________________
ગાથાર્થ– એવો કોઇ ઇન્દ્રિયનો વિષય નથી કે વારંવાર સેવાયેલા જે વિષયથી સદાતૃષ્ણાવાળી અને ઘણા વિષયોમાં આસક્ત ઇન્દ્રિયો તૃપ્તિને પામે.
ટીકાર્થ- અનેકવાર વિષયનું સેવન કરવા છતાં ઇન્દ્રિયો પોતાના વિષયોને વારંવાર ઇચ્છે છે=જરાપણ તૃપ્ત થતી નથી એવો અહીં ભાવ છે. (૪૮)
अपिच-एतानि स्वविषयेष्वपि नैकस्वरूपाणीत्यावेदयन्नाहकश्चिच्छुभोऽपि विषयः, परिणामवशात्पुनर्भवत्यशुभः । कश्चिदशुभोऽपि भूत्वा, कालेन पुनः शुभीभवति ॥ ४९ ॥
कश्चिद्विषयः शुभोऽपि-इष्टोऽपि परिणामवशात्-विरूपादिपरिणतिवशात् अनिष्टो भवति । कश्चित्पुनरशुभोऽपि-अनिष्टोऽपि भूत्वा-सम्पद्य कालेन पुनः शुभीभवति-प्रियः सम्पद्यते इत्यनवस्थितानि प्रेमाणि, अतस्तज्जन्यं સુવનિત્યમિતિ | 8 ||
વળી ઇન્દ્રિયો પોતાના વિષયોમાં પણ અનેક સ્વરૂપવાળી છે એમ જણાવતા ગ્રંથકાર કહે છે
ગાથાર્થ- કોઇક શુભ પણ વિષય પરિણામના કારણે ફરી અશુભ થાય છે, કોઇક વિષય અશુભ થઈને પણ સમય જતાં ફરી શુભ થાય છે. ટીકાર્થ– શુભ=ઈષ્ટ (પ્રિય). પરિણામના કારણે-પ્રતિકૂળ પરિણામવાળું થવાના કારણે. અશુભ=અનિષ્ટ (અપ્રિય). શુભ પણ વિષય અશુભ થાય છે અને અશુભ પણ વિષય શુભ થાય છે તેથી પ્રેમ અસ્થિર છે અને એથી વિષયથી ઉત્પન્ન થતું સુખ અનિત્ય છે. (આ વિષયમાં સુબુદ્ધિમંત્રીનું ગટરના પાણીવાળું દૃષ્ટાંત ચિંતનીય છે.) (૪૯) ईदृशश्च भावः परिणामवशात्, स च न निर्निबन्धन इत्यावेदयन्नाहकारणवशेन यद्यत्, प्रयोजनं जायते यथा यत्र । तेन तथा तं विषयं, शुभमशुभं वा प्रकल्पयति ॥ ५० ॥ कारणवशेन रागाद्यायत्ततया यद्यत्, प्रयोजनं मधुरशब्दाकर्णनादि जायतेभवति यथा-येन प्रकारेण यत्र वस्तुनि तेनैव कारणेन हेतुना तथा-तेनैव
પ્રશમરતિ • ૪૪
