Book Title: Prashamrati Prakaran
Author(s): Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/023402/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saTIka gujarAtI bhAvAnuvAda sahitI prazamarati pakaraNa pUrI. zrI rAjazokharasUrIzvarajI mo.sA. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI dharaNendra-padmAvatI saMpUjitAya OM hrIM zrIM zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH zrI dAna-prema-rAmacaMdra-hIrasUrIzvarebhyo namaH saTIka gujarAtI bhAvAnuvAda sahita te prazamarati prakaraNa mUla graMthakAra pUrvadhara pUjyapAda zrI umAsvAti mahAsa DO (c)es . TIkAkAra bRhadgacchIya zrI haribhadra, mahArAja 0008, 81 (SA. mAMkaH 0 che.TI jisthAnaH A bhAvAnuvAdakAra ke 6 ] } | sva. pa.pU. AcAryadeva zrImad vijaya premasUrIzailajI mena vIkAra - sva. pa.pU. AcAryadeva zrImad vijaya hIrasUrIzvarajI ma.nA paTTadhataka pa.pU. AcAryadeva zrImad vijaya lalitazekhara sU.me = siMdhyaratna AcAryadeva zrI rAjazekharasUri mahArAja DOC saMpAdaka pa.pU. munirAja zrI dharmazakharavijayajI ma.sA. D sahayoga pa.pU. munirAja zrI divyazekharavijayajI ma.sA. thALItacaMdrasAri graMza saMgraha | Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pustaka : prazamarati prakaraNI prakAzaka : arihaMta ArAdhaka TrasTa hindustAna mila sTorsa 481, ganI epArTamenTa, muMbai-bhivaMDI AgrA roDa, bhivaMDI - 421 302, ji. thANA. saMpUrNa Arthika sahakAra : zrI jinAjJA ArAdhaka zve. mU. tapagaccha jaina saMgha zrI rAmanagara jaina saMgha viThThalanagara, muluMDa (vesTa). nakala : 1000 kiMmata : rUA. 100/ prakAzana : vi.saM. : 2062 A pustaka pU. sAdhu-sAdhvIjIone temaja jJAnabhaMDArane bheTa ApavAmAM Ave che. A pustaka jJAnakhAtAmAMthI chapAvyuM hovAthI gRhasthe A pustaka levuM hoya to rUA. 100/- jJAnakhAtAmAM ApavA jarUrI che. mudraka : Tejas Printers 403, Vimal Vihar Apartment, 22, Saraswati Society, Nr. Jain Merchant Society, Paldi, AHMEDABAD - 380 007. . Ph. : (079) 26601045 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastuta lAvAnuB go kiMci meM pUrve vi.saM. 2025mAM vApI (gujarAta)nA cAturmAsamAM mULa zlokono anuvAda karyo hato. tenuM kramazaH traNa AvRttiomAM prakAzana thayuM. e anuvAda ghaNA vakhatathI aprApya banyo hato. AthI aneka sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtonI A graMtha mATe mAMgaNI AvatI hatI. temAM gata varSe vidvadvarya AcArya zrI pradyumnasUri mahArAje A kArya karavA mATe preraNA karI. AthI A graMthano saTIka anuvAda prakAzita thAya to maMdayopazamavALA sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtone vAMcavAmAM saraLatA rahe e AzayathI AcArya zrI haribhadrasUri ma.nI TIkAno gujarAtI anuvAda karyo. e anuvAda prastuta graMthamAM prakAzita thayo che. kevaLa mULa zlokonA arthavALI nAnI pustikAnuM paNa alaga prakAzana thayuM che. A prasaMge mArA parama upakArI pU. AcAryadeva zrImad vijaya premasUrIzvarajI ma.sA., AcAryadeva zrImad vijaya hIrasUrIzvarajI ma.sA., AcAryadeva zrImad vijaya lalitazekharasUrIzvarajI ma.sA.ne bhAva bharI vaMdanA karuM chuM. anuvAda karavA mATe preraNA karIne kalyANa mitra bananAra vidvAna AcArya zrI pradyumnasUri ma.nuM A prasaMge smaraNa thAya e sahaja che. munizrI dharmazekharavijayajI ane munizrI divyazekharavijayajI AmAM ghaNA sahAyabhUta banyA che. munizrI hitazekhara vijayajIe phAinala muphonuM saMzodhana karyuM che. A anuvAdamAM jinAjJA viruddha kaMi paNa lakhAyuM hoya ke anuvAdamAM koi paNa kSati thai hoya to trividha trividha kSamA yAcuM chuM. - AcArya rAjazekharasUri vi.saM. 206 1, A.sa. 9, navasArI. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazama'ne pragaTAvato, "prazama'ne saMvardhita karato 'prazama'mAM ramADato zarati zrI mAtA umA ane pitA svAtinA putra, pAMcaso-pAMcaso prakaraNa graMthanA racayitA, zvetAMbarakulatilaka vAcakavara umAsvAtijI mahArAjAe prazamarati prakaraNa graMthanuM sarjana karyuM che. graMthanA prAraMbhamAM ja vikramati hovA chatAM graMthakAra potAnI jAtane jaDamati gaNAvIne potAnI laghutA pragaTa kare che. kalikALanA durbhAgye AvA mahApuruSono dukALa paDyo che. eka apekSAe kahIe to vartamAnamAM zramaNonI saMkhyA vadhI che... vadhI rahI che, paraMtu zramaNatva ghaTI rahyuM hoya tevo AbhAsa thai rahyo che. chatAMya kalikALamAM paNa cothA ArAnI jhAMkhI karAve tevA vidvad ziromaNi zramaNo paNa jinazAsana nabhomaMDaLamAM sUryanI jema prakAzita rahI svaparanA kalyANamAM sahAyaka banI rahyA che... e kalikALanuM sadbhAgya che. prastuta graMtharatnanuM sarjana karIne jinazAsana zaNagAra vAcaka mukhya umAsvAtijI mahArAjAe jinazAsana upara je akalpanIya upakAra karyo che tenuM varNana du:zakya che. nAma pramANe guNa dharAvatA vidvavabhogya A graMtha saritAmAM avagAhana karavuM duSamakAlina maMdamati jIvo mATe agharuM che. ApaNA jevA alpaprAjJa jIvo upara anahada upakAra karIne pUrvakAlIna maharSionI kRtione cuMTI cuMTIne gurjara girAmAM anuvAda karavA dvArA saMskRta bhASAnA ajANa bhavyAtmAo upara mahAna upakAra karI rahyA che jinAjJAmarmagrAhImatisaMpanna prazamarasanimagna pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijaya rAjazekhara sUrIzvarajI mahArAjA ! lagabhaga vikramanA sAta dAyakAne vaTAvI cUkelA, mAtra 30thI 32 kilo vajanane dharAvatI hADa-cAmayuta puSTirahita nAdurasta kAyAnA dhAraka pUjyapAdazrInuM nirbaLa zArIrika baLa hovA chatAM sabaLa ane lokhaMDI AdhyAtmika baLanA baLe ja A sarjanayAtrAne akhalitadhArAe AgaLa Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vadhArI rahyA che. sadaiva prazamarasamAM mahAlatA rahIne vyAdhine paNa jarjarIta karI nAMkhavA vaDe caturvidha zrI saMgha upara sAhityasevA vaDe ati ati ati upakAra karI rahyA che. kalikALamAM zramaNomAM paNa zaithilya vikasatuM jAya che, svAdhyAyanuM saMgIta zravaNa svapnavatuM banatuM jAya che... vagere apuSTa AlaMbano dRSTigocara thavA chatAM Azrita ziSyAdi parivAra upara satata svAdhyAya, saMyama, samarpaNabhAvamAM lIna rAkhe tevI prabaLa preraNAo, vAcanAo dvArA puSTa AlaMbana ApIne vartamAna duSita vAyarAthI sadAya rakSaNa karI rahyA che. kalikALamAM sAkSAt "sAdhutA'nA darzana karavA hoya to eka vakhata A mahApuruSanA darzana karIne nijacakSune nirmaLa banAvavA jevI che. udyAnanA puSpo kyAreya bhramarone bolAvavA jatA nathI, bhramaro svayaM soDamathI AkarSAine puSpone seve che. rasane pIve che. paritRpta thaine nijAnaMdane meLave che. prastuta prakAzana abhyAsuonA karakamalomAM mUkavAnuM zreya suvizAla gacchAdhipati vyAkhyAna vAcaspati siddhAMtasaMrakSaka pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA dvArA saMrakSita jinasiddhAMta ane sAmAcArI mujaba saMkaLAyelA zrI jinAjJA ArAdhaka zvetAMbara mUrtipUjaka TrasTa zrI rAmanagara jaina saMgha (viThThalanagara), mulunDa (vesTa), muMbaInA phALe jAya che. potAnA jJAnanidhino A rIte suMdara sadupayoga karavA dvArA jinAgamane jIvatuM rAkhavAno prazasya prayAsa karyo che. pUjayazrI Adi dvArA lekhita, saMpAdita, anuvAdita graMtharatnonuM prakAzana karIne caturvidha zrI saMghanI jJAnapipAsA tRpti mATe saMsthApita zrI arihaMta ArAdhaka TrasTa temanA sukRtanI bhUri bhUri anumodanA kare che. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (O) 00000. 5000 ( - paricaya graMthakAra - TI 2 0000 0 C)) AryadinnasUrinA mukhya ziSya AryazAMtizreNikathI uccanAgarI zAkhA nIkaLI. (kalpasUtra) A uccanAgarI zAkhAmAM pUrvajJAnanA dhAraka ane vikhyAta evA vAcanAcArya zivazrI thayA hatA. temane ghoSanaMdI zramaNa nAmanA paTTadhara hatA. jeo pUrvadhara na hatA, kiMtu agiyAra aMganA dhAraka hatA. paMDita umAsvAtie ghoSanaMdInI pAse dIkSA lIdhI. pachI agiyAra aMganuM adhyayana karyuM. temanI buddhi teja hatI. AthI teo pUrvanuM jJAna bhaNI zake tevI yogyatAvALA hatA. AthI temaNe gurvAzAthI mahAvAcanAcArya zrI muMDapAdakSamAzramaNanA paTTadhara vAcanAcArya zrImULa kSamAzramaNanI pAse jai pUrvanuM jJAna meLavyuM. teozrIe keTalA pUrvanuM jJAna meLavyuM e cokkasa thai zakatuM nathI, paNa pUrvadhara hatA e cokkasa che. A uparathI vAcakavara umAsvAti mahArAja vikramanA pahelAthI cothA saikA sudhImAM thayA hoya tevI saMbhAvanA karI zakAya. temAM paNa prathama saikAmAM thayA hoya tevI saMbhAvanA che, ema vidvAnonuM maMtavya che. umAsvAti mahArAjanuM gotra kaubhISaNI hatuM. nyagrodhikA gAmamAM temano janma thayo hato. pitAnuM nAma svAti ane vAtsI gotrIya mAtAnuM nAma umA' hatuM. tenA kAraNe teozrI umAsvAti evA nAmathI prasiddha banyA hatA. mAtAnA 'umA' ane pitAnA svAti' nAma uparathI temanuM 'umAsvAti' evuM nAma prasiddha banyuM. teozrIe pAMcaso graMthonI racanA karI hatI. temAMthI Aje tattvArthAdhigama sUtra, prazamarati, jaMbUdvIpa samAsa prakaraNa , pUjAprakaraNa, zrAvakaprajJapti, kSetravicAra vagere graMtho upalabdha che. kalikAlasarvajJa AcArya zrI hemacaMdrasUri mahArAjA 3pamAsvAti saMgRhItAra: ema kahIne sarvotkRSTa saMgrahakAra tarIke oLakhAve che. | vartamAnamAM prazamarati graMtha upara be TIkA ane eka avacUri upalabdha che. TIkAomAM eka TIkA ajJAtakartIka che. bIjI TIkA haribhadrasUri ma.nI che. avacUrI ajJAta kartaka che. ajJAtakartaka prazamaratinI TIkA pUrve 1. vAtsIsuteneti gotreNa, nAmnA umeti mAturAkhyAnam / | tattvArthAdhigamasUtra - siddhasenIya TIkA Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi.saM. 1966mAM bhAvanagaranI zrI jainadharma pracAraka sabhA taraphathI avasUri sahita prakAzita thayela che. tyArabAda vi.saM. 2048mAM zrI jinazAsana ArAdhana TrasTa taraphathI prakAzita thayela che. A. zrI haribhadrasUri viracita TIkA zeThazrI devacaMda lAlabhAi pustakodvAra saMsthA taraphathI vi.saM. 1996mAM avacUri sahita prakAzita karavAmAM AvI che. vRttikAra A.zrI haribhadrasUri yAkinImahattarAsUnu A.zrI haribhadra sU.ma.thI bhinna che. A.zrI mAnadeva sU.ma.nI paraMparAmAM thayelA che. prazasti jovAthI Ano khyAla AvI jAya che. temaNe vi.saM. 1185mAM siddharAja jayasiMhanA rAjamAM pATaNamAM rahIne 1800 zloka pramANa A vRttinuM sarjana karyuM che. A vRttinI racanAnA pUrve A graMtha upara eka bRhatti hatI. e bRhavRttinA AdhAre ja prastuta vRttinI racanA karavAmAM AvI che, ema vRttikAre prazastimAM spaSTa ullekha karyo che. che A.zrI bhadraguptasUri kRta vivecana vi.saM. 2042mAM prakAzana karavAmAM AvyuM che. tathA motIcaMda gIradharalAla kApaDIyAe kareluM vivecana paNa prakAzita karavAmAM AvyuM che. O OOO P) 0.0000 OOOO O (9) O OOOO Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I] mAnavanA magajamAM kALa, paristhiti, saMyoga AdinA AdhAre aneka icchAo janme che ane vilaya pAme che. jema mahAsAgaramAM mojAM . paNa eka mahI icchA evI che ke, je sadA rahe che. koi paNa saMyogomAM, koi paNa kALamAM ke koipaNa paristhitimAM tenuM parivartana thatuM nathI. e mahAicchA che 'sadA saMpUrNa zAMtimaya jIvananI." jaMgatano koi mAnavI evo nathI ke jenAmAM A icchA sadA na hoya. | sarva manuSyone jIvana game che. koi paNa manuSyane maravuM gamatuM nathI. te nirupAye ja mare che. keTalIka vAra koi manuSyamAM maravAnI icchA pragaTe che, paNa te icchA koi duHkhanA kAraNe janme che, nahi ke maraNa priya che mATe. AthI ja e paNa siddha thAya che ke manuSyane sadA jIvana joie che, paNa zAMti hoya to. zAMti paNa amuka TAima pUratI ja joie che ema nathI, kiMtu sadA mATe joie che. sadA zAMti paNa sarva prakAranA du:khathI rahita joie che. du:khano eka aMza paNa gamato nathI. AthI manuSyone "sadA saMpUrNa zAMtimaya jIvananI icchA che, emAM koithI paNa nA kahI zakAya tema nathI. | manuSyone sadA saMpUrNa zAMtimaya jIvananI icchA hovA chatAM moTA bhAganA manuSyo du:khanI - azAMtinI AgamAM bhaDathuM thai rahyA che ema mAnava jagata upara daSTipAta karatAM jaNAi Ave che. teo pUrNa zAMti to dUra rahI, apUrNa zAMti paNa pAmatA nathI, temanuM jIvana azAMtimaya hoya che. jIvanamAM azAMti kema che ane tene kevI rIte dUra karI zakAya, e praznonuM samAdhAna A graMthamAM vistArathI karavAmAM AvyuM che. ahIM ApeluM e satya samAdhAna duniyAnA bhautika koi zAstramAMthI nahi maLe. | azAMtimaya jIvananuM pradhAna kAraNa moha ane ajJAnatA che. rezamano kIDo ke karoLiyo svayaM utpanna karelI jALamAM phasAya che, tema jIvo ajJAnatAnA yoge jAte ja utpanna karelAM aneka prakAranAM duHkhonI jALamAM aTavAi jAya che. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajJAna jIvo duHkhanAM kAraNone sukhanAM kAraNo mAne che. bAhya bhautika padArthothI sukha maLe che ane tenA abhAve du:kha maLe che evI temanI mAnyatA che. potAne sukhI mAnanAra ajJAna mAnavane pUchavAmAM Ave ke tame sukhI kema cho, to te jhaTa kaheze ke, mArI pAse saMpatti che, sattA che, sauMdarya che, svajana-snehIo che, moTara che, baMgalo che, Teliphona vagere paNa che. potAne du:khI mAnanAra koi vyaktine du:khanuM kAraNa pUchavAmAM Ave to te tenA javAbamAM mArI pAse dhana nathI, moTara, baMgalo vagere sukhanAM sAdhano nathI... AvuM ja sAMbhaLavA maLe. AthI sukhanAM sAdhano maLatAM, emano upayoga karatAM ane emanuM rakSaNa karatAM AnaMda-rAga kare che ane sukhanAM sAdhano na maLe ke jatAM rahe tyAre zoka-dveSa kare che. prastuta graMthakAra mahApuruSa kahe che ke, "saMsArasukha ane tenAM sAdhano upara rAga tathA duHkha ane duHkhanAM sAdhano upara dveSa e ja jIvonA duHkhanuM mULa che. rAga-dveSanA yoge karmabaMdha thAya che. karmanA yoge janmAdi rUpa saMsAra che. saMsAranA kAraNe du:khano anubhava karavo paDe che. Ama du:khanuM mULa 1 rAga-dveSa che. AthI rAga-dveSa dUra thatAM duHkha dUra thAya che ane satya sukhano anubhava thAya che. rAga-dveSano abhAva e ja prazama che. prazamanA yoge prApta thatuM sukha ja satya sukha che. jIvone prazamasukha maLe e ja irAdAthI prastuta graMthanI racanA karavAmAM AvI che. graMthakAra maharSie A graMthamAM prazamasukha e ja satya sukha che, AthI prazamasukha mATe ja prayatna karavo joie, ema vAraMvAra upadeza Apyo che. vartamAnamAM ApaNA mATe svarganuM sukha dUra che, mokSanuM sukha to ethI ya vadhAre dUra che. paNa prazamasukha to ApaNI pAse ja che. svargasukha ane mokSasukha to maLaze tyAre maLaze paNa prazamasukha to vartamAna jIvanamAM maLI zake che. bhogasukho bhayathI bharelA che, jyAre prazamasukha nirbhaya che. bhogasukha mATe bhautika sAdhanonI bhIkha mAgavI paDe che, jyAre 1. 53 thI 57 gAthA juo. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazamasukha svAdhIna che. bhogasukhamAM zarIrazrama ane dhanavyaya karavo paDe che. jyAre prazamasukhamAM nathI to zarIrazramanI jarUra ane nathI to dhanavyayanI jarUra. jarUra che mAtra manane keLavavAnI.' prazamasukhano anubhava karavA manane keLavIne atyAra sudhI gUMthelI rAga-dveSanI jaTila jALane chedI nAkhavI joie. prastuta graMthamAM rAgadveSanI A jALane koNa chedI zake enA uttaramAM jinAjJApUrvaka apramattapaNe cAritranuM pAlana karanAra sAdhu mahAtmA rAga-dveSanI jALane chedI zake che ema jaNAvyuM che. tyAra bAda jinAjJApUrvaka apramattapaNe cAritrapAlana karanAra sAdhu kevo hoya, enA hRdayanI bhAvanA kevI hoya, enuM vartana kevuM hoya, Adarza sAdhu banavA mATe kayA kayA guNo joie, namratA kevI joie vagere viSayonuM hRdayaMgama varNana che. AthI dareka sAdhu bhagavaMte ane sAdhvIjI mahArAje A graMthane kaMThastha karIne vAraMvAra tenuM adhyayana ane adhyApana karavuM joie. sAdhunA AcAronuM pAlana sAdhutAnuM bhUSaNa che. jema jema sAdhunA AcAronuM pAlana majabUta bane che tema tema sAdhutA adhika khIle che. sAdhunA AcAronuM pAlana vairAgya AdinA AdhAre thAya che. sAdhumAM jema jema vairAgya prabaLa bane tema tema AcAronA pAlanano utsAha paNa prabaLa bane che. vairAgya prabaLa banAvatA AvA graMthonuM adhyayana ghaNuM ja jarUrI che. jo pU. sAdhu bhagavaMto ane sAdhvIjI mahArAjo vairAgya ane AcAranA upadezathI chalakAtA AvA graMthone kaMThastha karIne tenA arthane AtmasAt, kare to sAdhunA AcAromAM zithilatA na Ave ane AvelI zithilatA bhAgavA mAMDe. | A graMtha mukhyatayA sAdhune udezIne lakhAyo hovA chatAM gRhasthone paNa upayogI che. AmAM prAraMbhamAM kareluM viSayonI bhayaMkaratAnuM varNana gRhasthonA viSayarAganA viSane nicovI nAkhanAra parama maMtrarUpa che. jo gRhastho A graMthane ciMtana-manana pUrvaka vAMcIne AtmasAtu banAve to temanI vairAgyabhAvanA vadhe ane dIkSAnI bhAvanA prabaLa bane. 1. 237mI gAthA juo. 2. 58mI (vagere) gAthA juo. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAMta marmajJa pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijaya rAjazekharasUrIzvarajI mahArAja Adi dvArA lekhita-saMpAdita-anuvAdita prApya pustako saMpUNI TIkAnA gujarAtI bhAvAnuvAdavALAM pustako vivecanAvALA pustako paMcasUtra - prabhubhakti dharmabiMdu - zrAvakanA bAra vrato yogabiMdu - jevI dRSTi tevI sRSTi pratimAzataka Atmaprabodha - prabhubhakti muktinI dUtI pAMDava caritra - zatruMjaya tIrtha sohAmaNuM vItarAga stotra - AhAra zuddhithI Atmazuddhi zrAddhadinakRtya - citta prasannatAnI jaDIbuTTIo aSTaka prakaraNa - svAdhIna rakSA-parAdhIna upekSA yogadaiSTi samuccaya - tapa karIe bhavajala tarIe paMcavastuka bhAga 1-2 bhavabhAvanA bhAga 1-2 | (bAra prakAranA tapa upara vistArathI vivecana) zrAvaka dharmavidhi prakaraNa - AdhyAtmika pragatinAM pAMca pagathiyAM upadezamAlA (puSpamAlA) bhAga 1-2 - eka zabda auSadha kare, eka zabda kare ghAva vAsI uthanI upayogI pulako , sUtronA anuvAvALA siddhahema zabdAnuzAsana (madhyamavRtti bhAga 1-2-3) pustako tattvArthAdhigama sUtra - caityavaMdana mahAbhASya (mahesANA pAThazALA dvArA prakAzita) - yati lakSaNa samuccaya tattvArthAdhigama sUtra (pokeTa buka) - hIra prazna vItarAga stotra (anvaya sahita zabdArtha-TIkAtha) vItarAga stotra (anvaya sahita zabdArtha-bhAvArtha) saMskRta prAkRta prata-pustako jJAnasAra (anvaya sahita zabdArtha-bhAvArtha) - aSTAdaza sahasrazIlAGgagrantha - aSTaka prakaraNa (anvaya sahita zabdArtha-bhAvArtha) - siririvArtadhIM saMskRta zabda rUpAvalI - zrAddhadinakRtya - saMskRta dhAtu rUpAvalI - kRdaMtAvalI Atmaprabodha * zrI arihaMta ArAdhaka TrasTanA AgAmI prakAzano upadezapada saTIka bhAvAnuvAda, zrAddhavidhi prakaraNa saTIka bhAvAnuvAda * prAptisthAna : zrI arihaMta ArAdhaka TrasTa , C/o. hindustAna mIla sTorsa : 481, ganI epArTamenTa, ratana TokIjha sAme, muMbai-AgrA roDa, bhivaMDI - 421 305. phona : (0252 2) 232 266, 233814 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazamaratisthA adhikArAH 1. pIThabandhAdhikAraH 2. kaSAyAdhikAraH 3. rAgAdyadhikAraH 8. karmAdhikAraH 5-6. karaNArthAdhikAradvayam . 7. madasthAnAdhikAraH. 8. AcArAdhikAraH 9. bhAvanAdhikAraH 10. dharmAdhikAraH 11. kathAdhikAraH . 12. jIvAdhikAraH .. 13. upayogAdhikAraH. 14. bhAvAdhikAraH . 15. SaDvidhadravyAdhikAraH 16. caraNAdhikAraH 17. zIlAGgAdhikAra: 18. dhyAnAdhikAraH 19. zreNyadhikAraH 20. samudghAtAdhikAraH 21. yoganirodhAdhikAraH 22. zivagamanavidhAnAdhikAraH 22. phalAdhikAraH . yAvat . . yAvat . . yAvat . . yAvat . yAvat . . yAvat . yAvat . yAvat . . yAvat . . yAvat . . yAvat . . yAvat . yAvat . . yAvat . yAvat . yAvat . yAvat . yAvat yAvat yAvat yAvat . yAvat AryAGkaH 23 30 33 38 80 111 148 166 181 188 193 195 206 227 242 245 254 271 276 282 294 311 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharaNendra - padmAvatI saMpUjitAya OM hrIM zrIM zrIzaMkhezvara pArzvanAthAya nama: zrI dAna-prema-rAmacaMdra-hIrasUri gurubhyo namaH aiM namaH vAcakavarya zrImadDamAsvAtikRtA zrIbRhadgacchIyazrIharibhadrasUriviracitavivaraNopabRMhitA prazamaratiH TIkAkAranuM maMgalAcaraNa namaH zrIpravacanAya / udayasthitamaruNakaraM, dinakaramiva kevalAlokam / vinihatajaDatAdoSaM, sadvRttaM vIramAnamya // 1 // vakSyAmi prazamaratevivaraNamiha vRttitaH kiMcit / jaDamatirapyakaThoraM, svasmRtyarthaM yathAbodham // 2 // (upagItI) yadyapi madIyavRtteH, sAphalyaM nAsti tAdRzaM kimapi / sugamatvalaghutvAbhyAM, tathApi tat saMbhavatyeva // 3 // udayAcala upara rahelA sUryanI jema prakAzane karanArA, kevaLajJAnI, ajJAnatAno nAza karanArA ane satyAritrI zrIvIraprabhune namIne jaDamati paNa huM mArI potAnI smRti mATe (moTI) TIkAnA AdhAre prazamaratinuM saraLa kaMika vivaraNa mArA bodha pramANe kahIza. (1-2) jo ke mArI TIkAnI tevI koI saphaLatA nathI, to paNa TIkA sugama ane nAnI hovAnA kAraNe OM st| saMbhave 4 cha. (3) (1) pIThabaMdha adhikAra graMthakAranuM maMgalAcaraNA ihAcAryaH zrImAnumAsvAtiputrastrAsitakutarkajanitavitarkasamparkaprapaJcaH paJcazataprakaraNaprabandhapraNetA vAcakamukhya : samastazvetAmbarakulatilaka : prazamaratiprakaraNa prazamarati * 1 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNe pravartamAnaH prathamata eva maGgalAdipratipAdakamidamAryAdvitayamupanyastavAn mAtA umA ane pitA svAtinI putra, kutarkothI utpanna karAyelA saMzayonA saMbaMdhanA vistArane jemaNe trAsa pamADyo che, arthAt kutarkothI utpanna karAyelA saMzayone jemaNe dUra karI nAkhyA che tevA, pAMcaso prakaraNa graMthonA racayitA, pUrvadharomAM mukhya, sarva zvetAMbarakuLanA tilaka samAna, arthAt zvetAMbarakuLanI unnati karanArA, zrImAn AcArye ahIM prazamarati prakaraNanI racanAmAM pravRtti karatAM prAraMbhamAM ja maMgala Adine jaNAvanArI A be AryAono ullekha karyo chenaabheyaadyaaH siddhArtharAjasUnucaramAzcaramadehAH / paJcanavadaza ca dazavidhadharmavidhivido jayanti jinAH // 1 // nAbheyAdyA iti-nAbherapatyaM nAbheyaH-RSabhanAmA yugAdidevaH sa Adyo yeSAM tIrthakRtAM te nAbheyAdyAH / siddhArtho rAjA tasya sUnuH-tanayaH sa caramaHpazcimo vardhamAnAbhidhAno yeSAM te siddhArtharAjasUnucaramAH / caramaH-paryantavartI dehaH-zarIraM yeSAM te tathA / kiyantaH ? paJcanavadaza ca kRtadvandvasamAsAH, caturviMzatirityarthaH, anye tu paJcAdiSu viSvapi padeSu prathamAbahuvacanaM dadati iti / caH samuccaye / dazavidhadharmavidhi-kSAntyAdidazaprakArasadAcaraNavidhAnaM vakSyamANaM vidanti-jAnanti te tathA / evaM vizeSaNapaJcakayutAH kim ? naryAnti-tirIte ? bina-dvitAra rUti / 1 / gAthArtha- caramazarIrI, daza prakAranA yatidharmonA prakArone jANanArA, nAbhiputra (AdinAtha) jemAM prathama che ane siddhArtharAjAnA putra zrI mahAvIra svAmI) jemAM aMtima che evA 35 + 9 + 10 (covIza) jino jayavaMtA varte che. 1. saMskRtamAM chaMdanA (kavitAnA) be prakAra che. vRttachaMda ane AryAchaMda. akSaronI gaNatarIthI racAtA chaMdane vRtta (=zloka) kahevAmAM Ave che. mAtrAnI gaNatarIthI racAtA chaMdane AryA kahevAmAM Ave che. 2. nAkhe? mapatyaM pumAna nAmecA, sideza. 6/1/72 / sUtrathI apatya arthamAM dhya pratyaya lAgyo che. 3. covIzanI saMkhyA jaNAvavA viti zabdano prayoga na karatAM pAMca, nava, prazamarati - 2 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkArtha- caramazarIrI- carama eTale aMtima=chelluM. jenuM zarIra aMtima chelluM che te caramazarIrI. (tIrthakaro niyama e ja bhavamAM mokSamAM jatA hovAthI anya zarIranA grahaNano saMbhava ja nathI. kAraNa ke zarIranuM kAraNa karyo che. mokSamAM karmano sarvathA abhAva hoya che.) daza prakAranA yatidharmanA prakAro- kSamA vagere daza prakAranA sad AcaraNa rUpa yatidharmonA prakAro A graMthamAM AgaLa sevya: kSatti (gA. 167) ityAdithI kaheze. jino=rAgAdine jItanArA. (rAga-dveSa mohanIyakarmanA bhedo che. AthI ahIM rAga-dveSa jayano ullekha mohajayanuM sUcana kare che.) mULagAthAmAM paDjha-nava-tA e prayogamAM paDjha vagere traNa zabdo dvandra samAsamAM che. bIjAo pa vagere traNa padomAM alaga alaga prathama bahuvacana gaNe che. jayavaMtA varte che=badhA (devo) karatAM caDhiyAtA rahe che. (1) evamiha bharatajinAnnamaskRtya samprati sAmAnyena paJcaparameSThistutimAhajinasiddhAcAryopAdhyAyAn praNipatya sarvasAdhUMzca / prazamaratisthairyArthaM, vakSye jinazAsanAt kiJcit // 2 // nityAdi, ninA: pUrvottesvarUpa, siddhAH siddhi prAptI, vAryA - paJcavidhAcAraniratAH, upAdhyAyAH-sUtrapradAH, atra dvandvasamAsaH, tAn praNipatyanatvA, sarvasAdhUn-bharatAdikSetravartyazeSayatIn / caH samuccaye / kiJcidvakSye iti sambandhaH / kimartham ? prazamaratisthairyArthaM-upazamaprItinizcalatAyai / vkssyedaza ema kema kahyuM ? evo prazna thAya e sahaja che. Ano khulAso TIkAkAre jaNAvyo nathI. paNa vicAra karatAM mane jaNAya che ke- jIva sarva prathama paMca parameSThInI ArAdhanA karanAro bane che, paMca parameSThInI ArAdhanA karatAM karatAM azubha karmano kSaya thatAM navapadanI ArAdhanA karanAro bane che. pachI samaya jatAM daza prakAranA yatidharmanI ArAdhanA karanAro bane che. yatidharmanI ArAdhanA karatAM karatAM rAga-dveSa upara saMpUrNa vijaya meLavIne vItarAga sarvajJa bane che. Ama AvA kramika AdhyAtmika vikAsa sUcaka pAMca-nava-daza zabdano prayoga hoya evI saMbhAvanA jaNAya che. prazamarati - 3 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhidhAsye / kuta ityAha-jinazAsanAt-sarvajJAgamAt / kiJcid-alpaM, prazamaratiprakaraNamiti tAtparyam / tatra sArdhA''ryayA maGgalamabhihitam, AryA'rdhena tu sapratizaM prayojanAditrayam / tatra prazamaratisthairyArthamityanena guruziSyayoraihikAmuSmikaM prayojanaM pratipAditam, vakSye iti pratijJA, jinazAsanAditi padena guruparvakramalakSaNaH sambandhaH yadvA AdhArAdheyarUpaH sambandhaH, tatra jinazAsanamAdhAraH, prazamaratirAdheyA / abhidheyaM tu kiJciditi parvatam ! phAryodayArtha. / 2 // A pramANe ahIM bharatakSetranA (vartamAna avasarpiNInA) jinone namaskAra karIne have sAmAnyathI paMcaparameSThInI stutine kahe che gAthArtha-jino, siddho, AcAryo, upAdhyAyo ane sarvasAdhuone praNAma karIne prazamaratimAM sthiratA karavA mATe jinazAsanamAMthI kaMIka kahIza. TIkArtha- jino-rAga-dveSane jItanArA. siddho-siddhine pAmelA jIvo. AcAryo=AcAryo pAMca prakAranA AcAromAM rata hoya che. upAdhyAyoHupAdhyAyo sUtronuM dAna kare che. sarva sAdhuone=bharata vagere kSetramAM rahelA sarva sAdhuone. prazamaratimAM sthiratA karavA mATe- upazamabhAva upara thayelA premane sthira karavA mATe. jinazAsanamAMthI=sarvajJa praNIta AgamamAMthI. kaMIka kahIza=alpa kahIza. prazamarati prakaraNane kahIza evo tAtparyArtha che. A be AryAomAM doDha AryAthI maMgala kahyuM che. ardhI AryAthI pratijJA sahita prayojana-saMbaMdha-abhidheya e traNanuM kathana karyuM che. temAM prazamaratizcartha" ( prazamaratimAM sthiratA mATe) e padathI guru ane ziSyanuM A lokasaMbaMdhI ane paralokasaMbaMdhI prayojana kahyuM che. (gurunuM A lokasaMbaMdhI prayojana- ziSyonI prazamaratimAM sthiratA thAya. prazamarati * 4 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurunuM paralokasaMbaMdhI prayojana- paropakAra dvArA karmakSayathI mokSa. ziSyanuM A lokasaMbaMdhI prayojana- potAnI prazamaratimAM sthiratA thAya. ziSyanuM paralokasaMbaMdhI prayojana-prazamaratimAM sthiratA dvArA mokSanI prApti.) vacce(=kahIza) e padathI pratijJA jaNAvI che. ninazAsanAt(=sarvajJa praNIta AgamamAMthI) e padathI guruparvakrama rUpa saMbaMdha kahyo che. [guruparvakrama eTale guruo rUpa parvono (saMdhi-sthaLono=joDavAnA sthAnono) krama=paraMparA. jema lAkaDImAM rahelAM parvo (saMdhi ke gAMTho)no krama pachI pachInA bhAganI sAthe joDI Ape che ane e rIte mULanI sAthe saMbaMdha karAvI Ape che, tema ahIM guruo ApaNane pachI pachInA guruonI sAthe joDI ApIne mukhya evA tIrthaMkaranI sAthe saMbaMdha karAvI Ape che. jema ke zrImahAvIraprabhu pachI zrIsudharmAsvAmI thayA. zrIsudharmAsvAmI pachI zrIjaMbusvAmI thayA. zrIjaMbusvAmI pachI zrIprabhavasvAmI thayA. ahIM zrIprabhavasvAmIne zrImahAvIrasvAmInI sAthe sIdho saMbaMdha nathI, kiMtu paraMparAe saMbaMdha che. zrIprabhavasvAmIne sIdho saMbaMdha zrIjaMbUsvAmInI sAthe che. zrIjaMbusvAmIne sIdho saMbaMdha zrIsudharmAsvAmI sAthe che. zrIsudharmAsvAmIne sIdho saMbaMdha zrImahAvIrasvAmInI sAthe che. A rIte kramathI zrIprabhavasvAmIno paNa zrImahAvIrasvAmInI sAthe saMbaMdha thayo. te rIte prastutamAM graMthakartAno guruparvakramathI zrImahAvIrasvAmInI sAthe saMbaMdha thAya che. Ama graMthakartAno zrImahAvIrasvAmInI sAthe saMbaMdha thavAthI graMthakartA prAmANika che e siddha thAya che. graMthakartA prAmANika che e siddha karavA guruparvakrama saMbaMdhanI jarUra rahe che.] athavA AdhAra-Adheya rUpa saMbaMdha kahyo che. temAM jinazAsana (=sarvaza praNIta Agama) AdhAra che ane prazamati Adheya che. (AdhAra eTale Azraya. Adheya eTale sthApana ka2vA yogya vastu.) viSrir (alpa=prazamarati prakaraNa) e padathI abhidheyanuM (=A graMthamAM zuM kahevAnuM che tenuM) sUcana karyuM che. prazamarati - pa Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mA prabhArI ke mAyAmono artha che. (2) 'jinazAsanAt kiMcidvakSya' ityuktam, abahuzrutAnAM tu sakaSTastatra praveza iti sadRSTAntamAryAdvayenAha yadyapyanantagamaparyayArthahetunayazabdaratnADhyam / sarvajJazAsanapuraM, praveSTumabahuzrutairduHkham // 3 // yadyapItyAdinA sakaSTastatra praveza iti pratipAditam / , anantAaparyavasAnAste ca te gamaparyayArthahetunayazabdAzca tathAvidhAH eva ratnAnimaNayastairADhyaM-samRddhaM tattathA, tatra gamAH-sadRzapAThAH, paryAyA-ghaTAdizabdAnAM kuTAdirUpANi nAmAntarANi, arthAH- zabdAnAmabhidheyAni, hetavaH-anyathA'nupapattilakSaNAH, nayA-naigamAdayaH, zabdA-ghaTAdayaH / ityetat kimityAhasarvajJazAsanaM-jinAgamastadeva puraM-nagaram, tat praveSTuM-antargantum, abahuzrutaiHalpAgamairduHkhaM-sakaSTaM, vartata iti zeSaH // 3 // zrutabuddhivibhavaparihINakastathA'pyahamazaktimavicintya / dramaka ivAvayavoJchakamanveSTuM tatpravezepsuH // 4 // zrutam-AgamaH, buddhiH-autpattyAdikA matiH, te eva sarvakAryasAdhakatvAt vibhavo-dhanaM tena parihINako-rahitaH sa tathAvidhaH san / tathApi-evamapi, ahamapi kartRbhUtAtmanirdezaH / azaktim-asAmarthyam, avicintya-avigaNayya, dramaka iva-raGka iva, avayavAnAm-ardhadhAnyAnAmuJchako-mIlanamavayavoJchakastam, anveSTuM-gaveSayitum, tasmin-sarvajJazAsanapure, pravezaHantarbhavanam, tatrepsuH-abhilASukastatpravezepsuH, varta iti zeSaH / AryAdvayasyopanayo yathA-yadvadratnADhyapuramantaH praveSTamavibhavaiH sakaSTaM tadvatsarvajJazAsanamavaboddhaM sakaSTaM vartata ityAdviyArthaH // 4 // jinazAsanamAMthI kahIza ema kahyuM. jeo bahuzruta (=vizeSa jJAnI) nathI, temano jinazAsanamAM praveza kaSTapUrvaka thaI zake ema daSTAMtasahita ke mAyAmothI 4 cha___ thArtha- anaMta gama, paryaya, artha, utu, naya, 206 35 ratnothI prazamarati * 6 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samRddha evA sarvajJazAsana rUpa nagaramAM praveza karavAnuM alpajJAnIo mATe jo ke azakya che, to paNa jema 'Ama-tema vikharAyelA dhAnyakaNone zodhavA mATe raMka manuSya nagaramAM praveza kare tema, kRtavaibhava ane buddhivaibhavathI rahita huM azaktino vicAra karyA vinA (pUrva mahApuruSonA prabhAvathI) Ama-tema verAyelA pravacanArthanA kaNone zodhavA sarvajJazAsana nagaramAM praveza pAmavAnI icchAvALo thayo chuM. TIkArtha- ahIM anaMta padano saMbaMdha gama vagere badhA padonI sAthe che. tethI anaMta gama, anaMta paryaya, anaMta hetu, anaMta naya, anaMta zabda evo artha thAya. gama=samAna pATho. (sUtramAM eka sarakhA pATho Ave tene gama kahevAmAM Ave che.) paryaya=ghaTa vagere zabdonA zuTa vagere anya nAmo, arthAtu paryaya eTale paryAyavAcI zabdo. artha=zabdonA abhidheyo, arthAt zabdathI je kahevA yogya hoya te. hetu=jenA vinA sAdhya siddha na thaI zake te hetu. (jemake- parvato vadvimAna dhUmAt ahIM dhUma vinA parvatamAM vakti siddha na thaI zake. mATe dhUma hetu che.) 1. avayavo chama chuM e sthaLe avayava zabdano TIkAkAre marthathAinAM evo artha karyo che, ahIM ardha eTale adhuM evo artha nathI, kiMtu avayava artha che. avayava zabda dhAnyanI sAthe saMbaMdhavALo hovAthI arthAnyAnAM eTale dhAnyanA avayavokakaNo evo artha thAya. 3chI zabdano prasiddha artha to vINanAra evo che. chatAM TIkAkAre mItrane artha karyo che. mAtra eTale ekatrita thavuM=bheguM thavuM. eTale zabdArtha karavAmAM Ave to dhAnyanA kaNonuM ekatrita thavuM evo artha thAya. paNa Avo artha prastutamAM baMdhabesato nathI. AthI anuvAdamAM prastuta viSayane anurUpa Ama tema verAyelA dhAnyanA kaNo evo artha karyo che. kemake 37ii eTale verAyelI vastune vINanAra evo artha thAya che athavA va svArthamAM che ema samajIe to Ama tema verAyelI vastune vaNavI evo artha thAya. AthI upacArathI 3ccha eTale Ama-tema verAyela vastu evo artha thaI zake. Ano tAtparyArtha Ama-tema verAyelA dhAnyakaNone zodhavA mATe evo thAya. prazamarati * 7 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naya=naigama vagere nayo. zabda=ghaTa vagere zabdo. zruta eTale Agama. buddhi eTale autpAtikI' Adi buddhi. vibhava eTale dhana. jema dhana sarvakAryasAdhaka che tema zruta ane buddhi sarvakAryasAdhaka hovAthI zrutane ane buddhine vibhavanI upamA ApI che. A be AryAono upanaya A pramANe che- jevI rIte ratnothI samRddha nagaramAM dhanathI rahita mANasono praveza kaSTavALo hoya tema sarvajJazAsanano bodha kaSTavALo che. (3-4) tAmevoJchakavRttimAryAdvayenA''ha bahubhirjinavacanArNavapAragataiH kavivRSairmahAmatibhiH / pUrvamanekAH prathitAH, prazamajananazAstrapaddhatayaH // 5 // bahubhiH - anekairjinavacanArNavapAragataiH sarvajJAgamasamudraparyantaprAptaiH kvivRssaiHviziSTavimi: mahAmatibhi:-viputttavRddhimi:, pUrva-prAnAne, aneAvaca:, yA: prathitA-gamihitA:, bAstA tyAha-prazamanananazAstrapaddhataya:upshmotpaadkgrnthpngkty iti // 5 // - te ja uchakavRttine (=vINavAnI vRttine) be AryAothI kahe che-- gAthArtha- jinavacana rUpa samudranA pArane pAmelA ane mahAmati evA 1. buddhi autpAtikI, vainayikI, kArmikI ane pAriNAmikI ema cAra prakAranI che. (1) autpAtikI-- viziSTa prasaMga upasthita thatAM te prasaMgane pAra pADavAmAM ekAeka utpanna thatI mati. jema ke bIrabala, abhayakumAra, rohaka vagerenI mati. (2) vaiyikI- guru AdinA vinayathI (sevAthI) prApta thatI mati. jema ke nimitajJa ziSyanI mati. (3) kArmikI- abhyAsa karatAM karatAM prApta thatI mati. jema ke cora, kheDUta vagerenI mati. (4) pAriNAmikI- samaya jatAM anubhavothI prApta thatI mati. jema ke zrIvajasvAmInI ti. prazamarati * 8 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghaNA viziSTa kavioe pUrve prazamane utpanna karanAra graMthonI je zreNio kahI che. (5) kiMcAta ityAhatAbhyo visRtAH zrutavAkpulAkikAH pravacanAzritAH kAzcit / pAramparyAduccheSikAH kRpaNakena saMhRtya // 6 // tAbhyaH pUrvoktazAstrapaddhatibhyo visRtA-galitAH / kA ityAha-tAbhyo visRtAH zrutavAkpulAkikA-AgamavacanadhAnyAvayavabhUtAH, tAzca mithyAdRSTyAgamasambandhinyo'pi bhavantItyAha-pravacanAzritAH-jinazAsanAnusAriNyaH, kAzcideva, na sarvAH, pAramparyAt-guruparamparayA, uccheSikA-uddhRtazeSAH, stokIbhUtA ityarthaH / tatastAH kRpaNakena-kutsitaraGkeNeva, mayetyuttareNa sambandhaH / sNhRtymIyitveti | 6 || vaLI enAthI (=pUrvokta je graMthazreNio che tenAthI) zuM? ema kahe che- gAthArtha- temAMthI verAyelA ane pravacanane anusaranArA zrutavacanarUpa dhAnyakaNo paraMparAthI alpa ja rahyA che=bacyA che. alpa bacelA e keTalAka mRtavacanarUpa dhA kaNone niMdita bhikhArI jevA meM bhegA karIne. TIkArya- temAMthI=pUrvokta zAstrazreNiomAMthI. pravacanane anusaranArA- zrutavacana rUpa dhA kaNo mithyASTionA AgamasaMbaMdhI paNa hoya che. AthI "pravacanane anusaranArA' ema kahyuM che. paraMparAthIeguruparaMparAthI. (gaNadhara bhagavaMtoe dvAdazAMgInI racanA karIne temanA ziSyone bhaNAvI. gaNadharaziSyoe temanA ziSyone bhaNAvI. ema paraMparA cAlI. temAM thoDuM thoDuM zrata ochuM thatuM gayuM. AthI pU. umAsvAti mahArAjAnA samayamAM ghaNuM ja alpa zruta rahyuM hatuM.) (6) 1. pulAka zabdano sAra vagaranA dhAnyanA kaNo evo artha thAya che. prastutamAM A artha barobara ghaTe che. pulAka zabdane alpa arthamAM si.he.za. 7-3-33 sUtrathI kapratyaya lAgatAM strIliMgamAM punA izabda banyo che. prazamarati * 9 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tataH kiM kRtamityAha tadbhaktibalArpitayA, mayA'pyavimalAlpayA svamatizaktyA / prazameSTatayA'nusRtA, virAgamArgaikapadikeyam // 7 // 'tadbhakti' ityAdi, tadbhaktibalArpitayA zruta- vAkpulAkikAbahumAnasAmarthyalokata ( prApta ) yA / mayeti kartRbhUtAtmanirdaze / apizabdo'sUyAkhyApakaH / kila mayApi anusRtA virAgamArgaikapadiketi / avimalA-kaluSA, sA cAsAvalpA ca stokA sA tathA tayA / kayA evaMvidhayA ? ata AhasvamatizaktyA kAraNabhUtayA, nijabuddhisAmarthyena, prazameSTatayA - upazamavallabhatayA hetubhUtayA, anusRtA tadbhaktyanusAreNa vihitA, kA kiMvidhetyAhavirAgamArgaikapadikA-virAgamArgasyaikotpAdikA, janiketyarthaH / iyaM prazamaratirityarthaH / iti AryAdvayArthaH // 7 // 1 bhegA karyA pachI zuM karyuM te kahe che- gAthArtha- temanA pratye bhaktinA baLathI prApta thayelI svabuddhinI malina ane alpazaktithI meM vairAgyamArganI advitIya utpAdikA A prazamarati karI che. kAraNa ke mane prazama priya che. TIkArtha temanA pratye bhaktinA baLathI prApta thayelI- zrutavacana rUpa dhAnyakaNo pratye bahumAnanA sAmarthyathI prApta thayelI vairAgyamArganI advitIya utpAdikA-- utpAdikA eTale utpanna karanArI. advitIya eTale tenA jevI bIjI koi racanA na hoya tevI, arthAt A prazamatinI racanA jevA vairAgya mArgane utpanna kare che, (=pragaTa kare che) tevA vairAgyamArgane anya koi graMtharacanA utpanna na karI zake. AthI A prazamarati graMthanI racanA advitIya che. A prazamarati karI che- A prazamarati prakaraNa graMthanI racanA karI che. (7) na ca asAratvAt zrutavAkpulAkikAnAM tatsaMharaNaracitA satI satAmanAdaraNIyaiva syAdiyamityAha prazamarati * 10 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadyapyavagItArthA na vA kaThoraprakRSTabhAvArthA / sadbhistathA'pi mayyanukampaikarasairanugrAhyA // 8 // yadyapi vakSyamANadoSayuktA tathApi sadbhiranugrAhyeti sambandhaH / doSAnevAhaavagItArthA-anAdaraNIyAbhidheyA, vartata iti zeSaH / tathA na vA kaThoraprakRSTabhAvArthA-naveti niSedhe kaThoro-vibudhajanayogyo gambhIra ityarthaH, prakRSTaHpradhAno bhAvArthaH-padAbhidheyo yasyAM sA tathA, agambhIrapradhAna-bhAvArthetyarthaH / yadvA navA-nUtanA AdhunikakavikRtatvAt tathA akAraprazleSAt na vidyate kaThoraprakRSTabhAvArtho yasyAM sA tathA / sadbhiH-sajjanaiH / tathApi-evamapi / mayIti viSayabhUtAtmanirdezaH, anukampaikarasaiH-dayApradhAnamAnasairanugrAhyAaGgIkartavyA / ityAryArthaH // 8 // zrutavacanarUpa dhA kaNo asAra hovAthI temane bhegA karIne racelI A prazamarati sajajanone Adara karavA yogya na ja hoya ethI kahe che (=sa44none praarthn| 43 cha) gAthArtha- jo ke A prazamaratimAM je kahevAnuM che te AdaraNIya nathI, tathA AmAM vibudhajanane yogya gaMbhIra ane zreSTha bhAvArtho nathI, to paNa mArA pratye jemanA manamAM dayAnI pradhAnatA che tevA sajjanoe A prazamati svI2vI. (8) ityabhyarthanA kRtA, yadvA svabhAvata eva santo doSatyAgena guNAneva grahISyantItyAvedayannAha ko'tra nimittaM vakSyati, nisargamatisunipuNo'pi vAdyanyat / doSamaline'pi santo, yad guNasAragrahaNadakSAH // 9 // ko ? na kazcidityarthaH / atra-saujanyavicAre nimittaM-kAraNamanyad-itarad vakSyati-bhaNiSyati, vAdI-jalpAka iti yogaH / kIdRzaH ? nisargamatyAsvabhAvabuddhyA, sunipuNo'pi, AstAM anIdRzaH / yad-yasmAt, santaH1. anAdaraNIyAbhidheyA 56mAM sabhAsaviDasA prabho cha- anAdaraNIyaM abhidheyaM yasyAM sA anAdaraNIyAbhidheyA / prazamarati - 11 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sajjanAH, guNasAragrahaNadakSAH-guNasvIkArakuzalAH, bhavantIti zeSaH, kva ? doSamaline'pi-sadoSe'pi, vastunItyadhyAhAraH / svabhAvAdeva doSaparityAgena guNagrahi: satyuSA mavantIti bhAvArtha. / 1 // A pramANe sajjanone prArthanA karI. athavA sajjano svabhAvathI ja doSone choDIne guNone ja grahaNa karaze e pramANe jaNAvatA graMthakAra kahe che gAthArtha- svAbhAvika matithI atizaya nipuNa paNa kayo vAdI puruSa sajjanonA saujanyamAM svabhAva sivAya bIjuM kAraNa kaheze ? arthAt nahi kahe. kAraNa ke sajjano doSamalina paNa vastumAM (= jIvamAM) sArabhUta guNone grahaNa karavAmAM kuzaLa hoya che. TIkArtha- svAbhAvika matithI janmathI ja sahaja rIte prApta thayelI buddhithI. satparuSo svabhAvathI ja doSone choDIne guNone grahaNa karanArA hoya che. evo ahIM bhAvArtha che. (9) athaivaMvidhAyAH sadbhirgRhItAyAH ko guNaH syAdityAhasadbhiH suparigRhItaM, yatkiJcidapi prakAzatAM yAti / malino'pi yathA hariNaH, prakAzate pUrNacandrasthaH // 10 // sadbhiH suparigRhItam-atizayenAGgIkRtamyatkimapi-asAramapi, AstAM sAram, prakAzatAM-prakaTatAm, yAti-gacchati iti dArTAntika :, dRSTAntamAha-malino'pi-kRSNo'pi, AstAmamalinaH, yathA-yena prakAreNa, hariNo-mRgaH, prakAzatezobhate, kIdRzaH ? pUrNacandrasthaH-paurNamAsIzazimadhyasthita iti AryArthaH / / 10 / / sajjanothI grahaNa karAyelI AvA prakAranI prazamarati (graMtha)thI zo lAbha thAya te kahe che gAthArtha- sajjanoe je koIpaNa vastune sArI rIte grahaNa karI hoya te vastu prasiddhine pAme che. jema ke kALuM paNa haraNa pUrNimAnA caMdramAM raheluM zobhe che. TIkArtha- je koIpaNa vastune=je koi asAra paNa vastune. sajjanonA svIkArathI asAra paNa vastu zobhAne pAme che to sAra vastu zobhAne prazamarati - 12 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAme temAM to zuM kahevuM ? (sajjano jene svIkAre che te vastu sArarahita hoya to paNa sajjanonA AzrayathI ja zobhe che. AthI mArI A racanA asAra hovA chatAM satpuruSonA svIkArathI zobhA pAmaze.) (10) anyadapi sajjanaceSTitaM dRSTAntAntarayutamAha-- bAlasya yathA vacanaM, kAhalamapi zobhate pitRsakAze / tadvat sajjanamadhye, pralapitamapi siddhimupayAti // 11 // bAlasya-zizoryathA vacanaM - jalpitam, kAhalamapi - avyaktAkSaramapi zobhaterAjate pitRsakAze-mAtApitroragrata iti dRSTAntaH, dArSyantikamAha-tadvat-tathA sajjanamadhye pralapitamapi-anarthakaM vacanamapi siddhimupayAti khyAtimupaitItyarthaH // 11 // anya daSTAMtathI yukta bIjA paNa sajjananA AcaraNane kahe che-- gAthArtha- jevI rIte bALakanuM avyakta akSaravALuM (=kAluM-gheluM) paNa vacana mAtA-pitAnI pAse zobhe che, tevI rIte sajjanonI madhyamAM nirarthaka paNa vacana prasiddhine pAme che. (11) nanu pUrvakavikRtA api zamajananazAstrapaddhatayaH santi tat punaH kimanayetyAzaGkayAha-- ye tIrthakRtpraNItA, bhAvAstadanantaraizca parikathitAH / teSAM bahuzo'pyanukIrtanaM bhavati puSTikarameva // 12 // ye tIrthakRtpraNItA bhAvA-jIvAdayastadanantaraizca-gaNadharAdibhiH parikathitAHprakIrtitAH teSAM bahuzo'pyanukIrtanaM bhavati puSTikaram / evaM anekadhA'pi saMzabdanaM bhavati-jAyate puSTikaramevetyAryArthaH // 12 // prazamane utpanna karanArI zAstrazreNio pUrvanA kavioe paNa karelI che, to pachI A prazamarati graMthanI racanAnI zI jarUra che evI AzaMkA karIne kahe che-- 1. pitRsakAze se sthaNe mAtA ca pitA ceti pitarau se pramANe roDazeSa dvandva samAsa che. prazamarati 0 13 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthArtha- tIrthakaroe ane temanA pachI tarata thayelA gaNadharoe je bhAvo kahyA te bhAvonuM anekavAra paNa anukIrtana puSTine karanAruM ja thAya che. TIkArtha- bhAvo=jIvAdi padArtho. (anu=pachI (=ekanA kahyA pachI pharI) kIrtana=kathana te anukIrtana. jIvAdi padArthone pahelAM tIrthakaroe arthathI kahyA che. pachI gaNadharoe sUtrabaddha karIne temanA ziSyone sUtrathI ane arthathI kahyA che. gaNadharonA ziSyoe temanA ziSyone kahyA che. Ama jIvAdi padArthonuM anukIrtana thatuM rahe che. puSTi-jJAna-darzana-cAritranI vRddhi.) (12) amumevArthaM AryAtrayeNa bhAvayannAhayadvadviSaghAtArthaM, mantrapade na punaruktadoSo'sti / tadvadrAgaviSanaM, punaruktamaduSTamarthapadam // 13 // yadvat-yathA viSaghAtArthaM-garottAraNAya mantrapade-OMkArAdike vacane, samuccAryamANe iti zeSaH / na punaruktadoSo'sti-naiva bhUyobhaNanadUSaNaM vidyate, tadvat-tathA rAgaviSaghnaM-rAgavinAzakam punaruktaM-bhUyobhaNitam aduSTam-adUSaNavat, arthapadaM-sUcakatvAt sUtrasyArthavAcakaM padamiti AryArthaH / / 13 / / A ja arthane traNa AryAothI vicAratA graMthakAra kahe chegAthArtha- jema viSano nAza karavA mATe vAraMvAra uccArAtA maMtranA padamAM punarukti doSa nathI, tema rAgarUpa viSano nAza karanAra arthapadanuM vAraMvAra kareluM kathana doSavALuM nathI. TIkArtha- maMtrapadamAM 3OMkAra vagere vacanamAM. viSano nAza karavA mATeejherane utAravA mATe. 'arthapada- arthavAcaka pada te arthapada, arthane kahenArA padanuM vAraMvAra kareluM kathana doSavALuM nathI. (13) 1. TIkAmAM rahelA sU tvAn sUtrI e padono artha A pramANe che- sUtra sAmAnya sUcana kare, vizeSa artha na kahe. TIkA vizeSa artha kahe, AthI arthapad zabdano arthavAcaka (=arthane kahenAra) pada te arthapada. ema TIkAkAre vizeSa artha jaNAvyo che. prazamarati - 14 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadvadupayuktapUrvamapi, bheSajaM sevyate'tinAzAya / tadvadrAgArtiharaM, bahuzo'pyanuyojyamarthapadam // 14 // yadvat-yathA upayuktapUrvamapi-prathamaprayuktamapi bhaiSajam-auSadham sevyatepunaH kriyate'tinAzAya-pIDAvinAzArtham tadvat-tathA rAgAtiharaM-pratibandhapIDAnAzakam bahuzo'pi-anekadhA'pyanuyojyaM-uccAraNIyam arthapadaM-abhidheyavatpadamityAryArthaH // 14 // gAthArtha jema pUrve upayoga karyo hovA chatAM pIDAnI zAMti mATe pharI pharI te ja auSadhanuM sevana karavAmAM Ave che, tema rAganI pIDAno nAza karanAra arthapadano vAraMvAra pATha karavo joie. TArtha- artha56=arthavANu 56 te artha56. (abhidheya artha) (14) vRttyarthaM karma yathA, tadeva lokaH (graMthasaMkhyA100 ) punaH punaH kurute / evaM virAgavAhiturapi punaH punazcintyaH // 15 // vRttyartham-jIvanArthaM karma-kRSyAdikam sa yathA yadvat tadeva kRSyAdikaM loko-janaH punaH punarityAdi sugamam // 15 // gAthArtha- jema loka AjIvikA mATe khetI vagere te ja kriyA vAraMvAra kare che tema vairAgyamAM vartavAno (=rahevAno) hetu paNa vAraMvAra vicAravo joie. (vairAgyamAM rahevAnA upAyone vAraMvAra vicAravA joie evo sahI tAtpayarthi che.) (15) ito vairAgyAnayanopAyamAhadRDhatAmupaiti vairAgyabhAvanA yena yena bhAvena / tasmiMstasmin kAryaH, kAyamanovAgbhirabhyAsaH // 16 // dRDhatAM-sthairyamupaiti-gacchati vairAgyabhAvanA-virAgatAvAsanA yena yena bhAvenaviziSTAntaHkaraNAbhiprAyeNa tasmiMstasmin kAryo vidhAtavyaH / kAbhiH ka ityAha-kAyamanovAgbhirabhyAsa iti vyaktam // ityAryArthaH // 16 // AthI vairAgyane lAvavAnA upAyane kahe che- prazamarati - 15 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthArtha je je bhAvathI vairAgyabhAvanA daDhatAne pAme che te bhAvamAM mana-vacana-kAyAthI abhyAsa karavo joie. TIkArtha- vairAgyabhAvanA vairAgyavAsanA. bhAvathI=aMtaHkaraNanA viziSTa AzayathI. (16) atha vairAgyaparyAyAnAhamAdhyasthyaM vairAgyaM, virAgatA zAntirupazamaH prazamaH / doSakSayaH kaSAyavijayazca vairAgyaparyAyAH // 17 // sugamam, navaramaSTau vairAgyaparyAyAH // 17 // have vairAgyanA paryAyone kahe che gAthArtha- mAdhyazya, vairAgya, virAgatA, zAnti, upazama, prathama, doSakSaya, kaSAyavijaya A ATha vairAgyanA paryAyo (paryAyavAcI zabdo) che. (17) vairAgyaM tu rAgadveSAbhAve syAd, atastayoH paryAyAnAryAdvayenAhaicchA mUrccha kAmaH, sneho gAyaM mamatvamabhinandaH / abhilASa ityanekAni rAgaparyAyavacanAni // 18 // vyarum ! kiMtu rAcArNa paryAyAH || 18 vairAgya to rAga-dveSanA abhAvamAM thAya. AthI rAga-dveSanA paryAyone be gAthAthI kahe che gAthArtha icchA, mUcha, kAma, sneha, gArba, mamatva, abhinaMda, abhilASa-A pramANe rAganA paryAyavacano (=paryAyavAcI zabdo) aneka che. (mUcha bAhya vastuonI sAthe abhedabhAvano adhyavasAya. kAma indriya sukhanAM sAdhano upara rAga. sneha=putra Adi upara prema. gAA=aprApta vastunI icchA. mamatva=bAhya vastuo upara A vastu mArI che, huM eno mAlika chuM evo bhAva. abhinaMda=ISTa vastunI prAptimAM thato harSa.) (18) prazamarati - 16 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IrSyA roSo doSo, dveSaH parivAdamatsarAsUyAH / vairapracaNDanAdyA naike dveSasya paryAyAH // 19 // spaSTameva, kiMtu dveSasya nava nAmAni-irSyA 1 roSaH 2 doSaH 3 dveSaH 4 parivAdaH 5 matsaraH 6 asUyA 7 vairaM 8 pracaNDanaM 9 ityAdi / AdizabdAdanye'pi jJeyA iti, AryAtrayeNApi padAnAM kiMcidarthabhedo'pyasti sa: svadhayA gUDha ta || 23 | gAthArtha- irSA, roSa, doSa, dveSa, parivAda, matsara, asUyA, vaira, pracaMDana vagere aneka draSanA paryAyo che. TIkArtha- Adi zabdathI bIjA paNa paryAyavAcI zabdo jANavA. traNe AryAomAM padomAM (=paryAyavAcI zabdomAM kaMika arthabheda paNa che. te arthabheda svabuddhithI vicAravo. (IrSA=anyanA utkarSane joine cittamAM thatI baLatarA. roSa-krodha. doSa=AtmAne dUSita kare te doSa. dveSa=aprIti. parivAda=paranA doSo bolavA. dveSa vinA paranA doSo na bolAya. AthI kAraNamAM kAryano upacAra karIne ahIM parivAdane dveSa kahela che. matsara=je mane DhAMke che=sadharmathI gupta rAkhe che te matsara. asUyAra=guNomAM paNa doSone pragaTa karavA, arthAt koinA guNane paNa doSarUpa mAnavo. vaira=ddeSanA kAraNe utpanna thato zatrubhAva. dveSathI vaira utpanna thAya che. AthI ahIM kAryamAM kAraNano upacAra karIne vairane dveSa kahela che. pracaMDa=zAMta thayelAno paNa kopa rUpa agni pradIpta thAya te pracaMDa.) (19) atha yAdRza AtmA'nayorudaye bhavati tAdRzamAryAcatuSTayenAharAgadveSaparigato, mithyAtvopahatakaluSayA dRSTyA / paJcAstravamalabahulA'rtaraudratIvrAbhisandhAnaH // 20 // 1. parasampanna vetano vyApa: puSya | 2. TSa ropAviSNarAmasUyA | prazamarati 17 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAgadveSAbhyAM parigato vyApta iti samAsaH, mithyAtvopahatA sA cAsau kaluSA ca-malinA sA tathA tayA / kayA evaMvidhayA ? dRSTyA-bodharUpayA karaNabhUtayA / kimityAha-paJcAsravAH-prANAtipAtAdayaH, taiH karaNabhUtairmalaH-karmabandhastena bahulo-vyAptaH sa tathA, tathA sa cAsAvArtaraudrayostIvrAbhisandhAnazcagADhacintanaH sa tatheti samAsa iti // 20 // kAryAkAryavinizcayaH, saMklezavizuddhilakSaNairmUDhaH / AhArabhayaparigrahamaithunasaMjJAkaligrastaH // 21 // kArya-jIvarakSAdikam akArya-jIvavadhAdikam tayovinizcayo-nirNayaH sa tathA, sa ca saMklezaH-kAluSyam, vizuddhiH-nairmalyam, tayoH kliSTacittatAnirmalacittatArUpayorlakSaNAni-parijJAnAni tathA tAni ceti samAsaH, taiH karaNabhUtairmUDho-mugdhaH, tathA AhArabhayaparigrahamaithunasaMjJAH prasiddharUpAstA eva kalayaH-kalahAH kalihetutvAt tairgrastaH-AghrAta iti samAsa iti // 21 / / kliSTASTakarmabandhanabaddhanikAcitagururgatizateSu / / janmamaraNairajastraM, bahuvidhaparivartanAbhrAntaH // 22 // kliSTAni ca tAni-krUrANyaSTakarmANi ca prasiddhAni tAni tathA, tAnyeva bandhanaM-niyantraNam, tena baddho-niyantritaH, sa cAsau nikAcitazca-atiniyantritaH sa tathA, ata eva guru:-bhArAkrAntaH, tataH karmadhArayaH / yadvA kliSTASTakarmaNAM upalakSaNatvena bandhanabaddhanidhattanikAcitAni kRtadvandvAnIti catvAri padAni dRzyAni tairguruH sa tathA / atra lohamayaH sUcIkalApo dRSTAntaH, yathA bandhanaM-spRSTaM davarakabaddhasUcInAM mIlanamAtramiva gurukarmaNAM jIvapradezaiH saha yogamAtramalpaprayAsasAdhyam 1, tathA baddhaM-sUcIkalApasya khaparikayA(?davarikayA)-'nyo'nyabandhanamiva teSAM taiH saha 2, tathA (ni)dhattaM-dhmAtasUcInAM parasparasaMlulitatvamiva, zeSaM tathaiva 3, tathA nikAcitaM-vahnitaptakuTTitasUcInAM ninaSTavibhAgatvamiva, zeSaM tathaiva 4, keSvevaM bandho ? gatizateSu, kaiH karaNabhUtaiH ? janmamaraNairajasram-anavaratam bahuvidhaparivartanAbhrAntaH-anekaprakAragholanAparyaTita iti // 22 // prazamarati * 18 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ duHkhasahastranirantaragurubhArAkrAntakarSitaH karuNaH / viSayasukhAnugatatRSaH, kaSAyavaktavyatAmeti // 23 // duHkhasahasrANyeva nirantaro - vizrAmarahito guruH - mahAn bhArastena AkrAntaHpIDitaH sa tathA, tathA karSito vilikhitaH, kvApi karzita iti dRzyate, tatra zito-TurvatImUta:, tata: padmathasya varmadhAraya:| tathA raLa:-pravIna:(?ddIna:) / tathA anuAtaH, vAsarusmRtIti tRSa:-prAghuryeLa pipAsitaH, tataH padadvayasya karmadhArayaH / tato viSayasukheSvanugatatRSa iti samAsaH / anye tvanugatatRSaH kRtAbhilASa ityAhuH / sa kimityAha- kssaayvktvytaametijodhAdrivA(mA)neSa ti maLanIyatAM yAti / tyAryAvatuthI, // 23 | // iti zAstrasya pIThabandhaH // = rAga-dveSanA udayamAM AtmA jevo thAya che tevA AtmAne cAra AryAothI kahe che-- gAthArtha- (1) rAga-dveSathI gherAyelo, (2) mithyAtvathI haNAyelA milana bodhathI pAMca AzravonA kAraNe karmabaMdhathI pUrNa, (3) ArtaraudradhyAnanA gADha ciMtanavALo, (4) kAryakAryano nirNaya, cittanA saMklezanuM jJAna, cittanI vizuddhinuM jJAna, e traNathI mUDha, (5) AhArabhaya-parigraha-maithuna saMjJA rUpa kalahathI pIDita', (6) seMkaDo gatiomAM niraMtara thatA janma-maraNonA kAraNe ATha krUra karmo rUpa baMdhanathI baMdhAyela ane nikAcita karmo bAMdhyA hovAthI atizaya (=majabUta) baMdhAyela, ethI ja karmabaMdha rUpa bhArathI pIDita, athavA spaSTa, baddha, nidhatta, nikAcita e cAra baMdhanA kAraNe karmabaMdha rUpa bhArathI pIDita, (7) aneka prakAranA parivartanothI bhaTakelo, (8) niraMtara hajAro duHkhorUpa mahAnabhArathI pIDita ane ethI ja durbala banela, (9) karuNa, (10) viSayasukhomAM Asakta, (11) viSayasukhonI atizaya tRSNAvALo Avo jIva kaSAyonI vaktavyatAne pAme che. 1. TIkAkAre 23mI gAthAmAM AAnta no pIDita artha karyo che. AthI ahIM paNa AAnta no pIDita artha karyo che. prazamati - 19 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkArtha-- [(2) mithyAtvathI haNAyela malinabodhathI pAMca AzravonA kAraNe karmabaMdhathI pUrNa-- je jIvamAM mithyAtva hoya teno bodha (=jJAna) mithyAtvathI haNAyelo kahevAya. jyAM mithyAtva hoya tyAM bodha malina ja hoya. AthI mithyAtvI jIvamAM samyajJAna na hoya, kiMtu mithyAjJAna hoya. jyAM mithyAjJAna hoya tyAM hiMsA, asatya, corI, abrahma ane parigraha e pAMca Azravo avazya hoya. jyAM mithyAtvasahita Azravo hoya tyAM karmabaMdha dhaNo thAya. AthI te jIva karmabaMdhathI pUrNa hoya. je jIva rAga-dveSathI gherAyelo hoya=je jIvamAM rAga-dveSa tIvra hoya te jIvamAM avazya mithyAtva hoya. AthI ahIM rAga-dveSathI gherAyelo ema kahyA pachI mithyAtvathI haNAyela malina bodhanA kAraNe karmabaMdhathI pUrNa ema kahyuM che. (3) Arta-raudradhyAnanA gADha ciMtanavALo e kathanano tAtparyArtha e che ke e jIva sadA gADha Arta-raudra dhyAnamAM vartato hoya.] (4) kAryAkAryano nirNaya, cittanA saMklezanuM jJAna ane cittanI vizuddhinuM jJAna e traNathI mUDha- kArya eTale karavA jevuM. akArya eTale na karavA jevuM. jIvarakSA vagere kArya che ane jIvavadha vagere akArya che. A jIva AvA kArya-akAryanA nirNayavALo na hoya. AthI kAryane paNa akArya mAne ane akAryane paNa kArya mAne. 1. dhyAnanA zubhadhyAna ane azubhadhyAna ema be bheda che. temAM ArtadhyAna ane raudradhyAna azubhadhyAna che. Rta eTale duHkha. duHkhanA kAraNe thatuM dhyAna te ArtadhyAna. ArtadhyAnanA cAra prakAra che. te A pramANe- (1) aniSTaviyogaciMtA- aniSTa vastuno saMyoga thatAM tenA viyoganI ciMtA e aniSTaviyogaciMtA rUpa ArtadhyAna che. (2) iSTasaMyogaciMtA- dhana vagere iSTa vastune meLavavAnI ciMtA. (3) vedanAviyogaciMtA- rogathI thatI vedanAne dUra karavAnI ciMtA. (4) nidAna- dharmanA phaLarUpe A lokanA ke paralokanA sukhanI icchA rAkhavI. raudradhyAnanA paNa cAra prakAra che. te A pramANe- (1) hiMsAnubaMdhI- hiMsA karavAnA ekAgracitte thatA vicAro. (2) asatyAnubaMdhI- asatya bolavAnA ekAgracitte thatA vicAro. (3) sneyAnubaMdhI- corI karavAnA ekAgracitte thatA vicAro. (4) viSayasaMrakSaNAnubaMdhI indriyanA managamatA viSayonuM ke viSayonA sAdhanonuM rakSaNa karavAnA ekAgracitte thatA vicAro. prazamarati 0 20 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cittano saMkleza kone kahevAya ane cittanI vizuddhi kone kahevAya emAM A jIva mUDha ajJAna hoya. (5) AhAra-bhaya-parigraha-maithuna-saMjJArUpa kalahathI pIDitaAhArAdinI saMjJA kalahanuM kAraNa hovAthI ahIM upacArathI saMjJAone kalaha rUpa kahela che. AhArasaMjJA=AhAranI tIvralAlasA, bhayasaMjJA=atyaMta DaravuM, maithunasaMjJA=maithunanI tIvra abhilASA, parigrahasaMjJA=bhautika vastuo upara mUcha. (6) spaSTa-baddha-nidhatta-nikAcita e cAra baMdhanA kAraNe karmabaMdha rUpa bhArathI pIDita- ahIM mULagAthAmAM nidhatta baMdhano ullekha nathI. AthI TIkAkAre tenuM upalakSaNathI grahaNa karyuM che ane vanya padano spaSTa baMdha evo artha karyo che. spaSTa vagere baMdhano artha A pramANe che- dorAmAM bAMdhelI soyo samAna AtmapradezonI sAthe karmono sAmAnya baMdha te spaSTabaMdha. AvI soyone jema chUTI karavAmAM jarAya takalIpha na paDe tema dhRSTabaMdhavALAM karmo vizeSaphaLa ApyA vinA (=pradezodayathI bhogavAine) AtmAthI chUTA paDI jAya. je jIva pApa karavAnI icchA na hovA chatAM cAle tema na hovAthI dubhAtA dile pApa kare tene Avo baMdha thAya. AvA karmo hRdayanA pazcAttApathI nAza pAmI jAya. jema aneka soyone dorIthI paraspara majabUta bAMdhI devAmAM Ave evI rIte AtmapradezonI sAthe karmono majabUta baMdha te baddhabaMdha. AvI soyone chUTI karavA mATe thoDo prayatna karavo paDe. tema AvA karmo thoDuM phaLa ApIne chUTA thAya. icchAthI karelAM pApothI Avo baMdha thAya. jevI rIte tapAvelI soyo eka-bIjAne coMTI jAya tema, pUrva karatAM adhika majabUta rIte AtmAnI sAthe karmono baMdha thAya te nidhatta baMdha. jema AvI soyone chUTI karavA mATe ghaNI mahenata karavI paDe tema AvAM karmo ghaNuM phaLa ApIne AtmAthI chUTA thAya. icchAthI ane rAjI thaine karelAM pApothI Avo baMdha thAya. soyone garama karIne ghaNa vagerethI phUTI nAkhavAmAM Ave jethI soyonuM astitva ja na rahe, tema karmono atizaya majabUta baMdha te nikAcita baMdha. jema AvI soyone upayogamAM na laI prazamarati - 21 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zakAya, temAMthI navI soyo banAvavAnI mahenata karavI paDe, tema nikAcita karmo potAnuM atyaMta ghaNuM phaLa ApIne ja chUTAM thAya. AvAM karmo bAhya tapathI paNa na khape. atyaMta rAcImAcIne rasapUrvaka AnaMda-utsAhathI karelAM pApothI Avo baMdha thAya. prathamanA traNa prakAranA baMdhanA phaLamAM zubhAzubha adhyavasAyathI rasasthiti-pradeza vagerenI hAni-vRddhithI pheraphAra thaI zake. paNa nikAcita baMdhamAM koI jAtanuM parivartana na thAya. jevI rIte bAMdhyuM hoya tevI ja rIte bhogavavuM ja paDe. aneka prakAranA parivartanothI bhaTakelo- ekendriyamAMthI beindriya bane, beindriyamAMthI te indriya bane, nAraka marIne manuSya bane, manuSya marIne tiryaMca bane. Ama aneka prakAranA parivartano thAya che ane ethI cAra gatimAM anaMtavAra bhaTakelo che ane hamaNAM bhaTakI rahyo che. (10) viSayasukhomAM Asakta, (11) viSayasukhonI atizayatRSNAvALo ahIM bIjAo anutitRSa: padano "jeNe abhilASA karI che tevo jIva' evo artha kahe che. AthI "viSayasuraTTAnu tRSa:' padano "jeNe viSayasukhonI abhilASA karI che tevo jIva' evo artha thAya. kaSAyonI vaktavyatAne pAme che- A jIva krodhAdivALo che ema kahevAya che, arthAt A jIva krodhI che, mAnI che, mAyAvI che ane lobhI che ema kahevAya che. (20 thI 23). pIThabaMdha adhikAra pUrNa thayo. (2) kaSAya adhikAra sa kaSAyavaktavyatAnugataH prANI yAnapAyAn prApnoti tadbhaNane'zaktimAhasa krodhamAnamAyAlobhairatidurjayaiH parAmRSTaH / prApnoti yAnanarthAn, kastAnuddeSTumapi zaktaH ? // 24 // sa jIvaH krodhAdibhiratidurjayaiH-kaSTenAbhibhavanIyaiH parAmRSTo-vazIkRtaH / prazamarati 22 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iimatyAda-prAkhoti-namate, yAn AMzcit anartha-apAyAnuM, : ?, na briTyirtha / tAnanAnudde_pi-maLatupi, bAstAM parihatuMm, zattta:samartho, mavatIti zeSa: phacAryArthaH // 24 // kaSAyanI vaktavyatAne pAmelo prANI je anarthone pAme che te anarthone kahevAmAM azaktine kahe che- gAthArtha- atizaya kaSTathI jItI zakAya tevA krodha-mAna-mAyA-lobhathI vaza karAyela jIva je anarthone pAme che te anarthone kahevA mATe paNa koNa samartha thAya che ? arthAt koi samartha thato nathI. (mAtra nAma laine paNa anarthone jaNAvavAnuM azakya che to pachI vistArathI varNana karavAnuM to sutarAM azakya che.) (24) tAneva lezata Aha krodhAt prItivinAzaM, mAnAdvinayopaghAtamApnoti / zAThyAt pratyayahAniM sarvaguNavinAzanaM lobhAt // 25 // ApnotIti kriyApadaM caturSvapi padeSu yojyam / zeSaM sugamamiti // 25 // anarthone ja saMkSepathI kahe che- . gAthArtha krodhathI prItinA vinAzane pAme che, mAnathI vinayanA nAzane pAme che, mAyAthI vizvAsanI hAnine pAme che, lobhathI sarvaguNonA vinAzane pAme che. (krodhathI A lokamAM ja atizaya priya mANasonI sAthe paNa premano viccheda thAya che. premano viccheda thatAM AtmAne zAMti thatI nathI. dharmanuM mULa vinaya che. AthI deva-guru-sAdhu-vRddhajano vagereno vinaya karavo joie. paNa mAnI jIva vinaya karI zakato nathI. loka vyavahArathI koinI upara lokone A satyavAdI che ityAdi vizvAsa hoya. paNa pachI jayAre te mAyAne vaza banIne asatya bole che tyAre e vizvAsa jato rahe che. lobhane vaza banelA jIvanA kSamA vagere sarva guNo nAza pAme che.) (25) prazamarati * 23 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha pratyekamAryAcatuSTayena kssaaydossaanaahkrodha: paritApana, sarvonAratoSaH / vairAnuSaDragana, odha oSaH supatihanA // 26 // zrutazIlavinayasandUSaNasya dharmArthakAmavighnasya / mAnasya jovALa, muhUrtamapi paNDito dyAt ? // 27 // Aryadayatti sumam // 26 // 27 // have cAra AryAothI pratyeka AryA dvArA kaSAyonA doSane kahe che- gAthArtha- krodha paritApa kare che, krodha badhAne udvega kare che, krodha vairanI paraMparAne utpanna kare che, krodha sugatine haNe che. (26) gAthArtha-- zruta, zIla ane vinayane atyaMta dUSita karI nAkhanAra tathA dharma, artha ane kAmamAM vighna ka2nA2 mAnane kayo paMDita eka muhUrta paNa avakAza Ape ? ' [zruta eTale zAstra. zAstrone bhaNelo jIva abhimAnI hoya to loko kahe ke A zrutavAna hovA chatAM abhimAnI che. zrutathI (=zAstra bhaNIne) to mAnano tyAga karavo joie. enA badale A to zrutathI ja chakI jaine abhimAnI thayo che. praznaH A pramANe mAna zrutavAnane dUSita kare che, zrutane nahi. uttaraH zrutanuM kArya na karavAthI zveta paNa dUSita thAya che. jJAna madano nAza kare. jJAne enA madano nAza na karyo ema zruta ja dUSita thAya che. athavA jJAna ane jJAnIno abheda che. AthI jJAnI dUSita bane eTale tenuM jJAna paNa dUSita bane. jJAna ane abhimAna e kema bane ? jJAna to abhimAnanA jherane nicovI nAkhanAra parama maMtra che. AthI jJAna hovA chatAM abhimAna na ogaLe to jJAnane lAMchana na lAge ? zIla eTale AgamAnusAra kriyA. eka tarapha AgamAnusAra kriyAo thAya ane bIjI tarapha abhimAnano pAro UMce caDe to zuM e kriyAonI vagovaNI na thAya ? prazamarati * 24 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jyAM ahaMkAra hoya tyAM vinaya hoya nahi ane hoya to dekhAvano ke svArthano hovAthI dUSita hoya che. Agamano prakAMDa abhyAsI hoya, vidyAsAdhakane paNa zaramAve tevI apramatatAthI zuddha kriyAonuM sevana karato hoya, anekanA moMmA AMgaLA ghalAve tevo vinaya hoya, paNa ahaMkAra... jema jheranuM eka ja biMdu paDyA pachI kaDheluM paNa dUdha bagaDI jAya che; tema ahaMkArathI AgamajJAna, kriyA ane vinaya dUSita banI jAya che. dharmanuM mULa vinaya che. jyAM ahaMkAra hoya tyAM sAco vinaya hoya nahi. sAcA vinaya vinA dharma kyAMthI hoya ! dharma na hoya to dharmathI maLatA artha-kAma paNa zI rIte hoya ? ahaMkArI manuSya zeTha, rAjA, vepArI, gharAka AdinI sAthe tochaDAithI vartato hovAthI arthane (dhanane) ane strI Adine anukULa na rahevAthI kAmane (saMsArasukhone) meLavI zakato nathI. " Ama ahaMkArathI cAre puruSArtho siddha thatA nathI.] (27) mAyAzIlaH puruSo yadyapi na karoti kaMcidaparAdham / sarva jJAvizvAmyo, mati tathApyAtmoSahataH // 28 // mAyAzIlaH-zAThyasvabhAvaH puruSo yadyapi na karoti kaJcidaparAdhamiti vyaktam tathApyAtmadoSahataH svadUSaNatiraskRta ityavizvAsyo bhavati / kiMvat ? sarpavat-sarpa iva / yathA sarpa utkhAtadazano'pyavizvasanIyo bhavati evaM mAyApi nara tyAryArthaH / / 28 / / gAthArtha- mAyAnA svabhAvavALo puruSa jo ke kaMi paNa aparAdha karato nathI, to paNa potAnA ja doSathI haNAyelo te sarpanI jema avizvasanIya thAya che. TIkArtha- aparAdha karato nathI=vyakta (=pragaTa rIte) aparAdha karato nathI. 1. Aje vadhI rahelA chUTA-cheDAnA aneka kAraNomAM mAna paNa eka kAraNa che. prazamati 0 25 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haNAyelo=tiraskArAyelo. jenA dAMta kADhI nAkhyA che evo paNa sarpa vizvasanIya banato nathI, tema mAyAvI mANasa paNa vizvasanIya banato nathI. (28) sarvavinAzAzrayiNaH, sarvavyasanaikarAjamArgasya / / lobhasya ko mukhagataH, kSaNamapi duHkhAntaramupeyAt ? // 29 // sarvavinAzAzrayiNaH-nikhilApAyabhAginaH sarvavyasanAnAM dyUtAdInAmekaHadvitIyo rAjamArgaH-sarvasaMcaraNapathaH, tasya lobhasya ko mukhagato-grAsIbhUtaH, kSaNamapi-stokakAlamapi, AstAM prabhUtakAlam, duHkhAntaram-asAtavyavadhAnamupeyAt-gacchet ? / ityAryAcatuSTayArthaH // 29 // gAthArtha- sarva vinAzono Azraya ane sarva vyasanono eka mAtra rAjamArga evA lobhanA mukhamAM gayelo koNa eka kSaNa paNa sukhane pAme? arthAtu koI na pAme. TIkArtha- sarva vyasano-jugAra vagere vyasano. lobhanA mukhamAM gayelotralobhano koLiyo thayelo. eka kSaNa paNa alpakALa paNa. alpakALa paNa sukhane na pAme to gh| nI pAta 4 cyA 24ii ? (28) atha sAmAnyenaiSAM bhavamArganAyakatvamAhaevaM krodho mAno, mAyA lobhazca duHkhahetutvAt / sattvAnAM bhavasaMsAradurgamArgapraNetAraH // 30 // ete krodhAdayo duHkhahetutvAt sattvAnAM-jIvAnAm, kathaMbhUtA bhavantItyAhabhave-narakAdau saMsAraH saMsaraNaM tatra durgamArgo-viSamAdhvA tasya prnnetaaronaaykaaH| ityAryArthaH // 30 // // iti kaSAyAdhikAraH // have sAmAnyathI kaSAyo bhavamArganA nAyaka che ema kahe che- thArtha- mA prabhArI o5, mAna, mAyA, soma, hun| // 29 // prazamarati * 26 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hovAthI narakAdi bhavamAM javAnA viSayamArganA nAyaka che, arthAt pote bhAgaNa yana vane viSamabhA[Hi 4 ya che. (30) A pramANe kaSAya adhikAra pUrNa thayo. (3) rAgAha madhira atha mUlabhaNanapUrvaM pRthakpadadvayenaiSAM antarbhAvamAryAdvayenAhamamakArAhaGkArAveSAM mUlaM padadvayaM bhavati / rAgadveSAvityapi, tasyaivAnyastu paryAyaH // 31 // mamakAro-mamedaM ahamasya svAmItyAdyaH adhyavasAyaH / ahaGkArastvahameva pradhAno'nyo mamAdhama ityAdipariNAmastau, tathA kimityAha-eSAM kaSAyANAM mUlaM-bIjaM utthAnamityarthaH / padadvayamuktasvarUpaM bhavati-jAyate / tatra mamakAre mAyAlobhau, ahaGkAre krodhamAnau staH, ityAbhyAM catvAro'pi kaSAyA gRhItAH / tathA rAgadveSau-prItyaprItI krodhAdInAmutthAnabhUtAviti prakrama iti, apizabda upapradarzanArthaH / tasyaiva-mamakArAhaGkAretipadadvayasyaiva, anyaH-aparaH, tu samuccayArthaH, paryAyo-nAmAntaram, bhAvArthaH prAgvaditi // 31 // have alaga be padothI kaSAyonA mULane kahevApUrvaka kaSAyonA aMtarbhAvane (=kaSAyono mULamAM aMtarbhAva thaI jAya che e viSayane) ke sAthiI cha gAthArtha- mamakAra ane ahaMkAra e be pada kaSAyonuM mULa che. e benA ja anukrame rAga ane dveSa ema paNa bIjAM nAmo che. TIkArtha- mamakAra=A mAruM che, huM eno mAlika chuM ityAdi adhyavasAya. ahaMkAra=huM ja mukhya chuM, bIjo mArAthI nIco che ityAdi pariNAma. bhUkhI4, utthAna. (utthAna aTo utpattinuM sthAna.) (31) mAyA lobhakaSAyazcetyetadrAgasaMjJitaM dvandvam / krodho mAnazca punarvRSa iti samAsanirdiSTaH // 32 // prazamarati * 27 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sugamam / kiMtu dvandvaM-yugmaM, samAsaH-saMkSepArtho, bhAvArthastu puurvaaryaabhaavnAtoDavaseya ti / rUra II gAthArtha- (mAyA-lobha e benuM mULa rAga hovAthI) mAyA-lobha e benI rAgasaMjJA che. (krodha-mAnanuM mULa dveSa hovAthI) krodha ane mAna e benI Sa saMjJA che. A pramANe saMkSepathI artha kahyo. TIkArtha- A pramANe saMkSepathI artha kahyo. bhAvArtha to pUrvanI AryAonI bhAvanAthI jANavo. (32) anantaraM rAgadveSA(vuktA)vatha tayoreva sAmAnyasAmarthyamAhamithyAdRSTyaviramaNapramAdayogAstayorbalaM dRSTam / tadupagRhItAvaSTavidhakarmabandhasya hetU tau // 33 // 'mithyAdRSTiriti' mithyAtvam-AbhigrahikAdi paJcadhA / na viramaNamaviratiH pRthivyAdiSu dvAdazavidham / pramAdo-madyAdiH paJcaprakAraH, yogAHsatyAdayaH paJcadazavidhAH, tato dvandvaH, te tayoH-anayo rAgadveSayorbalamAdezakAri sainyam, dRSTaM-jinaiH kathitam, tairupagRhItau-mithyAtvAdibhiH kRtasAmarthyo santAvaSTavidhakarmabandhasya hetU-kAraNe bhavataH // 33 // che rUti vAdadhiveza: II hamaNAM ja rAga-dveSa kahyA. have te benA ja sAmAnya sAmarthyane kahe che- gAthArtha- mithyAtva, avirati, pramAda, yoga e cAra rAga-dveSanuM sainya che ema jinoe kahyuM che. emanAthI sAmarthyavALA karAyelA=emanI sahAyathI te be ATha prakAranA karmabaMdhanA hetu bane che. 1. karmabaMdhamAM mukhya kAraNa rAga-dveSa che, te chatAM rAga-dveSane mithyAtvAdinI sahAya to levI ja paDe che. AthI mithyAtvAdinI jeTalI tIvratA teTalI rAga-dveSamAM tIvratA Ave. mithyAtvAdi jeTale aMze maMda teTale aMze rAga-dveSa maMda hoya. Ama chatAM e vAta paNa cokkasa che ke rAga-dveSamAM maMdatA AvyA vinA mithyAtvAdimAM maMdatA Ave nahi ke mithyAtvAdi dUra na thAya. eTale mithyAtvAdine maMda karavA ke dUra karavA rAga-dveSane maMda banAvavA ja joIe. Ama rAga-dveSa ane mithyAtvAdi paraspara sApekSa che. paNa temAM pradhAnatA rAga-dveSanI che. prazamarati 0 28 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkArtha- mithyAtva- Abhigrahika vagere pAMca prakAranuM mithyAtva che. avirati - pRthvI jAhine viSe jAra prAranI che. pRthvIaya, acchAya, teukAya, vAyukAya, vanaspatikAya, trasakAya e chanI, pAMca indriyonI ane manoyoganI avirati ema bAra prakAranI avirati che. prabhA - bhadya vagere pAMya prahArano prabhAha che. (madya, viSaya, uSAya, nidrA ane vikathA ema pAMca prakArano pramAda che.) yoga- satya vagere paMdara prakArano yoga che. (33) A pramANe rAgAghadhikAra pUrNa thayo. (4) karma adhikAra taM karmabandhaM mUlata Aha sa jJAnadarzanAvaraNavedyamohAyuSAM tathA nAmnaH / gotrAntarAyayozceti karmabandho'STadhA maulaH // 34 // karmaNAM bandhaH karmabandhaH, sa pUrvoddiSTo'STadhA bhavatIti sambandhaH / kIdRzaH ? maulo- mUlaprakRtisambandhI kiMnAmnAM karmaNAmata Aha-jJAnadarzanayorAvaraNazabdasya pratyekamabhisambandhAt jJAnAvaraNadarzanAvaraNavedyamohAyuSAM kRtadvandvAnAM tathA nAmno gotrAntarAyayozceti // 34 // te karmabaMdhane mULakarmone AzrayIne kahe che-- gAthArtha--karmabaMdha mUla prakRtinI apekSAe jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya, mohanIya, AyuSya, nAma, gotra ane aMtarAya khema sATha prAre che. (34) athottaraH sa katividha ityAha paJcanavadvyaSTAviMzatikadvizcatuHSaTkasaptaguNabhedaH / dviHpaJcabheda iti saptanavatibhedastathottarataH // 35 // sapta guNA yasya sa saptaguNaH, SaTkazcAsau saptaguNazca SaTkasaptaguNodvicatvAriMzat, paJca ca nava ca dvau cASTAviMzatikA ca dvau ca catvArazca SaTkasaptaguNazca te tathAvidhAste bhedAH - prakArA yasya sa tathA, karmabandha iti yogaH / 'yAkArA'viti sUtreNa hrasvatvaM viMzatikAzabde / tathA dvizca paJca prazamarati 0 29 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ca dviHpaJca, te bhedA yasya sa tathA, ityevamekatra milane saptanavatibhedA bhavantIti zeSaH / tathA samuccayArthaH, uttarataH-uttarabhedAnAzritya, ayamarthaHjJAnAvaraNIyamuttarabhedApekSayA matijJAnAvaraNIyAdi paJcadhA / evaM darzanAvaraNIyaM cakSurdarzanAvaraNAdicatuSkaM nidrApaJcakaM ceti navavidham / vedanIyaM tu sAtAsAtarUpaM dvadhA / mohanIyaM punardvidhA-darzanamohanIyaM cAritramohanIyaM ca, tatra mithyAtvamizrasamyaktvabhedAt darzanamohanIyaM vidhA, anantAnubandhiprabhRtikaSAyaSoDazakahAsyAdiSaTkavedatrikabhedAccAritramohanIyaM paJcaviMzatividhamityubhayamIlane'STAviMzatibhedam / AyurnarakAdibhedAccaturdhA / nAmakarma tu dvicatvAriMzadbhedaM, tatra gatijAtyAdipiNDaprakRtayazcaturdaza, pratyekaprakRtayo'STI, trasAdiviMzatiriti mIlitA dvicatvAriMzat / tathA gotramuccairnIcairbhedAd dvedhA / dAnAdibhedAdantarAya(karma) paJcavidhamiti / yadyapi kenApi abhiprAyeNa saptanavatiH pratipAditA tathApi bandhaprastAvAdvizatyadhikaM zataM grAhyam / tacca nAmnaH kathaMcitpiNDaprakR(graM0 200)tivistAre SaTsaptati(SaSTi)rbhavati, tasyAH saptakarmaprakRtimadhyaprakSepe samyaktvamizradvayApanaye ca viMzatyadhikaM zataM bhvti| taduktam-'cau gai 4 jAI 5 taNu paNa 5 aMgovaMgAI 3 chacca saMghayaNA 6 / chAgii 6 cau vanAI 4 cau aNupuvvi 4 duha vihagagaI 2 // 1 // iya guNacattA 39 sesa'TThavIsa 28 miya sattasaTThi 67 nAmassa / sesasagakamma 55 joge sammAmIsa viNu vIsasayaM // 2 // ' vistArataH prakRtivarNanAdyanyato'vaseyamiti / anye tvevamAhuH-paJca nava dvyaSTAviMzatizcaturityAdipAThAntaramAzritya yathA paJca naveti padadvayaM prathamAbahuvacanAntam, tatazcAgretanabhedazabdo'nyazabdasambaddho'pi itthaM yojyate-paJca bhedA jJAnAvaraNasya nava bhedA darzanAvaraNasya / dvA(bhyAM) vedanI(yA)bhyAM yuktA aSTAviMzatiH sA tathA / tato dvau bhedau vedyasya aSTAviMzatirbhedA mohanIyasya / tathA catvArazca SaTkasaptaguNazca te bhedA yasya bandhasya sa tathA / tatazca catvAro bhedA AyuSaH, SaTkasaptaguNo-dvicatvAriMzadbhedA nAmnaH, dvau vArau dviH, dvizca paJca ca te tathA bhedA yasya sa tathA / tatra bhedadvayaM gotrasya, paJca bhedA antarAyasyeti // 35 // prazabharati * 30 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ have uttaraprakRtine AzrayIne karmabaMdha keTalA prakArano che te kahe che gAthArtha- ATha mUla prakRtionA darekanA anukrame 5, 9, 2, 28, 4, 42, 2, 5 bhedo che. AthI uttara prakRtibaMdhanA 97 bhedo che. TIkArya- 97 bhedo A pramANe che 5 jJAnAvaraNa- matijJAnAvaraNa, zrutajJAnAvaraNa, avadhijJAnAvaraNa, mana:paryavajJAnAvaraNa, kevalajJAnAvaraNa. 9 darzanAvaraNa- cakSudarzanAvaraNa, acakSudarzanAvaraNa, avadhidarzanAvaraNa, kevaladarzanAvaraNa, nidrA, nidrAnidrA, pracalA, pracalA pracalA, thINaddhi. 2 vedanIya- zatAvedanIya, azAtAvedanIya. 28 mohanIya- mohanIyanA darzanamohanIya ane cAritramohanIya ema be bheda che. temAM darzanamohanIyanA 3 ane cAritramohanIyanA 25 ema mohanIyanA 28 bhedo che. te A pramANe samyaktvamohanIya, mizramohanIya, mithyAtvamohanIya, anaMtAnubaMdhI krodha-mAna-mAyA-lobha, apratyAkhyAnAvaraNa krodha-mAna-mAyA-lobha, pratyAkhyAnAvaraNa krodha-mAna-mAyA-lobha, saMjavalana krodha-mAna-mAyAlobha, hAsyaSaka (hAsya, rati, arati, bhaya, zoka, jugupsA), vedatrika (puruSa, strI, napuMsaka) 3 + 16 + 6 + 3=28 4 AyuSya- narakAyuSya, tiryaMcAyuSya, manuSpAyuSya, devAyuSya. 42 nAma- 14 piMDa prakRti. te A pramANe- gati, jAti, zarIra, aMgopAMga, baMdhana, saMghAtana, saMhanana, saMsthAna, varNa, gaMdha, rasa, sparza, AnupUrvI, vihAyogati. 8 pratyeka prakRti. te A pramANe- parAghAta, ucchavAsa, Atapa, udyota, agurulaghu, tIrthakara, nirmANa. trasa dazaka. te A pramANe- trasa, bAdara, paryApta, pratyeka zarIra, sthira, zubha, subhaga, susvara, Adeya, yaza, sthAvara dazaka. te A pramANe sthAvara, sUkSma, aparyApta, sAdhAraNa zarIra, asthira, azubha, durbhaga, duHsvara, anAdeya, ayaza. 14 + 8 + 10 + 10=42 prazamarati 0 31 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 gotra- ucca, nIca. 5 aMtarAya- dAnAMtarAya, lAbhAMtarAya, bhogAMtarAya, upabhogAMtarAya, vIryaMtarAya. jo ke ahIM koi paNa abhiprAyathI 97 prakRtio kahI che. to paNa baMdha prastuta hovAthI baMdhamAM 120 prakRtio levI. nAmanI piMDaprakRtionA peTAbhedo gaNavAthI 67 thAya. sAta karmanI uttara prakRtio (55)mAM 67 umeravAthI ane samyaktvamohanIya ane mizra mohanIya e bene bAda karavAthI 120 thAya. kahyuM che ke- 4 gati, 5 jAti, 5 zarIra, 3 aMgopAMga, 6 saMghayaNa, 6 saMsthAna, 4 varNa, 4 AnupUrvI, 2 vihAyogati ema 39 prakRti thai. temAM 28 umeratAM nAmanI kula 67 prakRti thAya. bAkInA sAtakarmonI 55 prakRtio che. 67mAM 55 umeratAM ane samyaktva mohanIya mizra mohanIya e be bAda karatAM kula 120 prakRtio thAya. mULa gAthAmAM vizatija e sthaLe vijJatiSThA zabda che. (kAraNa ke ka svArthamAM Avyo che ane viMzati zabda strIliMga che. eTale vyAkaraNanA niyama pramANe strIliMgamAM vizatiSThA thAya. paNa yAro strI to dUsvA vacit e sUtrathI hrasva thatAM vizatija zabda banyo che. (A sUtra pANinI vyAkaraNano che. zrIsiddhahemavyAkaraNano cApo navrutaM nAmni (2-4-98) evuM sUtra che. bIjAo to mULagAthAnA pUrvArdhano pATha pannu nava cAvizatiRtu:yakSaptazuLameva: e pramANe kahe che. (A pAThamAM padma ane nava e be pada asamasta che-samAsa vinA chUTA che, tathA vizatinI AgaLa nathI. ATalo pAThabheda che.) A pAThAMtarane AzrayIne padma ane nava e be pada prathamA bahuvacanAMta che. AgaLano bhedde zabda anya zabdanI sAthe saMbaMdhavALo hovA chatAM padma, nava, dvi ane vitti zabdanI sAthe joDavo. tethI gAthAno artha A pramANe thAya. pAMca jJAnAvaraNanA bhedo, nava darzanAvaraNanA bhedo, dAmyAM yuA gAviMzati:-cAvitiH (ema madhyamapadalopI samAsa prazamarati 0 32 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che.) tethI be vedanIyanA bhedo, 28 mohanIyanA bhedo, cAra AyuSyanA mehI, 6 x 7=42 nmn| meho, ve gotrAnA meho bhane pAMya aMtarAyanA bheho. (mAma dula 87 (meko cha.) (34) atha prakRtibandhasvarUpapuraHsarametAsAmevAnantaroktamUlottaraprakRtInAM sthitibandhAdInAzritya tIvrAdibandhodayAnAhaprakRtiriyamanekavidhA, sthityanubhAvapradezatastasyAH / tIvro mando madhya iti, bhavati bandhodayavizeSaH // 36 // prakRtiriti jAtAvekavacanam / iyaM pUrvoktasvarUpA anekavidhA-bahuprakArA, mUlottarabhedato vartata iti zeSaH / anena prakRtibandha iti pratipAditaM bhavati / tasyAH prakRteH sthityAdInAsRtya tIvrAdibhedo bandhodayavizeSo bhavatIti sNttddkH| tatra sthitiH prakRterbaddhAyAH satyA avinAzenAvasthAnam / anubhAvastu tasyA eva kaTukakaTukatarAdibhAvena vedanam / pradezastu karmapudgalAnAmAtmapradezaiH saha saMzleSaH / tato dvandvaH, te tathA tebhyaH-tataH sakAzAt, tAnAzrityetyarthaH / tasyA iti yojitameva / kim ? tIvro-gADhastathA mandaH-stokaH tathA madhyo-madhyavartItyevaM bhavati-jAyate bandha-saMgraha udayaHanubhavanam, tayovizeSo-bhedo yaH sa tathA, bandhavizeSaH udayavizeSazcetyartha iti / kimuktaM bhavati ? yadA prakRteH sthitirutkRSTA bhavati tadA anubhAvapradezAvapyutkRSTau bhavataH, tatastasyAmutkRSTasthitau tIvrau bandhodayau syAtAm, etadanusAreNa mandamadhyau tau bhAvanIyAviti / utkRSTA sthitiryathA'AillANaM tiNhaM carimassa ya tIsa koDikoDIo / ayarANa mohaNijjassa sattarI hoi vineyA // 1 // nAmassa ya gottassa ya vIsaM ukkosiyA ThiI bhaNiyA / tettIsa sAgarAiM paramA Aussa boddhavvA // 2 // jaghanyA tuveyaNiyassa u bArasa nAmagoyANa aTTha u muhuttaa| sesANa jahannaThiI bhinnamuhattaM viNiddiTThA // 3 // ' tadanayA''ryayA prakRtibandhaH sthitibandho'nubhAgabandhaH pradezabandhazca prakRtyudayaH sthityudayo'nubhAvodayaH pradezodayazcokto jJeya ityAryArthaH // 36 // prazamarati * 33 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ have prakRtibaMdhanuM svarUpa jaNAvavApUrvaka anaMtara kahela A ja uttaraprakRtionA sthitibaMdha Adine AzrayIne tIvra vagere prakAranA baMdha ane udayane kahe che- gAthArtha- A pramANe A prakRti (mUla-uttara bhedathI) aneka prakAranI che. te prakRtinA sthiti, anubhAva ane pradezanA AdhAre te prakRtino tIvra, maMda ane madhyama ema vizeSa prakArano baMdha ane udaya thAya che. TIkArtha- (ahIM tAtpayArtha e che ke jo prakRtinA sthiti Adi utkRSTa baMdhAya to prakRtino baMdha ane udaya paNa tIvra hoya, tathA sthiti Adi madhyama ke maMda baMdhAya to baMdha ane udaya paNa madhyama ke maMda hoya. Ama prakRtionA baMdhanI ane udayanI taratamatAno AdhAra sthitibaMdha, rasabaMdha ane pradezabaMdha che.) ahIM "prakRti aneka prakAranI che ema kahIne prakRtibaMdhanuM pratipAdana karyuM che. sthitibaMdha=baMdhAyelI prakRtinuM nAza pAmyA vinA (=udaya na thAya tyAM sudhI) AtmAnI sAthe rahevuM. anubhAva kaTuphaLa, adhika kaTuphaLa ityAdi bhAvathI prakRtione anubhavavI. (TUMkamAM anubhAva eTale phaLa ApavAnI zakti. paripAka, vipAka, anubhAva, rasa, phaLa vagere zabdo ekArthaka che.) pradezabaMdha karmapudgalono AtmapradezonI sAthe (kSIranIrava) saMbaMdha. udaya anubhava (FkarmaphaLano anubhava karavo.) jayAre prakRtinI sthiti utkRSTa hoya tyAre anubhAva ane pradeza paNa utkRSTa hoya. tethI utkRSTa sthiti hoya tyAre baMdha ane udaya tIvra hoya. sthitinA anusAra maMda ane madhyama baMdha ane udaya vicAravA. utkRSTasthiti A pramANe che- jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya ane aMtarAya karmanI 30 koDAkoDI sAgaropama, mohanIyanI 70 koDAkoDI sAgaropama, nAma-gotra karmanI 20 koDAkoDI sAgaropama ane AyuSyanI 33 sAgaropama utkRSTasthiti che. prazamarati - 34 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaghanyasthiti A pramANe che- vedanIyanI bAra muhUrta, nAma-gotranI ATha muhUrta ane bAkInA pAMca karmonI aMtarmuhUrta jaghanyasthiti che. A AryAthI prakRtibaMdha, sthitibaMdha, rasabaMdha, pradezabaMdha (ema cAra prakArano baMdha) ane prakRtiudaya, sthitiudaya, rasaudaya ane pradezaudaya (ema cAra prakArano udaya) kahelo jANavo. (36) sAmpratamasya caturvidhabandhasya yathAsambhavaM hetUnAhatatra pradezabandho, yogAt tadanubhavanaM kaSAyavazAt / sthitipAkavizeSastasya bhavati lezyAvizeSeNa // 37 // tatra-teSu prakRtibandhAdiSu madhye pradezabandha upalakSaNatvAt prakRtibandhazca yogAt-manovAkkAyarUpAt zubhAt zubha itarasmAditaro bhavatIti / tathA tasya pradezabandhaprakRtibandhopAttasya karmaNo'nubhavanam-anubhAvo-vedanaM kaSAyavazAt / tathA sthiteH pAkavizeSo-jaghanyamadhyamotkRSTasthitinirvartanaM tasya karmaNo bhavati-jAyate lezyAvizeSeNa 'kaSAyapariNAmo lezyA' iti vacanAt paramArthata rUtya ryArthaH | rU7 || have A cAra prakAranA baMdhanA yathAsaMbhava hetuone kahe che gAthArtha- prakRtibaMdha Adi cAra baMdhomAM pradezabaMdha ane prakRtibaMdha yogathI thAya che, karmanA rasano vipAka (=rasanuM phaLa) kaSAyanA kAraNe thAya che. sthitivipAkavizeSalezyA vizeSathI thAya che. TIkArtha- yoga-mana-vacana-kAyA rUpa yoga. zubhayogathI zubha ane azubhayogathI azubha prakRtibaMdha-pradezabaMdha thAya che. mULa gAthAmAM prakRtibaMdhano ullekha nathI. pradezabaMdhanA upalakSaNathI prakRtibaMdhanuM grahaNa karyuM che. sthitivipAkavizeSaHsthitinA phaLanI taratamatA. jaghanya, madhyama ke utkRSTasthitino baMdha vezyAvizeSathI (=lezyAnI taratamatAthI) thAya che, arthAt vezyAnI taratamatAnA AdhAre sthitibaMdhamAM taratamatA Ave che. prazamarati * 35 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaSAyano pariNAma lezyA che' evA vacanathI paramArthathI sthitibaMdha lezyAthI thAya che. (37) etAsAM nAmAni sadRSTAntaM karmabandhasthitividhAtRtvaM cAhatAH kRSNanIlakApotataijasIpadmazuklanAmAnaH / / zleSa iva varNabandhasya karmabandhasthitividhAtryaH // 38 // iti prathamArdhe SaT nAmAni kRtadvandvasamAsAni, paJcAnAM hrasvatvaM 'yAkArau strIkRtau hasvau kvacit' iti sUtre kvacid grahaNAd, ita eva taijasyA na hrasvatvamiti, tathA nAmAno'tra vikalpenekAra iti / AsAM svarUpamanyato'vadhAraNIyam / zleSa iva-vajralepAdivadvarNabandhasya-citre haritAlAdivarNakadAryasya karmabandhasthitividhAtryo-jJAnAvaraNAdibandhanasthAnakArikA ityAryArthaH // 38 // ityAryApaJcakena karmoktam / / | | kRti maffdhAra che lezyAonAM nAma ane lezyAonuM karmabaMdhanI sthitinuM karavApaNuM (=lezyAo karmabaMdhanI sthitine kare che e viSayane) daSTAMtapUrvaka kahe che gAthArtha- vezyAonA kRSNa, nIla, kapota, taijasa, padma ane zukla e nAma che. jevI rIte citramAM haratAla vagerenA raMganI vajalepa vagerenA jevI daDhatAno saMbaMdha thAya, arthAt raMga daDha bane, tema A cha lezyA karmabaMdhanI (daDha) sthitine karanArI che. TIkArtha- lezyA zabda strIliMga hovAthI #MU, nItA... ema strIliMgamAM prayoga thavo joie. paNa thAvArI strIta hRsva svavid e sUtrathI hRsva thayela che. tathA e ja sUtramAM vavat ema kahyuM hovAthI tainatI e prayogamAM hrasva thayo nathI. tathA nAmanaH e sthaLe strIliMga DuM AvavAthI nAnyaH evo prayoga thavo joIe. paNa (mano vA sideza. 2/4/2? e sUtrathI) san aMtavALA nAmathI bahuvrIhimAM vikalpa chuM Avato hovAthI ahIM kAra vinA ja prayoga karyo che. lezyAonuM svarUpa bIjA graMthothI nizcita karavuM. (38) A pramANe karma adhikAra pUrNa thayo. prazamarati * 36 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5) karaNa (6) artha adhikAra tadudayAddhetuhetumadbhAvena yadbhavati tadAryAdvayenAha-- karmodayAdbhavagatirbhavagatimUlA zarIranirvRttiH / vaijJArindriyaviSayA, viSanimitte 4 sughavuHche // 31 // karmodayAd-udite karmaNi bhavagatiH, tanmUlA zarIranirvRttiH, dehAdindriyanirvRttiH, tasyAM viSayasaktiH, viSayanimitte ca sukhaduHkhe jIvasya bhavataH // 22 || karmanA udayathI kAraNa-kAryabhAvathI je thAya che te be AryAothI kahe che-- gAthArtha- karmanA udayathI saMsAranI (cAra gatiomAMthI koipaNa eka) gati thAya che=jIva gatimAM janma le che. saMsAranI gatinA kAraNe zarIranI racanA thAya che. dehanA kAraNe indriyonI racanA thAya che. indriyonI racanA thaye chate jIvane viSayomAM Asakti thAya che. viSayonA nimitte jIvane sukha-du:kha thAya che. (anukULa viSayo maLe to sukha thAya che. pratikULa viSayo maLe to du:kha thAya che.) (39) tataH kimityAhuH duHkhadvid sukhalipsurmohAndhatvAdadRSTaguNadoSaH / yAM yAM karoti ceSTAM, tayA tayA duHkhamAdatte // 40 // duHkhadviT-azarmadveSI sukhalipsuH - zarmAbhilASI jIvo mohenAndhovivekalocanavikalaH sa tathA tasya bhAvastattvaM tasmAt, iimatyAha-aSTagunndosso - ajJAtaguNadoSo yAM yAM karoti - vidhatte ceSTAM - azubhakriyAM tayA tayA 3:vamAvatte-gRhAtItyAryAvArtha: // 40 || tethI zuM thAya che te kahe che-- gAthArtha-- duHkhano dveSI ane sukhano rAgI jIva mohathI aMdha banelo hovAthI guNa-doSanA jJAnathI rahita che. AthI te je je ceSTAne kare che te te ceSTAthI du:khane grahaNa kare che=du:khane pAme che. TIkArtha- mohathI aMdha=viveka rUpa locanathI rahita. prazamarati 0 37 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ceSTA=azubhakriyA'. [guNa-doSanA jJAnathI rahita che- kevI pravRtti karavAthI mane guNa=lAbha thAya ane kevI pravRtti karavAthI mane doSa=nukazAna thAya evA prakAranA jJAnathI rahita che athavA kone guNa kahevAya ane kone doSa kahevAya evA jJAnathI rahita che. Azaya sAro hoya to doSa paNa guNarUpa bane ane Azaya azubha hoya to guNa paNa doSa rU5 bane. ityAdi rIte guNadoSanA jJAnathI rahita che.] (40) 'dehAdindriyaviSayA' ityuktaM prAk, tadAsaktasyApAyAnAryApaJcakenAhakalaribhitamadhuragAndharvatUryayoSidvibhUSaNaravAdyaiH / / zrotrAvabaddhahRdayo, hariNa iva vinAzamupayAti // 41 // kalaM-manojJaM zrUyamANam, ribhitaM-gholanAsAram, madhuraM-zrotrasukhadAyakam / tataH padatrayasya karmadhArayaH / tacca tad gAndharvaM gItaM tattathA / tUryANivAditrANi, yoSidvibhUSaNAni-nUpurAdIni teSAM kRtadvandvAnAM kho-hRdayAhlAdako ghoSaH sa Adyo yeSAM vINAdInAM te tathA / taiH kimityAha-zrotAvabaddhahRdayaHzravaNAsaktacitto hariNa iva vinAzamupayAtIti vyaktam // 41 // 1. ahIM TIkAkAre ceSTA zabdano azubhakriyA artha karyo che. paNa kharekhara to zubha ke azubha koipaNa kriyA evo artha vadhAre saMgata bane. kAraNa ke mohAMdha jIva azubha ja kriyA kare evo niyama nathI. kyAreka zubha kriyA paNa kare. abhavyo ane dUrabhavyajIvo cAritra paNa le che. AthI te sArI kriyA kare che. Ama chatAM tenAthI paNa te jIvo pariNAme duHkhane ja pAme che. mohAMdha jIva dharma kare to paNa A loka ane paralokanA sukha mATe ja kare. e dharmathI paNa pariNAme duHkha pAme. kAraNa ke AvA dharmathI jema puNya baMdhAya tema e puNyanI sAthe mohanIya karma baMdhAya. AthI jyAre te puNyano udaya thAya tyAre sAthe mohano paNa udaya thAya. tethI te jIva puNyanA udaya vakhate pApo karIne durgatimAM jAya. Ama mohAMdha jIvanI dharmakriyA paNa pariNAme duHkha ApanArI bane. mohAMdha jIvane dharmakriyAthI pApAnubaMdhI puNya baMdhAya. athavA mohAMdha jIvanI zubhakriyA paNa paramArthathI azubhakriyA che. A daSTie TIkAkAre karelo ceSTA zabdano azubhakriyA artha paNa ghaTI zake che. prazamarati * 38 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zarIranA kAraNe indriyonuM nirmANa thAya che. indriyonuM nirmANa thaye chate jIvane viSayomAM Asakti thAya che ema pUrve (39mI gAthAmAM) kahyuM che. AthI have indriyomAM Asakta jIvane thatA anarthone pAMca AryAothI kahe che gAthArtha- kala, ribhita ane madhura saMgItathI vAjiMtra ane strIonA jhAMjhara vagere AbhUSaNanA dhvani AdithI zravaNendriyamAM Asakta hRdayavALo jIva haraNanI jema vinAzane pAme che. TIkArtha- kala-saMbhaLAtuM hoya tyAre manane game tevuM. ribhita=gholanA svarathI zreSTha. (gholanA svarano eka prakAra che.) madhura-karNane sukha Ape tevuM. Adi zabdathI vINA vagerenuM grahaNa karavuM. (41) gativibhrameGgitAkArahAsyalIlAkaTAkSavikSiptaH / rUpAvezitacakSuH, zalabha iva vipadyate vivazaH // 42 // gativibhramaH-savikAragamanam, yadvA pRthagve pade, tato gatiH-maNDanatArUpA, vibhramo-manoharAbharaNAnAmaGgeSu racanAtmakaH / yadvA vibhramaH-cirakAlAt priyadarzane prItyA sotsukamutthAnam, iGgitaM tu-snigdhAvalokanam, yadvA mahAmatijJeyaM gUDhaM manazceSTitam, AkArastu-stanamukhorusannivezo, yadvA sarvazarIrasya hRdyaM saMsthAnam / hAsyaM tu-savilAsaM salIlaM hasanam / lIlApadaM sarvakriyAsu pravartanam / kaTAkSaH-sarAgaM tiryanirIkSaNam, yadvA citrA dRSTisaMvarA, etairgatyAdibhirvikSipto-vihvalIkRtaH saH, tathA rUpAvezitacakSuH-vanitArUpAdau nivezitadRSTiH zalabha iva vipadyate, vivazaH-pataGgavadvinazyatyazaraNa iti // 42 // gAthArtha- lIlApUrvaka gativibhrama, lIlApUrvaka iMgita, lIlApUrvaka AkAra, lIlApUrvaka hAsya ane lIlApUrvaka kaTAkSathI vihala karAyela, strInuM rUpa AdimAM jeNe dRSTi sthApI che tevo ane (ethI ja) vivaza jIva pataMgiyAnI jema vinAza pAme che. prazamarati - 39 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkArtha-gativibhrama=vikArasahita gamana. athavA gati eTale zobhA. vibhrama eTale aMgomAM manohara AbhUSaNonI racanA. athavA vibhrama eTale ghaNAkALe priyanuM darzana thatAM premathI utsukatApUrvaka UbhA thavuM. iMgita snehapUrvaka nirIkSaNa athavA mahA buddhizALIothI jANI zakAya tevI gUDha mananI ceSTA. AkAra stana, mukha ane sAthaLanI racanA athavA saMpUrNa zarIranI suMdara AkRti. hAsya vilAsapUrvaka hasavuM. kaTAkSa-rAgathI tirNa nirIkSaNa, athavA vicitra daSTisaMkoca. vivaza=zaraNarahita. (42) snAnAGgarAgavartikavarNakadhUpAdhivAsapaTavAsaiH / gandhabhramitamanasko, madhukara iva nAzamupayAti // 43 // snAnaM-sugandhijaladehadhAvanam aGgAgastu kuGkamAdiH, surabhidravyaniSpannA dIpavartyAkArA vartikA, varNakaH-candanam, dhUpastu pratItaH, adhivAsastukastUrikAdi, paTavAsastu-vastrasaurabhyakArI gandhavizeSaH, eSAM saptAnAM dvandvaH taiH, 'yAkArA'-viti kvacid grahaNAt isvatvaM vartikAyAH / gandhabhramitamanaskogandhavihvalacitto madhukara iva nAzamupayAti-bhramaravad vinazyatIti // 43 // gAthArtha snAna, aMgarAga, vartikA, caMdana, dhUpa, adhivAsa ane paTavAsanI gaMdhanA kAraNe viThThala cittavALo jIva bhamarAnI jema nAza pAme che. TIkArtha- snAna=sugaMdhI jaLathI zarIrane dhovuM. aMgarAga=kesara vagerenuM vilepana. vartikA=sugaMdhI dravyothI banelo zarIra upara karAto dIvAnI vATa jevA AkAravALo lepa. adhivAsa=kastUrI vagere sugaMdhI padArtho. paTavA =vastramAM sugaMdha karanAra gaMdhavizeSa. 1. saMskRtamAM trIjI vibhakti hovA chatAM gujarAtImAM vAkyaracanAnI saraLatA mATe paTavAsanI' ema chaThThI vibhakti lakhI che. prazamarati * 40 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tivana e prayogamAM vadhAro e sUtramAM kvacit zabdanuM grahaNa karyuM hovAthI tiA no hasva svara thayo che. (43) miSTAnnapAnamAMsaudanAdimadhurarasaviSayagRddhAtmA / galayantrapAzabaddho, mIna iva vinAzamupayAti // 44 // miSTAzca te'nnapAnamAMsaudanAdayazca prasiddhAste tathA, te ca madhurarasAzcalaulyAsvAdA drAkSAkhaNDAdayasta eva viSayo rasanAyAH gocarastatra gRddha AtmA yasya sa tathA | galo-tomayoTTuza: yantra-khAtuM pAzo-vAlAvimastittiraadigrhnnhetustessaaN dvandvastairbaddho vazIkRto mIna iva matsyavadvinAzamupayAtIti || 44 || gAthArtha- madhu2 anna, madhura jaLa, madhura mAMsa, madhura bhAta vagere ane madhura rasa viSayamAM jeno AtmA Asakta banyo che te jIva gala, yaMtra ane pAzathI baMdhAyela mAchalAnI jema vinAza pAme che. TIkArtha- madhurarasa=drAkSAthI mizrita sAkara vagere madhu22sa, athavA drAkSa ane khAMDa vagere madhura rasa. gala=mAchalAne pakaDavAno loDhAno aMkuza (kAMTo). yaMtra=mAchalAne pakaDavAnI jALa. pAza=tetara Adine pakaDavAnuM vALa vagerenuM baneluM eka sAdhana. baMdhAyela=vaza karAyela. (44) zayanAsanasambAdhanasuratasnAnAnulepanAsaktaH / sparzavyAkulitamatirgajendra iva badhyate mUDhaH // 45 // zayanaM-zayyA, AsanaM-masUravi, samvAdhana-vizrAmaLA, surata-maithunasevA, snAnam-aGgaprakSAlanam, anulepanaM- kuGkumAdisamAlambhanam, teSAM dvandvasteSvAsaktaH / sparzetyAdi vyaktamiti // 45 // gAthArtha zayyA, Asana, saMbAdhana, maithunasevana, snAna ane anulepanamAM Asakta, sparzathI vyAkula mativALo ane mUDha jIva hAthInI jema baMdhAya che. prazamarati 0 41 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkArtha- Asana=masUraka vagere Asana. (masUraka vastranuM ke cAmaDAnuM goLa AsanavizeSa che. pUrve AvA Asanano ghaNo upayoga thato hato.) saMbodhana-aMgamardana karavuM, caMpI karavI vagere vizrAmaNA. anupana=kesara vagerenuM vilepana karavuM. (45) etadAsaktAnAM vA doSA bAdhAkarA bhavantItyAvedayannAhaevamaneke doSAH, praNaSTaziSTeSTadRSTiceSTAnAm / / durniyamitendriyANAM, bhavanti bAdhAkarA bahuzaH // 46 // evam-uktaprakAreNa durniyamitendriyANAM jIvAnAmaneke doSA bAdhAkarA bhavantIti yogaH / kIdRzAnAm ? dRSTizca-jJAnam, ceSTA ca-kriyA te tathA / ziSTAnAM-vivekinAmiSTe-priye te ca dRSTiceSTe ca te tathA / tataH pranaSTeavagate ziSTeSTadRSTiceSTe yeSAM te tathA / pAThAntaraM tu dRSTaceSTAnAM, tatreSTA cAsau dRSTA ca-avalokitA sA cAsau ceSTA ceSTadRSTaceSTA ziSTAnAmiSTadRSTaceSTA sA tathA, tataH pranaSTA ziSTeSTadRSTaceSTA yeSAM te tathA teSAM / punaH kIdRzAnAm ? durniyamitAni-doSaM grAhitAnIndriyANi-haSIkANi yaiste tathA teSAM baadhaakraaHpI vidhAyatham ? vahu :- neti | 46 / athavA indriyomAM Asakta banelAone doSo pIDA karanArA thAya che ema jaNAvatA graMthakAra kahe che gAthArtha- ziSTajanone iSTa evA jJAna-kriyA jemanA nAza pAmyA che tevA, tathA jemaNe indriyone doSo grahaNa karAvyA che tevA jIvone A pramANe doSo aneka rIte pIDA karanArA thAya che. TIkArtha- ziSTajana vivekIjana. ISTa=priya. indriyone doSo grahaNa karAvyA che tevA=jemaNe indriyo upara niyaMtraNa karyuM nathI tevA. ahIM dRSTinAM e sthaLe dRSTaveTTInAM evo pAThAMtara jovA maLe che. prazamarati * 42 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e pAThAMtara pramANe artha A pramANe thAya- ziSTajanone iSTa ane ziSTajanoe joyelI kriyA jemanI nAza pAmI che tevA. (46) evamekaikAsaktA vinAzabhAjo jAtAH, yaH punaH paJcasvAsaktaH sa sutarAM vinazyatIti prakaTayannAha ekaikaviSayasaGgAdrAgadveSAturA vinaSTAste / kiM punaraniyamitAtmA, jIvaH paJcendriyavazAtaH ? // 47 // ekaikaviSayasaGgAt-zabdAkhekaikAbhiSvaGgAd rAgadveSAturA vinaSTAH santaste hariNAdayaH / kimiti prazne / punariti vitarke / aniyamitAtmA jIvaH paJca ca tAnIndriyANi ca teSAM vazo'ta evArtaH-pIDitaH sa pnycendriyvshaalo na vinazyati ?, apitu vinazyatIti // 47 // A pramANe eka eka indriyamAM Asakta banelA jIvo vinAzane pAmanArA banyA. paNa je pAMca indriyomAM Asakta bane che te sutarAM vinAza pAme che ema pragaTa karatA graMthakAra kahe che- gAthArtha rAga-dveSathI pIDita haraNa vagere jIvo eka eka indriyanI AsaktithI vinAzane pAmyA to pachI jeno AtmA niyaMtraNathI rahita che ane je pAMce indriyone vaza banelo che, ane ethI pIDita che, te jIva zuM vinAza na pAme ? arthAt te jIva sutarAM vinAzane pAme. (47) kiMca-na sa kazcidviSayo'sti yena jIvastRpto bhavatItyAvedayannAhanahi so'stIndriyaviSayo, yenAbhyastena nityatRSitAni / tRptiM prApnuyurakSANyanekamArgapralInAni // 48 // naivAsti sa indriyaviSayo yenAbhyastena-punaHpunarAsevitena nityatRSitAnisarvadA pipAsitAni, kiM ? tuSTiM prApnuyuH-tuSTimAgaccheyuH / kAni ? akSANiindriyANi / kIdRzAni ? anekamArgapralInAni-bahuviSayAsaktAni, punaHpunaH svaviSayAnAkAGkSantItyartha iti // 48 // vaLI-evo koi viSaya nathI ke jenAthI jIva tRpta thAya ema jaNAvatA grNth|2 43 cha prazabharati . 43 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthArtha- evo koi indriyano viSaya nathI ke vAraMvAra sevAyelA je viSayathI sadAtRSNAvALI ane ghaNA viSayomAM Asakta indriyo tRptine pAme. TIkArtha- anekavAra viSayanuM sevana karavA chatAM indriyo potAnA viSayone vAraMvAra icche che=jarApaNa tRpta thatI nathI evo ahIM bhAva che. (48) apica-etAni svaviSayeSvapi naikasvarUpANItyAvedayannAhakazcicchubho'pi viSayaH, pariNAmavazAtpunarbhavatyazubhaH / kazcidazubho'pi bhUtvA, kAlena punaH zubhIbhavati // 49 // kazcidviSayaH zubho'pi-iSTo'pi pariNAmavazAt-virUpAdipariNativazAt aniSTo bhavati / kazcitpunarazubho'pi-aniSTo'pi bhUtvA-sampadya kAlena punaH zubhIbhavati-priyaH sampadyate ityanavasthitAni premANi, atastajjanyaM suvanityamiti | 8 || vaLI indriyo potAnA viSayomAM paNa aneka svarUpavALI che ema jaNAvatA graMthakAra kahe che gAthArtha- koika zubha paNa viSaya pariNAmanA kAraNe pharI azubha thAya che, koika viSaya azubha thaIne paNa samaya jatAM pharI zubha thAya che. TIkArtha- zubha=ISTa (priya). pariNAmanA kAraNe-pratikULa pariNAmavALuM thavAnA kAraNe. azubha=aniSTa (apriya). zubha paNa viSaya azubha thAya che ane azubha paNa viSaya zubha thAya che tethI prema asthira che ane ethI viSayathI utpanna thatuM sukha anitya che. (A viSayamAM subuddhimaMtrInuM gaTaranA pANIvALuM dRSTAMta ciMtanIya che.) (49) IdRzazca bhAvaH pariNAmavazAt, sa ca na nirnibandhana ityAvedayannAhakAraNavazena yadyat, prayojanaM jAyate yathA yatra / tena tathA taM viSayaM, zubhamazubhaM vA prakalpayati // 50 // kAraNavazena rAgAdyAyattatayA yadyat, prayojanaM madhurazabdAkarNanAdi jAyatebhavati yathA-yena prakAreNa yatra vastuni tenaiva kAraNena hetunA tathA-tenaiva prazamarati * 44 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAreNa taM viSayaM - (graM. 300) zabdAdikamiSTAniSTatayA prakalpayati-paryAlocayatIti / atra bhAvanA - yathA viSaM azubhamapi zatruvinAzakatveneSTaM tathA miSTAnnamapi pittaghnamiti matvA dveSTIti // 50 // Avo bhAva pariNAmanA kAraNe thAya che, pariNAma nimitta vinA na thAya, ema jaNAvatA graMthakAra kahe che-- gAthArtha- nimittane AdhIna banIne jyAM jevuM je je prayojana hoya tyAM te te prayojanathI tadanusAra (=jevuM prayojana hoya te pramANe) te viSayane zubha ke azubha kalpI le che. TIkArtha- rAgAdinI AdhInatAthI zabda vageremAM madhura zabda zravaNa vagere prayojanathI zabda vagerene zubha ke azubha kalpI le che. jema ke-- viSa azubha hovA chatAM zatrune mA2vo hoya to iSTa bane che. miSTAnna zubha hovA chatAM rogI miSTAnna pittane haNanAruM che ema mAnIne miSTAnna upara dveSa kare che. ahIM tAtparya e che ke vastu nathI to zubha ke nathI to azubha. vastu mAtra vastu che. paNa rAga-dveSane AdhIna banela jIva temAM te te nimittathI zubha-azubhanI kalpanA kare che. [(1) eka divasa unALAmAM akaLAvanAra vastra samaya AvatAM (ziyALAmAM) zarIrane huMpha Ape che. (2) kSaNa pahelAM Tesa ApanAra dUdhapAka-purInuM jamaNa kaMika aniSTa samAcAra maLatAM gaLe utaratuM nathI. (3) dimAgane haLavuM banAvanAra reDiyAnuM saMgIta mAMdagI AdimAM dimAgane bhAre banAve che. (4) viSe aNagamatI vastu che. paNa mRtyunI zayyAmAM svayaM poDhavuM hoya ke bIjA koine poDhAvavAnA hoya to viSa gamatI vastu banI jAya che. (5) mUtranI atyaMta sUga dharAvanArAo keTalAka mAnavo roganivAraNa mATe svamUtra pItA thayA che. zubha-azubhanAM AvAM dRSTAMto saMsAramAM aneka banatAM hoya che.)] (50) asyaivArthasya bhAvanAmAha anyeSAM yo viSayaH, svAbhiprAyeNa bhavati puSTikaraH / svamativikalpAbhiratAstameva bhUyo dviSantyanye // 51 // prazamarati * 45 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anyeSAM-vivakSitapuruSApekSayA apareSAM yo viSayaH-zabdAdiH svAbhiprAyeNarAgAnnijAkUtena bhavati puSTikaraH tuSTikaro vA-poSotpAdakastoSotpAdako vA svamateH svamatyA vA vikalpo-vikalpanaM tatrAbhiratA-AsaktAH svamativikalpAbhiratAH dveSavazAt tameva viSayaM punaraniSTatayA dviSantyanya iti / / 51 // A ja viSayanI bhAvanAne kahe che gAthArtha- (kayo viSaya sAro che ane kayo viSaya kharAba che e nirNaya thaI zake ema che ja nahi. kAraNa ke) je viSaya bIjAone potAnA AzayathI (rAganA kAraNe) puSTi kare che (AnaMda Ape che) svamati kalpanAmAM lIna banelA bIjAo vaLI (aprIti thavAthI) te ja viSaya upara ja kare che=aniSTa hovAthI dveSa kare che. | [ekane amuka strInuM rUpa game che to bIjAne te ja strInuM rUpa gamatuM nathI. ekane amuka miSTAnna priya hoya che to bIjAne e ja miSTAnna apriya hoya che. ekane pavana game che to bIjAne pavana jarAya gamato nathI. A viSayamAM AvAM to aneka dRSTAMto maLI zake.] (51) evaM ca sati asya jIvasya naikAntena kiJcidiSTamaniSTaM vA'stIti darzayannAhatAnevArthAn dviSatastAnevArthAn pralIyamAnasya / nizcayato'syAniSTaM, na vidyate kiJcidiSTaM vA // 52 // tAnevArthAn-zabdAdIn dviSataH-aprIyamANasyAsya jIvasyeti yogaH / tAnevArthAn pralIyamAnasya-Azrayato nizcayato-nizcayamAzrityAsyeti yojitamevAniSTamasundaraM naiva vidyate kiJcit-kimapi vastviSTaM vA-prItamiti // 52 // A pramANe hote chate A jIvane ekAMte kaMi priya nathI ane ekAMte kaMI apriya nathI ema jaNAvatA graMthakAra kahe che gAthArtha- te ja viSayo upara dveSa karatA ane (kAraNa badalAtAM) te ja viSayomAM lIna banatA A jIvane nizcayathI kaMI apriya nathI ke kaMI priya nathI. [pavanaMjayane pahelAM aMjanAsuMdarI upara rAga hato. pachI nimitta maLatAM dveSa thayo. pharI nimitta maLatAM rAga thayo. eka vyaktine prazamarati * 46 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka khAdya vastu upara rAga hato. nimitta maLatAM tenA upara dveSa thayo. 3rI nimitta bhaNadi ten| 752 2|gthyo. mA satya ghaTanA cha.] (52) tata evaMvidhajIvasya yatsyAttadAharAgadveSopahatasya kevalaM karmabandha evAsya / nAnyaH svalpo'pi guNo'sti yaH paratreha ca zreyAn // 53 // spaSTameveti // 53 // tethI AvA prakAranA jIvane je thAya che te kahe che gAthArtha rAga-dveSathI dUSita thayela jIvane ekAMte karmabaMdha ja thAya che. A loka-paralokamAM kalyANa kare tevo nAno paNa koI lAbha tene thato nathI. (43) idameva bhAvayannAhayasminnindriyaviSaye, zubhamazubhaM vA nivezayati bhAvam / " rakto vA dviSTo vA, sa bandhaheturbhavati tasya // 54 // yasminnindriyaviSaye-zabdAdike, zubhaM-bhavyam, azubham-abhavyam, nivezayati-sthApayati, bhAvaM-pariNAmam, rakto vA-prItaH, dviSTo vA-aprItaH, sa bhAvo bandhaheturbhavati-jJAnAvaraNAdyaSTavidhakarmabandhanakAraNaM syAttasya jIvasyeti // 54 // A ja viSayane vicAratA graMthakAra kahe chegAthArtha- rAgI ke dveSI jIva indriyanA je koI viSayamAM zubha ke azubha bhAvane sthApe che (=kalpa che) te zubha ke azubha bhAva tenA baMdhanuM kAraNa bane che. TIrtha- bhAva=5riema. baMdhanuM kAraNa bane che=jJAnAvaraNIya vagere ATha prakAranA karmanA baMdhanuM 5 // 29 // bane che. (54) atha kathaM punarAtmapradezasya karmapudgalA lagantItyAhasnehAbhyaktazarIrasya, reNunA zliSyate yathA gAtram / rAgadveSaklinnasya, karmabandho bhavatyevam // 55 // prazamati * 47 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ snehena-tailAdinA abhyaktaM-mrakSitaM zarIraM-vapuryasya jIvasya sa tathA tasya reNunA-dhUlyA zliSyate-AzliSyate yathA yena prakAreNa gAtraM-vapuriti dRSTAntaH, rAgadveSaklinnasya-Ardrasya karmabandho bhavatyevamiti vyaktamiti // 55 // have karmapudgalo Atmapradezone kevI rIte coMTe che te kahe che- gAthArtha- tela AdinI cikAzathI jenuM zarIra kharaDAyuM che tevA jIvanA zarIrane dhULanI rajakaNo coMTe che, tevI rIte rAga-dveSathI bhInA (=cIkaNA) panetA mAmAne bha5 thAya che. (55) / samprati rAgadveSapradhAnAn karmabandhahetUn samastAnevopasaMharannAhaevaM rAgo dveSo, moho mithyAtvamaviratizcaiva / / ebhiH pramAdayogAnugaiH samAdIyate karma // 56 // evaM rAgAdibhiH paJcabhiH pratItaiH, kIdRzaiH ? pramAdo-madyAdiH paJcadhA yogomanoyogAditrikaM te tathA tAnanugacchanti-anusahAyIbhavanti taiH pramAdayogAnugaiH samAdIyate-gRhyate, kiM ? karmeti // 56 // have upasaMhAra karatA graMthakAra jemAM rAga-dveSa pradhAna che tevA saghaLAya karmabaMdhanA hetuone kahe che gAthArtha- A pramANe pramAda ane yogone sahAyabhUta thanArA rAga, dveSa, moha, mithyAtva ane aviratithI AtmA karmane grahaNa kare che. TImArtha- pramA=madha vagaire 5iya che. yogI mana-vayana-14 se 19 yogo. 2 / / mahino artha prasiddha cha. (56) tatazcakarmamayaH saMsAraH, saMsAranimittakaM punarduHkham / tasmAdrAgadveSAdayastu bhavasantatermUlam // 57 // karmamayaH-adRSTaniSpannaH / kaH ? saMsAraH, tataH kim ? tannimittakaM-tatkAraNaM punarduHkham, tasmAdrAgadveSAdayo bhavasantatermUlamiti // 57 // tethI prazamati . 48 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthArtha- karmathI saMsAra thayo che. vaLI saMsAranA kAraNe duHkha che. tethI 2||-dvess vagere (baMdhana (29) bhv5252||bhuunn cha. (57) nanu kathametannirjetuM zakyamata AhaetaddoSamahAsaJcayajAlaM zakyamapramattena / prazamasthitena ghanamapyudveSTayituM niravazeSam // 58 // etat rAgadidoSasaJcayajAlaM jAlamiva jAlaM yathA matsyAdInAmAdAyakaM, tadvadetadapi, duHkhahetutvAt, zakyamudveSTayitum-apanetuM vinAzayitumiti sambandhaH / kena ? jIvena / kIdRzena ? apramattena-udyatena / tathA prazamasthitena-upazamapareNa / jAlaM tu kIdRzam ? ghanamapi-gahanamapi, tathA niravazeSa-samastamiti // 58 // A rAga-dveSa Adine jItavAnuM kevI rIte zakya bane ? evo prazna thAya. mAthI graMtha 2 4 cha gAthArtha- rAgAdi doSono mahA samUha rUpa gahana paNa jALane saMpUrNapaNe chedavAnuM apramatta ane upazamamAM rahelA jIva mATe zakya bane. TIkArtha- jevI rIte mAchalAone lenAra jALa mAchalAone duHkhanuM kAraNa che tevI rIte rAgAdi doSono mahAsamUha jIvonA duHkhanuM kAraNa che. mATe ahIM rAgAdi doSonA mahAsamUhane jALanI upamA ApI che. apramata-ghata. G5zamamA 29835zamama tat52. (58) tadudveSTane cAsya jIvasya evaMvidhA cintA upajAyate ityAdyAryApaJcakenAha asya tu mUlanibandhaM, jJAtvA tacchedanodyamaparasya / . darzanacAritratapaHsvAdhyAyadhyAnayuktasya // 59 // asya rAgAdidoSajAlasya mUlanibandhaM pramAdayogarUpaM jJAtvA-budhvA jIvasyeti zeSaH / zubhA-prazasyeyamevopapadyate-jAyate cintA-cittavRttiriti paJcamAryAparyante, iti saMTaGkaH / tato jIvasya vizeSaNatrayodazakamAha-tasyadoSajAlasya chedane-ghAte utsAhastatra paraH-prakRSTaH tasya, tathA darzanaM prazamati . 48 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvazraddhAnam, cAritraM-sAmAyikAdi paJcadhA, dhyAnaM-dharmAdi dvidhA, tato dvandvastairyuktasyeti // 59 // prANavadhAnRtabhASaNaparadhanamaithunamamatvaviratasya / navakoTyudgamazuddhoJchamAtrayAtrA'dhikArasya // 60 // prANavadhetyAdiprathamArdhena sukhabodhena mUlaguNayuktasyeti kathitam / athottaraguNayuktatAmAha-nava ca tAH koTayazca-agrabhAgA aMzA azrayo navakoTyaH, tAzcaivaM-na svayaM hanti 1 nAnyena ghAtayati 2 ghnantamanyaM nAnumodayati 3, evaM na pacati 1 na pAcayati 2 pacantaM nAnumodayate 3, evaM na krINAti 1 na kApayati 2 krINantaM nAnumodayate 3, etA mIlitA nava koTayaH, punarimA dvidhA-AdyAH SaT avizuddhakoTayo'ntyAstisro vizuddhakoTayaH / tathodgamaH-utpattiH, yathA 'uggamaM se ya pucchejjA' ityAdi, tato navakoTibhirudgamastena zuddho-nirdoSastathoJcha ivoJcha:-zuddhAhAraH sa evoJchamAtram / tatazca navakoTyudgamazuddhaM ca taduJchamAtraM ca tattathAbhUtaM-nirdoSa AhArastena yAtrAyAM-saMyame adhikAro-niyogo yasya sa tathA tasyeti // 60 / / jinabhASitArthasadbhAvabhAvino viditalokatattvasya / aSTAdazazIlasahasradhAraNe kRtapratijJasya // 61 // jinabhASitArthAnAM-jIvAdivastunAM sadbhAvAn-paramArthAn bhAvayati sa tathA tasyeti / viditalokatattvasya-jJAtalokasvarUpasya / lokazca-jIvAjIvAdhArakSetraM / aSTAdazAnAM zIlAnAm-avayave samudAyopacArAt zIlAGgAnAM-cAritrAMzAnAM vakSyamANAnAM sahasrANi teSAM dhAraNaM-paripAlanaM tasmin kRtA-vihitA pratijJAaGgIkAro yena sa tathA tasyeti // 61 // pariNAmamapUrvamupAgatasya zubhabhAvanA'dhyavasitasya / anyo'nyamuttarottaravizeSamabhipazyataH samaye // 62 // upAgatasya-prAptasya / kam ? pariNAma-dharmAdhyavasAyam / kIdRzam ? apUrva zuddhiprakarSayogAt, zubhabhAvanAsu-dvAdazavidhAsu mahAvratasatkapaJcaviMzatipramANAsu vA'dhyavasitasya-kRtAdhyavasitasyeti samAsaH / abhipazyataH prazamarati 50 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryAlocayato jAnAnasyaivetyarthaH / kim ? uttarottaravizeSaM, katham ? anyo'nyaM, yathA sAmAyikacAritraM tAvanmUlaM vizuddhimat, tato'pi chedopasthApanIyacAritraM vizudyA vizeSavadityAdi / mUlavastvapekSayA'gretanAgretanAni vastUni pradhAnAnIti tAtparyam / kva ? samaye-jinazAsanasya viSaye iti // 62 // vairAgyamArgasamprasthitasya saMsAravAsacakitasya / svahitArthAbhiratamateH, zubheyamutpadyate cintA // 63 // vairAgyamArgasaMprasthitasya-virAgatApathAzritasya saMsAravAsacakitasya-bhavavasanatrastasya svahita Atmapatho(?pathyo)mokSaH sa evArthaH-prayojanaM tatrAbhimukhyena ratA-prItA matiH-buddhiryasya sa tathA, tasyaivaMvidhasya zubheyamutpadyate cinteti vyAdhyiAtati sUtragnArthaH || 63 | rAgAdi doSono mahAsamUharUpa jALano uccheda karavAmAM A jIvane AvA prakAranI ciMtA thAya che, ityAdi pAMca AryAothI kahe che gAthArtha rAgAdidoSArUpa jALanA mULakAraNa (=pramAda ane yoga)ne jANIne (1) doSorUpa jALane chedavAnA parama utsAhavALo hoya, (2) darzana, samyapha cAritra, tapa, svAdhyAya ane dhyAnathI yukta hoya, (3) prANavadha, asatyavacana, paradhana (kacorI), maithuna ane mamatA =parigraha) e pAMca pApothI sarvathA rahita hoya, (4) nava koTithI AhArano je ugama, e uddagamathI zuddha evI bhikSAthI ja "saMyamamAM jeno vyApAra che tevo, arthAt saMyamanI sAdhanA mATe jarUrI AhAra Adi zAstrokta vidhi mujaba zuddha meLavavA mATe prayatnazIla hoya, (5) jinokta jIvAdi padArthonA paramArthanuM ciMtana karato hoya, (6) lokanA svarUpano jJAtA hoya, (7) aDhAra hajAra zIlAMgone dhAraNa karavAnI pratijJAvALo hoya, (8) prakRSTa zuddhino yoga thavAthI (saMyama) dharmanA apUrva pariNAmane pAmelo 1. TIkAmAM ucha zabdano zuddhAhAra evo artha karyo che. paNa ahIM zuddha zabdanI jarUra nathI rahetI. kAraNa ke mULagAthAmAM ja zuddha zabda Avelo che. ethI uMcha eTale AhAra. upadezapadamAM ucha zabdano bhikSA artha karyo che. AthI prastuta anuvAdamAM bhikSA artha karyo che. prazamarati * 51 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hoya, (9) anityAdi bAra bhAvanAonuM athavA mahAvratonI pacIsa bhAvanAonuM jeNe ciMtana karyuM hoya, arthAt bhAvanAothI jeNe potAnA AtmAne bhAvita karyo hoya, (10) jinazAsanamAM batAvelA padArthonI paraspara adhika adhika vizeSatAone jANato hoya, (11) vairAgyamArgamAM rahelo hoya, (12) saMsAravAsathI trAsI gayo hoya, (13) jenI mati mokSarUpa kArya pratye premavALI che, tevA jIvane A zubha vicAra Ave che. TIkArtha- darzana tattvo pratye zraddhA. cAritra=sAmAyika vagere pAMca prakAre che. dhyAna=dharmadhyAna-zukladhyAna ema be prakAre che. (59) TIkArtha- ahIM prANavadha ityAdithI mUlaguNathI yukta hoya ema kahyuM . navakoTi ityAdithI uttaraguNothI yukta hoya ema kahyuM. navakoTi A pramANe che svayaM hiMsA na karavI, bIjAnI pAse hiMsA na karAvavI, bIjAo svayaM hiMsA karatA hoya tenI anumodanA na karavI. khAdya vastu svayaM pakAvavI nahi. bIjAonI pAse pakAvarAvavI nahi. bIjAo svayaM pakAvatA hoya tenI anumodanA na karavI. vastu svayaM kharIdavI nahi. bIjAonI pAse kharIdAvavI nahi. bIjAo svayaM kharIdatA hoya tenI anumodanA na karavI. A navakoTi be prakAre che. prathamanI cha avizuddhi koTi che. pachInI traNa vizuddhi koTi che. (nirdoSa AhAranI sAthe doSita AhAra bhego thaI gayo hoya tyAre je doSita AhAra alaga karI lIdhA pachI bAkIno AhAra nirdoSa gaNAya=vizuddha gaNAya te doSa vizuddha koTi kahevAya. je doSita AhAra alaga karavA chatAM bAkIno AhAra vizuddha na bane te avizuddhi koTi kahevAya.) udgama eTale utpatti. jema ke rUpamAM te ya puSkaLa (da.vai.a. 5 gA. pa6) ahIM udgama zabdano utpatti artha karyo che. (60) TIkArtha- loka=jIva ane ajIvano AdhArakSetra. prazamarati * para Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aDhA2 3012 sain ve pachI (244bhI thAmai) ze. (61) TIkArtha- paraspara adhika adhika vizeSatAone jANato hoya- jema ke mULa sAmAyika cAritra vizuddhivALuM che. tenAthI chedopasthApanIya cAritramAM adhika vizuddhi che. mULa vastunI apekSAe AgaLa AgaLanI vastumo pradhAna che. (=zre4 cha) me tAtparya che. (62) TI-mAzumaviyA2 ve 5chInA thAmImAvAze te. (63) tAmeva cintAM spaSTayannAhabhavakoTIbhirasulabhaM mAnuSyaM prApya kaH pramAdo me ? / na ca gatamAyurbhUyaH pratyetyapi devarAjasya // 64 // bhavA-nArakAdyAsteSAM koTIbhiH saMkhyAvizeSaiH asulabhaM-durlabhameva mAnuSyaMmanujajanma tadevaMvidhamatiduSprApaM prApya ko'yaM mama pramAdaH ?, na ca-naiva gataM-kSINamAyuH-jIvitaM bhUyaH-punarapi pratyeti-samAgacchati devarAjasyApizakasyApi, kiMpunaranyasyeti // 64 // te 4 (zubha) viyArane spaSTa 42tA graMtha 2 4 chgAthArtha- kroDo bhavothI paNa durlabha evA manuSya janmane pAmIne mAro A pramAda zo? gayeluM AyuSya iMdranuM paNa pharI AvatuM =maLatuM nathI. TI - vo nA24 mahinA mavo.. gayej=kSaya pAbhe. mAyuSya vana. (64) kiMcaArogyAyurbalasamudayAzcalA vIryamaniyata dhamanI tallabdhvA hitakArye, mayodyamaH sarvathA kAryaH // 65 / / ArogyaM-nIrogatA, AyuH-jIvitam, balaM-sAmarthyam, samudAyo-lakSmIstato dvandvaste calAH-caJcalAH, vIryam-utsAhastadaniyataM-vinazvaraM dharme-kSAntyAdike, tat-prAktanaM ArogyAdi labdhvA-prApya hitakArye-zAstrAdhyayanAdau mayodyamaHutsAhaH sarvathA-sarvaprakAraiH kAryo-vidhAtavya iti // 65 // prazamarati 53 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaLI gAthArtha- Arogya, AyuSya, baLa ane lakSmI caMcala che. dharmamAM utsAha vinazvara che. (tethI) Arogya vagere pAmIne mAre sarvaprakAre hitakAryamAM udyama karavo joIe. TIkArtha- dharmamAM =kSamA vagere dharmamAM. hitakAryamAM=zAstronuM adhyayana vagere hitakAryamAM. udyama-utsAha. (65) 'hitakArye zAstrAdhyayanAdA'vityuktaM, tacca vinayamRte na bhavatyato vinItena bhAvyamityAvedayannAha zAstrAgamAdRte na hitamasti na ca zAstramasti vinayamRte / tasmAcchAstrAgamalipsunA vinItena bhavitavyam // 66 // zAstram-AcArAdi guruparamparAgataM tadevAgamaH-zAstramevAgamastasmAdRte-vinA na hitamasti / na ca zAstramasti vinayamRte, tasmAcchAstrAgamalipsunA-zAstrAgamalAbhamicchatA vinItena bhavitavyamiti // 66 // zAstronuM adhyayana Adi hitakAryamAM ema kahyuM ane zAstrAdhyayana vinaya vinA na thAya. AthI vinIta banavuM joIe ema jaNAvatA graMthakAra kahe che gAthArtha- zAstrarUpa Agama vinA hita nathI. vinaya vinA zAstra nathI (=zAstrano bodha thato nathI.) tethI zAstrarUpa Agama meLavavAnI icchAvALA jIve vinIta banavuM joIe. TIkArtha- zAstra=guru paraMparAthI Avela AcArAMga Adi zAstra. (66) satsvapi kulAdiSu avinIto na zobhata ityAhakularUpavacanayauvanadhanamitraizvaryasaMpadapi puMsAm / vinayaprazamavihInA na zobhate nirjaleva nadI // 67 // 1. TIkAmAM samulAya zabdano lakSmI artha karyo hovAthI ahIM te artha lakhyo che. paNa koi zabdakoSamAM samudAya zabdano lakSmI artha jovAmAM Avyo nathI. moTI TIkAmAM dhana-dhAnyAdino samUha evo artha karyo che. te artha barAbara ghaTe tevo che. prazamarati * 54 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kulam-ugrAdi, rUpaM-zarIrAvayavasamatAjanitaM saundarya, vacanaM-madhuratvAdiguNabhAk, yauvanaM-yuvAvasthA, dhanaM-hiraNyAdi gaNimAdi catuSpadAdi vA, mitraM-sakhA, aizvaryam-izvarabhAvaH, prabhutvamityarthaH, tato dvandvasamAsasteSAM sampat-prakarSavizeSaH / sampacchabdaH pratyekaM yojyate / sA'pi puMsAM-nRNAM / kIdRzI ? vinayaprazamavihInA na zobhate-na bhAti / kevetyAha-nirjalAjalahInA nadIva-saridiveti // 67 // kuLa vagere sAruM maLyuM hoya to paNa avinIta manuSya zobhato nathI, ema kahe che gAthArtha manuSyone kula, rUpa, vacana, yauvana, dhana, mitra, aizvarya A badhuM zreSTha maLyuM hoya to paNa e badhuMya vinaya ane prathama vinA jaLa vinAnI nadInI jema zobhatuM nathI. TIkArtha- kula=ugrakula vagere. rUpa=zarIranA avayavonI samAnatAthI utpanna thayeluM sauMdarya. vacana=madhuratA Adi guNothI yukta vANI. dhana=suvarNa vagere athavA gaNima ( gaNatarI karIne vecI zakAya tevI vastu) vagere athavA catuSpada (=cArapagA prANI) vagere. aizvaryanuM prabhutva (moTAi). (67) asyaivArthasyopacayArthamAhana tathA sumahA(rapi, vastrAbharaNairalaGkRto bhAti / zrutazIlamUlanikaSo, vinItavinayo yathA bhAti // 68 // na -naiva tathA mati-zomate ti sanvandhaH | vai ? vatrAmaH | kIdRzaiH ? sumahA(rapi alaGkRto-vibhUSito yathA bhAti / kIdRzaH pumAn ? kRtaM-Ama:, zItaM-mUnottarazuLameTuM varai tayorkhaniSo-niSa phava, RSapttttkH-priikssaasthaanN, vinIto-vizeSeNa prApto vinayo yena sa tatheti // 68 // A ja arthanI puSTi mATe kahe che- gAthArtha- zruta-zIlano kaSapaTTaka samAna ane jeNe vizeSathI vinaya prApta karyo che tevo manuSya jevI rIte zobhe che tevI rIte atizaya bahumUlya vastra-AmaraNothI paNa alaMkRta manuSya zobhato nathI. prazamarati * 55 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkArtha- zruta-Agama. zIla=bhUlottara guNonA bhedavALuM cAritra. kaSapaTTaka=parIkSAnuM sthAna. (javI rIte kaSoTIno paththara sonAnI parIkSAnuM sthAna che tevI rIte zrata ane zIlanI parIkSA karavAnuM sthAna vinIta puruSa che. kAraNa ke zrutazIlanuM mahattva vinayanA AdhAre che. vicakSaNa puruSo amuka vyaktimAM zrata ane zIla che ke nahi? che to kevuM che? eno nirNaya karavA tenAmAM vinaya kevo che e tapAse che. AthI vinIta manuSya zruta ane zIlanI parIkSAnuM mukhya sthAna che.) (68) api cagurvAyattA yasmAcchAstrArambhA bhavanti sarve'pi / tasmAd gurvArAdhanapareNa hitakAGkSiNA bhAvyam // 69 // zAstrArambhANAM gurvAyattato gurAdhanapareNa-AcAryAdyAsevApareNa hitakAkSiNAmokSAbhilASiNA ziSyeNa bhAvyaM-bhavitavyamityarthaH // 69 // vaLI- gAthArtha- badhAya zAstrono prAraMbha gurune adhIna banIne thAya che. AthI hitakAMkSI ziSya gurunI ArAdhanAmAM tatpara banavuM joIe. TIkArtha- hitakAMkSI=mokSAbhilASI. gurunI ArAdhanAmAM tatpara=AcAryAdinI sevAmAM tatpara. (zAstrono prAraMbha eTale sUtrapAThamAM ane arthazravaNamAM pravRtti. sUtrapATha ane arthazravaNa kAlagrahaNa Adi vidhipUrvaka thAya. kAlagrahaNa Adi guru vinA na thaI zake. Ama zAstrono prAraMbha gurune adhIna banIne thAya che.) (69). ___ gurau vopadizati sati etat paribhAvayato bahu mantavyameva, nodvegaH kArya iti darzayannAha dhanyasyopari nipatatyahitasamAcaraNadharmanirvApI / guruvadanamalayanisRto, vacanasarasacandanasparzaH // 70 // prazamarati * 56 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanyasya-puNyavata upari nipatati ca vacanasarasacandanasparzaH iti sambandhaH / kIdRzaH ? ahitasamAcaraNadharmanirvApI-apathyAsevanatApApanodanakartA gurUNAM vadanaM-vaktraM tadeva malayaH parvatastasmAnisRto-vinirgato guruvadanamalayanisRto vacanaM-vAkyaM tadeva sarasacandanasparzaH-sArdrazrIkhaNDasparzanamiti // 70 // athavA guru upadeza Ape tyAre A (nIce gAthAmAM kahyuM che te) vicAratA ziSya guru upara bahumAnabhAva ja rAkhavo joIe, udvega na karavo joie, ema batAvatA graMthakAra kahe che gAthArtha- ahitakara AcaraNa rUpa tApane dUra karanAra gurumukha rUpa malaya parvatamAMthI nIkaLelo vacana rUpa rasALa caMdanano sparza puNyavAna upara ja paDe che. (trapuNyavAnane ja thAya che.) (70) kimityevaM guruvacanamabhimanyata ityAhaduSpratikArau mAtApitarau svAmI guruzca loke'smin / tatra gururihAmutra ca, suduSkaratarapratIkAraH // 71 // (graM0 400) duSpratikArau-azakyapratyupakArau mAtApitarau bhavata iti zeSaH / tathA svAmI-rAjAdikaH poSakazca, guru:-dharmAcAryaH, ca samuccaye / lokemartyanivahe'smin-atra, tatrApi vizeSamAha-tatra-teSu caturpu madhye gururihaatra janmanyamutra ca-parasmin bhave suduSkarataro-mahAkaSTenApyazakyaH pratyupakAro thI sa tathati 72 . ziSya A pramANe guruvacana upara bahumAna kema rAkhe che te viSe kahe che- gAthArtha- A lokamAM mAtA-pitA, svAmI ane gurunA upakArano badalo vALavo azakya che. temAM paNa gurunA upakArano badalo vALavo to A loka ane paralokamAM paNa mahAkaSTathI paNa azakya che. 1. mAtA-pitAno putra upara keTalo badho upakAra che ane temanI sevA kevI rIte karavI te jANavA bhAvAnuvAdakAra Alekhita "mAtA-pitAnI sevA pustaka vAMcavAnI jarUra che. tathA guruno keTalo badho upakAra che ane tenA upakArano badalo vALavo keTalo kaThIna che te jANavA bhAvAnuvAdakAra Alekhita "aNagAranA zaNagAra sAta sakAra' pustaka vAMcavuM jarUrI che. prazamarati 0 57 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkArtha- lokamAM=manuSyasamUhamAM. svAmI=rAjA vagere ane poSaNa karanAra. guru=dharmAcArya. temAM paNa mAtA Adi cAramAM paNa. (71) atha vinayAdevottara(rottaraphalaprApti)mAryAtrayeNAhavinayaphalaM zuzrUSA, guruzuzrUSAphalaM zrutajJAnam / jJAnasya phalaM viratirviratiphalaM cAsravanirodhaH // 72 // dRSTamitipadaM vakSyamANaM sarvatra yojyam / vinayaphalaM dRSTam / kiM ? zuzrUSAzrotumicchA, yadAcArya upadizati tat samyak zuzrUSate / zrutvA cAnutiSThati / guruzuzrUSAphalaM zrutajJAnaM-AgamalAbho, jJAnasya phalaM viratiH-niyamo, viratiphalaM Asravanirodha-AsravadvArasthaganaM, saMvara ityarthaH, iti // 72 // have vinayathI ja uttarottara phalanI prAptine traNa AryAothI kahe che gAthArtha- vinayanuM sarva prathama phaLa zuzruSA che. guruzuzruSAnuM phaLa zrutajJAna che. zrutajJAnanuM phala virati che. viratinuM phaLa Azravanirodha-saMvara che. TIkArtha- zuzruSA=gurunA upadezane sAMbhaLavAnI icchA. AthI AcArya je upadeza Ape tene barAbara sAMbhaLe che. sAMbhaLIne (zakya) Acare che. (72) saMvaraphalaM tapobalamatha tapaso nirjarA phalaM dRSTam / tasmAt kriyAnivRttiH, kriyAnivRtterayogitvam // 73 // saMvaraphalaM tapobalaM-tapaHsAmarthya, atha tapaso nirjarA phalaM dRSTaM, karmaparizATanaM, tasmAt kriyAnivRttiH-akriyatvaM, kriyAnivRtterayogitvaM-yoganirodha ti karU II gAthArtha- saMvaranuM phaLa tapanuM sAmarthya che. tapanuM phaLa nirjarA che. nirjarAthI kriyAnivRtti (trakriyAno abhAva) thAya che. kriyAnivRttithI ayogipaNuM ( yogano abhAva) thAya che. (73) prazamarati - 58 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yoganirodhAdbhavasaMtatikSayaH saMtatikSayAnmokSaH / tasmAtkalyANAnAM, sarveSAM bhAjanaM vinayaH // 74 // suma ti | 74 | gAthArtha- yoganirodhathI bhavaparaMparAno nAza thAya che. bhavaparaMparAnA nAzathI mokSa thAya che. tethI saghaLA kalyANano AdhAra vinaya che. (74) ye punaravinItAsteSAM svarUpamAhavinayavyapetamanaso, guruvidvatsAdhuparibhavanazIlAH / truTimAtraviSayasaGgAdajarAmaravannirudvignAH // 75 // vinayAd vyapetaM-naSTaM manaH-antaHkaraNaM yeSAM te tathA / tathA guruvidvatsAdhuparibhavanazIlAH-AcAryapaNDitayatiparAbhavasvabhAvAH / truTi-alpazabdavAcyaH padArthaH kAlavizeSo vA sa eva truTimAtraM, truTimAtrAzca te viSayAzcazabdAdayasteSu saGgaH-sambandhaH tasmAddhetoH, kimityAha-ajarAmaravat-jarAmaraNarahitA vayamiti vikalpaparA laukikasiddhA iva nirudvignAH-nirbhayA vartante / na kadAcidasmAkaM jarAmaraNAdi bhaviSyatIti manyanta iti // 75 // je ziSyo avinIta che temanuM svarUpa kahe che- gAthArtha- jemanuM mana vinayathI rahita banI gayuM che tevA ane guru, vidvAno ane sAdhuono anAdara karavAnA svabhAvavALA puruSo atizaya alpamAtra viSayono saMbaMdha thavAthI (=ati alpa viSayo maLI javAthI) jANe ame vRddhAvasthA ane maraNathI rahita chIe ema kalpIne nirbhaya rahe che. TIkArya- (bArImAMthI gharamAM pravezatA sUryakiraNomAM je sUkSma raja dekhAya che tene truTi kahevAmAM Ave che athavA be kSaNa jeTalA kALane truTi kahevAmAM Ave che. vidvAnocauda pUrvadharo vagere vidvAna sAdhuo.) nirbhaya=jANe ke laukika siddhonI jema nirbhaya rahe che. amane kyAreya vRddhAvasthA-maraNa vagere nahi thAya ema mAne che. (lokamAM vidyAsiddha vagere prazamarati 0 59 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puruSo potAne vRddhAvasthA-maraNAdithI rahita mAnatA hoya che. tethI ahIM 'sauDiGa siddhonI prema' khema adhuM che.) (94) etadeva sadRSTAntaM spaSTayannAha kecit sAtarddhirasAtigauravAt sAMpratekSiNaH puruSAH / mohAt samudravAyasavadAmiSaparA vinazyanti // 76 // ta kecidevAviditaparamArthAH sAtaM sukhaM RddhiH - vibhavaH rasA - madhurAdayaH, teSu atigauravam-atyAdarastasmAddhetoH sAMpratekSiNo- vartamAnakAladarzinaH, evaMvidhAH puruSAH kiM ? mohAd - ajJAnAt samudravAyasavadAmiSaparA vinazyanti, mRtakarikalevarApAnapraviSTamAMsAsvAdagRddhakAkavat vRSTijalapUreNa jaladhimadhyamAgate kalevare nirgatya tenaivApAnamArgeNa sakaladigmaNDalamavalokya vizrAmasthAnamapazyan nilIyamAnazca payasi nidhanamupagata iti // 76 // A ja viSayane dRSTAMtasahita spaSTa karatA graMthakAra kahe che- gAthArtha- sukha, vaibhava ane rasamAM atizaya AdaranA kAraNe kevaLa vartamAnane jonArA koika puruSo ajJAnatAnA kAraNe AhA2mAM tatpara (=Asakta) banIne samudranA kAgaDAnI jema vinAzane pAme che. TIkArtha- koika=jemaNe paramArthane jANyo nathI tevA. samudranA kAgaDAnI jema=mAMsanA svAdamAM Asakta kAgaDAe (samudranA kinAre paDelA) marelA hAthInA kalevaramAM gudA dvArA praveza karyo. varasAdanA kAraNe AvelA pANInA pUrathI e kalevara samudranA madhyamAM AvyuM. te ja gudAnA mArgathI bahAra nIkaLIne sarva dizAmaMDalane jotA teNe kyAMya vizrAmasthAna na joyuM. AthI pANImAM DUbato te maraNa pAmyo. (76) ete ca yat kurvanti tadAha te jAtyahetudRSTAntasiddhamaviruddhamajaramabhayakaram / sarvajJavAgrasAyanamupanItaM nAbhinandanti // 77 // ta evaM sAtAdigurukA jAtyahetudRSTAntasiddhAdiguNopetamapi sarvajJavAgrasAyanamupanItaM nAbhinandantIti sambandhaH / tatra hetavazca - sAdhyAvinAbhAvina prazabharati * 60 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utpattimattvAdayaH, dRSTAntAzca-aGgalyAdayaH sAdhyasya upamAbhUtAH, jAtyAzca-te niSkRtrimatvena pradhAnA hetudRSTAntAzca jAtyahetudRSTAntAH taiH siddhaM-niSpannaM pratiSThitamavyAhatamityarthaH / yathA santi jIvAdayaH padArthA utpattimattvAdvinAzavattvAtsthitimattvAcca yathA'GgulyAdayo, yathA'Ggulirekasminneva kAle mUrtatvenAvasthitA vakratvena vinaSTA Rjutvena tUtpannetyutpAda 1 sthiti 2 vyaya 3 vatI vartate tathA''tmAdayo'pi sarve padArthA iti / tathA aviruddhaM-saGgataM virodhAbhAvAt, tathA na vidyate jarA yatra tadajaraM, tathA abhayaM karotItyabhayakaramityevaM vizeSaNacatuSkopetaM, kimata Aha-sarvajJavAgeva-jinavacanameva rasAyanaM-paramauSadhaM tattathA / atra bhAvanA-yathA rasAyanaM hetudRSTAntasiddhaM tathA'viruddhaM samyag vidhinopayujyamAnaM vapurajaraM karoti, valIpalitavivarjitamityarthaH / tathA abhayakara-kSudropadravAdibhItirahitaM, sarvajJavAgapi hetudRSTAntasiddhA'viruddhA satI samyagAsevitA jarAmaraNabhayApahantrI bhavati // 77 // AvA puruSo je kare che tene kahe che gAthArtha- sukha AdinI AsaktinA kAraNe karmathI bhAre banelA te puruSo guruoe ApeluM sarvajJa vacana rUpa rasAyaNane icchatA nathI=sevana karatA nathI. A rasAyaNa zreSTha hetu-dRSTAMtothI siddha, aviruddha, ajara ane abhayane karanAruM che. TIkArya- zreSTha hetu-daSTAMtothI siddha- hetuo ane daSTAMto akRtrima hovAthI zreSTha che. tu sAdhya vin| na 2 te. (The parvato vahnimAn dhUmAt / sahI dhUma sAdhya agni vinA na rahe mATe hetu che.) dRSTAMta sAdhyanI samAnatAne prAta thayela. ( 3 parvato vahnimAn dhUmAt mahAnasavat / mahA mAnasa (=2soDu) dRSTAMta cha. prastutamAM hetu ane dRSTAMtanI ghaTanA A pramANe che (r)1 vagere pArtho sat (=vidyamAna) cha. (masat-pani nathI.) kema ke jIvAdi padArtho utpanna thAya che, nAza pAme che ane sthira rahe prazamarati * 61 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. jema ke AMgaLI. AMgaLI eka ja kALe mUrtarUpe avasthita che. vakrapaNe vinAza pAme che ane sa2LapaNe utpanna thAya che. arthAt vAMkI AMgaLIne sIdhI karavAmAM Ave tyAre AMgaLImAM utpatti, vinAza ane sthiratA e traNe dharma hoya che. kema ke vakrapaNA rUpe eno vinAza thayo che. saraLatA rUpe enI utpatti thAya che. AMgaLI rUpe vidyamAna che. jema AMgaLImAM utpatti-vinAza-sthiti hovAthI AMgaLI sat che (=vidyamAna che) tema jIva vagere saghaLA sat che. kema ke temanAmAM utpatti-vinAza-sthiti che. aviruddha=jinavacana saMgata che. kema ke jinavacanamAM koi virodha nathI. ajara=jinavacana vRddhAvasthAthI rahita che. (kema ke jinavacanane pAmelo jIva avazya mokSamAM jAya che. mokSamAM zarIra ja na hovAthI vRddhAvasthA na hoya.) abhayakara=jinazAsana abhayane kare che. (kema ke jinavacanane pAmelo AtmA bhayathI rahita bane che.) ahIM bhAvanA A pramANe che- jevI rIte hetu-dRSTAMtathI siddha thayelA ane aviruddha evA rasAyaNanuM sevana karavAmAM Ave to e rasAyaNa zarIrane vRddhAvasthAthI rahita arthAt karacalIothI ane paLiyAMothI (=sapheda vALathI) rahita kare che tathA bhayathI rahita=kSudra upadravothI rahita kare che, tevI rIte hetu-dRSTAMtothI siddha thayelA ane aviruddha sarvajJavacananuM sArI rIte sevana karavAmAM Ave=sarvajJanI AjJA pramANe vartavAmAM Ave to jinavacana vRddhAvasthA-maraNa-bhayano nAza kare che. (77) athainamevArthaM dRSTAntena samarthayate yadvat kazcit kSIraM, madhuzarkarayA susaMskRtaM hRdyam / pittArditendriyatvAd, vitathamatirmanyate kaTukam // 78 // yadvat yathA kazcit ko'pi kSIraM dugdhaM manyate kaTukamiti saMTaGkaH / kIdRzam ? madhunA - kSaudreNa yuktA zarkarA - matsyaNDI tayA susNskRtmiti1. utpA-vyaya-dhrauvyayun sat=je utpatti-vinAza-sthiratAthI yukta hoya te sat kahevAya. (tattvArthAdhigama sUtra 5/29) prazamarati 0 62 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kvathitaM kRtAnekasugandhisaMskAraM vA / tathA hRdyaM-hRdayeSTaM / kuta ityAhapittAditendriyatvAt-pittavyAptakaraNatvAt vitathamatiH-viparItabuddhiH manyatejAnAti kaTukam-amRSTaM madhuramapi saditi // 78 // have A ja arthanuM daSTAMtathI samarthana kare che gAthArtha- jevI rIte indriyo pittathI vyApta hovAthI viparIta buddhivALo koI madhathI yukta sAkara nAkhIne ukALelA (athavA aneka sugaMdhI padArtho nAkhIne saMskArita karelA) ane hRdayane priya dUdhane kaDavuM jANe che. (78) atha dRSTAntena dATantikamarthaM samIkurvannAryAdvitayamAhatadvannizcayamadhuramanukampayA sadbhirabhihitaM pathyam / tathyamavamanyamAnA, rAgadveSodayovRtAH // 79 // tadvat-tathA hitamapyarthaM na pazyantIti sambandhaH / kIdRzamartham ? nizcayamadhuraM-pariNAmasundaraM, tathA abhihitaM-pratipAditaM DhaukitamityarthaH / kaiH ? sadbhiH-satpuruSaiH / kayA ? anukampayA-kRpayA / tathA pathyaM-yogyaM, tathA tathyaM-satyaM / kiM kurvANAste ? avamanyamAnA-anAdriyamANAH / kIdRzAH ? rAgadveSodayenovRttAH-svacchandacAriNa iti // 79 // jAtikularUpabalalAbhabuddhivAllabhyakazrutamadAndhAH / klIbAH paratra ceha ca, hitamapyarthaM na pazyanti // 80 // punaH kIdRzAH ? jAtyAdyaSTamadasthAnAndhAH, tatra jAtirmAtRsamutthA kulaM pitRsamudbhavaM rUpaM-suzarIrAkRtiH balaM-zarIraprANaH lAbhaH-prArthitArthaprAptiH buddhiH-autpAdikIprabhRtimatiH, sA caivam-'uppattiyA veNaiyA, kammayA prinnaamiyaa| buddhI cauvvihA vuttA, paMcamA novalabbhae // 1 // ' iti / vAllabhyakaM-priyatvaM zrutaM-AgamasteSAM tAnyeva vA mado-garvastenAndhAhitAhitavastu-vicArAdarzanAllocanavikalAste tathA / tathA klIbA-adhRSTAH / kasminnityAha-paratra ca-parabhave iha ca-atra janmani hitamapyarthaM na pazyantiupakArakaM sarvajJavAgapaM nAvalokayantIti // 80 // // iti dhAraNArthAdhikAradvayam // prazamarati * 63 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ have daSTAMtathI dAntika arthanI ghaTanA karatA graMthakAra be AryAone kahe che- gAthArtha- tevI rIte (gaNadharo vagere) sapuruSo vaDe anugrahabuddhithI kahevAyelA, hitakara ane pariNAme suMdara evA satyano anAdara karanArA, rAga-dveSanA udayathI duSTa AcaraNavALA (=svacchaMdacArI), jAti-kula-rUpa bala-lAbha-buddhi-vAllabhya-zrutanA madathI aMdha banelA ane ajJAnI jIvo A lokamAM ane paralokamAM hitakara paNa arthane (=sarvajJavacanane) jotA nathI. TIkArtha- jAti-mAtAthI utpanna thayelI. kula=pitAthI utpanna thayeluM. rUpa=zarIranI suMdara AkRti. bala-sAmarthya. lAbha=ISTa vastunI prApti. buddhi autpAtikI vagere. te A pramANe-tpAtikI, vainayikI, kArmikI ane pAriNArmikI ema buddhi cAra prakAranI kahI che. pAMcamI buddhi upalabdha thatI nathI. vAlampaka-bIjAne priya banavuM. zrata=Agama. aMdha=hitakaraahitakara vastunA vicArane na jovAthI (=karavAthI) vivekarUpa cakSuthI rahita. (79-80) A pramANe karaNa adhikAra ane artha adhikAra e be adhikAra pUrNa thayA. (0) madasthAna adhikAra athainAmevAnantaroktamadasthAnapratipAdikAmAryAM vivarISurjAtimadAdyaSTamadasthAnavyudAsamAryASoDazakena bibhaNiSuH prathamaM jAtimadatyAgamAha jJAtvA bhavaparivarte, jAtInAM koTizatasahasreSu / / hInottamamadhyatvaM, ko jAtimadaM budhaH kuryAt ? // 81 // jJAtvA-vijJAya bhavaparivarte-nArako bhUtvoddhRtya tiryag manuSyo vA bhavatItyAdiparibhramaNarUpe jAtInAm-ekendriyajAtiprabhRtInAM koTizatasahasreSu madhye hInottamamadhyatvaM-jaghanyapradhAnamadhyavartibhAvaM jJAtveti sambandhaH / tataH kiM ? ko jAtimadaM budhaH kuryAditi vyaktamiti // 81 // have hamaNAM ja kahelAM madasthAnone jaNAvanArI AryAnuM vivaraNa karavAnI icchAvALA ane soLa AryAethI jAtimada Adi ATha mada sthAnono tyAga karavAnuM kahevAnI icchAvALA graMthakAra prathama jAtimadanA tyAgane kahe che prazamarati 64 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthArtha- bhavaparibhramaNamAM kroDo-lAkho ekendriyAdinI jAtiomAM A hIna che, A uttama che, A madhyama che ema hInapaNuM-uttamapaNuMmadhyamapaNuM jANIne kayo vidvAna jAtimadane kare ? arthAt na kare. TIkArtha- bhavaparibhramaNamAM=nA2ka thaine tyAMthI nIkaLIne tiryaMca ke manuSya thAya, ityAdi bhavaparibhramaNamAM. (81) naikAn jAtivizeSAnindriyanirvRttipUrvakAn sattvAH / karmavazAd gacchantyatra, kasya kA zAzvatI jAtiH 1 // 82 // gacchanti-yAntIti kriyA / ke ? sattvAH / kAn ? naikAn-pracurAn / jAtivizeSAn-ekendriyajAtyAdi / kIdRzAn ? indriyanirvRttiH-karaNaniSpattiH pUrvaM - AdyaM yeSAM te tathA tAn / zeSAdvA kapratyayaH / kutaH ? karmavazAtsvakIyAdRSTaparatantratayA gacchantIti yojitameva / atra - bhave kasya - sattvasya kA ?, na kAcit zAzvatI - sthirA jAtiriti // 82 // gAthArtha-- jIvo svakarmanI paravazatAthI indriyaracanApUrvakanA aneka ekendriyAdi jAtibhedomAM jAya che (=utpanna thAya che). saMsAramAM kayA jIvanI kai jAti sthira che ? arthAt koi jIvanI koi jAti sthira nathI. (sAthI bhatima uvo me nirarthaGa che.) (82) atha kulamadavyudAsArthamAha rUpabalazrutamatizIlavibhavaparivarjitAMstathA dRSTvA vipulakulotpannAnapi nanu kulamAnaH parityAjyaH // 83 // rUpAdibhiH pUrvoktaiH SaDbhirvivarjitAMstathA tena prakAreNa atyanta - kAruNyasvarUpeNa dRSTvA avalokya / kIdRzAnapi ? vipulakulotpannAnapi - vistIrNAnvayajAtAnapi nanu - nizcayena kulamAnaH - anvayAhaGkAraH parityAjyaHpariharaNIya iti // 83 // have kulamadano tyAga karavA mATe kahe che-- gAthArtha- vizALa (=lokaprasiddha uttama) kuLamAM utpanna thayelAone prazamarati 0 65 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNa rUpa-bala-zruta-mati-zIla-vaibhavathI rahita joine avazya kulamadano tyAga karavo joie. (lokaprasiddha uttamakuLamAM utpanna thavA chatAM (1) zarIra rUpathI rahita=kaDhaMgu ke kALuM meza jevuM hoya, (2) zarIramAM jarAya tAkAta na Doya, (3) zAkhazAnathI 2rita Doya, (4) 21sano mothabhI2. Doya, (5) sahAyAno 7iToya na Doya, (6) anna bhane tine 32 Doya, mej evuM ghaNuM vaiSamya jovA maLe che. AvuM joIne kuLamadano tyAga karavo me.) (83) yasyAzuddhaM zIlaM, prayojanaM tasya kiM kulamadena ? / svaguNAbhyalaGkRtasya hi, kiM zIlavataH kulamadena ? // 84 // apica-yasya jIvasyAzuddham-asacchIlaM asadanuSThAnaM prayojanaM tasya kiM kulamadeneti vyaktam / pakSAntaramAha-svaguNaiH zIlaparipAlanarUpairabhyalaGkRtobhUSitastasya hi-yasmAtki zIlavataH kulamadeneti // 84 // gAthArtha- kAraNa ke jenuM AcaraNa asat che tene kulamadathI zuM prayojana che ? ane sadAcAra pAlana rUpa svaguNothI vibhUSita evA sadAcArIne (54) dusamAthI zuM prayo4 che ? (84) atha rUpamadaparihAramAhakaH zukrazoNitasamudbhavasya satataM cayApacayikasya / rogajarApAzrayiNo, madAvakAzo'sti rUpasya // 85 // ko madAvakAzo'sti ?, na ko'pi garvaprasaro vidyate / kasya sambandhI ? rUpasya / kIdRzasya ? zukrazoNitAbhyAM-pitRmAtRjugupsanIyazarIrAvayavAbhyAM sakAzAt samudbhavasya-prAdurbhUtasya / tathA satatam-anavarataM cayApacayikasyacityapacitidharmakasya / tathA rogajarayoH pUrvoktayorapAzrayiNaH-sthAnasyeti / / 85 // have rUpamadanA tyAgane kahe che1. tathA te zata hone, arthAt atyaMta 425||thii ne. prazamarati * 66 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthArtha vIrya-lohImAMthI utpanna thayelA, satata vRddhi-hAninA svabhAvavALA ane roga-jarAnuM sthAna evA rUpanA madane zo avakAza che ? (85) nityaparizIlanIye, tvagmAMsAcchAdite kaluSapUrNe / nizcayavinAzadharmiNi, rUpe madakAraNaM kiM syAt ? // 86 // nityaparizIlanIye - sadA saMskartavye tvagmAMsAcchAdite-carmapizitasthagite kaluSapUrNe- azucyAdibhRte nizcayavinAzadharmiNi - ekAntavinazvarasvarUpe zarIrAkRtilakSaNe, evaM pUrvoktavizeSaNe madakAraNaM-darpahetuH kiM syAditi // 86 // sadA (snAna AdithI) jene saMskArita karavo paDe che, je cAmaDI-mAMsathI DhaMkAyeluM che, je azucithI bhareluM che ane avazya vinAza pAmavAnA svabhAvavALuM che evA rUpamAM mada karavAnuM kAraNa zuM che ? arthAt mada karavAnuM koi ja kAraNa nathI. (86) atha balamadatyAgamAha balasamudito'pi yasmAnnaraH kSaNena vibalatvamupayAti / balahIno'pyatha balavAn, saMskAravazAt punarbhavati // 87 // balasamudito'pi - prANasamupapanno'pi yasmAnnaraH kSaNena svalpakAlena vibalatvaM-prANahInatAmupayAti - vrajati, tathA balahIno'pi ca balavAn bhavatIti sambandhaH / kutaH ? saMskAravazAt - praNItAhArAbhyavahArasAmarthyAdvIryAntarAyakSayopazamavizeSAdveti // 87 // have balamadanA tyAgane kahe che- gAthArtha baLavAna paNa manuSya kSaNavAramAM nirbaLatAne pAme che=nirbaLa bane che. balarahita paNa manuSya saMskAravazathI (=snigdha AhAranA bhojananA sAmarthyathI athavA vIryaMtarAyanA kSayopazama vizeSathI) jasavAna thAya che. (87) tasmAdaniyatabhAvaM, balasya samyag vibhAvya buddhibalAt / mRtyubale cAbalatAM, madaM na kuryAdvalenApi // 88 // prazamarati * 67 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tasmAdaniyatabhAvaM-kAdAcitkatvaM balasya samyag vibhAvya-paryAlocya / kutaH ? buddhibalAt-matisAmarthyAt / tathA mRtyubale ca-maraNaprANe abalatAM vibhAvyeti yogaH / ato madaM na kuryAd balenApIti // 88 // tethI baLanI anityatAne ane mRtyubaLanI AgaLa nirbaLatAnI buddhibaLathI sArI rIte vicAra karIne balano paNa mada na kare. (mRtyubaLa AgaLa balavAna paNa nirbaLa banI jAya che, arthAt baLavAnane paNa mRtyu upADI jAya che, mRtyunI AgaLa tenuM baLa kAma lAgatuM nathI.) (88) atha lAbhamadatyAgamAhaudayopazamanimittau, lAbhAlAbhAvanityako matvA / nAlAbhe vaiklavyaM, na ca lAbhe vismayaH kAryaH // 89 // udayo-lAbhAntarAyasyAbhavanaM, upazamazabdenAvayave samudAyopacArAt kSayopazamo labhyate, tatra kiyato lAbhAntarAyasya kSayaH kiyatastUpazamaH, tata udayazca kSayopazamazca tI nimittaM-kAraNaM yayostau tathA, udayanimittakSayopazamanimittAviti (graM0 500) tatra kAvevaMvidhAvityAha-lAbhAlAbhAviti padavyatyayAdalAbhalAbhau, ayamarthaH-alAbho lAbhAntarAyodayanimitto lAbhazca tasyaiva kSayopazamanimitta iti padadvayasya viparyayaH, tau anityakaukAdAcitkau matvA-jJAtvA, kiM kAryamityAha-nAlAbhe vaiklavyaM-dainyaM na ca lAbhe vismayo-harSaH, kArya iti ubhayatra yojyamiti // 89 // have lAbha-madano tyAga karavAnuM kahe che gAthArtha- lAbhAMtarAyakarmanA udayathI ISTavastuno lAbha thato nathI ane lAbhAMtarAya karmanA kSayopazamathI lAbha thAya che. Ama lAbha ane alAbha anitya che ema jANIne alAbhamAM dInatA na karavI ane lAbhamAM harSa (ga) na 42vo. TIkArtha- lAbhAMtarAya karmanA kSayopazamamAM keTalAka lAbhAMtarAyano kSaya hoya che ane keTalAka lAbhAMtarAyano upazama hoya che.' [zeSa TIkArya thArthamA bhAvI ya che.] (88) 1. kSayopazamano sAmAnya niyama A pramANe che- te te karmanA sarvaghAtI spardhakonA udayanA abhAvathI ane dezaghAtI spardhakonA udayathI kSayopazamabhAva pragaTa thAya che. prazamarati 0 68 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parazaktyabhiprasAdAtmakena kiJcidupayogayogyena / vipulenApi yativRSA lAbhena madaM na gacchanti // 90 // zaktizca abhiprasAdazca zaktyabhiprasAdau parasya sambandhinau zaktyabhiprasAdau tau tathA tAvevAtmA-svarUpaM yasya sa tathA tena, lAbhena vakSyamANeneti yogaH / tatra paro-dAtA tasya dAnAntarAyakSayopazamajanitA zaktiH abhiprasAdastu tasyaiva dAturyadyabhiprasannaM ceto bhavati sAdhUn prati yaduta muktisAdhakA ete tata etebhyo dattaM bahuphalaM bhavatIti / tathA kiJcidupayogayogyena-stokakAlamupayogasAdhakena, na punarAjIvitAntaM, vipulenApi-vistIrNenApi yativRSAH-sAdhupradhAnAH lAbhena madaM na gacchanti // 90 // gAthArtha- (dAnAMtarAya karmano kSayopazama hoya (aMtarAya na hoya) ane sAdhune ApavAnI bhAvanA hoya to ja gRhastha dAna karI zake che. AthI) dAtAnI dAnAMtarAya karmanAM kSayopazamathI utpanna thayelI zaktithI ane A sAdhuo muktinA sAdhaka che, emane ApeluM bahu phaLavALuM thAya che evA dAtAnA abhiprasAdathIcitta prasannatAthI maLela ane alpakALa sudhI ja upayogamAM AvanArI vastuno lAbha game teTalo adhika hoya to paNa uttama sAdhumo bha6 42tA nathI. (80) buddhimadatyAgamAhagrahaNodgrAhaNanavakRtivicAraNArthAvadhAraNAdyeSu / buddhyaGgavidhivikalpeSvanantaparyAyavRddheSu // 91 // pUrvapuruSasiMhAnAM, vijJAnAtizayasAgarAnantyam / zrutvA sAMpratapuruSAH, kathaM svabuddhyA madaM yAnti ? // 92 // kathaM-kena prakAreNa yAnti / ke ? sAMpratapuruSAH / kaM ? madaM / kayA ? svabuddhyA / kiM kRtvA ? zrutvA / kiM tat ? jJAnAtizayasya sAgarAnantyaM / keSAM ? pUrvapuruSasiMhAnAM / keSu viSayeSu-buddhyaGgavidhivikalpeSu, kiMvidheSu ? anantaparyAyavRddheSviti kriyAkArakaghaTanA / tatra grahaNam-upAdhyAyAdibhiruktasya sUtrAderupAdAnaM, ugrAhaNaM-pramANopanyasanaM navakRtiH-nUtanakAvyakaraNaM vicAraNaM prazamarati * 69 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvAdipadArthaviSayaM arthAvadhAraNam-abhidheyanirNayastato grahaNAdipaJcapadAnAM dvandvaH / tAni AdIni yeSAM vidhivikalpAnAM te tathA teSu, buddhInAM pUrvoktasvarUpANAM catasRNAM aGgAni zarIrANi / 'sussasai paDipucchai suNei giues Ihae vAvi / tatto apohae vA dhArei karei vA sammaM // 7 // ' evaMrUpANi teSAM vidhayaH kAraNAni teSAM vikalpA - bhedAsteSu / tathA iivaziSu ? anantA-vava: paryAyaH:-svatarasya vizeSAste vRddhAvRddhimupgtaa yeSu te tathA teSviti / pUrvapuruSA - gautamAdayasta eva siMhA iva siMhAH zauryeNopamAnaM, parISahakaSAyAdikuraGganihananAt pUrvapuruSasiMhAsteSAM vijJAnAtizayaH-avabodhaprakarSaH sa eva sAgaraH- sindhurvistiirnntvaattsthaanntyNvadutva, athavA vijJAne sati vaikriyatejonisargAkAzagamanasaMbhinnazrotrAdayo'tizayAsta eva sAgara iti / zeSaM tathaiveti // 91 // 92 // have buddhimadano tyAga karavAnuM kahe che-- gAthArtha anaMtaparyAyavRddha evA grahaNa, ugrAhaNa, navakRti, vicAraNA, arthAvadhAraNa Adi rUpa je buddhacaMgavidhivikalpo e buddhacaMgavidhivikalpomAM pUrvapuruSarUpa siMhonA avabodha prakarSarUpa sAgaranA anaMtapaNAne sAMbhaLIne vartamAnakAlIna puruSo potAnI buddhithI madane kevI rIte pAme ? arthAt na pAme. TIkArtha-- grahaNa=upAdhyAya AdithI kahevAyelA sUtrane grahaNa karavuM. ugrAhaNa=(padArthane siddha karavA) pramANo mUkavA. (athavA bIjAne sUtra ane artha grahaNa karAvavA=samajAvavA.) navakRtinavAM kAvyo karavA. (arthAt navA graMthanI racanA karavI.) vicAraNA=jIvAdi padArthonI vicAraNA karavI. arthAvadhAraNa=pada ke vAkya AdinA arthano nirNaya karavo. buddhacaMgavidhivikalpo=buddhinA aMgo te buddhacaMgo, buddhinA aMgo A pramANe che-- prazamati * 70 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (sU.=) vinayayukta jIva gurumukhathI sAMbhaLavAnI icchA rAkhe che. (Di=) pharI pUche che, arthAt pUchIne zrutane zaMkArahita kare che. (mu.=) gurue pharI je kahyuM hoya tene sAMbhaLe che. (fro=) sAMbhaLIne grahaNa kare che-samaje che. (=) grahaNa karyA pachI 'A A pramANe che ke bIjI rIte che' ema barobara vicAre che. (40=) pachI AcArye je kahyuM che te e pramANe ja che ema nirNaya kare che. (dhA=) pachI tene dhAre che=yAda rAkhe che. (=) zAstroktanuM AcaraNa kare che. prazna- AcaraNane zruta kema kahevAya ? uttara- zAstroktanuM AcaraNa paNa zrutaprAptinuM kAraNa thAya ja che. kAraNa ke zAstrokta AcaraNa zrutajJAnAvaraNa karmanA kSayopazama AdinuM kAraNa che. (Avazyaka niryukti gAthA 22) - vidhi eTale kAraNa. buncaMgonAM kAraNo. (vividha kSayopazama buddhacaMgonuM kAraNa che.) buddhacaMgonA je kAraNo e kAraNonA je vikalpo=bhedo te buddhayaMgavidhivakalpo. A buddhacaMgavidhivikalpo anaMta paryAyavRddha hoya che. (arthAt kSayopazamanA bhedo anaMtaparyAyavRddha hoya che. ekano jeTalo kSayopazama hoya tenAthI bIjAmAM anaMtagaNo adhika kSayopazama hoi zake che.) pUrvapuruSo=gautama svAmI vagere pUrvapuruSone zauryanA kA2Ne siMhanI upamA ApI che. kAraNa ke pUrvapuruSo zauryathI pariSaha-kaSAyAdi rUpa haraNone haNanArA che. avabodhaprakarSane vizALatAnI apekSAe sAgaranI upamA ApavAmAM AvI che. avabodhaprakarSa vizALa che. athavA vijJAnatizayasAvarAnantyam padano artha A pramANe che-- vijJAna hote chate vaikriyalabdhi, tejonisargalabdhi, AkAzagamanalabdhi ane saMbhinnazrotralabdhi vagere je atizayo, te atizayo ja sAgara che. atizayarUpa sAgaranuM anaMtapaNuM. pUrva puruSasiMhomAM vijJAna hatuM ane sAthe sAthe atizaya rUpa sAgaranuM anaMtapaNuM paNa hatuM. (91-92) prazamarati 0 71 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAllabhyakamadatyAga ucyate dramakairiva caTukarmakamupakAranimittakaM parajanasya / kRtvA yadvAllabhyakamavApyate ko madastena ? // 93 // 1 ko madastena, yatkim ? avApyate - labhyate / kiM tat ? vAllabhyakaMvallabhatA / kiM kRtvA ? kRtvA - vidhAya / kiM tat ? caTukarmakaM - kutsitaM caTukarma caTukarmakaM- kutsitaM priyabhASaNaM 'caTu cATu priyaM vAkyaM' iti vcnaat| kIdRzam ? upakAro nimittaM yasya tattathA tadevopakAranimittakaM / kasmAt ?, Aha-parajanasya - gRhasthAdilokasya / kairiva ? dramakairivaraGkavaditi // 93 // vAllabhyakamadano tyAga karavAnuM kahevAya che-- gAthArtha-- je priyapaNuM (=prema) bhikhArIonI jema bIjAonI upakAranimitte khuzAmata karIne prApta karAya te priyapaNAno mada zo 2vo ? (3) garvaM paraprasAdAtmakena vAllabhyakena yaH kuryAt / tadvAllabhyakavigame, zokasamudayaH parAmRzati // 94 // garvaM darpaM yaH ko'pi vidadhyAt kuryAt / kena ? vAllabhyakena / kIdRzena ? pareSAM gRhasthAdInAM prasAdaH - tuSTiH sa AtmA yasya sa tathA tena taM puruSaM vAllabhyakagarvitaM karmatA''pannaM vAllabhyakavigame zokasamudayaH- dainyasamUhaH parAmRzati - AzliSyati, zokenAsau gRhyata ityarthaH iti // 94 // gAthArtha- paranI prasannatAthI prApta thayelA priyapaNAthI (=premathI) je garva kare che tene paranuM priyapaNuM dUra thatAM zokasamUha (=dainyasamUha) bheTe che, arthAt te zo'thI pahuDAya che. (zoDa tene gherI se che.) (94) 1. upakAranimitte=mArA upara upakAra karyo che athavA karaze e nimitte. 2. cATukarmaka zabno khuzAmata artha thAya. te khA pramANe - zabdoSanA caTu cATu priyaM bhASAM e vacanathI caTu karma zabdano priyabhASaNa artha thAya. caTu karma zabdane mutsita arthamA (kutsitaM priyabhASaNaM caTukarmakaM ) ka pratyaya Avyo che. hutsita eTale kharAba. kharAba (=khoTuM) priyabhASaNa e 5ramArthathI khuzAmata kahevAya. prazamarati 0 72 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutamadavyudAsamAryAdvayenAhamASatuSopAkhyAnaM, zrutaparyAyaprarUpaNaM caiva / zrutvA'tivismayakaraM, ca vikaraNaM sthUlabhadramuneH // 95 // madaH kathaM kArya iti dvitIyAryAyAM sambandhaH / kiM kRtvA ? mASatuSa itipadena samayaprasiddhenopalakSitaH sAdhustasyopAkhyAnaM-kathAnakaM tattathA / tasya hi mASatuSasAdhoH zrutarahitasyApi nirvRtirjAteti zrutveti yogaH / tathA zrutasyaAgamasya paryAyAH-bhedA yathA-kazcidekArthavAdI kazcidbahvarthavAdI ekasyaiva sUtrasya, teSAM prarUpaNA-vartanA tAM, caiveti samuccaye / zrutvA-AkarNya tathA'tivismayakaraM-svAzcaryavidhAyakaM / kiM tat ? vikaraNaM c| casyAtra sambandhaH / vikriyAkRtazeSazrutadAnaniSedhamiti zeSaH / zrutvA / kasya ? sthUlabhadramuneH / yathA tena nijabhaginyA AtmA siMhakaraNagarveNa darzita iti // 95 // samparkodyamasulabhaM, caraNakaraNasAdhakaM zrutajJAnam / labdhvA sarvamadaharaM, tenaiva madaH kathaM kAryaH ? // 96 // samparkazca-paNDitasaMsargaH udyamazca-protsAhastau tathA tAbhyAM sulabhaM-suprApaM / tathA caraNakaraNayoH prasiddhayoH sAdhakaM-nirvartakaM / kimevaMvidham ? zrutajJAnaM / tatastallabdhvA sarvamadaharaM tenaiva madaH kathaM kAryaH ? / sarvathA garvo na vidheyaH / yata uktam- 'jJAnaM madadarpaharaM mAdyati yastena tasya ko vaidyaH ? / amRtaM yasya viSAyati tasya cikitsA kathaM kriyate ? // 1 // ' iti // 96 // zratamadanA tyAgane be AryAothI kahe che gAthArtha- mApatuSa muninI kathAne, zrutaparyAyaprarUpaNAne ane atizaya vismayakArI sthUlabhadra muninI vikriyAne sAMbhaLIne, saMparka-udyamathI sulabha, caraNa-karaNanA sAdhaka ane sarvaprakAranA madano nAza karanArA zrutajJAnane meLavIne zrutajJAnathI ja mada zA mATe karavo joie ? TIkArtha-mASataSa muninI kathAne sAMbhaLIne- zrutirahitapaNa mApatuSa muninI mukti thaI ema sAMbhaLIne. prazabharati * 73 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRtaparyAyaprarUpaNAne- AgamanA bhedonI prarUpaNAne. koI eka sUtranA eka arthane kahe, koI eka ja sUtranA ghaNA arthone kahe. AthI zrutaparyAyonI prarUpaNAne sAMbhaLIne. sthUlabhadramuninI vikriyAne- vikriyAnA kAraNe karAyelA zeSa zrutadAnanA niSedhane sAMbhaLIne. temaNe svabhaginIne siMhanuM rUpa karavArUpa garvathI potAne batAvyo hato. saMparka-udyamathI sulabha- saMparka eTale paMDitano saMbaMdha. udyama eTale utsAha. paMDitano saMbaMdha ane potAne bhaNavAno ati utsAha e bethI zrutajJAna sulabha che. caraNa-karaNa sAdhaka-zrutajJAna prasiddha evA caraNa-karaNane siddha karanAruM che. AvA zrutajJAnane meLavIne sarvathA garva na karavo joie. kAraNa ke kahyuM che ke "jJAna mada-mAnano nAza karanAruM che. AvA jJAnathI je mada kare che teno vaidya koNa thAya? arthAt koI teno vaidya na thAya. jene amRta viSa rUpe pariName che tenI cikitsA kevI rIte karAya? arthAt koI rIte na karAya." (95-96) tadevaM pratyekamAryAdvayenASTamadasthAnAnAM vyudAsamabhidhAya sAMprataM (taiH) sahitAnAmAryAdvayena phalamAha eteSu madasthAneSu, nizcaye na ca guNo'sti kazcidapi / kevalamunmAdaH svahRdayasya saMsAravRddhizca // 97 // eteSu madasthAneSu nizcaye-paramArthacintAyAM na ca guNo'sti kazcidapi aihikAdiH, kevalamunmAdo bhavati / kasya ? svahRdayasya / tathA sNsaarvRddhiti sumati | 27 || A pramANe be be AryAothI pratyeka sadasthAnano tyAga karavAnuM kahevA dvArA ATha sadasthAnonA tyAgane kahIne have madayukta jIvone maLatA phaLane be AryAothI kahe che- gAthArtha- vAstavamAM jAti Adi madanA sthAnomAM A lokasaMbaMdhI ke prazamarati * 74 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paralokasaMbaMdhI koi guNa (=lAbha) nathI. e kevaLa potAnA hRdayano unmAda che. enAthI saMsAranI vRddhi thAya che. (97) jAtyAdimadonmattaH, pizAcavadbhavati duHkhitazceha / jAtyAdihInatAM parabhave ca niHsaMzayaM labhate // 98 // tathA-jAtyAdyaSTaprakAreNa madenonmattaH-paravazaH sa tathA / pizAcavat sUcakatvAtsUtrasya zucipizAcAbhidhAnadvijavad bhavati-jAyate duHkhitoduHkhabhAk iha-atraiva janmani / kathAnakaM caivaM-yathA kvApi sthAne zucipizAcAbhidho dvijaH, atra vasatAmazucireveti matvA janAkIrNadezamutsRjya samudravartidvIpamanupraviSTaH / tatra caiko vaNik bhinnapotaH prathamataraM gata aaste| tatra cekSuvATAH pracurAH santi / tadrasapAnAt kevalAd guDazakalAnIva gudamukhena tena nisRSTAni purISarUpANi / tAni cAlokya sa cokSakaH zucipizAcazcakhAda / tRptazcAste pratyahaM / dRSTazca kAlAntareNa hiNDamAno vaNik, pRSTazca kimatrAgamanaprayojanam ? / vaNijA'bhyadhAyi-potabhaGgAdatrAyAtaH / punaH puSTa:kathaM tava bhuktiyuktiH ?, vaNijoktaM-ikSurasAsvAdanena / punaruktaM-bhavAn kathamAyAtaH ? / tenApyuktaM-janAkIrNe-'zuciriti kRtvA'trAyAtaH, apara uvAca-kathamAhAramantareNAtra sthIyate ? / tatastenAbhANi-pratyahamikSuphalAni bhakSayaMstiSTAmi / tatazcAzcaryasampannena tenoktaM-mamApi tAni darzayeti / tato vaNignisRSTAni purISANi darzitavAn / tato vihasya vaNijoktaM-mamedaM purISaM bhavatA pratyahaM bhakSyate / aho zobhanaH zucivAdastava / tatazcodvignamAnasastasmAdapi sthAnAdvinirgato dvIpAntaraM gataH / tatrApi valgulyAdicUSitAni phalAni bhakSitavAn / evaM yatra yatra yAti tatra tatra duHkhabhAk jAta iti / tathA parabhave ca niHsaMzayaM jAtyAdihInatAM labhate-prApnotIti // 98 // gAthArtha- jAti Adi ATha prakAranA madathI unmatta paravaza thayela jIva A ja bhavamAM zucipizAca nAmanA brAhmaNanI jema duHkhI thAya che tathA paralokamAM avazya jAti AdinI nyUnatAne pAme che, arthAt jAti Adi AThamAMthI jeno jeno mada kare che te paralokamAM hIna ( halakuM) maLe. prazamarati 0 75 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkArtha- zucipizAca brAhmaNanI kathA A pramANe che- koika sthAnamAM zucipizAca nAmano brAhmaNa hato. ahIM rahenArAone azuci ja thAya ema mAnIne teNe lokathI paripUrNa (kamanuSyonI vasativALA) dezano tyAga karIne samudramAM rahelA dvIpamAM praveza karyo. tyAM jenuM vahANa bhAMgI gayuM che evo vaNika enI pahelAM gayelo rahe che. tyAM zeraDInI vADIo ghaNI che. kevaLa zeraDIno rasa pIvAthI te gudAmArgathI goLanA gAMgaDA jevI viSThAno tyAga karato hato. tene joIne zucivAdI zucipizAce khAdhI. dararoja tenAthI tRpta rahe che. bIjA samaye teNe pharatA vaNikane joyo. teNe vaNikane pUchyuM. ahIM AvavAnuM zuM prayojana che ? vaNike kahyuM. vahANa bhAMgI javAthI ahIM Avyo chuM. pharI pUchayuM: tamArA bhojananI vyavasthA kevI rIte che? vaNike kahyuM: zeraDInA rasanuM bhakSaNa karavAthI. vaNike tene pUchyuM: tame ahIM kema AvyA cho ? teNe paNa kahyuM: lokathI paripUrNa sthAnamAM azuci thAya e kAraNathI huM ahIM Avyo chuM. vaNike kahyuM: AhAra vinA ahIM tame kevI rIte raho cho ? zucipizAce kahyuM: dararoja zeraDInA phaLonuM bhakSaNa karato huM ahIM rahuM chuM. tethI Azcarya pAmelA vaNike kahyuM. mane paNa te zeraDIphaLo batAva. tethI teNe vaNike tyAga karelI viSThAne. batAvI. tethI hasIne vaNike kahyuM: tame dararoja mArI viSThAnuM bhakSaNa karo cho. aho ! tamAro zucivAda suMdara che ! tethI udvignamanavALo te te sthAnathI paNa nIkaLI gayo ane bIjA dvIpamAM gayo. tyAM paNa valgali pakSI AdithI cuMthAyelAM (eMThA karAyelAM) phaLone khAdhAM. A pramANe te jayAM jayAM jAya che (=gayo) tyAM tyAM duHkhano bhAgI banyo. (98) tatazca sarvamadasthAnAnAM, mUlodghAtArthinA sadA yatinA / AtmaguNairutkarSaH, paraparivAdazca santyAjyaH // 99 // sarvamadasthAnAnAM pUrvoktasvarUpANAM mUlodghAtArthinA-Adita eva vinAzamabhilaSatA sadA-sarvadA yatinA-sAdhunA / kiM kAryamityAhaAtmaguNairutkarSaH paraparivAdazca saMtyAjyaH iti prakaTamiti // 99 // prazamarati * 76 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tethI gAthArtha- sarva prakAranA sadasthAnono mULathI ja nAza karavAnI icchAvALA sAdhue svaguNothI svotkarSano ane paranA avarNavAdano sadA tyA 42vo lo'ye. (88) kimetau saMtyAjyAvityAhaparaparibhavaparivAdAdAtmotkarSAcca badhyate karma / / nIcairgotraM pratibhavamanekabhavakoTidurmocam // 100 // paribhavo-nyakkAraH parivAdaH-avarNavAdabhASaNaM tataH samAhAradvandvaH / pareSAmAtmavyatiriktAnAM paribhavaparivAdaM tasmAt, tathA AtmotkarSAt-svabahumAnAcca badhyate karma / kIdRzam ? nIcairgotraM-saptamaM karma, idaM ca mukhyavRttyoktaM, gauNavRttyA tvanyAnyapi yathA'nurUpaM badhyante / kimekasminneva bhave ?, netyAhapratibhavaM-pratijanma yathA bhavati / punaH kIdRzam ? anekAbhiH-prabhUtAbhiH bhavAnAM-janmanAM koTIbhiH-saMkhyAvizeSairdurmocaM-dustyajamiti // 100 // svotkarSa ane parano avarNavAda kema tyAga karavA yogya che te kahe che- gAthArtha- parano tiraskAra karavAthI ane parano avarNavAda bolavAthI tathA svotkarSa karavAthI aneka kroDo bhavo sudhI du:khe karIne tyajI zakAya tevuM nIcagotra karma dareka bhavamAM baMdhAya che, arthAt aneka kroDo bhavo sudhI dareka bhavamAM nIcagotra karma baMdhAya che. TIkArtha- nIca gotra karma baMdhAya che e mukhyavRttithI kahyuM che. gauNa vRttithI to bIjAM paNa (anAdaya-daurbhAgya-apayaza vagere) karmo yathAyogya pAya che. (100) tatazca kiM bhavatikarmodayanirvRttaM, hInottamamadhyamaM manuSyANAm / tadvidhameva tirazcAM, yonivizeSAntaravibhaktam // 101 // karmaNaH-kramAd gotrasya udayena-nIcaistathoccaistathA madhyamatayA ca prazamati * 77 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vipAkena nirvRttaM-niSpannaM yattat tatheti / kiM tadevaMvidhamityAha-hInottamamadhyamamiti samAhAradvandvaH tasya bhAvastattvaM tvapratyayo lupto draSTavyaH / keSAM ? manuSyANAM, bhavatItyatrottaravAkye ca zeSo dRzyaH / tathA tadvidhameva tatprakArameva / keSAm ? tirazcAm-ekendriyAdInAM ca, hInatvAdIti yojyam / kathaMbhUtamityAhayoniH - utpattisthAnaM tasyA vizeSAH, tirazcAmekadvitricatuSpaJcendriyAkhyAH manuSyANAM tu sammUrchajagarbhajarUpAH, upalakSaNatvAd devanArakANAM ca, teSAM antaram-anyatvaM tena vibhaktaM - kRtavibhAgamiti samAsaH // 101 // tethI zuM thAya che te kahe che-- gAthArtha-- manuSyomAM ane tiryaMcomAM hInapaNuM, uttamapaNuM ke madhyamapaNuM gotrakarmanA udayathI thayeluM che. prazna- manuSyonI jema tiryaMcomAM paNa hInapaNuM Adi che to e bemAM phera zAnA kAraNe che ? uttara - (yoni0 ) khe aMnemAM yoninA (= utpatti sthAnanA) bhedhthI bheda karAyo che. TIkArtha- e baMnemAM yonibheda A pramANe che-- tiryaMcomAM ekendriya, beindriya, teindriya, caurindriya, paMcendriya ema pAMca bhedo che. manuSyamAM garbhaja ane saMmUrcchima e be bheda che. tiryaMca manuSyonA upalakSaNathI deva-nArakomAM paNa yonibhedathI bheda bhAvo. (101) tathA aparamapi vairAgyanimittamAkhyAtam dezakuladehavijJAnAyurbalabhogabhUtivaiSamyam / dRSTvA kathamiha viduSAM bhavasaMsAre ratirbhavati ? // 102 // dezAdInAmaSTAnAM padAnAM kRtadvandvasamAsAnAM subodhAnAM vaiSamyaM visadRzatAM zubhAzubhatAmityarthaH, dRSTvA - avalokya kathamiha viduSAM bhavasaMsAre - narakAdisaMsRtau ratirbhavati ?, na bhavatyevetyarthaH // 102 // prazabharati * 78 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tathA graMthakAre bIjuM paNa vairAgyanuM nimitte kahyuM che. (te A pramANe) gAthArtha- deza, kuLa, deha, vijJAna, AyuSya, baLa, bhoga ane vibhUtinI viSamatAne joine vidvAnone A narakAdibhava rUpa saMsAramAM prIti kevI rIte thAya ? arthAt na ja thAya. (deza=koi AryadezamAM janme che, to koI anArya dezamAM janme che. kuLa koI uccakuLamAM janme che, to koi nIcakuLamAM janme che. deha=koinI kAyA kaMcana jevI, to koinI kAyA kALI kolasA jevI. vijJAna koi paMDitaziromaNi, to koi mUrkhazekhara. AyuSya=koI garbhamAM ja mare, to koI aneka sAgaropamo sudhI jIve. baLa eka sabaLa to bIjo durbaLa. bhoga keTalAka vividha viSayonA sukhane anubhave che, to keTalAka sukhanAM sAdhano na hovAthI ke bhoganA sAdhano hovA chatAM bhogavI na zakavAthI bhoga mATe nisAsA nAkhe che. vibhUtiHkoine tyAM dhananI choLo uchaLe, to koine tyAM hAMDalAM kustI kare. AvI viSamatAone joine vidvAnone A saMsAramAM prIti kevI rIte thAya ?) (100) aparigaNitaguNadoSaH, svaparobhayabAdhako bhavati yasmAt / paJcendriyabalavibalo, rAgadveSodayanibaddhaH // 103 // tathA-aparigaNitA-anAdRtA guNadoSA yena sa tathA / IdRzaH san kimityata Aha-svazca-AtmA parazca-anyastau tathA tAvevobhayaM tasya bAdhakaH-pIDAkArI bhavati yasmAtkAraNAta, tathA paJcendriyabalena vibalo-vigatabalaH sa tthaa| paJcendriyANi jetuM na zakta ityarthaH / tathA rAgadveSayoH pUrvoktayorudayaH-anubhavanaM tena nibaddho-niyantritaH sa tathA / sadotkRSTarAgadveSa ityarthaH // 103 // gAthArtha- jeNe guNa-doSono Adara karyo nathI, arthAt guNa-doSone oLakhIne guNone meLavavAno ane doSone choDavAno prayatna jeNe karyo nathI prazamarati * 79 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tevo, pAMca indriyonA baLathI nirbala banelo, arthAt pAMca indriyone jItavA mATe asamartha, rAga-dveSanA udayathI vaza karAyela, arthAt sadA utkaTa rAga-dveSavALo jIva sva-para Ubhayane pIDAkArI thAya che. (103) tasmAd rAgadveSatyAge paJcendriyaprazamane ca / zubhapariNAmAvasthitihetoryatnena ghaTitavyam // 104 // yasmAdityuktaM tasmAt-tataH kAraNAt ghaTitavyaM ghaTanA kAryA / kva ? rAgadveSatyAge tathA paJcendriyaprazamane ca / kimartham ? zubhapariNAmAvasthitihetoHzubhapariNatyavasthAnanimittaM iti // 104 // gAthArtha- tethI zubhapariNAmamAM rahevA mATe rAga-dveSano tyAga ane pAMca indriyonI zAMti karavAmAM prayatnapUrvaka pravartavuM joie. (104) tatkathamaniSTaviSayAbhikAGkSiNA bhoginA viyogo vai / suvyAkulahRdayenApi, nizcayenAgamaH kAryaH // 105 // 1 tatkathaM ghaTitavyamiti pUrvoktAryayA saMbandhaH (graM0 600) kena ? bhoginAbhogAsaktena / kIdRzena ? aniSTAzca te vakSyamANanyAyena viSayAzca prasiddhasvarUpAste tathA tAnadhikAGkSati-abhilaSati tenetyekA pRcchA 1 kathamAtyantiko viyogo - virahaH syAdebhiH saheti zeSo'tra, etattaraNa iti dvitIyA pRcchA / tatrottaramAha - tena bhoginA kIdRzena ? suSThu vyAkulitahRdayenApibADhaM vyagracittenApi satA nizcayena - ekAntena kim ? AgamaH - siddhAntaH kAryaH-abhyasitavyaH, tatasteSAmAtyantikaH pralayaH syAditi / yadvA tat kathaM viyogaH syAditi zeSaH / kayoH ? rAgadveSayoH prakramagamyayorvai pUrvavaditi prazne nirvacanamAha - AgamaH kArya iti pUrvavat / kena kAryaH ? bhoginA / kIdRzena ? aniSTaviSayAbhikAGkSiNA / tathA suvyAkulahRdayenApi nizcayeneti padAnAM vyAkhyA pUrvavaditi / anye tvevaM aniSTaviSayAbhikAGkSiNAM bhoginAmiti pAThAntaraM vyAkhyAnti / yathA itivizeSaNAnAM jIvAnAM suvyAkulahRdayena saha 1. 103mI gAthAmAM jevA jIvanuM varNana karyuM che, tevo jIva sva-para Ubhayane pIDAkArI thAya che tethI ema 103mI gAthA sAthe saMbaMdha che. prazabharati * 80 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ api: pUraNe virahastatra tasmAt kathaM syAditi prazne pratyuttaraM nizcayenAgamaH #AryaH || 10 || tethI kevI rIte pravartavuM joIe ema 104mI gAthAnI sAthe nIcenI gAthAno saMbaMdha che. gAthArtha- prazna- aniSTa viSayonA abhilASI ane bhogAsakta jIve kevI rIte pravartavuM joie ke jethI viSayono AtyaMtika viyoga thAya ? ( viSayonI lAlasA dUra thAya ?) uttara- viSayonI lAlasAthI atizaya vyAkuLa cittavALA jIve paNa ekAMte Agamano abhyAsa karavo joie. TIkArtha- Agamano abhyAsa karavAthI aniSTa viSayono atyaMta nAza thAya (=viSayonI lAlasA dUra thAya). have kahevAze te mujaba viSayo aniSTa che. athavA A gAthAno artha A pramANe cheviSayonA AtyaMtika viyoganA sthAne rAga-dveSano AtyaMtika viyoga samajavo. bAkI badho artha pUrvavat che. bIjAo manAIviSayAmiAkSiUT mazinAM evo pAThAMtara kahe che. pAThAMtara pramANe artha A pramANe che prazna- aniSTa viSayonA abhilASI ane bhogAsakta jIvono atizaya vyAkula cittanI sAthe viyoga kevI rIte thAya ? uttara- ekAMte Agamano abhyAsa karavo joie. (105) the punaniSTa viSayo rUtyahR- AdAvatyabhyudayA, madhye zRGgArahAsyadIptarasAH / / nikaSe viSayA bIbhatsakaruNalajjAbhayaprAyAH // 106 // Adau-prathamataH kutUhalAdutsukatayA atyabhyudayA-utsavabhUtA bhavanti iti dvitIyAryAyAM sambandhaH / madhye-viSayaprAptau zRGgArahAsyAbhyAM-veSAbharaNasamasta prazamarati 0 81 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zarIrAvayavasparzanaprahAsAbhyAM dIptarasA-atyutkaTAnubhavAH, saiva kriyA pUrvapadeSu yojyA / nikaSe-saMyogottarakAlaM viSayAH-sparzAdayo bIbhatsakaruNalajjAbhayAni kRtadvandvAni tAni tathA tai rasaiH prAyA-bahulAste tathA, tatra bIbhatso-virUpatA tathAvidhAGgadarzanAt karuNo nirdayadantanakhakSatAvalokanAt lajjA jhagiti vastragrahaNAt bhayaM tu mA kenacid dRSTaH syAditi // 106 // viSayo kevI rIte aniSTa che te kahe che gAthArtha- viSayo prAraMbhamAM utsavarUpa, madhyamAM zRMgAra-hAsyathI atizaya utkaTa anubhavavALA ane aMte ghaNuM karIne bIbhatsa, karuNA, lajA ane bhaya rasavALA hoya che. TIkArtha- (1) sparza vagere viSayo prAraMbhamAM kUtuhalanA kAraNe utsukatA thavAthI utsava rUpa lAge che, arthAt koI utsavano prasaMga AvavAno hoya to tenA AvavAnA pahelAM ja jema aMtaramAM eka prakArano AnaMda thAya che tema viSayo upabhoganI pahelAM ja AnaMdanI lAgaNI pedA kare che. (2) viSayo madhyamAM viSayopabhoga daramiyAna vezabhUSA, AbharaNa, zarIranA sarva avayavono sparza ane hAsyathI viSayAnubhava utkaTa bane che, arthAt AnaMda vadhe che. (3) viSayo aMte ghaNuM karIne bIbhatsA, karuNA, lajjA ane bhaya rasavALA bane che. bIbhatsA=tevA prakAranA aMgone jovAthI virUpatA (=vRNA) thAya che. karuNA=kAminIne nirdayapaNe dAMta-nakhothI karelA kSatone jovAthI (kAminI pratye) karuNA utpanna thAya che. lajjA=lajjA utpanna thAya che. kemake jaladI vastrone grahaNa kare che=pahere che. bhaya=kAmakrIDA karatA mane kadAca koi joi gayo hoya ema bhaya utpanna thAya che. (106). prazamarati * 82 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadyapyatyabhyudayA ete tathApi paryante'tidAruNA iti dRSTAntena vizadayannAhayadyapi niSevyamANA, manasaH parituSTikArakA viSayAH / kiMpAkaphalAdanavad bhavanti pazcAdatidurantAH // 107 // yadyapItyAryArdhaM spaSTArthaM, kiMpAkaphalAnyAdau mRSTAnyante mAraNAtmakAni teSAmadanaM-bhakSaNaM tadvad bhavanti / pazcAdatidurantA iti ca vyaktamiti // 107 // jo ke viSayo prAraMbhamAM utsavarUpa che to paNa pariNAme atyaMta bhayaMkara che ema dRSTAMtathI spaSTa karatAM graMthakAra kahe che- gAthArtha jo ke sevana karAtA viSayo manane AnaMda kare che, to paNa pachI kipAMka phaLanI jema duSTapariNAmavALA che. TIkArtha-- kiMpAka phaLo prAraMbhamAM bhakSaNa karatI vakhate madhura hoya che, paNa aMte mAranArA thAya che, tema viSayasukho prAraMbhamAM AnaMda ApatA hovA chatAM aMte azubha karmabaMdha Adi dvArA duHkha ApanArAM thAya che. (107) yadvacchAkASTAdazamannaM bahubhakSyapeyavat svAdu / viSasaMyuktaM bhuktaM, vipAkakAle vinAzayati // 108 // atha nidarzanAntaramAha-'yadve' tyAdi, yadvad- yathA zAkaM - tImanamaSTAdazaM yasya tttthaa| kiM tadityAha-anaM - AhAraH, aSTAdaza bhedAstvete- 'sUvo 1 yaNo 2 javannaM 3 tinni ya maMsANi 6 goraso 7 jUso 8 / bha ( da ) kkhA 9 gulalAvaNiyA 10 mUlaphalA 11 hariyago 12 DAo 13 // 1 // hoi rasAlU ya tahA 14 pANaM 15 pANIya 16 pANagaM ceva 17 / aTThArasamaM sAgaM 18 niruvahao loio piNDo // 2 // ' tathA bahUni anekAni bhakSyANi - modakAdIni peyAni pAnakavizeSA vidyante yatra tadbahubhakSyapeyavat, tathA svAdu-madhuraM, evaMvidhamapi viSasaMyuktaM - garamizraM bhuktam - abhyavahRtaM sat vipAkakAle-pariNatiprastAve, kimityAha - vinAzayati-mArayati, bhoktAramiti zeSa iti // 108 // have bIjA dRSTAMtane kahe che- prazamarati 0 83 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthArtha- jemAM aDhAra prakArano AhAra hoya, jemAM bhakSya (kacAvIne khAvA yogya) modaka vagere vastuo ghaNI hoya, jemAM peya (kapIne khAvA yogya) vastuo ghaNI hoya, je madhura hoya, AvuM paNa bhojana jo viSathI yukta hoya to khAdheluM te bhojana pariNAmakALe khAnArane mAre che. TIkArtha- AhAranA aDhAra bhedo A pramANe che- sUpa, odana, yavAnna, traNa mAMsa, gorasa, yUSa, bhakSya, guDalavaNikA, mUla phala, haritaka, DAka, rasAlu, pAna, pAnIya, pAnaka, zAka A aDhAra laukika ( vivekarahita lokamAM prasiddha) nirupata (=nirdoSa) AhAra che. 1. sUpa-dALa. 2. odana=bhAta. 3. yavA=javanuM paramAtra. 4-56. traNa mAsa jalacara-sthalacara-khecara prANInuM mAMsa. 7. gorasa-dUdha-dahIM vagere. 8. yUSa=jIruM-sUMTha vagerenA saMskAravALuM magajala. 9. bhakSyaHkhAMDavALA khAjA vagere. 10. guDalavaNikA goLapApaDI athavA goLa mizrita dhANA. 11. mUlaphala azvagaMdhA vagerenA mULiyAM ane AMbA vagerenAM phaLo. 12. haritaka jIrA AdinA pAMdaDAMothI banAvela vAnagI. 13. DAka=hiMga-jIru AdinA saMskAravALI vatthala ane rAI AdinI bhAjI. 14. rasAlUeghI, madha, dahIM, marI ane khAMDa vagerenA mizraNathI banatI viziSTa vAnagI. 15. pAna-dArU vagere. 16. pAnIya=zItala ane svAdiSTa pANI. 17. pAnaka=drAkSA-khajUra vagerenuM pANI. 18. zAka=takra nAkhIne banAvela vaDA vagere. (pra.sA.gA. 1411 thI 1417) (108) tadvadupacArasaMbhRtaramyakarAgarasasevitA viSayAH / / bhavazataparamparAsvapi, duHkhavipAkAnubandhakarAH // 109 // dAntikamAha-tadvat-tathA upacAreNa-caTukarmavinayapratipattyAdinA saMhRtaHpiNDIkRtaH saMbhRto vA-bahvIkRto ramyako-ramaNIyaH sa cAsau rAgazcaprItistasya rasaH-atizayAnubhavanaM tena sevitA-bhuktAH, ka evaMvidhA ityAha 1. ahIM pAchAza e pada anna padanuM vizeSaNa che. zAka che aDhAramuM jenuM (ke jemAM) te zAkASTAdaza. annanA aDhAra prakAra che. temAM zAka aDhAramo bheda che. Ama zASTi tamanna no bhAvArtha "aDhAra prakArano AhAra' evo thAya. prazamarati * 84 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayA-zabdAdayaH, evaMbhUtAH santaH / kAsu kIdRzA ityAha-bhavazatAnAMjanmazatAnAM anantAnAM paramparAH-paddhatayastAsu / apizabdaH sambhAvane / duHkhasya-asAtasya vipAkaH-anubhavanaM tasya-anubandhaH sAtatyaM tatkarAvidhAyakAste tathA, atruTitaduHkhArpakA bhavantIti zeSa iti // 109 // dAntikane kahe che- gAthArtha- tevI rIte upacArathI bhegA karelA ke vadhArelA, ramaNIya ane utkaTa (atizaya) rAgathI sevelA viSayo seMkaDo (=anaMta) bhavonI paraMparAmAM azAtAnubhavanA anubaMdhane karanArA che, arthAtu anaMtabhavo sudhI satata duHkha ApanArA che, eTale ke anaMtabhavo sudhI du:kha prApta thAya tevo karmabaMdha karAvanArA che. TIkArtha- upacArathI bhegA karelA ke vadhArelA koinI khuzAmata karIne koino vinaya karIne ke koinI sevA karIne bhegA karelA ke vadhArelA. pi zabda saMbhAvanA arthamAM che, arthAt viSayo anaMta bhavo sudhI satata duHkha ApanArA bane evI saMbhAvanA che. jo maMdarAgathI sevelA hoya to anaMtabhavo sudhI duHkha na paNa Ape. (109) atha viSayAsaktAnAmupAyena zikSAmAhaapi pazyatAM samakSaM, niyatamaniyataM pade pade maraNam / yeSAM viSayeSu ratirbhavati na tAn mAnuSAn gaNayet // 110 // apeya'tyayena sambandhaH / tataH pazyatAmapi samakSaM-pratyakSaM maraNamiti sambandhaH / kIdRzam ? niyataM devanArakANAM, tathA aniyataM tiryag manuSyANAM, pade pade-sthAne sthAne, athavA niyataM-sarvakAlamevAvIcImaraNarUpaM, samaye samaye AyuHkSayAt, yeSAM viSayeSu ratirbhavati-svAsthyaM jAyate na tAn mAnuSAn gaNayet kuzalaH / tiryaJca eva hi te, nirbuddhikatvAditi // 110 // have viSayAsaktone upAyathI zikSAne kahe che- 1. TIkAkAre pIrasaMskRta ane ravindra e be vizeSaNono anvaya rAganI sAthe karyo che, anuvAdamAM viSayonI sAthe karyo che. prazamarati * 85 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthArtha- sthAne sthAne niyata-aniyata maraNane pratyakSa jotA hovA chatAM jemane viSayomAM Asakti che temane kuzaLa puruSa manuSyo na gaNe. TIkArtha- niyata deva-nArakonuM maraNa niyata hoya che, arthAt temanuM AyuSya nirupakrama ja hovAthI AyuSya pUrNa thAya tyAre ja mare athavA niyata eTale sarvakALa thanAruM. AvIcIrUpa maraNa sarvakALa=sadA thAya che. kAraNa ke samaye samaye AyuSyano kSaya thAya che. aniyata=tiryaMca-manuSyonuM maraNa AyuSya sopakrama paNa hoya. AthI jemanuM AyuSya sopakrama hoya temanuM AyuSya upakrama lAgatAM AyuSya pUrNa thayA pahelAM paNa marI jAya. jema ke 80 varSanuM AyuSya hoya paNa akasmAt AdithI 70 varSamAM pUrNa thaI jAya. manuSyo na gaNe=AvA manuSyo pazuo ja che. kAraNa ke buddhirahita cha. (110) teSAmevopadezamAhaviSayapariNAmaniyamo, mano'nukUlaviSayeSvanuprekSyaH / dviguNo'pi ca nityamanugraho'navadyazca saMcintyaH // 111 // viSayeSu-zabdAdiSu pariNAmaH-adhyavasAyastasya niyamo-nivRttiH so'nuprekSyaH-paryAlocanIyaH, kartavya iti tAtparyam / jIveneti zeSaH / keSu viSayeSu ? manaso'nukUlaviSayeSu, viSayAdhAratvAdviSayAH-stryAdayasteSvityarthaH / arthavazena vibhaktipariNAmAt tatra viSayapariNAmaniyame kim ? anugrahoguNayogo nityaM saMcintyaH- paribhAvanIya iti yogaH / kIdRzaH ? dviguNodvAbhyAM lokAlokAkAzAbhyAM guNyata iti dviguNo'nantaguNa ityarthaH / tathA anavadyazca / apicetyabhyuccaya iti / anye tvAH-viSayANAM pariNAma:zubhAnAmazubhatvenAzubhAnAM zubhatvena bhavanaM tasmin sati niyamo na mayaite bhoktavyA ityevaMrUpo'nuprekSya-anuprekSaNIyaH, kartavya ityarthaH / iti yogaH / keSu keSu viSayeSu niyamaH ? mano'nukUlaviSayeSu / tatra ca viSayapariNAmaniyame satyanugrahazca dviguNo'navadyaH saMcintyaH-saMcintanIya iti // 111 // // iti madasthAnAdhikAraH // prazamarati * 86 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ temane (=viSayAsaktone) ja upadeza kahe che gAthArtha- manane gamatA viSayonA pariNAmanI (=viSaya lAlasAnI) nivRtti karavI joie. viSayonA pariNAmanI nivRtti karavAthI anaMtaguNa ane nirdoSa guNayoga (=guNaprApti thAya ema vicAravuM. TIkArtha- strI vagere viSayo che. jo ke sparza vagere viSayo che, Ama chatAM sparza vagere viSayono strI vagere AdhAra hovAthI AdhAramAM Adheyano upacAra karIne strI vagere viSayo che ema kahyuM che. bIjAo viSayapariVImaniyama: anuprekSya: e padono artha A pramANe kare che- zubha viSayo azubha banI jAya che ane azubha viSayo zubha banI jAya che. A pramANe viSayono pariNAma thato hovAthI A viSayo mAre na bhogavavA evo niyama karavo joIe. viSayono niyama karavAthI anaMtaguNa ane nirdoSa guNayoga (=guNaprApti) thAya che ema vicAravuM. (111) A pramANe madasthAna adhikAra pUrNa thayo. (8) AcAra adhikAra itthaM zikSito'pyAtmA yeSAM zikSAM na gRhNAti taistasya yadvidheyaM tadAhaiti guNadoSaviparyAsadarzanAdviSayamUcchito hyAtmA / bhavaparivartanabhIrubhirAcAramavekSya parirakSyaH // 112 // iti-itthaM pUrvoktanyAyena guNAzca doSAzca guNadoSAH teSu jJAteSvapi viparyAsoguNAn doSarUpeNa pazyati doSAMzca guNarUpeNeti tasya darzanaM tasmAt viSayamUcchitaH-tanmayatAM gata AtmA svaH parirakSyaH-paripAlanIya ityantapadena sambandhaH / kaiH ? bhavaparivartanabhIrubhiH-saMsAra(janma)maraNabibhyadbhiH / kiM kRtvA ? avekssyzItva | ? gAvA-prathamaphArtha, di myumiti 222 / A pramANe zikSA apAyelo paNa jemano AtmA zikSAne grahaNa karato nathI temaNe je karavuM joie tene kahe che gAthArtha A pramANe ( pUrve kahyuM tema guNonuM ane doSonuM jJAna thavA chatAM) guNone doSa tarIke ane doSone guNa tarIke jovAthI viSayamAM Asakta prazamarati * 87 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ banI gayelA AtmAnuM, saMsAramAM thatA janma-maraNathI bhaya pAmanArA jIve AcArAMganA arthane spaSTa jANIne, rakSaNa karavuM joie. (112) AcArastu paJcadheti darzayatisamyaktvajJAnacAritratapovIryAtmako jinaiH proktaH / paJcavidho'yaM vidhivat, sAdhvAcAraH samadhigamyaH // 113 // samyaktvAdi paJca padAni subodhAni kRtadvandvasamAsAni tAnyAtmA-svarUpaM yasya sa tathA jinaiH proktaH paJcavidhaH-paJcaprakAro'yaM-pUrvokto vidhivadyathAvat / kriyAvizeSaNam / sAdhvAcAraH-ahorAtrAbhyantare'nuSTheyaH kriyAkalApaH samadhigamyo-vijJeya iti // 113 // AcAra pAMca prakAre che ema jaNAve chegAthArtha- jinezvaroe (AcArAMga sUtramAM) darzana, jJAna, cAritra, tapa ane vIrya ema pAMca prakAre sAdhuno AcAra kahyo che. ene vidhipUrvaka jANavo joie. (113) 114 thI 110 gAthAonI bhUmikA jayAre gaNadharoe sUtrathI daSTivAdanI racanA karI tyAre sarvaprathama AcArAMgasUtranI racanA karI hatI. vartamAnamAM AcArAMga sUtranA be zrutaskaMdho (prakaraNo ke vibhAgo) che. bIjA zrutaskaMdhamAM cAra cUlikA che. mULa sUtramAM je viSayo kahevAmAM na AvyA hoya athavA saMkSepathI kahevAmAM AvyA hoya te viSayone samajAvavA mATe zrutasthaviroe cUlikAnI racanA karI che. AthI bIjuM zrutaskaMdha zrutasthavirakRta che. prathama zrutaskaMdha gaNadharakRta che. prathama zrutaskaMdhamAM nava adhyayano ane bIjA zrutaskaMdhamAM cAra cUlikA che. pahelI cUlikAmAM sAta, bIjI cUlikAmAM sAta, trIjI cUlikAmAM eka ane cothI cUlikAmAM eka adhyayana che. prathama zrutaskaMdhanA mahAparijJA nAmanA sAtamA adhyayanano ghaNA kALathI viccheda thayo hovAthI vartamAnamAM AcArAMganA kula 24 adhyayano che. prastuta graMthanI 114 thI 117 e cAra gAthAomAM AcArAMganA prazamarati * 88 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyeka adhyayanamAM kayA viSayanuM pratipAdana che teno nirdeza karavAmAM Avyo che. 114-115 e be gAthAomAM prathama zrutaskaMdhanA nava adhyayanonA viSayono, 116mI gAthAmAM bIjA zrutaskaMdhanI prathama cUlikAnA sAta adhyayanonA viSayono, 117mI gAthAmAM bAkInI traNa cUlikAonA viSayono nirdeza karavAmAM Avyo che. evaM sAmAnyataH prathamAGgArthamAzritya paJcadhA''cAra uktaH, atha tasyaivAdhyayanAnyAzritya bahuvidhamAcAraM bibhaNiSustAvattasya prathama zrutaskandhe navAdhyayanAni santIti tAnyAzritya navavidhatvamAryAdvayenAha-- SaDjIvakAyayatanA, laukikasantAnagauravatyAgaH / zItoSNAdiparISahavijayaH samyaktvamavikampyam // 114 // SaDjIvakAyayatanA kAryeti zeSaH / sAdhuneti sarvatra prakrama iti / zastraparijJAkhye prathame'dhyayana uktam / tathA loke- gRhasthajane jAto laukikaH sa cAsau santAnazca pitRpitAmahaparamparA tasya gauravam - abhyutthAnAdi tasya tyAgaH - parihAraH sa tathA kArya iti zeSaH, iti lokavijayAkhye dvitIye'dhyayane uktam / tathA zItoSNAdiparISahaH, Adizabdasya prakAravacanArthatvAt dvAviMzatiparISahA grAhyAsteSAM vijayaH - sahanenAbhibhavanaM yaH saH tathA, zItoSNAkhye tRtIye'dhyayane bhaNitamidamiti / tathA samyaktvamavikampyamavicalaM dhAryaM iti caturthe samyaktvAkhye'dhyayane uktaM iti // 114 // saMsArAdudvegaH, kSapaNopAyazca karmaNAM nipuNaH / vaiyAvRttyodyogastapovidhiryoSitAM tyAgaH // 115 // saMsArAdudvegaH kArya iti lokavijayAkhye dvitIyanAmnA AvantInAmake'dhyayane pratipAditaM / tathA kSapaNopAyazca, keSAM ? karmaNAM nipuNaH sUkSmo'bhidhIyata iti dhUtAkhye SaSThe'dhyayane uktam tathA vaiyAvRttyodyogaH - gurvAdInAM bhaktAnayanAdikriyAyAmudyama iti mahAparijJAkhye saptame'dhyayane bhaNitaM / tapovidhiriti mokSAkhye'STame uktaM / yoSitAM tyAgaH - strIparihAra ityupadhAna zrutAkhye navame'dhyayane uktaM iti / iti prathama zrutaskandhaH // 115 // prazamarati * 89 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A pramANe sAmAnyathI AcArAMga sUtranA arthane AzrayIne pAMca prakArano AcAra kahyo. have AcArAMga sUtranA ja adhyayanone AzrayIne vividha prakAranA AcArane kahevAnI icchAvALA graMthakAra AcArAMganA prathama zrutaskaMdhanA nava adhyayanone AzrayIne AcAranA nava prakArane be AryAothI kahe che gAthArtha- AcArAMga sUtranA zastraparijJA nAmanA prathama adhyayanamAM sAdhune cha jIva nikAyanI yatanA karavAnuM kahyuM che. lokavijaya nAmanA bIjA adhyayanamAM pitA, dAdA Adi laukika saMbaMdhanI je paraMparA, te paMraparAnA abhyatthAna vagere gauravano tyAga karavAnuM kahyuM che. zItoSNa nAmanA trIjA adhyayanamAM bAvIsa pariSadono vijaya (=sahana karavAthI parAbhava) karavAnuM kahyuM che. samyaktva nAmanA cothA adhyayanamAM samyakatva nizcalapaNe dhAraNa karavuM joie. AvaMtIka nAmanA pAMcamA adhyayanamAM saMsArathI udvega pAmavAnuM kahyuM che. dhUta nAmanA chaThThA adhyayanamAM karmonA nAzano sUkSma upAya kahyo che. mahAparijJA nAmanA sAtamA adhyayanamAM veyAvaccamAM ( guru AdinuM bhojana lAvavuM vagere kriyAmAM) udyama karavo ema kahyuM che. mokSa nAmanA AThamAM adhyayanamAM tapanA prakAro kahyA che. upadhAna zrata nAmanA navamA adhyayanamAM strIono tyAga karavAnuM kahyuM che. (114-115) sAMprataM dvitIye zrutaskandhe SoDazAdhyayanAtmake'dhyayanasvarUpamAryAdvayenAhavidhinA bhakSyagrahaNaM, strIpazupaNDakavivarjitA zayyA / IryAbhASA'mbarabhAjanaiSaNA'vagrahAH zuddhAH // 116 // vidhinA bhaikSyagrahaNaM iti dvitIyazrutaskandhe piNDaiSaNAdhyayane prathame uktaM / tathA strIpazupaNDakavivarjitA zayyA grAhyeti zayyAkhye dvitIye'dhyayane uktaM / dvitIyazrutaskandhe'dhyayane iti padadvayaM ita UrdhvaM sarvatra draSTavyam / tathA IryAcaMkramaNaM, bhASA tu jalpanaM, ambarabhAjanayoH-vastrapAtrayoreSaNA, tathA'vagrahodevendrarAjagRhapatisAgArikasAdharmikebhyo vihArAdermutkalApanaM, tata eteSAM paJcAnAM padAnAM dvandvasamAsaste tathA / kIdRzAH ? zuddhAH-zuddhimantaH / zuddhazabdaH paJcasvapi yojyaH / saMprati yathAsaMkhyamadhyayaneSu yojyate-tatryAzuddhiryAkhye prazamarati * 90 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIye 3 bhASAzuddhirbhASAkhye 4 ambarazuddhirvastraiSaNAkhye 5 pAtrazuddhiH pAtraiSaNAkhye 6 devendrAdyavagrahazuddhiravagrahAkhye 7 saptame // 116 / / have soLa adhyayana svarUpa bIjA zrutaskaMdhamAM adhyayanonuM svarUpa kahe che gAthArtha- bIjA zrutaskaMdhamAM piMDeSaNA nAmanA pahelA adhyayanamAM vidhithI bhikSA grahaNa karavAnuM kahyuM che. zamyA nAmanA bIjA adhyayanamAM strI-pazu-napuMsakathI rahita vasati grahaNa karavAnuM kahyuM che. iryAzuddhi nAmanA trIjA adhyayanamAM IryAsamitinuM, bhASAzuddhi nAmanA cothA adhyayanamAM bhASAsamitinuM, vaaiSaNAzuddhi nAmanA pAMcamA adhyayanamAM vastrazuddhinuM, pAtrapaNAzuddhi nAmanA chaThThA adhyayanamAM pAtrazuddhinuM, avagrahazuddhi nAmanA sAtamA adhyayanamAM avagrahanI zuddhinuM varNana che. avagraha eTale devendra, cakravartI, rAjA, zayyAtara ane sAdharmika e pAMca pAsethI vihA2 mahinI 2% vI. (116) sthAnaniSadyAdyutsargazabdarUpakriyAparAnyo'nyAH / paJcamahAvratadAya~, vimuktatA sarvasaGgebhyaH // 117 // pUrvoktAryayA dvitIyazrutaskandhasaptAdhyayanAni nijanijanAmAnyuktAni / ata UrdhvaM saptAdhyayanAni saptasaptakanAmAni bhAvanA vimuktizceti navAdhyayanAni dvitIyAryayocyanta iti sambandhaH / sthAnAdiSu kRtadvandvasamAseSu viSaye kriyA sA tathA / kAryeta sarvatra zeSaH / parA kriyA, anyo'nyA kriyA / prAktanapadAt kriyAzabdaH samasto'pyatrApi padadvaye yojyaH / tatra sthAnaM kAyotsargAdInAmAlocanIyamiti prathamasaptake'STame'dhyayane, 8 niSadyA svAdhyAyabhUmiH 9 vyutsarga uccArAdInAM 10 zabdeSu zrUyamANeSu rAgadveSatyAgaH kAryaH 11 rUpeSu dRSTigocarAgateSu rAgadveSatyAgo vidheyaH 12 tathA parA kriyAAtmavyatiriktaH parastasya hastAt pAdadhAvanAdikA 13 tathA anyo'nyakriyAparasparaM pAdadhAvanAdikA 14 tathA paJcamahAvrateSu dADhya-dRDhatA 15 tathA vimuktatA kAryA / kebhyaH ? sarvasaGgebhyaH // 117 // pUrvokta AryAthI bIjA zrutaskaMdhanA (pahelI cUlikAnA) potapotAnA nAmavALA sAta adhyayano kahyA. have pachI (bIjI cUlikAnA) saptasaptaka prazamarati 0 91 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmanA sAta adhyayano (trIjI cUlikAnuM) bhAvanA adhyayana (cothI cUlikAnuM) vimukti adhyayana ema nava adhyayano bIjI AryAthI kahevAmAM Ave che- gAthArtha- (1) sthAnakriyA- kAyotsarga AdinuM sthAna jovAnuM kahyuM che. (2) niSaghAkriyA- svAdhyAyane yogya sthAnanuM varNana che. (3) vyutsargakriyA- mala-mUtra AdinA tyAganuM varNana che. (4) zabdakriyA- saMbhaLAtA zabdomAM rAga-dveSano tyAga karavAnuM kahyuM che. (5) rUpakriyA- jovAmAM AvelA rUpomAM rAga-dveSano tyAga karavAnuM kahyuM che. (6) parakriyApaga dhovA AdinI kriyA bIjAnI pAse nahi karAvavAno upadeza che. (7) anyonyakriyA- ekabIjAnI pAse paga dhovarAvavA AdinI kriyA nahi karAvavAno upadeza che. (trIjI cUlikAmAM) pAMca mahAvratomAM daDhatA karavAno upAya kahyo che. (cothI cUlikAmAM) sarva saMgothI mukta banavAno upadeza che. (117) sAdhvAcAraH khalvayamaSTAdazapadasahasraparipaThitaH / samyaganupAlyamAno, rAgAdIn mUlato hanti // 118 // asyaiva phalamAha-sAdhvAcAraH pUrvoktAdhyayanarUpakathitasvarUpaH / khalunizcayenAyaM pratyakSaH / kathaMbhUtaH ? aSTAdazeti saMkhyA padAnAM-'suptiGantAnAmarthasamAptirUpANAM vA sahasrANi-saMkhyAvizeSAH, tato'STAdaza ca tAni padasahasrANi ca taiH paripaThitaH-adhItaH, pratipAdita ityarthaH / tAni vA paripaThitAni yatra sa tathA / aSTAdazasahasrapramANa ityarthaH / kiM karotItyAhasamyag-avitathaM samanupAlyamAnaH-paThanAdibhirAsevyamAno rAgAdIn mUlataH(jo 700) sarvathA ti-vinAzayatIti | 228 // 1. AcArAMgamAM pAMca cUlikAo che. paNa ghaNA prAcInakALathI pUrvAcAryoe pAMcamI nizItha cUlikAne AcArAMgathI alaga pADI che. temAM prAyazcittano viSaya Ave che. 2. sun eTale zabdanA pratyayo ane tiH eTale dhAtunA pratyayo. prazamarati * 92 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhvAcAranA ja phaLane kahe chegAthArtha- aDhAra hajAra padothI kahelo ane sArI rIte pAlana karAto A sAdhvAcAra nizcayathI rAgAdi doSono jaDamULathI vinAza kare che. TIkArtha- pada=zabdanA ke dhAtunA pratyayo jene lAgelA hoya te pada kahevAya athavA pada arthanI samAptirUpa che. A sAdhvAcAra=pUrve (114 thI 117 sudhInI gAthAomAM) adhyayanarUpe jemanuM svarUpa kahyuM che te. pAlana karAto=bhaNavA AdithI sevana karAto. (118) asyaivAsevyamAnasya phalAntaramAhaAcArAdhyayanoktArthabhAvanAcaraNaguptahRdayasya / na tadasti kAlavivaraM, yatra kvacanAbhibhavanaM syAt // 119 // AcArasya-AcArAGgasyAdhyayanAni-tadantargatA arthaparicchedavizeSAsteSUktaH sa cAsAvarthazca-abhidheyaM tasya bhAvanA-vAsanA tayA caraNaM-cAritraM vratAdi tena guptaM-vyAptaM vAsitamiti yAvat hRdayaM-cittaM yasya sa tathA / tasya kiM bhavatItyAha-na-naiva tatkimapyasti-vidyate kAlavivaram-addhAkSaNa ityarthaH yatra-yasmin kvacana-kasmiMzcit kAlavivare'bhibhavanaM-paribhavo, rAgAdibhiriti zeSa:, di-miita | 216 | pAlana karAtA sAdhvAcAranA ja anya phaLane kahe che- gAthArtha- AcArAMganA adhyayanomAM kahelA arthanI vAsanAthI ane cAritrathI jenuM citta vAsita che, tenA mATe kSaNa jeTalo paNa evo koI kALa nathI ke je kALamAM rAgAdithI teno parAbhava thAya. TIkArtha- arthaparicchevizeSA=arthanA vibhAga vizeSo. (zrutaskaMdhamAM adhyayano hoya. adhyayanomAM judA judA arthane jaNAvanArA judA judA parichedoSavibhAgo hoya.) (119). tathA AcArArthavyagrasya na kadAcidvimatirmuktiparipanthinI sAdhorbhavatItyAha prazamarati * 93 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paizAcikamAkhyAnaM, zrutvA gopAyanaM ca kulavadhvAH / saMyamayogairAtmA, nirantaraM vyApRtaH kAryaH // 120 // kenacidvaNijA mantrabalena pizAco vazIkRtaH / pizAcenoktaMmamAjJAdAnamanavarataM ca kArya, paraM yadaivA''dezaM na lapsye tadaivAhaM bhavantaM vinAzayiSyAmIti / pratipannaM vaNijA / AjJA ca dattA gRhakaraNadhanadhAnyAnayanakanakAdivibhUtisampAdanaviSayA / sampAditA ca pizAcena / punazcAjJA mAgitA / vaNijA cAbhihito-dIrghavaMzamAnIya gRhAGgaNe nikhAya ArohaNamavarohaNaM ca kurvIthAH tAvadyAvadanyasyAjJAdAnasyAvakAzo bhavati iti / na cAsti chidraM kiMcidvaNijo yatrAbhibhavaH syAditi manyamAnena pizAcenoktaM-chalito'haM tvayA, na tu mayA tvamiti / tato mutkalaya mAM, kAryakAle smaraNIya ityabhidhAya svasthAnamagamatpizAca iti / evaM sAdhorapyahorAtrAbhyantarAnuSTheyAsu kriyAsu vartamAnasya nAsti chidraM yatra viSayecchAyAM pravRttiriti / tathA dvitIyaM kulavadhvAkhyAnaM kathyate-yathA kAcit kulavadhUrdezanAntaragatabhartRkA / tayA sakhI bhaNitA-kaMcana yuvAnamAnaya / tayoktam-evaM karomi dhRtyA stheyamityabhidhAya pariNAmasukhadaM sarvaM zobhanamiti cintayantyA zvazurasya niveditaM / tatastena dvitIye'hni nijabhAryayA saha zabdarATIkRtA-yathA tvaM spheTayasi gRhaM / tayoktaM-na zaknomyahaM nirvAhayituM gRhamidaM, mukto'yaM saMprati mayA'dhikAraH / tataH zvazureNa sA vadhUgRhavyApAreSu niyuktA, sarvaM gRhavyApAraM karoti, tata AkulamanAH kaSTena svaptuM labhate, tataH zvazureNa prayuktA tatsakhIbhaNa mama vadhuM yathA AnayAmi yuvAnaM / tathA ca sA proktA satI prAhasvaptumapi me na kAlo'sti, kimanayA duSTajanocitayA kathayeti ? | paizAcikamAkhyAnaM zrutvA kulavadhvA gopAyanaM ca zrutvA ataH saMyamayogairAtmA nirantaraM vyApRtaH kArya ityuktam // 120 // tathA AcArAMgamAM kahelA arthomAM vyagra ( mazagula) bananAra sAdhunI muktinA virodhavALI duSTamati kyAreya thatI nathI tema kahe che gAthArtha- pizAcanI vArtA ane kulavadhUnuM saMrakSaNa sAMbhaLIne sAdhue AtmAne satata saMyamayogomAM gUMthAyelo karavo joIe. prazamarati * 94 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkArtha- pizAcavArtA- koika vaNike maMtrabaLathI pizAcane vaza karyo. pizAce vaNikane kahyuM: mane satata AjJA ApavI. paraMtu jayAre huM AjJAne nahi meLavIza tyAre ja tAro vinAza karI. vaNike te svIkAryuM. vaNike tene ghara karavAnI, dhana-dhAnya lAvavAnI, suvarNAdi vibhUti meLavI ApavAnI AjJA karI. pizAce AjJAnuM pAlana karyuM. pizAce pharI AjJA mAgI. vaNike tene kahyuM: lAMbo vAMsa lAvIne gharanA AMgaNAmAM bhUmi khodIne temAM lAMbA vAMsane sthApita kara. pachI huM jayAM sudhI bIjI AjJA tane na Ape tyAM sudhI tAre vAMsa upara caDa-utara karyA karavuM. vaNikanuM koI chidra maLatuM nathI ke jemAM teno parAbhava karI zakAya. Ama vicAratA teNe vaNikane kahyuM: huM tArAthI chetarAyo chuM, paNa tuM mArAthI chetarAyo nathI. tethI mane chUTo kara. kAma paDe tyAre mane yAda karavo. Ama kahIne pizAca svasthAne gayo. e pramANe rAta-divasanI aMdara karavA yogya kriyAomAM (satata) pravartatA sAdhunuM paNa evuM koI chidra nathI ke jemAM sAdhunI viSayecchAmAM pravRtti thAya. phUlavadhU kathA- jeno pati paradeza gayo che evI koI putravadhU hatI. teNe sakhIne kahyuM: koI yuvAnane laI Ava. sakhIe kahyuM: e pramANe karuM chuM. tAre dhIraja rAkhavI. A pramANe kahIne je pariNAme sukha ApanAruM hoya te badhuM suMdara che ema vicAratI teNIe A vigata tenA sasarAne jaNAvI. tethI sasarAe bIjA divase potAnI patnInI sAthe "tuM mArA gharano vinAza kare che' ema zabdayuddha karyuM. teNIe kahyuM: huM A gharano nirvAha karavA mATe samartha nathI. ethI have gharano kArabhAra A mUkyo. tethI sasarAe gharakAmamAM putravadhUne adhikArI banAvI. putravadhU gharanuM saghaLuM kAma kare che. tethI vyAkuLa manavALI te muzkelIthI sUvAnuM pAme che. (arthAt tene pUratI UMgha levAno paNa samaya maLato nathI.) pachI sasarAe tenI sakhIne preraNA karI kahyuM ke, tuM mArI putravadhUne kahe ke yuvAna lAvuM chuM. sakhIe tene te pramANe kahyuM, eTale putravadhUe kahyuM: mane sUvAno paNa samaya nathI. durjanane ucita A kathAthI zuM ? (120) prazamarati * 95 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ itthaM ca vihitakriyAnuSThAnavyagraH san aihikabhogakAraNeSu bhAvayedanityatAmityAha kSaNavipariNAmadharmA, martyAnAmRddhisamudayAH sarve / sarve ca zokajanakAH, saMyogA viprayogAntAH // 121 // kSaNena-stokakAlenApi / vizabdaH kutsAyAM / vipariNAmaH-kutsitapariNatirdharmaH-svabhAvo yeSAM te tathA, prItA apyaprItA jAyante, stokakAlenAnyasvabhAvA bhavantIti bhAvanA / keSAm ? mAnAM-manuSyANAm / ka evaMvidyA bhavanti ? RddhisamudayA-vibhUtinicayAH sarve-azeSAH / sarve ca zokajanakAH-zokahetavaH / tathA saMyogAH-sambandhAH putrapatnIprabhRtibhirviprayogAntA-virahAntA bhavantIti zeSa iti // 121 // A pramANe vihita karelI kriyAone karavAmAM vyagra thayo chato sAdhu A loka saMbaMdhI bhoganAM sAdhanonI anityatA vicAre. AthI bhanityatAne 53 cha gAthArtha- manuSyonA saghaLA samRddhisamUho (=sarva prakAranI Rddhio) kSaNavAramAM azubha pariNAma pAmavAnA svabhAvavALA che. (priya paNa apriya banI jAya che, arthAtu thoDA ja kALamAM anya svabhAvavALA banI jAya che.) ane anya svabhAvavALA thayelA te zokane utpanna kare che. sarva saMyogo viyoganA maMtavA. cha. (121) yasmAdevaM tasmAnna kiMcidviSayasukhAbhilASeNeti darzayannAhabhogasukhaiH kimanityairbhayabahulaiH kAzitaiH parAyattaiH ? / nityamabhayamAtmasthaM, prazamasukhaM tatra yatitavyam // 122 // bhogasukhaiH-viSayasAtaiH kiM ?, na kiMcit / kIdRzaiH ? pUrvoktanyAyena bhayabahulaiH-bhItipracuraiH, kAkSitaiH bhogasukhaiH-viSayasAtairabhilaSitaiH parAyattaiHstryAdipadArthasArthAdhInaiH, tasmAtteSvabhilASamapahAya nityam-AtyantikamabhayamavidyamAnabhItikamAtmasthaM-svAyattaM / kimevaMvidhamityAha-prazamasukhaM-upazamasAtaM, yattadevaMvidhaM tat tatra yatitavyaM-tasmin yatnaH kArya iti // 122 // prazamarati * 96 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ je kAraNathI A pramANe che (=RddhisamUho azubha pariNAmavALA che) te kAraNathI viSayasukhonI icchAthI zuM ? ema jaNAvatA graMthakAra kahe che gAthArtha- anitya, bhayabahula, kAMkSita ane parAdhIna evA bhogasukhothI zuM? (=bhogasukhothI koI lAbha nathI.) prazamasukha nitya, nirbhaya, Atmastha che. (tethI) prazamasukhamAM yatna karavo joie. TIkArtha- bhayabahula=ghaNA abhayavALA. kAMkSita icchelA. parAdhIna=(zarIra, indriyo, dhana) strI Adi padArtha samUhane AdhIna. (122) tadyanazcendriyajayayatnena bhavatIti darzayatiyAvat svaviSayalipsorakSasamUhasya ceSTyate tuSTau / tAvattasyaiva jaye, varataramazaThaM kRto yatnaH // 123 // akSasamUhasya-indriyagrAmasya svaviSayalipsoH-zabdAdigocarAbhilASiNastuSTautoSe kartavye yAvat ceSTyate-prayAsaH kriyate tAvat tasyaiva jaye-akSasamUhasya nigrahe varataraM-zobhanataraM azaThaM-mAyArahitaM yathA bhavatyevaM kRto-vihito ytnHmAtra rUti / 22rU | prazamasukhamAM yatna indriyajayamAM yatna karavAthI thAya. AthI indriyajayamAM yatna karavAnuM jaNAve che1. Alokabhaya ( pote je gatimAM hoya te gatinA jIvathI bhaya. jema ke manuSyane manuSyathI bhaya.) 2. paralokabhaya (=pote je gatimAM hoya te sivAyanI gatinA jIvathI bhaya. jema ke manuSyane sApathI bhaya.) 3. AdAnabhaya (=mAruM dhana vagere koI laI leze evo bhaya.) 4. akasmAtu bhaya (=dharatIkaMpa, vidyutpAta vagere akasmAtu thavAno bhaya.) 5. AjIvikA bhaya (=have mArI AjIvikA kevI rIte cAlaze ema AjIvikAno bhaya.) 6. apajaza bhaya (huM amuka kArya karIza to lokamAM mane apajaza maLaze ityAdi rIte apajazano bhaya.) 7. mRtyubhaya. Ama bhayanA sAta prakAra che. prazamarati 0 97 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthArtha- potAnA viSayane meLavavAnI icchAvALA indriyasamUhanI tuSTi (=khuza) karavAmAM jeTalo prayatna thAya teTalo ja teno ja jaya ( = nigraha ) 42vAmAM haMlarahita relo prayatna adhi zreSTha che. (123) tathA prazamasukhaM sulabhamityAha yat sarvaviSayakAGkSodbhavaM sukhaM prApyate sarAgeNa / tadanantakoTiguNitaM, mudhaiva labhate vigatarAgaH // 124 // prApyate sarAgeNa / kIdRzaM ? sarvaviSayakA kSodbhavaM-samastazabdAdyabhilASAvAptyupapannaM tadeva sukhamanantAbhiH koTibhiH-saMkhyAvizeSairguNitamabhyastaM mudhaiva mUlyena vinA labhate prApnoti, ko ? vigatarAga iti // 124 // tathA prazamasukha sulabha che ema kahe che- gAthArtha- rAgI jIva vaDe sarvaviSayonI icchAthI (=icchA mujaba prApti thavAthI) je sukha prApta karAya che te ja anaMta kroDothI guNAkAravALuM sukha mUlya vinA ja virAgI jIva pAme che. (124) iSTaviyogapriyasaMprayogakAGkSAsamudbhavaM duHkham / prApnoti yat sarAgo, na saMspRzati tadvigatarAgaH // 125 // tathA -- iSTasya-vallabhavastuno viyogo - viyojanaM apriyasaMprayogaH- aniSTaprAptistayoH kAGkSA-cintA tasyAH sakAzAt samudbhavaH- utpattiryasya tattathA / tadevaMvidhaM kiM ? duHkhaM prApnoti - labhate yat sarAgo na saMspRzati vItarAgastaditi // 125 // tathA gAthArtha- rAgI jIva iSTaviyoga ane aniSTasaMyoganI icchAthI (=ciMtAthI) utpanna thayeluM je duHkha pAme che tene virAgI jIva sparzato nathI. (125) prazamitavedakaSAyasya, hAsyaratyaratizokanibhRtasya / bhayakutsAnirabhibhavasya, yat sukhaM tat kuto'nyeSAm ? // 126 // prazamati 0 98 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tathA- prazamitA vedakaSAyAH pUrvoktasvarUpA yasya jIvasya sa tathA tasya, hAsyAdiSu nibhRtasya-svasthasya, hAsyAdikAraNeSvapi tadakaraNAdityarthaH, bhayakutsAbhyAM-bhItijugupsAbhyAM nirabhibhavasya-anabhibhUtasya yat sukhaM prazAntacetasastat kuto'nyeSAmiti ? // 126 // tathA thArtha- veha-pAyo hen| Aita gayA cha, hAsya-2ti-patizobhA 4 svastha cha (=25oma 594 hAsyAhine 2to nathI), myjugupsAthI je parAbhava pAmyo nathI, te jIvane je sukha hoya te sukha jImone yAMthI Doya ? (126) punarviSayasukhAt prazamasukhasyotkarSa nidarzayannAhasamyagdRSTiAnI, dhyAnatapobalayuto'pyanupazAntaH / taM na labhate guNaM yaM, prazamaguNamupAzrito labhate // 127 // samyagdRSTiJjanIti vyaktaM, dhyAnatapobalayuto'pi san prANI anupazAntastaM na labhate guNaM yaM prazamaguNamupAzrito labhate-prApnotItyataH prazamasukhAyaiva yatitavyamiti // 127 // pharI viSayasukhathI prazamasukhanA utkarSane jaNAvatA graMthakAra kahe che- gAthArtha samyagdaSTi, jJAnI, dhyAna-tapanA baLathI yukta paNa anupazAMta jIva te guNane (=AtmavizuddhirUpa lAbhane) pAmato nathI ke je guNane prazamaguNane Azrita jIva pAme che. (AthI prazamasukha mATe 4 prayatna 42vo 'me.) (127) bhUyo'pyasyaivotkarSamAhanaivAsti rAjarAjasya, tat sukhaM naiva devarAjasya / yat sukhamihaiva sAdhorlokavyApArarahitasya // 128 // spaSTameva, kintu rAjarAjaH-cakrI, devarAjaH-zaka iti // 128 // pharI paNa prazamasukhanA ja utkarSane kahe che prazamarati 0 99 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthArtha- lokavyApArathI (=bhogasukhanAM sAdhano meLavavA mATe khetI Adi pravRttithI athavA gRhasthanI bhautika kAmanA pUrNa thAya e mATe dorA-dhAgA, maMtra-taMtra vagere pravRttithI) rahita sAdhune A lokamAM ja je sukha che te sukha cakravartIne nathI ja ke nathI ja indrane. (cakravartInuM sukha zabda vagere viSayathI thayeluM hoya che. viSayasukhanAM sAdhano anitya che tathA zabda vagere viSayasukhanAM sAdhanothI sukha maLe ja evo niyama nathI. kAraNa ke pUrve kahyuM tema te sAdhano vipariNAma pAmavAnA svabhAvavALA che. indranuM sukha paNa duHkhayukta che. indrane potAnAthI upara rahelA indrane adhika sukha maLyuM che ema jANIne tenA sukhanI IrSyA thAya. tathA IndranuM sukha paNa anitya che athavA tevara/ zabdathI anuttara vimAnavAsI deva laI zakAya. anuttara vimAnavAsI devanuM sukha paNa anitya che. tevA devane pharI manuSyastrInA garbhamAM vAsa vagerenuM duHkha AvavAnuM che. Ama prazamasukhane anubhavatA sAdhune jevuM sukha hoya tevuM sukha saMsAramAM koIne ya na hoya.) (128) idameva punaH spaSTayatisantyajya lokacintAmAtmaparijJAnacintane'bhirataH / jitalobharoSamadanaH, sukhamAste nirja(va )raH sAdhuH // 129 // santyajya-muktvA lokacintAM-svajanAdijanasmRtiM sukhamAste-svasthastiSThati sAdhuriti sambandhaH / kIdRzaH ? AtmaparijJAnacintane'bhirataH-parakAryavimukhaH, tathA jitAH-parAbhUtA roSalobhamadanA yena sa tathA / ata eva nircarAHarogAH, yato roSAdayo jvara iva jvarastadrahitatvAt, yadvA pAThAntare nirgatA jarA-hAniH, sA ca prastAvAt prazamAmRtasya yasyAsau nirjara iti // 129 / / A ja viSayane pharI spaSTa kare che- gAthArtha lokacitAne (=svajanAdi lokanI smRtine athavA svajanaparajananI daridratA, daurbhAgya, putrAprApti, roga, parAdhInatA AdinI ciMtAne) choDIne AtmajJAna ciMtanamAM (saMsAramAM paribhramaNa karatA meM bhogasukhonI lAlasAnA kAraNe anaMta zArIrika - mAnasika duHkho sahana prazamarati - 100 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karyA che. chatAM hajI AtmA bhogasukhothI tRpta thayo nathI. koi paNa rIte manuSyabhava Adi sAmagrI maLI che to have huM saMsAramAM na bhayuM tevo prayatna karavo joie. ityAdi AtmajJAna ciMtanamAM) lIna, lobha, roSa, kAmane jeNe jItI lIdhA che tevo ane ethI ja roSAdirUpa jvarathI rahita sAdhu sukhapUrvaka rahe che. (129) anantaraM 'santyajya lokacintA' mityuktaM, tat kathaM parityaktalokacintasya sAdhorAhArAdibhirnirvAhaH ?, tataH kathaM saddharmacaraNavRttiH syAdityAzaGkayAhayA ceha lokavArttA, zarIravArttA tapasvinAM yA ca / saddharmacaraNavArtAnimittakaM tad dvayamapISTam // 130 // yA kAcit, cakArau parasparaM samuccayArthI, ihalokavArtA-kRSyAdibhirlokanirvAhaH, iha vartanaM vRttiH saiva svArthikANpratyayAdvArttA / tathA yA zva zarIravArtA-vehasaMdhAraLa / mAM ? tapasvinAM-sAdhUnAM, tav yapa saddharmacaraNavArtAnimittakaM - zobhanakSAntyAdidharmavratAdinirvAhahetukaM / samAsastu satI ca te dharmacaraNe ca tayorvArtA 2 tasyA nimittaM tattathA, tdissttmabhimatamiti // 30 // hamaNAM ja 'lokaciMtAne choDIne' ema kahyuM. ethI jeNe lokaciMtAne choDI dIdhI che evA sAdhuno AhAra AdithI nirvAha kevI rIte thAya ? ane tethI saddharma caraNano nirvAha kevI rIte thAya ? evI AzaMkA karIne kahe che-- gAthArtha- sAdhuone saddharma-caraNanA nirvAha mATe lokanirvAha ane zarIranirvAha e baMneya iSTa (=mAnya) che. TIkArtha-- saddharmacaraNa= suMdara kSamAdi daza prakArano dharma ane pAMca mahAvrata vagere. lokanirvAha=khetI Adi dvArA thatI lokanI AjIvikA. zarIranirvAha=zarIrane TakAvavuM. 1. ahIM lobhanA grahaNathI rAganuM grahaNa karyuM che. roSanA grahaNathI dveSanuM grahaNa karyuM che. madananA grahaNathI puruSaveda Adi vedatrikanuM grahaNa karyuM che. prazamarati * 101 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvArtha zarIra kSamAdi daza prakAranA dharmanuM ane pAMca mahAvrata vagere cAritranuM (=mUlaguNa-uttaraguNo rUpa cAritranuM) sAdhana che. dehane TakAvavA mATe AhAra-pANI Adi jarUrI che. AthI kSamAdi daza prakAranA dharmanA ane pAMca mahAvrata Adi cAritranA pAlana mATe AhAra-pANI AdithI zarIranI rakSA iSTa che=zAstra saMmata che. AhAra-pANI Adi lokonI pAsethI meLavavAnA che. Ama za2I22kSA mATe lokanA ghare javuM, AhArAdi zA mATe taiyAra karyuM che, ityAdi pRcchA karavI, tenI AjIvikAnuM sAdhana zuM che te jANavuM. (khetI karatA hoya to emane tyAM amuka prakArano AhAra savAramAM maLe, bapo2no AhAra amuka prakArano maLe, vepAra karatA hoya to emane tyAM savArano amuka prakArano AhAra maLe, baporanA amuka prakArano AhAra maLe, dhaMdhAnA pramANe rasoino samaya paNa judo judo hoya) Arthika sthitino ane mAnasika sthitino khyAla rAkhavo, lokanI raheNI-karaNI kevI che, vastraparidhAna kevuM che ? ityAdi lokaciMtana paNa zAstrasaMmata che. paNa dharmAcaraNamAM jarUra paDe teTalA pUratI ja zarI22kSA ane za2I22kSA pUratI ja lokaciMtA hovI joie. paNa dhaMdho kevI rIte barAbara cAle ? dhana kevI rIte maLe ? sagapaNa kevI rIte thAya ? roga kevI rIte dUra thAya ? zarIra kevI rIte sAruM rahe ? putrAdinI prApti kevI rIte thAya ? ityAdi lokaciMtA iSTa nathI=zAstrasaMmata nathI. (130) apica-lokavArtA'nveSaNAprayojanamidamaparam lokaH khalvAdhAraH, sarveSAM dharmacAriNAM yasmAt / tasmAllokaviruddhaM, dharmaviruddhaM ca saMtyAjyam // 131 // lo: vastu-nanaparvAdhAra-Azrayo, vartata rUtizeSaH, sarveSAM dharmacAriNAM-saMyaminAM yasmAtkAraNAt tasmAtkAraNAt loke-pRthagjanapade viruddhaM-jAtamRtasUtakanirAkRtagRheSu bhikSAgrahaNamasaMgataM tattathA / tathA dhrmviruddhNmadhumAMsAvitpraddaLa / ca: samuye / saMtyAgyuM-parihAryamiti // 232 // vaLI lokanirvAhanI tapAsa karavAnuM A bIjuM kAraNa che-- prazamarati - 102 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthArtha- sarva sAdhuono loka ja AdhAra che. tethI lokaviruddha ane dharmaviruddhano tyAga karavo joIe. TIkArtha- lokaviruddha janma-maraNanA sUtakanA kAraNe lokoe je gharomAM bhikSAno niSedha karyo hoya te gharomAMthI (ke niMdya gharomAMthI) bhikSA levI vagere lokaviruddha che. dharmaviruddha=magha-mAMsa AdinuM sevana karavuM vagere dharmaviruddha che.' (131) atha lokAnuvRttimeva samarthayatedeho nAsAdhanako, lokAdhInAni sAdhanAnyasya / saddharmAnuparodhAt, tasmAlloko'bhigamanIyaH // 132 // dehaH-zarIraM nAsAdhanakaH, kiMtu sasAdhana eva / lokAdhInAni-janAyattAni sAdhanAni-AhAropadhiprabhRtInyasya-dehasya, tat kiM ? dharmAnuparodhinaH(dhataH)saddharmasya-kSamAderavirodhAlloko'bhigamanIyaH, dharmaviruddhatyAgenAnuvartanIya iti // 232 //. have lokanA anusaraNanuM ja samarthana kare che gAthArtha- AhAra-vastrAdi sAdhana vinA zarIra nathI=zarIrano nirvAha na thAya. AhAra-vastrAdi sAdhano lokane AdhIna cheHloko pAsethI bhikSA dvArA meLavavAnA che. tethI sAdhue kSamAdi dharmane bAdha na Ave te rIte lokane anusaravuM joie, arthAt dharmaviruddhano (ane lokaviruddhano) tyAga karavA dvArA lokane anusaravuM joie. (132) lokAnuvartane upAyamAhadoSeNAnupakArI, bhavati paro yena yena vidviSTaH / svayamapi tad doSapadaM, sadA prayatnena parihAryam // 133 // 1. ahIM oghaniryuktinI 444mI gAthA paNa upayogI che. te gAthAno bhAvArtha A pramANe che- "je deza vageremAM je jIvo dIkSA, vasati ane AhAra-pANIne AzrayIne juguNita che, te deza vageremAM te jIvo jinazAsanamAM niSiddha karAyelA che. AthI temano prayatnathI tyAga karavo, arthAt temane dIkSA na ApavI, temanI vasatimAM na rahevuM, temanA gharomAMthI AhAra-pANI na levA." prazamarati * 103 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 doSeNa - dUSaNena karaNabhUtena upakArarahito bhavati paro-loko yena yena, doSeNeti yogaH / kIdRzaH ? vidviSTaH kruddhaH san, para iti sambandhaH / svayaMAtmanaiva tad doSapadaM-dUSaNasthAnaM sadaiva prayatnena parihAryaM-sAdhunA tyAjyamiti // 133 // - lokane anusaravAnA upAyane kahe che- gAthArtha anya mANasa je je doSasevanathI gusse thayo chato apakArI bane te doSasthAnano sAdhue jAte ja prayatnathI sadA tyAga karavo joie. bhAvArtha- amuka vyaktie amuka ayogya kArya karyuM ane enA kAraNe loko enA duzmana thai gayA. e pramANe sAdhue joyuM to sAdhue paNa tevA kAryathI dUra rahevuM joie.1 (133) 'tatparihArya' mityuktaM prAk, tadvipakSabhUtasya vidhivizeSamAhapiNDaiSaNAniruktaH, kalpyAkalpyasya yo vidhi: sUtre | grahaNopabhoganiyatasya, tena naivAmayabhayaM syAt // 134 // piNDasyaiSaNA-gaveSaNAdirUpA sA piNDaiSaNA, tatpratipAdakatvenopacArAt piNDaiSaNAdhyayanamucyate, tatra nirukto - nizcayena bhaNitaH sa tathA, ko ? vidhiriti yogaH / kasya ? kalpyaH - grAhyaH akalpyaH - parihAryaH, samAhArAt tasya, piNDasyeti sAmarthyagamyam / yaH kazcidvidhiH upabhogAnupabhogAtmakaH sUtresiddhAnte, tena vidhinA grahaNopabhogayoH - AdAnasevanayorniyataH parimitavRttiH sa tathA tasya, niyatagrahaNasya niyatopabhogasya ca sataH sAdhorityarthaH / kimityAha-naivAmayabhayaM syAt - na rogabhItirbhavediti // 134 // doSasthAnano tyAga karavo ema kahyuM. have tenAthI vipakSabhUta (= gueAvAna) sAdhunI vizeSa prAranI vidhine he che gAthArtha- siddhAMtamAM (=AcArAMgamAM) piMDaiSaNA nAmanA adhyayanamAM kalpya-akalpyano (=amuka AhAra levA yogya che, amuka AhAra tyAga karavA yogya che ema) nizcitarUpe je vidhi kahyo che te vidhithI grahaNa 1. anyaH kurvan parasya dRSTaH kiJcidapriyakAraNam tadavekSya svayamapi tad doSasthAnaM parihAryam / (bhoTI TIo) prazamati 0 104 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karavAmAM ane upabhoga karavAmAM parimitavRttivALA sAdhune rogano bhaya raheto ja nathI. TIkArtha- parimitavRttivALA- parimita (jarUra pUrato ja) AhAra lenA2 bhane parimita (=432 pUratI 4) bho| 72nA2. (134) anantaroktaM piNDAbhyavahAraM dRSTAntacatuSkeNa spaSTayannAhavraNalepAkSopAGgavadasaGgayogabharamAtrayAtrArtham / pannaga ivAbhyavaharedAhAraM putrapalavacca // 135 // vraNe-gaNDe lepaH sa tathA, akSasya-dhuraH upAGgaM-mrakSaNAdikharaNTanaM tattathA, tato dvandvaH, te iva tadvad, vraNalepavadakSopAGgavaccetyarthaH / abhyavahared AhAramityasyAtrApi yogaH / kimarthamityAha-asaGgAH-sAdhavasteSAM yogAHsaMyamAH teSAM bharaH-saMghAtaH sa eva tanmAtraM tasya yAtrA-nirvAhastadarthaM tattathA, dharmAnuSThAnanirvAhArthamiti niSkarSaH, idaM nimittapadamagretana (graM. 800) dRSTAntadvaye'pi yojyam / tathA pannaga iva-sarpavadabhyavahared-bhuJjItAhAraMpiNDam, yathA hi pannago bhakSyaM tRptyarthaM rasamagRhNan grasate, na carvati, evaM sAdhurapi / tathA putrazabdo'patyaparyAyaH, putrasya palaM-mAsaM tadiva putrikAyA vA, tadvad, bhAvanA pUrvavad, dRSTAntavastu cilAtiputravyApAditaduhitRmAMsaM, yathA hi piturdhAtRRNAM ca bhakSayatAM tanmAMsaM na tatrAsti rasagAr2yA, kiMtu zarIradhAraNArthameva, evaM sAdhunA'pi raseSvagRddhenApyabhyavahAryamannamiti // 135 / / hamaNAM ja kahelA AhArabhojanane cAra daSTAMtothI spaSTa kare che- gAthArtha- sAdhu mAtra sAdhunA saMyamasamUhanA (=dharmAnuSThAnonA) nirvAha mATe ja bhojana kare ane traNalepa, akSopAMga, sarpa ane putramAMsanI jema bho4na 43. savivecana TIkArtha- A gAthAmAM sAdhu bhojana zA mATe kare? bhojana keTaluM ane kevuM kare ? bhojana kevI rIte kare A traNa praznonuM samAdhAna karavAmAM AvyuM che. sAdhu dharmAnuSThAnonA pAlana mATe ja bhojana kare. rasanAne rAjI rAkhavA prazamarati * 105 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke zarIrane alamasta banAvavA bhojana na kare. ethI ja sAdhu traNalepa ane akSopAMga jeTalo ja AhAra kare - (1) sAdhu vraNalepa jeTalo AhAra vApare. zarIramAM paDelA vraNamAM (cAMdAmAM) lepa keTalo lagADavAno hoya ? lepanA thapeDA karavAnA hoya? nA. jeTalA lepathI traNamAMthI rasI nIkaLI jAya ane temAM rUjha AvI jAya teTalo ja lepa joIe. tenAthI adhika lepa nakAmo che. te pramANe sAdhue jeTalA AhArathI saMyamano nirvAha thaI zake teTalo ja AhAra levo joie. vraNalepa daSTAMtanI ghaTanA bIjI rIte paNa thaI zake. judI judI vyaktine judI judI jAtanA vraNa hoya che. koinuM vraNa lIMbaDAnuM kaDavuM tela copaDavAthI ja maTe, koinuM traNa javanA loTanI loparI lagADavAthI ja maTe, koinuM vraNa ghI Adi cikkaNA padArthonA lepathI ja maTe. e pramANe koI sAdhunuM zarIra rukSa AhArathI anukULa rahetuM hoya to koI sAdhunuM zarIra snigdha AhArathI anukULa rahetuM hoya. Ama sAdhue jevA prakAranA AhArathI zarIra anukULa rahetuM hoya tevA prakAranA AhAranI jarUra pUrato upayoga karavo joIe ane pratikULa AhArano tyAga karavo joie. (2) A viSayamAM bIjuM daSTAMta che akSopAMga. jema gADAnA paiDAmAM telanuM uMdhaNa paiDuM barAbara cAle teTaluM ja joIe tema zarIrane AhAra paNa saMyamano nirvAha thAya teTalo ja joie. (3) sAdhu sarSanI jema AhAra vApare. sarpa bhakSyane mukhamAM laIne cAvato nathI, kiMtu sIdhuM gaLAmAM ja utArI de che. e pramANe sAdhue paNa svAdane vadhAravA AhArane jamaNI dADhamAMthI DAbI dADhamAM ane DAbI dADhamAMthI jamaNI dADhamAM pheravIne cAvavo nahi joie. (4) A viSayamAM bIjuM daSTAMta putramAMsanA bhakSaNanuM che. tevA prakAranA vikaTa saMyogamAM mUkAI gayelA pitAne mRtaputranA mAMsano AhAra karavAno prasaMga AvI paDe to putranA mAMsanuM bhakSaNa karatAM tene Tesa Ave ? nahi. A viSe cilatiputre mArelI putrI suSamAnA mAMsanuM bhakSaNa dRSTAMtarUpa che. suSamAnA mAMsanuM bhakSaNa karatAM pitAne ane bhAIone temAM rasAsakti na hatI, kiMtu zarIrane TakAvavA mATe ja mAMsanuM bhakSaNa prazamarati * 106 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karyuM hatuM. te rIte sAdhue paNa AhAra vinA na cAle to ja svAdamAM sAsasti ya[ vinA 4 mo4na 42 me. (135) punarenamevArthaM savizeSamAhaguNavadamUchitamanasA, tadviparItamapi cApraduSTena / dArUpamadhRtinA bhavati, kalpyamAsvAdyamAsvAdyam // 136 // atrAsvAdyazabdadvayaM vidyate, tatraikasyAzanAdi vAcyaM aparasya tu abhyavaharaNakriyA / tatazcaivaM yojyate-bhavati-jAyate, kiM tad ? AsvAdyaMbhoktavyaM, kim ? AsvAdyam-azanAdikaM, atra dvAvapi karmasAdhanAvAsvAdyazabdAvityarthaH / kIdRzam ? guNavat-svAduguNopetaM, tathA kalpyaMkalpanIyaM / kenAta Aha-amUcchitamanasA-amRducittena, sAdhuneti prakramaH / tathA tadviparItamapi ca-anyathAbhUtam-aguNavadapi ca avidyamAnAsvAdaM kalpyaM-zuddhaM idaM cApraduSTena-sAdhunA dveSarahitena / punaH kIdRzena ? dAruNAkASThenopamA-upamAnaM sarvatraikasvabhAvatAtulyatA yasyAH sA tathA, sA dhRtiryasya sa tathA tena, dArukamacetanatvAccandanAdibhiH abhyarcyamAnaM na rAgaM na tu vAsyAdibhistakSyamANaM dveSaM karoti, kiM tarhi ? ekasvarUpameva tiSThati, evaM sAdhurapi zubhAzubhAhAraviSaye rAgadveSaM na yAyAditi // 136 // pharI A ja arthane vizeSathI kahe che- gAthArtha- kAThatulyavRttivALA sAdhue svAdiSTa kathya AhAra Asakti vinA ane svAdarahita kathya AhAra dveSa vinA vAparavo joie. TIkArtha- kASThatulyavRttivALA- kASTha jaDa hovAthI caMdana AdithI tenI pUjA karavAmAM Ave to khuza thatuM nathI ane vAsalA AdithI chedavAmAM Ave to nAkhuza thatuM nathI. baMne sthitimAM eka sarakhuM rahe che. tema sAdhu 59 // zubha-azubha mADAmA 2-dveSane na pAme. (136) tatra bhojanaM kAlAdyapekSamabhyavahriyamANaM nAjIrNAdidoSakaraM syAdityata AhakAlaM kSetraM mAtrAM, svAtmyaM dravyagurulAghavaM svabalam / jJAtvA yo'bhyavahArya, bhuMkte kiM bheSajaistasya ? // 137 // prazamarati * 107 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAlaM-grISmAdikaM durbhikSAdikaM vA, tathA kSetraM-rUkSAdikaM tathA mAtrAMsvakIyamAhAragamana] pramANaM svAtmyaM yad yasya priyaM pathyaM ca, dravyaM mAhiSaM dadhi (kSIraM) guru, gavyAdi dadhikSIraM laghu / iha samAsaH kAryaH syAt / tathA svabalaM-nijasamArthyaM jJAtvA-budhvA yo'bhyavahArya-annAdi bhuGkate kiM meSanaitata ? | zarU7 || temAM kALa Adi pramANe karAtuM bhojana ajIrNa vagere doSane karanAruM na thAya. AthI graMthakAra kahe che gAthArtha- je sAdhu kAla, kSetra, mAtrA, sAmya, dravyaguNa-lAghava ane svabaLane jANIne te pramANe AhAra vApare che tene auSadhothI zuM? arthAt tene auSadhonI jarUra paDatI nathI. savivecana TIkArtha(1) kAla- grISma, varSA, zIta vagere kALa che. temAM grISmaRtumAM khArA, khATA ane tIkhA rasavALA tathA bhAre padArthono tyAga... madhura, tUrA ane kaDavA padArthonuM sevana... varSomAM miSTa ane bhAre padArthono tyAga... khATA, khArA ane halakA padArthonuM UNodarIpUrvaka sevana... zItaRtumAM madhura, snigdha ke khATA-khArA padArtho adhika anukULa rahe che... athavA durmikSa vagere kALa samajavo. (2) kSetra- saurASTra Adi deza che. rUkSatApradhAna dezomAM AhAra adhika levAya che. snigdha (bhejavALA) dezomAM AhAra alpa levAya che. kAzmIra jevA zItapradhAna dezomAM AhAra ghaNo levAya che. (3) mAtrA- mAtrA eTale pramANa. khorAka pacAvavAnI tAkAta keTalI che te jANIne sukhethI pace teTalo AhAra levo joIe. (4) sAmya- sAmya eTale potAnI prakRtine anukULa. AyurvedamAM pathyanuM ghaNuM mahattva che. tema chatAM pathya paNa khorAka potAnI prakRtine anukULa na hoya to te zarIramAM vikRti pedA kare che. dareka vyaktinI prakRti bhinna bhinna hoya che. AthI sAdhue kayAM kayAM dravyo svaprakRtine prazamarati - 108 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukULa che ane kayAM kayAM dravyo pratikULa che te jANIne anukULa dravyonuM ja sevana karavuM joie. (5) dravyagurulAghava-- kayAM dravyo pacavAmAM bhAre che, kayAM dravyo pacavAmAM halakAM che e paNa khAsa jANavAnI jarUra che. jema ke- bheMsanuM dUdha pacavAmAM bhAre che ane gAya vagerenuM dUdha pacavAmAM halakuM che. pacavAmAM bhAre dravyo alpa pramANamAM levAM joie. (6) svabala- zarIra vAtAdi doSothI dUSita che ke aSita che, dUSita che to kayA doSathI dUSita che ityAdino vicAra karI doSo ghaTe athavA vRddhi na pAme tevo AhAra levo joie. (137) evaM piNDazayyAdigrahaNe kathaM niSparigrahatA syAdityAzaGkayAhapiNDaH zayyA vastraiSaNAdi pAtraiSaNAdi yaccAnyat / kalpyAkalpyaM saddharmadeharakSAnimittoktam // 138 // piNDAdi prasiddhaM, piMDaM sejjaM ca vatthaM ca, cautthaM pAyameva ye'ti / yaccAnyat-aupagrahikaM daNDakAdi utsargataH kalpyaM-kalpanIyaM apavAdato gADhAlambanenAkalpyamapi grAhyam / kimarthamityAha - san - zobhano dharmo yasya sa tathA sa cAsau dehazca tasya rakSA tasyA nimittaM kAraNaM tenoktaM- bhaNitaM, na caitatparigrahaH tatrAmUcchitatvAditi // 138 // A pramANe AhAra-zayyA vagere levAmAM niSparigrahapaNuM kevI rIte thAya ? evI AzaMkA karIne kahe che-- gAthArtha- AhAra, zayyA, vastraSaNA vagere, pAtraiSaNA vagere tathA anya je koi vastu viSe amuka kalpya che (=vAparI zakAya che) amuka akalpya che (=na vAparI zakAya tevI che) ema je kahyuM che te zubhadharmavALA zarIranI rakSA mATe kahyuM che. TIkArtha- A viSe dazavaikAlika adhyayana 6 gAthA 48mAM kahyuM che ke"akalpya evA piMDane (=cAra prakAranA AhArane), zayyAne (=vasatine), vastrane ane pAtrane na icche=levAnI icchA na kare, kalpsane grahaNa kare." anya=dAMDo vagere aupagrahika vastu. prazamati * 109 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kadhyAkadhya=sAdhue utsargathI je vastu kathya che te ja levI joie. apavAdathI to purAlaMbanathI akathya paNa lai zakAya. zubha dharmavALA dehanI rakSA mATe je levAmAM Ave te parigraha nathI. kemake temAM mUcha nathI. (138) eSaiva niSparigrahatA spaSTIkriyatekalpyAkalpyavidhijJaH, saMvignasahAyako vinItAtmA / doSamaline'pi loke, praviharati munirnirupalepaH // 139 // kalpyAkalpyaM-zuddhAzuddhaM piNDAdi tasya vidhiH-vidhAnaM taM jAnAti kalpyAkalpyavidhijJaH, tathA saMvignAH-saddharmANaH sahAyA yasya sa tathA / tathA vinItAtmA-svabhAvavinItaH / doSamaline'pi-dUSaNadUSite'pi lokejane praviharati-Aste muniH-sAdhunirupalepo-rAgAdivirahita iti // 139 // A ja niSparigrahatAne graMthakAra spaSTa kare che- gAthArtha- kambAkadhyanA vidhAnanA (=AjJAnA) jANakAra, saMvigno jene sahAyaka che, je svabhAvathI vinIta che, te muni doSothI dUSita paNa lokamAM nirlepa rahe che. TIkArtha- kapyAkadhyanA vidhAnanA jANakAra- zuddha-azuddha AhAra AdinA vidhAnanA jANakAra. (kathya vastunI prApti na thAya ane te vinA cAle tema na hoya to alpadoSavALI akathya vastuthI paNa zarIra-saMyamanI rakSA karavI, kyAre kacca paNa akathya bane ane kyAre akathya paNa kacya bane Ama kaNyAkathyanA vidhAnanA jANakAra.) saMvigno-zubhadharmavALA, arthAt sArA AcAravALA. nirlepa=rAgAdithI rahita. (13) kathaM punardoSavallokAntaHpAtI doSairna lipyata ityAhayadvat paGkAdhAramapi, paGkajaM nopalipyate tena / dharmopakaraNadhRtavapurapi, sAdhuralepakastadvat // 140 // prazamarati * 110 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadvad-yathA paGkAdhAraM kardamamadhyAdutpannamapi paGkajaM padmaM nopalipyate-na spRzyate tena kardamena / dArSyantikamAha - dharmopakaraNena - vastrapAtrAdinA dhRtaM varyasya sa tathA sAdhuralepakaH tadvat-tathA, lobhena na spRzyate zuddhAzayatvAditi // 140 // doSavALA lokamAM rahenAra doSothI kevI rIte na lepAya e viSayane uhe che gAthArtha- jevI rIte kAdavamAM utpanna thayeluM paNa kamaLa kAdavathI lepAtuM nathI. tevI rIte jeNe zarIre dharmopakaraNo dhAraNa karyA che tevo sAdhu nirlepa rahe che, arthAt Azaya zuddha hovAthI lobhathI sparzato nathI. (140) tathA aparo'pi dRSTAntaH yadvatturagaH satsvapyAbharaNavibhUSaNeSvanabhiSaktaH / tadvadupagrahavAnapi na saGgamupayAti nirgranthaH // 141 // , yadvat-yathA turago-ghoTakaH satsvapi - vidyamAneSvapyAbharaNavibhUSaNeSu-vAlavyajanAdiSvazvamaNDaneSu anabhiSaktaH - amUcchitaH, tadvaditi dRSTAntaH, upagrahavAnapi - dharmopakaraNayukto'pi na saGgamupayAti na snehamupagacchati nirgrantho vakSyamANaparigraharahita iti // 141 // tathA A viSayamAM bIjuM paNa dRSTAMta che-- gAthArtha- jevI rIte AbhUSaNono zaNagAra hovA chatAM azva anAsakta rahe che, tevI rIte dharmopakaraNothI yukta paNa nigraMtha rAgane pAmato nathI. TIkArtha AbhUSaNono zaNagAra=camarI gAyanA vALamAMthI banAvela cAmara vagere azvano zaNagAra. nigraMtha=have pachInI gAthAmAM kahevAze te gAMThathI=parigrahathI rahita. (141) kaH punarayaM grantha ityAha granthaH karmASTavidhaM mithyAtvAviratiduSTayogAzca / tajjayahetorazaThaM, saMyatate yaH sa nirgranthaH // 142 // prazamarati - 111 ? - Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grathyate - veSTyate yena sa granthaH so'STavidhaM karma mithyAtvAviratiyogAzca pUrvoktAH, tajjayahetoH-karmAdinirAkaraNanimittamazaThaM-mAyArahitaM yathA bhavati (tathA) saMyatate - samyagudyacchati yaH sa nirgrantho bhavatIti // 142 // A gAMTha kai che te kahe che-- gAthArtha-- ATha prakAranA karmo, mithyAtva, avirati ane azubhayogo e graMtha=gAMTha che. karma Adine jItavA mATe je niSkapaTapaNe samyag udyama kare che te nigraMtha che. (jenAthI koi vastu baMdhAya tene gAMTha kahevAmAM Ave che. prastutamAM AtmA AThakarma AdithI saMsAramAM baMdhAya che. mATe dharma Adi gAMDa che.) (142) saMprati kalpyamakalpyaM vA kiM tat sAdhUnAmityAvedayannAhayad jJAnazIlatapasAmupagrahaM nigrahaM ca doSANAm / kalpayati nizcaye tat, kalpyamakalpyamavazeSam // 143 // yadvastu jJAnAdInAM trayANAM prasiddhasvarUpANAmupagraham-upaSTambhaM tathA nigrahaM ca-nivAraNaM doSANAM kSudAdInAM rAgAdInAM vA kalpayati-karoti tadvastu, kva ? nizcaye-nizcayanaye vicArya etat kalpyaM - kalpanIyaM / yaditthaMbhUtaM vastu na bhavati tadakalpyamavazeSam-anyaditi // 143 // have sAdhuone zuM kalpya che ane zuM akalpya che tene jaNAvatA graMthakAra uhe che gAthArtha- je vastu jJAna-cAritra-tapanI vRddhi kare ane doSono nigraha are te vastu nizcayanayathI usthya che. jADInuM (jaghu) sahasthya che. TIkArtha doSono nigraha kare- kSudhA Adi ke rAga Adi doSonuM nivArA re. (143) viparyayamAha yatpunarupaghAtakaraM, samyakRtvajJAnazIlayogAnAm / tatkalpyamapyakalpyaM, pravacanakutsAkaraM yacca // 144 // prazamarati * 112 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadityAryArdhaM kaNThyam / tat kalpyamapi zuddhamapi piNDAdyakalpyaM yacca vastu pravacanakutsAkaraM- zAsananindAvidhAyakaM tadapyakalpanIyamiti // 144 // uktathI UlaTuM kahe che- gAthArtha- je samyaktva, jJAna, cAritra ane zubhayogono upaghAta (vinAza) kare ane je pravacananI hIlanA kare te kalpya=zuddha hoya to pae sasthya che. (144) kiMcit zuddhaM kalpyaM, syAt syAdakalpyamapi kalpyam / piNDaH zayyA vastraM, pAtraM vA bheSajAdyaM vA // 145 // kiMcidvastu zuddhaM - kalpyamakalpyaM syAd, atisnigdhAdi, vikArahetutvAdanarthApatteH parihAryaM / tathA akalpyamapi kalpyaM syAd, vAtavikAriNAmiti / kiM tadevaM syAdityAha - piNDa ityAdi, spaSTaM // 145 // gAthArtha - (sAthI 4) AhAra, vasati, vastra, pAtra he auSadha vagere je kaMi zuddha hovAthI kalpya hovA chatAM (saMyamano ghAta karanAra hoya to) akalpya bane ane akalpya paNa (saMyamanI rakSA-vRddhimAM sahAyaka hoya to) asthya jane. TIkArtha- atisnigdha AhAra nirdoSa hoya to paNa vikArano hetu hovAthI anarthanI prApti thavAnA kAraNe tyAga karavA yogya che. te ja atisnigdha AhAra jemane vAyuno vikAra thayo che temane kalpya che. (145) kadA kalpyaM kadA vA akalpyamiti vibhajate dezaM kAlaM puruSamavasthAmupayogazuddhipariNAmAn / prasamIkSya bhavati kalpyaM, naikAntAt kalpate kalpyam // 146 // - dezaM grAmAdikaM tathA kAlaM durbhikSAdikaM puruSaM pravrajitarAjaputrAdi avasthAM sahiSNutvaprabhRtikAM prasamIkSyeti yogaH, tathopayogazca-guNaH, pAThAntare tu upaghAtazca-saktukAdiSu jIvasaMsaktidoSaH, zuddhiH - cittanairmalyaM pariNAmazcabhAvasyAnyathAbhavanaM te tathA tAn, kvApi samAhAro dRzyate tatastat, prsmiikssyprazamarati 0 113 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryAlocya bhavati-jAyate kalpyaM-grAhyaM, bhavati kalpyaM zuddha piNDAdi / na-naivaikAntAt-nizcayena kalpate-grAhyaM bhavati kalpyaM-zuddhaM piNDAdi, dezAdyapekSya akalpyamapi kalpyaM bhavatIti bhAvaneti // 146 // AhAra vagere kyAre kacya bane ane kyAre akathya bane ema vibhAga kare che gAthArtha- AhAra vagere deza, kALa, puruSa, avasthA, upayoga, zuddhi ane pariNAmano vicAra karIne kacca=grAhya bane che. zuddha AhAra vagere ekAMte grahaNa karavA yogya na bane. TIkArtha- deza=gAma vagere. (athavA dezamAM jarUrI vastu sulabha che ke durlabha ?). kALa dukALa vagere. puruSa dIkSita rAjaputra vagere. avasthA=sahiSNutA (mAMdagI) vagere. upayoga=viziSTa lAbha vagere. zuddhikacittanI nirmaLatA. pariNAma=vastumAM parivartana thavuM. deza AdinI apekSAe akathya paNa kayya bane ane kampsa paNa akathya bane evo bhAva che. (16) evamanaikAntikaM kalpyAkalpyavidhi nirUpya yogatrayaniyamanAyAhataccintyaM tadbhASyaM, tatkAryaM bhavati sarvathA yatinA / nAtmaparobhayabAdhakamiha yat paratazca sarvAddham // 147 // tat cintyaM-cittena cintanIyaM tad bhASyaM-vacanena bhaNanIyaM tat kAryazarIreNa vidheyaM bhavati-jAyate sarvathA-sarvaiH prakAraiH, kena ? yatinA-sAdhunA, na-naiva AtmA ca parazcobhayaM ca, teSAM bAdhakaM-duHkhakArakamiha-iha loke yat paratazca-paraloke sarvAddhaM-sakalakAlamiti // 147 // prazamarati * 114 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A pramANe kalpya-akalpyanuM vidhAna ekAMtika nathI ema nirUpaNa karIne have traNa yogonA niyamana mATe kahe che- gAthArtha- sAdhue badhI rIte manathI te vicAravuM joie, vacanathI te bolavuM joie ane kAyAthI te ka2vuM joie ke je A lokamAM ane paralokamAM khema sarvaprANe sva-52 ubhayane Adha= chu : jA24 na bane. (147) ita indriyaniyantraNamAcaSTe sarvArtheSvindriyasaMgateSu vairAgyamArgavighneSu / parisaMkhyAnaM kAryaM, 'kAryaM paramicchunA niyatam // 148 // sarvArtheSu-zabdAdiSu, kIdRzeSu ? indriyaiH saGgatAH-indriyANAM gocaratAM gatAsteSu, tathA vairAgyamArgavighneSu samyagjJAnakiyAntarAyeSu, kimityAhaparisaMkhyAnaM-tattvAvalocanaM kAryaM yata ete zabdAdaya itvarA AyatAvahitA iti jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaM vidheyaM / kasmAt punaH parisaMkhyAyante gocaramAgatAH zabdAdaya iti ? kAryaM - prayojanaM paraM prakarSavad mokSapadaprAptilakSaNamicchatA - abhilaSatA niyataM zAzvatam // 148 // // ityAcArAdhikAraH // ahIMthI indriyanA niyaMtraNane kahe che-- gAthArtha-- zAzvata mokSapadanI prApti rUpa zreSTha kArya (=phaLa)nAM abhilASIe vairAgyamArgamAM aMtarAya karanArA ane indriyonI sAthe saMbaMdhavALA thayelA sarva viSayomAM tAttvika vicAraNA karavI. TIkArtha vairAgyamArgamAM vighnarUpa=samyag jJAna ane samyak kriyAmAM aMtarAya karanArA. 1. kAryaM sakalakarmakSayalakSaNo mokSaH / prakRSTaM paraM dharmArthakAmamokSANAM mokSAkhyameva kAryaM paraM kAryam / kAmasya duHkhAtmakatvAt duHkhahetutvAt tatsAdhanavyabhicArAt / arthasyArjanarakSaNakSayasaMgahiMsAdidoSadarzanAt anarthAnubandhitvAcca nRsuraizvaryANAM kSayAtiklezayuktatvAt / abhyudayalakSaNasya dharmasyArthakAmaphalatvAt duSTatA / sarvatra cAtyantikaintikasukhasvabhAvAt paraM kAryaM mokSastamicchatA / (bRhatTIa ) prazamarati - 115 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAttvika vicAraNA karavI=A zabdAdi viSayo thoDo samaya rahenArA che ane bhaviSyamAM ahita karanArA che ema jJaparijJAthI jANIne (pratyAdhyAna parizAthI) viSayono tyA 42vo. (148) A pramANe AcAra adhikAra pUrNa thayo. (6) bhAvanA madhibAra taccecchatA bhAvanA bhAvyA ityAhabhAvayitavyamanityatvamazaraNatvaM tathaikatA'nyatve / azucitvaM saMsAraH, karmAsravasaMvaravidhizca // 149 // bhAvayitavyaM-cintanIyaM / kiM tat ? anityatvaM 1 tathA azaraNatvaMjanmAdyabhibhUtasya nAsti trANaM 2 'tathaikatA'nyatve' tatraikatvam-eka evAhamityAdi 3 anyatvam-anya evAhaM svajanebhyaH 4 azucitvaM zukrazoNitAdInAmAdi(dyuttara)kAraNAnAmazucirUpatvAt 5 saMsAra iti bhavabhAvanA 'mAtA bhUtvA' ityAdikA 6 karmAsravazca saMvarazca tayovidhiH, tatra karmAsravavidhinA AsravadvArANi vivRtAni karmAsravantIti bhAvayet 7 saMvaravidhezcAsravadvArANAM sthaganamiti 8 // 149 // nirjaraNalokavistaradharmasvAkhyAtatattvacintAzca / bodhiH sudurlabhatvaM, ca bhAvanA dvAdaza vizuddhAH // 150 // suSThvAkhyAtaH svAkhyAto dharmazcAsau svAkhyAtazca, nirjaraNaM lokavistarazca dharmasvAkhyAtazca teSAM tattvacintAzca, tatra nirjaraNaM tapasA karmakSapaNaM 9 lokavistaro-lokAyAmAdiH 10 dharmasvAkhyAtazca-zobhano'yaM dharmo bhavyahitAya jinaiH kathitaH, eSAM tattvacintanAni 11 bodheH sudurlabhatvaM ceti 12 bhAvanA dvAdaza vizuddhA iti spaSTam // 150 // viSayono tyAga karavAnA abhilASIe bhAvanAo bhAvavI joie. AthI graMthakAra kahe che thArtha- manityatva, ash25||tv, satya, anyatva, zuyitva, saMsAra, karmIgnava, saMvara, nirjarA, lokavistAra, dharmasyAkhyAta ane bodhidurlabhatA A bAra vizuddha bhAvanAonuM ciMtana karavuM joie. prazamarati 0 116 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkArtha- (1) anityata=bhautika sarvapadArthonI anityatA vicAravI. (2) azaraNatva=janma AdithI parAbhava pAmelA jIvanuM koi rakSaNa karanAra nathI ema vicAravuM. (3) ekatva=huM ekalo ja chuM ityAdi ciMtavavuM. (4) anyatva svajanothI huM judo ja chuM ema ciMtana karavuM. (5) azucitva zarIranA mULa kAraNa zukra-lohI vagere azucirUpa che ityAdi vicAravuM. (6) saMsAra=mAtA thaIne patnI thAya che ityAdi vicAravuM. (7) karmAsavaHkhullAM Asrava dvArA karmone AtmAmAM praveza karAve che ema ciMtana karavuM. (8) saMvara=Agnavone baMdha karavAthI karmo AtmAmAM AvatA aTake che ema vicAravuM. (9) nirjarA-tapathI karmono kSaya thAya ema vicAravuM. (10) lokavistAra=lokanI laMbAI vagere ciMtavavuM. (11) dharmasvAkhyAta=jinoe bhavyonA hita mATe A suMdara dharma kahyo che ema vicAravuM. (12) bodhinI sudurlabhatA=bodhi (=samyagadarzana) atizaya durlabha che ema vicAravuM. (149-150) tatrAnityatvamAhaiSTajanasaMprayogarddhiviSayasukhasaMpadastathA''rogyam / dehazca yauvanaM jIvitaM ca sarvANyanityAni // 151 // iSTajanasaMprayogazca Rddhisampacca viSayasukhasampacca, sampacchabdaH pratyekaM sambadhyate, tA anityAH, tathA ArogyAdIni sarvANyanityAnIti // 151 // temAM anityatvabhAvanAne kahe che prazamarati * 117 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthArtha- priyajanono saMyoga, RddhinI prApti, viSayasukhanI prApti, mArogya, zarIra, yauvana, vana mA madhu manitya che. (151) azaraNabhAvanAmAhajanmajarAmaraNabhayairabhidrute vyAdhivedanAgraste / jinavaravacanAdanyatra, nAsti zaraNaM kvacilloke // 152 // loke kvacinnAsti zaraNamiti yogaH / kIdRze ? abhidrute-abhibhUte / kaiH ? janmajarAmaraNebhyo bhayAni taiH, tathA vyAdhivedanAgraste / tataH kiM ? nAsti-na vidyate / kiM tat ? zaraNaM-trANaM / kva ? anyatra / kasmAt ? jinavaravacanAt-sarvajJAgamAditi // 152 // azaraNabhAvanAne kahe che gAthArtha- janma-jarA-maraNanA bhayathI herAna thai gayelA ane vyAdhinI vedanAthI gherAyelA jIvane A lokamAM jinezvaranAM vacana ( jinAgama) sivAya yAya 1291 nathI. (152) ekatvabhAvanAmAhaekasya janmamaraNe, gatayazca zubhAzubhA bhavAvarte / tasmAdAkAlikahita-mekenaivAtmanaH kAryam // 153 // ekasya jIvasya janmamaraNe bhavata iti zeSaH / tathA gatayazca zubhAzubhAH, tatra devamanuSyagatI zubhe narakatiryaggatI azubhe bhavataH / kva ? bhavAvartesaMsAre punaHpunardhamaNe / tasmAdAkAlikaM-sadAbhAvi hitaM-pathyamekenaiva jIvenAtmanaH-svasya kArya-karaNIyaM, tacca hitaM saMyamAnuSThAnamityartha iti / / 153 // ekatvabhAvanAne kahe che gAthArtha- bhavabhramaNamAM jIva ekalo ja janme che, ekalo ja mare che, zubha ke azubha gati ekalAnI ja thAya che. tethI ekalAe ja potAnuM sadA mATenuM hita karI levuM joie. TIkArtha- zubha gatiHdevagati ane manuSyagati. prazamarati * 118 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azubhagati=narakagati ane tiryaMcagati. hitasaMyamarnu mAya29. (153) anyatvabhAvanAmAhaanyo'haM svajanAtparijanAcca vibhavAccharIrakAcceti / yasya niyatA matiriyaM, na bAdhate taM hi zokakaliH // 154 // na bAdhate-na pIDayati / kaH ? zokakaliH-kalikAlasvarUpaM, kaM? taM jIvam / hizabda: sphuTArtho, yasya niyatA-nizcitA, kA'sau ? matiH-buddhiriyameveti anyatollekhena, anyo'haM (graM0 900) svajanAt-pitrAdeH parijanAddAsAdevibhavAt-kanakAdeH zarIrAd-dehAt, etebhyo bhinno'hamiti // 154 / / anyatva bhAvanAne kahe che thArtha- sva4na (=pitA po3)thI, pari4na (=sa. ge3)thI, vaibhava (suvarNa vagere)thI ane zarIrathI huM bhinna chuM evI jenI mati nizcita che tene zokathI bharelo kalikAla parezAna karato nathI. (154) azucitvamAhaazucikaraNasAmarthyAdAdyuttarakAraNAzucitvAcca / dehasyAzucibhAvaH, sthAne sthAne bhavati cintyaH // 155 // bhavati-jAyate cintyaH-cintanIyaH / kaH ? azucibhAvaH-jugupsanIyatvaM / kva ? sthAne sthAne-ziraHkapAlAdiSu / kasya ? dehasya-tanoH / kasmAt ? azucikaraNasAmarthyAt, zucino'pi dravyasya karpUrAderazucikaraNasAmarthyamastyeva / tathA AdhuttarakAraNAzucitvAcca, kAraNazabdasya pratyekaM yojanAd AdikAraNottarakAraNayorazucitvAt, tatrAdikAraNaM zukrazoNitAdi uttarakAraNaM tu jananyA'bhyavahRtasyAhArasya rasaharaNyopanItasya rasasyAsvAdanamatyantAzuciriti / / 155 / / azucibhAvanAne kahe che- gAthArtha- dehamAM azuci karavAnuM sAmarthya hovAthI tathA zarIranuM Adi kAraNa ane uttara kAraNa apavitra hovAthI sthAne sthAne zarIranI apavitratA vicAravA yogya che. - prazabhati. 118 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkArtha- azuci karavAnuM sAmarthya hovAthI=kapUra vagere pavitra paNa vastune apavitra karavAnuM sAmarthya hovAthI. mAhi ||25=shu-moddii vagere. uttara kAraNa=(zarIra banI gayA pachI garbhamAM) mAtAe khAdhelA AhAranA rasanuM rasaharaNI nADI dvArA bhakSaNa karavAnuM hoya che. A rasa atyaMta apavitra hoya che. sthAne sthAnebhastanI bhoparI vagaire 626 sthAnamai. (155) saMsArabhAvanAmadhikRtyAhamAtA bhUtvA duhitA, bhaginI bhAryA ca bhavati saMsAre / vrajati sutaH pitRtAM bhrAtRtAM punaH zatrutAM caiva // 156 // mAtA bhUtvA duhitA-putrikA bhavati / tathA bhaginI ca-sahodarI bhAryA bhavati / kva ? saMsAre / tathA vrajati-yAti / sutaH-putraH / kAM ? pitRtAMjanakatvaM bhrAtRtAM bandhutvaM / punaH zatrutAM-vairitvaM caiveti // 156 // saMsArabhAvanAne AzrayIne kahe che- gAthArtha- saMsAramAM eka ja jIva eka bhavamAM mAtA thaIne bIjA bhavamAM putrI thAya che, pharI bahena thAya che, punaH patnI thAya che. eka ja jIva eka bhavamAM putra thaine bIjA bhavamAM pitA thAya che, punaH baMdhu thAya cha, 32rI zatru thAya che. (m| cha saMsAra- 2 TaTarnu n|28.) (156) AsravabhAvanAmurarIkRtyAhamithyAdRSTiravirataH, pramAdavAn yaH kaSAyadaNDaruciH / tasya tathA''stravakarmaNi, yateta tannigrahe tasmAt // 157 // mithyAdarzanAdayaH paJcApi pUrvoktAH / yacchabdaH paJcasvapi yojyaH / tato mithyAdRSTiryo jIvaH tathA avirataH pramAdavAn / rucizabdo'pi pratyekaM yojyaH / tataH kaSAyarucirdaNDaruciH / tasya jIvasya AsravakarmaNi-karmAsrave sati, tathA-tena prakAreNa tannigrahe-Asravanigrahe yateta-yatnaM kurvIta, yatiriti zeSaH / prazamarati * 120 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yattadonityAbhisambandhAt yathA''sravavizeSA na bhavantItyarthaH / kasmAt ? tasmAdbhAvanAbalAditi // 157 // AgnavabhAvanAne svIkArIne kahe che gAthArtha je jIva mithyAdaSTi, avirati, pramAdI, kaSAyaruci ane daMDaruci che tene te rIte ( mithyAtva vagere nimitte) ka AtmAmAM AvatA hovAthI bhAvanAnA balathI AmravanA nigrahamAM (AvatAM karmone rokavAmAM) prayatna kare. bhAvArtha- mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya ane daMDa' Agnava che karmone AtmAmAM praveza karavAnAM dvAro che. AthI AjhUvo dUra thAya e mATe prayatna karavo joie. Agnavone dUra karavA sarvaprathama mithyAtvano tyAga karI samyag darzana pAmavuM joie. pachI aviratino tyAga karIne virati svIkAravI joie. pachI pramAdano tyAga karIne apramatta banavuM joIe. mithyAtva ane aviratino tyAga karIne apramatta banelo AtmA kaSAyothI ane daMDathI mukta bane che. A rIte AsravothI mukta banelo AtmA alpa samayamAM pUrvabaddha karmonI nirjarA karIne muktipadane pAme che. (157) saMvarabhAvanAmAhayA puNyapApayoragrahaNe vAkkAyamAnasI vRttiH / susamAhito hitaH saMvaro varadadezitazcintyaH // 158 // yattadonityAbhisabandhAt saMvaraH-AsravanirodhalakSaNazcintyaH-cintanIyo matiA yA mi (?)tyAdi-yA vRtti-vyapara, pADAntare musi:-panuM ! jhIdazI ? vAyamAnasI, taddhAvA, jhA? (kava?) praha-anupAvIne kayoH ? puNyaM karma-sAtAdidvicatvAriMzadbhedaM pApaM karma-jJAnAvaraNIyAdi dvyazItibhedaM, ubhayamapi vakSyamANaM, tato dvandvaH, tayoragrahaNaM ca saMvRtAsravadvArasya bhavati, tato na puNyamAdatte, na pApamiti / kIdRzaH saMvaraH ? 1. mana-vacana-kAyAnI azubha pravRttithI AtmA daMDAya che-pApabaMdha kare che. mATe mana-vacana-kAyAnI azubha pravRtti daMDa che. prazamarati * 121 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ susamAhitaH-suSThavAtmanyAropitaH / tathA hita AyatyAM / tathA varadAHtIrthakarAstairdezitaH-kathita iti samAsaH // 158 // saMvarabhAvanAne kahe che gAthArtha- puNyakarma-pApakarmane grahaNa na karavAmAM mana-vacana-kAyAnI je pravRtti tene tIrthakaroe saMvara kahyo che. AtmAmAM sArI rIte sthApelo saMvara bhaviSyamAM hitakArI bane che. AvA saMvaranuM ciMtana karavuM joie. TIkArtha- saMvara eTale Amravano nirodha. puNyakarmanA sAtavedanIya vagere 42 bhedo che. pApa karmanA jJAnAvaraNIya vagere 82 bhedo che. A baMnenA bhedo AgaLa kaheze. jeNe AsravArone baMdha karI dIdhA che (=saMvara yo cha) te puSya-pApane Da! 42to nathI. (158) nirjarAbhAvanAmAhayadvadvizoSaNAdupacito'pi yatnena jIryate doSaH / tadvat karmopacitaM, nirjarayati saMvRtastapasA // 159 // yadvad yathA zoSaNAt-laGghanAdikAd yatnena-mahAdareNa upacito'pi-puSTo'pi jvarAdidoSo jIryate-hAni yAti, dRSTAntaH / dArTAntikamAha-tadvat-tathA karmajJAnAvaraNAdikamupacitaM-baddhAdi nirjarayati-kSapayati saMvRto-niruddhAsravadvAro jIvaH / kena ? tapasA-anazanAdineti // 159 // nirjarA bhAvanAne kahe che gAthArtha jevI rIte yatnapUrvaka laMghana karavAthI puSTa paNa javara vagere doSa nAza pAme che tevI rIte saMvarayukta jIva ekaThA karelA baddha vagere prakAranA jJAnAvaraNIya vagere karmano tapathI kSaya kare che. (159) lokabhAvanAmAhalokasyAdhastiryag, vicintayedUrdhvamapi ca bAhalyam / sarvatra janmamaraNe, rUpidravyopayogAMzca // 160 // lokasya-jIvAjIvAdhArakSetrasyAdhastiryagUrdhvamapi ca bAhalyaM-vistaraM vicintayet / tatrAdhaH saptarajjupramANo lokaH, tiryag rajjupramANaH, UrdhvaM prazamarati * 122 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ brahmaloke paJcarajjupramANaH paryante rajjupramANaH cazabdAdUrdhvAdhazcaturdazarajjupramANaH / sarvatra janmamaraNe samanubhUte, nAstyeko'pyAkAzapradezo yatra na jAtaM na mRtaM vA mayeti / rUpidravyopayogAMzca rUpANi ca tAni dravyANi ca - paramANuprabhRtInyanantAnantaskandhaparyavasAnAni teSAmupayogAH - paribhogAH ( NAmAH) manovAkkAyAdibhiH kRtAstAMzca / na ca taistRpta iti cintayediti // 160 / / loka bhAvanAne kahe che- , gAthArtha- lokanA nIcenA, madhyanA ane uparanA vistArane vicAre. sarvatra janma-maraNane vicAre. sarvatra rUpI dravyonA upayogane vicAre. TIkArtha lokajIva-ajIvanuM AdhAra kSetra. loka nIcenA bhAgamAM sAta rajju pahoLo che, madhyabhAgamAM eka rajju pahoLo che. upara brahmalokamAM pAMca rajju pahoLo che. aMte eka rajju pahoLo che. uparathI nIce sudhInI laMbAi cauda rajju jeTalI che. sarvatra janma-maraNane vicAre-cauda rAjalokamAM badhA sthaLe meM janma-ma2Na anubhavI lIdhA che. cauda rAjalokamAM eka paNa AkAza pradeza evo nathI ke jyAM huM (anaMtavAra) janmyo na houM ane maryo na houM ema vicAre. rUpI dravyonA upayogane vicAre=52mANuthI prAraMbhIne anaMtAnaMta skaMdha sudhInA badhA rUpI dravyono meM upayoga=paribhoga karI lIdho che chatAM huM tenAthI tRpta thayo nathI ema vicAre. (160) svAkhyAtadharmabhAvanAmAha ' dharmo'yaM svAkhyAto, jagaddhitArthaM jinairjitArigaNaiH / ye'tra ratAste saMsArasAgaraM lIlayottIrNAH // 161 // rUti vyattam // 6 // svAkhyAtadharma bhAvanAne kahe che- gAthArtha jemaNe zatrugaNane jItI lIdho che evA jinoe jagatanA hita mATe A dharma sArI rIte kahyo che. je jIvo A dharmamAM lIna bane che te jIvo saMsArasAgarane ramatathI pAra karI jAya che. (161) prazamarati - 123 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ durlabhabodhikabhAvanAmAhamAnuSyakarmabhUmyAryadezakulakalpatA''yurupalabdhau / zraddhAkathakazravaNeSu, satsvapi sudurlabhA bodhiH // 162 // mAnuSyaM-naratvaM karmabhUmiH-bharatAdi paJcadazadhA Aryadezo-magadhAdiH kulaMugrAdi kalpatA-nIrogatA AyuH-dIrghAyuSkaM teSAM SaNNAM kRtadvandvAnAmupalabdhiHprAptistatra, tathA zraddhA ca-dharmajijJAsA kathakazca-AcAryAdiH zravaNaM caAkarNanaM, tAni, teSvapyeteSu navasvapyuttarottaraduSprApeSu durlabhA bodhiH-duSprApaH samyaktvalAbha iti // 162 // durlabhabodhi bhAvanAne kahe che thArtha- manuSyamaya, bhabhUmi, mAheza, mAryamuNa, mArogya, dIrdhAyunI prApti thavA chatAM tathA zraddhA, dharmopadezaka ane dharmazravaNa prApta thavA chatAM bodhi atizaya durlabha che. TIkArtha- karmabhUmi=bharata vagere paMdara prakAre che. mAryaza=25 12 123. =3U11 vagere. zraddhA dhAzAsA. dharmopazamAyArtha paNe3. manuSyabhava vagere che ane zraddhA vagere traNa ema navanI prApti thaI yA pachI 55 lopi matizaya hursama che. (162) atha sa rAgAdivijayo dazavidhadharmAsevanadvAreNa sAdhya iti bibhaNiSustamanvayavyatirekAbhyAmAha tAM durlabhAM bhavazatairlabdhvA'pyatirdulabhA punarviratiH / mohAd rAgAt kApathavilokanAd gauravavazAcca // 163 // tAM-bodhi durlabhAM bhavazatairlabdhvA'pyatidurlabhA punarviratiH-dezaviratiH sarvaviratizca atha kuto duSprApA viratirityAha-mohAd-ajJAnAt, tathA rAgAtpanyAdisneharAgAt, kApathavilokanAt-kutsitamArgacittavibhramAt, gauravavazAccaRddhirasasAtAyattatAyAzceti // 163 // prazamarati * 124 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAgAdi upara vijaya daza prakAranA dharmanA AsevanathI sAdhI zakAya che. ema kahevAnI icchAvALA graMthakAra have 'anvaya-vyatirekathI rAgAdi vijayane kahe che gAthArtha- durlabha paNa bodhi seMkaDo bhavo pachI maLI javA chatAM virati atyaMta durlabha che. AmAM cAra kAraNo che- (1) moha, (2) rAga, (3) kumArganuM vilokana ane (4) gau2va. TIkArtha- moha=ajJAnatA. (A kAma karyA pachI, te kAma karyA pachI dIkSA laiza ema vicAre athavA sarvatyAga karavA huM samartha nathI, dezavirati svIkArIza, ema vicAre. A ajJAnatA nathI to bIjuM zuM che ? nahi to jyAM kAcI sekaMDa sudhI paNa jIvanano bharoso na hoya tyAM AvA vicAro kema Ave ? te jIva ema vicArato nathI ke A jIvana kSaNabhaMgura che. tethI huM kyAre upaDI jaiza ane sarvavirati vinA marIza.) rAga=patnI Adi upara sneharAga hovAthI patnI Adine choDavA samartha thato nathI. kumArganuM vilokana=kumArgane jovAthI cittano bhrama thavAnA kAraNe sarvavirati na le. (kumArgane jovAthI cittano bhrama thavAnA kAraNe samyaktvathI bhraSTa thAya ethI sarvavirati na maLe.) gaurava=Asakti. RddhigArava, rasagArava ane sAtAgAravane AdhIna banavAthI sarvaviratine na pAme. (lobha kaSAyanA kAraNe Rddhino tyAga na karI zake. rasanendriyane AdhIna banavAthI madhu22sa AdinI lAlasAnA kAraNe sarvaviratine na svIkAre. sAtAgAravanA kAraNe ziyALAmAM ThaMDI ane unALAmAM garamI sahana na karI zake. zayyA suvALI joie. makAna paNa ThaMDI-garamI na lAge tevuM joie. brahmacarya na pALI zake. Ama sAtA gAravanA kAraNe sarvavarita na pAmI zake.) (163) tat prApya viratiratnaM, virAgamArgavijayo duradhigamyaH / indriyakaSAyagauravaparISahasapatnavidhureNa // 164 // 1. anvaya eTale sAhacaryano saMbaMdha. jema ke, jyAM dhUmADo hoya tyAM agni hoya. vyatireka eTale abhAva. jema ke jyAM agni na hoya tyAM dhUmADo na hoya. prazamarati 0 125 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ duSprApAM tAM viratiM prApya tataH kiM kAryamata Aha-- tat-pUrvoktasvarUpaM viratireva ratnaM, tat prApya - labdhvA virAgamArgasya - virAgatApathasya vijayaHparicayo'bhyasanaM sa tathA, kiM ? duradhigamyo- duSprApaH / kenetyAha-indriyAdayaH pratItArthAsta eva sapatnA - vairiNastairvidhuraH -AkulIkRtasteneti // 164 // durlabha te viratine pAmIne zuM karavuM joie te kahe che- gAthArtha- te viratirUpa ratnane pAmIne indriya-kaSAya-gaurava-parISaha rUpa vairIothI vyAkula banela jIvane virAgamArgano abhyAsa durlabha che. (indriya vagerethI AkuLa-vyAkuLa karAyela jIva virAgamArgano abhyAsa 2vA samartha thato nathI.) (164) tasmAt parISahendriyagauravagaNanAyakAn kaSAyaripUn / kSAntibalamArdavArjavasantoSaiH sAdhayedvIraH // 165 // tasmAt kaSAyA eva ripavaH tAn / kIdRzAn ? parISahendriyagauravANAM gaNaHsamUhastasya nAyakAstAn, gaNazabdaH pratyekamabhisambadhyate / sAdhayet-vijayeta / kaH ? dhiirH-buddhimaan| kairityAha - kSAntibalAdibhiriti vyaktam || 165 || tethI buddhimAna puruSa parISahagaNa, indriyagaNa ane gauravagaNanA nAyaka evA kaSAyarUpa zatruone kSamA-namratA-saraLatA-saMtoSanA baLathI chate. (165) saMcintya kaSAyANAmudayanimittamupazAntihetuM ca / trikaraNazuddhamapi tayoH parihArAsevane kArye // 166 // 1 saMcintya - Alocya / keSAm ? kaSAyANAM / kiM tat ? udayanimittaMprAdurbhAvakAraNamupazAnterhetuH kAraNaM sa tathA taM ca tayoH parihArAsevane kArye, ayamarthaH kaSAyANAmudayanimittaM parihAryamupazAntiheturAsevanIyaH / kathaM ? trikaraNazuddhaM yathA bhavati kAyavAGmanonirdoSaM, apirabhyuccaya iti // 166 // // iti bhAvanAdhikAraH // kaSAyonA udaya thavAnA nimittone ane kaSAyonI zAMti thavAnA nimittone vicArIne kaSAyono udaya thavAnA nimittono tyAga karavo ane prazamarati 0 126 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaSAyonI zAMti thavAnA nimittonuM sevana karavuM, jethI mana-vacana-kAyAnI zuddhi thAya. (166) A pramANe bhAvanA adhikAra pUrNa thayo. (10) dharma adhikAra atha dazavidhadharma uddezanirdezAbhyAmabhidhIyatesevyaH kSAntirdivamArjavazauce ca saMyamatyAgau / satyatapobrahmAkiMcanyAnItyeSa dharmavidhiH // 167. // sevyaH-AsevanIyaH eSa dharmavidhiH-kSAntyAdi puNyavidhAnaM, kathamiti ?, evaMprakAraH, kSAntiH-kopAbhAvaH mArdavaM-mAnavijayaH / ArjavaM ca zaucaM ca te tathA, tatrArjavaM-mRdu(Rju)tA zaucaM-saMyamanirlepatA adattAdAnaparihAro vA / caH samuccaye / saMyamatyAgau, tatra saMyamaH-saptadazabhedaH tyAgastu dravyabhAvagranthatyajanaM tato dvandvastau sevyau, satyAdipadacatuSTayasyetaretarayogaH, tatra satyaMmRSAvarjanaM tapaH-anazanAdi brahma-maithunanivRttiH AkiMcanyaM-niSparigrahatvaM, patani sevyAnIti / 67 | have daza prakAranA dharmane uddeza ane nirdezathI kahe chegAthArtha zAMti, mArdava, Arjava, zauca, saMyama, tyAga, satya, tapa, brahmacarya, AkiMcanya A dharmanA (daza) prakAranuM sevana (=pAlana) karavuM joie. TIkArtha- zAMti krodhano abhAva. mArdava=mAna upara vijaya. Arjava=saraLatA, zauca=saMyamamAM niHspRhatA athavA adattAdAnano tyAga. saMyama=sattara prakArano saMyama. (sattara prakAra 172mI gAthAmAM kaheze.) tyAga=dravya-bhAva graMthano tyAga. (dhana, dhAnya, kSetra (jamIna), vAstu (=gharavakharI vagere), rUpuM, suvarNa, kupya (tAMbu vagere dhAtuo), dvipada 1. koIpaNa vastuno nAmathI ullekha thAya te uddeza kahevAya. pachI tenuM vistRta varNana thAya tene nirdeza kahevAya. prastutamAM 167mI gAthAmAM uddezathI kathana che. pachI 168mI gAthAthI nirdezathI kathana che. prazamarati - 127 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane catuSpada e nava dravyagraMtha che. ATha karma, mithyAtva, avirati ane azubhayoga e bhAvagraMtha che.) satya=mRSAvAdano tyAga. tapa=anazana vagere. brahmacarya-maithunathI nivRtti. AkiMcanya=parigrahano abhAva.' (167) kSAnteH prAdhAnyadarzanArthamAha- . dharmasya dayA mUlaM, na cAkSamAvAn dayAM samAdhatte / tasmAd yaH kSAntiparaH, sa sAdhayatyuttamaM dharmam // 168 // dharmasya dazaprakArasya dayA mUlaM / na cAkSamAvAn dayAM samAdhatte-karoti / tasmAt yaH zAntiparaH sa sAdhayatyuttamaM dharmamiti // 168 // kSamAnI mukhyatA batAvavAne mATe kahe che- gAthArtha (daza prakAranA) dharmanuM mULa dayA che. kSamArahita jIva dayA karI zakato nathI. AthI je jIva kSamAmAM tatpara che te (daza prakAranA) uttama dharmane ArAdhe che. (168) mArdavamAhavinayAyattAzca guNAH, sarve vinayazca mArdavAyattaH / yasmin mArdavamakhilaM, sa sarvaguNabhAktvamApnoti // 169 // vinayAyattA-gurvabhyutthAnAdyadhInA guNA-jJAnAdayaH sarve, vinayazca mArdavAyattomRdutvAdhIno, yasmin mArdavamakhilaM-samastaM sa prANI sarvaguNabhAktvaMsamastajJAnAdyAzrayatAmApnoti-labhate, tasmAnmArdavaM kAryamiti // 169 // mArdavane kahe che gAthArtha- sarvaguNo vinayane AdhIna che. vinaya mArdavane ( namratAne) AdhIna che. jenAmAM mArdava saMpUrNa che te sarvaguNonI sevAne pAme che=jJAnAdi sarvaguNonI AzrayatAne pAme che, arthAt temAM sarvaguNo Ave che. (tethI mArdava karavuM joIe.) (169) 1. sIjyAre puSyavadhAna=kSamA vagere pavitra prakAro. (TIkAmAM juo.) prazamarati - 128 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArjavamAhanAnArjavo vizudhyati, na dharmamArAdhayatyazuddhAtmA / dharmAdRte na mokSo, mokSAt paramaM sukhaM nAnyat // 170 // yat nAnArjavo-mAyAvAn vizudhyati, na ca dharmamArAdhayati-niSpAdayatyazuddhAtmA-saMkliSTajIvo, dharmAdRte na mokSo-dharmaM vinA na muktiH, Rte atrApi yogAt, mokSAdRte paramaM sukhaM nAsti-na vidyate'nyaditi // 170 // Arjavane kahe che gAthArtha- mAyAvI manuSya zuddha banato nathI ane azuddha (=saMklezavALo) AtmA dharmanI ArAdhanA (=sAdhanA) karI zakato nathI. dharma vinA mokSa nathI. bhokSa sivAya bAhu~ 52ma (=yaDhiyAtuM) supa nathI. (170) zaucamAhayad dravyopakaraNabhaktapAnadehAdhikArakaM zaucam / tad bhavati bhAvazaucAnuparodhAd yatnataH kAryam // 171 // yacchaucaM dravyopakaraNabhaktapAnadehAdhikArakaM tadbhavati kAryaM bhAvazaucAnuparodhAditi sambandhaH / tatra dravyarUpaM-pudgalAtmakaM tacca tadupakaraNaM ca-rajoharaNAdi tacca bhaktapAne ca dehazca tathA, tAnAzrityAdhikAro-gocaro yasya tattathA / ayamatra bhAvArtha:- etAnyupakaraNAdIni samastAnyazucyAdinA rudhirAdinA(vA) kharaNTitAni prakSAlanIyAni, pUrvayativarairevaM kRtatvAd, bhAvazaucAnuparodhAt-saMyamAkSateriti // 171 // zauyane 4 chgAthArtha- upakaraNa, bhakta-pAna ane zarIrarUpa dravyane AzrayIne je zauca karavAmAM Ave te zauca saMyamarUpa bhAvazaucamAM hAni na Ave te rIte prayatnathI karavuM joie. 1. adhikArakaM pahano zArtha mA prabhArI thAya- dravya35 354295, mata-pAna bhane zarIrano adhikAra karanAruM zauca, arthAtu upakaraNAdine AzrayIne karAtuM zauca. prazamarati * 129 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIrtha- 6542552429 vagere. dravya=yAla. 35429, mtpAna ane zarIra pudgala rUpa hovAthI dravya che. tethI upakaraNa vagerenuM zauca=zuddhi dravyazauca che. saMyamanI zuddhi bhAvazauca che. ahIM bhAvArtha A che- upakaraNo vagere lohI vagere azucithI kharaDAyelA hoya to dhovA joIe. kemake pUrvanA sAdhuoe tema karyuM che. paNa saMyamamAM hAni na Ave te rIte dhovA joie. (jema ke vibhUSA thAya tevI vastumono yo| rIne na dhovA me.) (171) saMyamamAhapaJcAstravAd viramaNaM, paJcendriyanigrahaH kaSAyajayaH / daNDatrayaviratizceti, saMyamaH saptadazabhedaH // 172 // paJcabhyaH prANAtipAtAdibhyaH AsravaH-karmagrahaNaM tasmAdviramaNaM-viratiH, paJcendriyanigrahaH kaSAyajayaH daNDatrayaviratizceti padatrayamapi sugamam / saMyamaH saptadazabhedaH, pRthivyAdirakSaNarUpo veti // 172 // saMyamane 4 cha gAthArtha- hiMsAdi pAMca AgnavothI virati, pAMca indriyono nigraha, cAra kaSAyo upara vijaya ane azubha mana-vacana-kAyAnI pravRttine rokavI ema saMyama sattara prakAranuM che. TIkA- athavA pRthvI AdinA rakSaNa rUpa saMyama samajavuM. (172) tyAgamAhabAndhavadhanendriyasukhatyAgAttyaktabhayavigrahaH sAdhuH / tyaktAtmA nirgranthastyaktAhaGkAramamakAraH // 173 // bAndhavAH-svajanAH dhanaM-kanakAdi indriyasukhaM-zabdAdisAtaM tAni tathA teSAM tyAgaH / tasmAtkimityAha-sAdhuH-yatirbhavatIti zeSaH / kIdRzaH ? tyaktabhayavigrahaH-parihatabhItikalahaH, tathA tyakto-viSayAdiparihAreNa parihata AtmA-svadeho yena sa tathA, nirgranthaH-parihatadravyaH, tathA tyaktAhaGkAramamakAra iti prAgvaditi // 173 // prazamarati * 130 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tyAgane kahe chegAthArtha svajana, dhana ane indriya sukhano tyAga karavAthI sAdhu bhaya ane kalahano tyAgI bane che, ahaMkAra-mamatAno tyAgI bane che. viSaya Adino tyAga karavA dvArA AtmAno tyAgI bane che ane dhanano tyAgI bane che. (173) satyamAhaavisaMvAdanayogaH, kAyamanovAgajihmatA caiva / satyaM caturvidhaM tacca, jinavaramate'sti nAnyatra // 174 // visaMvAdanam-anyathA sthitasyAnyathAtvabhASaNaM, gAM azvaM azvaM gAmiti bhASate, tena yogaH-sambandho, na visaMvAdanayogo'visaMvAdanayogaH, satyaM yathAdRzyamAnavastubhASaNaM, tathA kAyamanovAcAmajihmatA-akuTilateti samAsaH / satyaM catuvidhaM jinavaramate'sti nAnyatreti vyaktam // 174 // satyane kahe chegAthArtha- visaMvAdanayogano abhAva ane mana-vacana-kAyAnI saraLatA ema satya cAra prakAranuM che. te satya jainasiddhAMtamAM ja che, bIje kyAMya nathI. TIkArtha- visaMvAdanayogano abhAva=bIjI rIte rahela vastune bIjI rIte kahevI te visaMvAdana. jema ke gAyane A azva che, ema kahe. azvane A gAya che, ema kahe. AvA visaMvAdananI sAthe saMbaMdha te visaMvAdana yoga. AvA visaMvAdana yogano abhAva. satya vastu jevI dekhAtI hoya tevI kahevI te satya. [mananI saraLatA=bIjAne ThagavA AdinA vicAro na karavA. vacananI saraLatA=satya paristhitine na chUpAvavI, asatya paristhitine UbhI na karavI. kaThora, kaTu ane sAvadya vacano na bolavA. kAyAnI saraLatA=anyane chetaravA AdinI pravRtti na karavI.] (174) prazamarati * 131 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tapa Aha anazanamUnodaratA, vRtteH saMkSepaNaM rasatyAgaH / kAyaklezaH saMlInateti bAhyaM tapaH proktam // 175 // tatra dezato'nazanaM caturthabhaktAdi SaNmAsAntaM tathA aparaM sarvato bhaktapratyAkhyAnamiGginImaraNaM pAdapopagamanaM ceti / UnodaratA- dvAtriMzatkavalebhyo yathAzakti nyUnayatyAhAraM yAvadaSTakavalAhAraH, atra gAthA - 'appAhAra 8 avaDDhA 12 ( graMtha 1000) dubhAga 16 pattA 24 taheva kiMcUNA 31 / aduvAlasasolasacaDavIsa tahekkatIsA ya // 1 // ' vRttiH- vartanaM bhikSA tasyAH saMkSepaNaM - mayaitAvatsu gRhAdiSu bhikSA adya grAhyA 3 / rasatyAgo - dugdhAdiparihAraH 4 | AyajJeza:-zotvATanAvi: | saMlInatA-phandriyanondriyasaMvRtatva 6 / vAhyaM tapa: pron rUti // 176 // tapane kahe che- gAthArtha anazana, UNodarI, vRttisaMkSepa, rasatyAga, kAyakleza, saMlInatA e cha prakArano bAhya tapa kahyo che. TIkArtha- anazana=anazananA dezathI ane sarvathI ema be prakAra che. temAM upavAsa AdithI prAraMbhI cha mAsa sudhIno tapa dezathI anazana che. sarvathI anazananA bhaktapratyAkhyAna, iMginI maraNa ane pAdapopagamana ema traNa prakAra che. UNodarI=yathAzakti batrIza koLiyA AhArathI nyUna AhAra kare, yAvat ATha koLiyA AhAra kare. ahIM gAthA A pramANe che- UNodarInA alpAhAra, apArka, dvibhAga, prApta ane kiMcid Una ema pAMca prakAra che. temAM eka koLiyAthI AraMbhI ATha koLiyA sudhI alpAhAra UNodarI che. nava koLiyAthI AraMbhI bAra 1. bAhyamAM=jainetaromAM paNa prasiddha che. bAhyathI=bahArathI tapa tarIke dekhAya che. bAhya zarIra vagerene tapAve che. bahArathI joine loko tapasvI kahe che. A kAraNothI A tapa bAhya tapa che. prazamarati * 132 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ koLiyA sudhI apAI UNodarI che. te koLiyAthI AraMbhI soLa koLiyA sudhI dvibhAga UNodarI che. sattara koLiyAthI AraMbhI covIsa koLiyA sudhI prApta UNodarI che. pacIsa koLiyAthI ekatrIsa koLiyA sudhI kiMcidra Una UNodarI che. (pra.sA.gA. 270nI TIkAmAM avAMtara gAthA) vRttisaMkSepa-vRtti eTale vartana, arthAt bhikSA. teno saMkSepa karavo. jema ke mAre Aje ATalA ja gharomAM bhikSA levI. rasatyAga=dUdha vagere rasano (=vigaino) tyAga. kAyakleza=(kAyAne kaSTa thAya tevo) kezaloca vagere tapa. saMlInatA=indriya-manano saMvara karavo. (indriya-mananI nirarthaka pravRttine rokavI.) (175) athAbhyantaramAhaprAyazcittadhyAne, vaiyAvRttyavinayAvathotsargaH / svAdhyAya iti tapaH, SaTprakAramabhyantaraM bhavati // 176 // prAyazcittaM-kRtAtIcArasyAlocanAdidAnaM dazadhA 1 / dhyAnaM caturdhA, tatrAtaraudratyAgena dharmazukladhyAnavidhAnaM, tataH padadvayasya dvandvaH 2 / vaiyAvRttyavinayaugurubhaktadAnAdi / gurvabhyutthAnAdikaraNarUpau 3-4 / tathotsarga:-kAyotsargaH 5 / svAdhyAyo-vAcanAdiH paJcadhA 6 / iti tapaH SaTprakAramAbhyantaraM bhavatIti / / 176 / / have atyaMtara tapane kahe chegAthArtha prAyazcitta, dhyAna, vaiyAvRtya, vinaya, vyutsarga ane svAdhyAya ema cha prakArano abhyatara tapa che. TIkArtha- prAyazcitta=lAgelA aticAronI AlocanA vagere karavuM. tenA daza prakAra che. dhyAna=dhyAna cAra prakAranuM che. temAM Arta-raudra dhyAnano tyAga karIne dharma-zukla dhyAna karavuM. vaiyAvRjya=gurune AhAra AdinuM dAna karavuM. prazamarati * 133 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinaya-guru padhAre tyAre UbhA thavuM vagere. vyutsargayotsa.. svAdhyAya vAyanA vagere pAya re cha. (176) brahma prAhadivyAt kAmaratisukhAt, trividhaM trividhena viratiriti navakam / audArikAdapi tathA, tad brahmASTAdazavikalpam // 177 // divyAt-bhavanapatyAdidevIsambhavAt kAmaratisukhAt-madanAsaktisAtAt, trividhaM trividhena-manasA na karoti na kArayati nAnumanyate evaM vAcA kAyena ceti viratiriti navakaM, audArikAdapi-mAnuSatiyaktrIsambhavAt viratiriti navakaM, tathA tad brahmASTAdazavikalpamiti // 177 // brahmacaryane kahe che- gAthArtha- mana-vacana-kAyAthI na karavuM-na karAvavuM-na anumodavuM ema (3 x 3=c) na4 12 divya bhane mau2i4 matisupathA bhaithunathA nivRtti mema (ex 2=18) pralayarthanA saDhA2 meho cha. TIkArtha- divya=bhavanapati Adi devInA saMyogathI thanAra. audArika=manuSya-tiryaMca strInA saMyogathI thanAra. kAmaratisukhathI=kAmanI AsaktithI thanArA sukhathI. (177) AkiMcanyamAha'adhyAtmavido mUrchA, parigrahaM varNayanti nizcayataH / tasmAd vairAgyepsorAkiMcanyaM paro dharmaH // 178 // adhyAtmam-adhyAtmakriyAmAgamaM vA vidanti-jAnantItyadhyAtmavidaHtIrthakarAdayo mUrchA-gRddhi parigrahaM varNayanti-pratipAdayanti nizcayataHparamArthataH, tasmAt-tataH kAraNAdvairAgyepsoH-virAgatAbhilASiNaH sAdhorAkiMcanyaMmU>>rUpaparigrahaparihArasvabhAvaM paraH-pradhAno dharma iti // 178 // AkiMca ne kahe che- prazamarati * 134 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthArtha- adhyAtmane (=adhyAtmakriyAne athavA Agamane) jANanArA tIrthakaro paramArthathI mUrchAne ja parigraha kahe che. AthI vairAgyane prApta karavAnA abhilASI sAdhu mATe mUcharUpa parigrahano tyAga zreSThadharma che. (178) athAsya dharmasya phalamAryAdvayenAhadazavidhadharmAnuSThAyinaH sadA rAgadoSamohAnAm / dRDharUDhaghanAnAmapi, bhavatyupazamo'lpakAlena // 179 // dazavidhadharmAnuSThAyinaH-kSAntyAdidazadhAzreyaHparipAlakasya sadA-sarvadA rAgadoSamohAnAM kRtadvandvanAM dRDharUDhaghanAnAM, tatra dRDhA-durbhedAH rUDhAH-prAptasthairyAH ghanA-bahulAH teSAmapi bhavatyupazamo'lpakAleneti vyaktaM, sAdhoriti prakRtamiti // 179 // have be AryAothI A dharmanA phaLane kahe che gAthArtha- daza prakAranA yatidharmanuM sadA pAlana karanAra sAdhunA durbhedya sthira ane ghaNA paNa rAga-dveSa-mohano alpakALamAM upazama thAya che. (179) mamakArAhaGkAratyAgAdatidurjayoddhataprabalAn / hanti parISahagauravakaSAyadaNDendriyavyUhAn // 180 // hantIti kriyA / kaH ? sAdhuriti zeSaH / kAn ? parISahAdIn kRtadvandvAn pUrvoktasvarUpAn / kIdRzAn ? atidurjayAn-atIva duHkhAbhibhavanIyAn / uddhatAH-sAvaSTambhAH prabalAH-prakRSTasAmarthyAH, tataH padatrayasya karmadhArayaH tAn / kutaH ? mamakArAhaGkAratyAgAt pUrvavyAkhyAtAditi // 180 // gAthArtha- mamatA ane ahaMkAranA tyAgathI sAdhu atizaya durjaya, (ahaMkAra AdinI) madadavALA ane prabaLa sAmarthyavALA paNa parISahagaurv-paay-ashubh yoga-5ndriyanA samUDane 4ii nANe che. (180) 1. zreyaH . 2. avakhaMbha eTale madada ke AdhAra. avakhaMbhathI sahita te sAvaSTabha. Ama sAvaSTambhAH bha66vANA sAdhAravANa. prazamarati * 135 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yathA vairAgyasthairyaM syAttathA yatetetyAhapravacanabhaktiH 1 zrutasaMpadudyamo 2 vyatikarazca saMvignaiH 3 / vairAgyamArga 1 sadbhAva 2 bhAva 3 dhIsthairyajanakAni // 181 // pravacanabhaktiH-caturvidhasaGghaprItiH / tathA zrutasaMpadi-viziSTAgamasampattAvudyamaH-paThanAdAvutsAhaH sa tthaa| tathA vyatikara:-paricayaH, kaiH saha ? saMvignaiHudyatavihAribhiH sAdhubhiH / tathA vairAgye-virAgatAyAM mArgaH-panthAH sa tathA, tathA santo-vidyamAnA bhAvA-jIvAdipadArthAH, bhAvaH-kSAyopazamikAdikaH, tatra dhIHbuddhiH tasyAH sthairyajanakAni-sthiratotpAdakAni bhavantIti zeSaH // 181 // ||iti dhrmaadhikaarH|| sAdhu vairAgyamAM je rIte sthiratA thAya te rIte prayatna kare ema kahe che- gAthArtha- pravacanabhakti, zrutasaMpattimAM udyama ane saMvignonI sAthe paricaya (e traNa) vairAgyamArgamAM, sadbhAvamAM ane bhAvamAM buddhinI sthiratAne utpanna kare che. TIkArtha- pravacanabhakti caturvidha saMgha pratye prema. zrutasaMpattimAM udyama viziSTa AgamarUpa saMpattimAM bhaNavA Adino utsAha. saMvidhatavihArI sAdhumo. sadbhAvamAM vidyamAna jIvAdi padArthomAM. (HINHi=sAyopazama mAvomai. (181) mApramANe dharma api|2 pUrNa thayo. (11) kathA adhikAra etAni dharmasthairyajanakAnIcchatA caturvidhA dharmakathA abhyasanIyetyAdviyenAhaAkSepaNivikSepaNi, vimArgabAdhanasamarthavinyAsAm / zrotRjanazrotramanaHprasAdajananIM yathA jananI // 182 // AkSipati-Avarjayati-abhimukhIkarotItyAkSepaNiH kathA, vikSipatiparadarzanAta kSodAkSamatvena vaimakhyAmApAdayati vikSepaNiH / tataH samAhAraddhandvaH, prazamarati * 136 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAm / kuryAditi vakSyamANAryAkriyAyogaH / iti kathAdvayaM / atrANipratyaya auNAdikaH / tataH pratyAsattyA vyAkhyA, tatra vikSepaNyA vimArgetyAdinA AkSepaNyAH zrotRjanetyAdinA ca, tato vimArgA - mithyAmArge mokSaviparItAstasya bAdhanaM-doSavattvakhyApanaM tatra samarthaH - zakto vinyAso - racanA yasyAstAM, zRNotIti zrotA sa cAsau janazca tasya zrotramanasI - zravaNacitte, tayoH prasAdo - harSo janyate yayA sA tathA / jananI - mAturiva hitakAriNI sadupadezadAyinI svApatyAnAM tathaiSA'pi bhavyAnAmiti bhAvanA / anye tvatrAryAyAM catvAryapi padAni prathamAvibhaktyantAni vyAkhyAnti / saMvedanImityAryAyAM kuryAditi kriyAyAH karmapadAni yojayanti // 182 // dharmamAM sthiratAne utpanna karanArA A (traNa)ne icchatA sAdhue cAra prakA2nI dharmakathAno abhyAsa karavo joie ema kahe che-- gAthArtha- sAdhu mithyAmArgomAM rahelA doSone pragaTa karavAmAM samartha racanAvALI vikSepaNI ane zrotAjananA kAna-manane AhlAda utpanna karanArI AkSepaNI kathAne kare. TIkArtha-- vikSepaNI-- vikSepa=vimukha kare te vikSepaNI. paradarzanathI vimukha kare te vikSepaNI. zrotAne paradarzanathI vimukha karanArI kathA vikSepaNI kathA. sAdhu dharmakathA evI zailIthI kare ke jethI mithyAmArgano uccheda thAya. mithyAmArgano uccheda karanArI dharmakathA vikSepaNI kathA che. AkSepaNI=zrotAne dharma pratye AkSepa (=dharma sanmukha) karanArI dharmakathA AkSepaNI kathA. jema mAtA hitakA2ka sadupadezathI bALakonA kAna-manane prasanna kare, tema sAdhu dharmakathA evI rIte kare ke jethI kathA sAMbhaLIne bhavya zrotAonAM kAna-mana prasanna bane. ethI zrotA dharma sanmukha bane. AkSepa=sanmukha kare te AkSepaNI. zrotAne dharmanI sanmukha kare te AkSepaNI. (182) saMvedanIM ca nirvedanIM ca dharmyaM kathAM sadA kuryAt / strIbhaktacaurajanapadakathAzca dUrAt parityAjyAH // 183 // prazamarati * 137 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMvedanI-narakAdiduHkhakathanena kAmebhyo nivartanI 3 nirvedanIMbhavatrAsAnmokSAbhilASapravartikAM 4 iti caturvidhAM dha` kathAM kuryAditi, stryAdi-kathA 4 dUratastyAjyA iti sugamamiti // 183 // gAthArtha- sAdhue sadA saMvedanI ane nirvedanI dharmakathAne karavI ane strIkathA, bhaktakathA, corakathA ane janapada (deza) kathAno dUrathI tyAga karavo. TIkArtha- saMvedanI=narakAdinA duHkhonuM varNana karavA dvArA zrotAne bhogasukhothI harAvanAra=dUra karanArI kathA saMvedanI kathA che. nirvedanIsaMsAra pratye trAsa utpanna karAvIne zrotAne mokSanI abhilASA tarapha pravartAve, arthAt mokSanI prAptino talasATa utpanna kare te nirvedanI kathA. (183) pi- yAvat paraguNadoSaparikIrtane vyAvRttaM mano bhavati / tAvad varaM vizuddhe, dhyAne vyagraM manaH kartum // 184 // yAvantaM kAlaM pareSAM-AtmavyatiriktAnAM guNadoSayoH pratItayoH parikIrtanaM tatra vyAvRttaM-vyAkulaM manaH-antaHkaraNaM bhavati tAvadvaraM, vartate iti zeSaH / vizuddhe dhyAne vyagraM manaH kartumiti // 184 // vaLI- mana jeTalo samaya bIjAonA guNa-doSo bolavAmAM rokAya che, teTalo samaya tene vizuddha dhyAnamAM otaprota banAvavuM e vadhAre zreSTha che. (prazna- bIjAnA doSo bolavA e doSarUpa che, paNa bIjAnA guNo bolavA e to guNarUpa che. AthI paraguNa-parikIrtana zA mATe na karavuM? uttara- maganuM pANI ane dUdha baMne pauSTika ane uttama che. chatAM rogIne to maganuM pANI ja lAbha kare. paNa nirogI mANasane A bemAM konAthI vadhAre lAbha maLe? dUdhathI ja ne ? maganuM pANI le to tene nukazAna kazuM ja nathI. paNa dUdhapAnathI maLatA adhika lAbhathI vaMcita rahI jAya che. e ja pramANe prastutamAM guNAnuvAda e maganA pANI tulya che ane vizuddha prazamarati * 138 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAna zuddha dUdha samAna che. nIcI kakSAnA sAdhaka mATe paraguNaparikIrtanaguNAnuvAda ja lAbhadAyI che. paNa uccakakSAnA sAdhakane paraguNaparikIrtanathI thatA lAbhanI apekSAe vizuddha dhyAnathI adhika lAbha thAya che.) (184) tacca dhyAnamIdRzamzAstrAdhyayane cAdhyApane ca saMcintane tathA''tmani ca / dharmakathane ca satataM, yatnaH sarvAtmanA kAryaH // 185 // zAstrAdhyayane ca-AcArAdizrutapAThe adhyApane ca-pAThane, saMcintane, kva ? Atmani, padavyatyayAdAtmani saMcintane AtmanA zAstracintanikAyAmityarthaH / dharmakathane-dharmadezanAyAM / cakArAH sasuccayArthAH / satatam-anavarataM / yatnaHAdaraH sarvAtmanA-sarvAdareNa kAryaH-kartavya iti // 185 / / te dhyAna AvuM che- thArtha- sAdhujhe (1) zAstranA adhyayanamai, (2) adhyApanamA (=Imone m||anwi), (3) svayaM zAstrAnu thitana 42vAmA bhane (4) dharmopadezamA pUrNa mA62thI satata prayatna 42vo me. (185) zAstrazabdasya vyutpattyarthamAhazAsvitivAgvidhividbhirdhAtuH pApaThyate'nuziSTyarthaH / traiGiti ca pAlanArthe vinizcitaH sarvazabdavidAm // 186 // zAsviti-'zAsu anuziSTA'viti vAgvidhividbhiH-caturdazapUrvadharaiH dhAtuH 1pApaThyate-atyarthaM paThyata ityarthaH / kIdRzaH ? anuziSTyarthaH / Diti pAlanArthe vinizcito-vizeSeNa nirNItaH / keSAm ? sarvazabdavidAMprAkRtasaMskRtAdizabdajJAnAM, vinizcita iti yoga iti // 186 // zAstrazabdanA vyutpattithI thatA arthane kahe che gAthArtha- vANInI vidhine jANanArAo zAs dhAtuno anuzAsana artha 1. pApaThyate the yaGanta prayoga che. pAraMvAra 3 55 // arthamA yaG pratyaya Ave che. ahIM ghaNA arthamAM pratyaya che. AthI pApacate eTale atizaya (=Urj) uvAya che. prazamarati * 139 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahe che. saghaLA zabdazAstranA jJAtAoe ai dhAtuno rakSaNa evo artha vinizcita karyo che. TIkA- vANInI vidhine jANanArAoe=(vyutpattizAstrane jANanArA) cauda pUrvadharoe. dhAtupAThamAM zAnuM ziSTI e pramANe pATha che. AthI zAs dhAtuno anuziSTi=anuzAsana evo artha thAya. (anuziSTi eTale yathArtha pratipAdana karavuM.) dhAtupAThamAM trapAnane evo pATha che. AthI 2 dhAtuno pAlana evo artha thAya che. saghaLA zabdazAstranA jJAtAoe=prAkRta-saMskRta vagere zabdone jANanArAoe. vinizcita karyo che=vizeSathI nirNata karyo che. bhAvArtha- zAs dhAtuno anuzAsana karavuM zikSA ApavI evo artha che. 2 dhAtuno rakSaNa karavuM evo artha che. (186) pUrvoktamarthaM vyaktIkurvannAhayasmAd rAgadveSoddhatacittAn samanuzAsti saddharme / saMtrAyate ca duHkhAcchAstramiti nirucyate tasmAt // 187 // yasmAd-yataH kAraNAdrAgadveSoddhatacittAn-prItyaprItikroDIkRtahRdayAn samanuzAsti-zikSayati, viparItamazubhaM mA kuru, zubhaM cAnavarataM kuru, tataste dharmaH, ityAdirUpAM zikSAM dadAti ityArdheina 'zAsu anuziSTA'vayaM dhAturvyaktIkRtaH, tathA saMtrAyate ca-rakSati, kAn ? saddharme-sadAcAre sthitAniti zeSaH, kutaH ? duHkhAt, zAstramiti nirucyate-nizcitamabhidhIyate tasmAdityatra yo: | 287 | pUrvokta arthane spaSTa karatA graMthakAra kahe che- gAthArtha rAga-dveSathI uddhata cittavALA jIvone hitazikSA Ape che prazamarati * 140 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane saddharmamAM rahelAonuM du:khathI rakSaNa kare che, tethI 'zAstra' che ema nizcayathI kahevAya che. TIkArtha- rAga-dveSathI uddhRtacittavALA=prItI-aprItithI AliMgana karAyuM che hRdaya jemanuM tevA, arthAt prabaLa rAga-dveSavALA. hitazikSA Ape che-- he jIva ! tuM viparIta azubha na kara ane zubhane sadA kara. tethI tane dharma thAya, ityAdi hitazikSA Ape che. ema AryAnA ardhA bhAgathI jJAsu anuziSTI e dhAtune (=dhAtunA arthane) spaSTa karyo che. saddharmamAM rahelAonuM=sacAramAM rahelAonuM. bhAvArtha- zAstra dharma karavAnI hitazikSA Ape che ane dharmamAM rahelAonuM du:khathI rakSaNa kare che mATe zAstra kahevAya che. (187) zAsanasAmarthyena tu, saMtrANabalena cAnavadyena / yuktaM yattacchAstraM taccaitat sarvavidvacanam // 188 // zAsanasya-zikSaLasya sAmarthya-vanitA tena / turavadhAraLe / maMtrALasyapAlanastha vAM-sAmarthya tena / ca: samundvaye / 3mayena thaMmUrtana ? anavadyunanirdossenn, yuktaM - sahitaM yatkimapi tacchAstraM, ucyata iti zeSaH / tacca zAstranetat-nAprasiddha sarvavidvavanaM-ninottamiti // 188 II . // kRti thAdhiAra: // gAthArtha (AthI) je vacana nirdoSa zAsanasAmarthyathI (=yathArtha pratipAdana karavAnI zaktithI) ane nirdoSa rakSaNabaLathI (=rakSaNa karavAnI zaktithI) yukta hoya te ja zAstra che. AvuM zAsra vizvaprasiddha A sarvajJavacana che. (188) A pramANe kathAdhikAra pUrNa thayo. 1. sarvajJa vacana saMsAranuM ane mokSanuM yathArtha svarUpa batAvIne saMsArathI mukta banavAne ane mokSane meLavavAnI hitazikSA Ape che. je jIvo A hitazikSAne hRdayamAM dhAraNa karIne te pramANe AcaraNa kare che te jIvo duHkhathI sarvathA mukta thAya che. AthI niruktithI siddha thayela zAstra zabda sarvajJavacanamAM ja ghaTe che. sarvajJa sivAyanA vacanamAM niruktithI siddha thayela zAsrazabdano artha ghaTato nathI. prazamarati - 141 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (12) jIva adhikAra idameva vacanaM saMkSepata AhajIvAjIvAH puNyaM, pApAsvasaMvarAH sanirjaraNAH / bandho mokSazcaite, samyak cintyA nava padArthAH // 189 // jIvAH-caitanyalakSaNAH 1 ajIvA-dharmAstikAyAdayaH 2 atra dvandvaH, puNyaM vakSyamANaM 3, pApamapi 4, evamAsravo'pi 5 saMvaro'pi 6 atrApi dvandvaH / sanirjaraNA-nirjarAyuktA ityarthaH 7, bandhaH-karmopAdAnaM 8 mokSaH-karmAbhAvaH 9, ete samyak cintyA nava padArthA iti vyaktamiti / nanvanyaute sapta tattvAnyabhihitAH kathamatra nava padArthA uktA iti ?, ucyate, anyatra puNyapApayorbandhagrahaNenaiva grahaNaM kRtaM, iha tu tau pRthagvivakSitau iti na doSa ti / 182 // A ja vacanane saMkSepathI kahe che- gAthArtha- jIva, ajIva, puSya, pApa, Azrava, baMdha, saMvara, nirjarA, mokSa A nava padArtho (tattvo) sArI rIte vicAravA joie. TIkArtha- jIva jenuM lakSaNa caitanya che te jIva che, arthAt jenAmAM caitanya hoya te jIva. adharmAstikAya vagere ajIva che. puNya vagerenuM svarUpa have pachI kahevAmAM Avaze. baMdha eTale karmonuM grahaNa karavuM, arthAt karmono AtmAnI sAthe kSIra-nIravatu saMbaMdha te baMdha. mokSa eTale karmano abhAva, arthAt saghaLAM karmono kSaya te mokSa. prazna- anya graMthomAM sAta padArtho kahyA che to ahIM nava kema kahyA? uttara- anya graMthomAM baMdhanA grahaNathI ja puNya-pApanuM grahaNa karyuM che, arthAt puNya-pApano baMdhamAM samAveza karyo che. ahIM te benI alaga vivakSA karI che. mATe AmAM koI doSa nathI. (189). etAn vivarISustAvajjIvAnAhajIvA muktAH saMsAriNazca saMsAriNastvanekavidhAH / lakSaNato vijJeyA, dvitricatuSpaJcaSaDbhedAH // 190 // prazamarati * 142 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvA vijJeyA iti yogaH, kIdRzAH ? muktAH-siddhAH, tathA saMsAriNobhavasthAH / caH samuccaye / tatra saMsAriNastvanekavidhAH lakSaNato vijJeyAHcihnato boddhavyAH, dvitryAdayo bhedA yeSAM te tathA, iti // 190 // navapadArthonuM vivaraNa karavAnI icchAvALA graMthakAra jIvonuM varNana kare che- thArtha- von| musta (=siddha thayetA) bhane saMsArI (=saMsAramA rahelA) ema be bhedo che. saMsArI jIvo aneka prakAranA che. temAM (sAmAnyathI) be prakAranA, traNa prakAranA, cAra prakAranA, pAMca prakAranA ane cha prakAranA che. A jIvo temanA lakSaNathI jANavA. (190) prastAvabhedAt(?prastAvAt) saMsArijIvA(vabhedA)nAryAdvayenAhadvividhAzcarAcarAkhyAstrividhAH strInapuMsakA jJeyAH / nArakatiryagmAnuSadevAzca caturvidhAH proktAH // 191 // dvividhAH / kena dvaividhyena ? carAH-trasAH acarAH-sthAvarAH pRthivyAdayaH evamAkhyA-nAma yeSAM te tathA / tathA trividhAH strIpuMnapuMsakAH-nArInaraSaNDhA jJeyAH / tathA nArakatiryagmAnuSadevAzcaturvidhAH proktA iti vyaktamiti // 191 / / paJcavidhAstvekadvitricatuSpaJcendriyAstu nirdiSTAH / kSityambuvahnipavanataravastrasAzceti SaDbhedAH // 192 // paJceti0, paJcavidhAstvekendriyAdayo nirdiSTAH, tathA kSityAdayaH SaD bhedAH prasiddhasvarUpA iti // 192 // prasaMgathI saMsArI jIvonA bhedone be AryAothI kahe chePuthaarth- saMsArI pon| ya2 ( sa.) mane aya2. (=sthAva2) sema me me che. strI, puruSa bhane napuMsa amAtrA ho %8141. nA26, tiryaya, manuSya ane deva ema cAra prakAra kahyA che. ekendriya, beindriya, te indriya, caurindriya, paMcendriya ema pAMca prakAra kahyA che. pRthvIkAya, apUkAya, teukAya, vAyukAya, vanaspatikAya ane trasakAya ema cha bhedo che. [svecchAthI eka sthaLethI bIjA sthaLe jaI zake te cara. te sivAya prazamarati * 143 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsArI saghaLAM jIvo acara. A be bheda anukrame trasa ane sthAvara e nAmathI adhika prasiddha che. strI, puruSa ane napuMsaka e traNa bhedo vyavahAramAM prasiddha che. nAraka=narakagatimAM janme che. manuSya-manuSyagatimAM janme te. deva-devagatimAM janme che. nAraka Adi traNa sivAyanA saghaLAM saMsArI prANIo tiryaMca che. pazu, pakSI, jalacara, nAnA jIvaDAM vagere tiryaMca che. jene eka, be, traNa, cAra ke pAMca indriyo hoya te anukrame ekendriya, beindriya, indriya, caurindriya, paMcendriya che. nAraka, manuSya ane devatA paMcendriya che. tiryaMcamAM ekendriyathI paMcendriya sudhInA jIvo hoya che. lIlI vanaspati vagere ekendriya che. vanaspatinA jIvane mAtra eka (sparza) indriya hoya che. kRmi, zaMkha, chIpa, jaLo vagere jIvone be (sparza ane jIbha) indriyo hovAthI te beindriya che. kIDI, maMkoDA, kuMthu, kAino kIDo vagerene traNa (sparza, jIbha, nAka) indriyo hovAthI te te indriya che. bhramara, mAkhI, macchara, vIMchI Adine cAra (sparza, jIbha, nAka, AMkha) indriyo hovAthI te caurindriya che. gAya, bheMsa, mora, matsya vagerene pAMca (sparza-cAmaDI, jIbha, nAka, AMkha, kAna) indriyo hovAthI te paMcendriya che. ahIM cha prakAranA jIvo jaNAvyA che. temAM trasakAya sivAyanA pAMca ekendriya che ane sthAvara (acara) che. beIndriyathI paMcendriya sudhInA jIvo trasa (cara) che. sarva prakAranI sacitta mATI pRthvIkAya che. sarva prakAranuM sacitta pANI aSkAya che. sarva prakArano agni ane vIjaLI Adi teukAya che. pavana vAyukAya che. sarva prakAranI lIlI vanaspati vanaspatikAya che. sacitta dhAnya vanaspatikAya che.] (191-1992) sarvajIvabhedAnAM vyAptimAhaevamanekavidhAnAmekaiko vidhiranantaparyAyaH / proktaH sthityavagAhajJAnadarzanAdiparyAyaiH // 193 // evamiti0, atra dvitIyAryAdhaM caturthagaNaH paJcamAtraH paJcamagaNastu trimAtro, yathA jJAnadarzanAdiparyAyaiH, evamekottaravRddhyA-'nekavidhAnAM-bahubhedAnAM ekaiko prazamarati * 144 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidhiH-ekaiko bhedo'nantaparyAyaH-anekabhedaH proktaH-tIrthakaraiH pratipAditaH / kaiH kRtvetyAha-sthitiH-kAyasthAnarUpA 'assaMkhosappiNI'tyAdikA AyuSkarUpA ca 'bAvIsaI sahassA' ityaadiruupaa| avagAhastu aGgalAsaMkhyeyabhAgamAtrAdArabhya yAvat samastalokAvagAhaH, jJAnaM vastuvizeSAvabodho, darzanaM vastusAmAnyavabodhaH, AdizabdAdyathAsaMbhavaM cAritrasukhavIryAdigrahasteSAM paryAyA-avasthAvizeSAH, dharmA ityarthaH, te tathA tairiti // 193 // sarva jIvabhedomAM ghaTI zake tevA bhedone kahe che- gAthArtha- A pramANe jIvonA aneka bhedomAM eka eka bhedanA sthiti, avagAhanA, jJAna-darzana AdinA paryAyothI (=avasthAothI) anaMtA paryAyo (=bhedo) kahyA che. TIkArtha- A AryAmAM AryAnA bIjA ardhabhAgamAM (=uttarArdhamAM) cotho gaNa pAMca mAtrAno ane pAMcamo gaNa traNa mAtrAno che. te A pramANe- jJAnanA parya; e sthaLe jJAna A cotho gaNa che. temAM pAMca mAtrA che. zanA A pAMcamo gaNa che. temAM traNa mAtrA che. A pramANe=eka uttara paryAyanI vRddhithI, arthAt eka jIvanI sthiti Adino je paryAya hoya, tenAthI bIjA jIvano adhika paryAya hoya, tenAthI trIjA jIvano adhika paryAya hoya e pramANe. sthiti kAyasthitirUpa ane AyuSyarUpa. [jema ke aMtarmuhUrtathI 33 sAgaropama sudhI AyuSyano kALa che. sarva jIvonuM samAna AyuSya hotuM nathI. koinuM aMtarmuhUrta, koinuM be aMtarmuhUrta, koinuM traNa aMtarmuhUrta, koinuM be varSa, koInuM palyopama varSa, koinuM sAgaropama varSa, ema vadhatAM vadhatAM koinuM 33 sAgaropamanuM AyuSya hoya che. Ama aMtarmuhUrtathI 33 sAgaropama sudhI aneka bhedo thAya che. AthI AyuSya pramANe jIvonA paNa aneka bhedo thAya che.] A sthiti zAstramAM saMghasauirito ItyAdi ane vAvIrUM. ityAdi gAthAomAM jaNAvI che. te gAthAo ane temano artha A pramANe che prazamarati * 145 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ assaMkhosappiNIsappiNIu egidiyANaM u cauNhaM / tA veva 3 mavitA varUpa 3 voghavyA | pra.sA. 1094 II cAra ekendriyonI kAyasthiti asaMkhyAtI utsarpiNI-avasarpiNI ane vanaspatinI kAyasthiti anaMta utsarpiNI-avasarpiNI jANavI. vAsasahassA saMkhA vigalANa ThiI u hoi bodhavvA / satta6 mavA 3 mave paritiniyamayya saT I pra.sA. 1095 / vikasendriyonI utkRSTa kAyasthiti saMkhyAtA hajAra varSa jANavI. garbhaja paMcendriya tiryaMca-manuSyonI utkRSTa kAyasthiti 7 ke 8 bhava jANavI. (AThamA bhave jo devakuru-uttarakurumAM yugalika rUpe utpanna thAya to ATha bhava, anyathA sAta bhava thAya.) bAvIsaI sahassA satteva sahassa tinni'horattA / vANa titti sahasA rasavAsiyA vallA / pra.sa. 1096 II saMvaccharAiM bArasa rAiMdiya huMti auNapannAsaM / chAmA tikti patiyA puThavA DikrosA II ma.sA. 1097 || pRthvIkAyanuM 22 hajAra varSa, akhAyanuM 7 hajAra varSa, teukAyanuM 3 divasa-rAta, vAyukAyanuM 3 hajAra varSa, vanaspatikAyanuM 10 hajAra varSa, beindriyanuM 12 varSa, teindriyanuM 49 divasa, caurindriyanuM 6 mAsa, garbhaja manuSya tiryaMca paMcendriyanuM 3 palyopama utkRSTa AyuSya che. A pramANe avagAhanA, jJAna, darzana Adi viSe paNa ghaTAvI zakAya. avagAhanA zarIranuM sthAna, arthAt zarIra jeTalA sthAnane roke te tenI avagAhanA kahevAya. avagAhanA aMgulanA asaMkhyAtamA bhAgathI AraMbhI saMpUrNa loka pramANa hoya che. jJAna-vastuno vizeSathI bodha. darzana=vastuno sAmAnyathI bodha. mULa gAthAmAM rahelA vizabdathI cAritra-sukha-vIrya vagerenuM grahaNa karavuM. prazamarati 146 Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryAyoavasthAo, arthAt dharmo. kahyA che-tIrthaMkaroe kahyA che. (193) A pramANe jIva adhikAra pUrNa thayo. (13) upayoga adhikAra anantaraM jIvA uktAH, ataH sAmAnyaM tallakSaNamAhasAmAnyaM khalu lakSaNamupayogo bhavati sarvajIvAnAm / sAkAro'nAkArazca so'STabhedazcaturdhA ca // 194 // " sAmAnyaM khalu-sAdhAraNameva lakSaNaM-cihnaM sarvajIvAnAM bhavatIti yogaH / yiimatyA4-3payoga:-cetanA / 3payogamaiva spaSTayati-sAro-vinvarUpo jJAnopayogaH tathA anAkAraH - tadviparIto darzanopayogaH / ca samuccaye / anayorbhedAnAha- so'STabhedazcaturdhA ceti yathAsaMkhyeneti // 194 // hamaNAM ja jIvo kahyA. AthI jIvonuM sAmAnya (=dareka jIvamAM ghaTI zake tevuM) lakSaNa kahe che-- gAthArtha- sarva jIvonuM sAmAnya (=dareka jIvamAM ghaTI zake tevuM) lakSaNa upayoga ja che. upayoganA sAkAra (-jJAna) ane anAkAra (=darzana) ema be bheda che. sAkAra upayoganA ATha ane anAkAra upayoganA cAra bheda che. TIkArtha-- upayoga=cetanA. (jJAna-darzana rUpa vyApAra) sAkAra=vikalparUpa jJAna. anAkAra=nirvikalparUpa darzana. (194) etadeva vyaktIkurvannAha - jJAnAjJAne paJcatrivikalpe so'STadhA tu sAkAraH / cakSuracakSuravadhikevaladRgviSayastvanAkAraH // 195 // jJAnaM cAjJAnaM ca te tathA, yathAsaMkhyena paJcatrivikalpe, tatra jJAnaM matijJAnAdi paJcadhA, ajJAnaM tu matyajJAnAdi tridhA, bhavatIti zeSaH / tatrAdyapaJcakaM samyagdRSTeH 1. prastuta TIkAmAM hatu zabdano anvaya sAmAnyapadanI sAthe karyo che, paNa moTI TIkAmAM upayoga padanI sAthe karyo che ane te vadhAre yogya jaNAya che. AthI anuvAdamAM paNa upayoganI sAthe anvaya karyo che. prazamarati 0 147 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ itaranmithyAdRSTeH, evaM rAzidvayamIlane so'STadhA-aSTaprakAraH / kIdRzaH ? sAkAro-vizeSagrAhI / cakSurdarzanAdiranAkAraH-sAmAnyagrAhI caturdheti // 195 / / A ja viSayane spaSTa karatA graMthakAra kahe chegAthArtha- jJAnanA pAMca prakAra ane ajJAnanA traNa prakAra ema ATha bhedo sAkAra (=jJAna) upayoganA che. cakSudarzana, acakSudarzana, avadhidarzana ane kevaLadarzana e cAra bhedo anAkAra ( darzana) upayoganA che. TIkArtha- mati, zruta, avadhi, mana:paryava ane kevaLajJAna ema pAMca jJAnanA prakAra che. mati, zruta, avadhi ema traNa prakAra ajJAnanA che. ema kula ATha bhedo sAkAra upayoganA che. temAM jJAnanA pAMca prakAra samyagdaSTi jIvomAM hoya ane ajJAnanA traNa prakAra mithyAdaSTi jIvomAM hoya. [matijJAna=mana ane indriyothI thato bodha. zrutajJAna=mana ane indriyonI sahAyathI zabda ane arthanA paryAlocana pUrvaka thato bodha. avadhijJAna=mana ane indriyonI apekSA vinA AtmazaktithI thato rUpI dravyono bodha. mana:paryavajJAna-aDhI dvIpamAM rahelA paMcendriya jIvonA manamAM vicArono bodha. kevaLajJAna-traNa kALanA sarva dravyo ane sarva paryAyonuM jJAna. mithyAdarzana yukta jIvanA mati, zrata ane avadhi e traNa jJAna ajJAna svarUpa che. AthI A traNa jJAnanuM je lakSaNa (=artha) che te ja anukrame mati ajJAna, zrata ajJAna, avadhi ajJAnanuM lakSaNa che. cakSudarzanacakSu dvArA thato vastuno sAmAnyathI bodha. acakSudarzana=AMkha sivAya cAra indriyo ane mana dvArA thato vastuno sAmAnyathI bodha. avadhidarzana=indriyonI sahAya vinA AtmazaktithI thato kevaLa rUpI dravyono sAmAnyathI bodha. kevaLadarzana traNe kALanAM sarva dravya-paryAyono sAmAnyathI bodha. prazamarati 0 148 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAkAra=vizeSane grahaNa karanAra, arthAt vastune vizeSathI jANanAra. anAkAra=sAmAnyane grahaNa karanAra, arthAt vastune sAmAnyathI jANanAra.] (195) A pramANe upayoga adhikAra pUrNa thayo. (14) bhAva adhikAra ete dvAdazopayogA bhAvAH, ataH prastAvAdanyAnapi bhAvAnAdarzayannAhabhAvA bhavanti jIvasyaudayikaH pAriNAmikazcaiva / aupazamikaH kSayotthaH, kSayopazamajazca paJceti // 196 // bhAvAH-pariNativizeSAH, kasya bhavanti ? jIvasya jAyante / kIdRzAH ? audayikaH pAriNAmikaH aupazamikaH kSAyikaH kSAyopazamikazca paJcaite, karmaNAmudayopazamakSayakSayopazamanirvRttAzcatvAraH, pAriNAmikastu jIvAjIvAnAM paritiniti || 266 . A bAra upayoga jIvanA bhAvo che. AthI prasaMgathI bIjA paNa bhAvone jaNAvatA graMthakAra kahe che gAthArtha- jIvanA audayika, pAriNAmika, aupathamika, kSAyika ane lAyopathamika e pAMca bhAvo che. TIkArtha- audayika, aupathamika, kSAyika ane kSAyopathamika e cAra bhAvo anukrame karmanA udayathI, upazamathI, kSayathI ane kSapopazamathI thayelA che. pariNAmika bhAva jIvano pariNAma che, arthAt jIvanuM potAnuM ja svAbhAvika svarUpa che. jIvanI jema ajIvano paNa pariNAmika bhAva hoya che. [opazamika kacaro nIce zamI jatAM jaLanI nirmalatAnI jema karmonA upazamathI (thoDA samaya mATe bilakula udayanA abhAvathI) thato zubha pariNAma. kSAyika=kacaro sarvathA nIkaLI jatAM pANInI zuddhinI jema karmonA sarvathA kSayathI thato zubha pariNAma. kSAyopathamika=dhoyelA kodravamAM madazaktinI apekSAe zuddhi-azuddhinuM mizraNa hoya che tema, athavA nIce zamI gayelA kacarAvALA pANIne sAmAnya prazamarati * 149 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ halAvavAthI pANImAM zuddhi-azuddhinuM mizraNa thAya che tema, karmanA upazama rUpa zuddhinA ane karmanA udayarUpa azuddhinA mizraNathI thato pariNAma. audayikaHkarmanA udayathI thato pariNAma. pariNAmika=pariNAmathI (=potAnA ja svAbhAvika svarUpathI) thayela (bhAva (dharma).] (186) eteSAM krameNa bhedAnAcaSTete tvekaviMzatitridvinavASTAdazavidhAstu vijJeyAH / SaSThazca sAnnipAtika, ityanyaH paJcadazabhedaH // 197 // te punarekaviMzatizca trayazca dve ca nava cASTAdaza ca te tathA te vidhAbhedA yeSAmiti samAso, vijJeyA iti ghaTanA / tatra karmodaye bhavaH karmodayanirvRtto vA (graMtha 1100) audayikaH sa ekaviMzatibhedaH, tatra gatayo nArakAdyAzcaturdhA 4 kaSAyAzcaturdhA 4 liGgatrayaM 3 mithyAtvamekaprakAraM 1 ajJAnaM ca 1 asaMyatatvaM ca 1 asiddhatvaM ca 1 lezyAH SaTprakArAH 6, ete gatyAdayaH sarve karmodayAtprAdurbhavanti, atra gatigrahaNena zeSabhavopagrAhikarma gRhItaM, kaSAyAdinA ghAtikarma gRhItaM, idaM ca gandhahastinA bhaNitamAste, tarhi ajJAnAdIni kathamaudayike bhAve ?, satyaM, tatkAryatvAtteSAmaudayikatA bhAvanIyA / tathA anAdipAriNAmiko bhAvastridhA-jIvatvaM 1 bhavyatvaM 1 abhavyatvaM 1 ceti, naite karmodayAdyapekSante / tathA karmopazamanimitta aupazamikaH, samyakatvaM 1 cAritraM 2 ceti dvividhaH / tathA kSayotthaHkarmakSayAjjAtaH kSAyikaH, sa navabhedaH-kevalajJAnaM 1 kevaladarzanaM 1 dAnalabdhiprabhRtayaH 5 samyaktvaM 1 cAritraM 1 ceti / tathA kSayopazamajaHkSAyopazamikaH, so'STAdazabhedo, matijJAnAdijJAnaM caturvidhaM 4 matyAdi ajJAnatrayaM 3 darzanaM cakSurAdi trividhaM 3 dAnAdilabdhayaH 5 samyaktvaM 1 cAritraM 1 saMyamAsaMyamazceti 1, tathA SaSThazca sAnnipAtikazceti, sannipAtaHsaMyogaH, sa prayojanamasyeti sAnnipAtikaH- saMyogajo bhAvaH, tatra paJcabhAvAnAmaudayikAdInAM dvikAdisaMyogena SaDvizatirbhaGgA bhavanti, tatra prazamarati * 150 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvikayogaH SaSTha: pAriNAmikakSAyikarUpaH siddhAnAmiti 1, dvitIyatrikayoga: audayikapAriNAmikakSAyikalakSaNaH kevalinaH 2 tRtIyatrikayoga audayikapAriNAmikakSAyopazamikalakSaNaH, sa caturgatikajIvaviSayaH 3 catuSkasaMyogo dvitIya audayikapAriNAmikaaupazamikakSAyopazamikarUpa-zcaturgatikAnAM 4 tRtIyazcatuSkayoga audayikaH pAriNAmikaH kSAyikaH kSAyopazamikaH, eSo'pi caturgatikAnAmeva 5 manujAnAM tu paJcakayogaH-audayikaH pAriNAmikaH aupazamikaH kSayotthaH kSAyopazamikazca 6, iti SaDeva bhaGgA yathoktasaMkhyA grAhyAH, ghaTamAnatvAt, na tu viMzatiriti / tathA coktam-'dugajogo siddhANaM kevalisaMsAriyANa tigajogo / caujogajuyaM causuvi gaIsu maNuANa paNajogo // 1 // ' iti siddhasatkadvikayogakevalisatkatrikayogakRtakhaNDazreNyupazamazreNisthitamanuSyasatkapaJcakayogagaticatuSTayadvArAgatadvAdazayogamIlanena paJcadaza bhavanti, atra coktam-'ekke ko uvasamaseDhi 1 siddha 2 kevalisu 3 evamaviruddhA / pannarasa sannivAiya bheyA vIsaM asaMbhaviNo // 1 // uyaiyakhaovasAmiyapariNAmiehiM cauro gaicaukke / khaiyajuehiM cauro tayabhAve uvasamajuehi // 2 // ' atra yantrakaM paJcadazabhedAnAM // 197 // audayi / mizra / pAri / gatiSu 4 / 3 / / auda / mizra / kSAyi / pAri / ga0 4 / 4 / auda / mizra / aupa / pAri / gati 4 / 4 / auda / mizra / kSA / aupa / pAri / ga0 1 / 5 / au / khA / pA / kevalinaH / 1 / 3 / khA / pAri / siddhANaM / 1 / 2 // A pAMca bhAvonA anukrame bhedone kahe che ||thaarth-65 pAMya maavon| anume 21, 3, 2, 8, 18 meho cha. A pAMca bhAvo uparAMta chaThTho sAtripAtika bhAva che. tenA 15 bhedo che. TIkArtha- (1) audayika bhAva- karmanA udayamAM thayelo athavA karmanA prazamarati 0 151 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udayathI thayelo bhAva te audiyaka bhAva. tenA 21 bhedo che. te A pramANe- narakagati Adi 4 gati, 4 kaSAya, 3 liMga, mithyAtva, ajJAna, asaMyama, asiddhatva, 6 lezyA. A gati vagere badhAya bhAvo karmanA udayathI pragaTa thAya che. ahIM gatinA grahaNathI bAkInA bhavopagrAhI karmonuM grahaNa karyuM che. kaSAya AdinA grahaNathI ghAtI karmonuM grahaNa karyuM che. A vigata tattvArthAdhigama sUtra upara 'gaMdhahastibhASyanA kartA gaMdhahastI zrIsiddhasena divAkare kahI che. prazna- AnA AdhAre to e nizcita thayuM ke karmanA udayathI je je bhAva thAya te badhA bhAvo audiyaka bhAvo che. AthI ahIM e prazna thAya che ke ahIM jaNAvela ajJAna, asaMyama, asiddhatva vagere audayika bhAvamAM kevI rIte Ave ? kAraNa ke jema gati Adi bhAvo gati nAma karma vagere karmanA udayathI thAya che. tema ajJAna vagere koi amuka cokkasa karmanA udayathI thatA nathI. uttara- ajJAna vagere bhAva auyika bhAvanuM kArya hovAthI temanAmAM auyika bhAva vicAravo. (jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa ane darzana mohanIyanA udayathI ajJAnabhAva thAya che. saMjavalana sivAya bAra kaSAyanA udayathI asaMyama thAya che. vedanIya, AyuSya, nAma ane gotra karmanA udayathI asiddhatva thAya che. lezyA manoyoganA pariNAma rUpa che. manoyoga mana:paryAti nAmakarmanA udayathI thAya che.) (2) pAriNAmika-- pAriNAmika bhAvanA jIvatva, bhavyatva ane abhavyatva ema traNa prakAra che. A traNe pAriNAmika bhAvo anAdithI che ane karmano udaya AdinI apekSA rAkhatA nathI. (3) aupazamika- karmanA upazamarUpa nimittathI thayela bhAva aupazamika bhAva che. aupamika bhAvanA samyaktva ane cAritra ema be bheda che. (4) kSAyika- karmanA kSayathI thayela bhAva kSAyika che. kSAyikabhAvanA kevaLajJAna, kevaLadarzana, dAnalabdhi (=dAna), lAbha, bhoga, upabhoga, vIrya, samyaktva ane cAritra ema nava bhedo che. 1. vartamAnamAM gaMdhahastibhASya upalabdha nathI. prazamarati - 152 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5) kSAyopathamika- karmanA kSayopazamathI thayela bhAva lAyopathamika che. kSAyopathamika bhAvanA matijJAna vagere 4 jJAna, matiajJAna vagere 3 ajJAna, cakSudarzana, acakSudarzana, avadhidarzana ema 3 darzana, dAna vagere 5 labdhi, samyakatva, cAritra ane dezavirati ema 18 bhedo che. (6) sAnnipAtika- sannipAta eTale saMyoga. sannipAta che prayojana enuM e arthamAM taddhita rU pratyaya AvatAM sAnnipAtika zabda banyo che. saMyogathI thayelA bhAvo sAnnipAtika bhAvo che. (A bhAva aupathamika AdinI jema svataMtra bhAva nathI, kiMtu pAMca bhAvonA paraspara be AdinA saMyogathI thAya che.) temAM audayika Adi pAMca bhAvonA drika (be) AdinA saMyogathI chavIsa bhAMgA thAya che. (te A pramANe- hisaMyogI 10, trisaMyogI 10, catuHsaMyogI 5, paMcasaMyogI 1 A 26 bhedomAM 20 bhedo asaMbhavita che =koI paNa jIvamAM na saMbhavI zake evA che. jema ke dvisaMyogImAM audayika ane kSAyika e bhAva koIpaNa jIvamAM na hoya. AvA asaMbhavita 20 bhedone bAda karIne saMbhavita cha bhedomAM 3 bhedovALA jIvo cAre gatimAM hovAthI traNa bhedone cAra guNA karavAthI kula (12 + 3 =) 15 bhedo thAya. te chamAM.) pahelo hika saMyogavALo pAriNAmika-kSAyikarUpa bhAMgo siddhone hoya. bIjo trika saMyogavALo audayika-pAriNAmika-kSAyikarUpa bhAMgo kevalIne hoya. trIjo trika saMyogavALo audayika-pAriNAmika-kSAyopathamika bhAgo cAre gatinAM jIvone hoya. cotho catuSka saMyogavALo audayika-pAriNAmika-aupathamikalAyopathamika rUpa bhAgo cAre gatinA jIvone hoya. pAMcamo catuSka saMyogavALo audayika-pAriNAmika-kSAyika-kSAyopathamika rUpa bhAMgo cAre gatinA jIvone hoya. chaThTho paMcaka saMyogavALo audayika-pAriNAmika-aupathamika-kSAyikakSAyopathamika rUpa bhAMgo manuSyone hoya. prazamarati * 153 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahIM koika A pramANe chekama | saMyoga svarUpa kone hoya | pahelo |dika | pariNAmika + kSAyika siddhone bIjo |trika | audayika + pariNAmika + kSAyika kevaLIne trIje trika | audayika + pAriNAmika + lAyopathamika cAre gatinA jIvone, cotho | catuSTha audayika + pariNAmika + aupazamika + lAyopathamika cAre gatinA jIvone pAMcamo catuSTha audayika + pariNAmika + kSAyika + lAyopathamika cAre gatinA jIvone, cho |paMcaka | audayika + pAriNAmika + opazamika + kSAyika + kSAyopathamika manuSyone A pramANe yathokta saMkhyAvALA cha bhAMgA ja grahaNa karavA, vIsa bhAMgA grahaNa na karavA. kAraNa ke cha bhAMgA ja ghaTe che. kahyuM che ke- "dvika saMyogavALo bhAMgo siddhone, trika saMyogavALo eka bhAgo kevaLIne ane eka bhAMgo saMsArI jIvone, catuSka saMyogavALA be bhAMgA cAre gatimAM ane paMcaka saMyogavALo bhAMgo manuSyone hoya." (pra.sA. 1297) A pramANe siddha saMbaMdhI dikasaMyogI eka bhAgo, kevaLI saMbaMdhI trikasaMyogI eka, jeNe khaMDazreNi karI che, arthAt kSAyika samyaktva prApta karyuM che ane upazamazreNimAM rahela che tevA manuSya saMbaMdhI paMcakasaMyogI eka, cAra gati dvArA AvelA bAra bhAMgA Ama badhA maLIne 15 bhAMgA thAya che. A viSe kahyuM che ke- "audayika-pathamika-pAriNAmika e trika saMyogI bhaMga cAre gatimAM hovAthI cAra thAya. e rIte kSAvikabhAvathI yukta audayika vagere bhAvo cAre gatimAM hovAthI cAra thAya. upazamabhAvathI yukta ane kSAyika bhAvathI rahita pUrvokta bhAvo cAre gatimAM hovAthI cAra thAya.' upazama zreNimAM rahelA (sAyika samyakatvI) jIvamAM, siddhamAM ane kevaLImAM eka eka bhAMgo thAya. A pramANe sAnnipAtikanA paMdara bhedo aviruddha che=ghaTI zake tevA che ane visa bhedono saMbhava nathI.' (pra.sA. 1295-1296) (197). prazamarati * 154 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadebhirlabhyate tadAhaebhirbhAvaiH sthAnaM, gatimindriyasaMpadaH sukhaM duHkham / saMprApnotItyAtmA, so'STavikalpaH samAsena // 198 // ebhiH-pUrvoktairbhAvaiH karaNabhUtaiH sthAna-sthitimAyurvA gati-paJcavidhAmindriyasampadaH-ekendriyAdivibhUtIH sukhaM-AhlAdaM asukhaM-asAtaM saMprApnoti-labhate / itiriha yathAsaMbhavapradarzanArthaH, na hyaupazamikakSAyikayorete prAyaH sambhavanti / etAni sthAnAdIni kaH kartA labhate ata aah-aatmaanIva: soDaNavinya: samAroneti | 218 A bhAvothI je prApta thAya che tene kahe chegAthArtha- A bhAvonA kAraNe vividha prakAranA sthAna, gati, indriyasaMpatti, sukha ane duHkhane pAme che. TIkArtha sthAnaHutpattinuM sthAna athavA AyuSya. gati=gati pAMca prakAranI che. (saMsAranI cAra gati ane mokSagati.) (gati ane sthAnamAM bheda che. te A pramANe- be jIvone gati eka hoya, paNa sthAna judA judA hoya, jema ke- be jIvo manuSyagatimAM utpanna thayA. paNa, eka bharatamAM ane eka mahAvidehamAM utpanna thayo. AthI A be jIvonI gati eka che ane sthAna judA che.) indriya saMpatti=eka indriya Adi rUpa saMpatti. ahIM ti zabda yathAsaMbhava batAvavA mATe che. jema ke aupazamika, kSAyikamAM sthAna vagere saMbhavatA nathI. A sthAna vagerene kayo kartA pAme che evo prazna thAya. AthI kahe che- A sthAna vagerene jIva pAme che ane te jIva saMkSepathI ATha bhedavALo che. (198) dravyaM kaSAyayogAvupayogo jJAnadarzane caiva / cAritraM vIryaM cetyaSTavidhA mArgaNA tasya // 199 // prazamarati * 155 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAnevAha- dravyaM-dravyAtmA kaSAyayogau-kaSAyAtmA yogAtmA, evamupayogAdiSvAtmA yojyaH, ityaSTavidhA mArgaNA-anveSaNA tasya-jIvasyeti // 199 // te bhedone ja kahe che- gAthArtha- dravyAtmA, kaSAyAtmA, yogAtmA, upayogAtmA, jJAnAtmA, darzanAtmA, cAritrAtmA ane vIryAtmA - A ATha prakAre AtmAnI vicAraNA karavI joie. (19) jIvAjIvAnAM dravyAtmA sakaSAyiNAM kaSAyAtmA / yogaH sayoginAM punarupayogaH sarvajIvAnAm // 200 // etAneva AryAdvayenAha-jIvAjIvAnAM-sacetanAcetanAnAM SaNNAM dravyANAM yad dravyaM-sthityaMzarUpaM tadAtmA bhaNyate, nahi tAni tAdrUpyaM kadAcana tyajantIti kRtvA, sakaSAyiNAM-kaSAyoparaktacetanAnAM kaSAyAtmA-kaSAyapradhAna AtmAjIvo, mithyAdRSTyAdisUkSmasamparAyAntAnAM sa jJeyaH, yogo-yogapradhAna AtmA sayoginAM-trayodazaguNasthAna(paryanta)vartinAM jJeyaH, eteSu yathAsaMbhavaM manovAkkAyabhedAnAM saMbhavAt, punarupayogaH-sAkArAnAkArarUpaH srvjiivaanaaNsiddhAnAM saMsariNAM veti | 200 || jIvanA ATha bhedone ja be gAthAothI kahe chegAthA-TIkArtha- (1) dravyAtmA=(koipaNa vastumAM sthira aMza ane asthira aMza ema be aMza hoya che. jema ke suvarNahAramAM suvarNa sthira aMza che. hAra asthira aMza che. jema ke hArane bhAMgIne jhAMjhara vagere banAvI zakAya che. jhAMjhara ane hAramAM suvarNa aMza sthira=kAyama rahe che. ahIM dravya eTale sthira aMza. sthira aMzarUpa je AtmA te dravyAtmA. jIva ane ajIva e cha dravyo sthira aMzarUpa hovAthI cha dravyono AtmA dravyAtmA che. kAraNa ke cha dravyo kyAreya sthira aMzano tyAga karatA nathI. (2) kaSAyAtmA=jemanuM caitanya kaSAyothI raMgAyeluM che te jIvono AtmA kapAyAtmA che. kaSAyanI pradhAnatAvALo jIva te kaSAyAtmA. mithyASTi guNasthAnakathI AraMbhI sUkSmasaMparAya guNasthAnaka sudhInA jIvono AtmA kaSAyAtmA che. prazamarati * 1pa6 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) yogAtmA=yoganI pradhAnatAvALo AtmA te yogAtmA. teramAM guNasthAnaka sudhInA jIvono AtmA yogAtmA che. kAraNa ke temanAmAM yathAsaMbhava mana-vacana-kAyA rUpa yogabhedono saMbhava che. (4) upayogAtmA-upayoganA sAkAra ane anAkAra ema be bhedo che. siddha ke saMsArI sarvajIvo jJAna-darzananA vyApArarUpa upayogavALA hovAthI sarvajIvono AtmA upayogAtmA che. (200) jJAnaM samyagdRSTerdarzanamatha bhavati sarvajIvAnAm / cAritraM viratAnAM, tu sarvasaMsAriNAM vIryam // 201 // jJAnaM samyagdRSTeH kSAyikakSAyopazamikaupazamikarUpatrividhasya, natu mithyAdRzaH, darzanaM-sAmAnyopayogarUpaM, caturvidhamatha bhavati sarvajIvAnAMsaMsAriNAM muktAnAM ca yathAyogaM, cAritraM viratAnAM tu, na tvasaMyatAnAM, sarvasaMsAriNAM-cetanAnAM 'saMsArI cetano mataH' iti vacanAt, bhavasthamuktAnAM caitanyavatAmityarthaH, kiM tad ? vIryamiti // 201 // (5) jJAnAtmAkakSAyika-kSAyopathamika-aupathamika rUpa traNa prakAranA samyagadaSTino AtmA jJAnAtmA che. (mithyAdaSTinuM jJAna ajJAna svarUpa hovAthI mithyAdaSTino AtmA jJAnAtmA nathI.) (6) darzanAtmA-darzana eTale sAmAnya upayoga. cAra prakAranuM darzana saMsArI ane siddha e sarvajIvone yathAyogya hoya. (AthI sarvajIvono AtmA darzanAtmA che.) (7) cAritrAtmA=viratone cAritra hoya, asaMyatone cAritra na hoya. (AthI viratono AtmA cAritrAtmA che.) (8) vIryAtmA=saMsArI ane siddha e sarvajIvone vIrya hoya. (AthI sarvajIvono AtmA vIryAtmA che.) prazna- gAthAmAM sarvasaMsAri vIrya sarvasaMsArI jIvone vIrya hoya ema kahyuM che. to ahIM saMsArI ane siddha e sarvajIvone vIrya hoya ema kema kahyuM ? prazamarati * 157 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttara- saMsArI cetano mataH evuM vacana che. A vacana pramANe saMsArI eTale caitanyavALA jIvo. siddho paNa caitanyavALA che. AthI saMsArAM padathI saMsArI ane siddho e badhA jIvonuM grahaNa thAya. (201) dravyAtmetyupacAraH, sarvadravyeSu nayavizeSeNa / AbhAvezAvAtmA, mavatyanAtmA parAvezAt // 202 // dravyAtmeti yaduktaM tatkiM tattvata utAnyathA ?, anyathetyAha-dravyAtmeti yatpUrvamuktaM sarvadravyeSu tadupacArato - vyavahArAcchabdanibandhanAt na tattvataH, Atmano jIvarUpatvAt sarvadravyANAM jIvAjIvarUpatvAt, kiMtu svasvarUpavAcake Atmadhvanau nayavizeSeNa- sAmAnyagrAhiNA nayabhedena gRhyamANe kathaJcidayamapi ghaTata iti / yata AtmAdezAt-svarUpAbhidhAnAdAtmA bhavati, bhavatyanAtmA ca parAdezAt, svapararUpApekSayA sadasadrUpaM vastu, jainAnAM prasiddhamidamiti // 202 // cha dravyono AtmA dravyAtmA che ema je kahyuM te paramArthathI kahyuM che ke bIjI rIte ? bIjI rIte kahyuM che ema kahe che- gAthArtha-TIkArtha sarva dravyomAM dravyAtmA che ema pUrve je kahyuM te zabda jenuM kAraNa che evA vyavahAranayathI kahyuM che, nahi ke 52mArthathI. kAraNa ke AtmA jIvarUpa che ane sarvadravyo jIva-ajIva svarUpa che, arthAt sarvadravyo kevaLa jIvasvarUpa nathI. Ama chatAM potAnA svarUpano (=atatItyAtmA evA svarUpano) vAcaka AtmazabdanuM grahaNa karavAmAM sAmAnyagrAhI nayavizeSathI kathaMcit A paNa ghaTe che=sarva dravyomAM dravyAtmA che e paNa ghaTe che. kAraNa ke satatItyAtmA evA svarUpane kahevAthI AtmA thAya che=kahevAya che. paranA AdezathI anAtmA thAya che=AtmA nathI kahevAto. koi paNa vastu svarUpathI sat che ane pararUpathI asat che e siddhAMta jainomAM prasiddha che. ahIM bhAvArtha A pramANe che- jIva cetana hovAthI AtmA=dravyAtmA kahevAya. paNa ajIva to jaDa che, AtmA (=jIva) nathI. AthI ajIvarUpa pAMca dravyo AtmA=dravyAtmA kema kahevAya ? A praznano uttara A gAthAmAM ApavAmAM Avyo che. prazamarati 0 158 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ temAM gAthAnA dravyAtmatyupAra: sarvadravyapu navizeSe e pUrvArdhano bhAvArtha A che- sAmAnyagrAhI nayathI ajIva sarvadravyomAM dravyAtmA e pramANe upacAra (vyavahAra) karavAmAM Ave che. sAmAnyagrAhI naya AtmA zabdanA arthane pakaDe che. e kahe che ke, tame AtmA zabdanA arthane vicAro. je (atatItyAtmA) anvaya rUpe paryAyomAM gamana kare te AtmA evo AtmA zabdano artha che. jema jIva svaparyAyamAM anvaya rUpe gamana kare che=rahe che, tema ajIva dravyo paNa svasvanA paryAyomAM anvayarUpe gamana kare che=rahe che. AthI AtmA zabdano artha jIva ajIva baMnemAM lAgu paDe che. to pachI jIvadravyamAM AtmA zabdano prayoga karavo ane ajIva dravyamAM na karavo e kyAMno nyAya ! ajIva dravyomAM paNa AtmA zabdano vyavahAra karavo joIe. AthI sAmAnyagrAhI nayanI daSTie sarvadravyomAM AtmA zabdano vyavahAra karavAmAM Ave che. ( [mAtmAdevAtmA jainadarzanamAM dareka viSayanI vicAraNA anekAMtavAdanA (=apekSAvAdanA) AdhAre thAya che. AthI dareka vastunuM astitva (=hovuM) ane nAstitva (=na hovuM) ekAMte nathI, kiMtu apekSAe che ane apekSAe nathI. dareka vastu svarUpe sat (kavidyamAna) che ane pararUpe asat (=avidyamAna) che. dA.ta. ghaTa svarUpe (=ghaTarUpe) satu che, paNa pararUpe (kapaTarUpe) asatu che. jo ghaTa paTarUpe paNa satu hoya to tene paTa paNa kahevo joie ane paTanAM kAryo ghaTathI thavA joIe, paNa tema nathI. ApaNe bolIe paNa chIe ke A ghaTa che, paTa nathI. Ano artha e ja che ke ghaTa paTa rUpe nathI=asat che. Ama dareka vastunA astitvano ane nAstitvano vicAra apekSAvAdathI karavo joie. have gAthAnA mAtmAzaliAtmA mavatyanAbhA parAzAt e uttarArdhano bhAvArtha A che- matatityAtmiA=je anvaya rUpe paryAyomAM gamana kare te AtmA evA (mAtmAzaGi) AtmazabdanA arthanI vivakSAthI (mAtmA mati=)AtmA thAya che kahevAya che. Atma zabdano A artha ajIva dravyomAM paNa ghaTato hovAthI ajIvadravyo paNa dravyAtmA che. (parAzA=) ajIva jIva nathI ema parasvarUpanA kathanathI ajIvadravyo (anAtmie) AtmA nathI=dravyAtmA nathI. (202) prazamarati 0 159 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evaM saMyogAlpabahutvAdyairnaikazaH sa parimRgyaH / jIvasyaitatsarvaM, svatattvamiha lakSaNairdRSTam // 203 // sAMprataM nigamayannAha-- evamanekaprakAreNa sa - AtmA parimRgyaH-anveSaNIya iti sambandhaH / kaiH kRtvA ? alpatvaM ca bahutvaM ca te, tvapratyayasya pratyekamabhisambandhAt, tataH saMyogAzcAlpabahutve ca tAni tAni AdyAni yeSAM tAni tathA taiH, tatra saMyogatastAvat yena yena saMyuktastena tena rUpeNAtmA vidyate, yena na saMyuktastena na vidyate, yathA nArako narakagatisaMyogenaiva vidyate, na devAdisaMyogeneti, alpatvaM bahutvavyatirekeNa na bhavati, bahutvaM alpatvena ca, ataH saMlulite eva vicAryete, tAbhyAmAdiSTaH syAdasti syAnnAstisammUrcchajagarbhajabhedenAsaMkhyeyamanuSyAste cAlpe, tiryaJco'nantA ekendriyAdibhedena, te ca bahavaH, tatastiryaksaMkhyayA manuSyA na santi, manuSyasaMkhyayA tiryaJco neti / AdigrahaNAnnAmAdibhirapyastitvanAstitve bhAvayitavye, kathaM ? naikazo - bahubhiH prakAraiH / etasya jIvasya svatattvaM - sahajaM svarUpaM sarvameva - samastamapi, kiM ? dRSTam-upalabdhaM / kaiH kRtvA ? lakSaNaiH - lakSyate yairAtmA tAni lakSaNAni - cihnAni tAni tathA taiH, tAni cAmUni - 'cittaM ceyaNa sannA vinnANaM dhAraNA ya buddhI ya / IhA maI viyakkA jIvassa u lakkhaNA ee // / 1 // ' // 203 // have upasaMhAra karatA graMthakAra kahe che-- gAthArtha- A pramANe saMyoga ane alpabahutva AdithI aneka prakAre AtmA vicA2vo joie. ahIM batAveluM jIvanuM A sarva svarUpa AtmAnA bhinna bhinna lakSaNothI upalabdha thayuM che. TIkArtha- saMyoga=AtmA jenI sAthe saMyukta che te rUpe che, jenI sAthe saMyukta nathI, te rUpe nathI. jema ke- nAraka narakagatinA saMyogathI ja che, devagati AdinA saMyogathI nathI. alpabahutva=alpatva bahutva vinA na hoya. bahutva alpatva vinA na hoya. AthI alpatva ane bahutva bhegA ja vicArAya che. alpabahutvathI vivakSita jIva apekSAe che ane apekSAe nathI. jema ke saMmUrchAna ane garbhaja e be bhedathI manuSyo asaMkhyAta che ane alpa prazamarati 0 160 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. ekendriya AdinA bhedathI tiryaMca anaMta che ane ghaNA che. tethI tiryaMcanI saMkhyAthI manuSyo nathI ane manuSyonI saMkhyAthI tiryaMco nathI. mAri padanuM grahaNa karyuM hovAthI nAma (ane sthApanA) vagerethI paNa astitva nAstitvanI vicAraNA karavI. lakSaNo- AtmA jemanAthI oLakhAya=jaNAya te lakSaNo. te lakSaNo A che- citta, cetanA, saMjJA, vijJAna, dhAraNA, buddhi, IhA, mati ane vitarka- A jIvanAM lakSaNo che. citta=sAmAnyathI atIta-anAgata-vartamAnane grahaNa karanAruM. cetanA=pratyakSa vartamAna arthane grahaNa karanArI. saMjJA A te che evuM pratyabhijJAna. vijJAna vividhajJAna, arthAt aneka dharmavALI vastumAM te te pramANe dRDhanizcaya. dhAraNA A amuka vastu che evo nirNaya thayA bAda teno upayoga TakI rahe te dhAraNA. dhAraNAnA avismRti, vAsanA ane smRti ema traNa bheda che. avizruti nirNaya thayA bAda te vastuno upayoga TakI rahe te avizruti dhAraNA. vAsanA=avizruti rUpa dhAraNAthI AtmAmAM te viSayanA saMskAra paDe che. A saMskAra e ja vAsanA dhAraNA. smRti=AtmAmAM paDelA jJAnanA saMskAro nimitta maLatAM jAgRta bane che. ethI ApaNe pUrvAnubhUta vastu ke prasaMgane yAda karIe chIe. pUrvAnubhUtavastunuM ke prasaMganuM smaraNa te smRti dhAraNA. buddhi padArtha saMbaMdhI tarka. IhA=A sthANu che ke puruSa evI vidyamAna vastu saMbaMdhI vicAraNA. mati mastaka khaMjavALavuM vagere jJAna thavAthI A puruSa ja che evI mati. prazamarati * 161 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vitarka=A pramANe ja A artha ghaTI zake che ityAdi svarUpa tarka. (daza vai.ni.gA. 224) (203) utpAdavigamanityatvalakSaNaM yattadasti sarvamapi / sadasadvA bhavatItyanyathA'rpitAnarpitavizeSAt // 204 // , tathA aparaM lakSaNamAha-utpAdaH - prAdurbhAvaH tena svena rUpeNa vastunAM ghaTapAdInAM dharmAdharmAdInAM ca, patrAdinIlatAvat, vigamo - vinAzaH pralayaH teSAmevaM, patrAdisATavat, nityatvaM - sthiratvaM kAlatraye'pyavinAzitvaM etAni kRtadvandvAni vivakSAvazaprApitabhedAni tattvato manAgapyabhinnAni samuditAni lakSaNaM-svarUpaM yasya tattathA / yadevaMvidhaM trividhatvamuktaM tadasti - vidyate sarvamapi, tathAhi-ghaTasya ghaTarUpeNotpAdaH kuzUlAdirUpeNa vinAzo mRdrUpeNa ca sadaiva nityatvaM, tathA puMsaH puMstvenotpAdaH prAktanarUpeNa vinAzo jIvarUpeNa dhrauvyamiti / na cotpAde asati vinAzo na ca vinAze vA samutpAdaH, nahi ghaTAdyanutpAde kuzUlAdivinAzo, na ca kuzUlAdyavinAze ghaTAdyutpAdaH, na ca tau mRttvaM vinA, nirmUlatvAt na ca sA'pi tau vinA, paryAyatvAd, gandhAdivizeSarahitendIvaravat / tadevaM tritayaM parasparApekSaM sattvalakSaNamiti / anyathA-tritayaM yadi nAbhyupagamyate kiMtvekasya dvayorvA sattvalakSaNatve'bhyupagamyamAne yatsat tadasadbhavati, asadvA-avidyamAnaM sadbhavati / yacca sato'sadbhavanaM asato vA sadbhavanaM tanmahAlIkatAM mahAkarmabandhaM ca tasya vAdina AvedayatItyupekSaNIyamiti / nanu ca saiddhAntikA api kvacidutpAdaM kvacidvinAzaM kvacinnityatvaM pratipAdayanti, tathAhi-'jiNapavayaNauppattI' ityAdi 'savvaTThANAiM asAsayAI' ityAdi 'iyaM duvAlasaMgI na kayAI nAsI' ityAdi, atasteSAmapyayaM doSaH prasajatItyeva, ucyate, nAyaM teSAM doSaH, kutaH ? arpitAnarpitavizeSAt arpitaM vizeSitaM anarpitam avizeSitaM tadrUpo vizeSastataH, tamAdAyetyarthaH, idamatra tAtparyaM - arpitaM vizeSitaM jinapravacanaM utpannamiti pravacanotpAdo'rpitaH, anarpitam avizeSitaM prAktanajinapraNItaM tadatItaM, arthatastu dhruvaM ghaTe kuzUlavigamatvavat iti vacanamuccArya vigamadhrauvyadvayaM nArpitamiti / na punasteSAmayamAzayaH yathotpAda evAsti sarvathA prazamarati 0 162 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vigamadhrauvyazUnyaH, nanu kathamekasmin ukte'nyadvayasadbhAvo bhavati ?, bhavatyeva, kathaM ?, yathA hi puruSasya bhrAtRputrapitRvyAdyanekarUpasaMbhave'pi tatkAryakaraNakSamatvena kenApi bhrAtetyukte na punaH putrAditvaM tatra nAstIti, evamatrApi evaMvidhavivakSAsadbhAvAt, nAnyavAdinAmiva jainAnAM doSaH prAdurbhavati / kecana vidvAMsaH saptabhaGgIsUcanadvAreNa vyAkhyAntImAmAA~, sA ca vyAkhyaivam-utpAdaHutpattiH vigamo-vinAzo nityatvaM-dhrauvyameteSAM dvandvastAni lakSaNaM yasya tattathA, yadetallakSaNatrayopetaM tadasti sarvamapi, aGgulivat, yathA mUrtatvenAGguliravasthitA dhruvA Rjutvena vinaSTA vakratvenotpanneti, evaM yadutpAdAditrayopetaM tatsarvamasti, yannAsti tadutpAdAditritayavadapi na bhavati, kharaviSANavat, ato vikalpadvayamuktaM-syAdasti 1 syAnnAsti 2, sadasadvA bhavatIti tRtIyavikalpaH, syAdasti ca nAsti ceti 3, anyathA-anyena prakAreNApitAnarpitavizeSAditi catvAro vikalpAH sUcitAH, syAdavaktavyaM 4 syAdasti cAvaktavyazca 5 syAnnAsti cAvaktavyazca 6 syAdasti ca nAsti cAvaktavyazceti 7, tatrAdyabhaGgadvayaM bhAvitArthameva / tRtIyastu asti ca nAsti ceti, ekasya ghaTAde vyasya dezo grIvAdiH sadbhAvaparyAyeNa AdiSTo vRttabudhnatvena paragataparyAyeNa ca tadvastu asti ca nAsti ceti bhAvanA kAryA 3 itazcaturtho vikalpaH syAdavaktavya iti, sakalamevAkhaNDitaM tadvastu arthAntarabhUtaiH paTAdiparyAyairnijaizcordhvakuNDalauSThAyatavRttagrIvAdibhiryupagad-abhinnakAle samAdiSTaM na astIti vaktuM zakyate na tu nAstIti vaktuM pAryate, yugapadAdezadvayaprAptI vacanavizeSAtItatvAdevAvaktavyamiti 4 ito'sti cAvaktavyazceti paJcamo vikalpaH, tasyaiva ghaTAdervastuna eko dezaH sadbhAvaparyAyairAdiSTo'paro dezaH svaparyAyaiH paraparyAyaizca yugapadAdiSTaH tad dravyamasti cAvaktavyaM ca 5 atha paSTho vikalpaH-syAnnAsti cAvaktavyazca, tasyaiva ghaTAdevyasya ekadezaH paraparyAyairAdiSTo'paro dezaH svaparyAyaiH paraparyAyairyu(zca yugapadAdiSTastad dravyaM nAsti cAvaktavyaM ca bhavati 6 atha saptamo vikalpo bhAvyate-tadeva ghaTAdi dravyamekasmin deze svaparyAyairAdiSTaM anyatra deze paraparyAyairAdiSTaM aparatra deze svaparyAyaiH paraparyAyaizca yugapadAdiSTaM syAdasti ca nAsti cAvaktavyaM ceti 7 / prazamarati * 163 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evamayaM saptaprakAro vacanavikalpaH, atra ca sakalAdezAstrayaH-syAdasti 1 syAnnAsti 2 syAdavaktavyaH 3, zeSAzcatvAro vikalpA vikalAdezAH-syAdasti ca nAsti ca 1 syAdasti cAvaktavyazca 2 syAnnAsti ca avaktavyazca 3 syAdasti ca nAsti cAvaktavyazceti 4, ato'nyena prakAreNAnyathA, arpitaM vizeSitamupanyastaM (nItaM), anarpitamavizeSitamanupanItaM cetyasmAdvizeSAt (graMtha 1200) sapta vikalpA bhavanti // 204 // tathA bIjuM lakSaNa kahe che, arthAt "satanuM lakSaNa kahe che gAthArtha- utpAda-vigama-nityatva (utpatti-vinAza-sthiratA) A traNe lakSaNo jemAM hoya te badhuMya sat che. jo utpAda Adi traNeno svIkAra karavAmAM na Ave to je sat che te asat banI jAya athavA je asat che te satu banI jAya. pradhAna ane gauNanI vivakSAthI eka ja vastumAM utpAda vagere traNeya ghaTe che. [ahIM TIkArtha lakhatAM pahelAM vivecana lakhavAmAM Ave che. jethI TIkArya saraLatAthI samajI zakAya.] dareka vastumAM be aMza hoya che- (1) dravyAMza (2) paryAyAMza. dravyAMza sthira che, jyAre paryAyAMza asthira=utpatti-vinAzazIla che. AthI dareka vastumAM pratyeka samaye navA navA paryAyo utpanna thAya che. pUrva pUrvanA paryAyo nAza pAme che, tathA mULa dravya kAyama rahe che. paryAyo vastunA potAnA hovAthI paryAyonA utpAda-vinAza vastunA ja kahevAya. Ama dareka vastu pratyeka samaye paryAya rUpe utpanna thAya che ane vinAza pAme che tathA dravyarUpe sthira (=kAyama) rahe che. A hakIkata ApaNe ghaTanA daSTAMtathI vicArIe. je samaye ghaTa phUTI javAthI tenA ThIkarAM thayAM te samaye mATI rUpa dravyamAM utpAda, vinAza ane sthiratA e traNe che. ghaTa ane ThIkarAM e baMne mATInAM paryAyo che. mATIno ghaTa rUpa paryAya nAza pAmyo ane ThIkarAM rUpa paryAya utpanna thayo. Ano artha e thayo ke mATI ghaTa rUpe nAza pAmI ane ThIkarAM rUpe utpanna thai tathA mATI rUpe sthira rahI. prazamarati * 164 Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazna- AvuM to kyAreka ja bane. jayAre ghaTa utpanna thAya ke nAza pAme tyAre ja AvuM bane. paNa jayAre ghaTa emane ema paDyo che tyAre temAM utpAdAdi traNa kyAM dekhAya che ? tame to kaho cho ke dareka vastumAM pratyeka kSaNe utpAdAdi traNa thAya che. uttara- sthUladaSTithI vicAra karatAM ghaNA kALa sudhI ApaNane ghaDo jevo che tevo ne tevo ja dekhAya che. temAM koI jAtanuM parivartana dekhAtuM nathI. paNa sarmadaSTithI vicAravAmAM Ave to e ghaDAmAM pratikSaNa parivartana thaI rahyuM che. dA.ta. e ghaDo banyo tene atyAre (vivakSita koI eka samaye) be varSa thayA che. eTale te ghaDo atyAre be varSa jeTalo jUno kahevAya. bIjA ja samaye e ghaDo be varSa ane eka samaya jeTalo jUno kahevAya. AthI pUrvasamayanI apekSAe vartamAna samayamAM tenAmAM kALakRta parivartana thai gayuM. tyAra pachInA samaye te ghaDo be varSa ane be samaya jeTalo jUno bane che. e pramANe bIjA paNa rUpa AdinA aneka sUkSma pheraphAro pratyeka samaye thayA kare che. te pheraphAro atyaMta sUkSma hovAthI ApaNA khyAlamAM AvatA nathI. jayAre koi sthUla parivartana thAya che tyAre ja ApaNA khyAlamAM Ave che. Ama pratyeka samaye ghaTamAM parivartana thavA chatAM ghaTa dravya rUpe kAyama rahe che. A pramANe dareka vastumAM ghaTanA thaI zake. [sA mavatIcathA=] jo utpAdAdi traNeno svIkAra karavAmAM na Ave (-traNamAMthI koIpaNa eka ke beno ja svIkAra karavAmAM Ave) to sat asat banI jAya athavA asat sat banI jAya. [patAnapatavizeSA=] prazna- jo vastumAM utpAdAdi traNe hoya to, "jIva utpanna thayo, ghaTa nAza pAmyo, AtmA ajara-amara che' Ama kevaLa utpatti, kevaLa nAza ke kevaLa sthiratAnA sUcaka vAkyo khoTA ne? uttara- e vAkyo jarAye asatya nathI. dareka vastumAM utpAdAdi traNe dharmo hovA chatAM vyavahAramAM ApaNane je dharmanI apekSA (=vivakSA) hoya te dharmane arpita=pradhAna banAvIne vANIno prayoga karIe chIe ane je dharmonI apekSA (=vivakSA) nathI te dharmone anarpita (=gauNa) banAvIe chIe. prazamarati 0 165 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manuSya utpanna thayo e vAkyamAM vaktAnI jIvanA manuSya rUpa paryAyanI vivekSA hovAthI vinAza ane dhairyane gauNa karIne utpatti dharmane AgaLa karavAmAM Avyo che. A pramANe dareka vAkyo sApekSa hoya che. vastumAM aneka dharmo hoya che. je vakhate je dharmanI apekSA hoya che te vakhate te dharmane pradhAna banAvIne (FAgaLa karIne) vyavahAra karavAmAM Ave che. dA.ta. eka vyakti pitA paNa che ane putra paNa che. AthI te vyaktimAM pitRtva ane putratva A be paraspara viruddha dharmo rahelA che. temAMthI kyAreka pitRtva dharmane AgaLa karIne tene pitA kahevAmAM Ave che. kyAreka putratva dharmane AgaLa karIne tene putra kahevAmAM Ave che. jyAre te vyaktinI oLakhANa karAvavAmAM Ave che tyAre keTalAka loko tenA pitAne oLakhatA hovAthI A amuka vyaktino putra che ema kahIne tenI oLakhANa karAvavAmAM Ave che. jayAre keTalAka tenA pitAne oLakhatA nathI, paNa putrane oLakhe che. AthI temane A amuka vyaktino pitA che ema kahIne tenI oLakhANa karAvavAmAM Ave che. Ama pratyeka vastumAM pratyeka kSaNe aneka dharmo (=paryAyo) rahelA hoya che, paNa vyavahAra to koI vivakSita ekAdi paryAyathI ja thAya che. TIkArtha- utpAda=pAMdaDA AdimAM jema lIlA raMganI utpatti thAya che tema ghaTa-paTa vagere ane dharmAstikAya-adharmAstikAya vagere vastunI potAnA rUpe utpatti thavI te utpAda. vigama=jevI rIte pAMdaDA Adino vinAza thAya che tema ghaTa-paTa Adi ane dharmAstikAya Adi vastuno vinAza thavo te vigama. nityatva=sthiratA, traNeya kALamAM avinAzIpaNuM. A traNa vivakSAnA kAraNe bhinna che, paramArthathI jarApaNa bhinna nathI. A traNeya bhegA jemAM hoya te badhI vastu sat che. te A pramANe- jayAre ghaTa thAya che tyAre te ghaTanI ghaTa rUpe utpatti thAya che, ane te ja ghaTano kuzUla (=ghaDAnI pUrvAvasthA) Adi rUpe vinAza thAya che, ane te ja ghaTa mATI rUpe sadA ja rahe che. tathI jyAre jIva puruSa thAya che tyAre teno puruSarUpe utpAda, pUrvarUpe prazamarati * 166 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinAza ane jIvarUpe sthiratA che. utpatti thayA vinA vinAza na thAya, ane vinAza thayA vinA utpatti na thAya. ghaTAdinI utpatti vinA kuzUla Adino vinAza na thAya ane kuzUla AdinA vinAza vinA ghaTAdinI utpatti na thAya. tathA te baMne (ghaTa ane kuzUla) mATI vinA na hoya. kAraNa ke mATI vinA te baMne nirmUla che. tathA jema kamaLa gaMdha vagere vizeSathI (=paryAyathI) rahita na hoya tema mATI paNa ghaTa ane kuzUla vinA na hoya. kAraNa ke te baMne mATIno paryAya che. (dravya paryAya vinA na hoya) A pramANe parasparanI apekSAvALA utpAda vagere traNa 'sat'nuM lakSaNa che. (anyathA=) jo utpAdAdi traNeno svIkA2 ka2vAmAM na Ave to, arthAt koi paNa ekano ke beno ja svIkA2 ka2vAmAM Ave to (savasadA mati=) sat asat banI jAya, athavA asat sat banI jAya. je vAdI satne asat kahe athavA asane sat kahe te vAdInuM AvuM vacana tenA mahAasatyapaNAne ane karmabaMdhane jaNAve che. mATe sanuM asat thavuM ane asanuM sat thavuM te upekSA karavA yogya che. prazna- siddhAMtane jANanArA paNa mahApuruSo kyAMka kevaLa utpattine, kyAMka kevaLa vinAzane ane kyAMka kevaLa nityatvanuM pratipAdana kare che. jema ke niLapavayaLa ppattI=jinavacananI utpatti thai. (ahIM kevaLa jinavacananI utpattine jaNAvI che.) savvaTThALArUM asAHyArUM=sarvasthAno anitya che. (ahIM kevaLa nAzane jaNAvyo che.) yaM TuvAlamaMgI na ArUM nAsaI=A dvAdazAMgI kyAre na hatI evuM nathI, arthAt dvAdazAMgI sadA hoya che. (ahIM kevaLa nityatvane jaNAvyuM che.) tethI siddhAMtane jANanArA paNa mahApuruSone A (=asatyapaNuM ane karmabaMdha) doSa lAge ja che. uttara- siddhAMta vedIone A doSa lAgato nathI. kemake (ttitApitavizeSA=) arpita=vizeSa karAyeluM (=utpattinI pradhAnatAvALuM karAyeluM) jinavacana utpanna thayuM. A pramANe pravacanotpattinI pradhAnatA che. anarpita=vizeSa na karAyeluM (=utpattinI gauNatAvALuM karAyeluM) pUrvanuM jinapraNIta pravacana nAza pAmyuM. arthathI to jinavacana nitya che. 1. Avazyakaniryukti gAthA 128. prazamarati - 167 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jevI rIte ghaTanI utpatti thatAM ja ghaTamAM kuzUlano nAza thAya che ane mATI rUpe sthiratA hoya che tema nUtana jinapravacananI utpatti thatAM ja pUrvanuM jinapravacana nAza pAme che ane arthathI jinapravacana sthira rahe che. jinapravacana utpanna thayuM ema bolIne siddhAMtavedIoe vigama ane dhrauvyane gauNa banAvyA che. jinapravacana utpanna thayuM ema bolavAmAM siddhAMta vedIono vigama ane prauvyathI rahita kevaLa utpAda ja evo Azaya nathI. prazna- ekane kahevAmAM bIjA beno sadbhAva kema hoya ? uttara- ekane kahevAmAM bIjA beno sadbhAva hoya ja che. te A pramANe- koI puruSa koino bhAI che, koino putra che ane koino pitA che. Ama eka ja puruSamAM aneka svarUpa che. Ama chatAM koi tene tevuM kArya karavAmAM samartha jANIne "bhAI' tarIke bolAve che. A vakhate tenAmAM putratva Adi nathI evuM nathI, arthAt che ja, paNa gauNa che. te rIte prastutamAM jinapravacananI utpatti thaI ema kahevAmAM utpattinI pradhAnatA vivakSita che ane vigama-dhrauvyanI gauNatA vivakSita che, paNa vigama-dhrauvya che to kharA ja. AthI bIjA vAdIonI jema jainone doSa pragaTa thato nathI. keTalAka vidvAno A AryAnI vyAkhyA saptabhaMgInI sUcanA dvArA kare che, arthAt A AryAmAM saptabhaMgI kahI che ema mAnIne A AryAnI vyAkhyA kare che. te vyAkhyA A pramANe che ahIM TIkAIne lakhatAM pahelAM vivecana lakhavAmAM Ave che. jethI TIkArya saraLatAthI samajI zakAya. A gAthAno ukta artha nAnI TIkAnA AdhAre karavAmAM Avyo che. moTI TIkAmAM A gAthAno artha judI rIte karavAmAM Avyo che. moTI TIkAnI daSTie A gAthAmAM saptabhaMgInuM sUcana karavAmAM AvyuM che. te A pramANe je utpAda-vigama-nityatva rUpa lakSaNathI yukta hoya te sat che, yukta na hoya te asat che. Ama pUrvArdhamAM yAti' "cAnnati' e be vikalpo batAvavAmAM AvyA che. "sarasa vA mavati' e zabdothI "cApti triAti' e trIjo vikalpa batAvavAmAM Avyo che. prazamarati - 168 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ athADatADapatavizeSA e zabdothI bAkInA cAra vikalponuM sUcana karyuM che. bAkInA cAra vikalpo A pramANe che- (4) vavavya : (5) sthAti vyavya (6) cannati vya(7) sthApti cannati pravajI vya. sAta vikalponI ghaTanA- dareka vastu svarUpe sat che e daSTie cIta ema prathama vikalpa che. dareka vastu pararUpe nathI e daSTie unnatti ema bIjo vikalpa che. ukta baMne vAkyone bhegA karavAthI (=eka vAkya karavAthI) sthApti thAjJAti ema trIjo vikalpa bane che. trIjA vikalpathI kramazaH sattvanuM ane asattvanuM pratipAdana thAya che. trIjo vikalpa pUrvanA be vikalponA saravALA rUpa hovAthI pUrvanA be vikalpothI thayela samaja trIjA vikalpathI daDha bane che. koI ema kahe ke vastu apekSAe sat che ane apekSAe asat che e siddhAMta krama vinA ekI sAthe samajAvo; to kahevuM paDe ke, te siddhAMta ekI sAthe kahI zakAya tema nathI. kAraNa ke sattva ane asattva ekI sAthe kahI zakAya tevo eka paNa zabda nathI. AthI va : (sattva ane asattva ekI sAthe kahI zakAya tema nathI.) ema cotho vikalpa bane che. athavA koIpaNa vastune paraparyAyothI ane svaparyAyothI ekI sAthe vicAravAmAM Ave to tene sat paNa na kahevAya ane asat paNa na kahevAya. AthI jayAre ekI sAthe viruddha be dharmonI vivakSA karavAmAM Ave tyAre vastu kevI che te vacanathI kahI zakAya tema na hovAthI avaktavya che. A dRSTie paNa "vizva:' ema cotho vikalpa bane che. jyAre svarUpe tathA ekI sAthe sva-para ubhaya rUpe vivakSA karavAmAM Ave tyAre sthApti thAva: (apekSAe-svarUpe vastu che ane apekSAe-svapara ubhaya rUpe vastu kevI che te kahI zakAya tema nathI.) ema pAMcamo vikalpa bane che. jyAre para rUpe ane sva-para ubhaya rUpe vivakSA karavAmAM Ave tyAre cannati thAva vya% (para rUpe vastu nathI, ekI sAthe sva-para ubhayarUpe vastu avaktavya che.) ema chaThTho vikalpa thAya che. prazamarati 0 169 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jayAre kramazaH svarUpe ane pararUpe tathA ekI sAthe sva-para ubhaya rUpe vivakSA karavAmAM Ave tyAre sthAti cannati cAvavya (svarUpe che, pararUpe nathI; ekI sAthe sva-para ubhayarUpe avaktavya che.) A pramANe sAtamo vikalpa bane che. A pramANe dareka vastumAM paraspara viruddha chatAM bhinna bhinna apekSAe siddha thatAM nityatva-anityatva, ekatva-anekatva vagere dharmayugmane AzrayIne vidhi ane pratiSedhathI sAta sAta vikalpo (bhaMgo) thAya che. A sAta bhaMgone saptabhaMgI kahevAmAM Ave che. je vastu utpAda-vigama-nityatvathI yukta hoya te badhIya vastu sat che. jema ke AMgaLI. jyAre AMgaLIne vAMkI karavAmAM Ave tyAre AMgaLI mUrta vastu tarIke nitya cheHrahelI che, saraLatA rUpe nAza pAmI ane vakratA rUpe utpanna thaI. A pramANe je vastu utpAda Adi traNathI yukta hoya te badhI ja vastu sat che. je vastu na hoya te vastu utpAdAdi traNathI yukta paNa na hoya. jema ke gadheDAnA zIMgaDA. gadheDAnA zIMgaDA nathI to temAM utpAdAdi traNa paNa nathI. AnAthI (gAthAnA pUrvArdhamAM) saptabhaMgInA (1) yAti ane (2) cannati e be vikalpo sUcavyA che. sat vA mavati e zabdothI (3) cati jJAti e trIjo vikalpa batAvavAmAM Avyo che. anyathArthatADapatavizeSAt e padothI. bAkInA cAra vikalponuM sUcana karyuM che. te A pramANe- (4) cAvavavya: (5) rAti vyavyaza (6) jJAti mavaza (7) sthAti cItrapti vocaza. temAM pahelA be vikalponA arthanI bhAvanA karelI ja che. trIjo vikalpa yAti cAnnati evo che. tenI bhAvanA A pramANe che- ghaTAdi koI eka dravyano grIvA (kaDoka jevo bhAga) vagere amuka bhAga sadUbhAva paryAyathI vivakSita che. AthI ghaTa grIvAdi rUpe che ane vRttabudhdha ( goLa taLiyA) rUpe nathI, athavA paTa vagere je anya vastuo te anya vastuonA paryAyarUpe nathI. have cotho vikalpa yAtvavya: evo che. (tenA arthanI bhAvanA A pramANe che-) saMpUrNa akhaMDita ghaTAdi vastu anya prayojanavALA prazamarati - 170 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paTAdinA paryAyothI ane potAnA uparano goLAkAra bhAga, uparanI kinArI, laMbAI, goLAkAra, grIvA (kaDoka jevo vibhAga) vagere paryAyothI eka ja samaye vivakSita karavAmAM Ave to "ghaTa che' ema na kahI zakAya ane "ghaTa nathI' ema paNa na kahI zakAya. kema ke ekI sAthe be vivakSAne kahI zakAya tevA vacano-zabdo ja nathI. mATe A vikalpa avaktavya che. pAMcamo vikalpa sthApti mavyavya% evo che. (tenI bhAvanA A pramANe che-) te ja ghaTAdi vastuno ja eka bhAga temAM rahelA paryAyothI vivakSita karAyelo che te che ane bIjo bhAga svaparyAyothI ane paraparyAyothI ekI sAthe vivakSita karAyelo avaktavya che. mATe te dravyane AzrayIne cAsti vyamza e vikalpa ghaTe che. chaThTho vikalpa yAtrAti muvavya% evo che. (tenI ghaTanA A pramANe che) te ja ghaTAdi dravyano paraparyAyothI vivakSA karAyelo eka bhAga nathI ane bIjo bhAga svaparyAyothI ane paraparyAyothI ekI sAthe vivakSA karAyelo avaktavya che. mATe te dravyane AzrayIne yAjJAti vyatvya bhAMgo ghaTe che. have sAtamo vikalpa vicArAya che te ja ghaTAdi dravya eka dezamAM svaparyAyathI vivakSita che, bIjA dezamAM paraparyAyothI vivakSita che ane trIjA vibhAgamAM svaparyAyothI ane paraparyAyothI ekI sAthe vivakSita che. ahIM cAti cAnnati kavaca. e sAtamo bhAMgo ghaTe. A pramANe vacanavikalpa sAta prakAre che. ahIM sthAti, jJAti, cAlava vya: e traNa bhAMgA sakalAdeza che. vAvati sthAnniti, syAdasti avyaktavyazca, syAnnAsti avaktavyazca, syAdasti syAnnAsti vacce e cAra bhAMgI vikalAdeza che. (204) utpAdAditritayabhAvanAmAhayo'rtho yasminnAbhUt, sAmpratakAle ca dRzyate tatra / tenotpAdastasya, vigamastu tasmAdviparyAsaH // 205 // prazamarati * 171 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yo'rtho ghaTAdistasmin kuzUlAdau nAbhUt - nAsIt, suprasiddhaM caitat kuzUlAdyavasthAyAM ghaTadyadyabhAvaH, sAMpratakAle ca vartamAnakAle ca dRzyateupalabhyate tatra - kuzUlAdau daNDacakracIvarAdisAmagyrAM vA tena - ghaTarUpeNa tasyakuzUlAderutpAdaH - prAdurbhAvastasya kuzUlasya tato ghaTAdiH, vigamo - vinAzastasmAt-kuzUlAd yo viparyAso ghaTaH sa eva tasya vinAzo, ya eva ca tasya vinAzaH sa eva tasyotpAdaH, tulAdaNDasamakAlabhAvyunnatyavanativat / na hi jainAnAM nirUpo vinAzo'sti, naca prAktanarUpAnupamarde samutpAdo'stIti // 205 // sAmpratakAle cAnAgate ca yo yasya bhavati sambandhI / tenAvigamastasyeti, sa nityastena bhAvena // 206 // sAmpratakAle-vartamAnakAle anAgate ca bhAvini cakArAdbhUte-atIte ghaTakuzUlakapAleSu ca yo mRdAdiryasya ghaTasya kuzUlasya kapAlAdInAM ca bhavati sambandhI - etasyaite eteSAM caitaditi tena rUpeNa mRdAdinA anvayinA avigamaH-avinAzastasyeti mRdrUpasya ghaTakuzUlakapAlAdezceti sa - mRdAdirghayadirvA nityo dhruvastena bhAveneti // 206 // - utpAda vagere traNanI bhAvanAne kahe che, arthAt utpAda vagere traNanA arthane spaSTa kare che. gAthArtha- je vastumAM je vastu pUrve na hatI ane vartamAnakALe te vastumAM te vastu dekhAya che, teno te rUpe utpAda thAya. utpAdathI viparIta rIte vinAza thAya che, arthAt je vastumAM je vastu pUrve hatI ane vartamAnakALe te vastumAM te vastu dekhAtI nathI, te vastuno te rUpe vinAza thAya. ahIM TIkArtha lakhatAM pahelAM vivecana lakhavAmAM Ave che. jethI TIkArtha samajavAmAM saraLatA rahe. jema ke-- tAkA rUpe rahelA kApaDamAM paheravAnAM vastro nathI. darajI temAMthI vastro banAve che. tyAre te kApaDamAM ja vastro dekhAya che, arthAt kApaDa ja vasrarUpe banI jAya che. AthI kApaDanI te rUpe (=vasra rUpe) utpatti thAya che tathA kApaDamAM pUrve tAkAno paryAya hato, have te dekhAto prazamarati * 172 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nathI, AthI teno (=kApaDano) te rUpe ( tAkA rUpe) vinAza thayo. Ama kApaDano tAkA rUpe nAza thayo ane vastrarUpe utpAda thayo. utpAda ane vinAza trAjavAnA be pallAnI UMcAI ane nIcAinI jema sahabhAvI che. eka paluM je samaye UMcuM thAya te samaye bIjuM palluM nIcuM thAya ja. ema eka palluM nIcuM thAya to bIjuM palluM UMcuM thAya ja. e pramANe eka paryAya vinAza pAme te ja samaye bIjo paryAya utpanna thAya ja. eka paryAya utpanna thAya te ja samaye bIjo paryAya avazya vinAza pAme. jaina darzanamAM vinAza sarvathA abhAva rUpa nathI tathA sarvathA asatnI utpatti paNa thatI nathI. vidyamAna vastu ja amuka paryAya rUpe nAza pAmIne paryAyAMtara rUpe utpanna thAya che. TIkArtha- je vastumAM=kuzUlamAM je vastu=ghaTa pUrve na hato ane vartamAna kALe te vastumAM=kuzUlamAM te vastu=ghaTa dekhAya che, teno kuzUlano te rUpe ghaTa rUpe utpAda (=utpatti) thAya. utpAdathI viparIta vinAza thAya, arthAt je vastumAM=mRtapiMDamAM je vastu-kuzUla pUrve hato ane vartamAnakALe te vastumAM=mRtapiMDamAM te vastu-kuzUla dekhAto nathI, te vastuno=mRtapiMDano te rUpe kuzUlarUpe nAza thAya. kuzUla AdimAM pahelAM ghaTa na hato. kuzUla Adi avasthAmAM (=ghaTa banatAM pahelAMnI avasthAmAM) ghaTa Adino abhAva hoya e vigata suprasiddha che. vartamAnakALa daMDa-cakra-vastra AdinI sAmagrI upasthita thatAM kula AdimAM ghaTa dekhAya che. tethI kazula Adino ghaTa rUpe utpAda thayo tathA kulathI viparIta je ghaTa te ghaTa ja kuzUlano vinAza che. teno je vinAza che te ja tenI utpatti che. (kuzUlano vinAza e ja kuzUlanI ghaTa rUpe utpatti che. utpAda ane vinAza trAjavAnA be pallAnI UMcAI ane nIcAInI jema samakAlabhAvI che.) (205) gAthArtha- vartamAnakALamAM, bhaviSyakALamAM ane bhUtakALamAM je vastu jenA saMbaMdhavALI thAya che, te rUpe teno avirAma=nityatA ke sthiratA che. AthI te vastu nitya kahevAya che. TIkArtha- vartamAnakALamAM, bhaviSyakALamAM ane bhUtakALamAM je vastu mATI jenA=paTa, kuzUla ane kapAlanA saMbaMdhavALI thAya che te prazamarati * 173 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpe anvayI mATI rUpe teno=mATIno ane ghaTa-kuzUla-kapAla Adino avigama=nityatA ke sthiratA che. AthI te vastu=mATI ane ghaTa vagere te rUpekamATI rUpe nitya kahevAya che. mATI traNe kALamAM ghaTa-kuzUla-kapAlanA saMbaMdhavALI che=A traNe mATInA che ane A traNemAM mATI che ema mATI traNe kALamAM ghaTa-kuzUlakapAlanA saMbaMdhavALI che. AthI ghaTa Adi traNemAM anvayI evI mATI rUpe mATIno ane ghaTa-kuzUla-kapAlano avigama=sthiratA che. AthI mATI ke ghaTa-kuzUla-kapAla mATI rUpe nitya che. bhAvArtha-mATInA piMDamAMthI kuzUlanI utpatti thaI. ahIM mATIno piMDa rUpe vinAza thayo, kuzUla rUpe utpAda thayo ane mATI rUpe anigama (=nityatA) che. pachI kuzUlamAMthI kapALanI utpatti thaI. ahIM mATIno kazularUpe vinAza thayo, kapALarUpe utpAda thayo ane mATI rUpe avigama che. kapAlamAMthI ghaTa thayo. ahIM mATIno kapAla rUpe vinAza thayo. ghaTa rUpe utpAda thayo ane mATI rUpe adhigama che. (206) A pramANe bhAva adhikAra pUrNa thayo. (15) cha dravya adhikAra sAmpratamajIvapadArthaM prakaTayitukAmo bhedataH svarUpatazcAhadharmAdharmAkAzAni, pudgalAH kAla eva cAjIvAH / pudgalavarjamarUpaM, tu rUpiNaH pudgalAH proktAH // 207 // dharmAdharmAkAzAni kRtadvandvAni gatisthityavagAhadAnalakSaNAni pudgalAHpUraNagalanadharmANaH kAla eva ca-ardhatRtIyadvIpasamudradvayavyApI vartanAdiliGgaH ete paJcApyajIvAH / pudgalavarja-pudgalAstikAyavikalaM dharmAdicatuSTayamarUpaM tu-amUrtimadeva rUpiLo-mRtimantaH puti: prophal-maLatA rUti / ra07 | have ajIva padArthane pragaTa karavAnI icchAvALA graMthakAra bhedathI ane svarUpathI kahe che, arthAt ajIvanA bhedone ane svarUpane kahe chegAthArtha- dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAza, pudgala ane kAla prazamarati - 174 Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e pAMca ajIva dravya che. pugala sivAyanAM cAra dravyo arUpI (=rUpa rahita) kahyA che, pudgala rUpI che. TIkArtha- dharmAstikAya-adharmAstikAya-AkAzanuM anukrame gati-sthitiavagAhadAna lakSaNa che. (AnuM vizeSa varNana 215mI gAthAmAM Avaze.) pagalo pUraNa-galana svabhAvavALA che. (pUraNa eTale pUrAvuM bhegA thavuM. galana eTale gaLavuM-chUTA thavuM. pudgalo bhegA-chUTA thavAnA svabhAvavALA che athavA navA-junA thavAnA svabhAvavALA che. pudgalanuM vizeSa varNana 216 vagere gAthAomAM Avaze.) kALa aDhIdvIpa-samudramAM hoya che. vartanA vagere kALanuM lakSaNa che. (kALanuM vizeSa varNana 218mI gAthAmAM Avaze.) A pAMceya ajIva che. temAM pudgalAstikAya sivAya dharmAstikAya vagere cAra arUpI=rUparahita ja che, pudgalo rUpI che. (207) dvyAdipradezavanto yAvadanantapradezikAH skandhAH / paramANurapradezo varNAdiguNeSu bhajanIyaH // 208 // dvyAdipradezavanto-dvitricatuSpaJcAdiparamANusaMghAtaniSpannA yAvadanantapradezikAzca-anantAnantaparamANUpacayaghaTitamUrtayaH skandhA-avayavino, yaH punasteSAM kAraNaM sa paramANuH, na tato'pyanyo laghurastIti, ata evApradezaH, apadravyavikalatvAt, varNAdiguNeSu ca-varNagandharasasparzeSu ca ekaguNAdyanantaguNeSu ca bhajanIyo nizcetavyo vA, tAnaGgIkRtyAsau sapradeza eva, taduktam-'kAraNameva tadantyaM sUkSmo nityazca bhavati paramANuH / ekarasavarNagandho dvisparzaH #AryAniza || 2 i' | ra08 .' gAthArtha skandho be vagere pradezavALA yAvat anaMtapradezavALA hoya che. paramANu pradezathI rahita che. varSAdiguNomAM paramANu bhajanIya che, arthAt paramANumAM rUpAdiguNonuM pramANa aniyata hoya che. TIkArtha- koi skaMdha be paramANunA bhegA thavAthI, koI skaMdha traNa paramANunA bhegA thavAthI, koI skaMdha cAra paramANunA bhegA thavAthI, koi skaMdha pAMca paramANunA bhegA thavAthI yAvatu koi skaMdha anaMtAnaMta paramANunA bhegA thavAthI bane che. skaMdha eTale avayavI. prazamarati - 175 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ skaMdhonuM je kAraNa che te paramANu che. (kAraNa ke paramANuonA bhegA thavAthI aMdha bane che.) paramANathI paNa laghu bIjo koi nathI. AthI ja paramANu bIjA dravyathI rahita hovAthI pradezarahita che. rUpa-gaMdha-rasa-sparza e cAraguNone AzrayIne ekaguNathI AraMbhI anaMtaguNamAM bhajanIya che, arthAt rUpa vagere koI paramANumAM eka guNa hoya, koimAM be guNa hoya, ema vadhatAM vadhatAM koI paramANu anaMtaguNa hoya. Ama rUpa vagere anizcita hoya. rUpa vagere (guNo)ne svIkArIne paramANu sapradeza ja che. ahIM tAtparya A pramANe che- rUpa vagere paramANunA saMbaMdhavALA che. AthI rUpAdi guNo avayava che ane paramANu avayavI che. A daSTie paramANu sapradeza che. paNa anya dravyanI daSTie to paramANu pradezarahita che. paramANu aMge kahyuM che ke - "paramANu kAraNa ja che, aMtya kAraNa che, sUkSma che, nitya che, eka rasa-varNa-gaMdhavALo, be sparzavALo ane kAryathI jaNAya tevo che." kAraNa ja che- paramANuthI anya yaNuka ( be aNuono skaMdha) Adi kAryo thAya che. AthI te kAraNa bane che. paNa te koimAMthI utpanna thato na hovAthI kAryarUpa banato nathI. aMtya kAraNa che- dazyamAna ghaTAdi kAryomAM paraMparAe aneka kAraNo hoya che. temAM aMtima ja kAraNa che te paramANu che. sUkSma che- ekalo paramANu AMkhathI na joi zakAya tevo sUkSma hoya che. nitya che- teno kadI nAza thato nathI. tenA paryAyo badalAya paNa sarvathA nAza kadI na thAya, arthAt dravyAstika nayanI apekSAe nitya che. paryAyAstika nayanI apekSAe to nIla Adi rUpathI ja anitya ja che. paramANumAM koi paNa eka rasa, koI paNa eka gaMdha, koI paNa eka varNa ane be sparza (Rsnigdha-zIta, snigdha-uSNa, rUkSa-zIta, rUkSa-uSNa e cAra vikalpomAMthI game te eka prakAranA be sparzI hoya che. kAryathI jaNAya che- ekalo paramANu kadI AMkhothI dekhAto nathI ane prazamarati - 176 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAna AdithI paNa jaNAto nathI, jyAre aneka paramANuo ekaThA thaine kAryarUpe pariName che, tyAre anumAna dvArA paramANunuM jJAna thAya che. - vivecana-paramANu eTale pugalano chellAmAM chello aMza. mATe ja tene parama (=aMtima) aNu (=aMza)=paramANu kahevAmAM Ave che. Ama paramANu pudgala avibhAjaya (=jenA kevalI paNa be vibhAga na karI zake tevo) aMtima vibhAga che. enAthI nAno vibhAga hoto ja nathI. enA Adi, madhya ane aMta paNa e pote ja che. e abaddha (chUTo) ja hoya che. paramANu pradezathI rahita hoya che. pradeza eTale vastu sAthe pratibaddha vastuno nAnAmAM nAno aMza. paramANuM paNa nAnAmAM nAno aMza che, paNa te anya vastu sAthe pratibaddha nathI chUTo che, AthI tene pradeza na kahevAya tathA tenI sAthe bIjA nAnAmAM nAnA aMzo pratibaddha na hovAthI te pradezothI rahita che. paramANu jo skaMdhamAM bhaLI jAya to vastu sAthe pratibaddha thavAthI pradeza rUpa banI jAya. have jo skaMdhamAMthI koI eka pradeza=aMtima aMza chUTo paDI jAya to te pradeza paramANu rUpa banI jAya che. Ama paramANu ane pradeza e baMne nAnAmAM nAnA aMtima aMza rUpa che. nAnAmAM nAno aMtima aMza jo chUTo hoya to te paramANu kahevAya ane vastu sAthe pratibaddha hoya to pradeza kahevAya. pradeza ane paramANumAM A ja (pratibaddhatAno ane apratibaddhatAno) taphAvata che. paramANumAM rUpAdi cAre guNo avazya hoya che. paNa keTale aMze hoya che e niyata nathI. arthAt rUpAdi amuka ja pramANamAM hoya che evuM nathI. vadhAre ochA thayA kare che. dA.ta. koi eka paramANumAM vartamAna samayamAM jeTalo rasa che, bIjA samayamAM rasa enAthI ocho thaI jAya ke vadhI paNa jAya. AthI paramANumAM kyAre keTalA aMze rUpAdi hoya te cokkasa kahI zakAya nahIM. aMdha eTale paraspara joDAyelA paramANuono jaththo. ApaNe joI gayA ke paramANa ja jayAre bIjAnI sAthe joDAI jAya che tyAre pradezarUpa banI jAya che. eTale skaMdhamAM keTalA pradezo che eno prazamarati 0 177 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhAra skaMdhamAM rahelA paramANu upara che. je skaMdhamAM be paramANu hoya te aMdha be pradezavALo che. je skaMdhamAM traNa paramANu hoya te skaMdha traNa pradezavALo che... ema je skaMdhamAM anaMtA paramANu hoya te skaMdha anaMta pradezavALo che. (208) SaT dravyANi kasmin bhAve vartante ityAvedayannAhabhAve dharmAdharmAmbarakAlAH pAriNAmikA jJeyAH / udayapariNAmi rUpaM, tu sarvabhAvAnugA jIvAH // 209 // bhAve pAriNAmike dharmAdharmAmbarakAlAH catvAro jJeyA-jJAtavyAH, anya bhAvApravRtteH, ete catvAro'rUpAH, rUpaM tu-pudgaladravyaM punarudayapariNAmi vartate, audayike pAriNAmike bhAve pudgalA vartante ityarthaH, tatraudayiko bhAvaH skandhaparamANUnAM varNarasAdipariNAmaH, pAriNAmike paramANu (tvAdi) ityajIvAH paJcadhA / jIvAH sarvabhAvAnugAH-yathAsambhavaM dvyAdibhAvavanta iti // 209 / / | | ti pavigha dravyuM cha dravyo kayA bhAvamAM varte che ene jaNAvatA graMthakAra kahe che gAthArtha- dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAza ane kALa e cAra dravyo pAriNAmika bhAve rahelA che. rUpa=pudgala dravya audayika ane pAriNAmika bhAve rahela che. jIvo sarvabhAvone anusare che. TIkArtha- (vastunA pariNAmathI=vastunA potAnA ja svAbhAvika svarUpathI thayela bhAva te pAriNAmika bhAva.) dharmAstikAya Adi cAra arUpI dravyo pAriNAmika bhAvamAM hoya. pudgaladravya audayika ane pAriNAmika ema be bhAvamAM hoya. prazna- pUrve 196mI gAthAmAM "karmanA udayathI thato pariNAma te audayika bhAva" ema kahyuM che. pudgala dravyane karmano udaya na hovAthI tene audayika bhAva kevI rIte hoya? uttara- ahIM sakaMdha ane paramANumAM rahelA varNa-rasa-gaMdha-sparzano pariNAma audayika bhAva tarIke vivakSita che. A apekSAe pudgalamAM audayika bhAva hoya. prazamarati * 178 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvo yathAsaMbhava be vagere sarvabhAvone anusare che. (jIvonA bhAvonuM vistRta varNana 197mI gAthAmAM karavAmAM AvyuM che.) (209) atha ko'yaM loka ityAzaGkate-kiM dravyAntaramutAnyatkicidityAhajIvAjIvA dravyamiti SaDvidhaM bhavati lokapuruSo'yam / vaizAkhasthAnasthaH, puruSa iva kaTisthakarayugmaH // 210 // jIvAjIvA iti SaDvidhaM dravyaM bhavati, sa ca SaDvidhaH dravyasaMyogaH AdhArAdheyarUpo lokapuruSaH, ayaM nigadyate / sa ca saMsthAnato vaizAkhasthAnasthovivRtapAdasthAnasthitaH puruSa iva-nara iva / kIdRzaH ? kaTisthakarayugma:kaTipradezasthApitahastadvayaH, vivRtapAdabhrAmyamANanarAkAra iti // 210 // A loka zuM che ? (cha dravya sivAya) bIjuM dravya che ke bIjuM kaMika che evI AzaMkA kare che, AthI graMthakAra kahe che gAthArtha- A pramANe jIva ane ajIva dravyo maLIne cha dravyo che. A cha dravyo loka che, arthAt jeTalA kSetramAM A cha dravyo rahelA che teTalA kSetranI loka saMjJA che. lokano AkAra be paga pahoLA karIne ane baMne hAtha baMne bAjue keDa upara rAkhIne UbhA rahI cakaraDI bhamatA puruSa jevo che. TIkArtha- lokapuraSa cha dravyonA saMyogarUpa che ane AdhArAdheya rUpa che, arthAt cha dravyo Adheya che ane lokapuruSa temano AdhAra che. lokano AkAra be paga pahoLA karIne ane baMne hAtha baMne bAjue keDa upara rAkhIne UbhA rahI cakaraDI bhamatA puruSa jevo hovAthI lokane puruSanI upamA ApI che. AthI lokapuruSa ema kahevAmAM Ave che. (210) tatrAdhomukhamallakasaMsthAnaM varNayantyadholokam / sthAlamiva ca tiryaglokamUrdhvamatha mallakasamudgam // 211 // atra sthAlamiva cetyatra cakAro na dRzyate AdarzakeSu, taM ca vinA chando na pUryate, tattvaM zrutavido vidanti / tatra-puruSe'dholokaM-saptanarakapRthvIrUpaM 1. vaizAkha sthAna e dhanurdhArIonuM eka prakAranuM Asana che. temAM dhanurdhArIo baMne paga vacce eka veMtanuM aMtara rAkhIne UbhA rahe che. prazamarati * 179 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhomukha mallakasaMsthAnaM - avAGmukhazarAvAkAraM varNayanti - pratipAdayanti, sthAlamiva va-vRttamAnanAjAraM, tit ? tiryo-madhyo, rdhvatomatha machava samuAM-zAvasaMpuvAramiti // 2 // gAthArtha-- lokapuruSamAM adholoka UMdhA mUkelA zakorAnA AkAre che. tiryazloka thALInA AkAre che, Urdhvaloka Urdhvamukha (=sIdhA) mUkelA zakorAnI upara adhomukha (=UMdhu) zakoruM mUkavAmAM jevo AkAra thAya tevA AkAre che, ema jJAnIo kahe che. TIkArtha- keTalIka pratomAM A AryAmAM sthAnamiva ca e sthaLe ca jovAmAM Avato nathI. = vinA chaMda pUrNa thato nathI. tattva to zrutajJAnIo jANe che. adholoka sAta narakapRthvIrUpa che. vivecana- lokanA mukhyatayA adholoka, tiryazloka (=madhyaloka) ane Urdhvaloka ema traNa vibhAga che. adholokanA taLiyAno pahoLAimAM vistAra sAta rajju che. tyAMthI jema jema upara jaie tema tema vistAra kramazaH ghaTato jAya che. kramazaH ghaTatAM ghaTatAM tirthaglokamAM eka rajju jeTalo vistAra rahe che. tyArabAda upara jatAM vistAra kramazaH vadhato jAya che. vadhatAM vadhatAM UrdhvalokanA madhyabhAgamAM pAMca rajju jeTalo vistAra thAya che. tyArabAda kramazaH ghaTatAM ghaTatAM cheka uparano vistAra eka rajju jeTalo rahe che. AthI lokano AkAra 210mI gAthAmAM batAvelA puruSa jevo che. (211) saptavidho'dholokastiryagloko bhavatyanekavidhaH / paJcadazavidhAnaH punarUrdhvalokaH samAsena // 212 // saptavidhaH-saptaprakAro bhavatyadholokaH, tatra hi gharmAdyAH sapta pRthivyodho'dho vistRtAH / tiryagloko bhavatyanekavidhaH, tatra hyasaMkhyeyA dvIpasamudrAH / paJcadazavidhAnaH - paJcadazaprakAraH punarUrdhvalokaH samAsena saMkSepeNa, tatra hi dvAdaza kalpAH, graiveyakAzca navetyekaH, paJcAnuttarANItyekaH siddhizceti, paOiti / 222 // gAthArtha- saMkSepathI adholoka sAta prakArano, tiryazloka aneka prakArano ane Urdhvaloka paMdara prakArano che. prazamarati * 180 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkArtha- adholokamAM nIce nIce adhika adhika vistAravALI ghammA vagere sAta pRthvIo che. tirthaglokamAM asaMkhya dvIpasamudro che. UrdhvalokamAM bAra devaloka, nava traiveyaka, pAMca anuttara ane mokSa ema paMdara prakAra che. (ahIM navapraiveyakano eka ane pAMca anuttarano eka prakAra gaNyo che.) (212) lokAlokavyApakamAkAzaM martyalaukikaH kAlaH / lokavyApi catuSTayamavazeSaM tvekajIvo vA // 213 // lokAlokayoH samayaprasiddhayorvyApakamAkAzaM, tatpramANamityarthaH / martyalokabhavaH kAlaH / lokavyApi catuSTayaM - caturdazarajjvAtmakAkAzakhaNDavyApi dvayorAkAzakAlayoruddharitaM dharmAstikAyAdikaM / avazeSaM tu sarvalokasyAsaMkhyeyabhAgAdikaM ekajIvaH - pRthivyAdiko vyApnotIti zeSaH, vAzabdAt, samastalokaM vyApnoti, kevalisamudghAte kevalI, na punaranya iti / anye tvavazeSamiti padaM catuSTayasya vizeSaNaM kRtvA vyAkhyAnti - ekajIvo lokaM vyApnoti kevalisamudghAte, vAzabdAdajIvo'pyacittamahAskandha ityapi // 213 // gAthArtha- AkAza loka-alokamAM vyApaka che, arthAt jyAM jyAM lokaaloka che tyAM tyAM badhe ja AkAza che. kALa (aDhI dvIpa pramANa) manuSyalokamAM che. dharmAstikAya Adi cAra lokamAM vyApaka che=saMpUrNa lokamAM rahelA che. eka jIva avazeSabhAgamAM=sarva lokanA asaMkhyAtamA bhAga AdimAM rahe che tathA saMpUrNa lokavyApI paNa bane che. TIkArtha- eka jIva saMpUrNa lokavyApI bane che e artha gAthAmAM rahelA 'vA' zabdathI karavAmAM Avyo che. kevaLI samuddhAtamAM kevaLI ja saMpUrNa lokavyApI bane che, anya jIva nahIM. bIjAo avazeSa padane vatuchyuM padanuM vizeSaNa karIne vyAkhyA A 1. jema dharmAstikAya ane adharmAstikAya eka ja dravya lokavyApI bane che, tema jIva ane pudgala eka ja dravya lokavyApI nathI, kiMtu anaMta sUkSma jIvonI tathA anaMta sUkSma pudgalonI apekSAe lokavyApI che athavA kyAreka (=kevaLI samuddAtakALe) eka jIva paNa lokavyApI bane che tathA kyAreka eka ja pudgala (=acitta mahAkaMdha) lokavyApI bane che. prazamarati 0 18 1 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANe kare che eka jIva kevaLI samudyAmAM lokavyApI bane che. vA zabdathI ajIva paNa acitta mahAtkaMdha lokavyApI bane che. (213) dharmAdharmAkAzAnyekaikamataH paraM trikamanantam / kAlaM vinA'stikAyA, jIvamRte cApyakartRNi // 214 // dharmAdharmAkAzAni trINi ekaikamiti-ekaikadravyarUpANi, ata-etasmAt paraM-vyatiriktaM trikaM-kAlapudgalajIvAstikAyAtmakamanantaM-anantapramANaM / kAlaM vinA-kAlamantareNa paJca, astikAyAH-pradezasamUhAH, ayamarthaH-dharmAdharmalokAkAzaikajIvapradezA asaGkhyAH pudgalA anantA iti / jIvamRtecApijIvAstikAyaM vinA anyadravyANi paJcApyakatRNi-na sukhaduHkhAdeH kAraNAni jIva eva sukhaduHkhakArI, akatRtve sati saMsArAbhAvaprasaGgAditi // 214 // gAthArtha- dharmAstikAya, adharmAstikAya ane AkAza e traNa dravyo eka eka che. bAkInA kAla, pudgala ane jIva e traNa dravyo anaMta che. kALa sivAyanA pAMca dravyo astikAya=pradezanA samUharUpa che. jIva sivAyanAM pAMce ya dravyo akartA che. TIkArtha- jIva sivAyanAM pAMce ya dravyo akartA che, eTale ke sukhaduHkha AdinAM kAraNa nathI, jIva ja (potAnA) sukha-duHkhane karanAro che. (zubhAzubha karmano kartA che. AthI jIva potAnA sukha-duHkhanuM kAraNa che, athavA potAnA sukha-duHkhano kartA che.) jo jIva (karmano) kartA na hoya to (caturgati rUpa) saMsAranA abhAvano prasaMga Ave. vivecana-jema eka jIva, be jIva.. ema jIvonI saMkhyA aneka anaMta che, tema eka dharmAstikAya be dharmAstikAya... ema dharmAstikAya AdinI ekathI vadhAre saMkhyA nathI. eka ja dharmAstikAya ane eka ja adharmAstikAya saMpUrNa lokamAM rahela che. sarvatra rahela AkAza paNa eka ja che. prazna- jo AkAza eka ja che to tenA lokAkAza ane alokAkAza evA be bheda kema che ? uttara- AkAza eka hovA chatAM dharmAstikAya ane adharmAstikAyanI sthitinI apekSAe tenA be bheda che. jeTalA kSetramAM dharmAstikAya Adi prazamarati * 182 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che teTalA kSetramAM rahelA AkAzane lokAkAza ane bAkInA AkAzane alokAkAza kahevAmAM Ave che. kAla dravya atIta Adi anaMta samayonI apekSAe anaMta che. asti=pradeza. kAya=samUha. jemAM pradezono samUha hoya te astikAya. pradeza eTale vastuno (vastu sAthe pratibaddha) aMtima sUkSma aMza. AvA pradezo dharmAstikAya, adharmAstikAya ane jIva e traNemAM asaMkhya che. lokAkAzamAM asaMkhya che. alokAkAzamAM anaMta che. pudgala dravyamAM yathAsaMbhava saMkhyAta, asaMkhyAta ane anaMta hoya che. AthI dharmAstikAya Adi dravyo astikAya kahevAya che. (214) dharmAdidravyopakAramAha dharmo gatisthitimatAM dravyANAM gatyupagrahavidhAtA / sthityupakartA'dharmo'vakAzadAnopakRd gaganam // 295 // dharmo-dharmAstikAyo, gatisthitimatAM dravyANAM yathAsaMbhavaM sambandhaH kAryaH, tatra gatipariNatAnAM dravyANAM - jIvapudgalAnAM gatyupagrahasya vidhAtA-kartA dharmAstikAyaH / sthitipariNatAnAM tu sthityupakartA'dharmAstikAyaH / tathA avakAzadAnopakRd-avagAhatAM ca dravyANAmavakAzadAnamupakaroti, kiM tat ? naM-JAzAstiya kRti // 2 // dharmAstikAya Adi dravyonA upakArane kahe che- gAthArtha-- dharmAstikAya gatimAM pravRtta jIva ane pudgalane gatimAM, adharmAstikAya sthira 2hetA jIva ane pudgalane sthiratAmAM upagraha=madada kare che. AkAza sarvadravyone avakAzajagyA ApavAno upakAra kare che. " vivecana-- jema mAchalImAM cAlavAnI ane sthira rahevAnI zakti hovA chatAM tene cAlavAmAM ane sthira rahevAmAM pANInI sahAyatA joie che, cakSumAM jovAnI zakti hovA chatAM prakAzanI apekSA rahe che, tema jIva ane pudgalamAM gati ane sthiti karavAnI zakti hovA chatAM gati karavAmAM ane sthiti karavAmAM temane anukrame dharmAstikAyanI ane adharmAstikAyanI sahAya levI paDe che. dharmAstikAya vinA gati na thai zake ane adharmAstikAya vinA sthiti na thai zake. (215) prazamarati * 183 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha pudgaladravyasya ke upakArA ityAhasparzarasavarNagandhAH, zabdo bandho'tha sUkSmatA sthaulyam / saMsthAnaM bhedatamazchAyodyotAtapazceti // 216 // sparzo-gurulaghumRdukaThinazItoSNasnigdharUkSabhedAdaSTavidhaH, tiktakaTukaSAyAmlamadhurabhedAtpaJcavidho rasaH, evaM kRSNAdiH paJcadhA varNaH, surabhItarabhedo gandhaH, kRtadvandvAH, ete citrabhedAH pudgaladravyasyopakArA iti zeSaH / zabdo'nekaprakAraH, so'pi tasyaivopakAraH, evaM sarvatra yojanA, bandhaH karmANUnAM AtmapradezaiH saha, atha pUraNe, sUkSmatA-sUkSmapariNAmaH, yatsadbhAve pudgalAH sAkSAdindriyairna gRhyante, tathA sthaulyaM-sthUlatA, yatsadbhAve grahaNadhAraNayogyAH skandhAH, tathA saMsthAnaM vRttavyasracaturasrAyataparimaNDalabhedAt prasiddhasvarUpAt paJcadhA, tathA bhedo-dvidhAbhAvo-vyAdi(paramANu)skandhAnAM pRthakpRthagbhavanaM, tamaH-andhakAraH chAyA-zItA AhlAdakAriNI, udyoto ratnAdisamudbhavaH, Atapo-dinakaratApaH, bhedAdayaH paJcApi kRtadvandvAH / sarve'pyete pudgaladravyasyopakArA yuktyAgamapratipAdyAH // 216 // have pudgaladravyanA kyA upakAro che te kahe che thArtha- sparza, 2sa, qgl, 5, 26, 5, sUkSmatA, sthUsatA, saMsthAna, meha, aNdh|2, chAyA, dhota, bhAta5 mA sarva pusano 34512 (=parima bha) che. TArtha- sparza=12, laghu, mRdu, Thina, zIta, 31, sni5, 31 A bhedothI sparza ATha prakArano che. 24=tIjI, po, tUrI, mATo, bha52 mA mahothI 2sa pAMya 512no che. agl=tNo, ghogo, pAgo, nIlo, dAla mema [ 5iya prA2no che. gaMdha=sugaMdha ane durgadha ema gaMdha be prakAre che. zabda=zabdo aneka prakAranA che ane zabda paNa pudgalano ja upakAra che. baMdhanakarmANuono AtmA pradezonI sAthe kSIranIravat saMbaMdha te baMdha. sUkSmatA sUkSma pariNAma. pudgalomAM sUkSma pariNAma hoya tyAre pudgalo indriyothI sAkSAt grahaNa karI zakAtA nathI. prazamarati * 184 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthUlatA=sthUla pariNAma. skaMdho sthUla pariNAmavALA hoya tyAre indriyothI grahaNa karI zakAya che ane dhAraNa karI zakAya che. saMsthAna=goLa, trikoNa, corasa, lAMbu, parimaMDala (baMgaDIjevo goLa) ema saMsthAnanA (=AkAranA) pAMca prakAra che. A pAMca prakAranuM svarUpa prasiddha che. bheda=bheda eTale be prakAre thavuM, be vagere skaMdhonuM judA thavuM. aMdhakAra=(aMdhakAra e kALA raMge pariNamelA pudgalono samUha che, prakAzanA abhAvarUpa nathI.) chAyA=(chAyAnA taDvarNa pariNata ane AkRtirUpa ema be prakAra che. ArisA AdimAM pratibiMba e taDvarNa pariNata chAyA che. zarIrano paDachAyo vagere AkRtirUpa chAyA che.) chAyA zItala ane AlhAdakArI hoya che. udyotakaratna AdimAMthI utpanna thayelo prakAza. Atapa-sUryano tApa. A badhAya pudgalanA upakAro che tathA yukti ane AgamathI pratipAdana karavA yogya che. (216). karmazarIramanovAgviceSTitocchvAsaduHkhasukhadAH syuH / jIvitamaraNopagrahakarAzca saMsAriNaH skandhAH // 217 // tathA karma-jJAnAvaraNAdi zarIraM-audArikAdi mano-manovargaNAH vAgdvIndriyAdibhiruccAryamANA viceSTitAni-vividhavyApArA grahaNotkSepaNAkuJcanAdayaH ucchAsaH-AnapAnau, duHkhaM sukhaM ca pratItaM, etAni karmAdInyaSTau padAni kRtadvandvAni dadati-kurvanti ye te tathA / tathA jIvitaM-AyuH, tadapi paudgalikamArhatAnAM, jIvitopaSTambhahetavo vA-annapAnAdayaH, maraNaMprANatyAgalakSaNaM, tadapi pudgalazATanAtmakatvAtpaudgalikaM, maraNahetavo vA zastrAgniviSAdayaH, upagrahaH-saubhAgyAdRzyIkaraNadhArAstambhAdayaH, etAMstrInapi kRtadvandvAn kurvanti-vidadhatIti tatkarAH saMsAriNo-jIvasya, skandhAHprabhUtANusamudAyAH, na tu vyaNukAdayaH skandhAH, teSAM atra kAryeSu anupayogitvAt, syuH-bhaveyuriti kriyA sarvapadeSu yojyA iti // 217 // gAthArtha- kaMdho jIvanA karma, zarIra, mana, vANI, vividha ceSTA, ucchavAsa, du:kha, sukha, jIvita, maraNa ane upagrahane karanArA thAya che. prazamarati * 185 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkArtha- ahIM ghaNA paramANuonA samudAyarUpa skaMdho samajavA, caNuka vagere nahIM. kAraNa ke yaNuka vagere skaMdho prastuta (karma vagere) kAryomAM upayogI nathI. karma jJAnAvaraNIya vagere karma. zarIra=audArika vagere. mana-manovargaNA. (jIva jayAre vicAra kare che tyAre pahelA manovargaNAnA pudgalone grahaNa kare che. pachI te pudgalone manarUpe pariNamAve che. pachI te pugalone choDI de che. ahIM mana rUpe pariNamelA pudgalo mana che. mana rUpe pariNamelA pudgalone choDI devA te vicAra che.) vANI=be indriya Adi jIvothI uccArAtI vANI. vividha ceSTA=levuM, UMce pheMkavuM, saMkocAvuM vagere vividha vyApAro= pravRttio. ucchavAsa=zvAsocchavAsa. duHkha=jANItuM che. (azAtA vedanIya karmanA udayathI aniSTa bhojana Adi dvArA utpanna thato mAnasika saMkleza. duHkha azAtA vedanIya karmanA udaya rU5 AMtara ane aniSTa bhojana AdinI prAptirUpa bAhya kAraNathI thAya che. A baMne kAraNo paugalika hovAthI duHkha pudgalano upakAra che.) sukha=jANItuM che. (sAtA vedanIya karmanA udayathI ISTa strI, bhojana, vastra Adi dvArA utpanna thatI mAnasika prasannatA. AmAM zAtA vedanIyano udaya AMtarika ane ISTabhojanAdi bAhya kAraNa che. A baMne kAraNo pudgalarUpa hovAthI sukha pudgalano upakAra che.) jIvita=AyuSya. jaino AyuSyane paulika mAne che athavA jIvanAM sahAyabhUta AhAra-pANI vagere hetuo jIvita che. maraNa=prANatyAga. maraNa paNa (AyuSyakarma rU5) pudgalonA nAzarUpa hovAthI paudgalika che athavA maraNanA zastra-agni-viSa vagere hetuo pudgala rUpa hovAthI maraNa paudgalika che. prazamarati * 186 Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upagraha'=saubhAgya, adazyIkaraNa, pRthvI ane thAMbhalo vagere 75 =tte||35 cha. (217) atha kAlakRtopakArapradarzanAyAhapariNAmavartanAvidhiparAparatvaguNalakSaNaH kAlaH / / samyaktvajJAnacAritravIryazikSAguNA jIvAH // 218 // pariNAmazca vartanAvidhizca parAparatvaM ca tAni tathA tAnyeva guNA-lakSaNaM yasya kAlasya sa pariNAmavartanAvidhiparAparatvaguNalakSaNaH / ka evaMvidhaH ?, tamAhakAlaH / tatra pariNamanaM pariNAmo, yathA vardhate'Gkaro hIyate vA ityAdikaH kAlajanita upakAraH, vartanAyA vidhiH-prakAro vartanAvidhiH, vartata idaM na vartate cedamityetadapi kAlApekSaM, asmin kAla idaM pravartate idaM na pravartata iti / tathA paratvamaparatvaM ca, tvapratyaya ubhayatra yojyate, idaM ca kAlakRtaM, kathaM ?, paJcAzadvarSAtpaJcaviMzativarSo'paraH-arvAgvartI, paJcaviMzativarSAtpaJcAzadvarSaH prH-prvrtiiti| kAlaH pariNAmAdibhiryathoktairlakSyata ityartha : / atha jIvadravyaM kenopakAreNopakurute ? / atrAjIvapadavyAkhyAne yajjIvapadavyAkhyAnaM tadravya-vyAkhyAprastAvAt / samyaktvAdayo guNA yeSAM te tathA, jIvAH, tatrAdyAstrayaH prasiddhAH, vIryazaktivizeSaH, zikSA-grahaNA-sevanarUpeti // 218 // (graMtha 1300) have kALa vaDe karAyelA upakArane batAvavA mATe kahe che gAthArtha- pariNAma-vartanAvidhi-paratva-aparatva e guNo kALanuM lakSaNa che, arthAt pariNAma AdithI kALa jaNAya che. (AthI pariNAma vagere no 7542 che.) sabhyatva-zAna-yAritra-vIrya-zikSA vanAeche. (AthI samyaktva vagere jIvano upakAra che.) 1. ahIM TIkAkAre upagraha zabdane jIvita ane maraNa zabdathI alaga gaNyo che. paNa moTI TIkA ane tattvArthAdhigama sUtra vageremAM upagraha zabdane alaga na karatAM jIvitopagraha ane maraNopagraha ema jIvita ane maraNanI sAthe lIdho che. te ja vadhAre yogya che. jIvitarUpa upagraha te jIvitopagraha. maraNarUpa upagraha te maraNopagraha. skaMdho jIvitarUpa upagraha (=anugraha)ne ane maraNarUpa upagrahane kare che. ghI vagere pugalo jIvitopagrahane kare che ane viSa vagere pugalo maraNopagrahane kare che. prazamarati * 187 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkArtha pariNAma- (pariNAma eTale dravyomAM thato pheraphAra. jema ke zIta Adi RtumAM pheraphAra. bAlyAvasthA Adi avasthAno pheraphAra. navAmAMthI jUnuM thavuM vagere.) pariNamavuM (=mULa svarUpanuM judA rUpe thavuM) te pariNAma. jema ke aMkuro vadhe che ane ghaTe che. ityAdi kALathI thayela upakAra che. vartanAvidhi=(vartanA eTale vartavuM-hovuM) vidhi eTale prakAra. vartanAno prakAra te vartanAvidhi. A vastu varte che, A vastu vartatI nathI e pramANe je bolAya che te paNa kALanI apekSAe che. jema ke A kALamAM A vastu pravarte che. A kALamAM A vastu pravartatI nathI. paratva-aparatva=(jUnuM-navuM ke nAnuM-moTuM vagere. jema ke) pacAsa varSanA mANasathI pacIsa varSano mANasa nAno che. pacIsa varSanA mANasathI pacAsa varSano mANasa moTo che. A kALathI karAyela che. have jIvadravya kayA upakArathI upakAra kare che, te kahe che-- eka jIva anya jIva upara samyagdarzanAdi guNonI prApti, vRddhi ke rakSA Adi dvArA upakAra kare che. samyaktva Adi traNa prasiddha che. vIrya eTale zaktivizeSa. zikSA=grahaNazikSA ane AsevanazikSA. (218) evaM jIvAjIvAvabhidhAya samprati puNyApuNyapadArthadvayamAha pudgalakarma zubhaM yat, tatpuNyamiti jinazAsane dRSTam 3 / yadazubhamatha tatpApamiti bhavati sarvajJanirdiSTam 4 // 219 // sUcakatvAtsUtrasya pudgalamayaM paudgalikaM, kimevaMvidhamityAha-karma / tacca dvedhA / tatra yacchubhaM tat puNyamiti jinazAsane dRSTaM / yadazubhaM tat pApam / athAnantarye / iti bhavati sarvajJanirdiSTaM / tatra puNyaprakRtayaH-'sAyaM uccAgoyaM sattattIsaM tu nAmapayaDIo / tinni ya AUNi tahA bAyAlaM punnapayaDIo // 1 // ' pApaprakRtayastu yathA- 'nANaMtarAyadasagaM daMsaNa nava mohapayai chavvIsaM / nAmamsa vattIsaM tikhkhuM dhara pAvAo // 2 // ' || 26 // I A pramANe jIva ajIvane kahIne have puNya-pApa e be padArthone kahe che-- prazamarati * 188 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthArtha- je pudgala karma zubha che te puNya che ema jinazAsanamAM jovAmAM AvyuM che. je pudgala karma azubha che te pApa che ema sarvajJoe kahyuM che. TIkArtha- sAtA vedanIya, ucca gotra, nAma karmanI 37 prakRtio, traNa AyuSya ema 42 puNya prakRtio che. jJAnAvaraNIya 5, aMtarAya 5, darzanAvaraNIya 9, mohanIya 26, nAma 34, azAtA vedanIya, nIcagotra, narakAyu ema kula 82 pApa prakRtio che. (219) athAsravasaMvarau nirUpayatiyogaH zuddhaH puNyAtravastu pApasya tadviparyAsaH 5 / vAkkAyamanoguptirnirAzravaH saMvarastUktaH 6 // 220 // yogo-manovAkkAyAkhyaH, kIdRzaH ? zuddho-jinAgamapUrvako vyApAraH, sa kiM ? puNyasyAsravaH puNyAsravaH, tu punararthaH, puNyabandhaheturiti / pApasya tadviparyAso-vyatyayaH, ayamarthaH-azuddho yogaH pApasyAsrava iti / vAkkAyamanoguptiH-vacanAdigopanaM nirAsravaH-karmapravezavikalaH saMvarastUktaH-saMvaro nAma padArtho'bhihita iti // 220 // have Agnava-saMvaranuM nirUpaNa kare che- gAthArtha- zuddhayoga puNyano Asrava che. azuddhayoga pApano Agnava che. mana-vacana-kAyAnI guNine nirAgnava rUpa saMvara kahyo che. TIkArya-zuddhayoga=jinAgamapUrvaka mana-vacana-kAyAnI pravRtti. puNyano Asava=puNyabaMdhano hetu. nirAsava karmanA pravezathI rahita. (220) nirjarA 1 bandha 2 mokSa 3 padArthatrayapratipAdanArthamAhasaMvRtatapaupadhAnAttu, nirjarA 7 karmasantatirbandhaH 8 / bandhaviyogomokSa 9 stviti saMkSepAnava padArthAH // 221 // tapazcopadhAnaM ca tapaupadhAnaM saMvRtasya tapaupadhAnaM saMvRtatapaupadhAnaM tasmAttu, prazamarati * 189 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAThAntare tapaupadhAnamiti / kiM ? nirjarA prAktanakarmazATaH, tatra tapo'nazanAdi, upadhAnaM tu yogodvahanaM / karmaNo navasya santatiH sa bandha ucyate / tathA bandhaviyogo mokSaH / tu punararthaH / iti saMkSepAnava padArthA iti // 221 / / nirjarA, baMdha ane mokSa e traNa tattvanuM pratipAdana karavA mATe kahe che- gAthArtha- saMvarayukta AtmAne tapa ane upadhAnathI nirjarA ( pUrve baMdhAyelAM karmono nAza) thAya. karmono pravAha e baMdha che. baMdhano viyoga mokSa che. A pramANe saMkSepathI nava padArtho che. vivecana- navAM karmono pravAha e baMdha che, arthAt pUrva pUrva karmanA kAraNe navAM navAM karmono AtmAnI sAthe kSIranIravat saMbaMdha e baMdha che. ajJAna jIvone pUrva pUrva karmano udaya navAM navAM karmono baMdha karAve che. AthI karmabaMdhano pravAha cAlyA kare che. karmabaMdhano A pravAha ja mukhyabaMdha hovAthI prastuta gAthAmAM karmapravAhane baMdha kahyo che. karmabaMdhano abhAva thatAM avazya saghaLAM karmono kSaya thAya che. AthI ahIM baMdhanA viyogane mokSa kahyo che. (221). eteSvadhyavasAyo, yo'rtheSu vinizcayena tattvamiti / samyagdarzanametattu, tannisargAdadhigamAdvA // 222 // eteSu-jIvAdiSvartheSu yo'dhyavasAyaH-pariNAmo vinizcayena-paramArthena tattvamiti-satyaM tathyaM sadbhUtamityarthaH / etat samyagdarzanaM-samyaktvamabhidhIyate / etacca nisargAdvA labhyate adhigamAdveti // 222 // gAthArtha- A jIvAdi nava padArthomAM "paramArthathI A ja padArtho satya che' evo je bhAva te samyagdarzana che. samyagdarzana nisarga ane adhigama e be rIte meLavAya che. (222) etayoreva vyatyayena paryAyAnAhazikSA''gamopadezazravaNAnyekAthikAnyadhigamasya / ekArthe pariNAmo, bhavati nisargaH svabhAvazca // 223 // zikSA-jinadharmAbhyAsaH AgamaH-pAThaH upadezaH-AptavacanaM zravaNaM-AkarNanaM, prazamarati - 190 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eSAM dvandvaH / tAnyekAthikAnyadhigamasya, ekArthe-ekasminnarthe samyaktvalakSaNe yaH pariNAmaH.pariNativizeSaH sa bhavati nisargaH, svabhAvazca-svasya-Atmanastena tena rUpeNa bhavanaM iti bhAvanA // 223 // A benA ja 'vyatyayathI paryAyavAcI zabdone kahe chegAthArtha- zikSA, Agama ane upadezazravaNa e zabdo adhigamanA ekArthaka che. samyakatvamAM je pariNAma thAya te nisarga ane svabhAva che, arthAt pariNAma, nisarga ane svabhAva e traNa zabdono samAna artha che. TIkArtha- zikSA=jinadharmano abhyAsa karavo, arthAt jinadharma saMbaMdhI jinapUjA vagere kriyA karavI. Agama=Agamano pATha karavo. upadezazravaNa=AptavacanonuM zravaNa karavuM. pariNAma=pariNativizeSa. svabhAva=ttvanuM AtmAnuM, bhAva=te rUpe thavuM te svabhAva. adhigama eTale bAhya nimitta. koine devadarzana, guruvaMdana Adi jinokta kriyAo karatAM karatAM, koine Agamano abhyAsa karatAM karatAM, koine dharmano upadeza sAMbhaLatAM sAMbhaLatAM samyagdarzana pragaTa thAya che. keTalAka jIvone koIpaNa jAtanA bAhya nimitta vinA nisargathI svAbhAvika rIte ja samyagdarzana guNa pragaTa thAya che. samyagdarzananI utpattimAM bAhya ane atyaMtara ema be kAraNo che. AMtarika zubha pariNAmathI tIvra rAga-dveSa rUpa graMthino bheda e aMtaraMga kAraNa che. devadarzana, guruvaMdana, zAstrazravaNa Adi bAhya kAraNa che. 1. 222mI gAthAmAM pahelAM nisarga ane pachI adhigama pada che. A gAthAmAM pahelAM adhigamanA ane pachI nisarganA paryAyone kahe che. mATe "vyatyayathI' ema kahyuM. 2. moTI TIkAmAM vidyArthI evA pAThanA sthAne prArtha: evo pATha che. te pATha vadhAre saMgata che. e pATha pramANe gAthAnA uttarArdhano zabdArtha A pramANe thAyapariNAma, nisarga ane svabhAva e zabdono eka artha che. prazamarati - 191 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ je jIvane devadarzana Adi bAhya nimitta dvArA AMtarika zubha pariNAmathI tIvra rAgadveSanI graMthino bheda thAya te jIvanA samyagdarzananI utpatti adhigamathI=bAhya nimittathI thaI kahevAya. je jIvane bAhya nimitta vinA ja AMtarika zubha pariNAma thAya ne enA dvArA tIvra rAgavaiSanI graMthino bheda thAya te jIvanA samyagdarzananI utpatti nisargathI thaI kahevAya. dareka jIvane samyagdarzananI utpattimAM AMtarika kAraNa to joie ja, bAhya kAraNa hoya ke na paNa hoya. bAhya kAraNa vinA kevaLa AMtarika kAraNathI samyagdarzananI utpatti e nisargathI che. bAhya kAraNa dvArA AMtarika kAraNathI samyagdarzananI utpatti e adhigamathI che. nisarga ane adhigama vacce A ja bheda che. (223) etannigamanaM vipakSaM pratipAdayan uttarasaMbandhaM cAhaetatsamyagdarzanamanadhigamaviparyayau tu mithyAtvam / jJAnamatha paJcabhedaM, tat pratyakSaM parokSaM ca // 224 // etatsamyagdarzanaM lezato'bhihitaM, yaH punaranadhigamo-yo'nadhyavasAyo 1 yazca viparyayo-viparItArthagrAhipratyayaH 2 tuzabdAtsaMzayazca 3, etattrayamapi mithyAtvamabhidhIyate / jJAnamatha paJcabhedaM matyAdibhedAt samAsataH, pratyakSaM ca parokSaM ca vakSyamANasvarUpamiti // 224 // A viSayanA upasaMhAranuM, vipakSanuM (kamithyAtvanuM) ane pachInA saMbaMdhanuM pratipAdana karatA graMthakAra kahe che- gAthArtha- A samyagdarzana saMkSepathI kahyuM. anadhigama, viparyaya ane saMzaya A traNa mithyAtva che. have jJAna pAMca prakAranuM che. jJAna saMkSepathI pratyakSa ane parokSa rUpa che, arthAt saMkSepathI jJAna pratyakSa ane parokSa ema be prakAranuM che. TIkArtha- anadhigama=adhyayasAya (arthAt zraddhAno abhAva). viparyaya=viparIta arthane grahaNa karanAra bodha, arthAt viparIta zraddhA. [saMzaya =A sAcuM haze ke nahIM evI zaMkA. prazamarati - 192 Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parokSajJAna-indriyo ane mananI sahAyathI thatuM jJAna. pratyakSajJAna indriyo ane mananI sahAya vinA kevaLa AtmAthI thatuM zAna.] (224) tadevAhatatra parokSaM dvividhaM, zrutamAbhinibodhikaM ca vijJeyam / pratyakSaM tvavadhimanaHparyAyau kevalaM ceti // 225 // tatra-tayormadhye parokSaM dvividhaM-dvibhedaM zrutaM-zrutajJAnaM AbhinibodhikaMmatijJAnaM vijJeyam / pratyakSaM punaravadhimanaHparyAyau kevalaM cetIti-trividhamiti ca subodhamiti // 225 // be prakAranA jJAnane ja kahe che gAthArtha- te be jJAnamAM parokSajJAna zrata ane mati ema be prakAranuM jANavuM. pratyakSajJAna avadhi, mana:paryava ane kevaLa ema traNa prakAranuM jANavuM. (mati mAha zAnanI vyAcyA 185i dobha 49||vii che.) (225) eSAmuttarabhedaviSayAdibhirbhavati vistarAdhigamaH / ekAdInyekasmin, bhAjyAni tvAcaturthya iti // 226 // eSAM-matyAdijJAnAnAM uttarabhedA-aSTAviMzaticaturdazavidhaSaDvidhadvividhaikabhedAdayo, viSayo-gocaro matizrutayoH sAmAnyadravyeSvasarvaparyAyeSu avadhijJAnasya rUpiSu manaHparyAyajJAnasya manogatadravyeSu kevalasya sarvadravyaparyAyeSu, AdizabdAt svarUpalAbhakramakSetrAdiparigrahaH, samAsastvevaM-uttarabhedAzca viSayAzca te AdiryeSAM te tathA tairuttarabhedaviSayAdibhiH karaNabhUtairbhavati-jAyate vistarAdhigamo-vistaraparicchedaH / tathA ekadvitricatuHsaMkhyAni ekasmin jIve bhAjyAni tu-vikalpanIyAni punaH AcaturthyaH-catvAri yAvat, ekasmin jIve ekaM matijJAnaM zAstrapAThazravaNAbhAvAt, tattvatastu matizrute sarvatra, tathA dve matizrute, tathA trINi matizrutAvadhijJAnAni, tathA catvAri matizrutAvadhimanaHparyAyajJAnAni, natu paJca, kevalajJAne satyeSAmabhAvAditi // 226 // prazamarati - 193 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthArtha-- pAMca jJAnanA uttarabhedo tathA te te jJAnano viSaya Adi jANavAthI jJAnano vistArathI bodha thAya che. eka jIvamAM ekI sAthe ekabe-traNa ke cAra jJAna hoi zake che. TIkArtha- uttarabhedo matijJAnanA 28, zrutajJAnanA 14, adhijJAnanA 6, mana:paryavajJAnanA 2 ane kevaLajJAnano 1 che. Adi zabdathI svarUpa, lAbha, krama, kSetra vagerenuM grahaNa karavuM. eka jIvamAM eka matijJAna hoya. zAstrapAThanA zravaNanA abhAvanI apekSAe (koi jIva jyAre zAstrapAThanuM zravaNa na karato hoya tyAre temAM zrutajJAna nathI e apekSAe) eka matijJAna hoya. 5ramArthathI to dareka jIvamAM mati ane zruta e be jJAna hoya. tathA mati-zruta e be jJAna hoya, mati-zruta-avadhi e traNa jJAna hoya, mati-zruta-avadhi-mana:paryava e cAra jJAna hoya. koi jIvane ekI sAthe pAMca jJAna na hoya. kAraNa ke kevaLajJAna thatAM cAra jJAnano abhAva thAya che. (226) atha samyagjJAnamithyAjJAnayoH kiMkRto vizeSaH ?-- samyagdRSTerjJAnaM, samyagjJAnamiti niyamataH siddham / AdyatrayamajJAnamapi, bhavati mithyAtvasaMyuktam // 227 // samyagdRSTeH-kSAyikAditrividhadarzanino jJAnaM - vastuparicchedaH samyagjJAnamiti niyamato - niyamena siddhaM / kiM tadityAha - AdyatrayaM - matizrutAvadhirUpaM ajJAnatti-viparItavodhopi mati-nAyate / bIdAM sat ? mithyAtvasaMyunmithyaatvodyoprktsvbhaavN, ayamarthaH - tadeva matyAdiviparyayamajJAnatrayaM bhaNyate, matyajJAnaM zrutAjJAnaM vibhaGgamiti / jIva 1 upayoga 2 bhAva 3 dravyANI 4 tyadhikArAzcatvAraH // 227 // have samyajJAna ane mithyAjJAnamAM kayA kAraNathI bheda che te kahe che- gAthArtha- samyagdaSTinuM jJAna niyamA samyajJAna che ema siddha che. mithyAtvathI yukta prathamanA traNa jJAna ajJAna paNa che. TIkArtha samyagdaSTinuM kSAyika vagere traNa prakAranA samyagdarzanavALAnuM. prazamarati - 194 Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAna vastuno poSa. ajJAna=viparIta bodha. mithyAtvathI yukta=mithyAtvanA udayathI malina karAyela svarUpavALA. ahIM bhAvArtha A pramANe che- viparyaya rUpa (=viparIta bodharUpa) te ja mati Adi traNa jJAna mati ajJAna, zrata ajJAna ane virbhAgajJAna ema traNa ajJAna che. (prazna- mithyaassttin| zAnane mazIna 3 vAmAM Ave cha ? uttara- jJAna muktinuM sAdhana che. AthI je jJAna muktinuM sAdhana bane e ja jJAna vAstavika jJAna che. je jJAna muktimAM bAdhaka bane te jJAna paramArthathI ajJAna che. mithyAdaSTinuM jJAna kadAgraha Adi doSothI dUSita hovAnA kAraNe bhumtinu pA5DovAthI zAna che. tatyA. 2.1 sU.33) (227) jIva-upayoga-bhAva-dravya e cAra adhikAra pUrNa thayA. (16) caraNa adhikAra cAritramadhunAsAmAyikamityAdyaM, chedopasthApanaM dvitIyaM tu / / parihAravizuddhiH sUkSmasaMparAyaM yathAkhyAtam // 228 // sAmAyikaM-samazatrumitrabhAvaM prathamacaramatIrthakarayoritvaraM madhyamavidehajinAnAM ca yAvajjIvamityevaMrUpamAdyaM 1 pUrvaparyAyacchedAduttaraparyAyopasthApanaM dvitIyaM 2 tat punarAdyantajinatIrthayoH / parihAravizuddhikaM-parihAreNa-AcAmlavarjitAhAraparihAreNa vizuddhiH-karmakSayo yatra tattathA, tatkeSAM bhavati ? adhItanavamapUrvatRtIyAcAravastunAM sAdhUnAM gacchavinirgatAnAM parihArikakalpasthitatvena tridhAsthitAnAM grISmaziziravarSAsu caturthAdidvAdazAntabhaktabhojinAm, (pAraNe)AcAmlenaiva parihArikANAM, tathA anupahArikANAM kalpasthitasya ca pratidinamAcAmlabhojanaM, ekaikasya ekaikasya vargasya SaNmAsAvadhikatapo'nuSThAnamiti, pArihArikaM cASTAdazabhirmAsainiSpadyate, tato gacchamanupravizanti tadeva vA punastapaH kurvanti 3, sUkSmaH-atyantakiTTIkRtaH saMparAyo-lobho prazamarati * 195 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yatra tat, sUkSmasaMparAyaguNasthAnavaryeva 4 yathAkhyAtaM-akaSAyaM upshaantaadiguNasthAnavatuSTaya ti | ra28 / ityetatpaJcavidhaM, cAritraM mokSasAdhanaM pravaram / naikairanuyoganayapramANamArgaH samanugamyam // 229 // iti-etena prakAreNa etat-samIpavarti paJcavidhaM cAritraM mokSasAdhanaM pravaramiti pratItaM / naikairityasamAso'yaM, anekaiH-bahubhiH prakAraiH / kiMbhUtaiH ? anuyogAzca-anuyogadvArANi upakramAdIni, kiM katividhamityAdIni vA, nayAzca-naigamAdayaH, pramANAni ca-pratyakSAdIni tAni tathA teSAM mArgAstaiH samanugamyaM-jJeyaM iti // 229 // have cAritrane kahe che gAthArtha- sAmAyika, chedopasthApanIya, parihAra vizuddhi, sUkSmasaMparAya, yathAkhyAta ema pAMca prakAranuM cAritra che. A cAritra mokSanuM uttama sAdhana che tathA A cAritra anuyoga-naya-pramANanA aneka mArgothI (=prakArothI) jANavA yogya che. TIkArtha- sAmAyika sAmAyika eTale zatru-mitra (Adi) pratye samabhAva. A sAmAyika pahelA ane chellA tIrthakaranA zAsanamAM ivara (=alpakALa sudhI) hoya che tathA bAkInA bAvIsa jinezvaronA zAsanamAM ane mahAvidehakSetramAM mAvajIva hoya che. chedopasthApanIya jemAM pUrvanA paryAyano cheda karIne uttaraparyAyamAM sthApavAmAM Ave te chedopasthApanIya. A cAritra pahelA-chellA tIrthakaranA zAsanamAM hoya. parihAravizuddhi=jemAM parihArathI vizuddhi thAya te parihAravizuddhi. parihAra eTale AyaMbila sivAyanA AhArano tyAga. vizuddhi eTale karmakSaya. jemAM AyaMbila sivAyanA AhArano tyAga karavAthI karmakSaya thAya te parihAravizuddhi cAritra. jeo navamA pUrvanA trIjA AcAra vastu sudhInuM zruta bhaNyA hoya temane ja A cAritra hoya. nava sAdhuo gacchamAMthI nIkaLIne A cAritrane svIkAre. prazamarati - 196 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parihArikonA (=parihAravizuddhi cAritrane svIkAranArAonA) AcAranI maryAdA pramANe nava sAdhuonA traNa vibhAga thAya. te A pramANe- cAra sAdhuo parihAra tapanI vidhi pramANe parihAra tapa kare. cAra sAdhuo parihAra tapa karanAranI sevA kare. eka sAdhu vAcanAcArya tarIke rahe. te ATheya sAdhuone vAcanA Ape. A cAritrane grahaNa karanArA saghaLAya sAdhuo zratAtizayasaMpanna hoya che. chatAM teono AcAra hovAthI ekane vAcanAcArya tarIke sthApe che. parihAra tapanI vidhi unALAmAM | jaghanya upavAsa | madhyama chaThTha utkRSTa aTTama | ziyALAmAM | jaghanya chaThTha | madhyama aTTama | utkRSTa cAra upavAsa | comAsAmAM | jaghanya aTTama | madhyama cAra upavAsa | utkRSTa pAMca upavAsa je samaye parihAratapanuM sevana kare te vakhate je Rtu cAlatI hoya te Rtu pramANe tapa kare. pAraNe AyaMbila ja kare. A tapa cha mahinA sudhI kare. pachI je sAdhuo sevA karatA hatA te sAdhuo A tapa che mahinA sudhI kare. pachI vAcanAcArya A tapa cha mahinA sudhI kare. parihAra tapa karanAra sivAyanA sAdhuo dararoja AyaMbila kare. Ama aDhAra mahine A parihArakalpa pUrNa thAya. parihArakalpa pUrNa thayA pachI te sAdhuo gacchamAM praveza kare athavA pharI te ja tapane kare. sUkSmasaMparAya=jemAM sUkSma saMparAya che te sUkSmasaMparAya. sUkSma eTale atyaMta alpa karAyela. saMparAya eTale lobha. jemAM lobha atyaMta alpa karAyo che te sUkSmasaMparAya. dazamA guNasthAne rahelA jIvane sUkSmasaMparAya cAritra hoya. yathAkhyAta=kaSAyarahita cAritra yathAkhyAta che. upazAMta moha vagere cAra guNasthAnamAM yathAkhyAta cAritra hoya. anuyoga=upakrama vagere anuyoga dvArA athavA hiM, tivighaM, e ityAdi dvAro.' 1. A dvAro AvazyakasUtra niyukti gAthA 140-141mAM batAvavAmAM AvyA che. prazamarati - 197 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayama vagere. prabhA=pratyakSa pore... (228-228) etat samyagdarzanAditrayaM mokSasAdhakamiti kathayatisamyaktvajJAnacAritrasaMpadaH sAdhanAni mokSasya / tAsvekatarAbhAve'pi, mokSamArgo'pyasiddhikaraH // 230 // samyagdarzanAdisampadaH-saMpattayaH, kiM ? sAdhanAni-janakAni vartante, kasya ? mokSasya-mukteH / tAsu-sampatsu madhye ekatarasyA:-samyagdarzanAdisampadaH anyatarasyA abhAve-asattAyAM / apiH pUraNe / mokSamArgo'pimuktiprApako'pi asiddhikara:-mokSaprApterakartA, devalokAdiprAptikArI bhavatyeva vikalo'pi iti gamyam // 230 // A samyagdarzanAdi traNa mokSanA sAdhaka che ema kahe che- gAthArtha- samyaktva-jJAna-cAritra rUpa saMpattio mokSanuM sAdhana ( mokSane utpanna karanAra) che. A traNamAMthI ekano paNa abhAva hoya to mokSamArga siddhine karato nathI. TIkArtha-mokSamArga siddhine karato nathI=muktinI prApti karanAra paNa mokSamArga muktiprApti karanAro thato nathI. vikala paNa mokSamArga devaloka AdinI prApti karanAro to thAya ja che ema jANavuM. (230) pUrvadvayasampadyapi, teSAM bhajanIyamuttaraM bhavati / pUrvadvayalAbhaH punaruttaralAbhe bhavati siddhaH // 231 // pUrvadvayasampadyapi-darzanajJAnasampattAvapi teSAM-tadvatAM bhajanIyaM-vikalpanIyaM bhavati, kadAcidasti kadAcinnAsti / kiM tat ? uttaraM-cAritraM, aviratadezaviratAnAmapi sadbhAvAt, anyathA teSAmabhAva eva syAt / uttaralAbhe punaHcAritralAbhe tu pUrvadvayalAbhaH-saddarzanajJAnasadbhAvaH siddho bhavati-nizcayena jAyata eva, cAritriNAM samyaktvajJAne niyate eva bhavata iti // 231 // 1. prbhaae|nyairdhigmH / tattvAdhigama sa.1.sU.6. prazamarati - 198 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthArtha- samyagdarzana ane samyajJAnanI prApti thAya tyAre samyakracAritra hoya athavA na paNa hoya. samyaphacAritranI prApti thAya tyAre samyagdarzana ane samyajJAna avazya hoya che. TIkArtha- samyagdarzana-samyajJAnanI prApti thAya tyAre cAritra hoya athavA na paNa hoya. kAraNa ke viratirahita ke dezavirativALA jIvone paNa samyagdarzana-samyajJAna hoya che. jo samyagdarzana-samyajJAnanI prApti thAya tyAre jo cAritra avazya hoya to viratirahita ke dezavirativALA samyagdaSTijIvono abhAva ja thAya. samyakracAritranI prApti thAya tyAre samyagdarzana - samyajJAna avazya hoya. kAraNa ke cAritrI jIvone samyagdarzana-samyajJAna nizcita ja hoya che. (231) dharmAvazyakayogeSu, bhAvitAtmA pramAdaparivarjI / samyaktvajJAnacAritrANAmArAdhako bhavati // 232 // pramAdaparivarjI jIvo jJAnAdInAmArAdhako bhavati / kIdRzaH ? bhaavitaatmaa| keSu ? dharmAvazyakayogeSu spaSTArthameveti // 232 // gAthArtha- dharmamAM ane Avazyaka yogomAM zraddhALu ane pramAdano tyAgI AtmA samyaktva-jJAna-cAritrano ArAdhaka thAya che. (dharmakakSamA vagere daza prakArano dharma. Avazyaka yogo=pratikramaNa, paDilehaNa, svAdhyAya vagere avazya karavA yogya anuSThAno.) (232) ArAdhanAzca teSAM, tistrastu jaghanyamadhyamotkRSTAH / / janmabhiraSTavyekaiH, siddhayantyArAdhakAstAsAm // 233 // ArAdhanAzca-niSpAdanAzca teSAM-darzanAdInAM / kiyatyaH ? tisrastu / kena rUpe ? dhanya-madhyamo-skRSTarUpa vartate hai: ? nanmaH TyataMtre ? aSTatryekaiH / tataH kiM ? sidhyanti-mokSaM yAnti, jaghanyenASTabhiH madhyamena tribhiH utkRSTenaikena / ka ete ? ArAdhakAH jIvAH / kAsAM ? tAsAM-jJAnAdisampadAmiti 2rUra che. prazamarati - 199 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthArtha samyakatva-samyajJAna-samyaphacAritranI ArAdhanA jaghanyamadhyama-utkRSTa ema traNa prakAranI che. samyagdarzanAdi saMpattionA ArAdhako jaghanya ArAdhanAthI ATha bhavothI, madhyama ArAdhanAthI traNa bhavothI ane utkRSTa ArAdhanAthI eka bhavathI (=te ja bhavathI) mokSa 5 / che. (233) tadArAdhakena yAdRzena bhAvyaM tadAhatAsAmArAdhanatatpareNa teSveva bhavati yatitavyam / yatinA tatparajinabhaktyupagrahasamAdhikaraNena // 234 // tAsAM-jJAnAdisampadAM ArAdhanatatpareNa-tatsevAdattAvadhAnena teSvevasamyaktvAdiSveva bhavati yatitavyaM / kena ? yatinA-sAdhunA kartA / kena kAraNabhUtena ? tatparajinabhaktyupagrahasamAdhikaraNena-tatparA-jJAnAdyArAdhanaparAyaNAH sAmarthyAt sAdhvAdayaste ca jinAzca te tathA teSu bhaktizca-bahumAna upagrahazcabhaktapAnadAnAdirUpaH samAdhizca-svAsthyaM teSAM karaNaM-kriyA teneti / / 234 // samyagdarzanAdinA ArAdhake kevA thavuM joie te kahe che- gAthArtha- jJAnAdisaMpattinI ArAdhanAmAM tatpara (=lIna banelA) sAdhue sAdhuo AdinI ane jinanI bhakti, upagraha, samAdhi karI zakAya e mATe samyakatvAdimAM ja yatna (=udyama) karavo joie. TArtha- matijamAna. upagraha=AhAra-pANInuM pradAna karavuM vagere. samApi=(zarIranu bhane AtmAnu) svAsthya. (234) guNavato yadihaiva syAttadAyadvayenAhasvaguNAbhyAsaratamateH, paravRttAntAndhamUkabadhirasya / madamadanamohamatsararoSaviSAdairadhRSyasya // 235 // prazamAvyAbAdhasukhAbhikAkSiNaH susthitasya saddharme / tasya kimaupamyaM syAt, sadevamanuje'pi loke'smin // 236 // evaMvidhasAdhorihaiva kimaupamyaM syAditi dvitIyAyAM sambandhaH, kI prazabhati. 200 Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zasya ? svaguNAnAM-jJAnAdInAmabhyAsastatra ratA matiryasya sa tathA tasya / paravRttAnteSu-parataptiSu andha iva mUka iva badhira iva yastasya / tathA pRthva-madhaLIyastha | jai: ? vimaH kRtadinaeN pamiH sumArgeriti | rara | prazama evAvyAbAdhasukhaM-sakalabAdhArahitaM zarma tasyAbhikAkSiNaH / punaH kiMviziSTasya ? susthitasya-sadA sthitimataH / kva ? saddharme-sadAcAre / tasya kimaupamyaM ? kiM sAdharmyaM syAt-bhavet / kva ? sadevamanaje'pi loke'smin iti // 236 // guNavAna sAdhune A lokamAM ja je (lAbha) thAya che tene be AryAothI kahe che- gAthArtha- potAnA jJAnAdi guNono abhyAsa (=vAraMvAra Asevana) karavAmAM ja jenI mati tatpara che tevA, paranA vRttAMtane jovAmAM, bolavAmAM ane sAMbhaLavAmAM anukrame aMdha, mUka ane badhira jevA banelA, mada, kAma, moha, matsara, roSa ane viSAdathI parAbhava na pAmanArA, prazamarUpa avyAbAdha (=sarva pIDAothI rahita) sukhanA abhilASI ane sadA sadAcAramAM rahenArA sAdhune devalokamAM ane A manuSyalokamAM paNa konI sAthe sarakhAvI zakAya? arthAt koinI sAthe na sarakhAvI zakAya. (235-236) kimiti prazamasukhameva prazasyate ityAhasvargasukhAni parokSANyatyantaparokSameva mokSasukham / pratyakSaM prazamasukhaM, na paravazaM na vyayaprAptam // 237 // svati spaSTa || rarU7 || prazamasukhanI prazaMsA zA mATe karavAmAM Ave che te kahe che gAthArtha svarganA sukho parokSa che, mokSasukha atyaMta parokSa ja che. prazamasukha pratyakSa che ( hamaNAM ja anubhavI zakAya tevuM che), parane AdhIna nathI ane dhananA kharca vinA ja prApta thAya che. (237). prazamarati * 201 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirjitamadamadanAnAM, vAkkAyamanovikArarahitAnAm / vinivRttaparAzAnAmihaiva mokSaH suvihitAnAm // 238 // nirjiteti subodhameva // 238 // thArtha- maha-mahanane (abhimAnane bhane 51mavAsanAne) chatI senA21, mana-vacana-kAyAnA vikArothI rahita', paudgalika AzAothI mukta ane zAstrokta vidhinuM pAlana karanArA sAdhuone ahIM ja mokSa che. (238) zabdAdiviSayapariNAmamanityaM duHkhameva ca jJAtvA / jJAtvA ca rAgadoSAtmakAni duHkhAni saMsAre // 239 // graMtha 1400 svazarIre'pi na rajyati zatrAvapi na pradoSamupayAti / rogajarAmaraNabhayairabAdhito yaH sa nityasukhI // 240 // zabdAdInAM viSayANAM pariNAmastaM jJAtveti sambandhaH / kIdRzaM ? anityaManyathAbhavanarUpaM / katham ? ete viSayAH zubhA azubhabhAvaM yAnti, azubhAH zubhabhAvaM yAntIti / duHkha-duHkhakAraNameva ca jJAtvA-budhvA / tato jJAtvA ca rAgadoSAtmakAni duHkhAni / kva ? saMsAre // 239 // yata evamataH susAdhuH kim ? svazarIre'pi na rajyati-rAgaM na karoti / tathA zatrAvapi-apakArake'pi na pradoSaM-pradveSamupayAti-sAmIpyena gacchati / tathA avyathitaH-apIDitaH / kairityAha-rogAdibhirbhayaiH / ya evaMvidhaH sa nityasukhIti // 240 // gAthArtha- zabdAdi viSayonuM pariNAma anitya che ane duHkhanuM kAraNa che, saMsAramAM duHkho rAga-dveSathI thAya che. ema jANIne je sAdhu potAnA zarIramAM 59 // 2 // 2 // na 43, zatru (=8411) 352 55 dveSane na pAme, ane rogjarA-maraNa rUpa bhayothI pIDita thato nathI te sadAya sukhI rahe che. TIkArtha- anitya cheHanyathA thAya che. kAraNa ke zabdAdi zubha1. vAgvikAro hiMsraparuSAnRtAdiH / kAyavikAro dhAvanavalganAdiH / manovikAro 'bhidrohAbhimAneAdiH / (moTI 21st) 2. rAga-dveSAtmakAni=rAgadveSapariNatijAtAni / (moTI 2131) prazamarati - 202 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayo azubhabhAvane pAme che, ane azubhaviSayo zubhabhAvane pAme che. (239-240) dharmadhyAnAbhiratastridaNDaviratastriguptiguptAtmA / sukhamAste nirdvandvo, jitendriyaparISahakaSAyaH // 241 // tathA dharmadhyAne'bhirataH / tathA tridaNDavirato-duSTamanovAkkAyatrayAnnivRttaH / tathA triguptiguptAtmA-manoguptyAdibhiH rakSitajIvaH / sukhamAste-evaMvidhaH sukhena tiSThati / nirdvandvo-nirgatAzeSakalahaH / tathA jitendriya-kaSAyaparISaha (parISahakaSAyaH) iti sugamamiti // 241 // gAthArtha- dharmadhyAnamAM tatpara, duSTa mana-vacana-kAyA rUpa traNa daMDathI nivRtta thayela, traNa guptiothI AtmAnuM rakSaNa karanAra, sarva kalahothI rahita, indriya-kaSAya-parISaho upara vijaya meLavanAra sAdhu sukhapUrvaka rahe che. (241) viSayasukhanirabhilASaH, prazamaguNagaNAbhyalaGkRtaH sAdhuH / dyotayati yathA na tathA, sarvANyAdityatejAMsi // 242 // viSayasukhanirabhilASaH-zabdAdisaGganiHspRhaH prazamaguNagaNAbhyalaGkRtovibhUSitaH sAdhuryathA dyotayati na tathA sarvANyAdityatejAMsi-devaprabhAH / kilaivaMvidhasAdhUnAM kevalAvadhayaH sambhAvyante, ataH parairanabhibhavanIyaM ca tejaH saMbhAvyate II ra42 // ne rUti vadhAre che gAthArtha viSayasukhonI abhilASAthI rahita (=zabdAdinA saMgamAM niHspRha), prazamanA (svAdhyAya- saMtoSa vagere) guNonA samUhathI vibhUSita sAdhu je rIte prakAza pAthare che te rIte devanI sarvaprathAo prakAza pAtharatI nathI. TIkArtha- AvA sAdhuone kevalajJAna ke avadhijJAna saMbhave che. AthI temanuM teja bIjAothI parAbhava na karI zakAya tevuM saMbhave che. (242) A pramANe "caraNa' adhikAra pUrNa thayo. 1. mAhitya zabdano deva artha paNa thAya che. TIkAkAre deva artha karyo che. prazamarati - 203 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) zIlAMga adhikAra ayaM ca sAdhuH prazamavAneva zIlAGgArAdhako bhavatisamyagdRSTiniI, viratitapodhyAnabhAvanAyogaiH / zIlAGgasahasrASTAdazakamayatnena sAdhayati // 243 // samyagdRSTistathA jJAnI sAdhurayatnena-sukhenaiva sAdhayati-niSpAdayati / kiM tat ? zIlAGgasahasrANAmaSTAdazakaM tat / kairityAha-viratiH-pApaviramaNaM tapaHanazanAdi dhyAna-dharmadhyAnAdi bhAvanA-anityAdyA yogA-AvazyakavyApArAH etaiH kRtadvandvaiH karaNabhUtairiti / iyaM sthApanA, k| 6000 kA / 6000 a / 6000 ma / 2000 vA / 2000 kA / 2000 |aa|500 bha / 500 / mehu / 500 p|500 phA / 100 ra / 100 / ghrA / 100 ca / 100 shro| 100 // pu / 10 aa|10 te / 10 vA / 10 va / 10 be / 10 te / 10 co|10 paM / 10 a|10 khaM / 1 a|2 ma / 3 mu| 4 ta / 5 saM / 6 sa / 7 so / 8 aa|9 baM / 10 // cAraNA punariyaM-na karei maNeNaM AhArasaNNAvippajaDho phAsidiyasaMvuDe puDhavikAyasaMrakkhaNapare khaMtisaMpanne ityAdyabhyUhya vaktavyeti // 243 // prazamavALA ja sAdhu zIlAMgonA ArAdhaka thAya che ema kahe che gAthArtha- samyagdaSTi ane jJAnI sAdhu virati, tapa, dhyAna, bhAvanA bhane yogothI shaasn| 18000 maMgAne anAyAse (=supapUrva) sAdhe che. TIrtha-viti 55thI 125. ta5anazana vagare. dhyAna dhyAna vagere. mAnamanitya vagere. yogAzya vyApAra.. cAraNA A che- AhAra saMjJAno tyAgI, sparzendriyano saMvara karanAra, pRthvIkAyanA rakSaNamAM tatpara, kSAMtithI yukta sAdhu manathI hiMsA na kare, ityAhi viyArIne yaa29|| 43vI. (243) 1. hI moTI TIma samyagdRSTiAnI viratitapobalayuto'pyanupazAntaH / taM na labhate guNaM yaM prazamasukhamupAzrito labhate // 243 // mAyA che. prastuta TIkAmAM A gAthA nathI. prastuta TIkAmAM 127mI gAthA sAmAnya zAbdika pheraphAra sAthe A ja gAthA che. prazamarati - 204 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAraNAkAraNaSaTpadapratipAdanapareyamAryA kathyatedharmAdbhUmyAdIndriyasaMjJAbhyaH karaNatazca yogAcca / zIlAGgasahasrANAmaSTAdazakasya niSpattiH // 244 // tAni ca SaT padAnyadhastAt purvoktairyantrake vicAryANi-dharmAt-kSAntyAdikAt bhUmyAdi-pRthivyAdi indriyANi-sparzanAdIni saMjJA-AhArAdyAH tataH padatrayasya dvandvaH / karaNatazca-manaHprabhRtikAt, yogAt-karaNakAraNAanumatisvarUpAt, zIlAGgasahasrANAM aSTAdazakasya pUrvoktayuktyA niSpattiriti / / 244 // cAraNAnuM kAraNa evA cha padonuM pratipAdana karavAmAM tatpara A AryA 53vAma mAve cha___thArtha- dharma, bhUbhyAhi, indriya, saMsA, 7255 ane yo se cha pothI 18000 zIdAMgonI siddhi thAya che.. TIkArtha- dharma kSamA vagere daza prakArano dharma. bhUkhyAdi ahIM bhUmi ane Adi e be zabdo che. bhUmi eTale pRthvIkAya. bhUkhyAdi eTale pRthvIkAya vagere 6za. te mA prabhAga- 5 mendriya, 4 trasa, 1 sAya. indriyasparzana vagere pAMca indriyo. saMjJA=AhAra saMjJA vagere cAra saMjJA. 425 mana-vayana-41. yoga=42-42rAva-manubhog. (244) zIlArNavasya pAraM, gatvA saMvignasugamamArgasya / dharmadhyAnamupagato, vairAgyaM prApnuyAd yogyam // 245 // tadevaM zIlArNavasya-mahAzIlasamudrasya pAraM-paryantaM gatvA / kIdRzasya ? saMvignaiH-susAdhubhiH sugamaH-suprApyo mArga:-panthAH, pAThAntarataH pAra:-paryanto vA yasya sa tathA / tasya kimityAha-prApnuyAt-labhate / kim ? vairAgyam / kIdRzam ? yogyaM-ucitam / tathA kIdRzaH sAdhurityAha-upagataH / kiM tat ? dharmadhyAnamiti // 245 // // iti zIlAAdhikAraH // 1. dharma vagere cha padonI saMkhyAne kramazaH guNavAthI 18000 zIlAMgo bane. te A pramA- dharma 10 x bhUbhyAhi 10=100, 100 x 5 ndriyo=500, 500 x 4 saMza=2000, 2000 x 3 525=6000, 6000x 3 yoga=18000. prazamarati - 205 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthArtha- susAdhuothI jeno mArga sukhapUrvaka prApta karI zakAya che evA (=susAdhuothI sukhe tarI zakAya evA) mahAzIla rUpa samudranA pArane pAmIne (tarIne) dharmadhyAnane pAmela sAdhu yogya ( te kALanI avasthAne Gyita) vaizayane pAme cha. (245) mA prabhAe'zIin' madhi2 pUrNa thayo. (18) dhyAna adhikAra tacca dharmadhyAnaM caturdhA prAhaAjJAvicayamapAyavicayaM ca saddhyAnayogamupasRtya / tasmAdvipAkavicayamupayAti saMsthAnavicayaM ca // 246 // AjJAvicayamAdyaM apAyavicayaM dvitIyaM saddhyAnayogaM-sadbuddhisamparkamupasRtyaprApya tasmAt-tadanantaraM vipAkavicayaM tRtIyaM bhedaM dharmadhyAnasyopayAtiprApnoti / saMsthAnavicayaM ca caturthabhedamiti // 246 // cAra prakAranA te dharmadhyAnane kahe che gAthArtha saddabuddhinA saMbaMdha rUpa AjJAvicaya ane apAyaricaya e be dhyAnane pAmyA pachI vipAkavicaya ane saMsthAnaviya dhyAnane pAme cha. (246) AptavacanaM pravacanaM, cAjJA vicayastadarthanirNayanam / AsravavikathAgauravaparISahAdyairapAyastu // 247 // etAneva lezato vyAcaSTe- Aptasya-rAgAdirahitasya vacanamAptavacanaM pravacanaM ca, kim ? AjJA, tasyA vicayaH kaH ?, ucyate, tadarthanirNayanaM, tasyAAjJAyA artho-vAcyaH tasya nirNayanamiti / AsravAH-prANAtipAtAdayaH vikathAH-strIkathAdyAH gauravANi-RddhiprabhRtIni parISahAH-kSudAdayaH etadAdhairanuSThAnaiH zAstraniSiddhairyo'pAyastvaihikaH pAratrikazca, cintyate dharmArthinA so'pAyavicayaH syAditi sambandha iti // 247 // A cAra dhyAnane ja saMkSepathI kahe che- gAthArtha- AptanuM (=rAgAdithI rahitanuM) vacana pravacana che. pravacana prazamarati * 206 Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AjJA rUpa che. vicaya eTale AjJAno arthano nirNaya karavo, arthAt AjJAnA arthano nirNaya karavo te AjJAvicaya nAmanuM dhyAna che. Agnava, vikathA, gaurava ane parISaha AdithI apAya thAya che. dharmArthI jIva zAstraniSiddha Asrava Adine AcaravAthI thatA A loka saMbaMdhI ane paralokasaMbaMdhI anarthane vicAre te apAyavijaya nAmanuM dhyAna che. TIkArtha- Asrava=prANAtipAta vagere. vikathA=strIkathA vagere. gaurava RddhigArava vagere. parISaha= kSudhA parISaha vagere. (247) azubhazubhakarmapAkAnucintanArtho vipAkavicayaH syAt / dravyakSetrAkRtyanugamanaM saMsthAnavicayastu // 248 // tRtIyacaturthabhedayoH svarUpamAha-azubhAni ca dvyazItipramANAni pUrvoktAni zubhAni dvicatvAriMzatpramANAni ca tAni ca tAni karmANi ca teSAM pAkAvipAkA rasavizeSA ekadvitricatuHsthAnikAH kvathyamAnakaTukamadhurarasonnIyamAnasvarUpAsteSAmanucintanamevArtho-vAcyaM yasya sa tathA / ka evaMvidho ? vipAkavicaya iti tRtIyabhedaH syAditi / dravyANi SaT kSetramUrdhvAdhastiryaglakSaNaM tayorAkArAH-AkRtayastAsAmanugamanaM-cintanaM / tatki ? saMsthAnavicayastu syAditi caturthabheda iti // 248 // gAthArtha- azubha-zubha karmonA vipAkanuM ciMtana karavuM e ja kahevuM che jenuM te vipAka vicaya, arthAt azubha-zubha karmonA vipAkanuM (traphaLanuM) ciMtana karavuM te vipAkavicaya nAmanuM dharmadhyAna che. cha dravyonI ane Udhvadi trividha kSetranI AkRtinuM ciMtana karavuM te saMsthAnavicaya dharmadhyAna che. TIkArtha- pUrve kahelAM 82 karmo azubha che ane 42 karmo zubha che. vipAka eTale rasavizeSa. ekasthAnika, dhisthAnika, tristhAnika, catuHsthAnika ema cArabhedavALo rasavizeSa vipAka che. (jo ke vipAkano artha phaLa thAya. paNa phaLa rasanA AdhAre maLe che. AthI ahIM rasavizeSane 1. moTI TIkAmAM martha zabdano prayojana artha karyo che. bALa jIvone samajavAmAM te artha vadhAre saraLa che. A artha pramANe zabdArtha A pramANe thAya- azubha-zubha karmonA vipAkanuM ciMtana karavuM e prayojana che jenuM te vipAkavicaya dharmadhyAna che. prazamarati * 207 Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja vipAka kahyo che.) ekasthAnika vagere cAra prakAranA rasanuM svarUpa ukaLatA kaDavA ane madhura rasathI samajI zakAya che. te A pramANe lIMbaDAno kaDavo rasa ane zeraDIno madhurarasa svAbhAvika hoya tyAre eka sthAnika hoya che. tenA be bhAga kalpI eka bhAga bALI nAkhavAmAM Ave to bacelo eka bhAga rasa kisthAnika bane che. tenA traNa bhAga kalpI be bhAga bALI nAkhavAmAM Ave to bacelo eka bhAga rasa tristhAnika rasabane che. tenA cAra bhAga kalpI traNa bhAga bALI nAkhavAmAM Ave to bacelo eka bhAga rasa catuHsthAnika bane che. e pramANe karmanA rasa vize paNa samajavuM. (248) ekaikabhedaM cintayato yat syAt tadAhajinavaravacanaguNagaNaM, saMcintayato vadhAdyapAyAMzca / karmavipAkAn vividhAn, saMsthAnavidhInanekAMzca // 249 // ekaikabhedaM cintayato yatsyAttadAha-tasya zIladhAriNo jinavaravacanaguNagaNaM prathamamAjJAvicayaM 1 vadhAdyapAyAMzca cintayato dvitIyamapAyavicayaM 2 karmavipAkAn vividhAn vicintayatastRtIyaM karmavipAkavicayaM 3 saMsthAnavidhInanekAMzca caturthaM saMsthAnavicayamiti // 249 // eka eka bhedanuM ciMtana karatA (sAdhune) je thAya te kahe che- gAthArtha- jinezvaravacananA guNasamUhane (kajinAjJAnA pAlanathI thatA guNasamUhane) ciMtavatA zIladhArI tene paheluM AjJAvicaya dhyAna thAya che. hiMsA vagerethI thatA anarthonuM ciMtana karatA tene apAyaricaya dhyAna thAya che. vividha karmavipAkonuM ciMtana karatA tene vipAkavicaya dhyAna thAya che. saMsthAnanA aneka prakArone ciMtavatA tene saMsthAnavica dhyAna thAya che. (249) 1. TIkAkAre nivaravavana e gAthAne AgaLanI gAthAothI alaga pADI che, paNa kharekhara to e gAthA moTI TIkAmAM che tema AgaLanI gAthAonI sAthe saMbaMdhavALI che. tethI avataraNikA moTI TIkAmAM che tevI hovI joie. moTI TIkAmAM avataraNikA A pramANe che- sati paramparve tharmadhyAna viziSTaphaladarzanAyAha prazamarati - 208 Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agretanAni sAdhuvizeSaNAnyAha - nityodvignasyaivaM, kSamApradhAnasya nirabhimAnasya / dhutamAyAkalimalanirmalasya jitasarvatRSNasya // 250 nityodvignasya-saMsArasyopari udvegaM kurvataH kSamApradhAnasya nirabhimAnasyajitakopAhaGkArasya dhutamAyAkalimalaH- apanItamAyApApaH sa cAsau nirmalazca sa tathA tasya / jitasarvatRSNasya nirjitAzeSalobhasyeti // 250 // tulyAraNyakulAkulaviviktabandhujanazatruvargasya / samavAsIcandanakalpanapradehAdidehasya // 259 // tulyau-samAnau araNyakulAkulau pradezau yasya jIvasya sa tathA, tatrAraNyaMaTavI kulAni - ugrAdIni tairAkulaH - AkIrNa iti / viviktau - pRthagbhUtau bandhujanazatruvargoM yasya sa tathA / tato'nayoH karmadhArayastasya / vAsI candanaM ca te tathA, tAbhyAM kalpanapradehau - chedanavilepane tAvAdI yeSAM te tathA / samaH-tulyo vAsIcandanakalpanapradehAdiSu dehaH - zarIraM yasya sa tathA tasya, iha pradehazabdenAnulepanaM 'diha upacaya' iti dhAtuprayogAditi // 251 // AtmArAmasya sataH, samatRNamaNimuktaleSTukanakasya / svAdhyAyadhyAnaparAyaNasya dRDhamapramattasya // 252 // AtmArAmasya-kRtajIvAbhirateH / sataH - zobhanasya / samau - tulyau tRNamaNI yasya sa tathA / mukte leSTukanake yena sa tathA / tataH karmadhArayastasya / svAdhyAyadhyAnaparAyaNasyeti vyaktaM / dRDhaM atyarthamapramattasya - pramAdarahitasyeti // 252 // 1 adhyavasAyavizuddheH, prazastayogairvizudhyamAnasya / cAritrazuddhimagryAmavApya lezyAvizuddhi ca // 253 // adhyavasAyavizuddheH sakAzAt prazastayogaiH - zubhamanovAkkAyairvizudhyamAnasyanirmalatAM gacchataH / tathA avApya - prApya / kAm ? cAritrazuddhim / kIdRzIm ? aggrAM-uttarottarakAlabhAvinIM / lezyAvizuddhi ceti // 253 // prazamarati * 209 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tasyApUrvakaraNamatha ghAtikarmakSayaikadezottham / / RddhipravekavibhavavadupajAtaM jAtabhadrasya // 254 // tasya-yateH pUrvoktAnekaguNAnvitasya apUrvakaraNaM-prAktanakarmakSayadakSamupajAtaM vati ! sAtha-anantara | jIdazam ? pAtivANAM vatuLa pharyavAvezaHasmstkssystdutthN-ttprbhvN / punaH kIdRzam ? RddheH pravekAH-prakArA avadhijJAnAdayasta eva vibhavAste vidyante yatra tattathA / punaH kiMviziSTasya sAdhoH ? jAtabhadrasya-samutpannakalyANasyeti // 254 // rUti ththAnAya che. sAdhunA AgaLanA ( dhyAna karatAM pragaTatA) vizeSaNone (FguNone) gAthArtha- A pramANe pUrve kahyuM tema sadA saMsAra upara udvegane karatA, kSamAnI pradhAnatAvALA, krodha-ahaMkArane jItI lenArA, mAyArUpa pApane dUra karI denArA, sarva prakAranA lobhane jItI lenArA, (250) araNya ane kuLothI pUrNa e baMne prakAranA pradezo pratye samAna bhAvavALA, arthAt jaMgala ane zahera e baMnemAM samAna buddhivALA, baMdhujana ane zatruvargane potAnAthI bhinna mAnanArA, vAMsalAthI zarIranuM chedana karanAra ane zarIra upara caMdanano vilepana karanAra e baMne upara samAna bhAva rAkhanArA, (251) AtmAmAM ja ramaNa karanArA, zobhA pAmelA, tRNa-maNine samAna gaNanArA, loi(=Dhephu)-suvarNane samAnarUpe tajI denArA, svAdhyAyadhyAnamAM tatpara, atyaMta pramAdarahita, (252) adhyavasAyonI vizuddhi thavAnA kAraNe zubha mana-vacana-kAyAthI nirmalatAne pAmatA te sAdhu uttarottara kALe vadhatI cAritrazuddhi ane vezyAvizuddhine pAme che. (253) 1. mULa zlokamAM "ahaMkArane jItI lenArA' ema kahyuM hovA chatAM TIkAkAre "krodha ahaMkArane jItI lenArA' evo artha karyo che. kAraNa ke ahIM batAvelA vizeSaNomAM mAnane jItI lenArA, mAyAne jItI lenAra, lobhane jItI lenArA ema alaga alaga kahyuM che. paNa krodhane jItI lenArA ema kahyuM nathI. AthI TIkAkAre "ahaMkArane jItI lenArA' vizeSaNamAM krodhane paNa laI lIdho che ane te barobara che. kAraNa ke ahaMkAra jItAI jAya eTale krodha paNa jItAI jAya che. kAraNa ke mukhyapaNe krodha ahaMkAramAMthI janme che. prazamarati 0 210 Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (atha=) tyArabAda (tattva) pUrvokta aneka guNothI yukta ane (nAtamadrasya=) jenuM kalyANa thai gayuM che tevA te sAdhune (ghAtimaM0) ghAtIkarmonA tIvra kSayopazamathI thanAruM, pUrve bAMdhelAM karmono kSaya karavAmAM kuzaLa (mRddhiprave0) RddhinA avadhijJAna vagere prakAro rUpa vaibhava jemAM che tevuM apUrvakaraNa (3panAta=) utpanna thAya che. (254) vivecana=A apUrvakaraNa AThamA guNasthAne thanAruM samajavuM. A apUrvakaraNathI pUrve bAMdhelAM karmono ghaNo kSaya thAya che. mATe TIkAmAM apUrvanAM-prA narmakSayakSam='pUrve bAMdhelA karmono kSaya karavAmAM kuzaLa' ema jaNAvyuM che. AvA mahAtmA kSapaka zreNi dvArA ghAtI karmono saMpUrNa kSaya karIne kevaLajJAna pAme che. AthI mULagAthAmAM nAtamadrasya='jenuM kalyANa thai gayuM che tevA) ema jaNAvyuM che. (250 thI 254) A pramANe dhyAna adhikAra pUrNa thayo. (19) zreNi adhikAra sAmprataM tAmRddhiM prApyApi na tasyAM saGgaM karotItyetadAhasAtarddhiraseSvaguruH prApyarddhivibhUtimasulabhAmanyaiH / saktaH prazamaratisukhe, na bhajati tasyAM muniH saGgam // 255 // sAtaM ca-sukhaM Rddhizca- vibhUtiH rasazca - amRtakalpAhAraste tathA teSu / anuha:-gauravarahitaH / tathA prApya-navvA| jAm ? RddhivimUrti-gaLimAM mahimA laghimA garimA IzitvaM vazitvaM sarvajanapriyatvamityAdikAm / kIdRzIm ? amutamAM-duSprApAmanya: vApurud: / sattta:-Asatta: / vava ? prazame ratiH prazamaratiH saiva suvuM tasmin prazamaratisua, 7-naiva bhagati-roti| m? saN-rAmAM / muni:-sAdhuH / vava ? tasyAnRRkrAviti / raba II have sAdhu tevI Rddhine pAmIne paNa RddhimAM Asakti karatA nathI ema kahe che-- gAthArtha-- sAtA-Rddhi-rasamAM AsaktithI rahita ane prazamaratinA sukhamAM Asakta muni, kAyara puruSothI kaSTathI prApta karI zakAya evI Rddhivaibhavane pAmIne temAM rAga karatA nathI. 1. arthAt prApta thayelI labdhiono potAnA mATe upayoga karatA nathI. prazamarati 0 211 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkArtha- sAtA=sukha, Rddhi vaibhava, rasa amRta samAna AhAra. Rddhivaibhava="aNimA, ladhimA, garimA, izitva, vazitva, sarvajanapriyatna vagere. (255) yasyAM saGgaM na dhatte munistAM svarUpata AhayA sarvasuravaraddhivismayanIyA'pi sA'nagAraddheH / nArghati sahasrabhAgaM, koTizatasahasraguNitA'pi // 256 // yA sarvasuravararddhi:-caturvidhendravibhUtivismayanIyA'pi-janAnandakAriNI api sA'nagAraddheH-sAdhujanavibhUteH sahasrabhAgamapi na-naivArghati-nAghu prApnoti, na tulyA bhavatItyarthaH / kIdRzyapi ? kottishtshsrgunnitaa'pi-kottilkssaabhytADapati | radda // muni jemAM rAga karatA nathI te Rddhine svarUpathI kahe che, arthAt te RddhinA svarUpane kahe che gAthArtha- lokone AnaMda karanArI paNa cAra prakAranA indronI Rddhine lAkha kroDathI gaNavAmAM Ave to paNa te Rddhi aNagAranI RddhinA hajAramAM bhAganuM paNa mUlya pAmatI nathI, arthAt hajAramA bhAge paNa tenI sarakhAmaNI na thaI zake. (256) yad tadupari tasya syAttadAhatajjayamavApya jitavighnaripurbhavazatasahasraduSprApam / cAritramathAkhyAtaM, saMprAptastIrthakRttulyam // 257 // tasyA jayaH taM-vibhUtyanupajIvanamavApya-prApya, ko ? jitavighnaripuH 1. aNimA=jenAthI sUkSmamAM sUkSma banIne sarvasthaLe jaI zakAya tevI siddhi. laghimA=jenAthI kApusa jevA halakA banI zakAya tevI siddhi. garimA jenAthI atizaya bhArI banI zakAya tevI siddhi. izitva=jenAthI aizvarya prApta karI zakAya tevI siddhi. vazitva jenAthI bIjAne vaza karI zakAya tevI siddhi. sarvajanapriyatva=jenAthI badhAne priya banI zakAya tevI siddhi. 2. bhavanapati-vyantara-jyotiSka-vaimAnika e cAra nikAyanA sAmAnyathI cAra indro. prazamarati * 212 Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 tiraskRtarAgAdizatruH / saMprAptaH / kiM tat ? cAritram / kIdRzam ? athAkhyAtaMyathA khyAtaM-bhaNyate tathA / bhavazatasahasraduSprApaM - bahukAlalabhyaM / tIrthakuttulyaMjinacAritrasadRzamiti // 257 // tyArabAda je thAya che tene kahe che- gAthArtha-- Rddhino upayoga na ka2vA rUpa Rddhi upara vijaya meLavIne vighnakArI rAgAdi zatruo upara vijaya meLavI cUkelA muni lAkho bhavothI durlabha (=ghaNAkALe meLavI zakAya evA) ane tIrthaMkaranA cAritra tulya yathAkhyAta cAritrane prApta kare che. (257) zukladhyAnAdyadvayamavApya karmASTakapraNetAram / saMsAramUlabIjaM, mUlAdunmUlayati moham // 258 // zukladhyAnasyAdyadvayamavApya - pRthaktvavitarkaM savicAramiti, ekatvavitarkamavicAramitibhedarUpaM / kiM karoti ? mohamunmUlayatIti sambandhaH / (graMtha 1500) kIdRzaM moham ? karmASTakapraNetAraM - nAyakaM / tathA saMsArasyabhavatarormUlabIjaM - AdyakAraNaM, mUlAdArabhyonmUlayati kSapayatIti // 258 // gAthArtha- zukladhyAnanA pRthavitarka savicAra ane ekatvavitarka avicAra e be bhedone pAmIne ATha karmonA nAyaka ane saMsAranuM mULa jITha (= paheluM arA) sevA mohane bhUjathI ujeDI nAce che. (258) atha kena krameNa mohonmUlanamityAha pUrva karotyanantAnubandhinAmnAM kSayaM kaSAyANAm / mithyAtvamohagahanaM, kSapayati samyaktvamithyAtvam // 259 // samyaktvamohanIyaM, kSapayatyaSTAvataH kaSAyAMzca / kSapayati tato napuMsakavedaM strIvedamatha tasmAt // 260 // hAsyAdi tataH SaTkaM, kSapayati tasmAcca puruSavedamapi / saMjvalanAnapi hatvA prApnotyatha vItarAgatvam // 261 // " pUrvaM karoti - prathamaM vidadhAti anantAnubandhinAmnAM tatsaMjJakAnAM kaSAyANAM prazamarati - 213 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSayaM-vinAzaM / tato mithyAtvamoha eva gahanaM bhayAnakatvAt / tataH kSapayati samyaktvamithyAtvaM-mizramiti // 259 // samyaktvamohanIyaM-kSAyopazamikapuJjarUpaM caturthaguNasthAnakAdyapramattAntAnAmanyatarasmin / ataH kSapayatyaSTau kaSAyAMzca-dvitIyatRtIyAn kSapayati / tato napuMsakavedaM strIvedamatha tasmAditi // 260 // ___ tataH SaTkaM, kIdRzam ? hAsyAdi, tsmaatpurussvedmpi| saMjvalanAnapi hatvA kSapakazreNikramAt prApnoti-labhate atha vItarAgatvaM-kSINamoho bhavati / zreNistu-'aNamicchamIsasammaM aTThanapuMsitthiveyachakkaM c| puMveyaM ca khavei mohANa ) saMgatane / 6 ' kRti || ra6? || have kayA kramathI mohane mULathI ukheDe che te kahe che gAthArtha- e mahAtmA (1) anaMtAnubaMdhI 4 kaSAyo, (2) mithyAtva mohanIya, (3) mizra mohanIya, (4) samyakatva mohanIya, (5) apratyAkhyAnI 4 ane pratyAkhyAnAvaraNa 4 ema 8 kaSAyo (6) napuMsakaveda, (7) strIveda, (8) hAsyAdi SaTapha, (9) puruSaveda, (10) saMjavalana 4 kaSAyo-A krame mohanIya karmanI 28 prakRtiono kSaya karIne vItarAgatAne pAme che kSINamoha bane che. TIkArtha- bhayaMkara hovAnA kAraNe mithyAtva mohanIya gahana che. samyaktva mohanIya kSAyopathamika puMjarUpa che. cothA guNasthAnakathI AraMbhI sAtamA guNasthAnaka sudhInA koI paNa guNasthAnakamAM teno kSaya thaI zake che. have, kSapakazreNImAM viziSTa dhyAna prakriyAmAM) caDhato mahAtmA, kayA kramathI ane kevI rIte A mohanIya karmanA 28 prakArono nAza kare che, te samajIe. sarvaprathama anaMtAnubaMdhI cAre kaSAyano eka sAthe nAza kare che; paraMtu e kaSAyonA bahu ja thoDA (anaMtamA bhAganA) kaNa je rahI gayA hoya che tene mithyAtva mohanIyamAM nAMkhIne mithyAtvano nAza kare che. (4 kaSAya + mithyAtva=pano nAza.). mithyAtva mohanIyanA zeSa aMzone mizra mohanIyamAM nAkhIne, mizra prazamarati 0 214 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mohanIyano nAza kare che ane mizramohanA zeSa aMzone samyaktva mohanIyamAM nAkhIne samyaktva mohanIyano nAza kare che. (1 mizra moha0 + 1 samyakatva moha0=2no nAza.) jo A dhyAna karanAra AtmAe AgAmI gatinuM "AyuSya karma' bAMdhI lIdhuM hoya to te, A mohanIya karmanI sAta prakRtino nAza karIne aTakI jAya che. dhyAnI uparanI bhUmikAe caDhI zakato nathI ane mohanIya karmanI zeSa prakRtiono nAza karI zakato nathI. paraMtu eNe je mohanIya karmanI sAta prakRtiono nAza karyo hoya che enA phaLarUpe ene "kSAyika samyagdarzana' prApta thAya che. je AtmAnuM AyuSya karma baMdhAyeluM hotuM nathI te AtmA kyAMya aTakyA vinA aviratapaNe dhyAnamAM AgaLa vadhe che. sAta prakRtino nAza karIne, apratyAkhyAnAvaraNa ane pratyAkhyAnAvaraNa ATha kaSAyono nAza karavAnI zarUAta kare che. A kaSAyono thoDo nAza karyA pachI, ene paDatA mUkI, vacce 'nAmakarmanI tera prakRtino nAza kare che. te 13 prakRtinAM nAma nIce pramANe che narakagati, tiryaMcagati, ekendriya jAti, beindriya jAti, teindriya jAti, caurindri jAti, narakAnupUrvI, tiryaMcAnupUrvI, azubha vihAyogati, sthAvara, sUkSma, aparyApta, sAdhAraNa. te pachI 'darzanAvaraNa karmanI traNa prakRtino nAza kare che- nidrAnidrA / pracalA-pracalA | myAnaddhi. A rIte 13 + 3=16 prakRtino nAza karIne pachI, paDatA mUkelA ATha kaSAyono saMpUrNa nAza kare che. ATha kaSAyonA zeSa aMzane napuMsaka vedamAM nAkhIne, napuMsaka vedano nAza kare che. teno zeSa aMza "strIvedamAM nAkhIne strIvedano nAza kare che. (8 kaSAya + 2 veda=10) tyAra pachI, hAsya-rati-arati-bhaya-zoka-jugupsAno eka sAthe ja nAza karavAno prAraMbha kare che. eno nAza karyA pachI, puruSaveda (kSapaka zreNIe caDhanAra puruSa hoya to)no nAza karavA AgaLa vadhe che. prazamarati * 215 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puruSavedanA traNa bhAga kare che. pahelA be bhAgono eka sAthe nAza kare che. trIjA bhAgane e "saMjavalana krodha'mAM nAkhe che. saMjavalana krodhanA paNa traNa bhAga kare che. be bhAgano yugapatu nAza kare che ane trIjA bhAgane "saMjavalana mAna'mAM nAkhe che. saMjavalana mAnanA traNa bhAga kare che. be bhAgano nAza karIne trIjA bhAgane "saMjavalana mAyA'mAM nAkhe che. saMjavalana mAyAnA traNa bhAga kare che. be bhAgano nAza karIne trIjA bhAgane "saMjavalana lobha'mAM nAkhe che. saMjavalana lobhanA traNa bhAga kare che, be bhAgano nAza kare che, ane trIjA bhAganA saMkhyAtA (aneka) TukaDA karI nAkhe che. te lobhanA saMkhyAtA TukaDAno nAza karato karato te AgaLa vadhe che. (A prakriyA navamAM guNasthAnake thAya che. eTale A navamAM guNasthAnakanuM nAma 'bAdara saMparAya che. "bAdara=moTA, saMpAyatralobhakaSAya. lobhanA moTA TukaDAono kSaya ahIM thAya che.) temAM chello lobha-TukaDo je rahe, tenA asaMkhya TukaDA karI nAkhe che. te asaMkhya sUkSma lobha-TukaDAono nAza je guNasthAnaka kare che te guNasthAnaka "sUkSma saMparAya' kahevAya che. e badhA sUkSma lobhakaNono saMpUrNa nAza thaI jatAM te AtmA AgaLa vadhI jAya che... dazamAM guNasthAnakathI sIdho bAramA guNasthAnake pahoMce che. (agiyAramA' guNasthAnakane je jIva sparze che te AgaLa nathI vadhI zakato, nIce Utare che. kSapakazreNImAM caDhato AtmA 11mA guNasthAnakane sparyA vinA sIdho 12mAM guNasthAnake pahoMce che.) 1. agiyAramuM guNasthAnaka "upazama-zreNI'mAM caDhelA jIvo ja sparze che. A guNasthAnake AtmA vadhumAM vadhu eka aMtarmuhUrta samaya ja rahI zake che. A guNasthAnake jo jIvanuM mRtyu thaI jAya to te marIne "anuttara devalokamAM janme, tyAM ene cothuM guNasthAnaka prApta thAya. Agamika mata pramANe manuSya eka bhavamAM upazama zreNI ke kSapaka zreNI bemAMthI eka ja zreNIe caDhI zake. karmagraMthanA mate, eka bhavamAM manuSya be vAra zreNIe caDhI zake che. ekavAra upazama zreNIe caDhayo hoya to te ekavAra kSapaka zreNI mAMDI zake che. be vAra upazama zreNI mAMDI hoya to pachI kSapaka zreNIe na caDhI zake. prazamarati * 216 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAramA guNasthAnake AtmA mohanIya karmano sarvathA nAza karIne Avyo hovAthI vItarAga hoya che, chatAM te chabastha hoya che. kAraNa ke darzanAvaraNa, jJAnAvaraNa ane aMtarAya-A karmono nAza karavAno bAkI hoya che. eTale, bAramA guNasthAnake AvIne kaMIka (thoDI kSaNa) vizrAma karIne, jayAre be samaya bAkI rahe che tyAre pahelA samaye nidrA ane pracalA-A be darzanAvaraNanI prakRtino nAza kare che ane chellA samaye eka ja prakAramAM jJAnAvaraNa-5, darzanAvaraNa-4 ane aMtarAya-pano khatamo bolAvI de che. (259-268-261). (259-260-261 e traNa gAthAnuM vivecana AcAryazrIbhadraguptasUrimahArAjakRta prazamarati graMthanA vivecanamAMthI sAbhAra uddhata karavAmAM Avela che.) sarvodghAtitamoho, nihataklezo yathA hi sarvajJaH / bhAtyanupalakSyarAtUMzonmuktaH pUrNacandra iva // 262 // tataH sarvaH-azeSaH udghAtito-dhvasto moho yena sa tathA / nihataklezaHapagataduHkhaH / yathA hi sarvajJaH-sarvajJavad / bhAti-zobhate / na upalakSyate anupalakSyo rAhUMzo-mukhAdivibhAgastenonmukto-duSTagrahAMzavikalaH pUrNacandra iva, evaM kSINamoho bhAtIti dRSTAntadvayamiti // 262 // gAthArtha- saMpUrNa mohano nAza karI cUkelA ane duHkhathI rahita banelA e kSINamoha mahAtmA sarvajJanI jema ane duSTagrahanA aMzathI paNa mukta evA pUrNacaMdranI jema dIpe che. (262). atha tasya dhyAnAnalaH kiM karotItyAryAdvayenAhasarvendhanaikarAzIkRtasaMdIpto hyanantaguNatejAH / dhyAnAnalastapaHprazamasaMvarahavirvivRddhabalaH // 263 // sa dhyAnAnalaH samartho vartata iti zeSaH / kiM kartuM ? kSapayituM / kiM 1. rAhu eka graha che. AthI rAhu zabdano graha artha karIne ane anupalakSya zabdano duSTa artha karIne TIkAkAre anupatnasyae padano duSTAMzavilanaH evo artha karyo che. prazamarati * 217 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tat ? karma / keSAM ? srvkrminnaaN-smstjiivaanaamityaadviykriyaakaarkghttnaa| yadi kiM ? yadi syAd-bhavet / kaH ? saMkramaH-saMkramaNaM / kasya ? karma iti vibhaktilopAtkarmaNaH / kIdRzasya ? parakRtasya-anyopAttasya / kIdRzo dhyAnAnalaH ? eka:-advitIyaH / punaH kIdRzaH ? sarvendhanAnAM karmaNAM ca ekarAzIkaraNaM-saMcayakaraNamekarAzIkRtaM tena saMdIpto-dedIpyamAnaH / hi pUraNe / ayamartho-bhAvendhanaM karma tad dhyAnaM dahati dravyendhanaM kASThAdi tadanalo dahatItyevamatra draSTavyam / tathA'nantaguNaM tejo yasya so'nntgunntejaaH| ka evaMvidhaH ? dhyAnamevAnalaH-agniryathA tapaHprazamasaMvarA eva haviH-ghRtaM tena vivRddha-vizeSavRddhimupagataM balaM-sAmarthya yasya sa tatheti // 263 // have te mahAtmAno dhyAnarUpa agni zuM kare che te be AryAothI kahe che gAthArtha- sarvakASThone ekaThA karIne saLagAvelo agni jeTalo dedIpyamAna hoya tenAthI karmarUpa kASThone ekaThA karIne saLagAvelo dhyAnarUpa agni anaMtaguNa tejavALo hoya che. (kAraNa ke) tapa-prazama-saMvara rUpa ghIthI (=dhIno prakSe5 thapAthI) tenuM samartha vRddhine pAbhyuM Doya che. (263) kSapakazreNiparigataH, sa samarthaH sarvakarmiNAM karma / kSapayitumeko yadi karmasaMkramaH syAt parakRtasya // 264 // tathA kSapakazreNiparigata:-kSapakazreNisaMsthitaH / zeSaM yojitmev| ayamatra bhAvArtha:-sa kSINamoho dhyAnAnalenAtmIyaM karma dagdhvA parakIyamapi dahet yadi karmasaMkramaH syAditi // 264 // gAthArtha- jo bIjAoe karelA karmanuM anyanA AtmAmAM saMkramaNa thaI zake to kSapakazreNimAM rahelA te mahAtmA ekalA ja sarva jIvonAM karmono nAza karavA mATe samartha che. bhAvArtha- jo karma saMkramaNa thaI zake to kSINamoha mahAtmA dhyAnarUpa agnithI potAnAM karmone bALIne bIjAnAM paNa karmone bALe. dhyAna rU5 agni moTo dho parata Doya che. (264) prazamarati * 218 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parakRtakarmaNi yasmAnna krAmati saMkramo vibhAgo vA / tasmAt sattvAnAM karma yasya yattena tad vedyam // 265 // na caitadevaM, yataH-na kAmati saMkramaH-samastakarmapravezo yasmAtkAraNAt / kva ? parakRtakarmaNi viSaye / atha sAmastyena mA saMkrAmatu, ekadezena saMkramaH syAd, ata Aha-vibhAgo vA na kAmati-ekadezenApi na kAmati, tasmAt sattvAnAM karma yasya yat tena tadvedyaM, sarveSAM prANinAM madhye yad yena jIvena baddhaM tat tena vedyate // 265 // gAthArtha- je kAraNathI bIjAe karelAM karmomAM anya jIvanAM karmonuM saMpUrNa ke AMzika paNa saMkramaNa thaI zakatuM nathI te kAraNathI je karmo je jIvanAM hoya te karmo te jIvane ja bhogavavA paDe che. bhAvArtha- sarvajIvo mATe A niyama che ke je karma je jIve bAMdhyuM hoya te 4 te 4 bhogavaj 53 cha. (265) mohanIyakarmakSayAdvizeSataH karmakSayo'vazyaMbhAvIti darzayatimastakazUcivinAzAt, tAlasya yathA dhruvo bhavati nAzaH / tadvat karmavinAzo, hi mohanIyakSaye nityam // 266 // bhavati / ko'sau ? dhruvo vinAzaH kasya ? tAlasya-vRkSavizeSasya / kutaH ? mastakazUcivinAzAt / tadvat-tathA / karmavinAzo mohanIyakSaye bhavati niyatamiti // 266 // mohanIya karmano kSaya thavAthI avazya vizeSathI karmano kSaya thAya ema 45 // cha gAthArtha- tALavRkSanA (cheka uparanA bhAgamAM rahelI) soyano (soyanA AkAre rahelA nAnA bhAgano) vinAza thatAM tAlano avazya vinAza thAya che, tema mohanIya karmano kSaya thatAM anya karmono kSaya avazya thAya che. (266) itthaM karmakSayamavApya kiM prAptavAnityAhachadmasthavItarAgaH, kAlaM so'ntarmuhUrtamatha bhUtvA / yugapad dvividhAvaraNAntarAyakarmakSayamavApya // 267 // prazamarati * 219 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvatamanantamanatizayamanupamamanuttaraM niravazeSam / sampUrNamapratihata, saMprAptaH vevAM jJAnam // 268 // chadmasthavItarAgaH-kSINamohaH so'ntarmuhUrtakAlaM yAvadatha bhUtvA - sthitvA yugapad-ekakAlaM dvividhAvaraNAntarAyakarmaNAM jJAnadarzanAvaraNAntarAyAkhyAnAM paJcacatuHpaJcaprabhedAnAM kSayastamavApyeti // 267 // saMprAptaH kevalaM jJAnamiti sambandhaH / kIdRzaM kevalajJAnam ? zAzvataM - labdhAtmalAbhaM sat sarvakAlabhAvi / tathA anantaM - aparyavasAnaM / tathA anatizayaM-avidyamAnAtizayaM / tathA'nupamaM - avidyamAnopamaM / tathA anuttaraM - avidyamAnamuttaraM tathA niravazeSaM paripUrNatvenopapatteH / tathA paripUrNa sakalajJeyagrAhitvAt / tathA apratihataM sadA pratighAtakAbhAvAt / sNpraaptHprAptavAn ti // 268 // gAthArtha-- mohano kSaya karI cUkela te mahAtmA aMtarmuhUrta jeTalA kALa sudhI chadmastha vItarAga (=kevaLajJAna rahita vItarAga) avasthAmAM rahe che, tyArabAda jJAnAvaraNIya-darzanAvaraNIya-aMtarAya e traNa karmonI saghaLI prakRtiono ekI sAthe kSaya karIne zAzvata, anaMta, atizaya, anupama, anuttara, niravazeSa, saMpUrNa ane apratihata evA kevaLajJAnane prApta kare che. TIkArtha- zAzvata=pragaTa thayuM chatuM sarvakALa thanAruM, arthAt pragaTa thayA pachI sadA rahenAruM. anaMta=aMtathI (=kSayathI) rahita. atizaya=jenAthI caDhiyAtuM bIjuM koi jJAna nathI tevuM. anupama=tenI sarakhAmaNImAM Ave tevuM koi jJAna na hovAthI anupama. anuttara=enAthI uttara=pachI anya koi jJAna na hovAthI anuttara. niravazeSa=saMpUrNapaNe utpanna thavAthI (kaMi bAkI na rahevAthI) niravazeSa. prazamarati * 220 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpUrNa-sarvapadArthonuM jJAna karAvatuM hovAthI saMpUrNa. apratihata=kyAre paNa koIpaNa vastuno (jovAmAM AMkhane bhIMta Adino pratibaMdha thAya che tema) pratibaMdha na hovAthI apratihata. (267-268) tasmin kevalajJAne sati kIdRzaH syAdityAhakRtsne lokAloke, vyatItasAmpratabhaviSyataH kAlAn / dravyaguNaparyAyANAM, jJAtA draSTA ca sarvArthaiH // 269 // lokazcAlokazca lokAlokaM tatra / kIdRze ? kRtsne-paripUrNe / vyatItasAmpratabhaviSyataH kAlAn-kAlatrayaM, Azrityeti zeSaH / dravyaguNaparyAyANAM kRtadvandvAnAM, tatra guNaparyAyavad dravyaM, sahabhAvino guNAH, kramabhAvinaH paryAyA ityAdilakSaNabhAjAM satAM sacetanAcetanAnAM / jJAtA vizeSeNa / draSTA saamaanyen| sarvArthaH-sarvaprakArairyathA'ntastathA bahiH yathA bahistathA'ntaH ityAdikairiti // 269 // te kevaLajJAna thaye chate te jIva kevo thAya te kahe chegAthArtha- (kevaLajJAna thatAM) jIva saMpUrNa lokamAM ane alokamAM bhUtakALa-vartamAnakALa-bhaviSyakALane AzrayIne sarva dravya-guNaparyAyonA sarvaprakAre jJAtA-daSTA thAya che. TIkArtha-dravya jemAM guNo (=sadA rahenArA jJAnAdi ane sparzAdi dharmo) ane paryAyo (=utpanna thanArA tathA nAza pAmanArA jJAnopayoga Adi ane zuklarUpa Adi dharmo) hoya te dravya. (tasvArthAdhigama sUtra 5-37) guNa dravyanA sahabhAvI (=sadA dravyanI sAthe rahenArA) dharmone guNa kahevAmAM Ave che (pramANanayatattAloka). paryAya=dravyanA kramabhAvI (kramazaH utpanna thanArA ane nAza pAmanArA) dharmone paryAyo kahevAmAM Ave che. (pramANanayatattAloka) dareka dravyamAM koine koi dharmo avazya rahelA hoya che. A dharmo be prakAranA che- (1) sahabhAvI ane (2) kramabhAvI. vastu jyArathI che tyArathI ane jyAM sudhI rahe tyAM sudhI vastunI sAthe ja rahenArA dharmo prazamarati - 221 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahabhAvI che. je dharmonuM parivartana thayA kare che te kramabhAvI che. sahabhAvI dharmo guNa che ane kramabhAvI dharmo paryAya che. dA.ta. pudgala dravyanA rUpa, rasa vagere dharmo sahabhAvI che mATe guNo che, paNa kRSNa rU5, zveta rUpa, madhura rasa, tikta rasa vagere dharmo kramabhAvI hovAthI paryAyo che. pudgala dravyamAM rUpa, rasa vagere kAyama che. pudgalamAM rUpa, rasa vagere na hoya evuM kyAreya banatuM nathI. paNa kRSNarUpa, zvetarUpa vagere dharmo kAyama rahetA nathI. kyAreka kRSNarUpa to kyAreka zvetarUpa hoya che, kyAreka lAla rUpa hoya che... kyAreka kRSNarUpamAMthI zveta rUpa banI jAya che, zveta rUpamAMthI lAla banI jAya che. e pramANe madhurarasAdi vize paNa parivartana thayA kare che. AthI rUpa, rasa vagere guNo che ane kRSNarUpa, madhurarasa vagere paryAyo che. A pramANe AtmA vagere dravyomAM paNa guNaparyAyanI vicAraNA thai zake che. sarva prakAre=jevI rIte vastune aMdarathI jANe che tevI rIte bahArathI jANe che. jevI rIte bahArathI jANe che tevI rIte aMdarathI jANe che. Ama badhI rIte jANe che. jJAtA=vizeSathI jANanAra. dRSTA sAmAnyathI jANanAra. (269) kSINacatuSkarmAzo, vedyAyurnAmagotravedayitA / viharati muhUrtanaM, dezonAM pUrvoTiM vA ra70 || kSINacatuSkarmAMzaH-apagatAzeSaghAtikarmA / tathA vedyAyurnAmagotravedayitAbhavopagrAhikarmaNAmanubhavitA / evaMvidhaH san viharati-bhramati / muhUrtakAlaM jaghanyena dezonAM pUrvakoTi vA utkRSTata iti // 270 // gAthArtha- cAra ghAtI karmono kSaya karI nAkhanArA ane vedanIyaAyuSya-nAma-gotra e cAra aghAtI (=bhavopagrAhI) karmone anubhavatA e mahAtmA (potAnA AyuSya pramANe) jaghanyathI eka muhUrta sudhI ane utkRSTathI dezonapUrvakoTi varSa sudhI saMsAramAM vicare che. (270) prazamarati - 222 Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nanu jJAnotpattyanantarameva kiM na mokSaM yAti ? yAvatA etAvantaM kAlaM viharati ?, unmate tenAbhinnaM caramabhavAyurdurbhedamanapavartitvAt / tavupapradaM ca vedya, tattutyuM nAmotre ca // 27 // caramabhavAyuH-caramabhavayogyaM AyuH abhinnaM kSIrodakavat saMsthitaM kevalinA durmendra-menumAnyam-apanetumazacaM| hetumAha-anapatitvAr-anapavartanIyatvAt| tathA vedya 7 jIdazaM ? tena-AyuSopaIAte-pamyate tadrupapraa, anapavartitvAt / tathA tenAyuSA tulye - tulyake nAmagotre cApi / sa eva daituti // 27 // // kRti predhiLA || prazna- e mahAtmA kevalajJAnanI utpatti pachI turata ja mokSamAM kema jatA nathI ? jethI ATalo kALa vicare che, ahIM uttara apAya che-- gAthArtha- (mitraM=) AtmAnI sAthe kSIra-nIranI jema raheluM chellA bhavanuM AyuSya (tena=) kevaLI vaDe (TurneT=) dUra karavAnuM azakya che. kemake chellA bhavanuM AyuSya anaparvatanIya (=TUMkAvI na zakAya tevuM) hoya che. vedanIya karma AyuSya karma upara AdhAra rAkhe che, arthAt AyuSya jeTalI sthitivALuM hoya che, nAma-gotrakarma paNa AyuSyanI tulya hoya che, arthAt AyuSyanA jeTalI sthitIvALA hoya che. kAraNa ke vedanIya vagere traNa karmo paNa AyuSyanI jema anaparvatanIya hoya che. sAra- AyuSya anaparvatanIya hovAthI jeTaluM hoya teTaluM bhogavavuM ja paDe che, ane AyuSya hoya tyAM sudhI bAkInA traNa karmo paNa rahe che. AthI kevaLajJAnanI utpatti pachI turata mokSamAM jai zakAtuM nathI. (271) A pramANe zreNi adhikAra pUrNa thayo. (20) samuddAta adhikAra iti zreNiphalapratipAdanamAryApaJcadazakena kRtam / sAmprataM kevalisamudghAtaM yoganirodhaM tatkAlaM karmakSayaM ca pratipAdayannAha prazamarati 0 223 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yasya punaH kevalinaH, karma bhavatyAyuSo'tiriktataram / sa samudghAtaM bhagavAnatha gacchati tat samIkartum // 272 // yasya punaH kevalinaH karma-karmatrayaM vedyanAmagotrAkhyaM bhavatyAyuSo'tiriktataraMatizayena samadhikaM sa kevalI samudghAtaM vakSyamANaM bhagavAnatha gacchatikaroti tasya-AyuSaH samIkartuM / trINyapi karmANIti // 272 // A pramANe paMdara AryAothI zreNinuM pratipAdana karyuM. have kevaLa samuddhAta, yoganirodha ane tatkALa karmakSayanuM pratipAdana karatA graMthakAra kahe che gAthArtha- je kevaLIne vedanIya-nAma-gotra e traNa karmo AyuSyathI vadhAre hoya (=AyuSyanI sthitithI vadhAre sthitivALA hoya) te bhagavAna te karmone AyuSyanI samAna karavA mATe samughAta kare che. (272) daNDaM prathame samaye, kapATamatha cottare tathA samaye / manthAnamatha tRtIye, lokavyApI caturthe tu // 273 // daNDaM UrdhvAdhazcaturdazarajjvAtmakaM bAhalyataH zarIramAnaM prathamasamaye-Adyasamaye karoti / kapATamiva kapATaM pUrvAparalokAntavyApinaM atha cottare tathA samaye karoti / manthAnaM dakSiNottaralokAntavyApinaM atha tRtIye samaye / lokavyApI samastaniSkuTavyApanAt caturthe tu samaye bhavati kevalIti // 273 // gAthArtha- samudraghAtamAM kevaLI Atmapradezone prathama samaye daMDa rUpe kare che, pachI bIjA samaye kapATarUpe kare che, trIjA samaye maLyAnarUpe kare che ane cothA samaye lokavyApI thAya che. TIkArtha- daMDa rUpe kare che=Atmapradezone svazarIra pramANa jADA daMDanA AkAre lokanA nIcenA cheDAthI uparanA cheDA sudhI phelAve che. (ethI Atmapradezo eka moTo daMDa Ubho hoya tevA banI jAya che.) kapATa rUpe kare che-pUrva-pazcima lokanA eka cheDAthI bIjA cheDA sudhI Atmapradezone phelAve che. (AthI Atmapradezo kapATa (=pATiyA) jevA banI jAya che.) prazamarati * 224 Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manthAna rUpe kare cheHuttara-dakSiNa lokanA eka cheDAthI bIjA cheDA sudhI Atmapradezone phelAve che. (AthI Atmapradezo maMthAna ravaiyA jevA banI ya che.) lokavyApI sarva AMtarAomAM phelAI javAthI lokavyApI bane che. (273) saMharati paJcame tvantarANi manthAnamatha punaH SaSThe / saptamake tu kapATaM, saMharati tato'STame daNDam // 274 // saMharati-saMkSipati paJcame tvantarANi, niSkuTagatajIvapradezAnityarthaH / manthAnamatha punaH SaSThe, dakSiNottaralokAntagatajIvapradezAn / saptamake tu kapATaM saMharati / tato'STame daNDaM, jIvapradezAniti // 274 // gAthArtha- pAMcamA samaye AMtarAone (=AMtarAomAM rahelA Atmapradezone) saMhare che. chaThThA samaye maMthAnane (=dakSiNa-uttara lokanA eka cheDAthI bIjA cheDA sudhI rahelA jIvapradezone) saMhare che. sAtamA samaye kapATane ( pUrva-pazcima lokanA eka cheDAthI bIjA cheDA sudhInA jIvapradezone) saMhare che. AThamA samaye daMDane (daMDa rUpe rahelA pradezone) saMDare che. (274) audArikaprayoktA, prathamASTamasamayayorasAviSTaH / / mizraudArikayoktA, saptamaSaSThadvitIyeSu // 275 // audArikaprayoktA-audArikazarIravyApArakaH prathamASTamasamayayoH-daNDakaraNasaMhAralakSaNayorasau kevalI iSTaH / mizraudArikayoktA saptamaSaSThadvitIyeSviti // 275 / / kArmaNazarIrayogI, caturthake paJcame tRtIye ca / samayatraye'pi tasmin, bhavatyanAhArako niyamAt // 276 // kArmaNazarIrayogI caturthake paJcame tRtIye ca, triSvapi pUrvoktasvarUpeSu / samayatraye'pi tasmin bhavatyanAhArako niyamAt, kArmaNazarIravyApArAt, tatra anAhArakatvaM 'viggahagaimAvannA' iti gAthayA siddham // 276 // // iti samudghAtaH // prazamarati - 225 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthArtha- kevaLI bhagavaMta samuddhAtanA pahelA ane AThamA samayamAM (=daMDakaraNanA ane daMDasaMhAranA samayamAM) audArika kAyayogavALA, bIjA-chaThThA ane sAtamA samayamAM audArika mizrakAyayogavALA, trIjAcothA ane pAMcamA samayamAM kArmaNa kAyayogavALA hoya che ane e traNe samayamAM niyamA anAhAraka hoya che. TIkArtha- anAhAraka hoya che-- trIjA-cothA-pAMcamA samayamAM kArmaNa zarIrano vyApAra hoya che ane kArmaNa zarIranA vyApAramAM vijJAmAvatrA e gAthAthI anAhArakapaNuM siddha che. vihAmAvatrA e gAthA ane teno artha A pramANe che-- viggahagaimAvannA kevaliNo samohayA ajogI ya / siddhA ya aLAhArA semA AhAranA nIvA // pra.sA. 1319 // vigrahagatimAM rahelA jIvo (dvivakrA Adi gatimAM eka vagere samayamAM), samuddhAtamAM rahelA kevaLIo (trIjo-cotho-pAMcamo e traNa samaya sudhI), ayogIo (zailezI avasthAmAM hrasva pAMca akSaranA uccAraNa jeTalA kALamAM) ane siddho aNAhArI hoya che. bAkInA jIvo AhArI hoya che. (275-276) A pramANe samuddAta adhikAra pUrNa thayo. (21) yoganirodha adhikAra sa samudghAtanivRtto'tha manovAkkAyayogavAn bhagavAn / yatiyogyayogayoktA, yoganirodhaM munirupaiti // 277 // sa muniH samudghAtanivRtto'tha - anantaraM manovAkkAyayogavAn-karaNatrayavyApAravAn bhagavAn-pUjyaH / yatiyogyasya - sAdhujanArhasya yogasya - vyApArasyAnItapIThaphalakAderpratyarpaNamupadezAderyoktA - vyApArayitA / yognirodhmupaitijUti || 277 || I gAthArtha- samuddhAtathI nivRtta thayelA te muni bhagavaMta have (aMtarmuhUrta sudhI) mana-vacana-kAyAnA yogavALA rahe, ane sAdhune yogya vyApAra kare. pachI yoganirodhane pAme che=kare che. prazamati 0 226 Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkArtha- sAdhune yogya vyApAra kare gRhastha pAsethI lAvelA pIThapATiyuM vagere pAchuM ApavuM ke upadeza Apavo vagere vyApAra kare. (anuttaraupapAtika Adi devo manathI prazna kare to mananA pugalone grahaNa karIne uttara Ape. temAM satya ke asatyAmRSA rUpa manoyoga hoya. koI manuSya pUche to tenA uttaramAM athavA gRhastho pAsethI lAvelI pATapATalA Adi vastuo pAchI ApavAmAM satya ke asatyAmRSA rUpa vacanayoga hoya. javA AvavAnI kriyAmAM kAyayogano vyApAra hoya. mAma yathAsaMbhava se yoganI vyApA2 43.) (277) paJcendriyo'tha saMjJI, yaH paryApto jaghanyayogI syAt / / niruNaddhi manoyogaM, tato'pyasaMkhyeyaguNahInam // 278 // yena krameNa yoganirodhaM karoti tamAha-paJcendriyo'tha saMjJI yaH paryAptaH san jaghanyayogI syAt-sarvastokayogo bhavet tato'pyasaMkhyAtaguNahInaM manoyogaM niruNaddhIti // 278 // dvIndriyasAdhAraNayorvAgucchvAsAvadho jayati tadvat / panakasya kAyayogaM, jaghanyaparyAptakasyAdhaH // 279 // dvIndriyazca sAdhAraNazca tau tathA tayorvAgucchvAsau bhASA''napAnau karmatApannau adhaH kRtvA jayati-niruNaddhi tadvat-pUrvoktamanoyogavat / tathA panakasyaullivizeSasya jaghanyayoginaH paryAptakasyAdhaH-adhastAdasaMkhyAtaguNahInamityakSarArthaH / tAtparya cedam-dvIndriyasya sAdhAraNasya panakasya ca trayo vAgucchAsakAyayogAH sarvajaghanyAH, tebhyaH pratyekamasaMkhyAtaguNahInAM vAcaM asaMkhyAtaguNahInamucchAsamasaMkhyAtaguNahInaM kAyayogaM bAdaraM samaye samaye rundhan kevalI catuva'ntarmuhUrteSu gateSu vizrAntikRd-antarmuhUrtacatuSTayasamanviteSu prathamaM manoyogaM bAdaraM 1 evaM bAdaraM vAgyogaM 2 tata ucchvAsaM 3 tataH kAyayogaM 4 apAntarAle ekasya ekasya antarmuhUrtasya vizrAma ityaSTAvantarmuhUrtA iti // 279 / / (jayAM sudhI alpa paNa baMdha hoya tyAM sudhI mokSa na thAya. AthI yoganimitte thatA eka samayasthiti pramANa baMdhane aTakAvavA kevaLI bhagavaMta yoganirodha kare che.) prazamarati 0 227 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ je kramathI yoganirodha kare che te kramane kahe che gAthArtha- paryApta saMjJI paMcendriyanA jaghanya manoyogathI asaMkhyaguNahIna (bAdara) manoyogano virodha kare che. paryApta hIndriyanA jaghanya vacanayogathI asaMkhyaguNahIna (bAdara) vacanayogano virodha kare che. paryApta sAdhAraNa vanaspatikAyanA jaghanya zvAsocchavAsathI asaMkhya guNahIna zvAsocchavAsano virodha kare che. paryAptapanakanA jaghanya kAyayogathI asaMkhyaguNahIna kAyayogano nirodha kare che. TIkArtha- ahIM tAtparya A pramANe che- saMjJI paryApta paMcendriyano jeTalo jaghanya manoyoga hoya tenAthI asaMkhyaguNahIna manoyogano pratyeka samaye bAdara kAyayoganA baLathI nirodha kare. Ama karatAM eka aMtarmuhUrtamAM bAdara manoyoga nirodha kare. pachI eka aMtarmuhUrta sudhI vizrAMti le. pachI paryAptadrIndriyano jeTalo jaghanya vacanayoga hoya tenAthI asaMkhyaguNahIna vacanayogano pratyeka samaye bAdara kAyayoganA baLathI nirodha kare. Ama karatAM eka aMtarmuhUrtamAM bAdara vacanayogano nirodha kare. pachI eka aMtarmuhUrta sudhI vizrAMti le. pachI paryApta sAdhAraNa vanaspatikAyanA zvAsocchuvAsathI asaMkhyaguNahIna zvAsocchavAsano pratyeka samaye bAdara kAyayoganA baLathI nirodha kare. Ama karatAM eka aMtarmuhUrtamAM saMpUrNa zvAsocchavAsano nirodha kare. pachI eka aMtarmuhUrta sudhI vizrAMti le. pachI sUkSma kAyayoganA baLathI aMtarmuhUrtamAM bAdara kAyayogano pUrvavat nirodha kare. pachI eka aMtarmuhUrta sudhI vizrAMti le. Ama kula ATha aMtarmuhUrta thayA. pachI sUkSma kAyayogathI sUkSma vacanayogano aMtarmuhUrtamAM nirodha kare. pachI aMtarmuhUrta sudhI vizrAMti le. pachI sUkSma kAyayogathI sUkSma manoyogano aMtarmuhUrtamAM nirodha kare. pachI aMtarmuhUrta sudhI vizrAMti le. pachI eka aMtarmuhUrtathI sUkSma kAyayogano virodha kare.' (278-279) sUkSmakriyamapratipAti kAyayogopagastato dhyAtvA / vigatakriyamanivarti, tvanuttaraM dhyAyati pareNa // 280 // 1. ahIM paMcasaMgrahanA AdhAre vizeSathI jaNAvyuM che. prazamarati - 228 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tato bAdare kAyayoge niruddhe sati kAyayogopagatastataH sUkSmakriyayA kAyayogavartI kevalI sUkSmamanoyogaM sUkSmavAgyogaM (graMtha 1600) nirundhan antarmuhUrtadvayena sUkSmakAyayogaM pratisamayaM nirundhan, na cAdyApi tasya sarvathA nirodho'jni| evaMvidhakAle sUkSmakriyamapratipAti dhyAnaM dhyAyati / dhyAtvA tataH sUkSmakAyayoge'pi niruddhe sati sarvathA vigatakriyaM-apagatakriyamanivartinivRttirahitaM punaranuttaraM dhyAyati pareNa - uparIti // 280 // gAthArtha-- sUkSmakAyano nirodha karavAnI kriyAne karato jIva sUkSmakriyAapratipAtI nAmanA zukladhyAnanA trIjA bheda upara ArUDha thAya che. tyArabAda te vyuparatakriyAanivRtti nAmanuM cothuM dhyAna kare che. bhAvArtha- sUkSmakriyApratipAtI zabdamAM sUkSmakriya ane apratipAtI ema be zabdo che. sUkSmakriya eTale jemAM kriyA sUkSma=ati alpa hoya te. apratipAtI eTale patanathI rahita. jemAM mAtra AtmapaMdarUpa sUkSmakriyA ja rahI che ane dhyAna karanAranA pariNAma vizeSanuM patana nathI te dhyAna sUkSmakriyApratipAtI. A dhyAna teramA guNasthAnanA chellA aMtarmuhUrtamAM hoya. vyuparatakriyAnivRtti zabdamAM vyuparatakriya ane anivRtti ema be zabdo che. jemAM kriyA sarvathA aTakI gai che te vyuparatakriya. jemAM patana nathI te anivRtti. jemAM traNe yogono sarvathA nirodha thai javAthI koipaNa jAtanI kriyA nathI tathA dhyAna karanAranA pariNAma vizeSanuM patana nathI te dhyAna vyuparata kriyAnivRtti. A dhyAna caudamA guNasthAne hoya. (280) caramabhave saMsthAnaM, yAdRg yasyocchrayapramANaM ca / tasmAt tribhAgahInAvagAhasaMsthAnapariNAhaH // 289 // caramabhave saMsthAnaM yAdRg yasya kevalinaH ucchrayapramANaM ca yat tasmAducchrayapramANAt saMsthAna - pramANAcca tribhAgahInau-tribhAgazUnyAvavagAhasyazarIrasya saMsthAnapariNAhau- saMsthityucchrAyau yasya sa tathA / yoganirodhakAla vaMvidhapramALa: sthAvitti / / 28 // prazamarati 0 229 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (mukti pAmavAnI pUrve kevaLajJAnInA zarIranI avagAhanA keTalI thAya che. te kahe che-). gAthArtha- chellA bhavamAM je kevaLInA zarIranuM jevuM saMsthAna hoya ane jeTalI UMcAI hoya tenAthI te kevaLInA zarIranA saMsthAna ane UMcAI trIjo bhAga nyUna thaI jAya che. bhAvArtha- sUkSmakriya apratipAtI dhyAnanA baLe zarIranA mukha ane udara vagere khAlI bhAgo ghana thaI jAya che=pUrAI jAya che, arthAt zarIra saMkocAI jAya che. zarIra saMkocAI javAthI zarIranI AkRti ane UMcAi trIjA bhAganI ochI thaI jAya che. AthI Atmapradezo paNa zarIrane anurUpa bane che. AthI ja mokSamAM AtmAnI avagAhanA chellA bhavanA zarIranI apekSAe 2/3 bhAganI hoya che. (281). so'tha manovAgucchAsakAyayogakriyArthavinivRttaH / aparimitanirjarAtmA, saMsAramahArNavottIrNaH // 282 // atha yoganirodhAnantaraM sa kevalI manaso vAcaH ucchAsasya kAyasya ca ye yogA yAzca kriyAH ye cArthAH-prayojanAni eteSAM yathAyogaM samAsaH tebhyo vinivRtto, yogatrayasAdhyakriyAvikalo yaH sa tathA / aparimita-nirjarAtmAantarmuhUrtamAtreNaiva paJcAzItikarmakSayakArI / saMsAramahArNavottIrNaH-apagatAzeSasaMsArabhayaH san / zailezImetIti vakSyamANena sambandhaH // 282 / / | | kRti yoniroNAdhikAra. 22 e gAthArtha- yoganirodha pachI te kevaLI mana-vacana-ucchavAsa-kAyAnA yogo, kriyAo ane prayojano (hetuo ke kAryo)thI nivRtta thAya che, arthAt yogo rahetA nathI, yogonI kriyAo rahetI nathI ane yogonAM kAraNo ke kAryo rahetA nathI. tathA te kevaLIno AtmA aparimita nirjarA kare che ane saMsArarUpa mahAsAgarane tarI jAya che. TIkArtha- aparimita nirjarA kare che=aMtarmuhUrta mAtramAM 85 karmono kSaya kare che. prazamarati - 230 Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsArarUpa mahAsAgarane tarI jAya che=saMsAranA saghaLA bhayothI rahita thAya che. AvA mahAtmA nIcenI gAthAmAM kahevAze tema zailezIne pAme che. (282) A pramANe yoganirodha adhikAra pUrNa thayo. (22) mokSagamanavidhi adhikAra kIdRzImityAhaISaddhasvAkSarapaJcakogiraNamAtratulyakAlIyAm / saMyamavIryAptabalaH, zailezImeti gatalezyaH // 283 // ISat-manAk hrasvAkSarapaJcakasyogiraNaM-bhaNanaM tasya mAtraM-pramANaM tena tulyakAlIyA tAM-samAnakAlabhavAM saMyamavIryeNa-saMvarasAmarthyenA[vA]ptabalaHprAptasAmarthyaH zailezI-paramaniSThAzabdavAcyAmeti-gacchati / sa kIdRzaH kevalI ? vigatalezyo-lezyArahita iti // 283 // kevI zailezIne pAme che te kahe che gAthArtha- lezyAthI rahita banelA ane saMvararUpa saMyamanA baLathI jemaNe baLa prApta karyuM che tevA te muni zailezIne ( meru jevI niSpakaMpa avasthAne) prApta kare che, arthAt meru jevA nizcala banI jAya che. zailezI avasthAno kALa a, i, u, R, lu e pAMca hRsva akSaranA uccAraNa jeTalo ati alpa che. TArtha- zaivezI=52maniTa. (niA bheTale. samAvi. 52ma bheTale utkRSTa. utkRSTa samAtivANI sthiti te 52maniTA.) (283) atha pUrvaracitaM ca tasyAM, samayazreNyAmatha prakRtizeSam / samaye samaye kSapayanasaMkhyaguNamuttarottarataH // 284 // carame samaye saMkhyAtItAn vinihatya caramakarmAzAn / kSapayati yugapatkRtsnaM, vedyAyurnAmagotragaNam // 285 // pUrva-purA racitaM-sthApitaM pUrvaracitaM ca tasyAM-zailezyavasthAyAM samayazreNyAmantarmuhUrtagatasamayapramANAyAM atha-anantaraM prakRtizeSAM samaye samayekSapayannAzayan asaMkhyaguNaM-asaMkhyAtaguNaM uttarottarata-uttarottareSu smyessviti|| 284 // prazamarati * 231 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ carame samaye-antyasamaye saMkhyAtItAn-asaMkhyAtAn, kAn ? caramakarmAMzAn-uttaraprakRtIstrayodazasaMkhyAH , kiM ? vinihatya-apanIya tato yugapadekakAlaM kRtsnaM-paripUrNaM, kiM ? vedyAyurnAmagotragaNaM kSapayati // 285 // gAthArtha- have zailezI avasthAmAM samagra zreNimAM pUrve (=samughAtakALa) goThavelA bAkI rahelA karmone samaye samaye uttarottara samayomAM asaMkhyaguNA khapAvatA te kevaLI chellA samaye asaMkhya chellA karmAzono nAza karIne vedanIya-AyuSya-nAma-gotranA samUhane ekI sAthe saMpUrNa kSaya karI nAkhe che. TIkArtha- samaya zreNimAM=aMtarmuhUrtamAM jeTalA samayo che teTalA samaya pramANa zreNimAM. chellA karmAzono 13 uttaraprakRtiono. ahIM bhAvArtha A pramANe che- kAyayoganA nirodha kALe chellA aMtarmuhUrtamAM vedanIya Adi karmonI sthiti apavartanAkaraNa vaDe ghaTADIne zailezI (karaNa)mAM jeTalA samayo che teTalA samayapramANa vedanIya Adi pratyeka karmanI zreNi race che. temAM pUrva pUrvanA samayathI pachI pachInA samayamAM asaMkhyaguNAM karmo goThave che, arthAt prathama samaye jeTalAM karmo che, tethI bIjA samayamAM asaMkhyaguNAM goThave che, tethI trIjA samayamAM asaMkhyaguNAM goThave che, ema kramazaH pachI pachInA samayamAM asaMkhyaguNAM asaMkhyaguNAM karmo goThave che. AthI A zreNine guNazreNi kahevAmAM Ave che. A pramANe goThavI rAkhelAM karmalikone zailezI avasthAnA prathama samayathI kramaza: khapAvavA mAMDe che. je krame goThavyAM che e ja krame khapAve che. pUrva pUrvanA samayathI pachI pachInA samayamAM asaMkhyaguNAM goThavelAM che. eTale khapAvavAmAM paNa pUrva pUrvanA samayathI pachI pachInA samayamAM asaMkhyaguNAM khapAve che. Ama pratyeka samaye khapAvatAM khapAvatAM aMtima samaye bAkI rahelAM aMtima bhAganAM asaMkhya karmadaliko khapAvIne vedanIya, AyuSya, nAma ane gotra e cAra karmono ekI sAthe saMpUrNa kSaya karI nAkhe che. (284-285) sAMprataM yattyaktvA siddho yAdRzIM ca gati prApto yAdRzaM ca tat siddhakSetraM yAdRzazcAsau yathA ca tasyordhvagatireva yAdRzaM ca sukhaM tasya syAd etatsarvamabhidhAtukAma Aha prazamarati 0 232 Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvagatiyogyasaMsAramUlakaraNAni sarvabhAvAni / audArikataijasakArmaNAni sarvAtmanA tyaktvA // 286 // dehatrayanirmuktaH, prApyarju zreNivItimasparzAm / samayenaikenAvigraheNa gatvordhvamapratighaH // 287 // siddhikSetre vimale, janmajarAmaraNaroganirmuktaH / lokAgragataH siddhyati, sAkAreNopayogena // 288 // sarvagatiyogyazcAsau saMsArazca tasya mUlakaraNAni - asya hetavastAni tathA, kila eteSu satsu sarvagatayo badhyante, tathA sarvAn bhAvAn-zubhAzubhAdIn sarvatra bhavantIti sarvabhAvAni, yadvA pAThAntarataH sarvatra bhavanazIlAni sarvabhAvAni / kAnyevaMvidhAnItyAha - audArikataijasakArmaNAni prasiddhAni sarvAtmanA tyaktvA - vihAyeti // 286 // dehatrayanirmuktaH-apagatAzeSadehatrayakaraNapaJcAzItikarmA, tathA prApya - labdhvA RjuzreNivIti- avakra zreNigati, viziSTA itirvItiritikRtvA, asparzAm akRtapradezAntarasamayAntarasaMsparzAM, yenaiva samayena gacchati yeSveva cAkAzapradezeSu samArUDho gacchati na tat samayAntaraM pradezAntaraM vA spRzatItyarthaH / samayenaikenAvigraheNa gatvordhva UrdhvagatiM tiryagAdivyavacchedena apratigho-na kenacidapi pratihantuM zakya iti // 287 // siddhikSetre vimale - azeSajanmajarAmaraNarogarahite / sa kIdRza: ? janmajarAmaraNarogaiH prasiddhairnirmuktaH sa tathA / lokAgragato-lokAntaprAptaH / tyaktvA prApya gatveti pUrvakriyA - trayasyottarakriyAmAha-siddhyati - siddho bhavati sAkAreNopayogena-kevalajJAnopayogena / tataH paramupayogadvayaM siddhAnAmiti // 288 // have jIva jene choDIne siddha thAya che, jevI gatine pAmelo siddha thAya che, jevA siddhakSetrane pAme che, te jevo thAya che, je rIte tenI Urdhvagati ja thAya che, tene jevuM sukha hoya, A badhuM kahevAnI icchAvALA graMthakAra kahe che- gAthArtha- sarvagatine yogya evA saMsAranAM mULa kAraNa ane zubhAzubha vagere sarva vastuone utpanna karanArA audArika-taijasa-kAryaNa zarIrono prazamarati 0 233 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvathA tyAga karIne, traNa zarIrathI mukta banelA ane (zarIranA kAraNe thanArA) janma-jarA-maraNa rogathI mukta banelA, kevaLI bhagavaMta asparza ane RjuzreNi gatine pAmIne eka samayamAM vaLAMka vinA apratihata ane UrdhvagatithI nirmala siddhikSetramAM lokAgra bhAgamAM jaine sAkAra upayogathI siddha thAya che. TIkArtha- saMsAranAM mULa kAraNa-- A traNa zarIronI vidyamAnatAmAM sarva gationo baMdha thai zake che. mATe A traNa zarIro saMsAranuM mULa kAraNa che. traNa zarIrathI mukta- (vehnatrayamuttta:) audArika-taijasa-kArmaNa e traNa zarIrathI ane e traNa zarIranA mukhya kAraNa 85 karmothI mukta banelA. asparzagati- siddha jIva eka ja samayamAM siddhikSetre pahoMcI jato hovAthI bIjA samayano sparza thato nathI. tathA je AkAza pradezomAM ArUDha thayelo jAya che te sivAyanA AkAzapradezone sparzato nathI. AthI asparzagatithI (=aspRzagatithI) jAya che. RjuzreNigati je sthAne jIva karmothI sarvathA mukta bane che tyAMthI AkAzapradezonI sIdhI zreNithI (=ADuM-avaLuM gayA vinA barobara sIdhI lAinamAM) lokAgra bhAge jAya che. apratihatagatithI=koipaNa prakAranA aTakAva vinAnI gatithI. UrdhvagatithI=upa2 gati karIne. AnAthI siddha thayela jIva tIrjI ke nIce gati na kare ema jaNAvyuM. nirmala=sarva janma-jarA-maraNa-rogathI rahita. sAkAra upayogathI=kevalajJAna upayogathI. (badhI labdhio sAkAropayogathI ja prApta thAya evo niyama hovAthI siddhigamana paNa sAkAropayogathI ja thAya che.) have pachI siddhone kevalajJAna ane kevaladarzana e be upayoga hoya. (286-287-288) sAdikamanantamanupamamavyAbAdhasukhamuttamaM prAptaH / kevalasamyaktvajJAnadarzanAtmA bhavati muktaH // 289 // prazamarati * 234 Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdikaM yasmin samaye sa siddho'jani tamevAdiM kRtvA anantaM punaH kSayAbhAvAd anupamaM-upamAtItaM avyAbAdhasukhaM - vyAbAdhArahitaM sAtamuttamaM - sarvotkRSTaM prApto- gatavAn / tathA kevalAni - advitIyAni samyaktvajJAnadarzanAnyAtmA-svarUpaM yasya sa tathA / bhavati muktaH kRtsnakarmakSayAditi // 289 // gAthArtha- siddha thayela jIva sAdi, anaMta, anupama ane avyAbAdha jevuM uttama sukha pAme che tathA bhukta ne (kevala =) advitIya sbhytvkevalajJAna-kevaladarzana svarUpa thAya che. TIkArtha- sAdi=AdithI sahita te sAdi. jIva je samaye siddha thayo e samayanI apekSAe te AdithI sahita che. anaMta=kSaya na thavAthI anaMta che. anupama=koi sukhanI sAthe sarakhAvI zakAya tevuM na hovAthI anupama che. avyAbAdha=pIDAthI rahita. mukta=sarva karmono kSaya thavAthI mukta che. (289) keSAJcidabhAvamAtraM mokSastannirAkaraNamAha-- muktaH sannAbhAvaH, svAlakSaNyAt svato'rthasiddhezca / bhAvAntarasaMkrAnteH, sarvajJopadezAcca // 290 // muktaH san jIvo nAbhAvo - naivAsadrUpaH / kutaH ? svAlakSaNyAd - -upayogalakSaNo jIva iti svarUpAddhetoH, avasthitopayogena satataM vyAptatvAjjIvasya / idamapi kutaH ? svato'rthasiddheH- jIvasvAbhAvyAdevArthAnAM jJAnopayogAdInAM sirddhijIvasya nirhetukaiva tasmAt svato'rthasiddheH / yadyapi chAdmasthitopayogAt kaivalyopayogAntaramudeti tathA'pyupayogasAmyAnna bhidyate jJAnasvabhAvatvAdi / tathA bhAvAntarasaMkrAnteH sakAzAnmukto nAbhAvo, bhAvo hi bhAvAntaratvena saMkrAmati, na sarvathocchidyate pradIpavat, yathA pradIpo bhAsvararUpatAmapahAya tAmasarUpatAM yAti / tathA sarvajJAjJopadezAcca hetornAbhAvo, jinAgamabhaNanAcceti // 290 // keTalAkonA mate mokSa mAtra abhAva svarUpa che. tenA nirAkaraNane kahe che-- prazamarati 0 235 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthArtha- mukta thayo chato AtmA abhAva svarUpa banI jato nathI--teno nAza thai jato nathI. tenAM cAra kAraNo che- (1) svalakSaNa, (2) svataH arthasiddhi, (3) bhAvAMtara saMkrAMti, (4) jinAgama pATha. TIkArtha (1) svalakSaNa- jJAna-darzanano upayoga jIvanuM lakSaNa che. A lakSaNa sadA=mokSamAM paNa vidyamAna hoya che. jyAM je vastunuM lakSaNa hoya tyAM te vastu avazya hoya che. AtmAnuM lakSaNa mokSamAM vidyamAna hovAthI AtmA mokSamAM vidyamAna che. (2) svataH arthasiddhi prazna- jJAnadarzanano upayoga e jIvano svabhAva che emAM zuM kAraNa che ? uttara- amuka vastuno amuka svabhAva kema che e prazna ja asthAne che. dareka padArthano svabhAva svataH siddha hoya che. temAM Ama kema e dalIla nakAmI che. agnino uSNa svabhAva kema che e prazna karI zakAya nahi. tema AtmAno jJAnadarzanopayoga rUpa svabhAva koi kAraNathI utpanna thayo nathI. kiMtu anAdi kALathI svataH siddha che. (3) bhAvAMtara saMkrAnti- jagatanI koi vastu sarvathA kadI nAza pAmatI ja nathI, mAtra enA bhAvamAM=pariNAmamAM saMkrAnti=pheraphAra thayA kare che. amadAvAdamAM raheto manuSya muMbai jAya che to tenI avasthAnuM parivartana thAya che. paNa teno sarvathA nAza thato nathI. manuSya mRtyu pAmI devalokamAM utpanna thAya che to teno sarvathA nAza thato nathI, kiMtu avasthA badalAya che=manuSyAvasthA maTI devAvasthA thAya che. tema siddhajIvamAM saMsAranI avasthAno nAza thAya che ane mukta avasthA pragaTe che. AthI temAM avasthAnuM parivartana thAya che, paNa teno sarvathA nAza=abhAva thato nathI. A viSe dIpakanuM paNa dRSTAMta che. dIpaka bujhAi jAya che tyAre dIpaka sarvathA nAza pAmato nathI, kiMtu prakAzano tyAga karIne aMdhakArane pAme che=prakAzavALI avasthAne choDIne aMdhakAravALI avasthAne pAme che. (4) jinAgama pATha=AptapuruSanA vacanathI paNa muktajIva sat rUpa che. (Ama kadI asatya kahe nahi. AptanuM vacana ane asatya e trikALamAM paNa na bane.) (290) prazamarati * 236 Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tyaktvA zarIrabandhanamihaiva karmASTakakSayaM kRtvA / na sa tiSThatyanibandhAdanAzrayAdaprayogAcca // 291 // tyaktvA-hitvA / kiM ? zarIrameva bandhanaM ihaiva-manujabhave / tathA kRtvA, kiM ? karmASTakakSayaM na sa tiSThati / kutaH ? anibandhAd-manujAdibhavakAraNAnAmatyantapralayAt / tathA anAzrayAcca, muktasya hi manujabhavo nAzrayaH, kiMtu siddhirevAzrayaH / tathA aprayogAd-avyApArAt, sa na savyApAro'sti yena bhave sthIyata iti // 291 // gAthArtha- ATha karmono kSaya karI zarIrarUpa baMdhanane choDyA pachI te mahAtmA ahIM saMsAramAM rahetA ja nathI. AmAM traNa kAraNo che(1) ||29||no abhAva, (2) mAzrayanI samAva sane (3) vyApAranI amAva. TIkArtha- (1) karma, zarIra vagere saMsAramAM rahevAnAM kAraNo che. A kAraNo muktAtmAmAM hotA nathI. (2) mukta AtmAne rahevAno AdhAra manuSyagati nathI, kiMtu lokAgra che. mukta AtmA atyaMta laghu (haLavo) hovAthI teno Azraya lokAgra ja che. (3) saMsAramA zarI2 mahinA vyApAra vin| 2hI na zAya. muktAtmAmAM zarIra AdinA vyApAro hotA nathI. (291) yadi sa na tiSThatyatra tarhi adho yAyAt ?, netyAhanAdho gauravavigamAdazakyabhAvAcca gacchati vimuktaH / lokAntAdapi na paraM, plavaka ivopagrahAbhAvAt // 292 // na-naivAdho gacchenmuktaH / kutaH ? gauravasya-gurutvakArikarmASTakasyAdhogamanahetorvigamAd-abhAvAd / azakyabhAvAt-azakyo'yaM bhAvo yat sarvakarmavimukto'dho gacchatIti / caH samuccaye / tathA lokAntAdapi na paraM gacchati upagrahakAridharmadravyAbhAvAt / dRSTAntamAha-plavaka iveti, plavakaH-tArakastadvat maNDUkavat yAnapAtravanmatsyAdivadveti / ayamarthaH-yathaite maNDUkAdayo jalAbhAvAnna sthalaM yAntIti, tathA jIvo'pyalokaM na yAtIti // 292 // prazamarati 0 237 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jo mukta jIva ahIM raheto nathI to adholokamAM jAya ? na jAya. ema kahe che- gAthArtha- mukta jIva gauravanA abhAvathI ane azakyabhAvathI nIce jato nathI. upagrahano abhAva hovAthI lokAMtathI AgaLa paNa jato nathI. A viSe vahANanuM dRSTAMta che. TIkArtha- gauravanA abhAvathI nIce javAnuM kAraNa ane AtmAne bhArI karanArAM ATha karmono abhAva thavAthI. (bhAre vastu nIce jAya. ATha karmo AtmAne jArI kare che. AthI ATha karmo nIce javAnuM kAraNa che. siddhajIvone AThakarmono kSaya thaI gayo hoya che.) azakyabhAvathI=sarva karmothI mukta thayelo jIva nIce jAya e zakya ja nathI. upagrahano abhAva hovAthI=upagraha karanAra (=gatimAM sahAyaka) dharmAstikAyano abhAva hovAthI. vahANanuM dRSTAMta jevI rIte vahANa, deDako, mAchaluM vagere jaLano abhAva hovAthI sthaLa upara jatA nathI tema mukta jIva alokamAM jato nathI. kAraNa ke tyAM upagraha karanArA dharmAstikAyano abhAva che. (292) yogaprayogayozcAbhAvAttiryag na tasya gatirasti / siddhasyordhvaM muktasyAlokAntAd gatirbhavati // 293 // yogo-manaHprabhRtiH prayogaH-AtmanaH kriyA tayoH kRtadvandvayoH caH samuccaye abhAvAt tiryag na tasya gatirasti / tathA siddhasya-muktasyordhvagatireva mavati yit ?, mAnonA-towAnta yAvati || ra6rU | gAthArtha- karmathI mukta banelA siddha jIvanI yoga ane prayoganA abhAvathI tIrthI gati nathI, upara lokAMta sudhI gati thAya che. TIkArtha- yoga-prayoganA abhAvathI- mana-vacana-kAyA e traNa yogano tathA (e traNa yoganA vyApAra mATe) prayogano AtmakriyAno abhAva hovAthI muktAtmA tIrthI gati karato nathI. (293) prazamarati * 238 Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yathA muktasya samayamekaM gatirbhavati tathA hetUnAhapUrvaprayogasiddherbandhacchedAdasaGgabhAvAcca / gatipariNAmAcca tathA, siddhasyordhvaM gatiH siddhA // 294 // siddhasyordhvaM gatiH siddhA / kutaH ?, hetuvRndAt, tadevAha-pUrvaprayogasiddheH kumbhakArabhrAmitacakrasya kumbhakAravyApArAbhAve'pi kiyatkAlabhramaNavat / bandhanacchedAderaNDaphalavat / asaGgabhAvAdalAbuvat / atrArthe AgamagAthA'lAU eraMDaphale aggI dhUme ya isu dhaNuvimukke / gai puvvapaogeNaM evaM siddhALavi gago ? ' tti / ra64 || muktajIvanI (yoga na hovA chatAM) eka samaya (Urdhva) gati thAya che, tenAM kAraNone kahe che gAthArtha- pUrvaprayogasiddhithI, baMdha chedathI, asaMgabhAvathI ane gatipariNAmathI siddhajIvanI Urdhvagati siddha thAya che. TIkArtha-pUrvaprayogasiddhithI yoganirodhanI pahelAnA yoganA=prayoganA saMskAro rahelA hoya che. e saMskAronI sahAyathI AtmA Urdhvagati kare che. jema kuMbhAra cAkaDAne hAthathI gatimAna karIne hAtha laI le che, chatAM pUrvanA saMskArothI cakranI gati thayA kare che, tema muktAtmAmAM vartamAnamAM yogano abhAva hovA chatAM pUrvayoganA saMskArothI te Urdhvagati kare che. baMdhacchedathI=eraMDAnuM phala pAkatAM tenA upara paDa sUkAine phATI jAya che tyAre temAM rahela bIja baMdhana dUra thavAthI UchaLe che, tema siddhAtmA karmarUpabaMdhanathI rahita thavAthI upara jAya che. asaMgabhAvathI=mATIno lepa lagADIne jaLamAM DUbAveluM tuMbaDuM lepano saMga dUra thatAM pANInI upara AvI jAya che, tema muktAtmA karmarUpa saMgathI rahita thatAM upara jAya che. gatipariNAmathIegatipariNAma eTale Urdhvagati karavAno svabhAva. jema dIpakajayoti Adino Urdhvagamana svabhAva che, tema AtmAno Urdhvagati karavAno svabhAva hovAthI muktAtmA upara jAya che. prazamarati : 239 Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahIM pUrvaprayogasiddhi e hetuthI muktAtmA yogarahita hovA chatAM gati kema karI zake che ? e praznano uttara Apyo che. pachInA traNa hetuothI siddhAtmAnI gati Urdhva ja kema thAya che ? e praznano uttara Apyo che. A viSayamAM tAjha phaMDane ityAdi gAthAno artha A pramANe che- tuMbaDuM, eraMDaphaLa, agni, dhUma A daSTAMtothI tathA gatipUrvaprayogathI dhanuSyamAMthI choDelA bANanI jema siddhanI paNa Urdhvagati thAya che. (Ava.ni.gA. 857) (284) (22) isa adhikAra dehamanovRttibhyAM bhavataH zArIramAnase duHkhe / 1 tadabhAvastadabhAve, siddhaM siddhasya siddhisukham // 295 // dehamanovRttibhyAM-zarIracittavartanAbhyAM kRtvA bhavato - jAyete / ke ? ata Aha-zArIramAnase duHkhe iti, pratItaM / tathA tadabhAvo vartate, kva ? tadabhAvedehAdyabhAve, kAraNAbhAve kAryAbhAva ityarthaH / tataH siddhaM - pratiSThitaM siddhasyamuktasya siddhisukhaM iti // 295 // 7 gAthArtha- zarIra-mananI vidyamAnatAthI zArIrika-mAnasika duHkho thAya che. (AthI) te benA abhAvamAM te be duHkhono abhAva thAya. tethI siddhajIvanuM siddhimAM thanAruM sukha siddha thAya che. TIkArtha- kAraNanA abhAvamAM kAryano abhAva thAya. AthI zarIramananA abhAvamAM zArIrika-mAnasika duHkho na rahe. (295) iti prazamaratermukhyaphalamuktam adhunA'vAntarasukhapUrvakaM tadevAha-- yastu yatirghaTamAnaH, samyaktvajJAnazIlasampannaH 1 vIryamanigUhamAnaH, zaktyanurUpaM prayatnena // 296 // yaH punaranirdiSTanAmA yatiH-sAdhuH / kIdRzaH ? ghaTamAnaH-ceSTamAnaH tAM tAM kriyAM kurvan, tathA samyaktvajJAnazIlaiH kRtadvandvaiH sugamArthaiH saMpannaH - yuktaH / vIryaM - utsAham, katham ? tathA anigUhamAnaH-anAcchAdayan / kiM tat zaktyanurUpaM yathAzakti / kena ? prayatnena - AdareNeti // 296 // prazamarati 0 240 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMhananAyurbalakAlavIryasampatsamAdhivaikalyAt / karmAtigauravAd vA, svArthamakRtvoparamameti // 297 // saMhananaM-vajraRSabhanArAcamAyuH azeSakarmakSapaNasamarthaM balaM zarIrAdisamudbhavaM kAlo-duSSamasuSamAdiH vIryasaMpad-utsAhasamRddhiH samAdhiH-cittasvAsthyaM eSAM SaNNAM padAnAM vaikalyAd-asaMpUrNatvAt, tathA karmAtigauravAdvA-jJAnAvaraNAdikarmaNAM bahusthititvAditi hetudvayAt svArtha-karmakSayamakRtvA-avidhAya uparamaM-paryantameti-gacchati // 297 // saudharmAdiSvanyatamakeSu sarvArthasiddhicarameSu / sa bhavati devo vaimAniko maharddhidyutivapuSkaH // 298 // saudharmAdiSu sarvArthasiddhicarameSvanyatamakeSu sa bhavati devo vaimAniko mahAnti-pUjyAni 'arha maha pUjAyA'miti dhAtoH, RddhiAtivaMpUSi yasya sa tatheti // 298 // A pramANe prazamaratinuM mukhyaphaLa kahyuM. have avAMtara (=AnuSaMgika) sukhapUrvaka mukhya phaLane ja kahe che gAthArtha- samyagdarzana-samyajJAna-sammacAritrathI saMpanna, yathAzakti prayatna karavAnA kAraNe potAnA utsAharUpa vIryane nahi chUpAvato ane (ethI ja) te te kriyAne karato je sAdhu vajaRSabhanArAca saMghayaNa, dIrdhAyuSya, sarvakarmono kSaya karavA samartha hoya tevuM zArIrika Adi baLa, cotho Aro Adi kALa, utsAharUpa samRddhi ane cittasvAthya A che sAdhanonI khAmIthI athavA jJAnAvaraNIya Adi karmonI sthiti ghaNI hovAthI A be kAraNothI sarvakarmono kSaya karyA vinA mRtyu pAme che, te sAdhu saudharmathI sarvArthasiddha sudhInA koI paNa eka devalokamAM jenA Rddhisiti-shriir pU4nIya cha tevo vaimAnivi thAya che. (286-287-288) tatra suralokasaukhyaM, ciramanubhUya sthitikSayAttasmAt / punarapi manuSyaloke, guNavatsu manuSyasaMgheSu // 299 // tatra-vimAne suralokasaukhyaM ciraM-prabhUtakAlamanubhUya sthitikSayAttasmAt prazamarati * 241 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ punarapi-bhUyo'pi manuSyaloke-naraloke guNavatsu-samyaktvAdiguNayuteSu manuSyasaMgheSu-pitrAdipracurajaneSviti // 299 // janma samavApya kulabandhuvibhavarUpabalabuddhisampannaH / zraddhAsamyaktvajJAnasaMvaratapobalasamagraH // 300 // janma samavApya setsyatItyatrA(syA)pyagre sambandhaH, kIdRzaH san ?, kulaMugrAdi bandhuH-pitrAdivaMzaH vibhavo-dhanAdiH rUpaM-karAdisamatAsvabhAvaM balaMprANo buddhiH-autpattyAdikA tAbhiH saMpanno-yuktaH / tathA zraddhAdibhiH paJcabhiH kRtadvandvaiH prasiddhArthaiH (graMtha 1700) samagraH-samanvita iti // 300 // pUrvoktabhAvanAbhAvitAntarAtmA vidhUtasaMsAraH / / setsyati tataH paraM vA svargAntaritastribhavabhAvAt // 301 // tathA parvoktAbhirbhAvanAbhirbhAvito'ntarAtmA-mano yasya sa tathA / vidhUtaHapanItaH saMsAro yena sa tathA / kiM ? setsyati-mokSaM yAsyati / tatomanujabhavAt paraM-anantaraM svargAntaritaH / kathaM ? prathamabhave cAritrI dvitIyabhave devaH tRtIye manujaH, tatra cAritraM prApya mokSagAmIti trirbhavabhAvAt, vAzabdAt saptASTabhavAnte vA setsyati / tatra sapta bhavA devA aSTau cAritrayutAH, militAH paJcadaza 15 iti avirAdhitazrAmaNyasya, itarasya tvaSTame cAritre mokSaH, atra vicAle bhavA anekAdayo draSTavyAH // 301 // ityAryASaTkasya prazamarati-svargApavargaphalapratipAdakasya saMkSepArthaH // gAthArtha- vimAnamAM lAMbA kALa sudhI devalokanuM sukha anubhavIne sthitino ( AyuSyano) kSaya thavAthI tyAMthI pharI paNa manuSyalokamAM samyakatva Adi guNothI yukta ane pitA vagere ghaNA janasamudAyamAM (=vizANa muTuMbamai) 04nma pAbhIne dusa-vadhu-vibhava-35-sa-ddhithI yuta, zraddhA-sabhyatva-zAna-saMva2-tapAjasathI yuta, bhanana pUvAta 1. dusa-6 vagere. paMdhu pitA mahino vaMza. viwq=dhana vagaire. 354Aya mAha __shriirn| avayavonI samAnatA. patA !. puddhiotpatihI vagaire. 2. zraddhA heva-guru 752 atizaya prema. 3. tapobaLa=bAra prakAranA tapamAM utsAha ane tapanuM AcaraNa. prazamarati * 242 Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvanAothI bhAvita karanAra, saMsArano tyAga karanAra ane manuSyabhavathI anaMtara svargabhavanA AMtarAvALo te traNa bhava thavAthI siddha thaze, arthAt pahelA bhavamAM cAritrI, bIjA bhavamAM deva, trIjA bhavamAM manuSya, tyAM cAritra pAmIne mokSagAmI thaze. (Ama e ja bhavamAM mokSamAM na janAra traNa bhavothI mokSamAM jAya.) TIkArtha- vA zabdathI sAta-ATha bhavanA aMte siddha thaze ema samajavuM. temAM sAta bhava devanA ane ATha bhava cAritrayukta ema badhA maLIne paMdara bhava thAya. jeNe cAritranI virAdhanA karI nathI tevA jIvane AzrayIne A samajavuM. jeNe cAritranI virAdhanA karI che teno mokSa AThamA cAritramAM thAya. tathA vacce bIjA paNa aneka bhavo jANavA. (cAritranI virAdhanA karI hovAthI devabhava-manuSyabhava-cAritra ema paraMparA na cAle, kiMtu aneka bhavomAM bhame. AthI vacce bIjA paNa aneka bhavo thAya.) (299-300-301) sAmprataM gRhAzramaparipUrNadharmayuktAnAmanantaraparaMparaphalamabhidhitsurAhayazceha jinavaramate, gRhAzramI nizcitaH suviditArthaH / darzanazIlavatabhAvanAbhirabhiraJjitamanaskaH // 302 // yazca kazcana iha jinavaramate-sarvajJAgame gRhAzramI manuSyaH nizcitaHkRtanizcayaH suviditArthaH-atizayajJAtAbhidheyaH tathA'bhiraJjitamanasko-vAsitAntaHkaraNaH / kAbhiH kRtvA ? darzanAdibhAvanAbhiH pratItArthAbhiH kRta pariti / rU02 / sthUlavadhAnRtacauryaparastrIratyarativarjitaH satatam / digvratamUrdhvaM dezAvakAzikamanarthaviratiM ca // 303 // tathA sthUlAni ca tAni vadhAnRtacauryANi kRta-dvandvAni ca tAni tathA, tAni ca parastrIratyaratI ca tAstathA, tAbhirvarjitaH sa tathA, upalakSaNatvAt parigrahavarjita iti ca dRzyaM / satataM-anavarataM, tathok-upariSTAdaNuvratebhyaH digvrataM dezAvakAzikamanarthaviratiM ceti // 303 // prazamarati * 243 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAyikaM ca kRtvA, pauSadhamupabhogapArimANyaM ca / nyAyAgataM ca kalpyaM, vidhivatpAtreSu viniyojya // 304 // tathA sAmAyikaM ca kRtvA - vidhAya pauSadhaM upabhogasya pArimANyaMparimANakaraNaM tacca / nyAyAgataM ca- nItyAgataM ca / kimevaMvidhaM ? kalpyaMkalpanIyamannAdi / kena ? vidhinA, pAtreSu cAritriSu viniyojya, digvratAdi kRtveti smbndhH| vyatyayanirdezazchando'rtha iti // 304 // caityAyatanaprasthApanAni kRtvA ca zaktitaH prayataH / pUjAzca gandhamAlyAdhivAsadhUpapradIpAdyAH // 305 // caityAyatanapratiSThApanAni - bimbagRhapratiSThAH kRtvetyAdi pUrvakriyANAM siddhimeSyatItyuttarakriyayA sambandhaH / cAH samuccayArthAH / kathaM ? zaktitaH prayataH-AdaravAn, pUjAzca kRtveti sambandhaH / kIdRzIH ? gandhamAlyAdhivAsadhUpapradIpAH kRtadvandvAH AdyA yAsAM tAstathA tAH karmatApannA iti // 305 // , prazamaratinityatRSito, jinagurusAdhujanavandanAbhirataH / saMlekhanAM ca kAle, yogenArAdhya suvizuddhAm // 306 // kIdRzaH ? prazamaratinityatRSitaH - upazame nityaM pipAsitaH, tathA jinA - dInAM kRtadvandvAnAM vandanAbhirataH sa tathA / tathA saMlekhanAM ca zarIropakaraNakaSAyasaMkocarUpAM ca kAle- avasare yogena- vyApAreNArAdhya - Asevya suvizuddhAMzAstroktAmiti // 306 // prAptaH kalpeSvindratvaM vA sAmAnikatvamanyadvA / sthAnamudAraM tatrAnubhUya ca sukhaM tadanurUpam // 307 // tataH praaptH| keSu kiM ? kalpeSu - saudharmAdiSu indratvaM sAmAnikatvamanyadvA sthAnamudAraM- pradhAnaM / tatra teSu sthAneSu anubhUya ca saMvedya ca sukhaM- zarma tadanurUpaM nijasthAnakAnusadRzamiti // 307 // naralokametya sarvaguNasampadaM durlabhAM punarlabdhvA / zuddhaH sa siddhimeSyati, bhavASTakAbhyantare niyamAt // 308 // prazamarati 0 244 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tato'pi cyutaH naralokametya-Agatya sarvaguNasampadaM-viSayasukhasamRddhi durlabhAM punaH labdhvA zuddhaH san sa siddhimeSyati / kva ? bhavASTakAbhyantare niyamAt-niyameneti / AryAsaptakasya zrAvakadharmavidhipratipAdakasyAyaM saMkSepartha ti / rU08 || have gRhasthAzramamAM paripUrNa dharmathI yukta zrAvakonA anaMtara-paraMpara phaLane kahevAnI icchAvALA graMthakAra kahe che gAthArtha TIkArtha (cAritra na laI zakavAthI) je () gRhavAsamAM rahIne (ni.ni) jinezvaranA vacanamAM nizcita rahe che, (suo=) jIvAdi padArthane sArI rIte jANe che, (rana =) samyagdarzanamUlaguNa-uttaraguNa saMbaMdhI bhAvanAothI aMtaHkaraNane vAsita kare che, (302) sadA sthUla hiMsA, sthUla asatya, sthUla corI, parastrIgamana, sthUla parigraha ane rati-aratino tyAga kare che, aNuvratothI upara dizAparimANavrata, dezAvagAzika, anarthadaMDavirati, sAmAyika, pauSadha, bhogopabhogaparimANa e vratone dhAraNa kare che, nItithI meLavelA ane kathya anAdinuM vidhipUrvaka sAdhuone dAna karavA dvArA atithi saMvibhAga kare che, (303-304) AdarapUrvaka zakti mujaba gharamAM jinabiMbonI pratiSThA kare che, sugaMdhI dravya-puSpa-kesara-dhUpa-dIpa vagere dravyothI pUjA kare che, (305) sadA prazama premano pipAsu rahe che, tIrthaMkara-AcAryasAdhuone vaMdana karavAmAM tatpara rahe che, mRtyakALe dharmadhyAnapUrvaka zAstrokta zarIra-upakaraNa-kaSAyono saMkoca karavA rUpa saMlekhanAne kare che, (306) te jIva mRtyu pAmIne saudharma vagere devalokamAM iMdrapaNAne ke sAmAnika devapaNAne pAme che, athavA pradhAna sthAnane pAme che. tyAM potAnA sthAnane anurUpa sukhane anubhave che. (307) pachI manuSyalokamAM AvIne durlabha evI viSayasukharUpa samRddhine pharI meLavIne zuddha thayo chato ATha bhAvomAM niyamAM mokSamAM jaze. zrAvakadharmanI vidhinI pratipAdaka sAta AryAono A saMkSepamAM artha che. (308). 1. prastuta TIkAmAM yokona padano vyApArekhana evo artha karyo che. moTI TIkAmAM yona padano dhyAnena evo artha karyo che. anuvAdamAM moTI TIkAnA AdhAre artha lakhyo che. prazamarati 0 245 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ idAnIM yadimAM prazamaratiM zrutvA prApyate tadAdviyenAhaityevaM prazamarateH, phalamiha svargApavargayozca zubham / saMprApyate'nagArairagAribhizcottaraguNADhyaiH // 309 // iha caturthagaNaH paJcamAtra iti / etatphalaM-janyaM / kutaH ? prazamarateH sakAzAt / kIdRzam ? zubhamiha svargApavargayozca prApyate / kaiH ? anagAraiH-sAdhubhiH, tathA agAribhiH-gRhibhizca uttaraguNADhyaiH-nijabhUmikApekSayA piNDavizuddhayAdidigvratAdisamRddhairiti // 309 // jinazAsanArNavAdAkRSTAM dharmakathikAmimAM zrutvA / ratnAkarAdiva jaratkapardikAmuddhRtAM bhaktyA // 310 // __ jinazAsanArNavAt-tIrthakRdAgamasindhorAkRSTAM-AnItAM dharmakathikAMdvividhadharmapratipAdikAmimAM-prazamaratimetacchAstraM karmatApannaM / kiM kRtvA ? zrutvA-AkarNya / kasmAdiva kAm ? ratnAkarAdiva jaratkapardikAM-jIrNavarATikAM, samuddhRtAM-samAkRSTAM / kayA ? bhaktyA-prazamaprItyA / ayamarthaHAkRSTAmiti jinazAsanAdityatra yojyam / uddhRtAmiti ratnAkarAdityatra sambandhanIyam / atrAyadvayakriyA-kArakaghaTanaivaM boddhavyA-imAM dharmakathikAM zrutvA phalaM zubhaM prazamarateH saMprApyate'nagArairagAribhizceti // 310 // have A prazamarati graMthane sAMbhaLIne je prApta thAya che tene be mAyAmothI 53 cha thArtha- samudramAthI pasAyesI oDI dIpA hoya tebha (bhaktyA=) prazamanA premathI jinAgama rUpa samudramAMthI lAvelI (=lIdhelI) A dharmakathAne ( prazamarati prakaraNane) sAMbhaLIne piMDavizuddhi Adi uttaraguNothI yukta sAdhuo ane dizAparimANa vagere uttaraguNothI yukta zrAvo (ityevaM=) mA graMthama yA prabhArI prazamatirnu mAdImai, svargamAM ane mokSamAM zubhaphaLa prApta kare che. (309-310) sAmprataM satpuruSairyAdRgguNopetairye tyAjyA ye ca grAhyA yannimittazca yatno vidheyastadetatsarvamAha prazamarati - 246 Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadbhirguNadoSajJairdoSAnutsRjya guNalavA grAhyAH / sarvAtmanA ca satataM, prazamasukhAyaiva yatitavyam // 311 // sadbhiH-satpuruSairguNadoSajJaiH-yathAvasthitaguNadoSavidbhiH, kiM kAryaM ? doSAnutsRjya-parityajya guNalavA grAhyA-guNAMzA grAhyAH, prakaTanIyAH / kena ? sarvAtmanA ca-azeSaprakArairapi satataM-anavarataM / tathA prazamasukhAyaiva yatitavyaM yatnaH kArya iti // 311 // // iti prazamaratiphalAdhikAraH // have jevA guNothI yukta satparuSoe je choDavuM joie ane je levuM joie tathA jenA mATe prayatna karavo joIe e badhuM graMthakAra kahe che gAthArtha- yathAvasthita guNa-doSanA jJAtA satparaSoe (paramAM rahelA) doSone choDIne guNanA aMzone grahaNa karavA joIe tathA sadA sarva upAyo karIne prazamasukha meLavavA ja prayatna karavo joie. (311) A pramANe prazamaratiphala adhikAra pUrNa thayo. sAmpratamauddhatyaM pariharan chadmasthatvAt svasya sadoSatAM pazyan anyaizca yadvidheyaM tad darzayannAha yaccAsamaJjasamiha, cchandaHzabdasamayArthato'bhihitam / putrAparAdhavanmama, marSayitavyaM budhaiH sarvam // 312 // yatpunariha-atra prazamaratiprakaraNe'samaMjasaM-asaMgataM tanmama marSayitavyamiti yogH| chando-racanAvizeSaH zabdaH-saMskRtAdibhedabhinna :samaya :-siddhAntaH tasyArthaHabhidheyasteSAM dvandvaH tebhyastataH-tAnAzritya abhihitaM-pratipAditaM putrAparAdhavattanayavinAzavatpitreva tanmarSayitavyaM-soDhavyaM budhaiH-vidvadbhiH sarvamiti // 312 // have (potAnI) uddhatAino tyAga karatA ane potAne doSita jotA graMthakAra bIjAoe je karavuM joie tene jaNAvatA kahe che gAthArtha- prazamarati prakaraNamAM chanda, zabda ane jinasiddhAMtanA arthanI sAthe saMgata na thAya tevuM je mArAthI kahevAyuM hoya tene vidvAnoe pitA putranA aparAdhane mApha kare tema mApha karavuM. (312) prazamarati * 247 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpratamavasAnamaGgalamAha sarvasukhamUlabIjaM, sarvArthavinizcayaprakAzakaram / sarvaguNasiddhisAdhanadhanamarhacchAsanaM jayati // 313 // 1 jayati - atizete / kiM tat ? arhacchAsanaM / kIdRzaM ? sarvasukhAnAmaihikAmuSmikANAM mUlaM kAraNamiti samAsaH / sarvArthAnAM vinizcayonirNayastasya prakAzaH- prakaTanaM taM karotIti samAsaH / sarvaguNAnAM - kSAntyAdInAM siddhiH- niSpattistasyAH sAdhane - niSpAdane dhanamiva dhanaM yathA dhanena satA sarvANi kAryANi sidhyanti tathA kSAntyAdiguNAvAptisAdhane dhanakalpamarhacchAsanaMjainAgamo jayati - vijayamanubhavatIti // 313 // have aMtima maMgalane kahe che-- gAthArtha- A loka saMbaMdhI ane paraloka saMbaMdhI sarvasukhonuM mULa kAraNa, sarva padArthone cokkasarUpe pragaTa karanAra=jaNAvanAra, kSamA Adi sarvaguNonI siddhi karavAmAM dhana samAna jainazAsana jaya pAme che=sarva zAsanothI caDhiyAtuM rahe che. TIkArtha- jevI rIte dhana hoya to sarva kAryo siddha thAya, tema jainazAsana hoya to sarvaguNonI prApti thAya. mATe ahIM jainazAsanane dhananI upamA ApavAmAM khAvI che. (313) TIkAkAranI prazasti yatyAlaye mandagurUpazobhe, sanmaGgale sadbudharAjahaMse / tArApathe vA''zukavipracAre, zrImAnadevAbhidhasUrigacche // 1 // bhavyA babhUvuH zubhazasyaziSyAH, adhyApakAH zrIjinadevasaMjJAH / teSAM vineyairbahubhaktiyuktaiH prajJAvihInairapi zAstrarAgAt // 2 // 1 zrIharibhadrAcAryai, racitaM prazamarativivaraNaM kiJcit / paribhAvya vRddhaTIkAH, sukhabodhArthaM samAsena // 3 // prazamati 0 248 Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aNahilapATakanagare, zrImajjayasiMhadevanRparAjye / bANavasurudra( 1185 )saMkhye, vikramato vatsare vrajati // 4 // zrIdhavalabhANDazAlikaputrayazonAganAyakavitIrNe / sadupAzraye sthitaistaiH, samarthitaM zodhitaM ceti // 5 // yadihAzuddhaM kiJcit, chadmasthatvena likhitamasmAbhiH / tacchodhyaM dhImadbhiH, samyak saMcintya samayajJaiH // 6 // sAdhuono Azraya, jemAM maMda paNa sAdhuo gurunA prabhAvathI zobhAne pAme che tevA, jemAM maMgalo thaI rahyAM che, jemAM zreSTha vidvAno rUpa rAjahaMso che, je siddhino mArga che, jemAM zIghra kaviono pracAra che evA zrImAnadeva nAmanA sUrinA gacchamAM zreSTha ane jemanA prazaMsanIya zubha ziSyo che tevA zrIjinadeva nAmanA adhyApaka thayA. temanA ziSya ghaNI bhaktivALA zrIharibhadrasUrie prajJAvihIna hovA chatAM zAstrarAgathI moTI TIkAone vicArIne sukhapUrvaka bodha thAya e mATe saMkSepathI prazamarati prakaraNanuM kaMika vivaraNa racyuM che. (1-2-3) zrIjayasiMhadeva rAjAnA rAjyamAM vikrama saMvata pramANe 1185muM varSa cAlI rahyuM hatuM tyAre aNahilapATaNa nagaramAM zrIdhavala nAmanA bhADazAlika (bhaNazALI)nA putra yazonAga nAyake ApelA suMdara upAzrayamAM rahelA zrIharibhadrasUrie A vivaraNanuM samarthana karyuM che ane saMzodhana karyuM che. (4-5) A vivaraNamAM amArAthI chabasthapaNAthI je kaMI azuddha lakhAyuM hoya tenuM sArI rIte ciMtana karIne saMzodhana karavuM. (6) zAstrasya pIThabandhaH 1, kaSAya 2 rAgAdi 3 karma 4 karaNA 5 rthAH 6 / aSTau ca madasthAnA 7 nyAcAro 8 bhAvanA 9 dharmaH 10 // 7 // tadanu kathA 11 jIvAdyA 12, upayogA 13 bhAva 14 SaDvidhadravyam 15 / caraNaM 16 zIlAGgAni ca 17, dhyAna 18 zreNI 19 samudghAtAH 20 // 8 // yoganirodhaH kramazaH 21, zivagamanavidhAna 22 mantaphalamasyAH / dvAviMzatyadhikArA, mukhyA iha dharmakathikAyAm // 9 // A dharmakathAmAM (=prazamarati graMthamAM) 1. zAstrano pIThabaMdha, 2. kaSAya, prazamarati 0 249 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u. rAgAdhi, 4. arbha, pa. 427, 6. artha, 7: ATha mahasthAna, 8. khAyAra, 8. bhAvanA, 10. dharma, 11. sthA, 12. bhavAhi, 13. upayoga, 14. bhAva, 15. cha dravya, 16. bharA, 17. zIsAMga, 18. dhyAna, 18. zrezi, 20. samuddhAta, 21. yoganirodha ane prazamaratinuM aMtimaphaLa 22. mokSagamana vidhAna jA pramANe mukhya jAvIza adhiAro che. (7-8-8) vyAkhyAmetasya zAstrasya, kRtvA puNyaM yadarjitam / tena bhavyo janaH sarvo, labhatAM zamamuttamam dhAtrI dhAnrIdharA yAvad yAvaccandradivAkarau / tAvadajJAnavidhvaMsAnnandyAdeSA suvRttikA // 11 // 10 // granthAgramatra jAtaM, pratyakSaragaNanataH sasUtrAyAH / sadvRtteraSTAdaza zatAni sacchrokamAnena // 12 // ( granthAgraM aMkata : 1800 ) " A zAsranI TIkA karIne meM je puNya upArjita karyuM te puNyathI saghaLo bhavyaloka uttama prazamasukhane pAmo. (10) jyAM sudhI pRthvI che, jyAM sudhI parvato che ane jyAM sudhI caMdra-sUrya che tyAM sudhI A suTIkA ajJAnano nAza karavA dvArA samRddha bano. (11) sUtrasahita TIkAnA dareka akSaranI gaNanAthI zreSTha zlokanA pramANathI ahIM graMthanuM parimANa aDhAraso che. (12) // iti zrIbRhadgacchIya zrIharibhadrasUri viracitA prazamarativRttiH samAptA // A pramANe zrIbRhadgacchanA zrIharibhadrasUrie racelI prazamarati graMthanI TIkA pUrNa thai. saMvat 1823 varSe pauSamAsi pUrNimAyAM 15 karmavATyAM paramagurubhaTTAraka zrI 108 zrIvijayadevasUrIzvaraziSyapaNDitaziroratnapaNDita zrI 19 zrIvarasiMgarSigaNivineyasakalatArkikaziroratnAyamAnaprAjJa zrI 19 zrIlabdhivijayagaNiziSyaluMpAkAdinikhilamatavanagahana dhUmadhvajAyamAnasakalamaNDalAkhaNDalAyamAna paNDitazrIratnavijayagaNiziSyasakalavidvajjanasabhAbhAminIbhAlasthalatilakAyamAnapaNDitazrIvivekavijayagaNicaraNAJbhojacaJcarIkatulyena paM.0 amRtavijayena prazamarativRttilipIkRtA svayaM zrImuNisuvvayaprasAdAt / zubhaM / bhavantu zreyaH zreNayaH / prazamarati 0 250 Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvAnuvAdakAranI prazasti paramapUjaya vAcakavara zrIumAsvAti mahArAja viracita ane paramapUjya AcArya zrIharibhadrasUri viracita laghuTIkA sahita zrI prazamarati prakaraNano siddhAMta mahodadhi sva. paramapUjya AcAryadeva zrImad vijaya premasUrIzvarajImahArAjanA paTTAlaMkAra paramagItArtha sva. paramapUjaya AcAryadeva zrImad vijaya hIrasUrIzvarajI mahArAjanA paTTapradyotaka vardhamAna taponidhi paramapUjaya AcAryadeva zrImad vijaya lalitazekharasUrIzvarajI mahArAjanA ziSya paMcasUtra, paMcAzaka, dharmabiMdu, yogabiMdu, zrAddhadinakRtya, vItarAgastotra, zIlopadezamAlA, aSTaka prakaraNa, yogadaSTi samuccaya, paMcavastuka, zrAvakadharmavidhi prakaraNa, gurutattva vinizcaya, upadezamAlA (puSpamAlA), navapada prakaraNa Adi aneka graMthonA bhAvAnuvAdakAra AcAryazrI rAjazekharasUrijIe karelo gujarAtI bhAvAnuvAda pUrNa thayo. prAraMbha samaya vi.saM. 2061, kArtika vada 5. prAraMbha sthaLa saMbhavanAtha jinamaMdirano upAzraya, virAra (vesTa), mahArASTra, samApti samaya vi.saM. 2061, caitra suda 3. samApti sthaLa kusuma-amRta ArAdhanA bhavana, zAMtinagara, vApI. (da.gu.) prazamarati - 251 Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AryA prazamaratigatA''ryANAmakArAdikrameNa sUciH / AryAGkaH | AryA | iSTaviyogasaMprayogaH * 37. adhyavasAyavizuddheH adhyAtmavido mUrcchA anazanamUnodaratA anyeSAM yo viSayaH anyo'haM svajanAt . aparigaNitaguNadoSaH api pazyatAM samakSaM. avisaMvAdanayogaH azucikaraNasAma azubhazubhakarma asya tu mUlanibandhaM * 3TT. AkSepaNivikSepaNi. AcArAdhyayanoktArtha AjJAvicayamapAya AtmArAmasya sataH AdAvatyabhyudayA AptavacanaM pravacanaM ArAdhanAzca teSAM ArogyAyurbalasamudayA: . * i * icchA mUrcchA kAma:. iti guNadoSaviparyAsaH ityetatpaJcavidhaM cAritraM ityevaM prazamarate: iSTajanasaMprayogaH 253 . 178 ISaddhasvAkSarapaJca. 175 IrSyA roSo doSaH .51 154 utpAdavigamanityatva. . 103 udayopazamanimittau. 110 . 174 ekasya janmamaraNe . 155 ekaikaviSayasaGgAt . 248 etatsamyagdarzanaM .59 etaddoSamahAsaJcaya eteSu madasthAneSu. . 182 eteSvadhyavasAyo . 119 ebhirbhAvaiH sthAnaM. * u. . 246 evaM krodho mAno. . 252 evaM rAgo dveSo moho . 106 evaM saMyogAlpAbahu . 247 evamanekavidhAnAM. . 233 | evamaneke doSAH . 65 eSAmuttarabhedaviSayA * au * . 18 audArikaprayoktA. . 112 * ka * . 229 kaH zukrazoNitasamudbhava . 309 karmamayaH saMsAraH . 151 | karmazarIramanovAk prazamarati 0 252 AryAGkaH 125 . 283 19 . 204 .89 153 .....47 224 .58 . 97 222 198 30 .56 203 193 46 .226 . 275 .85 57 217 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AryA karmodayanirvRttaM karmodayAdbhavagati kalarabhitamadhura kalpyAkalpyavidhi. kazcicchubho'pi viSayaH kArmaNazarIrayogI. kAryAkAryavinizcayaH kAraNavazena yadyat. kAlaM kSetraM mAtrAM kiJcit zuddhaM kalpyaM kularUpavacanayauvana kRtsne lokAloke kecit sAtarddhirasA. ko'tra nimittaM krodhaH paritApakaraH. krodhAt prItivinAzaM kliSTASTakarmabandhana. kSaNavipariNAmadharmA kSapaka zreNiparigataH kSINacatuSkarmAzo *ga* gativibhrameGgitAkAra . garvaM paraprasAdAtmakena guNavadamUcchita gurvAyattA yasmAt granthaH karmASTavidhaM . grahaNodgrAhaNanavakRti * ca * caramabhave saMsthAne.. AryAGkaH | AryA . 101 carame samaye saMkhyA. 39 caityAyatanaprasthApa. .41 . 139 chadmasthavItarAga * cha * .49 . 276 janmajarAmaraNabhayaiH * ja 21 janma samavApya. .50 jAtikularUpabala. 137 jAtyAdimadonmattaH 145 jinabhASitArtha. 67 jinavaravacana 269 jinazAsanArNavAt.. 76 jinasiddhAcAryo. 9 jIvAjIvA dravyaM. 26 jIvAjIvAnAM dravyAtmA. 25 jIvAjIvAH puNyaM 22 jIvA muktA: saMsAriNaH 121 jJAtvA bhavaparivarte 264 jJAnaM samyagdRSTeH 270 jJAnAjJAne paJcatri * ta . 42 taccintyaM tadbhASyaM 94 tajjayamavApya 136 tatkathamaniSTaviSayA. 69 tat prApya viratiratnaM . 142 tadbhaktibalArpitayA. 91 tadvadupacArasaMbhRta tadvannizcayamadhura.. . 281 tatra parokSaM dvividhaM prazamarati 0 253 AryAGkaH .285 . 305 266 152 300 .80 98 .61 249 310 2 210 200 189 190 81 201 195 147 257 105 164 7 109 . 79 225 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AryA 211 202 279 ...208 .70 241 ..168 207 214 .........77 AryAGka | AryA AryAGkaH tatra pradezabandho ..37 | deho nAsAdhAnako ..... tatra suralokasaukhyaM ............... 299 | doSeNAnupakArI bhavati ............ tatrAdhomukhamallaka.... dramakairiva caTukarmakaM ... tasmAt parISahendriya .......... .165 | dravyaM kaSAyayogau ... tasmAdaniyatabhAvaM...... | dravyAtmetyupacAraH ............. tasmAdrAgadveSatyAge.. | dvividhAzcarAcarAkhyA. tasyApUrvakaraNamatha .......... dvIndriyasAdhAraNayoH ............ tAM durlabhatAM bhava... vyAdipradezavanto ...... ........... tAH kRSNanIla .... / .dha. tAnevArthAn dviSataH .... ............52 | dhanyasyopari nipatati..... tAbhyo visRtAH zruta... dharmadhyAnAbhirataH .. ................... tAsAmArAdhanatatpareNa ................. 234 | dharmasya dayA mUlaM................ tulyAraNyakulAkula .. .............. 251 | dharmAdharmAkAzAni pudgalAH ........ te jAtyahetudRSTAnta ................... | dharmAdharmAkAzAnyekaika............ te tvekaviMzatitridvi ... 197 | dharmAvazyakayogeSu .............. tenAbhinnaM caramabhavAyuH ........... 271 | dharmo gatisthitimatAM.. tyaktvA zarIrabandhanaM .............. 291 | dharmo'yaM svAkhyAto. | dhAdbhUmyAdIndriya . ............ daNDaM prathama samaye............. 273 dazavidhadharmAnuSThAyinaH ........... 179 | na tathA sumahAghaiH ............. divyAt kAmarati ................ 177 | naralokametya sarva.. ................ duHkhaviT sukhalipsuH ............ nahi so'stIndriya duHkhasahasranirantara ..................... | nAdho gauravavigamAt ........... duSpratikArau mAtApitarau .............71 | nAnArjavo vizudhyati dRDhatAmupaiti vairAgya nAbheyAdyAH siddhArtha dezaM kAlaM puruSaM ................. 146 | nityaparizIlanIye ............. dezakuladehavijJAnAyuH . ............ .102 | nityodvignasyaivaM.. dehatrayanirmuktaH prApyaH ..............287 | nirjaraNalokavistara.................. dehamanovRttibhyAM ....295 | nirjitamadamadanAnAM ..... prazamarati - 254 232 ........... 244 ..68 ..308 48 .292 70 .............. 250 ..150 ..238 Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AryA naikAn jAtivizeSAn naivAsti rAjarAjasya * pa* paJcanavadvyaSTAviMza. paJcavidhAstvekadvitri. paJcAstravAdviramaNaM. paJcendriyo'tha saMjJI. parakRtakarmaNi paraparibhavapari.. parazaktyabhiprasAdA. pariNAmamapUrvamupAgatasya. pariNAmavartanAvidhi piNDaH zayyA vastraiSaNA. piNDeSaNAnirukta:. pudgalakarma zubhaM yat.. pUrvaM karotyanantA pUrvadvayasampadyapi pUrvapuruSasiMhAnAM .. pUrvaprayogasiddheH pUrvaracitaM ca tasyAM pUrvoktabhAvanAbhAvi paizAcikamAkhyAnaM prakRtiriyamanekavidhA. pravacanabhaktiH prazamaratinityatRSito prazamAvyAbAdhasudhA prazamitavedakaSAyasya prANavadhAnRtabhASaNa. prAptaH kalpeSvindratvaM AryAGkaH | AryA .82 prAyazcittadhyAne. . 128 * ba * balasamudito'pi yasmAt . . 35 bahubhirjinavacanArNava . 192 bAndhavadhanendriya . 172 bAlasya yathA vacanaM. 278 * bha* . 265 bhavakoTIbhirasulabhaM 100 bhAvayitavyamanityatvaM 90 bhAvA bhavanti jIvasya .62 bhAve dharmAdharmAmbara... 218 | bhogasukhaiH kimanityaiH . 138 * ma* 134 mamakArAhaGkAratyAgAt. 219 | mamakArAhaGkArau 259 mastakazUcivinAzAt. 231 mAtA bhUtvA duhitA . 92 mAdhyasthaM vairAgyaM 294 |mAnuSyakarmabhUmyArya. 284 mAyA lobhakaSAyaH . 301 mAyAzIlaH puruSaH . 120 mASatuSopAkhyAnaM 36 mithyAdRSTiravirataH 181 mithyAdRSTyaviramaNa. 306 miSTAnnapAnamAMsaudana 236 muktaH sannAbhAvaH 126 * ya * 60 yaccAsamaJjasa. 307 | yatpunarupaghAtakaraM.. prazamarati 0 255 AryAGka . 176 87 5 173 . 11 .64 149 196 209 122 180 31 266 156 17 162 32 28 95 157 33 44 290 312 144 Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AryA .131 213 ............" .....72 .....75 AryAGkaH AryA AryAGkaH yat sarvaviSayakAGkSodbhavaM .......... 124 | * ra * yad jJAnazIlatapasAM ................ 143 | rAgadveSaparigato ....................... yadyapi niSevyamANA ............... | rAgadveSopahatasya........................ yadyapyanantagama.... | rUpabalazrutimati .................... yadyapyavagItArthA ................ | * la . yadvat kazcit kSIraM ..... ...78 | lokaH khalvAdhAraH . yadravyopakaraNa ...... .171 lokasyAdhastiryaka .................160 yadvacchAkASTAdazamannaM .............. | lokAlokavyApakaM .............. yadvatpaMkAdhAramapi.. ............ 140 .va. yadvatturagaH satsvapi 141 vidhinA bhaikSyagrahaNaM. .116 yadvadupayuktapUrvaM .... ...14 vinayaphalaM zuzrUSA ...... yadvadvizoSaNAt .....................159 | vinayavyapetamanaso ..... yadvadviSaghAtArthaM. .....13 | vinayAyattAzca guNAH ...... yazceha jinavaramate . .............. 302 | viSayapariNAmaniyamo.. yastu yatirghaTamAnaH .............. 296 | viSayasukhanirabhilASaH .......... yasmAdrAgadveSo.... 187 | vRttyarthaM karma yathA .. ......... yasminnindriyaviSaye .......... ..54 | vairAgyamArgasaMprasthitasya.............. yasya punaH kevalinaH ............. 272 | vraNalepAkSopAGgavat ................ yasyAzuddhaM zIlaM .... * za . yA ceha lokavArtA 130 | zabdAdiviSayapariNAma........... yA puNyapApayoragra.......... zayanAsanasambAdhana ............... yAvat paraguNadoSa. ............. | zAzvatamanantamanatizaya ............ ....268 yAvat svaviSayalipsoH 123 zAsanasAmarthyena tu.. ....188 yA sarvasuravaraddhiH. 256 zAstrAgamAdRte.... ............... .......66 ye tIrthakRtpraNItA .12 zAstrAdhyayane.. ..................... ....185 yogaH zuddhaH puNyA............ 220 | zAsvitivAgvidhi ................. 186 yoganirodhAdbhava. dbhava................... ..74 | zikSAgamopadeza. yogaprayogayozca .......................293 | zIlArNavasya pAraM .245 yo'rtho yasminnAbhUt ............... 205 | zukladhyAnAdyadvayaM ................. prazamarati * 256 242 ..63 ........... .84 .......... 239 .....45 ............ ................. .......... 223 .......258 Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ..263 .....26 .......... ............. .........280 ......... AryA AryAGkaH | AryA AryAGka zrutabuddhivibhava. |sarvasukhamUlabIjaM ... 313 zrutazIlavinaya ... ....... 27 | sarvArtheSvindriyasaMyateSu ........... * Sa . sarvendhanaikarAzI SaDjIvakAyayatanA .................. sarvoddhAtitamoho............... . sa . sAtarddhiraseSvaguruH. saMcintya kaSAyANAM ...... 166 | sAdikamanantamanupama........ saMparkodyamasulabhaM.. ................ ..96 |sAmAnyaM khalu lakSaNaM saMvaraphalaM tapobalaM.. sAmAyikaM ca kRtvA .............. .304 saMvRtatapaupadhAnAt ........... .. 221 / sAmAyikamityAdyaM. saMvedanI ca nirvedanI. .183 | sAdhvAcAraH khalvayaM... saMsArAdudvegaH ... .115 | sAmpratakAle cAnAgate. ....206 saMhananAyurbala.. 297 siddhikSetre vimale ................ ....288 saMharati paJcame ..... 274 | sUkSmakriyamapratipAti .. sa krodhamAnamAyA .. | sevyaH kSAntirdiva ...167 sa jJAnadarzanAvaraNa...... ..34 | so'tha manovAgucchvAsa... sadbhiH suparigRhItaM ............ | saudharmASvanyatama..... sadbhirguNadoSajJaiH...... 311 sthAnaniSadyAdyutsarga. santyajya lokacintAM .. .129 sthUlavadhAnRtacaurya.. saptavidho'dholokaH ............... | snAnAGgarAga........................... samyaktvajJAnacAritrasaMpadA. snehAbhyaktazarIrasya .. ............... samyaktvajJAnacAritratapo ............. .113 | sparzarasavarNagandhAH .. ....216 samyaktvamohanIyaM ................... svaguNAbhyAsaratamateH................. samyagdRSTeniM samyak .............. 227 | svargasukhAni......................... 237 samyagdRSTiAnI dhyAna.. .127 | svazarIre'pi na rajyati ............ 240 samyagdRSTiAnI virati. sa samuddhAtanivRtto . ............. | hAsyAdi tataH SaTkaM .............. sarvagatiyogyasaMsAra. sarvamadasthAnAnAM ...... sarvavinAzAzrayiNaH. prazamarati - 250 282 ........ 303 ..43 0 ......55 0 Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazamaratyudAhRtavizeSoktInAM sUciH aNamicchamIsasammaM appAhAra avaDDhA dubhAga. assaMkhosappiNI AillANaM tiNhaM carimassa iyaM duvAlasaMgI na kayAI uppattiyA veNaiyA kammayA. kAraNameva tadantyaM sUkSmo cittaM ceyaNa sannA vinnANaM. jiNapavayaNauppattI jJAnaM madadarpaharaM mAdyati dugajogo siddhANaM kevali. nANaMtarAyadasagaM daMsaNa.. piNDaM yaccAnyat sejjaM .. bAvIsaI sahassA saMsArI cetano mataH savvadvANAI asAsayAiM. sAyaM uccAgoyaM sattattIsaM. sussUsai paDipucchai sUvoyaNo javanna. prazamarati 0 258 gAthAGga 261 175 193 36 204 80 208 203 204 96 197 219 138 193 201 204 219 92 108 Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAMta marmajJa pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijaya rAjazekharasUrIzvarajI mahArAja - Adi dvArA lekhita-saMpAdita-anuvAdita prApya pustako saMpUrNa TIkAnA bhAvAnuvAdavALA pustako 9 paMcasUtra H dharmabiMdu yogabiMdu * pratimAzataka Atmaprabodha 9 pAMDava caritra : vItarAga stotra 19 zrAddhadinakRtya aSTaka prakaraNa yogadaSTi samuccaya 49 paMcavastuka bhAga 1-2 * bhavabhAvanA bhAga 1-2 * zrAvaka dharmavidhi prakaraNa 36 upadezamAlA (puSpamAlA) bhAga 1-2 gujarAtI. vivecanavALA pustako * prabhubhakita * zrAvakanA bAra vrato cheH jevI daSTi tevI sRSTi prabhubhakita mukitanI dUtI $= zatruMjaya tIrtha sohAmaNuM 49 AhAra zuddhithI Atmazuddhi citta prasannatAnI jaDIbuTTIo 8: svAdhIna rakSA-parAdhIna upekSA 29 tapa karIe bhavajala tarIe (bAra prakAranA tapa upara vistArathI vivecana) :: AdhyAtmika pragatinAM pAMca pagathiyAM na kada eka zabda auSadha kare, eka zabda kare ghAva ja che. nitya upayogI sAdhanA saMgraha sUtronA anuvAdavALA pustako > caityavaMdana mahAbhASya > yati lakSaNa samuccaya > hIra prazna abhyAsI vargane upayogI pustako * siddhahema zabdAnuzAsana (madhyamavRtti bhAga 1-2-3) (c) tattvArthAdhigama sUtra (mahesANA pAThazALA dvArA prakAzita) (c) tattvArthAdhigama sUtra (pokeTa buka). e vItarAga stotra (anvaya sahita zabdArtha-TIkArtha) (c) vItarAga stotra (anvaya sahita zabdArtha...bhAvArtha) @ jJAnasAra (anvaya sahita zabdArtha-bhAvArtha) e aSTaka prakaraNa (anvaya sahita zabdArtha bhAvArtha) e saMskRta dhAtu rUpAvalI - kRdaMtAvalI saMskRta prAkRta prata-pustako * aSTAdaza sahasrazIlAGgagrantha * sirisirivAlakahA zrAddhadinakRtya *Atmaprabodha zrI arihaMta ArAdhaka TrasTanA AgAmI prakAzano upadezapada saTIka bhAvAnuvAda, zrAddhavidhi prakaraNa saTIka bhAvAnuvAda, Tejas Printers prAptisthAnaH zrI arihaMta ArAdhaka TrasTa | hindustAna mIla sTorsaH 481, ganI epArTamenTa, ratana TokIjha sAme, muMbaI-AgrA roDa, bhivaMDI-421 305. phonaH (0raparara) 232266, 233814