________________
विपाकेन निर्वृत्तं-निष्पन्नं यत्तत् तथेति । किं तदेवंविधमित्याह-हीनोत्तममध्यममिति समाहारद्वन्द्वः तस्य भावस्तत्त्वं त्वप्रत्ययो लुप्तो द्रष्टव्यः । केषां ? मनुष्याणां, भवतीत्यत्रोत्तरवाक्ये च शेषो दृश्यः । तथा तद्विधमेव तत्प्रकारमेव । केषाम् ? तिरश्चाम्-एकेन्द्रियादीनां च, हीनत्वादीति योज्यम् । कथंभूतमित्याहयोनिः - उत्पत्तिस्थानं तस्या विशेषाः, तिरश्चामेकद्वित्रिचतुष्पञ्चेन्द्रियाख्याः मनुष्याणां तु सम्मूर्छजगर्भजरूपाः, उपलक्षणत्वाद् देवनारकाणां च, तेषां अन्तरम्-अन्यत्वं तेन विभक्तं - कृतविभागमिति समासः ॥ १०१ ॥
તેથી શું થાય છે તે કહે છે—
ગાથાર્થ— મનુષ્યોમાં અને તિર્યંચોમાં હીનપણું, ઉત્તમપણું કે મધ્યમપણું ગોત્રકર્મના ઉદયથી થયેલું છે.
પ્રશ્ન– મનુષ્યોની જેમ તિર્યંચોમાં પણ હીનપણું આદિ છે તો એ બેમાં ફેર શાના કારણે છે ?
उत्तर - (योनि० ) खे अंनेमां योनिना (= उत्पत्ति स्थानना) भेध्थी ભેદ કરાયો છે.
ટીકાર્થ– એ બંનેમાં યોનિભેદ આ પ્રમાણે છે— તિર્યંચોમાં એકેન્દ્રિય, બેઇન્દ્રિય, તેઇન્દ્રિય, ચઉરિન્દ્રિય, પંચેન્દ્રિય એમ પાંચ ભેદો છે. મનુષ્યમાં ગર્ભજ અને સંમૂર્ચ્છિમ એ બે ભેદ છે.
તિર્યંચ મનુષ્યોના ઉપલક્ષણથી દેવ-નારકોમાં પણ યોનિભેદથી ભેદ भावो. (१०१)
तथा अपरमपि वैराग्यनिमित्तमाख्यातम्
देशकुलदेहविज्ञानायुर्बलभोगभूतिवैषम्यम् ।
दृष्ट्वा कथमिह विदुषां भवसंसारे रतिर्भवति ? ॥ १०२ ॥
देशादीनामष्टानां पदानां कृतद्वन्द्वसमासानां सुबोधानां वैषम्यं विसदृशतां शुभाशुभतामित्यर्थः, दृष्ट्वा - अवलोक्य कथमिह विदुषां भवसंसारे - नरकादिसंसृतौ रतिर्भवति ?, न भवत्येवेत्यर्थः ॥ १०२ ॥
प्रशभरति • ७८
