadrAH 5 sumanobhadrA 6 vyatipAtikabhadrAH 7 subhadrAH 8 sarvatobhadrA 9 manuSyayakSA 10 vanAdhipatayo 11 vanAhArA 12 rUpayakSA 13 yakSottamA iti // saptavidhA rAkSasAH / tadyathA--1 bhImA 2 mahAbhImA 3 vighnA 4 vinAyakA 5 jalarAkSasA 6 rAkSasarAkSasA 7 brahmarAkSasA iti // bhUtA navavidhAH / tadyathA1 surUpAH 2 pratirUpA 3 atirUpA 4 bhUtottamAH 5 skandikA 6 mahAskandikA 7 mahAvegAH 8 praticchannA 9 AkAzagA iti // pizAcAH paJcadazavidhAH / tadyathA-1 kUSmANDAH 2 paTakA 3 joSA 4 AhnakAH 5 kAlA 6 mahAkAlA Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 91 caturtho'dhyAyaH / 7 zcaukSA 8 acaukSA 9 stAlapizAcA 10 mukharapizAcA 11 adhastArakA 12 dehA 13 mahAvidehA 14 stUSNIkA 15 vanapizAcA iti // tatra kinnarAH priyaGguzyAmAH saumyAH saumyadarzanA mukheSvadhikarUpazobhA mukuTamaulibhUSaNA azokavRkSadhvajA avadAtAH / kimpuruSA UrubAhuSvadhikazobhA mukheSvadhikabhAsvarA vividhAbharaNabhUSaNAzcitrasraganulepanAzcampakavRkSadhvajAH / / mahoragAH zyAmAvadAtA mahAvegAH saumyAH saumyadarzanA mahAkAyAH pRthupInaskandhagrIvA vividhAnuvilepanA vicitrAbharaNabhUSaNA nAgavRkSadhvajAH / gAndharvA raktAvadAtA gambhIrAH priyadarzanAH surUpAH sumukhAkArAH susvarA maulidharA hAravibhUSaNAstumburuvRkSadhvajAH / yakSAH zyAmAvadAtA gambhIrAstundilA vRndArakAH priyadarzanA mAnonmAnapramANayuktA raktapANipAdatalanakhatAlujihvauSThA bhAsvaramukuTadharA nAnAratnavibhUSaNA vaTavRkSadhvajAH / rAkSasA avadAtA bhImA bhImadarzanAH ziraHkarAlA raktalambauSThAstapanIyavibhUSaNA nAnAbhaktivilepanAH khaTvAMGgadhvajAH / bhUtAH zyAmAH surUpAH saumyA ApIvarA nAnAbhaktivilepanAH sulasadhvajAH kAlAH / pizAcAH surUpAH saumyadarzanA hastagrIvAsu maNiratnavibhUSaNAH kadambavRkSadhvajAH / ityevaMprakArasvabhAvAni vaikriyANi rUpacihnAni vyantarANAM bhavantIti // 12 // tRtIyo devanikAyaHjyotiSkAH sUryAcandramaso grahanakSatraprakIrNatAkAzca // 13 // jyotiSkAH paJcavidhA bhavanti / tadyathA - 1 sUryA 2 zcandramaso 3 grahA 4 nakSatrANi 5 prakIrNatArakA iti paJcavidhA jyotiSkA iti / asamAsakaraNamArSAcca sUryAcandramasoH kramabhedaH kRtaH yathA gamyetaitadevaiSAmUrdhvaniveza AnupUrvyamiti / tadyathA - sarvAdha - Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu / stAtsUryAstatazcandramasastato grahAstato nakSatrANi tato'pi prkiirnntaaraaH| tArAgrahAstvaniyatacAritvAtsUryacandramasAmUrdhvamadhazca caranti / sUryebhyo dazayojanAvalambino bhavantIti / samAdbhUmibhAgAdaSTasu yojanazateSu sUryAstato yojanAnAmazItyAM candramasastato viMzatyAM tArA iti / dyotayanta iti jyotIMSi vimAnAni teSu bhavA jyotiSkA jyotiSo vA devA jyotireva vA jyotiSkAH / mukuTeSu ziromukuTopagRhitaiH prabhAmaNDalakalpairujjvalaiH sUryacandratArAmaNDalairyathAsvaM cihaivirAjamAnA dyutimanto jyotiSkA bhavantIti // 13 // merupradakSiNAnityagatayo naloke // 14 // mAnuSottaraparyanto manuSyaloka ityuktam / tasmin jyotiSkA merupadAkSiNAnityagatayo bhramanti / meroH pradakSiNA nityA gatireSAmiti merupdaakssnnaanitygtyH| ekAdazasvekaviMzeSu yojanazateSu merozcaturdizaM pradakSiNaM caranti / tatra dvau sUryo jambUdvIpe, lavaNajale catvAro,dhAtakIkhaNDe dvAdaza, kAlode dvAcatvAriMzat, puSkarA] dvisaptatirityevaM manuSyaloke dvAtriMzatsUryazataM bhavati / candramasAmapyeSa eva vidhiH / aSTAviMzatinakSatrANi, aSTAzItirgrahAH, SaTSaSTiH sahasrANi 1 atyantaprakAzakAritvAt jyotiHzabdAbhidheyAni vimAnAni / 2 jambUdvIpa ( 3-9) dhAtakIkhaNDapuSkaravaradvIpArdharUpA dvIpAH dvau ca lavaNo. dadhikAlodadhirUpI samudrau mAnuSaM kSetraM manuSyANAmutpattamaraNasya ca bhAvAt / asmiMzca mAnuSe kSetre samA vibhAgAH kAlavibhAgAH suSamasuSamAdayo[4-15] bhavanti / tato manuSyakSetrAtparataH sarvamapi devAraNyaM devAnAM krIDAsthAnaM tatra janmato manuSyAH nApi tatra ko'pi kAlavibhAga ityarthaH / 3 a. 3 sU. 14. 4 tatra dvAtrizaM zataM evaM sUryANAmapi dvAtrizaM zataM paribhAvanIyam / ( jI. 3 prati.) 5 ekaikasya zazinaH tArAparivAraH koTIkoTInAM SaTSaSTiH sahasrANi nava zatAni paMcasaptatyadhikAni / sUrya. 19 prA. // Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- nA.. . omma.. .... M dvau sayau~ jambUdvIpe / ime ca tyobhrmnnrekhe| evaM catudazaprabhRtInAM sUryANAM rekhA jnyeyaaH| pR. 92 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH nava zatAni paJcasaptatAni tArA koTIkoTInAmekaikasya candramasaH parigrahaH / sUryAzcandramaso grahA nakSatrANi ca tiryagloke, zeSAstUrdhvaloke jyotiSkA bhavanti / aSTacatvAriMzadyojanakaSaSTibhAgAH sUryamaNDalaviSkambhaH, candramasaH SaTpaJcAzad , grahANAmadhayojanaM, gavyUtaM nakSatrANAM, sarvotkRSTAyAstArAyA ardhakrozo, jaghanyAyAH pazcadhanu:zatAni / viSkambhAdhabAhalyAzca bhavanti / sarve sUryodayo nRloka iti vartate / bahistu viSkambhavAhalyAbhyAmato'rdha bhavanti / etAni ca jyotiSkavimAnAni lokasthityA prasaktAvasthitagatInyApa RddhivizeSArthamAbhiyogyanAmakarmodayAcca nityaM gatiratayo devA vahanti / tadyathA-purastAtkesariNo, dAkSiNataH kuJjarA, aparato vRSabhA, uttarato javino'zvA iti // 14 // tatkRtaH kAlavibhAgaH // 15 // kaoNlo'nantasamayo vartanAdilakSaNa ityuktam / tasya vibhAgo jyotiSkANAM gativizeSakRtazcAravizeSeNa hetunA / taiH kRtsttkRtH| tadyathA--aNubhAgAzvArA aMzAH kalAlavA nAlikA muhUrtA divasarAtrayaH pakSA mAsA Rtavo'yanAni saMvatsarA yugAmiti laukikasamo vibhAgaH // punaranyo vikalpaH pratyutpanno'tIto'nAgata iti trividhaH // punastrividhaH paribhASyate saGghayeyo'saGkhyeyo'nanta iti // 1 sUryamaNDalasya viSkambhaH aSTacatvAriMzadekaSaSTabhAgA yojanasya (jaM.7 vakSa.) 2 sarve caite SoDazasahasrasaMkhyA devAH saviturvimAnaM vahanti / tathA cndrmsH| evaM vimAnavahanasamaye devAH pUrvadakSiNapazcimottarAdikSu yathAkramaM kesarikuJjaravRSabhAzvarUpANi dhArayanti / 3 a. 5 sU. 39. 4 a 5 sU.22. 5 prtyutpnnH-vrtmaanH| Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu 94 tatra paramasUkSmakriyasya sarvajaghanyagatipariNatasya paramANoH svAvagAhana kSetra vyatikramakAlaH samaya ityucyate paramadurAdhigamo'nidezyaH / taM hi bhagavantaH paramarSayaH kevalino vidanti na tu nirdizanti paramaniruddhatvAta / paramaniruddhe hi tasmin bhASAdravyANAM grahaNanisargayoH karaNaprayogAsambhava iti / te tvasaGkSeyayA AvalikA / tAH saGkhyayA uchvAsastathA niHzvAsaH / tau balavataH padvindriyasya kalyasya madhyamavayasaH svasthamanasaH puMsaH prANaH / te sapta stokaH / te sapta lavaH / te'STAtriMzadargha ca nAlikA / te dve muhUrtaH / te triMzadahorAtram / tAni paJcadaza pakSaH / tau dvau zuklakRSNau mAsaH / tau / / dvau mAsatuH / te trayo'yanam te dve saMvatsaraH / te paJca candracandrAbhivardhitacandrAbhivardhitAkhyA yugam / tanmadhye'nte cAdhikamAsakau / sUryasavanacandranakSatrAbhivardhitAni yuganAmAni / varSazatasahasraM caturazItiguNitaM pUrvIgam / pUrvAGgazatasahasraM caturazItiguNitaM pUrvam / etaM tAnyayutakamalanalina kumuda tughaTaTAvavA hAhAhUhUcaturazItizatasahasraguNAH saGkhyeyaH kAlaH / ata UrdhvamupamA niyataM vakSyAmaH / tadyathA hi nAma yojanavistIrNa yojanocchrAyaM vRttaM palyamekarAtrAdyutkRSTasaptarAtrajAtAnAmaGgalonAM gADhaM pUrNa syAdvarSazatAdekaikasminnuddhiyamANe yAvatA kAlena tadriktaM syAdetatpalyopamam / tadazAbhiH koTikoTibhirguNitaM sAgaropamam / teSAM koTI koTayazcatasraH suSamasuSamA / tisraH suSamA / dve suSamaduHSamA / dvicatvAriMzadvarSasahasrANi hitvA ekA du:SamasuSamA / varSasahasrANi ekaviMzatiduHSamA / tAvatyeva duHSamaduSamA / tA anulomapratilomA avasarpi 1 prathamadvitIyau saMvatsarau cAndrA jJAtavyau, tRtIyasaMvatsaraM abhivardhitaM jAnIhi, caturthasaMvatsaraM bhUyazcAndrameva jAnIhi, paMcamamabhivardhitam / atra ye cAndrAH saMvatsarAH te dvAdazamAsikA ye tu dvau abhivardhitAkhyau saMvatsarau tau trayodazamAsikau cAndramAsapramANena / Page #141 -------------------------------------------------------------------------- Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArAcI utsrpinnii| utsarpiNI kA 4.2.gl.sie avsrpinnii| .. .. pR. 95 ArAcakram / AbhyAM kAlasyArohAvarohakramau jnyaayte| Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cturtho'dhyaayH| NyutsarpiNyau bharatairAvateSvanAdyanantaM parivartete'horAtravat / tayoH zarIrAyuHzubhapariNAmAnAmanantaguNahAnivRddhI azubhapariNAmavRddhihAnI / avasthitAvasthitaguNA caikaikAnyatra / tadyathA-kuruSu suSamasuSamA, hariramyakavAseSu suSamA, haimavatahairaNyavateSu suSamaduHSamA, videheSu sAntaradvIpeSu duHSamasuSamA, ityevamAdimanuSyakSetre paryApanaH kAlavibhAgo jJeya iti // 15 // bahiravasthitAH // 16 // nRlokaadhiyotisskaa avasthitAH / avasthitA ityavicAriNo'vasthitavimAnapradezA avasthitalezyAprakAzA ityarthaH / sukhazI. toSNarazmayazcati // 16 // vaimAnikAH // 17 // caturtho devanikAyo vaimAnikAH / te'ta Urdhva vakSyante / vimAneSu bhavA vaimAnikAH // 17 // kalpopapannAH kalpAtItAzca // 18 // dvividhA vaimAnikA devaaH| kalpopapannAH kalpAtItAzca / tAn parastAvakSyAma iti // 18 // uparyupari // 19 // 1 lezyA varNaH sa nRlokAntavartinAmuparAgAdibhiranyatvamapi pratipadyate / tadvahirvartinAM tu tadabhAvAdavasthitapItavarNatvam / prakAzo'pyavasthitasteSAM yojanazatasahasraparimANo niSkampatvAdastamayodayAbhAvAcceti / 2 a. 4 sU. 20. 3 saudharmAdikalpAnatItAH / 4 upariSThAH sarvagraiveyakavimAnapaJcakAdhivAsinaH / 5 a. 4 sU. 24. Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhApyatattvArthAdhigamasUtreSu uparyupari ca yathAnirdezaM veditavyAH / naikakSetre nApi tiryago veti // 19 // saudharmezAnasAnatkumAramAhendrabrahmalokalAntakamahAzukrasahasrAreSvAnataprANatayorAraNAcyutayornavasu graiveyeSu vijayavaijayantajayantAparAjiteSu sarvArthasiddhaM ca // 20 // eteSu saudharmAdiSu kalpavimAneSu vaimAnikA devA bhavanti / tadyathA - saudharmasya kalpasyoparyezAnaH kalpaH / aizAnasyopari sA - natkumAraH / sAnatkumArasyopari mAhendra ityevamAsarvArthasiddhAditi / / sudharmA nAma zakrasya devendrasya sabhA / sA tasminnastIti saudharma: kalpaH / IzAnasya devarAjasya nivAsa aizAna ityevamindrANAM nivAsayogyAbhikhyAH sarve kalpAH || graiveyAstu lokapuruSasya grIvApradezaviniviSTA grIvAbharaNabhUtA graivA grIvyA graiveyA graiveyakA iti // anuttarAH paJca devanAmAna eva / vijitA abhyudayavighnahetava ebhi - riti vijayavaijayantajayantAH / taireva vighnahetubhirna parAjitA aparAjitAH / sarveSvabhyudayArtheSu siddhAH sarvArthaizva siddhAH sarve caiSAmabhyudayArthA siddhA iti sarvArthasiddhAH / vijitaprAyANi vA karmANyebhirupasthitabhadrAH parISahairaMparAjitAH sarvArtheSu siddhAH siddhaprAyottamArthA iti, vijayAdaya iti // 20 // sthitiprabhAvasukhadyutilezyAvizuddhIndriyAvadhiviSayato' dhikAH // 21 // yathAkramaM caiteSu saudharmAdiSUparyupari devAH pUrvataH pUrvata ebhiH sthityAdibhirarthairadhikA bhavanti / tatra sthitirutkRSTA jaghanyA ca 1 a. 9 sU. 9. Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH / parastAdvakSyate / iha tu vacane prayojanaM yeSAmapi samA bhavati teSAmapyuparyupari guNAdhikA bhavatIti yathA pratIyeta / prbhaavto'dhikaaH| yaH prabhAvo nigrahAnugrahavikriyAparAbhiyogAdiSu saudharmakANAM so'nantaguNAdhika uparyupari / mandAbhimAnatayA tvalpatarasaMkliSTatvAdete na pravartanta iti // kSetrasvabhAvajanitAcca zubhapudgalapariNAmAtsukhato dyutitazcAnantaguNaprakarSaNAdhikAH // lezyAvizuddhayAdhikAH / lezyAniyamaH parastAdeSAM vakSyate / iha tu vacane prayojanaM yathA gamyeta yatrApi vidhAnatastulyAstatrApi vizuddhito'dhikA bhavantIti / karmavizuddhita eva vAdhikA bhavantIti // indriyvissyto'dhikaaH| yadindriyapATavaM dUrAdiSTaviSayopalabdhau saudharmadevAnAM tatprakRSTataraguNatvAdalpatarasaMklezatvAccAdhikamupayuparIti / avadhiviSayato'dhikAH saudhamaiMzAnayordevA avadhiviSayeNAdho ratnaprabhAM pazyanti tiryagasaGkhayeyAni yojanasahasrANyU mAsvabhavanAt / sAnatkumAramAhendrayoH zarkarAprabhAM pazyanti tiryagasaGkhayeyAni yojanazatasahasrANyUrdhvamAsvabhavanAt / ityevaM zeSAH kramazaH / anuttaravimAnavAsinastu kRtsnAM lokanAliM pazyanti / yeSAmapi kSetratastulyo'vadhiviSayaH teSAmapyuparyupari vizuddhito'dhiko bhavatIti // 21 // gatizarIraparigrahAbhimAnato hInAH // 22 // gativiSayeNa zarIramahattvena mahAparigrahatvenAbhimAnena copayupari hInAH / tadyathA-dvisAgaropamajaghanyAsthitInAM devAnAmAsaptamyAM gativiSayastiryagasaGkhayeyAni yojanakoTIkoTIsahasrANi / 1 a. 4 sU. 29 ityataHparaM sU. 42 iti yAvat / 2 a. 4 sU. 23. 3 caturdazarajjvAtmakalokamadhyavartinIm / Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatatvArthAdhigamasUtreSu 98 tataH parato jaghanyasthitInAmekaikahInA bhUmayo yAvattRtIyeti / gatapUrvAzca gamiSyanti ca tRtIyAM devAH paratastu satyapi gativiSaye na gatapUrvA nApi gamiSyanti / mahAnubhAvakriyAtaH audAsInyAccoparyupari devA na gatiratayo bhavanti // saudharmezAnayoH kalpayordevAnAM zarIrocchrAyaH sptaartnyH| uparyupari dvayordvayorekAranihIMnA AsahasrArAt / AnatAdiSu tisraH / graiveyakeSu dve / anuttare ekA iti // saudharme vimAnAnAM dvAtriMzacchatasahasrANi / aizAne'STAviMzatiH / sAnatkumAre dvAdaza / mAhendre'STau / brahmaloke catvAri zatasahasrANi / lAntake paJcAzatsahasrANi / mahAzukre catvAriMzat / sahasAre SaT / AnataprANatAraNAcyuteSu saptazatAni / adhograiveyakANAM zatamekAdazottaram / madhye saptottaram / uparyekameva zatam / anuttarAH pazcaiveti / evamUrdhvaloke vaimAnikAnAM sarvavimAnaparisaGkhyA caturazItiH zatasahasrANi saptanavatizca sahasrANi trayoviMzAnIti / sthAnaparivArazaktiviSayasaMpatsthitiSvalpAbhimAnAH paramasukhabhAgina upayuparIti // ucchvAsAhAravedanopapAtAnubhAvatazca saadhyaaH| ucchvAsaH sarvajaghanyasthitInAM devAnAM saptasu stokeSu aahaarshcturthkaalH| palyopamasthitInAmantardivasasyocchvAso divasapRthaktvasyAhAraH / yasya yAvanti sAgaropamAni sthitistasya tAvasvardhamAseSUcchvAsastAvatsveva varSasahasreSvAhAraH // devAnAM sadveda 1 jinAbhivandanAdInmuktvA / 2 arani:-niSkaniSTamuSTihastaH ( jaM.2 vakSa0 ) 'sapta ratnaya' ityapi paatthH| 3 sthAnaM-kalpAdi / parivAro devA devyazca / zaktiH sAmarthyamacintyam / viSayo'vadhorIndrayANAM vA / saMpadvibhUtiH / sthitirAyuSa iyattA / athavA viSayasaMpatzabdAdisamRddhiH / 4 dviprabhatyAnavabhyaH pRthaktvasaMjJA pAribhASikI / Page #147 -------------------------------------------------------------------------- Page #148 -------------------------------------------------------------------------- Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citragatAGkAnAM spaSTIkaraNam / 1 vimAnairAgacchanto jyotiSkadevAH / 2 samavasaraNam / 3 mRgAGkayakSaH / 4 zrIvIrasvAmI / 5 gaNadharaH / 6 siddhAyikA devI / 7 muniparivAraH / 8 sAdhvIsamUhaH / 9 vaimAnikadevAH / 10 dharmacakram / 11 munI / 13 bhavanavAsidevAH / ! 14 vyantaradevAH / 15 indradhvajaH / Page #150 -------------------------------------------------------------------------- Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH / nAH prAyeNa bhavanti na kdaacidsveNdnaaH| yadi cAsadvedanA bhavanti tato'ntarmuhUrtameva bhavAnta na parato'nubaddhAH sadvedanAstUtkRSTena SaNmAsAn bhavanti // uppaatH| AraNAcyutAdUrdhvamanyatIrthAnAmupapAto na bhavati / svaliGginAM bhinnadarzanAnAmAtraiveyakebhya uppaatH| anyasya samyagdRSTeH saMyatasya bhajanIyaM AsarvArthasiddhAt / brahmalokArdhvamAsarvArthasiddhAccaturdazapUrvadharANAmiti // anubhAvo vimAnAnAM sidvikSetrasya cAkAze nirAlambasthitau lokasthitireva hetuH / lokasthitirlokAnubhAvo lokasvabhAvo jagaddharmo'nAdipariNAmasantatirityarthaH / sarve ca devendrA graiveyAdiSu ca devA bhagavatAM paramarSINAmahatAM janmAbhiSekaniHkramaNajJAnotpattimahAsamavasaraNanirvANakAlevAsInAH zayitAH sthitA vA sahasaivAsanazayanasthAnAzrayaiH pracalanti / zubhakarmaphalodayAllokAnubhAvata eva vA / tato janitopayogAstAM bhagavatAmananyasadRzIM tIrthakaranAmakarmodbhavAM dharmavibhUtimavadhinAlocya saMjAtasaMvegAH saddharmabahumAnAtkacidAgatya bhagavatpAdamUlaM stutivandanopAsanahitazravaNairAtmAnugrahamApnuvanti / kecidapi tatrasthA eva pratyupasthApanAJjalipraNipAtanamaskAropahAraiH paramasavigrAH saddharmAnurAgotphullanayanavadanAH samabhyarcayanti // 22 // pItapadmazuklalezyA dvitrizeSeSu // 23 // uparyupari vaimAnikAH saudharmAdiSu dvayostriSu zeSeSu ca pItapadmazuklalezyA bhavanti yathAsaGkhyam / dvayoH pItalezyAH saudharmaizAnayoH triSu padmalezyAH sAnatkumAramAhendrabrahmalokeSu / zeSeSu lAntakAdiSvAsarvArthasiddhAcchuklalezyAH / uparyupari tu vizuddhataretyuktam // 23 // 1 samavasanti nAnA pariNAmA jIvAH kathaJcittucchatayA yasmintatsamavasaraNam / Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatasvArthAdhigamasUtreSu 100 atrAha / uktaM bhavatA dvividhA vaimAnikA devAH 'kalpopapannAH kalpAtItAzca' (4-18) iti / tat ke kalpA iti / atrocyateprograiveyakebhyaH kalpAH // 24 // prAggraiveyakebhyaH kalpA bhavanti saudharmAdaya AraNAcyutaparyantA ityarthaH / ato'nye kalpAtItAH // atrAha / kiM devAH sarva eva samyagdRSTayo yadbhagavatAM paramarSINAmatAM janmAdiSu pramuditA bhavanti iti / atrocyate / na sarve samyagdRSTayaH kiM tu samyagdRSTayaH saddharmabahumAnAdeva tatra pramuditA bhavantyabhigacchanti ca / mithyAdRSTayo'pi ca lokacittAnurodhAdindrAnuvRttyA parasparadarzanAt pUrvAnucaritAmiti ca pramodaM bhajante'bhi - gacchanti ca / lokAntikAstu sarva eva vizuddhabhAvAH saddharma bahumAnAtsaMsAraduHkhArttAnAM ca sattvAnAmanukampayA bhagavatAM paramarSINAmahatAM janmAdiSu vizeSataH pramuditA bhavanti / abhiniHkramaNAya ca kRtasaMkalpAnbhagavato'bhigamya prahRSTamanasaH stuvanti sabhAjayanti ceti // 24 // brahmalokAlayA lokAntikAH // 25 // brahmalokAlayA eva lokAntikA bhavanti nAnyakalpeSu nApi parataH / brahmalokaM parivRttyASTAsu dikSu aSTavikalpA bhavanti // 25 // tadyathA 1 bhavanavAsino (4-11), vyantarAH ( 4- 12 ), jyotiSkAH (4-13 ), saudharmAdayo dvAdaza (4-20 ) / 2 (4-20 ) sUtre navagraiveyakAdayo yathoktAH / 3 laukAntikAstu sarve samyagdRSTayo'vazyaM cAIccaraNamUlaparyantamAyAnti, aIdA - disaMvegaprazaMsArthamAtmahitArthaM ca / Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 cturtho'dhyaayH| sArasvatAdityavahnayaruNagardatoyatuSitAvyAbAdhamaruto' riSThAca // 26 // ete sArasvatAdayo'STavidhA devA brahmalokasya pUrvottarAdiSu dikSu pradakSiNaM bhavanti yathAsaGkhyam / tadyathA-pUrvottarasyAM dizi sArasvatAH, pUrvasyAmAdityAH, ityevaM zeSAH // 26 // vijayAdiSu vicaramAH // 27 // vijayAdiSvanuttareSu vimAneSu devA dvicaramA bhavanti / dvicaramA iti tatazcyutAH paraM dvirjanitvA sidhyantIti / sakRtsarvArthasiddhUmahAvimAnavAsinaH / zeSAstu bhajanIyAH // 27 // __ atrAha / uktaM bhavatA jIvasyaudAyakeSu bhAveSu tiryagyonirga: tiriti tathA sthitau 'tiryagyonInAMca' iti| AsraveSu ca mAyA tairyagyonasya' iti / tatke tiryagyonaya iti| atrocyate 1 "navadevanikAyA patnattA taMjahA-1 sArassaya 2mAiccA 3 vahI 4 varuNA ya 5 gaddatoyA y| 6 tusiyA 7 avvAbAhA 8 aggiccA ceva 9 rihA ya // ' // 1 // " iti sthA. 9 ThA. 684 / (sthA. 8 ThA. tu 'riThA' iti navamaM nAsti) saMgrahiNyAntarvAMcyAdiSu lokAntikadevAnAM nava nikAyA uttamacaritre daza nikAyAH kathitAstatra matAntaramiti zeyam / 2 atra diggrahaNaM sAmAnyena digvidik pratipattyartham / brahmalokAdhovyavasthitariSThavimAnaprastAravartinyo'kSapATakasaMsthitA aruNavarasAgare samudbhUtA atibahalatamaHkAyaprabhavAH kRSNarAjyo'STau bhavanti / yAsAM madhyena prayAna devo'pyekaH saMkSobhamApadyetote / tatra dvayordvayoH kaSNarAjyormadhyabhAga ete bhavanti / 3 sarvArthasiddhavimAnavAsinastu sakRjjanitvA manuSyeSu siddhimanugacchanti muktimAsAdayanti, sarve cAnuttaropapAtinaH kila devAH pratanukarmANo bhavantIti / 4 a. 2 sU. 6. 5 a. 3 sU. 18. 6 a. 6 sU. 17. Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu 102 aupapAtikamanuSyebhyaH zeSAstiryagyonayaH // 28 // aupapAtikebhyazca nArakadevebhyo manuSyebhyazca yathoktebhyaH zeSA ekendriyAdayastiryagyonayAM bhavanti // 28 // atrAha / tiryagyonimanuSyANAM sthitiruktA / atha devAnAM kA sthitiriti / atrocyate ---------- sthitiH // 29 // sthitirityata UrdhvaM vakSyate / / 29 / / bhavaneSu dakSiNArdhAdhipatInAM palyopamamadhyardham // 30 // bhavaneSu tAvadbhavanavAsinAM dakSiNArdhAdhipatInAM palyopamamadhyardhaM parA sthitiH / dvayordvayoryathoktayorbhavanavAsIndrayoH pUrvo dakSiNArdhAdhipatiH para uttarArdhAdhipatiH / / 30 / / zeSANAM pAdone // 31 // zeSANAM bhavanavAsiSvadhipatInAM dve palyopame pAdone parA sthitiH / ke ca zeSA uttarArdhAdhipataya iti // 31 // asurendrayoH sAgaropamamadhikaM ca // 32 // asurendrayostu dakSiNArdhAdhipatyuttarArdhAdhipatyoH sAgaropamamadhikaM ca yathAsaGkhyaM parA sthitirbhavati / / 32 / / saudharmAdiSu yathAkramam // 33 // saudharmamAdiM kRtvA yathAkramamita UrdhvaM parA sthitirvakSyate // 33 // sAgaropame // 34 // saudharme kalpe devAnAM parA sthiti sAgaropame iti // 34 // 1 a. 3 sU. 26. 2 dakSiNArdhAdhipatiH - camarendraH / uttarArdhAdhipatiH balIndraH / Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho'dhyAyaH / adhike ca // 35 // aizAne dve eva sAgaropame adhike parA sthitirbhavati ||35|| sapta sanatkumAre || 36 // sanatkumAre kalpe sapta sAgaropamAni parA sthitirbhavati ||36|| vizeSatrisaptadazaikAdazatrayodazapaJcadazabhiradhikAni ca 103 11 30 11 --- ebhirvizeSAdibhiradhikAni sapta mAhendrAdiSu parA sthitirbhavati / sapteti vartate / tadyathA - mAhendre saMpta vizeSAdhikAni / brahmaloke tribhiradhikAni sapta dazetyarthaH / lAntake saptabhiradhikAni sapta caturdazetyarthaH / mahAzukre dazabhiradhikAni sapta saptadazetyarthaH / sahasrAre ekAdazabhiradhikAni sapta aSTAdazetyarthaH / AnataprANatayotrayodazabhiradhikAni sapta viMzatirityarthaH / AraNAcyutayoH paJcadazabhiradhikAni sapta dvAviMzatirityarthaH // 37 // AraNAcyutAdUrdhvamekaikena navasu graiveyakeSu vijayAdiSu sarvArthasiddhe ca // 38 // AraNAcyutAdUrdhvamekaikenAdhikA sthitirbhavati navasu graiveyakeSu vijayAdiSu sarvArthasiddhe ca / AraNAcyute dvAviMzatigraiveyakeSu pRthakaikenAdhikA trayoviMzatirityarthaH / evamekaikenAdhikA sarveSu navasu yAvatsarveSAmupari navame ekatriMzat / sA vijayAdiSu caturSvapyekenAdhikA dvAtriMzat / sApyekenAdhikA sarvArthasiddhe trayastriMzaditi // 38 // atrAha / manuSyatiryagyonijAnAM parApare sthitI vyAkhyAte / athopapAtikAnAM kimekaiva sthitiH parApare na vidyete iti / atrocyate Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu aparA palyopamamadhikaM ca // 39 // saudharmAdiSveva yathAkramamaparA sthitiH palyopamamadhikaM ca / aparA jaghanyA nikRSTetyarthaH / parA prakRSTA utkRSTetyanarthAntaram / tatra saudharme'parA sthitiH palyopamamaizAne palyopamamadhikaM ca // 39 // sAgaropame // 40 // sanatkumAre'parA sthitirdai sAgaropame // 40 // adhike ca // 41 // mAhendre jaghanyA sthitirAdhike dve sAgaropame // 41 // parataH parataH pUrvA pUrvAnantarA // 42 // mAhendrAtparataH pUrvA parAnantarA jaghanyA sthitirbhvti| tadyathAmAhendra parA sthitirvizeSAdhikAni sapta sAgaropamAni sA brahmaloke jaghanyA bhavati / brahmaloke daza sAgaropamAni parA sthitiH sA lAntake jghnyaa| evamAsarvArthasiddhAditi / (vijayAdiSu caturyu parA sthitistrayastriMzatsAgaropamAni sA tvajaghanyotkRSTA sarvArthasiddha iti ) // 42 // nArakANAM ca dvitIyAdiSu // 43 // nArakANAM ca dvitIyAdiSu bhUmiSu pUrvA pUrvA parA sthitirantarA parataH parato'parA bhvti| tadyathA-- ratnaprabhAyAM nArakANAmekaM sAgaropamaM parA sthitiH sA jaghanyA zarkarAmabhAyAm / trINi sAgaropamAni parA sthitiH zarkarAprabhAyAM sA jaghanyA vAlukAprabhAyAmiti / evaM sarvAsu / tamaHprabhAyAM dvAviMzatiH sAgaropamAni parA sthitiH sA jaghanyA mahAtamaHprabhAyAmiti // 43 // 1 arthAsaMgataH paatthH| Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cturtho'dhyaayH| daza varSasahasrANi prathamAyAm // 44 // prathamAyAM bhUmau nArakANAM daza varSasahasrANi jaghanyAM sthitiH||44|| bhavaneSu ca // 45 // bhavanavAsinAM ca daza varSasahasrANi jaghanyA sthitiH // 45 // vyantarANAM ca // 46 // vyantarANAM ca devAnAM daza varSasahasrANi jaghanyA sthitiH||46|| parA palyopamam // 47 // vyantarANAM parA sthitiH palyopamaM bhavati // 47 // jyotiSkANAmadhikam // 48 // jyotiSkANAM devAnAmadhikaM palyopamaM parA sthitirbhvti||48|| grahANAmekam // 49 // grahANAmekaM palyopamaM sthitirbhavati // 49 // / nakSatrANAmardham // 50 // nakSatrANAM devAnAM palyopamA parA sthitirbhavati // 50 // tArakANAM caturbhAgaH // 51 // tArakANAM ca palyopamacaturbhAgaH parA sthitiH // 51 // jaghanyA tvaSTabhAgaH // 52 // tArakANAM tu jaghanyA sthitiH plyopmaassttbhaagH||52|| caturbhAgaH zeSANAm // 53 // tArakAbhyaH zeSANAM jyotiSkANAM caturbhAgaH palyopamasyAparA sthitiH // 53 // iti tattvArthAdhigamasUtreSu devagatipradarzano nAma caturtho'dhyAyaH // 4 // Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha pnycmo'dhyaayH| uktA jIvAH / ajIvAnvakSyAmaH // ajIvakAyA dhrmaadhrmaakaashpudglaaH||1|| dharmAstikAyo'dharmAstikAya AkAzAstikAyaH pudgalAsti 1 jIvo na bhavatItyajIva iti prasajyapratiSedhaH / ajIvAnAM kAyA ajIvakAyAH zilAputrakasya zarIramityabhede'pi SaSThI dRSTA / tathA suvarNasyAMgulIyakam / anyatvAzaMkAvyAvRttyartho vA karmadhAraya evAbhyupeyate / ajIvAzca te kAyAzcetyajIvakAyAH / kAyazabda upasamAdhAnavacanaH / pradezAnAmavayavAnAM ca sAmIpyenAnyonyAnuvRttyA samyagamaryAdayA dhAraNamavasthAnamupasamAdhAnam / 2 astItyayaM trikAlavacano nipaatH| abhUvana bhavanti bhaviSyanti ceti bhAvanA / ato'sti ca te pradezAnAM (tAdRzadezasambandhakatve sati avibhAgabhAgavizeSakalpanArUpaH pradezaH) kAyAzca rAzaya iti astizabdena pradezapradezAH kvaciducyante, tatazca teSAM vA kAyAH astikAyAH / sA caturdhA dharmAstikAyaH, adharmAstikAyaH, AkAzAstikAyaH, pudgalAstikAyazca / eta eva kAlena saha paJca ajIvasAmAnyamasti jIvena saha ca SaD dravyANIti kathyante / 1 svabhAvataH saJcaratAM jIvapudgalAnAM gamanAgamanAdiceSTAsu bhASAmanovaca:kAyayogAdiSu mInAnAM pAnIyamiva yadApekSitakAraNaM tadrUpatvam, gatirUpeNa pariNatAnAM jIvapudgalAnAM gatau yadApekSitakAraNaM tadrUpatvaM vA dharmAstikAyasya lakSaNam / 2 svabhAvataH sthitimatAM jIvapudgalAnAM, pAnthAnAM chAyAsthalamiva zavananiSadanasthAnAlambanAdiSu yatsAdhAraNanimittaM tadrUpatvaM, sthitirUpaNa pariNatAnAM jIvapudgalAnAM yat sAdhAraNanimittaM tadrUpatvaM vA'dharmAstikAyasya lakSaNam / 3 avagAhamAnAnAM padArthAnAmavakAze zarkarAvaDhnyordugdhAyAgolakavat hetutAdhArakatvamAkAzasya lkssnnm| 4 grahaNadhAraNAdipariNAmatve sati rUpAdimattvam ,rUpAdisaMsthAnapariNAmarUpatvaM vA pudgalAstikAyasya lakSaNam / 5 vartante bhavanti bhAvAstena rUpeNa tAj prati prayojakatvaM vartanA sA lakSaNamasyeti vartanAlakSaNaH kAlaH drumAdiSuSpodbhedAdinayatyahetuH / 6 upayogavattvaM jIvasya lakSaNam / zAnadarzanayoH samyak svAviSayakasImAnalaMghanena dhAraNarUpavattvam , bAhyAbhyantaranimittakatve sati Atmano yathAyogaM caitanyAnukAripariNAmavizeSarUpatvaM vopayogasya lakSaNam / Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 107 pnycmo'dhyaayH| kAya ityajIvakAyAH / tAn lakSaNataH parastAdvakSyAmaH / kAyagrahaNaM pradezAvayavabahutvArthamaddhAsamayapratiSedhArtha ca // 1 // dravyANi jIvAzca // 2 // ete dharmAdayazcatvAro prANinazca paJca dravyANi ca bhvntiiti| uktaM hi "maitizrutayornibandho dravyeSvasarvaparyAyeSu" "sarvadravyaparyAyeSu kevalasya" iti // 2 // nityAvasthitAnyarUpANi // 3 // etAni dravyANi nityAni bhavanti / 'tadbhAvovyayaM nityam' iti vakSyate // avasthitAni ca / na hi kadAcitpaJcatvaM bhUtArthatvaM ca vyabhicaranti // arUpANi ca / naiSAM rUpamastIti / rUpaM mUrtirmUAzrayAzca sparzAdaya iti // 3 // __pudgalaM vinA sarvadravyANyarUpINi nityAvasthitAni ca tatra nityatvaM nAma pariNAmAntarApatto satyAmapyanvayinoM'zAdapracyutarUpatvaM kadAcidapi paJcabhUtArtha na vyabhicaratI. tyevaMrUpatvamavasthitasya lakSaNam / jIvapudgalau vinA niSkriyANyapi tAni santi / tatra kriyAvattvaM nAma karmabandhanibandhanaceSTAvizeSarUpatvam , nimittazabdayApekSatve sati dravyasya dezAntaraprAptihetubhUtaparyAyavizeSarUpattvaM vA / tadabhAvavattvaM niSkriyatvam / 1 a. 5 sU. 17-18-19-20-21-22. 2 paTTasATikAdRSTAntasiddhaH sarvasUkSmaH pUrvAparakoTivipramukto vartamAna eka kaalaaNshH| 3 a. 1 sU. 27. 4 a. 1 sU. 30. 5 a. 5 sU. 30. Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASya sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu 108 rUpiNaH pudgalAH // 4 // pudgalA eva rUpiNo bhavanti / rUpameSAmastyeSu vAstIti ruupinnH||4|| ___ A(A-A)kAzAdekadravyANi // 5 // A AkAzAddharmAdInyekadravyANyeva bhavanti / pudgalajIvAstvanekadravyANIti // 5 // niSkriyANi ca // 6 // A AkAzAdeva dharmAdIni niSkriyANi bhavanti / pudgala jIvAstu kriyaavntH| kriyati gatikarmAha // 6 // ___ atrAha / uktaM bhavatA pradezAvayavabahutvaM kAyasaMjJamiti / tatmAtka eSAM dharmAdInAM pradezAvayavaniyama iti / atrocyate / sarveSAM pradezAH santyanyatra paramANoH / avayavAstu skandhAnAmeva / vakSyate hi " aNavaH skandhAzca" " saMghAtabhedeyaM utpadyante" iti|| 1 pUrANAd galanAcca pudgalAH paramANuprabhRtayo'ntAnantapradezaskandhaparyavasAnA sta eva rUpavattAmananyasAdhAraNImanekarUpapariNAtasAmarthyApAditasUkSmasthUlavizeSAvizeSaprakarSAprakarSavartinIM bibhrati / na dharmAdidravyavizeSA iti rUpavattvamatrAvadhAryate / taddhi na jAtucidatiparicitaparamANuyaNukAdikramavRddhadravyakalApamujjhati / sAmarthyAcca pudgalA api na tAM vihAya vartante / ataH pudgalA eva rUpiNaH / 2 ekazabdo'sahAyArthamabhidhatte / yathA paramANuH paramANvantareNa sadvitIyaH / AtmA AtmAntareNa zAnasukhaduHkhajIvanAdibhedabhAjA / na dharmadravyaM dharmadravyAntareNa sasahAyam / evmevaadhrmvyomnii| 3 itikaraNaM yasmAdarthe / yasmAttulyajAtIyabhUyastameSAM tasmAdanekadravyANi paramANuprabhRtInyanantANukaskandhAvasAnAni kSitijalajvalanAnilatarudvitricatuSpaJcendriyAsmAnazceti bhAvanIyam / 4 a. 5 sU. 1 bhaassye| 5 a. 5 sU. 25. 6 a. 5 sU. 26. Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 109 pshcmo'dhyaayH| asaMkhyayAH pradezA dharmAdharmayoH // 7 // pradezo nAmApakSikaH sarvasUkSmastu paramANoravagAha iti||7|| jIvasya ca // 8 // ekajIvasya cAsaGkhayeyAH pradezA bhavantIti // 8 // AkAzasyAnantAH // 9 // lokAlokAkAzasyAnantAH pradezAH / lokAkAzasya tu dhrmaadhmaikjiivaistulyaaH||9|| saMkhyeyAsaMkhyeyAzca pudgalAnAm // 10 // saGkhyeyA asaGkhayeyA anantAzca pudgalAnAM pradezA bhavanti / anantA iti vartate // 10 // nANoH // 11 // aNoH pradezA na bhavanti / anAdiramadhyo'pradezo hi prmaannuH||11|| lokAkAze'vagAhaH // 12 // avagAhinAmavaMgAho lokAkAze bhavati // 12 // dharmAdharmayoH kRtsne // 13 // dharmAdharmayoH kRtsne lokAkAze'vagAho bhavatIti // 13 // ekapradezAdiSu bhAjyaH pudgalAnAm // 14 // apradezasaGkhayeyAsaGkhayeyAnantapradezAnAM pudgalAnAmekAdiSvA 1 avagAhaH-pravezaH / Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu . 110 kAzapradezeSu bhAjyo'vagAhaH / bhAjyo vibhAjyo vikalpa ityanAntaram / tadyathA-paramANorekasminneva pradeze / byaNukasyaikasmin dvayozca / vyaNukasyaikasmin dvayostriSu ca / evaM caturaNukAdInAM saGkhtheyAsaGkhayeyapradezasyaikAdiSu saGkhayeyeSvasaGkhayeyeSu ca / anantapradezasya ca // 14 // asaMkhyeyabhAgAdiSu jIvAnAm // 15 // lokAkAzapradezAnAmasaGkhayeyabhAgAdiSu jIvAnAmavagAho bhavati / AsarvalokAditi // 15 // atrAha / ko heturasaMkhyeyabhAgAdiSu jIvAnAmavagAho bhvtiiti| atrocyate-- pradezasaMhAravisargAbhyAM pradIpavat // 16 // jIvasya hi pradezAnAM saMhAravisargAviSTau pradIpasyeva / tadyathAtailavaya'gnyupAdAnapravRddhaH pradIpo mahatImapi kUTAgArazAlAM prakAzayatyaNvImApa, mANikAvRtaH mANikAM droNAvRto droNamADhakAvRtazcADhakaM prasthAvRtaH prasthaM pANyAvRto pANimiti / evameva pradezAnAM saMhAravisargAbhyAM jIvo mahAntamaNuM vA paJcavidhaM zarIraskandhaM dharmAdharmAkAzapudgalajIvapradezasamudAyaM vyAmotItyavagAhata ityarthaH / dharmAdharmAkAzajIvAnAM paraspareNa pudgaleSu ca vRttirna virudhyate'mUrtatvAt // ___atrAha / sati pradezasaMhAravisargasaMbhave kasmAdasaGkhayeyabhAgAdiSu jIvAnAmavagAho bhavati naikapradezAdiSviti / atrocyate / sayogatvAtsaMsAriNAM caramazarIratribhAgahInAvagAhitvAcca siddhAnAmiti // 16 // 1 aparityaktasvAtmAvayavo'pyanekamAkAramAdatte pradIpaH / 2 siddhamidam / jIvo mahAntamaNuM vA saMhAravisargAbhyAM vigrahaM gRhAti / 3 saha yogena vartata iti sayogaH / kArmaNazarIrIti yAvat / Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 111 paJcamo'dhyAyaH / atrAha / uktaM bhavatA dharmAdInastikAyAn parastAllakSaNato vakSyAma iti tatkimeSAM lakSaNamiti / atrocyate-- gatisthityupagraho dharmAdharmayorupakAraH // 17 // gatimatAM gateH sthitimatAM ca sthitarupagraho dharmAdharmayorupakAro yathAsaGkhayam / upagraho nimittamapekSA kAraNaM heturityanarthAntaram / upakAraH prayojanaM guNo'rtha ityanAntaram // 17 // ___ AkAzasyAvagAhaH // 18 // avagAhinAM dharmAdharmapudgalajIvAnAmavagAha aakaashsyopkaarH| dharmAdharmayorantaHpravezasaMbhavena pudgalajIvAnAM sNyogvibhaagaishceti||18|| zarIravAGamanaHprANApAnAH pudgalAnAm // 19 // paJcavidhAni zarIrANyAdAArakAdIna vAGmanaHprANApAMnAviti pudgalAnAmupakAraH / tatra zarIrANi yathoktAni / prANApAnau ca nAmakarmANa vyAkhyAtau / dvIndriyAdayo jihvendriyayogAdbhASAtvena gRhNanti nAnye / saMjJinazca manastvena gRhNanti nAnya iti / vakSyate hi 'sakaSAyatvAnjIvaH karmaNo yogyAn pudgalAnAdatta' iti // 19 // kiM cAnyat 1 a. 5 sU. 1 bhaassye| 2 itizabdazcArthe / 3 a. 2 sU. 37. 4 a. 6 sU 12 bhaassye| 5 zra. 8 sU. 2. Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatatvArthAdhigamasUtreSu 112 sukhaduHkhajIvitamaraNopagrahAzca // 20 // sukhopagraho duHkhopagraho jIvitopagraho maraNopagrahazceti pudgalAnAmupakAraH / tadyathA-iSTAH sparzarasagandhavarNazabdAH sukhasyopakAraH / aniSTA duHkhasya / snAnAcchAdanAnulepanabhojanAdIni vidhiprayuktAni jIvitasyAnapavartanaM cAyuSkasya / viSazastrAgnyAdIni maraNasyApavartanaM cAyuSkasya // atrAha / upapannaM tAvadetatsopakramANAmapavartanIyAyuSAm / athAnapavAyuSAM kathamiti / atrocyate / teSAmapi jIvitamaraNopagrahaH pudglaanaamupkaarH| kathamiti cettaducyate / karmaNaH sthitikSayAbhyAm / karma hi paudgalamiti / AhArazca trividhaH sarveSAmevopakurute / kiM kAraNam / zarIrasthityupacayabalavRddhiprItyartha hyAhAra iti // 20 // atrAha / gRhNImastAvaddharmAdharmAkAzapudgalA jIvadravyANAmupakurvantIti / atha jIvAnAM ka upakAra iti / atrocyate ___ parasparopagraho jIvAnAm // 21 // parasparasya hitAhitopadezAbhyAmupagraho jIvAnAmiti // 21 // 1 bAhyadravyasambandhApekSasadvedyodayAtsaMsAryAtmanaH prasAdapariNAmaH sukham / iSTadArApatyasraganulepanAnnapAnAdidravyopajAnitAmati vistaraH / tadeva ca sukhamupagraho'nu. grahaH pudgalAnAM nimittatayA pariNatAvAtmanaH / evaM duHkhAdiSvapi yojanIyam / asadvedyodayAdAtmapariNAmo bAhyadravyApekSaH saMklezaprAyo duHkham / bhavasthitinimittAyurdravyasambandhamAjaH puruSasya prANApAnalakSaNakriyAvizeSAd vyuparamo jIvitam / tadazeSopara. tirmaraNam / kathaM maraNamAtmopagraha iti cet, nirviNNasya puruSasya tatpriyatvAt viSAdidravyasambandhe satyAyuSo yaugapadyenopabhogodayAt / 2 hitam-uttarakAle vartamAne yat kSamaM yuktaM nyAyyaM vA / tadviparItamahitam / hitapratipAdanena ahitapratiSedhena copagrahaM kunti / Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113 . 113 paJcamo'dhyAyaH / atrAha / atha kAlasyopakAraH ka iti / atrIcyatevartanA pariNAmaH kriyA paratvAparatve ca kAlasya // 22 // ___tadyathA-sarvabhAvAnAM vartanA kAlAzrayA vRttiH| vartanA utpattiH sthitiH prathamasamayAzrayA ityarthaH // pariNAmo dvividhaH / anaadiraadimaaNshc| taM parastAvakSyAmaH / kriyA gatiH / sA trividhaa| prayogagatirvisAgatimizriMketi / / paratvAparatve trividhe prazaMsAkRte kSetrakRte kAlakRte iti / tatra prazaMsAkRte paro dharmaH paraM jJAnaM aparo dharma aparamajJAnamiti / kSetrakRte ekadikkAlAvasthitayorviprakRSTaH paro bhavati sanikRSTo'paraH / kAlakRte dviraSTavarSAdvarSazatikaH paro bhavati varSazatikAvdiraSTavarSo'paro bhavati / tadevaM prazaMsAkSetrakRte paratvAparatve varjayitvA vartanAdIni kAlakRtAni kAlasyopakAra iti // 22 // ___atrAha uktaM bhavatA zarIrAdIni edgalAnAmupakAra iti / pudgalAniti ca tantrAntarIyA jIvAnparibhASante / sparzAdirahitAzcAnye tatkathametaditi / atrocyate / etadAdivipratipattipratiSedhArtha vizeSavacanavivakSayA cedamucyate // 1 a. 5 sU. 42. 2 jIvapariNAmasaMprayuktA zarIrAhAravarNagandharasasparzasaMsthAnaviSayA prayogagatiH / 3 prayogamantareNa kevalAjIvadravyasvapariNAmarUpA paramANvabhrendradhanuHpariveSAdirUpA vicitrasaMsthAnA visrasAgatiH / 4 prayogavisrasAbhyAmubhayapariNAmarUpatvAt jIvaprayogasahacastiA cetanadravyapariNAmAt kumbhastambhAdiviSayA mizrikA gatiH / 5 a. 5 sU. 19. 6 atra prastAve paro'bhidhatte-pratipAditaM bhavatA zarIrAdayaH sukhAdayazca pudgalAnAmupakAra iti / tantrAntarIyAzca mAyAsUnavIyAH pudgalA ityanena zabdena jIvAna paribhASante pudgalazabdaM jIveSu saGketayanti vyavahArasidhyamiti / nanu ca teSAM jIva 15 . . ... Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhAbhyatastrArthAdhigamasUtreSu sparzarasagandhavarNavantaH pudgalAH // 23 // sparzaH : rasaH gandhaH varNa ityevaMlakSaNA: pudgalA bhavanti / tatra sparzo'STavidhaH kaThino mudurgurulaghuH zIta uSNaH snigdhaH rUkSa iti / rasaH paJcavidhastiktaH kaTuH kaSAyo'mlo madhura iti / gandho dvividhaH surabhirasurabhizca / varNaH paJcavidhaH kRSNo nIlo lohitaH pItaH zukla iti // 23 // kiM cAnyatzabdabandhasaukSmya sthaulyasaMsthAnabhedatamazchAyAtapodyota 114 vantazca // 24 // tatra zabdaH SaDvidhaH / tato vitato ghanaH zuSirI gherSo bhISa eva nAsti, kathaM tadviSayaM pudgaladhvaniM paribhASeranniti ? ucyate - astyAryasammatIyAnAM AtmA, sautrAntikAnAM tu cittatadyuktasantatau tatpudgalaprajJaptiH, cittasantatau vedanAsaMjJA cetanAdidharmayuktAyAM cakSurAdisahitAyAM ca cittenAnyonyAnuvidhAnAt ityeSA cittatadyuktAnAM dharmANAM santatirahaGkAravastutvAdAtmetyupacaryate / tathA punaH punargatyAdAnAt pudgala ityupacaryate, yogAcArANAM tu vijJAnapariNAmaH pudgalaH / yathAha - 'AtmadharmopacAro hi vividho yaH pravartate / vijJAnapariNAmo'sau pariNAmaH sa ca tridhA' // evaM tantrAntarIyaiH pudgalo jIva uktaH, tvayA punaH zarIrAdyupakAriNaH pudgalA ityucyate tadetatkathaM vipratiSiddhatvAt iti praznayati // nanvanupapannaH saMzayaH pUrvamuktameva - 'rUpiNaH pudgalAH ' (a. 5 sU. 4.) iti na ca rUpyAtmA pratIta iti, ucyate - rUpazabdena tatra mUrti - ruktA sA ca mUrtiranyaira sarvagatadravyaparimANamiSyate, yathA manaH tacca sparzAdirahitaM, etannirAsArthaM idamavazyaM vaktavyam bhavati sUtraM - sparzAdiyuktA mUrtiH, tathA catustrivyekaguNAni pRthivyAdIni kaNabhujeoktAni tatpratiSedhArthaM cAvazyaMtayA vidheyaM sarvANyetAi caturguNAnIti / 1 1 tato mRdaGgapaTahAdisamudbhavaH / 2 vitato vINAtrisarikAditantrIprabhavaH / 3 ghanaH kAMsyabhAjanakASThazalAkAdijanitaH / 4 suSiro veNukambuvaMzavivarAdyudbhavaH / 5 dharSaH RkacakaSThAdisaMgharSaprasUtaH / 6 bhASA - vyaktavAgbhirvarNapadavAkyAkAreNa bhASyata iti / Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pnycmo'dhyaayH| iti // bandhastrividhaH / prayogabandho vitrasAbandho mizra iti / snigdharUkSatvAdbhavatIti vakSyate // saumyaM dvividhamantyamApekSika ca / antyaM paramANuSveva / ApekSikaM vyagukAdiSu saMghAtapariNAmApekSa bhavati / tadyathA-AmalakAddhadaramiti // sthaulyamapi dvividhamantyamApekSikaM ca saMghAtapariNAmApekSameva bhavati / tatrAntyaM sarvalokavyApini mahAskandhe bhavati / ApekSikaM badarAdibhya AmalakAdi viti // saMsthAnamanekavidham / dIrghahasvAdyanitthaMtvaparyantam / bhedaH paJcavidhaH / autkArikaH caurNikaH khaNDaH pratara anutaMTa iti / / tamazchAyAtapodyotAzca pariNAmajAH // sarva evaite sparzAdayaH pudgaleveva bhavantIti / ataH pudgalAstadvantaH // 1 prayogo jIvavyApAraH / tena ghaTito bandhaH prAyogikaH audArikAdizarIrajatukASThAdiviSayaH / 2 visrasA svabhAvaH prayoganirapekSo visrasAbandhaH / sa dvidhA AdimadanAdimadbhedAt / tatra AdimAna vidyudAdirviSamaguNavizeSapariNataparamANuprabhavaH skandhapariNAmaH / anAdirapi dharmAdharmAkAzaviSayaH / ___3 prayogavisrasAbhyAM jIvaprayogasahacaritAcetanadravyapariNatilakSaNaH stNbhkummaadiH| 4 a. 5 sU. 32. 5 vRttAdinA nirUpayituM yanna zakyaM tadanittham / tadbhAvo'nitthantvam / tatparyantamanekadhA saMsthAnam / 6 samutkIryamANadAruprasthakabherIbundAgharSAdiviSayaH autkArikaH / 7 avayavazazcUrNanaM caurNikaH / kSiptapiSTamuSTivat / 8 khaNDazo vizaraNaM khaNDabhedaH / kSiptamRtpiNDavat / 9 abhrapaTalabhUrjapatrAdiSu bahutithapuTocchoTanalakSaNaH pratarabhedaH / 10 vaMzekSuyaSTitvagutpATanam- anutaTaH / Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatastrArthAdhigamasUtreSu .116 atrAha / kimartha sparzAdInAM zabdAdInAM ca pRthak sUtrakaraNamiti / atrocyate / sparzAdayaH paramANuSu skandheSu ca pariNAmajA eva bhavantIti / zabdAdayastu skandheSveva bhavantyanekanimittAzcetyataH pRthakkaraNam // 24 // ta ete pudgalAH samAsato dvividhA bhavanti / tadyathAaNavaH skandhAzca // 25 // uktaM ca " kAraNameva tadantyaM sUkSmo nityaizca bhavati prmaannuH| ekarasagandhavarNo dvisparzaH kAryaliGgA " // iti / tatrANavo'baddhAH skandhAstu baddhA eva // 25 // atrAha / kathaM punaretaddvaividhyaM bhavatIti / atrocyate / skandhAstAvat saMghAtabhedebhya utpadyante // 26 // saMghAtAdbhedAtsaMghAtabhedAditi / ebhyastribhyaH kAraNebhyaH skandhA utpadyante dvipradezAdayaH / tadyathA - dvayoH paramANvoH saMghAtAvdipradezaH / dvipradezasyANozca saMghAtAtripradezaH / evaM saGkhayeyAnAmasaGghayeyAnAmanantAnAmanantAnantAnAM ca pradezAnAM saMghAtAttAvatpradezAH // eSAmeva bhedAta dvipradezaparyantAH // eta eva saMghAtabhedAbhyAmekasAmayikAbhyAM dvipadezAdayaH skandhA utpadyante / anyasya 1 aNyanta ityaNavaH / asmadAdIndriya vyApArAtItatvAt / kevala saMzabdanasamadhigamyAH saukSmyAt / 2 sthaulyAd grahaNAdAnAdivyApArasamarthAH prAyaH skandhAH saMghAtAH / 3 dravyAstikanayApekSayAnujjhitamUrtiH / paryAyApekSayA tu nIlAdibhirAkArairAnitya eva / 4 samaye bhavaH sAmayikaH / ekazabdaH samAnArthAbhidhAyI / samAnaH samayo yayoH saMvAtabhedayostAbhyAmekakAlAbhyAmiti yAvat / Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117 pacamo'dhyAyaH / / saMghAtenAnyato bhedenoti // 26 // atrAha / atha paramANuH kathamutpadyata iti atrocyate-- bhedAdaNuH // 27 // bhedAdeva paramANurutpadyate na saMghAtAditi // 27 // - bhedasaMghAtAbhyAM cAkSuSAH // 28 // bhedasaMghAtAbhyAM cAkSuSAH skandhA utpadyante / acAkSuSAstu / yathoktAsaMghAtAnedAtsaMghAtabhedAcceti // - atrAha / dharmAdIni santIti kathaM gRhyata iti / atrocyate / lakSaNataH // 28 // kiM ca sato lakSaNamiti / atrocyate utpAdavyayabhauvyayuktaM sat // 29 // utpAdavyayau dhrauvyaM ca yuktaM sato lakSaNam / yadutpadyate padyeti yacca dhruvaM tatsat / ato'nyadasaditi // 29 // - [utpAdadavyayau dhrauvyaM ca sato lakSaNam / yadiha manuSyatvAdinA paryAyeNa vyayata Atmano devatvAdinA paryAyeNotpAdaH ekAntadhaudhye AtmAna tattathaikasvabhAvatayAvasthAbherdAnupapatteH / evaM ca sNsaaraapvrgbhedaabhaavH| kalpitatve'sya niHsvabhAvatayAnupalabdhiprasa- 1 etadAdisUtrasamAptiparyantaM bhASyaM hAribhadravRttI vyAkhyAtaM na siddhasenagaNIyAyAm / 2 AdizabdAttiryagAdiparigrahaH / 3 jIvasya / 4 AdizabdAnnArakAdiparigrahaH / 5 sarvathApracyutAnutpanna sthiraikarUpe / / 6 devAdibhedAnupapatterityarthaH / Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatasvArthAdhigamasUtreSu 118 GgAt / sasvabhAvatve tvekAntadhrauvyAbhAvastasyaiva tathAbhavanAditi tattatsvabhAvatayA virodhaabhaavaattthoplbdhisiddheH| tadbhrAntatve prmaannaabhaavH| yogijJAnapramANAbhyupagame sbhraantstdvsthaabhedH| itthaM caitat anyathA na manuSyAdevatvAdIti / evaM ymaadipaalnaanrthkym| evaM ca sati "ahiMsAsatyAsteyabrahmacaryAparigrahA yamAH" "zaucasaMtoSatapaHsvAdhyAyazvarapraNidhAnAni niyamAH" iti AgamavacanaM vacanamAtram / evamekAntAdhauvye'pi sarvathA tadabhAvApatteH tattvato'hetukatvamevAvasthAntaramiti sarvadA tadbhAvAbhAvaprasaGgaH ahetukatvAvizeSAt / na hetusvabhAvatayordhva tadbhAvaH tatsvabhAvatayaikAntena dhrauvysiddheH| yadA hi hetorevAsau svabhAvo yattadanantaraM tadbhAvastadA dhruvo'nvayastasyaiva tathA bhvnaat| evaM ca tulonAmAvanAmavaddhetuphalayoryugapaDhyayotpAdasiddhiranyathA tattadvyatiriktetaravikalpAbhyAmayogAt / tanna / manuSyAdedevatvamityAyAtaM mArgavaiphalyamAgamasyeti / evaM samyagdRSTiH samyaksaMkalpaH samyagvAg samyagmArgaH samyagArjavaH samyagvyAyAmaH samyaksmRtiH samyaksamAdhiriti vaagvaiyrthym| evaM ghaTavyayavatyA mRdaH kapAlotpAdabhAvAt utpAdavyayadhrauvyayuktaM saditi / ekAntadhrauvye tattathaikasvabhAvatayAvasthAbhedAnupapatteH / samAnaM pUrveNa / evametadvyavahArataH tathA manuSyAdisthitidravyamadhikRtya darzitam / nizcayatastu pratisamayamutpAdAdimattathAbhedasiddheH / anyathA tadayogAt / yathAha - 1 pAtaM. yogasUtram 2-35. 2 pAtaM. sU. 2-32. 3 arthshuunymityrthH| Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pazcamo'dhyAyaH / "sarvavyaktiSu niyataM kSaNe kSaNe'nyatvamatha ca na vizeSaH / satyozcityapacityorAkRtijAtivyavasthAnAt // 1 // narakAdigativibhedo bhedaH saMsAramokSayozcaiva / hiMsAdistaddhetuH samyaktvAdizca mukhya iti // 2 // utpAdAdiyute khalu vastunyetadupapadyate sarvam / tadrahite tadabhAvAt sarvamapi na yujyate nItyA // 3 // nirupAdAno na bhavatyutpAdo nApi tAdavasthye'sya / tadvikriyayApi tathA tritayayute'smin bhavatyeSaH // 4 // siddhatvenotpAdo vyayo'sya saMsArabhAvato jJeyaH / jIvatvena dhauvyaM tritayayutaM sarvamevaM tu // 5 // " taditthaM utpAdavyayau dhauvyaM caitatritayayuktaM sato lakSaNam / athavA yuktaM samAhitaM trisvabhAvaM sat / yadutpadyate yadvayeti yacca dhruvaM tatsat ato'nyadasaditi // 119 atrAha / gRhNImastAvadevaMlakSaNaM saditi / idaM tu vAcyaM tatki nityamAhosvidanityamiti / atrocyate tadbhAvAvyayaM nityam // 30 // yatsato bhAvAnna vyeti na vyeSyati tannityamiti // 30 // arpitAnarpitasiddheH // 31 // sacca trividhamapi nityaM ca / ubhe api arpitAna rpitasiddheH / arpitaivyAvahArikamanarpitavyAvahArikaM cetyarthaH / tacca saccaturvidham / 1 1 kAraNazUnyaH / 2 arpitam - upanItaM vastu vivakSitena dharmeNa sAkSAdvAcakena zabdenAbhihitaM vyavahAraH prayojanamasyeti vyAvahArikaM arpitaM ca tad vyAvahArikaM cetyarpi - tavyAvahArikam / etaduktaM bhavati / kiMcidvastu viziSTAbhidhAnArpitaM sad vyavahAraM sAdhayati aparamana rpitameva sAkSAdvAcakena zabdena pratIyamAnaM sad vyavahArAya vyAmiyata ityata Aha-anarpitavyAvahArikaM cetyarthaH / Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatasvArthAdhigamasUtreSu . 120 tadyathA-dravyAstikaM mAtRkApadAstikamutpannAstikaM paryAyAstikamiti / eSAmarthapadAni dravyaM vA dravye vA dravyANi vA sat / asanAma nAstyeva dravyAstikasya // mAtRkApadAstikasyApi / mAtRkApadaM vA mAtRkApade vA mAtRkApadAni vA sat / amAtRkApadaM vA amAtRkApade vA amAtRkApadAni vA asat // utpannAstikasya / utpannaM vopanne votpannAni vA sat / anutpannaM vAnutpanne vAnutpanAni vA sat // arpite'nupanIte na vAcyaM sadityasaditi vA / paryAyAstikasya sadbhAvaparyAye vA sadbhAvaparyAyayorvA sadbhAvaparyAyeSu vA AdiSTaM dravyaM vA dravye vA dravyANi vA sat / asadbhAvaparyAye vA asadbhAvaparyAyayorvA asadbhAvaparyAyeSu vA AdiSTaM dravyaM vA dravye vA dravyANi vAsat / tadubhayaparyAye vA tadubhayaparyAyayorvA tadubhayaparyAyeSu vA AdiSTaM dravyaM vA dravye vA dravyANi vA na vAcyaM sadityasaditi vA / dezAdezena vikalpayitavyamiti // ___ atrAha / uktaM bhavetA saMghAtabhedebhyaH skandhA utpadyanta iti / tatki saMyogamAtrAdeva saMghAto bhavati / Ahosvidasti kazcidvizeSa iti / atrIcyate / sati saMyoge baddhasya saMghAto bhavatIti // 31 // - atrAha / atha kathaM bandho bhavatIti / atrocyate 1 dravyAstikaM mAtRkApadAstikaM ca dravyanayaH / utpannAstikaM paryAyAstikaM ca pryaaynyH| asti matirasyetyA stikam / dravye Astikam / dravyAstikam / evaM mAtRkApadAstikAdiSvapi yojyam / tatra saMgrahAbhiprAyAnusAri dravyAstikam / vyavahAranayAnusAri mAtRkApadAstikam / ... - 2 sakalasya vastuno buddhicchedavibhakto'vayavo dezastasmin deze Adezo dezAdezastena dezAdezena vikalpanIyaM vyAkhyeyam / - 3 a. 5 sU. 26. 4 ekatvapariNatibhAjaH / ..... . .. Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa pazcamo'dhyAyaH / / snigdharUkSatvAindhaH // 32 // snigdharUkSayoH pudgalayoH spRSTayoH spRSTayorbandho bhvtiiti||32|| atrAha / kimeSa ekAnta iti / atrocyate na jaghanyaguNAnAm // 33 // jaghanyaguNasnigdhAnAM jaghanyaguNarUkSANAM ca paraspareNa bandho na bhavatIti // 33 // ___ atrAha / uktaM bhavatA jaghanyaguNavarjAnAM snigdhAnAM rUkSeNa rUkSANAM ca snigdhena saha bandho bhavatIti / atha tulyaguNayoH kimatyantapratiSedha iti / atrocyate / na jaghanyaguNAnAmityadhikRtyedamucyate guNasAmye sadRzAnAm // 34 // guNasAmye sati sadRzAnA bandho na bhavati / tadyathA -tulyaguNasnigdhasya tulyaguNasnigdhena tulyaguNarUkSasya tulyaguNarUkSeNeti / atrAha / sadRzagrahaNaM kimapekSata iti / atrocyate / guNavaiSamye sadRzAnAM bandho bhavatIti // 34 // ___atrAha / kimavizeSeNa guNavaiSamye sadRzAnAM bandho bhavatIti / atrocyate yadhikAdiguNAnAM tu // 35 // vyadhikAdiguNAnAM tu sadRzAnAM bandho bhavati / tadyathA1 saMyuktayoH / 2 niyamaH / 3 a. 5 sU. 32. 4 dvAbhyAM guNavizeSAbhyAmanyasmAdadhiko yaH paramANuH sa AdiryeSAM te dyadhikAdiguNAH / guNazabdo'tra guNivacanaH / guNavanto guNAH paramANava ityarthaH / / Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhAdhyatattvArthAdhigamasUtreSu . 122 snigdhasya dviguNAdyadhikasnigdhena / dviguNAdyadhikasnigdhasya snigdhena / rUkSasyApi dviguNAdyadhikarUkSeNa / dviguNAdyadhikarUkSasya rUkSeNa / ekAdiguNAdhikayostu sadRzayorbandho na bhavati / atra tuzabdo vyAvRttivizeSaNArthaH pratiSedhaM vyAvartayati bandhaM ca vizeSayati // atrAha / paramANuSu skandheSu ca ye sparzAdayo guNAste kiM vyavasthitAsteSvAhAsvidavyavasthitA iti / atrocyate / avyavasthitAH / kutaH / pariNAmAt // 35 // atrAha / dvayorapi vadhyamAnayorguNavattve sati kathaM pariNAmo bhavatIti ucyate bandhe samAdhikau pAriNAmikau // 36 // bandhe sati samaguNasya samaguNaH pariNAmako bhavati / adhikaguNo hInasyati // 36 // atrAha / uktaM bhavatA 'dravyANi jIvAzca' iti / tatkimuddezata eva dravyANAM prasiddhirAhosvillakSaNato'pIti / atrocyate / lakSaNato'pi prasiddhiH / taducyate __ guNaparyAyavad dravyam // 37 // guNAn lakSaNato vakSyAmaH / bhAvAntaraM saMjJAntaraM ca pryaayH| tadubhayaM yatra vidyate tadravyam / guNaparyAyA asya santyasminvA santIti guNaparyAyavat // 37 // 1 bandhaH-saMyogaH / 2 a. 5 sU. 2. 3 avyAptyativyAptyasambhavadUSaNatrayarahitadharmo lakSaNam / 4 a. 5 sU. 40. 5 bhAvAdanyo bhAvAntaram / samabhirUDhanayAbhiprAyeNendanazakanapUrdAraNAdayo'rthavizeSA rUpAdayazca bhAvAntarA bhAvabhedAH saMjJAntarANAM pravRttI nimittbhuutaaH| saMjJA ntaraM cendrshkrpurndrruupaadi| Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pnycmo'dhyaayH| kAlazcetyeke // 38 // eke tvAcAryA byAcakSate kAlo'pi dravyamiti // 38 // so'nantasamayaH // 39 // sa caiSa kaalo'nntsmyH| tatraika eva vartamAnasamayaH / atItAnAgatayostvAnantyam // 39 // atrAha / uktaM bhavatA 'guNaparyAyavadrvya m' iti / tatra ke guNA iti / atrocyate dravyAzrayA nirguNA guNAH // 40 // dravyameSAmAzraya iti dravyAzrayAH / naiSAM guNAH santIti nirgunnaaH||40|| atrAha / uktaM bhavatA 'bandhe samAdhiko pAriNAmikau' iti tatra kaH pariNAma iti / atrocyate tadbhAvaH pariNAmaH // 41 // dharmAdInAM dravyANAM yathoktAnAM ca guNAnAM svabhAvaH svatattvaM prinnaamH||41|| 1 digambarAH 'kAlazca' iti tattvArtha (5-39) sUtreNa vyAcakSante / 2 ekasya nayasya bhedalakSaNasya pratipattAraH tadupayogAnanyatvAdeke anapekSitadravyAstikanayadarzanAH kAlazca dravyAntaraM bhavatItyAcakSate / . 3 atra TippaNakagranye digambarANAM khaNDanam / 4 a. 5 sU. 37. 5 santi guNAH kiMtu dravyAdavyatiricyamAnasvarUpAH / tadyadA dravyaM zuklAkAraNa pariNataM bhavati tadA kRSNAkArapariNAmo nAstIti sphuTaM nirguNatvamiti / 6 a. 5 sU. 36. Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu 124 sa dvividhH| anAdirAdimAMzca // 42 // tatrAnAdirarUpiSu dharmAdharmAkAzajIveSviti // 42 // rUpiSvAdimAn // 43 // rUpiSu tu dravyeSu AdimAn / pariNAmo'nekavidhaH sparzapariNAmAdiriti // 43 // yogopayogI jIveSu // 44 // jIveSvarUpiSvapi satsu yogopayogI pariNAmAvAdimantau bhavataH / tatropayogaH pUrvoktaH / yogastu parastA_kSyate // 44 // iti tattvArthAdhigame'rhatpravacanasaGgrahe paMcamo'dhyAyaH samAptaH // 5 // 1 a. 5 sU. 42. 2 a. 2 sU. 19. 3 a. 6 sU. 1. Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha SaSTho'dhyAyaH / atrAha / uktA jIvAjIvAH / athAsravaH ka ityAsrava - prasiddhyarthamidaM prakramyate kAyavAGmanaHkarma yogaH // 1 // kAyikaM karma vAcikaM karma mAnasaM karma ityeSa trividho yogo bhavati / sa ekezo dvividhaH / zubhAzubhazca / tatrAzubho hiMsAsyAbrahmAdIni kAyikaH / sAvadyAnRtaparuSapizunAdIni vAcikaH / abhidhyAyIpAdeyasUryAdIni mAnasaH / ato viparItaH zubha iti / 1 / sa AsravaH // 2 // sa eSa trividho'pi yoga AsravasaMjJo bhavati / zubhAzubhayoH karmaNorAsravaNAdAsravaH / saraHsalilIvAhinirvAhisrotovat ||2|| 1 ekazaH - pratyekam / 2 abrahma-maithunam / 3 AdizabdAd dahanachedanAlekhanahAsyadhAvanaprabhRtikarmavizeSAH kAyiko yogaH / 4 AdizabdAda satyachalazaThadaMbhAdi / 5 sattvaSvabhidrohAnudhyAnaM-- abhidhyA / 6 vyApAdaH - svopAyocchAdanAraMbhaH / 7 IrSyA - akSamA / 8 asUyA - krodhavizeSaH / 9 AdigrahaNAd abhimAnaharSazokadainyAdi / 10 ahiMsAsteyabrahmacaryAdikAyayogaH / asAvadyAdivacanamAgamavihitabhASaNaM ca vAcikayogaH / anabhidhyAdidharmazukladhyAnadhyAyiteti manoyogaH / 11 Asravati pravizati karma yena AtmanIti AsravaH karmabandhaheturiti bhAvaH / 12 yathA taTAke srotasAM salilAvAhanirvAhAbhyAM na kadAciccintyamAnA riktatA bhavati evamAtmani karmadRSTAntayojanA / ataeva niruddhasalilAgamadvArasya taDA - gasya riktiH suzraddheyA tathA saMvRtakarmaNo jIvasya / Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatattvAryAdhigamasUtreSu - zubhaH puNyasya // 3 // zubho yogaH puNyasyAsravo bhavati // 3 // azubhaH pApasya // 4 // tatra savedyAdi puNyaM vakSyate zeSa pApamiti // 4 // sakaSAyAkaSAyayoH sAmparAyike-paithayoH // 5 // sa eSa trividho'pi yogaH sakaSAyAkaSAyayoH sAmparAyikeryApathayorAtravo bhavati yathAsaGkhayaM yathAsambhavaM ca / sakaSAyasya yogaH sAmparAyikasya akaSAyasyeryApathasyaivaikasamayasthiteH // 5 // avratakaSAyendriyakriyAH paJcacatuHpaJcapaJcaviMzatisaMkhyAH pUrvasya bhedAH // 6 // pUrvasyota sUtrakramaprAmANyAtsAmparAyikasyAha / sAmparAyikasyAsravabhedAH paJca catvAraH paJca paJcaviMzatiriti bhavanti / paJca hiMsAnRtasteyAbrahmaparigrahAH / 'pramattayogAtprANavyaparopaNaM hiMsA' ityevamAdayo vakSyante / catvAraH krodhamAnamAyAlobhA anantAnubandhyAdayo vakSyante / paJca pramattasyandriyANi / paJcaviMzatiH 1 a. 8 sU. 26. 2 sakASAyikatrividhayogakRtakarmAgamanarUpatvaM sAMparAyikAsravasya lakSaNam / athavA saMsAraparibhrAntikAraNakatve sati yathAsaMbhavaM trividhayogakRtakarmAgamanarUpatvam / 3 akaSAyakRtatvaikasamayasthitikatvayoH satoryathAsaMbhavaM trividhayogakRtakarmAgamanarUpatvaM-aipithikAsavasya lakSaNam / 4 a. 6 sU. 5. 5 a. 7 sU. 8. 6 a. 8 sU. 10. 7 a. 2 sU. 20. Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127 ssssttho'dhyaayH| kriyAH / tatreme kriyApratyayA yathAsaMkhyaM pratetavyAH / tadyathAsamyaktvamithyAtvaprayogasamAdAna-pathAH kAyAdhikaraNapradoSaparitopanaprANAMtipAtAH darzanasparzanapratyayasamantApAtAnAbhogAH svahasta 1 jinasiddhagurvAdInAM / pUjAnamaskAravastrapAtrAdipradAnarUpavaiyAvRtyAbhivyaGgyatve sati samyaktvapravardhakatvaM / samyaktvakriyAyA lakSaNam / 2 tadviparItapravRttirUpatvaM mithyAkriyAlakSaNam / 3 gamanAgamanAdiceSTAviSayakapravRttinimittakatvaM prayogakriyAyA lakSaNam / 4 yogatrayakRtapudgalAdAnarUpatvaM samAdAnakriyAyA lakSaNam / athavA yoganivRttisamarthapudgalagrahaNarUpatvaM tatra dhAvanavalAnAdirUpaH kAyavyApAraH / puruSAnRtAdirUpo vAgvyApAraH / AbhidrohAdirUpo mnovyaapaarH| 5 IyApathakarmakAraNarUpatvamIryApathikakriyAyA lakSaNam / 6 kAyaceSTAvizeSarUpatvaM kAyikakriyAyA lakSaNam / 7 khaDgAdinivartanarUpatvamadhikaraNAkriyAyA lakSaNam / 8 mAtsaryakaraNarUpatvaM prAdveSikAkrayAyA lakSaNam / 9 duHkhotpAdanarUpatvaM paritApanyAH kriyAyA lakSaNam / 10 pramattayogAtprANAtipAtarUpatvaM prANAtipAtakriyAyA lakSaNam / 11 azvAdicitrakarmakriyAdarzanArtha gamanarUpatvaM dArTikyAH kriyAyA lakSaNam / 12 rAgAdinA jIvAdInAM spRzataH pRcchato yA kriyA tatkaraNarUpatvaM sparzanapratyAyikakriyAyA lakSaNam / 13 jIvAdInAzritya yA kriyA tatkaraNarUpatvaM pratItyakriyAyA lakSaNam / 14 harSavazAdazvarathAdikaM zlAghayato yA kriyA tatkaraNarUpatvaM sAmantopanipAtikyAH kriyAyA lakSaNam / 15 adRSTvA'pramRjya ca bhUmau vastrapAtrAdyAdAnanikSepAdirUpatvaM athavA upayogarAhityena kriyAyAM pravRttikaraNarUpatvaM anAbhagikakriyAyA lakSaNam / 16 svahastagRhItajIvAdinA jIvaM mArayato yA kriyA tatkaraNarUpatvaM svAhastikyAH kriyAyA lakSaNam Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu 128 nisargavidAraNAnayanAnavakAGkSa ArambhaparigrahamAyA~mithyAdarzanApatyAkhyAnakriyA iti // 6 // tIvramandajJAtAjJAtabhAvavI-dhikaraNavizeSebhyastadvizeSaH // 7 // sAMparAyikAsravANAM eSAmekonacatvAriMzatsAmparAyikANAM tIvrabhAvAt mandabhAvAjjJAtabhAvAdajJAtabhAvAvIryavizeSAdadhikaraNavizeSAca vizeSo bhavati / laghurlaghutaro laghutamastIvastIvratarastIvratama iti / tadvizeSAcca bandhavizeSo bhavati // 7 // atrAha / tIvramandAdayo bhAvA lokapratItAH vIryaM ca jIvasya kSAyopazamikaH kSAyiko vA bhAva ityuktam / athAdhikaraNaM kimiti atrocyate 1 yantrAdinA jIvAjIvAdIn nisRjato yA kriyA tatkaraNarUpatvaM naisargikyAH kriyAyA lakSaNam , athavA pApAdAnAdinA pravRttivizeSAbhyupagamakaraNarUpatvam / 2 anyAcaritapApAnAM prakAzanarUpatvaM vidAraNakriyAyA lakSaNam / 3 AnayanaM samuddizya svaparaiH kriyAkaraNarUpatvamAnayanakriyAyA lakSaNam / 4 jinoktakartavyavidhiSu pramAdavazato'nAdararUpatvamanavakAGkSakriyAyA lkssnnm| 5 chedanabhedanatADanatarjanAdikarmaviSayakapravRttikaraNarUpattvamArambhakriyAyA lakSaNam / 6 sacittAdidravyeSu mameti mamatvakaraNarUpatvaM parigrahakriyAyA lakSaNam / 7 dAmbhikavRttitayA manovAkAyAnAM pravRttau prerakatvaM mAyApratyayikakriyAyA lakSaNam / 8 cAritramohanIyodaye sati sAvadyayogAdiSu pravRttirUpatvamapratyAkhyAnAkayAyA lakSaNam / 9 prakRSTa karmabandhajaghanyakarmabandharUpapariNAmatAratamyopayogAnupayogapUrvakaprANAtipAtAdipravRttiparAkramavIryavizeSazastrAdyadhikaraNavizeSaiH sAMparAyikAsraveSu vizeSo draSTavyaH / 10 a. 2 sU. 4, 5. Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho'dhyAyaH / adhikaraNaM jIvAjIvAH // 8 // AdhikaraNaM dvividham / dravyAdhikaraNaM bhAvAdhikaraNaM ca / tatra dravyAdhikaraNaM chedanabhedanAdi zastraM ca darzavidham / bhAvAdhikaraNamaSTottarazatavidham / etadubhayaM jIvAdhikaraNamajIvAdhikaraNaM ca / / 8 / / tatraAdyaM saMrambhasamArambhArambhayogakRtakAritAnumataH kaSAyavizeSaistristristrizcatuzcaikazaH // 9 // Adyamiti sUtrakramaprAmANyAjjIvAdhikaraNamAha / tatsamAsatastrividham / saMrambhaH samArambha Arambha iti / etatpunarekazaH kAyavAmanoyogavizeSAttriAvidhaM bhavati / tadyathA--kAyasaMrambhaH vAksaMrambhaH manaHsaMrambhaH kAyasamArambhaH vAksamArambhaH manaHsamArambhaH kAyArambhaH vAgArambhaH manaArambha iti / etadapyekazaH kRtakAritAnumatavizeSAtrividhaM bhavati / tadyathA-kRtakAyasaMrambhaH kAritakAyasaMrambhaH anumatakAyasarambhaH kRtavAksaMrambhaH kAritavAksaMrambhaH anumatavAksaMrambhaH kRtamanaHsaMrambhaH kAritamanaHsaMrambhaH anumatamanaH 1 chedanadahanamAraNopaghAtasnehakSArAmlAnupayuktamanovAkAyalakSaNAdhikaraNabhedAt / chedanAdIni prsiddhaani| anupayuktaH sanmanovAkkAyAdinA yAM yAM ceSTAM niyati tayA tayA karma badhyata ityevaM rUpatvamanupayuktamanovAkAyalakSaNAdhikaraNasya lakSaNam / 2 bhAvaH tIvAdirUpAtmapariNAmaH sa evAdhikaraNaM bhAvAdhikaraNam / a. 6 sU. 9. . 3 prANAtipAtAdiviSayakasaMkalpAvezarUpatvaM saMraMbhasya lakSaNam / 4 prANAtipAtAdiviSayakasAdhanasaMnipAtajanitaparitApanAdirUpatvaM samAraMbhasya lakSaNam / 5 prANAtipAtAdirUpakriyAnivRttirUpatvamAraMbhasya lakSaNam Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatatvArthAdhigamasUtreSu 130 saMrambhaH evaM samArambhArambhAvapi // tadapi punarekazaH kaSAyavizeSAccaturvidham / tadyathA-krodhakRtakAyasaMrambhaH mAnakRtakAyasaMrambhaH mAyAkRtakAyasaMrambhaH lobhakRtakAyasaMrambhaH krodhakAritakAyasaMrambhaH mAnakAritakAyasaMrambhaH mAyAkAritakAyasaMrambhaH lobhakAritakAyasaMrambhaH krodhAnumatakAyasaMrambhaH mAnAnumatakAyasaMrambhaH mAyAnumatakAyasaMrambhaH lobhAnumatakAyasaMrambhaH / evaM vAGmanoyogAbhyAmapi vaktavyam / tathA samArambhArambhau / tadevaM jIvAdhikaraNaM samAsenekazaH SaTtriMzadvikalpaM bhavati / trividhamapyaSTottarazatavikalpaM bhavatIti // . saMrambhaH sakaSAyaH paritApanayA bhvetsmaarmbhH| - ArambhaH prANivadhastrividho yogastato jJeyaH // 9 // nivartanAnikSepasaMyoganisargA dvicaturdi tribhedAH prm||10|| paramiti sUtrakramaprAmANyAdajIvAdhikaraNamAha / tatsamAsatacaturvidham / tadyathA-nirvartanA nikSepaH saMyogo nisarga iti // tatra nirvartanAdhikaraNaM dvividhm|muulgunnnirvrtnaadhikrnnmuttrNgunnnirvrtnaadhikrnnN ca / tatra mUlaguNanirvartanAH paJca, zarIrANi vAGmanaHmANApAnAzca / uttaraguNanirvartanA kASThapustacitrakarmAdIni // nikSepAdhikaraNaM caturvidham / tadyathA-apratyavekSitanikSepAdhikaraNaM duHpramArjita 1 audArikazariraprAyogyavargaNAdravyarnirmApitaM yadaudArikasaMsthAnaM tatprathamasamayAdArabhya mUlaguNanirvartanAdhikaraNaM bhavati / 2 tAdRzasyaudArikasyAGgopAGgakarNavaidhAvayavasaMsthAnAdikaM tu mUlApekSayottaraguNanirvartanAdhikaraNaM bhavati / 3 apratyavekSitabhUpradeze nikSepya vastrAdivastuno nikSepakaraNarUpatvamapratyavekSitanikSepAdhikaraNasya lakSaNam / 4 duSpamArjitabhUpradeze nikSepya vastrAdivastuno duSpramArjitarajoharaNenApramArjitena bA nikSepakaraNarUpatvaM duSpramArjitanikSepAdhikaraNasya lakSaNam / Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 131 SaSTho'dhyAyaH / nikSepAdhikaraNaM sahasAnikSepAdhikaraNamanAbhoganikSepAdhikaraNamiti / saMyogAdhikaraNaM dvividham / bhaktapAnasaMyojanAdhikaraNamupakaraNasaMyojanAdhikaraNaM ca / nisargAdhikaraNaM trividham / kAyanisa~gadhikaraNaM vAGni~sargAdhikaraNaM manonisargAdhikaraNamiti // 10 // atrAha / uktaM bhavatA sakaSAyAkaSAyayoryogaH sAmparAyikeryApathayorA~va iti sAmparAyikaM cASTavidhaM vakSyate / tat kiM sarvasyAviziSTa Asrava AhosvitprativizeSo'stIti / atrocyate / satyapi yogatvAvizeSe prakRtiM kRtiM prApyAstravavizeSo bhavati / tadyathA 1 apramArjite duSpramArjite deze nikSepya vastuno nikSepakaraNarUpatvaM dezanikSepAdhikaraNasya lakSaNam / 2 anupayogapUrvakapratyavekSite supramArjite vA deze nikSepya vastuno nikSepakaraNarUpatvamanAbhogikanikSepAdhikaraNasya lakSaNam / 3 saMyojanaM mizrIkaraNaM / tacca saMyojanAdhikaraNaM dvividham / 4 nisarga utsargaH tyAga ityarthaH / zastrapATanAnijalapravezodbandhanaviSamayogAdibhiH zarIrasya tyAgakaraNarUpatvaM kAyanisargAdhikaraNasya lakSaNam / 5 bhASAtvenApAditavacanavargaNApudgalAnAmupadezAdibhistyAgakaraNarUpatvaM vAnasargAdhikaraNasya lakSaNam / 6 manastvena pariNatamanovargaNAdravyANAM cintanAdidvArA tyAgakaraNa rUpatvaM manonisargAdhikaraNasya lakSaNam / 7 a. 6 sU. 5. 8 a. 6 sU. 26. 1 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatatvArthAdhigamasUtreSu 132 tatpradoSanihnavamAtsaryAntarAyAsAdanopaghAtA jJAnadarzanA varaNayoH // 11 // - Asravo jJAnasya jJAnavatAM jJAnasAdhanAnAM ca pradoSo nihnavo mAtsaryamantarAya AsAdana upadhAta iti jJAnAvaraNAsravA bhavanti / etairhi jJAnAvaraNaM karma badhyate // evameva darzanAvaraNasyeti // 11 // duHkhazokatApAkrandanavadhaparidevanAnyAtmaparobhayasthAnyasa vedyasya // 12 // duHkhaM zokastApa AkrandanaM vadhaH paridevanamityAtmasaMsthAni parasya kriyamANAnyubhayozca kriyamANAnyasadvedyasyAsravA bhavantIti // 12 // bhUtavratyanukampA dAnaM sarAgasaMyamAdiyogaH zAntiH zaucamiti saddedyasya // 13 // sarvabhUtAnukampA aMgAriSvanagAriSu ca vratiSvanukampAvizeSo 1 a. 8 sU. 7, 8. 2 zAnisAdhvAdInAM jJAnasAdhakapustakAdhInAM ca pratyanIkatvenAniSTAcAraNarUpatya jJAnazAniviSayakAntarikA prItikaraNarUpatvaM vA pradoSasya lkssnnm| 3 na mayAtatsamIpe'dhItamityapalApakaraNarUpatvaM nihnavasya lkssnnm| 4 dAnAhe'pi zAne kutazcitkAraNAdayogyApAdanarUpatvaM mAtsaryasya lakSaNam / 5 jJAnAdhyayanAdInAM vyavacchedakaraNarUpatvamantarAyasya lakSaNam / 6 manovAgbhyAM jJAnasya varjanarUpatvamAsAdanasya lakSaNam / 7 prazastajJAnAdInAM doSodbhAvanarUpatvamupaghAtasya lakSaNam / 8 a. 8 sU. 7. 9 evamuktena prakAreNa darzanasya darzanavatAM darzanasAdhanAnAM ca pradoSAdaya AlasyAdayazca darzanAvaraNasyAsravA bhavanti / 10 a. 8 sU. 8. 11 a. 8 sU. 9. 12 a. 7 sU. 15. 13 a. 7 sU. 13. Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FREY anagAripratikRtiH / akabara bAdazAhamogala samrAT pR. 133 jagadguruzrIhIravijayasUrIzvaraH / Page #186 -------------------------------------------------------------------------- Page #187 -------------------------------------------------------------------------- Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevliprtikRtiH| pR. 133 minAja namaH puujyvrylbdhipaatrgnndhrshriigautmsvaamii| Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / SaSTho'dhyAyaH / dAnaM sarAgasaMyamaH saMyamAsaMyamo'kAmanirjarA bAlatapo yogaH zAntiH zaucamiti sadvedyasyAsravA bhavanti // 13 // kevalizrutasaGghadharmadevAvarNavAdo darzanamohasya // 14 // bhagavatAM paramarSINAM kevalinAmarhatyAktasya ca sAGgopAGgasya zrutasya cAturvarNyasya saGghasya paJcamahAvratasAdhanasya dharmasya caturvidhardhAnAM ca devAnAmavarNavAdo darzanamohasyAsravA iti // 14 // kaSAyodayAttIvAtmapariNAmazcAritramohasya // 15 // kaSAyodayAttIvrAtmapariNAmazcAritramohasyAtravo bhvti||15|| bahvArambhaparigrahatvaM ca nArakasyAyuSaH // 16 // bahvArambhatA bahuparigrahatA ca nArakasyAyuSa Asravo bhavati mAyA tairyagyonasya // 17 // mAyA tairyagyonasyAyuSa Asravo bhavati // 17 // alpArambhaparigrahatvaM svabhAvamArdavArjavaM ca maanusssy||18|| alpArambhaparigrahatvaM svabhAvamArdavArjavaM ca mAnuSasAyuSa Asravo bhavati // 18 // 1 a. 7 sU. 33. 2 a. 6 sU. 20. 3 a. 8 sa. 10. 4 sAdhu 2sAdhvI 3 zrAvaka 4 zrAvikAH / 5 a. 7 sU. 1. 6 a. 4 sU. 11, 12 13, 20. 7 a. 8 sU. 10. 8 a. 8 sU. 11. ... Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu niHzIlavratatvaM ca sarveSAm // 19 // niHzIlavratatvaM ca sarveSAM nArakatairyagyonamAnuSANAmAyuSAmAvo bhavati / yathoktAni ca // 19 // atha daivasyAyuSaH ka Asrava iti / atrocyate-sarAgasaMyamasaMyamAsaMyamAkAmanirjarAbAlatapAMsi daivasya / 20 / 134 saMyamo viratirvratamityanarthAntaram / 'hiMsAnRtesteyAbrahmaparigrahebhyo viratirvratam' iti vakSyate // saMyamAsaMyamo deshvirtirnnuvrtmitynrthaantrm| 'dezasarvato'NumahatI' ityapi vakSyate / / akAmanirjarA parAdhInatayAnurodhAccAkuzalanivRttirAhArAdinirodhazca / / bAlatapaH / bAlo mUDha ityanarthAntaram / tasya tapo bAlatapaH / taccAgnipravezamarutprapAtajalapravezAdi // tadevaM sarAgasaMyamaH saMyamA saMyamAdIni ca daivasyAyuSa AsravA bhavantIti // 20 // atha nAmnaH ka Asrava iti / atrocyateyogavakratA visaMvAdanaM cAzubhasya nAmnaH // 21 // kAyavAGmanoyogavakratA visaMvAdanaM cAzubhasya nAmna Asravo bhavatIti // 21 // viparItaM zubhasya // 22 // etadubhayaM viparItaM zubhasya nAmna Asravo bhavatIti ||22|| kiM cAnyat 1 a. 6 sU. 16, 17, 18. 2 a. 7 sU. 1. 3 a. 7 sU. 2. 4 a. 8 sU. 12. 5 a. 8 sU. 12. Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 SaSTho'dhyAyaH / darzanavizuddhivinayasaMpannatA zIlavateSvanaticAro'bhIkSNaM jJAnopayogasaMvegau zaktitastyAgataMpasI saGghasAdhusamAdhivaiyAvRtyaMkaraNamarhadAcAryabahuzrutapravacanabhaktirAvazyakAparihANArgaprabhAvanA pravacanavatsalatvamiti tIrthakRttvasya // 23 // 1 jinoktatattvAviSayakasamyagdarzane niHzaGkitatvAdyaSTAGgasevanarUpatvaM darzanavizuddhalakSaNam / 2 samyagjJAnAdau tadvatsu cAdarakaraNarUpatve sati mAnanivRttikaraNarUpatvaM vinayasampannatAyA lakSaNam / 3 utsargApavAdAtmakasarvajJapraNItasiddhAntAnusAritayA zIlavrataviSayakAnuSThAnakaraNarUpatvaM zIlaviSayakAnaticArasya lakSaNam / 4 pratikSaNaM vAcanApRcchanAnuprekSAmnAyadharmopadezairabhyasanakaraNarUpatvaM jJAnopayogasya lakSaNam / 5janmajarAmaraNAdiklezarUpasaMsArAt pratikSaNaM bhayapariNAmarUpatvaM saMvegasya lkssnnm| 6 vidhipUrvakasupAtrapradAnarUpatvaM tyAgasya lakSaNam / 7 karmatApanarUpatvaM tapaso lakSaNam / / 8 samyagjJAnAdInAmAdhArasya sAdhvAdirUpasaGghasyopadravAbhAvotpAdanarUpatvaM samAdhelakSaNam / 9 a. 9 sU. 24. 10 saGghasya samAdhikaraNaM,sAdhovaiyAvRtyakaraNaM,athavobhayoHsamAdhivayAvRtyakaraNaM. ahaMdAcAryabahuzrutapravacaneSu yathAsambhavamAzayazuddhipUrvakAnurAgarUpatvaM bhaktelakSaNam / 11 sakalasAvadyaviratirUpasAmAyikAdyAvazyakAnAM divasarAtrAbhyantare'vazyatayA kartavyAnuSThAnarUpatvaM, SaDAvazyakAnAM (sAmAyika-caturviMzatistava-vandanaka-pratikramaNakAyotsarga-pratyAkhyAnAni SaDAvazyakAni) yathAkAlAkaraNarUpatvaM vA AvazyakAparihANelakSaNam / 12 samyagdarzanAdimArgasya mAnaM parityajya karaNAkaraNopadezadvArA prakAzanaM mArgaprabhAvanAyA lakSaNam / 13 arhacchAsanAnuSThAyinAM zrutadharabAlavRddhatapasvizaikSakaglAnAdInAM saMyamAnuSThAnazrutAdhyayanAdyartha vastrapAtrabhaktapAnAdipradAnaM, dravyabhAvataH sAdhArmakasnehakaraNarUpatvaM vA pravacanavAtsalyasya lakSaNam / ete kurvANo jIvastIrthakaranAmakarma badhnAti / 14 a. 8 sU. 12. Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatastvArthAdhigamasUtreSu 136 paramaprakRSTA darzanavizuddhiH / vinayasaMpannatA ca / zIlavratevAtyantiko bhRzamapramAdo'naticAraH / abhIkSNaM jJAnopayogaH saMvegazca / yathAzaktitastyAgastapazca / saGghasya sAdhUnAM ca samAdhi - yAnRtyakaraNam / arhatsvAcAryeSu bahuzruteSu pravacane ca paramabhAvavizuddhiyuktA bhaktiH / sAmAyikAdInAmAvazyakAnAM bhAvato'nuSThAnasyAparihANiH / samyagdarzanAdermokSamArgasya nihatya mAnaM karaNopadezAbhyAM prabhAvanA / arhacchAsanAnuSThAyinAM zrutadharANAM bAlavRddhata - svizaikSaglAnAdInAM ca saGgrahopagrahAnugrahakAritvaM pravacanavatsalatvamiti / ete guNAH samastA vyastA vA tIrthakaranAmna AsravA 1 bhavantIti / / 23 / / parAtmanindAprazaMse sadasadguNAcchAdanodbhAvane ca nIce - 'gautrasya // 24 // paranindAtmaprazaMsA sadguNAcchAdanamasaguNodbhAvanaM cAtmaparobhayasthaM nIcairgotrasyAsravA bhavanti // 24 // tadviparyayo nIcairvRttyanutsekau cottarasya // 25 // uttarasyeti sUtrakramaprAmANyAduccairgotrasyAha / nIcairgotrAsravaviparyayo nIcairvRttiranutsekacoccairgotrasyA vA bhavanti / / 25 / / vighnakaraNamantarAyasya // 26 // dAnAdInAM vighnakaraNamantarAyasyAsravo bhavatIti / ete sAmparAyikasyASTavidhasya pRthak pRthagAssravavizeSA bhavantIti // 26 // iti tattvArthAdhigamasUtreSu SaSTho'dhyAyaH samAptaH ||6 // 12 a. 8 sU. 13. 3 a. 8 sU. 14. Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha sptmo'dhyaayH| atrAha / uktaM bhavatA sadyasyAsraveSu bhUtavratyanukampati, tatra kiM vrataM ko vA vratIti / atrocyatehiMsAnRtastayAbrahmaparigrahebhyo virativratam // 1 // hiMsAyA anRtavacanAtsteyAdabrahmataH parigrahAcca kAyavAGmanobhirvirativratam / viratirnAma jJAtvAbhyupetyAkaraNam / akaraNaM nivRttiruparamo viratirityanantaram // 1 // dezasarvato'NumahatI // 2 // ebhyo hiMsAdibhya ekadezaviratiraNuvrataM sarvato viratirmahAvratamiti // 2 // tatsthairyArtha bhAvanAH paJca paJca // 3 // tasya paJcavidhasya vratasya sthairyArthamekaikasya paJca paJca bhAvanA bhavanti / tadyathA-ahiMsAyAstAvadIryAsamitimanoguptireSaNAsamitirAdAnanikSepaNasamitirAlokitapAnabhojanamiti / satyavacanasyAnuvAcibhASaNaM krodhapatyAkhyAnaMlobhapratyAkhyAnamabhIrutvaM hAsyapratyAkhyAnamiti // asteyasyAnuvIya'vagrahayAcanamabhIkSNAvagrahayAcanametAva 1 a. 7 sU. 8, 9, 10, 11, 12 2 a. 9 sU. 5. 3 a. 9 sU. 4. 4 AlocanapUrvakaM bhASaNam / 5 a. 8 sU. 10, 6 AlocyAvagraho yaacniiyH| .. 18 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatattvArthAdhigamasUtraSu 138 dityavagrahAvadhAraNaM samAnadhArmikebhyo'vagrahayAcanamanujJApitapAnabhojanamiti // brahmacaryasya strIpazuSaNDakasaMsaktazayanAsanavarjanaM rAgasaMyuktastrIkathAvarjanaM strINAM manoharendriyAlokanavarjanaM pUrvaratAnusmaraNavarjanaM praNItarasabhojana varjanAmiti || AkiJcanasya paJcAnAmindriyArthAnAM sparzarasagandhavarNazabdAnAM manojJAnAM prAptau gAddharghavarjanamamanojJAnAM prAptau dveSavarjanamiti // 3 // kiM cAnyaditi / hiMsAdiSvihAmutra cApAyAvadyadarzanam // 4 // hiMsAdiSu paJcasvAstraveSvihAmutra cApAyadarzanamavadyadarzanaM ca bhAvayet / tadyathA / hiMsAyAstAvat hiMsro hi nityodvejanIyo nityAnubaddhavairazva / ihaiva vadhabandhapariklezAdInpratilabhate pretya cAzubhAM gatiM garhitazca bhavatIti hiMsAyA vyuparamaH zreyAn / tathAnRtavAdyazraddheyo bhavati / ihaiva jihvAchedAdInpratilabhate mithyAbhyAkhyAnaduHkhitebhyazva baddhavairebhyastadadhikAnduHkhahetunyAmoti pretya cAzubhAM gatiM garhitazca bhavatItyanRtavacanAvyuparamaH zreyAn / tathA stenaH paradravyaharaNaprasaktamatiH sarvasyodrejanIyo bhavatIti / ihaiva cAbhighAtavadhavandhana hastapAdakarNanAsottarauSThacchedana bhedana sarvasvaharaNavadhyayAtanamAraNAdInpratilabhate pretya cAzubhAM gatiM garhitazca bhavatIti steyAyuparamaH zreyAn // tathA'brahmacArI vibhramodbhAntacittaH viprakIrNendriyo mahAndho gaja iva niraGkuzaH zarma no labhate / mohAbhibhUtazca kAryAkAryAnabhijJo na kiMcidakuzalaM nArabhate / paradArAbhigamanakRtAMzca ihaiva vairAnubandhaliGgacchedana vadhabandhanadravyApahArAdInpratilabhate'pAyApretya cAzubhAM gatiM garhitazca bhavatItyabrahmaNo vyuparamaH zreyAniti // tathA parigrahavAn zakuniriva mAMsapezIhasto'nyeSAM kravyAdazakunAnAmiva tasrAdInAM gayo bhavati / arjanarakSaNaMkSayakRtAMzca doSAnprApnoti / na cAsya tRptirbhavatIndhanairivAgnerlobhAbhibhUtatvAcca kAryA Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 139 sptmo'dhyaayH| kAryAnapekSo bhavati / pretya cAzubhAM gatiM prApnoti lubdho'yamiti ca gArhato bhavatIti parigrahAdvayuparamaH zreyAn // 4 // kiM cAnyat duHkhameva vA // 5 // duHkhameva vA hiMsAdiSu bhAvayet // yathA mamApriyaM duHkhamevaM sarvasattvAnAmiti hiMsAyA vyuparamaH shreyaan|| yathA mama mithyAbhyAkhyAnenAbhyAkhyAtasya tIvra duHkha bhUtapUrva bhavati ca tathA sarvasattvAnAmiti anRtavacanAdvayuparamaH zreyAn // yathA mameSTadravyaviyoge duHkhaM bhUtapUrva bhavati ca tathA sarvasattvAnAmiti steyAdyuparamaH zreyAn // tathA rAgadveSAtmakatvAnmaithunaM duHkhameva / syAdetatsparzanasukhamiti tacca na / kutaH / vyAdhipratIkAratvAtkaNDUparigatavaccAbrahmavyAdhipratIkAratvAdasukhe hyasminsukhAbhimAno mUDhasya / tadyathA-tIvrayA tvakchoNitamAMsAnugatayA kaNDvA parigatAtmA kASThazakalaloSTazarkarAnakhazuktibhirvicchinnagAtro rudhirAH kaNDUyamAno duHkhameva sukhamiti manyate / tadvanmaithunopasevIti maithunAbyuparamaH zreyAn // tathA parigrahavAnaprAptaprAptanaSTeSu kAGkArakSaNazokodbhavaM duHkhameva prApnotIti parigrahAdvayuparamaH zreyAn / ityevaM bhAvayato vratino vrate sthairya bhavati // 5 // / kiM cAnyatmaitrIpramodakAruNyamAdhyasthAni sattvaguNAdhikaklizyamAnA vineyeSu // 6 // __ bhAvayedyathAsaGkhyam / maitrI sarvasattveSu / kSame'haM srvsttvaanaam| kSamaye'haM sarvasattvAn / maitrI me sarvasattveSu / vairaM mama na kenaciditi // pramodaM guNAdhikeSu / pramodo nAma vinayaprayogo vandanastutivarNavAdavaiyAvRttyakaraNAdibhiH samyaktvajJAna 1 varNavAdaH zlAghA / Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatattvAryAdhigamasUtreSu - 140 cAritratapodhikeSu sAdhuSu parAtmobhayakRtapUjAjanitaH sarvendriyAbhivyakto manaHpraharSa iti // kAruNyaM klizyamAneSu / kAruNyamanukampA dInAnugraha ityarthaH / tanmahAmohAbhibhUteSu matizrutavibhaGgAjJAnaparigateSu viSayatarSAgninA dandahyamAnamAnaseSu hitAhitaprAptiparihAraviparItapravRttiSu vividhaduHkhAditeSu dInakRpaNAnAthabAlamomuhaddheSu sattveSu bhAvayet / tathA hi bhAvayan hitopdeshaadibhistaannugRhnnaatiiti| mAdhyasthyamAvaneyeSu / mAdhyasthyamaudAsInyamupekSetyanAntaram / avineyA nAma mRtpiNDakASThakuDyabhUtA grahaNadhAraNavijJAnohApohaviyuktA mahAmohAbhibhUtA duSTAvagrAhitAzca / teSu mAdhyasthyaM bhAvayet / na hi tatra vaktuhitopadezasAphalyaM bhavati // 6 // kiM cAnyat / jagatkAyasvabhAvau ca saMvegavairAgyArtham // 7 // jagatkAyasvabhAvau ca bhAvayet saMvegavairAgyArtham / tatra jagasvabhAvo dravyANAmanAdyAdimatpariNAmayuktAH prAdurbhAvatirobhAvasthityanyatAnugrahavinAzAH / kAyasvabhAvo'nityatA duHkhahetutvaM niHsAratA'zucitvamiti // evaM hyasya bhAvayataH saMvego vairAgyaM ca bhavati / tatra saMvego nAma saMsArabhIrutvamArambhaparigraheSu doSadarzanAdaratidharme bahumAno dhArmikeSu ca dharmazravaNe dhArmikadarzane ca mana:prasAda uttarottaraguNapratipattau ca zraddheti // vairAgyaM nAma zarIrabhogasaMsAranirvedopazAntasya bAhyAbhyantareSUpAdhiSvanabhiSvaGgaH iti // 7 // 1 tarSaH-tRpipAseti / sa evAgniH paritApakAritvAt / 2 momuhaaH-kaahlaaH| 3 vRddhAH-saptatisaMvatsarasaMkhyAmatItya vartamAnAH / pariglAnendriyAH paripelavasmRtayaH / 4 audAsInyam / Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sptmo'dhyaayH| atrAha / uktaM bhavatA hiMsAdibhyo virativratamiti tatra kA hiMsA nAmati / atrocyate / pramattayogAtprANavyaparopaNaM hiMsA // 8 // pramatto yaH kAyavAGmanoyogaiH prANavyaparopaNaM karoti sA hiMsA / hiMsA mAraNaM prANAtipAtaH prANavadhaH dehAntarasaMkrAmaNaM prANavyaparopaNamityanAntaram // 8 // atrAha / athAnRtaM kimiti / atrocyate asadabhidhAnamanRtam // 9 // asaditi sadbhAvapratiSedho'rthAntaraM garhA ca // tatra sadbhAvanatiSedho nAma sadbhUtanihnavo'bhUtodbhAvanaM ca / tadyathA-nAstyAtmA nAsti paraloka ityAdi bhUtanihnavaH / zyAmAkataNDulamAtro'yamAtmA aGgaThaparvamAtro'yamAtmA AdityavarNo niHkriya ityevamAdyamabhUtodbhAvanam // arthAntaraM yo gAM bravItyazvamazvaM ca gauriti // gati hiMsApAruSyapaizunyAdiyuktaM vacaH satyamApa garhitamanRtameva bhavatIti // 9 // atrAha atha steyaM kimiti / atrocyate adattAdAnaM steyam // 10 // steyabuddhayA parairadattasya parigRhItasya tRNAdevyajAtasyAdAnaM steyam // 10 // atrAha / athAbrahma kimiti / atrocyate maithunamabrahma // 11 // strIpuMsayomithunabhAvo mithunakarma kA maithunaM tadabrahma // 11 // atrAha / atha parigrahaH ka iti / atrocyate1 a. 7 sU. 1 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu 142 mUrchA parigrahaH // 12 // cetanAvatsvacetaneSu ca bAhyAbhyantareSu dravyeSu mUrchA prigrhH| icchA prArthanA kAmo'bhilASaH kAMkSA gArtha mUrchatyanAntaram // 12 // atrAha / gRhNImastAvad vratAni / atha vratI ka iti / atrocyate niHzalyo vratI // 13 // mAyAnidAnamithyAdarzanazalyaistribhirviyukto niHzalyo vratI bhavati / vratAnyasya santIti vratI / tadevaM niHzalyo vratavAn vratI bhavatIti // 13 // agAryanagArazca // 14 // sa eSa vratI dvividho bhavati / agArI anagArazca / zrAvakaH zramaNazcetyarthaH // 14 // atrAha / ko'nayoH prativizeSa iti / atrocyate aNuvrato'gArI // 15 // . aNUnyasya vratAnItyaNuvrataH / tadevamaNuvratadharaHzrAvako'gArI vatI bhavati // 15 // kiM cAnyatdigdezAnarthadaNDaviratisAmAyikapauSadhopavAsopabhogapari bhogAtithisaMvibhAgavratasaMpannazca // 16 // ebhizca digvatAdibhiruttaravrataiH saMpanno'gArI vratI bhavati / tatra divrataM nAma tiryagUmadho vA dazAnAM dizAM yathAzakti gamanaparimANAbhigrahaH / tatparatazca sarvabhUteSvarthato'narthatazca srvsaavdyyognikssepH||deshvrtN nAmApavarakagRhagrAmasImAdiSu yathAzakti pravicArAya parimANAbhigrahaH / tatparatazca sarvabhUteSvarthato'nayaMtazca srvsaavdyyognikssepH||anrthdnnddo nAmopabhogaparibhogAvasyAgAriNo vrtino'rthH| Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamo'dhyAyaH / tadvyatirikto'narthaH / tadartho daNDo'narthadaNDaH / tadviratirvratam // sAmAyikaM nAmAbhigRhya kAlaM sarvasAvadyayoganikSepaH // pauSadhopavAso nAma pauSadhe upavAsaH pauSadhopavAsaH / pauSadhaM H parvetyanarthAntaram / so'STamIM caturdazIM paJcadazImanyatamAM vA tithimabhigRhya caturthIdyupavAsinA vyapagatasnAnAnulepanagandhamAlyAlaMkAreNa nyastasarvasAvadyayogena kuzasaMstAraphalakAdInAmanyatamaM saMstAramA - stIrya sthAnaM vIrAsananiSadyAnAM vAnyatamamAsthAya dharmajAgarikApareNAnuSTheyo bhavati / / upabhogaparibhogavataM nAmAzanapAnakhAdyasvAdyagandhamAlyAdInAmAcchAdanaprAvaraNAlaMkArazayanAsana gRhayAnavAhanAdInAM ca bahusAvadyAnAM varjanam / alpasAvadyAnAmapi parimANakaraNa - miti || atithisaMvibhAgo nAma nyAyAgatAnAM kalpanIyAnAmannapAnAdInAM dravyANAM dezakAlazraddhAsatkArakramopetaM parayAtmAnugrahabuddhayA saMyatebhyo dAnamiti // 16 // kiM cAnyaditi / mAraNAntikIM saMlakhanAM joSitA // 17 // 143 kAlasaMhanana daurbalyopasargadoSAddharmAvazyakaparihANi vAbhito jJAtvAvamaudaryacaturthaSaSThASTamabhaktAdibhirAtmAnaM saMlikhya saMyamaM prati 1 poSadhazabdaH parvavAcakaH / poSaM dhatte puSNAti vA dharmAniti niruktAt / 2 pRthagjanasyAniyatAni bhaktAni / mumukSUNAM sakRd bhojanam / madhyamajanasya bhaktadvayam / tatra madhyamAM pratipattimAzritya caturthAditapogaNanA / atIte'hani bhuktvA pratyAkhyAnamityeko bhojanakAlaH / dvitIye'hani bhaktadvayacchedaH / tRtIye'hani caturtha - bhaktakAle bhukta iti caturthabhaktamucyate / eka upavAsaH / AdigrahaNAt pUrvagaNanayaiva SaSThASTamAdi samastatapovikalpagrahaNam / 3 niSadyA - samasphignivezanaM paryaMtabandhAdi / 4 maryAdAkaraNam / Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu 144 padyottamavratasaMpannazcaturvidhAhAraM pratyAkhyAya yAvajjIvaM bhAvanAnuprekSAparaH smRtisamAdhibahulo mAraNAntikIM saMlekhanAM joSitA uttamArthasyArAdhako bhvtiiti|| ___ etAni digvatAdIni zIlAni bhavanti / 'niHzalyo vratI' iti vacanAduktaM bhavati vratI niyataM samyagdRSTiriti // 17 // zaGkAkAGkSAvicikitsAnyadRSTiprazaMsAsaMstavAH __smygdRsstterticaaraaH||18|| zaGkA kAGkSA vicikitsA anyadRSTiprazaMsA saMstavaH ityete paJca samyagdRSTeratIcArA bhavanti / aticAro vyatikramaH skhalanamityanAntaram // adhigatajIvAjIvAditattvasyApi bhagavataH zAsanaM bhAvato'bhiprapannasyAsaMhAryamateH samyagdRSTerahamokteSu atyantasUkSmevatIndriyeSu kevalAgamagrAhyeSvartheSu yaH saMdeho bhavati evaM syAdevaM na syAditi sA zaGkA // aihalaukikapAralaukikeSu viSayeSvAzaMsA kAGkSA / so'ticAraH samyagdRSTeH / kutaH / kAGkitA hyavicAritaguNadoSaH samayamatikrAmati // vicikitsA nAma idamapyastIdamapIti mativiplatiH // anyadRSTirityarhacchAsanavyatiriktAM dRSTimAha / sA dvividhA / abhihItA anabhigRhItA ca / tadyuktAnAM kriyAvA 1 (1) azanaM-saktumadgAkSIradadhyAdi (2) pAnaM khajUradrAkSApAnakoSNapAnakAdi (3) svAdima-guDacArukulikAkhaNDekSuzarkarAdi / (4) svAdima-elAphalakarpUralavaGgapUgIphalanAgarAdi / 2 a. 7 sU. 13. 3 jinavacanavyatiriktA dRSTiH-anyadRSTiH / asarvajJapraNItavacanAbhiratiH / 4 abhimukhaM gRhItA / idameva tattvamiti buddhavacanaM sAMkhyaM kaNAdAdivacanaM vaa| 5 naikApyAbhimukhyena gRhItA sarvapravacaneSveva sAdhudRSTiranabhigRhItamithyAdRSTirityarthaH / sarvameva yuktyupapannamayuktikaM cAsamatayA manyate mauDhyAt / / 6 kriyA kadhInA na kartA vinA kriyAyAH saMbhavaH / iti kriyAmAtmasamavAyinI ye vadanti tcchiilaaH| Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 sptmo'dhyaayH| dinAmakriyAvAdinAmajJAnikAnAM vainayikAnAM ca prazaMsAsaMstavau samyagdRSTeraticAra iti / atrAha / prazaMsAsaMstavayoH kaH prativizeSa iti / atrocyate / jJAnadarzanaguNaprakarSodbhAvanaM bhAvataH prazaMsA / saMstavastu sopaMdhaM nirupadhaM bhUtAbhUtaguNavacana miti // 18 // __ vratazIleSu paJca paJca yathAkramam // 19 // vrateSu paJcasu zIleSu ca saptasu paJca pazcAticArA bhavanti yathAkramamiti UrdhvaM yadvakSyAmaH // 19 // tadyathAbandhavadhavicchedAtibhArAropaNAnnapAnanirodhAH // 20 // trasasthAvarANAM jIvAnAM bandhavadhau, tvakchedaH kASThAdInAM, puruSahastyazvagomAhaSAdInAM cAtibhArAropaNaM, teSAmeva cAnapAnanirodhaH, ahiMsAvratasyAticArA bhavanti // 20 // mithyopadezarahasyAbhyAkhyAnakUTalekhakriyAnyAsApahArasAkAramantrabhedAH // 21 // __ ete paJca mithyopadezAdayaH satyavacanasyAticArA bhavanti / tatra mithyopadezo nAma pramattavacanamayathArthavacanopadezo vivAdeSvatiseMdhAnopadeza ityevmaadiH|| rahasyAbhyAkhyAnaM nAma strIpuMsayoH paraspareNAnyasya vA rAgasaMyuktaM hAsyakrIDAsaGgAdibhI rahasyenAbhizaM 1 vinayena caranti vaiyikAH / samavadhRtaliGgAcArazAstravinayapratipattilakSaNA vinayapradhAnAH kAyena vAcA manasA dAnena ca caturbhiH prakAraiH suranRpatiyatijJAtisthavirAdhamamAtRpitRSu saparyA vidadhati / 2 sakapaTam / 3 niSkapaTam / 4 satyAsatyaguNakathanam / 5 kalahe'nyatarasyAtisaMdhAnopAyaM vaJcanopAyamupadizati / Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu sanam // kUTalekhakriyA lokamatItA // nyAsApahAro vismaraNakRtaparanikSepagrahaNam // sAkAramantrabhedaH paizunyaM guhyamantrabhedazca // 21 // stanaprayogatadAhRtAdAnaviruddharAjyAtikramahInAdhikamAnonmAnapratirUpakavyavahArAH // 22 // ete paJcAsteyavratasyAticArA bhavanti / tatra steneSu hirnnyaadipryogH||stenairaahRtsy dravyasya mudhA krayeNa vA grahaNaM tadAhRtAdAnam // viruddharAjyAtikramazcAsteyavratasyAticAraH / viruddha hi rAjye sarvameva steyayuktamAdAnaM bhavati // hInAdhikamAnonmAnapratirUpakavyavahAraH kUTatulAkUTamAnavaJcanAdiyuktaH krayo vikrayo vRddhiprayogazca / pratirUpakavyavahAro nAma suvarNarUpyAdInAM dravyANAM pratirUpakakriyA vyAjIkaraNAni cetyete paJcAsteyavratasyAticArA bhvnti|22| paravivAhakaraNetvaraparigRhItAparigRhItAgamanAnaGgakrIDAtIvrakAmAbhinivezAH // 23 // ___paravivAhakaraNamitvaraparigRhItAgamanamaparigRhItAgamanamanaGgakrIDA tIvakAmAbhiniveza ityete paJca brahmacaryavratasyAticArA bhavanti // 23 // kSetravAstuhiraNyasuvarNadhanadhAnyadAsIdAsakupyapramANAtikramAH // 24 // kSetravAstupramANAtikramaH hiraNyasuvarNapramANAtikramaH dhana. dhAnyapramANAtikramaH dAsIdAsapramANAtikramaH kupyapramANAtikrama ityete paJcecchAparimANavratasyAticArA bhavanti // 24 // 1 itvarI-kulaTA / pratipuruSagamanazIlAyAM sAdhAraNastriyAM kiMcitkAlaM bhATipradAnAdinA grahaNapUrvakagamanapUrvakagamanatvamitvaragamanasya lakSaNam / Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamo'dhyAyaH / UrdhvAdhastiryagvyatikramakSetravRddhismRtyantardhAnAni // 25 // UrdhvavyatikramaH adhovyatikramaH tiryagvyatikramaH kSetravRddhiH smRtyantardhAnamityete paJca digvratasyAticArA bhavanti / smRtyantardhAnaM nAma smRtebhraMzo'ntardhAnAmati / / 25 / / AnayanapreSya prayogazabdarUpAnupAtapudgalakSepAH // 26 // 147 dravyasyAnayanaM preSyaprayogaH zabdAnupAtaH rUpAnupAta: pudgalakSepa ityete paJca dezavratasyAticArA bhavanti // 26 // kandarpakaukucyamaukharyAsamIkSyAdhikaraNopabhogAdhi katvAni // 27 // kandarpaH kaukucyaM maukharyamasamIkSyAdhikaraNamupabhogAdhikatvamityete paJcAnarthadaNDavirativratasyAticArA bhavanti / tatra kandarpo nAma rAgasaMyukto'sabhyo vAkprayogo hAsyaM ca // kaukucyaM nAma etadevobhayaM duSTakAyapracArasaMyuktam || maukharyamasaMbaddhabahupralApitvam / asamIkSyAdhikaraNaM lokamatItam / upabhogAdhikatvaM ceti // 27 // yogaduSpraNidhAnAnAdarasmRtyanupasthApanAni // 28 // kAya duSpraNidhAnaM vAgduSpraNidhAnaM manoduSpraNidhAnamanAdaraH smRtyanupasthApanamityete paJca sAmAyikavratasyAticArA bhavanti / 28 | 1 zarIrAvayavAnAM pANipAdAdInAmanibhRtatAvasthApanarUpatvam / 2 varNasaMskArAbhAve sati arthAnavagamarUpatvam / 3 krodhalobhAdikAryavyAsaMgajanyasaMbhramarUpatvam / 4 anutsAhaH 5 smRtyabhAvaH / Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatastvArthAdhigamasUtreSu apratyavekSitApramArjitotsargAdAnanikSepasaMstAropakramaNAnA darasmRtyanupasthApanAni // 29 // apratyavekSitApramArjite utsargaH apratyavekSitApramArjitasyAdAnanikSepau apratyavekSitApramArjitaH saMstAropakramaH anAdaraH smRtyanupasthAnAmityete paJca pauSadhopavAsasyAticArA bhavanti // 29 // sacittasaMbaddhasaMmizrAbhiSavaduSpakkAhArAH // 30 // sacittAhAraH sacitasaMbaddhAhAraH sacittai saMmizrAhAraH abhipavahAraH duSpakIhAra ityete paJcopabhogavratasyAticArA bhavanti // 30 // sacittanikSepapidhAnaparavyapadezamAtsaryakAlAtikramAH // 31 // annAderdravyajAtasya sacitte nikSepaH sacittapidhAnaM parasyedamiti paravyapadezamAtsarya kAlAtikrama ityete paJcAtithisaMvibhAgayAticArA bhavanti // 31 // jIvitamaraNAzaMsAmitrAnurAgasukhAnubandhanidAna karaNAni // 32 // jIvitAzaMsI maraNAzaMsA mitrAnurAgaH sukhAnubandho nidAnakaraNamityete mAraNAntikasaMlekhanAyAH paJcAticArA bhavanti // 148 1 pratyavekSaNaM cakSuSA nirIkSaNaM sthaNDilasya sacittAcittamizrasthAvarajaMgamajantu zUnyasya / 2 pramArjanaM vastraprAntAdinA vizuddhayartham / 3 mUlakandalyAdInAM pRthvIkAyAnAM vA sacittanAmAhAraH / 4 sacittena saMbaddhaM karkaTika pakvabadarodumbarAmraphalAdi bhakSayataH sacittasaMbaddhA hAratvam / 5 sacittena saMmizrAhAraH - puSpaphalavrIhitilAdinA mizraH / modakAdikhAdyasya vA pipIlikAdisUkSmajantumizrasyAbhyavahAraH / 6 surAsauvIrakamAMsaprakAraparNAdyanekadravyasaMdhAnaniSpannaH / 7 duHpakkaM mandapakvamabhinnatandulaloSThayavagodhUmasthUlamaNDakAdi / tasyAbhyavahAre aihikapratyavAyakArI yAvatA vAMzena sacetanastAvatA paralokamapyupahanti / 8 AzaMsA - abhilASA / Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 149 sptmo'dhyaayH| tadeteSu samyaktvavratazIlavyatikramasthAneSu paJcaSaSTiSvaticArasthAneSu apramAdo nyAya iti // 32 // atrAha / uktAni vratAni vatinazca / atha dAnaM kimiti / atrocyate anugrahArthaM svasyAtisargo dAnam // 33 // AtmaparAnugrahArtha svasya dravyajAtasyAnapAnavastrAdeH pAtre'tisargo dAnam // 33 // vidhidravyadAtRpAtravizeSAttadvizeSaH // 34 // vidhivizeSAda dravyavizeSAd dAtRvizeSAtpAtravizeSAcca tasya dAnadharmasya vizeSo bhavati / tadvizeSAcca phalavizeSaH / tatra vidhivizeSo nAma dezakAlasaMpacchraddhAsatkArakramAH kalpanIyatvamityevamAdiH // dravyavizeSo'nnAdInAmeva sArajAtiguNotkarSayogaH // dAtRvizeSaH pratigrahItaryanasUyA, tyAge'viSAdaH aparibhAvitA, ditsato dadato dattavatazca prItiyogaH, kuzalAbhisaMdhitA, dRSTaphalAnapekSitA nirupadhatvamanidAnatvamiti // pAtravizeSaH samyagdarzanajJAnacAritratapaH saMpannatA iti // 34 // iti tattvArthadhigame'hatpravacanasaGgrahe saptamo'dhyAyaH smaaptH||7|| 1 vijitendriyakaSAyaH svAdhyAyatapodhyAnasamAdhibhAk mUlottaraguNasaMpadupetaH paatraamissyte| Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ assttmo'dhyaayH| ukta AsravaH bandhaM vakSyAmaH / tatprasiddhayarthamidamucyate / mithyAdarzanAviratipramAdakaSAyayogA bandhahetavaH // 1 // ___mithyAdarzanaM AviratiH pramAdaH kaSAyA yogA ityete paJca bandhahetavo bhavanti / tatra samyagdarzanAdviparItaM mithyAdarzanam / tad dvividhamabhigRhItamanabhigRhItaM ca / tatrAbhyupetyAsamyagdarzanaparigraho'bhigRhItamajJAnikAdInAM trayANAM triSaSTAnAM kuvAdizatAnAm / __ 1 ajJAnaM abhyupagamadvAreNa yeSAmasti te ajJAnikAH ta eva vAdino'jJAnikavAdi. naH, ajJAnameva zreya ityevaM pratijJA ityarthaH, vinaya eva vainayikaM tadeva niHzreyasAyetyevaMvAdino vainayikavAdina iti / etabhedasaMkhyA ceyam ' asiyasayaM kiriyANaM akiriyavAINa hoi culasII / annANiya sattaThI veNaiyANaM ca battIsA // 1 // ' ( kriyAvAdinAM azItyadhikaM zataM AkriyAvAdinAM caturazItirajJAninAM saptaSaSTiH vainAyakAnAM dvaatriNsht||1|| iti) tatrAzItyadhikaM zataM, kriyAvAdinAM bhavati, idaM cAmunopAyenAvagantavyam jIvAjIvAzravasaMvarabandhanirjarApuNyApuNyamokSAkhyAna navapadArthAn viracayya paripATyA jIvapadArthasyAdhaH svaparabhedAvupanyasanIyau tayoradho nityAnityabhedau tayorapyadhaH kAlezvarAtmaniyatisvabhAvabhedAH paJca nyasanIyAH, punazcetthaM vikalpAH kartavyAH-asti jIvaH svato nityaH kAlata ityeko vikalpaH, vikalpArthazvAyam-vidyate khalvayamAtmA svena rUpeNa na parApekSayA vhasvatvadIrghatve iva nityazca kAlavAdinaH, uktenaivAbhilApena dvitIyo vikalpa IzvarakAraNinaH, tRtIyo vikalpa AtmavAdinaH 'puruSa evedaM ni' mityAdi pratipatturiti, caturtho niyativAdinaH, niyatizca-padArthAnAmavazyantayA yadyathA bhavane prayojakakauti paJcamaH svabhAvavAdinaH / evaM svata ajahatA labdhAH paJca vikalpAH, parata ityanenApi paJcaiva labhyante, tatra parata ityasyAyamarthaH-iha sarvapadArthAnAM pararUpApekSaH svarUpaparicchedo yathA vhasvatvAdyapekSo dIrghatvAdiparicchedaH. evameva cAtmanaH stambhakumbhAdIn samIkSya tanyatirikte hi vastunyAtmabuddhiH pravartata ityato yadAtmanaH svarUpaM tatparata evAvadhAryate na svata iti, nityatvAparityAgena caite dazavikalpAH, evamanityatvenApi dazaiva, evaM viMzativipadArthena labdhAH ajIvAdiSvapyaSTasvevameva pratipadaM viMzatirvikalpAnAmato viMzatirnavaguNA zatamazItyuttaraM kriyAvAdinAmiti / ete ca vikalpA ekaikazo na labhyante zIlAGgavediti / tathA akriyAvAdinAM tu caturazItirdraSTavyA, evaM ceyaM puNyApuNyavivarjitapadArtha Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 151 aSTamo'dhyAyaH / saptakanyAsastathaiva jIvasyAdhaH svapararUpavikalpadvayopanyAsaH, asattvAdAtmano nityAnityabhedau na staH, kAlAdInAM tu paMcAnAM SaSThI yadRcchA nyasyate, iyaM cAnabhisandhipUrvikArthaprAptiriti, pazcAdvikalpAbhilApa:-nAsti jIvaH svataH kAlata ityeko vikalpaH, evamIzvarAdibhirapi yadRcchAvasAnaiH sarve SaDvikalpAH, tathA nAsti jIvaH parataH kAlata iti SaDeva vikalpA ityekatra dvAdaza, evamajIvAdiSvapi SaTsu pratyekaM dvAdaza vikalpAH, evaM ca dvAdaza saptaguNAzcaturazItivikalpAH nAstikAnAmiti / ajJAnikAnAM tu saptaSaSTirbhavati, iyaM cAmunopAyena draSTavyA-tatra jIvAjIvAdIn navapadArthAn pUrvavat vyavasthApya paryante cotpattimupanyasyAdhaH sapta sadAdaya upanyasanIyAH / sattva 1masattvaM sadasatvaM3avAcyatvaM 4 sadavAcyatvaM 5 asadavAcyatvaM 6 sadasadavAcyatva 7 miti, tata ete nava saptakAH triSaSTiH, utpattestu catvAra eva AdyA vikalpAH, tadyathA-sattva 1 masattvaM 2 sadasattvaM 3 avAcyatvaM 4 ceti, triSaSTimadhye kSiptAH saptaSaSTirbhavanti / vikalpAbhilApazcaivaM-ko jAnAti jIvaH sanniti kiM vA tena jJAtenetyeko vikalpaH, evamasadAdayo'pi vAcyAH, tathA satI bhAvotpattiriti ko jAnAti kiM vA anayA jJAtayA ? evamasatI sadasatI avaktavyA ceti, sattvAdisaptabhaMgyAzcAyamarthaH-svarUpamAtrApekSayA vastunaH sattvaM 1 svarUpamAtrApekSayA tvasattvaM 2 tathA ekasya ghaTAdidravyadezasya grIvAdeH sadbhAvaparyAyeNa grIvatvAdinAdiSTasya sattvAttathA ghaTAdidravyadezasyAparasya budhnAderasadbhAvaparyAyeNa vRttatvAdinA paragataparyAyeNaivAdiSTasyAsattvAt vastunaH sadasattvam 3 tathA sakalasyaivAkhaNDitasya ghaTAdivastuno'rthAntarabhUtaiH paTAdiparyAyairnijaizcordhvakuNDalauSThAyatavRttagrIvAdibhiyugapadvivakSitasya sattvenAsattvena vA vaktumazakyatvAt tasya ghaTAdevyasyAvaktavyatvam 4 tathA ghaTAdidravyasyaikadezasya sadbhAvaparyAyairAdiSTasya sattvAdaparasya svaparaparyAyairyugapadAdiSTatayA sattvenAsattvena vA vaktumazakyatvAt ghaTAdidravyasya sadavaktavyamiti 5 tathA tasyaiva ghaTAdidravyasyaikadezasya paraparyAyairAdiSTasyAsattvAdaparadezasya svaparaparyAyairyugapadAdiSTatvena tathaiva vaktumazakyatvAt tasya ghaTAderasadavaktavyatvam 6 tathA ghaTAdidravyasyaikadezasya svaparyAyairAdiSTatvena sattvAdaparasya paraparyAyairAdiSTatayA asattvAdanyasya svaparaparyAyairyugapadAdiSTasya tathaiva vaktumazakyatvenAvaktavyatvAt tasya ghaTAdidravyasya sadasadavaktavyatvamiti 7 iha ca prathamAdvitIyacaturthA akhaNDavastvAzritAH zeSAzcatvAro vastudezAzritA darzitAH, tathAnyaistRtIyo'pi vikalpo khaNDavastvAzrita evoktaH, tathAhi-akhaNDasya vastunaH svaparyAyaiH paraparyAyaizca vivakSitasya sadasattvamiti, ataevAbhihitamAcAraTIkAyAm 'iha cotpattimaGgIkRtyottaravikalpatrayaM na sambhavati, padArthAvayavApekSatvAt tasyotpattezcAvayavAbhAvAt' iti, evamajJAnikAnAM saptaSaSTirbhavati iti / vainayikAnAM ca dvAtriMzat sA caivamavaseyA-suranRpatiyatijJAtisthavirAdhamamAtRpitRNAM pratyekaM kAyena vAcA manasA dAnena ca dezakAlopapannena vinayaH kAryaH ityete catvAro bhedAH surAdiSvaSTAsu sthAneSu bhavanti te caikatra mIlitA dvAtriMzAditi, sarvasaMkhyA punareteSAM trINi zatAni triSaSTayadhikAnIti / Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu 152 zeSamanabhigRhItam // yathoktAyA virtrvipriitaa'virtiH|| pramAdaH smRtyanavasthAnaM kuzaleSvanAdaro yogaduSpaNidhAnaM caiSa pramAdaH // kaSAyA mohanIye vakSyante yogastrividhaH pUrvoktaH // eSAM mithyAdarzanAdInAM bandhahetUnAM pUrvasminpUrvasminsati niyatamuttareSAM bhAvaH / uttarottarabhAve tu pUrveSAmaniyama iti // 1 // sakaSAyatvAjIvaH karmaNo yogyAnpudgalAnAdatte // 2 // sakaSAyatvAjIvaH karmaNo yogyAn pudgalAn Adatte / karmayogyAniti aSTavidhe pudgalagrahaNakarmazarIragrahaNayogyAni / nAmapratyayAH sarvato yogavizeSAditi vakSyate // 2 // sa bandhaH // 3 // sa eSa karmazarIrapudgalagrahaNakRto bandho bhavati // 3 // sa punshcturvidhH| prakRtisthityanubhAvapradezAstadvidhayaH // 4 // prakRtibandhaH sthitibandhaH anubhAvabandhaH pradezabandhaH iti||4|| tatra-- 1 a. 8 sU. 10. 2 a. 6 sU. 1. 3 a. 8 sU. 25. 4 bandhaH-jIvasya karmapudgalasaMzleSaH sa caturdhA 1 sthityanubhAvapradezabandhAnAM yaH samudAyaH sa prakRtibandhaH 2 adhyavasAyavizeSagRhItasya karmadalIkasya yat sthitikAlaniyamanaM sa sthitibandhaH 3 karmapudgalAnAmeva zubho'zubho vA ghAtyaghAtI vA yo rasaH so'nubhAvabandho rasabandha ityarthaH 4 karmapudgalAnAmeva yadgrahaNaM sthitirasanirapekSaM dalikasaMkhyAprAdhAnyenaiva karoti sa pradezabandhaH uktaM ca 'prakRtiH samudAyaH syAt sthitiH kAlAvadhAraNam / anubhAvo rasaH proktaH pradezo dalasaJcayaH // 1 // ' iti / Page #209 -------------------------------------------------------------------------- Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dr Relast .D.P. jnyaanaavrnniiykrm-aavrnnmitysyaarthH-tirskrinnii| yathA vastreNAvRtAyA mUrterAkArAdikaM na dRzyate tathA Atmani vidyamAnA sarvApi kevalajJAnotpAdanazaktiranena karmaNA tiraskariNIsvarUpeNa smaatriyte| pR. 153 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 153 assttmo'dhyaayH| Ayo jJAnadarzanAvaraNavedanIyamohanIyAyuSkanAmagotrA ntarAyAH // 5 // Adya iti sUtrakramaprAmANyAtprakRtibandhamAha / so'STavidhaH / tadyathA / jJAnAvaraNaM darzanAvaraNaM vedanIyaM mohanIyaM AyuSkaM nAma gotraM antarAyamiti // 5 // kiM cAnyatpaJcanavadvayaSTAviMzaticaturdvicatvAriMzavdipazcabhedA yathAkramam // 6 // sa eSa prakRtibandho'STavidho'pi punarekazaH paJcabhedaH navabhedaH vibhedaH aSTAviMzatibhedaH caturbhedaH dvicatvAriMzadbhedaH vibhedaH paJcabheda iti yathAkramaM pratyetavyam // 6 // ita uttaraM yadvakSyAmaH / tadyathA matyAdInAm // 7 // jJAnAvaraNaM paJcavidhaM bhavati / matyAdInAM jJAnAnAmAvaraNAni paJca vikalpAMzcaikaza iti // 7 // 1 (1) aSTAviMzatibhedabhinnaM matijJAnaM yenAviyate tanmatijJAnAvaraNaM dezaghAti, locnpttvt| (2) zrotropalabdhirUpazrutajJAnaM yenAtriyate tat zrutajJAnAvaraNam tadapi dezaghAti bhavati(3) indriyAnindriyanirapekSatve sati Atmano'vadhijJAnAvaraNakSayopazamajanyapugalaviSayakaprakAzAvirbhAvarUpaM avadhizAnaM yenAniyate tadavadhijJAnAvaraNam tadapi deshghaati| (4) sAkSAdAtmano manodravyaparyAyAn nimittIkRtya manuSyakSetrAbhyansaravartisaMzipaMcendriyamanogrAhiprakAzavizeSarUpaM manaHparyAyajJAnaM yenAbriyate tanmanaHparyAyazAnAvaraNam , tadapi dezaghAti / (5) kevalajJAnAvaraNakSayasamudbhUtamAtmaprakAzasvarUpaM kevalajJAnaM yenAtriyate tatkevalajJAnAvaraNam , tacca sarvaghAti bhavati / 20 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatatvAryAdhigamasUtreSu . 154 cakSuracakSuravadhikevalAnAM nidrAnidrAnidrApracalApracalApracalAstyAnagRddhivedanIyAni ca // 8 // 1 cakSurdarzanAvaraNaM 2 acakSurdarzanAvaraNaM 3 avadhidarzanAvaraNaM 4 kevaladarzanAvaraNaM 5 nidrAvedanIyaM 6 nidrAnidrAvedanIyaM 7 pracalAvedanIyaM 8 pracalApracalAvedanIyaM 9 styAnagRddhivedanIyamiti darzanAvaraNaM navabhedaM bhavati // 8 // __sadasavedye // 9 // sadvedyaM asadvedyaM ca vedanIyaM dvibhedaM bhavati // 9 // darzanacAritramAhanIyakaSAyanokaSAyavedanIyAkhyAstridviSoDazanavabhedAH samyakatvamithyAtvatadubhayAni kaSAyanokaSAyAvanantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNasaMjvalanavikalpAzcaikazaH krodhamAnamAyAlobhAH hAsyaratyaratizokabhayajugupsAstrIpuMnapuMsakavedAH // 10 // (1) pazatyanenAtmeti cakSuH sarvamevendriyamAtmanaH sAmAnyavizeSabodhasvabhAvasya karaNaM tadvArakaM yatsAmAnyamAtropalambhanamAtmapariNatirUpaM cakSudarzanam, tadghAti cakSurdarzanAvaraNam tacca dezaghAti bhavati / (2) zeSendriyamanoviSayakamaviziSTamacakSurdarzanam ,tadghAti karmAcakSurdarzanAvaraNam / tacca vetrisamaM bhavati / (3 / 4) avadhidarzanAvaraNakSayopazamasamudbhUtamavadhidarzanam / sAkSAdAtmanaH sAmAnyamAtrApelabhaM kevaladarzanAvaraNakSayasamudbhUtaM kevaladarzanam / tayorAvArakaM karma avadhidarzanAvaraNam kevaladarzanAvaraNaM ca bhavati / (5) sukhaprabodhasvabhAvAvasthAvizeSarUpatvaM, sukhajAgaraNasvabhAvasvApAvasthAvizeSarUpatvaM vA nidrAyA lakSaNam / (6) duHkhajAgaraNasvabhAvasvApAvasthAvizeSarUpatvaM, duHkhapratibodhasvApAvasthAvizeSarUpatvaM vA nidrAnidrAyA lakSaNam (7) sthitopasthitasvApAvasthAvizeSarUpatvaM pracalAyA lakSaNam / (8) caMkramaNaviSayakasvApAvasthAvizeSarUpatvaM pracalApracalAyA lakSaNam / (9) dinacintitArthAtikAGAviSayakasvApAvasthAvizeSarUpatvaM, jAgradavasthAdhyavasitArthasaMsAdhanaviSayakAbhikAGkAnimittakasvApAvasthAvizeSarUpatvaM vA styAnaddhelakSaNam // atra nidrAdayastu samAdhigatAyA darzanalabdherupaghAte pravartante // cakSurdarzanAvaraNAdicatuSTayaM tu darzanodgamoccheditvAt mUlaghAtaM nirvahanti / Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAgaNyA Buy parita gaa| AVITA D.P.ZH darzanAvaraNIyakarma--yathA dvArapAlo rAjJo darzana pratibandhako bhavati tadvata darzanAvaraNIyakarmaNaH svabhAva AtmadarzanaguNasyAcchAdanena prativandhakatvarUpaH evaM cadaM karma zraddhAnAparaparyAyamAtmano dazanaM prativadhnAti / Page #214 -------------------------------------------------------------------------- Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NAV PM vedanIyakarma-madhunA digdhasyAselehane yathA sukhamalpaM bhAsate tato duHkhaM ca bahulamanubhUyate tathAnena karmaNA sAtAparaparyAyaM sukhaM kiMcitkAlamanubhUyate / anantaramasAtAparapayoya duHkha ca vipulmutpdyt| pR. 154 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ M 60 D.P.Z. mohanIyakarma - madirAvadAtmani pramattatA labhanIyeti svabhAvo'sya karmaNaH / yathA naro madirAM pItvA pramatto bhavati tadvadanena karmaNA pramatta AtmA saMsArAsakto bhavati / pR. 154 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 155 aSTamo'dhyAya tridviSoDazanavabhedA yathAkramam / mohanIyabandho dvividho darzanamohanIyAkhyazcAritramohanIyAkhyazca / tatra darzanamohanIyAkhyastribhedaH / tadyathA / mithyAtvavedanIyaM samyaktvavedanIyaM samyagmithyAtvavedanIyamiti / cAritramohanIyAkhyo vibhedaH kaSAyavedanIyaM nokaSAyavedanIyaM ceti| tatra kaSAyavedanIyAkhyaH ssoddshbhedH| tdythaa| anantAnubandhI krodho mAno mAyA lobha evamapratyAkhyAnakaSAyaH pratyAkhyAnAvaraNakaSAyaH saMjvalanakaSAya ityekazaH krodhamAnamAyA lobhAH SoDaza bhedAH // nokaSAyavedanIyaM navabhedam / tadyathA / hAsyaM ratiH aratiH zokaH bhayaM jugupsA puruSavedaH strIvedaH napuMsakaveda iti nokaSAyavedanIyaM navaprakAram / tatra puruSavedAdInAM tRNakASThakarISAgnayo nidarzanAni bhavanti / ityevaM mohanIyamaSTAviMzatibhedaM bhavati // ___anantAnubandhI samyagdarzanopaghAtI / tasyodayAddhi samyagdarzanaM notpadyate / pUrvotpannamapi ca pratipatati / apratyAkhyAnakaSAyodayAdviratirna bhavati / pratyAkhyAnAvaraNakaSAyodayAdviratAviratirbhavatyuttamacAritralAbhastu na bhavati / saMjvalanakaSAyodayAdyathAkhyAtacAritralAbho na bhavati // krodhaH kopo roSo dveSo bhaNDanaM bhAma ityanarthAntaram / tasyAsya krodhasya tIvramadhyavimadhyamandabhAvAzritAni nidarzanAni bhavanti / tadyathA / parvatarAjisadRzaH bhUmirAjisadRzaH vAlukArAjisadRza udakarAjisadRza iti / tatra parvatarAjisadRzo nAma / yathA prayAgavitrasAmizrakANAmanyatamena hetunA parvatarAjirutpannA naiva kadAcidapi saMrohati evamiSTaviyojanAniSTayojanAbhilaSitAlAbhAdInAmanyatamena hetunA yasyotpannaH krodha AmaraNAnna vyayaM gacchati jAtyantarAnubandhI niranunayastItrAnuzayo'pratyavamarzazca bhavati sa prvtraajisdRshH| tAdRzaM krodhamanumRtA narakeSUpapattiM prAmuvanti // bhUmirAjisadRzo Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu nAma / yathA bhUmerbhAskararazmijAlAttasnehAyA vAyavabhihatAyA rAjirutpannA varSApekSasarohA paramaprakRSTASTamAsasthitirbhavati evaM yathokta. nimitto yasya krodho'nekavidhasthAnIyo duranunayo bhavati sa bhUmirAjisadRzaH / tAdRzaM krodhamanumRtAstiryagyonAvupapattiM prApnuvanti // vAlukArAjisadRzo nAma / yathA vAlukAyAM kASThazalAkAzarkarAdInAmanyatamena hetunA rAjirutpannA vAyavIraNAdyapekSasaMrohAgmiAsasya rohati evaM yathoktanimittotpanno yasya krodho'horAtraM pakSaM mAsaM cAturmAsyaM saMvatsaraM vAvatiSThate sa vAlukArAjisadRzo nAma krodhaH / tAdRzaM krodhamanumRtA manuSyeSUpapattiM prApnuvanti // udakarAjisadRzo nAma / yathodake daNDazalAkAGgulyAdInAmanyatamena hetunA rAjirutpanA dravatvAdapAmutpattyanantarameva saMrohati evaM yathoktanimitto yasya krodho viduSo'pramattasya pratyavamarzanotpattyanantarameva vyapagacchati sa udakarAjisadRzaH / tAdRzaM krodhamanumRtA deveSUpapattiM prApnuvanti / yeSAM tveSa caturvidho'pi na bhavati te nirvANaM prApnuvanti / _ mAnaH stambho garva utseko'haMkAro darpo madaH smaya ityanarthAntaram / tasyAsya mAnasya tIvrAdibhAvAzritAni nidarzanAni bhavanti / tadyathA / zailastambhasadRzaH asthistambhasadRzaH dArustambhasadRzaH latAstambhasadRza hati / eSAmupasaMhAro nigamanaM ca krodhanidarzanAkhyAtam // mAyA praNidhirupadhinikRtirAvaraNaM vaJcanA dambhaH kUTamatisandhAnamanArjavamityanarthAntaram / tasyA mAyAyAstIvAdibhAvAzritAni nidarzanAni bhavanti / tadyathA / vaMzakuNasadRzI meSaviSANasadRzI gomUtrikAsadRzI nirlekhanasadRzIti / atrApyupasaMhAranigamane krodhanidarzanairvyAkhyAte // lobho rAgo gArdhyamicchA mUrchA snehaH kAMkSAbhiSvaGgaH ityana Page #221 -------------------------------------------------------------------------- Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ P ONS a D.P.Z. AyuHkarma-asya karmaNaH svabhAvo bndhnyntrmivaaste| yathA stenena bandhanayantrabaddhaH svapAdo bahiniSkAsayituM mocayituM vA na zakyate tadvat yasmin kasminnapi zarIre baddha AtmA yAvadAyuHkarmasamApti tasmAccharIrAvahirnirgantuM na zaknoti / pR. 157 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DA - SoSVEERVlyA - mins - / - SUNA Na DEz. nAmakarma-yathA kazcidAlekhyakRt vividhAnyAlekhyAni nirmimIte tathaiva nAmakarma AtmArthaM manuSyatiryagAdIni saMpUrNAvayavAni zarIrANi nirmaati| pR. 157 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 157 aSTamo'dhyAyaH rthAntaram / tasyAsya lobhasya tIvrAdibhAvAzritAni nidarzanAni bhavanti / tadyathA lAkSArAgasadRzaH kardamarAgasadRzaH kusumbharAgasadRzo haridrArAgasadRza iti / atrApyupasaMhAranigamane krodhnidrshnairvyaakhyaate| eSAM krodhAdInAM caturNA kaSAyANAM pratyanIkabhUtAH pratighAtahetavo bhavanti / tadyathA / kSamA krodhasya mArdavaM mAnasyArjavaM mAyAyAH saMtoSo lobhasyeti // 10 // nArakatairyagyonamAnuSadaivAni // 11 // AyuSkaM caturbhedaM nArakaM tairyagyonaM mAnuSaM daivamiti // 11 // gatijAtizarIrAGgopAGganirmANabandhanasaGghAtasaMsthAnasaMhananasparzarasagandhavarNAnupUrvyagurulaghUpaghAtaparAghAtAtapodyotocchAsavihAyogatayaH pratyekazarIratrasasubhagasusvarazubhasUkSmaparyAptasthirAdeyayazAMsi setarANi tIrthakRttvaMca // 12 // . gatinAma jAtinAma zarIranAma aGgopAGganAma nirmANanAma bandhananAma saMghAtanAma saMsthAnanAma saMhanananAma sparzanAma rasanAma gandhanAma varNanAma AnupUrvInAma agurulaghunAma upaghAtanAma parAghAtanAma AtapanAma udyotanAma ucchAsanAma vihAyogatinAma / pratyekazarIrAdInAM setarANAM nAmAni / tadyathA / pratyekazarIranAma sAdhAraNazarIranAma trasanAma sthAvaranAma subhaganAma durbhaganAma susvaranAma duHsvaranAma zubhanAma azubhanAma sUkSmanAma bAdaranAma paryAptanAma aparyAptanAma sthiranAma asthiranAma AdeyanAma anAdeyanAma yazonAma ayazonAma tIrthanAma tIrtha karanAma ityetabdicatvAriMzadvidhaM mUlabhedato nAmakarma bhavati / uttaranAmAnekavidham / tdythaa| gatinAma caturvidhaM narakagatinAma tiryagyonigAtanAma manuSyagatinAma devagatinAmeti ||jaatinaamno mUlabhedAH paJca / Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu 158 tdythaa| ekendriyajAtinAma dvIndriyajAtinAma trIndriyajAtinAma caturindriyajAtinAma paJcandriyajAtinAmota // ekendriyajAtinAmAnekavidham / tadyathA / pRthivIkAyikajAtinAma apkAyikajAtinAma tejaHkAyikajAtinAma vAyukAyikajAtinAma vanaspatikAyikajAtinAmeti // tatra pRthivIkAyikajAtinAmAnekavidham / tadyathA / zuddhapRthivI- zarkarAvAlukopala-zilAlavaNAyastrapu-tAmra-sIsaka-rUpya-suvarNa-vajra-haritAla-hiGgulaka-manaHzilA-sasyakAJcanapravAlakAbhrapaTalAbhravAlikA jAtinAmAdigomedaka-rucakAGka-sphaTikalohitAkSa-jalAvabhAsa-vaiDUrya-candraprabha-candrakAnta-sUryakAnta-jalakAnta-masAragallAzmagarbha-saugandhika-pulakAriSTa-kAzcanamaNijAtinAmAdi ca // apakAyikajAtinAmAnekavidham / tadyathA / upakledAvazyAya-nIhAra-hima-ghanodaka-zuddhodakajAtinAmAdi // tejaHkAyikajAtinAmAnekavidham / tadyathA / aGgAra-jvAlA-lAtAcimurmura--zuddhAgnijATinAmAdi / vAyukAyikajAtinAmAnekavidham / tadyathA / utkalikA-maNDalikA-jhaJjhakAyana-saMvartakajAtinAmAdi // vanaspatikAyikajAtinAmAnekavidham / tadyathA / kanda-mUla-skandha-tvaka -kASThapatra-pravAla-puSpa-phala-gulma-guccha--latA-vallI-tRNa-- parvakAyazevAla-panaka-valaka-kuhanajAtinAmAdi // evaM dvIndriyajAtinAmAnekavidham / evaM trIndriyacaturindriyapaJcendriyajAtinAmAdInyapi // zarIranAma paJcavidham / tadyathA / audArikazarIranAma vaukrayazarIranAma AhArakazarIranAma taijasazarIranAma kArmaNazarIranAmeti // aGgopAGganAma trividham / tadyathA / audArikAGgopAGganAma vaikriyazarIrAGgopAGganAma AhArakazarIrAGgopAGganAma / punarekaikamanekAvadham / tadyathA / aGgAnAma tAvat zironAma uronAma pRSThanAma bAhunAma udaranAma pAdanAma // upAGganAmAnekavidham / tadyathA / Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 159 aSTamo'dhyAyaH / sparzanAma rasanAma ghrANanAma cakSurnAma zrotranAma / tathA mastiSkakapAlakRkATikAzaGkhalalATatAlukapolahanucicubakadazanauSThabhUnayanakarNanAsAdyupAGganAmAni zirasaH / evaM sarveSAmaGgAnAmupAGgAnAM nAmAni // jAtiliGgAkRtivyavasthAniyAmakaM nirmANanAma // satyAM prAptau nimitAnAmapi zarIrANAM bandhaka bandhananAma / anyathA hi vAlukApurupavadabaddhAni zarIrANi syuriti // baddhAnAmapi ca saMghAtavizeSajanakaM pracayavizeSAtsaMghAtanAma dArumRtpiNDAyaHsaMghAtavat // saMsthAnanAma paDdhim / tadyathA / samacaturasranAma nyagrodhaparimaNDalanAma sAcinAma kubjanAma vAmananAma huNDanAmeti // saMhanananAma paDidham / tadyathA / vajrarSabhanArAcanAma ardhavajrarSabhanArAcanAma nArAcanAma ardhanArAcanAma kIlikAnAma mRpATikAnAmeti // 2 sparzanAmASTAvadhaM kaThinanAmAdi // rasanAmAnekavidhaM tiktanAmAdi / gandhanAmAnekavidhaM surabhigandhanAmAdi / varNanAmAnekavidhaM kAlakanAmAdi // gatAvutpattukAmasyAntargatau vartamAnasya tadabhimukhamAnupU yA tatpApaNasamarthamAnupUrvInAmati / nirmANanirmitAnAM zarIrAGgopAGgAnAM vinivezakramaniyAmakamAnupUrvInAmetyapare / / agurulaghupariNAmaniyAmakamagurulaghunAma // zarIrAGgopAGgopaghAtakamupaghAtanAma svaparA. kramavijayAdyupaghAtajanakaM vA // paratrAsapratighAtAdijanaka parAghAta. nAma // AtapasAmarthyajanakamAtapanAma // prakAzasAmarthyajanakamudyotanAma // prANapudgalagrahaNasAmarthyajanakamucchAsanAma // labdhizikSaprityayasyAkAzagamanasya janakaM vihAyogatinAma // pRthakzarIranirvartakaM pratyekazarIranAma / anekajIvasAdhAraNazarIranivartakaM sAdhAraNazarIranAma / trasabhAvanirvartakaM trasanAma / sthAvarabhAvanivartakaM sthAvaranAma / saubhAgyanirvartakaM subhaganAma / daurbhAgyanirvartakaM durbhaganAma / sausvaryanirvartakaM susvaranAma / Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu . 160 dausvaryanirvartakaM duHsvaranAma / zubhabhAvazobhAmAGgalyanirvartakaM zubhanAma / tadviparItanirvartakamazubhanAma / sUkSmazarIranirvartakaM sUkSmanAma / bAdarazarIranirvartakaM bAdaranAma // paryAptiH paJcavidhA / tadyathA / AhAraparyAptiH zarIraparyAptiH indriyaparyAptiH prANApAnaparyAptiH bhASAparyAptiriti / paryAptiH kriyAparisamAptirAtmanaH / zarIrendriyavAGmanaHprANApAnayogyadalikadravyAharaNakriyAparisamAptirAhAraparyAptiH / gRhItasya zarIratayA saMsthApanakriyAparisamAptiH zarIraparyAptiH / saMsthApanaM racanA ghaTanamityarthaH / tvgaadiindriynirvrtnkriyaaprismaaptirindriypryaaptiH| prANApAnakriyAyogyadravyagrahaNanisargazaktinivartanakriyAparisamAptiH prANApAnaparyAptiH / bhASAyogyadravyagrahaNanisargazaktinivartanakriyAparisamAptiASAparyAptiH / manastvayogyadravyagrahaNanisargazaktinivartanakriyAsamAptirmanaHparyAptirityeke / AsAM yugapadArabdhAnAmapi krameNa samAptiruttarottarasUkSmatvAt mUtradAdikartanaghaTanavat / yathAsaGkhyaM ca nidarzanAni gRhadalikagrahaNastambhasthUNAdvArapravezanirgamasthAnazayanAdikriyAnirvartanAnIti / paryAptinirvartakaM pa ptinAma aparyAptinirvartakamaparyAptinAma / aparyAptinAma tatpariNAmayogyadalikadravyamAtmanA nopAttamityarthaH // sthiratvanivartakaM sthiranAma / viparItamasthiranAma / AdeyabhAvanirvartakamAdeyanAma / viparItamanAdeyanAma / yazonirvartakaM yazonAma / viparItamayazonAma / tIrthakaratvanivartakaM tIrthakaranAma / tAMstAnbhAvAnnAmayatIti nAma / evaM sottarabhedo nAmakarmabhedo'nekavidhaH pratyetavyaH // 12 // uccainIMcaizca // 13 // ucairgotraM nIccairgotraM ca / tatroccairgotraM dezajAtikulasthAnamAnasatkAraizvaryAdyutkarSanivartakam / viparItaM nIcairgotraM caNDAlamuSTikavyAdhamatsyabandhadAsyAdinirvartakam // 13 // Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4.. . VAR Farida HI D MITHUN - - FrunminuTIL Muunmun Instaum MunluuuuuuN MILLDouwp P.7 P gotrakarma-yathA kumbhakAro vividhAn laghUna bRhato vA ghaTAn nirmimIte tathA gotrakarma vividhAsUJcanIcayoniSatpAdayati / pR. 160 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- Page #231 -------------------------------------------------------------------------- Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2100 lissr antarAyakarma - rAjAjJAyAM satyAmapi yathA kozAdhyakSo dAnaM na dApayati kiMtu tatra vighnamutpAdayati tathedaM karma dAnalAbha bhogopabhogeSu vinaM karoti / pra. 161 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 161 ___ aSTamo'dhyAyaH dAnAdInAm // 14 // antarAyaH paJcavidhaH / tadyathA / dAnasyAntarAyaH lAbhasyAntarAyaH bhogasyAntarAyaH upabhogasyAntarAyaHvIryAntarAya iti||14|| uktaH prakRtibandhaH / sthitibandhaM vkssyaamH|| AditastisRNAmantarAyasya ca triMzatsAgaropamakoTIkoTyaH parA sthitiH // 15 // AditastisRNAM karmaprakRtInAM jJAnavaraNadarzanAvaraNavedyAnAmantarAyaprakRtezca triMzatsAgaropamakoTIkoTyaH parA sthitiH // 15 // saptatirmohanIyasya // 16 // mohanIyakarmaprakRteH saptatiH sAgaropamakoTIkovyaH parA sthitiH||16|| nAmagotrayoviMzatiH // 17 // nAmagotraprakRtyorviMzatiH sAgaropamakoTIkoTyaH parA sthitiH||17|| trayastriMzatsAgaropamAnyAyuSkasya // 18 // AyuSkaprakRtestrayastriMzatsAgaropamAni parA sthitiH // 18 // aparA dvAdaza muhUrtA vedanIyasya // 19 // vedanIyaprakRteraparA dvAdaza muhUrtAH sthitiriti // 19 // nAmagotrayoraSTau // 20 // nAmagotraprakRtyoraSTau muhUrtA aparA sthitirbhavati // 20 // zeSANAmantarmuhUrtam // 21 // vedanIyanAmagotraprakRtibhyaH zeSANAM jJAnAvaraNadarzanAvaraNamohanIyAyuSkAntarAyaprakRtInAmaparA sthitirantarmuhUrta bhavati // 21 // uktaH sthitibandhaH / anubhAvabandhaM vakSyAmaH / 21 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhAdhyatatvArthAdhigamasUtreSu . 162 vipAko'nubhAvaH // 22 // . sarvAsAM prakRtInAM phalaM vipAkodayo'nubhAvo bhavati / vividhaH pAko vipAkaH sa tathA cAnyathA cetyarthaH / jIvaH karmavipAkamanubhavan karmapratyayamevAnAbhogavIryapUrvakaM karmasaMkramaM karoti uttaraprakRtiSu sarvAsu mUlaprakRtyabhinnAsu na tu mUlaprakRtiSu saMkramo vidyate bandhavipAkanimittAnyajAtIyakatvAt / uttaraprakRtiSu ca darzanacAritramohanIyayoH samyagmithyAtvavedanIyasyAyukasya ca jAtyantarAnubandhavipAkanimittAnyajAtIyakatvAdeva saMkramo na vidyate / apavartanaM tu sarvAsAM prakRtInAM vidyate / tadAyuSkeNa vyAkhyAtam // 22 // sa yathAnAma // 23 // so'nubhAvo gatinAmAdInAM yathAnAma vipacyate // 23 // tatazva nirjarA // 24 // tatazcAnubhAvAtkarmanirjarA bhavatIti nirjarA kSayo vednetyekaarthm|atr cazabdo hetvantaramapekSate tapasA nirjarA ceti vkssyte||24|| ukto'nubhAvabandhaH / pradezabandhaM vakSyAmaH / . __ nAmapratyayAH sarvato yogavizeSAtsUkSmaikakSetrAvagADhasthitAH sarvAtmapradezeSvanantAnantapradezAH // 25 // nAmapratyayAH pudgalA badhyante / nAma pratyaya eSAM ta ime nAmapratyayAH / nAmanimittA nAmahetukA nAmakAraNA ityarthaH / sarvatastiryagUrdhvamadhazca badhyante / yogavizeSAt kAyavAGmanaHkarmayogavizepAcca badhyante / sUkSmA badhyante na bAdarAH / ekakSetrAvagADhA badhyante na kSetrAntarAvagADhAH / sthitAzca badhyante na gatisamApannAH / 1 a. 2 sU. 52. - 2 a. 9 sU. 3. Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 163 aSTamo'dhyAyaH / sarvAtmapradezeSu sarvaprakRtipudgalAH sarvAtmapradezeSu badhyante / ekaiko hyAtmapradezo'nantaiH karmapradezairbaddhaH / anantAnantapradezAH karmagrahaNayogyAH pudgalA badhyante na saGkhayeyAsaGkhyeyAnantapradezAH / kuto'grahaNayogyatvAtpadezAnAmiti eSa pradezabandho bhavati // 25 // sarva caitadaSTavidhaM karma puNyaM pApaM ca / tatra sadvedyasamyaktvahAsyaratipuruSavedazubhAyurnAmagotrANi puNyam // 26 // saddedyaM bhUtavratyanukampAdihetukam samyaktvavedanIyaM kevalizrutAdInAM varNavAdAdihetukam hAsyavedanIyaM rativedanIyaM puruSavedanIyaM zubhamAyuSkaM mAnuSaM daivaM ca zubhanAma gatinAmAdInAM zubhaM gotramuccairgotramityarthaH / ityetadaSTavidhaM karma puNyam , ato'nyatpApam // 26 // ititattvArthAdhigamasUtreSu arhatpravacanasaMgrahe'STamo'dhyAyaH smaaptH||8|| Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha nvmo'dhyaayH| ukto bandhaH / saMvaraM vakSyAmaH AsravanirodhaH saMvaraH // 1 // yathoktasya kAyayogAderdvicatvAriMzadvidhasyAsravasya nirodhaH sNvrH||1|| sa guptisamitidharmAnuprekSAparISahajayacAritraiH // 2 // sa eSa saMvara ebhirguptyAdibhirabhyupAyairbhavati // 2 // kiM cAnyat tapasA nirjarA ca // 3 // tapo dvAdazavidhaM vakSyate / tena saMvaro bhavati nirjarA ca / 3 / atrAha / uktaM bhavatA guptyAdibhirabhyupAyaiH saMvaro bhavatIti / tatra ke guptyAdaya iti / atrocyate samyagyoganigraho guptiH // 4 // samyagiti vidhAnato jJAtvAbhyupetya samyagdarzanapUrvakaM trividhasya yogasya nigraho guptiH kAyaguptirvAgguptirmanoguptiriti / tatra zayanAsanAdAnanikSepasthAnacaMkramaNeSu kAyaceSTAniyamaH kAyaguptiH / yAcanapRcchanapRSTavyAkaraNeSu vAniyamo maunameva vA vAgguptiH / sAvadyasaMkalpanirodhaH kuzalasaMkalpaH kuzalAkuzalasaMkalpanirodha eva vA manoguptiriti // 4 // IryAbhASaiSaNAdAnanikSepotsargAH sumitayaH // 5 // samyagIryA samyagbhASA samyageSaNA samyagAdAnanikSepau sa. 1 a. 9 sU. 19, 20. Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 165 navamo'dhyAyaH 1 myagutsarga iti paJca samitayaH / tatrAvazyakAyaiva saMyamArthaM sarvato yugamAtranirIkSaNAyuktasya zanairnyastapadA gatirIryAsamitiH / hitami - tAsaMdigdhAnavadyArthaniyatabhASaNaM bhASAsamiti: / annapAnarajoharaNapAtracIvarAdInAM dharmasAdhanAnAmAzrayasya codgamotpAdane paNAdoSavarjanameSaNAsamitiH / rajoharaNapAtracIvarAdInAM pIThaphalakAdInAM cAvakArthaM nirIkSya pramRjya cAdAnanikSepau AdAnanikSepaNAsamitiH / sthaNDile sthAvarajaGgamajantuvarjite nirIkSya pramRjya ca mUtrapurISAdInAmutsarga utsargasamitiriti // 5 // uttamaH kSamAmArdavArjavazaucasatyasaMyamatapastyAgAkiMcanyabrahmacaryANi dharmaH // 6 // ityeSa dazavidhosnagAradharmaH uttamaguNaprakarSayukto bhavati tatra kSamA titikSA sahiSNutvaM krodhanigraha ityanarthAntaram / tatkathaM kSamitavyamiti ceducyate / krodhanimittasyAtmani bhAvAbhAvacintanAt paraiH prayuktasya krodhanimittasyAtmani bhAvacintanAdabhAvacintanAdvA kSamitavyam / bhAvAcintanAt tAvadvidyante mayyete doSAH kimatrAsau mithyA bravIti kSamitavyam / abhAvacintanAdapi kSamitavyaM naite vidyante mAye doSA yAn ajJAnAdasau bravIti kSamitavyam / kiM cAnyat / krodhadoSacintanAcca kSamitavyam / kruddhasya hi vidveSAsAdanasmRtibhraMzavratalopAdayo doSA bhavantIti / kiM cAnyat / bAlasvabhAvacintanAcca parokSapratyakSAkrozatADanamAraNadharma bhraMzAnAmuttarotararakSArtham / bAla iti mUDhamAha / parokSamAkrozati vAle kSamitavyameva / evaMsvabhAvA hi bAlA bhavanti / diSTyA ca mAM parokSamAkrozati na pratyakSamiti / lAbha eva mantavya iti / pratyakSamapyAkrozati bAle kSamitavyam / vidyata evaitadvAleSu / diSTyA ca mAM pratyakSamAkrozati na tADayati / etadapyasti bAleSviti lAbha eva mantavyaH tADayatyapi Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu . 166 bAle kSamitavyam / evaMsvabhAvA hi vAlA bhavanti / diSTyA ca mAM tADayati na prANairviyojayatIti / etadapi vidyate bAleSviti / prANairviyojayatyapi bAle kSamitavyam / diSTayA ca mAM prANairviyojayati na dharmAdbhazayatIti kSamitavyam / etadapi vidyate bAleviti lAbha eva mantavyaH // kiM cAnyat / svakRtakarmaphalAbhyAgamAca / svakRtakarmaphalAbhyAgamo'yaM mama, nimittamAtraM para iti kSamitavyam / kiM cAnyat / kSamAguNAMzcAnAyAsAdInanusmRtya kSamitavyameveti kSamAdharmaH // nIcairvRttyanutseko mArdavalakSaNam / mRdubhAvaH mRdukarma ca mA. davaM madanigraho mAnavighAtazcetyarthaH / tatra mAnasyemAnyaSTau sthAnAni bhavanti / tadyathA / jAtiH kulaM rUpamaizvarya vijJAnaM zrutaM lAbho vIryamiti / ebhirjAtyAdibhiraSTAbhirmadasthAnairmattaH parAtmanindAprazaMsAbhiratastIvAhaMkAropahatamatirihAmutra cAzubhaphalamakuzalaM karmopacinotyu. padizyamAnamapi ca zreyo na pratipadyate / tasmAdeSAM madasthAnAnAM nigraho mArdavaM dharma iti // bhAvavizuddhiravisaMvAdanaM cArjavalakSaNam / RjubhAvaH Rjukarma vArjavaM bhAvadoSavarjanamityarthaH / bhAvadoSayukto hyupadhinikRtisaMyukta ihAmutra cAzubhaphalamakuzalaM karmopacinotyupadizyamAnamapi ca zreyo na pratipadyate / tasmAdArjavaM dharma iti // ___ alobhaH zaucalakSaNam / zucibhAvaH zucikarma vA zaucaM bhAvavizuddhiH niSkalmaSatA dharmasAdhanamAtrAsvapyanabhiSvaGgaH ityarthaH / azucirhi bhAvakalmaSasaMyukta ihAmutra cAzubhaphalamakuzalaM karmopacinotyupadizyamAnamapi ca zreyo na pratipadyate / tasmAcchaucaM dharma iti // satyarthe bhavaM vacaH satyaM sadbhayo vA hitaM satyam / tadananRta___ 1 dharmasAdhanamAtrAH-rajoharaNamukhavAstrikAcolapaTTakapAtrAdilakSaNAstAsvapyanAbhadhvaGgo vigatamUrccha ityarthaH / Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 167 navamo'dhyAya maparuSamapizunamanasabhyamacapalamanAvilamaviralamasaMbhrAntaM madhuramabhijAtamasaMdigdhaM sphuTamaudAryayuktamagrAmyapadArthAbhivyAhAramasIbharaimarAgadveSayuktaM sUtramArgAnusArapravRttArthamaya'marthijanabhAvagrahaNasamarthamAtmaparAnugrAhakaM nirupadhaM dezakAlopapannamanavadyamarhacchAsanaprazastaM yataM mitaM yAcanaM pRcchanaM praznavyAkaraNamiti satyaM dhrmH|| yoganigrahaH saMyamaH / sa saptadazavidhaH / tadyathA / pRthivIkAyikasaMyamaH apkAyikasaMyamaH tejaskAyikasaMyamaH vAyukAyikasaMyamaH vanaspatikAyikasaMyamaH dvIndriyasaMyamaH trIndriyasaMyamaH caturindriyasaMyamaH paJcendriyasaMyamaH prekSyasaMyamaH upekSyasaMyamaH apahatyasaMyamaH pramRjyasaMyamaH kAyasaMyamaH vAksaMyamaH manaHsaMyamaH upakaraNasaMyama iti saMyamo dhrmH|| tapo dvividham / tatparastAvakSyate / prakIrNakaM cedamanekavidham / tadyathA / yavavajramadhye candrapratime dve, kanakaratnamuktAvalyastisraH, siMhavikrIDate dve, saptasaptamikAdyAH pratimAzcatasraH, bhadrottaramAcAmlaM vardhamAnaM sarvatobhadramityevamAdi / tathA dvAdaza bhikSupatimA mAsikAdyA AsaptamAsikyAH sapta, saptarAtrikyAH tisraH, ahorAtrikI, rAtrikI ceti // ___ bAhyAbhyantaropadhizarIrAnapAnAdyAzrayo bhaavdossprityaagstyaagH|| zarIradharmopakaraNAdiSu nirmamatvamAkizcanyam // vrataparipAlanAya jJAnAbhivRddhaye kaSAyaparipAkAya ca guru1 avimardakaram / Azveva prastutArthaparisamAptikAri / 2 gaNadharAdigrathitaM sUtraM tasya yo mArga utsargApavAdalakSaNaH / 3 anyena pRSTaH pravacanAviruddhaM vyAkarAtIti / 4 a. 9 sU. 19, 20. 5 dazAzrutaskaMdhe a. 7. Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyetattvArthAdhigamasUtreSu kulavAso brahmacaryamasvAtantryaM gurvadhInatvaM gurunirdezasthAyitvAmityartha ca / paJcAcAryAH prAktAH projako digAcAryAH zrutoddeSTA zrutasamuddeSTA AmnArthivAcaka iti / tasya brahmacaryasyeme vizeSaguNA bhavanti / abrahmavirativratabhAvanA yathoktA iSTasparzarasarUpagandhazabdavibhUSAnabhinanditvaM ceti // 6 // __ anityaashrnnsNsaaraiktvaanytvaashucitvaasrvsNvrnirjraalokbodhidurlbhdhrbhsvaakhyaattttvaanucintnmnuprekssaaH|7| etA dvAdazAnuprekSAH tatra bAhmAbhyantarANi zarIrazayyAsanavastrAdIni dravyANi sarvasaMyogAzcAnityA ityanucintayet / evaM hyasya cintayataH teSvabhiSvaGgo na bhavati mA bhUnme tadviyogajaM duHkhamityanityAnuprekSA // yathA nirAzraye janavirahite vanasthalIpRSThe balavatA kSutparigatenAmiSaiSiNA siMhenAbhyAhatasya mRgazizoH zaraNaM na vidyate evaM janmajarAmaraNavyAdhipriyaviprayogApriyasaMprayogepsitAlAbhamadAridya - daurbhAgyadaurmanasyamaraNAdisamutthena duHkhenAbhyAhatasya jantoH saMsAre zaraNaM na vidyata iti cintayet / evaM hyasya cintayato nityamazaraNo'smIti nityodvignasya sAMsArikeSu bhAveSvanabhiSvaGgo bhavati / arhacchAsanokta eva vidhau ghaTate tAddha paraM shrnnmityshrnnaanuprekssaa|| anAdau saMsAre narakatiryagyonimanuSyAmarabhavagrahaNeSu cakrava1 saamyikvrtaaderaaropyitaa| 2 sacittAcittamizravastvanujJAyI / 3 zrutamAgamamuddizati yaH prathamataH / 4 evamuddiSTagurvAderapAye tadeva zrutaM samuddizatyanujAnIte vA yaH sthiraparicitakArayitRtvena samyagavadhAraNAnupravacanena ca sa zrutasamuddeSTA / / 5 AmnAya AgamastasyotsargApavAdalakSaNo'rthastaM vakti paramArthapravacanArthakathane nAnugrAhakaH / Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 169 aSTamo'dhyAyaH / 1 I tparivartamAnasya jantoH sarva eva jantavaH svajanAH parajanA vA / na hi svajanaparajanayorvyavasthA vidyate / mAtA hi bhUtvA bhaginI bhAryA duhitA ca bhavati / bhaginI bhUtvA mAtA bhAryA duhitA ca bhavati / bhAryA bhUtvA bhaginI duhitA mAtA ca bhavati / duhitA bhUtvA mAtA bhaginI bhAryA ca bhavati / / tathA pitA bhUtvA bhrAtA putraH pautrazca bhavati / bhrAtA bhUtvA pitA putraH pautrazca bhavati / pautro bhUtvA pitA bhrAtA putrazca bhavati / putro bhUtvA pitA bhrAtA pautrazca bhavati / bhartA bhUtvA dAso bhavati / dAso bhUtvA bhartA bhavati / zatrurbhUtvA mitraM bhavati / mitraM bhUtvA zatrurbhavati / pumAnbhUtvA strI bhavati napuMsakaM ca / strI bhUtvA pumAnnapuMsakaM ca bhavati / napuMsakaM bhUtvA strIpumAMzca bhavati / evaM caturazItiyoni pramukhazatasahasreSu rAgadveSamohAbhibhUtairjantubhiranivRttaviSayatRSNairanyonyabhakSaNAbhighAtabadhabandhAbhiyogAkrozAdijanitAni tIvrANi duHkhAni prApya - nte / aho dvandvAMrAmaH kaSTasvabhAvaH saMsAra iti cintayet / evaM hyasya cintayataH saMsArabhayonisya nirvedo bhavati / nirviNNazca saMsAraprahANAya ghaTata iti saMsArAnuprekSA // eka evAhaM na me kazcitsvaH paro vA vidyate / eka evAhaM jAye / eka eva mriye / na me kazcitsvajanasaMjJaH parajanasaMjJo vA vyAdhijarAmaraNAdIni duHkhAnyapaharati pratyaMzahArI vA bhavati / eka evAhaM svakRtakarmaphalamanubhavAmIti cintayet / evaM hyasya cintayataH svajanasaMjJakeSu snehAnurAgapratibandho na bhavati parasaMjJakeSu ca dveSAnubandhaH / tato niHsaGgatAmabhyupagato mokSAyaiva yatata ityekatvAnuprekSA // 1 dvandveSu zItoSNasukhaduHkhAdirUpeSu AramaNaM yasminniti / 22 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu 170 zarIravyatirekeNAtmAnamanucintayet / anyaccharIramanyo'ham aindriyakaM zarIramatIndriyo'ham anityaM zarIraM nityo'ham anaM zarIraM jJo'ham AdyantavaccharIramanAdyanto'ham bahUni ca me zarIrazatasahasrANyatItAni saMsAre paribhramataH sa evAyamahamanyastebhyaH ityanucintayet / evaM hyasya cintayataH zarIrapratibandho na bhavatIti anyazca zarIrAnnityo'hamiti niHzreyase saMghaTata ityanyatvAnuprekSA // azuci khalvidaM zarIramiti cintayet / tatkathamazucIti cedAdyuttarakaraNAzucitvAdazucibhAjanatvAdazucyudbhavatvAdazubha pariNAmapAkAnubandhAdazakyapratIkAratvAcceti / tatrAdyuttarakAraNAzucitvAtAvaccharIrasyAdyaM kAraNaM zukraM zoNitaM ca tadubhayamatyantAzucIti uttaramAhArapariNAmAdi / tadyathA / kavalAhAro hi grastamAtra eva zleSmAzayaM prApya zleSmaNA dravIkRto'tyantAzucirbhavati / tataH pittAzayaM prApya pacyamAno'mlIkRto'zucireva bhavati / pakko vAyvAzayaM prApya vAyunA vibhajyate pRthak khalaiH pRthag rasaH / khalAnmUtrapurISAdayo malAH prAdurbhavanti rasAcchoNitaM pariNamati zoNitAnmAMsam mAMsAmedaH medaso'sthIni asthibhyo majjA majjAbhyaH zukramiti / sarva caitat zleSmAdizukrAntamazucirbhavati tasmAdAdyuttarakAraNAzucitvAdazuci zarIramiti / / kiM cAnyat azucibhAjanatvAt azucInAM khalvapi bhAjanaM zarIraM karNanAsAkSidantamala sveda zleSmapittamUtrapurISAdInAmavaskarabhUtaM tasmAdazucIti / kiM cAnyat / azucyudbhavatvAt eSAmeva karNamalAdInAmudbhavaH zarIraM tata udbhavantIti / azucau ca garbhe saMbhavatIti azuci zarIram // kiM cAnyat / azubha pariNAmapAkAnubandhAdArtave vindorAdhAnAtmabhUti khalvapi zarIraM kalalArbudapezIghanavyUhasaM pUrNagarbha kaumArayauvanasthavirabhAvajanakenAzubhapariNAmapAke 1 sthUlabhAgaH / Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 171 aSTamo'dhyAyaH / nAnubaddhaM durgandhi pUrtisvabhAvaM durantaM tasmAdazuci // kiM cAnyat / azakyapratIkAratvAt azakyapratIkAraM khalvapi zarIrasyAzucitvamudvartanarUkSaNasnAnAnulepanadhUpapragharSavAsayuktimAlyAdibhirapyasya na zakyamazucitvamapanetumazucyAtmakatvAcchucyupaghAtakatvAceti / tasmAdazuci zarIrAmiti / evaM hyasya cintayataH zarIre nirvedo bhavati / nirviNNazca zarIraprahANAya ghaTata iti azucitvAnuprekSA // ____ AsravAnihAmutrApAyayuktAnmahAnadIsrotovegatIkSNAnakuzalAgamakuzalanirgamadvArabhUtAnindriyAdInavadyatazcintayet / tadyathA / sparzanondrayaprasaktacittaH siddho'nekavidyAbalasaMpanno'pyAkAzago'STAGgamahAnimittapArago gArgyaH satyakinidhanamAjagAma / tathA prabhUtayavasodakapramAthAvagAhAdiguNasaMpannavanavicAriNazca madotkaTA balavanto'pi hastino hastibandhakISu sparzanendriyasaktacittAgrahaNamupaga cchanti / tato bandhavadhadamanavAhanAGkazapANipratodAbhighAtAdijanitAni tIvrANi duHkhAnyanubhavanti / nityameva svayUthasya svacchandapracArasukhasya vanavAsasyAnusmaranti tathA maithunasukhaprasaGgAdAhitagarbhAzvatarI prasavakAle prasavitumazaknuvantI tIbaduHkhAbhihatAvazA maraNamabhyupaiti / evaM sarve eva sparzanendriyaprasaktA ihAmutra ca vinipAtamRcchantIti // tathA jihvendriyaprasaktA mRtahastizarIrasthasrotovegoDhavAyasavat haimanaghRtakumbhapraviSTamUpikavat goSThaprasaktahadavAsikUrmavat mAMsapezIlubdhazyenavat baDizAmiSagRddhamatsyavaccota // tathA ghrANendriyaprasaktA oSadhigandhalubdhapannagavat palalagandhAnusArimUSikava 1 avadyataH khaNDayataH-jIvasyApakAriNaH / 2 vegenoDho dUraM nIto vaaysH| 3 haimanaM hemantodbhavatvAcchItena ghanIbhUtam / 4 matsyavedhayantrasthamAMsalubdhamatsyavat / Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu 172 ceti // tathA cakSurindriyaprasaktAH strIdarzanaprasaGgAdarjunakacoravat dIpAlokalolapataGgavadvinipAtamRcchantIti cintayet / tathA zrotrendriyaprasaktAstittirakapotakapiJjalavat gItasaMgItadhvanilolamRgavadvinipAtamRcchantIti cintayet / evaM hi cintayannAsravanirodhAya ghaTata iti AsravAnuprekSA // saMvarAMzca mahAvratAdiguptyAdiparipAlanAdguNatazcintayet sarve hyete yathoktAsravadoSAH saMvRtAtmano na bhavantIti cintayet / evaM hyasya cintayato matiH saMvarAyaiva ghaTata iti saMvarAnuprekSA // nirjarA vedanA vipAka ityanarthAntaram / sa dvividho'buddhipUrvaH kuzalamUlazca / tatra narakAdiSu karmaphalavipAko yo'buddhipUrvakastamudyato'nucintayedakuzalAnubandha iti / tapaH parISahajayakRtaH kuzalamUlaH / taM guNato'nucintayet / zubhAnubandho niranubandho veti / evamanucintayan karmanirjaraNAyaiva ghaTata iti nirjarAnuprekSA // paJcAstikAyAtmakaM vividhapariNAmamutpattisthityanyatAnugrahapralayayuktaM lokaM citrasvabhAvamanucintayet / evaM hyasya cintayatastattvajJAnavizuddhirbhavatIti lokAnuprekSA // __anAdau saMsAre narakAdiSu teSu bhavagrahaNeSvanantakRtvaH parivartamAnasya jantorvividhaduHkhAbhihatasya mithyAdarzanAdyupahatamaterjJAnadarzanAvaraNamohAntarAyodayAbhibhUtasya samyagdarzanAdivizuddho bodhidurlabho bhavatItyanucintayet / evaM hyasya bodhidurlabhatvamanucintayato bodhi prApya pramAdo na bhavatIti bodhidurlbhtvaanuprekssaa|| samyagdarzanadvAraH paJcamahAvratasAdhano dvAdazAGgopadiSTatattvo guptyAdivizuddhavyavasthAnaH saMsAranirvAhako niHzreyasaprApako bhaga 1 arjunacaurakathA AcArAGgaTIkAto'vaseyA / 2 samyaktvAdhigamaH jinapraNItadharmaprAptirityarthaH / Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 173 aSTamo'dhyAyaH / vatA paramarSiNArhatAhI vyAkhyAto dharma ityevamanucintayet / evaM hyasya dharmasvAkhyAtatattvamanucintayato mArgAcyavane tadanuSThAne ca vyavasthAnaM bhavatIti dharmasvAkhyAtatattvAnucintanAnuprekSA // 7 // ___ uktA anuprekSAH / parISahAnvakSyAmaH / mArgAcyavananirjarArthaM pariSoDhavyAH priisshaaH|| 8 // samyagdarzanAdermokSamArgAdacyavanArtha karmanirjarArtha ca paripoDhavyAH parISahA iti // 8 // tdythaa| kSutpipAsAzItoSNadaMzamazakanAgnyAratistrIcaryAniSadyAzayyAkrozavadhayAcanAlAbharogatRNasparzamalasatkArapuraskAraprajJAjJAnAdarzanAni // 9 // kSutparISahaH pipAsA zItaM uSNaM daMzamazakaM nAgnyaM arAtiH strIparISahaH caryAparISahaH niSadyA zayyA AkrozaH vadhaH yAcanaM alAbhaH rogaH tRNasparzaH malaM satkArapuraskAraH prajJAjJAne adarzanaparISaha ityete dvAviMzatidharmavighnahetavo yathoktaM prayojanamabhisaMdhAya rAgadveSau nihatya parISahAH pariSoDhavyA bhavanti / 1 aho ityAzcarye / 2 parIti samantAt svahetubhirudIritA mArgAcyavananirjarArtha sAdhvAdibhiH sahyante iti priisshaaH| te ca dvAviMzatisaMkhyAkAH-1 digiJchAparISahaH ( bubhukSAparISahaH) bubhukSA atyantavyAkulatvaheturapyasaMyamabhIrutayA AhAraparipAkAdivAJchAvinivartanena parIti sarvaprakAraM sadyata iti parISahaH digiJchAparISahaH / 2 evaM pipAsApi / 3 zItaM ziziraH sparzaH tadeva parISahaH zItaparISahaH / 4 evaM uSNaparISahaH / 5daMzamazakaparISahaH / 6 acelaM celAbhAvo jinakalpikAdInAm , anyeSAM tu bhinnamalpamUlyaM ca celamapyacelameva avastrAzIlAdivat, tadeva parISaho acelaparISahaH / 7 ramaNaM ratiH saMyamaviSayA dhRtiH, tadviparItA tvaratiH saiva parISaha: Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu 171 paJcAnAmeva karmaprakRtInAmudayAdete parISahAH prAdurbhavanti / tdythaa|jnyaanaavrnnvedniiydrshncaaritrmohniiyaantraayaannaamiti // 9 // sUkSmasaMparAyacchadmasthavItarAgayozcaturdaza // 10 // sUkSmasaMparAyasaMyate chadmasthavItarAgasaMyate ca caturdaza parISahA bhavanti kSutpipAsAzItoSNadaMzamazakacaryAprajJAjJAnAlAbhazayyAvadharogatRNasparzamalAni // 10 // ekAdaza jine // 11 // ekAdaza parISahAH saMbhavanti jine vedanIyAzrayAH / tadyathA / kssutpipaasaashiitossnndNshmshkcryaashyyaavdhrogtRnnsprshmlpriisshaaH|| 11 // bAdarasaMparAye sarve // 12 // bAdarasaMparAyasaMyate sarve dvAviMzatirapi parISahAH saMbhavanti // 12 // aratiparISahaH / 8 strIparISahaH / 9 caraNaM caryA grAmAnugrAmaM viharaNAtmikA saiva parISahaH cayAparISahaH / 10 niSedhanaM niSedhaH pApakarmaNAM gamanAdikriyAyAzca saprayojanamasyA naiSedhikI-smazAnAdikA svAdhyAyAdibhUmiH, niSadyeti yAvat saiva parISaho naiSe. ghikIparISahaH / 11 zayyAparISahaH / 12 AkrozanamAkrozaH asatyabhASAtmakaH, sa eva parISahaH AkrozaparISahaH / 13 vadhaparISahaH / 14 yAJcAparISahaH / 15 alAbhaparISahaH 16 rAgaparISahaH / 17 tRNasparzaparISahaH / 18 jalla (mala ) parISahaH / 19 satkArapuraskAraparISahaH / 20 prajJAparISahaH / 21 ajJAnaparISahaH / 22 darzanaM samyagdarzanaM tadeva kriyAdivAdinA vicitramatazravaNe'pi samyakpariSahyamANaM nizcalacittatayA dhAryamANaM parISaho darzanaparISahaH / yadvA-darzanazabdana darzanavyAmohaheturaihikAmuSmikaphalAnupalambhAdiriha gRhyate, tataH sa eva parISaho darzanaparISahaH / 1 sUkSmasamparAyasaMyataguNasthAnasya lakSaNam-atisUkSmasaMjvalanalobhakaSAyasattvaviSayakatvam , guNazreNisamArohaNe sati dazamaguNasthAnavartirUpatvaM vA sUkSmasamparAyacAritrasya lakSaNam / 2 chadma AvaraNaM, tatra sthitAH chadmasthAH sAvaraNazAnA ityarthaH / vIto'peto rAgaH sakalamohopazamAt samastamohakSayAcca yasyAsau vItarAgaH krameNaikAdazaguNasthAnavartI dvAdazasthAnavartI ca saMyatau grAhyau / 3 bAdarAH akiTTIkRtAH samparAyAH-sajvalanakodhAdayo yasmin sa tathA / Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 175 aSTamo'dhyAyaH jJAnAvaraNe prajJAjJAne // 13 // jJAnAvaraNodaye prajJAjJAnaparISahau bhavataH // 13 // darzanamohAntarAyayoradarzanAlAbhau // 14 // darzanamohAntarAyayoradarzanAlAbhau yathAsaGkhyaM darzanamohodaye'darzanaparISahaH lAbhAntarAyodaye'lAbhaparISahaH // 14 // cAritramohe nAgnyAratistrIniSadyAkrozayAcanAsatkArapuraskArAH // 15 // cAritramohodaye ete nAgnyAdayaH sapta parISahA bhvnti||15|| __ vedanIye zeSAH // 16 // vedanIyodaye zeSA ekAdaza parISahA bhavanti ye jine saMbhavantItyuktam / kutaH zeSA / ebhyaH prajJAjJAnAdarzanAlAbhanAgnyAratistrIniSadyAkrozayAcanAsatkArapuraskArebhya iti // 16 // ekAdayo bhAjyA yugpdekonviNshteH|| 17 // eSAM dvAviMzataH parISahANAmekAdayo bhajanIyA yugapadekasmin jIve A ekonaviMzateH / atra zItoSNaparISahau yugapanna bhavataH / atyantavirodhitvAt / tathA caryAzayyAniSadyAparISahANAmekasya saMbhave dvayorabhAvaH // 17 // sAmAyikacchedopasthApyaparihAravizuddhisUkSmasaMparAyayathAkhyAtAni cAritram // 18 // sAmAyikasaMyamaH chedopasthApyasaMyamaH parihAravizuddhisaMyamaH sUkSmasaMparAyasaMyamaH yathAkhyAtasaMyama iti paJcavidhaM cAritram / tatpulAkAdiSu vistareNa vakSyAmaH // 18 // 1 a. 9 sU. 48. - --- Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMbhASyatatvArthAdhigamasUtreSu 176 anazanAvamaudaryavRttiparisaMkhyAnarasaparityAgaviviktazayyAsanakAyaklezA bAhyaM tapaH // 19 // anazanaM avamaudaryavRttiparisaGkhyAnaM rasaparityAgaH viviktazayyAsanatA kAyakleza ityetatSaDvidhaM bAhyaM tapaH samyagyoganigraho guptirityataH prabhRti samyagityanuvartate / saMyamarakSaNArtha karmanirjarArtha ca caturthaSaSThoSTamAdi samyaganazanaM tapaH // avamaudaryam avamamityUnanAma / avamamudaramasya avamodaraH avamodarasya bhAvaH avamaudaryam / utkRSTAvakRSTau varjayitvA madhyamena kavalena trividhamavamaudaryaM bhavati / tadyathA / alpAhArAvamaudaryamupArdhAvamaudarya pramANaprAptAtkiMcidUnAvamaudaryamiti kavalaparisaGkhyAnaM ca prAradvAtriMzadbhayaH kvlebhyH|| ___ vRttiparisaGkhyAnamanekavidham / tadyathA / utkSiptAntaprAntacaryAdInAM saktukulmASaudanAdInAM cAnyatamamabhigRhyAvazeSasya pratyAkhyAnam // rsprityaago'nekvidhH| tadyathA / madyamAMsamadhunavanItAdInAM rasavikRtInAM pratyAkhyAnavirasarUkSAdyabhigrahazca // viviktazayyAsanatA nAma ekAnte'nAbAdhe'saMsakte strIpazuSaNDakavivarjite zUnyAgAradevakulasabhAparvataguhAdInAmanyatame samAdhyartha saMlInatA // kaayklesho'nekvidhH| tadyathA / sthAnavIrAsanotkaMDukAsanakapArzvadaNDAyatazayanAtApanAprAvRtAdIni samyakpayuktAni bAhyaM tpH| asmAtpaDidhAdapi bAhyAttapasaH saGgatyAgazarIralAghavendriyavijayasaMyamarakSaNakarmAnarjarA bhavanti // 19 // 1 jAnupramANAsanasaMniviSTasyAdhastAt samAkRSyate ca tadAsanaM niveSTA ca tadavastha evAste / 2 vinAsanena bhUmau prAptasphigdvayasya bhavati / Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nvmo'dhyaayH| prAyazcittavinayavaiyAvRttyasvAdhyAyavyutsargadhyAnAnyuttaram // 20 // sUtrakramaprAmANyAduttaramityabhyantaramAha / prAyazcittaM vinayo vaiyAvRttyaM svAdhyAyo vyutsargo dhyAnamityetatpaDDidhamAbhyantaraM tapaH // 20 // navacaturdazapaMcadvibhedaM yathAkramaM prAradhyAnAt // 21 // tadAbhyantaraM tapaH navacaturdazapaJcadvibhedaM bhavati yathAkrama pAradhyAnAt // 21 // ita uttaraM yadvakSyAmaH / tadyathA / AlocanapratikramaNatadubhayavivekavyutsargatapazchedaparihAropasthApanAni // 22 // prAyazcittaM navabhedam / tadyathA / AlocanaM pratikramaNaM AlocanapratikramaNe vivekaH vyutsargaH tapaH chedaH parihAraH upasthApanamiti // AlocanaM prakaTanaM prakAzanamAkhyAnaM prAduSkaraNamityanAntaram / pratikramaNaM mithyAduSkRtasaMprayuktaH pratyavamarzaH pratyAkhyAnaM kAyotsargakaraNaM ca / etadubhayamAlocanapratikramaNe / viveko vivecanaM vizodhanaM pratyupekSaNamityanAntaram / sa eSa saMsaktAnapAnopakaraNAdiSu bhavati / vyutsargaH pratiSThApanamityanAntaram / eSo'pyaneSaNIyAnapAnopakaraNAdiSvazanIyavivekeSu ca bhavati / tapo bAhyamanazanAdi prakIrNa cAnekavidhaM candrapratimAdi / chedo'pavartanamapahAra ityanAntaram / sa pravrajyAdivasapakSamAsasaMvatsarANAmanyata 23 Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samASyatattvArthAdhigamasUtreSu 178 mAnAm bhavati / parihAro mAsikAdiH / upasthApanaM punardIkSaNaM punazcaraNaM punarvatAropaNamityanantaram / tadetannavavidhaM prAyazcittaM dezaM kAlaM zaktiM saMhananaM saMyamavirAdhanAM ca kAyendriyajAtiguNotkarSakRtAM ca prApya vizuddhayarthaM yathArha dIyate cAcaryate ca / citI saMjJAnavizuddhayordhAtuH tasya cittamiti bhavati niSThAntamauNAdikaM ca // ____ evamebhirAlocanAdibhiH kRcchrestapovizeSairjanitApramAdaH taM vyatikramaM prAyazcetayati cetayaMzca na punarAcaratIti / tataH prAyazcittam / aparAdho vA prAyastena vizudhyata iti / atazca prAyazcittamiti // 22 // jJAnadarzanacAritropacArAH // 23 // vinayazcaturbhedaH / tadyathA / jJAnavinayaH darzanavinayaH cAritravinayaH upacAravinayaH / tatra jJAnavinayaH paJcavidhaH matijJAnAdiH / darzanavinayaH ekavidha eva samyagdarzanavinayaH / cAritravinaya paJcavidhaH sAmAyikavinayAdiH / aupacArikavinayo'nekavidhaH samyagdarzanajJAnacAritrAdhiguNAdhikeSvabhyutthAnAsanapradAnavandanAnugamAdiH vinIyate tena tasminvA vinayaH // 23 // __ AcAryopAdhyAyatapasvizaikSakaglAnagaNakulasaGasAdhusamanojJAnAm // 24 // vaiyAvRttyaM dazavidhaM / tadyathA / AcAryavaiyAvRttyaM upadhyAyavaiyAvRttyaM tapasvivaiyAvRttyaM zaikSakavaiyAvRttyaM glAnavaiyAvRttyaM kulavaiyAvRttyaM gaNavaiyAvRttyaM saMghavaiyAvRttyaM sAdhuvaiyAvRttyaM samanojJavaiyAvRttya. miti / vyAvRttabhAvo vaiyAvRttyaM vyAvRttakarma ca / tatrAcAryaH pUrvoktaH paJcavidhaH / AcAragocaravinayaM svAdhyAyaM vAcAryAdanu tasmAdupAdhIyata ityupAdhyAyaH / saMgrahopagrahAnugrahArtha copAdhIyate saMgrahAdIn / vAsyopAdhIta ityupAdhyAyaH / dvisaMgraho nimrantha AcAryopAdhyAyasaM 1 a. 9 sU. 6. Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 179 navamo'dhyAyaH / grhH| trisaMgrahA nimranthI AcAryopAdhyAyapravartinIsaMgrahA / pravatinI digAcAryeNa vyAkhyAtA / hitAya pravartate pravartayati ceti pravartinI / vikRSTogratapoyuktastapasvI / acirapravrajitaH zikSayitavyaH zikSaH zikSAmarhatIti zaikSo vA / glAnaH pratItaH / gaNaH sthavirasantatisaMsthitiH / kulamAcAryasaMtatisaMsthitiH / saMghazcaturvidhaH shrmnnaadiH| sAdhavaH saMyatAH / saMbhogayuktAH samanojJAH / eSAmannapAnavastrapAtrapratizrayapIThaphalakasaMstArAdibhirdharmasAdhanairupagrahaH zuzrUSA bheSajakriyA kAntAraviSamadurgopasargeSvabhyupapattirityetadAdi vaiyAvRttyam // 24 // vAcanApracchanAnuprekSAmnAyadharmopadezAH // 25 // svAdhyAyaH paJcavidhaH / tadyathA / vAcanA pracchanaM anuprekSA AmnAyaH dharmopadeza iti / tatra vAcanaM ziSyAdhyApanam / pracchanaM granthArthayoH / anuprekSA granthArthayoreva manasAbhyAsaH / AmnAyo ghoSavizuddhaM parivartanaM guNanaM rUpadAnamityarthaH / arthopadezo vyAkhyAnamanuyogavarNanaM dharmopadeza ityanarthAntaram // 25 // bAhyAbhyantaropadhyoH // 26 // vyutsargo dvividhaH bAhya Abhyantarazca / tatra vAhyo dvAdazarUpakasyopadheH / AbhyantaraH zarIrasya kaSAyANAM ceti // 26 // uttamasaMhananasyaikAgracintAnirodho dhyAnam // 27 // uttamasaMhananaM vajrarSabhamardhavajranArAcaM ca / tadyuktasyaikAgrAcantAnirodhazca dhyAnam // 27 // . AmuhUrtAt // 28 // taddhayAnamAmuhUrtAdbhavati parato na bhavati durdhyAnatvAt // 28 // Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu 180 ArtaraudradharmazuklaoNni // 29 // taccaturvidhaM bhavati / tadyathA / Arta raudraM dharma zuklamiti teSAm / 29 / pare mokSahetU // 30 // teSAM caturNA dhyAnAnAM pare dharmazukle mokSahetU bhavataH / pUrve tvAtaraudre saMsArahetU iti // 30 // atrAha / kimeSAM lakSaNamiti / atrAcyate ArtamamanojJAnAM samprayoge tadviprayogAya smRtisamanvAhAraH // 31 // amanojJAnAM viSayANAM saMprayoge teSAM viprayogArtha yA smRtisamanvAhAro bhavati tadArtadhyAnamityAcakSate // 31 // kiM cAnyat vedanAyAzca // 32 // vedanAyAzcAmanAjJAyAH saMprayoge tadvipayogAya smRtisamanvAhAra Artamiti // 32 // kiM cAnyat viparItaM manojJAnAm // 33 // manojJAnAM viSayANAM manojJAyAzca vedanAyA viprayoge tatsaMprayogAya smRtisamanvAhAra Artam // 33 // kiM cAnyat 1 zokAkrandanavilapanAdirUpatvam / 2 krUrapariNAmAdirUpatvam / 3 jinapraNItabhAvazraddhAnAdinimittakatvam / 4 abAdhyAsaMmohAdikaraNarUpatvam / 5 amnojnyH-apriyH| Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nvmo'dhyaayH| nidAnaM ca // 34 // kAmopahatacittAnAM punarbhavaviSayasukhagRddhAnAM nidAnamArtadhyAnaM bhavati // 34 // tadaviratadezaviratapramattasaMyatAnAm // 35 // tadetadAtadhyAnamaviratadezaviratapramattasaMyatAnAmeva bhvti|35| hiNsaanRtsteyvissysNrkssnnebhyoraudrmvirtdeshvirtyoH36|' hiMsArthamanRtavacanArtha steyArtha viSayasaMrakSaNArtha ca smRtisamanvAhAro raudradhyAnaM tadaviratadezaviratayoreva bhavati // 36 // AjJApAyavipAkasaMsthAnavicayAya dhrmmprmttsNytsyaa37| AjJAvicayAya apAyavicayAya vipAkavicayAya saMsthAnavicayAya ca smRtisamanvAhAro dharmadhyAnam / tadapramattasaMyatasya bhavati / 37) kiM cAnyat upazAntakSINakaSAyayozca // 38 // upazAntakaSAyasya ca dharma dhyAnaM bhavati // 38 // kiM cAnyat zukle cAye pUrvavidaH // 39 // zukle cAye dhyAne pRthaktvavitakaikatvavitarke copazAntakSINakaSAyayorbhavataH Aye zukle dhyAne pRthakvatitakaikatvavitarke pUrvavido bhvtH||39|| 'pUrvavidaH' iti padamasya sUtrasyaikadezaH iti haribhadrasiddhasenagaNiTIkAbhyAM vijJAyate / ato'smAbhistathaiva mudrApitam / rAyacandrajainazAstramAlAmudritapustake 'pUrvavidaH' iti padasyAnullekhaH sa cintyaH / bhASye pUrvavido bhavata ityullekhAt / asmAbhiH bhANDArakara orieNTala risarca iMsTiTyUTa saGgrahItalikhitapustake pUrvavidaH iti pRthaktayA nirdiSTaM sUtramupalabdhaM TIkAkAravaimatyAttathA na mudritam / Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 sabhASyatatvArthAdhigamasUtreSu pare kevalinaH // 40 // pare dve zukladhyAne kevalina eva bhavataH na chadmasthasya // 40 // pRthaktvaikatvavitarkasUkSmakriyApratipAtivyuparata kriyAnivRttIni // 41 // pRthaktvavitarka ekatvavitarka kAyayogAnAM sUkSmakriyApatipAti vyuparatakriyAnivRttIti caturvidhaM zukladhyAnam // 41 // tatryekakAyayogAyogAnAm // 42 // tadetaccaturvidhaM zukladhyAnaM triyogasyAnyatamayogasya kAyayogasyAyogasya ca yathAsaGkhyaM bhavati / tatra triyogAnAM pRthaktvavitarkamaikAnyatamayogAnAmekatvavitarka kAyayogAnAM sUkSmakriyamapratipAtyayogAnAM vyuparatakriyamanivRttIti // 42 // ekAzraye savitarke pUrve // 43 // ekadravyAzraye savitarke pUrve dhyAne prathamadvitIye // 43 // tatra savicAraM prathamam / avicAraM dvitIyam // 44 // avicAraM savitarka dvitIyaM dhyAnaM bhavati // 44 // atrAha / vitarkavicArayoH kaH prativizeSa iti / atrocyate vitarkaH zrutam // 45 // yathoktaM zrutajJAnaM vitarko bhavati // 45 // vicaaro'rthvynyjnyogsNkraantiH||46|| arthavyaJjanayogasaMkrAntirvicAra iti // tadAbhyantaraM tapaH saMvaratvAdabhinavakarmopacayapratiSedhakaM nirja 1 avicAraM dvitIyamiti vacanAdarthalabhyaM savicAraM prathamAmiti / ahiArabhadrastu avicAraM dvitIyAmiti sUtramAlocya savicAraM prathamamiti bhASyaM prathitaM iti vadati / Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 183 navamo'dhyAyaH raNaphalatvAtkarmanirjarakam / abhinavakarmopacayapratiSedhakatvAtpUrvopacitakarmanirjarakatvAcca nirvANaprApakamiti // 46 // __atrAha / uktaM bhavatA parISahajayAttapaso'nubhAvatazca karmanijarA bhavatIti / tatki sarve samyagdRSTayaH samanirjarA Ahosvidasti kazcitmativizeSa iti / atrocyate / samyagdRSTizrAvakaviratAnantaviyojakadarzanamohakSapakopazamakopazAntamohakSapakakSINamohajinAH kramazo'saMkhyeyaguNanirjarAH // 47 // __ samyagdRSTiH zrAvakaH virataH anantAnubandhiviyojakaH darzanamohakSapakaH mohoparzamakaH upazAntamohaH mohalapakaH kSINamohaH jina ityete daza kramazo'saGkhayeyaguNanirjarA bhavanti / tadyathA / samyagdRSTeH zrAvako'saGkhayeyaguNanirjaraH zrAvakAdvirataH viratAdanantAnubandhiviyojaka ityevaM zeSAH // 47 // 1 samyagdRSTibhAk / 2 AcAryaprabhRtIn paryupAsInaH pravacanasAraM zrRNotIti zrAvakaH / zrRNvazca sakalacaraNakaraNAkSamo gRhasthayogyamanuguNazikSAvratalakSaNadharmamanutiSThati yathAzakti vA / dvAdazaprakArasya dharmasyaikadezAnuSThAyyapi zrAvaka eva / 3 sAdhudharmAnuSThAyI sarvasmAtprANAtipAtAdyAvajIvaM virataH / 4 anantaH saMsArastadanubandhino'nantAH krodhAdayaH / tAn viyojayatyupazamayati / 5 darzanamoho'nantAnubandhinazcatvAraH samyAgmathyAtvatadubhayAni ca / asya saptavidhasya darzanamohasya ksspkH| 6 tthaasyaivopshmkH| 7 moho'STAviMzatibhedaH SoDaza kaSAyAH samyaktvamithyAtvasamyagmithyAtvahAsyaratyaratibhayazokajugupsAstrIpuMnapuMsakavedAzca / asyopazamanAdupazAntamohaH / 8 asyaiva sakalasya kSapaNAt / 9 kSapitaniravazeSamohaH / / 1. caturvidhaghAtikarmajayanAt / Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMbhASyatatvArthAdhigamasUtreSu 184 pulAkabakuzakuzIlanirgranthasnAtakA nirgranthAH // 48 // ktA pulAko bakuzaH kuzIlo nirgranthaH snAtaka ityete paJcanirgranthaMvizeSA bhavanti / tatra satatamapratipAtino jinoktAdAgamAnnirgranthapulAkAH / nairgranthyaM prati prasthitAH zarIropakaraNavibhUSAnuvartina RddhiyazaskAmAH sAMtagauravAzritA aviviktaparicArAzchedazabaleMyutA nirgranthA bakuzAH / kuzIlA dvividhAH pratisevanIkuzIlAH kaSAyaikuzIlAzca / tatra pratisevanAkuzIlAH nairgrandhyaM prati prasthitA aniyatendriyAH kathaMcitkiciduttaraguNeSu virAdhayantazcaranti te pratisevanAkuzIlAH / yeSAM tu saMyatAnAM satAM kathaMcitsaMjvalanakaSAyA udIryante te kaSAyakuzIlAH / ye vItarAgacchadmasthA IryApathaprAptAste nirgranthAH / IrSyA yogaH panthAH saMyamaH yogasaMyamaprAptA ityarthaH / saMyogAH zailezIpratipannAzca kevalinaH snAtakA iti // 48 // saMyamazrutapratisevanAtIrthaliGgalezyopapAtasthAnavikalpataH sAdhyA // 49 // ete pulAkAdayaH paJca nirgandhavizeSA ebhiH saMyamAdibhiranuthogavikalpaiH sAdhyA bhavanti / tadyathA / 1 dharmeopakaraNAhate parityaktavAhyAbhyantaroSadhayo nirgranthAH / 2 sukhazIlatA-sAtagauravam / tadAzritAH / gauravazabda AdarArthaH / 3 asaMyamAtpRthagbhUtA ghRSTajaMghA stailAdikRtazarIramRjAH kartarikAkalpitakezA evaMvidhaH parivAro yeSAMna / 4 sarvadezachedAhItIcArajanitazabalena vaicitryeNa yuktAH / 5 aSTAdazasahasrabhedaM zIlaM tata uttaraguNabhaMgena kenacitkaSAyodayena vA kutsitaM yeSAM te kuzIlAH / 6 pratisevane tyA sevanaM jJAnAdyaticArANAM bhajanaM tena kutsitaM zaliM yeSAM te pratisevanAkuzIlAH / 7 kaSAyAH saMjvalanAkhyAstadudayAtkutsitaM zIlaM yeSAm / Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 185 navamo'dhyAyaH saMyamaH / kaH kasminsaMyame bhavatIti / ucyte| pulAkabakuzapratisevanAkuzIlA dvayoH saMyamayoH sAmAyike chedopasthApye ca / kaSAyakuzIlo dvayoH parihAravizuddhau sUkSmasaMparAye ca / nimranthastrItakAvekasminyathAkhyAtasaMyame // __zrutam / pulAkabakuzapratisevanAkuzIlA utkRSTenAminAkSaradazapUrvadharAH / kaSAyakuzIlanirgranthau caturdapUrvadharau / jaghanyena pulAkasya zrutamAcAravastu / bakuzakuzIlanirgranthAnAM zrutamaSTauM pravacanamAtaraH / zrutApagataH kevalI snAtaka iti // 1 samo rAgadveSaviraharUpa Ayo lAbhaH / athavA Ayo gamanaM sakalakriyopalakSaNametat / sarvAM ca kriyA sAdho rAgadveSaviyuktasya nirjarAphalA / tAdRzasamasyAyaH samAyaH / tadeva sAmAyikam / 2 prathamApekSayA vizuddhatarasarvasAvadyayogaviratAvasthAnarUpatvaM viviktataramahAvratAropaNarUpatvaM pUrvaparyAyachedapUrvakaparyAyAntare upasthApanarUpatvaM vA chedopasthApanIyasya lakSaNam / 3 sAvadyayogaviratirUpatve sati tapovizeSeNa vizuddha rUpatvaM yasmin sati tapovizeSeNa sAvadyayogaviratasya vizuddhatA bhavati tadrUpatvaM vA parihAravizuddhacAritrasya lakSaNam / 4 atisUkSmasaMjvalanalobhakaSAyasattvaviSayakatvaM guNazreNisamArohaNe sati dazamaguNasthAnavartirUpatvaM vA sUkSmasaMparAyacAritryasya lakSaNam / 5 prakSAlitasakalaghAtikarmamalapaTalaH / ... 6 abhinnamanyUnam / ekenApyakSareNAnyUnAni daza pUrvANi granthavizeSAra dhArayati / 7 caturdazapUrvAg granthavizeSAn dhArayata: / 8 AcArAGgaM prathamam / 9 paJca samitayaH / tisro guptayaH / 24 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatatvArthAdhigamasUtreSu 186 pratisevanA / paJcAnAM mUlaguNAnAM rAtribhojanaviratiSaSThAnAM parAbhiyogAdalAtkAreNAnyatamaM pratisevamAnaH pulAko bhavati / maithunamityeke / bakuzo dvividhaH upakaraNabakuzaH zarIravakuzazca / tatropakaraNAbhiSvaktacitto vividhavicitramahAdhanopakaraNaparigrahayukto bahuvizeSopakaraNakAMkSAyukto nityaM tatpatisaMskArasevI bhikSurupakaraNabakuzo bhavati / zarIrAbhiSvaktacitto vibhUSArtha tatpratisaMskArasevI shriirbkushH| pratisevanAkuzIlo mUlaguNAnavirAdhayannuttaraguNeSu kAMcidvirAdhanAM pratisevate / kaSAyakuzIlanirgranthasnAtakAnAM pratisevanA nAsti // tIrtham / sarve sarveSAM tIrthakarANAM tIrtheSu bhavanti / eke tvAcAryA manyante pulAkabakuzapratisevanAkuzIlAstIrthe nityaM bhavanti zeSAstIrthe vAtIrthe vA // liGgam / liGga dvividham / dravyaliGga bhAvaliGga ca / bhAvaliGga pratItya sarve paJca nigranthA bhAvaliGge bhavanti dravyaliGgaM pratItya bhaajyaaH|| lezyAH / pulAkasyottarAstisro lezyA bhavanti / bakuzapatisevanAkuzAlayoH sarvAH SaDapi / kaSAyakuzIlasya parihAravizuddhastisra uttarAH / sUkSmasaMparAyasya nirgranthasnAtakayozca zuklaiva kevalA bhavati / ayogaH zailezIpratipanno'lezyo bhavati // 1 1 prANAtipAtaH / 2 mRSAvAdaH / 3 adattAdAnam / 4 maithunam / 5 parigrahaH iti paJca mUlaguNAH SaSThI ca rAtribhojanaviratiH / 2 tarantyaneneti tIrtha vacanaM prathamagaNadharo vA / 3 kadAcidgatIrthe'pi marudevIprabhRtayaH zrUyante / marudevI prayamatIrthakarasya zrIRSabhadevasya mAtA / 4 rajoharaNamukhavastrikAdi / 5 jJAnadarzanacAritrANi / 6 kadAcid dravyaliGgaM na nimittaM yathA marudevyAm / / Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo'dhyAyaH / upapAtaH / pulAkasyotkRSTasthitiSu deveSu sahasrAre / bakuzapratisevanAkuzIlayordvAviMzatisAgaropamasthitiSvAraNAcyutakalpayoH / kaSAyakuzIla nirgranthayostrayastriMzatsAgaropamasthitiSu deveSu sarvArthasiddhe / sarveSAmapi jaghanyA palyopamapRthaktvasthitiSu saudharme / snAtakasya nirvANamiti // 187 sthAnam | asaGghayeyAni saMyamasthAnAni kaSAyanimittAni bhavanti / tatra sarvajaghanyAni labdhisthAnAni pulAkakaSAyakuzIlayoH tau yugapadasaGghayeyAni sthAnAni gacchataH / tataH pulAko vyucchidyate kaSAyakuzIlastvasaGghayeyAni sthAnAnyekAkI gacchati / tataH kaSAyakuzIlapratisevanAkuzIlavakuzA yugapadasaGkhayeyAni saMyamasthAnAni gacchanti / tato bakuzo vyucchidyate / tato'saGkhyAni sthAnAni gatvA pratisevanAkuzIlo vyucchidyate / tato'saGghayeyAni sthAnAni gatvA kaSAyakuzIlo vyucchidyate / ata UrdhvamakaSAyasthAnAni nirgranthaH pratipadyate / so'pyasaGghayeyAni sthAnAni gatvA vyucchidyate / ata Urdhvamekameva sthAnaM gatvA nirgranthasnAtako nirvANaM prApnotIti eSAM saMyamalabdhiranantAnantaguNA bhavatIti / / iti tattvArthAdhigame'arhatpravacana saMgrahe navamo'dhyAyaH samAptaH // 9 // Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha dshmo'dhyaayH| mohakSayAjjJAnadarzanAvaraNAntarAyakSayAcca kevalam // 1 // mohanIye kSINe jJAnAvaraNadarzanAvaraNAntarAyeSu kSINeSu ca kevalajJAnadarzanamutpadyate / AsAM catasRNAM karmakRtInAM kSayaH kevalasya heturiti / tatkSayAdutpadyata iti hetau paJcamInirdezaH / mohakSayAditi pRthakkaraNaM kramaprasiddhayartha yathA gamyeta pUrva mohanIyaM kRtsnaM kSIyate tato'ntamuhUrta chadmasthavItarAgo bhavati / tato'sya jJAnadarzanAvaraNAntarAyaprakRtInAM tisRNAM yugapatkSayo bhavati / tataH kevalamutpadyate // 1 // atrAha / uktaM mohakSayAjjJAnadarzanAvaraNAntarAyakSayAcca kevalamiti / atha mohanIyAdInAM kSayaH kathaM bhavatIti / atrocyate bandhahetvabhAvanirjarAbhyAm // 2 // mithyAdarzanAdayo bandhahetavo'bhihitAH / teSAmapi tadAvaraNIyasya karmaNaH kSayAdabhAvo bhavAti samyagdarzanAdInAM cotpttiH| 'tattvArthazraddhAnaM samyagdarzanam' 'tannisa~rgAdadhigamAdvA' ityuktam / evaM saMvarasaMvRtasya mahAtmanaH samyagvyAyAmasyAbhinavasya karmaNa upacayo na bhavati pUrvopacitasya ca yathoktairnirjarAhetubhiratyantakSayaH / tataH sarvadravyaparyAyaviSayaM paramaizvaryamanantaM 1 karmasvabhAvAnAm / 2 a. 8 sU. 1. 3 a. 1 sU. 2. 4 a. 1 sU. 3. Page #261 -------------------------------------------------------------------------- Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH aMtima tirthakara // zrI mahAvIrasvAmI // vIraH sarva surA surendra mahito vIraM budhA saMzritA / vIreNAbhitaH svakarmanicayo vIrAya nityaM namaH / / HEHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH phInIkSa prI. vasaM. Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 189 dshmo'dhyaayH| kevalaM jJAnadarzanaM prApya zuddho buddhaH sarvajJaH sarvadarzI jinaH kevalI bhavati / tataH pratanuzubhacatuHkarmAvazeSa AyuHkarmasaMskAravazAdviharati / tato'sya kRtsnakarmakSayo mokSaH // 3 // kRtsnakarmakSayalakSaNo mokSo bhavati / pUrva kSINAni catvAri karmANi pazcAdvedanIyanAmagotrAyuSkakSayo bhavati / tatkSayasamakAlamevaudArikazarIraviyuktasyAsya janmanaH prahANam / hetvabhAvAcottarasyAprAdurbhAvaH / eSAvasthA kRtsnakarmakSayo mokSa ityucyate // 3 // kiM cAnyat / aupazamikAdibhavyatvAbhAvAccAnyatra kevalasamya ktvajJAnadarzanAsiddhatvebhyaH // 4 // aupazamikakSAyikakSAyaupazamikaudayikapAriNAmikAnAM bhAvAnAM bhavyatvasya cAbhAvAnmokSo bhavati anyatra kevalasamyaktvakevalajJAnakevaladarzanasiddhatvebhyaH / ete hyasya kSAyikA nityAstu muktasyApi bhavanti // 4 // ___ tadanantaramUrdhvaM gacchatyAlokAntAt // 5 // tadanantaramiti kRtsnakarmakSayAnantaramaupazamikAdyabhAvAnantaraM . cetyarthaH / mukta Urdhva gacchatyAlokAntAt / karmakSaye dehaviyoga. sidhyamAnagatilokAntaprAptayo'sya yugapadakasamayena bhavanti / tdythaa| prayogapariNAmAdisamutthasya gatikarmaNa utpattikAryArambhavinAzA yugapadekasamayena bhavanti tadvat // 5 // / atrAha / prahINakarmaNo nirAsravasya kathaM gatirbhavatIti / atrocyate Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASya sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu 190 pUrvaprayogAdasaGgatvAdvandhacchedAttathAgatipariNAmAcca tadgatiH6 pUrvaprayogAt / yathA hastadaNDacakrasaMyuktasaMyogAtpuruSaprayatnatazcAviddhaM kulAlacakramuparateSvapi puruSaprayatnahastadaNDacakrasaMyogeSu pUrvaprayogAdbhamatyevAsaMskAraparikSayAt evaM yaH pUrvamasya karmaNA prayogo janitaH sa kSINe'pi karmANa gatiheturbhavati / tatkRtA gtiH| kiM cAnyat // asaGgatvAt / pudgalAnAM jIvAnAM ca gatimattvamuktaM nAnyeSAM dravyANAm / tatrAdho gauravadharmANaH pudgalA UrdhvagauravadharmANo jiivaaH| eSa svabhAvaH / ato'nyAsaGgAdijanitA gatirbhavati / yathA satsvapi prayogAdiSu gatikAraNeSu jAtiniyamenAdhastiryagUz2a ca svAbhAvikyo loSTavAyvagnInAM gatayo dRSTAH tathA saGgavinirmuktasyordhvagauravAdUrdhvameva sidhyamAnagatirbhavati / saMsAriNastu // karmasaGgAdadhAstiryagUrva ca // kiM cAnyat / bandhacchedAt / yathA rajjubandhacchedAtpeDAyA bIjakozabandhanacchedAccairaNDabIjAnAM gatirdRSTA tathA karmabandhanacchedAtsidhyamAnagatiH / kiM cAnyat / tathAgatipariNAmAcca / UrdhvagauravAtpUrvaprayogAdibhyazca hetubhyaH tathAsya gatipariNAma utpadyate yena sidhyamAnagatirbhavati / Urdhvameva bhavati nAdhastiryagvA gauravaprayogapariNAmAsayogAbhAvAt / tdythaa| 1 yathA rajjvA gADhaM baddhAyAH kIcakavidalaghaTitAyAH rajjubandhacchedAduparitanapuTasyAgamanamUrdhva dRSTaM yathA vA bIjIkozaH phalaM phalI vA tasyA bandhanaM gADhasaMpuTatA * tasyAH savitRkiraNatApazoSitAyAH pariNatikAle saMpuTodbhedalakSaNazchedaH / tasmAt bandhachedAt eraMDAdiphalabhede bIjAnAM gatiH / yathAbIjAnyuDDIya dUre patanti tathA karmabandho'traphalAdisthAnIyaH / tasya chedAttadvighaTanAnantaramevorva gacchatyAlokAntAt / peDAzabdo veNIvAcako dezIbhASAprasiddhayA / Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 191 dazamo'dhyAyaH / guNavadbhUmibhAgAropitamRtukAlajAtaM bIjodbhedAdaGkurapravAlaparNapuSpaphalakAleSvavimAnitase kadaurhRdAdipoSaNakarmapariNataM kAlacchinnaM zuSkamalAbvapsu na nimajjati tadeva gurukRSNamRttikAle pairghanairbahubhirAliptaM dhanamRttikAlepaveSTana janitAgantuka gauravamapsu prakSiptaM tajjalapratiSThaM bhavati yadA tvasyAdbhiH kinno mRttikAlepo vyapagato bhavati tadA mRttikAlepasaGgavinirmuktaM mokSAnantaramevordhvaM gacchati AsalilelordhvatalAt evamUrdhvagauravagatidharmA jIvo'pyaSTakarmamRttikAlepaveSTitaH tatsaGgAtsaMsAramahArNave bhavasalile nimagno bhavAsakto - dhastiryagUrdhva ca gacchati samyagdarzanAdisalilakkedAtmahINASTAvadhakarmamRttikAlepa UrdhvagauravAdUrdhvameva gacchatyAlokAntAt // syAdetat lokAntAdapyUrdhva muktasya gatiH kimarthaM na bhavatIti / atrocyate / dharmAstikAyAbhAvAt / dharmAstikAyo hi jIvapudgalAnAM gatyupagraheNopakurute / sa tatra nAsti / tasmAdgatyupagrahakAraNAbhAvAtparato gatirna bhavatyapsu alAbuvat / nAdho na tiryagityuktam / tatraivAnuzreNigatirlokAnte'vatiSThate mukto niHkriyaH iti // kSetrakAlagatiliGgatIrthacAritrapratyekabuddhabodhitajJAnAvagAha - nAntarasaMkhyAlpabahutvataH sAdhyAH // 7 // kSetra kAlaH gatiH liGgaM tIrthaM cAritraM pratyekabuddhabodhitaH jJAnamavagAhanA antaraM saMkhyA alpabahUtvamityetAni dvAdazAnuyogadvArANi siddhasya bhavanti / ebhiH siddhaH sAdhyo'nugamyazcintyo vyAkhyeya ityekArthatvam / tatra pUrvabhAvaprajJApanIyaH pratyutpannabhAvaprajJApanIyazca dvau nayau bhavataH / tatkRto'nuyogavizeSaH / tadyathA / 1 pUrva:-atItaH / 2 pratyutpanna: -- vartamAnaH / Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu kSetram / kasmin kSetre siddhayatIti / pratyutpannabhAvaprajJApanIyaM prati siddhikSetre siddhayati / pUrvabhAvaprajJApanIyasya janma pratipaJcadazasu karmabhUmiSu jAtaH siddhayati |sNhrnnN prati mAnuSakSetre siddhayati / tatra pramattasaMyatAH saMyatAsaMyatAzca saMhiyante / zramaNyapagatavedaH parihAravizuddhisaMyataH pulAko'pramattazcaturdazapUrvI AhArakazarIrIti na saMhiyante / RjusUtranayaH zabdAdayazca trayaH pratyutpannabhAvaprajJApanIyAH zeSA nayA ubhayabhAvaM prajJApayantIti / / ___ kAlaH / atrApi nayadvayam / kasminkAle siddhayatIti / pratyutpannabhAvaprajJApanIyasya akAle siddhayati / pUrvabhAvaprajJApanIyasya janmataH saMharaNatazca / janmato'vasarpiNyAmutsarpiNyAmanavasapiNyutsarpiNyAM ca jAtaH siddhyti| evaM tAvadavizeSataH / vizeSato'pyavasApiNyAM suSamaduHSamAyAM saMkhyeyeSu sarveSu zeSeSu jAtaH siddhayati / duHSamasuSamAyAM sarvasyAM siddhayati duHSamasuSamAyAM jAto duHSamAyAM sidhyati na tu duHSamAyAM jAtaH sidhyati anyatra naiva sidhyati / saMharaNaM prati sarvakAleSvavasarpiNyAmutsarpiNyAmanavasarpiNyutsarpiNyAM ca sidhyti|| ___ gatiH / pratyutpannabhAvaprajJApanIyasya siddhigatyAM sidhyati / zeSAstu nayA dvividhA anantarapazcAtkRtagatikazca ekAntarapazcAtkRtagatikazca / anantarapazcAtkRtagatikasya manuSyagatyAM sidhyati / ekAntarapazcAtkRtagatikasyAvizeSeNa sarvagAtibhyaH sidhyati // liGga strIpuMnapuMsakAni / pratyutpannabhAvaprajJApanIyasyAvedaH sidhyati / pUrvabhAvaprajJApanIyasyAnantarapazcAtkRtagatikasya paramparapazcAtkRtagatikasya ca tribhyo liGgabhyaH sidhyati / tIrtham / santi tIrthakarasiddhAH tIrthakaratIrthe notIrthakarasiddhAH Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 193 dazamo'dhyAyaH / tIrthakaratIrthe'tIrthakarasiddhAH tIrthakaratIrthe / evaM tIrthakararItIrthe siddhA api // liGge punaranyo vikalpa ucyate / dravyaliGgabhAvaliGgamaliGgamiti pratyutpannabhAvaprajJApanIyasyAliMgaH sidhyati / pUrvabhAvaprajJApanIyasya bhAvaliGga prati svaliGga sidhyati / dravyaliMgaM trividhaM svaliGgamanyaliGga gRhiliGgamiti tatpratibhAjyam / sarvastu bhAvaliGga prAptaH sidhyati // cAritram / pratyutpannabhAvaprajJApanIyasya nocAritrI no'cAritrI sidhyAta / pUrvabhAvaprajJApanIyo dvividhaH anantarapazcAtkRtikazca paramparapazcAtkRtikazca / anantarapazcAtkRtikasya yAkhyAtasaMyataH sidhyati / paramparapazcAtkRtikasya vyajite'vyaJjite ca / avyaJjite tricAritrapazcAtkRtazcatuzcAritrapazcAtkRtaH paJcacAritrapazcAtkRtazca / vyaJjite sAmAyikasUkSmasAMparAyikayathAkhyAtapazcAtkRtasiddhAHchedopasthApyasUkSmasamparAyayathAkhyAtapazcAtkRtasiddhAH sAmAyikacchedopasthApyamUkSmasamparAyayathAkhyAtapazcAtkRtasiddhAH chedopasthApyaparihAravizuddhisUkSmasamparAyayathAkhyAtapazcAtkRtasiddhAH saamaayikcchedopsthaapyprihaarvishuddhisuukssmsmpraayythaakhyaatpshcaatkRtsiddhaaH|| prtyekbuddhbodhitH| asya vyAkhyAvikalpazcaturvidhaH / tdythaa| 1 tIrthakarItIrthe'pyeta eva vikalpAH / yata Aha ' evaM titthaMkarI titthe' iti (siddhaprAbhUtagAthA 30 ) vizeSastu tIrthakarItIrthAbhilApa iti malisvAminI (ekonaviMzatitamastIrthaGkaraH) prabhRtInAm / 2 bhautaparivrAjakAdiveSaH / 3 gRhe liMgaM dIrghakezakacchabandhAdi / 4 kadAcitsaliMgaH kadAcidaliMga iti / 5 samastacAritramohasyopazamakSayAnyatararUpatve sati zuddhAtmasvabhAvAvasthAnApekSArUpatvaM yathAkhyAtacAritrasya lakSaNam / 25 Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu 194 asti svyNbuddhsiddhH| sa dvividhaH arhazca tIrthakaraH pratyekabuddhasiddhazca / buddhabodhitasiddhAH tricaturtho vikalpaH parabodhakasiddhAH svessttkaarisiddhaaH|| jJAnam / atra pratyutpannabhAvaprajJApanIyasya kevalI siddhayati / pUrvabhAvaprajJApanIyo dvividhaH anantarapazcAtkRtikazca paramparapazcAtkRtikazca avyaJjite ca vyaJjite c| avyaJjite dvAbhyAM jJAnAbhyAM sidhyAta / tribhizcatubhiriti / vyaJjite dvAbhyAM matizrutAbhyAm / tribhirmatizrutAvadhibhirmatizrutamanaHparyAyairvA / caturbhirmatizrutAvadhimanaHparyAyairiti // ___avaahnaa|kH kasyAM zarIrAvagAhanAyAM vartamAnaHsidhyati / avagAhanA dvividhA utkRSTA jaghanyA ca / utkRSTA paJcadhanuHzatAni dhanuHpRthaktvenAbhyadhikAni / jaghanyA saptaratnayo'GgalapRthaktve hiinaaH| etAsu zarIrAvagAhanAsu sidhyati / pUrvabhAvaprajJApanIyasya pratyutpannabhAvaprajJApanIyasya tu etAsveva yathAsvaM tribhAgahInAsu sidhyAti // antaram / sidhyamAnAnAM kimantaram / anantaraM ca sidhyanti 1 svayameva buddho nAnyena bodhitaH / 2 pratyekamekamAtmAnaM prati kenacinimittena saMjAtismaraNAdvalkalathIrIprabhRtayaH karakaNDAdayazca prtyekbuddhaaH| 3 buddhena jJAtasiddhAntena viditasaMskArasvabhAvena bodhito buddhabodhitaH parabodhitaH / 4 svasmai iSTaM hitaM tatkaraNazIla: sveSTakArI na parasmai upadizati kiMcit // ete catvAro'pi vikalpadvayamanupravizanti / 5 tRtIyArthe pratyutpannabhAvaprajJApanIyenetyarthaH / 6 AtmanaH zarIre'vagAho'nupravezaH / saMkocavikAsadharmatvAdAtmanaH / 7 utkRSTaM dehamAnaM marudevIprabhRtInAm / 8 dviprabhRtyAnavabhyaH pRthaktvasaMjJA / / 9 siddhigamanazUnyakAla: antaraM, antarAlamityarthaH / Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 195 dshmo'dhyaayH| sAntaraM ca sidhyanti / tatrAnantaraM jaghanyena dvau samayau utkRSTenASTau samayAn / sAntaraM jaghanyanakaM samayaM utkRSTena SaNmAsA iti // saGkhyA / katyekasamaye sidhyanti / jaghanyenaika utkRSTenASTazatam // 108 // alpabahutvam / eSAM kSetrAdInAmekAdazAnAmanuyogadvArANAmalpabahutvaM vAcyam / tadyathA / kSetrasiddhAnAM janmataH saMharaNatazca karmabhUmisiddhAzcAkarmabhUmisiddhAzca sarvastokAH saMharaNasiddhAH jnmto'sngkhyeygunnaaH| saMharaNaM dvividham parakRtaM syayaMkRtaM ca / parakRtaM devakarmaNA cAraNavidyAdharaizca / svayaMkRtaM cAraNavidyAdharANAmeva / eSAM ca kSetrANAM vibhAgaH karmabhUmirakarmabhUmiH samudrA dvIpA Urdhvamadhastiyagiti lokatrayam / tatra sarvastokA UrdhvalokasiddhAH adholokasiddhAH saGkhayeyaguNAH tiryaglokasiddhAH saGkhayeyaguNAH sarvastokAH samudrasiddhAH dvIpasiddhAH saGkhyeyaguNAH / evaM tAvadavyaJjite vyaJjite'pi sarvastokA lavaNasiddhAH kAlodasiddhAH saGkhayeyaguNA jambUdvIpasiddhAH saGkhayeyaguNA dhAtakIkhaNDasiddhAH saGkhayeyaguNAH puSkarArdhasiddhAH saGkhayeyaguNA iti // kAla iti trividho vibhAgo bhvti| avasarpiNI utsarpiNI anavasarpiNyutsarpiNIti / atra siddhAnAM ( vyaJjitAnAM) vyaJjitAvyaJjitavizeSayukto'lpabahutvAnugamaH krtvyH| pUrvabhAvaprajJApanIyasya sarvastokA utsarpiNIsiddhA avasarpiNIsiddhA vizeSAdhikA anavasarpiNyutsarpiNIsiddhAH saGkhayeyaguNA iti| pratyutpannabhAvaprajJApanIyasyAkAle sidhyati / nAstyalpabahutvam / 1 vyavacchedaH kadAcidekasmin samaye dvayoniSu cetyAdi yAvat SaNmAsAH / 2 aSTottarazatam / Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu gatiH / pratyutpannabhAvaprajJApanIyasya siddhigatau sidhyati / nAstyalpabahutvam / pUrvabhAvaprajJApanIyasyAnantarapazcAtkRtikasya manuSyagatau sidhyati / nAstyalpabahutvam / paramparapazcAtkRtikasyAnantarA gatizcintyate / tadyathA / sarvastokAstiryagyonyanantaragatisiddhA manuSyebhyo'nantaragatisiddhAH saGkhayeyaguNA nArakebhyo'nantaragatasiddhAH saGkhayeyaguNA devebhyo'nantaragatisiddhAHsaGkhyeyaguNA iti / liGgam / pratyutpannabhAvaprajJApanIyasya vyapagatavedaH sidhyati / nAstyalpabahutvam / pUrvabhAvaprajJApanIyasya sarvastokA napuMsakaliGgasiddhAH strIliGgasiddhAH saGkhayeyaguNAHpulliGgAsiddhAHsaMkhyeyaguNA iti|| tIrtham / sarvastokAH tIrthakarasiddhAH tIrthakaratIrthe notIrthakarasiddhAH saMkhyeyaguNA iti / tIrthakaratIrthasiddhA napuMsakAH saMkhyeya. guNAH / tIrthakaratIrthasiddhAH striyaH saMkhyeyaguNAH / tIrthakaratIrthasiddhAH pumAMsaH saMkhyeyaguNA iti // ___ cAritram / atrApi nayo dvau pratyutpannabhAvaprajJApanIyazca puurvbhaavprjnyaapniiyshc| pratyutpannabhAvaprajJApanIyasya nocAritrI noacAritrI sidhyati / nAstyalpabahutvam / pUrvabhAvaprajJApanIyasya vyaJjite cAvyaJjite ca / avyaJjite sarvastokAH paJcacAritrasiddhAzcatuzcAritrasiddhAH saMkhyeyaguNAstricAritrasiddhAH saMkhyayaguNAH / vyaJjite sarvastokAH sAmAyikacchedopasthApyaparihAravizuddhisUkSmasamparAyayathAkhyAtacAritrasiddhAH chedopasthApyaparihAravizuddhisUkSmasamparAyayathAkhyAtacAritrasiddhAH saMkhyeyaguNAH sAmAyikacchedopasthApyasUkSmasamparAyayathAkhyAtacAritrasiddhAH saMkhyeyaguNAH sAmAyikaparihAravizuddhi 1 atIrthakarAH santaH siddhAH / tarthikarAsaddhebhyaH saMkhyeyaguNAstena napuMsakAdayo'pi sarve sNkhyeygunnaaH| Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 197 dazamo'dhyAyaH sUkSmasamparAyayathAkhyAtAsiddhAH saMkhyeyaguNAH sAmAyikasUkSmasamparAyayathAkhyAtacAritrasiddhAH saMkhyeyaguNAH chedopasthApyamUkSmasamparAyayathAkhyAtacAritrasiddhAH saMkhyeyaguNAH / pratyekabuddhabodhitaH / sarvastokAH prtyekbuddhsiddhaaH| buddhabodhitasiddhA napuMsakAH saMkhyeyaguNAH / buddhabodhitasiddhAH striyaH saMkhyeyaguNa / buddhabodhitAsiddhAH pumAMsaH saMkhyeyaguNA iti / jJAnam / kaH kena jJAnena yuktaH sidhyati / pratyutpannabhAvaprajJApanIyasya sarvaH kevalI sidhyati / nAstyalpabahu tvam / pUrvabhAvaprajJApanIyasya sarvastokA vijJAnasiddhAH caturjJAnasiddhAH saMkhyeyaguNAH trijJAnasiddhAH saMkhyeyaguNAH / evaM tAvadavyaJjite vyaJjite'pi sarvastokA matizrutajJAnasiddhAH matizrutAvadhimanaHparyAyajJAnasiddhAH saMkhyeyaguNAH matizrutAvadhijJAnasiddhAH sNkhyeygunnaaH|| avagAhanA / sarvastokA jaghanyAvagAhanAsiddhAH utkRSTAvagAhanAsiddhAstato'saMkhyeyaguNAH yavamadhyasiddhA asaGkhayeyaguNAH yavamadhyopAsiddhA asaGkhayeyaguNAH yavamadhyAdhastAtsiddhA vizeSAdhikAH sarve vishessaadhikaaH|| - antaram / sarvastokA aSTasamayAntarasiddhAH saptasamayAntarasiddhAH SaTsamayAnantarasiddhA ityevaM yAvad dvisamayAntarasiddhA iti saGkhayeyaguNAH / evaM tAvadantareSu sAntareSvapi sarvastokAH / SaNmAsAntarasiddhAH ekasamayAntarasiddhAH saGkhoyaguNAH yavamadhyAntarasiddhAH saGkhayeyaguNAH adhastAdyavamadhyAntarasiddhA asaGkhayeyaguNAH upariyavamadhyAntarasiddhA vizeSAdhikAH sarve vizeSAdhikAH // saMkhyA sarvastokA aSTottarazatasiddhAH viparItakramAtsaptottarazatasiddhAdayo yAvatpaJcAzat itynntgunnaaH| ekonapaJcAzadAdayo yAvatpaJcaviMzatirityasaGkhayeyaguNAH / caturviMzatyAdayo yAvadeka iti saMkhyeyaguNAH / viparItahAniryathA / sarvastokA ananta Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu 198 guNahAnisiddhA asaMkhyeyaguNahAnisiddhA anantaguNA: saMkhyeyaguNahAnisiddhA saMkhyeyaguNA iti // evaM nisargAdhigamayoranyatarajaM tattvArthazraddhAnAtmakaM zaGkAya ticAraviyuktaM prazamasaMveganirvedAnukampAstikyAbhivyaktilakSaNaM vizuddhaM samyagdarzanamavApya samyagdarzanopalambhAzuddhaM ca jJAnamadhigamya nikSepapramANanayanirdezasatsaMkhyAdibhirabhyupAyaijIvAdInAM tattvAnAM pA riNAmikaudayikaupazamikakSAyopazamikakSAyikAnAM bhAvAnAM svatattvaM viditvAdimatpAriNAmikaudayikAnAM ca bhAvAnAmutpattisthityanyatAnugrahapralayatattvajJo virakto nistRSNAstriguptaH paJcasamito dazalakSaNadharmAnuSThAnAtphaladarzanAcca nirvANaprAptiyatanayAbhivardhitazraddhAsaMvego bhAvanAbhirbhAvitAtmAnuprekSAbhiH sthirIkRtAtmAnabhiSvaGgaH saMvRtatvAnirAstravatvAdviraktatvAnnistRSNatvAcca vyapagatAbhinavakarmopacayaH parIpahajayAdvAhyAbhyantarataponuSThAnAdanubhAvatazca samyagdRSTiviratAdInAM ca jinaparyantAnAM pariNAmAdhyavasAyavizuddhisthAnAntarANAmasaGghayeguNotkarSamAjhyA pUrvopacitakarma nirjarayan sAmAyikAdInAM ca sUkSmasamparAyAntAnAM saMyamavizuddhisthAnAnAmuttarottaropalambhAtpulAkAdInAM ca nirgranthAnAM saMyamAnupAlanavizuddhisthAnavizeSANAmuttarotarapratipattyA ghaTamAno'tyantamahINArtaraudradhyAno dharmadhyAnavijayAdavAptasamAdhibalaH zukrudhyAnayozca pRthaktvaikatvavitarkayoranyatarasminvartamAno nAnAvidhAnRddhivizeSAnyAproti / tadyathA / AmarzoSadhitvaM vipuMDauSadhitvaM sarvauSaidhitvaM zApAnugrahasAmajananImabhivyAhArasiddhimIzitvaM vazitvamavadhijJAnaM zArIravika 1 svahastapAdAvayavasparzamAtreNaiva sarvarogApanayanasAmarthyamAmazaSadhitvam / 2 tadIya mUtrapurISAvayavasaMpakkAccharIranairujyaM vipruDauSadhitvam / 3 sarva eva tadIyAvayavA duHkhArtAnAmoSadhI bhavantIti sarvauSadhitvam / Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 199 dshmo'dhyaayH| raNAgaprAptitAmANamAnaM laghimAnaM mAhimAnamaNutvam / aNimA bisacchidramApi pravizyAsIta / laghutvaM nAma laghimA vAyorapi laghutaraH syAt / mahattvaM mahimA merorapi mahattaraM zarIraM vikurvIta / prAptirbhUmiSTho'GgalyagreNa meruzikharabhAskarAdInapi spRzet / prAkAmyamapsu bhUmAviva gacchet bhUmAvapsviva nimajjedunmajjecca / jaGghAcAraNatvaM yenAgnizikhAdhamanIhArAvazyAyameghavAridhArAmarkaTatantujyotiSkarazmivAyUnAmanyatamamapyupAdAya viyati gacchet / viyadgaticAraNatvaM yena viyati bhUmAviva gacchet zakunivacca praDInAMvaDInagamanAni kuyAt / apratighAtitvaM parvatamadhyena viyatIva gacchet / antardhAnamadRzyo bhavet / kAmarUpitvaM nAnAzrayAnekarUpadhAraNaM yugapadApa kuryAt / tejonisargasAmarthyamityetadAdi // iti indriyeSu matijJAnavizuddhivizeSAddarAtsparzanAsvAdanaghrANadarzanazravaNAni viSayANAM kuryAt / saMbhinnajJAnatvaM yugapadanekaviSayaparijJAnamityetadAdi // mAnasaM koSThabuddhitvaM bIjabuddhitvaM padaprakaraNoddezAdhyAyaprAbhRtavastupUrvAGgAnusAritvamRjumatitvaM vipulamatitvaM paracittajJAnamAbhalaSitArthaprAptimaniSTAnavAptItyetadAdi / vAcikaM kSIrA~sravitvaM madhvAMsavitvaM vAditvaM sarvasarutajJatvaM sarvasattvAvabodhanamityetadAdi / tathAvidyAdharatvamAzIviSatvaM bhinnAbhinnAkSaracaturdazapUrvadharatvamiti // 1 prddiinaadyaastiyNgaadigtivishessaaH| 2. yatkiMcitpadavAkyAdi gRhItaM tanna kadAcinnazyatIti koSThaprakSiptadhAnyavat / 3 svalpamapi darzitaM vastu anekaprakAreNa gamayati / yathoptaM bIjaM vipuladhAnyarUpeNa / 4 zruNvatastadIyaM vacanaM kSIramiva svadate / 5 madhuvan svadate / 6 vidvatsaMsanmadhyeSvaparAjitatvam / 7 mahAvidyAH sarvA eva tadA tasya svayamevopatiSThante / 8 karmajAtibhedAdanakaprakAram / 9 bhinnAkSarANi kiMcinnyUnAkSarANi caturdaza pUrvAni saMpUrNANi vA taddhAraNatvam / Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu tato'sya nistRSNatvAtteSvanabhiSvaktasya mohakSapakapariNAmAvasthasyASTAviMzatividhaM mohanIyaM niravazeSataH prahIyate / tatazchadmasthavItarAgatvaM prAptasyAntarmuhUrtena jJAnAvaraNadarzanAvaraNAntarAyANa yugapadazeSataH prahIyante / tataH saMsAravIjabandhanirmuktaH phalabandhanamokSApekSo yathAkhyAtasaMyato jinaH kevalI sarvajJaH sarvadarzI zuddho buddhaH kRtakRtyaH snAtako bhavati / tato vedanIyanAmagotrAyuSkakSayAphalabandhananirmukto nirdagdhapUrvopAttendhano nirupAdAna ivAgniH pUrvopAttabhavaviyogAddhetvabhAvAccottarasyAprAdurbhAvAcchAntaH saMsArasukhamatItyAtyantikamaikAntikaM nirupama niratizayaM nityaM nirvANasukhamavAmotIti // evaM tattvaparijJAnAdviraktasyAtmano bhRzam / . nirAsravatvAcchinnAyAM navAyAM krmsnttau||1|| pUrvArjitaM kSapayato yathoktaiH kSayahetubhiH / saMsArabIjaM kAtsnye na mohanIyaM prahIyate // 2 // tto'ntraayjnyaanghndrshnghnaanynntrm| prahIyante'sya yugapat trINi karmANyazeSataH // 3 // garbhasaMcyAM vinaSTAyAM yathA tAlo vinazyati / tathA karmakSayaM yAti mohanIye kSayaM gte||4|| tataH kSINacatuSkamA prApto'thAkhyAtasaMyamama / bIjabandhananimuktaH snAtakaH prmeshvrH||5|| zeSakarmaphalApekSaH zuddho buddho niraamyH| sarvajJaH sarvadarzI ca jino bhavati kevalI // 6 // kRtsnakarmakSayAdRvaM nirvANamadhigacchati / yathA dagdhendhano vhnirnirupaadaansnttiH||7|| 1 enamevArtha saMkSepeNopaharati zlokaiH / 2 mastakasUcyAM dhvastAyAM sarvAtmanA vinAzamupayAti sakalastAlataruH / evaM mohanIye kSINe sarva zeSakarma kSayameti / Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 dazamo'dhyAyaH dagdhe bIje yayAtyantaM prAdurbhavati nAGkaraH / karmabIje tathA dagdhe nArohati bhvaangkrH||8|| tadanantaramevolamAlokAntAtsa gacchati / " pUrvaprayogAsaMgatvabandhacchedordhvagauravaiH // 9 // kulAlacakra dolAyAmiSau cApi yatheSyate / pUrvaprayogAtkarmeha tathA siddhagatiH smRtA // 10 // mUllepasaMgAnirmokSAdyathA dRSTApsvalAbunaH / karmasaMgavinirmokSAttathA siddhagatiH smRtA // 11 // eraNDayantrapeDAsu bndhcchedaadythaaHgtiH| karmabandhanavicchedAtsiddhasyApi tatheSyate // 12 // UrdhvagauravadharmANo jIvA iti jinottamaiH / aghogauravadharmANaH pudgalA iti coditam // 13 // yathAvAstiryagUdhaM ca lossttvaayvgniviityH| svabhAvataH pravartante tathorvaM gatirAtmanAm // 14 // atastu gativaikRtyameSAM yduplbhyte| . karmaNaH pratighAtAca prayogAcca tAdiSyate // 15 // adhastiryagatoz2a ca jIvAnAM karmajA gatiH / Urdhvameva tu taddharmA bhavati kSINakarmaNAm // 16 // dravyasya karmaNo yadvadutpattyArambhavItayaH / samaM tathaiva siddhasya gatimokSabhavakSayAH // 17 // utpattizca vinAzazca prakAzatamasoriha / / yugapadbhavato yadvat tathA nirvANakarmaNoH // 18 // tanvI manojJA surAbhiH puNyA paramabhAsvarA / prAgbhArA nAma vasudhA lokamUrdhni vyavasthitA // 19 // 1 vItayaH-tayaH / / Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhASyatattvArthAdhigamasUtreSu 202 nRlokatulyaviSkambhA sitacchatranibhA shubhaa| Urva tasyAH kSiteH siddhA lokAnte samavasthitAH // 20 // tAdAtmyAdupayuktAste kevalajJAnadarzanaiH / samyaktvasiddhatAvasthAhetvabhAvAcca niSkriyAH // 21 // tato'pyUrdhvaM gatisteSAM kasmAnAstIti cenmtiH| dharmAstikAyasyAbhAvAtsa hi heturgateH paraH // 22 // saMsAraviSayAtItaM muktAnAmavyayaM sukham / avyAbAdhamiti proktaM paramaM paramarSibhiH // 23 // syAdetadazarIrasya jntonessttaassttkrmnnH| kathaM bhavati muktasya sukhamityatra me zRNu // 24 // loke catuvihArtheSu sukhazabdaH prayujyate / viSaye vedanAbhAve vipAke mAkSa eva ca // 25 // sukho vahniH sukho vAyurviSayeSviha kathyate / duHkhAbhAve ca puruSaH sukhito'smIti manyate // 26 // puNyakarmavipAkAcca sukhamiSTendriyArthajam / karmaklezavimokSAca mokSe sukhamanuttamam // 27 // susvamasuptavatkecidicchanti pariniSTatam / tadayuktaM kriyAvattvAtsukhAnuzayatastathA // 28 // zramaklamamadavyAdhimadanebhyazca sambhavAt / mohotpattervipAkAcca darzananasya karmaNaH // 29 // loke tatsadRzo hyarthaH kRtsne'pyanyo na vidyate / upagIyeta tadyana tasmAnirupamaM sukham // 30 // liGgaprasiddheH prAmANyAdanumAnopamAnayoH / atyantaM cAprasiddhaM tadyattenAnupamaM smRtam // 31 // pratyakSaM tadbhagavatAmahatAM taizca bhASitam / gRhyate'stItyataH prAjJairna cchadmasthaparIkSayA // 32 // yastvidAnI samyagdarzanajJAnacaraNasaMpanno bhikSurmokSAya ghaTamAnaH kAlasaMhananAyurdoSAdalpazaktiH karmaNAM cAtigurutvAdakRtArtha 1 chamU-kapaTaM tatsthapratyakSAdibhiH parIkSyamANaM na jAtucidupalabhyate / Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 203 dazamo'dhyAyaH evoparamati sa saudharmAdInAM sarvArthasiddhAntAnAM kalpavimAnavizeSANAmanyatame devatayopapadyate / tatra sukRtakarmaphalamanubhUya sthitikSayAtpacyuto dezajAtikulazIlavidyAvinayavibhavaviSayavistaravibhUtiyukteSu manuSyeSu pratyAyAtimavApya punaH samyagdarzanAdivizuddhabodhimavAmoti / anena sukhaparamparAyuktena kuzalAbhyAsAnubandhakrameNa paraM trirjanitvA sidhyatIti // vAcakamukhyasya zivazriyaH prakAzayazasaH praziSyeNa / ziSyeNa ghoSanandikSamaNasyaikAdazAGgAvidaH // 1 // vAcanayA ca mahAvAcakakSamaNamuNDapAdaziSyasya / ziSyeNa vAcakAcAryamUlanAmnaH prathitakIrteH // 2 // nyagrodhikAprasUtena viharatA puravare kusumanAmni / kaubhISaNinA svAtitanayena vAtsIsutenAya'm // 3 // arhadvacanaM samyaggurukrameNAgataM samupadhArya / duHkhArta ca durAgamavihatamatiM lokamavalokya // 4 // idamuccai garavAcakena sattvAnukampayA dRbdham / tattvArthAdhigamAkhyaM spaSTamumAsvAtinA zAstram // 5 // yastattvAdhigamAkhyaM jJAsyati ca kariSyate ca tatroktam / so'vyAvAdhasukhAkhyaM prApsyatyacireNa paramArthama // 6 // 1 pratyAyAti-pratyAgamanam / 2 manuSyo devaH punarmanuSya iti trINi janmAni samavApya samyaktvajJAnalAbhAt AhitasaMvarastapasA kSapitakarmarAziH sidhyati siddhikSetra / 3 svazAkhAvAcakam / iti tattvArthAdhigame'hatpravacanasaGgrahe dazamo'dhyAyaH smaaptH| samAptazcAyaM grnthH|| Page #278 -------------------------------------------------------------------------- Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhipatrakam. azuddham / tA 83 11 rUpA RSi zuddham pR. paM. azuddham zuddham pR paM. nAkarmaNo nAmakarmaNo 2 18 tejasa tejasa 51 16 jagdhAdi jJApakAttu jagdhAdijJApakAttu 3. 24 kRSNaH kRSNAdayaH 60 15 saMghAtA saMghAtA 6 23 mutpadyante tpadyante 10 yanmula yanmala 77 19 anyatamat anyatamam 9 . 5 madhye madhye 'ya va'i 'ya 9 6 etazcA etaccA 81 17 pekSayAjIva pekSayA jIva 10 23|palyomA palyopamA 81 1 grahaNa grahaNe 11 14 janmalabdhvA janma labdhvA 82 18 dvavyAtmaka dvayAtmakaH 12 15/nAmA nAma paJcastiya paJcAstikAya 14 13 Ani . anI sapiNi sarpiNI 15 14 rupA 89 12 ardha ardhaH - 15 15 varjis. varji 89 21 tadvataM taddetaM 17 21 RSi mityarthaH mityrthH| 19 15 dvAtrizaM dvAtriMza 92 24 zveva zveha 19 26 cAndrA cAndro 94 23 caika sAmayikaH caikasAmayikaH 20 11 varti gRhNAti vagRhNAti 20 28 tathAhyartha tathAmartha maGgabAhya maGgabAhya kaSNarAjyormadhya kRSNarAjyormadhya 101 21 23 patto 1.1 13 prakarSaNanAmAdi prakarSeNa nAmAdi 23 tatmAtka tasmAtka 108 11 puruSa 23 18 puruSa purA 108 15 praviSTam / praviSTam stameSAM stvamaSAM 108 23 vizeSA vazeSA ntIti tIti vAGa vAda 111 10 32 dharma apara 19 dharmo'para sa 133 8 svayaM pari svayaMpari punalA pudgalA 113 13 labhalAbdhi bhilabdhi kumbhA 115 16 pAriNAmika pAriNAmikA 42 8 aNavaH skandhA aNavaH skandhA 1166 siddhAnu siddhayanu 47 20rAnitya ranitya 116 23 vakrI vakrA 48 17 dhrauvya dhrauvya 117 11 vigato vigatA utpAdada utpAda 117 14 saMvRttA saMvRttA 51 9vadhya badhya 1228 dayArthA. dayArthAH savAtyaya r.2 2 22 22 5555 55 pattA kumbhA 12 Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [2] 1271kodhA 132 17 upadhyAya 143 15 zR . 148 20 sAdhyA 152 azuddham zuddham pR. paM. azuddham cakSante cakSate 123 16) druNa pratetavyA pratyetavyA zarira zarIra 130 19 zeSA mayAta mayA ta bhayo:samA bhayoH samA 135 1 titake salakhanAM saMlekhanA sacitta sacittA tapaH saMpa tapaHsaMpa 149 thoga svata aja svato'ja 150 yeSAMna dalIka dalika prayama samyakatva samyaktva 154 muhUrta pazatya pazyatya 'traphalA tadvAra tavAra 155 15 punalA prayAge prayoga 155 21 cicubaka cibuka 159 2 vayaM rAya: vIryA ravyAH vIryA 161 3 syayaM jJAna jJAnA 161 guNaH 'dhyAya 'dhyAyaH 167 heDiMga viyadnati dharbha 168 7 zruNvata bAmA bAhyA 168 8 saMpUrNANi aSTa zuddham pR. paM. gaNa 102 6 krodhA 174 28 zeSAH 175 11 upAdhyAya vitakai 181 18 183 15 sAdhyAH 184 14 yoga 184 16 yeSAM na 184 20 prathama 186 23 muMhUtai 1887 'tra phalA 190 24 pudgalA 191 12,13. 191 19 siddhAH 193 13 svayaM 195 9 guNAH 1976 viyadgati 199 7 zRNvata 199 23 saMpUrNAne 199 28 154 14 bahu 160 14 siddhAH dharma nava 171 173/haDiMga 175) Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhipatrakam. zuddham .. pR. . 4 . 1 12 51 16 tA.. 6. 22 65-21 vakrA vigatA saMvRttA tajasa zAla kRSNAdayaH. deha zarIrA tpadyante makaraNA . kAra yanmala madhye etaccA palyopamA yatra janma labdhvA nAma anI sAna 26 madhye azuddham . zuddham pR. paM. azuddham nAkarmaNo nAmakarmaNo 2 18vako jagdhAdi jJApakAttu jagdhAdijJApakAttu3 24 vigato saghAtA saMghAtA 6 23 saMvRttA vikA vipAkA tejasa tAM ....... cAla anyatamat anyatamam 9 'ya va'i. kRSNaH ' ya' deza pekSayAjIva pekSayA jIva 10 23 zarIdA grahaNa grahaNe 11 14 duvyAtmakaH 1mutpadyante dvayAtmakaH .12 15 paJcastikAya paJcAstikAya 14 13 mA kAraNA ardha ardha:-- 15 15 kA tadvaitaM tadvaitaM 17 21 kara mityarthaH mityrthH| 19 15 yanmula zcaiva ceha caika sAmayikaH cakasAmayikaH 20 11 etazcA gRhNAti vagRhaNAti 20 28 palyomA cira cire 21 5 tathAhyartha. 21 11 janmalabdhvA maMgabAhya maGgabAhya nAmA prakarSeNanAmAdi prakarNeNa nAmAdi 23 7 Ani puruSa. 23 18 suna prAveSTama praviSTam / 23 22 bhAva vizeSA . vazeSA 30 20 rupA ntIti 31 8 varjissa 32 19 RSi svayaM pari svayaMpari 39 16 dvAtrizaM ca samyaktvacAritre ca 40 2 sUryA labhalAbdhi lAbhalabdhi 40 9 savana mAyA mAyAlobha 41 13 cAndrA pAriNAmika pAriNAmikA 42 8 varti vASTA vASTAdazA 42,43 7,19 dayArthI siddhAnu - siddhayanu 47 20 sAnatku 79 traya tathAhyartha 81 1.. 827 82 - 18 83 11 85 13 puruSa bhA 87 13 89. 12 rUpA varji tIti . 89 21 RSi 14 dvAtriMza candrA sAvana cAndro 94 12 94 23 95 17 varti dayArthAH sanatku 96-97 Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ m . 159 azuddham .. zuddham .. pR. paM. azuddhama kaSNarAjyormadhya kRSNarAjyormadhya 101 21 cicubaka zavana zayana 106 18 jayaM tatmAtka tasmAtka 108 11 rAyaHvIryA pUrA pUra 108 15 jJAna stameSAM stvameSAM 108 23 'dhyAya vAGa vAG 111 10 dharbha dharma apara dharmo'para 133 8 bAhmA punalA pudgalA 113 13 madAri kumbhA kumbhA 115 16 aSTa zuddham pR. paM. cibuka 16. 14 rAyaH vIryA 161 3 jJAnA 161 7 'dhyAyaH 167 heDiMga dharma bAhyA 168 8 dAri 168 14 nava 169 168 184 thoga yeSAMna aNava: skandhA aNavaH skandhA116 rAnitya ranitya 116 23 kodhA krodhA 174 28 novya dhrauvya 117 zeSA zeSAH 175 11 utpAdada utpAda 117 upadhyAya upAdhyAya 178 vadhya badhya 122 8 titaka vitakai 181 cakSante cakSate 123 16 ca kSINakaSAyasya ca pratetavyA pratyatavyA 127 1zra . 183 15 paru 127 sAdhyA sAdhyAH zarira zarIra 130 yoga 184 mayAta mayA ta 132 yeSAM na 184 20 bhayo:samA hai bhayoH samA 15 prayama prathama 186 23 saMlakhanA - saMlekhanA 143 15 muhUrta muhUrta 1887 viccheda chaviccheda 145 |'traphalA tri phalA 190 24 sacitta sacittA 148 pudanalA pudgalA 191,12,13 tapaH saMpa tapaHsaMpa 149 191 19 svata aja svato'ja 150 |siddhAH siddhAH 193 . 13 dalIka dalika 152 syaya svayaM 195 9 samyakatva samyaktva 154 10 guNa: guNAH 197 pazatya pazyatya 154 14 viyadnati viyadati 199 tadvAra tavAra 154 zRNvata 199 23 prayAge prayoga 155 - 21 saMpUrNANi saMpUrNAni bahU