________________
ઉપગ્રહ'=સૌભાગ્ય, અદશ્યીકરણ, પૃથ્વી અને થાંભલો વગેરે ७५ =टे॥३५ छ. (२१७)
अथ कालकृतोपकारप्रदर्शनायाहपरिणामवर्तनाविधिपरापरत्वगुणलक्षणः कालः ।। सम्यक्त्वज्ञानचारित्रवीर्यशिक्षागुणा जीवाः ॥ २१८ ॥
परिणामश्च वर्तनाविधिश्च परापरत्वं च तानि तथा तान्येव गुणा-लक्षणं यस्य कालस्य स परिणामवर्तनाविधिपरापरत्वगुणलक्षणः । क एवंविधः ?, तमाहकालः । तत्र परिणमनं परिणामो, यथा वर्धतेऽङ्करो हीयते वा इत्यादिकः कालजनित उपकारः, वर्तनाया विधिः-प्रकारो वर्तनाविधिः, वर्तत इदं न वर्तते चेदमित्येतदपि कालापेक्षं, अस्मिन् काल इदं प्रवर्तते इदं न प्रवर्तत इति । तथा परत्वमपरत्वं च, त्वप्रत्यय उभयत्र योज्यते, इदं च कालकृतं, कथं ?, पञ्चाशद्वर्षात्पञ्चविंशतिवर्षोऽपरः-अर्वाग्वर्ती, पञ्चविंशतिवर्षात्पञ्चाशद्वर्षः परः-परवर्तीति। कालः परिणामादिभिर्यथोक्तैर्लक्ष्यत इत्यर्थ : । अथ जीवद्रव्यं केनोपकारेणोपकुरुते ? । अत्राजीवपदव्याख्याने यज्जीवपदव्याख्यानं तद्रव्य-व्याख्याप्रस्तावात् । सम्यक्त्वादयो गुणा येषां ते तथा, जीवाः, तत्राद्यास्त्रयः प्रसिद्धाः, वीर्यशक्तिविशेषः, शिक्षा-ग्रहणा-सेवनरूपेति ॥ २१८ ॥ (ग्रंथ १३००) હવે કાળ વડે કરાયેલા ઉપકારને બતાવવા માટે કહે છે
ગાથાર્થ– પરિણામ-વર્તનાવિધિ-પરત્વ-અપરત્વ એ ગુણો કાળનું લક્ષણ છે, અર્થાત્ પરિણામ આદિથી કાળ જણાય છે. (આથી પરિણામ વગેરે
नो ७५४२ छे.) सभ्यत्व-शान-यारित्र-वीर्य-शिक्षा वनाएछे. (આથી સમ્યક્ત્વ વગેરે જીવનો ઉપકાર છે.) ૧. અહીં ટીકાકારે ઉપગ્રહ શબ્દને જીવિત અને મરણ શબ્દથી અલગ ગણ્યો છે.
પણ મોટી ટીકા અને તત્ત્વાર્થાધિગમ સૂત્ર વગેરેમાં ઉપગ્રહ શબ્દને અલગ ન કરતાં જીવિતોપગ્રહ અને મરણોપગ્રહ એમ જીવિત અને મરણની સાથે લીધો છે. તે જ વધારે યોગ્ય છે. જીવિતરૂપ ઉપગ્રહ તે જીવિતોપગ્રહ. મરણરૂપ ઉપગ્રહ તે મરણોપગ્રહ. સ્કંધો જીવિતરૂપ ઉપગ્રહ (=અનુગ્રહ)ને અને મરણરૂપ ઉપગ્રહને કરે છે. ઘી વગેરે પુગલો જીવિતોપગ્રહને કરે છે અને વિષ વગેરે પુગલો મરણોપગ્રહને કરે છે.
પ્રશમરતિ • ૧૮૭
