Book Title: Bhuvanbhanaviyam Mahakavyam
Author(s): Kalyanbodhivijay
Publisher: Divya Darshan Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009538/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhuvanabhAnavIyamahAkAvye tArIkha ane tavArIkha - saMkalanaH pU. paM. zrI padhasenavijayagaNi ma. pUjyapAda AcArya bhagavaMta zrImad vijayabhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjAnuM jIvana eTale eka mahAna graMtha e mahAna jIvanagraMthanI saMkSipta viSayasUci nAma janmadivasa janmasthaLa mAtAjI pitAjI bhAIo baheno saMsArInAma vyAvahArika abhyAsa : pUjyapAda gacchAdhipati AcAryadeva zrImad vijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjA : caitra vada 6, saMvata 1967 tArIkha 19-4-1911 : amadAvAda : bhUrIbahena : cImanabhAI : zAMtibhAI, popaTabhAI (padmavijayajI), caturabhAI, jayaMtIbhAI (taruNavijayajI) : zAradAbahena, vasubahena, babIbahena (haMsakIrtizrIjI) : kAMtilAla : gavarmenTa DIplomeITa ekAunTanTa (G.D.A. - C.A. samakakSa) pAsa InsTiTayuTa opha benkarsa (IglenDa) sapuraskAra pAsa InsTiTayuTa opha IkorporeTeDa sekreTarIjha (IglenDa) sapuraskAra pAsa : senTrala baeNnka opha InDiyA, amadAvAda zAkhAmAM sarvisa : vi. saM. 1990, Aso vada-6 (uMmara varSa 23) ': poSa suda-12 saMvata 1991 tA. 16-12-1935, cANasmA : mahA suda 10, saMvata 1991 cANasmA : sakalArAmarahasyavedI suvizAla gacchAdhipati pa.pU. A. ke. zrImad vijaya dAnasUrIzvarajI mahArAja : siddhAnta mahodadhi suvizAla gacchAdhipati pa.pU. A. ke. zrImad vijaya premasUrIzvarajI mahArAja (tyAre upAdhyAya) : saMvata 2012, phAgaNa suda 11, tA. 22-2-1956, pUnA saMsAramAM vyavasAya caturthavrata svIkAra dIkSA vaDI dIkSA dAdAgurudevazrI gurudeva zrI gaNipada Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 paMnyAsapada AcAryapada gacchAdhipatipada 100 oLInI pUrNAhuti 108 oLInI pUrNAhuti prathama ziSya prathama AcArya ziSya aMtima ziSya kula saMyama paryAya AcAryapada paryAya kula AyuSya prathama cAturmAsa aMtima cAturmAsa kula cAturmAsa gacchamAM AcArya gacchamAM upAdhyAya gacchamAM paMnyAsa gacchamAM gaNi sva-haste dIkSA pradAna sva-haste pada-pradAna svahaste aMjanazalAkA svahaste pratiSThA svanizrAmAM upadhAna prasiddha vizeSaNo suprasiddha viziSTa guNo : saMvata 2015, vaizAkha suda-6, tA. 2-5-1960, surendranagara : saMvata 2029, mAgasara suda-2, tA. 7-12-1972, amadAvAda. : saMvata 2046, poSa suda 12, tA. 8-1-1990, IroDa : saMvata 20269, Aso suda-15, tA. 14-10-1970, kalakattA kula ziSya praziSya AjJAvartI parivAra : gRhastha paryAya : saMvata 2035, phAgaNa vada-13, tA. 25-3-1979, muMbaI : pU. munirAjazrI padmavijaya ma. : pU. A. vijayaguNAnaMdasUri ma. - pU. munirAja zrI kulabhAnuvijaya ma. 435 (vidyamAna) zramaNo H 23 varSa bhuvanabhAnavIyamahAkAvye : paTa varSa : 20varSa : 92 varSa : pATaNa : surata : 58 : 14 : 1 : 14 : - 3 400 thI vadhu : 30 thI vadhAre mahAtmAone : 12 thI vadhAre : 20thI vadhAre sthAnomAM (jayapura, kalakattA,kAnapura,bhadrAvatI, karNATaka,IroDa, madrAsa, zIrtI vagere...) : 20 thI vadhAre sthAnomAM : vardhamAna taponidhi, nyAyavizArada, vairAgyarasamahodadhi, saMghahitaciMtaka, anekAMtadezanAdakSa, pravacanapravINa, suvizAlagacchAdhipati gurupArataMtrya, vinaya, tapa, saMyamazuddhi, tyAga, titikSA, kSamA, jJAna, vairAgya, prabhubhakti, zuddha kriyA, apramattatA, brahmacarya, zAsraniSThA, saMghavAtsalya, zramaNaghaDatara, nirthAmaNA-kauzalya Adi. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhuvanabhAnavIyamahAkAvye_ prathama pustaka kula gujarAtI pustako kula hindI pustako marAThI pustaka aMgrejI pustaka kRpA, preraNA ane mArgadarzanathI saMpAdana, saMzodhana, anuvAda ane navasarjana pAmelA saMskRta-prAkRta grantho divyadarzana prAraMbha tIrthaMkara divyadarzana prAraMbha vahetI jJAnagaMgA bhASAjJAna adhyayanopayogI sarjana atyaMta lokapriya baneluM zreSThatama sAhitya kalAtmaka sarjana jaina saMghane zreSTha bheTa saraLa oLakhANa vihArabhUmi ane cAturmAsa prathama zibira : paLamAM pApane pele pAra. : 82 : 27 : 1 : 4 : 50 thI vadhu : vi. saM. 2008, bhAdaravA suda 1, tA. 21-8-52, guruvAra : vi.saM. 2044, bhAdaravA suda 5. : divyadarzana sAptAhika (gujarAtI), tIrthaMkara divyadarzana pAkSika (hindI) : saMskRta, prAkRta, gujarAtI, hindI, aMgrejI, marAThI. : prAkRta niyamAvalI, saMskRta niyamAvalI, nyAyabhUmikA, prakaraNa dohana, tattvArtha uSA vi....... : paramateja, ucca prakAzananA paMthe, yogadaSTi samuccayanA vyAkhyAno, dhyAna ane jIvana, amIcaMdanI amIdraSTi, sItAjInA pagale pagale, pratikramaNa sUtra citra Albama, jaina dharmano saraLa paricaya ItyAdi. jaina citrAvalI, mahAvIra caritra, pratikramaNa sUtra citra Albama, gujarAtIhindI bAlapothI, mahApuruSonA jIvana-cAritranA 12 ane 18 phoTAnA be seTa, hemacandrasUri jIvana-citrono seTa, brAhmaNavADAmAM bhagavAna mahAvIra citra gelerI, piMDavADAmAM zrIpremasUrijI ma.sA. nAM jIvana-citro. : prabhAvaka saMyamI zramaNo, pratikramaNa sUtra citra Albama, zibira Ayojana, saMgha ekatA nirmANa, vizALa sAttvika sAhityano khajAno, mahAna jIvana AlaMbana. : nIcI ddaSTi, nispRhatA, nirdoSa gocarI, cAMdanImAM paNa lekhana, aSTApadajInI pUjA, adbhuta pratikramaNa, nitya vAcanA, vyAkhyAnamAM nItarato vairAgya, zibira-preraka, sAdagI ItyAdi. : gujarAta-23 cAturmAsa, rAjasthAna-7 cAturmAsa, mahArASTra-22 cAturmAsa, uttarapradeza- 1 cAturmAsa, baMgALa-1 cAturmAsa, bihAra, madhyapradeza, karNATaka2 cAturmAsa, tAmilanADu- 2 cAturmAsa, : nAsika saMvata 2010, jeTha mAsa, I.sa. 1954 me mAsa Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMtima zibira atipriya bAbato AnaMdanA viSayo AkrozanA viSayo duHkhada apriya bAbato jJAnopAsanA darzanopAsanA cAritropAsanA tapasAdhanA vIryAcAra-pAlana kALadharma divasa kAladharma samaya kALadharma sthaLa agnisaMskAra sthaLa uttarAdhikArI paTTa prabhAvaka bhuvanabhAnavIyamahAkAvye : surata-saMvata 2048 cAturmAsamAM ravivArIya zibira. : zramaNa-ghaDatara, zAstrasvAdhyAyaghoSa, sAdhu-vAcanA, sUkSma jayaNA, para guNa prazaMsA, anekAMta-syAdvAda, yuvAnonuM sAMskArika dhaDatara : saMyama jIvananI prApti, saMgha ekatA nirmANa, katalakhAnAne tALA lagAvavA, gurusevA, devadravyAdinI zuddhi, mumukSuno saMyamasvIkAra, tattva-bodha, stavanAdinA rahasyArthanI prApti ItyAdi : jinAlaya AdimAM vALAkuMcI vagerethI AzAtanA, sAdhu dvArA pramArjanAdimAM pramAda, siddhAnta-apalApa, bAladIkSA pratibaMdha vi.... : gurudevano viyoga, saMghamAM vikhavAda, saMyamI guNiyala sAdhuono kALadharma. : saMskRta, prAkRta, vyAkaraNagrantho,kAvyagrantho, nyAyAdi SagdarzananA graMtho, 45 Agamo, yogagraMtho, adhyAtma grantho, vairAgya graMtho, caritra grantho, upadeza grantho, AcAra grantho, karma sAhitya, maMtrazAstro, zilpazAstro, Adi seMkaDo granthonuM sAMgopAMga adhyayana tathA adhyApana, vAcanA, vyAkhyAna, lekhana ItyAdi..... : bhAvanirbhara prabhubhakti, jinAjJAno avihaDa rAga ane adbhuta pAlana, aMjanazalAkA - pratiSThAo, aSTApadAdi mahApUjAomAM bhakti jharaNA, niHzaMkatA, upabRhaNA, Adi AcAronuM suMdara pAlana : pramArjanAAdinA sUkSma upayogapUrvakanuM suvizuddha saMyama, nirdoSa AhAracaryA, aSTapravacanamAtAnuM adbhuta pAlana, mahAvratonI aDagatA ItyAdi. : vardhamAna tapanI 108 oLI, prasaMge, chaThTha, upavAsa AdinI anekAneka tapazcaryAo. : alpanidrA, ananya apramattabhAva, divasamAM 18-18 kalAkanI sAdhanA pravRtti, mAMdagImAM paNa vidhipUrvaka UbhA UbhA pratikramaNAdi kriyAo. : saMvata 2049, caitra vada-13, tA. 19-4-1993 : bapore 1-30 kalAke : amadAvAda : amadAvAda - paMkaja sosAyaTI, bhaTTA pAse, pAlaDI. : siddhAnta divAkara pU. A.de. zrImadvijayajayaghoSasUrIzvarajI ma.sA. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhuvanabhAnavIyamahAkAvye_ rAvaNArihaM gurucariyaM - pUjjAyariya siri jayaghoSasUriNo apArasaMsArapArAvArapAragamaNe jANavattakappasirivaddhamANapahutitthe chasayaritamAe paTTaparaMparAe mahAguNanihiNo / mahakapparukkhovamA saMpattaNegaguNagaNA tArayagaNaparivuDasArayasasivva aNegasIsagaNapariyariA AyariyA siripemmasUrinAmA mahIyalaM pvittiikriia| tassa NaM sAsaNapabhAvaNAiguNagaNAlaMkiyasIsagaNamajjhe pAubbhUA visesapahAvagA AyariyasiribhuvaNabhANusUripAyA / ettha NaM Alihijjai saMkheveNa tANa savaNArihaM caritaM / ahamadAbAdanayare pAviuNa jammaM tevisaivAsA tehiM gihAsame niggamiyA / tattha gihavAsakAle vi te paramavinayavaMtA dhammaruiNo devapUyAjiNavayaNasavaNAidhammakiccaparAyaNA / dhammagurUNamuvAsagA Asi / vavahAriyanANagahaNe aggimA Asi / ukkiTTaM vavahArabbhAsa-jaNiyapayaM pAviuNa vi saMsAranivviNNe eguNanavaiuttaraeguNavisasayatame vikkamarAyassa vAse siripemmasUrissa hattheNaM saMjamaM gahiuNa uggatavaccaraNeNaM vaddhamANAyaMbilatavassa aThuttarasayaM olIANaM ArAhIa / appAhAreNa parimiyadavvehiM niddosamAhuyarIvittie ya tANa tavo aIva dippamANo jAo / tayaNu vi agappayAro tavo tehiM niraMtaraM sevio Asi / guNesu pahANo ya cAo vi aIva pavaro, AhAravihie lavaNima-miTTha-vAtAmAisukkaphalANaM cAo jAjIvaM akAsi / nANabbhAso tANa loIovva loguttaro vi pavaro Asi / nAya-vAgaraNa-payaraNa- AgamaggaMthesu pannApahANeNa gurugameNa parissameNa pariNayaM / tayaNu veraggapabalattaNeNa avihaDasAsaNarAgeNa satthanipuNamaINA aNegaMtasiddhaMtaAlaMbaNeNa ya savvaM nANaM bhAvaNAnANamaiyaM saMpannaM / jeNa jiNasAsaNasaddhAkAriNI - mahAvirAgajaNaNI-saMsAranivveyaNI-cAyatavakiriyANuTThANesu saddhAvIriyollAsaM jaNemANI apuvvaANaMdakAriNI desaNA tesiM vikkhaayaa| tehiM viraiyA uvaesapamuhA gaMthA vi paramasaMvegajaNagA aNegavihasaMkAummUlaNe gayavarakappA sammaggapayAsaNe sUrasannihA jiNAgamabahumANabhariyahiyayanijjharaNabhUyA jIvANaM kalikAle jiNAgamuvva saMtAvaharaNA aMtaramalapakkhAlayA mohatiNhAnAsagA pasiddhimuvagayA / tehiM lihiyamaNegagaMthANa vivaraNamavi aNegahA saMsayuccheyagaM karitavvapayAsagaM bhUmiyAbheeNa maggapayAsagaM ca vaTTati / te ya pUjjA pavayaNakaraNe aIvadakkhA, jeNa soyArANa sahAmajjhe pae pae veraggabhAvaNA pAubbhUA mokkharuI ya takkAraNaruvA / dANAidhammaruiruvo saMvego vi suTTha viyasia / aviya, saMsAre takkAraNaruvesu paNiMdiyANa visayesu, takkAraNesu iTThAniTThavatthusu kasAyanokasAyajaNiyabhAvesu taduppAyayavatthutthomesu jo cittassa nivveyabhAvo pasarIa tappabhAvA hiM gayA vi soyArA na gihakajjesu raI lahIa, AvaNaM gaesu vi na tANa viseseNa tattha pAvamaI pabhUA, ao ceva jiNAyayaNa uvassayAidhammaTThANesu ANaMdo sutthayA vissaMbho Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhuvanabhAnavIyamahAkAvye ya paaubbhuuo| vivego suTTha phurio jeNa nindA-issAidosA saMsArijIvovari vi na kayAI kayA, kiM puNa dhammakammaniraesu sammaggaTThiesu cauvvihasaMghesu ! niyauvayAribaMdhu vva aIvaneho hiyayagao dhammovari pAvANa tivvayaro pacchAyAvo ya AsI jeNa sahAmajhe vi aMsudhArA soyArANaM nijjhariyA bahuvelaM / paIvAo paIvo payAsai evaM je je uvaisaMti taM taM khaovasamabhAveNa laLUNa tANa guNANa mAhappaM jANia aNuhaviya paruvei ao aIva vissaMbhayArI hotthaa| ___jiNabhattI vi tesiM parA Asi ao devadarisaNakAle mahApurisaviraiyathotte stavanAparanAme supariciMtanapuvvagaM tayatthaubbohaNapuvvagaM mahuragaMbhIrassareNa annakajje aNussuyA niccitA ya houNa bhAvanibbhareNa gAiMsuM / jA ya sarapaddhatI saMpaIkAle loyadiTThie siMgAraparA sA tesiM pAse kayAvi na suyA jao te sayameva tAsu veraggaparA hotthaa| nANAdesesu aNegatitthajattAe aNegANi thottANi bhAvanibbhareNa paDhiMsu / jA jA jattA kayA tAe sumiraNamapi puNo puNo akAsi / ___ saMjamavisaye vi te aNegakajjabhArasaMjuA vi bhAsAe sAvajjaM na hojja tti uvaogaparatayA sayA vAgariMsu / bhikkhAe aNegasAhusaMkulattaNeNa vihArAippasaMge pajjataM nidosabhikkhAe alabbhamANAe annesiM bAlavuDDAiNaM saMkappabhikkhaM sadosabhikkhaM vA asakkaparihAreNa aNujANaMtA vi sayaM appa-rukkha-niddosabhikkhAe nivvAhaM kariMsu / iriyAisamiINaM pAlaNA vi tesiM saMjamavisaye jAgarIyabhAvaM payAsia / tANa patteyaM pavittisu viyAraNAsu vayaNesu ya asaMjamadosaniyaTTaNassa ArAhaNAe ya ujjamasaMpannabhAvassa sAvekkhattaNaM lakkhijjaMtaM Asi / __ appamattaparatA ya tANa niddAvatthAsu vi pamajjaNAihiM sudiTThA / niddA vi appA aghorA ya na paharAidIhakAliA / sayayaM sAsaNarakkhAbhAvaNAikajjaparA te nisAsu vi nisAyarasommapayAse gaMthalehaNatapparA, satthesu pasaMsijjamANANaM rattisuM vi sajjhAyaM kuNamANANa puvvamahApurisANa cariyamaNukaremANA ime paccakkhamaNubhUyA amhehiN| te pujjA saDDadosayasIsapasIsANa ahivaiNo annesiM ca bahUNaM bhAvao gurutayA mannamANANaM sAhu-sAhuNIsAvaya-sAviyANaM bahumANaThANaM aasi| te ya mahappANo, savvesi pihu pihu viya rayaNattayaciMtaNayArI sAraNAvAraNAihiM niccaM bhAvaM vaDatA AyAresu ya pavaTTemANA appamAyaM pahANIkAreMtA niyadosaM gavesAvaMtA saMvegabhAvaM jaNayaMtA anukUlabhAvaruvasaMsArabhAvaM pai nivveyabhAvaM jaNemANA taha taha jIvANuruvaM kajjAkajjapannaveMtA suhumadIhadiTThiNo Asi / jaha nissaTThiyANaM ArAhaNaciMtagA taha pattegajIvANaM vi aaraahnnaaciNtgaa| tANa saMjamabhAvavuDDikkhayaM jANamANA tao hANikajjAo niyaTTAvei sammaiMsaNAivuDDiheusu pavaTThAveitti kimaccheramettha / ___ caubvihasaMghassa maggANusAripavattaNeNa ummagAo nivattaNeNa kalikAlapabhAvAo jAyamANakalikalaMkAo niyattiuNa paropparavacchallapemmabaMdhaNabaddhaM kAuNa jiNAgamajjhayaNAjjhAvayaNa-jiNANApAlaNAcArasaMpannayA-saMpAyaNeNa Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhuvanabhAnavIyamahAkAvye > daDhayaraM aNurAgaM jaNayaMtA nimmalayarasammadaMsaNasaMpAyaNeNa sammaM carittaM nANaM ca kAlANurUvaM sattiaNurUvaM pAveuNa ArAhagaM kuvvaMtA apuvvaM puNNaM uvajjiuNa sirisaMgharakkhAkAragA sNjaayaa| cittakammaniuNehiMto mahApurisANa jIvaNacarittANi paruviuNa tayaNaMtaraM maNahara-mahApurisacariyasaMgayacittakammAiM nnipphaaiyaanni| silApaTTe ya ukkAreviuNa uttamaraMgasuvaNNarehAiNA pasAhiyANi sundArANi darisaNIyANi cittakammANi ajjavi baMbhaNavADayatitthe ciTThati / bArasANaM aTThArasaNha vivihavaNNamaNoharANaM cittakammANaM doNNi saMpuDAI vivaraNasanAhAi nipphAiuNa muddaNakalAe pyaasiyaaiN| taheva nimmAviyAI tehiM dhaMdhukkaure kalikAlasavvaNNuAyariyasirihemacandasUrivarANa jIvaNakavaNanirUviyAiM suNdrcittaaii| tahA savvAI AvassagasutthaniruvagAI sundaracittAiM ca cittagarANa samakkhaM puNo puNo mahApurisacariyapabaMdhaparuvaNeNa iMgiyAgArAibhAvappadaMsaNeNa AvassagasuttANamatthanidarisaNeNa payaDIkayAI / annaM ca, vaTTamANe kAle kaliyugappahAvAo mumbAurIyarAjakIyavihANasahAmajjhe bAladikkhAe paDibaMdhakaraNatthaM jayA vihivirayaNe viyAraNA samuppatthiyA tayA tehiM aNegaso pabhUyAyAseNaM jahociyaM pabalavirohaM uTThAviuNa dhammiyajaNehiMto sammaM maggaM niruviuNa nippalIkayAI tesiM vihivirayaNajattANi / sayA te pujjA niyaMtiyapurisaM va saMghakajjaciMtagA samudAyakajjaciMtagA ya Asi / paDikkamaNaM ubhayakAlaM appamattayAnibbharaM atthaviyAraNApUvvaM vikkhevaparihAreNa muddAjuttaM karIa / sAhUNa ubhayasaMjjhaM vaMdaNaavasare vAyaNaM ditA, taMmi kAle sAraNAiNA ArAhaNovAyaperaNAe aNegavihaaNuvekkhAsaMpattarahasssapayAsaNaM niccameva kariMsu / sikkhAyayaNAvaranAmagesu sibiresu gimhakAle egavisadiNaM jAva bahujuvANagaNacarittAiM nimmalIkayANi pAubbhUyA ya tesu aNegajIvANa puTviM dhammaparaMmuhANaM saMjamAbhimuhA diTThI / keI savvavirai-desavirai-sammadaMsaNamaggANusAriyaM ca lhiia| ao ceva tesiM saMnijjheNa annehiM vi aNegehiM desaNAdakkhattaNaM pattaM / evaM te pujjA appariddhiNa sahAyagA jaayaa| pavayaNakusalA tavasaMjamakajjesu niccujjuA aMtakAle vi vimukkAnnakajjaciMtApavaMcA samAhijuA namukkAramaMtapaDhaNasaraNalaggA caramaucchAsaM jAva uvauttA kAlaM karia devaloyaM pattA / te pujjA biiyaisANadevaloe sAgarovamadugAuA sAmANiyadevasamANA pAubbhuatti sumiNe payAsiyamamha tehiM ceva / saMyamatthINa ArAhaNAparANa sahAyasahAvAo ahuNAvi tANa saMsaraNaparANa ArAhaNe sahAyagA bhavaMti / tesiM nAmeNaM ceva Avattio vilayaM jaMti, kimua daMsaNeNaM tti| __ ao saMghe samudAye amhANaM ca rayaNattayarakkhagA vaDDAvagA bhavantu te pujjatti patthemo / / bhadaM hou / / Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12. bhuvanabhAnavIyamahAkAvye tumha pasAyA laddhaM vatthaM tumhANa appayaMtassa / majjhaM khu bAlacariyaM khamaMtu pujjA khamAsamaNA // hRdayanA dhabakAre dhabakAre arihantanuM raTaNa karanArA vairAgyadezanAdakSa, vAtsalyanA mahAsAgara, gItArthatA-gAmabhIrya-saraLatA-nispRhatA-kSamA Adi aneka guNonA svAmi, parama zrutasamuddhAraka, sUri premanA kRpApAtra, prastuta prabandhanA preraka-saMzodhaka-mArgadarzaka, bhImabhavodadhitAraka, anaMtopakArI gurudeva AcAryadeva zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarajInA padapadmamAM sAdara samarpaNa.... gurumaiyA ! jANuM chuM ke A samarpaNa e mAruM mithyAbhimAna ja che. bicAruM cAtakanuM baccuM.. jIvanadAtA evA jaladharano pratyupakAra zuM karI zake ? basa... kRtajJatAnI urmiothI chalakatA azruone tAre caraNe dharI dhanyatA anubhavuM chuM... .....zizu kalyANabodhi Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhuvanabhAnavIyamahAkAvye ke mahAdAthAlaMdAra nyAryAvizArada varSArtAi pUjyazrInAM caritra sAthe A lakhavAnI zuM jarUra hatI? Avo prazna thavo sahaja che, AnI javAba pUrve vArtika eTale zuM ? samajI laIe. mULa prabandhamAM ukta, anukta ane durukta arthonuM ciMtanA kare tene vArtika kahevAya che. (3wAnukurukyArthIntAkTAri tu vartama- madhAna256), Ane TIkA na kahevAya. jyAM mULa prabandhanI nirantara vyAkhyA karI hoya tene TIkA kahevAya. (TIvA nirantarAvyomi. 266) anuvAda ane TippaNonI hAjarImAM TIkAnI jarUra na hatI. have ApaNe mULa vAta para AvIe. vAjJikanI vyAkhyA parathI ja tenI jarUra samajAya che. chatAM nIcenA muddAothI te vadhu spaSTa thaze. (1) ghaNI vigato saMbaddha ane Avazyaka hovA chatAM teno mahAkAvyomAM samAveza ucita nathI. dA.ta. pUjyazrIe prAraMbhela zibiranI vigata sAthe te sarva zibironA sthaLo ane samayanI vigata pUjyazrIe lakhela zatAdhika graMthonI vigata vagere vagere.... A badhI vigatothI phlataH pUjyazrInI ja asmitA vadhe che, te samajAya evI vAta che. (2) pUjyazrInI pravRttionuM aucitya zAstra ane yuktionAM baLe ahIM siddha karAyuM che. dA.ta. gurumAM paramAtmabuddhi, guru parano rAga, vividha rAgamAM ajitazAntistavana, pUjAdinA rAga, sarvanayasamadarzitA, apakArI para paNa karuNA, usUtrapratikAra, saMyamanI sUkSmAtisUkSma kALajI, ziSyasAraNA, vagere vagere..... je vAMcIne vijJapuruSone pUjyazrI para bahumAna bhAva uchaLyA vagara nahIM rahe. (3) zarIrane "gadheDu" kahIne akalpanIya apramatta sAdhanA karanArA, suMvALApaNAnA taddana virodhi evA pUjyazrIne sAme bhogavaMcitano AkSepa karatA cArvAkavAdanuM nirAkaraNa, - antima dina ane antima kSaNa sudhI anupama cAritra sAdhanA karanArA pUjyazrInI pravRttine anarthaka-anupAdeya kahetA, 12 varSa pachI dIkSA choDIne ya mukti maLe ema mAnanArA zaiva darzananuM nirAkaraNa, samagra mahAkAvyane anarthaka kahetA vedAntavAda ane zUnyavAdanuM nirAkaraNa vigeremAM paNa prasaMgopAta A vArtike caMcupAta karyo che. pUjyazrInA parAkramonuM yuktatva to enAthI siddha thAya ja che. uparAMta nyAyavizArada pUjyazrIne eka anokhI aMjali paNa apirta thAya che. tavRttinuM anusaraNa te tabahumAnasvarUpa che ema yogazataka-paMcavastukAdi zAstro dvArA jaNAvAyuM che. pUjyazrI jeTaluM UMDANA badhA na kheDI zake. paNa AnA dvArA teno rasAsvAda jarUra mANI zake. ane tethI zaktisaMpanna jIvonI ruci vadhe ane anya nyAyavizArado janme te ya azakya nathI. (4) to kyAMka prasaMgasaMgatithI sUriprema, paM. padmavijayajInI vAto, pUjyazrIe karAvela paM. padmavijayajInI nirdhAmaNA, piMDavADA vIravikramaprAsAda pratiSThA vagerenuM paNa varNana karela che. hA, upasthitanI upekSA ucita nathI. upasthitopekSAnardutvam | ga . kaSTathI kahI zakAya evA. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhuvanabhAnavIyamahAkAvye (5) mahAkAvyamAM prayukta prayogonI sAdhutA siddha karavAmAM paNa teno upayoga che. dA.ta. sApekSA samAsa, ke jenA viSe ghaNIvAra vyAkaraNavettAone ya bhrama hoya che. tenI sAdhutA ahIM vyutpattivAda, uttarAdhyayanabRhadavRtti ane pAtaMjala mahAbhASyathI siddha karI che. tevA ziSTaprayoga darzana mATe raghuvaMza, uttarAdhyayananA udAharaNa ApyA che. to kyAMka kyAMka kAvyAnuzAsana, kAvyAlaMkArasUtra, vAbhaTTAlaMkAra vigere vaDe kAvyadoSonA uddharaNo karyA che. ane kyAMka kyAMka mahAkAvyanI syAdvAdavANIne pakAratA ekAntavAdano anekAntajayapatAkAdicaLyo. dvArA parAjaya karyo che... vagere..... are bhAI ! pUjyazrInA guNa gAvAne badale A badhuM zuM laIne beThAM ? AvuM nahIM kahetAM, kAraNa ke jyAM sudhI prayogonI sAdhutA nizcita nathI, tyAM sudhI mahAkAvya paNa te prayojana siddha karavA samartha nathI. kAraNa ke avyutpannaprayoga karanAra aziSTa ane anApta pUravAra thAya che ane avizvasanIya bane che. kahyuM che ne ke- "puruSavazvAse saMta vanavizvAsa:/' pariNAme A prabandha anAdaraNIya ane hAsyAspada banI jAya. hA, mugdhajano saMskRtakAvya joIne aho aho jarUra kare, paNa tenI kiMmata nathI. ane phlataH pUjyazrInuM ja apamUlyAMkana thAya. mATe ahIM paNa paraMparAe pUjyazrInuM gaurava vadhAravAmAM ja vArtika upayogI che. ahIM viSayAMtaranI zaMkAne koI sthAna nathI. mATe ja pU. mahopAdhyAyajIe paNa tattvArthavivaraNa vigere granthomAM "sacanazuddha vigerenI siddhi mATe vistRta vAda kheDyo che. vaLI jyAM sudhI ekAda pada mATe paNa asAdhutA ke anaucityanA vikalpane avakAza che tyAM sudhI tenI suMdaratA-upAdeyatAdi sAMzayika che. mATe tevA vikalponuM samAdhAnanirAkaraNAdi anivArya che. tethI ja mahopAdhyAyajIe kahyuM che ke- "vAtAM vanati sannanasthitirnAkSatA niyataM vattoSui' (dA. . rU2-17) ukta muddAothI A vAtirkanI agatyatA ane AvazyakatA sujJeya che. have eka chello prazna saMbhavita che, "mahAkAvyanI jema vArnAikano paNa anuvAda kema na karyo?' tenuM kAraNa A vArtika prAyaH nyAyazailImAM che, nyAyavettAone mATe to sugama ja che, ane jeo nyAya nathI bhaNyA temanA mATe gurugamathI A samajavuM vadhu ucita raheze. prAcIna nyAya zailImAM racAyela bahuvarNa padonuM saMkSipta-vivaraNa asaMbaddha banI jAya jema ke tattvAyo I' padanuM bhASAMtara ane vistRta (ke sAmAnya paNa) vivaraNathI granthagaurava thaI jAya, mukhyatA mahAkAvyanI che. mATe te gaurava ucita nathI. prAraMbhika nyAya-adhyetAo jo svayaM tenuM paThana karavA prayatna karaze to jeTalA jeTalA aMze avagama thaze, teTalA teTalA aMze temane nyAyaprajJAvikAsano lAbha nizcita che. A lAbha bhASAMtara vAMcI javAthI nahIM maLe. (mahAkAvyanuM bhASAMtara to AbAlavRddha sarvanA anugraha mATe che. bAkI kavyAbhyAsuoe to prayatna karIne mULanuM ja paThana karavuM zreyaskara che.) hA, A vArtikanA paThanathI sanmatitarka, haribhadrasUri ma.nA grantho vigerenA vAMcanamAM jarUra pIThabaLa maLaze. vidvAnavAcako A vAta sArI rIte samajI zakaze. A prabandhanA vAMcana dvArA sahune gurubahumAnanI vRddhi thAya e abhilASA. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhuvanabhAnavIyamahAkAvye nyAyavizArada-vizadatA * kAryArthinA pratibandhakApagame tu yatitavyam, kAraNadoSodbhAvanavaiyarthyAditi nyAyamudrA // pR.19 // hitopAye prayatnataH pravRttau hi mumukSutvasiddhiriti / / pR.23 // cAritrArthI guruM na muJcet, anyathA tattvA'yogAt, kAraNatyAgasya paramArthataH kAryatyAgarUpatvAt // pR.27|| tadviSayabahumAnabhAva eva tatprasAdaH // pR.27 / / gurubahumAnavirahiNa utkRSTopakArakRttvena paramabahumAnaviSaye'pi madhyasthasya viruddhasya vA kutazcaraNapariNAmAdiyogaH? nirhetukatvaprasaGgAt // pR.27 / / mumukSUNAmanyatra mokSamAzaMsAvirahaH, tattvAdeva / / pR.29 / / * bhAvarajoharaNameva (karmarajo'panayanAt) tattvato rajoharaNam, itarattu sammArjanI, tulyakAryatvAt, tathAlokavyapadezadarzanAt, ayaM jano'hamevetivat / / pR.44 // svAbhiprAyeNa zubhayogasyA'pyAjJAnirapekSatvenA'phalatvamityAzayaH / / pR.47 / / ___ tattvadRSTestu tAttvikasukha evA''grahaH, anunmattavat // pR.48 // maraNAdiduHkhabhItasya na kiJcidapi duSkaram, tathAtvAdeva, tailapAtradharavat // pR.50 // gurau chadmasthatvadarzanaM tu chadmadarzanapUrvakatvAt ziSyA'naya, anantasaMsArahetubhAvAt, tattatpUrvakatA tu vizeSaNagrahaNamantareNa viziSTabuddhyanudayAt / / pR.52 // bhAvAnuSThAnamantareNa muktayanupapatteH, tato niyatopapattezca, na hyupAya upeyavyabhicArI, tattvAnupapatterityAlocanIyaM paTupratibhayA // pR.102 // pariNAmavizuddhezca prAyaH pravRttyanupAtitvAt // pR.114 // avijJAte'rthe tadvati tatprayuktabhAvAbhivyaktivirahAt / / pR.117 // * bAlajIvAnAM nirapekSadharmA'sambhavAt, tanniSedhe sarvathA taducchedApatteH, na hi prabhUtA'bhyAsamantareNa nirapekSadharmasiddhiH prAyeNa, zuddhAbhyAsasyA'pi prabhUtajanmasAdhanAlabhyavAt / / pR.129|| Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhuvanabhAnavIyamahAkAvye nyAyavizArada viSayAnukramaH viSayaH pRSTha 74 Fror-39M 81 83 86 vArttikArambhaprayojanam bhagavatsAmarthyam stutirahasyam guruguNavarNanA'sambhavatA cAritranirvacanam prastutamahAkAvyanairarthyam-pUrvapakSaH tatsAphalyaM, zrAmaNye sarvathA gurvAdhipatyavyavasthApanaM ca - uttarapakSaH gurukalpatarUpamA tattvArthamImAMsA svajanapracchannapravrajyaucityam pAtratA''vazyakatA bhavanirvedaprakarSaH dIkSAdyutsavasAmpratatA dravyetararajoharaNanizcayaH saMyamasthAnasparzaH dIkSitanAmasthApanam, AjJAyogaH samarpaNam gurau bhagavabuddhiH guroH bhayam gurvAjJA'vicAryatA gurusevA premarSiniHspRhatA guruvinayaH = jJAnam tarkazAstrAbhyAsaH zAstrA'viruddhatarkaH hRdayastaimityam praNidhAnaH viSayaH dezanAphalaM vairAgyam guruprasAdA''pAdanam sUryacandradvayopamA samatA tapaHprabhAvaH kSamApanA utsargAdimarmajJatA paramapratiSThA paNDitamaraNasatattvam zrIpadmamaharSiparamA''rAdhanA dharmazibiraH vaiyAvRtyollAsaH karmazAstranavasarjanam dvidhA jagat - mohavazaM guruvazam madhurarAgaH kokilakaNThaH amRtAnuSThAnam vighnavighAtaH nizIthA''rAdhanA zatAdhikazAstrasarjanam samyaktvasarvasvam ziSyahitam, tRtIyabhavasiddhiH sUkSmasaMyamaH, sarvanayasamadarzitA kaSAyavirahaH aSTavidhaprabhAvakatAyogaH sadAlambanadAnam jIvanamantraH-dehadukkhaM mahAphalam-cArvAkanirAsaH zAstroktasUrisaMvAdaH kRpA kRtApakAre'pi 100 104 106 51 52 108 112 54 57 125 127 128 130 64 143 145 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhuvanabhAnavIyamahAkAvye viSayaH viSayaH 148 152 154 bhuvanabhAnu-bhaktAmaram 175 sApekSasamAsaH kAvyamudrA 189 zrIpUjyamokSapurasArthapatitAsurakSA 194 yAjJikamatahomaH 203 puruSottamaupamyam 205 pratikSaNamakSaNikArAdhanA 207 advaitamImAMsA-prastutanairarthyanirAsaH 208 utsUtrapratikAraH 209 unmArgatamaunmUlane nyAyabhuvanabhAnubhAnavaH | 213 jIvadayAvirodhivirodhaH zrIgurukartRtA-sAGkhyasaGkhyAsamIkSA svapnadravyaprastAve - zUnyavAdavivAdaH bhAnubandhaH vArddhakye navayauvanam avirAmasAdhanA-zaivadarzanAzivam divyaloke'lpavirAmaH tribhuvanabhadrabhAvanA guruvirahavilApaH nayananIranivedanam 158 159 160 168 172 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhuvanabhAnavIyamahAkAvye_ jJAnAmRta nanam... | n sAnuvAda. O siddhAntamahodhi mahAkAvyam bhuvanabhAnavIyam mahAkAvyam sAnuvAda. pa.pU.vairAgyadezanAdakSa A.hemacandrasUrIzvaraziSya paM. kalyANabodhivijayajI gaNivarya - pariveSaka - samatAsAgara mahAkAvyam - sAnuvAda. che paramapratiSThA kAvyam sAnuvAda. che jIrAvalIyam kAvyam - sAnuvAda. (zrI jIrAvalA mahAtIrtha 'atha'thI Aja taka.) jIrAvalA juhArIe gIta guMjana. premamaMdiram - kalyANamaMdirapAThapUrti stotra sAnuvAda. chaMdolaMkArrAnarUpaNam vi banavAno zorTakaTa - pokeTa DAyarI. - elicious elux ish cha tattvoniSad zrIsiddhaservAdavAkarasUrikRta SaSThI dvAtriMzikA para saMskRta-hiMdI TIkA. zrIsiddhasedivAkarasUrikRta aSTamI dviizakAnI vRtti . vAdoniSa . zikSoniSa zrIsaddhasedivAkarasUrikRta aSTAdazI dvAtriMzikAnI vRtti sAnuvAda. che stavoniSad - zrIsiddhase'davAkarasUri tathA kalikAlasarvajJazrIhemacandrAcAryakRta stutionA rahasya - sAnuvAda. che sattvoniSad yogasAra caturthaprakAzavRtti sAnuvAda (mAtra saMyamI bhagavaMto mATe) che dharmounaSad - veda thI mAMDIne bAIbala sudhInA karoDo dharmazAstronA rahasya. (jAhera pravacana Adi mATe ati upayogI) zamoniSad - bIjuM nAma saptaka prakaraNa - sAnuvAda lokorpanaSad sAnuvAda. zrI haribhadrasUriSkRta lokataInarNaya graMtha para vRtti sAnuvAda zrI bhuvatabhAnusUri - janmazatAbdI sarjanayAtrA... 17 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhuvanabhAnavIyamahAkAvye bhuvanabhAnavIyam.... eka vihaMgAvalokana - AcArya zrI hemacandrasUrIzvarajI paramarSi zrI bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjAnuM prakRSTa jIvana sadIo sudhI aneka sAdhakonA jIvanamAM ajavALA pAtharatuM rahe te mATe A mahAkAvyanuM sarjana thayuM che. gujarAtI graMthanI bhASA mAtra 100-200 varSamAM ja durbodha banI jAya che. jyAre vyAkaraNabaddha saMskRta bhASA hajAro varSo sudhI upayogI banI zake che. vaLI, saMskRta bhASAnI majA kaMIka ora ja che. e to tenA jANakAro ja mANI zake. A mahAkAvyanA sargone "bhAnu (kiraNa) evuM nAma apAyuM che. aneka bhAnuomAM vividha chaMdomAM 108108 zloko dvArA e bhuvanabhAnunA aneka kiraNonuM hRdayaMgama nirupaNa karAyuM che. arthacamatkRti, chaMdamAdhurya, lATAnuprAsa, varSAvRtti, padAvRtti, arthAlaMkAra, subhASito vagerethI A mahAkAvya romAMcaka banyuM che. gurutattvanI zuM garimA che? e prathamabhAnumAM rasALa rIte varNavI che. caritranA lokezanamAM tIrthonuM je varNana che e bhaviSyamAM aneka praznonA ukelono AdhAra banI zake che. je kAma zilAlekhothI nathI thaI zakyuM, te kAma AvA kAvyonA varNanothI ItihAsakAro karI zakyA che ane kare che. hIrasaubhAgyam jevA kAvyomAM ya AvA varNano che. pUjyazrInI keTalIka aprasiddha bAlyakALanI vigato vAMcIne temanA bhaktone AnaMda thaze. pUjyazrInA saMyamamanorathonuM varNana mumukSuo ane saMyamIone bhAvollAsa karAvanAruM che. dIkSA ane tenI saphaLatAnI gaMbhIra vicAraNA pUjya haribhadrasUrijI AdinA dRSTikoNathI vaNI levAI che. ane pUjyazrImAM teno sAkSAtkAra karAyo che. sarvasAdhanAnA pAyAbhUta ziSyatvanA vikAsa mATe pUjyazrInA samarpaNa, vinaya, sevA, gurukRpAprAptinA Alekhano saphaLa dIvAdAMDInI garaja sAre che. ane pUjyazrInA jIvananI utkRSTatAnA avaSya hetu tarapha aMgulinirdeza karI jAya che. adbhuta jJAna, prakRSTa puruSArtha, samudAya sarjana, zibira zubhAraMbha, bAladIkSArakSA, vardhamAna tapa siddhi vagerenA sIlasIlAbaMdha rasaprada prasaMgoe puNyapuruSa para ApharIna karI daIne temanA guNonI spRhA jagADe che. pUjyazrInA anuja prathama ziSya paM. padmavijayajI nI adbhuta parAkramagAthAne atisaMkSepamAM chatAM ya mahattvanI vigato sAthe vaNI levAI che. paMcAcAra pAlanamAM pratyeka kiraNo sAdhakone sAdhanAnI dRDhatA arpaNa kare che. pUjyazrImAM paripUrNa 36 guNonuM varNana vAMcI A kALamAM ya bhAva AcAryanI prApti thaI e saMvedanA apUrva AhvAda Ape che. paMcama bhAnu che bhuvanabhAnubhaktAmara arthAt bhaktAmara pAdapUrti kAvya. jemAM bhaktAmara stotranI dareka Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 bhuvanabhAnavIyamahAkAvye gAthAnI cothI kaDI laIne pUjyazrInA guNavaibhavanuM saMgIta gAtI navI traNa kaDIo sAthe tene joDI dIdhI che. pAdapUrtikAvyanuM aucitya nyAyavizAradavArtikamAM spaSTa karyuM che. bhaktAmaranA lagabhaga 25 jeTalA anya eka pAdapUrtikAvyo paNa che. pariziSTamAM temano paricaya Apyo che. bhuvanabhAnubhaktAmara rasajJa vAcakone avirata AnaMdadAyI banaze. citrAlaMkAra bhAnubaMdha ane virodhAlaMkArakulakanI majA to anubhavathI ja gamya banaze. usUtrapratikAra, pravacanaprabhAvanA, avirAma sAdhanA, ghaDapaNamAM ya navayuvAnanI stuti, sAdhanAno ullAsa ane adbhuta aMtimArAdhanA sAthe samAdhimaraNa sAthe A yugapuruSanI muktiyAtrA alpavirAma pAme che. pUrNavirAmasamIpatA hRdayamAM skurAyamAna thayA vinA rahetI nathI. azruonuM nivedana kharekhara azruo paDAvI de tevuM che. prazasti aMte AlekhAyela bhavabhAvanA graMthano zloka mananIya che. saMskRtinuM jJAna jemane nathI temanA mATe A mahAkAvyano anuvAda paNa Apyo che. pUjyazrInA guNonuM saMgIta relAvatA suMdara gujarAtI graMtho che. paNa janmathI mAMDIne svargavAsa sudhInuM kramazaH Alekhana karato evo A eka ja graMtha che. "bhuvanabhAnunA ajavALA' - A graMthamAM guNonA kramathI pUjayazrInA caritranuM Alekhana thayuM che. eno AdhAra rAkhIne ane "sAttvikatAno tejasitAro A pustakano paNa upayoga karIne kramabaddha jIvanacaritranI saMkalanA karIne A sarjana karavAmAM AvyuM che. viSayavivekanA avalokanathI Ano spaSTa khyAla Avaze. "bhuvanabhAnunA ajavALA' nA saMpAdako tathA vividha prasaMgonA sarva lekhakonA ame AbhArI chIe. saMzodhana e kadAca racanAthI ya vadhu mahattva dharAve che. A prabaMdhanuM saMzodhana karavA dvArA amane upakRta karanArA che - AcAryadeva zrImadvijaya jayaghoSasUrijI, AcAryadeva zrImadvijaya jayasuMdarasUrijI, AcAryadeva zrImadvijaya abhayazekharasUrijI, paMnyAsapravara zrIpadrasenavijayajI, paMnyAsapravara zrIbhuvanasuMdaravijayajI, munirAjazrI bhavyasuMdaravijayajI, paMDitavaryazrI candrakAntabhAI saMghavI. meM paNa A prabaMdhanuM saMzodhana karela che. zrI pArtha komyuTarsa - vimalabhAIno sahakAra paNa smaraNIya che. kaLikALanI aMdhArI rAte ugela bhuvanabhAnu sadAya mATe samagra sRSTinA aMdhArAne ulecIne ajavALA prasarAvato rahe.. e abhilASAthI thayela A sarjana sArthaka thAya e ja zubhecchA. zrI pAvApurI tIrthadhAma, - zrI prema-bhuvanabhAnu-padhavineya rAjasthAna. AcArya hemacandrasUri jJAnapaMcamI Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhuvanabhAnavIyamahAkAvye avanabhAnavIya viSayAMvavaka: pRSTham viSayaH pRSTham viSayaH pRSTham viSayaH 143 146 61 67 148 168 177 92 194 195 maGgalam gurugarimA caritraprArambhaH tIrthavarNanam gurujanmabhUmiH gurujanma bAlyakAlaH laukikasiddhyaH sadguruyogaH vratAbhilASaH niSkrAntinizcayaH gRhanirgamaH pravrajyAprArthanam sadgurusammatiH mahAbhiniSkramaNam samarpaNam gurukRpAprAptiH 100 vinayaH nyAyAdhyayanam mahAjJAnama pravrajyApradAnam padmarSiparAkramaH dharmazibiraH bAladIkSArakSA gurubhaktiH paramapratikramaNam varddhamAnatapaHsiddhiH sUripadaprAptiH jJAnAcAraH darzanAcAraH cAritrAcAraH tapaAcAraH vIryAcAraH SaTtriMzadguNasampat AcArAGgasaMvAdaH guNasAgaratA bhuvanabhAnubhaktAmaram utsUtrapratikAraH saccitranirmApaNam pravacanaprabhAvanA bhAnubandhaH virodhAlaGkArakulakam bhuvanabhAnu-saMsAradAvA0 prAnte'pi parAkramaH samAdhimaraNam bhavyasmazAnayAtrA agnisaMskAraH bhaktavilApaH divyaprabhAvaH prazastiH pariziSTam 103 35 104 37 200 203 207 209 212 213 217 218 106 111 120 125 129 41 bhuvanabhAnavIye bhAnunavakam | | padyasaGkhyA 108 108 108 108 44 108 chandaH chanda :sAmyam upajAti saMsAradAvA anuSTup darzanaM devadevasya vasantatilakA - bhaktAmara/bhAvAvanAmasura0 vasantatilakA | bhaktAmara/bhAvAvanAmasura0 vasantatilakA bhaktAmara/bhAvAvanAmasura0 anuSTup namostu vardhamAnAya vividhAni saMsAradAvAvat viyoginI sahasA vidadhIta na kriyAm vividhAni snAtasyApramukhavat | | 54 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 // 1-76 // // 1-82 // / / 1-107 // / / 2-11 // // 2-48 // // 2-49 // // 2-50 // // 2-53 // 112-4811 // 2-57 // // 2-58 // 113-4811 // 2-60 // // 2-61 // // 2-65 // // 2-66 // // 3-3 // // 3-6 // // 3-34 // // 3-59 // // 6-11 // // 6-27 // // 6-49 // // 6-78 // 112-211 bhuvanabhAnavIye subhASita saritA sadocitAcAradhanA hi dhanyAH / hyagaNyakAruNyadharA mahAntaH / sadbhAvanA bhAvavinAzinIti, kiM duSkaraM bhavyavibhAvanasya ? (bhAvaH kulInAnAM gurvAjJA hi balIyasI / * citte vAci kriyAyAM ca sAdhUnAM gurvadhInatA / kulInAnAM mAnyaM hi guruzAsanam / gurvAjJAkaraNaM sarvaguNebhyo'pyatiricyate / kRtaM tatsukRtenApi, gurvAjJA yatra laGghyate / vinItAnAmalaGghyA hi, maryAdA svAmidarzitA / jetA jagattrayasyApi, gurau bhavecchizoriva / zUrairapi vartitavyaM, gurau hi sabhayairiva / prabhavantyalpasaMsAre, jIve hi sadgurorgiraH / gurukRpAM vinA tu syAt, kalA'pi bhavakAraNam / yogasarvasvamevaitad, guNagauravameva ca / vibuddhirapi varteta, vibuddhivad gurau sadA / / gurvAjJA hi kulInAnAM, vicAramapi nArhati / gurUpadezaH sAkSyeva prAyeNa laghukarmaNAm / cAritrameva jinazAsanajIvanaM yat / avandhyameva sadbrahmacaryaparicintitam / sArve'pi nAsti karuNeha yato vidhAtuH / hyatyantadurlabhatamaH sujanasya yogaH / viparItA matiH kintu, bhaveddaive parAGmukhe / vijJA vismaranti vidhiM na hi / nirmamA na hi lipyante kasyA'pyaihikacintayA / bhuvanabhAnavIyamahAkAvye puNyaH puNyanurAgamaH / na hi mokSamaho ! vinA'sti hA ! -'cyavanaM kvApi bhave bhavaspRzAm / *. itaH kAnicit subhASitAni triSaSTi0 caritrata uddhRtAnIti dhyeyam / = saMsAraH ) Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhuvanabhAnavIyamahAkAvye mahAkAvyam' e cadvicit... - paMktivarya zrI candrakAntabhAI saMghavI ja candranI cAMdanI tvacAne zItalatAdAna kare che. IkSakhaMIzkarasa jihane madhuratA dAna kare che. mRgamada nAsikAne sugaMdhadAna kare che. | vividha sundaravarNo (kalara) netrane rupa dAna kare che. sundara kathAo karNane lInatAnuM dAna kare che. jyAre mahApurUSonA jIvana-guNa -sAdhanA ane siddhithI bharapUra kAvyo ke mahAkAvyo cittane-caitanyane prasannatAnuM adabhuta dAna kare che. pAtro bhajavatA pelAM je lakhAya te nATaka ane jIvana jIvyA (pAtra bhajavyA) pachI je lakhAya te caritra.. arthAt nATaka pahelA lakhAya pachI bhajavAya. caritra prathama bhajavAya ane pachI AlekhAya.. - eka adabhuta sAdhakanuM AvA prakAranuM caritra mahAkAvyarUpe AvyuM che.. te caritranA mUlanAyaka che prema-vAtsalyanA mahAsAgarasama premasUrijI dAdA... vividha chaMdothI channa, padyothI saMpanna tathA taraMgothI taralita mahAkAvya eTale siddhAMtamahodadhi: mahAkAvyam... jemAM zrI premasUridAdAnuM natha thI rUti sudhInuM jIvana jhaLahaLI rahela che. pUjyazrIe svajIvanamAM je apUrva saMyamasAdhanA, jJAnopAsanA, jinazAsana prabhAvanA, sarvavirati dharmano ghaMTanAda karyo ane jhaMjhAvAtI vyAdhinI sAme paNa girivata aDola rahIne mahAna nirjarAnA sAdhaka banI Asanna mokSagAmI thayA. te saghaLA ya bhAvonuM suMdara varNana padyanA mAdhyamathI kAvyakAre karela che. AmaLamAMthI jema Amrarasa jhare tema zlokonA padhomAMthI sumadhura kAvyarasa-guNarasa jharI rahela che. anekAneka chaMdothI bharapUra A mahAkAvya sAdhaka AtmAone preraNAsrota samAna banI raheze. - vartamAnakAle saMskRtanA abhyAsakone saMskRta bhASAnA puSTikaraNa mATe, bhASAne prauDha ane rasALA banAvavA AvA adabhuta kAvyo atisahAyaka bane tema che. saMskRtanI be bukanA abhyAsa pachI ItaradarzananA kAvyo vAMcavAnI je prathA che. te kAvyone badale jainadarzananA AcAra tathA saMyama saMpanna mahAtmAonA vairAgyarasasabhara kAvyo vAMcavAnuM zarU thAya to AtmikalAbha anekagaNo thaI zake. saMyamamAM sthiratA pAmI zakAya. kAvyamAM zrI premasUridAdAnI jIvanazailI tapodharmanI viziSTa ArAdhanA, sahavarti-ArAdhaka AtmAonI yoga ane kSemanI adabhuta kalA, zrIsaMghahitanI cintA, ItyAdi anekavidha jIvanopayogIAtmopayogI pAsAonuM adabhuta darzana tathA sva-jIvanamAM kevI rIte te bhAvonuM avataraNa karAvavuM tenI draSTi prApta thAya che. kAvyakArazrIe samatAsAgara mahAkAvya (zrI padmavi.ma.nuM caritra) (2) paramapratiSThA khaMDa kAvyam (jemAM zrI premasUridAdAe karAvela pivADA nagaranI adabhuta pratiSThAnuM rocaka varNana che.) (3) siddhAMtamahodadhi: mahAkAvyam (zrI premasUridAdAnuM manohara jIvanacaritra) nI adabhuta kRti racIne vidyAvyAsaMga AtmAone mATe pAtheyatulya 3/3 mahAkAvyo jinazAsananA nabhomaMDalamAM tArakavata taratA mUkela che. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhuvanabhAnavIyamahAkAvye nyAyavizArada pU.A.devazrI bhuvanabhAnusUri mahArAjAnA jIvana upara prakAza pAtharatu nyAyavizArada nAmanA svopajJavArtikathI suzobhita saMghahita nAmanI TippanathI samalaMkRta ane bhaktAmara stotranI pratyeka gAthAnI caturtha paMktiyuta bhuvanabhAnubhaktAmarathI maMti evuM A "bhuvanabhAnavIya mahAkAvyama" jJAnapremI AtmAonA karakamalamAM zobhAyamAna che. prastuta-cAreya kAvya sAnta-nihALavAno, vicAravAno tathA saMzodhana karavAno aNamola lAbhacAnsa pU.upakArI gurudevazrI hemacaMdrasUri mahArAjA tathA kalyANabaMdhu paM.zrI kalyANabodhi vi.ma. sAhebe mane ApIne khUba khUba upakAra karela che. mAMdagInA samayamAM A kAvya vAMcanoe atisamAdhi pradAna karIne durgAnathI bacAvela che, A svAnubhava che. prAnta jijJAsuvarga-A mahAkAvyone cittana-mananapUrvaka vAMcI, bhASAjJAna tathA chaMdonuM jJAna meLave, tathA svajIvanane guNagarimAthI satyama-ziva-sundaram banAve e ja maMgala abhilASA saha virAma pAmuM chuM. jinAjJA viruddha kAMI paNa lakhANa thayuM hoya to kSatiH santavyA... saM.2064, mAgasara suda-1, pAvApurI tIrthe upadhAna-mAlAropaNa zubhadina. li. prA.zrI candrakAnta esa. saMghavI (1) siddhahema jJAnapITha, pATaNa (2) vADIjina vidyApITha, pATaNa (3) zrInItisUrijI jaina saMskRta pAThazALA, pATaNa. utphullagallairAlApAH, citte turmuthvaH yuvam I jAnAti hi punaH samyak, viva vave. zrIm | Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhuvanabhAnavIyamahAkAvye * prakAzakIya * kaLikALanI aMdhArI rAte ugela eka bhuvanabhAnu.... kyAM kSetrane eNe nathI ajavALyuM e ja prazna che. A ajavALA seMkaDo-hajAro varSa sudhI amara thaI jAya e mATe vyAkaraNabaddha saMskRta bhASAmAM temanuM avataraNa karavuM anivArya hatuM. A svapna Aje sAkAra thaI rahyuM che e paNa mAtra gadya saMskRta nahIM paNa madhura mahAkAvyarUpe. pAMca varSa pUrve A racanA thaI, Aje mudraNanI taiyArIo cAlI rahI che e ja gALAmAM A aNamola mahAkAvyanI zrIsaMghane bheTa denArA pUjyazrInI AcAryapadavIno avasara Avyo. pUjya gacchAdhipatizrInI AjJAthI uMjhA mukAme - mAgasara suda 3 (2065)nA divase vairAgyadezanA dakSa AcAryadeva zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarajInA varadahasta mahotsava sAthe pUjyazrInI AcAryapadavI saMpanna thaI. (mahAkAvyanI racanA to pAMca varSa pUrve thaI hovAthI paMnyAsa tarIke ullekha karyo che.) A avasare amArA AnaMdanI koI avadhi nathI. nUtana AcAryadeva zrImadvijaya kalyANabodhisUrIzvarajI ma.sA.e kharekhara svargastha gurudevazrI pratyenA kRtajJatAnI umionI evI adabhuta abhivyakti karI che, je mAtra samudAyane ja nahIM, mAtra zrIsaMghane ja nahIM paraMtu samagra vizvane preraNApiyUSanuM pAna karAvatI raheze. prakAzananA puNya avasare ame atyaMta dhanyatA anubhavIe chIe - zrI divya darzana TrasTa vatI, kumArapALa vi. zAha Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhuvanabhAnavIyamahAkAvye 5 545248 55 ... jAne yathA'smadvidhavipralApaH kSepaH stavo veti vicaarnniiym| bhaktyA stavantrastu tathApi vidvan ! kSamAvakAzAnupapAdayiSye // 2-2 // ( zrI siddhasena divAkarasUrijI paramAtmAnI stuti karatAM pUrve kahe che ke, "huM barAbara samajuM chuM, ke amArA jevAno A lavAro niMdA che ke stavanA e paNa vicAraNIya che. chatAM paNa hai vidvAna ! huM mArA bhaktibhAvathI ApanI stutino bAliza yatna karavA svataMtra chuM. AthI mArA A aparAdhane kSamAne pAtra TheravI zakIza." abajo-abajopatine mATe koI kahe "are, enI pAse to hajAro rUpiyA che', to e enI niMdA ja kahevAya ne ? paNa mAre to enAthI ya moTI Apatti che. siddhasenasUrijI ane paramAtmA vacce je aMtara haze, enAthI ya vadhu aMtara mane mArA ane pUjyazrI vacce lAge che. A mahAkAvya vAstavamAM mAro lavAro ja che. pUjyazrInA nirupama guNone mApavAnuM mAruM duHsAhasa ja che. ane siddhasenasUrijInA kahyA mujaba A niMdA che ke guNAnuvAda e paNa vicAraNIya ja che. AvI muzkelImAM mukAyelA mArA, manane teozrI ja samAdhAna ApI de che... bhaktibhAvathI karela A aparAdha avazya kSamAne pAtra che. pUjyazrInA guNone pAmavAnI vAta to dUra rahI. temanA guNone jANavAnuM ya saubhAgya durlabha che. chatAM ya guNAnurAgathI karela A prayatnathI e dizAmAM yatkiMcita paNa pragati thAya, to beDo pAra thaI jAya. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha bhuvanabhAnavIyam mahAkAvyam // prathamo bhaanuH|| || prathama bhAnu || (upajAti) (zrI RSabhadeva pakSa) brAhmIpitA pAtu tuSAradhAtu bAhmInA pitA, hima jevI zubha dhAtunA dhAraka, stamAkRzAnurbhuvanaikabhAnuH / pApano nAza karavAmAM agni samAna, traNa bhuvanamAM sannyAyado nyAyavizArado'pi ananya sUrya samAna, rAjyAdi nItionA sa varddhamAnaH satataM tapobhiH / / 1 / / vizArada, sannItinA dAtAra, tapoguNathI satata vardhamAna evA zrI AdinAtha tamAruM rakSaNa karo. (mA. bhuvanamAnusUri pakSa) (zatAdhika graMtho vagerenA sarjaka hovAthI) sarasvatInA pitA, (prazAMta hovAthI) hima jevI prakRtinA dhAraka, nyAya-vizArada, sasyAyanA dAtA, vardhamAna taponidhi evA zrI bhuvanabhAnusUrijI tamAruM rakSaNa iro. ||1|| suvarNavarNA kamanIyakAntiH jANe abhinava evI evI jemanA dehanI suvarNa kAyasya yasyA'bhinavA vibhAti / jevA varNanI suMdara kAMti zobhI rahI che tevA zrI dadyAt sa zAnti-rmadamohavAntiM zAMtinAtha madamohanA vamanane ane duSkarmonA tApanA duSkarmadharmaprasaropazAntim / / 2 / / prasAranI upazAMtine Apo. IIT. -saGghahitam1. brAhmI = RSabhadevaputrI sarasvatI vA 2. tuSAraH = 126. dhAtuH = rudhirAdi: svabhAvo vaa| 'dhAtuH paJcasu loheSu, zarIrasya rasAdiSu / pRthivyAdicatuSke ca, svabhAve prakRtAvapi / / ' ityukteH / 3. pAya 4. 'uggao vimalo bhANu savvaNNu jiNabhakkharo0' ityAgamavacanAt / tathA cAha zrInandIsUtravRttimaGgale zrIharibhadrasUriH - jayati bhuvanaikabhAnuH sarvatrAvihatakevalAlokaH / nityoditaH sthirastApavarjito vardhamAnajinaH / / 5. yathA 'Navahema' - navAbhyAmiva hemamayAbhyAmiti jambUdvIpaprajJaptivRttiH / 6. garamI ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradam ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ bhuvanabhAnusUrIzaM, natvA nyAyavizAradam / tadvRtte vArtikaM tvetat, kurve nyAyavizAradam / / nanu nArabdhavyamidaM vArttikam, AnarthakyAt, piSTapeSaNavat / na ca viSamapadArthoktestatsArthakyamiti vAcyam TippanakairanyathAsiddhatvAt, na ca kRtsnArthakathanena tat syAditi vAcyam, gurjarAnuvAdenA'nyathAsiddhatvAditi cet ? na, uktAnuktaduruktArthacintAkRttvena tatsArthakyAt, tadanyathAsiddhyasiddheH / tathA ca tallakSaNaM 'uktAnuktaduruktArthacintAkAri tu vArtikam / / 256 / / ityabhidhAnacintAmaNAviti / vArttikaprayojanama Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhuvanabhAnavIyamahAkAvye maGgalam rAjImatIkekinavAmbuvAho zrIpAMcajanya zaMkhanuM pratipUraNa karanArA, rAjImati navAmbuvAhadhutineminAthaH / rUpI mora mATe nUtana megha samAna, nUtana megha zrIpAJcajanyapratipUraNo'stu jevI kAMtinA dhAraka zrI neminAtha tamArA abhismpuurnno vo hyabhivAJchitAnAm / / 3 // vAMchitaunA sabhya pUranArA thAmao. ||3|| bhogIndrabhogAhitabhavyabhogo dharaNendranI phaNAthI jeo bhavya zobhAthI zobhI hya'STAGgayogAGgabhRdekayogaH / rahyA che. yoganA ATha aMganA zarIrane dhAraNa karato sa meghamAlismayameghavAyuH so me yoga (Mixure) anyo hoya tevA, bhedhazrIpArthasArvo hyavatAt zubhaMyu: / / 4 / / mAlinA mAnane vIkheravAmAM vAyu samAna, zubha-saMyukta evA sarvajJa zrI pArzvanAtha tamAruM rakSaNa karo. IIII nIhArahArAbhayazA jagatyAM tamai Snow White yazanA dhAras, maheva __pravAlajAlaprabhadRk ca kAme / sAme pravAla-ratnanA samUha jevI lAla AMkha karanArA, pItotpalaughacchavirastu vIraH pIta kamaLonA samUha jevI kAMtinA dhAraka, kRtakRtya zubhrAbhrarugdhyAnakRte kRtArthaH / / 5 / / evA prabhu zrIvIra tamArA uvaLa vAdaLanI kAMti jevA (zukla) dhyAna mATe thAo. pi -saGghahitam1. siti2. iel, 3. zobhA 4. zubhasaMyuta wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww nyAyavizAradama wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww (3) prtipuurnneti| prati- Abhimukhyena pUraNamityarthaH / tathoktaM zrIkalpasUtravRttI- nirmUlyAlAnamUlaM, vrajati gajagaNaH, khaNDayana vezmamAlAM dhAvantyuttoTya bandhAna, sapadi harihayA, mandurAyAH prnnssttaaH| zabdA-dvaitena sarvaM badhiritamabhava-ttatpuraM vyagramugraM, zrInemirvaktrapadmaprakaTitapavanaiH, pUrite pAJcajanye / / tathoktaM bhavabhAvanAprakaraNeaha phukiUNa AUriyammi saMkhaMmi jiNavariMdeNaM / so ko vi hu nigghoso samuTThio jeNa mahIvalayaM / / sagirikulaM sasamudaM sagAmanayaraM sbhvnnvnnsNddN| taha kaMpiaM asesaM paDaMti jaha pavvayaggAhe / / taha saMkhubhio lavaNoahI'vi duurullsNtkllolo| bolei va jaha bhuvaNaM gasai vva nahaMgaNamasesaM / / vivarIaM sariAo vahati pavisaMti nahaM va paayaale| pAyAlaM vA gayaNe vaTTai va jugassa privtto|| bhavaNujjANasameA gourpaayaartornnoveaa| sayahA purI na phuTTai sA devaviNimmiA jenn|| tahavi mahAbhavaNaMtaraviaMbhiNA teNa sNkhsddenn| mahamattakAmiNI iva saMcaliA savvaThANesu / / uddAma varaturayA bhamaMti tuTuMtasaMkalA krinno| bhIo jAyavavaggo mucchAvialo jaNo jaao|| phuTTa va dharAvIDhaM AuhasAlAe rakkhagA purisaa| anne a jaNA jIaM kiccheNa dharaMti sNkhubhiaa|| 5- 3098-3105 / / (5) kRtArtheti nanu vyAhatametat- amukaprayojane kRtArtho'stviti, parasparaviruddhArthatvAt, yadi kRtArthaH, kiM prayojanaM bhagavatsAmarthyam Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo bhAnuH zrIgautamasvAmi-sudharmadevajambUprabhu-zrIprabhavapramukhyAH / surIzapUjApadasUricandrA, bhavantu te zrIguravaH prasannAH / / 6 / / zrIdAnasUrIzavineyaratno, jainendrapaTTAbhramahAbhraratnaH / gItArthasArthAdhipatiH punAtu, zrIpremasUriH satataM kRpAluH / / 7 / / kRpaikasAraM varasAmyasAraM, guNaikasAraM paramantrasAram / zvAse'stu yannAma vivAJchitaM me, bhAnuH sa dadyAdabhivAJchitaM me / / 8 / / maGgalam zrI gautamasvAmi, sudharmAsvAmi, jaMbUvAmi, prabhavasvAmi ItyAdi (05 paTTadharo) devonI ya pUjAnA sthAna evA sUridevo... zrIgurudevo prasanna thAoo. // 7 // zrI dAnasUrIzvarajInA ziSyaratna jinazAsananI pATarUpI gaganamAM mahAsUrya samAna, gItArthonA samUhanA mahAadhipati, paramakRpALu zrI premasUrijI tamane satata pAvana ro. // 7 // 3 pAnA, uttama samatAnA, gulazonA, uttama maMtranA sArabhUta evuM jemanuM nAma mArA zvAse zvAse raho evI mArI atyaMta vAMchanA che tevA zrI bhuvanabhAnusUrijI mArA abhivAMchitane ApanArA thAo. tA - saGghahitam - 1. surI (devI) + IzaH * sAraH = zreSThaH, vittaM vA 'sAraM zreSThe bale vitte keze jalacare sthire' ityukteH / nyAyavizAradam kuryAt? yadi ca karoti, kathaM kRtArthaH ? tRptabhoktRvaditi cenna, sAkSAtkaraNAbhAve'pi maNyAdikRtAnugrahadarzanAttadvA kartRvyapadezo na na yuktaH / tathoktaM yogazatake 'gurudevayAhi jAyai aNuggaho ahigayassa to siddhI / eso ya tannimitto tahAyabhAvAo viNNeo / / jaha ceva maMtarayaNAiehiM vihisevagassa bhavvassa / uvagArAbhAvammi vi tesiM hoi tti taha eso / / 62 / 63 / / pratyuta kRtArthatvenaiva guNaprakRSTo'yaM prayojanasiddhAvalaM bhavati, yathoktaM SoDazakaprakaraNe - 'kRtakRtyatvAdeva tatpUjA phalavatI guNotkarSA' diti / / 9-15 / / uktaM ca meghadUte 'keSAM na syAdabhimataphalA prArthanA hyuttameSu / ' iti, na hyarhannivAnya uttamo'stIti / evaM cAkartA'pyayaM tadvidhyA''rAdhanAt phalaprado bhavatyeva, tathAdarzanAt, maNyAdivaditi / nanu viprakRSTatvArUpitvAbhyAmazakyaivA'syA''rAdhaneti cenna, ArAdhanA tu tadAjJApAlanAt / tathoktaM dharmabindau'tadAjJArAdhanAcca tadbhaktireva' / / 6-44 / / iti / tathA yogasAre 'kRtakRtyo'yamArAdhyaH syAdA''jJApAlanAt punaH / / 1 - 21 / / ityanyatra vistaraH / etenAnte vizeSaNaM nyasyatA'pi phalataH svaprayojanasiddhisaMzayamapanayatA samAptapunarAttattvadoSaH parihRtaH, anuprAsaguNaprAbalyAcca, tatprayuktAnandasyApi kAvyahetutvAt, tathA cAnuzAsanam 'kAvyamAnandAya yazasa' ityAdi kAvyAnuzAsane / / 1-3 / / bhagavatsAmarthyam Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 sAmyaikasindhurgurubhAnubandhuH premeziturdakSiNahastakalpaH / paMnyAsapadmo gaNirAD dadAtu kSamAtizAyI kSamayA kSamAM vaH / / 9 / / vairAgyavArdhirvaravatsalarSiH parArthakAryapravaro vinA'rtham / maGgalam (vasantatilakA) vAgmIkRtA'paTumatiH zrutadevatA stAd, vidyAvinAyakakukarmavinAyikA vAk / zrI hemacandra iti mantramato'thavA ki vairAgyanA mahAsAgara, uttama vatsala yogI, svArtha vinA parArthakAryamAM kuzaLa, zrI sImandarajinanA caraNakamaLamAM bhramara samA, gurudeva zrI hemacaMdra sImandharAMDrikamalAlikalpaH sUriH zriye syAd guruhemacandraH ||10|| sUri ( jJAnAhi ) lakSmI mATe thAoo. // 10 // bhuvanabhAnavIyamahAkAvye manyena nAma zaraNena tu kAryamasti ? / / 11 / / samatAsAgara, pU. bhuvanabhAnusUrijInA laghubaMdhu, sUri premanA jamaNA hAtha samAna, kSamA vaDe pRthvIthI paNa caDhiyAtA paMnyAsapravarazrI padmavijayajI gaNi-varya tamane kSamAguNa ApanArA thAo. IIIaa mUrkhane ya vAcaspati banAvI denAra zrutadevatA zrIsarasvatI amArA vidhAmAM vighnabhUta kukarma (jJAnAvaraNIya) ne hUra DaranArI thAoo. athavA to 'zrI hemacandra' se (gurunAmaipa) amogha maMtranA dhAraka evA mane bIjuM zaraNa gotavAnuM zuM prayojana jarUra che ? (arthAt nathI ja. gurunAmarUpa maMtra 4 abhe zarA che.) // 11 // - saGghahitam 1. pRthvIthI yahiyAtA 2 svArtha binA 3. sarasvatI hevI nyAyavizAradam (10) vinA'rthamiti / nanu vyAjastutiriyam, arthApattergurormandAdapi hInataratvAbhidhAnAt, mandasyA'pi niSprayojanamapravRtteH / taduktaM - 'prayojanamanuddizya, na mando'pi pravartata'- itIti cenna, abhiprAyA'parijJAnAt, svasambandhyaihikaprayojanamatrArthapadenA'bhipretam, gurau tasyaivAbhAvAt, tadanyat pratItya tvasya saprayojanatvAt / pratyuta lokopakAracaturasyA'sya parArthaparAyaNatayA sva-paraparamAnugrahapradarzanAllAvaNyAdivarNanApekSayA mukhyadharmeNa stutatvAccittaprasAdamApAdya caritArthaM maGgalam, anyathA tadvirahAt, prtypaayaacc| taduktamadhyAtmasAre- 'purAdivarNanAdrAjA, stutaH syAdupacArata: / tattvato shaurygaambhiiry-dhairyaadigunnvrnnnaat|| mukhyopacAradharmANA-mavibhAgena yA stutiH / na sA cittaprasAdAya, kavitvaM kukaveriva / / anyathA'bhinivezena, pratyutA- narthakAriNI / sutIkSNakhaDgadhAreva, pramAdena kare dhRtA / / 126 - 127 / / ityalaM pallavitena / / 128 / / (11) kimanyenetyAdi / athaivaM zrutadevatA''zAtanam, tatazcAnarthaH / maivam, vidheyastutyarthatvAdasya / yuktaM caitat, sarvazrutAdhAratvAd guroH / tathA cA''ha vAcakamukhya: - 'gurvAyattA yasmAcchAstrArambhA bhavanti sarve'pi / tasmAd gurvArAdhanapareNa hitakAGkSiNA bhaavym|||| iti prazamaratiprakaraNe, tathA''huH zrutakevalizrIbhadrabAhusvAminaH - 'tamhA jiNapannatte aNaMtagamapajjavehiM sNjutte| ajjhAe jahAjogaM gurUpasAyA ahijjhijjA / / 551 / / ' ityuttarAdhyayananiryuktau / stutirahasyam Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo bhAnuH ( upajAti) attuM javAn lohamayAn samiSTe merostulAM tolayituM tulAyAm / saritpatiM drAk tarituM bhujAbhyAM kadAcidattuM prabhaved bhave'smin lauhAn javAn tolavidhau ca meroH / tathA'bdhiratnaM tarituM kadAcit sudustaraH kintu gurorguNaughaH / / 13 / / ko haiM tAdRg ? nanu ne so'sti / / 12 / / maGgalam analpamAnena na mAnagamyaM gamyaM girA tad garimAgrimaM na / cintyaM na cintA'viSayaM yato'sti - 5 amApa che tethI pramANane agamya che. garimAmAM agrima che mATe vANIthI ya gamya nathI. aciMtya hovAthI ciMtanano viSaya nathI... are ! tarDano ya viSaya nathI to pachI lakhavAnI to vAta ja sai 2l? 119811 - saGghahitam 1. vacana 2. bhAvAbhA 3 nA ( puruSaH ) + iha 4. na+iha 5 tathA = bhujAbhyAm 6. vivakSAviSayIkRtaM buddhisthaM zrIguruvRttamiti tatpadArthaH / nyAyavizAradam atra ziSyahitAkhyA vRttiH - 'guruprasAdAditi cA'bhidhAnamadhyayanArthinA'vazyaM guravaH prasAdanIyAH, tadadhInatvAttasyeti khyApanArtha' miti / nA'tra ziSTaprayuktatvA'bhAvo'pi, 'mAtarbhArati sannidhehi hRdi me, yeneyamAptastute -nirmAtuM vivRtiM prasiddhyati jvaadaarmbhsmbhaavnaa| yadvA vismRtamoSThayoH sphurati yat, sArasvataH zAzvato, mantraH zrIudayaprabheti racanAramyo mamAharnizam / / 4 / iti syAdvAdamaJjarI kArokteH / tarkairatakaryaM kva ca lekhavArtA ? / / 14 // zuM duniyAmAM koI evo manuSya che ? ke je loDhAnA java cAvI zake ?... meru parvatanA vajanane trAjavAmAM tolI zake ? ke be hAtha mAtrathI kSaNavAramAM dariyAne tarI jAya ? kharekhara ahIM nayI 4. // 12 // kadAca ko'ka loDhAnA java cAvI jAya, meru parvatanuM ya vajana karI nAkhe ke svayaMbhUramaNane ya be hAthathI tarI jAya. paNa guruguNono samUha to atyaMta dustara che- teno pAra pAbhavo muzDela che. // 13 // (12) nanu lohamayajavAdanAdau devA IzvarA evetyArekAyAmAha ko nA manuSya iti / tathA'pi tathAvidhasahAyamantrAdiprabhA-vAnvite vyabhicAra iti cenna, 'iha' padena dUrotsAritatvAt, atra tathAvidhanurabhAvAt / (13) kadAcidattumityAdi / nanu ca pUrvamabhAvamupadarzya pazcAttatsambhAvanaM vyAhatamityAzaGkAyAmAha ' bhave'sminniti, saMsAre tu tathAvidhanRsambhavAt / yadvA kathaJcidasambhavasambhave'pi prakRtasuduSkaratAkhyApanaM guruguNagauravavarNanaduHzakyatAjJApakatvena ziSyabahumAnollAsArthamaduSTam / na ca tadduHzakyatAsiddheti vAcyam, tatra zakrANAmapyazaktatvAt, tathoktaM gurutattvavinizcaye 'sakkA vi Neva sakkA, guruguNakIttaNaM kareu je / bhattii pelliyANa vi annesiM tattha kA sattI ? ' / / 10 / / iti / vakSyate cA'tra 'vAgmI na vaktuM vibhurasti vRtta miti bhuvanabhAnavIye / / 1-41 / / guruguNavarNanA'sambhavatA Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurugarimA bhuvanabhAnavIyamahAkAvye jagadguroH sadguNasAgarasya, svAdhyAyasaddhyAnamahArNavasya / cAritrariktAghacayasya zasyasamarpaNasyA'pratimasya vizdhe / / 15 / / guru...saguNasAgara...svAdhyAya mane zubha dhyAnanA mahAsAgara...cAritrathI jemaNe pAponA (azubha karmonA) saMcayane khAlI karyo che tevA...prazasya samAcAra...samaya vizvamA mele mevA...||15|| variSThavidyAprakRtiprakarSe variSTha vidhA...prakRSTa prakRti ane ana" evI mitetaraizca stimitopacAraiH / bhAvabhInI sevAthI jeo gurukRpAnA nidhAna kunAbhibhUtasya guroH kRpAyA, thayA dl dvA...matyaMta mapramatta...mahAna mahA'pramattasya mahAkalasya / / 16 / / dAmonA spAmi... ||1|| -saGghahitam 1. zaMsu stutau (pA.dhA.728), nAto'paprayogazaGkA / 2. bhAvothI bhInI sevAthI wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww nyAyavizAradama wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww (15) caaritrriktaaghetyaadi| tathoktamuttarAdhyayaneSu- 'evaM cayarittikaraNaM carittaM hoi AhiyaM / / 28-23 / / iti / nanvevaM sarvaduHkhinAmanuSThAnaM cAritraM prApnoti, tanniruktayanatikramAditi cenna, bhUyastvaM pratItya tadabhAvAt, sAmAyikAdAveva bhAvAt, dhanavAnitivat, na hi kAkiNImAtreNa dhnvaannucyte| ____ anyathA tu sarvasaMsAriyogAnAM cAritratvAptiH sarveSu tanniruktibhAvAt, sarveSu pratisamayamudayAvalikAprAptakarmadalikanirjaraNasyAvazyaMbhAvAt, taduktaM - 'dezamocanA tu prAyaza: sarveSAmevAsumatAM pratikSaNamupajAyata' iti sUtrakRtAGgavRttau ||pR.236|| syAdetat, mA bhUt sarvayogAnAM cAritratvaM, nirjarAbhUyastvAbhAvAt, yeSAM tvetadasti nArakAdiyogAnaM teSAM tu cAritramanAhatamiti cenna, vastusthityaparijJAnAt, teSvakAmanirjarAnvitayogeSu nirjarAbhUyastve'pyAzravastu bhUyiSThaH, akAmatvAdeva, atisaGkliSTatvAcca / tatazca paramArthato nirjarA'bhAva ev| zataM vimucya koTiM gRhNato haanybhaavvt| taduktaM- 'asaMjae avirae bahu baMdhai nijjarai thovaMti dhrmsnggrhnnyaam| syAdetat, apunarbandhakAderbhUyonirjarAvadvizuddhAnuSThAnaM tu cAritraM bhaviSyatIti cenna, sAmAyikAdyapekSayA tatrA'pyatyalpanirjarAbhAvAt, dharmapRcchotpannasaJjJAdInAmuttarottarA'saGkhyeyaguNanirjarAzruteH, taduktamadhyAtmasAre- 'ata eva jano pRcchotpannasaMjJaH pipRcchiSuH / sAdhupA jigamiSu- dharmaM pRcchan kriyaasthitH|| pratipitsuH sRjan pUrvaM pratipannazca darzanam / zrAddho yatizca trividho'nntaaNshksspkstthaa|| dRGamohakSapako mohazamakaH zAntamohakaH / kSapakaH kSINamohazca jino yogI ca kevalI / / yathAkramamamI proktA asngkhygunnnirjraaH| iti / / 2 / 8-11 / / nayApekSayA tu tasyApi cAritratvamaduSTam, tanniruktiyogAditi / na ca rUDhe yaugAnupayogaH, niyatanayamaryAditatve doSavirahAt, jambUdvIpaprajJaptivRttau / / 385 / / dikkumArIparikarAdhikAra itthameva vAnamantarapadena bhavanapatigrahaNadarzanAdityalaM prasaGgena / / cAritranirvacanam Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo bhAnuH - gurugarimA / virAgarAgasya tRAdviSo'syA virAganA rAgI... vRSyAnA dveSI.. ni:spRhatAnA 'spRhAspRhAloH karuNAruNAkSNaH / / spRhI...RelthI rA lAlAza vAlI nAnA dhAras... santoSatoSasya ruSAruSazcA saMtoSamA topa (mAnaME) pAmanAra... odha para Dodha 'sammohamohasya mRdoma'dozca / / 17 / / 5ranAra.. asaMmohamA moha(mamatA) 52nAra.. bhUthI ca mRdu evA..I17ll kSamAkSamasyAmitabhAnubhAnoH, amAtRmAtuhite hitasya / matyA marutsvAmigurorgurozca, satpakSapakSasya ca zastazAsteH / / 18 / / pRthvI samA sahanazIla... agaNita kiraNodhArI sUrya samAna... amAyAmAM bhAyA (prema) ranAra... duzmanamAM ya mitra samAna, ane buddhithI IndranA guru bRhaspatinA ya guru samAna... satyanA pakSapAtI... prazasta zAsananA 52nArA..||18|| vAtsalyavArA'mRtarugruco'sya, vAtsalyanA dhodhathI caMdra jevI kAMti vALA... jANe mAtustvaho ! pAturasAdhusAdhoH / ke bhAtA 4 pAlanahAra... huIno bhATe ya sAna.. gabhIraratnAbhagabhIradhIra svayaMbhUramaNa samudra jevI gaMbhIra ane dhIra mahinA mateH patermuktivarIvarasya / / 19 / / svAmi.. mukti3pInyA viSevara samAna...||1|| -saGghahitam 1. lona 2. dha 3. ruS- (SaSThImA) dhavAlA (janI6i) 4. paMyamI 5. SaSThI 6. sabhAyA = saratA 7. bhAyAdhAra 8. zatru 9. marut = va 10. suMdara zastA zAstiryasya saH, tasya tthaa| 11. vAr = pAein (tRtIyA) 12. vRNotIti vraa| *. anyatra ziSTaprayuktaM karuNAruNAkSatvaM kvacit pratyakSagocaramityadoSaH / ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradam ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ (17) virAgarAgasyetyAdi / atha nArabdhavyo'yaM prabandhaH, prayojanAbhAvAt, jalatADanavat / asiddho'yaM heturiti cet ? na, vikalpAnupapatteH, tathA cA'yaM prabandhaH kiM gurubhaktyarthaH pANDityapradarzanArtho janabodhArtho vA ? nA''dyaH, vikalpAnupapatteH, tathA ca so'pi kiM guruprasAdArthaH, kRtajJatayA, mahAjanAsevitatvAd vA ? kiM cA'taH ? sarvathA'pi doSaH, tathA ca guruprasAdo'pi kiM svArthAya parArthAya vA ? svArtho'pi kimaihika AmuSmiko vA ? aihiko'pi kiM vastrAptirUpaH, pAtrAptirUpaH, AhArApti rUpaH, yazaAptirUpaH, ziSyAptirUpaH dharmAptirUpaH, uttamArthAptirUpo vA ? nAdyaH, yataH so'pi kiM vibhUSArtho lajjArthaH zItAdestvaktrANArtho jIvadayArtho vA ? nAdyaH, vipratiSedhAt tathA cAgamaH - 'vibhUsaM parivajjejjA sarIraparimaMDaNaM / baMbhacerarao bhikkhU siMgAratthaM na dhaare|' - tti uttarAdhyayaneSu / / 16-9 / / tathA - 'nagiNassa vA vi muNDassa0 ti - dazavaikAlike / / 6-64, 65, 66 / / na ca tathA'pyastu vibhUSA, iSTatvAt, itareSTavaditi vAcyam, tAdRzasyAjJAnirapekSasya svairasya pratyapAyAbhIroryatidharme'nadhikArAt, tasya tattvato'yatitvAt tathA ca pAramarSam - 'no vibhUsAvaTTie havai se NiggaMthe'tti uttarAdhyayaneSu / / 16-9 / / tatazca tasya vAdAviSayatvam / atha lajjArthaH, tathA cAgama:- 'tassa NaM bhikkhuNo evaM bhavai [prastutamahAkAvyanararthyam - pUrvapakSaH ) Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 nyAyAbdhipAraGgatadhIdhanasya, zrIvarddhamAnAkhyataponidhezca / zrIsaGghazastaikamanorathasya, kandarpadarpArimahArathasya / / 20 / / iloditAdityasadharmaNo'sya, sudyotitAzeSaharidMgaNasya / pratyekadezasya susAdhanAyAH, prakAzakasya svavibhAbhareNa / / 21 / / satsaMyamasthAnagatau ratasya, samutsukasyA'pi mahodeye ca / prazasyamokSAdhvamahAdhvagasya, syadaprakarSAtisamIraNasya / / 22 / / bhuvanabhAnavIyamahAkAvye nyAyasAgarano pAra pAmelI matinA svAmi, zrI vardhamAna taponidhi, zrIsaMghanA kalyANanI ananya jhaMkhanA karanArA.. kAmadeva ne ahaMkAra rUpI zatruo bhATe mahA laDavIra yoddhA samAna // 20 // gurugarimA pRthvI para UgelA sUrya samAna.. samagra dizAomAM udhota karanArA.. sAdhanAnA pratyeka khaMDane potAnI pramAthI prakAzita 62nArA... // 21 // vizuddhatara saMcamasthAnomAM gati viSe ramaNa karanArA, mokSa viSe atyaMta utsuka evA, prazasya evA mokSamArganA mahA musAphara samA.. prakRSTa vegathI vAyuthI ya caDhiyAtA evA.. II2aa - saGghahitam 1. hizA 2. chalAMga 3. mokSa viSe 4. vega, prarAthI jA vega mokSamArgamAM samavo. 5. pavana nyAyavizAradam hiripaDicchAyaNaM ca'haM no saMcAemi ahiAsittae, evaM se kappei kaDibaMdhaNaM dhArittae' iti AcArAGge / / 1-8-225 / / tathA - 'jaMpi vatthaM va pAyaM vA kaMbalaM pAyapucchaNaM / taM pi saMjamalajjaTThA dhAraMti pariharaMti ya'- tti dazavaikAlike / / 6-19 / / iti cet, satyam, guruprasAdastvasminnanyathAsiddha:, tadantareNA'pi tatsiddheH, rAsabhamantareNa ghaTasiddhivat / atha zItAdestvaktrANArthaH, na, pratiSedhAt, so'pi parISahasahanavidhAnAt, tadapi mArgAcyavananirjarArtham / uktaM ca - 'mArgA'cyavananirjarArthaM pariSoDhavyA parISahA' iti tattvArthAdhigamasUtre / / 9-8 / / yuktaM caitat, tathaiva janmamaraNamuktyApteH, taduktam 'abhibhUya kAeNa parIsahAI samuddhare jAipahAo appayaM dazavaikAlike / / 10-14 / / nanvapavAdAdhvanA tadanujJAnaM bhaviSyatIti cet ? na, parISahA'sahane kAyaratA'bhidhAnAt, saGgrAmazirasi hastiratnamiva tatsahanopadezAcca / taduktam 'parIsahA duvvisayA aNege sIyaMti jattha bahukAyarA narA / se tattha patte na vahijja bhikkhU saMgAmasIse iva nAgarAyA' tti uttarAdhyayaneSu / / 21-17 / / nanvabhiprAyA'parijJAnavijRmbhitamidam, zItAdestvaktrANArthavastraparigrahe doSavirahAt, kSutpIDAyAM bhaktaparigrahavat / anyathA tu piNDeSaNAdividhAnaM na ghaTAkoTimATIketa / kSutpIDitasya sadoSabhaktavarjanameva tatparISahajayaH AgamoktavidhinA ca nirdoSabhikSAgrahaNe doSAbhAva:, tasya ratnatrayakAraNatvena muktaH paramparAkAraNarUpatvAt, nirdoSatadgrahaNasya vihitatvAt, tadAha zrutakevalI bhagavAn zrIbhadrabAhusvAmI - 'nivvANaM khalu kajjaM nANAi tigaM ca kAraNaM tassa / nivvANakAraNANaM ca kAraNaM hoi AhAro / / jaha kAraNaM tu taMtU paDassa tesiM ca hoMti pamhAi / nANAitigassevaM AhAro mokkhanemassa / / ' tti piNDaniryuktau / / 69, 70 / / tadetat vastraparigrahe'pi tulyamiti cet ? satyam, prastutamahAkAvyanairarthyam - pUrvapakSa: Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo bhAnuH gurugarimA naiyAyikAnAM pratibhAparANAM adhyApane vyAkaraNe varANAm / siddhAntabhASopaniSaddhanAnAM, kalAvidAM ca prathamatvabhAjaH / / 23 / / naiyAyiko, prakRSNa buddhizALIo, adhyApanavyAkaraNamAM kuzaLo, zAstravacanonA rahasyanA vettAo ane kaLAjJAtAonA prathama sthAne nirAbhAna... ||2|| prAptaprakarSAzayazAyinazca, prAptaprakarSAcaraNasya cA'pi / prAptaprakarSAdbhutavAgvibhUteH, prakarSatAM sarvaguNeSvitasya / / 24 / / prakRSTa pariNati, prakRSTa AcaraNa, prakRSTa evI abhuta vANI vaibhavanA svAmi, sarva guNomAM pratAne pAmanArA..||24|| nirlepatAnyakkRtapadmapatra nirlepatAthI puSkarapalAzanI nirlepatAne cA nirlepatasyebhaparAkramasya / tiraskRta nArA... sti samAna parAbhI... zArdUlazauNDIryasuzAlino'sya, siMha samA nirbhaya... zarada RtunA nIra jevI ghanAtyayAmbhAprabhazuddhabuddheH // 25 // nirmaLa buddhinA svAmi... I5l -saGghahitam1. uttama 2. zAkha 3. prAptaprakarSazcAsAvAzayazceti pUrvapadavigrahaH / 4. prAptaprakarSamAcaraNaM yasya saH, tasya tathA 5. hAthI 6. za26 Rtu ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradam ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ navaramanyathAsiddhiH, pUrvavat / atha jIvadayArthaH, na, viruddhatvAt, tatkSAlane'saGkhyajalajIvavirAdhanAt, dhAraNAdAvapi sahajA''gantukajantupIDAdyApatteH / nanu nirdoSajalAd yatanayA tatkaraNAt pratilekhanAdinA ca doSAbhAva iti cet ? bhavatu, tathA'pyanyathAsiddhiH pUrvavat / ___ atha pAtrAptirUpa: ? na, vikalpAnupapatteH, tathA ca kimarthaM pAtradhAraNam ? rasagRddheH, jIvadayArtham, vaiyAvRttyArthaM mUrchArthaM vA? nAdyaH, viprtissiddhtvaat| taduktam, 'alolabhikkhU na rasesu giddhe - tti dazavaikAlike / / 10-17 / / tathA - 'na rasaTTAe bhujijjA javaNaTThAe mahAmuNI' - tti uttarAdhyayaneSu / / 35-17 / / ata evoktaM cAritramanorathamAlAyAm - 'rAgaddosaviutto, saMjoyaNavirahio kayA kjje| pannagabilovamAe, bhuMjissaM sammamuvautto ?' iti / / 17 / / evaM ca kA rasAsvAdanavArtA'pi ? nan tathA'kRtarasanAnigrahasya tadarthaM bhaviSyatIti ceta ? na, tasyAvazyakatvAta, anyathA muktysiddheH| taduktaM - 'aniggahappA ya rasesu giddhe, na mUlao chiMdai baMdhaNaM se' - tti uttarAdhyayaneSu / / 20-39 / / nanu mA bhUnmuktiH, raseSveva me nirvRtiriti ceta ? etAdRzAbhiprAyiNo zrAmaNye-'nadhikAro vAdAviSayatvaM ca, pUrvavata / atha jIvadayArthama, na, vikalpAnupapatteH, tadapi kiM karapAtralabdhisadbhAve'nyathA vA? kiM cAta: ? sadbhAve cet, gataM pAtrArthena, tadabhAve'pi tadbhAvAt / athA'nyathA, tAdRzalabdhyabhAve'ntareNa pAtraM jIvavirAdhanAsambha-vAditi cet ? satyaM, kintu vajralepAyamAnA'nyathAsiddhi:, pUrvavata, guruprasAdamantareNA'pi paatraaptysiddhysiddheH| athA''hArAptirUpaH, so'pi na, vikalpAnupapatteH, tathAhi kimarthamAhAra ? prastutamahAkAvyanararthyam - pUrvapakSaH ) Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurugarimA bhuvanabhAnavIyamahAkAvye jainendradharmaikadhurAdharasya, vRSoddhakalpasya ca kalpanAyAH / / agocarasyAmalagocarasya, marutsaMjAteH pratibandhabandhe / / 26 / / jinazAsananI dhurAne vahana karanAra uttama vRSabha samA, kalpanAnA agocara evA, jemanI gocarI nirdoSa hatI tevA. pratibaMdharUpI baMdhana mATe vAyu samAna (agocara) parabrA pratyadhvabhAraNDapatattriNo'sya, __ pramArjanAyogasuyoginazca / sunamrakamrAkSavato vihAre, yatIzituH saMyamazekharasya / / 27 / / pratyeka samaye lADa pakSI pA (mapramatta), pramArjanA yoganA mahAyogI, cAlatI vakhate namelI suMdara AMkhonA dhAraka, yationA svAmi, saMyamarUpI AbhUSaNanA dhAraka... ITI apInakInasya ca pInavIrya sUkalakaDI kAyA ne tagaDA AtmavIryanA dhAraka. vataH sataH sajjanatallajasya / santa... sana ziromAli... kRza zarIrI..gautama agautamasyA'pi ca gautamAbha svAmI samI bhakti dharanArA alpa-tuccha bhojana bhakterabhaktasya gurau laghozca / / 28 / / maranA, guru sAthai ladhutAthI rahenArA.. ||28|| -saGghahitam - 1. uttama vRSabha 2. niSi bhikSA dhArI 3. sahaza 4. 50 5. pakSI 6. suMra 7. mAMga 8. bhAMza 9. zreSTha sapana 10. gautama = yaraNI, matpanA marthe nam, agautama = pRzAMga ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ gRddheH, vedanopazamArthaM, vaiyAvRtyA), IryArthaM, saMyamArthaM prANa-vRttyarthaM, dharmacintArthaM, yatkiJcidanyArthaM vA ? nAdyaH pratyuktatvAt / atha vedanopazamArthaM, tadapi na, kssutpriisshshnaabhidhaanvaiyrthyaaNptteH| nanUktamapi vismaraNazIlena bhavatA vismRtaM, sUpapAditaM prAga vidhinA''hAragrahaNe parISahasahanA'bhAvA'bhAvatvamiti cet ? bhavatu, anyathAsiddhistu tathA'pyaskhalitaprasarA, pUrvavat / atha vaiyAvRttyArthaM, tadapi na vikalpAnupapatteH, tadapi kiM yazase, pratyupakArecchayA tadviSayarAgAt, gurvAdibhayAt, puNyabandhArthaM, jinoktatvAt, karmanirjarAya, muktyarthaM vA ? kiM cAta: ? sarvathA'pi dossH| tathAhi, nAdyaH, tadarthamAcAramAtrasya niSiddhatvAt, tathA cA''rSam- 'no kittivaNNasaddasilogaTThayAe AyAramahiTThijjA' - tti dazavaikAlike / / 9-4 / / na dvitIyaH, vikalpAnupapatteH, tathAhi pratyupakAro'pi kimaihika AmuSmiko vA ? aihika cet, na, tatspRhAkRtasya viSAnuSThAnatvena vyNcaat| athA''muSmikaH, so'pi kiM devatvAdidAnarUpo muktipradAnarUpo vA ? nAdyaH tatspRhAyA api garAnuSThAnatvena heyatvAta, vaiyAvRtyaviSayasAdhostAdRzapratyupakArakaraNe sAmarthyA'bhAvAcca, karmAdhInatvAt / atha muktipradAnarUpaH, so'pi na, nirAkariSyamANatvAt / atha tRtIyaH, rAgaviSayIbhUtasya sAdhoyAvRttyasya suvacaHstvAditi cet ? na, tasya svarAgamAtranibandhanatvena tapobhedarUpavaiyAvRttyAghaTanAt, tatphalAbhAvAt, nirjarAyA asambhavAt, tasyA eva tapaHphalatvAt taduktaM - 'tapasA nirjarA ca' - iti tattvArthAdhiga 3 / / atha mA bhUttapaH, sevA tu bhavati, tatraivAsmatparitoSa iti cet ? na, prayojanAbhAvAt, ratnatrayabahirbhUtatvAt, tatra sAdhoradhikAravirahAt / nA'pi turyaH, phalAbhAvAt, pUrvavat / nA'pi paJcamaH, puNyabandhecchAyA api vastuto viSayAbhilASarUpeNa prastutamahAkAvyanairarthyam - pUrvapakSaH / Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 prathamo bhAnuH - gurugarimA / pUrNe paritrANagaNe'pyagaNya samagra romarAjImAM dharma mATe agamya evA mahA mahAmahotsAhadharasya dharme / mahA utsAhane dhAraNa karanArA.. jinAgamane ja jinAgamaM jIvanameva manya apana bhAnanArA... mabhimAnano id 52nArA.. mAnasya mAnAntakRto gurozca / / 29 / / sarvajJaziSTyAnadharasya tasya, jinAjJArUpI zvAsane dhAraNa karanArA.. kAntA dRSTi kAntAkSakAntA'tiparAGmukhasya / / (981 yogadRSTi) nA dhAras yel sItaI-sIthI AjIvanaM pUjyapadAmbuje'ho !, parAkSukha buddhivALA, AjIvana gurukulavAsI.. saMvAsino vAsanirAzabuddheH / / 30 / / pAzrayA (PROJECT) bhATe niHspRhapu3Sa... ||30|| ||2 // asArasaMsArasusArazIle, asAra saMsAranA ca uttama sAra samAnA taccittalezyasya ca tanmayasya / cAritramAM taccitta, tallezya ane tanmaya banI alpAhRtezcAlpazayasya tasya, janArA. alpa AhAra ne alpa nidrA laIne analpakAryaratasya cApi / / 31 / / analpa kAryamAM rata banI janArA..llall -saGghahitam1. roma samUhamA 2. AjJA 3. zvAsa 4. bAntA huSTi (chaThI yogahaSTi) dharAvanAra 5. pAzraya-sthAna bhATe nirIha 6. nispRha 7. satya AhAravAlA 8. alpaM zete ityalpazayaH ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ heyatvAta, suvarNanigaDopamatvena puNyabandhasyAnabhilaSaNIyatvAcca / nA'pi SaSThaH, jinoktAnuSThAnabAhulyAdekasminnAgrahasyaucityavirahAta, atha kAlaprAptasyopekSAnahatvAd dravyAdikaM vicArya pravRtterevocitatvena tadvirahAsiddhiriti cet ?, astu sA, anyathAsiddhistu tathA'pi tyAgA'rasA, stiivt| nA'pi saptamaH, karmanirjarA'siddheH, vaiyAvRtyanibandhana-cakravartyAdibhogyapuNyabandhazravaNAt / bhrtckrivt| mA bhUnirjarA, so'stviti cet ? na, prakRtatyAgAt, tatpratiSedhasyoktatvAcca / ___nA'pyaSTamaH, tatsambhavAsambhavAt, puNyabandhasyoktatvAt, tasya ca muktivirodhitvAt / atheryArtham, na, vikalpAnupapatteH, tathA sA'pi kiM ratnatrayAnyArthA tadarthA vA ? anyArthA cet ? na, tatpratiSedhAt, tadanadhikArAt / tadarthA cet ? sA'pi kimAhAramantareNa tadanupapatteranyathA vA ? nAdyaH, tadvinA'pItvarAnazane taddarzanAt / nA'pi dvitIyaH, pryojnvirhaat| atha saMyamArthaM, na, vikalpAnupapatteH, AhAramantareNetyAdi tadevA''vartate, tadvinA'pi tddrshnaat| atha prANavRttyartham, na, sAdhorjIvitamaraNayoH samabhAvAbhidhAnAt, anyathA sAmAyikasiddhyasiddhessAdhutvameva na syAt / atha dharmacintArthaM, na, tadvinA'pi taddarzanAt, tadbhAve'pyadarzanAt sarvA-nubhavasiddhametat / atha yatkiJcidanyArtham, tadapi na, saadhorndhikaaraat| atha yazaAptirUpaH, na uktottaratvAt, vikalpAnupapattezca, tathAhi yazo'pi kiM pareSAM pramodabhAvanAsiddhyarthaM svazlAghAsiddhyarthaM vA, nA'dyaH vyabhicArAt, IrSyAmAtsaryotpAdake viruddhatvAcca, nA'pi dvitIyaH, heyatvAt mAnodayarUpatvAt, tadbandhahetutvAcca- 'je veei te baMdhai'- tti vacanAt / atha ziSyAptirUpaH, na, vikalpAnupapatteH, tathAhi sA'pi kiM sahAyArthaM, parikarArthaM, svArAdhanArthaM, prastutamahAkAvyanairarthyam - pUrvapakSaH ) Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 parapravRttau badhirAndhamUka kalpasya kalpAmarakIrtyanAmnaH / mumukSuvAcaMyamazilpinazca, sUrIzamantrAtulasAdhakasya / / 32 / / sammohahAlAhalajAGgulIvAG maulestathA maulikacintakasya / jaivAtRkArcizcayalekhakasya, sahe sahasyA'pi mahAnizAyAm / / 33 / / guNAnurAgaikagariSThabuddhe rniryAmaNAkAryavipazcito'sya / glAnAdiparyeSaNatatparasya, gurugarimA bhuvanabhAnavIyamahAkAvye parapravRtti (pudgalAdi ke paradoSAdi) mATe mUka, aMdha ne badhira banI janArA.. vaimAnika devone ya kIrtanIya evA nAmanA dhAraka..mumukSu ane sAdhuonA ajoDa zilpI... sUrimaMtranA abheDa sAdhaS... // 32 // parasya paGkteH parizIlane'pi / / 34 / / saMmoha rUpI viSane haranArI jAMgulI maMtra samAna vAlInA dhAra... bhaulika ciMta... bhAgasara mahinAnI kaDakaDatI ThaMDImAM ya madhyarAtrie paNa yAMdhanIbhAM lejana DArtha DaranArA... sahanazIla // 33 // guNAnusArathI niryAmalA ghkSa... stavananI) paMDitanA parizIlanabhAM prahRSTa... // 34 // gariSTha buddhinA dhAra... glAnasevA tatpara, ( zAstranI -saGghahitam 1. zramaNa 2. yaMdra 3 Dirae 4 bhAgasara mahinAmA 5. ardharAtra ( ardharAtro mahAnizA - haima) nyAyavizAradam tadArAdhanArthaM, paramparArthaM vA ? kiM cAtaH ? sarvathA 'pyanupapattyanupAta:, tathAhi nAdyaH, sahAyecchApratiSedhAt / tathA ca pAramarSaM "kappaM na icchijja sahAyalicchu'- tti uttarAdhyayaneSu / / kalpapadamatra vaiyAvRttyAdisamarthaziSyaparamiti ziSyahitAkhyA vRttiH / nA'pi dvitIyaH, RddhigauravarUpatvena tadicchAyA tyAjyatvAt / nA'pi tRtIyaH, tatrAnupayogAt, svAyattatvAt, aatmprinnaamruuptvaat| nA'pi turIyaH, tatra svAnupayogAt, svabhAvapravRttatvAt kaNTakataikSNyavat, tathoktaM- 'kaH kaNTakAnAM prakaroti taikSNyaM, vicitrabhAvaM mRgapakSiNAM ca / svabhAvataH sarvamidaM pravRttaM na kAmacAro'sti kutaH prayatnaH ? / / ' iti / tathA 'svabhAvataH pravRttAnAM, nivRttAnAM svbhaavtH| nA'haM karteti bhAvAnAM yaH pazyati sa pazyatI' - ti / gataM tarhi jagatprasiddhahetuphalabhAveneti cet ? ko vA kimAha ? gatameva, pramANasiddhasya nirAkaraNe brahmaNo'pyazaktatvAt pramANasya ca pradarzitatvAt / nA'pi paJcamaH, vikalpAnupapatteH, tathAhi sA'pi kiM svIyA jinazAsanIyA vA ? nAdyaH, tadicchAyA mamatvarUpatvena mohasAmrAjyAnatikramAt, taduktam- 'ahaM mameti mantro'yaM, mohasya jagadAndhyakR' diti jJAnasAre / / 4 - 1 / / nA'pi dvitIyaH, svabhAvavAdenoktottaratvAditi / atha dharmArtham, so'pi kiM zrutarUpazcAritrarUpo vA ? yadvA dAna-zIla tapo - bhAvarUpo vA ? zrutadharmArthaM cet, tadapi na, vikalpAnupapatteH, tathAhi zrutamapi kiM pANDityapradarzanArtham, labdhyartham, kAlanigamanAya, dezanArtham, viratyartham, saMvegArthaM vA ? nAdyaH, tasya duSTatvena heyatvAt, na dvitIyaH, yataH sA'pi kimAtmotkarSArthA jagattrANArthA duSTanigrahArthA pravacanArthA krIDArthA vA ? nAdyaH, pratiSedhAt, taduktaM- 'je na vaMde na se kuppe, vaMdio na samukkase' -tti dazavaikAlike / / 5-2-30 // na dvitIyaH, sAdhoranadhikArAt / nA'pi tRtIyaH, tata eva / nA'pi caturthaH, vyabhicArAt, labdhisadbhAve tnniymaabhaavaat| athA'rthasaMzayasya pravRttihetutvenAdoSaH, anyathA sarvatrAnAzvAsaprasaGga iti cet ? satyam, anyathAsiddhirnavaramanupAtinI / nA'pi paJcamaH, sAdhoranadhikArAt, ratnatrayabahirbhUtatvAt / nanvasiddho'yaM hetuH, ratnatrayabahirbhUtatve'pi tatsAdhaneSu tadadhikArazravaNAditi prastutamahAkAvyanairarthyam pUrvapakSa: - Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo bhAnuH - gurugarimA / yuvAvibodhaikabudhaikayajJo yuvAvibodharUpI vidvAna yogya yajJa dvArA pakArakartuH zibirAdhakartuH / 64512 ranArA.. zimiranA Adhasal.. zatottaragranthasusarjakasya, zatAdhika graMthonA suMdara sarjaka... divyadarzana thI dRgdAyino divyakadarzanena / / 35 / / / (hivya) dRSTi mApanArA.. ||34ll pramAdapaGkAmbuvizoSabhAnoH, pramAdarUpI paMkajaLanA zoSaNa mATe bhAna ghUkAyitApannikurambabhAnoH / samAna.. Apattio rUpI ghuvaDone dUra karavAmAM ArAdhanorjasvalatAdabhAnoH, bhAnu samAna... ArAdhanA mATe UrjA ApanArA mohAndhyakRddhvAntabhidekabhAnoH / / 36 / / bhAnu samAna... mohanI saMdhatAne 62nA aMdhakArane haNavAmAM bhAnu samAna.. II3ghA (sUrya sAthai saMgati) bhavyAbjaSaNDAdbhutabodhabhAno bhavyajIvorUpI kamaLavanane adbhuta bodha karanArA ruSNAMzudattAsamazaityabhAnoH / bhAnu samA.. Brel ripothI ya (varasA paDe) manuanto'kharasyekSaNatigmabhAno pama ThaMDaka ApanAra bhAnu samA. svayaM zIta chatAMya rastodayA'nanyasadharmabhAnoH / / 37 // jovAthI ugra dekhAtA bhAnu samAna. asta ne udaya (yasl-usal) bhAM samatA dharanAra lAnu samA. ||37 -- saGghahitam1. matulya 2. DomA 3. rzana-hejAvamA 4. samavRtti ~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~ cet ? na, abhiprAyAparijJAnAt, atra tatsAdhanAnAmapi tadantarbhAvAt, kAraNe kAryopacArAt, ghRtamAyuritivat / nanu tata eva krIDAyA api tadantarbhAvo'stviti ceta ? na, ttsaadhntvaasiddheH| atha kapilakevalikrIDAyAM tatsiddhiH, paJcazatacauraratnatraya sAdhanatvasiddheriti cet ? zobhanam, kintu na naH kArpaNyamanyathAsiddhidAne / nA'pi tRtIyaH, kAlanigamanArthamanyayogasaulabhyAt, tadarthaM tAlukaNThAdizoSanibandhane zrutArjanazrame vaidagdhyavirahAt / nA'pi caturthaH, tadvinA'pi dezanAdarzanAt / atha paJcamo'stu, jJAnasya phalaM viratiriti vacanAditi cet ? na, vikalpAnupapatte, tathAhi sA'pi dezataH sarvato vA, nAdyaH, sAdhoraprArthyatvAt / nA'pi dvitIyaH, prAptayatnAbhAvAt, aaruuddhaarohnnaabhaavvt| atha SaSTho bhaviSyati, zrutArjane sNvegprbhvshrvnnaat| taduktaM'sajjhAe vaTTamANo khaNe khaNe jaNai veraggaM' ti- upadezamAlAyAm / / 338 / / iti, tadapi na, vyabhicArAt, madajanake viruddhatvAcca / nanu vyabhicArAdiviSayaM zrutameva na bhavati, tatphalAbhAvAta, arthakriyAkAri sat' iti vacanAta, na hi kAraNaM kAryavyabhicAri, tadbhAvAnupapatteriti cet ? mA bhUd vyabhicArAdi, mAbhUcca saMvegaprayojanatvavirahaH zrutAptI, anyathAsiddhistvanAhatA syAt, guruM vinA pustakAderapi tdbhaavaat| atha cAritradharmArthaM tadapi na prAptaprayatnAbhAvAt, uktavat / dAnAdyarthamiti cet ? anythaasiddhiH| athottamArtham, tadapi na, prAya: maraNasamaye gurusAnidhyAbhAvAt, prAyastasya vyojyesstthtvaat| tatazca tata uttamArthalipsA khapuSpAt surabhilipsAM sprddhte| nanvevaM prakRtasaMnyAsaH, guruprasAdavikalpAdhikArAt, tatra gurusAnidhyAnupayogAditi cet ? na, AzayAparijJAnAt, sati prastutamahAkAvyanararthyam - pUrvapakSaH Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 saGgharSanabhrADavigopabhAnoH, saMsAratApApahacitrabhAnoH / naktaMdinaM dattamarIcibhAnoH, hRdgarbhagehetavirokabhAnoH / / 38 / / mahA'dbhutAnantaguNotrabhAnoH, saddarzanAlokasudIprabhAnoH / mahAtapobhiH paramograbhAnoH, sannyAyapadmaikavikAsabhAnoH / / 39 / / tantreNa rociHpariveSabhAnoH, zrIpremasUryazmanazAlibhAnoH / revantatejojayaghoSabhAnoH, gurugarimA sRSTyaikajIvAtRsubhAnubhAnoH / / 40 / / bhuvanabhAnavIyamahAkAvye (sUrya sAthai virodha) saMgharSarUpI vAdaLothI DhaMkAI na janAra (aparAjita) bhAnu samA... saMsAranA tApane dUra karanArA adbhuta kiraNovALA.. divasa ane rAta prakAza relAvatA evA... hRdayarUpI bhoMyarAmAM ya ajavALA pAtharanAra sevA lAnu samAna // 38 // vizALa ziSyamaMDaLa vaDe AbhAmaMDaLane pAmanArA bhAnu, sUri prema rUpI sArathine prApta karanAra bhAnu revantasamA putra (uttarAdhikArI) A. jayaghoSasUrijI ne prApta karanAra bhAnu.. samagra sRSTine jIvADanAra suMdara jhiravAjA bhAnu... // 40 // - saGghahitam - 1. nabhrAT-vAha 2. Dirae 3. umra:- rie 4. sUryanI AsapAsa hejAtuM vartuja 5. sUryano sArathi 6. sUryano putra mahAadbhuta evA ananta guNo rUpI kiraNonA dhAraka bhAnu samA. samyagdarzananA prakAzathI dedIpyamAna bhAnu samA. mahA tapateja nA svAmi... sabhyAyarUpI kamaLane vikAsanArA sUrya samAna // ll nyAyavizAradam hi dharmiNi dhrmaashcintynte| kiM cAta: ? / mugdho'si, tadvirahe tatprasAdarUpastaddharma eva kuta iti / athA''muSmikaH, so'pi devatvAdi-viSayo'pavargaviSayo vA ? kiM cAtaH ? ubhayathA'pyaghaTanAt, tathAhi, nAdyaH, garAnuSThAnatvena tatpratiSedhAt / taduktaM'divyabhogA-bhilASeNa kAlAntaraparikSayAt / svAdRSTaphalasampUrtte garAnuSThAnamucyata iti adhyAtmasAre / / 10-6 / / nA'pi dvitIyaH, sAdhossarvatra niHspRhatvokteH / tathoktaM- 'mokSe bhave ca sarvatra niHspRho munisattama' iti / atha parArthAya 'anyopakArakaraNaM dharmAya mahIyase ca bhavatIti / adhigataparamArthAnAmavivAdo vAdinAmatra / / ' ityukteriti cet ? so'pi na, vikalpAnupapatte:, tathAhi so'pi kiM pratyupakArAzaMsayA'nAzaMsayA tadviSayAnugrahAya vA ? kiM cAtaH ? tridhA-'pyanupapattiH, tathAhi nAdyaH, vihitottaratvAt / nA'pi dvitIyaH, vikalpAnupapatte:, tathAhi sA'pi caikaviSayA sarvaviSayA vA ? ekaviSayA cet, sa viSayo aihika AmuSmiko veti tadevA''vartate / atha sarvaviSayA, na, prayojanavirahAt, tatra ca mandasyA'pyapravRtteH / taduktaM- 'prayojanamanuddizya na mando'pi pravartata' prastutamahAkAvyanairarthyam pUrvapakSa: - Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo bhAnuH ( SaDviMzatyA kalApakam ) lokopakAravyasanasya tasya, caJcaccamatkArakarairguNaistu, pUjyAtipUjyaM mahanIyamukhyam / vAgmI na vaktuM vibhurasti vRttaM, ko vAvadUko'smi varAkakAkaH ? / / 41 / / jolavAmAM Izaja hato ? ||41|| gustathApi mukharIkRto'smi / bAlo'pi bAhvoH prasareNa kiM na, gururimA vistIrNatAM vArinidhervyanakti ? / / 42 // ghanAghanaM prApya yathA mayUro, vanapriyaH prApya yathA''mralumbIm / guNA~stathA''krAntadharAbhrarandhrAn, lokopakAranA vyasanI evA te gurUdevanuM pUjyone ya pUjya, arcanAnuM parama pAtra evuM caritra kahevA mATe vAcaspati paNa samartha nathI to huM to sAva rAMka kAgaDA jevo.. karyo moTo dRSTvA madAtmA kurute na maunam / / 43 / / 15 chatAM ya atyaMta camatkRti karanArA evA gurunA guNo mane vAcALa banAve che. hA ! bALaka (zakti na hovA chatAM) paNa hAtha phelAvIne zuM samudranA vistArane harzavito nayI ? // 42 // moralAne maLI jAya megha... koyalane maLI jAya AMbAnI mhora.. basa te ja rIte AkAza ne pRthvInA aMtarane bharI denArA gurunA guNone joIne mAro AtmA mauna gharI rAhato nayI // 43 // - saGghahitam 1. jolavAmAM DuzaNa 2. Doyala * tasyeti buddhisthasya, tadeva sarvatra vizeSyam, AdyasthaM jagadguroriti padaM vA, akANDe sAkSAnnAmagrahe'naucityAt / nyAyavizAradam iti / atha tadviSayAnugrahAya so'pi na, vyabhicArAt, niyamAbhAvAt, apAtre viruddhatvAcca / tathoktaM- 'payaHpAnaM bhujaGgAnAM, kevalaM viSavardhana 'miti / evaM ca gataM guruprasAdArthAtmakavikalpena / atha kRtajJatayA, na, vikalpAnupapatte:, tathAhi sA'pi kiM pratyupakArArthamanyathA vA ? nAdyaH, azakyatvAt, ihaloke'mutra ca guroH suduSkarapratikAratvAt, yathoktaM- 'duSpratikArau mAtApitarau svAmirguruzca loke'smin / tatra gururihA'mutra ca suduSkara- pratikAra' iti prazamaratau / / 71 / / athA'nyathA, tadapi na, kRtajJatAvaikalyAt, tadbhAvAnupapatteH / - atha mahAjanA'' sevitatvAt na, vikalpAnupapatte:, tathAhi ko mahAjano'trA'bhipretaH ? laukiko'nyo vA ? Adye'pi janakAdI rAjAdi kuliGgiprabhRtirvA ? nAdya, tadAsevitatve'pi gurubhaktermahAkAvyaprabandhArambhasya ttkRtsyaa'drshnaat| nA'pi dvitIyaH, tata eva / nA'pi tRtIyaH, tata eva taddarzane'pi tadanusaraNe sAdhoraucityavirahAt / atha lokottaraH, na, gaNadharAdikRtasya gurubhaktyarthaprabandhasyA'darzanAt / itthaM ca gataM gurubhaktyartharUpavikalpena / atha pANDityapradarzanArthaH, na dattottaratvAt / kiJca mAnodayarUpatvAt tadarthasya tanniSphalIkaraNa eva mumukSutvasiddhi:, anyathA tadayogAt, tanniSphalIkaraNaM ca prabandhAnArambhAdeveti viruddho'yaM vikalpaH / atha janabodhArthaH, na, svabhAvavAdanihatatvAt / kiJca kasyAto bodha ityapi cintyam, pAThakadaurlabhyAt, janAnAM bAhulyena RddhyAdigauravamagnatvAt, teSu tattvazuzrUSAyA durghaTatvAt, tathoktam - 'prAyazo jagati janatA mitho vivadate RddhirasasAtagurugauravArtte' - ti zAntasudhArase / / 12-7 / / - (prastutamahAkAvyanairarthyam - pUrvapakSa: Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 caritraprArambhaH bhuvanabhAnavIyamahAkAvye ekAgracittaM zRNutAdbhutaM tad, uttamanA guNa gAvatAM.. guNa Ave nija gurozcaritraM suravandhavandyam / aMga." mATe have ekAgra thaIne devonA vaMdanIyo tatkIrtitaM sadguNakIrtanaM hi, ne ya vaMdanIya dj guruhevarnu yaritra sAno ..||44|| vareNyavA'sti guNAptaye tu / / 44 / / dvIpe'tra jambo bharate ca yAmye, A ja jaMbUdvIpa ane dakSiNa bharatakSetramAM vibhrAjate bhAratanirvRto'yam / bhArata deza zobhI rahyo che ke jene 24 tIrthakaroe arthAyanArhadbhagavadbhiruccaiH, potAnA kalyANako ane vicaraNa dvArA pAvana pUtaH svakalyANakapAdacAraiH / / 45 // banAvyo che. I4pI sammetazailaH zivazailakalpaH, mokSa (para caDhavA) mATe (sopAnabhUta parvata) khauSThArhatAM muktyupyaaNmdhaam| samAna sametazikhara parvata che.. ke je 20 tIrthakaronA zrIpArthanArthAmRtamandireNa, muktistrI sAthenA vivAhanI bhUmi che. te zrI pArzvanAtha zRGgopazRGgazca vibhAti yatra / / 46 / / bhagavAnanA jalamaMdirathI ane aneka zikharothI jyAM (bhAratamA) zolI rakho cha. ||4|| -saGghahitam 1. kSieo 2. deza 3. yovIza 4. 20 5. vivAha 6. amRtam - pAen * uttarapadapradhAnatvAdvizeSaNatve'pyasya samAsasya vizeSyaliGgAprayogaH / ~~~~~~rnmommmmmmmmmmmmmmwww nyAyavizAradama wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww tatazcAsiddhyasiddheH siddhaM prayojanAbhAvatvam, tatazca nArabdhavyo'ya prabandhaH iti sthitam / (mAlinI) nipuNamiha vicintyaM, madvikalpaikajAlaM, viratiratirathA'smin, tena kAryA prabandhe / guNa iha khalu kassyAn, nIraghAte budhAnAM, gaganahananayatne'pyantareNa prayAsam / / 1 / / / / pUrvapakSaH smaaptH|| / / athottrpkssH|| atrocyte| (mAlinI) pratiharimiva viSNu-nan vikalpaikajAlaM, zRNuta nutavitaNDA-vAdanAdAntakaM me| zivanagarasukhApti-ryatprabhAvAnniyogAt, kathayata kimasAdhyaM, tasya vizve'pi vizve ? prayojanA'bhAvAsiddhessAdhyA'siddhiH / nanUkta eva tadabhAva iti cet ? ukto na tu sUktaH / yattAvadvikalpAnupapatterityAdhuktam, tatra pANDityapradarzanArthavikalpastvanabhyupagatopAlambhaH, AdyAntyau tu grhiissyte| gurubhaktirapi tatprasAdArthAditritayavidhaye, tridhaa'pyupptteH| prastutamahAkAvyasAphalyam, zrAmaNye sarvathA gurvAdhipatyavyavasthApanaM ca- uttarapakSaH ) Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo bhAnuH ikSvAkuvaMzAbdhinizezvarANAM, nidhyaMrkakalyANakapAvanA'sti / purI hyayodhyA madamohayodhasaMhArakArasmRtidAyinIha / / 47 / / pure tathA kSatriyakuNDanAmni, ramyAdrizRGge ramaNIyamasti / zrIvarddhamAnAkhyajinezvarasya, hyalaukikAkArasukagrabimbam / / 48 / / pAvApurI vIravimuktidhAma, ambhojazobhodajinAlayA'sti / adyA'pi vIrasmRtidAyinI yA, tatpAdapadmekSaNataH janAnAm / / 49 / / 1. 1924 hira tIrthavarNanam 17 - IkSvAku vaMzarUpI samudrane viSe caMdra samAna tIrthaMkaronA 19 kalyANakothI pAvana.. madamoharUpI yoddhAono saMhAra karanArAonI smRti karAvanArI ayodhyA nagarI yahIM che. // 47 // tathA kSatriyakuMDa nagaramAM ramaNIya parvatanA zikhare zrIvIraprabhunI alaukika mudrAdhArI suMdara pratimA jirAre che. // 48 // prabhu vIranI nirvANabhUmi pAvApurI kamaLonI zobhAvALA jalamaMdirathI zobhI rahI che. ke je prabhu vIranA caraNakamaLanA darzanathI Aje ya lokone prabhunI smRti Ape che. jillA - saGghahitam nyAyavizAradam tatra guruprasAdo'pi svArtha- parArtha - rupobhayakRte / svArthe'pyaihikAmuSmiko bhayaprayojanataH, tatraihike vastra-pAtrA-''hAra-yazaHziSyA''ptivikalpAstvanabhyupagamyante / tadAzaMsayA guruprasAdArthA'bhAvAt / tathA'pi tatroktakutarkanirAsastu kriyate / yA tAvadvastrapAtrAptau guruprasAdAnyathAsiddhiruktA, sA'yuktA, sAdhorgurvanadhInavastvabhAvAt, gurvadattavidhAnA'nyathAnupapatteH / taduktam 'sAmI-jIvAdattaM titthayara'dattaM taheva ya gurUhiM / evamadattaM cauhA paNNattaM vIyarAehiM - ti / pAkSikAticArasUtre / tatrA'pi 'paro balIya' iti nyAyena gurUNAM sarvoparyAdhipatyaM siddham AstAM tAvadvastumAtraM, yogamAtre'pi gurupRcchAM vinA sAdhoranadhikAraH, uktaM ca- 'sAhUNa jao kappo mottuNa ANapANamAiNaM / kappai na kiMci kAuM ghittuM vA guruapucchAe'- tti paJcavastuke / / 216 / / vastutastu- AnaprANagrahaNAdAvapyantareNa pRcchAmanadhikAraH navaraM pratyekapRcchAyA azakyatvena bahuvelayA pRcchyate / tathoktaM dharmAcAryabahumAnakulake - 'kaMDavaNaniTThIvaNussAsa- pAmokkhamailahuyaM kajjaM / bahuvelAe pucchiya annaM pucchijja patteyaM' tti||16|| pratItametat tadadhInavastuni tadanujJAvazyakatvam, navaraM tadarthatatprasAdanaM mumukSUNAM na bhavati / guravo'pi saMvijJatvAdudAratvAcca taddAne na kiJcidapekSante, 'mayA datta' - metAvAnnabhiprAyo'pi teSAM na bhavati te'pi tad svagurusatkaM manyante / taducyate kSAmaNAsUtre - 'tubbha NaM saMtiyaM ahAkappaM vA, vatthaM vA paDiggahaM vA0 tubbheNa ciatteNa dinnaM mae aviNaeNa paDicchiyaM tassa micchAmi dukkaDam (atra gurUkti:-) AyariyasaMtiyaM' ti / / 3 / / nanu kimarthametadatipAratantryamiti cet ? muktyarthamiti gRhANa / tadantareNa tadasiddheH / atra bahu vaktavyaM, tattu nocyate, granthagauravabhayAt, agre vakSyamANatvAcca / prastutamahAkAvyasAphalyam, zrAmaNye sarvathA gurvAdhipatyavyavasthApanaM ca- uttarapakSaH Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 tIrthavarNanama bhuvanabhAnavIyamahAkAvye tathA A bhAratadezamAM jANe muktirUpI strInA merA bhATe 4 neo palo reSA maMDapo rayyA hoya tevA tIrthakaronA kalyANakothI pAvana evA anyatIrtho paNa zobhI rahyA che. paNa tIrthezakalyANakapAvanAni, hyanyAni tIrthANi vibhAnti cA'tra / vimuktirAmAghaTanArthameva, kRtAnyadaityAlayamaNDapAni / / 5 / / mahAmahAsArvagRhaiH supuNyA, pade pade ketanakumbhakAntaiH / vibhAti bADhaM marudezabhUmiH, bhavAbdhimajjajjanayAnapAtrA / / 1 / / Dagale ne pagale jyAM dhajAo ane kaLazothI zobhatA mahA mahA jinAlayo vaDe jeNe saMsArasAgaramAM DubatA lokone mATe jANe vahANone dhAraNa karyA che. tevI marudeza (rAjasthAna) nI pAvana bhUmi zobhI rahI che. paNa dhanyAtidhanyo dharaNAbhidhaH sa, lakSmInA savyayamAM kuzaLa evA zrAddha dharaNazA zrAddhaH zriyAM sadvyayapaNDitazca / dhanyAtidhanya che, ke jenA kAraNe devavimAnanuM tiraskRtAmartyavimAnamAnaM, mAna utArI nAkhanAra rANakapuranuM jinAlaya zobhI yenAsti rANakpuracaityamatra / / 52 // rahyuM che. IfparA -saGghahitam1.havalo ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ yaccAhArAptivikalpe vedanAdiSaTkanirasanaM kRtaM, tattvAgamayuktyanubhavalokanirAkRtam / tathA cAgamaH - 'taiyAe porisIe bhattaM pANaM gvese| chaNNamannayarAyami kAraNami smutttthie|| veyaNa veyAvacce iriyaTThAe ya sNjmtttthaae| taha pANavattiyAe chaTuM puNa dhammacintAe' - tti uttarAdhyayaneSu / / 26-32/33 / / yuktaM caitat, kSutprapIDitasya yogasamAdherdorlabhyAt, durdhyAnasambhavAt, taduktaM laukikairapi - 'sarvArambhA tandulaprasthamUlA' iti| vaiyAvRtyArthavikalpeSu cAdyapaJcakaM tvanabhyupagatama, bhaviSyati / tatra jinAjJA- 'kujjA bhikkhu gilANassa, agilAe samAhie' - tti| suutrkRtaangge||1|3|3||suu.20 / / ata evoktaM niyamakulake- 'veyAvaccaM kiMci, gilANavuDDAiNaM kubve' iti / / 10 / / ucitAcArAvazyakatvaM tu drshitmev| yuktaM caitat, anyathA'nyanirapekSayogAnAM yogatvameva durvacam, tadbhAvAnupapatteH, tanniruktyatikramAt, mokssyojnaa'bhaavaat| tathoktaM - - 'mokSeNa yojanAda yoga' - iti jnyaansaare||27-1|| sarvatrA'nyathAsiddhinirasanaM tu puurvvdnusndheym| vaiyAvRtyasyAbhyantarataporUpatvAta tataH karmanirjarA siddhaa| taduktaM 'atha tapaso nirjarA phalaM dRSTa' - miti prazamaratau / / 73 / / viziSTapuNyabandhastu na niSidhyate, vaiyAvRtyaphalatvena yaavttiirthkrnaamkrmbndhshruteH| taduktaM- 'veyAvacceNa titthayaranAmagottaM kammaM nibaMdhai'- tti uttarAdhyayaneSu / / 29-4 / / navaraM tadarthatadabhAvaH, tadabhilASasyA'pi nidAnarUpatvAt, tathAhi- yathA'yaM bhuvanAdbhutabhUtibhAjanaM bhuvanaikaprabhuH prabhUtabhaktibhara-nirbharAmaranikaraniSevyamANa-caraNo bhagavA~stIrthakaro vartate, tathA'hamapyamutastapaHprabhRtito'nuSThAnAd bhUyAsamiti', nirabhiSvaGgacetovRttestu naiSa doSaH, tathAhi- 'dharmAdezo'nekasattvahito nirUpamasukhasaJjanako'cintyacintAmaNikalpo bhagavAna, tathA'hamapi syA'-miti, tasya nidAnatvavirahAta, tnniruktykraanteH| tathA ca nitarAM dAyate - lUyate dharmakalpataruH prastutamahAkAvyasAphalyam, zrAmaNye sarvathA gurvAdhipatyavyavasthApanaM ca- uttarapakSaH Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo bhAnuH nANA diyANA nanu nAndiyA ca, zrIjIvitasvAmyavataMsahRdyAH / zrIdelavADAcalatIrthamukhya sAkSAt jANe vIraprabhunA darzanathI jemanA vaDe kaLikALanA mAnavo kRtArtha bane che tevA zrI jIvitasvAmirUpI bhUSaNathI zobhAyamAna nANA, dIyANA sAkSAcca vIraprabhudarzanena, yAbhyaH kRtArthAH kalikAlamartyAH / / 53 / / jane nAnhiyA .. ( marubhUmimAM zolI rahyA che) // 3 // tIrthAni bhAvAbdhitaraNDakAni / viDrINavizvatrayavibhramANi, puNyAnyagaNyAni cakAsatIha / / 54 / / tIrthavarNanam puNyAtipuNyaM jinadharmadhAma, vilokyatAM gurjaradezaratnam / zrIzambhuzAstervararAjadhAnIM, jagadgurorjanmapavitradhAtrIm / / 55 / / 19 jANe saMsArarUpI sAgaramAM naukA samAna hoya tevA, jinAlayothI traNe vizvanI zobhAne zaramAvanArA evA zrI delavADA, acalagaDha vagere aneka pAvana mahAtIrtho ahIM zobhI rahyA che. II54] pavitrothI ya pavitra... bhinadharmanA dhAma sabhA... uttama evA gurjara dezane joI lo.. jANe jinazAsananI rAjadhAnI na hoya evI A bhUmi(caritranAyaka) jagadgurunA janmathI pAvana thayelI che. II55 - saGghahitam 1. suMhara 2. saMsAra sAgara 'bhavo bhAvazca saMsAraH, saMsaraNaM ca saMsRti-rityukterbhAvaH = saMsAraH 3. zobhA 4. nizAsana nyAyavizAradam RddhyAdyAzaMsAparazunA'neneti nidAnam, atra ca tadabhAvaH / taduktaM dazAzrutaskandhAdau 'etto ya dasAIsu titthayaraMmi vi niyaannpddiseho| jutto bhavapaDibaddha sAbhissaMgaM tayaM jeNaM / / jaM puNa nirabhissaMgaM dhammAeso aNegasattahio / niruvamahasaMja auvvacintAmaNikappo / / ' ityAdi lalitavistarAvRttau / vastutastu 'audArikabhAvaprakAratvAvacchinnatIrthakara bhavanecchAyA eva nidAnatva'- miti vizadaM kUpadRSTAntavizadIkaraNe / - kRtaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH / vaiyAvRtyasya muktyarthatvavikalpe virodhodbhAvanaM duSTaM, virodhAyogAt, puNyAnubandhipuNyasya muktyupabRMhakatvAt, bharatAdipuNyavat / paramparAkAraNaniSedhe tu na kimapyanuSThAnaM tatkAraNaM syAdantareNa zaileSIkaraNacaramasamayasthiteH, tanmAtrasyAnantaratatkAraNatvAdityAlocanIyaM sUkSmekSikayA / IryA-saMyama-dharmacintAnAmAhAramantareNA'yogo'pi na na siddha:, itvarAnazane'pi taddarzanasya pUrvA''hAranibandhanatvAt, dhRtisaMhananahInAnAM tadbhAve virAdhanA'saMyamadurdhyAnopalabdheH, sarvAnubhavasiddhametat / etena pryojnvirhtvmpaastm| tadbhAve'pi tadabhAvastu pratibandhakayogAt, maNiyogAdvahnibhAve'pyuSNatA'bhAvavat, naitAvatA tatkAraNatvakSatiH, tadvat, kAryArthinA pratibandhakApa tu yatitavyam, kAraNadoSodbhAvanavaiyarthyAditi nyAyamudrA / prANavRttyarthavikalpe jIvitamaraNasAmyAbhidhAnaM tu jinazAsanopaniSadajJAnaceSTitam, tadarthA''hAragrahaNasya sAmyA'virodhAt, kevalini tatsahabhAvadarzanAt, akAle bhaktaparijJAderniSiddhatvAt, tathA cArSa - 'nipphAiyA ya sIsA.' ityAdi saMvegaraGgazAlAyAm tathoktaM bhaktaparijJAprakIrNake- 'nicchiyamaraNAvattho' ityAdi / / 14 / / uktaM ca piNDaniryuktau- 'pacchA pacchimakAlaMmi' tti / / 665 / / prastutamahAkAvyasAphalyam, zrAmaNye sarvathA gurvAdhipatyavyavasthApanaM ca- uttarapakSaH Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 tIrthavarNanam bhuvanabhAnavIyamahAkAvye mahAvidehAttu yato mahAntam, apekSAe mahAvideha kSetrathI ya gurjaradezane manye nayAd gurjaradezameva / jenAthI mahAna mAnI zakAya te... viSabharyA A zatruJjayAdri-jayati kSitau sa, kALamAM amRta kuMDa samo zrI zatruMjaya parvata ahIM hAlAhalAdhvaikasudhAhRdazca / / 56 / / jaya pAme che. paDadA aho ! mahomAli yathAzumAlI, sUrya jevA tejathI zobhatuM.. pragaTa prabhAvathI sphuTaprabhAvAstaparAbhavaM ca / parAbhavono nAza karanAruM.. saMsArasAgaramAM uttama vibhAti zarkezvarapArzvanAtha cAnapAtra samAna zrIzaMkhezvarapArzvanAthatIrtha ahIM tIrthaM bhavAbdhau varayAnapAtram / / 57 / / zobhI rahyuM che. paoll niHzreNikalpe zivadarzanAya, jANe mokSanA darzana karavA mATenI nisaraNI nA ____ uttuGgazRGge giranAratIrthe / hoya tevA UMcA zikharavALA giranAra tIrthe virAjate nemijinasya bimba, nUtanajaladhara samAna kAntivALuM zrI neminAthanuM pratyagraparjanyasamaprabhaM tat / / 58 // biMba zobhI rahyuM che. pa8 -saGghahitam 1. telyuta 2. nUtana 3. vAEM ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ atra vRtti:- 'etena ziSyaniSpAdanAdyabhAve prathama dvitIye vA vayasi saMlekhanAmantareNa vA zarIraparityAgArthamanaznana tatpratyAkhyAnakaraNe jinaajnyaabhnggmupdrshytiiti| yuktaM caitat, yAvadguNamArAdhanAprakarSakaraNasyaiva janmaphalatvAd, guNAbhAva eva tadvidhAnokteH / taduktaM prathamAge - 'jassa NaM bhikkhuNo evaM bhavai se gilAmi khalu ahaM imammi samae.' ityAdi / / 1-8-228 / / evaM prANavRttinaivA''rAdhanAprakarSaNottarottarasAmyaprakarSaH sidhytiiti| etena sAmAyikasiddhyasiddhiH prtyuktaa| yatkiJcidanyArthapratiSedhastu tathaiva, tthaa''gmaat| tathoktaM, 'NiggaMtho dhiimaMto, NiggaMthI vi na karejja chahiM ceva / ThANehiM u imehi aNaikkamaNAi se hoi' tti uttarAdhyayaneSu / / 26-34 / / adhunA ziSyAptirUpavikalpoktasvabhAvavAdo niraakriyte| tathA hyasannayaM svabhAvavAdaikAntaH, kaNTakataikSNyAderapi nirhetukatvAsiddheH, adhyakSAnupalambhAbhyAmanvayavyatirekato bIjAdikaM tatkAraNatvena nizcitameva / yasya hi yasmin satyeva bhAvaH, yasya ca vikArAd yasya vikAraH, tat tasya kaarnnmucyte| utsUnAdiviziSTAvasthAprAptaM ca bIjaM kaNTakAditaikSaNyAderanvayavyatirekavata adhyakSAnupalambhAbhyAM kAraNatayA nishcitmev| yacca jagatprasiddhahetuphalabhAvena gatamevetyAdhuktaM, tatra hetvabhAvaH kutaH ? anupalabdheriti cet ? sA'pi kiMsvarUpA ? svopalambhanivRttirUpA sarvapuruSopalambhanivRttisvarUpA vA ? na tAvadAdyaH pakSaH, khalabilAdyantargatasya bIjAde: svopalambhanivRttAvapi sttaa'nivRtterhetornaikaantiktvaat| atha dvitIyaH, so'pi na, hetorasiddheH, na hi 'mayUracandrakAde: sarvapuruSairadRSTaM kAraNaM nopalabhyate' ityarvAgdRzA nizcetuM shkym| kiJca nirhetukA bhAvA' iti hi bhavanmatam / tatra heturupAdIyate na vA ? yadi prastutamahAkAvyasAphalyam, zrAmaNye sarvathA gurvAdhipatyavyavasthApanaM ca- uttarapakSa: Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 prathamo bhAnuH - tIrthavarNanam / kumArapAlAbhidhabhUmipAla kumArapAla bhUpAla nirmita.. atyaMta pharakatI vinirmitaM cAjitanAthatIrtham / dhajA vALuM.. atyaMta ugs evuM.. zrI ajitanAtha dodhUryamAnadhvajadhAritAra bhagavAnanuM tIrtha tAraMgAjI zobhI rahyuM che. palA gAkhyaM tathottuGgatamaM samasti / / 59 / / pavitratIrthAkulatApavitre, pavitra tIrthothI atyaMta vyAsa hovAthI pavitra, hyahanmaye gurjaranirvRte'smin / arihaMtamaya, gujarAta dezamAM atyaMta zobhatuM surAjamAnaM nagaraM tathA'sti, jenothI vyApta evuM ramaNIya evuM rAjapura jainai taM rAjapuraM suramyam / / 6 / / ( nagara-amAvA) cha. ||Foll wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww nyAyavizAradama wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww kAluSyazUnye nanu kAluzIpA ahIM (kALupura roDa para) kAluSyazUnya evI Take vibhAti prakaTaprabhAvam / kALuzIpoLamAM pragaTa prabhAvavALuM, dharatI para rahelA zrIsambhavasvAmijinevarasya, devaloka samAna zrI saMbhavanAtha bhagavAnanuM jinAlayaM bhUsthasurAlayaM yat / / 61 // linAlaya che. ||1|| -saGghahitam1. matyaMta 25tI na, tadA na svapakSasiddhiH pramANamantareNa tdyogaat| atha heturupAdIyate tadA svAbhyupagamavirodhaH, pramANajanyatayA svapakSasiddherabhyupagamAt / taduktaM- 'na heturastIti vadan sahetukaM, nanu pratijJAM svayameva baadhte| athApi hetupraNayAlaso bhavet, pratijJayA kevalayA'sya kiM bhavet / / ' ityAdi spaSTaM sanmatitarkaprakaraNavRttau tattvabodha-vidhAyinyAm / / 3-53 / / tathoktaM tattvasaGagrahe- 'tadapekSA tathAvRttirapekSA kaarytocyte| pratyakSA ca tathAvRttiH siddhAsteneha hetavaH / / 117 / / ' iti| kiJcAyaM svabhAvaH kiM vyApI prativastu parisamApto vA ? vyApitve tyaktasvaparavizeSaNa: syAt / prativastutve kiM tena kalpitenAbhinnaphalena lokavAdAt / pratyekamAtravRtti ca vastu ghaTAyeva ghaTAdItItaretarAbhAvAt parasparamasvabhavanaparigrahAt kutaH kva cAsau svabhAvaH syAt ? iti darzitaM dvAdazAranayacakre / / dvitIyo vidhividhyrH|| dharmArthAkhyo vikalpastvabhyupagamyate / so'pi zrutacAritrobhayArtham, yadvA dAnAdicatuSTayArthamiti / tatra zrutaprayojane paannddityprdrshn-lbdhi-kaalnigmnaakhytrikmnbhyupgtopaalmbhH| zeSatrayaM tu manyAmahe / jagadupakArecchAkRtadezanAbhilASasyAduSTatvAt, prazastAtmapariNAmarUpatvAt, itaratadvat / yuktaM caitat, paropakArarUpatvAdasyAH, tasya ca trailokyasArabhUtatvAt, puruSArthacihnarUpatvAcca / tathoktaM - 'jIvalokasAraM pauruSacihnameta' - diti lalitavistarAyAm / / praNidhAnasUtravyAkhyA / / tathA cotkRSTopakArarUpatvAddezanAyA tatparopakAratvaM nA'siddham / taduktaM - 'nopakAro jagatyasmin tAdRzo vidyate kvacit, yAdRzI duHkhavicchedAt dehinAM dharmadezanA' / / 12 / / iti dhrmbinduprkrnne| yazaHprabhRtyarthaM tu sA'pi nAbhyupagamyate / nanu bodhAbhAve parArthavyabhicAraH, tatazca vyarthatvamiti cet ? na, tadvyabhicAre'pi vyarthatvavirahAt, zuddhacetaso vakturvidhidezanayA phalabhAvAt / tathoktaM- 'abodhe'pi phalaM proktaM zrotRNAM muni-sattamaiH / kathakasya vidhAnena niyamAcchuddhacetasaH / / 11 / / '- iti dhrmbinduprkrnne| tathoktaM tattvArthabhASye prastutamahAkAvyasAphalyam, zrAmaNye sarvathA gurvAdhipatyavyavasthApanaM ca- uttarapakSaH Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurujanmabhUmiH bhuvanabhAnavIyamahAkAvye cintAmaNeH pArthaprabhozca caityaM, A ja kALuzI poLamAM zrI ciMtAmaNi pArzvanAtha anyattathAtrAjitanAthacaityam / ane zrI ajitanAthanuM paNa caitya che Ama traNa evaM tribhizcAtra jinAlayaissA, traNa jinAlayothI zobhAthI atyaMta ramya evI te dharA ramAramyatamA cakAsti / / 62 / / bhUmi zobhI rahI che. jo zrIsambhavasvAmijinAlayasya, zrI saMbhavanAtha jinAlaya pAse paramahaMtapaarthe'sti gehaM paramAhatasya / / prabhubhaktitatpara evA cImanalAla bhagatanuM ghara zrIcImanAkhyasya bhagatsunAmnaH, cha. ||53|| prabhoH saparyAparamAnasasya / / 63 / / zrIzrAddhasUtraM paThato'sya netre, vaMditta sUtra bolatA temanI AMkhone azruonA netrodapUraiH prakRte supUrNe / pUro saMpUrNa karI detAM, teo khUba ullAsathI saM bhAratI jainamukhAbjayoni, haMmezA zrIjinokta vANInuM zravaNa karatAM. l4ll zuzrAva sollAsamanAH sadA'pi / / 64 / / -saGghahitam 1. anantaraSaSThyA vyAhatamiti cet ? na, vAkyAntaratvAt / wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww nyAyavizAradama wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww 'na bhavati dharmaH zrotuH sarvasyaikAntato hitazravaNAt / avato'nugrahabuddhyA vaktustvekAntato bhavati / / 29 / / ' iti / nanu bhavatu dezanAsAdhutvam, tadarthaM zrutaM tvanyathAsiddhaH, vinAdarzanAdityuktamiti cet ? na, tatroktaphalAbhAvAt, kvacit zrotRbodhabhAve'pi vaktustvekAntAhitAt, jinazAsanollaGghanAt, agItArthadezanAniSedhAt, prakalpasAdhoreva tadanujJAnAt / tathoktaM - 'pakappajaiNA kaheyavyo' - tti bRhtklpbhaassye||gaa.1135 / / tathoktaM brahmasiddhAntasamuccaye- 'satsUreritthameveha zrotavyA dharmadezane'-ti / / 136 / / tathAhi jinazAsane'gItArthasya vacanamAtrasyApi pratiSedhaH, kiM punardezanAyAH ? tathoktaM - 'sAvajjANavajjANaM, vayaNANaM jo Na yANai visesN| vottuMpi tassa na khamaM, kimaMga puNa desaNaM kaauN|| iti mahAnizIthasUtre / / 3123 / / ___ yuktaM caitad, dravyAdyanabhijJasya yathAkathaJcid dizataH utsUtraprarUpaNAdinA svprbhvnibndhntvaat| AdinA'sthAnadezanAparigrahaH, tathAhi satprarUpaNA'pi bAlAdiparSadanapekSA'satprarUpaNA bhvti| tathoktaM - 'yadbhAsitaM munIndraiH pApaM khalu dezanA parasthAne / unmArganayanametad bhavagahane dArUNavipAka' - miti / / 1-14 / / hitamapi vAyorauSadhamahitaM tacchleSmaNo yathA'tyantam / saddharmadeza-nauSadhamevaM bAlAdyapekSamiti / / 1-15 / / ssoddshkprkrnne| taddoSaparihAre tadasAmarthyAt, jAtyandhasya pathadarzanAsAmarthyavat / nanu guNo'stu mA vA'stu, dezanAprayuktayaza:satkArAdiSvasmattuSTirbhavati, tato mA bhUcchrutam, dezanAM tu kurmaH, ko doSa iti cet ? hitatyAgAkhya iti gRhANa, dAruNavipAkAderdarzitatvAt / kiJca kiM vinazcareSu satkArAdiSu raJjanena ? ko'tra kasya dhruvo bhaktAdi: ? ata evoktamAcAre - 'bheuresu na rajjijjA' iti / / 1-8-8 / / 23 / / taduktaM parairapi - 'anityA sarvasaMskArA adhruvA kSaNabhaGgurAH / atazca paramArthajJo varjayet saMvRtteH padam / / ' iti nairAtmyaparipRcchAsUtre / / tatazcAtikramya lokeSaNAM cintanIyaM nipuNamAtmahitam, vibhAvanIyaM hAribhadramidaM vacanaM - 'na hi vacanoktameva prastutamahAkAvyasAphalyam, zrAmaNye sarvathA gurvAdhipatyavyavasthApanaM ca- uttarapakSaH Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo bhAnuH gurujanma bhUrIti cAsIt susarmiNI ca, temanA anurUpa evA sudharmapatnI bhUribenA tasyAnurUpA vararatnakukSiH / ratnakukSikAtA hatAM ke jemanA saMtAno kramazaH AcAryapaMnyAsasusAdhusAdhvyaH, AcArya, paMnyAsa, sAdhu ane sAdhvIpadane pAmyA. __ yasyA apatyAni babhUvuruccaiH / / 65 // ||Full dvitIyaputrasya caritramasyAH, temanA dvitIya putranuM vizvahitakara evI prArabhyate vizvajanInakIrti / kIrtivALuM evuM A caritra zarU karAya che.. 82 vyazItisaGkhyAbdamitA katheyaM, varSanI A kathA kALarAjAnI DAyarImAM suvarNAkSare svarNAkSareNAstiM ca kAlapatre / / 66 / / sajAyedI cha. ||5|| kulAcalArigrahabhAskarAbde, saMvata 1967. caitra vada 6 no punita divasa madhAvazukle'hni ca SaSThake ca / hato. zani, rAhu ane caMdra agnitattva rAzimAM rAzyagnitattve zanirAhucandre, hatAM. ne agnitattvamaya sUrya paNa agnitattva tathAgnitattvAtmavibhAkare'pi / / 67 // rAzimA hato. ||Full -savahitam1. sthitA likhitA veti shessH| 2. ubhayatra sati sptmii| ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradam ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ panthAnamullaghyAparo hitA''ptyupAya' - iti| yatitavyaM ca tatra prytntH| evaM hi mumukSutvasiddhiriti / vastutastvanadhikArAdeva tAdRzasya dezanApratiSedhaH, tatsamyakkaraNAbhAvAt / tathoktaM- 'anadhikAriNaH sarvatraiva kRtye samyakkaraNAbhAvA'- diti lalitavistarAyAm tathA - 'anadhikAriNazca sarvatra kArye pratiSiddhatvAditi dharmabinduvRttau / / 4-13 / / zrutasya dezanAprayojanaM tu gauNam, mukhyaM tu vakSyamANamityapi dhyeym| tathA viratyarthaM zrutam / nanUkta eva prAptayatnAbhAva iti cet ? satyamukto'samIkSya tuktaH, kAtnyena praapttvaariddheH| tathAhi viratiriti saMyamarUpAtmapariNAmaH, zrUyante ca tasyA'saGkhyalokAkAzapradezapramANAni sthAnAnAni / tatrottarottaroccatarasaMyamasthAnaprAptyasiddheH tadasiddhiH / tatsiddhau tu zrutArjanayatnAbhAvaH, yathAkhyAtasaMyame tadabhAvAt, nanu tatrA'pyuccatarasaMyamasthAnAptyai tadyatnAbhAvAdvyabhicAra iti cet ? anupAsitagurorvaca idam, siddhAntA'parijJAnAt, tatra tvekasyaiva saMyamasthAnasyoktatvAta tadAha paJcaninthikAra:- 'NiggaMthasiNAyANaM tullaM ikkaM ca sNjmtthaannN'||40|| evameva tatkAyasiddhiriti dhyeyam, uttrsthaanaa'bhaavaat| tathA saMvegArthaM zrutam / taduktaM - 'jaha jaha suamogAhai aipasararasasaMjuttaM / taha taha palhAi muNI nava nava sNvegsbbhaavN'ti||560|| pnycvstuke| nanUktA zrute guruprasAdAnyathAsiddhiH, tadabhAve'pi pustakAdestadbhAvAditi cet ? tadetat mahAmohavilasitam, viparyayabodhAt, sarvazAstrArambhANAM gurvAyattatvAt, tadAha vAcakamukhya - 'gurvAyattA yasmAt zAstrArambhA bhavanti sarve'pi / tasmAd gurvArAdhanapareNa hitakAGkSiNA bhAvya' - miti / / 69 / / prshmrtau| ata evoktaM vairAgyaratau - 'prApya zrIgurupAdapaGkajakRpAM mUryo'pi sUribhavediti / / 1-276 / / prastutamahAkAvyasAphalyam, zrAmaNye sarvathA gurvAdhipatyavyavasthApanaM ca- uttarapakSa: Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhuvanabhAnavIyamahAkAvye gurujanma navodayaM kAntikumArabhAnu, nUtanodaya pAmanArA evA kAMtikumArarUpI bhAnune draSTuM samautsukyabhRteSu dikSu / jovA mATe dizAo jANe atyaMta utsuka thayelI svasparTinidhyAnakRte kRtAnta hatI. "amAro ya pratispardhi? cAlo joIe to. pitrabjayoH kautukinoH satozca / / 68 // ." yaMdra mane sUryane mel mApuM tu yatuM 6. ||sell zakuntivAraiH kalarAvaramyA, kurvatsu dhAtrI muditeSu vitsu / sugandhimandAnilasaJcareSu, caikAtapatre ca mudAM prakarSe / / 69 / / paMkhIonA samUho jANe AnaMdathI madhura kalarava thI pRthvIne ramya karI rahyA hatA. loko AnaMdita hatA. sugaMdhI vAyu maMda maMda vAI rahyo hato ne jANe ekachatrI AnaMdano prakarSa chavAI gayo hato.. tyAre.. IIFell mandAkinI zvetasarojaratnaM, gaMgA nadI jema zvetakamaLane janma Ape, yathA yathaindrIkakuMbuSNazocim / pUrva dizA jema sUryane janma Ape, saccandanaM sA malayAdribhUmiH, malayanI bhUmi jema suMdara caMdanane janma Ape, prasUnamevaM kalaketakI ca / / 7 / / suMdara ketakI jema puSpane janma Ape.. Iooli -saGghahitam - *rzana 1. yamapitA = sUryaH 2. yaMdra 3. pakSImo 4. suMdara 5. savAla 6. manuSya (viT) 7. // 8. pUrva 9. hizA 10. riza ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ ____ tathoktaM paJcAzake - 'gurubhakteH zrutajJAnaM bhavetkalpatarUpamaM, lokadvitayabhAvinyastataH syuH sarvasampada' - iti| yuktaM caitat, udakapayomRtakalpAnAM zrutacintAbhAvanAjJAnAnAmuktatvAt, tatra gurubhaktyAdividhAnena zrutajJAnasya zeSadvayanibandhanatvAt, tayozca srvsmpdvybhicaaritvaat| taduktam - 'zrutamayamAtrApohAccintAmayabhAvanAmaye bhvtH| jJAne pare yathArha gurubhktividhaansllige||' ____ udakapayomRtakalpaM puMsAM sajjJAnamevamAkhyAtam / vidhiyatnavattu gurubhirviSayatRDapahAri niyamena / / iti SoDazakaprakaraNe / / 10-12/13 / / ata evoktaM parairapi - 'upadekSyanti te jJAnaM jJAninastacca drshinH||' iti giitaayaam|| 4-34 / / zAstrajJasyA'pi svamatyA brahmajJAnAnveSaNasya pratiSedho'pyata eva saGgacchate, taduktaM - 'zAstrajJo'pi svAtantryeNa brahmajJAnAnveSaNaM na kuryAditi muNDakopaniSat - shaangkrbhaassye| ___nanu zrutajJAnenaivAsmAkaM samIhitasiddhiH, kimitarAbhyAmiti cet ? na tadasiddheH, cintAjJAnamantareNa tadvaiyarthyAt, tathoktaM 'vRthA zrutamacintita miti| tathA bhAvanAjJAnasyaiva tattvato jJAnatvena hitAhitapravRttinivRttimUlatvAt, tadRSTasya ca prastutamahAkAvyasAphalyam, zrAmaNye sarvathA gurvAdhipatyavyavasthApanaM ca- uttarapakSaH Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo bhAnuH - gurujanma / yathendrakAntA jayadattameva, IndrANIe jema jayadattane janma Apyo, zrIpAhiNI cAGgakumAracandram / pAhiyI bha yAMgabhAra (i.sa. hebhayaMdrA-yArtha)nAthI yathA hIrakumAramAram, ne janma Apyo, nAthIe jema hIrakumAra rUpathI zrIpremacandraM ca yathaiva kakuH / / 71 / / kAmadeva (jevA surUpa)ne janma ne Apyo, kaMkubAe jema zrIpremacaMdane janma Apyo.. IoTI tathaiva sA'sUta mRgAkSamauliM, bhAnuprakAzaiH samakAntijAtam / basa... te ja rIte bhUribAe paNa mRga jevI nitAntakAntaM sumano'bhirAmaM AMkhovALA.. sUrya jevI kAMtivALA.. atyanta vareNyavaryaM tu suputraratnam / / 72 / / suMdhara... sumanobhirAma... timobhA ya uttama mevA // SaDbhiH kalApakam // putraratnane 10ma Apyo.. ||2|| tasya triyAmApatikAntikAntaH, caMdranI kAnti jevI kAMti vALA.. pUnamanA caMdra jevA mukhavALA sukomaLa zarIrI evA tenA rAkenduvaktrasya mRdostathAGge / nibhAlanena svajanAH prasedu darzanathI svajano prasanna thayA. hA.. samagra vizvane zcitraM kimatra kSitinandake'smin ? / / 73 / / AnaMda pamADanAra mATe ATalAmAM zuM Azcarya hatuM? // 7 // -saGghahitam1. UndrANI 2. chandrano putra (netarazAsaprasiddha) tathoktamantakRddazAyAM- 'nalakUbarasamANA'tti, atrAhurvRttikArA: - 'idaM ca lokaruDhyA vyAkhyAtaM yato devAnAM putrA na santI' - ti / / 3-36 / / 3. suMdara 4. yaMdra 5. zana ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ zrutajJAnA'jJAtatvenA-'nyathAsiddhivirahAt / gurubhaktayAdereva tatsiddhirityanyatra vistrH| ata evoktamadhyAtmagItAyAM- 'gurugamaM vinA jJAnaM kadA'pi naiva jAyata' iti / / 141 / / gurvAdivinayarahitasya tu pustakAdiprAptaM jJAnameva na bhavati, tasya vipryytvenokttvaat| tathoktaM - 'gurvAdivinayarahitasya tu mithyAbodhato vacanAt / dIpa iva maNDalagato bodhaH sa viparyayaH pApaH' / / 11-12 / / - iti ssoddshke| nanu gurvabhAve'pi bodhasiddhiH, tathAdarzanAt, pratyekabuddhavaditi cet ? na, tadabhAvadarzane'pi bhAvatastadbhAvAdabhAvAsiddhiH, mAnAbhAvAnnaivamiti cet? na, kAryopalabdheranumAnapramANabhAvAt, kAryakAraNabhAvasya drshittvaat| itthmnythaasiddhiraahtaa| nanu zrutArtho'pi cAzaMsArUpatvena pratibandhatvAdvayaH, sarvatra sAdhorapratibandhazravaNAditi cet ? na, yato so'nAzaMsAbhAvabIjam, muktihetutvaat| mokSapratibandhenA'pratibandha eSa pratibandhaH, anIdRzaphalAlambano hyartho pratibandhaH, paramapuruSArthalAbhopaghAtitvAta, yathoditazratadharmato mokSaH, siddhatvena / neha phale vyabhicAra iti spaSTaM llitvistraayaam| zrutaprayojane digdarzanametat, tatprayojanAnyanyAnyapi svAdhyAyaphalazrutyA drssttvyaani| tathoktam - 'sajjhAyaM sevaMto, paMciMdiyasaMvuDo tigutto y| hoi egaggamaNo, viNaeNa samAhio sAhU / / prastutamahAkAvyasAphalyam, zrAmaNye sarvathA gurvAdhipatyavyavasthApanaM ca- uttarapakSa: Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhuvanabhAnavIyamahAkAvye bAlyakAlaH niSpattimAptaM ca guNairgariSThe svajanoe tenuM gariSTha guNo vaDe niSpatti pAmeluM stannAma kAntiH svajanaiH kRtaJca / meg siti' nAma rANyu. sleo sayuM tuM ? hai ajJAsiSuH ke bhuvanaikabhAnu A kAMti bhuvanabhAnu banIne traNa lokone potAnI bhartA sa kAntyA nijayA trilokiim?||74|| sitithI marI deza. ||4|| guNaizca dehena kalAbhiruccai nA.. bhAtra vaya 1 vadhatI nahI .. heha, guNo ravardhatAsau vayasA ca sArdham / ne kalAo paNa kUdake ne bhUsake vadhatA hatI. naisargikaM tadguNagauravaM tu, jANe janmo-janamano abhyAsa na hoya tevuM tenuM bhavAntarAbhyastamivAzu cA'bhUt / / 75 // spAlAvi guNagaurava tuM. 75ll sarvajJasAdhvadbhutasevanA ca, prabhubhakti, munibhakti, mAtA-pitAnI sevA ne pitroH parISTizca janopakAraH / elsiusR... hujImonI dhanya manuuMpA.. parepara, dayArdratA duHkhadhareSu dhanyA, haMmezA ucita AcAradhArI jIvo dhanya che. lol sadocitAcAradhanA hi dhanyAH / / 76 / / -saGghahitam1. sevA 2. tasyAbhUditi shessH| ~~~~~~~~~~~~~~~iowwwwwwwwwww nyAyavizAradama wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwr nANeNa savvabhAvA najjai suhumabAyarA loe| nANI carittajutto bhAveNa saMvaro hoi / / nANANattI ya puNo, daMsaNatavaniyamasaMjame tthiccaa| viharai visujjhamANo jAvajjIvaM pi nikkNpo|| bArasavihaMmi vi tave sabbhiMtarabAhire kusaladiTe / navi atthi navi hoi, sajjhAyasamaM tavokammaM / / etto cciya ukkosA, vinneA nijjarAvi niamennN| tigaraNasuddhipavittiu haMdi taha nANabhAvAo / / jaM annANI kamma khavei bahuyAi vaaskoddiihiN| taM nANI tihiM gutto khavei usAsamitteNa / / AyaparasamuttAro ANAvacchala diivnnaabhtti| hoi paradesiyattaM avocchittI ya titthss|| etto titthayarattaM savvannuttaM ca jAyai kameNa / ia paramaM mukkhaMgaM sajjhAo teNa vinneo|| iti paJcavastuke / / 558-566 / / tathA - samuddagaMbhIrasamA durAsayA acakkiyA keNai dupphNsyaa| suassa puNNA viulassa tAiNo khavittu kammaM gaimuttamaM gayaM / / tamhA suyamahiDijjA uttamaTTagavesae jeNa'ppANaM paraM ceva siddhiM saMpAuNejjAsi -tti uttarAdhyayaneSu / / 12-31/32 / / tathoktaM candravedhyakaprakIrNake - 'nAyANaM dosANaM vivajjaNA sevaNA guNANaM c| dhammassa sAhaNAI dunnivi kira naannsiddhaaii||71|| iti| ___ tathA cAritrA) guruprasAdanam, tadarthatadbhaktizca, tatkAraNabhAvAt, itaratadvat / nanu siddhasyA'sAdhyatvAdukta eva tatprayojanaviraha iti cet ? tadidaM prajJAvirahaceSTitam, tadguNadhAraNA'darzanAt, virati-vikalpe'sya pratyuktatvAt / prastutamahAkAvyasAphalyama, zrAmaNye sarvathA garvAdhipatyavyavasthApanaM ca- uttarapakSaH Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo bhAnu bAlyakAlaH manISirmandAkSanimittameSa, buddhizALIo ya zaramAI jAya, bRhaspati ca __ mUkIkRtadvAdarzarug babhUva / mUka thaI jAya evA, uttama evA A kAMtie sarvAtizAyipratibhAbhareNa, potAnI buddhithI vizvamAM kone vismaya pamADyA __ na vismayaM kasya cakAra vizve ? / / 77 // na tA ? ||7|| vastrasya bhUSA rucitA na tasmai, bALapaNathI ja temane vastranI vibhUSA pasaMda nA _vastrAntarAdho malinAmbarAya / hatI. koTanI nIce meluM khamIza paheratA ne kahetA cakhyau jano'ntarna hi pazyatIti, ke aMdara koNa jovAnuM che ? kharekhara, khUba prauDha suprauDhabAlAya namo'stu tasmai / / 78 // mevA ta GInne namAra.. ||8|| -saGghahitam1. Grn 2. vAyaspati (bRhaspati) ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ kiJca kliSTakarmodayavazena pratipAtasambhavAdanAgatakAle'pi tadarthitvamaviruddhama, sambhavatyevaM bhAvAtizayena rakSaNam / na cAprAptaprAptAveveha prayojanam, prAptabhraSTasyA'pi prayatnaprApyatvAditi cintitaM caityavandanasUtravRttau llitvistraayaam| evaM ca cAritriNo'pi tatprayojanaM tadarthaM ca guruprasAdanaM siddham / yuktaM caitat tata eva caaritrshrddhaasthairyyogaat| tathoktaM paJcavastukavRttau - 'gurubhaktibahumAnata eva cAritre zraddhA sthairyaM ca bhavati, nA'nyathA' iti / / 15 / / ata: susvAminamivebhyazcAritradhanArthI guruM na muJcet, anyathA tttvaayogaat| kAraNatyAgasya paramArthataH kaarytyaagruuptvaat| uktaM ca - 'guruguNajuttaM tu guruM ibbho susAmiyaM va Na muejjaa| caraNadhaNaphalanimittaM paidiNa guNa bhAvajoeNa' - tti / / 689 / / pnycvstuke| tathottamArthaM guruprasAdanam, na cottamArthitvaM sAdhorasiddham, tadvinA dezonapUrvakoTikAlInacaraNatapa:zrutapAThAdeviphalatvAt, anntsNsaaraanythaanupptteH| uktaM ca - 'suciraM pi tavaM cariyaM, cinnaM caraNaM suaM ca bahu paDhiyaM / aMte virAhaittA, aNaMtasaMsAriNo bhnniyaa||480||' - tti pusspmaalaayaam| nanu bhavatUttamAArthitvam, tadarthaguruprasAdanaM tu mA bhUt, sati hi dharmiNItyAdinA tannirAkaraNAditi cet ? na, abhiprAyA-'parijJAnAt, tadviSayabahumAnabhAvasyaiva tatprasAdatvenA'bhipretatvAt, sAkSAttadayoge'pi tatprasAdasambhavAt, tasya ziSyadharmatvAt, tdbhaave'bhaavaa'yogaat| eSaiva guruprasAdaniruktiH sarvatra dRSTavyA / anyathA tu guruprasAdanaM tadaprasAdAkSepakaM bhavet, tathAlokaprasiddhatvAt, aprasannaM prati prasAdanayatnadarzanAt, anyathA tadayogAt, bhAvyaprasAdavinivRttyarthaM vA, tadabhAve'tUbhayathA'pyanupapattiriti / ___ Avazyakazca tadarthaM guruprasAdaH, tadvata eva tatsAdhanAt, tasyaiva cAritrapariNAmayuktatvena jIvitamaraNayorapi mAdhyasthyena sarvatrA'pratibaddhatvena tadArAdhakatvAt, anythaa'yogaat| tathoktaM - 'savvatthA'paDibaddho majjhattho jIvie ya maraNe y| caraNapariNAmajutto jo so ArAhago bhnnio||1617|| - tti pnycvstuke| __ yuktaM caitat, gurubahumAnavirahiNa utkRSTopakArakRttvena paramabahumAnaviSaye'pi madhyasthasya viruddhasya vAtisaGkliSTacetovRtteH kutazcaraNapariNAmAdiyoga: ?, nirhetukatvaprasaGgAt, tatazca nitysttvaa'sttvaa''pttiH| tathoktaM pramANavArtike - nityaM sattvamasattvaM vA'hetoranyAnapekSaNAt / apekSAto hi bhAvAnAM kAdAcitkatvasambhavaH / / 3-245 / / iti / prastutamahAkAvyasAphalyam, zrAmaNye sarvathA gurvAdhipatyavyavasthApanaM ca- uttarapakSaH Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 bhuvanabhAnavIyamahAkAvye bAlyakAlaH vidyA kalA ca pratibhA parA ca, tathA'pi nA'bhUdabhimAnamAlI / prasaGgasaGgAt prakaTo guNo'bhUd, guNADhyanRNAM dhuritAdharasya / / 79 / / / vidhA-kalA-pratibhA badhuM ja prakRSTa.. chatAM cA abhimAnano chAMTo paNa nahI. guNADhyomAM prathama evA temanA guNa prasaMganA saMge pragaTa thatAM.. IIII svasrA pramAdAt salilasya kumbhe, snAnasya gandhI guTikA papAta / jJAtaM ca pAne'grajakAntinA'pi, saGgAnurUpo bhavatIha raGgaH / / 80 // nAnI bahenathI bhUlathI pANInA mATalAmAM nhAvAno sAbu paDI gayo. saMga tevo raMga.. pANImAM tenI suvAsa pakaDAI gaI ne moTAbhAI kAMtie pANI pIta a mein eiig. ||coll bhItAM sa tAM sasmitamevamAha, bena to gabharAI gaI. paNa temaNe to hasIne "tvadIyadoSo na manAgapIha / kahyuM ke "te kAMI bhUla nathI karI. A pANIthI satkSAlanaM me bhavitA ca kukSeH, to mAruM peTa dhovAI jaze. te to khUba upakAra tvayA'smyahaM tUpakRto nitAntam" / / 81 / / syo.' ||1|| -saGghahitam1. nAnI jana 2. sAmu ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradam ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ __ na caivam, tatastasyottamArthastu dUrApAstaH, pitRtvAbhAve pitaamhtvaabhaavvt| vastutastu zrutacAritravikalpayorguruprAdhAnyadarzanAdevaitadapi gatArtham, tAbhyAmeva sarvArAdhakatvayogAt, uktaM ca - 'zrutazIlasamAvezAt sarvArAdhaka iSyata' ityArAdhakavirAdhakacaturbhaGgyAm / / 4 / / ata uttamAArthinA guruprasAde yatitavyamityatra nisskrssH| ____ AmuSmikasvArthavikalpe prathamastvanabhyupagatopAlambhaH, mumukssostdbhilaassvirhaat| dvitIye dossaabhaavH| nanUkta eva bhavamokSasamabhAva iti cet ? na, dazAvizeSe muktispRhAyA ucitatvAt, aprazastaspRhAyA itaranivartyatvAt, kaNTakanyAyenA'nubhavasiddhametat / atyuccapariNatereva sAdhostAdRksAmyayogAt, na cA'tra mAnAbhAvaH, bhavaduktoktAveva eva 'munisattama'- padena tasya sUcitatvAt / tathA cA'tra ziSTaspRhA - 'siddhA siddhiM mama disaMtu' - tti nAmastave / / 7 / / 'bhavavirahavaraM dehi me devi ! sAra'- miti hAribhadrastutau / / 4 / / ___ nanu bhavatvapavargaviSaya: svArthaH, guruprasAdastvanyathAsiddhaH, marUdevyAdau tadvinA'pi muktidarzanAditi cet ? na, bhAvato bhAvAt, uktavat, hetuphalabhAvasiddheH, kAraNe kAryopacArAd gurubahumAnasya mokSatcenoktatvAt / taduktaM - 'Ayao gurubahumANo avaMjhakAraNatteNa'-tti pnycsuutre||1||, tathA - 'to sevijja guruM ciya mukkhatthI mukkhakAraNaM paDhama' - ti puSpamAlAyAm / / 354 / / ___tathA parArthAya guruprasAdanam / tatra pratyupakArAzaMsayeti viklpo'nissttH| zeSadvaye prathame aihikAdivikalpeSu pUrvavadanusandheyam, samottaratvAt / sarvaviSayA''nAzaMsA tvanabhyupagatA, uktAbhyupagamAt / tRtIyastviSTaH, tatroktavyabhicAraviruddhatvAkhyau vikalpau tu dezanAvikalpoktanItinA prkRtaavirodhii| bhavatvidaM guruprasAdastvanyathAsiddha iti cet ? na, tadvirahitasya parArthakaraNA'yogAt, prastutamahAkAvyasAphalyam, zrAmaNye sarvathA gurvAdhipatyavyavasthApanaM ca- uttarapakSaH Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo bhAnuH laukikasiddhayaH vAtsalyavRSTyaikaghanAghano'bhUd, hA.. A rIte bhAIbaheno mATe teo premanA bhrAtrAdiSu premapayodhikalpaH / sAgara ne vAtsalyane varasAvanArA vAdaLa samAna jagaddhitecchoH kiyadetadeva ?, hatAM. samagra vizvanA hitaprArthI mATe ATaluM to zuM hyagaNyakAruNyadharA mahAntaH / / 2 / / visAtamAM? kharekhara, mahApuruSo agamya kAruNyanA bhaMDAra hoya che. dizA sa meTrikottIrNajano 'jiDIe' kAMtibhAI meTrikamAM pAsa thayA ane videza upAdhibhRccAparanirvRte'bhUt / (cisi)mAM G.D.A (C.A nI samakSa) nI Sil mahopalabdhestu mahopalabdhiH, paNa meLavI hA.. mahAbuddhizALIne mahAna lAbha to svAbhAvikI saGgatameva sarvam / / 83 / / svAbhAvisoyane ? adhuM saMgata tuM. ||3|| mahApade 'senTralabeka'- madhye, viSNu sabhI zantipAtA sitimA Central zrIkAntakAntiryuyuje ca kAntiH / Bank mAM moTI Post 52 leDAyA.. pa hamezA nItizriyA yuktatamaH sadA'pi, nItimattAthI zobhAyamAna. kharekhara, Asannasiddhika hyAsannasiddheH skhalanA na bhUme / / 84 // yo prAyaH smalanA pAmatA nathI. ||4|| -saGghahitam1. SnamA 2. mahAmudbhizANI 3. mahAna prApti 4. viSNu 5. prAya:. 'satpravRttizca niyamA'-diti tu hAribhadroktiH / / yogabindau-340 / / *. tadyugIne laukikavidyAbhyAse ekAdazamavarSametadAkhyaM babhUva / x. eSA tu svaviSaye vrisstthopaadhisttkaalprsiddhaa| 0. etattu vartamAnayugaprasiddhaM dhnrkssnnaadikaarykRt| ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradam ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ svArthabhraSTatvAt, nimajjatastArakatvAyogavat / taduktaM 'Thio ya ThAvai para'-miti dshvkaalike| evaM ca guruprasAdArthasya siddhatvena tadarthatadabhaktistadarthaprabandhA''rambhasya ca saprayojanatA siddhaa| aihikAdisarvArtheSu tadavandhyahetubhAvAt- uktaM ca paraloyalAlaseNa, kiM vA ihaloyamattasaraNeNa / hiyaeNa ahava rohA, jaha taha vA ettha sIseNa / / 31 / / jeNa na appA Thavio, niyagurumaNapaMkayaMmi bhamaro vv| kiM tassa jIvieNaM jammeNaM ahava dIkkhAe ? / / 32 / / jA kAo riddhio havaMti sIsANa ettha sNsaare| gurubhaktipAyavAo puSphasamAo phuDaM taao||9|| cakkittaM iMdattaM gaNahara-arahaMtapamuhacArupayaM / maNavaMchiyamavaraMpi hu jAyai gurubhaktijuttANaM / / 27 / / ArAhaNAo guruNaM avaraM na hu kiM pi asthi iha amiyaM / tassa ya virAhaNAo bIyaM halAhalaM natthi / / 28 / / - tti dhrmaacaarybhumaankulke| navaraM mumukSUNAmanyatra mokSamAzaMsAvirahaH, tttvaadev| taduktaM parairapi- 'lokatrayAdviraktatvAnmumukSuH kimitiihte?||' iti naisskrmysiddhau| nanu sUktaM saprayojanatvaM gurubhaktimAhAtmyaM ca, navaraM tatra sarvardrANAM gurubhaktipAdapapuSpatvaM kathamuktam ? kimiti na phalatvamiti cet ? tatphalatvena mokSasyoktatvAt, sarveSAM phalatvamastviti cet ? na, taditareSAM gauNatvAt, mokSasyaiva pradhAnatvAt, pradhAnasyaiva prastutamahAkAvyasAphalyam, zrAmaNye sarvathA gurvAdhipatyavyavasthApanaM ca- uttarapakSaH Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 suvarNabhAnorudayo maharSi - zrIvAcakapremagaNipravezAt / nisargavairAgyavato'nujasya, tajjIvane'bhUcca mahArghyaratnaM, tiSThet kugarbhe na hi dIrghakAlam / / 85 / / paDyuM rahe ? || zrIpopaTasya prathamazca mela: / maharSiNA'bhUdvararAtniko'sI, sadguruyogaH nisargathI vairAgI evA teonA nAnA bhAI zrIpopaTalAlano A maharSi sAthe prathama meLApa thayo. ane mahAjhaverI samA temaNe temane UMcu pAtra ( ratna) bhasIne.. // 8 // - saGghahitam nyAyavizAradam phltvaat| kRSau dhAnyavat / taduktaM- 'phalaM pradhAnamevA''hurnAnuSaGgikamityapi / palAlAdi parityAgAt, kRSau dhAnyAptivad budhAH / / iti| nanu bhavatu tasya pradhAnatvaM phalatvaM ca, kintu zivazriyo'pi RddhirUpatvena sarvadrdhyantargatatvAt puSpatvoktirbhAgA-siddhiduSTeti cet ? na, tadantargatatvAsiddheH, RddhInAM saMsArasthatvena vizeSitatvAditi sarvaM sustham, prakRtaM prastumaH / tathA kRtajJatayA gurubhktiH| athokto'tra pratyupakArArthasiddhyasiddhibhyAM vyAghAta iti cet ? satyamukto, na tu prakRtabAdhane'lam / yattAvad guroH suduSkarapratikAratvamuktaM tattathaiva / tathA'pi tatpratyupakArecchAyA zubhAtmapariNAmarUpatvena tadabhAve'pi na viphalatA, tasyA muktiphalatvAt, gurubahumAnakRtatvAt, tasya taddhetubhAvAt tasya ca pradarzitatvAditi / jJAtvA gurustaM paramoccapAtram / / 86 / / 1. kuH = pRthvI 2. averI bhuvanabhAnavIyamahAkAvye maharSi zrIpremavijaya upAdhyAyajInA pravezathI temanA jIvanamAM sonAno sUraja ugyo. mahAmUlyavAna ratna dharatInA peTALamAM lAMbo samaya kyAMthI - tathA mahAjanA''sevitatvAt gurubhaktiH / taduktaM 'dhruvo hyadhvA mahatkRta' iti / tatra laukikavikalpo'niSTaH / lokottarastvabhipretaH, tadA'' sevitatvAd gurubhakteH, tathokta mAdimAGge- 'suyaM me AmusaMteNa bhagavayA eva' - mityAdi sudharmasvAminA / / 1-1-1' / / atrAmRzateti bhagavatpAdAravindaM sevAyai A- iSat spRzateti vRttikAraH / tathoktaM puSpamAlAyAm, 'sirigoyamAiNo gaNaharA vi nissesa'isaya samaggA / tabbhavasiddhiyA vi hu gurukulavAsaM ciya prapannA / / 352 / / tti nanUktopAlambho'yam, na hyasmAbhistatkRta -bhaktirniSidhyate, kintu tatkRtagurucaritaprabandhAdarzanAt tadrUpabhaktestadanAsevitatvaM pradarzyata iti cet ? tadidaM zAstrA'kRtazramavijRmbhitam / nA'yaM sthANoraparAdhaH yadenamandho na pazyatIti / yataH sarve'pi gaNadharA niyamAt gurucaritaprabandhaM racayAJcakrU racayiSyanti ca savairniyamataH dvAdazAGgIkaraNAt, tatra ca prathamAge navamAdhyayane copadhAnazrutAkhye svagurostIrthakRtazcaritaM niyogAd bhavatIti / dRzyate caitat zrIvIrastutyadhyayane sUtrakRtAGge'pi / na ca stutimAtraM taditi vAcyam, taddvAreNa caritasyaiva pratipAditatvAt, tadAha vRttikAra:- 'guNakIrtanadvAreNa caritaM pratipAdyate / ' iti / itthaM ca siddhaM tadrUpabhakterapi tadA'' sevitatvam / tathA janabodhArthaM prabandhA''rambhaH / svabhAvavAdasya nirastatvAt / pAThakadaurlabhyAdinA'pravRttyApAdanamapi dezanAvikalpoktarItyA prtyuktm| kiJca sAmAnyajanAnAM zuzrUSAdurghaTatve'pi yogyAnAmatrAvazyamAdaraH, tattvazravaNe tatprArthanIyatvavirahAt taduktaM- 'zravaNe prArthanIyAH syu-rna hi yogyA kadAcana / yatnaH kalyANasattvAnAM mahAratne sthito yata' iti yogadRSTisamuccaye / / 225 / / prastutamahAkAvyasAphalyam, zrAmaNye sarvathA gurvAdhipatyavyavasthApanaM ca- uttarapakSaH Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo bhAnuH satpreraNAdAnavirAgadArtha sadbrahmadAnaizca kRtopakAraH / aharnizaM tasya virAgavRddhiM, cakre suraukastaravo hi santaH / / 87 / / / / yugmam / / cAritragozIrSasucandanAdreH, tatsaurabhAkRSTamanAzca kAntiH / asevata svapnamaharnizaM ca, nirantaraM tadgurupArzvasevA vratAbhilASaH prabhAvataH zIlasudhAvilInaH / vele cariSyAmi kadA caritre ? / / 88 / / viza? saMvegavegotkalikAvilAsI, satpreraNA, virAgadRDhatA ane brahmacaryanA dAnathI upakAra karyo ane nizadina temanA vairAgyanI vRddhi karI. kharekhara saMtapuruSo utpavRkSa. // 87 // = cAritrarUpI gozIrSa caMdanathI maghamaghAyamAna malaya parvata samAna evA temanI saurabhathI kAMtibhAI AkarSita thayA. vairAgya pAmyA ane aharniza eka svanna jovA lAgyA ke cAritrabAgamAM huM kyAre 39 sa saMyamAptyutkamatirbabhUva / / 89 / / - saGghahitam 1. (viziSTa bhatanuM ) yaMhana 2. malayagiri (yaMhana vRkSonuM sthAna ) 3. jagIyo 4. bhobhaM nyAyavizAradam satata A guruvaranA paDakhA sevavAnA prabhAve cAritrarUpI sudhAmAM garakAva thayA.. saMveganA vegIlA mojA uchaLavA lAgyA. mana saMyamanI prApti mATe hita janyuM licell itarAn pratItya tu nA'yaM yatnaH, tasmAnnAMzenA'pi vaiphalyam, yathoktaM mAlatImAdhave jAnantu te kimapi tAnprati naiSa yatna' iti / itthaM ca suvyavasthitamasya saprayojanatvamArambhArhatvaM ceti / / / uttarapakSa samAptaH / / (87) surauksityaadi| kalpataruvadArAdhitA santo- gurava iSTadAyakA bhavantItyAzayaH / tathA''ha kalikAlasarvajJaH 'phalanti hi mahAtmAnaH sevitAH kalpavRkSavat' iti triSaSTi0 carite / nanu gozAlakapramukhatathAvidhaziSyeSu phalavyabhicAra iti cet ? tadeSa kalpatarAvapi tulyaH, vidhyArAdhanAbhAvo'tra nibandhanamiti cet ? samaH samAdhiH / vastutastu ghUkeSu niSphalatve'pi sUryasyAprakAzakatvAbhAvavadatrA'pi bhAvyam / pUjyavirAdhanA tvavipannavetAlavat, kugRhiitshstrvdvaa'nrthaayessttaiv| taduktaM 'na yA vi mokkho guruhIlaNAe' - iti dazavaikAlikasUtre / tatazca suvyavasthitA sAM klp-trutaa| phalaM tvaihikAmuSmikamubhayamiti vizeSaH / tatraihikaphalaM zrutajJAna-vratasthairya yazaHprabhRti / taduktaM 'gurubhakteH zrutajJAnaM bhavet kalpatarUpamam / lokadvitayabhAvinyastataH syuH sarvasampadaH / / ' - iti paJcAzake / tathA ca paJcavastuke 'gurubhaktibahumAnata eva cAritre zraddhA sthairyaM ca bhavati, nAnyathA / iti, tathoktamuttarAdhyayaneSu - 'naccA namai mehAvI loe kittI se jAyai' tti / tathA ca 'dIsaMti suhamehaMtA iDhi pattA mahAyasA' - tti dazavaikAlikasUtre / vakSyAmi cAtra'kuryuH kiM guravaH kRpArasabhRtA: ?' - ityAdi / athAmuSmikaM phalaM sadgati-tIrthakarayoga - paramagatayaH / taduktaM - 'sa devagaMdhavvamaNussapUie, - gurukalpatarUpamA 'ye nAma kecidiha naH prathayantyavajJAM - - Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 cAritravAJchAvidhudarzanena, bhAvArNavocchvAsavato sadA'pi / lokottarArAdhanasAdhanAyai, lokottaradhyAMnakadambako'bhUt / / 90 / / tyaktAzravo'haM gatasaGgabhaGgaH, tyaktAGgarAgaH gatamohamohaH / tyaktAbhimAnaH zucivardhamAna, potAyamAnaM bhavamajjatAM ca, zrIvAcakapremapadAmbuje kva / samarpito'haM bhavitAsmi nityaM, AjJApriyaH kva bhavitAsmi sAdhuH ? / / 91 // // 71|| bhAraNDapakSIva gatadvayatvaH ? / / 92 / / guroH saparyAparamAnasazca, tatpAdapadme tu kadA dvirephaH ? | sarvendirAkRnnighasaH sadApi, vratAbhilASaH rase'raso'haM bhavitAsmi sAdhuH ? / / 93 // sampUrNapaJcapraharaM kadAshaM, svAdhyAyapIyUSapayodhimagnaH / sUtrArthasaJcintanaraktacittaH bhuvanabhAnavIyamahAkAvye cAritranI vAMchanA rUpI caMdranA jANe darzana thavAthI bhAvono dariyo hiloLe caDhyo jhaMkhanA hatI lokottara sAdhanAnI... to bhAvo paNa lokottara Ed. Gol virAgavArthI bhavitAsmi magnaH ? / / 94 / / .. khAzravo.. saMgo... zarIrarAga. mohabhUrcchA.. mAna.. mA jaghuM choDIne pavitratAthI vRddhi pAmato.. jinAjJApriya evo sAdhu huM kyAre banIza ? - pUrA pAMca pahora.. svAdhyAyarUpI amRtanA sAgaramAM magna, sUtrArthanA ciMtanamAM anurAgI vairAgyanA sAgarabhAM bhagna jevo sAdhu huM pyAre yardhaza ? 4 - saGghahitam 1. samudrano vibhrama 2. viyAra (haima ) 3. prAro 4. sarva saMpatrI (zAstrota zuddha bhikSA) 5. kadA'-ityasyAtrApyanvayaH / saMsArasAgara DUbatAne jahAjatulya evA upAdhyAyazrI premavijayajI gaNivaryanA caraNa kamaLamAM huM nitya samarpita ane bhAraMDapakSI jevo ekarUpa kyAre thaIza ? ||2|| gurUsevA tatpara banI temanA caraNakamaLamAM bhramara kyAre thaIza ? nirdoSa sarvasaMpatkarI bhikSA lenAra SaDrasa ke zRMgArAdi rasamAM arasa-nIrAga vo sAdhu huM pyAre yaza ? ||3|| nyAyavizAradam caittu dehaM malapaMkapuvvayaM / siddhe vA havai sAsae, deve vA apparae mahaDDii' - tti uttarAdhyayaneSu / tathA - 'gurubhaktiprabhAvena tIrthakRddarzanaM mtm| samApattyAdibhedena nirvANaikanibandhanam / / ' iti yogdRssttismuccye| tathoktaM dazavaikAlikasUtre 'tamhA aNAbAhasuhAbhikaMkhI, guruppasAyAbhimuho ramijjA / / ' iti / itthaM caitadubhayaphalalipsunA guravo vidhinA''rAdhanIyA ityatra niSkarSaH / gurukalpatarUpamA Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo bhAnuH vratAbhilASaH svAdhyAyaghoSapratighoSapUta svAdhyAyanA ghoSa ne pratighoSathI upAzrayane pratizrayaH zAstranilInanetraH / pAvana karanAra, zAstramAM lIna thayela netradhArI, bhikSAcaraH zobhanasAdhuvacca, evo huM zobhanamuninI jema gocarI mATe pharatA pratyevya ra aa variSya ? pAkA nUtana kAvya kyAre racIza ? llhyA tathA kadA durbalikAkhyapuSya anyaciMtA choDIne... kRzAMgadhArI.. kRza thaI mitrasya saprakSa itAnyacintaH / gayela kaSAyavALo thaIne durbalikApuSyamitra jevo kRzAGgadhArI kRzakopanAdi jinavacanalaMpaTa sAdhu huM kyAre thaIza ? I9ghA jinoktilolo bhavitAsmi sAdhuH / / 96 / / zRgAlakAntArbhakadattakAya:, ziyALaNI ane tenA baccAone potAnI kAyA sarvaMsahAbhaH samatAsamudraH / (bhakSaNa mATe) arpita karI denAra pRthvI samA dhanyo hyavantiH sukumAlasAdhu sahanazIla, samatAsAgara evA zrI avaMtisukumAla svitiyuraceva vAsmi sAthu? uchA muni dhanya che. temanA jevo titikSu sAdhu huM kyAre banIza? II9oll zrIsthUlibhadreNa samaH kadA'haM zAnta, dAMta, jANe avedI evA zrIsthUlabhadrajI zAntaH sudAntaH gatavedatulyaH / jevo huM kyAre banIza ? navagumi rUpI bannarasdbrhmcryo bhavitAsmi bADhaM, DhAlathI mArA AtmAnuM rakSaNa karanAra suMdara bAcArI vRttAvanAtmA navaguptiputaH? Il28aaaa huM kyAre thaIza ? l98ll dhanyAnagArAbhataponilIno kAyotsargalIna.. mohamAyAvihIna ... haraNonA vyutsRSTakAyo gatamohamAyaH / baccA vaDe sUMghAtA zarIravALo. atyanta sukAI mRgArbhakaghrAtaghanaH suzuSka gayela lohI ane mAMsa vALo.. dhannA aNagAra vItAvInazva smi sAthu?iArA jevo tapamAM lIna huM kyAre thaIza ? II99ll -sahita- 1. nUtana 2. sadeza rU. gata 4. krodhAdi kaSAya che. lohI 6. mAMsa Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vratAbhilASaH bhuvanabhAnavIyamahAkAvye abhigrahaizca prativAsaraM kva, roja roja jAtajAtanA abhigraho vaDe kRtArtha citravicitraizcaritArthajanmA / janmadhArI evo huM saMsAracakranA bhramaNanA ananya manaH suduSTaM damitAsmi nityam, hetu evA duSTa mananuM nitya damana huM kyAre saMsAracakrabhramaNaikahetu ? / / 10 / / karIza ? ll10mAM anAdidoSAnnapi pUjyaziSTe gujJAthI huM anAdi kALanA (ruDha thaI gayelA) tyakSyAmi sanyamanA vASE? doSone ya kyAre tyajIza? are ! mArA svataMtra manane samo'rimitre sukhaduHkhatulyaH, ca gurusamarpaNa dvArA kyAre tyajI daIza ? zatru-mitra, vADarmisAdhu samatAmRtathyiH?909o sukha-duHkhamAM samabhAvadhArI evo huM samatArUpI amRtanA sAgarasamAna sAdhu huM kyAre thaIza ? ll101ll straiNe tRNe svarNapalAlajAle, strIno samUha hoya ke ghAsa hoya.. suvarNa hoya ke lAkaDAnuM ___ mAne'pamAne'mRtasaMsRtau ca / bhUsuM hoya, mAna hoya ke apamAna hoya.. saMsAra hoya ke mokSA sarvatra sAmyAhitabuddhisAro, hoya... sarvatra buddhine samatAmAM pratiSThita karIne huM Rcce vA mAnavananmasAra 202aa mAnavajanmano sAra kyAre meLavIza? I102zI. sAmyAptasAraH zamabhinnamAraH, sAmyathI sAra meLavIne, zamarasathI kAmadevane satkarmavAraprahatArivAraH / bhedIne, sankriyAothI AMtarazatruone haNIne, khaDgaikadhAravratabhArapAra khaDaganI dhAra samA vratabhAranA pArane pAmIne huM prAtaH vA inanu muuidAra??gAu0rU. muktizrInA hRdayano hAra huM kyAre banIza?I103 pUrNo guNeSu prazamaikamagnaH, sthiro vrate cinmudapUrvanandaH / bhAvadrahAlAdaparo marAla, mAtmahatRpta na vAga?i guNomAM pUrNa, prazamamAM magna, vratomAM sthira jJAnAnaMdathI apUrva AnaMdI, zubha bhAvorUpI kuMDamAM AnaMda pAmatA haMsa samAna ane ekamAtra AtmAmAM ja tRpta evo zramaNa huM kyAre thaIza? I104ll 04o -sahita9. drA ane rda sAthe vartamAnakALanA pratyayano artha bhaviSya paNa thAya che. juo si. he. zabdAnuzAsana (5.3.8) 2. strI samUha rU. lAkaDAnuM bhUsu 4. mokSa. 6. saMsAra. 6. muktirUpI strInA hArarupa = siddha. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamo bhAnuH niSkrAntinizcayaH saMvardhamAnaH pariNAmavArA, pariNAma jaLathI satata vardhamAna evo huM mahArNavasparkhiraho ! kdaa'smi| mahAsamudrano spardhi kyAre banIza ? zubha saMcamastsNymsthaanmhaadhirohaat, sthAnonI mahAnizreyI paDe mokSa3pI Tarrace ___ kadA prapatsye'mRtacandrazAlAm? / / 105 / / (magAzImA) hu gyAre poyIza ? ||10|| pratyekaniHzvAsakRtasmRtiH sa, vAcaMyamatvAptikRte sadA'pi / vizuddhyamAnaH suvizuddhayamAnaH, sadbhAvanApAvanasAgaro'bhUt / / 106 // pratyeka zvAse A rIte cAritranI prApti mATe jhaMkhanAo sadeva karatA evA teo vizuddha ... vizuddhatara evI saMbhAvanAonA pAvana sAgara samA nyA. ||10|| evaM sadA bhAvitabhAvano'sau, muzkelIthI chedAya evA paNa karmone sadA AvI ciccheda karmANi suduzchidAni / bhAvanAone bhAvavAthI temaNe chedI nAkhyA. hA sadbhAvanA bhAvavinAzinIti, zubhabhAvanA to saMsArano ya nAza karanArI che.. tethI kiM duSkaraM bhavyavibhAvanasya ? / / 107 / / zubha bhAvanA bhAvanArane zuMduSThara cha? ||107|| saMgarbhajau tau kaTibaddhabuddhI, A rIte baMne bhAIo saMsAranA tyAga mATe babhUvatuH saMsaraNApasRtyai / kaTibaddha banyA..tattvArthasUtramAM paNa maharSi (vAcakatttvaarthsuutre'pi maharSirAha, mukhya)e kalyANabodhi-sajJAnanuM phaLa te ja kahyuM kalyANabodhyekaphalaM ca saiva / / 108 / / che. ||108| -saGghahitam1. 662 / 2. bhokSa 3. mAzI 4. bhAvaH = saMsAra 5. sagA bhAImo. nisargavirAga manunA saMvagAyanI bAta to 88,0bhAM mAvI gaI. pachI moTAbhAInA manoratho 107 sudhI AvyAM. have baMne bhAI kaTibaddha banyAM. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ (108) sagarbhajAvityAdi / athaivamanuzAsanabhaGgaH, mahAkAvye sargacarame vRttAntarasyoktatvAditi cet ? na, tasya prAyikatvAta, tathoktaM- 'prAyograhaNAdeva rAvaNavijaya-harivijaya-setubandheSvAditaH samAptiparyantamekameva chando bhavatIti kAvyAnuzAsane ||pR.462 / / (108) klyaannetyaadi| tathA ca - 'samyagdarzanazuddhaM yo jJAnaM viratimeva cApnotI' - ti vAcakamukhyavacanam // tattvArthabhASyasambandhakArikA-1 / / athA'trA'yuktamavadhAraNam, aviratasamyagdRSTyAtmani vyabhicArAt, na ca cAritramohanIyodayanibandhanametat, 'satyaM, cAritramohasya, mahimA ko'pyayaM khalu / yadanyahetuyoge'pi phalAyogo'tra dRzyate / / 5-11 / / iti mahopAdhyAyokteriti vAcyama, asyAnuttaratvAt, vyabhicAratAdavasthyAt / na ca tathAvidhA''tmavyatirikteSvetadvacanamunneyamiti tattvArthamImAMsA Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niSkrAntinizcayaH bhuvanabhAnavIyamahAkAvye iti vairAgyadezanAdakSAcAryazrIhemacandrasUriziSya- ti vairAgyazinAkSAyAryazrIhebhayaMdrasUziziSyapaMnyAsakalyANabodhigaNivaryaviracite paMnyAsakalyANabodhigaNivaryaviracite bhuvanabhAnavIyamahAkAvye bhuvanabhAnavIcamahAkAvya gurugarima-mahAtIrthamahimA-jagadgurujanma- gu3ribhA-mahAtIrthamahimA- gu3 10masadgurusaMyoga-mahAbhiniSkramaNamahAbhilASa-varNanaH sagu3saMyoga-mahAbhiniSThabhAmahAbhilASa-vAna prathamo bhAnuH / // prathama bhAnu // wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww nyAyavizAradama wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww 30. vAcyam, avadhAraNavaiyarthyAt / na cAnyArthamatra viratipadamiti vAcyam, mAnAbhAvAt / na ca tathA'pyanyArthaM taditi vAcyam, anyatra mAnAt tatsiddhyasiddheH, 'mAnAdhInA hi meyasiddhi' - rityukteH / ___maivam, aviratasamyagdRSTerapyeSyatkAlInA viratiprAptistaddarzanazuddhajJAnanibandhanaiva, tathA ca vyabhicAravirahaH / na cArdhapudgalaparAvartaviprakRSTatvAdasya kAraNatvaM durvacamiti vAcyam, tAvatkAlasya tvAzAtanAbahulaM pratItyoktatvAt, anyeSAM tvalpAlpatarasaMsAratvAt, na cA''zAtanAbahulAviratasamyagdRSTau vyabhicAra iti vAcyam, abhavyAdyapekSayA tu tAvatkAlasyApyatyalpatvAt, punarutpAditasamyaktvakAraNatve'pi pUrvasamyagdarzanasya paramparAkAraNatvaM niHzakameveti susthamavadhAraNam / prakRte ca 'ekaphalaM' - atratyaikapadena tdvdhaarnnlaabhH| __ nizcayanayena tvakurvato'sattvAt, 'jJAnasya phalaM virati' (prshmrtiH||72 / / ) rityukteviratilakSaNArthakriyArahitaM jJAnameva na bhavatItyapi dhyeym| ata eva bhinnagrantherAsannasiddhyabhidhAnaM yogabindukArANAM saGgacchate, atItApekSayA'pi tAvatkAlasyA'kiJcanatvAta, taduktam- 'AsannA ceyamasyoccai-zcaramAvartino ytH| bhUyAMso'mI vyatikrAntA-stadeko'tra na kiJcana / / 176 / / iti / iti vairAgyadezanAdakSAcAryazrIhemacandrasUriziSyapaMnyAsakalyANabodhigaNivaryaviracite bhuvanabhAnavIyamahAkAvyAlaGkAre nyAyavizAradAkhyavArtike prthmbhaanucintnm| Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo bhAnuH gRhanirgamaH // dvitIya lAnu // / dvitIyo bhAnuH // (anuSTup) mahAviSamakAlo'bhUt, parivrajyAvidhau tadA / svajanAnumatiM ko'pi, prApnot prAyo na hi kvacit / / 1 / / dIkSA mATe A khUba viSama kALa hato. prAyaH koIne saraLatAthI svajanonI anumati na maLatI. ||1|| bhrAtarau tAvubhau cA'pi, baMne bhAI paNa te mATe niSphaLa gayA. paraspara niSphalau tadvidhau mithaH / daDha nizcaya karyo...mAtApitAne bhAvathI vaMdanA vinizcayaM dRDhaM kRtvA, dhyA .. ||2| gurUn natvA ca bhAvataH / / 2 / / prAptakAlaM tataH prApya, taka meLavI.. ane dIkSA mATe atyaMta utsuka gatau dIkSAsamutsukau / navayuvako zrIgurucaraNathI pAvana banela cANasmA cANasmAkhyamahAgrAme, gAme pahoMyA gayA. ||3|| zrIgurupAdapAvane / / 3 / / yugmam / / -saGghahitam1. pitrau| ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ ___ (3) praaptkaalmityaadi| atha lokaviruddhA hyeSA niSkrAntiH, pitrAdyasammatatvAt, iSTatadvat / na ca tathA'pi dharmArthatvAdAdeyeti vAcyama, tasyAM dharmasyaiva durvacastvAta, 'paropakAro dharmAya, pApAya parapIDana' - miti zAstrasarvasvatvena zravaNAta, lokaviruddhadharmayoH parasparaparihAreNa sthitatvAcca / na ca Sar3ajIvanikAyopakAraphalatvena sarvaviratereSA'pi niSkrAntiH paropakAraphalaiveti vAcyam, jinazAsane hyekendriyAdikrameNottarajIvavirAdhanAyA gurugurutaratvAt, tatrA'pi bhAvavirAdhanAyAstvatyantaparihAryatvenoktatvAt, gRhasthAzramagurubhUtapitrorduSpratikAratvAt, tacchuzrUSAyAH pravrajyAprathamamaGgatvAt, tadudvegakAriNaH pravrajyAyA nyAyyatvavirahAta / taduktam - 'sarvapApanivRttiryata, sarvathaiSA satAM mtaa| gurudvegakato'tyantaM neyaM nyAyyopapadyata - ityssttkprkrnne| maivam, dharmapradAnasyaiva paramArthata upakAratvAditarasya dharmAbhAve du:khanibandhanatvenApakArAtmatvAt, dRzyate ca tathAniSkrAntasyA'pi pitRbhyo dharmapradAnataH prmopkaarkrnnm| na cA'tra saMzayAdaparihAraH, arthasaMzayasyA'pi pravRttikAraNatvAt, sarvatra kRSyAdau tathaiva pravRttidarzanAt, anyathA pravRttinivRttaM hataM jgt| dharmapradAnA'darzane'pi pitrAdikRtadharmAntarAyaparihAreNA'dharmanirodharUpadharmapradAnadhrauvyAcca sarvaviratidharmAntarAyakaraNasya durantadu:khanibandhanatvena tathAvidhaparisthitau tadantarAya-sAphalyakaraNasya duSTatvAt, phalataH pitrAdevuHkho-dadhipAtanAt, tathaiva bhAvataH pitraadityaagaat|| svajanapracchannapravrajyaucityam Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 mahotsAhI mahAsaGgha statrasthazca tadA tvabhUt / dIkSAdAnAdikAryeSu, samudyataH sadA'pi hi / / 4 / / karmasaGgrAmavIrau tau, romaharSasamanvitau / svayambhUramaNasparddhi saMvegArNavazAlinau // 5 // bhavanirviNNatAbhAjau, viraktau viSayAsavAd / vidhUtamohasammohI, jinazAsanarAgiNau // 6 // praNidhAnakRtaprekSau, vighnajayajayazrISu, pravRttivRttimAlinau / varau siddhisamutsukau / / 7 // gRhanirgamaH e kALe cANasmAno saMgha dIkSApradAnAdi kAryomAM atyaMta utsAhavaMta yAne samudyata hato. // 4 // bhuvanabhAnavIyamahAkAvye karmasaMgrAma mATe vIra.. romAMcita banela dehadhArIsvayaMbhUramaNanI spardhA karatA saMvegasAgarathI zolatA.... // 5 // bhavanirvedanA bhAjana, viSayAsavathI virakta, moha-saMmohane khaMkherI denArA, jinazAsananA rAgI.... // 7 // praNidhAnamAM mati parovI denArA, pravRttimAM vartanArA, vighnajayarUpI jayazrInA priyatama, siddhi bhATe samutsuGa.... 7 nyAyavizAradam ekendriyAdyuttarottaragurutaravirAdhanA bhAvavirAdhanA cA'pyanenaiva pathA samunneyA virAdhanetaravivekataH / duSpratikArAvapi pitarau dharmapradAnata eva pratyupakartuM zakyau, nA'nyathA / nanu zrIvarddhamAnakumArajJAtataH pitrAdyuparodhata niSkramaNavilambo vidheyaH taduktamAvazyakaniryuktau - ' aha sattamammi mAse gabbhattho ceva abhiggahaM giNhe / nAhaM samaNo hohaM ammApiyarammi jiivNtetti|| pR.179|| ' mahAjano yena gataH sa panthA' ityukteriti ced ? uktamapi vismaraNazIlena vismRtaM bhavatA / prAgevoktaM tathAvidhaparisthitAvityAdi, anyathA tatra maraNApAyadhrauvyAt, tathoktaM mahAvIra - cariye - 'jai puNa jIvaMtesu vi, samaNattamaho pavajjissaM / to mama viraheNa dhuvaM ee jIyaM caissaMti / / ata eva tAdRzadravyAdikaM vijAnato gItArthasyaiva dIkSAdAne'dhikAraH, anyathaihikAmuSmikApAyApatteH / mahAjana0 ityAdyuktAvapi durbalasya cakribhojanAdyuparodhena saGkoca AvazyakaH / kiJca RSabhasvAmidRSTAntamapi kathaM bhavatsmRtiM nA'vatarati ? etena guruzuzrUSoktirnyAyyatvaniruktizca pratyukte / gItArthasammatAyAstathAdIkSAyA vizeSaviSayatvAt, bhAvataH tadabhAvAbhAvAcca / naitat svamanISikayocyate, upanibandhanamapyasyA''rSam 'esa cAe acAe, tattabhAvaNAo, acAe ceva cAe, micchAbhAvaNAo' - ityAdi prakaTaM paJcasUtre / / 3 - 5 / / - svajanapracchannapravrajyauvityam Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo bhAnuH pravrajyAprArthanama zuddhazuddhatamau bhAve, vAci ca gadgadAkSarau / phullapraphullitau dehe, sattvasArau ca sarvathA / / 8 / / bhAvathI zuddha-zuddhatama, vANIthI gadgad, dehathI puSpa jevA praphulla, ane sarvathA sattvanA sArathI yuta.... | varddhamAnasamullAsau, varddhamAnaguNArNavam / gatvA premamupAdhyAyaM, vavandAte tridhA'pi tam / / 9 / / / paJcabhiH kalApakam // vardhamAna samullAsadhAraka evA baMne bhAIoe jaIne vardhamAnaguNasAgara evA upAdhyAyazrI premavijayajIne vaMdana karyA. lllA pAtratAparamAmbhodhI, pAtratAnA mahAsAgara evA baMne bhAIone joIne dRSTvA tau yuvako guruH / gurudeva prasanna thayA. hA "ratna' e jhaverInI prasanno'bhUd yato ratnaM, najaramAM ratna hoya che. (sAmAnya jananI dRSTimAM ratnaM rAtnikacakSuSi / / 10 / / ratna-paththara sarakhA hoya che.) ||1|| ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ (10) paatrtaaprmetyaadi| pAtratA nAma bahumatA guNajJAnAM vigrahavatI zamazrIH, svAzrayo bhAvasampadAmiti llitvistraa| sA guNajJAnAM bahamatA bhavatIti proktama, bramazcAgre- 'ratnaM ratnaM rAtnikacakSaSIti' avizeSajJA tu ratnetarayornivizeSA bhavanti, candrakAnte gopavat / uktaM ca- 'nArghanti ratnAni samudrajAni parIkSakA yatra na santi deshe| AbhIraghoSe kila candrakAntaM tribhirvarATaivipaNanti gopAH / / / tathA- 'asyAM sakhe ! badhiralokanivAsabhUmau, kiM kUjitena tava kokila ! komalena ? / ete hi daivahatakAstadabhinnavarNaM, tvAM kAkameva kalayanti kalA'nabhijJAH / / iti zArGgadharapaddhatau / / 840 / / tatheyameva vigrahavatI zamazrIH, tata eva tadbhAvAd, anythaa'yogaat| na hi yatnazatairapyasvarNaM zuddhArjunatAM vrajati, tadyogyatA'bhAvAt, azuddhasvarNaM tu vrajedapi tAM, tdbhaavaat| tatheyaM bhAvasampadAM svAzrayaH, tadabhAve'bhAvAt, anaashryaavsthaanaa'smbhvaat| nirAzraye tathAvidhadramake vyabhicAra iti cet ? na, tasyA'pi mArgAdyAzrayatvena tattvato niraashrytvaayogaat| jyotiSkavimAnAdau vyabhicAra iti cet ? na, tessaampyaakaashkaalaashrytvaat| nanu bhavatvAkAzAzrayatvam, kAlAzrayatvaM tu kathamiti cet ? AkAzAzrayatvaM kathamityucyatAma, pratItisiddhatvAditi cet ? tulyama, tathAhi yatheheti pratyayenAkAza AzrayatvaM sidhyati tathaivedAnImiti pratyayena tadadhikaraNabhAvena kAlasyApi tata sidhyati, saMviccharaNatvAdasarvajJAnAma, taduktaM- 'saMvideva hi bhagavatI vastUpagame naH zaraNa' miti nyaaykusumaanyjlau| itthaM ca siddhaM kAlasyAzrayatvama, tathoktaM'janyAnAM janaka: kAlo, jagatAmAzrayo mata' - iti kaarikaavlau||46|| pAtratApekSA Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 sadgurusammatiH bhuvanabhAnavIyamahAkAvye tAbhyAM dIkSAmahecchAM tAM pradarzya prArthito guruH / tadAjJAyAM, kulInAnAM gurvAjJA hi balIyasI / / 11 / / teoe potAnI dIkSAnI adamya bhAvanA gurujIne kahI.. ane AjJA pharamAvavA viSe prArthanA 5N.. &l.. mulInajapo bhATe gurvAjJA 1 Supreme Court hoya cha. ||11|| siddhAntAmbhomahAmbhodhi gItArthapravarAgraNIH / mahAsaMyamazAlI ca, niHspRhanRziromaNiH / / 12 / / siddhAnta mahodadhi, gItArthapravaromAM gariSTha, mahAsaMyamI, niHspRhaziromaNi.. ll12aaaa suvimRzya sa Acakhyau, gururapi gabhIragIH / "bhavadvinizcayaH puNyau !, sammato'sti jinAgame / / 13 / / yugmm|| evA gurudeve paNa sArI rIte vicAra karI gaMbhIra vANIthI kahyuM, "he puNyazALIo ! tame jareta nizcaya zAstrasammata cha. ||13|| asthAnaglAnabhaiSajya masthAna-dAna-auSadha (paMyasUtrAprisiddha) nyAyato varNitaM hyadaH / nyAyathI tenuM varNana karela che. ke sadvidhithI ne tattvato'tyAga evaiSa, tattvabhAvanAthI A mAtApitAno tyAga paNa pitrostyAge'pi sadvidheH / / 14 / / satyAga che. // 14 // -saGghahitam* . 'esa cAe acAe tattabhAvaNAo0' ityAdhukteH / / ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradam ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ tathA cAnAzrayA'vasthAnA'sambhavAt sthitametat - pAtrateti bhAvasampadA svAzrayo, tadvirahite'yogAt, vahnau zaityavat / yato'pAtrajIvo'nadhikAritayA tadayogyo bhavati, sa hyacintyacintAmaNikalpamanekabhavazatasahasropAttAniSTadRSTASTakarmarAzijanitadaurgatyavicchedakamapIdamayogyatvAdavApya na vidhivadAsevate, lAghavaM cAsyApAdayati / tato vidhisamAsevakaH kalyANamiva mhdklyaannmaasaadyti| uktaM ca - 'dharmAnuSThAnavaitathyAta, pratyapAyo mahAna bhavet / raudraduHkhaughajanako, dusspryuktaadivaussdhaa'diti| iti sphuTaM llitvistraayaam| yuktaM caitata, itthameva tadanugrahopapatteH, Amakumbhavat / tathoktaM - 'Na esA aNNesiM deyA, liMgavivajjayAo tappariNA. tayaNuggahaTThAe AmakumbhodagaNAsaNAeNaM' - ti paJcasUtre / / 6-7 / / nanvasiddhaM tayoH pAtratvamiti cet ? na, tasya zamazrI-bhAvasampadvyaGgyatvAt, tAsAM ca vakSyamANatvAditi / pAtratApekSA Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo bhAnuH mahAbhiniSkramaNama bhaviSyati bhavatpitro AnAthI tamArA mAtApitAno paNa saMsAramAMthI rapi saMsAratAraNam / nitAra thaze. kharekhara (AvA uttama siddhAntokraalklikaale'smin, vALuM) jinazAsana bhayAnaka kaLikALamAM ya jayati jinazAsanam" / / 15 / / zya tuM che." ||15|| pramodAbdhinimagnau tau, sudhAkacoLAsamI vANI sAMbhaLIne baMne bhAIo zrutvA'tyamRtabhAratIm / AnaMdasAgaramAM garakAva thaI gayA. vinayathI baddhAJjalI cacakSAte, zobhatA teoe gurudevane kahyuM. ll1dA vinayabhUSaNau gurum / / 16 / / bhavAmbhodhitarI karma "he bhagavAna ! saMsAra samudramA 4aa samAna, harI vizvazivakarI / karmane haranArI.. vizvanuM kalyANa karanArI evI dIyatAmArhatI dIkSA, AhatI dIkSA amane jaldIthI pradAna karo." bhadanta ! zIghrameva vAm / / 17 / / ||17|| kRpAdhArAdharAbho'sau, kRpAnA jaladhara, sajjana ziromaNi, kAruNya kAruNyakSIrasAgaraH / nA kSIrasamudra, dAkSiNyatAzALIomAM uttama evA sammatiM sadgurustAbhyAM, sadagurue temane saMmati ApI. ll18II dadau dakSiNatallajaH / / 18 // saGgho'pi mumude jJAtvA, dIkSA pradAnano avasara maLavAthI mahAlAbhA dIkSAdAnakSaNaM nijam / pAmanAra saMgha paNa AnaMda pAmyo, kahyuM ja che ke mahAlAbhI tathA coktaM, (i.sa. hebhayaMdrAyAya) dIkSA = bhujitanI priya dIkSA mukteH priyA sakhI / / 19 / / sakhI. ll19TI -saGghahitam 1. hoDI 2. mahAmuni, bhagavaMta 3. vAET 4. sapanaratna. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradam ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ (17) zIghrameveti / samyaktvadvitIyaliGgamidaM yenAkSepeNa dharmamicchati, zrAntabubhukSita iva ghRtapUram / taduktaM samyaktvasaptatau - 'kaMtAruttinnadio, ghayapuNNe bhuttumicchai chuhio| jaha taha sadaNuTThANe, aNurAo dhammarAo tti / / 15 / / iti / siddhametanmahAtmanAM nirvedaprakarSasiddheH / tathoktaM tatraiva - 'nivveo cAgicchA turiyaM saMsAracArayagihassa0' / / 46 / / nidarzanamasya - 'ajjeva dhamma paDivajjayAmo, jahiM pavanA na puNabbhavAmo' - tti uttarAdhyayaneSu / / 14-28 / / bhavanirvedaprakarSaH Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 mahAbhiniSkramaNama bhuvanabhAnavIyamahAkAvye pravrajyA dhriyate dhanyai rdhanyaizca paripAlyate / dhanyaizca dIyate dhanyai hRdayenAnumodyate / / 20 // pravajyA lenArA dhanya che. pravajyAne samyaka pALanArA ya dhanya che. pravajyA ApanArA ya dhanya che. tene hRdayathI anumodanAra paNa dhanya che. IIII bhavyabhavyazriyA grAme, bhavyAtibhavya zobhApUrvaka gAmamAM varaghoDo rathayAtrApurassaram / nIkaLyo, ane saMghe navayuvako dvArA varasIdAna sAMvatsarikadAnaM ca, apAvyuM. [21] yuvabhyAM dApitaM mudA // 21 // vidhubhaktigrahArke'bde, temanI baMdhubelaDI mATe A zubhatama yoga taiSe dvAdazame dine / eal.. saM. 1881 poSa suE 12 no. ||22| zukle zuklatamo yoga, ubhayossa hyajAyata / / 22 / / -saGghahitam 1. sadheneti zeSaH / ~~~~~~~~~ nyAyavizAradam ~~~~~~~~ ___ (21) bhvyetyaadi| athAyukto'yaM dhanavyayaH, vaiyarthyAt, bhasmahomavat / na ca hetAvasiddhatA''zaGkanIyA, vikalpAnupapatteH, tathAhi ko'rthastataH sidhyet svArthaH parArtho vA ? prakArAntarA'sambhavAt, parasparavirodhAt / taduktaM - 'parasparavirodhe hi na prakArAntarasthiti' - riti| nA''dyaH, bhogAbhAvAt, nA'pi dvitIyaH, daanaabhaavaat| nanUktamatra dAnam, tatazca sidhyatyeva parArtha iti cet ? na, bhavyabhavyazrIkRtarathayAtrAviSayavicArasya prastutatvAt, tatra ca tdsiddheriti| maivam, ubhyaarthsiddheyrthyaasiddhiH| rathayAtrAderjaneSu jinazAsanaguNavarNanAnibandhanatvena pravacanaprabhAvanAhetubhAvAt / nanvastu prabhAvanA tataH kimiti cet ? kiM neti pRcchyatAm / tasyA jinazAsanonnatisvarUpatvena sarvasampadavandhyabIjatvAt / tathoktamaSTakaprakaraNe - 'karttavyA connatiH satyAM, zaktAviha niyogtH| avandhyaM bIjameSA yat, tattvata: sarvasampadAm / / ata unnatimApnoti, jAtau jAtau hitodayAm / kSayaM nayati mAlinyaM, niyamAt sarvavastuSu / / ' iti / / 23-7/8 / / nanvanena parArthastu na siddha iti cet ? zRNu, uktaM prAk yattato: janeSu jinazAsanaguNavarNanA bhavati, taddhetutvAttasyAH, saiva dharmakalpataroH svargApavargapuSpaphalasya bIjamiti yogAcAryAH, tataH samyagdarzanAptisiddheH, tataH parArthasiddhiH, taddhetubhAvena tatkarturapi vrttsiddhiH| tathoktamaSTakaprakaraNe - 'yastUnnatau yathAzaktiH, so'pi samyaktvahetutAm / anyeSAM pratipadyeha, tadevApnotyanuttarAm / / prakSINatIvrasaGklezaM, prazamAdiguNAnvitam / nimittaM sarvasaukhyAnAM, tathA siddhiphalAvaham' / / 23-3/4 / / ityanyatra vistaraH / dIkSAdhutsavasAmpratatA Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo bhAnuH varNanAtItaromAJcau, tarkAtItamudau tathA / zabdAtItasamullAsau, svarAtItasamarpaNau // 23 // mahAbhiniSkramaNama varNanAtIta romAMcadhArI, takatIta AnaMdadhArI, zabdAtIta samullAsadhArI ane svarAtIta samarpaNadhaarii..... ||23|| parAmAptuM tathA dIkSAM, martyajanmataroH phalam / tyajantau mohasAmrAjyaM, mahA'narthanibandhanam / / 24 // mAnavajanmarUpI vRkSanA phaLa samAna evI parama dIkSAne pAmavA mahA anarthakArI evA mohasAmrAjyano tyAga karatA. ll24ll AnandArNavakallola vilasaddhRdayAvubhau / karmakakSamahAploSa AzuzukSaNisannibhau // 25 // AnaMdanA sAgaranA kallolamAM vilAsa pAmatA hRdayavALA... karmavananA dAvAnaLa viSe agni sabhAna... // 25 // praviSTau maNDape cA'tha, natvA gurukramAmbujam / prArebhAte parivrajyA vidhi vimuktikArmaNam / / 26 / / evA A bAMdhavoe dIkSAmaMDapamAM praveza karyo. gurucaraNomAM namaskAra karyA ane muktizrInA kAmaNasamI dIkSA vidhino prAraMbha karyo. romAJcotkaNTitaM gAtra baMne bhAIonuM zarIra tyAre atyaMta romAMcita mubhayozcAbhavattadA / hatuM, jyAre bhavyajIvorUpI mora mATe nUtana jaladhara bhavyakekinavAmbhobhuga samAna evuM rajoharaNa ApavAmAM AvyuM. llll dattaM rajoharaM yadA / / 27 / / -savahitam1. mani. zrIindrabhUtirityAdivadatra sAdhutA, adhikaM nyAyasaGgrahe / wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww nyAyavizAradama wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww (27) bhavatrAtrityAdi / athA'yuktamidaM vizeSaNama, vyabhicArAta, anantacAritrANAmekasminnanyathAnupapatteH / na cAntyatvaviziSTe'vyabhicAra iti vAcyam, tadazruteH, sAmAnyokteH / na ca bhavapadamanyArthaparamiti vAcyam, mAnA'bhAvAt, zivAdAvanupapattezca / (rajoharaNavinizcayaH Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAbhiniSkramaNam bhuvanabhAnavIyamahAkAvye bhrAtarau tau bhavatrAtR rajoharaNapANyaho! vizvavizvavijetArA viva harSasamanvitau / / 28 // saMsAramAM tAraNahAra evuM rajoharaNa baMne bhAIone hastagata thayuM. ane jANe samagra vizvane tI dIdhuM hoya tavA sAhita.... ||28|| yauvanazrIpatI hyevaM, covanazrInA svAmi chatAMya A rIte mohanA tyajantau mohazAsanam / zAsanane phagAvI detA evA, saMghanI AMkhomAM janayantau ca saGghAkSi mahAmasumonuM pUra S2tA mevA..... ||2|| mahAkSizarasAgaram / / 29 / / -saGghahitam1. pANI (dviva.) + aho ! 2. mAMsu ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ maivama, niyogato bhavatrAtRtvena vyabhicAravirahA, bhAvetarobhayarajasAmadhikRtatvAta, taduktaM - 'harai rao jIvANaM bajhaM abhiMtaraM ca jaM teNaM, rayaharaNaM ti pavuccai kAraNakajjovayArAo / / saMyamajogA itthaM raoharA tesi kAraNaM jeNaM / rayaharaNaM uvayArA bhannai teNaM rao kammaM / / iti / itaramAtraharaNatvasya sammArjanyAdAvapi bhAvAt, tatra ca prakRtAnupayogAt / itthaM ca yadeva bhAvarajoharaNatvena muktiprApakatvAt bhavatrAtR tadeva tattvato rajoharaNam / itarattu sammArjanI, tulyakAryatvAt, tathAlokavyapadezadarzanAt, ayaM jano'hamevetivat / itthaM ca mukhyArthe tadupapattiryuktatvaM ceti sthitam / nanu bhAvAdicintAmantareNa vyabhicAratAdavasthyam, tatazcAyuktaM vizeSaNamiti cet ? na, hetorviruddhatvAt, sAdhyaviruddhasAdhanAt, vyabhicArasya vizeSaNayuktatvanibandhanatvAt, vyabhicAre satyeva tatsArthakyAt, nIlakamalavat, anyathA tadayogAt, vyarthatvAt, zvetadugdhavat / taduktaM - 'sambhavavyabhicArAbhyAM, syaadvishessnnmrthv'-diti| ___ tathAhi nIlaM kamalaM sambhavati, kamalaM nIlatvavyabhicAryapi bhavati, sitatvAdiyogAta, tatazca tada vizeSaNaM sArthaka syAt / dugdhe zvetatvasambhave'pi tadvyabhicAravirahAt tAdRzavizeSaNasya vaiyarthyam, vyavacchedyA'bhAvAt, tatazcAyuktatvam / itthaM ca siddhA hetorviruddhtaa| evaM prakRte vyabhicArayogaH, bhavatrAtritaratvayogAt, tatazca yuktatvam, yato'tra sAmAnyokteH dravyetaratatparigrahaH, dravye vyabhicAraH, bhAve smbhvH| yathoktaM samayasAre - 'Nicchayao Na icchadi mokkhapahe savvaliMgANi' tti / / 414 / / atra hi sarvaligAnIti padena srvdrvylinggaanybhipretaaniiti| tathoktamadhyAtmasAre- 'bhAvaliGga hi mokSAGga, dravyaliGgamakAraNam / dravyaM nA'tyantikaM yasmA-nA'pyekAntikamiSyata' - iti / / 211 / / / atra caikAntikatvAbhAvoktervyabhicArAkSepaH, tasyAnekAntarUpatvAt / tathA cArSam - 'saMsArasAgaramiNaM paribhamaMtehiM savvajIvehiM / gahiyANi mukkANi ya aNaMtaso davvaliMgANi - tti upadezamAlAyAm / / 621 / / vastutastu rajoharaNalakSaNeyaM sajJA kAraNe kAryopacArAt, karmarajovinayanasamarthapariNAmahetau tadvyapadezabhAvAt, saMyamayogAnAM tadAyattatvAt, ityapi dhyeyam, tathoktaM mArgaparizuddhiprakaraNe - 'anvarthasajJeyaM kAraNakAryopacArato bhnnitaa| saMyamayogA yasmAdiha sarve'pyetadAyattA' iti / / 60 / / 1. sAvaraNI rajoharaNavinizcayaH Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo bhAnuH gurumudA samaM tau dvau, nanRtaturmahAmudA / harSAtrajAhnavIsroto himAcalAcalAviva // 30 // prabhuM pradakSiNIkRtya, snAnAgAraM gatau bhAva visRjya bhUSaNAdikam / malahAnodyatAviva / / 31 // snAtvA zubhrAmbarANyaGge, svAzayapAvanAni tau / dhRtvA dhRtvopadhiM caiva, / / tribhirvizeSakam / / dyAvAkukSimbharaM caucce 9. navau munivarAvubhau / / 32 / / samAyAta guruM sarva rjayanAdapurassaram / vidhivacca gurustAbhyAM, sAvadyaviratiM dade / mahAbhISmapratijJA'bhUn, sAvadyaviratau ratau / / 33 / / / / yugmam / / mahAbhiniSkramaNama mahollAsasamaM tadA / / 34 / / asraH = mAMsu 2. tyAga 45 gurudevanA AnaMda sAthe.. mahAAnaMda pUrvaka baMne bhAIo khUba nAcyA.. AMkhamAMthI harSanA azruo sarI rahyA hatAM. jANe annurUpI gaMgAnA himAlaya parvato na hoya ! ||30ll prabhujIne pradakSiNA ApI, alaMkArAdi utArI dIdhA ane jANe bhAvamala (karma) nA tyAga karavA udhata banelA hoya tevA teo snAnAgAramAM gayA. // 37|| snAna karI.. potAnA bhAvo jevA pavitra zubha vastrone ane upadhine dhAraNa karI, ane have baMne nUtana bhunirAbhe... // 32 // AkAzane bharI detA evA jayanAda sAthe sarva sAvadhanI nivRtti mATe gurudeva pAse (maMDapamAM) HIC. ||33|| - saGghahitam nyAyavizAradam (31) svAzayapAvanAnIti / etaddhi tatsvarUpam, aho ! janmazatasahasradurApaM jAtijarAmaraNasAgarottArakaM suravandanIyaM nirUpamAnantAkSayA'vyAbAdhazivasukhasaMsAdhakam, uttuGgaducchedyadurantakarmazailanirnAzanA'zanisavidhamAptaM mayA rajoharaNam, na khalvitaH paraM sundaram, trailokyasArabhAvAt, sarvathA dhanyo'haM yenedaM prAptamityAdi / parairapISTo dharmaprAptAvAnandAtizayaH, uktaM ca dazabhUmikasUtre pramuditAbhUmivarNane - ' vyAvRtto'smi sarvajagadviSayAdavatIrNo'smi buddhabhUmisamIpamiti prAmodyamutpAdayatI'- ti / gurudeve vidhipUrvaka teone sAvadhanivRtti ApI mahAna bhISma pratijJA hatI, to ullAsa paNa khUba mahAna hato. // 34 // saMyamasthAnasparzaH Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zreSThazreSThaguruH zreSTha zreSThaziSyAvubhAvaho ! / rAjahaMsasthitirmAna sarovare hi zobhate / / 35 / / mahAbhiniSkramaNama bhuvanabhAnavIyamahAkAvye guru jo zreSThomAM ya zreSTha hatA, to ziSyo paNa zreSThomAM ca zreSTha hatAM. rAjahaMsa to mAnasarovare ja zobhe ne ? rUpA gurudigbandhanaM cA'bhUt, dAnasUrijInI AjJAthI upA. zrI premavijayajI dAnasUryAjJayA tadA / sAthe guru-dibaMdhana thayuM. hA.. upAdhyAyazrI premopAdhyAyasatkaM ca, premavijayajInI niHspRhatAno to joTo ja na hato. tatspRhAyA Rte'pi hi // 36 // ||3|| ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ (35) shresstthetyaadi| nanvazraddheyamidaM, paJcamAre zreSThasaMyamAdyabhAvAta, tatra bakuzakuzIlazIlasyoktatvAditi cet ? na, siddhAntApari-jJAnAt, iha hi dvividhaH kuzIla: proktaH, kaSAyakuzIlaH pratisevanAkuzIlazca, tatra kaSAyakuzIlo dazamaguNasthAnaM yAvat, tAvat kaSAyabhAvAt, na ca tatra zreSThasaMyamAdyabhAvaH, uttarApekSayA zreSThatvA'bhAve tu turyAre'pyantareNa kevalimayoginaM vA zreSThasaMyamI durlabhaH / sAmprataM dazamaguNasthAnA'sambhave'pi saptamaguNasthAnavati!'pi kutaH zreSThatAvirahaH ? mRtaprAya:kaSAyatvAt, dgdhrjjuvt| nanu pratisevanAkuzIlatvena tadviraho bhaviSyatIti cet ? na, teSu tadabhAvAt, kadAcidAgADhahetau bhAve'pi bhAvato'bhAvAt / na cAtra mAnAbhAva iti vAcyam, tajjIvanAnAmevA'tra pramANatvAt, yadRSTvA niyogena bhavet turyaarrssismRtiH| paThanIyaM tatkAmaiH paramagurUNAM premasUrIzvarANAM jIvanacaritaM 'siddhAntamahodadhi-nAma mhaakaavym| prakRSTacAritraprabhAveNa parAmArAdhanAM kRtvA kArayitvA cAyaM mahAtmA vizve'pi vizve'dbhutaM nidarzanaM dde| sAmprataM tacchiSyANAM zramaNAnAmodhena pramANaM sahasratAM gtmsti| jinshaasne-'nuhiirsuurirymevaittprmaannsusaadhusmudaaysrjkH| dvitIyasya caritaM tvidameva bhuvnbhaanviiymhaakaavym| tadvaktavyaM tu tadeva kthyissyti| navaramakalpyamatakaryamadbhutaM tjjiivnmbhuudityshngkmev| tRtIyasyA'pyatraiva sakSiptacaritaM vartate, vizeSastvAdyAkSaramayasamAsacaritA'lakRtAt samatAsAgarAkhyamahAkAvyAdavaseyaH, tatsAdhanAtulAgatadarzanametatkAle durlabham / ataH sUktam - 'zreSThazreSThaguruH zreSTha-zreSThaziSyAvubhAvapI ti| / tathA ca brUmaH siddhAntamahodadhimahAkAvye - niHspRho vastrapAtreSu, bhaktakIrtiSu niHspRhaH / niHspRho'ho ! padAdAne, ziSyaprAptau ca niHspRhaH / / 3-44 / / niHsArecchA parityAga-prAptasAramanISiNe / namastasmai cidAnanda-sudhAmagnAya yogine / / 3-46 / / nirIhatAmahAnIra- nidhiklpmhrssye| namo jitajagacceto-vijetre premasUraye / / 3-47 / / spRhArakSaHkAntA, kvacidapi hRdi prApa na padaM, tRNAyA'tratyArthAn, api na hRdaye'manyata yatiH / laghutvAt tatkAryAt, virahitatame'smin guruvare, tathA'pyurvAzAyAM, gativati mahanme'sti kutukam / / 3-50 / / (zikhariNivRttama) atyantaniHspRhamanaHkRtadabhrarAgaH, santoSakesarividIrNavilobhanAgaH / kalyANabodhimacalaM pratijanma dadyAt, zrIpremasUriravatAd bhavarAganAgA'-diti / / 3-51 / / (vasantatilakAvRttam) ___ maunaprakarSaH / Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo bhAnuH mahAbhiniSkramaNama 47 kAntikumAranAmA'bhUta, kAntikumAra banyA muni zrI bhAnuvijayajI zrIbhAnuvijayo muniH / ane anuja (popaTalAla) banyA temanA ziSya tacchiSyo'bhUtkanIyA~zca, muni zrI pabhavizya. ||30ll zrIpadmavijayo muniH // 37 // bhAvadIkSA tu sA proktA, zrIpUjya gurudeve) bhAva dIkSA to te kahI che zrIpUjyairyatsamarpaNam / sAmanA ho yogarnu (mana-vayana-DAyA) 2 triyogasya guroH pAda gurucaraNakamaLamAM samarpaNa. ll38 padme sarvAtmanA kila / / 38 / / yogastvanantazaH prApta, yoga... prApta to manatavAra jyo. paNa AjJAyogaM vinA tu saH / AjJAyoga vinA te IsupuSpa saMspardhA(niSphaLa) ikSuprasUnasaMspardhI, anyo. 32 3 huSTa vidhi.. ||36ll babhUva durvidherha hA !||39 / / -saGghahitam1. nAno bhAI 2. matpUjyaiH zrIhemacandrasUribhiH / ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ (37) nanvayuktamidaM nAmasthApanaM, anupayogAta, ajAgalastanavat / na cAhavAhanAdivyavahAre tadupayoga iti vAcyama, puurvnaamnaa'nythaasiddheH| na ca navyavezAdinA saha navyaM nAmA'pyastviti vAcyama, anuttaratvAta, upayogAsiddheriti cet ? na, kIrtyArogyAdiSu tadupayogAta, tattvatastasyaiva dIkSAtvAcca, taduktaM SoDazakaprakaraNe - 'dezasamagrAkhyeyaM viratiAso'tra tadvati ca samyaka / tannAmAdisthApanamavidrutaM svguruyojntH|| nAmanimittaM tattvaM tathA tathA coddhRtaM purA ydih| tatsthApanA tu dIkSA tttvenaanystdupcaarH|| kIrtyArogyadhruvapadasamprApteH sUcakAni niymen| nAmAdInyAcAryA vadanti tatteSu yatitavyam / / tatsaMskArAdeSA dIkSA sampadyate mhaapuNsH| pApaviSApagamAt khalu samyaggurudhAraNAyogAditi / / 12/7-10 / / tathoktaM dvAtriMzadvAtriMzikAyAm - 'deyA dIkSA'sya vidhinA, nAmAdinyAsapUrvakam / hantAnupaplavazcAyaM, sampradAyAnusArataH / / nAmnA'nvarthena kIrtiH syAta, sthaapnaa''rogykaarinnii| dravyeNa ca vratasthairya, bhAvaH satpadadIpanaH / / iti dIkSAdvAtriMzikAyAm / / 28-4/5 / / (39) yogstvityaadi| svAbhiprAyeNa shubhyogsyaa'pyaajnyaanirpeksstvenaaphltvmityaashyH| taduktaM yogazatake - 'lesA vi ANAjogao u ArAhago iha nneo| iharA asaI esA vi, haMta'NAiMmi sNsaare||99|| tA iya ANAjoge vaTTiyavvamajoga'sthiNA sammaM / eso cciya bhavaviraho siddhie sayA aviraho ya / / 10 / / ' iti, gatArthe, navaraM tuzabdo'vadhAraNArthaH, tatazcA''jJAyogata eva ityrthH| tatazcArAdhanArthino'nivArya AjJAyoga iti phlitaarthH| tadrahitadharmastu palAlakalpaH, taduktaM nAmasthApanam, AjJAyoga: Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samarpaNam bhuvanabhAnavIyamahAkAvye dravyadIkSA vRthA dIkSA, mahopAdhyAyavAk tvimA / 'bhAvaliGgaM hi mokSAGga, dravyaliGgamakAraNam' / / 40 // drapyahIkSA d (apekSA) zegara IkSA cha. mahopAdhyAyajInuM to vacana che ke bhAvaliMga te ja mokSanuM aMga che. dravyaliMga to akAraNa che. // 40 // gurubhaktiprabhAvena, tIrthakRddarzanaM matam / samarpaNavidhAvasti, hAribhadramidaM vacaH / / 41 // gurubhaktinA prabhAve tIrthakaradarzana manAyuM che. zrI haribhadrasUrijInuM A vacana samarpaNavidhine virSa cha. ||4|| kA bhaktistasya yenA'tmA, sarvathA na niyujyate ? / abhakteH kAryamevAhu raMzenApyaniyojanam / / 4 / / jeno AtmA sarvathA samarpita nathI, tenI kaI (kharI) bhakti che? aMzamAtrathI paNa asamarpitatA tene ziSToe abhaktinuM ja kArya kahyuM che. I4zA -sayahitama 1. zlokadvayAtmakam (42,43) *. nA'trA'kANDe gurubhaktiprathanArekA vidheyA, samarpaNarUpAyAstadbhakteIkSAtvena smrthittvaat| ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ sambodhasattarigranthe - 'ANArahio dhammo palAlapullUva pddihaai|' iti / / 4 / / athA'nirodhasukhapriyasya jIvasyA'nabhimatopadezatvenA'nAdeyametata, viSabhakSaNopadezavata / na ca lokottaramArge'syAdeyatvama, pravrajyAyA api sukhArthatvAt, taduktaM parairapi - 'idaM dukkhaM nirujjheyya, ajaM ca dukkhaM na uppajjeyyA' ti| etadatthA mahArAja ! amhAkaM pavvajjA' iti atttthkthaayaam| maivam, nirodhetarAparijJAnavijRmbhitamidam, vastutaH saMsAra eva nirodhaH, tatsthasya karmAvaruddhatvAt, tatazca mokSa evaa'nirodhH| ato'nirodhasukhapriyasya tu pratyutAtyantamabhimata evA''jJAyogaH, tasyaiva tadavandhyakAraNatvAt, tatpramANaM tu darzitameveti svarUpAsiddho hetuH| nanvanabhyupagatopAlambho'yam, saMsArasthasyaiva svacchandA''cArasyA''jJAvimukhasyA-'nabhimatatvasyAbhipretatvAdityapi bAlajalpitam, tathAvidhonmattA'bhimatetaratvavadasyopekSaNIyatvAt / viSayagRdhnavo ye aihikApAyebhyo-'pyabhItA dhAya'mavalambamAnA unmattavaddhitetaravivekavihInAsteSAM tupadezaviSayatvaviraha eva, 'yuSmatkRte khajanamaJjulAkSi ! ziro madIyaM yadi yAti yaatu| nItAni nAzaM janakAtmajArthaM, dazAnanenA'pi dazAnanAnI'tyabhiprAyivat / tattvadRSTestu tAttvikasukha evA''grahaH, anunmttvt| zrUyate ca samyagdRSTerdvitIyaM lakSaNaM yadasau suranarasukhaM duHkhameva manyamAnaH zivasukhamevaikaM vaanychti| uktaM ca - 'naravibuhesarasukkhaM duHkhaM ciya bhAvao u mnnNto| saMvegao na mukkhaM muttUNa kiMpi patthei / / iti| ___parairapi pataJjaliprabhRtibhiH pariNAma-tApa-saMskAra-guNavRttivirodhAdihetubhiH sAMsArikasukhaM duHkhatvenaiveSTam / taduktaM - 'pariNAmatApasaMskAraduHkhairguNavRttivirodhAcca duHkhameva sarvaM vivekinH|' iti pAtaJjalayogasUtre / / 2-15 / / tathoktaM vinayapiTakamahAvagge - 'evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti|' iti / / 1-1-1 / / AjJAyoga: zatA Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo bhAnuH dhanyebhyo dIyate dIkSA, dhanyAstatpArayAyinaH / pAraM gatvA ca dIkSAyA, duHkhapAraM prayAnti hi / / 43 / / samarpaNasudhAmagnau, AjJAyogakayoginau / dhanyadhanyatamau cApi, munivarau babhUvatuH / / 44 / / mahAtmAnau mahAsattvau, mahAsvAntau mahAdhRtI / mahAsamarpaNau cAstA mAsannasiddhikau yathA / / 45 / / prApnutAM zIlapAraM tau samarpaNaprakarSataH / brUmazca lakSaNaM sAdhoH zrIsiddhAntamahodadhau // / 46 / / 'citte vAci kriyAyAM ca sAdhUnAmekarUpatA' / iti tu laukikAstyukti rlokottarA nizamyatAm / / 47 / / 'citte vAci kriyAyAM ca, sAdhUnAM gurvadhInatA' / puNyAnubhAvataH prAptaM, tAbhyAM sAdhutvamapyadaH / / 48 / / samarpaNam 49 dIkSA dhanyajIvone apAya che. dhanya jIvo dIkSAno pAra pAme che. ane dIkSAno pAra pAmIne huH jono pAra pAme che. // 43 // nUtana munivaro samarpaNasudhAmAM magna, AjJAyoganA ananya yogI ane dhanyAtidhanya banyA. // 44 // A be mahAtmAo mahAsattvazALI mahAmati, mahAkRtidhArI.. mahAsamarpaNazALI hatA, jANe Asannasiddhika jIvo. [45]aa prakRSTa samarpaNathI teo cAritrano pAra pAmyA. siddhAntamahodadhi (sUri prema jIvanacaritrarUpa mahAkAvya) mAM sAdhunuM lakSaNa ame A pramANe DahI chIje // 47 // lokavAyakA evI che ke mana vacana kAyAmAM sAdhuonI ekarUpatA hoya che.' paNa have sAMbhaLo lokottara vayanane // 47 // mana-vacana-kAyAmAM sAdhuonI gurune AdhInatA hoya che.' puNyaprabhAvathI nUtana munivaroe A (bhAva) sAdhutva gharA bhejavyuM. " // 48 // nyAyavizAradam (48) gurvdhiinteti| athA'nAdeyametat, azakyAbhidhAnatvAt, AzIviSaziroratnagrahaNopadezavat / tadazakyatvaM ca yogatrayasya samarpaNam Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 saduktaM yatkulInAnAM, mAnyaM hi guruzAsanam / caritArthamadastAbhyAM, caritenAtizAyinA / / 49 / / gurvAjJAkaraNaM sarvaguNebhyo'pyatiricyate / sarvaguNagariSThAbhyAM na muktaH sa guNo'pyaho ! / / 50 / / gurubhaktiM vinA tAbhyAM vRthA dino hyamanyata / gurusevAmahattvaca vacanaM haimamastyadaH / / 51 / / bhuvanabhAnavIyamahAkAvye sAcuM ja kahyuM che ke 'kulInone gurUnI AjJA sadA mAnya ja hoya che.' atizAyi caritrathI temaNe A vacana caritArtha karyuM. 49lA samarpaNam " gurvAjJAraNa se sarvaguzobhAM zreSThatama che." te baMne badhA guNomAM gariSTha hatA. to A guNamAM 4rAya bha na hatAM // 50 // gurubhakti vinA teo divasane vAMjhiyo mAnatA gurusevAnAM mahattva mATe ka.sa. hemacaMdrAcAryanuM A vayana che. // 51 // nyAyavizAradam durnigrahatvAt, samarpaNasya dUrApAstatvAt, ahaGkArasya durnivAratvAt, manasastvatyantacalatvAcca, taduktaM avi jalahIvi nirujjhai pavaNovi khalijjae uvAeNaM / manne na nimmio cciya, ko vi uvAo maNanirohe / / ciMtai aciMtaNijjaM, baccai dUraM vi laMghai gurupi / guruyANa vijeNa maNo, bhamai durAyAramahila vva / ' - tti puSpamAlAyAm / / 196/197 / / tathA ca yogasAre - 'sukaraM maladhAritvaM, sukaraM dustapaM tapaH / sukaro'kSanirodhazca, duSkaraM cittazodhana' - miti / / 2-30 / / maivam, anantasiddhAnAM yogatrayanigrahAvinAbhUtatvena tadapalApabhUtamazakyA'bhidhAnamacintanIyameva, tadAzAtanApatteH / na ceSTApattiH, tasyA mahAnarthanibandhanatvena siddhatvAt / etena samarpaNadUrApAstirapAstA / ahaGkArasya durnivAratvaM manasazca calatvaM tvabhyupagamyata eva, tathA'pi maraNAdiduHkhabhItasya na kiJcidapi duSkaraM, tathAtvAdeva, tailapAtradharavat / etenA'pi gurau yogatrayasamarpaNasambhavaH samarthitaH / duHkhakSayaheto mohanIyakarmahAse gurupAratantryasyA'nanyakAraNatvAt / tathoktamaSTakaprakaraNe 'na mohodriktatA'bhAve, svAgraho jAyate kvacit / guNavatpAratantryaM hi tadanutkarSasAdhana'miti / / 224 / / etena manonigrahasambhavo darzitaH, abhyAsa - vairAgyAdinA tatsambhavAcca / tathoktaM parairapi 'asaMzayaM mahAbAho ! mano durnigrahaM calam / abhyAsena tu kaunteya ! vairAgyeNa ca gRhyata iti bhgvdgiitaayaam||6-35 / / tatazca sarvathA gurvadhInatAyAM yatitavyamityatra paramArthaH / samarpaNam - Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo bhAnaH samarpaNama __51 rAjya hoya.. moTuM sAmrAjya hoya.. cakravartI pada hoya... ke devapaNuM hoya, manISIo mATe gurusevAthI caDhiyAtuM kazuM ja nathI. parazA rAjyAdapyatisAmrAjyAt, cakravartipadAdapi / devatvAdapi viduSAM, gurusevA garIyasI / / 52 / / vyalIyata zubhecchA'pi, tAbhyAM pUjyecchayA nijaa| kRtaM tatsukRtenA'pi, gurvAjJA yatra layate / / 3 / / vinItAnAmaladhyA hi, maryAdA svAmidarzitA / nollavitA munibhyAM sA, nadInAthairiva kvacit / / 54 / / gurunI IcchAthI teoe potAnI zubha IcchAne paNa vilIna karI dIdhI. hA.. jyAM gurvAjJAnuM Gdhana yatuM hoya, tapA sutathI ya sayu. ||3|| vinItone mATe svAmie darzAvela maryAdA alaMdhya ja hoya che. teoe te kadI oLaMgI nahIM, sAgara te kadI maryAdA oLaMgato haze ? pachI na rAjA na mahArAjA, gurudeva temanI najaramAM rAjA na hatA, mahArAjA devo na vAsavo'pi na / na hatAM, deva ke indra paNa na hatAM, paNa devAdhideva gururAsIttayordRSTau, ja hatA. llupI devAdhideva eva hi // 55 / / -saGghahitam1. vastuto naitatsukRtameva, yad gurvAjJAlaGghanapUrvakaM, tathA'pi laukikaprasiddhimanusRtya sukRtazabdaprayoga iti dhyeyam / ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ (55) devAdhideveti / athAnyAyyametat, anaucityAt, taddhIne taddarzanAt, zrAddhe munidarzanavat / nanu bhavatvanaucityaM mA bhUdanyAyyatvaM ko doSa iti cet ? na, aucityasya dharmAdimUlatvenoktatvAta, taduktaM - 'aucityaM paramo bandhu-rocityaM paramaM sukham / dharmAdimUlamaucitya- maucityaM janamAnyate'- tti yogsaare||5-11||| yuktaM caitat, tadrahitasya dharmAnadhikArAt, tathoktaM - 'etadadhikAriNa etadbahumAnino vidhiparA ucitavRttayazceti llitvistraayaam| tathoktaM - 'eappiattaM khalu ittha liMga ocittapavittivinneya'ti paJcasUtre / / 5-7 / / yuktaM caitat, itthameva phalasiddhibhAvAt, AjJArAdhanAcca, tathoktaM - "uciyaM khalu kAyavvaM savvattha sadA NareNa buddhimatA, iha phalasiddhI NiyamA, esa cciya hoi ANa tti|| iti paJcAzake / / 6-8 / / syAdetat, taddhIne taddarzanamastu mA'stvanaucityamiti cet? na, tasya bhagavadAzAtanArUpatvAt, tasyA mahadanaucityarUpatvAt, tatra tUcitapravRttiviraharUpamAdhyasthyasyA'pyanaucityarUpatvena doSatvAt / tathoktaM 'lAvaNyapuNyavapuSi tvayi netraamRtaanyjne| mAdhyasthyamapi doSAya kiM punaDheSaviplava'- iti vItarAgastotre / / 6-1 / / evaM ca siddhamanaucityam, anurUpapravRttyabhAvasyaiva tttvaat| ata evAha rudraTaH kAvyAlaGkAre - 'naivArhati0 vaktuM muni ca (gurau bhagavabuddhiH Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 samarpaNam bhuvanabhAnavIyamahAkAvye paramo vinayo vaiyA vinaya utkRSTa hato. to vaiyAvacca prakRSTa hatuM. vRttyaM ca paramaM hyabhUt / paricaya parama hatI, to sevA suMdara hatI. padmA paricaryAparatvaM ca, zobhanA gurusevanA / / 56 / / jetA jagattrayasyA'pi, traNa jagatanA vijetAe paNa guru pAse to gurau bhavecchizoriva / nAnakaDA bAluDA thaI javuM joIe. kharekhara prakRSTa satyApitamidaM tAbhyA evA A be ziSyoe A sAcuM TheravyuM. I5oll magryAbhyAmapyaho ! tathA / / 57 / / zurairapi vartitavyaM, zUre paNa guru pAse to bhayabhIta banIne rahevuM gurau hi sarbhayairiva / joIe. dhanya te ziSyo... caritrathI jANe mUrtimaMta dhanyau ziSyau caritreNa, jinAgama ja joI lo. IfpaTall mUrtimantau jinaagmau||58|| saGghahitam1. niruktibhedAdapunaruktatA, yadvA ttprkrssaabhidhaanaarthtvaaddossH| 2. tatprakAreNa 3. guruthI bhaya pApanirodha bhATe, vadhu vAtibhAM. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradam ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ paramezvarezeti / / ' iti / / 6-20 / / na ca prazastabhAvarUpatvAdetat kSantavyamiti vAcyam, tattvAsiddheH, viparyayasya pradarzitatvAditi / maivam, hInatvAsiddheH, tattulyatvAt, tthaa''gmokteH| taduktaM - 'titthayarasamo sUrI' - tti gacchAcAraprakIrNake / / 27 / / tathA je te bhAvAyariyA te titthayarasamA ceva daTThavvA' tti mahAnizIthasUtre / / 5 a.|| tathoktaM premagItAyAm - 'gurureva prabhuH sAkSA'-diti / / 413 / / yuktaM caitat, tadabhAve gItArthasya tattulyatvAt, tulyAjJatvAt, tathAjinAjJAbhAvAt / tathoktaM paJcasUtre- 'jo maM paDimannai se guruM ti tadANA'-tti / / 4-5 / / kiJcAnyata, gurau chadmasthatvadarzanaM tu chadmadarzanapUrvakatvena ziSyA'nAya, anantasaMsArahetubhAvAta / nanvastu chadmasthatvena darzanaM, chadmadarzanaM tu mA bhUditi cet ? na, tasya' vizeSaNatvAt, tadgrahasya ca viziSTabuddhau hetutvAt, tadantareNa tadabhAvAt, daNDagrahamantareNa dnnddbuddhybhaavvt| tathoktaM- 'nA'gRhIte vizeSaNe viziSTabuddhirudeti' - iti laukiknyaayaanyjlau|| bhA.3-pR.77 / / tathA 'nAjJAtavizeSaNaviziSTabuddhirvizeSaNamupasaGkrAmatI'- ti laukikanyAyasAhasyAm / / 187 / / tathA 'na hi apratIte vizeSaNe viziSTaM kecana pratyetumarhanti'- iti miimaaNsaadrshne||1-3-33 / / ___ ato'nantasaMsArahetusevanasyaivAzravatvena mahadanaucityam, tattyAga evaucityam / sAdhorjinAjJA'nurUpapravRtterevaucityAt / tasyAzcA''zravahAnasaMvaropAdAnarUpatvAt, anyasya ca tasyaiva vistaratvAt / tathoktaM- 'AkAlamiyamAjJA te heyopaadeygocraa| AzravaH sarvathA heya, upAdeyazca sNvrH|| Azravo bhavahetussyAta, saMvaro mokSakAraNam / itIyamArhatI muSTi-ranyadasyAH prapaJcana'-miti vItarAgastotre / / 19-5/6 / / itthaM ca gurau devAdhidevadarzanaM tayoH paramaucityameveti sthitam / (58) sbhyairiveti| nanu bhaktyAdikaM tu manyAmahe, bhayaM tu kimarthamiti cet ? akAryanirodhAyeti gRhaann| sabhayo 1. chdmnH| guroH bhayam Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo bhAnuH prabhavantyalpasaMsAre, jIve hi sadgurorgiraH / AsannasiddhikatvaM svaM, tAbhyAmevaM pradarzitam / / 59 / / gurukRpAM vinA tu syAt, kalA'pi bhavakAraNam / samatA sAgare brUmo, vakSyamANaM vacastathA / / 60 / / yogasarvasvamevaitad, guNagauravameva ca / vibuddhirapi varteta, vibuddhivad gurau sadA / / 61 / / SaTpadIbhUtacittaM hi, tayo reme nirantaram / gurupAdotpale bADha mAhitAgniryathA'nale / / 62 / / 1. zlokacatuSkAtmakam / samarpaNam 1. bhayasya / sadgurunI vANI alpasaMsArI jIvo para ja asarakAraka thAya che. kharekhara, A rIte temaNe potAnuM Asannasiddhikatva puravAra karI dIdhuM. pA 53 gurukRpA vinA kaLA paNa saMsAranuM kAraNa bane che. samatA sAgara (paM. padmavibhya gnnivryjIvanakavanarUpa mahAkAvya) mAM ame A vacana uhI chIje. loll yogasarvasva A ja che, ane guNanuM gaurava paNa A ja che ke viziSTa buddhi dhAraka paNa guru pAse vigatamuddhi repo ( juddha) janI bhaya. // 71ll bhamaro magna hoya.. kamaLamAM, yAjJika magna hoya.. agnimAM.. A ja rIte temanuM mana bhramara banIne haMmezA gurucaraNakamaLamAM ramatuM hatuM. ll6 - saGghahitam nyAyavizAradam hi ziSyo nA'kAryaM kuryAt, tattvAt, itarastu dhASTaryamavalambya niHzUkatayA tat kuryAt, tattvAdeva / nanu tAdRzaziSyasya bhayaM guNAya, taditarasya tu bhayAnupayogaH, akAryA'sambhavAditi cet ? na asambhavA'siddheH, kSAyopazamikaguNAnAM pratipAtitvAt, sabhayasyaikAntahitAt, tarhi kSAyikaguNinaH kevalinaH sa na bhaviSyatIti cet ? evameva, kSINamohatvAcca, tasya nokssaaymohniiytvaat| tatazca sUktaM - 'zUrairapi vartitavyaM, gurau hi sabhayai 'riveti / naitat svamanISikayaivocyate, kiM tarhi ? upanibandhanamapyasyArSam' jassa gurummi na bhattI, na bahumANo na gauravaM na bhayaM / navi lajjA navi neho, gurukulavAseNa kiM tassa'-tti upadezamAlAyAm / / 76 / / gurukulavAsajanitaphalAbhAvavAn sa ityAzayaH, uktphlaabhaavaaditi| (62) SaTpadItyAdi / tathoktaM dharmAcAryabahumAnakulake - 'jeNa na appA Thavio niyagurumaNapaMkayaMmi bhamaro vva / guro: bhayam Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 manasaH kAyato vAcaH, svAdhikAro nirAkRtaH / nuttasvAgrahake citte, hyAdhipatyaM guroH kRtam / / 63 / / titikSA'nupamA bhUtA, gurubhaktikRta sadA / dhiSaNA vyApRtA svasya, gurvanuvartane khalu / / 64 // asaJjJivat sadA'pyAstAM gurvAjJApAlane munI / gurvAjJA hi kulInAnAM vicAramapi nA'rhati / / 65 / / bhuvanabhAnavIyamahAkAvye mana-vacana-kAyA parathI haThAvI lIdho svaadhikaar... svAgrahane igAvI hIgho, jane bho yoganA rAjya para guruno rAjyAbhiSeka karI elen. 119311 samarpaNam titikSA anupama hatI, gurUbhaktimAM. potAnI buddhi pAyarI....to gurunA anuvartanamAM // 4 // baMne munivaro gurvAjJA pAlanamAM asaMjJI banI jatA hA.. kulIna ziSyo mATe gurvAjJA e vikalpa karavA yogya nathI. u5A nyAyavizAradam kiM tassa jIvieNaM jammeNaM ahava dikkhAe ? ' - tti / / 32 / / tathA dazavaikAlikasUtre - 'jahAhiaggi jalaNaM namase nANAhuimaMtapayAhisittaM / evAyariyaM uvaciTThaejjA anaMtanANovagao vi saMto' tti / / 9-1-11 / / - nanu kvAsyopayoga iti cet ? muktisAdhana iti gRhANa, kathamiti cecchRNu, pAtre paramabahumAnarUpatvenAtyantaprazastAtmapariNAmarUpatvAdakSepamuktisAdhakatvAt, prakarSe'syaivApUrvakaraNAdimahAsamAdhibIjabhAvAt, samarpaNaprakarSeNa niyogAnmohanIyahAsAt, tatprakarSe ca na dUre ksspkshrenniriti| ata eva trailokye'pi sundaratamo nirUpamazca gurubahumAnabhAvaH / nanu tattvaM tu mokSasya zrUyate, tadasya kathamiti cet ? sa eSa dhAraNAmAndyA'parAdhaH, tasyaiva mokSatvena prAk pramANitatvAt / taduktam 'Ayao gurubahumANo, avaMjhakAraNatteNa, na io suMdaraM paraM, uvamA ittha na vijjai'- tti paJcasUtre / / 4 - 6 / / (65) gurvAjJetyAdi / tathoktam 'AjJA gurUNAM hyavicAraNIye' - ti / raghuvaMze / / 14-46 / / athA'samaJjasamidam, avimRzya kAryakaraNasya vipaddhetutvAt, itarasya cetarahetutvAt, uktaM ca - 'sahasA vidadhIta na kriyA-mavivekaH paramApadAM pdm| vRNute hi vimRzyakAriNaM, guNalubdhAH svayameva sampada iti kirAtArjunIya- mahAkAvye / / 2-30 / / tathA - 'avimRzya vidhAtAro, bhavanti vipadAM pada- 'miti / na ca guruktatvAdavimRzya kAryamiti vAcyam, anuttaratvAt, uktadoSA'mukteH / maivam, laukikoktInAM lokottare'nupayogAt, prakRte tAsAM viruddhatvAt, vimRzya karaNe ratnatrayahAneH, tadeva hi paramArthasampat / svayaM vimRzya karaNe taddhAnisambhavAt, zubhamatinA'pi kRtasya zubhatvaniyamavirahAt, agItArthakRtatvAt, tathoktam - 'suMdarabuddhii kayaM bahuyaM pi na suMdaraM hoi' tti upadezamAlAyAm / / 414 / / svabuddhikRtasya saMyamabAhyatvAt, agItArthakRtatvAdeva, gItArthatannizritavihArAbhyAmanyaprakArA'sambhavAt / taduktam 'gI attho ya vihAro bIio gIatthanissio bhaNio / eto taiyavihAro NA'NuNNAyo jiNavariMdehiM' ti oghaniryuktau / / 122 / / Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo bhAnaH samarpaNama ___55 gurave vacanAyAso, dhanya ziSyo.. gurune sAraNAdi viSe vacanano datto na sAraNAdike / parizrama na Apyo. laghukarmI ziSyone guruno gurUpadezaH sAkSyeva, upadeza to sAkSImAtra ja hoya che. dazA prAyeNa laghukarmaNAm / / 66 // tayorabhUd gurorhastAd, zubha divase.. zubha muhurte gurue pAtratAnI vijJAya pAtratAM parAm / prakarSatA joI svahaste teomAM mahAvatAropaNa karyuM. zubhe'hni suzubhe lagne, Il soll mahAvratAnuropaNam / / / 67 // cakrAte tau dvikAlaM ca, ubhayakALa teo paDApaDI karIne bhavodadhitAraka ___ vastrAdipratilekhanam / gurudevanuM varasAdipratilekhana karatAM. li68ll ahaMpUrvikayA sArddha, bhavapAturgurossadA / / 68 // ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradam ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ ata eva daivAdasamaJjasasyApi guruvacanasyAvicArya pAlanameva ziSyakartavyam, ekAntakalyANAt, tadvacanamAtrasya tIrtharUpatcAt, tIryate'nena saMsArasAgara iti tanniruktyanatikramAt / tathoktam - juttAjuttaviyAro guruANAe na jujjae kaauN| daivAo maMgulaM puNa, jaI hujjA taMpi kallANaM / / 33 / / juttaM ciya guruvayaNaM, ahava'juttaM pi hujja divaao| se vi hu imaM titthaM, jaM hujjA taM pi kallANaM / / 14 / / iti dhrmaacaarybhumaankulke| etadapi sambhavati, yat ziSyamatAvasamaJjasaM tadapi tattvato yuktaM bhavet, na hi chadmasthadRSTaM tathaiva bhavati, visaMvAdadarzanAt, dvicandradarzanavat / ata eva tathAvidhAjJAyAmapi vimarzamantareNa tatpAlanameva tatkartavyam, gurostaddhatvAdi-jJatvAt / taduktaM - 'miNa goNasamaMgulIhiM ahavA gaNehi daMtacakkalAiM se| icchaMti bhANiuNaM kajja tu te eva jaannNti|| ityupadezamAlAyAm / / 94 / / nivapacchieNa guruNA bhaNio gaMgA kaomahI vhi| saMpai evaM sIso jaha taha savvattha kAyavvaM / / - ti pusspmaalaayaam||345|| yuktametat, tathaiva hitasambhavAt, nijamatikRtasvacchandAcAre tadabhAvAt / tathoktam - 'niyagamaivigappieNa ciMtieNa scchNdbuddhicrienn| katto pArattahiyaM, kIrai guruNuvaeseNa ? / / / / - tti updeshmaalaayaam| ata: sUktaM 'gurvAjJA hi kulInAnAM, vicAramapi nArhatI' - ti| gItArthasaMvijJagurUNAM vacane'tathAkAro'bhinivezaikaprabhava ityapi jJeyam, uktaM ca - 'nANeNa jANai cciya saMvegeNaM taheva ya khei| to tadubhayaguNajutte atahakkAro abhiNivesA / / ' iti saamaacaariiprkrnne||33|| gurvAjJA'vicAryatA Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 samarpaNam bhuvanabhAnavIyamahAkAvye dhArayitvA'mbhasA kumbhAn, vihAramA guruheva nI RIGHT & LEFT SIDE ___ vihAre tau rarAjatuH / mAM baMne ziSyo ne hAthamAM pANI bharelA ghaDA tIrthakRtkalpapUjyasya, laIne zobhatAM, tIrthakara samA gurudeva nA bhaktimantau surAviva / / 69 / / bhaktimAna devo ja jANe joI lo. ll ll na guruNA vinA bhuktaM, na to guru vinA vAparyuM (jamyA), ke na to viyuktau na sthitau guroH / guruthI vimukta thayA. vAcharaDuM jema gAyane anusare chAyevAnusasratuzca, tema chAyAnI jema gurune anusaryA. IIool bAlavatso gavIM yathA / / 7 / / sodayauM pUjyavastrANi, eka vAra baMne bhAIo gurudevano kApa kADhatA kSAlayantau mahAmudA / hatAM (kapaDAM dhotA hatAM) tenA aMte temane lAgyuM tadante'pazyatAM sakRt ke kapaDAM barAbara ujaLA thayAM nathI. IIoll tvatyantazubhratAM na hi / / 71 // mahollAsAdaho ! tAbhyAM, mahA ullAsa sAthe temaNe Akho kApa pharIthI tatkSAlanaM punaH kRtam / / kADhyo. koTi koTi vaMdanA... bhaktinA sevAmAM paricaryAparAbhyAM re !, tatpara evA munivarone. IozA munIzAbhyAM namo namaH / / 72 / / ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradam ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ (70) na gurunnetyaadi| nanu tAdRzAnusaraNe ko guNa iti cet ? tadArAdhanAkhya iti gRhANa, tadupAyatvAttasya / tathoktaM parairapi - 'sthitaH sthitAmaccalita: prayAtAM niSeduSImAsanabandhadhIraH / jalAbhilASI jalamAdadAnAM chAyeva tAM bhUpatiranvagacchat / / iti raghuvaMze / / 2-6 / / (72) mhollaasetyaadi| nanu vastradhAvanAtyantojjvalatA''grahopapradarzakametacchithilAcAraM pArthasthatvAdipizunamudghoSayatIti cet ? tatrabhavadanabhijJatodghoSaNaivaiSA, drvyaadyprijnyaanaat| anAgADhakAraNe svIyAdyupadhipratikarma samAcarataH syAcchaithilyam, nA'nyathA / guruguNagurAvetAdRgbhaktyullAsastvatyantaM zubhAtmatAM khyApayatIti yatkiJcidetat / yuktaM ca taddhAvanam, anyathA''cAryANAM loke'-zlAghAsambhavAt, tadvAraNArthaM guruvastrANAM puna: punardhAvanasya vihitatvAt, tathA cA''rSam- 'AyariyagilANANa ya, mailA mailA puNo vi dhaavNti| mA hu gurUNa avaNNo, logaMmi ajIraNaM iyre||' tti oghaniryuktau / / 27 / / kiJca tAdRgbhaktirahitasyaiva zaithilyam, tattvAt, kAraNe kAryopacArAt, tasya tatkAryatvAt, hetuviruddhasya phalaviruddhatvAt, hetuphalabhAvasya ca prAka pramANitatvAditi cintniiymtinipuunndhiyaa| (72) namo nama iti / nAtra punaruktidoSaH, sambhrame'syA'duSTatvAt, taduktam- 'asakRt sambhrame' - iti siddhahemazabdAnuzAsane / 7-4-72 / / gurusevA Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo bhAnaH gurukRpAprAptiH 57 anadhyaiH sadguNagrAmai nivasitau gurorhadi / munIzvarau mahAdhanyau, kRntei'pyuditaM hyadaH / / 73 / / anartha evA saguNasamUhathI teo gurunA hRdaye vasI gayA. kharekhara te munio dhanya banI gayA. zAstramA pael 'yu cha hai.. ||3|| 'dhanyaH sa jIvaloke'smin, guravaH santi yaddhRdi / dhanyAnAmapi dhanyaH sa, yo gurUNAM vaseddhRdi' / / 74 / / vizvamAM te dhanya che. ke jemanA hRdayamAM guruo. vase che. paNa te to dhanyomAM ca dhanya che. ke jeo gurumonA haidhye vase che.' ||4|| puNyavacchiSyalabdhezca, guroH sUripadArpaNam / sadyazca samabhUtpUrvaM, vatsarebhyo vilambitam / / 75 / / puNyazALI evA A ziSyonI padharAmaNI thaI ane e pUrve varSothI vilaMba pAmelI evI gurudevanI sUripadavI tarata ja thaI gaI. ApaNA guroniHspRhatA cA'smi vilambamAM kAraNa hatI, gurudevanI atyaMta nabhUddhetuzca tadguroH / niHspRhatA, paNa have temanA guruno Adeza thayo avavAdAd babhUvAho ! ane samahotsava sUripadavI thaI gaI. NoLA mahotsavapurassaram / / 76 / / -saGghahitam9. zAstramAM 2, AjJAthI. wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww nyAyavizAradama wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww (75) punnyvdityaadi| nanvasiddhaM puNyavattvama, puNyasya karmatvena sUkSmatvAta, chadmasthA'gocaratvAta, na ca tathApi kalpyata iti vAcyam, anupayogAt, siddhAvazakteH, tasyA mAnAdhInatvAt, taduktam- 'mAnAdhInA meyasiddhi'- riti, na ca puNyasya sUkSmatve'pi tadvatastadabhAvAdagocaratvaviraha iti vAcyam, viziSTabuddhau vizeSaNagrahasya hetutvAt, tasya ca prAk pramANitatvAditi cet ? ___ maivam, agocaratvAsiddheH, pratyakSAsambhave'pyanumeyatvAt, kAryopalabdhaH, tasya cAtraiva darzitatvAt, na ca tatkAryatvaM n, svabhAva-niyatyAdinA'nyathAsiddheH,tathApi tatkAryatvA''grahe ghaTasyA'pyAkAzakAryatvApattiriti vAcyam, tatpratyekakAraNatvasya mithyAtvena nirAkariSyamANatvAta, AkAzadRSTAntavaiSamyAcceti dik| (76) avavAdAdityAdi / tathA ca brUmaH siddhAntamahodadhau - 'yadA yadA guru: proce, sUripadaM gRhANa bhoH| mumoca satataM cA'zru-dhArAM so'pi tadA tadA / / 3-20 / / premarSiniHspRhatA Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 prakRSTapratibhAbhistu, gurukRpAbalaM yutam / atimArutavego'bhUd, jJAnamArge tatastayoH / / 77 / / gurukRpAM vinA jJAna majJAnAttu bhayaGkaram / sUtreSu varNitaM tacca, hAribhadramidaM vacaH / / 78 / / "gurubhakteH zrutajJAnaM, bhavetkalpatarUpamam / lokadvitayabhAvinya stataH syuH sarvasampadaH / / 79 / / 1. vakSyamANazlokatrayam / bhuvanabhAnavIyamahAkAvye prakRSTa pratibhA ne aparaMpAra gurukRpA, A benuM mizraNa thayuM. ane pavanathI caDhiyAto evo jJAnamArge temano vega thayo. // 7 // - gurukRpAprAptiH gurukRpA vinAnuM jJAna.. e ajJAna karatAM ca bhayaMkara che. hA.. sUtrobhAM ya teyuM varzana che. haribhadrasUri ma. he che..... // 78 // - saGghahitam nyAyavizAradam yAvanna pUrNavaktA'bhUt, sUripadakRte guruH / azrUNi hyAgatAnyeva, nirIhasyA'sya tAvatA / / nAhamarho guro ! smyasmin mA punarAgrahaM kRthAH / trapAspadaM karomi svaM manye yanna gurorvacaH / / niSphalIbhUtasarvAstraH, prAntavayaH sthitastataH / AjJAkhyaM paramaM zastraM, jagrAhA'tha gurustadA / / svIkaroSi madAjJAM ce-nnaveti pRSTavAn guruH / sa maunI samabhUt sadyo vinItAnAM vidhirhyadaH / / AcAryapadavI dattA, guruNA harSazAlinA / viparItena vRttena gRhItA tena sA tathA / / 3-32-36 / / nanvatyAzcaryakaraM duHzraddheyamidaM caritamiti cet ? satyam, mohatyAgAnnirupAdhisukhamanubhavato yoginazcaritamupAdhipriyeSu bhavedeva tAdRzam / taduktaM jJAnasAre 'anAropasukhaM mohatyAgAdanubhavannapi / AropapriyalokeSu vaktumAzcaryavAn bhave - diti||4-7 / / tathApi nA'zraddhA vidheyA, tasya pratyakSasiddhatvAt / siddhaM caitat niHspRhatvaprakarSeNa mahAtmanAm, sarvatra bhaktaziSyAdiSvapi spRhAvirahAt, tathoktaM tatraiva - 'bhakteSu raJjitamanA na babhUva sUri- bhaktAM tu naiva kRtavAn vanitaikabhIruH / ziSyA kRtA na ca nijA vigataspRheNa, zrIpremasUriravatAd bhavarAganAgA diti siddhAntamahodadhau / / 3-48 / / "gurubhaktithI zrutajJAna kalpavRkSa samAna bane che. jane tenAthI layaloDa (AloGa-paraloDa) nI sarva saMpattiyo thAya che. // 7ell premarSiniHspRha Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo bhAnaH vinayaH / guruvinayahInasya, mithyAbodhodayAd giraH / maNDalasya yathA dIpe, sa viparyaya ucyate / / 8 / / garuvinayarahita ziSyane vacanathI miththAbodhathI je dIpakamAM AbhAmaMDaLanA bhama jevo bodha thAya cha. ta viparyaya hevAya che. ||coll mohavikArayukto so 'kRtArthamIkSate nijam / sphuTavyatyayaliGgo'pi, kRtArthaM tadgrahAttathA / / 1 / / akRtArtha evo paNa te AtmA mohavikArathI svAgrahane kAraNe spaSTa viparIta liMga (lakSaNa) vALo hovA chatAM potAne kRtArtha samaje che. ll81TI wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww nyAyavizAradama wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww (80) guruvinyetyaadi| tathA ca tadvacanam - 'gurvAdivinayarahitasya yattu mithyAtvadoSato vacanAt / dIpa iva maNDalagato, bodhaH sa viparyaya: pApaH / / daNDI khaNDanivasanaM bhasmAdivibhUSitaM satAM zocyam / pazyatyAtmAnamalaM grahI narendrAdapi hyadhikam / / mohavikArasametaH pazyatyAtmAnamevamakRtArtham / tadvyatyayaliGgarataM kRtArthamiti tadgrahAdeva'-ti SoDazake / / 11-12-14 / / athA'yuktamatra viparyayA'bhidhAnam, vikalpAnupapatteH, tathAhi tattvenA'jJAnamabhipretaM na vA ? kiM cAtaH ? ubhayathA'pi dossH| Adye vyAghAtaH, bodhazcAjJAnaM ceti viruddhokteH, jIvazcAjIvazcetivat / dvitIye'pi sa eva, jJAnaM ca viparyayazceti viruddhokteH, uktavat, ajJAnetarasya jnyaanruuptvaaditi| maivam, Adye doSavirahAt, bodhasyA'pyajJAnatvopapatteH, abhakSyA'spRzyavat / tathAhi yathA bhakSyamapi mAMsAdirabhakSyam - zilAditvAbhAvena bhakSituM zakyamapyapi hyabhakSyaM, zUdrAdeH spRzyatve'pyaspRzyatvaM - dharmAstikAyatvAdyabhAvena spaSTuM zakyatve'pi hyaspRzyatvam, tadvadatrA'pi drssttvym| nanu tatrAdharmAdestattve hetutvam, atra tu kasya taditi cet ? zRNu, sdsdvishessaadeH| taduktam - 'sadasadavisesaNAo bhavaheu jhicchiovlNbhaao| nANaphalAbhAvAo micchadihissa annANaM'- ti vizeSAvazyakabhASye / / 115, 319, 521, 2844 / / atra ziSyahitAkhyA bRhadvRttiH- 'saccA'sacca sada-satI tayoravizeSaNamavizeSastasmAddhetoH, mithyAdRSTeH sambandhi vyavahAramAtreNa jJAnamapi nizcayato'jJAnamucyate, sato hyasattvenA'sad viziSyate, asato'pi ca sattvena sada bhidyte| mithyAdRSTizca ghaTe sattva-prameyatva-mUrtatvAdIna, stambha-rambhA'mbhoruhAdivyAvRttyAdIMzca paTAdidharmAna pratipadyate, sarvaprakArairghaTa evAyamityavadhAraNAt / anenAvadhAraNena santo'pi sattva-prameyatvAdayaH paTAdidharmA na santIti pratipadyate, anyathA sattvaprameyatvAdi sAmAnyadharmadvAreNa ghaTe paTAdInAmapi sadbhAvAt, 'sarvathA ghaTa evAyamityavadhAraNAnupapatteH, kathaJcid ghaTa evAyamityavadhAraNe tvanekAntavAdAbhyupagamana samyagdRSTitvaprasaGgAta, tathA paTa-puTa-naTa-zakaTAdirUpaM ghaTe'sadapi sattvenAyamabhyupagacchati 'sarvaiH prakArairghaTo'styevetyavadhAraNAt, syAdastyeva ghaTa ityavadhAraNe tu syAdvAdAzrayaNAt samyagdRSTitvaprApteH / tasmAt sadasatorvizeSAbhAvAdunmattakasyeva mithyaadRsstterbodho'jnyaanm| tathA viparyastatvAdeva bhavahetutvAt tadbodho'jJAnam, tathA pazuvadha- tilAdidahana- jalAdhavagAhanAdiSu saMsArahetuSu mokSahetutvabuddheH, dayA-prazamabrahmacaryA-5'kiJcanAdiSu tu mokSakAraNeSu bhavahetutvAdhyavasAyato yadRcchopalambhAt tasyAjJAnam / tathA viratyabhAvena jJAnaphalAbhAvAd mithyAdRSTerajJAnamiti gAthArthaH / / 115 / / 1. bodhtven| [guruvinayaH = jJAnam Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinayaH / bhuvanabhAnavIyamahAkAvye varyAdhvAnamuvAcezaH, sevAM tu jJAnalabdhaye / samatAsAgare bamo, "vinayapUrvakaM zrutam / / 82 // bhagavAne paNa jJAna prApti mATe gurusevAno ja mArga kahyo che. samatAsAgaramAM ame kahIe chIe ke "zruta te vinayapUrvaka hovuM joIe. AzA tiraskRrvan mahAmArga, bhrAmyat svakalpite pathi / sArazUnyo bhaved bAlo, viparyAsakadarthitaH / / 83 / / A rAjamArgane choDIne svamatikalpita mArge bhamato ajJAnI jIva viparyAsathI (viparIta bodhathI) rthanA pAme cha. sArane gumAvI he cha. ||3|| ghiSaNaikamahAmohaH, durantazca kadAgrahaH / taM bhavATAkaraM kuryAd, jJAnAjIrNavijRmbhitaH / / 84 / / jJAnanA ajIrNathI thayela buddhino mahAmoha, kharAba aMta lAvanAra kadAgraha tene saMsAramAM rakhaDAvanAro bane che. I84ll tathyArthamaspRzan hanta ! hyutsUtrAgnimahAnilaH / darzayedurgatidvAra, vinayarahitaM zrutam // 5 // taththArthane na sparzatu evuM, usUtrAgni mATe mahA pavana samAna evuM vinayarahita zruta durgatinA dvAra dekhADIne rahe che. II8pI varavinayasevAbhiH, prAptagurukRpAvubhau / atipaNDitavidvAMsau, na cirAcca babhUvatuH / / 86 / / uttama vinaya ane gurusevAthI baMne munivaro gurukRpA pAmyA. TUMka samayamAM ja teo paMDitane ya zaramAve tevA vidvAna banI gayA. ll8dA jJAnaM yadgRhItaM tAbhyAM, temaNe je (viSayonuM jJAna meLavyuM, tenA nAmAM tannAmAni zrutAnyapi / sAMbhaLavAthI ya diggaja paMDitonA ya tana-manA natAGgahRdayAn kuryuH, jhUkI jAya. llcoll diggajapaNDitAnapi / / 7 / / 1. zlokaH 82, 83, 84, 85 2. ajJAnI-mithyAjJAnI * 'tassesa maggo guruviddhasevA' ityAdhukteH / Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo bhAnuH nAnAprakaraNeSUccai - dhamatordhIrabhUddharA / kRtsnAgamarahasyAni, saTIkAnyAraman hRdiM / / 88 / / mativAkpatisaprakSo, guruguNo gururhyapi / nyAye'grajaM kanIyAMsaM, vyAkaraNe yuyoja ca / / 89 / / vArANasImahAvidva dadhyApakaM samApya ca / zrI bhAnuvijayo'tyantaM, nyAyAdhyayanahetutaH / / 90 / / nyAyAdhyayanam 1. 'tayo' riti zeSaH / 2. sadRzaH / 61 vividha prakaraNomAM buddhizALI evA temanI buddhi vikasita thaI ane badhA AgamonA rahasyo saTIka hRdayamAM ramavA lAgyA. llll evA matithI bRhaspatisamAna, mahAguNavAna gurudeve moTAbhAIne nyAyamAM ane nAnA bhAIne vyAkaraeAmAM bheDyA. // ll munizrI bhAnuvijayajIne kAzInA mahAvidvAna adhyApakano yoga thayo. ane nyAyano khUba abhyAsa vA bhATe. Gol -saGghahitam nyAyavizAradam (90) nyaayaadhyyneti| athA'yuktaM nyAyAdiparadarzanA'dhyayanam, muktyupAyavyatiriktatvAt, shilpaadydhyynvt| na ca hetorasiddhatA, jinazAsana eva mokSa ityuktatvAt / tathA cArSam - 'so atthi avitaho jiNamayaMmi pavaro na annattha - iti dazavai0 niryuktau / / 266 / / nA'pi viruddhatA, pareSAmeva muktyabhyupagamApatteH, na ceSTApattiH, tadanabhyupagame'vigAnAt, ata evoktamayogavyavacchedadvAtriMzikAyAm - pare sahasrA: zaradastapAMsi yugAntaraM yogamupAsatAM vA / tathApi te mArgamanApatanto, na mokSyamANA api yAnti mokSa' miti / / 14 / / na ca ' nivvANaseTThA jaha savvadhammA' ityAgamavirodha (sUtrakRtAGge / / 1-624 / / ) iti vAcyam, abhiprAyA'parijJAnAt, parAbhyupagamenAsyoktatvAt, tadAha vRttikAra : - 'kuprAvacanikA api nirvANaphalameva svadarzanaM bruvate yata' iti / (pR. 150) yadvA jinokte zrutadharmAdI sarvatvoktirunneyA, anyatra dharmatvasyaiva virahAt, tallakSaNAyogAditi vibhAvanIyam / ata eva nA'nekAntaH / maivam, tasya tadvyatiriktatvAsiddherasiddho hetuH / nizcayanayazuddhacaraNakaraNasArasya jJAnasya svasamayaparasamayAbhijJatA'vinAbhAvitvAt, tatsArasya muktyupAyatvena siddhatvAt / taduktaM sanmatau - 'caraNakaraNappahANA ssmyprsmymukkvaavaaraa| caraNakaraNassa sAraM nicchayasuddhaM na yANaMti' - tti / / 3-67 / / - nanu tadadhyayanasya kAGkSAdijanakatvena samyagdarzanamAlinyanibandhanatvAdayuktatvameva, ata evA'siddhatAparihAro'pi gamyaH / tanmAlinyasya pratyuta bADhaM muktiparipanthitvAt, cAritrAdapi darzanasyAdhikamAhAtmyazruteH, taduktam 'sijjhati caraNarahiyA, daMsaNarahiyA na sijjhaMti'-tti, tatsArajJAnAbhAvadoSasya cAlpatvAditi cet ? na, tathAvidhasthiradarzanasyaiva tadadhyayanA'nujJAnAt, taditaraniSedhAt / tathA ca vajralepAyamAnA'siddhatA / kiJcAtra 'svasamayaparasamayaparijJAnena samyaktvaguNAvasthito bhavatI' -ti sUtrakRtAGgavRttiravazyaM smartavyA / 1. nanu parAbhyupagamo'pi pramANamUlaka itaro vA ? Adye tvAgamavirodhatAdavasthyam, dvitIye tadvacanAnupapattiH ityasvarasata Aha yadvetyAdi / (tarkazAstrAbhyAsaH - Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dara -nyAyAdhyayanam / bhuvanabhAnavIyamahAkAvye SaSThAt SaSThaM tapazcakre, vadhAre samayanI prApti thAya te mATe chaThThane pAraNe adhikAdhvAptaye ciram / chaThThano tapa lAMbA samaya sudhI karyo. sukhArthIe sukhArthI cet tyajed vidyAM, vidhA choDavI paDe ne vidhArthIe sukha choDavuM paDe. vidyArthI cet tyajetsukham / / 91 / / yugmm|| ||1|| ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ tathA'pi kimanena kapilAdipraNItamithyAzratA'dhyayanena ? gaNadharAdipraNIta samyakzrutamevA'dhIyatAmityapyanupAsitagurorvacaH, mithyetarAparijJAnAta, tayoH praNetRnirapekSatvAta, prigraahksaapeksstvaat| tathA ca samyagdRSTiparigRhItaM sarvamapi samyakzrutama, itaracca sarvamapItarat, taduktaM vizeSAvazyakabhASye- 'sammattapariggahiyaM sammasuyaM ti / / 528 / / tathoktaM nandIsUtre- 'eyAi micchaddihissa micchattapariggahiyAI micchasuyaM, eyANi ceva sammaddihissa sammattapariggahiyAI sammasuyaM' ti||72 / / pApazrutanirUpaNe 'micchApAvataNe'tti sthAnAGgoktistu tadvRttau yathA vivecitA tattata eva bodhyam / / 9-678 / / nanu bhavatu nAma tadapi tathA samyakzrutam, ki svakIyamapekSya parakIyAdhyayanA'tyantazrame kA vidagdhateti ceta ? bAlo-'si, svakIyetaramaugdhyAta, baalvdev| yataH bhavadabhiprAyeNa parakIyamapi vastutastu svakIyameva, sarvadarzanAnAmapi jinshaasnaikdeshtvaat| yathoktaM- 'bhaI micchAdasaNasamUhamayassa amysaarss| jiNavayaNassa bhagavao saMviggasuhAhigammassa / / 369 / / tti snmtau| tathoktamupadezapade- 'savvappavAyamUlaM duvAlasaMgaM jao jinnkkhaayN| rayaNAgaratullaM khalu to savvaM suMdaraM tammi / / 694 / / tathA ca zrIsiddhasenakRta dvAtriMzadvAtriMzikAyAm 'udadhAviva sarvasindhavaH samudIrNAstvayi nAtha ! dRssttyH| na ca tAsu bhavAn pradRzyate pravibhaktAsu saritsvivodadhiH / / 4-15 / / tathA 'kramAnnayA sapta parairgRhItAH, parasparaM ye vivadanta eva / saptApi te zrIjinazAsane'-sminnekIbhavanti sma jinendrvaacaa|| iti nyprkaashstve||4|| tathoktaM vizeSAvazyakabhASye - 'micchattamayasamUhaM sammattaMtti / / 954 / / yuktaM caitat, pratyekadarzanasya tvekaikanayAbhiprAyapravRttatvAt jinavacanasya ca sarvanayAzritatvAt siddhaM sarveSAM tadekadezatvam / tathA carjusUtrato bauddhamatam, saGgrahAt vedAntimataM sAGkhyamataM ca, naigamAt vaizeSikamataM yogamataM ca, zabdanayAt zabdAdvaitamatam, vyavahArAcca cArvAkamataM pravRttam / taditareSAmapi zuddhatarabhedabhinneSveSveva nayeSvantarbhAva: sudhiyA svayaM vibhAvanIyaH / tathoktamadhyAtmasAre - 'bauddhAnAM RjusUtrato matamabhUd vedAntinAM saGgrahAt, sAGkhyAnAM tata eva naigamanayAdyogazca vaishessikH| zabdabrahmavido'pi zabdanayataH sarvairnayairgumphitA, jainI dRSTiritIha sArataratA pratyakSamudvIkSyate / / 19-6 / / - iti / athaivaM tu mithyetaravibhAgAbhAvaH prAptaH, sarveSAmapi samyaktvAt, pratyekamasata: samudAye'bhAvAt, sikatAsu tailavat, anyathA tu jinamate'pi samyaktvAbhAvApattiH, sA caanissttaa| na ca mithyetaravibhAganibandhanaM tUktameveti vAcyam, sAmprataM vyavahArApekSayA vicAryamANatvAditi / maivam, pratyekamasato'pi samudAye'sambhavaniyamavirahAt, madyAGgeSu madazaktivat, tatazcAnekAntiko hetuH| vastutastu pratyekanayAnAM taditaranairapekSyAdeva mithyAtvam - taduktam 'tamhA savve vi NayA micchAdisapakkhapaDibaddhA' tti sanmatau / / 1-21 / / tatsApekSasya tu tasyaiva samyaktvam / yathoktaM tatraiva - 'aNNoNNaNissiyA uNa havaMti sammatasambhAvA' tti / / 1-21 / / tathA nayopadeze - 'svArthe satyAH parairnunnA asatyA nikhilA nyaaH|' iti / / 10 / / yathoktama - 'svAbhipretAdazAditarAMzApalApI punrnyaabhaasH|' iti pramANanayatattvAloke / / 7-2 / / jJAnasAre - 'nayeSa svArthasatyeSu, mogheSu paracAlana'- iti / / tathAha stutikAraH - 'nayAstava syAtpadalAJchitA ime, rasopaviddhA iva lohadhAtavaH / bhavantyabhISTaphala-dAyakA ato, bhavantamAptAH praNatA hitaiSiNa' iti / tarkazAstrAbhyAsaH Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo bhAnaH nyAyAdhyayanama buddhistIkSNaiva no zuddhi nA... temanI nuddhi mAtra tIkSya 1 na ecl. matI hyapi babhUva sA / zuddha paNa hatI. adbhuta pratibhA hatI. to nadInA adbhutA pratibhA'pyAsI nirmaLa nIra jevI prekSA ca hatI. l9rA nirmalA'pi ca dhIsarit / / 12 / / -saGghahitam1. tasyeti zeSaH / ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradam ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ yuktaM caitat, avadhAraNakRto durnayatvAt, tadrahitasya nayatvAt, syAtkArAGkitasya ca prmaanntvaat| uktaM ca -'sadeva sat syAt saditi tridhA'rtho, mIyeta durnIti-naya-pramANe' rityanyayogavyavacchedadvAtriMzikAyAm / / 28 / / ___tathA - 'tadevamanekadharmaparItArthagrAhikA buddhiH pramANam / taddvArAyAta: punarekadharmaniSThArthasamarthanapravaNa: parAmarza: zeSadharmasvIkAraparihAradvAreNa vartamAno nyH| ayameva ca svAbhipretadharmAvadhAraNAtmakatayA zeSadharmatiraskAradvAreNa pravartamAnaH parAmarzo durnysjnyaamshnute|' iti nyAyAvatAravRttau ||pR.82 / / tathoktamAvazyakasUtre malayagirIyavRttau - 'iha hi yo nayo nayAntarasApekSatayA syAtpadalAJchitaM vastu pratipadyate sa paramArthata: paripUrNa vastu gRhNAti iti pramANe evaantrbhvti| yastu nayavAdAntaranirapekSatayA svAbhipretenaiva dharmeNAvadhAraNapUrvakaM vastu paricchettumabhipreti sa nayaH, vastvekadezaparigrAhakatvAdityAdi / |pR.369|| uktaM ca dikpaTairapi - 'tatpratikSepo durnyH| tadapekSo nayaH, svArthaprAdhAnye'pi tadguNatvAt / tadubhayAtmArthajJAnaM pramANa'miti laghIyastrayasvopajJavRttau / / 48 / / ityanyatra vistaraH / sarvAsAmapi sUktInAM jinoktatvamityapi dhyeyam, tadantareNa tadvirahAt, uktaM ca, 'na hi sUktaM kiJcidarhatAmupadezamantareNa jagatyastI'- ti chndo'nushaasne| ___nanu sUpadarzito mithyetrvibhaagH| kintvetadurgamagahanasaGkAze nayasamUhe ziSyavyAmoho'vazyaMbhAvI, arthagaterabhAvAt / taduktaM sanmatI - 'atthagai u NayavAyagahaNalINA duradhigammA'- tti / tatastacchuddhetaraparijJAnaM kathaM kAryamiti cet ? zRNu, yatraidamparya siddhyati sa Agama parizuddho veditvyH| sa ca jinAgama ev| aidamparyasiddhyabhAve tvanyathAgrahAt tadekadezo mntvyH| tathoktaM SoDazakaprakaraNe - 'aidamparyaM siddhyati yatrAsAvAgamaH suparizuddhaH / tadabhAve taddeza: kazcit syAdanyathA grahaNA'-diti / / 16-11 / / aidamparyasiddhiranyathAgrahazcAndhagajadRSTAntena veditavyAvityanyatra vistaraH / etena paroktahetoviruddha-vyabhicAritvaM vyAkhyAtam / kiJca, adhItasvaparasamaya: sAdhurjinavacanayAthArthyaM parasamayA'nyathAgrahaM ca pratItya jinavacanabahumAnAdivRddheH sthirataradarzano bhUtvA tarkAdiparikarmitamatitvena jinAgameSu saccintA'nuprekSAdinA jJAnamapi vizuddhakoTiM nyti| etena svakIyopekSAkSepaH prihRtH| tAdRzasya cAritrazuddhirapyavazyaMbhAvinI, tasyA jJAnA'nubandhinItvAt, tathA cArSam - 'paDhamaM nANaM tao dayA'-tti dazavaikAlike / / 4-10 / / na ca tathA'pi pramAdasambhavAt vyabhicArastatazcApravRttiriti vAcyam, sarvatra saddhetAvapyanAzvAsaprasaGgAt / gopAla-prayuktadhUmaghaTikAnisRtadhUme vahnivyabhicAradarzanAditi nipuNaM vibhAvanIyam / vastutastu vidhyadhItatathAvidhAtmasu pramAdasambhavo'pi naasti| tathoktaM - 'pramAdyanti zubhAtmAno, na hi jJAtvA manAgapIti triSaSTi0 crite| avidhyadhIte vyabhicAra iti cet ? satyam, kintu tadadhItamapyanadhItam, tatphalAbhAvAt, 'jJAnasya phalaM virati' - riti vAcakamukhyavacanAt (prazamaratau), avidhervipratiSiddhatvAcca, pratyapAyAta, tathoktam - 'eso ya sayA vihiNA kAyavvo hoi apmttenn| iharA u eyakaraNe bhaNiyA ummAyamAiyA / / ummAyaM vA labhejjA rogAyaMkaM vA pAuNe diihN| kevalipannattAo dhammAo vA vi bhaMsejjA / / tarkazAstrAbhyAsa Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 tatprabhAvAtsudurdhAryAn, kaThinakaThinAnapi / prakRSTadhIprasAdhyA~zca, nyAyAdhyayanam bhuvanabhAnavIyamahAkAvye tenA prabhAve khUba duHkhethI dhArI zakAya tevA atyaMta kaThina tevA, prakRSTa buddhithI ja bhaNI zakAya tevA nyAyanA granthone teo jaldIthI bhI gayA. // 3 // granthAn so'dhItavAn drutam / / 93 / / nyAyavizAradam lahugurugurutaragaMmi a avihimmi jahakkamaM ime NeyA / ukkosagAvihIo ukkoso dhammabhaMso tti' / / 567, 568, 569 / / iti prakaTaM paJcavastuke / evaMbhUtazca vAdAdilabdhisampannatvena, jitaparSattvena, pratibhAsampannatvAdinA ca paramaparopakAraM jinazAsanaprabhAvanAM ca kartumalaM bhavati, mallavAdivat / tatazca nyAyAdyadhyayanamapi sthiradarzanasya sAdhoH paramasvaparopakArakAraNatvena muktyupAyabhUtatvAd yuktameveti sthitam / (107) zAstrAviruddhetyAdi / nanvayuktamidaM vizeSaNam, tarkAka ityasyaiva vaktavyatvAditi cet ? na tadaviziSTasya kutarkatvena pratItiphalabAdhitatvAt, hastikRtavyApAdane prAptAprAptavikalpavat, srvaarthaanaamsrvjnyvissytvaabhaavaat| anyathA dRSTAntAnAM saulabhyAt tanmAtreNa sarvasiddhiprasakteH dvicandrasvapnavijJAnAdidRSTAntataH sarvajJAnanirAlambanatvasiddhivat / tasmAt sUkSmArthasiddhAvAgama eva zaraNam / na ca tatrA'pyavidyAprayuktatvasambhava iti vAcyam, niyatasaMvAdadarzanAt, candrasUryagrahaNAdisaMvAdyAgame tathAdarzanAt / taduktaM 'avidyAsaGgatA prAyo vikalpA sarva eva yat / tadyojanAtmakazcaiSa kutarkaH kimanena tat ? / / jAtiprAyazca sarvo'yaM pratItiphalabAdhitaH / hastI vyApAdayatyuktau prAptAprAptavikalpavat / / svabhAvottaraparyanta eSo'sAvapi tattvataH / nArvAgdRggocaro nyAyAdanyathAnyena kalpitaH / / dRSTAntamAtraM sarvatra yadeva sulabhaM kSitau / etatpradhAnastatkena svanItyA'podyate hyayam / / dvicandrasvapnavijJAna- nidarzanabalotthitaH / nirAlambanatAM sarva-jJAnAnAM sAdhayanyathA / / sarvaM sarvatra cApnoti, yadasmAdasamaJjasam / pratItibAdhitaM loke, tadanena na kiJcana / / atIndriyArthasiddhyarthaM yathAlocitakAriNAm / prayAsaH zuSkatarkasya, na cAsau gocaraH kvacit / / gocarastvAgamasyaiva tatastadupalabdhitaH / candrasUryoparAgAdi-saMvAdyAgamadarzanAt / / ' iti yogadRSTisamuccaye / / 90, 91, 92, 95, 96, 97, 98, 99 / / yuktaM caitat itthamevAtIndriyajJAnopapatteH pareSAmapItthamevottamatattvaprApterabhimatatvAt uktaM ca 'etatpradhAnaH sacchrAddha:, zIlavAn yogatatparaH / jAnAtyatIndriyAnarthAn, tathA cAha mahAmatiH / / AgamenA'numAnena yogAbhyAsarasena c| tridhA prakalpayan prajJAM labhate tattvamuttamam / / ' iti yogadRSTisamuccaye / / 100/101 / / mahAmatiriti pataJjaliH / mahAyAnasUtrAlaGkAre'pi 'bAlAzrayo matastarkastasyA'to viSayo na ta ' -dityuktam / / 1-12 / / athAgameSvapi parasparavirodhadarzanAt te'pyapramANam, parasparahatatvAt, sundopasundavat / taduktaM- 'sugato yadi sarvajJo kapilo neti kA pramA ? / tAvubhau yadi sarvajJau matabhedaH kathaM tayoH ? / / ' ityAdi / tathoktamAptamImAMsAyAm- 'tIrthakRtsamayAnAM ca parasparavirodhataH / sarveSAmAptatA nAsti kazcideva bhavedguruH / / 3 / / tathoktaM lokatattvanirNaye- ' yaccintyamAnaM na dadAti yuktiM pratyakSato nA'pyanumAnatazca / tadbuddhimAn ko nu bhajeta loke ? gozRGgataH kSIrasamudbhavo na / / 16 / / tarkazAstrAbhyAsaH - Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo bhAnuH syAdvAdamaJjarI caiva, SaDdarzanasamuccayaH / nyAyamuktAvalizcaiva, ratnAkarAvatArikA / / 94 / / syAdvAdasAgaro nyAya bindu-rjJAnArNavo'pi ca / siddhAntalakSaNaM vyApti paJcakaM nyAyavArttikam / / 95 / / sAmAnyalakSaNA tarka saGgrahazcArthasaGgrahaH / nyAyasUtraM tathA yoga binduzca tattvasaGgrahaH / / 96 / / nyAyAdhyayanam // pUbhyazrIo adhyayana irela nyAyagrantho || syAdvAdamaMjarI, pagdarzana samuccaya, muktAvali, ratnAkarAvatArikA, syAdvAdaratnAkara, nyAyabiMdu, jJAnAvi siddhAntalakSaNa, vyAptipaMtha, 65 nyAyavArttika, sAmAnyalakSaNA, tarkasaMgraha, arthasaMgraha, nyAyasUtra, yogabindu, tavasaMgraha nyAyavizAradam tatazca yuktipradhAnenaiva bhAvyam, tanmUlazAstrasyaivAdeyatvAt, uktaM ca ' api pauruSamAdeyaM, zAstraM ced yuktibodhakam / anyattvArSamapi tyAjyaM, bhAvyaM nyAyaikasevinA / / ' iti yogavAziSThe / tatazca nyAyAdhInatvena tatphalabhAvAdalamanena, 'taddhetoreva tadastu kiM tena ?' iti laukikanyAyasAhasyukteriti / maivam, tatrA''gamatvasyaivAbhAvAt, tanniruktyatikramAt, Aptaprabhavasyaiva tattvAt, teSAM cA'nAptaprabhavatvAt / taduktaM- 'AptavacanAdAvirbhUtamarthasaMvedanamAgamaH / abhidheyaM vastu yathAvasthitaM yo jAnIte yathAjJAtaM cAbhidhatte sa AptaH / ' iti pramANanayatattvAloke / / 4- 1/4 / / tatazca teSvAgamatvAbhAvaH, dRSTeSTabAdhitatvAcca, jinamate tu na ko'pi doSa:, tattvavirahAt, pratyakSAdisiddhatvAt, tathApratIteH, tasyaiva zaraNatvAt, anyathA sarvatrA'nAzvAsAt / taduktam- 'saMvideva hi bhagavatI vastUpagame naH zaraNa' miti nyAyakusumAJjalau / paradarzanAnAM tu nityAnityaikAntamatatvena sarvathApyanupapadyamAnatvAt mithyAtvam, kRtanAzAkRtAbhyAgamaprasaGgAt, taduktaM vItarAgastotre 'sattvasyaikAntanityatve kRtanAzAkRtAgamau / ekAntAnityarUpe'pi kRtanAzAkRtAgamAviti / / 8 - 1 / / jinendre tu rAgadveSAbhAvAt sarvajJatvAdasatyatvAsambhavaH uktaM ca'rAgadveSavimuktatvAt tathyaM brUte jinezvaraH / ityAtma-darzanagItAyAm / / 76 / / tathoktam ' vItarAgA hi sarvajJA, mithyA na bruva kvcit| yasmAttasmAdvacasteSAM tathyaM bhUtArthadarzanam / / ' iti / yuktimAtrAnusaraNe tu prabalatarkAnumitArthe'pi visaMvAdasambhava:, taduktaM parairapi - 'yatnenAnumito'pyarthaH kuzalairanumAtRbhiH / abhiyuktatarainyairanyathaivopapAdyate / / ' iti vAkyapadIye / / 1-34 / / itthaM ca sUktam - 'zAstrAviruddhatarkAka' iti, zAstrasyaiva mohAndhakAradIpasamatvena pravartakatvAt, taduktam 'loke mohAndhakAre'smin, zAstrAlokaH pravartakaH / / ' iti yogabindau / / 224 / / zAstrA'viruddhatarkaH - Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 nyAyAdhyayanam bhuvanabhAnavIyamahAkAvye sanmatitarka-vedAnta__ paJcadazyau ca citsukhI / tattvacintAmaNizcApi, zAstravArtAsamuccayaH / / 97 // AtmatattvavivekaH pA taJjalayogadarzanam / nayopadezasAmAnya niruktI tattvakaumudI / / 18 / / sanmati tarka, vedAnta paMcadazI, cisukhI, tatpayintAmati, zAstravArtA-samuccaya, mAtma-tatvavive, pAtaMjala yogadarzana, nayopadeza, sAmAnyanirukti, sAMkhya tattvakaumudI, tarkaparibhASA, mImAMsAdarzana, saspratipakSa, khaMDanakhaMDakhAdha, zabda-zaktiprakAzikA, sarvadarzanasaMgraha, savyabhicArano siddhAnta, vyutpattivAda, tathA tarkaparibhASA, mImAMsAdarzanaM tathA / satpratipakSasiddhAntaH, zabdazaktiprakAzikA / / 99 / / (manya pael mAnyatA, nirI, rAmarudrI, nyAyasUtra, utpAdAdisiddhi, anumitisNgti, nayarahasya, dharmaparIkSA, zativAE, khaNDanakhaNDakhAdyaM ca, sarvadarzanasaGgrahaH / savyabhicArarAddhAnto, vyutpattivAdakastathA / / 10 / / madhyAtmaparIkSA vagere....vo) wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww nyAyAvazAradama ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ atra zAstrAviruddha ityupalakSaNaM tena pratyakSAdyaviruddha ityapi drssttvym| anyathA nirmUlayukteH sAdhyasAdhakatvavirahAt, taduktamuttarAdhyayanasUtrabRhadvRttau - 'salomA maNDUkAH, catuSpAttve satyutplutyagamanAt, mRgavat / alomA vA hariNaH, catuSpAttve satyutplutya gamanAt, mnndduukvt| ityAdivad nirmUlayukterna sAdhyasAdhakatva'-miti / / 2-13 / / tathoktaM dvAdazAranayacakre - 'pratyakSApramANIkaraNe sarvaviparyayApattistarkataH, alomA hariNaH, catuSpAttatve satyutplutya gamanAt, maNDUkavat / maNDUko'pi lomazaH, tasmAdeva hrinnvt| pRthivI avasudhA, padArthatvAt, mahAbhUtatvAt, AkAzavat evaM zeSapadArtheSvapi dRssttaantbhedaat|' iti / / prathame vidhyre|| tathA coktaM mAdhyamikavRttau - 'kharasvabhAvA na mahI, bhUtatvAta, tadyathA'nila ityAdiSu hetvasiddhiH svata eva yojyaa|' iti / pR.33 / / itthaM ca zAstrAdyaviruddhayuktau yatitavyamityatra niSkarSaH / zAstrA'viruddhatarkaH Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyo bhAnuH anekAntavyavasthA'vacchedakatvaniruktikA / bauddhapramANavArtikaM, vyadhikaraNameva ca / / 101 / / anyAna'pi bahUn granthAn, vajrAtikaThinAnapi / kSipraM so'dhItavAn tIvramatiH kandukalIlayA / / 102 / / adhyApakatvaparyAye, paJcAzadvatsareSvapi / adhyApako'pi hi tAdRg vidyArthinaM na dRSTavAn / / 103 / / prAgnavyanyAyayozcAho ! dvitIyaprabhutAprabhuH / vrAte'pyutkRSTadhIrabhUt / / 104 / / jainadArzanikagrantha svaparasamayAmbhodhi mahAnyAyavizAradaH / nyAyAmbhodhimunivyUha sraSTA tvaSTA ca ciDuceH / / 105 / / ratnAdhikAnagArANA mapi sa vAcanApradaH / aparasamudAyAnA mapi pAThapradAyakaH / / 106 / / mahAjJAnam anekAntavyavasthA, avacchedanirukti, nauddha-pramANavArttika, vyadhikaraNa vagere... 67 vajrathI ya kaThora evA bIjA paNa ghaNAM graMthone bhAnu jevA tejavALA temaNe daDAnI ramatanI jema 4vhIthI bhI sIdhA // 102 // adhyApaka tarIkenA 50 varSanA paryAyamAM paNa te paMDite paNa temanA jevA tejasvI vidhArthIne bheyA na hatA. // 103 // prAcIna ane navya nyAyamAM bejoDa prabhutAnA svAmi hatA. to jaina dArzanika granthomAM ya utkRSTa jJAnI hatA. // 104 // sva-para zAstronA mahAsAgara samA, mahAnyAyavizArada, nyAyAMbhodhi evA munigaNanA sarjaka, jJAnapramAthI lAnu sabhA..... // 105 // ratnAdhika munivaronA ya vAcanAdAtA, ane parasamuhAyanA munivarone ya pATha ApanAza..... 1190911 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 bhuvanabhAnavIyamahAkAvye mahAjJAnam sakalAgamamarmajJaH, sakalAgama rahasyonA jJAtA, zrutasamudranA pAragaH zrutavArnidheH / pAragAmI, puNyabuddhinA svAmi, zAstrathI aviruddha zAstrAviruddhatArkaH, evA tarkathI sUryasamAM evA teo zobhatA hatA. puNyabuddhirarAjata / / 107 / / ||107 // / tribhirvizeSakam // (vasantatilakA) munizrI bhAnuvijayajI bRhaspatithI ca caDhiyAtI jAto'tivAkpatimatirmatimaccharaNyaH buddhinA svAmi, buddhizALIonA zaraNya kAruNyapuNyahRdayaH zrutavadvareNyaH / (abuddhizALI jIva zreSTha zaraNa na jANI zake) utsUtrasUtradharaghUkamahAMzumAlI kAruNyathI pavitra hRdayadhArI, dhRtadhArakomAM zreSTha, kalyANabodhiphalado vishdoplbdhiH||108|| sUAnA sUtradhArI 3pI dhupas) bhATe (masa de hovAthI) mahAsUrya samAna, kalyANabodhirUpI phaLa ApanArA ane vizadamatinA svAmi banyA. // 108 // iti vairAgyadezanAdakSAcAryazrIhemacandrasUriziSya- ti vairAgyazanAkSAyAryazrIhebhayaMdrasUriziSyapaMnyAsakalyANabodhigaNivaryaviracite paMnyAsakalyANabodhigaNivaryaviracite bhuvanabhAnavIyamahAkAvye bhuvanabhAnavIyamahAkAvya paramaguruparivrajyA-samarpaNArNavatA-siddhAnta- paramagurupravajyA-samarpaNasAgaratAshekhrtaa-nyaayvishaardtaa-vrnnnH siddhAntazekharatA nyAyavizAradatA varNana. dvitIyo bhAnuH // || dvitIya bhAnu 1. dhuvas 2. buddhi wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww nyAyavizAradama wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww iti vairAgyadezanAdakSAcAryazrIhemacandrasUriziSyapaMnyAsakalyANabodhigaNivaryaviracite bhuvanabhAnavIyamahAkAvyAlaGkAre nyAyavizAradAkhyavArttike dvitIyabhAnucintanam Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo bhAnuH pravrajyApradAnam / tRtIyo bhAnuH // (vasantatilakA) || tRtIya mAnu || gItArtharatnagururADapi vardhamAnA gItArtharatna hatA. to ghora tapasvI paNa hatA. ''cAmAmlayoganirataH sa babhUva nityam / haMbhezA paddhabhAna Ayanita tapanI mojImA rata RkSAnnabhuk stimitahRd zrutavAridhizca rahetAM. AhAra taddana akSa, paNa hRdaya to zAstrAmbarAmbarakare vimalAcale'bhUt / / 1 // sahAya dIjchama.. zrutanA mahAsAgara mevA tamo vi.sa. 2006 mAM pAlItANA-siddhagirimAM hatAM.II II zatruJjaye ca jinazAsanaduHsthitezca zatruMjayagiri para sUri premanA hRdayamAM zrIjinashriipremsuurihRdye'smvednaa'bhuut / zAsananI duHsthiti mATe atyaMta vedanA thaI. jainendrazAsanamahodayakAraNAya jinazAsananA mahodaya mATe temaNe atyaMta duSkara sa hyAttavAn suzapathaM tvatiduSkarArtham / / 2 / / AryanI pratijJA lIdhI. ||2|| bhISmA'tibhISmazapathaM ca tadIyamAsI A bhISmatama pratijJA hatI. 25 navayuvAnone ___ dIkSApradAnavidhaye zaranetrayUnAm |iikssaa ApapAnI ke remo zAsanano mAdhya ye jainazAsanamahA'bhyudayaM ca kuryu kare. kAraNa ke cAritra e ja jinazAsananuM jIvana zcAritrameva jinazAsanajIvanaM yat / / 3 / cha. // 3 // tadduSkaratvakathanaikanibandhanaM tat te pratijJAne duSkara kahevAnuM kAraNa e che ke te kAlInadurlabhatamA vratalabdhirasti / kALe dIkSA khUba durlabha hatI.. jyAM ekAda dIkSA ekA'pi yatra na babhUva sukhena dIkSA paNa muzkelIthI thatI, tyAM AvI thokabaMdhamAM dIkSA svapne'pi kiM bhavati tatra smuuhdiikssaa?||4|| to spane ya jyAMthI thAya ? ||4|| ~~~~~~~ nyAyavizAradam ~~~~~~~~ (1) stimitahaditi / nanu RkSabhojinastu prakRtikrodhanatvena prasiddhatvAdasambhavAbhidhAnametaditi cenna, ubhayatra vybhicaaraaroplbdheH| tapaHprabhAvake kopAbhAvasyoktatvAcca, krodhAdyapadhyAnakArakasya tapaso vipratiSiddhatvAt, paramArthataH tAdRktapaso'pyatapastvAt / taduktam-'tadeva hi tapaH kuryA-durdhyAnaM yatra no bhave' - dityAdi vyaktaM tpo'ssttkyoH| (hAribhadre / / 13 / / yAzovijaye / / 31 / / ) (2) zatruJjaya ityaadi| brUmazca siddhAntamahodadhimahAkAvye - 'jinazAsanaratnAbhAn jJAnazIlaikabhUSaNAn, yuvasAdhUn tu kurve'haM parivrAjya ca bodhitAn / 'siddhigiristhitasyA'sya hItthaM mnortho'bhvt| mumbApurIgatenA'sau, caritArthIkRto laghu / / iti / / / 4-107/108 / / hRdayastaimityam ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 bhuvanabhAnavIyamahAkAvye paNa sabUra jemanuM zarIra cAritra rUpI caMdananI sugaMdhathI mheMka TeMka thatuM hatuM tevA sUrivara premane mana duSkara na hatuM. svarga ane mokSarUpI phaLa Apacaaritrmev sakalecchitapUrakaM yat // 5 // nAruM yAritra 4 jadhI pAMchanAkhonuM raGa che. te cAritracandanasugandhizarIrazAlizrIpremasUriparamasya na duSkaraM tat / svargApavargaphaladAyakakalpavRkSaH pravrajyApradAnam sadbrahmacaryakiraNAmbaraketanasya cAjIvanaM smaravikAravihInasUreH / kiM duSkaraM ? ca yata uktamavandhyameva sUri premane zuM duSkara hatuM ? kAraNa ke zAstramAM sadbrahmacaryaparicintitamasti zAstre / / 6 / / subrahmayArInuM cintita avandhya 'dhuM che. // 7 // vidvadvaro gurukRpAparipUrNapAtraM, preSitazca guruNA guruziSyabhAnuH / mumbApurIM prati yataH zapathasya siddhayai, nAnyattathA varatamaM khalu dhAma cAsIt / / 7 / / saddhahmacaryanA kiraNothI sUrya samAna, samagra jIvanamAM paNa kAmavikArathI saMpUrNapaNe rahita evA 1. svAipa sUri preme potAnA vidvadvareNya, gurukRpAnA paripUrNapAtra mahAnaziSya zrIbhAnuvijayajIne potAnI pratijJA pUrNa karavA mATe muMbaI mokalyA. kAraNa ke zapathanI siddhi bhATe jIbhuM sodha zreSTha sthAna tuM zrIpremasUrihRdayotthamahAzubhAzI: prAptazca bhAnuvijayo vyaharattatazca / sUri premanA aMtaranA zubhAziSa pAmIne temaNe svAnte vahan guruviyogamaharttibhAraM, vihAra karyo. hRdayamAM guruviyoganI mahAvedanA vajrAtizAyidRDhanizcayazAlicetAH / / 8 / / hatI to pra4thI ya dRDha nizcaya pAhato. // 8 // nyAyavizAradam (5) cAritramevetyAdi / nanvayukto'traivakAraH, tadvirahe'pISTasiddhidarzanAditi cet ? na, sakalatvaviziSTatadabhAvAt, tasya cAritrata eva bhAvenAvadhAraNasya yuktatvAt, tathoktaM puSpamAlAyAm- 'jalahi vi gopayaM ciya, aggI vi jalaM visaMpi amayasamaM / sIlasahAyANa surAvi, kiMkarA huMti bhuvaNammi / / suranarasiddhI niyakiMkarivva, gehaMgaNaMmi kappatarU / siddhisuhaMpi ca karayala - gayaM va varasIlakaliyANaM / / 65/66 / / ' iti tathoktaM zIlakulake - ' sIlaM sukkhANa kulabhavaNaM / ' iti / / 2 / / ityakhilamavadAtam / (8) vjraatishaayiityaadi| praNidhAnapradarzakametat, tasya sarvAnuSThAnAdimakartavyatvAt, etaddhi tatsatattvaM - 'viziSTabhAvanAsAraM tdrthaarpitmaansmm| yathAzaktikriyAliGgaM, praNidhAnaM munirjagau / / ' iti / dvAtriMzadvAtriMzikAyAM tu 'praNidhAnaM kriyAniSThamadhovRttikRpAnugam / paropakArasAraJca cittaM pApavivarjita'mityuktam / / yogadvAtriMzikA-11 / / praNidhAnam Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo bhAnuH - pravrajyApradAnam / 71 zaLezvare gurumanorathapUrNatAye, zaMkhezvara tIrthe gurunA manoratha pUrNa thAya te dhanyena tena caritaM sutapo'STamasya / mATe tamo mamano ta5 jyo. meDarAtA mane ekAgryatAsulayalInamanA japaM tu, atyaMta layalInatA sAthe zrIzaMkhezvara pArzvanAthano zaGkhazvarasya ca vibhoH sa cakAra punnym||9|| pavitra zyo. |Gll vyAkhyAnazaktiparivarivardhanabhAk tato'sau, sapa iNyo... muni kRtArtha thayA.. vyANyAna jApaprabhAvasukRtArthamunizcacAla / zakti atyaMta vadhI gaI. moharAjanA zatru samAnA mumbApurIM nanu vimohanRpArikalpaH, temaNe muMbaI tarapha prasthAna karyuM. temanuM Agamana so'bhUttadAgamanato gurusaGgaro'bhUt / / 10 / / thayuM mane to tumula yuddha mesii. ||10|| vairAgyapuNyarasanirjharabhAratI sA, vairAgyathI pAvana rasajharaNA jevI temanI vANIe kasyAsrapUrajanakA na babhUva tasya / konI AMkhamAM AMsunA pUra lAvyA na hatA ? netrAmbupUrNanayane'mbupadAcca moha AMkhomAMthI satata AMsuo vahe jatA hatAM.. nA.. mAyAmaho ! sasRjatuH satataM janAnAm / / 11 / / Ges mAMsumonA hAne zrotAmonA mohamAyA chUTe jatAM hatAM. ll11| 1. jahAnAthI wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww nyAyavizAradama wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww taduktam - 'praNidhAnaM tatsamaye sthitimat tadadhaH kRpAnugaJcaiva / niravadyavastuviSayaM, parArthaniSpattisAraJce' - ti SoDazake / / 3-7 / / tadvinA tIvrasaMvegAbhAvaH, tasya tatkAraNatvAt / ato'vazyatayA kartavyametat, tataH sadyogalAbhAcca, uktaM ca - 'praNidhAnaM yathAzayaM yadyasya saMvegahetuH, tato'tra sdyoglaabh:|' iti llitvistraayaam|| praNidhAnasUtravyAkhyA / / praNidhAnamiti sakalazubhAnuSThAnasuratarubIjam, zivaphalAvyabhicAri, ato'nivAryametat, tata eva zraddhAdivRddhibhAvAcca / taduktam- 'sakalazubhAnuSThAnanibandhanametat, apavargaphalameva, asaGgacittavyApAra eSa mahAn, na ca praNidhAnAdRte pravRttyAdayaH, evaM karttavyamevaitaditi / atigambhIrodArarUpametat, ato hi praNidhAnalAbhAdviziSTakSayopazamAdibhAvata: pradhAnadharmakAryAdilAbha:, tatrA'sya sakalopAdhivizuddhiH, dIrghakAlanairantaryasatkArAsevanena zraddhAvIryasmRtisamAdhiprajJAvRddhyA, seyaM bhavajaladhinauH prshaantvaahiteti'| iti llitvistraayaam|| praNidhAnasUtravyAkhyA / / ____ ata evAdhikadharmapravRttiH, bhAvollAsayogAt, tattvatastasyaiva tdaatmtvaat| tathoktaM caityavandanabhASye - 'bhAvullAseNa viNA ahigapavitti na hujja dhmmNmi| so khalu suppaNihANaM bhaNNai vinAyasamaehiM / / ' iti / / 813 / / zrIpUjyakRtavajrAtizAyidRDhapraNidhAnaphalaM tvatraivAgre drshyissyte| praNidhAnam Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhuvanabhAnavIyamahAkAvye padmaikanAthayuvakAzca suzikSitAzca, zrImaMto, navayuvo, suzikSito, pratiSThita satkIrtitAzca vaNijo'pi ca nAstikAzca / vepArIo, nAstio. hA..jaghAM 4 hRdhyasamudranuM cetomahArNavasumanthanatastadaiva, maMthana karIne tyAre ja vyAkhyAnazravaNanA phaLa rUpe vyAkhyAnapAnapariNAmavirAgamApuH / / 12 / / vairAgya pAbhyA. // 12 // 72 saMvatsarAvadhi ca mohamayIpurIM tAmekAtapatravidhayA mRtarbhUmamohAM / kRtvA kRtArthamunirAT trimumukSudIkSAM pravrajyApradAnam divaso vItyA.. varSa pUruM thayuM. mohamayI nagarI jANe sarvataH mRtaprAyaHmohavALI thaI gaI... munirAja rRtArtha thathA.. bhae bhubhukSuyonI ghIkSA urI.. guruyaraNa bhajane leTavA vihAra ya.. // 13 // - saGghahitam - pazcAt gurukramasarojamaho ! jagAma / / 13 / / -- 1. mRtaprAyaH nyAyavizAradam (12) viraagmaapuriti| atha dezanAphalatvena virAgamAtrasyoktirayuktA, khedAdiparihArasyApi tattvenoktatvAt, uktaM ca - 'klAntamupojjhati khedaM, taptaM nirvAti budhyate mUDham / sthiratAmeti vyAkula- mupayuktasubhASitaM cetaH / / iti dharmabinduvRttAvavataraNam / anyathA tu tatphalatvena samyagdarzanAdikamasaGgataM syAt, na caivaM, 'jinavacanazravaNAdeH karmakSayopazamAditaH samyagdarzana'- miti vacana-prAmANyAt (dharmabindau / / 3 -6 / / ) nanu tadapi dezanAto bhavatu, kiM nazchinnam ? phalaM tu virAgameva, tasyaiva pradhAnatvAt, itarasyA''nuSaGgikatvena tattvAyogAt, kRSau palAlavat, uktaM ca- 'phalaM prdhaanmevaahurnaanussnggikmitypi| palAlAdiparityAgAt kRSau dhAnyAptivad budhAH / / ' iti lalitavistarAyA mavataraNe, iti cet ? na dRSTAntavaiSamyAt, kRSau palAlaprayojanenA'pravRtteH, atra tu virAgotpAdanaprayojanamantareNApi pravRtteH, dharmaM prati zrotRRNAmAkSepakAriNyA AkarSaNakartyA api dezanAyAstatprayojanapUrvaM pravRttibhAvAt, taduktam 'AkSepaNIM vikSepaNI, vimArgabAdhanasamarthavinyAsAm / zrotRjanazrotramanaHprasAdajananIM yathA jananIm / / ' iti prazamaratau / / 182 / / tatazca dezanAphalatvena virAgamAtrasyoktirasaGgataiveti sthitam / maivam, khedAdiparihAradvAreNA'pi virAgotpAdanasyaiva mukhyaprayojanatvAt / tadvinA dezanAyA niSphalatvAt, viratipariNAmavirahAt, jJApakamatra zrI vIrasvAminaH prathamadezanA / uktaM ca - 'kevalaM prApya zrIvIreNa prathamasamavasaraNe dezanA dattA, paraM tayA dezanayA kasyA'pi viratipariNAmo na jAtaH, tatra kSArabhUmau niSphalAM vRSTimiva kSaNaM dezanAM dattvA'pApApuryAM mahAsenavane jagAme'-tyAdi kalpasUtravRttau / etena samyagdarzanaprayojanamapi pratyuktam / vastutastu samyaktvaviratyorbhedAbhAvAdasmadiSTasAdhanAcca / taduktam 'jaM sammaM ti pAsahA taM moNaM ti pAsahA, jaM moNaM ti pAsahA taM sammaM ti pAsahA / ' ityAcArAGge / / 1-6-3 / / sU.158 / / virAgotpAdaketaradezanAyA api paramparAkAraNaM tu tadeva draSTavyam, anyathAkSepaNIkathAyAH zRGgArAdisAratvena bhavahetutvaM prasajyeta, na caivam, iti bhAvanIyaM manISiNA / ata eva catuHprakAradezanAyA vihitatve'pi saMvegotpAdanaparAyAstasyA niyatakartavyatayA vidhAnaM saMgacchate, anyathA parasparavirodhApatteH / taduktam- 'saMvegakaraM niamA vakkhANaM hoi kAyavva' miti paJcavastuke / / 996 / / nanu tatkiM zrIpUjyadezanAphalatvena parSad virAgamAtramApa ? na, mukhyatvenAtra tadabhidhAnam, sahasravAhakazibikArUDhanRpe gacchati- 'rAjA yAtI'-tyabhidhAnavat, na ca nRNAM sahasraM tatra na yAti kintu mukhyatvena nRpamAtrAbhidhAnam, tadvadatrA'pi draSTavyam, mArgAnusAritAderapi tato bhAvAditi dik / dezanAphalaM vairAgyama Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pravrajyApradAnam tRtIyo bhAnuH prayaMgasAdhusahitaH sa mahAmumukSu nUtana muniothI sahita evA ane mumukSuorUpI tArAmRtaprebhanibhazca mahograeNcArI / tArAomAM caMdranI jema zobhatA munirAja ugra zIghrAtizIghragatinA gurumelavAri vihAra karI jaldIthI guru pAse pahoMcI gayA. saMyogatazciraviyogazuciM ninAya / / 14 / / mane gurusaMyoga-3pI thI me varSanA hI viyogarUpI agnine dUra karyo. ll14 temane ane temanA parivArane joIne gurudevano tadarzanena parivAranizAmanena, hyAnandavArinidhivibhramayuk sa suuriH| AnaMda kallola karatA sAgaranI jema hiloLe caDhyo. "atyaMta bhaktahRdaya ane samarpita evo atyantabhaktahRdayazca samarpito'sau, kartA ca mAM saphalavAJchamiti hyatuSyat / / 15 / / A ziSya mArA manoratho pUrNa karaze." tema sUri prema saMtoSa pAmyA. ll15ll siddhAcalanI pAvana chAyAmAM vijayI evA (moha siddhAcale punitatIrthavare mumukSu rAjAne parAbhUta karanArA) bhAnuvijayajIe mumukSuonA ratnaikasaMskaraNakAraNapAThazAlAm / saMskaraNanI eka pAThazALA zarU karI ane temanA prArabhya bhAnuvijayo vijayI virAga- hRdayomAM satata vairAgyanA rAganA bIjanuM vAvetara rAgasya bIjamanizaM hRdayeSvavApsIt / / 16 / / yu. ||1|| ArAdhanAdhanasamarjanakAlacAtu ArAdhanAnI kamAIno kALa cAturmAsa pUrNa thayuM. mAsI samApya munirAD vijahAra sUriH / manorathanI pUrti mATe sUrideve muMbaI tarapha vihAra mumbApurIM prati manorathapUrNatAyai, karyo. ane ziSya bhAnuvijayajIne pahelA (AgaLa) mokalyA. ll17ll ziSyaM ca bhAnuvijayaM prahiNot sma pUrvam / / 17 / / bhAI -saGghahitam1. nUtanIkSita 2. yaMdra 3. yavihArI 4. ani 5. vAthI 6. samudrano vilAsa 7. iti vimRzyeti gamyam / ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradam ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ (15) krtetyaadi| nanu kimanena guruvAJchAsaphalIkaraNena ? sAdhunA tu sAvadyayogahAnapUrvakaM samAhitendriyeNa bhAvyam, taduktam- 'sAvajjajogaM parivajjayaMto, carijja bhikkhU susamAhiiMdie'tti uttarAdhyayaneSu / / 21-13 / / iti cet ? na, tanmAtreNa kRtakRtyatvAbhAvAt, gurutoSotpAdanAderapi vihitatvAt, uktaM ca - 'kAlaM chaMdovayAraM ca paDilehittANa heUhiM / teNa teNa uvAeNa taM taM sNpddivaaye||9-2-21 / / sussUsae Ayariappamatto / / 9-1-17 / / ' 'ArAhae tosai dhmmkaamii|' -iti dshvaikaalike| uktaM ca yogasAre - 'toSaNIyo jagannAthaH, toSaNIyazca sdguruH| toSaNIyastathA svAtmA kimanyairbata toSitaiH ?' iti / / 326 / / yuktaM caitat, sAvadyahAnAderapItthameva siddheH, tatkAryakAraNabhAvasya prAk pradarzitatvAdityanyatra vistrH| guruprasAdA''pAdanam Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 pravrajyApradAnam bhuvanabhAnavIyamahAkAvye nirgranthabhAnuvijayaH surate ca paJca dIkSAH pradAya satataM vijahAra yena / mumbApurI bhavavirAgamahArNavArNa: sammajjanApagatarAgamalA babhUva / / 18 // munizrI bhAnavijayajIe suratamAM pAMca dIkSA pradhAna aza, mane satata vihAra jyo. pariNAme muMbaI pharIthI bhavavirAgarUpI mahAsAgaranA jaLamAM rAva thavAthI rAganI bhAsinatAthI bhuta thayuM. // 18 // zrIpremasUrimunipadmasametasAdhu sUri prema ane padmavijayajI sAthe vizALa vrAtapravezanasamabhyadhikosramAlI / samudAyano pA (muMbaI) praveza thayo.. lAnubhAnupratApajagadekavibodhakArI, vijayajInuM teja vadhI gayuM. ane sUrya jevA pratApathI pIyUSasUtisavidhaH sa vavarSa vAcA / / 19 / / vizvane mananya lodha pamAStA mane yaMdra revA-mathavA sudhAnA udabhava jevA teo vANIthI varasyA. 19TI -saGghahitam1. etannAmni nagare / ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ (19) piiyuusssuutisvidhetyaadi| nanu vyAhatamidam, virodhAt, anantarameva sUryopamatvamabhidhAya candrasamatvAbhidhAnAt, zItaM coSNaM cetivat / na cAnekAntavAdAzrayaNAdadoSa iti vAcyam, tulyaparyanuyogAt, virodhAnapAyAt / na ca pratyakSAdigamyatvena virodhAyoga iti vAcyam, tattvAbhAvAt, tasya zraddhaikagamyatvAt, taduktam - 'na ca pratyakSasaMvedyaM kAryato'pi na gamyate / zraddhAgamyaM yadi paraM vstvekmubhyaatmk'-miti|| tasmAnnAnekAntaH kAnta iti sthitamiti cet ? tadevaM bhavAdRzo mandamatayo dustarkopahRtAstIrthyAH svayaM naSTAH parAnapi nAzayanti mandamatInataH prtividhiiyte| tathAhivirodhAsiddhiH, bhinnanimittApekSatvAt, jagadbodhakatvenA''dityasAdharmya, rajanIkAntakalpatvaM cAlAdadAnAt, AbAlagopAlapratyakSasiddhamidam, tathApratIteH / tathA kAryadarzanenApi tatsiddhiH, tasyAnantarameva darzitatvAt / etena shrddhaikgmytvmpaastm| uktaM ca - 'yasmAt pratyakSasaMvedyaM kaaryto'pyvgmyte| tasmAdavazyameSTavyaM vastvekamubhayAtmaka'- miti / / nanu caikavastuno bhinnakAryakartRtvaM katham ? anekasvabhAvatvApatteriti cet ? seyamiSTApattiH, tathAvastusvAbhAvyAt, tasya cAtraiva pratyakSAdisiddhatvAt / pareSAmapi svamatasaGgatividhAvanekAntavAda eva zaraNama, vAGmAtreNa tadasvIkArastu durantasvadarzanAnurAgavijRmbhitam, uktaM ca - 'yathA'nekasvabhAvaM tatsarveSAM sarvadarzinAm / karotyanekavijJAnamidamitthaM kathaM na te ? / / ityAdi spssttmnekaantjyptaakaayaam| ___ nanvevaM sarveSAmanekarUpatve lokavyavahArAsiddhiriti cet ? na, itthameva tatsiddheH, ekasminneva devadatte pitRputrAdivyavahAravat / ata eva bhuvanaikagururayamanekAntavAda: tamantareNa jagadvyavahArasya sarvathA'pyaghaTanAt, uktaM ca - 'jeNa viNA logassa vi vavahAro savvahA na nivvddi| tassa bhuvaNekkaguruNo, namo aNegaMtavAyassa / / ' - iti snmtitrkprkrnne||3-69 / / ata evoktaM laghutattvasphoTe - 'bibhratA tadatadrUpasvabhAvaM svaM svayaM tvyaa| mahAna viruddhadharmANAM samAhAro'nubhUyasa' iti / / 12-13 / / sUryacandradvayopamA Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gs tRtIyo bhAnuH - pravrajyApradAnam zrIbhAnupuSkaraghanaikavirAgavRSTiH, pU. bhAnavijayajI rUpI puSparAvarta meghathI padmarSikokilakalasvaragItagItiH / vairAgyanI anarAdhAra vRSTi...ne pU. padmavijayajInA hyaplAvayacca hRdayaM hRdayAnvitAnAM, koyala jevA madhura svare gavAyela sajhAyonuM gAna.. vitra mitra satitIvRtarauvavi?Aro hA.. jemanI pAse hRdaya hatuM teonuM hRdaya palaLyA vinA na rahyuM. parvatane ya pIgaLAvI de tevI vANI viSe ATalAmAM zuM Azcarya hatuM? 2ll durvArarAgaripudattamahAprahAraH, dura evA rAgarUpI zatrune mahAprahAra ApanAro, vairAdivRkSavipinAntakajAtavedAH / vairAdirUpI vRkSonA jaMgalane bhasmIbhUta karI denArA tabandhuyugmakRtazaGkhamahAninAdaH, agni samAna, evo A baMdhuyugale (jinavANInA samosInsaparimAvatani vovaiH sArA nAdarUpI) mahAzaMkhanAda karyo, jeNe moharAjAnA sainyano atyaMta parAbhava vistAryo-karyo. 21 lakSmIpateH sutanayasya tadA tu dIkSA, zrImanta gharanA kuLacandra mumukSu Indravadana (paM. atyantamindravadanasya babhUva sAdhvI / candrazekharavijayajI ma.) nI dIkSA khUba ja suMdara mumbApurI sukutukena bhRtA ca kRtsnA, thaI. AkhuM muMbaI atyaMta AzcaryamAM garakAva thaI tezAntAM 4 ninazAsanavagrahItya racanA gayuM. ane jinazAsananI suMdara kIrti dezavidezamAM prasarI gaI rahyA zrIpremasUriguruvatsalatA nitAntam, sUri premanuM aparaMpAra vAtsalya ane vairAgyanA vairAgyanIravaranIradhibhAratI ca / mahAsAgara jevI vANIe evI camatkAra karanArI caJcaccamatkRtikRtIzca sasarja dIkSAH dIkSAo sarjI ke je pUrve sAmAnyathI to durlabha sAmAnyatattvasuttama vastu yA vasUvuEArarUpa hatI. li2all ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ cayavirAram ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ ekAntasAdhane tu sarvo'pi heturasiddho viruddhazca, tadAhA'kalakaH - 'asiddhaH siddhasenasya viruddho devanandinaH / dvedhA samantabhadrasya heturekAntasAdhane / / ' iti siddhivinishcye| yathA mAtA me vandhyA, puruSasaMyoge'pyagarbhatvAta, prasiddhavandhyAvaditi priikssaamukhe| tasmAduktAbhidhAnaM yuktameveti sthitam / sUryacandradvayopamA Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 pravrajyApradAnam bhuvanabhAnavIyamahAkAvye prAjyArjane'pi paTavazca suzikSitAzca, yI bhAI ravAmAM duzaNo.. suzikSito... saMsAranAgadRDhapAzavazIkRtAzca / saMsArarUpI nAgapAzanAM sakaMjAmAM phasAyelA. are.. sajjA vivAhavidhaye'pyabhavan yatIzAH, vivAha mATe sajja thayelA.. badhAM ja mamatva choDIne chittvA mamatvamakhilaM ca samatvamApuH / / 24 / / samatA pAbhyA mane saMyamanA mA saMthA. ||24|| ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradam ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ (24) chittvA mmtvmityaadi| athAnucitamidamabhidhAnam, pravrajyAgrahaNaviSaye prakrAnte mamatvachedanAdivacanAt, na ca prAzastyAdadoSa iti vAcyama, kAvyaprabandhe dezakAlAdhanaucitye doSadhrauvyAta, tathA cAnuzAsanam - 'akANDe prathana' miti kaavyaanushaasne|| rasadoSanirUpaNe - 3-3 / / na kAvyaprabandha eva, sarvatrA'pyaucityamanivAryama, pradhAnatvAta, uktaM ca 'ucitAnuSThAnameva sarvatra pradhAna' miti dharmabindau / / 6-50 / / tadvinA ta guNo'pi doSarUpa: syAta, tasyaiva sarvaguNAdhikatvAta, taduktam - 'aucityamekamekatra guNAnAM raashirktH| viSAyate guNagrAma aucityaparivarjita' itIti ceta ___na, abhiprAyA'parijJAnAt, pravrajyAyA: sAmAyikarUpatvAt, tasya ca samatvAtmatvAt, taduktamAvazyakaniryuktau- 'jo samo savvabhUesu, tasesu thAvaresu y| tassa sAmAiyaM hoi, iya kevalibhAsiya miti / / 19 / / anyathA tu zuddhasAmAyikAbhAvaH, mAyArUpatvAt, uktaM ca - 'vinA samatvaM prasaranmamatvaM, sAmAyikaM mAyikameva manye samAnAM sati sadguNAnAM, zuddhaM hi tacchuddhanayA vidntii'tydhyaatmopnisstprkrnne||4-8 / / mamatvachedaM samatvAdRtiM ca vinA tu pravrajyAgrahaNamapyakiJcitkaram, uktaM ca 'dhRto yogo na mamatA, hatA na smtaa''dRtaa| na ca jijJAsitaM tattvaM, gataM janma tydhyaatmsaare||8-26 / / ataH sUktameva chittvA mamatvamityAdi, itthameva pravrajyAgrahaNasArthakyAbhidhAnena prkRtpussttiyogaat| etenAnaucityabhUtA'kANDaprathanadoSaH parihRtaH, tattvata: zAntarase prakrAnte tasyaiva prathanasya taddoSaduSTatvavirahAcca / itthaM ca samatvameva pravrajyAsarvasvam, ihaivAvarNanIyasukhasandohapradatvAt, kSaNamAtreNa koTikoTijanmapracitakarmasantamasani zanA'rkakAntisamatvena pravrajyAprANabhUtatvAcca / uktaM ca - 'kSaNaM cetaH samAkRSya, samatA yadi sevyte| syAttadA sukhamanyasya, yadvaktuM naiva paaryte|| pracitAnyapi karmANi, janmanAM koTikoTibhiH / tamAMsIva prabhA bhAnoH, kSiNoti samatA kssnnaat||' itydhyaatmsaare||9-19/22|| samatvasukhasAgare nimagno dIkSito bAhyasukhaparAGmukho bhUtvA''jJArAdhane samyak pravartate, taduktam - 'antarnimagnaH samatAsUkhAbdhau bAhye sakhe no ratimeti yogii| aTatyaTavyAM ka ivArthalubdho gRhe samutsarpati kalpavRkSe / / ' ityadhyAtmopaniSatprakaraNe / / 4-5 / / ata eva sarvasurasukhAtizAyitvena zramaNasukhAbhidhAnaM saGgacchate, samatAparipAkatastatsiddheH, tathoktam - 'goyamA ! mAsapariyAe samaNe NiggaMthe vANamaMtarANaM devANaM teUlesaM vIyavayai / evaM ... bArasamAsapariyAe aNuttarovavAtiyANaM teulessaM vItivayati'-tti vyAkhyAprajJaptisUtre / / 14-9-539 / / ataH yatitavyaM prayatnato'tra / anyaliGgAdisiddhAnAmapi tadAdhAratvAt, tata eva rtntryphlpraapteH| taduktamadhyatmasAre'anyaliGgAdisiddhAnA-mAdhAraH samataiva hi| ratnatrayaphalaprApteryayA syAd bhAvajainatA / / ' iti / / 9-23 / / etena zrIgurUNAM dIkSApradAnAnantaraM paramaM zikSApradAnaM vyAkhyAtam, talliGgapradarzanenA'syA'numAnA'laGkArabhUtatvAt, taduktam - 'hetorarthapratipattiranumAnam / / 26 / / ' iti vaagbhttttkRtkaavyaanushaasne| samatA Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo bhAnuH ghorAndhakAramapi bhAnuvirorkavAre aMdhakAra game tevo ghora hoya. sUryanA kiraNothI pratyAhRtaM jhaTiti yAti yathA vinAzam / kSaNavArabhAM nAza pAbhI 4 bhaya che. tema vairAgyavairAgyavAkpatinibho munibhAnurevaM, vAcaspati samAna munizrI bhAnuvijayajI mohanI mohAndhyakRttimiranAzavidhau babhUva / / 25 / / aMdhatA DaranAra aMdhArano kSaNavArabhAM nAza nArA nyA. // 25 // pravrajyApradAnam ahmadpure'pi ca maharddhiyugasya dIkSAM dattvA virAgarasavarSaghanAghano'sau / abhrAgame hyavirataM varavRSTikRnma hArASTramapyatelinavratadaH pupAva / / 26 / / zrIsArvazAsanamahAbhyudayaikahetuM nirmAya sAdhugaNamevamatIva zIghram / mumbApure puruhazobhamatulyacAtu amadnagaramAM dhanADhya yugalanI dIkSA karI vairAgyarasanI vRSTi karatA vAdaLa samAna evA temaNe cAturmAsamAM anarAdhAra paramavRSTi karI, samagra mahArASTrane analpa dIkSAdAna vaDe pAvana karyuM. I // 26 // rmAsaM prakArya vijahAra sa sUriyuktaH / / 27 / / 'ryo. // 27 // bhavye tadevamabhiniSkramaNaikayajJe, saGkalpato'pyadhikadIkSaNataH sasarja / aitihyatAmanupamAM jinazAsane'smin, prauDhapratijJamunirAD jitamoharAjyaH / / 29 / / 77 zrIjinazAsananA mahAbhyudayamAM ananya kAraNa samAna sAdhusamudAyanuM zIghra nirmANa karI.. muMbaImAM bhavya cAturmAsa karI sUrideva sAthe temaNe vihAra duHzakyamevamapi zakyamasau cakAra, bhaktyA supUrNahRdayo gurudevadeve / tasmai namo'stu guruvAJchanapUraNAya, gurudevarUpI bhagavAnanI bhaktithI paripUrNa hRdayavALA temaNe te duHzakya kAryane paNa zakya banAvyuM. gurunA manoratha pUrNa karanArA... samarpaNanA sAgara tasmai namo'stu ca samarpaNasAgarAya / / 28 / / sevA tebhane lAja lAja namaskAra // 28 // Ama bhavya mahAbhiniSkramaNa yajJamAM gurudevanA saMkalpathI ya adhika dIkSAo karIne prauDhapratijJa, mohanA rAjyane jItI lenAra A munirAje jinazAsanamAM eka anupama ItihAsa sarjyo. I // 29 // - saGghahitam 1. Dirae 2. samUha 3. yugala ( pati-patnI) 4. yomAsuM 5. janasya 6 dina 7 ghA nyAyavizAradam (28) duHshkymityaadi| atra zrIpUjyasya gurubhakti-saMyama-vairAgya-prabhAvakadezanAdibalaiH saha tattapobalamapi phalasiddhidAyakaM drssttvym| taddhoratapazcaryAyA uktatvAt, vakSyamANatvAcca / tapo hi duHsAdhyamapi kAryaM susAdhyaM karoti, uktaM ca- 'dussajhaM pi susajyaM taveNa saMpajjae kajjaM / / ' iti tapaHkulake / / 3 / / tapaHprabhAvaH Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 padmarSiparAkramaH bhuvanabhAnavIyamahAkAvye tatsRSTasAdhugaNato'tha ca sUrivaryA, temaNe sarjelA sAdhu gaNamAMthI Aje keTalAya mUtvA vizAtarazagamanAthazomAra | vizALa ziSyasamudAyamAM caMdranI jema (athavA jainendrazAsanamahonnatikAriNazca, ziSyo rUpI grahonA nAtha-caMdranI jema) zobhatA, sAzramUrti vitha samI tI rUjinazAsananI mahAunnati karatAM, sUrivaro A samayanI smRti karatAM gadgad thaI jAya che. l3oll gacchAdhinAthapadabhRcca mahottarAdhi A ja sAdhugaNamAM Aje temanA mahAn uttarA- tArI sA vinA na ghoSasUri I dhikArI, gacchAdhipati, siddhAntadivAkara padathI siddhAntasUryapadatazca vibhUSito'sau, vibhUSita zrI jayaghoSasUrijI jayavaMtA varte che. nItArthasArthavarasArtharvimata rUcho ane gItArtha zramaNasArthanA sArthavAha tarIke zobhI rahyA che. I31ll anye'pi bhAnuvijayAt pratibodhamAptAH, - zrImati vi sundaratnasUri rAjendrasUrirapi zAntarasaikamUrtiH, zrI jazavaramarjaravIda matti rUrI pU. bhAnuvijayajI dvArA pratibodha pAmelA anyo paNa suMdara lekhaka zrIbhadraguptasUrijI, prazAMtamUrti rAjendrasUrijI, maharSi paM. zrI caMdrazekharavijayajI Adi zobhI rahyA che. ll3zA hemendusUrirapi caivamanekapUjyA zrI hemacaMdrasUrijI vagere paNa aneka prabhAvako tattvavAritnAni vimatti roccA te suvarNadivasonA phaLarUpe atyaMta zobhe che. kharekhara bhAIzva mAnavanayorti lAvupUra, kRtajJahadayI saMghoe mahopakArI evA pU. bhAnusargha diH sa mahopArI cArUrU vijayajI AMsuonA pUra Ave te rIte smRti karavA yogya che. ll33il atrAntare'nujamaharSitadAdyaziSya ahIM vacce temanA anuja maharSi ane AdhaziSya padmasya pUrvakRtakarmavipAkadoSAt / evA padmavijayajIne pUrvakRtakarmavipAkathI gaLAnA rug dAruNaH prakaTito galakensarAkhyA, kensarano bhayaMkara roga thayo. hA.. vidhAtAne sArveDapi natti vada thato vidhAdArU4 tIrthakaranI ya dayA nathI AvatI. ll34 -sahita9. kriyAvizeSamadramAM Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo bhAnuH - padmarSiparAkramaH ___79 tatpIDayA'vyathitahat sa taponilIno, te pIDAthI vyathA pAmyA vinA te tapamAM nilIna, nityaM samAdhibhRtadhIrgurusevakazca / saEI samAdhipUrNa AzayavAn mane gurusepa anI zrIbhAnunA ca guruNA guruyogaviSTaH, rahyA. bhAnuvijayajI sAthe sUrideve temane paNa cakre munirbhagavatIvarayogamuccaiH / / 35 // moTA legamA praveza zapI lagatI sUtranA (7 bhAsanA) lega zavyA. ||3|| tasmiMzca bandhuyamalasya padapradAnaM, temAM (jogamAM) A baMdhuyugalane sUrideve zrIpremasUrikaratastvabhavat sucAru / utsavapUrvaka (gaNi)pada pradAna karyuM. pU. padmavijayajI rukpIDito'pi ca mahogravihArakArI, gaNivaryano roga kAtila hato chatAM ya ugravihAra pArdhaM mumoca na hi padmagaNiH svagurvoH / / 36 // 52di vel gurumono sAtha na chostA. ||3|| sUrirdadau ca varabandhuyugAya tasmai, sUrideve uttama baMdhuyugalane mahA mahotsavasahita paMnyAsanAmapadamuccamahotsavena / paMnyAsapadavI paNa ApI. parama samAdhimAna paM. paMnyAsapadmavijayo gaNirAT ca pIDAM, padmavijayajI dusaha pIDAne ya sahana karatA hatA. tAM duHsahAM varasamAdhiraho ! 'sahiSTa / / 37 / / ||37|| svAdhyAya-saMyamatapo-munivAcanAbhi svAdhyAya, saMyama, tapa, munimone vAyanA, rAcAryadevaparamotkaTasevanAbhiH / sUridevanI utkRSTa sevA vaDe kALa pasAra karatAM kAlaM napuMzca samatArNavasannibho'sau, A samatAsAgara tIkSmatama ane karuNa pIDAone tIkSNavyathAbharamaho satataM susehe // 38 // ya sArI za sahana . ||3|| abhrArgamAdhvani surendrapure ca tena, ___ karmAjisotsukahRdA''caritaM tapazca / ekaikazazca satataM hyupavAsato'ho, vedAyanopavasatiM sa maharSirApa / / 39 // surendranagaranA cAturmAsamAM karmo sAthe raNasaMgrAma davA BYs &dhyavANA mael B tapa 23 karyo... eka eka upavAsa karatAM teo 24 mAM pAse poMcyA. ||3|| -saGghahitam 1. saheti gamyam / 2. yobhAsAmA 3. yuddha 4. yovIsa 5. 6vAsa Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 padmarSiparAkramaH bhuvanabhAnavIyamahAkAvye utkRSTasattvaparizobhitacittavittaH, sadhyAnajApajinabhaktisuvAcanAkRt / gItArthapUjyavacanAttu tatazcakAra, sveccha vinAgari vinayena sa paranuM 40 tapamAM ya prakRSTa sattvathI zobhatA cittarUpI vaibhavavALA evA temaNe dhyAna, prabhubhakti ane vAcanA-pradAnanA utkRSTa yogone sAdhyA. sUrideva gItArtha hatAM. 24 upavAsa pachI temane pAraNuM karAvyuM. temanI IcchA na hatI chatAM guruvinayathI pAraNuM karyuM. I4oll tatpAraNAcca kuvidheH divase tRtIye, re nasIba ! pAraNAthI trIje divase AkhA sarvAGgadAhabahupIDitadeha eSaH / zarIramAM bhayAnaka dAha upaDyo.. (bIjA divase) jAto'tha dAhazamane'pi ca bhaktanAleH, / dAha zamyo paNa annanaLInA khUba saMkocathI A sovatoDagnanattarothamato marSa pAchA maharSi AhAra-pANInAM rodhane pAmyAM (abhAvane pAmyAM) II4nA ruggharmadharmasamayAnvitavArirodhaH, garamIno samaya.. roganI garamI ane pANI sAgAmRtAIvasatharmananuM vyatItsIta paNa sadaMtara baMdha.. hAya... A samatAsAgarane A vaidyA jagurmRtirare ! savidhA sa lagna, (uparokta) traNee asahmavedanA ApI. "thoDA mArAtharnavathI madInatA gAjarA kalAkanA mahemAna che." ema kahIne DaoNkTaro khasI gayAM. paNa teo to jarAya bhaya pAmyA vinA aMtimArAdhanA mATe tarata sajja banI gayAM. ll4razA pa3 sAdhuo temane vIMTaLAI gayA. maharSie gurudevo pAse kSamApanA cAcI.. maMda svare bolyA. "saMsAravananA dAvAnaLamAMthI ugAranArA o gurudeva! Ape mane saMyamarUpI mahAbAgamAM praveza karAvyo. ll4all paJcAzatA'pyadhikasAdhubhirAvRto'sau, guH kSamApanavRtta nina manTam "saMsAravAvavapatRpurI ! yAmi, prAtaH susaMyamamahopavanapraveza- I4rUpa sajjJAnasaMyamavizuddhikare tvayi hA !, va mayA -vino DhaparathapApam | tasmin kSamasva payA suvAvatta!, mue: tA 2 mavitAzmi puro !trA "AjA suMdara jJAna ApyuM. saMyamazuddhi ApI.. gurudeva! ApanA traNathI huM kyAre mukta thaIza? meM ApanA aneka avinaya aparAdho karyA che. Apa udAra citte ma..ne kSa...mA.. A..pa..zo.." II44ll Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo bhAnuH - padmarSiparAkramaH gadgadvaco'sya nayanAmbu sasarja gurvoH, temanA gadgad vacane gurudevone ya AMsu saryA. dattA kSamA sahRdayaM sahanAya tAbhyAm / dhyapUrva mA titikSAdhArIne bhae kSamA mApI. ziSyapraziSyasusamAkulasAdhuvRnde, ane A maharSie potAnA ziSya-praziSyAdithI pratyekasAdhuvaramakSamadatra so'pi / / 45 / / maretA mA bhunipRnTamA pratye' sAdhu bhagavaMta sAthe kSamApanA karI. I4pI ArAdhanAparamatau ca maharSipadme, Ama maharSinI mati ArAdhanAmAM tatpara hatI, paMnyAsabhAnuvijayo vimamarza kiJcit / / tyAM paM. bhAnavijayajIne kaMIka vicAra Avyo, zrAddhAnnuvAca "gurumAnayatAnyavaidya, temaNe zrAvakone kahyuM ke tame jaldIthI koI moTA tUrNaM kadAcidapi tena bhavet samiSTam" / / 46 / / DaoNkTarane laI Avo, kadAca tenAthI kAMIka samIhita thaI zake. II4ghA ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~nyAyavizAradam ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ (45) akSamaditi / paNDitamaraNArAdhanAyAM paramAvazyakaM kartavyametata, tasya vizeSArAdhanArUpatvena sAmAnyArAdhanAprathamakartavyasya kSamApanAyA ttraa'pynivaarytvaat| na ca tasyAstattvamasiddhamiti vAcyam, IryApathikapratikramaNasUtrasya tattvAt, tasya ca SaTkAyajIvakSamApanAbhUtatvAt / na ca prakRte'pi tathaiva kSantavyam, na tu pratyekamadhikRtya, sarveSAM SaTkAyA'ntargatatvAditi vAcyam, vizeSazuddhyarthaM tasyA''vazyakatvAt, tathaiva bhAvazuddhiyogAt, anubhavasiddhametat / pramANamatra pAramarSam - 'rogeNa paDiniveseNa akayaNNuyAe thev'sjjhaae| jo me kiMcivi bhaNio tamahaM tiviheNa khAmemi / / khAmemi savvajIve sabve jIvA khamaMtu me|' iti mahApratyAkhyAnaprakIrNake / / 6/7 / / anyathA tu sakaSAyamaraNasambhavaH, gacche parasparasambAdhasyAsambhavatvavirahAt, mahAsAgare matsyAnAmiva / yathoktaM - 'avaropparasaMbAha' - ityAdhupadezamAlAyAm / / 155 / / ata eva AcAryAdArabhya nikhilasaGghana saha kSamApanA kartavyA, itthameva guNasaGghAtabhUtasya zrIsaGghasya kSamApanena bhavazatopArjitakarmaNAM kSaNena vinayanasambhavAta, mRgAvatIvat, uktaM ca - 'khAmei savvasaMghaM saMvegaM saMjaNemANo / / Ayariya uvajjhAe sIse sAhammie kulagaNe y| je me kei kasAyA savve tiviheNa khAmemi / / savve avarAhapae khAmemi ahaM khameu me bhyvN| ahamavi khamAmi suddho guNasaMghAyassa saMghassa / / ia vaMdaNakhAmaNagarihaNehiM bhavasayasamajjiaM kammaM / uvaNei khaNeNa khayaM migAvai rAyapattivva / / ' - tti bhktprijnyaaprkiirnnke||47-50|| na ca saGghamAtreNa saha kSamApanam, kiM tarhi ?, sakalajagajjIvarAzinA, itthameva samIhitasiddheH, uktaM ca saMstArakaprakIrNake - 'savve avarAhapae esa khamAvemi ajja nissllo| ammApiUsarisayA savvevi khamaMtu maha jIvA / / ' iti / / 12 / / tasmAdavazyaM kSantavyam, paraH kSamayitavyaH, itthamevopazamayogAt samyagArAdhanAbhAvAt, anyathA tadayogAt / taduktaM - 'khamiyavvaM khamAviyavvaM, uvasamiyavvaM, uvasamAviyavvaM, jo uvasamai tassa atthi ArAhaNA, tamhA appaNA ceva uvasamiyavvaM ti kalpasUtre / / 9-59 / / atra kSamApanAgrahaNamupalakSaNam, tena mahAvratoccAraNAdikamapi draSTavyam, teSAmapi tdnggtvaaditi| (46) aanytetyaadi| athaivaM sAvaviratipratijJAbhaGgaH, AbhogataH prANAtipAtakAraNAt, zayyAdikRtyacodanAvat, na kSamApanA Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmarSiparAkramaH bhuvanabhAnavIyamahAkAvye zrIpaJcamaGgalarate sakale'pi saGgha, sakaLa saMghanI navakAranI dhUna cAlI rahI hatI. te rAjakoTapurato bhiSajA''yayuzca / pyAre zrApas) Arsenii sana Siser sAthai saMyojya cAzu jaThareNa sa nAlikAM ca, AvI pahoMcyA. teNe tarata ja oNparezana sarjarI dattvA payo nalikayA''yuradAcca tasmai / / 47 // irIne rInA mAga sAthai najI leDI ApI, naLI vATe dUdha ApyuM ane maharSine jANe navuM jIvana maLyuM. Idoll -saGghahitam1. saheti zeSaH wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww nyAyavizAradama wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww ca svayamakRtatvAdadoSaH, sarvaviratau trividhatrividhapratyAkhyAnabhAvena tatkAraNe'pi bhaGgadhrauvyAt, na caivaM mumukSutvasiddhirapi, taduktam- 'kurve na sAvadhamiti pratijJAM vadannakurvannapi dehmaatraat| zayyAdikRtyeSu nudan gRhasthAn, hRdA girA vA'si kathaM mumukSuH ? / / ' ityadhyAtmakalpadrume / / 13- / / na ca saMyatAtmanaH prANadhAraNArthatvAdadoSa iti vAcyam, saMyatAtmano maraNAntakaSTe'pi prANAtipAtakaraNAderabhAvAt, tattvAdeva, avantisukumAlavat, uktaM ca 'vosaTThanisaTuMgo tahiM so bhalluMkiyAi khaio u| maMdaragirinikkaMpaM taM dukkarakArayaM vaMde / / ' iti mrnnsmaadhiprkiirnnke||437|| itthaM ca tadbhaGagAnApAyAta sarvamapyatroktaM vakSyamANaM ca tatsaMyamaprakarSAdi vitathamiti sthitama / so'yaM jinamatasArAparijJAnavijRmbhito mhaamohvilaasH| jinamate sarvathA saMyamasya, tato'pyAtmana eva rakSaNIyatvenA'bhidhAnAt, tadbhAve eva punarvizodhisambhavAt, anyathA tu vajralepAyamAno gunnsthaanprtipaatH| taduktaM- 'savvattha saMjamaM saMjamAo appANaM ceva rkkhejjaa| muccai aivAyAo puNo visohi na yaa'virii|| tti| ____atha vizeSavacanaM vinA na te paritoSaH, tadapi zRNu, - 'atha svagrAme vaidyo na prApyate, tata: paragrAmAdapyAnetavyaH / tatra vidhimAha, "pAhijje nANatta"mityAdi bRhtklpe| syAnmatam, bhavatu nAma paragrAmAdapi tadAnayanam, zastrakriyAdi tu manmano bAdhate, avihitatvAditi / so'yaM devAnAMpriyo vihitapriyo'pi kathaM tadadhyayanAlasa ityasmAkamAzcaryama, siddhAnte hi yena yena prakAreNa glAnamunirnIrujo bhavati tattat kartavyatayA vihitam / taduktam- 'jaha jAyai so niruo, taha kujjA esa saMkhevo 'tti bRhtklpe| na caivamasmaddarzita- bhavaddarzitapramANayoranyataradanRtamiti vAcyam, jinamata ekAntavidhiniSedhavirahAt, taduktaM - 'paDiseho a aNunnA, egateNa na vanniyA samae'tti puSpamAlAyAm / / 247 / / yathAturamapekSya samAnaroge'pi bhinnauSadhaM dIyate tadvadatrA'pi bhAvyama, tadevA''ha 'egateNa niseho jogesu na desio vihI vA vi| daliyaM pappa niseho hujja vihI vA jahA roge' - tti puSpamAlAyAm / / 244 / / ____ dRSTaM caivaM laukikairapi, taduktaM - 'ghanAmbunA rAjapathe hi picchile, kvacid budhairapyapathena gamyata' iti naissdhiiycrite| tasmAd bhavaduktapramANamapi tadanurUpadravyAdau gRhyamANaM samyak, anyathA tvanyat, madukte'pi samAnanyAyaH, syAdvAdamudrAyA trailokyAlaGghanIyatvAt, taduktaM- 'AdIpamAvyomasamasvabhAvaM syAdvAdamudrAnatibhedi vstu|' ityanyayogavyavacchedadvAtriMzikAyAm / / 5 / / iti bhAvanIyamatinipuNadhiyA, anyathA tadavagamA'sambhavAt taduktam - 'gambhIraM jiNavayaNaM, duvvinneymniunnbuddhie| to majjhatthIhi ima, vibhAvaNIyaM payatteNa'-tti puSpamAlAyAma / / 254 / / etena zrIpajyAnAmatsargApavAdajJatvena jinamatamarmajJatA vyaakhyaataa| [ utsargAdimarmajJatA Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo bhAnuH - padmarSiparAkramaH paMnyAsabhAnuvijayena samaM kSamAbhRt parvata jevA sattvadhArI evA padmamaharSi paM. bhAnusttvo mahArugapahArisamIpamevam / vijayajI sAthe gurvAjJAthI (amadAvAda) moTA DaoNkTara paMnyAsapadmavijayo guruziSTitastu, pAse gayA hatA. tyAre potAnI samatAnA darzanA yAtaH suvismitamamuM ca cakAra sAmyAt / / 48 / / isapI ne payA mAzcarthayati suIdhA. ||sell te samaye paM.bhAnavijayajIe vidvatriya evA paMnyAsabhAnuvijayAtulavAcanAnAM vidvatpriyaM lalitavistarakArthakAnAm / / lalita-vistarA graMthanA athavALI apratimA vAcanAo ApI hatI. tenA pustaka "paramateja' satpustakaM paramateja iti prakAzaM prAptaM ca rAjanagare samahotsavaM ca / / 49 / / (bhAga.1) nuM (rathayAtrA) mahotsava sAthai amadAvAdamAM prakAzana thayuM. ll4ll sUri premanI jANe be AMkho hoya tevA be zrIpremasUrisahitau nayane yathA'sya bhAIoe gurudevanI sAthe ja rahIne pAvanatau cakratuH punitatIrthanibhAlanaM ca / / tIrthadarzana karyA. sUrideva potAnI janmabhUmi zrIpremasUrijananakSitipiNDavADAM piMDavADAmAM aMjanazalAkA-pratiSThAnA mahotsavamAM yAto'Jjanasya sumahotsavakAya sUriH / / 50 // nizrA prahAna 62vA padhAryA. ||oll -saGghahitam* zrIpremasUrivihiteyamadbhutapratiSThA tatkAlInasamagrabhAratavarSe'pyadvitIyA babhUva / piNDavADAnagare yugebhye'nantaramapi sphuTamIkSyate tatprabhAvaH / paThanIyaM tatpratiSThAparicayArthaM khaNDakhAdyAbhaM khaNDakAvyam 'paramapratiSThA' sAnuvAdam / * zrI premasUri dvArA thayela A adabhuta pratiSThA te kALe AkhAya bhArata dezamAM advitIya hatI. juga juga vItyA chatAM paNa piMDavADAnagaramAM teno prabhAva spaSTa dekhAya che. te pratiSThAnA paricaya mATe vAMco zrIkhaMDa jevuM (madhura) khaMDakAvya paramapratiSThA', gurjarAnuvAda "maMdira padhAro svAmi salUNA." ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradam ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ (50) anyjnsyetyaadi| piNDavADeti premasUrijanmabhUmiH, atyantaitihAsikanagarI ca, netrendriyamitadevakulikAyutaM ramaNIyaM jinamandiraM yatra vibhraajte| tatprAcInatAkalpanAyA ekamAdhAramavadAma paramapratiSThAkhye prabandhe - 'vizve'pi kIrtiratulA prathitA'sti vizve, yasyA'sya rANakapurasya jinaukaso ye| nirmApakA dharaNamukhyamahAnubhAvA, jIrNoddhRtikRtidharairiha taiH kRtA''sIt / / ' iti (vasantatilakA) mukhyabimbamasti caramatIrthapatizrIvIrasvAminaH, tadvarNanaM tu digdAnamAtropayogi, pratyakSaikagamyatvAta, seyaM dik- 'lAvaNyapuNyakaraNaM karuNAruNAkSaM, dedIpyamAnasuSamaM kmniiykaanti| prAcInatAparamatAmitamasti sAkSAt / zrIvIranAtha iva bimbamiha prakRSTa miti prmprtisstthaayaam| __ tatra ghaTitapratiSThotsavaH samagre'pi bhaartvrsse'prtimo'bhuut| prAcInatIrthadhAma, paramapratiSThAcAryasAnidhyam, zrIsaGghAmitollAsa:, ityAdinA'dbhutatAM gataH sa utsavaH / zrIvIragautamasavidhA: zrIpremasUriyazodevasUrayo'laM bhrAjante smaa'tr| tatpunitahastaghaTitAjanavidhipramukhamatiprabhAvakamabhavat / taduktaM (sragdharAvRttacatuSkam) - paramapratiSThA Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmarSiparAkramaH bhuvanabhAnavIyamahAkAvye paMnyAsapadmavijayo'tra mahopavAsAna roganI tIkSNa pIDAmAM ya paM. padmavijayajIe cakre caturdazamitAn gadapIDito'pi / 14 papAsano tapasyA . mane zivirnagare mRtyuJjayaM ca paramaM sa tapazcakAra cAturmAsamAM prakRSTa evo mRtyuMjaya tapa karyo. IpavA __ hyabhrAgame ca zivagaJjapure maharSiH / / 1 / / pIyUSapAyivadasau sahano rugartidehAtmabhedaviSaye vigtaavivekH| abhrAgame sa guruNA saha piNDavADAM, yAtastathAtra caramAM sa dazAM samApa / / 52 / / sudhApAna karatA hoya tevA AnaMdathI temaNe roganI pIDAne sahana karI. deha ane AtmAno aviveka jato rahyo hato. cAturmAsanA samaye teo gurudeva sAthai pIDavASI padhAyA mane tyAM yasmazAne pAmyA. ||pacA dhannA aNagAra jevo deha.. eka ArAdhanAmAM dhanyAnagArasamadeha ihA'nagAra, ArAdhanaikarasahRt susamarpitAtmA / 1 rasavANuM dhya.. susamarpitAmA... muniyaronI satpreraNAM munivaraiH samavApya mRtyu preraNA .... A badhA sAthe have A maharSi mRtyuthI nirbhaya banIne uttamArtha-paMDitamaraNanI sAdhanAnA nirbhIkadhIH pravarasAdhyasusAdhako'bhUt / / 53 / / suMdara sAdhaka banyA. IfpaII wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww nyAyavizAradama wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww 'pratyagrANAM jinAnA-mamRtarasamayo, mUrtInAM puNyavAraH, kAle puNyAtipuNye, hyadhivasanavidhi, prApya sNvrdhitaabhH| prApnot sUrIzvarAbhyAM, jinapati-gaNabhRt-sannibhAbhyAM varAbhyAmutkRSTaM cAjanaM tat, vitarati jinatAM, mUrtaye pAvanIM yat / / lokaiH pUrNe supUrNe, nikhilaparisare, candrazAlAdike'pi, caitye lokaiH sahasrai-rapi viparivRte, paThyamAne ca mntre| bhaktIndUSNAMzusaGkhyaiH , pravaramunijanaiH, sArvagehe svabhikhye, saGgha cAtiprasanne, hyatizayitamudA, tatra caikAtapatre / / sarveSAM prItikArI, karakanikararug, dhairyataH zailarAjo, lAvaNyaiH puNyagAtro, hasitakamaladRg, rociSA puurnnkaasstthH| saumyatvAtidvijo'ho ! sukaraNasamaye, premasUrIzasRSTAM, zrIvIrasvAmiratra, prabhusadanapati-ryAta uccAM pratiSThA miti prmprtisstthaayaam| paramapratiSThAprabhavaprabhAvo'dyA'pi sphuTamIkSyate, zrIsaGghalakSmI pratyahaM prayAti vRddhim, tadavadAma - 'zrIpiNDavADAparamapratiSThA satsUriNA satsamaye tathA'bhUt / prAjyAzca saGgha sakalendirAstad, dine dine vRddhimiha prayAntIti tatraiva (upjaativRttm)| vizeSastu tata eva matkRtaparamapratiSThAkhyaprabandhato'vaseyaH / (53) pravarasAdhyetyAdi / varasAdhyamiti tUttamArthaH paNDitamaraNamityarthaH, eke'pyasminnanantajanmacchedasAmarthyabhAvAducitameva taduttamArthatvam, uktaM ca paramapratiSThA Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo bhAnuH - padmarSiparAkramaH ruddhAnapAnakRtapoSaNa eSa dhIro, AhAra pANInuM poSaNa nahIvata hatuM.zarIranI ___ naSTAGgavIrya itsNsmRtirpythaapi| zakti ane smRtizakti paNa tadga kSINa thaI ArAdhanAsthitamanA nijagAda sUriM, gaI hatI. chatAM ya mana ArAdhanAmAM sthira hatuM. tIkSNA vyathA'sti maraNe tu kathaM smaadhiH?||54|| tila pIsithI tabho sUriva pAse zaMDA vyasd karI. "pIDA khUba ja tIkSya che. mane mRtyu vakhate samAdhi vI zate raheze ?" ||4|| ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ 'ikkaM paMDiyamaraNaM paDivajjiya supuriso asNbhNto| khippaM so maraNANaM kAhI aMtaM aNaMtANaM-ti mhaaprtyaakhyaanprkiirnnke||10|| sabhayasya tu tadArAdhanA durvacetyuktaM nirbhiiketyaadi| nanu paramaduSkarametaditi cet ? satyam, tatsukaratve sarvajIvamokSaprasaGgAt / tathA'pyAsannasiddhikAnAM tadapi sukarama, skaammrnnsiddheH| nanvevaM sUtravirodhaH, saha kAmena vartate iti sakAmaM maraNama, tathAtannirukteH, sUtre tu tat pratiSiddham, taduktam - 'jIviyaM nAbhikaMkhijjA, maraNaM no vi ptthe| duhao vi na sajjijjA, jIvie maraNe tahA' -tyAcArAGge / / 8-8-4 / / iti cet ? na, virodhavirahAt, sUtrAnurodhena tatrevapadasyA'dhyAhAryatvAt, tadapi nirbhayatvAt, tadapi saMyatAtmano maraNasyotsavabhUtatvAta, uktaM cottarAdhyayanasUtrabRhadvattau - 'sakAmamiva sakAmama, maraNaM pratyasantrastatayA, tathA cotsavabhUtatvAta tAdRzAM mrnnsy| tathA ca vAcakaH - saJcitatapodhanAnAM nityaM vrataniyamasaMyamaratAnAm / utsavabhUtaM manye mrnnmnpraadhvRttiinaa-miti| tadapi kRtakRtyatvAt, taduktam - 'carito nirUpakliSTo dharmo hi mayeti nirvRtaH svastho maraNAdapi nodvijate kRtakRtyo'smIti dhrmaatmeti| tadapi kRtakRtyAnAM mRtyoH priyAtithisamatvAta, uktaM ca - 'prAyeNAkRtakRtyatvAd, mRtyorudvijate jnH| kRtakRtyAH pratIkSante, mRtyuM priyamivAtithi-miti / ataH siddhamabhayatvaM zIlavatAM, tattvAt, tathA ca pAramarSam - 'Na saMtasaMti maraNaMte sIlavaMtA bahussuyA'-tti uttarAdhyayaneSu / / 529 / / tadapi zIlavatAM durgatibhayacintAvirahAt, sadgatigatidakSatvAt tathoktam - 'katto cintA sucariyatavassa, guNasuTTiyassa sAhussa ? / soggaigamapaDihattho, jo acchainiyamabhariyabharo'-tti upadezamAlAyAm / / 470 / / nanu sarvaM sUktam, kintu duSkaratamaM, tribhuvanasyA'pi svaprANavallabhatvAt, taduktam - 'AzakAdAkRmeH prANA, jantUnAmativallabhAH' iti triSaSThizalAkApuruSacarite, tathoktam- 'savve jIvA vi icchaMti jIviuM na marijjiuM' ti dazavaikAlike / / 6-10 / / iti cet ? satyam, tathApi'sakAmetarobhayorapi yadA martavyameva, tadA dhIratayeva martuM kiM nocitam ? na hi mRtyurakAmenApasAryate, trailokyAmaratvaprasaGgAt, tasmAda dhIratevocitA, itthmevaaraadhktvyogaajjnmmRtyumaadhysthysiddheH| anyathA maraNaparamparApAyAnapAyAda'- ityAdijinavacanabhAvitAnAM tadapi sukaram, uktaM ca ___ 'dhIreNa vi mariyavvaM kAuriseNa vi avassa mariyavvaM / duNhaMpi hu mariyavve varaM khu dhIrattaNe mariuM'- tti AturapratyAkhyAnaprakIrNake / / 64 / / tathA 'savvatthApaDibaddho majjhattho jIvie a maraNe a| caraNapariNAmajutto jo so ArAhago bhaNio' (paNDitamaraNasatattvam Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 - padmarSiparAkramaH bhuvanabhAnavIyamahAkAvye pratyuttaraM ca sa dadau sumaharSaye'smai, sUrideve pratyuttara Apyo, "jeNe A rIte samagra "hyAjIvanaM nanu babhau susamarpito yaH / na suMdara samaya mApa jApyo cha. tane pAne tasyA'pi cenna bhavitA maraNe samAdhi- bharayAmA samAdhi nahIM bhaje to to samAdhi vizvane vizve'pi durlabhatamA bhavitA tu tarhi" / / 55 / / huna tha/ 42. (tamane apazya samAdhi bhaON)"IIqull -sahitam1. sA- iti gmym| ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ tti paJcavastuke / / 1691 / / tathoktaM 'ikkaM pi bAlamaraNaM kuNai aNaMtAi dukkhAI' -ti puSpamAlAyAm / / 488 / / yadyapi saGgrAmazIrSakalpo'yaM maraNakAlaH, tathApi dRDhaM yatitavyamatra, itthameva pAragamanAt, taduktaM - 'kAyassa viyAghAe esa saMgAmasIse viyAhie, se hu pAraMgame muNI' - tti aacaaraangge||1-6-5|| sU. 209 / / tasmAdanavarataM bhAvayitavyaM jinavacanam, tata eva tIkSNapIDAvaiSamye'pi samAdhisiddheH, paMnyAsaprakANDazrIpadmavijayagaNivaravat / vastutastu mahAtmanAM pIDAnubhavanamapi na, pariNatapAramarSANAM tadayogAt, tathoktamAcArAGge - 'na me dehe parIsahA' iti||18-8 / / 21 / / tathA 'kA araI ke ANaMde etthaM pi aggahe care' iti||1-3-3 / / 117 / / taduktaM parairapi - 'tasmAdiha bhikkhave yaM kiMci rUpaM, yA kAci vedanA, savvaM netaM mama, neso hamasmi0 evametaM yathAbhUtaM saMppaJjAya daTThavvaM' ti mjjhimnikaaye| AtmAnam RNamuktaM manyamAnasyA'pi na duHkhAnubhavaH, sahajametatsarvaM mahAtmanAmAsannamuktInAm, zrIpadmamaharSivaditi / uktaM cAtmAvabodhakulake - 'jiamappaciMtaNaparaM, na koi pIDei ahava pIDei / tA tassa natthi dukkhaM, riNamukkhaM mannamANassa / / 11 / / iti| ata evoktaM samAdhizatake - 'bahirevA'sukhaM saukhyamadhyAtma bhAvitAtmana' iti / / 52 / / (55) prtyuttrmityaadi| tadavocAma samatAsAgaramahAkAvye - 'taM cacakSe guruH snehAt, "zaGkAM vatsA'tra mA kRthaaH| caGgasamAdhibhAk tvaM nu, bhavitAsi na saMzayaH / / ya evaM jIvitaM yAvat, samarpitaH prakarSataH / dakSasyAsya samAdhirna, tadA sA vizvadurlabhA" / / 8-153/154 / / iti zrIpremasUrivacanena labdhAzvAsano'sau sarvasthAmnA sAdhanAyAM yuyoj| upakaNThamAgacchati pretapatau zabdAgocarapIDAvilo'pi guruvacanAtinA samAdhisusthito'bhavata, samarpaNaprakarSabalAta, sa hyasya samagrajIvanAbhyastatvena paripAkatAM samito'bhUt / agravRttaM cetthamavadAma - 'samatAsAgaro gurvo-rvacanena prbodhitH| mAraNAntikakAle'smin, sajjo'bhUdarhatAM jpe|| dhiSNyaM caturvidhasyApi, saGghasya dhvanibhirbhUtam / rAmagItimayaM paJca-maGgalaM vartate sma c|| paramapreraNAM cA'dAt, kRtvA zailahRdaM guruH| tAM snehotkalikAM muJca-nnanujAdyavineyake / / maharSistigmatigmeSu, yaatnaasvekcitttH| rato'bhUcchrInamaskAra-sUtrasya zravaNe tdaa|| Ne'vadhAnasya pRSTe taM, kSAmyAmItyAdikaM guruH| pitradhikAcca vAtsalyAt, kSamApanAM hykaaryt|| jagAda dhyAnamekaivA-'rihante vatsa ! dhaary| gAnaM nirantaraM cA'bhU-namo'rhadbhyaH ' padasya c|| mahAmunermahAkAsa-stadaiva ca vyajRmbhata / susamAdhimanAH zRNva- nnurdhvalokaM jagAma sH|| rAddhAnte kathitaM hyeta-devaM pnndditmRtyunaa| layo hyavApyate muktA-vutkRSTatastRtIyaje / / iti smtaasaagre||8/165-172|| ata evAvadAma samatAsAgare AdyAkSaramayasaGkSiptacarite - 'tadazaGkitaM ca yad 'akhilajIvane yo guroradhIno bhavati, tasya sulabhaiva samAdhi'-riti / / assttmtrngge|| itthaM samAdhimaraNena mRtvA paNDitamaraNamavApyAnena maharSiNA vastuto mRtyorupari vijayaH praaptH| kasyA'nabhilaSaNIyamIdRzaM maraNam ? dhanyA eva prApnuvanti taM puNyaM puNyAnubhAvena / 1. zrIbhuvanabhAnusUrIzvaraH, tadA paMnyAsabhAnuvijayaH / 2. nizcaye sati / zrIpadmamaharSiparamArAdhanA Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo bhAnuH AsannamRtyurapi tIvratudanvito'pi, paMnyAsabhAnuvijayena subodhito'sau / taccittalezyahRdayazca babhUva sArvadhyAne prasannavadano nagasAradhIraH / / 56 / / padmarSiparAkramaH 87 atyugrapIDanahato'pi samAdhipUrNaH, saGghoktapaJcanatisUtramananyacittaH / zRNvan triviSTapabhuvaM sa samAsasAda, saMsiddhapaNDitamRteH kRtadhanyajanmA / / 58 / / mRtyu tadna samIpa AvI gayuM... vedanA asahya banatI jatI hatI. paM. bhAnuvijayajIe temane sAvadhAna karyA. ane meruparvata jevA aDola dhairyanA dhAraka evA A sAdhaka prasannavadane arihaMtanA dhyAnabhAM tayyita - tallezya tanmaya janI gayA. ||p||l paMnyAsa bhAnuvijayo nipuNaH prakAmaM, niryAmaNaikasuvidhau nipuNaM cakAra / niryAmaNaM hyanujadhuryavineyake'smin, paM. bhAnuvijayajI niryAmaNA karAvavAmAM khUba nipuNa hatA. hA.. te temanA vahAlasoyA nAnA bhAI tathA prathama ziSya jarUra hatAM, paNa temaNe premaM vigopya ca vikArya kaThoracittam / / 57 / / premane DhAMDIne hRdhyane hora thuM yAne suMhara niyamalA DarAvI. // 7 // ati ati ugra pIDA.. chatAM ya samAdhisabhara ane zrIsaMgha vaDe bolAtA namaskAra sUtrane ananya cittathI sAMbhaLatA evA teo devalokamAM pahoMcI gayA. kharekhara paMDitamaraNane suMdara rIte sAdhIne temano janma dhanya banI gayo. // 5 // nyAyavizAradam taduktam - 'samAdhimRtyuH kila naiva mRtyuH samAdhimRtyurvijayo'sti mRtyau / samAdhimRtyuM ca vRNoti dhanyaH kalyANabodhirbhavitA na vA saH / / iti samatAsAgare / / 8 - 191 // tanmRtyunA sarve'pi zokAturA babhUvuH / satAM saGgo hi durlabhaH / zrIpremasUrirapi tato yaduvAca tadatroktam - 'gaNAdhipo' paJcAza-dadhikadvizatarSipaH / "gato me dakSiNo hasto" jagAd gadgadAkSaram / / iti samatAsAgare / / 8 - 179 / / svacaritenaitattena caritArthamabhUt / sadA samarpitaH, samatAmRtamahAsAgaraH, munimAtRsaGkAzaH, paramasaMyamI so'yaM mahAtmA sarvAtizAyicaritreNa kasya hRdayasiMhAsanasamAsIno nA'bhavat ? tadavadAma paramapratiSThAyAm- 'so'bhUd gurordakSiNahastakalpaH samarpitAtmA samatAmRtAbdhiH / mAtA munInAM varazikSaNena, pAtA''tmanAM zobhanasaMyamene' -ti / svIyenAdbhuta parAkrameNAyaM mahAtmA dIrghakAlInaM sAdhakajIvopakAri sadAlambanaM dade tadasaMzayamasti / sambhavati hyalpa - sattvAnAmasmAdRzAM jIvAnAM tAdRzamahAsattvAsevitAcAraparAkramazravaNena sattvAbhivRddhi:, taduktam - ' ApaJcamAramapi te susamAdhikIrti, tyAga: samarpaNayazazca tapazca ghoram / manye bhaviSyati mahAnavalambanaM ca, hyasmAdRzAM vigatasattvanRNAM sadA'pi / / ( vasantatilakA) iti samatAsAgare / / 9-21 / / prAnte prArthanaM kurma enameva mahAsAdhakamadhikRtya samatAsAgarazabde: - 'svargAdapIza ! kuru divyakRpAnidhistvaM, pratyagrapuSkaraghano'tra kRpaikavRSTim / saMsAratApavitatiH zamayA'nizaM naH, kalyANabodhicaramArthanameva caitat / / 9-27 / / zrIpadmamaharSiparamArAdhanA Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmazibirasa bhuvanabhAnavIyamahAkAvye tatkAladharmasamaye nijagAda sUri temanA kALadharma samaye sUri premanA mukhamAMthI maMgistu vila toDayamI varo ! | zabdo nIkaLI paDyA ke, "mAro jamaNo hAtha paMcAsamAvinayapi zudaM samApa, cAlyo gayo." paM. bhAnuvijayajI paNa khUba zoka hatyantakurtamatama sunanaya yAda tAjA pAmyA... kharekhara, saMta puruSano yoga khUba ja durlabha hoya che. pahelA tasyAgnisaMskRtikRtau tu camatkRtistad- temanA agnisaMskAra vakhate camatkAra thayo.. vacce mitaM svamavalayama0 vAgapi . temanA mukha para hAsyano camakAro dekhAyo ane udghATanaM kila yathA kathayAJcakAra, baMne** AMkho eka sAthe khUlI gaI. jANe ke snAgheDa inavadaM mAya voDha mati dvAA teo kahetA hoya ke "mArA viSe zoka na karazo. huM svargamAM khUba AnaMdamAM chuM." IslI atyugraruk ca dazavatsaradIrghakAlaM, atyaMta bhayaMkara rogane daza varSanA sudIrghakALa soDhaH saharSamanasA susamarpitena / sudhI saharSa sahana karyo. temAM ca khUba ja sa stAt samArNavavaraH susamAdhidAtA, samarpita rahyA.. Apa kharekhara jiMdagI jItI gayA. paMcAsavinayo vinitavananmA pAchA o paMnyAsazrI padmavijayajI ! o samatAsAgara ! Apa sadA ya samAdhidAtA banI rahejo.* lidanA atyantabhISmasamaye kalikAlamadhye, khUba ja bhayaMkara evA A kaLikALamAM jyAre tAruNyatAmadahate ca vayasthapUge / yuvAno yuvAnInA madamAM gumarAha banyA hatAM, durbhikSake ca jinazAsanarAgiyUnAM, jinazAsanarAgI yuvAnono dukALa hato.. kadAca tharmenopabhavanI ti prasAdarA dharmano ja lopa thaI jAya tevI zakyatA hatI.. IIII -sahita - **. jemAMnI eka AMkha to lakavAnI asarane kAraNe eka varSathI baMdha ja rahetI hatI. *. viThya padanIyaM samadhAme - paM.pavinayacaritamathakSaramaya-saMkSiptaritAnaH taM madIrvAvya samatAsArAa sAnuvA|i *. samAdhi mATe acUka vAMco - pU. gurudeva zrI hemacaMdrAcAryajInA hRdayajhaMkArothI AlekhAyela paM.padmavijayajInuM caritra "sAttvikatAno tejasitAro" gujarAtI tathA aMgrejI. temaja samatAsAgara laghupustikA. 1. yuvA 2. samUha Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo bhAnuH dharmazibira: 89 paMnyAsabhAnuvijayazca babhUva tatra, te kALamAM paM. bhAnuvijayajIe sUri premanA yUnAM hitAya zibiraprathamapraNetA / taranI shunech| mevI.....seMsAziSo zrIpremasUrihRdayasya zubhecchayA ca, meLavyA. vacanazakti seMkaDo gaNI vadhI gaI. hyAzIHzataiH zataguNapravacA maharSiH / / 63 // mane mA maharSime yuvApeTInA hita bhATe sau prathama yugmam // ziliranI za3mAta 5N. ||3|| -saGghahitam1. te bhAM. ~~ ~~~ ~~~~ ~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~~ ~ (63) zibiretyAdi / atha sAdhodharmazibirakAraNaM karmabandhahetuH, avihitatvAta, kRSyAdivat / na cAsya paropakArarUpatvAdadoSaH, tasya vihitatvAt, svAdhyAyAdivat / taduktam - 'guruvinayaH svAdhyAyo yogAbhyAsaH parArthakaraNaM c| itikartavyatayA saha vijJeyA sAdhusacceSTe'-ti SoDazakaprakaraNe / / 13-1 / / iti vAcyam, abhiprAyA'parijJAnAt, vihitAnuSThAnaparasya sAdhobhikSATanAdereva tatra propkaartvenokttvaat| tathoktam- 'vihitAnuSThAnaparasya tattvato yogshuddhiscivsy| bhikSATanAdi sarvaM parArthakaraNaM yate ya'- miti / / 13-5 / / na ca dharmopadezasya vihitatvenaitadapi tadantargata miti vAcyam, tatra paropakArasyaiva durghaTatvAt, asaGkhya-jIvavadhAvinAbhAvitvAta, mahAmahAnasAdikRtavirAdhanA'nvitatvAt / tathA'pyadoSaH, janapratibodhArthatvenAdhikaguNasampAdakatvAta, kUpakhananavaditi cenna, nirmaryAdasya sAvadhaprerakasya saadhorgunnaasmbhvaat| mA bhUt sAdhorguNaH, janAnAM tu bhaviSyatIti cet ? na, jinazAsane svopakArasya mukhyatvAt Atmaparahitayoranyatara eva zakya AtmahitakartavyatAniyamAnyathAnupapatteH, uktaM ca'attahiya-parahiyANaM attahiyaM ceva kAyavvaMti mahAnizIthasUtre / / 5-123 / / dRSTAntavaiSamyaM cetthmiti|| ____maivam, avihitatvAsiddheH sAdhyA'siddhiH, na hyasiddhamasiddhena saadhyte| nanvasyA'vihitatvamuktameveti cet ? satyamuktamayuktaM tUktam / yataH kAlajJasya sAdhostathAvidhasaMyoge kRtyamapyakRtyamakRtyamapi kRtyaM bhavati / AzravasaMvarahetUnAM niyamAbhAvAta, vybhicaaraat| tathoktaM prathamAGge- 'je AsavA te parissavA, je parissavA te AsavA' / / 1-4-2 ||suu0130|| iti avihita-vihitavibhAgo'pyanenaiva pathonneyastayorAzravasaMvarAnupAtitvAt / taduktam - 'AkAlamiyamAjJA te heyopAdeyagocarA / AzravaH sarvathA heya, upAdeyazca saMvara' iti vItarAgastotre / / 19-4 / / tathA caidaGayagInajanopakArAya dharmazibirakAraNaM kAlajJasya sAdhorAvazyakama, anyathA duHshkytvaat| na cAsiddhatA hetoH, tasya pratyakSasiddhatvAt, prakaTA eva dRzyante dharmazibiraphalabhUtA mArgAnusAritva-samyaktva-dezavirati-sarvaviratyAdilAbhAH, tadvinA tada-bhAvo'lpatA vA / etenA'sya paropakArA'ntargatatvaM vyaakhyaatm| nanUkto'tra paropakArAbhAva iti cet ? ukto'samIkSya tUktaH, gItArthasya sarvatra lAbhAlAbhavivekena pravRttatvAt / taduktam- 'emeva ya gIyattho, AyaM daTuM samArabhai'- tti tathA- 'AyaM vayaM tullijjA lAhAkaMkhI va vANiyao'- tti updeshmaalaayaam||392 / / darzitavirAdhanAtmavyayA'pekSayA proktalAbhasyA'nantaguNatvAdasya vihitatvenAde-yatvamanAhatameva, itthameva paNDitatvasiddhezca, tallakSaNayogAta, taduktam- 'appeNa bahumesejjA, eyaM paMDitalakkhaNaM'-ti brahmaprakaraNe / / 241 / / ___ tatazcaitat sarveSAmapi pramANam, gItArthavRndena puSTakAraNAvalambanena guNadoSavimarzapUrvakaM kRtatvAt, taduktaM dharmaratnaprakaraNe'avalaMbiUNa kajjaM, jaM kiM pi samAyaraMti gIyatthA / thevAvarAha bahuguNa, savvesiM taM pamANaM tu / / iti / / 85 / / anyathA tu jinabhavanabhaJjanahetovarddhamAnavRkSasya cchedastathAvidhaparisthitAvapi sAdhorna yujyeta / tathA dharmaparAGmukhatAprayuktasya zrIsaGghabhaJjanasya dAruNatvaM na durvacam, tatazca tadupekSA'pi doSAvahA, iti sUkSmadhiyA vibhAvanIyam / nirmaryAdasyetyAdi tvanabhyupagamaparAstam / dharmazibirakArakasya sAdhostadanabhyupagamAta, tasyA'pi sarvatra yatanAparatvAta, itarasAdhuvata, tathA ca doSavirahaH, dharmazibira Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 dharmazibiraH bhuvanabhAnavIyamahAkAvye abhrArkaviSNupadacakSuSi vaikrame'bda, saM. 2010 mAM nAsikamAM zibirano prathama prayoga AdyaprayogakaraNaM zibirasya jAtam / thayo. suMdhara tatvajJAnanA hAnathI mA sanasattattvadAnakRtibhizca kRtI babhUva, ziromaNie yuvAno para mahAupakAra karyo. IIII yUnAM mahopakRtikRt puri nAsike'sau / / 64 / / pazcAttathoSNasamaye dvizate yuvAna, tyAra pachI Abu parvatanA UMcA zikhare AbvadrituGgazikhare ca maharSiNA'ho ! / (helavAmA) 6nAkAnI tumA 200 yuvAnonI prAptAH sujIvanapathaM pathadarzakeNa, bhavya zibira thaI. ajJAnanA aMdhakAro ulecAI paMnyAsabhAnuvijayena gatA'ndhakArAH // 65 // gayA. mane lobhiyA samAna paM. bhAnuvidhyAthI yuvAno sanmArga pAmyA. paNa vyAlagrahe: svanabharAdahayaH kvacinna, madArInI moralInA avAjathI kadAca sarpo na kamperannambumuca uccaravAta zikhI na / Dod, bhedhanI nAmothI hAya bhora na std, paMnyAsabhAnuvijayasya girastu kintu, de ya ne.. paNa paM. bhAnuvizayanI vAell kampaM vinA hyabhavadekayuvA'pi naiva / / 66 / / vahI rahI vAya tyAre nAthI me pA yuvAna DolyA vinA na rahI zakato. lidabrA bhAgIrathIva punitA'sya sarasvatI tAn, gaMgA jevI pAvana evI temanI suMdara vANIe hyajJAnapApamalinAn taruNAn pupAva / yuvAnonA ajJAna ane pApanA maLone dhoI nAMkhyA. saddharmajIvanadharAzca babhUvurAzu, zibirArthI yuvAno samagra vizvamAM suMdara dharmamaya vizve'pyaho ! zibiragAstu vayaHsthalokAH // 67 // apana apanA2nyA. IIsoll -saGghahitam1. bhahArI 2. bhora 3. // 4. yuvAna ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradam ~~ ekAntasukhAvahatvAttasyAH, taduktam - 'egaMtasuhAvahA jayaNa'tti paJcavastuke / / 1262 / / tadapi kathaJcidvirAdhanAbhAve'pi tasyA nirjarAphalatvAta, uktaM ca - 'jA jayamANassa bhave virAhaNA suttvihismggss| sA hoi nijjaraphalA ajjhatthavisohijuttassa' tti piNDaniyuktau / / 671 / / itthamevA'sya svopakAro'pi saGgatimaGgati, yadasau svamaryAdAvyavasthitaH san sAvadyaparihAreNa pravartate / etena dRSTAntavaiSamyaM prihRtm| tasmAt karAlakalikAladavAnalapuSkarAvartaparjanyapratima madanAhiviSogramUrcchanAmayAnanyamantrasaGkAzaM zivaphalatarubIjakalpaM paramaparopakArapravINaM dharmazibirakAraNametatkAlInavizeSaparisthitau samaryAdasya samarthasya ca sAdhorucitameveti nisskrssH| etena kRtyAkRtyavivekavatAM zrIgurUNAM kAlajJatA paramagItArthatA ca vyaakhyaataa| (67) shibiretyaadi| zrIpUjyairdharmazibire nimnalikhataviSayeSu yuvAna: paatthitaaH| dharmazibira Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo bhAnuH dharmazibira: citraM sukhIkRtavato na hi duHkhino' pi, hujImone suNI jarI hevAmAM Azcarya nathI.. pUjyAM zilAM kRtavato'pi mahanna citram / payarane ya pUjya anAvI po ta ya bhoTuM mAzcarya doSAkaro'pi guNasAgaratAM prayAto, nathI. doSonA dariyAne paNa guNono sAgara banAvI yenarSiNA'dRbhutakalena namAmyahaM tam / / 68 // henAra anuta SCISIR mA maharSi 1 huniyAnA wonder Edi. tamane lAma lAma namaskAra.IISell sArvAlaye munijanAzrayake pravAci, prAjyA tathA tapasi ca hyupadhAnanAmni / jinAlayo, upAzrayo, pravacano, upadhAno tathA dIkSApathe ca taruNotsukatA tu yA'sti, saMyamamArgamAM yuvAnonI saMkhyAmAM je uchALo Avyo, niHzaGkameva zibiraikanibandhanA sA / / 69 / / dk Rei ni:zaMsue zisira 4 cha. IIFell paMnyAsabhAnuvijayo jinazAsanasya, kharekhara, paM. bhAnuvijayajIe zibiro vaDe hyAyustvavardhayadanena puraH nitAntam / jinazAsananuM AyuSya atyaMta vadhArI dIdhuM. sadbhiH kRte navapathe tu sukhena yAti, mahApuruSo navo mArga kheDe che ane jagata sukhe vidhaM tathaiva jagatA'pi dhRtassa panthAH / / 70 // sukhe tenA parathI pasAra thAya che. te nyAyathI 4 // duniyAe paNa zibirano mArga apanAvyo. IIool wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww nyAyavizAradama wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww - jainadharmaparicayaH - samyaktvasaptatiH - mArgAnusAriguNAH - bhASyatrayam - AvazyakasUtrArthaH - zrIpaJcasUtram - dhyAnazatakam - tarkazAstram - guNasthAnakramaH - karmagranthaH - gaNadharavAdaH - arhatparicayaH - zrAvakAcAraH - yogo'dhyAtmazca - SoDazakaprakaraNAdi dharmazibirasthalAni nimnalikhitAni bbhuuvuH| tatra pradarzito'bda IsusajJako vartata iti jJeyam / 1954- nAsika 1966 - khambhAta 1968 - rAjanagara 1973 - kapaDavaJja 1977 - nAsika 1980 - candanabAlA 1983 - kalikuNDa 1986 - IrlA, malADa 1992 - surata 1963- delavADA 1966 - rAjanagara 1969 - piNDavADA 1974 - siddhagiriH 1978 - dhUliyA 1981 - surata 1983 - navasArI 1987 - sAGgalI 1964- acalagaDha 1965- paTTana 1966 - rAjanagaram (mahAvIravidyAlayaH) 1967 - malADa 1970 - kAlukattA 1972 - pAlanapura 1975 - piNDavADA 1976 - mAlegrAma: 1979 - sAntAkrujha 1980 - mulunDa 1981 - kAvI 1982 - pAlanapura 1984 - pUNe 1985 - caupATI 1988 - baiGgalora 1991 - hubalI dharmazibirasa Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 bhuvanabhAnavIyamahAkAvye niDA va che... re! DeMTalA maMdhnuddhikhokhe zibirano virodha karyo. sUri preme emAM (virodhanI sAme) kahyuM ke, "virodha karanArAoe eka vAra to kAryaM sakRttu zibirasya vidarzanIyam / / 71 / / zijiranuM artha vizeSayI bhetuM bheo. // 71 // vakreNa re ! kaliyugena virodha uccaiH, kaizcittvakAri zibirasya sumandamedhaiH / zrIpremasUririha cAha "virodhakRdbhiH, bAladIkSArakSA vidyArthinazca paramaM dadhatIha cAru tyAgaM ca kecidapi saMyamarAgiNazca / bhUtAzca kecidapi ca svapure vigamya, saddharmadAnaniratAzca tato babhUvuH / / 72 / / dharmahAna re che. // 72 // paJcAzadabdazibirairjinazAsane'smin, bAlavratagrahaNavAraNapaTTako'thaH / mumbApurIpariSadIha samAgato'taH, yaccAgataM suparivartanamadbhutaM ca / saGghaH kRtajJamanasA smaratIha tena, paMnyAsabhAnusugaNeH zibirAdyakartuH / / 73 / / sahgazivarya nuM smaraNa /re che. // 73 // abhrArkaviSNupadacakSuSi vaikrame'bde, zrIpremasUrirapi tatpratikAraNAya / / 74 / / vidvadvareNyagurupAdasamarpitaM taM, paMnyAsabhAnuvijayaM kathayAJcakAra / saMsajjanA~zca zizumauNDyamahattvavArttA, Uce sa tarkanipuNo varamantriNaM ca / / / / 75 / / yugmam / / mantrayuttamo'pi ca virodhamatazcakAra, tatpaTTakaM janamatopari sammumoca / paMnyAsabhAnuvijayena mahAzrameNa, zibiranAM vidhArthIo kevo suMdara tyAga kare che! keTalAka yuvAno to saMyamanA atyaMta rAgI thaI gayA. keTalAka potAnA gAmamAM jaI lokone prAjyAcca lokamatato vijayaH sulebhe / / 76 / / Aje 50 varSonI zibirone kAraNe jinazAsanamAM adbhuta sa5rivartana AvyuM che. tenA mATe saMgha kRtajJatAthI zibiranA AdhakartA paM. bhAnuvijayajI vi.saM. 2010 mAM muMbaI rAjya vidhAnasabhAmAM bALa dIkSA pratibaMdhaka bIla AvyuM. tethI sUri preme tenA pratihAra bhATe.. // 74 // potAnA viddhadvareNya samarpita ziSya paM. bhAnuvijayajIne kahyuM. tarkanipuNa evA temaNe dhArAsabhyo ane mukhyamaMtrIne bALadIkSAnuM mahattva samajAvyuM. 116411 tethI mukhya maMtrI morArajIbhAI desAIe paNa te bIlano virodha karI bIlane janamata para mukI dIdhuM. paM. zrI bhAnuvijayajIe mahAzrama laIne pracaMDa lokamata vaDe vijaya meLavyo. zAkanA * * bIlanI viruddha 3 lAkhathI adhika mata maLyA. bIlanI tarapheNamAM 45 hajAra ja mata maLyA. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo bhAnuH maHi | paMnyAsabhAnuvijayasya mahopakAraH, nA.. A mAtra jinazAsana para nahIM paraMtu samagra viSe vabhUvA jinazAsanamAtra ra | vizva parano paM. bhAnavijayajIno upakAra hato. zrIhemacandradhurisUraya eva bAla kAraNa ke ka.sa. hemacaMdrAcArya vagere ja vizvamAM takSApatta pradati thato na'tyAnTI77I bALadIkSAnI jagajAhera phalazruti che. lloell zrIsaGghazAsanamahopakRti maharSe rjAnAtu vizvamatha vA'jJamapi prabhUyAt / / vizve'pi nAsti samakakSajanastu manye, pratyekaromajinazAsanakasya tasya / / 7 / / maharSinA saMgha ane zAsana paranA mahA mahA upakArane duniyA jANe ke na jANe... paNa mane kahevA do.. ke potAnA rome romamAM jinazAsanane vasAvI denAra A maharSinI tulanAmAM duniyAnI koI paNa vyakti AvI zake tema nathI, ema huM mAnuM chuM." lo8ll puNyaprabhAvaka ito jinazAsanasya, prAjyavrativrajaguruH prakharapravaktA / so'bhUttathA'pi paramo gurupAdabhaktaH, zrIpremasUrivinayaikavipazciduccaiH / / 79 / / eka bAju jinazAsananA puNyaprabhAvaka. 5050 ziSyonA guru... prakhara pravacanakAra... paNa sabUra. chatAM ya teo gurucaraNasevaka hatAM.. sUri premanA vinayamAM super master hatA. II9ll no vismRtaM puruhakAryaratena tena, anabha kAryamAM satata vyasta hovA chatAM ya pratyUSasAyamapi tatpratilekhanaM tu / teoe gurudevanuM ubhaya kALa paDilehaNa kadI ya vRddhe gurau calanazaktivihInadehe, vicAryuM nahIM. gurudeva vRddha-cAlavAmAM azakta moDataH svayamuvAda vidyAre 80nA banyA ane 100-100 mahAtmA (sevAmAM) hovA chatAM A paramabhaktaziSya potAnA khabhe gurudevane ucakI ucakIne hoMze hoMze vihAra karAvyA. ll80nA -sngghhitm1. sa: = khabho 2. madItmate satyapati zeSa: rU. A vidhAna nathI. svamAnyatAnivedana che. *. sAva (ajANa) rahe (+ bU dhAtu) ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ cAvazarama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ (80) no vismRtamityAdi / taduktamasmAbhiH siddhAntamahodadhau - 'ekaziSyodite coccai-rbhavati pratilekhanam / catvAriMzadyatInAM tu, yatanayA suytntH|| dhAvitvA sAmitollAsaM, gurorvastrANi cAdade / dine dine'bhavaccaivaM, premNA hi pratilekhanam / / yugmam / / ziSyazatamahAnetA, jetA jgnmhaavidaam| varddhamAnataporatna-nidhiH sjjnyaanshevdhiH|| vaiyAvRtyollAsaH Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 pratyekakAryamapi tena gurUpadezAt, gauNIkRtasvahRdayena samarpitena / hyatyantabhaktita udArahRdA sadaiva, cAritrapAtramatulaM gururasti me'tra, siddhAntavArivaravArinidhirhyaho ! 'sau / atyantaduSpratikRtiH sumahopakAraH, saMsArasAgarakadarthitayAnapAtram / / 82 / / zrI gautamezasadRzena mudA sucakre / 81 / / - 1. tadA paM. bhAnuvijayagaNivaryaH / bhuvanabhAnavIyamahAkAvye zrI gautama svAmi jevA evA temaNe potAnI IcchA gauNa karI, samarpita rahIne pratyeka kArya gurunI IcchApUrvaka.. atyaMta bhaktithI AnaMdathI.. umadA manathI haMmezA ja sArI rIte karyuM hatuM. Il81ll gurubhaktiH prabhAvakapravaktA'pi bhuvanabhAnusUripaH / tadeva rItayA gatvA 'karocca gurusevanam / / yugmam / / kvacidanAptavastro'sau, zuzoca svaM muhurmuhuH / bhAlendunyastahastAbjo, 'niSpuNyo'smi ha hA !' nviti / / puNyazailoccazRGgastho-'pi dadhre zibikAM guroH / dIrghadIrghavihAre saH, manyamAnaH kRtArthatAm / / iti siddhAntamahodadhau / / 4/55-60 / / nanu ca tAdRguccapadasthasya viduSaH satsvapyanyaparicaryApareSu kimanena guruzuzrUSA''graheNeti cet ? na, anantajJAnino'pi tasyaiva yuktatvAt, tadgrahaNaM ca zeSopalakSaNam, tathoktaM- 'jahAhiaggi jalaNaM namase nANAhuimaMtapayAhisittaM / evAyariyamuvaciTThaejjA anaMtanANovagao vi saMto- tti dazavaikAlike / / 9-11 / / ata evoktaM parairapi 'kintehi pAdasussUsA yesaM natthi gurUn ih| ye tappAdarajokiNNa te 'va sAdhu vivekino / / ' iti subodhAlaGkAre / / 5 / / gurubhaktirnAma vidyAlAbhaparamopAyaH, taduktam 'guruvaktre sthitA vidyA, gurubhaktyA tu labhyate / ' iti gurugItAyAm / nanu pustakAderapi tatsiddhyAnyathAsiddhiriti cet ?, tadetad dagdhadrume phalalipsayA jalasecanam, pUrvamevaitadanyathAsiddherasiddheH pradarzitatvAt (pR.23)| tathA'pyanyadapyatrocyate / pustakAdinA tatsiddhidarzane'pi tadarthaprakAzanAbhAvAttattvato'siddhiH, arthaprakAzane paramadevagurubhakteranivAryatvAt / taduktaM parairapi 'yasya deve parA bhaktiryathA deve tathA gurau / tasyaite kathitA hyarthAH prakAzyante mahAtmanaH / / iti zvetAzvataropaniSadi / / 6-23 / / kiM bahunA, mandamatayo'pi yataH manISiNAM maNDale sthAnamApnuvanti tasyA gurubhaktermAhAtmyaM vaktuM kaH zaktaH ? uktaM ca- 'amhArisA vi mukkhA paMtIe paMDiANa pavisaMti / aNNaM gurubhattIe kiM vilasiamabbhuaM itto ? / / iti gurutattvavinizcaye / / 9 / / na ca tanmAtrameva, kiM tarhi ? sarvamapi sundaraM gurubhaktiprabhavaprabhAvAt sulabham, tato guruprasAdAt tatsiddheH uktaM ca 'guruprasAdAt sarvaM tu prApnotyeva na saMzaya' iti skandapurANe / tasmAdAtmahitecchunA gurvArAdhanapareNa bhAvyam, zrIpUjyavaditi niSkarSaH / 6 - kevA guru mane maLyA ! cAritranA atulya pAtra.... siddhAntamahodhi.. mahApArI.. atyaMta duSpratikAra... saMsAra sAgaramAM kadarthanA pAmatA evA mArA mATe vahANa samAna.. aa nyAyavizAradam (vaiyAvRtyollAsaH - Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo bhAnuH gurubhaktiH ityAdicintanarato vavRdhe sa bhAvai ItyAdi ciMtanarata evA teo satata samarpaNa, nityaM samarpaNarasena susevayA ca / / zubha bhAvo ane suMdara sevA vaDe vardhamAna rahyA. zrImadgurukramakajabhramaraH prasAdAt, ane zrI gurucaraNakamaLamAM bhamara samAna evA dhArAdharaikavidhayA guruNA susiktaH / / 83 / / tebhane zurume bhedha janAne tAre mAMge pasIne pAthI // yugmam / / navApI dhA. ||3|| zrIpremasUrihRdayasya mahecchayA'sau, sUri premanA hRdayanI mahecchAthI temaNe medhAvI medhAvisAdhugaNamAzu dadau suvidyAm / sAdhuone TUMka samayamAM vidhAdAna karI taiyAra karyA pratyagrakarmaviSaye guruzAstrasRSTeH, hatA. jemanA vaDe thayela karmasAhityanA virATa paMnyAsabhAnuvijayo'pi ca mUlamAsIt / / 84 // napasanamA tamo payA me bhU Sai. ||4|| ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradam ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ (84) zAstrasRSTeriti / vartamAnasamaye'tIndriye sUkSmatamamatigamye tattve etAvatpramANazAstrANAM navasarjanamidameva / zrIpremasUriNA prArabdhametatkAryam, ziSyagaNena 'tatsphAtibhUyAditi' gurorabhivAJchitaM vijJAya, paMnyAsabhAnuvijayo katipayapratibhAsampannamunipravarAn tadupayogizikSA dattavAn, zrIpremasUridattakarmaprakRtiparyantapadArthavidyAyAstaddattatarkavidyAyAzca balena munivarairanekalakSazlokapramANaM karmaviSayakaM nvshaastrsusrjnmkriyt| etAni hi tAni puNyanAmadheyAni zAstrANi - (1) khavagaseDhI (2) upazamanAkaraNam (3) 'bandhavidhAna'- mahAzAstram (i) prathamakhaNDaH - prakRtibandhaH (payaDibaMdho) bhA.1 mUlaprakRtibandhaH bhA.2 uttaraprakRtibandhaH bhA.3 uttaraprakRtibandhaH - sthAnaprarUpaNA bhA.4 uttaraprakRtibandhaH - sthAnaprarUpaNA bhA.5 uttaraprakRtibandhaH - bhUyaskArAdibandhaH (ii) dvitIyakhaNDaH - sthitibandhaH (ThiibaMdho) bhA.1 mUlaprakRtisthitibandhaH bhA.2 uttaraprakRtisthitibandhaH bhA.3 uttaraprakRtibhUyaskArAdibandhaH (iii) tRtIyakhaNDaH - rasabandhaH (rasabaMdho) bhA.1 mUlaprakRtirasabandhaH bhA.2 uttaraprakRtirasabandhaH bhA.3 uttaraprakRtibhUyaskArAdibandhaH karmazAstranavasarjanam Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | muhamaw: _F bhuvanabhAnavIyamahAkAvye sabaikatAparamavAJchagurozca vAJchAM, sUri premanI eka parama vAMchanA hatI.. saMgha sApajyasamRtatamAM satata vartum | ekatAnI. paM. bhAnuvijayajI e vAMchanA saphaLa paMcAsamAnuniyA duhApamAnAnuM, karavA mATe haLAhaLa jhera samA kaDavA apamAnonA dAtAhartavavighAna vIka papa diiATavA ghUMTaDA keTalIya vAra gaTagaTAvI gayAM hatA. ll85ll "AlocanA'tinipuNA prabhubhaktirasya, "bhAnuvijayanI AlocanA khUba sUkSma hoya che." grAhyA pratimAnI tunAvihIna ! "bhAnuvijaya pAse badhAe prabhubhakti zIkhavA jevI jJAna to dita meLavarastathaTSzmina", che." "bhAnuvijayamAM jJAna ane tapano sAro meLa zrIpremasUrivaranAna vinethI pATaddA thayo che." "pratikramaNa to bhAnuvijayanuM (bejoDa)' A che sUri preme ApelA Gold medals. IITA khambhAtanAmanagare'ntikakAladharmaH, sUri prema khaMbhAtamAM birAjamAna hatAM. temano zrIpremasUrirabhavat smtaasmaadhiH| aMtima samaya samIpa AvI gayo hato. samatAmAM paMnyAsabhAnuvijayastu tadA jagAma, / nizcalapaNe sthira hatAM. te samaye paM.bhAnavijayajI zrIrAjapaTTanayuvapratibodhahetoH / / 87 // yuvA pratibodhanA kArya mATe amadAvAda gayAM hatAM. Il87ll tatrasthabhAnuvijayo gurukAladharma', tyAM paM. bhAnavijayajIne gurudevanA kALadharmanA zrutvA tu bAlasadRzaH karuNasvareNa / samAcAra maLyA. ane nAnA bALakanI jema karuNa pUjyA'smyanAthazizuvad bhavatA vineti, svare temaNe AkraMda karyuM. "o gurudeva ! ApanA vazvanda mattikRtahadravitAnyatA 88 vinA to huM anAtha bALaka jevo thaI gayo." temanA A bhaktinA hRdayadrAvaka dRzya jonArAone ya pIgaLAvI dIdhA. ll88II -sadhdhahata9, ziSya 2. prazaMsA. 3. svaprathama ziSya A.zrI rAmacandrasUrijI Adi vizALa parivAra saha khaMbhAta mukAme birAjamAna A.zrI premasUrijI adabhuta samAdhi sAthe kALadharma pAmyA hatAM. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ jayavirAram ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ (iv) vaturthava - zivanyaH (TUsavaMtho) bhA.1 mUlaprakRtipradezabandhaH bhA.2 uttaraprakRtipradezabandhaH bhA.3 uttaraprakRtibhUyaskArAdibandhaH zrIpremasUricaraNe'tisamarpitAya pratyagrakarmasamayasya sukAraNAya / dravyAnuyogasurasindhuhimAcalAya tasmai namo matimate karuNAkarAya / / (vasantatinehA) karmazAstranavasarjanam Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo bhAnuH tatsAdhuvAdasamaye cakitA babhUvuH, prAjyAnyasAdhusamudAyakasUrayo'pi / dRSTvA'tulAM tu gurubhaktimathAkSivAri syandaM tathA'sya gurusadguNakIrtane'pi / / 89 / / Azcaryayakti yardha gayAM hatA. // 8 // gurubhaktiH puNyaprakarSavacanAdisulabdhibhistu, hRdraJjanaM tu bhuvanasya ha hA gurorna / siddhAntavArivaravArinidhau vadAmo, vaiSamyadarzanabhavaM vacanaM tathaitad / / 90 / / saGkhyAdharA jagati saGkhyayituM na zakyA, ghoropasargasahanApaghanA ghanAzca / vAcA varcaspatividhA viralA na vidhe, 97 sUri premanA guNAnuvAda samaye guNAnuvAda karatA evA teonI atulya gurubhakti ane azrudhArA joIne anya samudAyonA AcArya bhagavaMto paNa prakRSTa puNya ke dezanA vagerenI labdhithI lokonuM manoraMjana karavuM saheluM che. paNa gurunuM nahIM. kevI viSamatA ! tethI AvuM vacana 'siddhAnta mahodadhi' mAM jame hI chIje. // 70 // jagatamAM buddhidharono toTo nathI. ghora upasargone sahana karatA zarIradhArIo ya ghaNA che. vANIthI vAcaspati jevA ya vizvamAM virala nathI.. paNa gurvIhridattatanuvAGmanasaH kSitau ke ? / / 11 / / guruyarale bhana-payana - DAyAne samarpita jharI nArA A dharatI para keTalA ? // 1]] 1. sArdhazlokatrayAtkam 2 vacaHpade prazaMsArthamatubA yaugikanAmedam, nAtaH vAcaspatiprayogA''grahaH / nyAyavizAradam (91,92) gurvaMhItyAdi / atha kimanena gurvaMhI tanuvAGmanodAnena ? pUrvoktasiddhibhirevA'smAkaM kRtakRtyatA, tAbhireveSTasiddheH, tAsAM muktidAnasAmarthyayogAt, tasya ca zeSopalakSaNatvAt tathAhi - tIvrabuddhizAlina AtmakalyANamApuH, tattvAt, abhayakumAravat ghoropasargasahanA api tamApuH, tattvAt, gajasukumAlavat / vAcoyuktipaTavo'pi tamApuH tattvAt nandiSeNavat / tathA vajravidhayA gurubhaktiniSThayA'pi kim ? kavitvAdinaiva yazaHprabhRtisambhavAt, tattvAt hetuphalabhAvasiddheH / taduktam 'kAvyaM yazase vyavahAravide shivetrksstye|' ityAdi kAvyaprakAze / / 1 2 / / uktaM ca kAvyAlaGkAre 'dharmArthakAmamokSeSu vaicakSaNyaM kalAsu ca / karoti kIrtiM prItiM ca sAdhukAvyanibandhanam / / ' iti / / 1-2 / / tathA tIrthoddhAranavanirmANapratiSThAdimAhAtmyaM tu mokSAntaM zubhAnubandhi viditameva, pratiSThAphalaM tvAtmana evAsakRt sadgatI sthaapnm| uktaM ca- 'eyassa phalaM bhaNiyaM iya ANAkAriNo u sahassa / cittaM suhANubaMdhaM NivvANaMtaM jiNidehiM / / jiNabiMbapaiTThAvaNabhAvajjiyakammapariNaivaseNaM / sugatIi paiTThAvaNamaNahaM sadi appaNo ceva tti paJcAzake / / 7-44 / 45 / / jinamandirakAraNena tu dharmasthitistAvatkAlInA kRtA bhavatItyacintyastanmahimA, taduktam 'yAvattiSThati jainendraM, mandiraM dhrnniitle| dharmasthitiH kRtA tAvajjainasaudhavidhAyinA / / ' ityupadezataraGgiNyAm / nanu bhavatu teSAM tatphalatvam, sAdhostatra kimAyAtam ? teSAM gRhikartavyatvAt, dravyastavarUpatvAt, tatra sAdhoranadhikArAt, tIrthakaroddezenApi saMyamazaithilyapratiSedhA'nyathA'nupapatteH, saMyamodyamenaiva tatphalaprAptezca / uktaM ca - 'titthayaruddeseNa vi siDhilijja na saMjamaM (dvidhA jagat- mohavazaM guruvazam = Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gurubhaktiH bhuvanabhAnavIyamahAkAvye kAvyeSu kauzalabhRtAH subhRtAH kalAbhiH, kAvyakalApomAM kauzalyazALIo, kaLAothI stIrthoddhRtau dhRtidharA navanirmitau ca / paripUrNa, tIrthoddhAra bhane navanirmAmA tatpara hai sarvatra caiva sulabhAH sulabhA gaNezAH, vizAla samudAyanA madhipatimo to adhe kintu kva vajravidhayA gurubhktinisstthaa?||92|| sudAma cha... pael 4x sabhI gurumatinI niDAnA dhAraka kyAM che ? ll9zA. wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww nyAyAvazAradama ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ sugaimalaM / titthayareNa vi jamhA samayaMmi imaM viNididai / / ceiyakalagaNasaMghe AyariyANaM ca pavayaNa sue y| savvesa vi teNa kayaM tavasaMjamujjamaMteNa'tti puSpamAlAyAm / / 230/231 / / syAnmatam, dravyastavetarobhayamastu, ubhayaphalaprApteriti, tadapi na, virodhAt, sahAvasthAnA'sambhavAt, anyathobhayabhraSTatA''patteH, AjJA'tikramAt, tathA ca dhruvA saMsAravRddhiH, taduktam - 'chajjIvakAyasaMjamo davvatthae so virujjhae ksinno| - iti puSpamAlAyAm tathA - 'caiuNa dharAvAsaM tassa phalaM ceva mohprtNtaa| na gihi na pavvaiA saMsArapavaDDagA bhaNiyA / / ' iti paJcavastuke, ato'navalambanIyo munInAM dravyastavaH, uktaM ca - 'dravyArcAmavalambate na hi muni'-rityAdi pratimAzatake / / 29 / / iti cet ? / na, svayaM karaNAdyabhAve'pi tadanumodanAyAm, phalapradarzanena parokSapreraNAyAM ca sAdhoradhikArAt taduktaM stavaparijJAyAm - - 'jaiNo vi hu davvatthayabheo aNumoyaNeNa atthi tti / / ' iti / / 101 / / atra cAvadhAraNamuktavA navacUrikAraH - 'anumodanena astyaive'-ti / taduktam - 'sAdhoH svakaraNamadhikRtya dravyastavapratiSedhaH, na puna: sAmAnyena, tdnumtibhaavaat|' iti lalitavistarAyAm / yathA''ha vAcakamukhyaH - 'yaH tRNamayImapi kuTIM dadyAt, puNyonmAnaM kutastasya ?' - iti| na ca sarvasAvadhanivRttasyAnumatirapi kathaM yujyate ? tasyA api sAvadyarUpatvAditi vAcyam, doSAntaranivRttikRttvenAsyA anavadyatvAt, tasyaiva copadezaprayojakAMzatvAt, anyathA tadayogAt, anyopAyavirahAt, taduktam - 'anavadyaM ca tad, doSAntaranivRttidvAreNa, ayamatra prayojakoM'zaH, tathA bhAvata: pravRtteH, upAyAntarAbhAvA'-diti llitvistraayaam| etena saMyamazaithilyAdidoSA: prihRtaaH| itthaM ca gurubhaktidurAgraha vimucya svAbhimatayoge pravartane doSAbhAva iti siddhm| __ maivam, doSAbhAvAyogAt, doSANAM vajralepAyamAnatvAt, praaguppaadittvaat| vismRtamiti cet ? zRNu, yattAvadbuddhayAdInAmAtmakalyANasAdhakatvamuktam, tadayuktam, vikalpAnupapatteH, tathAhi tatra sahakArikAraNatvena gurusamarpaNamiSyate na vA ? Adye'smanmatapraveza:, dvitIye sAdhyAsiddhiH, tatazca saadhktvaayogH| na cAbhayakumArAdervyabhicArA''zaGkA vidheyA, buddhimAtrato sAdhyAsiddheH, viparyayApatteH, gozAlakAdivat, mokSasAdhanavicAre gurubhakteH prabalAMzarUpatvAt, taduktaM parairapi - 'gurubhaktiratAnAM ca vaktavyaM mokSasAdhana miti vaalmikiiraamaaynne||5-43 / / vastutastu satsvapyanyeSu hetuSu tadAdhipatyAt tanmAtrakAraNatvoktirapi na na yuktA, ata eva 'guruzuzrUSayA caiva brahmalokaM smshnute|' iti parairapi matsyapurANe uktam / tatazcAbhayakumArAderapi sAdhyasiddhidarzanAt tadanumAnam, anyathA tadayogAt, nirhetukatvaprasaGgAt / na ceSTApattiH, asambhavAt / taduktam - 'nAkAraNaM bhavet kArya' mityAdi / itthameva tIrthoddhRtyAdiSvapi draSTavyam, tulynyaayyogaat| anyathA tu gurupAratantryavirahAt tat sarvamapyanarthakaram, mohapAratantryAnatikramAta, anyatarapAratantryasyA'vazyaMbhAvAta, trailokyasyApi tadanyataravartitvAta, kevalibhirvyabhicAra iti cet ? na, paramagurvAjJAsusthitatvAtteSAm, tathA ca tadAjJA - 'AjJA tu nirmalaM cittaM kartavyaM sphaTikopama miti yogsaare||1-21 / / nanvasiddhaM tatsusthitatvam, kRtakartavyatAbhAvA-diti cet ? na, tadabhAve'pi susthitatvasiddheH, kRtatvAdeva, ArUDhArohaNAbhAvavat, teSAmevAticAramAtreNApyaspRSTatvena paramaguruniyogasusthiteH suvctvaacc| taduktam - 'nirAcArapado hysyaamticaarvivrjitH| dvidhA jagata- mohavazaM guruvazam Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo bhAnuH gurubhaktiH (upendravajrA) jagatprasAdAptajano'pi yasmAd, guruprasAdAptividhau varAkaH / guruprasAdAptajanaM hi tasmAd, guruprasAdAptajanaM vidanti / / 13 / / samagra vizvanI prasannatA pAmanAra vyakti paNa (ghaNI vAra) gurukRpA saMpAdana karavAmAM niSphaLa jAya che. mATe gurune prasanna karanAra vizvane prasanna karanAra karatAM ca mahAna kArya karyuM che. emAM ziSTapuruSo bhAne cha. ||3|| (zArdUla.) kuryuH kiM guravaH kRpArasabhRtAH ? zaGkA'sti cemA mudhA, ___ 'pArasa bharelA gurumo zuM rI zaI ?' meM na syAttatkRpayA hi kiM jagati yad, zaMkA ja khoTI che. ema pUcho ke "gurunI kRpAthI __ yatsyAdvaraM pRcchyatAm / jagatamAM sArAmAM sArI kaI vastu na thAya ?" paM. paMnyAsastu tayA sa bhAnuvijayaH, bhAnavijayajI gurukRpAthI je utkRSTatA pAmyA.. prApto yadutkRSTatAm, e viSayamAM ghaNuM kahI cUkyA chIe ane AgaLa proktaM bahviha vakSyate ca purata, paNa kahevAze te ekAgratAthI sAMbhaLo. ll94ll ekAgryataH zrUyatAm / / 14 / / -saGghahitam1. jagatprasAdamAptazcAsau jana iti vigrahaH / 2. dha yArtha. 3. mahAna. wwwwwwwwwwwwwww nyAyavizAradama wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww. ArUDhArohaNAbhAvagativattvasya ceSTita'-miti yogadRSTisamuccaye / / 179 / / ___gurubhaktiprabhAvena sAkSAt paramAtmadarzanayogAt samApattiH saJjAyate, tatazca karatalagatA siddhiH, itthaM ca siddhaM tadananyahetutvam, uktaM ca - 'gurubhaktiprabhAvena tIrthakRddarzanaM mtm| samApattyAdibhedena nirvANakanibandhana'-miti yogdRssttismuccye||64 / / tasmAdavazyamAtmahitecchunA gurubhaktiparAyaNena bhAvyam, mohAndhakAre nibiDabhavagahane netradIpAdisthAnIyagurvekazaraNatvAjjIvAnAm, uktaM ca - 'gururne gururdIpaH, sUryAcandramasau guruH| gururdevo guruH panthA, dig guruH sadgatirguru rityarhadgItAyAm / / 24-15 / / nanu bhavatu gurubhaktermuktinibandhanatvam, kintu gurukRtasmAraNAdinidena gurvAjJAtikrameNa tyaktatatsaGgaH sAdhuryadi buddhyAdiprabhAvena yaza:satkArAdInavApnoti, tataH ko doSa: ? iti cet ? guruvirAdhanAkhya iti gRhANa / so'stu, asmAkaM tvitthameva dhRtiriti cet ? na, pratyapAyadhrauvyAt, nanu yazaHprabhRtiRddhInAM darzitatvAt kathaM taditi cet ? tAdRzaRddhInAM vadhyamaNDanasamatvAt, yathoktaM dharmAcAryabahumAnakulake- 'kiM tAe riddhie corassa va vajjhamaMDaNasamAe ? guruyaNamaNaM virAhiya jaM sIsA kahavi vaMchaMti'tti / / 15 / / tata: gurumAnasA'nukUlavartana eva yatitavyam, tasyaiva paramakalAdirUpatvAt, itthameva buddhyAdisArthakyAcca, uktaM ca - 'esA cciya prmklaa| eso dhammo imaM paraM tattaM / gurumANasamaNukUlaM jaM kijjai sIsavaggeNaM ti dharmAcAryabahumAnakulake / / 13 / / tatazca mAdhyasthyenAtmahitaM vicintya sarvAtmanA gurucaraNasamarpaNaM kAryama, tadekopAyatvAttasyeti dik| -dvidhA jagat- mohavazaM guruvazam / Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 | paramapratikramaNama bhuvanabhAnavIyamahAkAvye (vasantatilakA) samagra mohaprapaMcane sarvathA jItIne cittavRttionA mohaprapaJcamakhilaM parijitya ceto samUhanuM atyanta vimardana karIne kareluM evuM vRttivrajaM tvativimarca kRtaM yadeva / gurukRpApAtra vyaktinuM duSkara kArya ja prazasya che. tad duSkaraM gurukRpAptajanasya zasyaM, samatAsAgara mahAkAvyamAM paNa ame A ja kahIe brUmazca sAmyajaladhAvapi caitadeva / / 15 / / chIme hai...... ||Full 'AstAM sudustapamiSatkarasAdhanIyaM, "ugrAtiugra tapa paNa ramatavAramAM karI zakAya siddhAntalakSamapi ca svavagAhanIyam / cha. lAma graMtho maeil rul yel mUla sahelA che. toSAmbusAgarasamA guravastu yasmin, / paNa jenAmAM guruo prasannatAnA sAgara samA che. kalyANabodhirabhivAJchati nantumenam' / / 16 / / tane na 2vA vyAyAchle me cha.' IIII (zArdUla.) dhanyAste guravo vasanti hRdaye, yeSAM hi vizvatraye, samagra vizvamAM dhanya che te AtmAo.. ke dhanyAnAmapi dhanya eSa hRdi yaH, jemanA hRdayamAM guruo vase che. paNa je gurunA zrIsadgurUNAM vaset / hRdayamAM vasI jAya che. te dhanyAtidhanya che. saMpUrNa yAvajjIvamapi prakRSTavinayAd jIvanamAM prakRSTa vinayathI jemaNe Ane sArthaka karyuM yenA'styadaH sArthakaM, che. temanA caraNakamaLamAM kalyANabodhi haMmezA tatpAdAmbujayossadA'sti vinataM, bharata nabhAve cha. Ileull kalyANabodhezziraH / / 17 / / (vasantatilakA) prAjyena rAganikareNa pikasvareNa, keTalAya rAgarAgiNIo... koyala jevo madhura ramyastavo hyajitazAntijinezvarasya / kaMTha.. zrutiramya evuM temanuM ajitazAntistava zrutvA'sya vAJchanamabhUddhRdaye janAnAM, sAMbhaLIne lokone thatuM ke roja caudaza hoya to tat syAdvaraM pratidinaM hi caturdazI cet / / 98 // 3j sA ! Icell -saGghahitam1. vakSyANazlokadvayam 2. dhanya manuSya (nR- prathamA me.va.) wwwwwwww nyAyavizAradama wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww (98) rAganikareNetyAdi / nanu jinAjJAviruddhamidaM, rAgahetutvena cittamAlinyakRttvAt, strIdarzanavat / na ca jinastavatvena madhurarAgaH kokilakaNThaH Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo bhAnuH zlakSNapratikramaNakRtyamaho'sya puNyaM, vizve'sadharmamabhavat paripUrNamudram / sUtrArthacintanasanAthamatItadoSaM, paramapratikramaNama temanuM prati bharA to pavitra... huniyAmAM jebheDa.. mudrAnI zuddhi... sUtrArthano upayoga ghoSonA abhAvavALuM hatuM. ane bhAvasamudranI joradAra bhAvArNavasya ca samullasanena sArdham / / 99 / / bharatInI sAthe yatuM // ell 101 zakrastave ca jinabhaktimahAdaro'sau, nAmastave ca jinanAmamahopayogI / zakrastavamAM jinabhaktinA bhAva.. nAmastavamAM 24 bhagavAnanA nAmano upayoga.. karemi bhaMte sAvadyakAryaviratAvapi vIratulyo, sUtramAM prabhu vIra jevI zUravIratA.. pagAma vIrAsane'pi ca prakAmakasUtrake'bhUt / / 100 / / sabhbhAyabhAM vIrAsana // 100 // nyAyavizAradam taddhetutvaviraha iti vAcyam, tanniruktyanatikramAt, rajyate'nena manazcittamAlinyA''pAdanapUrvakamiti nirukteH / tathA cAvazyakavRttAvavataraNam- 'rajjaMti asubhakalimalakuNimANiTThesu pANiNo jeNaM / rAgo tti teNa bhaNNai jaM rajjai tattha raagttho||' iti|| pR.389 / / na ca sA'sminnasiddheti vAcyam, saJjJAsiddhatvAt / na ca tathA'pi cittamAlinyakRttvamasiddhamiti vAcyam, sAdhitatvAt / na ca tasya jinAjJAviruddhatvAbhAvAt svarUpAsiddho heturiti vAcyam, abhAvA'bhAvAt, 'AjJA tu nirmalaM cittaM kartavyaM sphaTikopama - mityukteH / / yogasAra 1-21 / / iti cet ? na taddhetutve'pi prazastatattvAt cittamAlinyakRttvavirahAt na ca taddhetostad darzitameveti vAcyam, durdarzitatvAt, prazastarAganiruktau - 'rajyate'nena manazcittanairmalyApAdaneneti vaktavyatvAt / na cA'trAsiddheteti vAcyam, zreNikAdinidarzanasiddhatvAt, paramate'pi matametat- 'karNAjjalaM jalenaiva kaNTakenaiva kaNTakam / rAgeNaiva tathA rAgamuddharanti manISiNaH / / ' iti cittavizuddhiprakaraNe / / 37 / / ata evoktaM bhaktivarddhinyAm- 'snehAdrAgavinAzaH syAditi / ata eva jinAnurAgasya sarvasampanmUlatvam, tadanurAgatastasya hRdaya-sthitisiddhestatsiddhestathoktaM SoDazake 'hRdayasthite ca tasmin niyamAt sarvArthasaMsiddhiriti / / 2-14 / / syAdetat, bhavatu prazastarAgasya cittanairmalyakRttvenA''deyatvam, stotrarAganikarasya tu tatkathaM ? avihitatvAditi cet ? na tadasiddheH, stotrasya madhuratvena vihitatvAt, mAdhuryasya ca tadvinA zazazRGgAyamAnatvAt, na ca vihitatvavirahaH, azruteriti vAcyam, tasyAstadvirahAhetutvAt, zAstrazramavirahahetutvAt / tathoktam 'gambhIramahurasadaM mahatthajuttaM havai thuttaM'- ti caityavandanabhASye / / 58 / / atra saGghAcAravidhyAkhyA vRttiH - 'madhurAH suzliSTAkSarAH, zabdA yatra tattathA, yadvA madhuro - mAlavakaizikyAdigrAmarAgAnugataH zabdaH svaro yatreti / / pR. 528 / / yuktaM caitat, svaparazubhabhAvollAsahetutvAt, anubhavasiddhatvAt, anyathodvegahetutvAt, tata eva / dRzyate ca dazAvizeSe tathaiva zubhabhAvapratipattiH, 'adhuve asAsayaMmI 'tyAdigItinA kapilakevalibodhitacauravat / tatazca siddhaM tadAjJA'viruddhatvamiti / madhurarAgaH kokilakaNThaH Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 paramapratikramaNam bhuvanabhAnavIyamahAkAvye tatcetasISadapi re ! calite kadAcit, kyAreka jo sUtramAM upayoga na rahe, to tyAMthI tatsUtrato'khilamaho punareva cakre / ANu pratibhA zithI radi... (Vil le ? praznArthabhAvasahitaM hyanurUpazabde, ityAdi ) anurUpa zabdomAM praznano bhAva lAvatAM.. cArupratikramaNamasya na kasya zasyam ? / / 101 // puM suMdara pratibhA ! sti anI prazaMsA na ire ! ||101|| ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradam ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ (101) taccetasItyAdi / athA'yuktamidaM, kRtakaraNAt, kRSTakSetrakarSaNavat / nanu bhavatu kRtakaraNaM mA bhUdayuktatvamiti cet? na, prayojanA'bhAvAt, tathA'pi karaNe vaidagdhyavirahAt, tatra mandasyA'pyapravRtteH, 'prayojanamanuddizya na mando'pi pravartata' - ityukteH / tathAhi yadi kRtamapi kriyate, kriyatAM sadaiva, kRtatvAvizeSAt, prAgvat, taduktaM vizeSAvazyakabhASye- 'ahavA kayaM pi kajjai, kajjau niccaM na ya samattI / / ' iti / / 415 / / tatazca pratikramaNaikavyatItaM samagrajIvanaM bhavet, na ceSTApattiH, tadanabhyupagame'vigAnAt, vigAne ca prastutaprabandhasya mRSAtvApatteH, atra tadanyapracurayogAnAM tatkRtatvenokteriti / 4 __ maivam, bhAgAsiddho hetuH, kAtya'karaNA'siddheH, dravyataH kRtatve'pItarAkRtatvAt, anupayogAnuSThAnasya dravyatvAt, tathA cArSam'aNuvaogo davvamiti kaTTatti anuyogadvArasUtre / / 13 / / ' na ca tathA'pi prayojanA'bhAvaH, dravyakRtatvenaiva paritoSAt, kSetrakarSaNavaditi vAcyam, dRSTAntavaiSamyAt, tatra tathA'pi phalasambhavAt, atra ca tadasambhavAt, dravyamAtrakRtatvAt, anupayogAt, annusstthaantvaat| tathoktamadhyAtmasAre- 'praNidhAnAdyabhAvena kAnadhyavasAyinaH / sammUrchimapravRttyAbha-mananuSThAnamucyate / / 10-8 / / nanu sAmprataM tathaiva bahulakriyAdarzanAt lokAdareNa saiva sAmAcAryapavAdo vA'stviti cet ? na, tattvAbhAvAt, pratikruSTatvAt nanu zraddhAdihAnimati sAmpratakAle'zuddhaniSedhAt zuddhAsambhavAcca tIrthocchedA''pattiH, tatazca mahAnanarthaH, atastadanurodhenApi tadanujJAnamastviti cet ? na, tathA gatAnugatikatvena zuddhakriyAvilopaprasaGgAt tathoktam - 'tIrthocchedabhiyA hantA-'vizuddhasyaiva cAdare / sUtrakriyAvilopa: syAd, gatAnugatikatvata' - ityadhyAtmasAre / / 10-13 / / zrIgurusadRzAnAM zuddhakriyAkarANAM sadbhAvAt tadasambhavA'bhAvAt tIrthocchedApatterapAstatvAcca, nizcayatastatraiva tIrthasadbhAvAt, 'tIryate'nena bhavasAgara' itiniruktastatraiva sambhavAt, anyatrA'sambhavAt / nanu tathApyapavAdAdhvanA tadanujJAnamastviti cet ? na, tatrA'pavAdA'sambhavAt, sUtrabAdhanAt, gurulAghavAlocanA'bhAvAt, adhikadoSanivRttyabhAvAcca / tathoktaM lalitavistarAyAm - 'apavAdo'pi sUtrAbAdhanayA gurulAghavAlocanAparo'adhikadoSanivRttyA zubha: zubhAnubandhI'tyAdi / yuktaM caitat, taditarasya viparItatvena jinoktatvAbhAvAt apavAdatvAsambhavAt, unmArgatvAt / nanu dravyakaraNe phalAbhAvaH prAguktaH, kintu tatrA'pyazubhanivRttyAdinA kazcid guNastu bhavedeva, tataH kathaM phalAbhAva iti cet ? na, yatkiJcidguNasya phalatvAbhAvAt, kRSau palAlAptivat, pradhAnasyaiva phalatvAt, tatraiva dhAnyAptivat, tatazca pradhAnatvAt mokSasyaiva phalatvam, tatra ca tadabhAva: siddha eva / tathoktam - phala pradhAnamevA''hu - rnAnuSaGgikamityapi / parityAgAta, kRSau dhAnyAptivada budhAH / / ata eva ca manyante, tttvbhaavitbuddhyH| mokSamArgakriyAmekAM, pryntphldaayiniim|| _ nanvatiduSkaraM bhAvAnuSThAnaM, satyanya upAye, kasyA'trAdara iti cet ? na, AdRtasyAtra prabandha eva darzitatvAt, bhavabhIrujIveSu tatsaulabhyAt, tattvAt / taduktam - 'tailapAtradharo yadvad, rAdhAvedhodyato yathA / kriyAsvananyacittaH syAt, bhavabhItastathA muni riti jJAnasAre / / 22-6 / / yaccoktaM satyanya upAya ityapi niHsAram, bhAvAnuSThAnamantareNa tadanupapatteH, tato niyatopapattezca, na hyupAya upeyavyabhicArI, tattvAnupapatterityAlocanIyaM paTupratibhayA / amRtAnuSThAnam Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo bhAnuH sandaMzakaizca sahitaM varavandenaM ca, vyutsargakAryasamaye'calatA'pyatulyA / jJAnIkriyAparavaco caritArthamasmin, tasmai namo nikhilayogasuyogine'stu / / 102 / / varddhamAnatapaH siddhiH pratyekasUtrasadRzaiH sahitaM subhAvaiH, citra-vicitraracanAramaNIyacitraiH / paMnyAsabhAnuvijayazramajanma hRdyaM, citrAlayaM hyativibhAti surUpazobham / / 103 / / ArAdhakAsvanitabhAvasuvardhakAya, bhAvapratikramaNasaJcaradarzakAya / saGghopakArakaraNe'tisamudyatAya, tasmai namo bhagavate karuNAkarAya / / 104 / / zrIvarddhamAnatapasaH puri kAlukattA nAmnyasya caulizatamAzu babhUva pUrNam / ramyairmahotsavazataiH bahubhiH susaGghaiH, kArApitaM tapainasya supAraNaM ca / / 105 / / AcArasampadiziturvarayogino'sya, jainendrazAsanamahApadavIpradAnam / tadyogyatAM gurujanaiH paramAM ca dRSTvA, gItArthatallajavarasya suyojitaM ca / / 106 / / 103 vAMdaNAdimAM saMDAsA (pramArjana) no upayoga.. kAussagamAM anupama aDolatA..... kharekhara jJAnI kriyApara.. ityAdi vacana temanAmAM sArthaka banyuM. Master of all pUjyazrInA caraNomAM koTiza vaMdanA. // 10 // pUjyazrInA zramathI thayela eka adbhuta sarjana eTale pratikramaNa sUtra citra Albama. je dareka sUtrane anurUpa bhAvovALuM che ane suMdara ane vicitra (vividha) racanAothI ramaNIya citro vaDe hRdayaMgama zobhAyukta zobhI rahyuM che. II 103|| ArAdhakonA hRdayanA bhAvone vadhAranArA.. bhAva pratikramaNano paMtha batAvanArA.. zrIsaMgha paraupakAra karavAmAM atyaMta samudhata kAruNya-mahodadhi bhagavan! Apane aMtaranA namaskAra.. ||104 // varlDamAna taponidhi pUjyazrInI 100 oLInI pUrNAhuti thaI. kalakattAnA saMghoe bhavyAtibhavya suMdara mahotsava karyo ane A tapobhAskaranuM suMdara pAraNuM karAvyuM.. ||105|| AcArasaMpattinA svAmi evA A mahAyogInI parama pAtratA joIne vaDIloe gItArthomAM ya zreSTha gItArtha evA temanI jinazAsananI mahAna padavI (AcArya padavI) nakkI karI. 106nA 1. saMDAsA (khamAsamaNAdimAM pramArjananI kriyA) 2. khamAsamaNA, vAMdaNA rU. jJAnI yiAvara: zAnto, mAvitAtmA nitendriyaH / svayaM tALuM mavAAthe:, parAstArathituM kSamaH || 1-1||rUti jJAnasAravava:| 4. pratikramaNacitra Albama 5. mArga 6. kalakattA 7. tapathI sUrya samAna *. suMdara Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 -- sUripadaprAptiH / bhuvanabhAnavIyamahAkAvye nandAyanAbhrayugale sumahotsavena, vi.saM. 2029 mAgasara suda 2 nA divase zukle dvitIyadivase khalu mArgazIrSe / lapyamahotsava sAthai nidharmanA AM samAna uccaizca rAjanagare jinadharmarAjJa, pUjyazrIne AcArya padavI pradAna karI.. AcAryadttaa ca sUripadavI padabhUSaNAya / / 107 // paE pUjyazrIne pAmavAthI mata nyu. ||107 rociHprasAraruciraprasareNa vizve ajavALAnA prasAranA suMdara vegathI vizvamAM lakSArkabhAbhiratibhAsurabhAsvadAbhaH / lAkho sUryanA teja prasarAvanArA dedIpyamAna sUrya AcAryayugbhuvanabhAnurabhUttataH saH jevA, jagatajIvone kalyANabodhirUpI rasanA dAtAra kalyANabodhirasado rasadAvigamyaH / / 108 / / mane pAlAmo (pratipakSImo) ne agamya sevA pUjyazrI tyArathI vijaya AcArya zrIbhuvanabhAnu sUrijI banyA. 108ll saGghahitam1. vega 2.2sa-pAyI 3. (565 pratipakSImo 3pI) vAhalAmothI maganya mareya ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ ___ (108) rasada iti / rasapadaM jalArthe, tathA ca koSaH - 'zRGgArAdau kaSAyAdau, ghRtAdau ca viSe jale / niryAse pArade rAge, vIrye'pi rasa iSyate' / / anekArthanAmamAlAyAm / / 27 / / iti, sUryA'vinAbhAvitvAdvarSAyAH / etena sUryastu jalataskaratvena vizrutaH, kathamasya jaladatvenopanyAsa: ? - iti codyAnavakAzaH / tathA ca subhASitaM - 'sahasraguNamutsraSTumAdatte hi rasaM ravi'- riti raghuvaMze / / 1-18 / / / (108) rasadAvigamya iti / vizeSeNa manaHpIDotpAdanena sadArAdhanApratipanthitvena gamya:- vigamyaH, na tathA avigmyH| ayamatra bhAvArthaH, zArIraduHkhotpAdakavighnaM pratItya tu yAvadayogikevaliguNasthAnaM sarvo'pi vighnabhUtarasadagamyaH sambhAvyata eva / tAvadapyasAtodayasambhavAt, gajasukumAlAdivat / kintUktavaiziSTyamAzritya tvayamagamyo'bhUdvighnAnAm / tathoktam- 'pAyaM vigyo Na vijjai NiraNubaMdhAsuhakammabhAveNa' tti paJcasUtre / / 4-7 / / atrA'pi mAnasadu:khotpAdake mohanIyakarmaNi vighnapadaM saGgacchate, zubhAzubhatvavicAre sAtA'sAtAderanupayogAt, asAtodayaphalabhUtanirUpamasukhasambhavadarzanAt, skandakAcAryaziSyavat / tatazca tad vighnameva na bhvti| nanvevaM prasiddhApalApa iti cet ? na, prasiddhazubhA'zubhavibhAgasya tu vyavahAranayAzrayeNa samAdheyatvAt / anyathA tu vighnAbhAvoktirdurghaTA, prAya: taddarzanAditi, sUkSmadhiyA vibhAvanIyametat / ata eva mokSavibandhakatvena sarvakarmaNAM pApatvoktiH sthAnAGgavRttAvuktA saGgacchate / / 10-704 / / itthaM ca tadavibandhake'zubhatvavirahavadvighnatvaviraho na duruppnnH| etena vyAjastatiriyama, avigamya ityaktergamyatA svIkaraNAta. vizeSanirAkate. sAmAnyavidhAnArthatvAta. zItalajalapratiSedhasya jalavidhAnArthatvavaditi parAstam, gamyatAsvIkAre'pyuktanItyA vyAjastutitvavirahAt, pratyuta sadbhUtaguNakIrtanena bhUSaNatvAcceti / vighnavighAta: Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyo bhAnuH saripadaprAptiH 105 iti vairAgyadezanAdakSAcAryazrIhemacandrasUriziSya- paMnyAsakalyANabodhigaNivaryaviracite __ bhuvanabhAnavIyamahAkAvye vairAgyavaravRSTi-prAjyaparivrajyApradAna-padmarSisamatAkAlagatatA- prakRSTaguruprema-sUri premasamAdhinidhana - kriyAkauzalya - zatatamaulipAraNa-sUripadAptivarNana stRtIyo bhAnuH ti raayshinaakssaayaaryshriibhyNdrsuurishissypaMnyAsakalyANabodhigaNivaryaviracite. bhuvanabhAnavIcamahAkAvya vairAgyavaravRSTi-puSkaLapravajyApradAnapN.pbhaavi.smaadhibhraa-prkRsstt gurumasti sUripremasamAdhimaraNa-kriyAkauzalya 100 mI oLInuM pAraNuM-AcAryapada-varNana // tRtIya lAnu | wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww nyAyavizAradama wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww iti vairAgyadezanAdakSAcAryazrIhemacandrasUriziSya paMnyAsakalyANabodhigaNivaryaviracite bhuvanabhAnavIyamahAkAvyAlaGkAre nyAyavizAradAkhyavArtike tRtIyabhAnucintanam guNagrAmAvisaMvAdi, nAmA'pi hi mhaatmnaam| yathA suvarNa-zrIkhaNDa rtnaakr-sudhaakraaH|| Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 bhuvanabhAnavIyamahAkAvye jJAnAcAra // caturtho bhAnuH // || yaturtha bhAnu || (vasantatilakA) sUriH sa pAlayati pAti ca yastu paJcA- AyA mere pANe, pajAve paMyAyAra.' se cArAn tadevamapi sUripadArthayukta ! / rItathI paNa sUri padanA anvaryathI yukta o utkRSTasUrivRSa ! nAyaka ! zAsanasya, prakRSTa sUrivRSabha ! o jinazAsananAyaka guru bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 1 / / nuvana-bhAnu ! huM Apane mAthI ma chu. ||1|| paJcaprakAraparipUrNacidaH sahasra pAMca prakAranA paripUrNa svAdhyAyI, adhyApanamAM zlokA sadA'pi hRdaye pariremire'sya / samagra vizvamAM apratima kuzaLa evA gurudevane adhyApane jagadatulyavizAradasya, sadAya hajAro zloko hRdayamAM ramatAM hatAM. guru bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 2 / / nuvana- bhAnu ! huM mApane mAthI ma chu. ||2|| nityApramattasurasaH surasaH sadA'pi, sadA ca apramatta hRdaya.. adbhuta ciMtanathI sallekhane suSamacintanaje nitAntam / thatA saplekhanamAM atyaMta rasa dharAvanArA.. candrosrasadvyayakRtArthanizo guro ! 'si, jIvanabhara caMdranA kiraNonA savyayathI rAtrione bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 3 / / yatArtha ranArA.. mevA guru supanabhAnu ! huM Apane bhAvathI majg. ||3|| -saGghahitam1. jJAna 2. dhya 3. riyA 4. atra sarvatrA'pi pavargA''vRttyA vAnavAsikA''vRttiH / he tAdRzaguro ! ityAdi rItyAvazyakatayA sarvatra yathAsambhavo'nvayo bodhyA, tRtIyapuruSabodhakapratyayAt 'bhavAn' ityabhisandhirvA gmyaa| ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ (3) candrossretyAdi / athA'zubhamidaM rAtrijAgaraNama, vaya'tvAt / taduktam - 'ati sarvatra vrjye-diti| na cApramatta-bhAvA'nusandhAnakAraNatvena tacchubhatvamavyAhatamiti vAcyam, tattvato sAdhUnAM sarvadA'pi jAgRtatvAt supteSvapi tdnusndhaanbhaavaat| tathA ca pAramarSam - 'suttA amuNINo sayA, muNINo suttA vi jAgarA huti|' iti prathamAGge / / 13-1 suu.212|| etena 'jAgaraha NarA NiccaM' iti 'RSibhASita' - bhASitAlambanaM pratyuktam / / 35-20 / / na ca tathA'pi prazastaivaiSA jAgarikA, buddhAvasthAyA bhAvajAgRtiprakarSahetutvAditi vAcyam, vyabhicArAt, kAmukacaurAdau viruddhatvAcca / sAdhuM pratItyAdoSa iti cet ? na, zeSasAdhusuptAvasthAprayuktaikAntasya rajanIkAlaprayuktAzubhapudgalasaJcArasya cApAyahetutvAt sAdhorapi na na doSaH / tadazubhatvaM tu 'rAtiM asubhA poggalA asubhe poggalapariNAme' tti paJcamAGgokteH / ata eva 'praharadvayaM rajanyAM svApa' iti jinAjJeti cet ? satyam, tathA'pi suptA'vasthA'pekSayoccasaMyamasthAnaM prabuddhasAdhorazaGkitameva tasya pariNAmAdhInatvAt, tasya ca prabuddhe sundarataratvAt / tathAvidhasaMvijJagItArthAtmani vyabhicAraviruddhatA'pyazaGkanIyaiva, anyathA tu bhikSupratimAvidhAnAdi na ghaTAkoTimATIketa, tatra jAgarikAvidhAnAt / etena praharadvayasvApoktiH pratyuktA, tasyAH sAmAnyavidhAnatvena vishessbaadhytvaat| - nizIthArAdhanA Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho bhAnuH jJAnAcAraH / 107 taccintanAmRtarasazca zatAdhikeSu, temanA ciMtanano amRtarasa temaNe racelA zatAgrnthessu tena raciteSu vibhAti coccaiH / anyomA mUla zolI rakho che. tanI suMdara sattarkavArakRtavizvamahAprabodha ! hAramALAo sarjIne vizvane mahA jAgRtinA dAtAra bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 4 / / gurulupanalAnu ! Apane huM lApathI ma chu. ||4|| ~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~ mAnyoktirapi, teSAM tatrA'pi jAgaraNA'bhidhAnAt, taduktaM yatidinakRtye - 'sthavirA dvitIyaM yAmaM sUtrArthavibhAvanena niHzeSa' mityAdi / / 361 / / zeSANAM tu jAgarikAzubhatvaM bhAjyam / ata evAnivAryA gurvAjJA sAdhoH sarveSvapi kRtyeSu / yathoktaM zrIkalpasUtre - 'bhikkhU icchijjA sajjhAyaM vA karittae dhammajAgariyaM vA jAgarittae 0kappai se ApucchiuM AyariyaM vA 0jaM vA purao kAuM viharai' - ityAdi / / 8-46 / / / nana ca kimanenecchAnirodhaHkhanibandhanenA'tipAratantryeNa ? yathAruci dharmaH kriyatAmiti ceta ? na, pratyapAyApatteH, tadbhIrorgurupAratantryaikazaraNatvAt, gurostajjJatvAt / yathoktamasakRttatraiva - 'AyariyA paccavAyaM jANaMti' tti / / 8-46 / / ata evoktaM sindUraprakare - 'nimajjantaM jantuM narakakuhare rakSitumalaM, gurordharmAdharmaprakaTanaparAtko'pi na paraH / / ' iti / / 16 / / vastutastu yathAruci dharma: dharma eva na bhavati, tasyA''jJAsthitatvAt, tathoktaM - 'ANAe dhammo' iti, yuktaM caitat tAdRganuSThAnasya zreyaskaratvavirahAt, tatazca dharmatvAyogAt, taduktaM parairapi - 'ya eva zreyaskara sa eva dharmazabdenocyate / ' iti mImAMsAdarzane / / 1-1-2 / / zAbarabhASye ||pR.4 / / evaM ca zrIgurUNAM dharmajAgarikA'tyantaM zubhaiveti sthitam / tasyA api gurvAjJAkRtatvAt, svayaM saMvijJagItArthatvAt, paramasvaparopakAranibandhanatvAcceti / (4) rcitessviti| nanvAjJAbAhyamidaM grantharacanam, tattvAt, sUtrabahirbhUtatvAt, tatra sAdhoranadhikArAt, na ca sUtrabahirbhUtatvamasiddhamiti vAcyam, tanniruktayatikramAt, gaNadhara-pratyekabuddha-zrutakevalyabhinnadazapUrviracitatvavirahAt, tathoktam - 'suttaM gaNahararaiyaM taheva patteyabuddharaiyaM ca / suyakevaliNA raiyaM abhinnadasapubviNA raiyaM' - ti / / 154 / / bRhatsaGgrahaNyAm / na ca prazastatvAdadoSa iti vAcyama, dvAdazAGgyupekSAhetutvena taducchedakatvena tattvavirahAditi cet ? / na, tabahirbhUtatve'pi hyAjJAbAhyatvAsiddheH, lokopakAraparamopAyabhUtatvAt, hitopadezena svaparobhayAnugrahayogAt, taduktaM - -'AtmAnaM ca paraM ca hi hitopadeSTA'nugrahaNAtIti tattvArthabhASye / / 30 / / na ca vAcikopadezaparametaditi vAcyama, saGkocakAraNAbhAvAdanyatrAsadabhinivezena / dezAntarasthitAnAM vyavasAyavyastAnAM vA dezanAsamaya upasthAtumazaktAnAM, tacchaktAnAM vA dhAraNAdyabhAvena tadarthAnabhijJAnAmitthamevopakArasambhavAt / na ca svArAdhanAmagnenaiva bhAvyamiti vAcyam, adhikAriNa dezanAkaraNaudAsInye jinAjJAtikramaNApatteH, anadhikAriNa karaNavat, taduktaM prathamAGge - 'uTThiesu aNuTThiesu vA sussUsamANesa paveyae' ityAdi / / 1-6-5 / / sU.207 / / tasmAdavazyamupakartavyamanugrahapareNa yatinA, laukikairipi prANairdhanairapi tadeva kartuM yuktatvena matatvAt, tajjapuNyasya kratuzatapuNyAtizAyitvAta, taduktama - 'paropakAraH kartavyaH prANairapi dhanairapi / paropakArajaM puNyaM na syAt kratuzatairapI'-ti / yuktaM caitacchrIpUjyAnAM, lokottarasajjanAnAM paropakAre prArthanIyatvAbhAvAt, svayaM kRtAbhiyogatvAt, taduktam - 'santaH svayaM parahitAbhihitAbhiyogA' iti bhartRharikRtanItizatake / / 74 / / vastutastu na tatra sUtratvaviraho'pi niruktayantaratastatsambhavAta, yathoktama- 'appaganthamahatthaM, battIsadosavirahiyaM jaM c| lakkhaNajuttaM suttaM, aTThahiM guNehiM uvaveyaM-ti dazAzrutaskandhe / / 999 / / tadvizeSastu tata eva vijJeyaH / na caitanniruktirapi tatrA'siddheti vAcyam, tasya pratyakSasiddhatvAt / na ca tIrthakarakevalibhiranAcaritatvAdayuktamiti vAcyam, tatkathitasyaiva (nizIthArAdhanA Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 bhuvanabhAnavIyamahAkAvye jJAnAcAra tejaH paraM paramateja itaH samasti, parama teja relAvatuM "parama teja' pustaka. pahADI duISTibhittadamicaMdani cAmidRSTiH / hRdayone ya anarAdhAra AMsu vahevaDAvatu ane bhUtA'pi zailamanasAM nayane'zruvRSTi kudRSTino nAza karanAruM te "amIcaMdanI amIdraSTi rbhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 5 / / pusta'... mAvA Top Class nA zAso synaa| gurubhuvanabhAnu! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. paNal -saGghahitam1. etannAmA tadracito grantho'stIti prakramagamyam / 2. yatpaThananibandhanetyadhyAhAraH / ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ kartavyatvAt, anyathA vikRSTatapo'nuSThAnAderakartavyatA''patteH, teSu kaivalyotpattyanantaraM tadabhAvAt, na ca tatkathitatvasyA'pyabhAva iti vAcyam, yathA yathA jJAnAdeH sthiratA bhavati, tathA kartavyamiti tairupadiSTatvAt, tathaiva doSanirodha-karmakSayayogAt, mokSopAyasAdhanAt, taduktam - 'kajja nANAdIyaM, savvaM puNa hoi saMjamo niyamA / jaha jaha so hoi thiro, taha taha kAyavvayaM hoi / / dosA jeNa niraMbhaMti, jeNa khijjaMti puvvakammAI / so so mokkhovAo, rogAvatthAsu samaNaM vA / / ' iti vyavahArasUtre / / 1-42/43 / / jJAnAdeH sthiratA tu tataH sidaiva / dvAdazAGgyupekSAhetutvAdidoSApAdanaM tvatyantamasamIkSyAbhidhAnam, nikhilavizvArthatvAt tatprayatnasya, tasya ca prAyastannAmnA'pyanabhijJatvAt, abhijJatve'pyasaMyatatvAdinA tadanadhikAritvAt, adhikAriNAmapi tadadhyayanotsAhApAdakatvenopekSAhetutvAderdUrotsAritatvAt, zrIpUjyaiH svayamapi sarvAtmanA sAdhUnAmAgamAdhyayanakRte prayatatvAt, tadracitagranthAnAmapi dvAdazAGgItaraGgiNItaraGgarUpatvAditi dik / ata eva tadvighnakAritA'pi na, anyaguNodayAcca, tadAha- 'kiM tathApi palimanthamantharairatra sAdhyamiti durjanodite / svAnyayorupakRtirnavA matizceti sajjananayoktirargale' ti dvA.dvA.kAraH (ysho.)||32-17|| nA'tra ziSTA''caritatvAbhAvo'pi, zrIharibhadraprabhRtibhiH prabhUtairAcaritatvAt, mArgabhAvAt, taduktaM viMzativiMzikAyAm - 'suMdaramii annehi vi bhaNiyaM kayaM ca kiMci vatthu ti| annehi vi bhaNiyavvaM kAyavvaM ceti maggo'yaM / / ' iti / / 13 / / ____ ata eva baddhAJjalayo mahopAdhyAyA namaskAraM kRtavanto granthakRdbhyaH, uktaM ca - 'tebhyaH kRtAJjalirayaM teSAmeSA ca mama vizeSAzIH / ye jinavaco'nuraktA grananti paThanti zAstrANIti nyAyAloke / / prazastau - 5 / / sAmprataM zrIguruviracitagranthAnAM nAmanirdezaH kriyate- gurjarabhASAlikhitagranthAH (1) paramateja-1 (2) paramateja-2 (3) jAlinI ane zikhIkumAra (4) rukmirAjAnu patana ane utthAna-1 (5) rukmirAjAnu patana ane utthAna-2 (6) yazodharamunicaritra-1 (7) yazodharamunicaritra-2 (8) dhyAna ane jIvana-1 (9) dhyAna ane jIvana-2 (10) dhyAnazataka (11) sItAjInA pagale pagale-1 (12) sItAjInA pagale pagale-2 (13) navapadaprakAza-1 (14) navapadaprakAza-2 (15) navapadaprakAza-3 (16) mahAsatI madanarekhA (17) amIcandanI amIdRSTi (18) mahAsatI RSidattA-1 (19) mahAsatI RSidattA-2 (20) mahAsatI devasikA (21) jo je DubI jAya nA (22) prArabdha upara puruSArthano vijaya (23) jaina dharmano paricaya (24) paramAtmAbhaktirahasya (25) bAra bhAvanA bhAvArtha (26) jIvananAM Adarza (27) mAnavanA teja (28) jIvanasaGgrAma (29) rajakaNa (30) sUripurandara (31) yogadRSTisamuccaya vyAkhyA-1 (32) yogadRSTisamuccaya vyAkhyA-2 (33) mananA minArethI muktinA kinAre-1 (34) mananA minArethI muktinA kinAre-2 (35) vAcanAprasAdI (36) gAgaramAM sAgara (37) timira gayuM ne jyoti prakAzI (38) upadezamAlA-artha (39) nyAyabhUmikA (40) tApa hare tanamananA (41) pratikramaNasUtracitra Albama (42) pIvata bhara bhara prabhuguNa pyAlA (43) amRtakaNa (44) bhava anantamAM darisaNa dIrcha (45) mIThA phaLa mAnavabhavanAM (46) kSamApanA (47) gaNadharavAda (48) vAcanAno dhodha kare Atmaprabodha (49) prItama kero paMtha zatAdhikazAstrasarjanam Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho bhAnuH | jJAnAcAraH 109 atyantaduSkarakaThoravicitrarIteH, atyaMta duSkara. karkaza ane vicitra zelInA nyAyasya zikSaNavidhau ca mahopakAraH / nyAyanA adhyayanamA 'nyAya bhUmikA' pustA paDe nyAyaikabhUmivacasA bhuvane kRtazca, jagata para mahAna upakAra karanArA guru bhuvanabhaavaad bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhvntm||6|| lAnu ! huM Apane lAvadhI . IIII tAruNyadhAmazibireSu gabhIratattva yuvAnonI zibiramAM khUba gaMbhIra tattvanuM prakRSTa jJAnaM paraM saralasaJcarato dadau ca / jJAna paer dmo mUla sara mAthI ApatA. tattvapradAnavidhaye'tivadAnyacitta ! tattvapradAnanA vidhAna mATe mahAdAnezvarI guru bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhvntm||7|| bhuvanalAnu ! hu~ mApane bhAvathI ma chu. Ioll -saGghahitam1. nyAyabhUmikAbhidhasvakRtazAstravacasetyarthaH / ~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nirALo (50) guNasena agnizarmA (51) siMha ane Ananda (52) AtmAnA saundarya ane satI damayaMtI (53) vArtAvihAra (54) ucca prakAzanA paMthe (paJcasUtra) (55) caityavandanasUtraprakAza: (56) divyatattvacintana-1 (57) divyatattvacintana-2 (58) AhArazuddhiprakAza (59) jaina dharmano saraLa paricaya-2 (60) nizcaya-vyavahAra (61) arihanta paramAtmAnI oLakhANa (62) mArgAnusArI jIvana yAne jIvana utthAna (63) yogadRSTisamuccaya pIThikA (64) dharma ArAdhanAnA mULa tattvo (65) jaina dharmanA karmasiddhAntanu vijJAna (66) tattvArthauSA (67) prakaraNadohana (68) tapadharmanA ajavALA (69) bhAvabharyA stavana sajjhAya (70) sacitra mahAvIra caritra (71) amRtakriyAnA divyamArge (72) sacitra tattvajJAna bALapothI (73) preraNA (74) paLamA pApane pele pAra (75) namaskAra mahAmantrano upodghAta (76) upadhAnatapamAhitI (77) prItanI rIta (78) prabhuno pantha (79) bAra vrata (80) jhaNajhaNe tAra dilanA (81) kaDavA phaLa che krodhanA (82) kuvalayamAlA-1 (83) kuvalayamAlA-2 (84) kSamApanA hindI bhASAlikhitagranthAH (1) jaina dharmakA paricaya (2) pratikramaNasUtra citra Albama (3) lalitavistarA vivecana (4) dhyAnazataka (5) caityavandanasUtraprakAza (6) gaNadharavAda (7) satI ziromaNI madanarekhA (8) amIcanda kI amIdRSTi (9) jIvana saGgrAma (10) mAnava jIvaname dhyAnakA mahattva (11) jaina dharma vATikA (12) jIvanakA Adarza (13) bhava AlocanA (14) amRtakaNa (15) prItakI rIta (16) bhAvabharyA stavana sajjhAya (17) sAdharmika vAtsalya (18) kadama Age baDhAye jA (19) preraNA (20) Atmasaundarya (21) sacitra mahAvIra caritra (22) sacitra tattvajJAna bAlapothI (23) mAnava tuM mAnava bana (24) bhedI AkAzavANI-1 (25) bhedI AkAzavANI-2 (26) palameM pApa se pAra (27) preraNA AGglabhASAlikhitagranthAH (1) A Handbook of Jainology (2) Gandharvad (3) A Key to happy life (4) A way to happiness etasmin zAstrasandohe pratipRSThamapi zrIgurUNAmapratimatarkaparikarmitamatitA, virAgamahAsAgarakallolaramaNatA, zAstrasApekSatA ca dRggocarIbhavanti / cirakAlaM yAvattallikhitametadamRtama viSayaviSamUrchitAnAM janAnAM navajIvanapradAyi bhaviSyati / dvizatAdhikazramaNasarjanama... mumukSupreraNApradAnam... zramaNazikSApradAnama... bahusahasrataruNajIvanotthAnama.... zrIsaGghAnekakAryaniSThatvam... gurujanApratimasevanam... etAdRganekAnuSThAnAtivyastenA'pyanenA'pramattayoginA nikhilavizvopakAraparAyaNena cintana zatAdhikazAstrasarjanam Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 bAlarSiNA sakRdabhujyata ca hyakRtvA, zlokaikapaJcakamaho ! sa dade'sya daNDam / lAtvA ca tadviguNakAnanugRhya miSTaM, bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam ||8|| vyaMktavrajaM tu kutukAvilameva kAzyAM sattarkadhAmanikaraiH sa cakAra dhImAn / diGmUDhapaNDitajanAn jinarAgiNazcaM, jJAnAcAraH bhuvanabhAnavIyamahAkAvye eka vAra bALamunie pAMca gAthA karyA vinA navakArazI vAparI. pUjyazrIe zikSA karI. pachI bALamunie bamaNI gAthA ApI. te laIne premathI moha paparApyo guru luvanalAnu ! huM Apane bhAvI bhuM chaM. A buddhimAne kAzI (vizvavidhAlaya) tarkanA teja samUhathI paMDitone Azcaryacakita karI dIdhA. diGUDha banelA paMDito jinezvara devanA rAgI banyA. bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 9 / / sevA guru bhuvanabhAnu ! huM Apane bhAvathI bhanuM dhuM. lel AjIvanaM paThanapAThanakAryarakta !, sadvAcanAbhirayi ! divyadRzoH pradAtaH ! | jJAnArka ! rocirabhibhUtamahAndhakAra ! bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 10 / / zalyAdbhutoddharaNakAryamRSivrajasya, hRtkampakAri tadakAri suvAcanAbhiH / sUkSmAtisUkSmavRjinaikavinAyakena, bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 11 / / samagra bhuvana paThana-pAThanamAM rata mahA vaaynaadAtA.. jagatane divyadarzananA dAtAra.. jJAnathI sUrya samA.. prabhAthI ajJAnarUpI mahA aMdhakArane parAbhUta DaranAza... guru bhuvanabhAnu ! huM Apane bhAvI huM chaM.||10|| jemanI joradAra vAcanAoe hRdaya kaMpAvI dIdhu... zramaNagaNe sUkSmathI ya sUkSma doSonI suMdara AlocanA karI.. AvA zalyoddhAranA adbhuta kArya karanArA guru bhuvanabhAnu ! huM Apane bhAvathI bhuM chaM. // 11 // - saGghahitam * 'dadau' ityasyAtrApyanvayaH / 1. vidvAn 2. ' cakAra' - ityasyobhayatrAnvayaH / sarvatra dehalIdIpanyAyaH, kAkAkSigolako nyAyaH, DamarukamaNinyAyo vA vijJeyaH / 3 uktakriyApariNAmagarbhitavizeSaNamidam / nyAyavizAradam bhAvanApariNatazrutajJAnamakSarArUDhIkRtya bhavatApArditajantUnAM kalpadrumatulyo ya upahAro dattastena kRtajJatAmanubhavati zrIsaGghaH / parArthapravINAya lokopakAracaturAya tasmai bhagavate zatazaH praNatayaH / Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho bhAnuH stotrAdipadyaracanAnipuNena yena, ratnAkarasya madhurAnuvacaH kRtaJca / zrIzobhanarSivaravaccalatA vihAre, bhAvAt mane bhuvanabhAnupuro ! bhavantam / / 12 / / darzanAcAraH atyantadIrghavihRtAvapi dharmavANIlAbhastu tena ca sudade zravaNArthinRbhyaH / jainendrazAsanasuniSTha ! mahAmunIndra ! bhAvAt mane bhuvanamAnujuro ! mavantam ||1rU|| netrAbdhivatsaramahAsamayaM tu nityaM, zrIdivyadarzanamahAdbhutazAstratazca / sAptAhikAdakhilavizvamahopakArin ! bhAvAt mane bhuvanamAnujuro ! bhavantam / / 14 / / bhAgyodayAjjinagRhe saha bhaktibhAjo - 'cintyaM prabhupravararAgamaho subhejuH / bhaktyamRtaprada ! sudarzanacitrabhAno ! bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam ||9|| 111 stotrAdi padharacanAmAM ya teo nipuNa hatAM (gocarI jaIne AvatA rastAmAM 24 bhagavAnanI manohara stutio banAvI denAra) zobhanamunivaranI jema eka vAra jemaNe vihAramAM ja cAlatA cAlatA ratnAkara paccIzI (saMskRta)no madhura gujarAtI anuvAda banAvI dIdho. evA guru bhuvanabhAnu ! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. II12 // lAMbo.. ati lAMbo vihAra.. khUba thAka... chatAMya dharmazravaNa IcchatA lokone jinavANIno suMdara lAbha Apyo. jinazAsananI ajoDa niSThA* dharAvanAra o mahAmunIndra guru bhuvanabhAnu ! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. ||13|| 42-42 varSano dIrgha... sudIrgha samaya.. divyadarzana sAptAhikarUpI adbhuta zAstra dvArA samagra jagatanA mahAupakArI guru bhuvanabhAnu ! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. ||14] jemanI sAthe jinAlayamAM bhakti karavI eka lhAvo hato. prabhu sAthenI acittva anerI prIta karAvanArA... bhaktinA amRtarasamAM taraboLa karI denArA...samyagdarzananA tejasvI sUryasamAna guru bhuvanabhAnu ! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. I15 // - saphLa tam 1. ratnAkarasUrikRtAtmanindAgarbhitastotrasyetyarthaH / 2 tenarSiNA bhikSArthamaTataiva yamakabaddhA caturviMzatijinastutayo racitA iti prasiddham / *. pUjyazrInuM sUtra hatuM- ApaNo thAka nahIM jovAno, zeTha pratyenI (bhagavAna pratyenI) vaphAdArI jovAnI. Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 pratyekaromajinabhaktibhRto mahAtmA, bhakyA'Nucaityamapi tIrthasamaM cakAra / parvAhni cAnyajinagehagatiM sadA'pi, bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 16 / / darzanAcAraH sarveSvanuSThitipadeSu jinoktametadityAdicintanamahaHkRtabhAvavRddhe ! / nityaM hyahoramaNatAparacittavitta ! bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 17 / / bhuvanabhAnavIyamahAkAvye rome romamAM apAra prabhu bhaktithI bharela A mahApuruSa prakRSTa bhaktithI nAnakaDA jinAlayane ya mahAtIrtha samu banAvI detA...parvatithie sadA ya caityaparipATI karatAM.. evA guru bhuvana bhAnu! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. ||16II badhAja anuSThAnomAM 'mArA arihaMtanI A AjJA che' evA ciMtanonA tejathI bhAvollAsanI vRddhi DaranArA. sahA ya 'aho' 'aho' mAM rabharA karanArA cittavaibhavanA svAmi guru bhuvana bhAnu ! huM Apane lApazI bhuM chaM. // 17 // / / atha gurusthAni paJcalakSaNAni samyaktvasya / / // gurusthita samyatvanAM 5 lakSaNo // hRdyopazAntipaticetasi cAtmakRtyai, kopo'bhavanna navanItasukomale'ho ! / kAruNyapuNya ! samupekSa ! ca duSTavRnde, kevI parama upazAMtatA... potAnA kArya mATe kadI ya kopa karyo nahIM... kevuM mAkhaNa jevuM atyaMta jhomaja - hRdhya.... arueyathI puSya ! bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 18 / / 6STavRnhe sabhya upekSA DaranAra... sevA guru bhuvanabhAnu ! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. I18 // nyAyavizAradam ~~ - (18) hRdyopazAntItyAdi / ita Arabhya zlokapaJcakaM zrIpUjye samyaktvalakSaNapradarzanaparam / tAni ca zamAdIni, uktaM ca- ' zamasaMveganirvedA - 'nukampAstikyalakSaNaiH / lakSaNaiH paJcabhiH samyak samyaktvamupalakSyate / / ' iti yogazAstre ||215 / / taduktaM samyaktvasaptatau - 'lakkhijjai sammattaM, hiyayagayaM jehi tAiM paMceva / uvasama saMvego taha nivveya'NukaMpe atthikkaM / / ' iti / / 43 / / tatra yenAparAdhe'pi karmaprakRtiM tadvipAkaM vA'nucintya na kupyati, tat prathamalakSaNamupazamAkhyam / uktaM ca - avahe mahaMte kohANudao viyAhiovasamo / ' iti samyaktvasaptatau / / 44 / / tathA 'payaI vA kammANaM viyANiuM vA vivAgamasuhaM ti / avaraddhe vi na kuppai uvasamao savvakAlaM pi' tti AvazyakasUtre / / 1-55 / / uktaM ca parairapi - 'upazama iti kulaputra ! ucyate klezopazamasyaitadadhivacana'- miti tathAgataguhyasUtre / athA'tra 'savvakAlaM pI'- tyanena kimabhipretam ? sarvapuruSaissamaM sarvakAlamamukaissamaM vA ? Adye'pi nirvizeSeNa sarvakAlamanyatrA'parAdhakAlaM vA ? na prathamaH, kRSNavAsudeve'nyathAdarzanAt, dvaipAyane pracaNDakopAnalazruteH, taduktam 'jai pecchAmi kahiMpi hu nAmaMpi ya niTTavemi to tassa / kaDDemi taduyarAo nayariM ca kulaM ca riddhiM ce' -ti bhavabhAvanAyAm / / pR. 229 / / na ca so'pi na samyagdRSTiH, utkRSTasamyagdRSTitvAt, samyaktva sarvasvam - Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho bhAnuH darzanAcAraH 113 sarvopadhiSvapi virAgamahAdhvajo'bhUt, utkRSTa gacchAdhipati mahAprabhAvaka hatAM. paNa saMvegavegavata uccapade'pi bADham / saMveganA vegane te bAdhaka na thayuM. dareka upadhimAM pUjyazrInA virAgano mahAdhvaja pharakI rahyo hato. tyAgaprakarSaratahRd ! hyapavargasakta ! tyAganA prakarSamAM ramatA hRdayavALA mokSanA bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 19 / / abhilASI guru gupanalAnu ! huM Apane mApathI bhajuM chuM. I1lA. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ kSAyikasamyaktvA'nyathA'nupapatteH, zrUyate ca tanmunivandanAyAstatphalatvam, taduktaM triSaSTiza.pu.caritre - sarvajJo'pyavadat kRSNa ! bahvadya bhavatArjitam / puNyaM kSAyikasamyaktvaM tIrthakRnnAmakarma ceti / / 8-10-243 / / nA'pi dvitIyaH, mithyAdRSTAvativyAptyApatteH, na ceSTApattiH, tathA tallakSaNatvAyogAt, ativyAptikajjalakalaGkitatvAt, avyAptyAditritayazUnyasya lakSaNatvAt, taduktam - 'lakSaNatvamityavyAptyAtivyAptyasambhavadoSatrayazUnyatva'- miti trksnggrhe| athAmukaissamamiti matam, tadA'pyaparAdhibhiritaraireva vA, itaraireva cet, 'avaraddhe vi'-ityAdi granthavirodhaH, ativyAptizca, pUrvavat, taduktaM zuddhAdvaitapariSkAratAtparye- 'lakSaNaM hi lakSyatAvacchedakAvacchinnavizeSyakalakSyapratiyogikabhedavatprati-yogikabhedatvAvacchinnavidheyatAkAnumitijanaka' miti| atra tu na tAdRzabhedatvAvacchinnatvam, tatazca lakSaNatvAyogaH, atirekAbhAvAcca, taduktaM - 'upakAriNi vItamatsare vA, sadayatvaM yadi tatra ko'tirekaH ? / ahite sahasA'parAdhalabdhe, saghRNaM yasya manaH satAM sa dhuryH||' iti / aparAdhibhizcet, vyabhicAraH, pUrvavat / itthaM ca sarvathA'pyanupapatterayuktamidaM lakSaNamiti sthitam / maivam, sarvapuruSaissarvakAlamiti vikalpa doSAbhAvAt, nanUkto'tra vyabhicAra iti cet ? nanUkto na sUktaH, jinazAsanopaniSadaparijJAnAta, pUrvabaddhAzubhAyuSkAnAM kSAyikasamyagdRSTyAtmanAM tatkarmaprabhAvenAyuSa antarmuhUrtAvazeSe'vazyamazubhA lezyopasampadyate upapAtasthAnIyalezyAnAM tadA niyogena bhAvAt, uktaM ca- 'jallesAI davvAiM AyatittA kAlaM kareti, tallesesu uvavajjaitti prjnyaapnaayaam| tadeva bRhatsaGgrahaNyAmuktaM- 'aMtamuhuttaMmI'- tyaadinaa| tatazca nikAcitakarmavipAkayogo'tra hetuH| na cAnekAntadhrauvyam, vizeSaviSayatvAt, sAmAnyatastu tasyApi tallakSaNayutatA, sadRSTitvataH / nanvevamanyo'nyAzrayaH, samyagdRSTitvAt tallakSaNayuktatvam, tatazca samyagdRSTitvamiti cet ? zobhanam, gotvena sAsnAdimattvama, tatazca gotvamatrAnyo'nyAzraye yo bhavatAM parihAraH, sa evAsmAkamapyatra bhaviSyati, tulyayogakSematvAt, itthaM cA'paryanuyoga evocitaH, samAnadoSaparihAratvAt taduktam - 'yaccobhayoH samo doSaH, parihArazca tatsamaH / naikaH paryanuyojya: syAt, tAdRgarthavicAraNe / / ' iti shlokvaartike| vAsudevatvenApi tallakSaNayuktatvam, teSAmaparAdheSvapi kRtakSamatvAt, uktaM ca - "amarisaNa'tti amasRNA: prayojaneSvanalasAH, amarSaNA vA aparAdheSvapi kRtakSamAH' iti smvaayaangge||pR.157 / / ata eva kSINAnantAnubandhino'pyasya durgatiM tatsaJcalanakaSAyasyApi anantAnubandhitayA pariNAmena samAdhAnasaJcaraM ninye lokprkaashkaarH||3-423, 424 / / itthaM ca samyagevaitallakSaNamityalaM prsnggen| evamanyeSvapi lakSaNeSu yathAgamayukti svayamUhanIyam, prakRtaM prastumaH / dvitIyalakSaNaM saMvegAhvayam, sa ca mokSAbhilASAtmakaH / yena narasurasurapatisukhamapi bhAvato duHkhameva manyate, mokSAdanyanna kimapi prArthayate / uktaM ca- 'saMvego mukkhaM pai ahilAso bhavavirAgo U'-tti samyaktvasaptatau / / 44 / / tathA- 'naravibuhesarasukkhaM dukkhaM ciya bhAvao u mannaMto / saMvegao na mokkhaM muttUNa kiMpi patthei - tti AvazyakasUtre / / 1-56 / / sadA saMsAraduHkhabhIrutvamapi tatsvarUpam, taddhetubhAvAt, taduktaM sarvArthasiddhau - 'saMsAraduHkhAnnityabhIrutA saMvega' iti| uktaM ca saMvegaragazAlAyAm - 'eso puNa saMvego saMvegaparAyaNehiM prikhio| paramaM bhavabhIruttaM ahava mokkhaabhikNkhitaa||' iti / / 55 / / tathoktaM yogadIpikAyAmapi - 'saMvegaH bhavabhayaM mokSAbhilASo ve' ti / / SoDazaka 9-6 vyAkhyA / / saMvega ityanuttaradharmazraddhA'vandhyahetuH, surasukhAdyAzaMSAprayuktadharmazraddhAyA malinatvena kSayitvena ca tattvA'bhAvAt, saMvegata samyaktvasarvasvam Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 darzanAcAraH bhuvanabhAnavIyamahAkAvye nirvedanirjaragireH zikhare vilAsI, nirvedarUpI meru parvatanI Toce zobhatA jeo UMcI zreSThaM padaM hyapi vihAya babhUva sAdhuH / posTane choDIne (gharethA lAgIna) mAgAra anyA. nirviNNatAprada ! bhavAmbunidhau vahitra !, navaninA EItAra, lapodhimA relv... mo guru bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 20 / / nuvAnabhAnu ! hu~ mApane mAthI ma chu.||20|| -saGghahitam1. mahAdhanArjanAhavyavasAyapadamityarthaH / wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww nyAyavizAradama wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww eva bhAvAt, tathAnubhavasiddheH, pramANaM cAtra pAramarSam - 'saMvegeNaM bhNte| jIve kiM jaNayai ? saMvegeNaM aNuttaraM dhammasaddhaM jaNayai' tti uttarAdhyayaneSu // 29-1 // saMvegasya samAdhikAraNatvamapi draSTavyam, uktaM ca- 'tiivrsNvegaanaamaasnnsmaadhiH|' iti pAtaJjalayogasUtre / / 1-21 // tRtIyalakSaNaM nirvedanAma / sa ca saMsAracArakasyAkSepeNa tyAgAbhilASAtmakaH, so'pi gaticatuSTaye'pyatiduHkhapUrvakaM nivsittvaat| uktaM ca - 'nivveo cAgicchA turiyaM saMsAracArayagihassa' iti samyaktvasaptatau / / 45 / / tathA- 'nArayatiriyanarAmarabhavesu nivveyao vasai dukkhaM / akayaparaloyamaggo mamattavisavegarahio vi||' ityAvazyakasUtre / / 1-57 / / / nanu munInAM samyaktvamasti na vA ? Aye teSAM sukhitvAnupapattiH, prakRtalakSaNayogAt, na ca lakSaNasiddhirastu mA bhUtsukhitvamiti vAcyam, prAgasyopapAditatvAt, bhagavatyAdisUtravirodhApattezca, tatra mune: sarvasukhAtizAyisukhitvenoktatvAt, anyatrA'pyuktam - 'na devarAjasya na cakravartinaH, tad no sukhaM rAgayutasya manye / yadvItarAgasya muneH sadAtma - niSThasya citte sthiratAM prayAtI' ti hRdayapradIpaSaTiMtrazikAyAm / / 34 / / atha dvitIyaH, so'pi na, tathAhi tattvavirahe ke te syuH ? mithyAdRSTayo vA mizradRzo vA ? nAdya munitvavirodhAt, tatra jaghanyato'pi SaSThaguNasthAnabhAvAt, nA'pyaparaH, tata eva / sUtravirodhazcaivam, sUtre teSAmeva tattvataH samyagdRSTitvAbhidhAnAt, uktaM ca - 'jaM sammaM ti pAsahA, taM moNaM ti pAsahA, jaM moNaM ti pAsahA taM sammaM ti pAsahA'-tti AcArAGge / / 1-5-3 / / sU. 168 / / / itthaM ca sarvathA'pi lakSaNA'nupapattiH, tatazca 'vinAyakaM prakurvANo racayAmAsa vAnara miti nyAyA''pAta iti cet ? na, samyag lakSaNaparijJAnAbhAvAt, samyagdRSTirapi yo'kRtaparalokamArgaH sa eva duHkhaM vasati, tattvAdeva / na caivaM zrAvakANAmapi duHkhAnupapattiH, teSAM tattvavirahAditi vAcyama, virahAsiddheH, alpatvAta, kAkiNImAtreNa dhanavattvAbhAvavata, na cAlpatvamasiddhamiti vAcyam, sarvajaghanyasaMyamasthAnavatimunyapekSayotkRSTazrAvakasyA'pi dezavirativizuddhisthAnasyA'nantaguNahInatvAt, taduktaM piNDaniyuktivRttau - 'iha sarvotkRSTAdapi dezavirativizuddhisthAnAjjaghanyamapi sarvaviratiguNasthAnamanantaguNa'- miti ||pR.39 / / tathoktamuttarAdhyayaneSu- 'gAratthehi ya savvehiM, sAhavo saMjamuttarA'-tti / / 5-30 / / yuktaM caitat, mahArambhAdiparityAgino'pi gRhiNo bhojanAdyarthaM SaTkAyavirAdhanAyAH pratidinaM sambhavAt, pariNAmavizuddhezca prAyaH pravRttyanupAtitvAt, tatazca prAguktanItyA dharmAbhAvenAkRtaparalokamArgatvasiddhiH, uktaM ca - 'kva gRhasthAzrame dharmo, yatrA'pyArambhabhIrubhiH / ekodarArthaM Sar3ajIvA, virAdhyante dine dine / / ' iti yugAdidezanAyAm / ata eva zrAvakA anavaratamabhilaSanti yatidharmamatyantama, tadrUpatvAt zrAvakadharmasya, uktaM ca 'zrAvakadharmo'NuvratAyupAsakapratimAgatakriyAsAdhyaH sAdhudharmAbhilASAtizayarUpa AtmapariNAma' iti lalitavistarAyAm / itthaM ca teSAmapi duHkhaM nivasanaM siddham / yatInAM tu tadabhAvaH tattvAbhAvAt / nizcayatastu teSAM jIvanmuktatvAcca, madamadanAdijayasiddhestatsiddhisiddheH, uktaM ca- 'nirjitamadamadanAnAM vAkkAyamanovikArarahitAnAm / vinivRttaparAzAnAmihaiva mokSaH suvihitAnA miti prazamaratau / / 23 / / tatazca bhavacArakatyAgecchA'pi na, muktatvAdeva, siddhasyA'sAdhyatvAta, sarvatra spRhAbhAvAcca taduktam - 'mokSe bhave ca sarvatra niHspRho munisattama' - iti / samyaktvasarvasvam Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho bhAnuH darzanAcAraH 115 SaTkAyajIvanikare paramAnukampa ! . SakAyanA jIvomAM anupama anukaMpA.. samyam satsUkSmasaMyamavidhau pravarapravINa ! / sUkSma saMcamavidhimAM uttama pravINatA dharAvanArA... ekAntavatsale ! mahAyatanAvataMsa ! ekAMta vatsala.. mahAcatanAthI zobhatA guru bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 21 / / nuvanalAnu ! huM Apane mAthI ma chu. ||21|| -saGghahitam1. sAdharmikAdAviti prakaraNagamyam / ~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nanvevaM gataM nirvedena, tallakSitasamyaktvena ca, sukhanirvedayorvirodhAt / sahAvasthAnAsambhavAt, jalAnalavaditi cet ? na, virodhavirahAt, kathaJcit tasyApi sukhahetubhAvAt, taduktaM parairapi - 'adaH zAntaM svAntaM sapadi yadi nirvedapadavIM, bhajatyabhyAso'yaM, janayati sukhaM bhAvavimukha miti rAghavadevasubhASite / sAkSAttadadarzane'pi tatphalabhUtasukhena tadabhAvasyA'pAstatvAt, bhavatyAgata- stadyogAt, uktaM ca 'svayaM tyaktAstvete zamasukhamanantaM vidadhAtI ti bhartRharikRtavairAgyazatake / / 16 / / ityatisUkSmekSikayA gamyametat / etena 'nirviNNaH zucametIti mRcchakaTikavacanaikAnto nirastaH / nirvedo nAma vizvaviSayavirAgavibudhaviTapibIjam, tatprasAdena tadbhAvAdArambhatyAgaH, prAyo viSayAsaktinibandhanatvAdArambhANAm, tattyAge dhruvaH saMsAramArgavyucchedaH, tatazca siddhimArgapratipattiH, tattvatastadrUpatvAttasyAH / naitat svamanISikayaivocyate, upanibandhanamapyasyArSam - 'nivveeNaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai ? nivveeNaM divvamANusatericchiesu kAmabhogesu nivveyaM havvamAgacchai, savvavisaesu virajjai, savvavisaesu virajjamANe AraMbhapariccAyaM karei, AraMbhapariccAyaM karemANe saMsAramaggaM vocchiMdai, siddhimaggapaDivanne ya havai' tti uttarAdhyayaneSu / / 29-2 / / ___ ato'vazyaM yatitavyamatra, tadantareNa mokSoddezayatnAyogAt, bhavapratibaddhatvAt, tadabhAvasya tatphalAbhAvakAraNatvAt / nanu tatpratibaddhasyA'pi kasyacit tadyatno dRzyata iti cet ? na, paramArthatastasyA'yatnatvAt, nirjIvakriyAtulyatvAt / uktaM ca- 'na hyato'nirviNNo mokSAya yatate, anirviNNasya tatpratibandhAt, tatpratibaddhayatnasya ca tattvato'yatnatvAt, nirjIvakriyAtulya eSa'- iti lalitavistarAyAm / / praNidhAnasUtravyAkhyA / / nan yatnabhAve'pi kathamayatnatvamiti ceta ? phalAbhAvAta, tadakurvato'sattvAta, phalAbhAvo'pi tadabhisandhivirahAta, phalasya tadAyattatvAt, tasyaiva mukhyatvAt, kRSau jalavat, uktaM ca - 'abhisandheH phalaM bhinnamanuSThAne same'pi hi| paramo'taH sa eveha vArIva kRSikarmaNI' - ti yogadRSTisamuccaye / / 118 / / tathA 'nizcayena punarbhAvaH, kevala: phalabhedakRt / / ' iti dvAtriMzadadvAtriMzikAyAm / / 1-7 / / ityalamatipallavitena / turyalakSaNamanukampA'bhikhyam / tadyuto bhImasaMsArasAgare duHkhArtajantugaNaM dRSTvA teSu yathAsAmarthyaM dravyetarobhayathA'pyanukampAM karoti / uktaM ca - 'duhie dayAnukampA' tti samyaktvasaptatau / / 45 / / tathA - " pANinivahaM bhIme bhavasAgarammi dukkhattaM avisesao'NukaMpaM, duhA vi sAmatthao kuNaitti AvazyakasUtre / / 1-58 / / iyameva kArikA darzanazuddhiH, pravacanasAroddhAravRttiH, zrAvakadharmaprajJaptiH, saMthAragapayannA, viMzativiziketyAdAvapi vartate, evamanyakArikAsvapi yathAyogaM dRSTavyam / uktaM ca dharmasaGgrahe - 'anukampA kRpA / yathA sarva eva sattvAH sukhArthino duHkhaprahANArthinazca, tato naiSAmalpA'pi pIDA mayA kAryeti / ' iti, tathA 'anukampA duHkhiteSvapakSapAtena duHkhaprahANecchA samyaktvaliGgam, sA cAnukampA dravyato bhAvatazceti dvidhA / dravyata: satyAM zaktau duHkhapratIkAreNa, bhAvatazcAIhRdayatvene ti / / dvitIyo'dhikAraH / / Aha ca paJcAdhyAyIkAraH - 'anukampA kRpA jJeyA sarvasattveSvanugraha' iti / / 2-446 / / nanvatra kArikAyAmavizeSeNetyuktam, tatkimartham ?, anyathA'pi tatsambhavadarzanAditi cet ? na, anyathA pakSapAtaprabhavatvAt, tasyAzca vyAghrAdInAmapyapatyAdau sambhavAdativyAptyApatteH, na ca tallakSaNayogAt teSAmapi lakSyatvAdativyAptiviraha iti vAcyam, samyaktvasarvasvam Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhuvanabhAnavIyamahAkAvye AstiyanI prabhAthI sUrya samA.. eka mAtra paralokanI (zraddhAthI) dRSTi hovAthI kIrtithI parAskha.. vizvamAM AstikyanI jyota jagAvanArA.. jANe sAkSAt jinavacana hoya.. evA guru bhuvanabhAnu ! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. 22 // nyAyavizAradam tattvatastasyA anukampAbhAvA'bhAvAt, taduktam - 'pakSapAtena tu karuNA putrAdI vyAghrAdInAmapyastyeveti na tAdRzyAH kRpAyAstattvamiti dharmasaGgrahe / / dvitIyo'dhikAraH / 116 darzanAcAraH AstikyadIdhitisudIdhitikRd yathA'si !, kIrtIcchayA rahitahRd ! paralokadRSTe ! | vizvAstikatvajanaka ! prabhuzabda ! sAkSAd, bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 22 / / anukampAvirahitasya tu samyaktvA'sambhavaH, tapasvipramukhapratyanIkatvApatteH, taduktam - 'aNukaMpaM pamucca tao paDiNIyA paNNattA / taM jahA tavassipaDiNIe gilANapaDiNIe sehapaDiNIe 'tti sthAnAGgasUtre / / 10 / / paJcamalakSaNamAstikyasaJjJitam / kAGkSAdiviraheNa zubhapariNAmapUrvaM jinaprajJaptasyaiva niHzaGkatayA satyatvamiti matisvarUpaM ca tat / uktaM ca - 'atthikkaM paccao vayaNe' tti samyaktvasaptatau / / 45 / / tathA 'mannai tameva saccaM nIsaMkaM jaM jiNehiM paNNattaM / suhapariNAmo savvaM kaMkhAivisuttiyArahio' tti AvazyakasUtre / / 1-59 / / uktaM cAcArasUtre - 'tameva saccaM nIsaMkaM jaM jiNehiM paveiaM ' ti / / 5-5-162 / / na yasya vacanaM yuktimat tasyaiva grahaNaM karaNIyaM iti hi bhavadabhimatam / taduktam - 'yuktimadvacanaM yasya tasya kArya: parigraha' iti lokatattvanirNaye / / 38 / / tatazca sUtravirodhaH, tatra jinapraveditasyaiva satyatvenAbhimatatvAt / atha mA bhUt sUtravirodha iti yuktyupekSA kriyata, tarhi tattvopaplavaH prasajyate, yuktimantareNaiva yatkiJcitsiddhiprasaGgAt, ityubhayataH pAzA rajjUH iti cet ? na, virodhAbhAvAt, nanu yuktyanupapanne jinavacane dhruvo virodha iti cet ? kasya sA yuktiriti vaktavyam, kasyacidekasya sarvasya vA ? Adye'pi sarvajJasyetarasya vA ? na prathamaH, vartamAnakAla iha tadvirahAt, nA'pi dvitIyaH, avisNvaadniymaabhaavaat| atha sarvasatta matam, tadapi na, arvAgdRzA tadvijJAtumazakyatvAt, itarasya ca virahAt / na ca parairapi cetthaM vaktuM zakyamiti vAcyam, jinavacanAnaghatvasya prAgupapAditatvAt, (pR. 65) uktaM cAnyatrApi - ' vidhiniyamabhaGgavRttivyatiriktatvAdanarthakavacovat / jainAdanyacchAsanamanRtaM bhavatIti vaidharmya' - miti pUrvamahodadhisamutpatitanayaprAbhRtataraGgAgamaprabhraSTazliSTArthakaNikamAtramanyatIrthakaraprajJApanAbhyatItagocarapadArthasAdhanaM nayacakrAkhyaM saGkSiptArthaM gAthAsUtra - miti dvAdazAranayacakre / uktaM ca tatraiva - 'zeSazAsanivacanAni pratyakSAnumAnavinizceyapadArthaviparyayapraNayanena azrAvaNazabdavAdivacanavadAzaGkAmapi satyatve na janayitumalam / laukikavyavahAro'pi na yasminnavatiSThate / tatra sAdhutvavijJAnaM vyAmohopanibandhanam / / lokapratyakSAdinizceye'pi zeSazAsanavisaMvadanajanitAsthaM ca pramANadvayasaMsiddhisampAditapratyayapratiSThApitAtyantaparokSArthazraddhAnaM jinazAsana' miti dvAdazAranayacakre / / prathamo vidhyaraH / / ata evoktamanyatrA'pi 'zivamastu kuzAstrANAM vaizeSikaSaSTitantrabauddhAnAm / yeSAM durvihitatvAd bhagavatyanurajyate cetH||' iti tasmAdavitathaiva jinoktirityavadhAryam, itaratve bIjAbhAvAt, tadantareNa tadayogAcca taduktaM egaMtao, na vitatte nimittaM na cAnimittaM kajjaM ti paJcasUtre / / 5-2 / / 'avitahA evamupazamAdilakSaNalakSitaH samyagdRSTijIvo kSiprameva saMsArAvArapArapAragAmI bhavati, uktaM ca - ' evaMvihapariNAmo sammaTThiI jiNehiM pannato / eso ya bhavasamudaM laMghai thoveNa kAleNa' tti AvazyakasUtre / / 1-60 / / samyaktva sarvasvam - Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho bhAnuH darzanAcAraH 117 zAstrIyarAgajinabhaktibhRtA nitAntaM, zAstrIya rAga, prabhubhaktithI atyaMta bharelI evI hyaSTApadasya varayA paripUjayA ca / uttama aSTApada pUjA bhaNAvavAthI bhaktahRdayomAM cetomahollasanakRt ! iha nItatIrtha ! apUrva bhAvollAsa jagADanArA, ahIM ja sAkSAt bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 23 // aSTApaE tI ja rI henaa| guru nuvanalAnu ! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. 23 ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ kadAcit yuktyanupapattezca matidaurbalyAdinibandhanatvAt, tathAhi kutracit matidaurbalyAt, tathAvidhagurugamavirahAt, jJeyagahanatvAt, jJAnAvaraNodayAt, hetUdAharaNAsambhavAdvA kutracit samyak tatparijJAnaM na bhavati, naitAvatA tadvaitathyam, nAyaM sthANoraparAdhaH yadenamandho na pazyatIti / na hyanupakRtaparahitaparAyaNA lokottamAH paramAtmAno'nyathAvAdino bhavanti, jitarAgAditvAt, uktaM ca- 'kattha ya maidubbaleNa, tavihAyariyavirahao vA vi / neyagahaNattaNeNa ya, nANAvaraNodaeNaM ca / / heUdAharaNAsambhave ya, sai suTU jaM na bujjhejjA / savvannumayamavitaha, tahAvi taM ciMtae maimaM / / aNuvakayaparANuggahaparAyaNA, jaM jiNA jagappavarA / jiyarAgadosamohA ya, nannahA vAiNo teNaM-ti dhyAnazatake / / 47-49 / / evaM cintayatazcetaH prabalatarkapurassaramapi paramatazravaNe na jinavacanAdvicalati, AstikyaprasAdAt, tathoktam - 'AstikyaM tattvAntarazravaNe'pi jinoktatattvaviSaye nirAkAGkSapratipatti'riti syAdvAdakalpalatAyAm / / zAstravA0 9-5 / / nanvetallakSaNe kAGkSAdivizrotasikArahita ityuktam, kAni punastAnIti cet ? zRNu, kAGkSAdInIti samyaktvAticArarUpANi tadUSaNAni, taduktam - 'zaGkA kAGkSA vicikitsA mithyAdRSTiprazaMsanam / tatsaMstavazca paJcApi samyaktvaM dUSayantyala miti yogazAstre / / 2-17 / / ___ atha bhvaanrthaantrsjnyitnigrhsthaannigRhiitH| kiM taditi cet ? prakRtAdarthAntaraM tadanaupayikamabhidhAnam, yathA - anityaH zabdaH, kRtakatvAditi hetuH / heturiti hinoterdhAtostupratyaye kRdantaM padam / padaM ca nAmAkhyAtanipAtopasargA iti prastutya nAmAdIni vyAcakSANo'rthAntareNa nigRhyata iti nidarzitaM nyAyakalikAyAm / taduktaM nyAyasUtre - 'prakRtAda rthAdapratibaddhArthamarthAntaram' iti / / 5-2-7 / / nanu prakRte kimAyAtamiti cet ? tadeva nigrahasthAnam, bhavatA hi gurugauravasiddhihetuprabandhakAryaM pratijJAtam, atha ca samyaktvalakSaNasudIrghacarcAsphAravistaraH prakrAntaH, tatazca vyaktamarthAntaramiti / maivam, tadabhAvAt, asyApi vistarasya gurugauravArthatvAt, avijJAte'rthe tadvati tatprayuktabhAvAbhivyaktivirahAt, prAyo lokasya tallakSaNopaniSadanabhijJatvena tajjJApanasyAvazyakatvAt / tato hi niyogato bhaviSyati bhavyahRdayakamalavanollAsa:, yathA- 'aho ! mahatyapyaparAdhe'kopalakSaNopazamasampatsamanvitAste gurava' ityAdi / prayogazcAtra gauravAnvitAste guravaH, etaadRgbhaavsmptsmnvi-ttvaat| evaM prakRtasAdhanAd doSAbhAvaH / evamanyatrA'pi yathAyukti draSTavyam, na tvarthAntarazaGkA vidheyaa| jJApakazcAtraupapAtikasUtre zrIvIrapravezaprastAve tpobhedvistrH| vastutastu tannigrahasthAnameva na bhavati, yata etadapyarthAntaraM nigrahasthAnaM samarthe sAdhane dUSaNe vA prokte nigrahAya kalpeta, asamarthe vA, na tAvatsamarthe, svasAdhyaM prasAdhya nRtyato'pi dossaabhaavaallokvt| asamarthe'pi prativAdinaH pakSasiddhau tat nigrahAya syAdasiddhau vA ? prathamapakSe tatpakSasiddherevA'sya nigrahaH, na tvato nigrahasthAnAt, dvitIyapakSe'pyato na nigrahaH pakSasiddharubhayorapyabhAvAditi parAstaM pramANamImAMsAyAm / / 2-1-34 / / etena 'nyAyyametannigrahasthAnama, pUrvottarapakSavAdinoH pratipAdite doSe prakRtaM parityajyAsAdhanAGgavacanamadoSAdbhAvanaM ceti ||pR.95 / / vAdanyAyakAravacanaM nirastam, asAdhanAGgavacanAderapi tattvasya parihatatvAccetyanyatra vistaH / samyaktvasarvasvam Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 dIrghaulipAraNadine vihRtau na caityaM, grAme'bhavad hyata upekSya janAgrahaM sa / dUraM vihRtya bahubhaktyanu cAde vIro, bhAvAt mane bhuvanamAnunuro ! bhavantam||24|| darzanAcAraH sAyaM sakRcca vihRtau bahutApataptoSpItvA jalaM ca jinabhaktirato babhUva / yAto bahizca jalapAnakRtapratijJo sAMjano vihAra... sakhata taDako... sakhata tarasa.. chatAM ya jinAlaya AvatA pUjyazrI pANI vAparyA vinA jinabhaktimAM magna banI gayAM. bahAra bhAvAt mane bhuvanabhAnupuro ! bhavantam / / 21 / / nIkaLyA tyAre covihAranuM paccakkhANa karI lIdhuM hatuM. kaMTha bhale jaLapyAsI paNa akhiyAM to darisaNakI pyAsI... guru bhuvanabhAnu ! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. | // 25 // ugraM vihRtya jinadarzanalAbhakAGkSin ! ziSyaprabhAvanakRteranumodanArthin ! AzAtanA'tibhayabhItamanA ! manojit ! bhAvAt mane bhuvanabhAnupuro ! bhavantam radda|| 1. hrAmidhamahAtIrtham 2. ghumune / bhuvanabhAnavIyamahAkAvye khUba lAMbI (prAyaH 91 mI) oLInuM pAraNuM.. vihAramAM je gAma AvyuM tyAM jinAlaya nahIM.. lokono pAraNAno lAbha ApavA khUba Agraha.. paNa prabhudarzana vinA vAparavAnI taiyArI nahIM. tyAMthI lAMbo vihAra karIne kAvI tIrtha padhAryA... mana mUkIne prabhubhakti karI ane pachI (bapore 1 vAge) pAraNuM karyuM. kevI vIratA ! guru bhuvanabhAnu ! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. ||24 // prabhudarzana maLI jatAM hoya to ugravihAro koI visAtamAM na hatA... ziSyakRta paNa zAsanaprabhAvanAnI anumodanAmAM ya koI khacakATa na hato. bhaya hato mAtra tAraka tattvanI AzAtanAno. manovijetA guru bhuvanabhAnu ! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. 26aa -sahitam - Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho bhAnuH darzanAcAraH 119 aSTApadArcanakRtau surate subhaktisRSTau sahasraphaNacaityakabhittivAre / sroto'mRtasya satataM gururATprabhAvAt, mAvA mane bhuvanabhAnupuro ! bhavantam pArA surata zahera... sahastraphaNA pArzvanAthano darabAra.. pUjyazrInI nizrAmAM aSTApada pUjAnuM bhavya Ayojana.. eka anerI bhaktibhAvanI sRSTimAM eka camatkAra sarjAyo... jinAlayanI (bhUtala, chata sAthe) dareka divAlomAMthI amIjharaNA thavA lAgyA. kevo pUjyazrIno prabhAva ! guru bhuvanabhAnu! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. 2oll bhUledhare ca dazamIsthamunezca mAndyAt, pUjayazrI malADa hatA. samAcAra maLyAM... tUrNaM vihRtya sa malAData Agatazca / bhUlezvaramAM 90 varSanA munivara khUba bImAra che. taratA niryAmaNAnipuNa ! hRdyasamAdhidAyin ! ja temaNe vihAra karyo. (35 ki.mI.) eka sAthe mAvALu mane muvanamAnAro ! bhavantana pAradA cAlIne suMdara samAdhi ApI. nircAmaNAnipuNa evA guru bhuvanabhAnu! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. l28aaaa prAjye'sya citranikare'pi vihArakartuH, naike'pi namranayane sa vinA babhUva / / IryAvihInamapi caikapadaM na yasya, bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 29 / / kacakaDAmAM jhaDapAyela vihAra karatAM pUjyazrInAM seMkaDo phoTAomAM najara karo to jaNAI Ave ke eka paNa phoTo tevo nathI ke jemAM temanI dRSTi nIcI na hoya. IcasamitinA pAlana vinA eka pagaluM paNa nahIM mukanArA guru bhuvanabhAnu ! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. rilA pathyapriyAvitathasanniravadhavAcA, hitakAraka, priya, satya, atyaMta niSpApa no kvApi lekhanavidhau bata dossleshH| vacanavALA evA pUjyazrInA lakhANomAM ya kyAMya yuktaH sadaiva mukhapattyupayojanena, jarA paNa doSa jaNAto nathI. sadA ya muhapattinA mAvALuM mane bhuvanamAno ! bhavattama rUpA upayogamAM sajAga rahetA. evA guru bhuvanabhAnu! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. llaoll -sahita* vabhUti zas: I 1,2. tannImamuvApurIzI sta: rU. vamUrveti zeSaI Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1ra0 cAritrAcAraH bhuvanabhAnavIyamahAkAvye pRSTo gRhasthavacasA 'kimahaM prayAmi ?' gRhastha jatI vakhate kahe ke "calo sAhebajI ! tho "gharmanAma' timAtranuvAda nityam | rajA lauM?' ane pUjyazrI sadA ca mAtra "dharmalAbha' vAcaMyamo'ghabhayataH sahajaM maharSi eTaluM ja kahetA. hA, sAvadhanI anumodanAnA rbhAva mane bhuvanabhAnupuro ! bhavantam pArUkA pApanA bhayathI A sahaja thaI gayuM hatuM. kevA vAcaMcama maharSi ! guru bhuvanabhAnu ! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. ll31| yAmyApareSu bahuzo vihRtau ca jainA dakSiNa ane pUrvanA vihAromAM (100-150 ki.mI. bhAve'pi doSalavahInavizuddhabhojin ! / sudhI ) ghaNIvAra jena vasatinA abhAvo hatAM.... cAritrarAgahatalaukikavasturAga ! chatAM ya sadA ya jarAM paNa doSa sevyA vinA zuddha bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 32 / / gocarI vAparanArA... cAritranA rAgathI laukika vastunA rAgane haNanArA guru bhuvanabhAnu ! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. ll3rA sthUlaudanAdikamapi pramadAjjaghAsa, vArdhakyarogasutapassvapi zuddhabhaktaH / / abhyAhRtAnnaparihAraparapratibha !, bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 3 / / vRddhapaNuM hoya... mAMdagI hoya... ke ugra tapazcaryA hoya jADA bhAta ne jADA roTalA ca (nirdoSa hovAthI) AnaMdathI vAparI jatAM paNa doSita na vAparatA.. (gRhasthoe) sAmethI lAvela AhAranA parihAramAM jemanI mati tatpara rahetI evA guru bhuvanabhAnu ! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. Il33ll pratyagrajAtazizuvat prativastu muJcan, dareka vastu letA mukatA jANe navajAta bALaka ETna pramArganavighI nASAmattA hoya tevI kALajI.... khaMjavALatA paNa sahaja banI kaNDUyane'pi prakRtitaH paramopayogaH, gayela pramArjanano parama upayoga. pramArjanAmAM bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 34 / / haMmezA apramatta evA guru bhuvanabhAnu! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. ll34ll Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho bhAnuH zrAddhairguroH sakRdamucyata pIThakazca, hyatyantaduHkhamabhavat hRdaye tadIye / suSvApa tannizi sa naiva tu pIThake'smin ! bhAvAt mane muvanamAnujuro ! mavantam ||rU cAritrAcAraH yasyA'bhavat prakRtireva kaphapradhAnA, sadbhasmapAtramata eva sadopayuktam / sammUrcchimasya ca virAdhanavarjanAya, bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 37 / / vAtAyanaM hyupavilocanameva pAtraM, daNDAsanaM nRjalapAtramaho sadaiva / hRdyapramArjanayutaM guruNopayuktaM, bArI hoya ke cazmA hoya... pADyuM hoya, daMDAsana hoya ke mAtrAnI kuMDI hoya... pUjyazrIno pramArjanamAM avvala upayoga raheto... guru bhAvAt mane muvanabhAnupuro ! mavantam ||rUdda|| bhuvanabhAnu ! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. II36nA tadbhasmapAtrasahitA laghudaNDikA'bhUt, sA sAdhunA nipatitA vihRtau pramAdAt / AcAmlakaM svayamaho ! kRtamasya daNDaH, bhAvAt mane bhuvanabhAnunuro ! mavantam ||rU8|| varSAgame jayapure ca visarjanAya, mehasya cAbhavadayogyadharA tadukte / saGghena tanna tu kRtaM sa gato'nyato'to, bhAvAt mane bhuvanabhAnupuro ! bhavantam ||rU.|| 1. sati saptamI 121 eka vAra pUjyazrInI pATa zrAvakoe mUkI.. (pramArjananA abhAve) temanA hRdayamAM atyaMta duHkha thayuM. te rAtre teo pATa para na ja sUtA...kevA jvalaMta pariNAma ! guru bhuvanabhAnu ! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. ||35 // pUjyazrInI prakRti kapha pradhAna hatI. tethI teo haMmezA rAkhanI kuMDIno upayoga karatA. saMmUchimanI virAdhanAno kevo parihAra ! guru bhuvanabhAnu ! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. ||3|| rAkhanI kuMDI sAthe eka dAMDI rahetI.. ekavAra mahAtmAthI bhUlathI te vihAramAM kyAMka paDI gaI. pUjyazrIne jANa thatA tenA daMDa rUpe svayaM AyaMbila karI lIdhuM. kevI utkRSTa pariNati ! guru bhuvanabhAnu ! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. II38 // jayapuramAM dhAmadhUmathI cAturmAsa praveza thayo.. paNa upAzrayamAM mAtru paraThavavAnI ucita jagyA na hatI. pUjyazrInA Takora karavA chatAM kAma na thayuM. saMyamarakSA mATe pUjyazrI bIjI dharmazALAmAM cAlI gayAM. saMyamanI khumArI dharAvanArA guru bhuvanabhAnu! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. II39|| Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 cAritrAcAra bhuvanabhAnavIyamahAkAvye savAgraNIbhirapi cAnuzayena kRtvA, isTImo paratAyA.. yogya vyavasthA rI... yogyAM dharAM punarapi kSamayA sa nItaH / pUjyazrIne kSamA mAMgavA vaDe pAchA lAvyA.. lajjA tu saMyamavidhau nanu kasyacinna, saMyamavidhimAM koInI ya zeha zaramamAM na paDanArA bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 40 / / guru nupanamAnu ! huM Apane mAthI ma chu. // 40 // atyantaguptasamitaH sa sudhAjalena, matyanta ( guStithI) gupta...paMyasamitiyuta nirmAya lekhanamazIM bubhuje sadA'pi / A saMyamI haMmezA cUnAnA pANIthI zAhI banAvIne mAlinyakRttu malinAmbu dadhe na sajjaM, vAparatAM. paNa (saMyamamAM) malinatA karanArI taiyAra bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 41 // zAhI na vAparatA... mo saMyamai ni zuru nupana bhAnu ! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. II4nA divase koI sAdhunI bhUla ke zithilatA joI dRSTakSatiM munivaraM sa nizi prabodhya, hoya to rAtre temane uThADIne hitazikSA ApI tasya sthirIkaraNamapyakarot sadaiva / sthira karatAM, (mauna ekAdazI Adi) parvadinano parvANi mantrajapatatparacittavitta ! matrajApa karavAmAM jemano hRdayabhava tatpara hato bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantama // 42 // avA guru bhuvanalAnu ! huM Apane mAthI laj chuM. II4rA wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww nyAyavizAradama wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww (42) dRSTakSatimityAdi / athAyuktamidaM smAraNAdi, manoviSAdApAdakatvAt, nindAvaditi / maivam, tattve'sya pratiSedhAt, zuzrUSAvirahAt, anarthasambhavAcc, taduktam- 'zuzrUSAmanutpAdya dharmakathane pratyutAnarthasambhavaH' - iti dharmabinduvRttau, tathoktaM nItivAkyAmRte- 'sa khalu vAtakI pizAcakI vA ya: pare'narthini vAcamudIrayati / / 10-159 / / tAdRzopekSAhasya tu zrAmaNyavaiphalyam, kuulvaalkvt| itare tvapramattaM karaNIyaM guruNA smAraNAdi / anyathA zaraNAgatazironikarttanasamatvAt, mAtraniSiddhacauranidhanavat / uktaM ca'jaha sIsAi nikiMtai koi saraNAgayANa jaMtUNaM / taha gacchamasAraMto, gurU vi sutte jao bhaNiyaM / / jaNaNIe anisiddho nihao tilahArao pasaMgeNa / jaNaNI vi thaNaccheyaM pattA anivArayaMtIo'tti puSpamAlAyAm / / 337-338 / / yuktaM caitadanyathAnAdikAlAbhyastapramAdavilAsaprayuktabhraMzasambhavAta, itthaM cAnivAritadoSANAM prabalavRddhibhAvAdagAdhApArabhavasAgaranipAta: ziSyANAM prasajyate, samyak smAraNAdibhistu doSahAsabhAvena saMsAravyucchede prabhavanti / uktaM ca - 'iya anivAriyadosA sIsA sNsaarsaagrmuviNti| viNayattapasaMgA puNa kuNaMti saMsAravuccheya'-miti puSpamAlAyAm / / 339 / / __ata eva smAraNAdimakurvata: snigdhaguroH sakAzAd daNDatADanatatparo'pi smAraNAdhudhukto gururbhadrakatvena proktaH / tathoktam - 'jIhAe vi lihato na bhaddao jattha sAraNA natthi / daMDeNa vi tADaMto sa bhaddao sAraNA jattha'tti vyava.bhA.u.1 / / 382 / / ziSyahitama, tRtIyabhavasiddhiH Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho bhAnuH cAritrAcAra 123 AkarSakopakaraNe'rjunakAntijAte, (pena vagere) AkarSaka sonerI vastu para nIrAgI zyAmaM ca raGgamanizaM sa dadAvarAgaH / pUjyazrI haMmezA kALA lapeDA karI detA. (makAnamAM) Adarzake'mbarakRtAvRtimeva nityaM, arIso hoya to tenA para kapaDA AdinuM AvaraNA bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 43 // rI hetA. sUkSma sAvadhAnI dhraapnaa| guru nuvanabhAnu ! huM Apane mAthI ma chu. ||4|| sa prAkRtopakaraNaM vidadhAra vastraM, susi... ga... majI... yazmA adhuM 4 pAtrANi kambalamupAkSamaho ! sadaiva / sAva sAdu vAparatAM.... ane sAva sAdu bhojanA sAmAnyabhaktanighase ratimAn maharSi ArogatA.. (mevA, miThAI, phUTa haMmeza mATe baMdha rbhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 44 / / hatA) kevA ajoDa maharSi ! guru bhuvanabhAnu ! hu~ Apane lAvathI ma chu. // 44 // wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww nyAyavizAradama wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww nanu sarveSAM tu smAraNAdizuzrUSA'sambhavaH, tatkiM tadupekSaiva kartavyA, yadvA teSvapi saMsAratAraNayatnaH kartavya iti cet ? zRNu, iha hi dvividhAH ziSyAH, vinItA avinItAzca, avinItA api dvividhAH, smAraNAdinA zakyadoSanivartanA itare ca, tatrAntyAnAM tu prAguktanItinopekSAhatvam, prakopAdisambhavAt, taduktam 'upadezo hi mUrkhANAM prakopAya na shaantye| payaHpAnaM bhujaGgAnAM kevalaM viSavardhana'miti paJcaratnastotre / / 1-420 / / tathoktaM paJcAzake 'gADhAjogge u paDiseho' tti| yato'sau svIyAbhinivezena yuktiyuktamapi svIkartumazaktaH, tatazca nizcitaM tadvaiphalyam, uktaM ca - 'vRthA bhavedasadgrahAndhasya hitopadezane'ti kumArasambhave / zeSeSu tu tena tena prakAreNa kartavyameva smAraNAdi, jAtyetaraturaGgavata, uktaM ca - 'abhiNiogeNa tahA abhiogeNa ca viNIya iyare ya jacciyaraturaMgA iva vAreavvA akajjesutti puSpamAlAyAm / / 341 / / na cAtrAvinItavAraNazravaNAdantyAnAmapi kartavyameva, na ke'pyupekSaNIyAH, uktavibhAgasya svamatyupakalpitatvAditi vAcyam, zAstrapramANasyApyatra sadbhAvAt, taduktam - 'accaMtAjoggaM puNa, arattaTTho uveheitti dharmaratnaprakaraNe / / 124 / / gurukulavAsanisevanalAbho hi smAraNAdi, tadabhAve tu tattyAga ucitaH, phalA'bhAvAt, tattvato gurukulatvasyaivAnupapatteH, uktaM ca- 'jarhi natthi sAraNAvAraNA ya paDicoyaNA ya gcchNmi| so a agaccho gaccho saMjamakAmIhiM mRttavyo-ti puSpamAlAyAm / / 340 / / yuktaM caitat, vinayasya smAraNAdinA doSapratipattivirahasya ca tatphalatvAt, uktaM ca - guruparivAro gaccho tattha vasaMtANa nijjarA viulaa| viNayAo taha sAraNamAihiM na dosapaDivattI'tti paJcavastuke / / 696 / / smaraNAdirahitatvena tattyAgo'pi vidhinA'nyasuvihitagacchasaGkrameNaivocitaH taduktam - 'sAraNamAiviuttaM, gacchaMpi hu guNagaNehiM prihiinnN| paricattaNAivaggo, caijja taM suttavihiNA u'-tti paJcavastuke / / 700 / / anyathA tu vyAghrabhayena siMhazaraNApattiH, apAyA'napAyAta, ekAkinaH svacchandasyAkAryaparihArAderasambhavAta, uktaM ca - 'ikkassa kao dhammo sacchaMdagaI maipayArassa ? kiM vA karei ikko, pariharau kahaM akajjaM vAtti upadezamAlA / / 156 / / ekAkidoSavistarastu upadezamAlAderavagantavyaH / ___ tasmAd parIkSya puruSajAtaM guruNA'vazyaM kartavyaM smAraNAdi, vidhigacchapAlanaphalatvenotkRSTatastRtIyabhave muktiprApterbhagavatyAmuktatvAt, anyathA tu gurordIrghasaMsArApAyaH taduktam - 'gacchaM tu uvehaMto kuvvai dIhaM bhavaM vihIe u / pAlaMto puNa sijjhai taiyabhave bhagavaI siddhaM ti puSpamAlAyAm / / 342 / / ziSyahitama, tRtIyabhavasiddhiH Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 cAritrAcAra bhuvanabhAnavIyamahAkAvye zrIpremasUrinidhanAni sadopavAsin ! | ugra vihAra hoya ke svAthyanI pratikULatA hyugre vihArakaraNe'pi gade'pi caiva / hoya.. sparunI tithime hamezA saMpavAsa AcAmlakRt ! ca nikhilAJjanasUtsave'pi, sai. svanizrAmAM nazaISInA saMpUrNa bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 45 // mahotsavamA mAlita FRAI.. mevA zuru gupana bhAnu! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. paNa tannUtnapAtravidhaye ca dade'sya pAtraM, pUjyazrInI navI TokasI mATe namUnA mATe temanI zrAddhAya nA'bhavadataH pratilekhanaM tat / TokasI zrAvakane ApavAmAM AvI. te kAraNe tenuM prAyaH kRto'jalatayA'titapovihAre, eka samayanuM paDilehaNa rahI gayuM. tenuM temane bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 46 / / meTaj g" thayuM ke samata garamI mane khaical vihAra .... chatAM ya te divase covihAra upavAsanuM paccakhANa karI dIdhuM. evA guru bhuvanabhAnu ! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. l4ghA ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ itthaM ca zrIgurUNAM smAraNAdikamatyantayuktameveti siddham / etena teSAM tRtIyabhavasiddhirvyAkhyAtA / (46) pratilekhanamityAdi / nanu kimanena kSullavastvatyAgraheNa ? svAdhyAyadhyAnAdyeva kriyatAM, tasyaiva siddhisAdhakatamatvAta, tadvinotkRSTacAritrasyA'pi siddhisiddhAvaphalatvAta, anantazo graiveyakasuralokagamanA'nyathA'nupapatteH, uktaM ca- 'ANoheNANaMtA mukkA gevejjagesu ya sarIrA / na ya tatthA'saMpuNNAe sAhukiriyAe uvavAo / / ' - tti paJcAzake / / 14-48 / / iti cet ? na, kSullatvAsiddheH, jinoktapratyekA'nuSThAnato'nantAtmasiddhyanyathA'nupapatteH / tatazca tatsarveSAmapi tulyatA'kAmenA'pyabhyupeyA, tanmaraNAntaparISahasahanaM vA'stu laghUpakaraNapratilekhanaM vA'stu / yadvA yaH svAbhiprAyeNa laghAvapyaniSThAvAn, sa varAko gurau kiM samAcariSyati ? 'na sAdhayati yaH samyagajJaH svalpaM cikIrSitam / ayogyatvAt kathaM mUDhaH, sa mahat sAdhayiSyatIti dharmabindau / / 9 / / nanu kRtametaccintayA jJAnamevA'bhyasyatA miti cet ? na, jJAnakriyayornayayoH pratyekaM mithyAdRSTitvAta, tatsamudAyasyaiva samyaktvAt, tasyaiva phalasAdhakatvAt, paGgvandhavat taduktam - 'hayaM nANaM kiyAhINaM, hayA annANao kiyA / pAsaMto paguo daDDo, dhAvamANo ya aMdhao'-tti Avazyakaniryuktau / / 101 / / tathoktaM dravyAnuyogatarkaNAyAm - 'kriyA priyA naiva vimucya saMvidaM, na jJAnamAnandakaraM vinA kriyA'miti / / 15-4 / / tatazca tatsamavAya eva jinamatama, taduktamadhyAtmabindau - 'nayadvayAttaM hi jinendradarzana miti / / 1-8 / / nanu bhavatu tatsamudAyakAraNatA, tathA'pi yadi naSTopakaraNAdikam, kiJcidupadhipratilekhanAdikam, kAlaprAptAnyayogama, vidhi copekSyA'nyatsvAbhipretasvAdhyAyAdikamadhikaM kriyate, tadA ko doSaH ? iti cet ? AjJAdicatuSTayAkhya iti gRhANa / taccedaM(1) AjJAbhaGgaH (2) anavasthA (3) mithyAtvam (4) virAdhanA ceti / tatsvarUpAdi tu paJcavastukAdervijJeyam (590-593) vastutastu svAdhyAyo'pi cAritrAcArasApekSa eva jJAnAcAraH, anyathA tvanAcAra evetyapi dhyeyam / etena zrIgurUNAM sarvanayasamadarzitA vyAkhyAtA, jJAnakriyayoH sarvanayAnAM samAviSTatvAta, tayozca zrIguruSu samarthitatvAditi / (sUkSmasaMyamaH, sarvanayasamadarzitA Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho bhAnuH tapaAcAraH / 125 hRdrogatodasamaye'pi nivAraNaM sa, vAyupravartanakRtezca cakAra yatnAt / svabhyastasaMyamavidhe ! nikaTasthasiddhe ! bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 47 // hArTa eTekanI kAtila vedanA vakhate pUjyazrInI svasthatA mATe havA nAkhavAmAM AvI. asahya vedanAmAM ya pUjyazrIe tenuM nivAraNa karyuM... kevA otaprota banI gayA haze atyaMta abhyasta evI saMyamavidhimAM ! o Asanasiddhika guru bhuvanabhAnu! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. lol ardhenduyoSiti vilikhya sucintanaM cA cAMdanImAM suMdara ciMtanane zabdadeha ApI aDadhI 'pazyatsvasaMstaraNake'rbhamunezca hastam / / rAtre pUjyazrIe AvIne joyuM to potAnA saMthArAmAM suSvApa tanizi na tacchayanAya yogI, bAjumAM sUtelA bALamunino hAtha hato. temanI bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 48 // UMgha bagaDe nahI te mATe A yogIe AkhI rAtano isa 5TI dIdho... mevA zuru bhuvnbhAnu ! Apane bhAvathI bhajuM chuM. I48 zrIpremasUrihRdayasya zubhecchayA'sau, zrIpremasUri ma. nI aMtaranI IcchAthI teo sadA zrIvarddhamAnasutapazca cakAra nityam / ca zrIvardhamAna tapamAM haMmezA rata rahetA.. AyaMbilA AcAmlatatparamate ! tapasA'pi bhAno ! tapamAM tatparamativALA, tapathI ca sUrya samAna bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 49 // mevA zuru bhuvanabhAnu ! huM Apane sAthI bhaeM chuM. ll4ll yo varddhamAnatapasAmativarddhamAna vartamAnatapanAM vartamAna bhAvothI AMtarazatruo bhAvena bhAvaripubhiH pratiyudhyamAnaH / sAthe raNasaMgrAma khelanArA..krodha, mAyA, lobhathI krucchadmalobharahito galitAbhimAno, rahita, abhimAnane pIgALI denArA.. o guru bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantama / / 50 // bhuvanamAnu ! huM Apane bhAvathI . ||5|| ~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ __ (50) kruccha tyaadi| atha sUtraviruddhAbhidhAnamidam, kathamiti cet ? sUtre hyupazAntamohaguNasthAnaM yAvat krodhAdimohanIyakarmasattoktA, taduktaM karmastave- 'saMte aDayAlasayaM jA uvasamuvijiNubiyataie'tti / / 25 / / sAmpratamihotkRSTato'pi sapta-maguNasthAnasyaiva sambhavAt krodhAdivirahitatvasyA'sambhavaH, na ca saMharaNatastatsambhava iti vAcyam, tadabhAvAt, apagatavedatvAt, krodhAdirahitasya niyamatastattvAt / na cApagatavedasyA'pi tadastviti vAcyam, tanniSedhAt / taduktam kaSAyavirahaH Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 tapaAcAra bhuvanabhAnavIyamahAkAvye ekonaviMzatitamaulikRto jvaro'bhUt, 19 mI oLI karatA evA pUjyazrIne bhayAnaka kRtvASTamaM jvarabhidanyatarAM cakAra / tAva Avyo.. oLI mukavAnI badale aDhamAM oliM caturdivasapAraNamAtrato'sau, lagAvI dIdho ne tAvane bhagADI dIdho. ane mAtra cAra divasa pAraNA karIne bIjI oLI upADI bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 51 / / dIdhI. "o sarvaziromaNi gurudeva ! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. pavA -sngghhitm1. A bhAvAnuvAda che. mATe zabdazaH nirasa anuvAdane TALIne bhAvollAsanA lakSya sAthe racAyo che. A kAraNathI A sthaLe caturtha paMktinA pUrNa anuvAdano Agraha nathI rAkhyo. anyatra paNa A rIte samajI levuM. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradam ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ 'samaNImavagayaveyaM parihArapulAyamappamattaM ca / caudasavviM AhAragaM ca na ya koi saMharai' tti prvcnsaaroddhaare||1419 / / syAnmatam, mA bhUttatsaMharaNam, pUrvAvasthAyAM tu teSAmapi tad bhaviSyati, itthameva SaTsvapyareSu siddhisiddheH, taduktam'saMharaNamadhikRtya punarutsarpiNyAmavasarpiNyAM ca SaTsvapyareSu siddhyanto draSTavyA' iti siddhpraabhRtvRttaaviti| etadapi phalgu, prakRtaprabandhopa-varNitatajjanmaprabhRtervaitathyaprasaGgA diti cet ? satyam, tathA'pi virodhavirahaH, vyavahAranayAzrayaNAt, ko'sAviti cet ? upacArabahulo laukikasamo vistRtArtho vacanapanthA iti gRhANa, giridahanAdhuktivat / uktaM ca 'upacAreNa bahulo vistRtArthazca laukika: / yo bodho vyavahArAkhyo nayo'yaM lakSito budhaiH / / dahyate giriradhvA'sau, yAti sravati kuNDikA / ityAdirupacAro'smin, bAhulyenopalabhyata' iti nayopadeze / / 25/26 / / atra nayAmRtataraGgiNInAmadheyAvRtti:- 'asau giridahyate' atra giripadasya giristhatRNAdau lakSaNA, bhUyo dagdhatvapratItiH prayojanam / 'asAvadhvA yAti' atrAvadhvapadasyAdhvani gacchati puruSasamudAye lakSaNA, nibiDatvapratIti: prayojanam / sarvatroddezyapratItirlakSyArthe mukhyArthAbhedAdhyavasAyAtmakavyaJjanAmahimnA vyutpattimahimnA veti vivecitamanyatra' iti| tathoktaM tattvArthabhASye - 'laukikasama upacAraprAyo vistRtArtho vyavahAra' iti / / 1-35 / / tathA- 'ayamupacArabahulo lokavyava-hArapara' itynekaantvyvsthaaprkrnne| uktaM ca nayarahasye - 'lokavyavahAropayiko'dhyavasAyavizeSo vyavahAra'- iti| nan subhASitaM bhavadibhaH, kintu prakRte ka upacAra iti ceta ? alpArthe'bhAvasyeti gRhANa / tathAhi lobharahitapadasya alpalobhe lakSaNA, kaSAyamRtaprAyastvapratItiH prayojanama, dRSTazcAyamapacAro'nyatrA'pi, yadAha bhASyasudhAmbhonidhiH - sadasaMtacelago'celago ya jaM logasamayasaMsiddho / teNAcelA muNao saMtehiM, jiNA asaMtehiM / / parisuddha juNNa kucchiya thovA'niyayanabhogabhogehiM / muNao mucchArahiyA saMtehiM acelayA hoti / / taha thova-junna-kucchiyacelehi vi bhannae acelotti / jaha tUra sAliya ! lahuM de pottiM naggiyA mo tti / / ' iti vizeSAvazyakabhASye / / 2598/2599/2601 / / nanvevamasadbhUtArthAbhidhAnadoSa iti cet, tattve'pi doSAbhAvAt, vyavahAranayasyopacArabahulatvAt, tasya caasdbhuutvyvhaaraatmtvaat| taduktaM nayacakrAlApapaddhatau - 'anyatra prasiddhasya dharmasyAnyatra smaaropnnmsdbhuutvyvhaarH| asadbhUtavyavahAra evopacAre'-tyanyatra vistaraH / yadvA tannigrahakaraNAt tadvirahitatulyatA, yaduktam- 'saMte vi jo kasAe nigiNhai so vi tattullo / / ' iti / ___ yuktaM caitat, itthameva lokavyavahAranirvAhAt, sukhena vivakSitapratipAdanasambhavAt, uktavat / evaM krodhAdiSvapi draSTavyamiti dik / kaSAyavirahaH Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho bhAnuH bANAgnikhAyanasamAsu zatottarasya, tasyASTamasya kila caulisupAraNaM ca / mumbApurIkSititale ca babhUva bhavyaM, bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 52 / / 1. ayutam tapa AcAraH AcAmlakAnyabhavadatra sahasrakANi, paJcAzadevamupavAsagaNo'yutasya / pUjyazrInA A mahAna pAraNAno avasara pAmIne mohamayI nagarImAM ya 50,000 AyaMbila ane tatpAraNAvasarataH kila mohamayyAM, 10,000 upavAsanuM sukRta (thayuM + noMdhAyuM baMne bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 53 / / bhajIne) thavA pAbhyuM hatuM. jo tapapralAvaGa guru bhuvanabhAnu ! huM Apane bhAvazI bhaluM dhuM. // 3 // premA'bhavattapasi bADhamatazcakAra, labdhvA kSaNaM satatamutkamanAstapasvI / aSTaprabhAvakamayo nanu caika eva, bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 54 / / - 10,000 127 saM. 2035 nI sAla... pUbhyazrInI 108 bhI oLInuM pAraNuM hatuM. AkhuM muMbaI hiloLe caDhyuM hatuM... khUba bhavya rIte pAraNuM thayuM. evA ghora tapasvI guru bhuvanabhAnu ! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. pA tapa para atyaMta prema... kevI tapa karavAnI utkaMThA ! taka maLI nathI ne jhaDapI nathI...kharekhara teo eka hovA chatAM ya temanAmAM AThe prabhAvako samAI gayAM hatA. evA guru bhuvanabhAnu ! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. [54] - saGghahitam nyAyavizAradam 'pAvayaNI (54) aSTaprabhAvaketyAdi / prabhAvakA iti darzanodbhAvakAH / te cASTau prAvacanipramukhAH, uktaM ca dhammakahI, vAI nemittio tavassI ya / vijjA siddho ya kavI, aTTheva pabhAvagA bhaNiyA' tti jIvAnuzAsane / tadvizeSastu tataH samyaktvasaptatipramukhAccAvaseyaH / anyatra tvanyathA'STau prabhAvakA uktAH yathA - 'aisesaiDa dhammakahi, vAdI Ayariya khamaga Nemitti / vijjA rAyAgaNasaMmatA ya titthaM pabhAveMti' tti nizIthasUtre / / 33 / / cAritranAyake vidyAdyadarzanAdaSTaprabhAvakamayatvoktiranuciteti cet ? na kAlabalena sphuTograprabhAvAdarzane'pi tadvirahAbhAvAt, parokSaprabhAvAnubhavAt, nimittAdijJatve'pi duHSamAkAlAdyanubhAvena taddurupayogavAraNArthaM tadupayoga karaNAditi dik / aSTavidhaprabhAvakatAyogaH Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 tapaAcAraH bhuvanabhAnavIyamahAkAvye sAdhozca kAlagatatAmavagamya cakre, saMcamI AtmAnA kALadharmanA samAcAra AvatA prAyazca dIkSaNavidhau tu sa RkSabhojI / upavAsa karatA. dIkSA pradAnanA divase AyaMbilA ziSyakSaterapi kRtazca sadopavAsaH, karatAM ane ziSyanI bhUlano ya potAne daMDa ApavA bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 55 / / hamezA (d pise) SupAsa 52di. mevA guru bhuvanabhAnu! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. papA. ekAntaropavasatIH pravayAzcakAra, vRddha vaye paNa mahinAo sudhI ekAMtarA upavAso mAsA~zca yAvadapi karmabhidekazUraH / cAlatA. karmane bhedavAmAM kevA zUravIra yoddhA ! vAJchA babhUva paramA hyapunarbhavAya, kevI mokSanI abhilASA ! guru bhuvanabhAnu ! huM bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 56 / / Apane lApathI ma chu. ||5|| kRtvopavAsamapi pRcchakamevamUce, pUjyazrI upavAsamAM potAne zAtA pUchanArAne prazno vibhAvadazayA tu bhavet kimatra ? / mahetA : 64vAsa to mAtbhAnI svabhAvazA che. praznaH svabhAvadazayA'pi mahacca citraM, zAtAno prazna to vibhAva dazAne kAraNe thavo bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 57 / / me. puM Azcarya cha hai adhA svabhAvAzAne kAraNe zAtA pUchavA Ave che ? kevI tapanI pariNati ! guru bhuvanabhAnu! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. paoll Alambanena ca gurorguruziSyasaGgha, pUjyazrInA AlaMbane Aje virATa ziSya saMgha AcAmlasaGghanirato'sti sadaiva bhUma / 5 / mAyaMsilomA prAyaH sadaiva rata rahe cha. d tadvarddhamAnasutaponidhisarjakAtman ! aneka vardhamAna taponidhionA sarjaka guru bhuvanabhaavaad bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 58 / / lAnu ! huM Apane lApathI ma chu. ||8|| -saGghahitam1. samUha ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ (58) AlambanenetyAdi / athaivamAlambanahetukadharmo'nAdeyaH, tadvatastadanadhikArAt, tallakSaNA'yogAt, 'arthI samarthaH zAstreNA'paryudasto'dharme'dhikriyata'- iti vidvatpravAdaH, atra samarthapadena nirapekSatayA dharmamanutiSThannabhipretaH, parAlambanena pravRttau tu sphuTa eva tadvirahaH / iti pradarzitaM lalitavistarAyAM tadvRttau ca / yuktaM caitat, dharmasyAtmasAkSikatvAt, taduktam - 'appA jANai appA jahaTThio appasakkhio dhammo' tti upadezamAlAyAm / / 23 / / taduktaM parairapi - 'attadIpA viharatha attasaraNA anaJjasaraNA' iti dIghanikAye / maivam / anyo'nyApekSayA'pi tathA tathA dharmapravRttau doSavirahAt, evamapi mokSasAdhakatvaniyamAt / uktaM ca - 'aNNo'NNA sadAlambanadAnam Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho bhAnuH vIryAcAra 129 vIryaprabhAvavisaraM hyanudRzya zake, temano pracaMDa vIrSollAsa joIne evuM lAge che ke kiM saptame tu guNadhAmni sadA sthito'sau / zuMtamo hamezA sAtamA gusthAna 1 rahetA ze? pApArapaGkajalajaM jalajaM yathA'si, pApI-paMcama ArArUpI kAdavamAM khIlelA kamaLasamA bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 59 // mo gurudeva ! huM Apane lApathI madhU. IIII kRtsne dine zramabharaM satataM babhAra Akho divasa satata sakhata zrama laIne.. rAte rAtrau tathA'lpazayano zayanaM vinA'pi / alpanidrA laIne nidrA vinA pae pinazAsananA jainendrazAsanamahodayakAryalagnaH mahodaya mATenA kAryamAM macI paDanArA o apramattA bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 60 // yogI ! huM Apane mAthI lAI chu. Isoll zrAddhairvRthA vacanajAlamasau vihAya gRhastho sAthenI nakAmI vAto mUkIne teo nAmastavAdiravaNo hRdaye babhUva / manamAM logassAdino jApa karatAM... jIvananI eka ekaH kSaNo'pi na gato'sya nirarthako'ho ! muel nirartha na pA henArA o guruheva ! bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 61 // huM Apane mAthI lAI chu. ||1|| -saGghahitam 9. zabda kADhanAra wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww nyAyavizAradama wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww vikkhAe jogammi taha taha payato / niyamaNa gacchavAsI asaMgapayasAhago bhaNio' - tti paJcavastuke / yuktaM caitat, bAlajIvAnAM nirapekSadharmA'sambhavAt, tanniSedhe sarvathA taducchedApatteH, na hi prabhUtAbhyAsamantareNa nirapekSadharmasiddhiH prAyeNa, zuddhAbhyAsasyApi prabhUtajanmasAdhanAlabhyatvAt / taduktam 'abhyAso'pi prAya: prabhUtajanmAnugo bhavati zuddha'- iti SoDazake / / 13-13 / / loke'pyetadRSTam, tadAha dravyasaptatikAvRttikAra:-'na hi sakRnnipAtamAtreNodabindurapi grAvaNi nimnatAmAdadhAtI'ti / / 8 / / tatazcAnAdibhavA'bhyastAdharmavinAzanasya dharmasya prayatnapUrvakeNA'bhyAsenaiva paramagatiprAptiH, taduktaM parairapi - 'prayatnAdyatamAnastu yogI saMzuddhakilbiSaH / anekajanmasaMsiddhastato yAti parAM gati'- miti bhagavadgItAyAm / / 645 / / yadyapyanAdikAlInAdharmaH saGkhyAtabhavAbhyAsanivartanIya ityapi duHzraddheyama, kintvAtmano'cintyavIryayuktatvAta, mahApuruSacaritasiddhatvAcca na tadasambhavaH / abhyAsasyAsAdhyAbhAvAdapi tatsiddhiH, taduktaM - 'na kiJcidasti tadvastu yadabhyAsasya duSkara'-miti bodhicaryAvatAre / / 6-14 / / yuktaM caitat, abhyAsena viSasyApyamRtatvaprApteH, tatsAtatyayogAttatsiddheH, uktaM ca 'viSANyamRtatAM yAnti satatAbhyAsayogata' iti nirvaannprkrnne| nanu kiM tarhi vitathAni tAnyarthItyAdIni vacanAni ? netyucyate, tatra viziSTataradharmavivakSaNAta, tathaiva tatsiddheH, tasya ca pUrvoktanItyA sApekSadharmAbhyAsalabhyatvamiti vivecanIyaM vivekavatA / na cAsmAbhirevaivamucyate, pUrvamaharSibhirapyevaM sApekSadharmasya samarthitatvAt, yathoktam - 'jai tA tiloganAho visahai bahuyAI asarisajaNassa / iya jIyaMtakarAI esa khamA savvasAhUNa'- mityupadezamAlAyAm / / 4 / / / zrIpUjyAlambanagrahaNaM tu tatkRtasAdhanAnusaraNarUpatvena tabahumAnapradarzakam, uktaM ca- 'ThANA kAyaNiroho takkArIsu bahumANabhAvo ya' tti yogazatake / / 64 / / yathA gurukulavAsanisevane tatsevigautamAdiSu bahumAnabhAvo bhavati tathA'trApi draSTavyam, tathoktam - 'veyAvaccaM paramaM bahumANo taha ya goamAIsu'-tti paJcavastuke / / 691 / / itthaM ca zrIpUjyAlambanakRtadharmo'pi prazasta eveti niSkarSaH / sadAlambanadAnama Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 - vIryAcAraH / bhuvanabhAnavIyamahAkAvye vyAyuHkRtizca kila sadguruNA'pramAdAt kharekhara satata apramAdathI, satata parizramathI ekAyuSA'pi ca kRtA satataM zrameNa / pUjya- zrIme me 4 apanamA ne apanajArya thu. ekAdazAdbhutamapIha guruM hi manye lAge che ke pUjyazrI 11mu accheru hatAM. o mahA bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 62 // apramatta yoga ! Apane huM lApathI madhu. IIF2|| atyantacaNDaruji candravirokarocI atyaMta ugra (perAlisIsanA) rogamAM ca rAte naktaM sa lekhanarataH satatA'pramattaH / cAMdanImAM lekhana kArya karavA besI jatAM. zarIrane Uce kharaM hyapaghanaM sukumAratAbhid to gadheDuM kahetA (te rIte kAma letA) satata bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 63 / / apramatta ane jAta pratye kaThoratama bananArA o mahAsAdhaka! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. lal -saGghahitam 1. ddir| 2. ruthi ranAra 3. gadheDa) 4. zarIra 5. subhAratA = suzIlatA, tene nArA. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ (63) sukumAratAbhiditi / atheyaM mUrkhatA, sukhatyAgAta, yAvajjIvaM sukhameva jIvane pANDityAt, bhasmIbhUtadehapratyAgamavirahAt, taduktaM- 'yAvajjIvet sukhaM jIve-dRNaM kRtvA ghRtaM pibet / bhasmIbhUtasya dehasya, punarAgamanaM kutaH / syAnmataM, 'na vayaM dehasya punarAgamaM manyAmahe, Atmanastu kvacid gamanaM bhaviSyati, tatazca paraloke sukhalAbhArthaM kaSTasahana nyaayymeveti| tadetad mUrkhazekharatAprakaTapradarzanaphalam, Atmana evAbhAvAt paralokAbhAvAt, tathoktam - 'paralokino'bhAvAt paralokAbhAva' iti / na ca caitanyasaMsiddhaH sa iti vAcyam, tadantareNA'pi tadupapatteH, tathAhi pRthivyAdibhUtacatuSTayAdeva caitanyopapattiH, na ca pratyekamadarzanAttadasambhava sikatAsu tailavaditi vAcyam, vyabhicArAt, anyathA'pi drshnaat| tathAhi madyAGgeSvadRSTA'pi madazaktistatsamudAye dRzyata eva / / itazcAtmAbhAvaH, ahaMpratyayena dehasyaiva pratItisiddheH, 'ahaM sthUlo'- ''haM kRza' iti dehasAmAnAdhikaraNyena pratyayAt, na cAtmanyetatpratyaya iti vAcyam, apasiddhAntaprasaGgAt, Atmano'rUpitvenAbhyupagamAt, tatazca tatra sthaulyAdyabhAvAt, taduktam - 'pudgalavarjamarUpaM tvi' ti prazamaratau / / 207 / / tathA - 'rUpiNaH pudgalA' iti tattvArthasUtre / / 5-4 / / evaM pudgalamAtrasya rUpitvAbhyupagamAta / uktaM ca prathamAGage - 'se na dIhe na hasse na vaTe' ityAdi / / 1-5-5 / / 170 / / taduktaM parairapi 'na bhUmirna toyaM na tejo na vAyu' rityAdi dazazlokyAm / / 1 / / __ atha mA bhUdeSa doSa ityAtmano'pi pudgalatvamabhyupagamyate, sa eSa varavighAtAya kanyodvAhaH, asmanmatapravezena nairAtmyAbhyupagamAt, sajJAmAtravivAdAt / nanu 'mama deho'ya'-mityuktestatsiddhirbhaviSyatIti cet ? na, tasyaupacArikatvAt, rAho: zira itivat dehAlambanasyAhaMpratyayasya prtipaadittvaat| tathA'pyAtmapadAnurAgAtirekazcettadA deha eva tatsajJA kriyatAm tata evopapatteH taduktam - 'atra catvAri bhUtAni bhUmivAryanalAnikAH / caturthya: khalu bhUtebhyazcaitanyamupajAyate / / kiNvAdibhyaH sametebhyo dravyebhyo madazaktivat / ahaM sthUlaH kRzo'smIti sAmAnAdhikaraNyataH / / dehasthaulyAdiyogAcca sa evAtmA na cAparaH / mama deho'yamityuktiH sambhavedaupacArikI'-ti (sarvadarzanasaGgrahe ||pR.7 / / ) nanu kSityAdezcaitanyAbhivyaktau zarIravata kumbhAdiSvapi tadabhivyaktirbhavediti cet ? na, kAraNAntarA'bhAvAta, pAMsvAdiSvanabhivyaktamadazaktivat / syAnmatam, pratiniyatasukhaduHkhAdikAryavaicitryasya niyAmakamantareNA'nupapattestanniyAmakasya purAtanajanmo jIvanamantraH - dehadukkhaM mahAphalam - cArvAkanirAsa: Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho bhAnuH vIryAcAraH / 131 vRddho'pi navyayuvavat vihRtau sadaiva, vRddha dehe paNa.. vihAramAM sadA ya navayuvAna vRddhaH pratikramaNake'pi sadorvacArI / repI bhuti... sahA ya BAHI BACHI pratibhA .. vRddho'pi nityamapi ghorataporatizca, ugra tapamAM rati karanArA o maharSi ! Apane huM bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 64 // lApathI ma chu. |4|| -saGghahitam1. nUtana 2. manA rahIne ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ pAttAdRSTasya prasiddhestatkarturAtmanaH siddhiriti, etadapi manorathamAtrama, yathA pAthApatau niyAmakAdRSTavirahe'pi vastusvAbhAvyAnnAnAkAratAM bibhrANA prAdurbhavanti bubudAstathA sukhaduHkhAdivicitratAM dhArayantaH samutpadyante jantavaH, na punaH kAyAkArapariNatabhUtavyatiriktatanavaH kecana nityAdisvabhAvAste santi / nanu dRSTAntavaiSamyam, bubudeSu rAjaraGkAdivat mahadvaicitryavirahAt, atastadanurodhenAvazyamAtmasiddhirabhyupeyeti cet ? na, grAvAdiSu tAdRzasyA'pi vaicitryasya darzanAta, tathA hyekaH paramAtmarUpeNa pUjyate, aparastu viNmUtrabhAjanatAM yAtIti, uktaM ca 'rAjaraGkAdivaicitryamapi nAtmabalAhitam / svAbhAvikasya bhedasya grAvAdiSvapi darzanA'-diti (adhyAtmasAre / / 13-12 / / ) ___atha pUrvopAttA'dRSTamantareNa kathaM mAtApitRvilakSaNaM zarIram ? nanvetenaiva vyabhicAro dRzyate, na hi sarvadA kAraNAnurUpameva kAryam, tena vilakSaNAdapi mAtApitRzarIrAd yadi prajJAmedhAdibhirvilakSaNaM tadapatyasya zarIramupajAyeta, kadAcit tadAkArAnukAri tat ka ivAtra virodhaH ? yathA kazcit zAlUkAdeva zAlUkaH, kazcid gomayAt tathA kazcidupadezAd vikalpaH, kazcit tadAkArapadArthadarzanAt / nanu darzanAdapi vikalpaH pUrvavikalpavAsanAmantareNa kathaM bhave diti cet ? tarhi gomayAdapi zAlUkaH kathaM zAlUkamantareNetyetadapi praSTavyam, tasmAt kAryakAraNabhAvamAtrametat, tatra ca niyamAbhAvAdavijJAnAdapi mAtApitRzarIrAd vijJAnamupajAyatAm, athavA yathA vikalpAd vyavahitAdapi vikalpa upajAyate tathA vyavahitAdapi mAtApitRzarIrata eveti na bhedaM pazyAmaH, ato'dRSTAsiddhestadasiddhiH / nanvanAdyanantAtmAbhyupagamamantareNa vyavahArAnupapattiH, na hyekAnubhavitavyatirekeNAnusandhAna sambhavati, bhinnAnubhavitaryanusandhAnA'dRSTeriti cet ? na, evamanumAnenetaretarAzrayadoSaprasaGgAt, tathAhi siddhe AtmanyekarUpeNAnusandhAnavikalpasyAvinAbhUtatve AtmasiddhiH, tatsiddhezcAnusandhAnasya tadavinAbhUtatvasiddhiriti naikasyApi siddhiH, na cA'siddhamasiddhena sAdhyate / kiJca darzanAnusandhAnayoH pUrvAparabhAvino: kAryakAraNabhAvaH pratyakSasiddhaH, tat kuto'nusandhAnasmaraNAdAtmasiddhiH ? api ca, zarIrAntargatasya jJAnasyAmUrtatvena kathaM janmAntarazarIrasaJcArasa ? athAntarAbhavazarIrasantatyA saJcaraNamucyate, tadapi paralokAnna viziSyate, saJcArazca na dRSTo jIvata iha janmani, maraNasamaye bhaviSyatIti duradhigamametat, na paralokasiddhiH, athavA siddhe'pi paraloke pratiniyatakarmaphalasambandhasiddhiH, tathA sati paralokAstitvamapi tata eva siddhamiti kimanumAnaprayAsena ? vastutastu sarvamapyanumAnamasmAn prtysiddhm| tathA ca bRhaspatisUtram- 'anumaanmprmaann'-miti| etena 'prANApAnanimeSonmeSajIvanamanogatIndriyAntaravikArAH sukhaduHkhecchAdveSaprayatnAzcAtmano ligAni / ' (vaizeSikasUtram / / 3-2-4 / / ) 'rathakarmaNA sArathivat prayatnavAn vigrahasyAdhiSThAtA'numIyata' (prazastapAdabhASyam ||pR.69 / / ) ityapAstam / anumAnAprAmANye liGgajJAnAnupa-yogAt / na cAgamAdapi paralokAdisiddhiH, tasya prAmANyAsiddheH, na cApramANasiddhaM paralokAdikamabhyupagantuM yuktam, tadabhAvasyApi tathA'bhyupagamaprasaGgAt / athedameva janma pUrvajanmAntaramantareNa na yuktamiti janmAntaralakSaNasya paralokasya siddhiriSyate, tatkimiyamarthApattiH, jIvanamantraH - dehadukkhaM mahAphalama - cArvAkanirAsa: Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 - vIryAcAraH bhuvanabhAnavIyamahAkAvye kRtvA vihAramapi cedivasaprabhA syAt, (sAMje) vihAra karyA pachI paNa jo divasano prakAza tUrNaM sa lekhanavidhau nirato babhUva / bhaje to tara manamA bhagna GnI tA. vizrAmavizrAmanAma hRdaye'sya na hi kvacicca, ArAmanA nAmane dhyanIDictionary mAMthI 4 bATI bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 65 / / nAmanArA guhepa! huMApane lApathI madhu. Isill ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradam ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ anumAnaM vA ? na tAvadarthApattiH, tallakSaNAbhAvAt "dRSTaH zruto vA'rtho'nyathA nopapadyate / " iti tallakSaNeSTeH (mImAMsAdarzanam / / 1-1-5 / / zAbarabhASyam) na tu janmAntaramantareNa nopapattimadidaM janmeti siddhama, mAtApitRsAmagrImAtrakeNa tasyopapatteH, tanmAtrahetukatve cAnyaparikalpanAyAmatiprasaGgAt / nA'pyanumAnam, anyatarAsiddhatvAt / tatazca sUktam - 'paralokino'bhAvAt paralokAbhAva' iti / tasmAt paralokasukhAbhilASeNa dRSTasukhaparityAgo vimUDhatvaDiNDimam, uktaM ca 'tasmAd dRSTaparityAgAdadRSTe yat pravartanam / lokasya tadvimUDhatvaM cArvAkAH pratipedira'- iti (SaDdarzanasamuccaye / / 85 / / ) tasmAdanAgataspRhayA naihikA: kAmAstyAjyAH, yato bhUteSu bhasmIbhUteSu pratyAgatyAzaMsA niSphalA / taduktam - 'tyAjyAstannaihikAH kAmAH, kAryA nAnAgataspRhAH / bhasmIbhUteSu bhUteSu, vRthA pratyAgatispRhA iti (adhyAtmasAre / / 13-15 / / itthaM cAGganAliGganAdijanyaM sukhameva puruSArthaH, na cAsya duHkhasambhinnatvAt puruSArthatvaviraha iti vAcyama, avarjanIyatayA prAptasya duHkhasya parihAreNa sukhamAtrasyaiva bhoktavyatvAta, yathA dhAnyArthI sapalAlAni dhAnyAnyAharati sa tAvadAdAya nivartate, evameva vivekasiddhirapi, haMsavat, yathoktaM - 'haMso hi kSIramAdatte tanmizrA varjayatyapa' ityabhijJAnazAkuntale / tasmAdduHkhabhayAnnAnukUlavedanIyaM sukhaM na hi mRgAH santIti zAlayo nopyante / yadi kazcid bhIru-dRSTaM sukhaM tyajet tahi sa pazuvanmUkhoM bhavet / uktaM ca - 'tyAjyaM sukhaM viSayasaGgamajanma pusAM duHkhopasRSTamiti mUrkhavicAraNaiSA / vrIhIjihAsati sitottamataNDulADhyAn, ko nAma bhostuSakaNopahitAn hitArthI'- ti / / tasmAd yatheSTabhoga evAtra paramArthaH, uktanItyA'tmAdivirahAt / tadavadAma - 'piba khAda ca jAtazobhane, yadatItaM varagAtri tanna te / na hi bhIru ! gataM nivartate, samudayamAtramidaM kalevara'-miti / itthaM ca bhavatpUjyAnAM sukumAratApratipakSatvamatyantamayuktatayA sthitamiti / atrocyate / luNTAka ! cArvAka ! tadAtmaratna, re ! corayitvA sahasaiva mA gAH / asmAnna kiM pazyasi pRSThalagnAna, durdAntazikSAkSaNabaddhakakSAna / / (syAdvAdaratnAkare / / 735 / / ) paralokAdisiddheH sarvamapi bhavadbhASaNamayuktam, nanUktaiva tadasiddhiriti cet ? satyam, avicAritaramaNIyA tUktA / tathAhi yattAvaccaitanyotpattebhUtamAtrakAraNatvenAtmapratikSepaH kRtaH, sa hi tattvAntarAbhAve siddhe siddhayet, tathaiva bhUtamAtrakAraNatvasiddheH / tadabhAvazcA'siddhaH, sukhaduHkhecchAdveSaprayatnasaMskArAdestattvAntaratvenA'vasthitatvAt / pRthivyAdibhireva tadabhivyaktena tattvAntaramiti cet ? na, ghaTapradIpAnAM vyaGgyavyaJjakabhAve'pi tattvAntaratvAnapAyAt, pratyakSAdipramANaprasiddhasyAtmanazca tattvAntaratvamanivAryam / nanvAtmavirahaH, anupalabdheriti cet ? kasyA'nupalabdhiriti vaktavyam, sarvasya svasya vA ? Aye sandehaH dvitIye vybhicaarH| vastutastu sarvajIvasiddhAhaM pratyayena pratyakSatastatsiddhiH, taduktamAtmatattvaviveke- 'sarvAdRSTezca sandehAt svAdRSTe yabhicArata: athAtmasadbhAve kiM pramANam ? pratyakSameva tAvat, ahamiti pratyayasya prANabhRnmAtrasiddhatvAt, na cA'yamavastuka: sandigdhavastuko vA, azAbdatvAdapratikSepAcca, na ca laiGgikaH, ananusaMhitaliGgasyApi svapratyayAt, na ca smRtiriyam, jIvanamantraH - dehadukkhaM mahAphalam - cArvAkanirAsa: Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho bhAnuH vIryAcAraH / 133 AnandataH zizumunerapi sevanAM sa, suvizALagacchAdhipati rUpa gauravavaMtA padamAM gacchAdhinAthapadabhRt svayameva cakre / birAjamAna ... chatAM ya bALamuninI sevA ya vIryaprakarSaparipUritadharmadhAmA !, AnaMdathI karatAM. dharmanA dareka sthAna-pradeza pradezane bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 66 // praSTa vIthI marI henaa| o parama pUjya gurudeva! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. IIkA ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ ananubhUte tadanupapatte'-riti / nanu ca kimiti bhavAn paramatAlambanena vAdaM karotI -ti cet ? syAdvAdinAM sahAyarUpatvAtteSAmiti gRhaann| tadAhASTasahasrItAtparyavivaraNakAra:- 'jetuM durvAdivRndaM jinasamayavidaH kiM na sarve sahAyA ?' iti| kRtaM prasaGgena, prakRtaM prstumH| bhavati hi 'sukhyaham' 'du:khyaham' ityAdipratItiH sarveSAm / na cedaM pratyakSaM na yathoditAtmatattvagrAhakama, antarmukhAkAratayA parisphuraNAt, nA'pyasyetthaM parisphurataH zarIrAdigocarAntaraparikalpanaM nyAyam, nIrAdipratibhAsino'pyavabhAsasya vizvambharAgocaratvApatteH / arUpAdyAtmakatattvaparicchedakatvAcca / na prakRtajJAnaM dehAdidyotakaM nyAyyam / na ca sthUlo'hamityAdyahaMpratyayena dehAlambanena vybhicaarH| tasyAtyantopakArake bhRtye'hamevAyamiti svAmipratyayavadatyantopakArake zarIra upacArato jAyamAnasyA'rUpAdyAtmakatattvaparicchedakatvAsiddheH, bahiHkAraNanirapekSatve satyahaMkArAspadatvAcca / anyathA tu netrAdibhirahapratyayaprasaGgaH, na cedaM dRSTamiSTaM vaa| uktaM ca - 'na cAhapratyayAdInAM, zarIrasyeva dharmatA / netrAdigrAhyatApatterniyataM gauravAdiva'-dityadhyAtmasAre / / 17 / / etenA'pasiddhAntApAdanaM nirastam / kiJca, caitanyasya pRthivyAderabhivyaktyabhyupagame tannityatvApattiH, tathAhi-nityaM caitanyam, zazvadabhivyaGgyatvAt, kSityAditattvavat / na ca tattvamasyAsiddham, tatkAryatAnupagamAt, upagame'bhivyaktivAdavirodhAt / na hyasato'bhivyaktiriti sadA'bhivyaGgyatvena sadA sattvApattirdurnivArA / na ca ghaTAdibhiranekAntaH, teSAM kAryatvAbhyupagamenAbhivyaGgyatvasyA'zAzvatikatvAt / syAdvAdinAM tu sarvasya kathaJcinnityatvAnna kenacidvyabhicAra iti spaSTaM syAdvAdaratnAkare / madazaktidRSTAntamapyasmadiSTasAdhakam, yatastatrA'pi tanmelakapuruSApekSA, anyathA svata eva sarvadA tadApatteH, evaM caitanyavyaktAvapi draSTavyam / taduktam- 'madyAgebhyo madavyakti-rapi no melakaM vinA / jJAnavyaktistathA bhAvyA-'nyathA sA sarvadA bhave'- dityadhyAtmasAre / / 13-22 / / tasmAjjIvadharmatvena caitanyaM siddhama, taduktaM nAradapaJcarAtre - 'caitanyamasya dharmo hi prabhA bhAnorivA'male'ti / budabudAdidRSTAntato vaicitryasamAdhAnamapyasArama, svakRtakarmaNAmeva tatra zaraNatvAta, anyathA sukhaduHkhAdisaMvittivizeSAyogAta, taduktam - 'rAjaraGkAdivaicitrya-mapyAtmakRtakarmajam / sukhaduHkhAdisaMvittivizeSo nAnyathA bhave'- dityadhyAtmasAre / / 1324 / / uktaM ca parairapi - 'karmajaM lokavaicitrya'- mityabhidharmakoSe / / 4-1 / / anyathA tu tulyasAdhanAnAM phalavizeSo na ghaTAmaTATyate, na ca nirhetuko'sau, kAryatvAt, ghaTavat, yo'sau hetuH, sa eva karma, taduktam - 'asthi suhadukkhaheU kajjAo bIyamaMkurasseva / so diTTho ceva maI vabhicArAo na taM juttaM / / jo tullasAhaNANaM phale viseso na so viNA heuM / kajjattaNao goyama ! ghaDo vva, heU ya so kammaM / / ' iti vizeSAvazyakabhASye / / 1612/1613 / / zAlUkadRSTAntapradarzito vyabhicAro'pyasana, prajJAmedhAdivailakSaNye samAnajAtIyapUrvAbhyAsasya kAraNatvasambhavAt, anyathA jIvanamantraH - dehadukkhaM mahAphalam - cArvAkanirAsa: Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhuvanabhAnavIyamahAkAvye zvAsAturo'pi vimalAdrimasau svato'ho ! ArohaduccazikharaM zibikAM vinaiva / zraddhAmanobalanirAkRtakAsa ! dhIra ! zvAsanA rogathI atyaMta pIDita.. chatAM ya zatruMjayanI saMpUrNa yAtrA DoLI vagara jAte ja caDhIne UMcA zikharavALA karI ane zraddhA ane manobaLathI zvAsaroga ne bhagADI dIdho. o bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 67 / / dhIrapuruSa guru bhuvanalAnu ! huM Apane lAvathI bhuM chaM. // 77 // 34 vIryAcAraH nyAyavizAradam samAne'pi rasAyanAdyupayoge yamalakayoH kasyacit kvApi prajJAmedhAdikamiti pratiniyamo na syAt, rasAyanAdyupayogasya saadhaarnntvaaditi| taduktaM nyAyamaJjaryAm - 'dRSTazca sAdhvIsutayoryamayostulyajanmanoH / vizeSo vIryavijJAnavairAgyArogyasampadAmiti / / 5-471 / / na ca prajJAdInAM janmAdI rasAyanAbhyAse ca vizeSaH zAlUkagomayajanyasya tu zAlUkAdestadanyasmAd vizeSa dRzyata iti sphuTameva vaiSamyam / kvacijjAtismaraNaM ca darzanamiti na yuktA dRSTakAraNAdeva mAtApitRzarIrAt prajJAmedhAdikAryavizeSotpattiH / na ca gomayazAlUkAdervyabhicAraviSayatvena pratipAditasyA'tyantavailakSaNyam, rUpa-rasa- gandhasparzavatpudgalapariNAmatvena dvayorapyavailakSaNyAt vijJAnazarIrayozcAntarbahirmukhAkAravijJAnagrAhyatayA svaparasaMvedyatayA svasaMvedanabAhyakaraNAdijanyapratyayAnubhUyamAnatayA ca parasparA- nanuyAyyanekaviruddhadharmAdhyAsato'tyantavailakSaNyAnnopAdAnopAdeyabhAvo yuktaH / yacca vyavahitAdapItyAdyuktaM tadapyayuktam, anantarasyApi mAtApitRpANDityasya prAyaH prabodhasambhavAt, tatazcakSurAdikaraNajanitasya svarUpasaMvedanasya cakSurAdijJAnasya vA yugapat krameNa cotpattau 'mayaivopalabdhametat' iti pratyabhijJAnaM santAnAntaratadapatyajJAnAnAmapi syAt, na ca mAtApitRjJAnopalabdhestadapatyAdeH kasyacit pratyabhijJAnamupalabhyate, uktaM ca, 'bhrUNasya smaraNApatte-rambAnubhavasaGkramA'dityadhyAtmasAre / / 13-20 / / etenAnumAna itaretarAzrayadoSo'pi pratyuktaH, AtmanaH pratyakSeNaiva siddhatvAt / tasmAdekAnubhavitranurodhenApi tatsiddhi:, zarIreNa tadanupapatteH, bAlatvAdidazAbhedavazAccharIra ekatvavirahAt, taduktam 'zarIrasyaiva cAtmatve nAnubhUtasmRtirbhavet / bAlatvAdidazAbhedA-ttasyaikasyA'navasthite'- rityadhyAtmasAre / / 13-18 / / yacca darzanA'nusandhAnayorityAdyuktaM tadapyasat, uktavadekAnusandhAnabhAve tadanupapatteH / yadapi saJcArazca na dRSTa ityAdyuktaM tadapyasat paralokasiddhereva tatsiddheH, anyathA tadanupapatteH / amUrtatve'pi tadagatirna na yuktA, virodhA'siddheH, 'adhastiryagarthordhvaM ca jIvAnAM karmajA gati' riti vacanaprAmANyAcca (tattvArthabhASyakArikA / / 2-16 / / ) - athAgamA apramANam, mitho visaMvAdAt, durjanahRdayAdivat / yadi jinAgamaH pramANam, anyena kimaparAddham ?, so'pyastviti cet ?, na, vipratipattivRndAnupapatteH, taduktam sarva eva yadamI parasparaM saMvadanti samayA na vAdinAm / durjanasya tu hRdayaM vacaH kriyA saMvadanti na yathA kAcana / / jainAgamazcet bhavati pramANa - manyAgamaH kiM na bhavettathaiva / sa syAttathA cedvada tarhi vidvan ! kautaskutI vipratipattivArtA ? / / ' iti (syAdvAdaratnAkare / / 732/737 / / ) maivam, jinAgamaprAmANyasya prAgasakRdupapAditatvAt, uktaM ca sarvajJasiddhau - 'dRSTazAstrAviruddhArthaM, sarvasattvasukhAvaham / mitaM gambhIramAhlAdi - vAkyaM yasya sa sarvavit / / evambhUtaM tu yadvAkyaM, jainameva tataH sa vai / sarvajJo nAnya etacca syAdvAdoktyaiva gamyata ityAdi / / 49, 50 / / etena pratiniyatakarmaphalasambandhasiddhirvyAkhyAtA, adRSTavaicitryasiddhestatsiddheH, anyathA tadvyavasthAnA'yogAt / svasambaddhakarmaNo'vandhyatvena svAzraye phalotpAdanAt, 'kaDANa kammANa na mokkhu atthi / ' iti (uttarAdhyayaneSu / / 4-3 / / ) tathA jIvanamantra: - dehadukkhaM mahAphalam - cArvAkanirAsaH - Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho bhAnuH - SaTtriMzadguNasampat 135 SaTtriMzatA ca suguNaiH parizobhito'sA- 'chattIsaguTo guru bhA'... 3 gupothI vAcAryatAM saphalatAM tu ninAya bADham / zobhatA pUjyazrIe sUripadane sArthaka karyuM hatuM. pratyekavaNTakavicAravizuddhayogin !, pratyeka aMzathI vicAratA ya parizuddha. pUrNa bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 68 // mahAyogI! Apane huM lApathI lAI chu. ||8|| -saGghahitam1. 'aMzo bhAgazca vaNTaH syA'dityabhidhAnakoSaH, atra ca svArthe 'ka'pratyayaH / / ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradam ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ 'kattArameva aNujAi kammaM / / ' (uttarAdhyayaneSu / / 13-23 / / ) ityAdi vacanaprAmANyAt / prAyaH karmavipAke'vigAnaM vAdinAm / ata evoktaM parairapi - 'katAnaM kammAnaM vipAko atthi ? AmantA / ' ityabhidharmapiTake / tathA 'nA'bhuktaM kSIyate karme' iti brhmvaivrtpuraanne| na ca paraloke tadabhAvaH, anuyAyitvAt karmaNAm, uktaM ca - 'yatkRtaM hi manujaiH zubhAzubhaM, tatprayAntamanuyAti pRSThata' iti rASTrapAlaparipRcchAyAm / yaccoktamanumAnamapramANamiti, tadapyapramANam, lokavyavahArocchedaprasaGgAt, darzanadazAyAM bhAvanizcayAt, adarzanadazAyAmabhAvanizcayAcca, tatazca gRhAda bahirgatazcArvAko varAko na nivarteta, pratyuta putradAradhanAdyabhAvanirdhAraNAt sorastADaM zokavikalo vikrozet / ata eva pratyakSasyA'pyabhAvApattiH, taddhetUnAM cakSurAdInAmanupalambhabAdhitatvAt taduktam- 'dRSTyadRSTyoH kaH sandeho bhAvA-bhAvavinizcayAt / adRSTibAdhite hetau pratyakSamapi durlabha'- miti nyAyakusumAJjalau / / 3-6 / / taduktaM nyAyAvatAravRttau-- 'pratyakSamevaikaM pramANa-mityasat, parokSAbhAve tasyaiva prAmANyA'yogA'-dityAdi ||pR.17|| sammohamohadolAyitamAnasazcArvAko varAkaH pratyakSA'numAnasvarUpayorapi muhyati, kimanena sahAtijalpitena ? uktaM ca'dUrAtkaroti nizi dIpazikhA ca dRSTA paryantadezavisRtAsu matiM prabhAsu / dhatte dhiyaM pavanakampitapuNDarIka-SaNDo'nuvAtabhuvi dUragate'pi gandhe / / sa evaMprAyasaMvitti-samutprekSaNapaNDitaH / rUpaM tapasvI jAnAti na pratyakSAnumAnayo'-riti nyAyamaJjaryAm ||aa.1 / / nanvanumAnamapramANam, pratyakSapUrvatvena gauNatvAditi cet ? na, asiddheH, 'UhAkhyapramANapUrvakatvAccAsyAdhyakSapUrvakatvamasiddha miti vacanAt / (prameyakamalamArtaNDaH ||pR.46||) nanu rodhAdapi nadI pUrNA gRhyate, tatazcopariSTAd vRSTo deva iti mithyAnumAnam, evaM upaghAtAdiSvapi jJeyam, tatazca rodhopaghAtasAdRzyebhyo vyabhicArAdanumAnamapramANa (nyAyasUtre / / 2-1-38 / / ) - miti cet ? nAyamanumAnavyabhicAraH, ananumAne tu khalvayamanumA-nAbhimAna iti / adhikaM vAtsyAyanabhASya-nyAyavArtikAdau / yadapyuktaM kimiyamarthApattirityAdi tadapyabAdhakama, sarvasya niyatapratyayasya pravRtteranumAnatvAta, nanvavinAbhAvasambandhagrahA'sambhavAnnAtrA'numAnamiti cet ? so'yamadvaitasya zUnyatvasya vA'bhyupagamaprasaGgaH, bAhyenA'pyarthena saha kAryakAraNabhAvasyA'siddheH tama, vicAratastasyA'pyabhAve sarvazanyatvama, tatazca sakalavyavahArocchedaprasaktiH / tatazca kasya kena doSAbhidhAnam / itazca paralokagAmyAtmasiddhiH, tadvAsarajAtabAlasyA'pyazikSitasyApi stane mukhArpaNAta, uktaM ca - 'tatraiva vAsare jAtaH pUrvakeNAtmanA vinA / azikSitaH kathaM bAlo mukhamarpayati stana'-iti / tasmAdatrAnAhatamAmuSmikAnubhavahetutvam, na ca tadanubhava aihikazarIrasya, asambhavAta, tasmAdeko nityo'nubhavitA smartA ca yaH sa eva bhagavAnAtmeti spaSTaM syAdvAdarahasyabRhadvRttau / jIvanamantraH - dehadukkhaM mahAphalam - cArvAkanirAsa: Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 - SaTtriMzadguNasampat / bhuvanabhAnavIyamahAkAvye Arye tu janma viSaye guruNA tathA''ptaM, (1) pUjyazrIno janma AryadezamAM thayo. tenA'bhavatsa sukhabodhavacA vdaanyH| pariNAme udAracitta gurudeva sahelAIthI bodha saMsAratApaharaNaH zaraNaM sadaiva, pamADI zakatA. saMsAranA tApone dUra karanArA.. sadA bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 69 // ya zarAbhUta sevA mo guruheva! Apane hu~lAvathI bhajuM chuM. lidalA pUjyo'bhavacca sukulArNavarAtrikAnto, (2) sukularUpI sAgaramAM utpanna thayelA caMdra niSThAsanAthamata eva dadhAra bhAram / samAna pUjyazrIe niSThA sAthe jinazAsana ane jainendrazAsanamahAsamudAyasatkaM, suvizALa samudAyanA bhArane vahana karyo.. evA bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 70 / / guru nuvanamAnu ! huM Apane mAthI lachu. 70|| mUlaM ca mukhyamakhilAtmaguNavrajAnAM, (3) NSG AtmaguezonuM bhuNya bhU vinaya... prApnoti taM suvinayaM zubhajAtimAlI / sahamatimAn ne pAme che. mAthI 1 pUjyazrI aucityazekhara itazca babhUva bADhaM, aucitya pAlanamAM avvala hatAM. guru bhuvanabhAnu bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 71 // ! huM Apane lAvathI ma chu. ||1|| -saGghahitam1. AryadezotpannaH sukhAvabodhavAkya: syAt / 2. sukulodbhavo yathotkSiptabhAravahane na zrAmyati / 3. jAtisampanno vinayAnvita: syAt / wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww nyAyavizAradama wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww itthaM cAtmAdisiddheH dRSTaparityAgAdityAdyayuktatvena sthitama, viSayasukhAsAratAyAH prAgupapAditatvAta, dAruNavipAkatvenApAtamAtramadhuratvAcca, kimpAkaphalavat / , uktaM ca - 'yadyapi niSevyamANA manasaH parituSTikArakA viSayA / kimpAkaphalAdanavad bhavanti pazcAdatidurantA' iti prazamaratau / / 107 / / vastutastu paralokasAdhakasya sukhatyAga eva nAsti, sarvaviSayakAGkSAsAphalyotpAditasukhAdanantakoTiguNatvAt tatsukhasya, vissyraagvirhaat| ata eva tatsukhaM narendradevendrasukhAdapyabhyadhikam / taduktam - yatsarvaviSayakAGkSodbhavaM sukhaM prApyate sarAgeNa / tadanantakoTiguNitaM mudhaiva labhate vigatarAgaH / / naivAsti rAjarAjasya tatsukhaM naiva devarAjasya / yatsukhamihaiva sAdhorlokavyApArarahitasye'-ti prazamaratau / / 124/128 / / duHkhasya parihAreNetyAdyapyasAram, azakyatvAt, duHkhAnubandhi-tvAtkAmAnAm, uktaM ca hanumannATake- 'raktastvaM navapallavairahamapi zlAghyaiH priyAyA guNaistvAmAyAnti zilImukhAH smaradhanurmuktA sakhe mAmapi / kAntApAdatalAhatistava mude tadvanmamApyAvayoH sarvaM tulyamazoka ! kevalamahaM dhAtryA sazokaH kRtaH / / ' iti / / 5-4 / / __ata evoktaM kenacit 'ubbheu aMgulI so puriso sayalaMmi jIvaloyaMmi / kAmaMtaeNa nArI jeNa na pattAI dukkhaaii||' tatazcArvAkadarzanaM tyAjyama, pApatvAta, sadanuSThAnaparipanthibhASitatvAcca, uktaM ca 'AtmavyavasthitestyAjyaM tatazcArvAkadarzanam pApA: kilaitadAlApA: sadvyApAravirodhina'- ityadhyAtmasAre / / 13-30 / / evaM ca zrIpUjyAnAmapramattasAdhanA sukumAratAbhittA cocitaiveti siddhm| [jIvanamantraH - dehadukkhaM mahAphalam - cArvAkanirAsaH Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho bhAnuH - SaTtriMzadguNasampat AdeyavAk ca bhuvane'timanojJarUpaH, (4) ramyarUpa... jagatamAM AdecavAkya.. savo thavAnanapura vitta luvudrAkSa | sambodhadAnamAM nipuNa.... parapoTA jevI AMkho... prAnte'pi sakSamatamakratumAn babhUva, pUjyazrIne aMtasamaya sudhI Indriyo atyaMta sakSama bhAvAt mane bhuvanabhAnupuro ! bhavantam II72 | hatI. evA guru bhuvanabhAnu! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. IIGzA (5) Akho divasa (kalAko sudhI) vyAkhyAnavyaakhyaandaangtpuurnndino dinendro, vAcanAdi ApavA pachI ya... ghora tapa hovA chatAM ghoraM tapo'pi vihRtau satataM caritvA / / ya.. ugra vihAra hovA chatAM ya vizrAmanuM nAma vizrAma ityapi na nAma babhUva citte, paNa sUryasamA pUjyazrInA manamAM kyAMya na hatuM. bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 73 // evA saMghayaNI guru bhuvanabhAnu ! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. llcall yadgranthazikSaNakRte'sti sadoSabhaktA'nujJahmabhojanakRdenamaho ! cakAra / vyaktaM mahAdhRtidharo'si guro ! dharitryAM, mAvat mane bhuvanabhAnupuro! bhavanta pAchA (6) (sammati tarka jevA) je grantho bhaNavA mATe sadoSa AhAranI ca anujJA che. tevA graMthone ca AyaMbilo karIne bhaNanArA gurudeva ! kharekhara Apa dharatI para mahAvRtidhara cho. guru bhuvanabhAnu ! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. Iowaa puNyaprabhAvakaghanAgamapUrNatAyAM, (7) puNya prabhAvaka cAturmAsa pachI zrAvako zraddhAnuM ja nAmasivAra tharmanA mAtA kaMIka lAbha ApavA pAchaLa paDatA. chatAM ya AzaMsA virahito'nyadadAnna kiJcit, anAzasI gurudeva mAtra dharmalAbhanA AzIrvAda mAvAn mane muvanamAno ! bhavantana pAchA ApatA, anya koI ja lAbha na ApatA. evA guru bhuvanabhAnu! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. Ilo5ii. -sahita 1. rUpavAn AdeyavAkya: syAt / 2. saMhananayukto vyAkhyAnAdiSu na shraamyti| 3. dhRtiyukto gahaneSvartheSu na zramaM yAti / 4. nAzasI zro7o vastraDha nAkSati . *. arthAt vastrAdinI ke koI dAnanI mAMgaNI na karatAM. Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 SatriMzadguNasampat bhuvanabhAnavIyamahAkAvye svapnAntare'pi ca kadAcidakAryavArtA, (8) nakAmI vAto karatA hoya evI avasthAmAM kurvanna gocaragato'sti sadA'pramattaH / pUjyazrI spabhamA ya dRSTigoyara thayA nathI. saEI vAcaMyamo'lpavacanaH satataM babhUva, ya apramattatAnA dhAraka A vAcaMyama satata abhabhaavaad bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 76 / / bhASI bdl.. mevA zuru bhupanAmAnu ! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. IoghA zrIpremasUrirapi cAha yadasya zuddhiH, (6) sUri prema pA 5hetA, 'mAnuvizya bhUjala sUkSmA tathA saralataikanibandhanA'sti / jhINavaTathI ane saraLatAthI zuddhi kare che. mAyovikAraparihAraparAbhigamya !, mAyAvikAranA parihArathI anyone abhigamyatA bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 77 // nA sthita gurudeva ! hu~ mApane mAthI laj dhuM. ||7|| paJcAzadabdasamayAnu navaM yathA'sya, (10) 50-50 varSa pachI ya evuM ne evuM tAjuM jJAnaM camatkRtikaraM bhuvane babhUva / jJAna hatuM ke jagata vismita banI jatuM.. sadA ya vyaktaM sthirA'sya paripATyabhavat sadaiva, sthiraparipATInA dhAraka gurudeva ! huM Apane bhAvathI bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 78 / / ma chu. ||8|| AdeyavAkyagururAT svaparazriyo'bhUt, (11) AdeyavAkya hovAthI pUjyazrI sva paranI kartA tathA zibirato bhuvanopakartA / AbAdInA kartA banyA. zibira (no mArga jagate mAleva mastakadhRtA bhavadIyakAjJA, apanAvavA) thI vizvanA upakArI banyA.. jemanI bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 79 / / mAjJA vaza hoMza bhAjAnI rebha zirodhArtha janatA evA guru bhuvanabhAnu! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. IIcha9ll -saGghahitam* kAryam = prayojanam / 1. 'sohI u ujjubhUassa / ' ityAdyukteH / 2. amAyI sarvatra vishvaasyH| 3. sthiraparipATImataH sUtramarthazca na galati / 4. grAhyavAkyaH sarvatrAskhalitAjJaH / Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho bhAnuH - SaTtriMzadguNasampat AdiggajajJata ito gurucArakasthaM, (12) diggaja paMDita hoya ke senTrala jelanA sadezanAM tu rahI svaravidInAn ! kedI hoya badhe ja teo suMdara (anurUpa) dezanA vyutpannadhIvijitaparSadato babhUva, akhkhalita rIte ApatAM hatAM... hAjarajavAbI bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 8 / / gurudeva AthI ja jitaparSad banyA hatAM. evA guru bhuvanabhAnu ! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. llcoll sampUrNadhasamapi yaH satataM zrameNa, yukto'pi naktamapi lekhanalipsureva / saMvezajit sa zazabhRgucirocano'bhUd, bhAvAt mane muvanabhAnupuro ! bhavantam pATA (13) Akho divasa satata parizrama lIdhA pachI rAte ya lekhananA lipsa cAMdanInA cAhaka banyA hatA... kharekhara temaNe nidrAne jItI lIdhI hatI.. evA guru bhuvanabhAnu! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. l8ll niSpakSapAtadhiSaNa ! svapararSisaGgha, tadyogyatAnusaraNAdviniyogakartA ! / kRtsneSvapIha sunayeSvapi labdhavarNa !, bhAvAt mane muvanabhAnupuro ! bhavantam pAdarA (14) sva-para samudAyanA dareka munivaramAM koI ja pakSapAta vinA yogyatA anusAra viniyoga karatAM... sarvanayomAM (samanvayamAM) pravINa guru bhuvanabhAnu! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. llcrA mumbApure marudharAsu ca dakSiNeSu, (15-16) muMbaI... mAravADa... madrAsa.. kSetra sarvatra bhinnavacanacchaTayA babhASe / badalAtuM ne temanI vyAkhyAnanI style badalAtI... hAlAhalAdhvani budhaH zibiraM cakAra, A hatI temanI kSetrajJatA.. ghora viSabharyA mAvA mane bhuvanabhAnupuro ! bhavantam pAdarUA kaLikALamAM samayasara zibiranA mAdhyame anekonA tAraNahAra banyA. A hatI temanI kAlajJatA... o mahAjJAtA gurudeva ! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. ll8all -saryAdita *jJa = jIta . nitaparva rAnAdisasi kSamamupati | 2. tharca- divasa rU. saMveza: = nidrA 4. ninidrogapramattatvatrikAprmaadinH ziSyAn sukhenaiva prbodhyti| 5. madhyasthA ziSyeSu samacitto bhvti| 6. dezakAlabhAvajJaH sukhenaiva guNavaddezAdau vihariSyati / Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 SaTtriMzadguNasampat abhyAgataM svayamasau kathayAJcakAra, hyetatprayojanakRte kimihAgato'si ? / bhAvajJatAsuparipUrNamano ! namo'stu, bhAvAt mane bhuvanamAnujuro ! bhavantam / / 84 / / bhuvanabhAnavIyamahAkAvye (17) potAnI pAse AvanArane (ghaNI vAra) svayaM ja kahetA ke 'amuka kAma mATe Avyo che?' (ane te sAcuM paDatuM) bhAvajJatA sabhara hRdayI gurudeva ! Apane namaskAra... huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. II84 // atyantatIvramatimAnapi cAnyadRSTestarkasya zAstramatatarkabalAd dadau saH / syAdvAdavAdanipuNo nipuNottaraM tu, (18) tIkSNa buddhimattA... syAdvAdanipuNatA... zAstrAviruddha tarka... AnA baLathI paradarzanIonA praznono paNa nipuNa uttara ApI zakatA evA bhAvAt mane muvanabhAnupuro ! mavantam / / 8 / / Asannalabdhapratibha guru bhuvanabhAnu ! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. 85ll hindImarAThyatulasaMskRtagurjarAGglabhASAmahAprabhutayA paramopadeSTA / sampUrNavizvasuviSAM tu babhUva bADhaM, bhAvAt mane muvanamAnujuro ! bhavantam / / 86 / / saMjjJAnadIptijananaikasahasrabhAno !, saddarzanocchrayavidhau kila merusAno ! / duSkarmabhasmakaraNaikamanaHkRzAno !, bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 87 / / (19) hindI, marAThI, saMskRta, gujarAtI, aMgrejI bhASAo paranuM prakRSTa prabhutva hatuM. tethI saMpUrNa vizvanA su-bhavya lokonA jeo parama upadezaka banyA hatA. evA guru bhuvanabhAnu ! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. llll (20-24) samyajJAnanA prakAza relAvatA sahasrabhAnu... samyagdarzananI irA ne AMbI javAmAM meru parvatanA zikhara samAna... duSkarmane bhasmIbhUta karavA mATe sAdhakatama (cAritra, tapa, vIrya) mAM ananya manaska evA agni samAna...guru bhuvanabhAnu ! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. IIII -sahitam - 1. Asannalabdhapratibho drAk paravAdyuttaradAnasamartho bhavati / 2. nAnAvidhadezabhASAvidhijJasya nAnAvidhadezajAH ziSyAH sukhaM vyAkhyAmavabhotsyante / 3. jJAnAdyAcArapaJcakayuktaH zraddheyavacano bhavati / Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho bhAnuH SaTatriMzadaguNasampata 141 kalyA pratikramaNacitratati rostu, sUtrArthaghumadri parva su IStti samyak tathA''haraNataH parabodhadAta !, bhAvAt mane muvanabhAnupuro ! bhavantam pATa8AA (25, 26) pUjyazrIe raceluM suMdara pratikramaNa sUtra citra Albama' ja temanI sUkAbhayajJatAno purAvo che. samyak dRSTAMta dvArA prakRSTa bodhadAtA o gurudeva ! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. ll88ll tta ! ubhAvya 2 svayamado ! paramAM samasyAM, hetujnytaikmhsottrmpykaarssiit| kiM vA'vatIrNa iha re ! haribhadrasUri vAt mane bhuvanabhAnupuro ! bhavanta pATA (20) jAte ja samasyAonuM ulkAvana karIne tenA sacoTa samAdhAno ApIne hetujJatAnA ananya tejathI teno uttara paNa karatAM, evuM lAgatuM hatuM ke jANe haribhadrasUrino avatAra na thayo hoya ! evA guru bhuvanabhAnu! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. llA 'sampanna cA'pi samayo na' tathA ya Aha, (28) mA-bApa ne No time-No money kahI sa syAdanahasuta evamapUjayA'pi / denAra dIkaro jo nAlAyaka kahevAya to rUtyAdrisUniyavothavidhI vizvat !, (bhagavAnanI) pUjAdi bAbate ja AvA javAba ApanAra kevo kahevAya? AvA suMdara upanayo dvArA bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 10 / / bodha ApavAnuM adbhuta kauzalya dharAvanArA guru bhuvanabhAnu! Apane bhAvathI bhajuM chuM. I9nA sApekSatA nayagaNena sadA babhUva, (29, 30, 31) nayasApekSatA sadA ca hatI.. hyadhyApane nipuNatA'pi tathaiva bhavyA / / adhyApanamAM suMdara nipuNatA paNa hatI.. svapara svAnyeSu cA'pi samayeSu paTupratibha !, zAstromAM nipuNapratibhAsaMpanna evA guru bhAvAt mane muvanabhAnupuro ! bhavantam pAchA bhuvanabhAnu! huM Apane bhAvathI bhaju chuM. l91TI gambhIratA varasamudrasamA janAnA (32) svayaMbhUramaNasamudra jevI gaMbhIratA keTalAya mAnavanAthavADapi diyA nitAttanA lokonI AlocanA zravaNa karavA chatAM jvalaMta sUkSmekSikAnizamano hitacintakazca, hatI.. sUkSmadraSTithI jotAM hatAM... hitaciMtana hatuM. evA guru bhuvanabhAnu! huM Apane bhAvathI bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 12 / / bhajuM chuM. II9zA -sadita1. sUtrArthatadubhayavidhijJa utsargApavAdaprapaJcaM yathAvad jJApayiSyati / 2. hetUdAharaNanimittanayaprapaJcajJaH anAkulo hetvAdInAcaSTe / 3. gambhIra khedshH| *. jinapUjayA vinA'pItyarthaH / Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 SaTtriMzadguNasampat yo bhAnukAntyabhidhayoH patiruSNabhAnusaGkAzabhAnunikarairatidIptatejAH / svadyotanAdapi dadAvanizaM prabodhaM, bhAvAt mane bhuvanamAnujuro ! bhavantam ||1rU|| saMvartakAbhaviSamatvamabhUdaho'ma relIpure zamamagAd gururATpravezAt / tannirgamAtpunarabhUt zivakRd yato'bhUd, bhAvAt mane bhuvanabhAnunuro ! mavantam / / 14 / / nIhArarugvadanasaumyasuzAntadRSTirAbAlavRddhajanagamyatamo babhUva / AdyekSaNe'pi hRdayasthajanaM janAnAM, bhAvAt mane bhuvanabhAnupuro ! bhavantam / / 19 / / bhuvanabhAnavIyamahAkAvye (33) janmatAnI sAthe kAMti nAma ane pravrajyA sAthe bhAnu nAma dhAraNa karanArA... sUrya jevA kiraNothI dIpta tejanA dhAraka... svadarzanathI ya sadAya prabodha karanArA... guru bhuvanabhAnu ! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. ||3|| sImAnamatra na gatA na hi sA kalA'sti, prakrAntadiksuguNasaurabha bhAgguro ! Se | dRSTAzca doSaripavo dazamIdazAyAM, bhAvAt mane bhuvanabhAnunuro ! bhavantam / / 16 / / (34) amarelI nagaramAM sakhata tophAno cAlu hatA.. gurUdevano praveza thayo ne tophAno zAMta thaI gayAM... vihAra thayo ane tophAno zarU thaI gayA... AvA zivaMkara gurudeva ! huM Apane bhAvathI bhajuM che. II94 // (35) caMdra jevuM vadana... saumyatAnA svAmi... prazamarasakUpikA jevI AMkho.. nAnA bhUlakAMthI mAMDIne vRddho sudhInA sahuM temanI pAse doDyA AvatA.. prathamadarzane ja lokonA hRdayasiMhAsana para birAjamAna thaI janArA evA Apane huM bhAvathI bhajuM chuM. // 5 // (36) o gurudeva ! evI koI kaLA nathI ke je ahIM (ApanAmAM) carama sImAe na pahoMcI hoya.. seMkaDo guNonI saurabhathI dizAone tarabatara karI denArA o gurudeva ! kharekhara, doSarUpI zatruone Ape adhamUA karI karIne mRtaprAyaH dazAmAM lAvI dIdhA hatAM... Apane huM bhAvathI bhajuM chuM. mA -sahitam - 1. vIptimAnuM parAvRSya 2. varzana rU. zivahetutvAt zivaH, taddaSTitaveze mArthAthuzamanAt| 4. saumyaH sarvanananayanamanoramaLIyaH / 6. muLazatatitaH prazrayAvizuLopetaH| rUti patrizamuLavarNana zrIJAvArAAsUtravRttau| *. saMvartaka = tophAnI vAyu. tenA jevuM (mAnavIya tophAna) Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho bhAnuH satsAraNAdiSu babhau khalu yo'pramattaH, stambho mahA~zca gurugacchamahAzrayasya / sUrau yazovijayavAk tvayi sArthakA'sti bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 97 / / AcArAGgasaMvAdaH AcAryadevatulanAH prathamAGgadRSTAH, pUjye'tisaGgatatamAzca bhavanti sarvAH / yaddarzanena hRdayaM tvayi toSameti, bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 98 / / 143 mahopAdhyAyazrI yazovijayajI ma. AcArya bhagavaMtanuM varNana kare che ke "je diye sAraNa vAraNa coyaNa paDicoyaNa vaLI janane, paTTadhArI gaccha thaMbha AcAraja, te mAnyA muni manane re..." A paMktine sArthaka karanArA guru bhuvanabhAnu ! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. Ilell AcArAMgasUtramAM AcAryadevanI je tulanAo dekhAya che te sarva ApanAmAM atyaMta saMgata thAya che. A joIne hRdayamAM ApanI khUba anumodanA thAya che.. huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. // 8 // - saGghahitam 1. AcAryalakSaNAbhidhAyikA zlokapUrvArdhadarzitA mahopAdhyAya zrIyazovijayavAgityarthaH / nyAyavizAradam (98) prathamAGgetyAdi / atredamAcArasUtram - ' se bemi taM jahA - avi harae paDipuNNe samaMsi bhome ciTThai uvasaMtarae, sArakkhamANe, se ciTThai soyamajjhagae se pAsa savvao gutte, pAsa koe mahesiNo je ya pannANamaMtA pabuddhA ArambhovarayA sammameyaM ti pAsaha, kAlassa kaMkhAe parivvayaMti tti bemi' / / 1-5 -5 / / sU. 160 / / etatsUtradRSTA''cAryatulanA zrIpUjye saGgatimaGgatIti dRSTvA hRdayaM gurau toSamupayAtItyarthaH / guNAnurAgapradarzakametat, guNAnurAgo nAma bhAvazrAvakaliGgam, zuddhacAritriSu niyamatastadbhAva:, ato hi guNagaNamAlinyApAdakadoSaparihAraH, sarvarddhisiddhizca / tato'vazyameva yatitavyamatra / uktaM ca - 'jAyai guNesu rAgo, suddhacarittassa niyamao pavaro / pariharai tao dose, guNagaNamAlinnasaMjaNae' tti dharmaratnaprakaraNe / / 120 / / uktaM ca guNAnurAgakulake 'uttamaguNANurAo nivasai hiyayaMmi jassa purisassa / AtitthayarapayAo na dullahA tassa riddhio / / ' iti / / 2 / / sUtroktivistarArthastu vRttito'vaseyaH, sA ceyam- 'yadguNa AcAryo bhavati tadahaM tIrthakaropadezAnusAreNa bravImIti / eko jalAzayaH parigalatsrotAH paryAgalatsrotAzca, sItAsItodApravAhahUdavat, aparastu parigalatsrotA no paryAgalatsrotA, padmahUdavat, tathA paro no parigalatsrotAH paryAgalatsrotAzca, lavaNodadhivat aparastu no parigalatsrotA no paryAgalatsrotAzca, manuSyalokAdbahiH samudravat / tatrAcAryaH zrutamaGgIkRtya prathamabhaGgapatitaH zrutasya dAnagrahaNasambhavAt / sAmparAyikakarmmApekSayA tu dvitIyabhaGgapatitaH, kaSAyodayAbhAvena grahaNA'bhAvAt, tapaHkAyotsargAdinA kSapaNopapattezca / AlocanAmaGgIkRtya tRtIyabhaGgapatitaH, AlocanAyA aprtishraavitvaat| kumArgaM prati caturthabhaGgapatitaH kumArgasya hi pravezanirgamAbhAvAditi zIlAGkAcAryaviracitavRttau / / pR. 220 / / tatra zrIpUjyAnAM zrutA''dAnadAne prAkkathite / tapasA nikAcitakarmmaNAmapi kSayopapattestannirjarAkAraNatvaM na durvacam, uktaM ca - 'nikAcitAnAmapi karmaNAM yad, garIyasAM bhUdharadurdharANAm / vibhedane vajramivA'ti tIvraM namo'stu tasmai tapase'dbhutAye 'ti zAntasudhArase / / 9-4 / / ata evoktaM tanniruktau 'tApayati karma dahatIti tapa' - iti paJcAzakavivaraNe / zrIpUjyAnAM tapaAcAre tat prapaJcitameveti nehocyate / vastutastu jJAnameva tapaH, tata eva tatphalaprakarSopapatteH, itarasya tvalpaphalatayA'vivakSaNAt, taduktaM jJAnasAre zAstroktasUrisaMvAdaH Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 AcArAgasaMvAdaH bhuvanabhAnavIyamahAkAvye srotasvinItatisulabdhamadAt yathAbdhi zrutane AzrIne AcArya bhagavaMta gaMgA jevA.. mAzritya sacchrutamaho suranimnageva / nadIo pAsethI temAM jaLa Ave ane tenuM jaLa prAptaM guroH zrutajalaM sudadau ca ziSyAn, samudramAM jAya, pUjyazrIe paNa gurudevo pAsethI bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro bhavantam / / 99 // zruta3pI 1 mepyuM mane ziSyone apanA aMtima kALa sudhI pradAna karyuM... evA guru bhuvanabhAnu! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. l99ll kASAyikAzravavicArapathA'si dRSTo, sAMparAcika karmane AzrayIne vicAratA Apa navyAgamena rahitaH saha nirgameNa / navA AgamathI rahita ane nirgamathI sahita cho, sAkSAcca padmasarasaH sarasopamo'si, mATe sAkSAt padmasarovaranI suMdara upamA dharAvatA bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro bhavantam / / 10 / / guruhe ! huM mApane lApathI ma dhuM. ||100 // 1. nahI 2. samUha 3. vanahI jagA sa cAhatam~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ 'jJAnameva budhAH prAhaH karmaNAM tApanAttapa' iti / / 31-1 / / na ca tatastatphalaprakarSo'siddhaH, ajJAnatapasA janmakoTi-kRtanirjarAyAstataH kSaNasAdhyatvAt, uktaM ca - 'ajJAnI tapasA janmakoTibhiH karma yannayet / antaM jJAnatapoyuktastat kSaNenaiva saMhare'- dityadhyAtmasAre / / 18-162 / / taduktaM parairapi - 'jJAnAgniH sarvakarmANi bhasmasAt kurute'rjuna ! / ' iti bhagavadgItAyAm / na cAtra zaGkA vidheyA, jJAnasya taporUpatvAta, tapasAmasAdhyAbhAvAta, duratikramatvAt / uktaM ca - 'sarvaM tu tapasA sAdhyaM tapo hi duratikrama'miti manusmRtau / / 11-119 / / / nanu bhavatu jJAnarUpaM tapo'pi zrIpUjye, kaSAyodayavirahastu durvacaH, tatra kaSAyodayaH sarvakaSAyANAM samAnakAlIno'bhipreta:. dvayAdInAM samAnakAlInaH, amukasya sarvadA, amukasya kvacid, sarvasya sarvathA vA ? kiJcAtaH ? Aye sarvathA virahAsiddhiH, bahusAdhAraNatvAdAcAryAvaiziSTyam, aparyAgalasrotastvAsiddhervyarthatA ca / dvitIyatRtIyaturyeSvapi samAnaprasaGgaH / antyastvasambhavI, thAnaM yAvatkaSAyodayasambhavAta, tatrApi sUkSmalobhasyAvazyaM bhAvAt / taduktam- 'saMjalaNatigaM chaccheo saTTi suhumaMmi turi-alobhaMto' iti karmastave / / 19 / / sAmpratamihotkRSTato'pi saptamaguNasthAnasyaiva sambhavAt, saMharaNasya prAk pratikruSTatvAcca / na cAnyArthaM kaSAyapada miti vAcyama, mAnAbhAvAta, 'sati mukhye dhIH kathaM gauNe' iti strInirvANaprakaraNasya, gauNamukhyayormukhya sampratyaya iti tadvatterva vacanAbhyAM bAdhAt, rasAdyarthAnupapattezceti cet ? satyam, kintUpacArAzrayaNAdadoSaH, prAgvata, tathA hyatrA'pyalpe'bhAvopacAra, na cAlpatvamasiddhaM sAdhamAtrasyApi jalarekhAdisadazata prabhAvAta, AcAryasya tu tato'pyalpasya suvacastvAt / uktaM ca tatsvarUpe - 'jalareNupuDhavipavvayarAisariso cauvviho koho'- ityAdi paJcasaGgrahe / atra jalarekhAdisaGkAzA: sajvalanakaSAyAH, sAdhUnAM teSAmevodayaH, nApareSAM, tattvAnupapatteH / sarvathA tadudayavirahe tu gacchapAlanAdyanupapattiH, kvacit kathaJcit tadupayogAt, ata eva tIrthakarAH svaziSyamapi chadmasthasthavirAnarpayantIti dika / tRtIyaturyabhaGgau tviha prabandha eva spaSTIkRtAviti na punaH pratanyeta iti| vastutastu pramattasyaiva sakaSAyatvoktI doSAbhAvaH, paJcamAGgavRttau tathaivAbhidhAnAt, taduktam- 'sakaSAya: pramatta iti yAvat' / / 3-4-160 / / jIvAbhigamavRttau tu vyavahAratazcAritriNAM sajJAdazakaviprayuktatvamuktamiti sarvamavadAtam / - zAstroktasUrisaMvAdaH Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho bhAnuH AlocanAnA viSayamAM AcArya bhagavaMta AlocanaikaviSaye lavaNAbdhirevam, yasmiJ jalAgama ito na hi nirgamazca / zrutvA ca tAmakathayanna kadApi kaJcid, lavaNasamudra jevA hoya. jemAM pANI Ave kharuM paNa jAya nahIM... ziSyAnugraha mATe AlocanA bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / 101 / / sAMlajatA, paNa jherdhane uhetA nahIM sevA guru bhuvanabhAnu ! huM Apane lApazI bhabhuM dhuM. // 101 // AcArAGgasaMvAdaH nirmAnuSelajaladherupamAdharo'si, hyAzritya cotpathamaho'nigamAgamazca / svIkAradAnayamalena sadA vihIna !, bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 102 / / sUrIzamantrapadasiddhidharo varo'sau, tatpIThikApravarasAdhanayA babhUva / svAstitvapUtavahamaNDala ! sUrideva !, bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 103 / / (105) pApeSvapIti / nanu guNiSu bhavatu maitrIviSayatvAt, pramodasya ca guNiSveva kartavyatvAt 145 unmArganI apekSAe pUjyazrI manuSyakSetranI nahAranA samudra nevA hatai. No entry No exit unmArgano svIkAra paNa nahIM ane unmArganuM pradAna paNa nahIM.. evA guru bhuvanabhAnu ! huM Apane bhAvI bhuM chaM. // 102 // sUrimaMtranI pIThikAnI prakRSTa ArAdhanAthI sUrimaMtranI siddhi meLavanArA .. potAnA astitvathI vAyumaMDaLane pavitra karanArA o zreSTha sUrideva ! Apane huM bhAvayI bhabhuM chaM. // 103 // ne jemano vAsakSepa paDato ne kudRSTinA pAza, upadravagaNa badhuM ja tarata sadaiva vinAza pAmI jatAM. ghora kaLikALamAM paNa cothA ArAnA maharSi guru bhuvanabhAnu ! huM Apane bhAvathI bhanuM chaM. // 104 // tadvAsacUrNabalato'pi kudRSTipAzAH, kSudrA upadravagaNAzca gatA vinAzam / ghore kalAvapi caturthayugarSiratnam !, bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 104 / / zIlairmahAnasi guro ! gurutAprakarSa !, pApeSvapi prakRtadRSTipiyUSavarSa ! vRttyaikazuddha ! parizuddhavacovimarza !, kRpAdRSTinA amRta siMcanArA.. ananya AcArazuddhi ane parizuddha vacana ane vicAranA svAmi bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / / 105 / / jo lAnu ! huM Apane bhAvayI bhabhuM chaM. // 105 // - saGghahitam 1. nirmAnuSA ilA yasya sa iti vigrahastatazca karmadhArayaH / 2. karmAdyanubhAvaparibhUtakAlAnubhAve tu tadApi prakarSavirahaH, marIcivat, atastadvyavacchedAyA''ha RSiratnamiti / 3. etena bAhyADambarakRtamahattvavyavacchedaH / nyAyavizAradam o prakRSTa gurutAnA svAmi gurudeva ! Apa kharekhara zIlathI mahAna cho. pApIone ya sudhAdRSTiH, pApeSu tu kimu ? na ca jIvamAtreSu pramodaH kartavya:, teSAM / uktaM ca - 'maitrI - pramoda - kAruNya- mAdhyasthyAni sattvaguNAdhikaklizyamAnA( kRpA kRtApakAre'pi ) Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 - guNasAgaratA bhuvanabhAnavIyamahAkAvye kallolakRdvarakRpA bhavato vibhAti, ApanI kRpA kallola karI rahI che. ApanI dedIpyate lasadanarghyaguNAkaro'ntaH / bhItaramAM dedIpyamAna mahAmUlA ratno jhagamagI rahyA gambhIratA'tijaladhe ! nayanimnagAdhe !, che. dariyAne zaramAvanArI gaMbhIratAnA svAmi. bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhvntm||106|| naya3pI nahImonA samanvayasamA so sara ! Apane bhAvathI bhajuM chuM. ll10ghA wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww nyAyavizAradama wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww 'vineyeSvi'-ti tattvArthasUtre / / 7-6 / / tathoktaM yogazatake - 'sattesu tAva mitti tahA pamoyaM guNAhieK ti / karuNAmajjhatthatte kilissamANA'viNeesa'-tti / / 79 / / itthaM ca pApeSu tUpekSevocitA, uktaM ca 'upekSaNaM duSTadhiyAmupekSA / / ' iti zAntasudhArase / / 13-3 / / tathA 'udAsavRttiM khalu nirguNeSvapI'-ti, 'upekSaiva mAdhyasthyamavAryadoSa' iti cA'dhyAtmakalpadrume / / 10/11 / / na ca tathApi prazastatvAdadoSa iti vAcyam, tattvAbhAvAt, asamaJjatvApatteH, anucitapravRtteH, na hi muniSviva dramakeSvapi tAdRzabahumAnapUrvakaM dAnaM prazastam / taduktam - 'eso cevettha kamo uciyapavittIe vaNNio sAhU / iharA'samaMjasattaM tahA tahA'ThANaviNioyAtti yogazatake / / 80 / / itthaM ca bhavatA'vicAritaramaNIyastutyA tattva-tastadasamaJjasatvaM prakaTIkRtamiti ceta? na, abhiprAyA'parijJAnAt, kRpApadena karuNAyA abhiprettvaat| taduktaM 'kRpAnukampAnukrozo hantoktiH karuNe' dhanaJjayanAmamAlAyAm, / / 110 / / nanu punarapi sa eva doSaH, upekSAyA eva tatra yuktatvAditi cet ? tadidaM zAstrA'kRtazramasukumAramativacanam, karuNAyAstatkukSipraviSTatvAt / taduktam - 'karuNA'nubandhanirvedatattvasArA hyupekSeti / / ' - iti SoDazake / / 13-10 / / nanvevaM kAruNyopekSAvyavasthA'nupapattiriti cet ? na, tattve'pi bhedAta, 'prathamakaruNAyA mohAnuviddhatve'pi dAnAMzaprAdhAnyAt karuNAtvama, atra tUpekSAprAdhAnyAdupekSAyAmavatAraH, upadheyasAkarye'pyu-pAdhyorasAkaryA'diti kalyANakandalIvacanAt / nanu bhakteSu tvanukampA sulabhA, pApeSu tu durghaTeti cet ? na, teSAM tu sutarAM tadAspadatvAt, narakahutavahahutarUpatvAt, uktaM ca- 'AtmadruhamamaryAdaM mUDhamujjhitasatpatham / sutarAmanukampeta narakArciSmadindhana'- miti / nanu teSvapi bhavatvanukampA, kintu svApakAriNi tadasambhavAt bhAgAsiddhiH, tasya kopaviSayatvenAnukampAyA dUrotsAritatvAditi cet ? na, satyAsatyavibhAvanAdimatAM mahAtmanAM tatrA'pi kopAbhAvAt, uktaM ca - 'AkruSTena matimatA tattvArthAnveSaNe matiH kAryA / yadi satyaM ka: kopaH ? syAdanRtaM kiM na kopene'-ti / karmavipAkacintanenA'pi tatsambhavaH, yathoktaM jIvAnuzAstikalake're jIva ! ciMtasi tumaM nimittamittaM paro havai tujjha / asuhapariNAmajaNiyaM phalameyaM puvvakammANaM / / ' iti / / 2 / / vastutastu yadyapakAriNi kopaH kartavyastarhi kopa eva kupitavyam, tattvatastasyaiva tattvAt, dharmAdiparipanthitvAt, taduktam- 'apakAriNi kopazcet kope kopaH kathaM na te ? / dharmArthakAmamokSANAM prasahya paripanthinI'-ti / ityAdi jinavacanabhAvitAnAM satAM tatrApi tatsambhavaH, audAsInyaprakarSatasta-tsiddheH, ata eva munInAM sukhamapi saGgatimaGgati, uktaM ca - 'udAsavRttisthitacittavRttayaH sukhaM zrayante yatayaH kSatAlaya' ityadhyAtmakalpadrume / / 1-7 / / etena, 'upekSA tvaudAsInyamAnaM, na tasya balaM kiJcidasti saMyamA'bhAvA'-diti maNiprabhAyogasudhAkarayogapradIpikAvacanAni parAstAni / tatrA'pi dhAraNAdisambhavAcceti dik / itthaM ca zrIgarUNAM pApeSvapi kRpAsUdhAdRSTirucitaiveti sthitama / 1. na ca vRttAvanyArthatayA'sambaddhatA, tdrthaavivkssnnaat| 2. pAtaJjalayogasUtravyAkhyAtrayam / kRpA kRtApakAre'pi Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtho bhAnuH 147 guNasAgaratA ziSyo'pi gautamasamazca babhau sadA'pi, ziSya paNa gautamasvAmi jevA.. ane guru paNa vyaktaM tathA gururapIzvaragautamAbhaH / gautamasvAmi revA.. gurudeva ! marepara Ape A aidaMyugInasamayo bhavatA'sti puNyaH, kaLikALane pAvana karyo.. huM Apane bhAvathI bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhvntm||107|| ma chu. ||107 // sarvAtizAyimahasA mahanIyamUrte !, satizAyi tejathI mahanIyamUrti.. vizvamAM vizvA'sadharmavaradharmadhane dhaneza ! / bejoDa evA dharmarUpI dhanane viSe dhanada-kUbera kalyANabodhizizirapradabodhivRkSa !, samAna... kalyANabodhirUpI ThaMDaka ApanArA vaDalA bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhvntm||108|| samAna zuru bhuvanalAnu ! huM Apane sAthI laghu chuM. II108ll iti vairAgyadezanAdakSAcAryazrIhemacandrasUriziSya- paMnyAsakalyANabodhigaNivaryaviracite bhuvanabhAnavIyamahAkAvye sadgurau sUripadasArthakatA-varNanaH / / caturtho bhAnuH / / ti vairaayshinaakssaayaaryshriihbhyNdrsuurishissypaMnyAsakalyANabodhigaNivaryaviracite. bhuvanabhAnavIya mahAkAvya sadgurumAM sUripadasArthakatAvarNana // yaturtha lAnu // -saGghahitam 1. dUjera 2. 6 3. vaTavRkSa wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww nyAyavizAradama wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww iti vairAgyadezanAdakSAcAryazrIhemacandrasUriziSyapaMnyAsakalyANabodhigaNivaryaviracite bhuvanabhAnavIyamahAkAvyAlaGkAre nyAyavizAradAkhyavArtike caturthabhAnucintanam Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 bhuvanabhAnubhaktAmaram bhuvanabhAnavIyamahAkAvye // paJcamo bhAnuH / / // atha bhuvanabhAnu-bhaktAmaram // || paMyama lAnu || // atha nuvanabhAnu matAbhara || (vasantatilakA) bhaktAmaraprabhavineyasamanvitena, bhaktadeva samA ziSyo sAthe dharmazibirano yUnAM mahoddharaNakarma kRtaM tu yena / prAraMbha karavA vaDe bhavajalamAM paDatAM evA yuvAnonuM prArabhya dharmazibiraM ca kalau tathAdA sau prathama vAra je gurue mahAna uddharaNa kArya karyuM vAlambanaM bhavajale patatAM janAnAm / / 1 / / patatA janAnAm / / 1 / / tu... ||1|| ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradam ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ ___ (1) bhaktAmaretyAdi / athedaM pAdapUrtikAvyamayuktam, adattAdAnarUpatvAt, parasvaharaNavat / na ca dhanaviSaye tadastvatra tu tadviraha iti vAcyam, mAnAbhAvAt, adattAdAnatve tadbhAvAt, tathAlokaprasiddhaH, parapraNItapaGkiprakSepAt nigRhanasiddheH, taduktam- 'anyavarNaparAvRttyA bandhacihnanigRhanaiH / anAkhyAtaH satAM madhye kavizcauro vibhAvyata' iti zArGgadharapaddhatau / / 196 / / na ca tathApi sahRdayahRdayAlAdakaratvenA'doSaH, guNakRddoSasyA'pyatattvAt, pariNAmaramyatvAt uktaM ca - 'jo u guNo dosakaro, na so guNo dosameva taM jANa / aguNo vi hoi guNo, viNicchio suMdaro jattha / / ' iti vAcyam, AhlAdAkaratvena guNavirahAt, tAdRzakAvyazobhA'bhAvAt, uktaM ca - 'ya: satpadasthamiha kAvyamadhu prasannaM, muSNan parasya tanute nijapadyamadhye / asthAnadoSajaniteva pipIlikAlI, kAlI vibhAti likhitAkSarapaGktirasye'-ti subhASitAvalau / / 191 / / kiJca nedaM pAdamAtrAdattAdAnam, zeSe'pi tatsambhavaH, muSitapadArthopapAdanAya zeSabhAge'pi padAnAmarthAnAM vA tatkaraNAt / na cetthamevArambhe bAlAnAM gatiriti vAcyam, unmArgagatirUpatvAt, tAdRzakavibhirjagataH pUritatvena tanmUlyA'bhAvAt, itareSAmeva tadbhAvAt / tadAha subhASitAvalikAraH - 'parazlokAn stokAn anudivasamabhyasya nanu ye, catuSpAdI kuryurbahava iha te santi kavayaH / ' avicchinnodgacchajjaladhilaharIrItisuhRdaH, suhRdyA vaizadyaM dadhati kila keSAJcana gira' iti / / 179 / / __ vastutastu abhyAso'pyevaM vyarthaH, pratibhAvirahAt, tasyA evaM hetutvAt, abhyAsasya tu tatsaMskArakamAtratvAt, taduktam - - 'pratibhaiva ca kavInAM kAvyakaraNakAraNam, vyuttpattyabhyAsau tasyA eva saMskArakArako, na tu kaavyhetuu|' itylngkaartilke| tathA 'tasya ca kAraNaM kavigatA kevalA pratibheti saahitydrpnne| tasmAta pratibhAvirahitasya kAvyakaraNasAhasAkaraNameva zreyaH / evaM pareSAmartha-grahaNe tu vAntAdyazanasamatvenAtyantakutsitaceSTitam, tasmAdatra na yuktatvazaGkA'pi uktaM ca- 'te'nyairvAntaM samaznanti, parotsargaM ca bhuJjate / itarArthagrahe yeSAM, kavInAM syAt pravartana'mityalaGkAracUDAmaNau / / pR.223 / / ___ naitanmAtram, vyutpatterapi daurlabhyam, uktaM ca, 'vyutpattidurlabhA tatre' tyagnipurANe / / 337-4 / / tathApi tadAgrahe'narthaprasaGga:, ajJAtamantrasya viSabhojanavata, taduktam- 'ajJAtapANDityarahasyamudrA ye kAvyamArge dadhate'bhimAnam / te gAruDIyAnanadhItya mantrAna, hAlAhalAsvAdanamArabhanta' iti / kiJcaivaM karaNe lokopahAsapAtratA, kanthAkavipramukhapadapradAnena lokena tatkaraNAta, yathoktam - _ 'drAghIyasA dhAyaguNena yuktAH, kaiH kairapUrvaiH prkaavykhnnddai:| ADambaraM ye vacasAM vahanti, te ke'pi kanthAkavayo jayantI'-tti sUktimuktAvalI / / 5-1 / / | bhuvnbhaanu-bhktaamrm| Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamo bhAnuH 149 - bhuvanabhAnubhaktAmaram zrIvarddhamAnasutaponidhikIrtidhAma, te "zrI vardhamAna taponidhi' evA cazanA zrIsaGghabhadrahitacintanatatparaM ca / (mahala) sthAna, sNdhlyaae| mane saMghahitaAcAryayugbhuvanabhAnvabhidhaM tu sUriM, ciMtanamAM tatpara, prathama jinendra-AMtara zatruone stoSye kilAhamapi taM prathamaM jinendram // anArAmonA (munimonai) Sttama svAmi vizyA // 2 / / yugmam / / yArya bhuvanamAnusUrine huM stavIza. ||2|| -saGghahitam1. 'jinaH syAdativRddhe ca buddhe cArhati jitvare' iti vizvaH / ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ tasmAd dhruvA evA'tra cauryApayazo'nAdidoSAH / na ca sarvo'pyayaM vistaro'smadabAdhane'samarthaH, lokamatAdhAratvAta, jinazAsane tatkarasya stenatvenA'nabhidhAnAt / tathAhi siddhAnte dravyAdicaturvidhastenA abhihitAH, uktaM ca - 'davve khette kAle, bhAve vA teNagassa Nikkhevo / ' ityAdi nizIthasUtre / / 1-361 / / na ca teSvetAdRzakarasya stenatvamuktam / etena zeSadoSAH pratyuktAH, taddoSAdhAratvAtteSAmiti vAcyam, kRtsna-kRtAntA'parijJAnAt, tatkarasya bhAvastenatvAt taduktaM dazavaikAlikasUtre- 'tavateNe vayateNe rUvateNe ya je nre| AyArabhAvateNe ya kuvvaI devakivvisaM'ti / / 5-2-46 / / tatazca dhruvamadattAdAnaM tannibandhanacauratvaM ca, tadvyapadezanibandhanatvAdasya, taduktam - 'caura iti vyapadezanibandhana' ityupaaskdshaangge||1|| bhAvastenatvokterapi tatsiddhiH / ata eva jainAlaGkArikairapyuktaM tattaskaratvam- 'parArthabandhAdyazca syAdabhyAso vAcyasaGgatau / sa na zreyAn yato'nena kavirbhavati taskara' iti vAgbhaTTAlaGkAre / / 1-12 / / tatazcedamadattAdAnatvena durgativinipAtavarddhakatvAta, saMsArasaMsaraNakAraNatvAta, durantatvAta, adharmadvAratvAccAyuktatayA sthitama, uktaM ca- 'jaMbU ! tatiyaM ca adiNAdANaM, duggativiNivAyavaDDaNaM bhavapunabbhavakaraM cirapariciyaM aNugayaM taiyaM adhammadAraM' ti praznavyAkaraNe / / 3 / / iti / atrocyate, tadatra doSadvayAnyatarAvazyaMbhAvaH, ko tAviti cet ? eko matsaro'parastvajJAnam / tathAhi mAtsaryeNa khalA doSAnveSaNaikabaddhakakSA kAvyazravaNe pravartante, tadautsukyAtirekAt sadbhUtetaravicAraNAsvazaktA doSAnevodbhAvayanti, tadekaprayojanatvAt, uktaM ca - 'kva doSo'tra mayA labhya iti saJcintya cetasA / khalaH kAvyeSu sAdhUnAM zravaNAya pravartata' - iti subhASitAvalau / / 141 / / duranto hyayaM doSaH, bAlaguNakSayakaratvAt, taduktam - 'doSollekhaviSa: khalAnanabilAdutthAya kopAjjvalanjivAhirnanu kaM guNaM na guNinAM bAlaM kSayaM prApaye'- dityadhyAtmasAre / / 21-3 / / no cedayaM, tadA niyogenA'jJAnama, zAstrArthopaniSadaparijJAnAta, laukikalokottarobhayazAstrAbhiprAyeNA'pi doSavirahAta / yattAvadanyavarNetyAdizloka uktaH, so'smadiSTasAdhakaH, 'anAkhyAta' iti tatroktatvAt, tattvasyAtra virahAt, svayaM tadabhidhAnAt, ata eva nigUhanAbhAvo'pi bodhyaH, zeSadoSA api tattvatastu tata evoddhRtaprAyAH, tathApi mA bhUcchaGkAtAdavasthyamityucyate, tathA sahRdayahRdayAnandakaratvapi bodhyam, anyathA tadbhAvAnupapatteH, moSAbhAvAcca / kvacit zeSapAdArthagrahaNe'pi doSavirahaH, mUlakartuH prakaTIkRtatvAt, arthAsaGgatermahAdoSatvAt, anyAXNA'pyupapAdanAttadagrahaNamapi bodhyam / ata evAnarthopahAsAvapi na staH, nirdoSAnarthAbhAvAt, viduSAM tanmUlyajJatvena tatrAdarabhAvadhrauvyAt, taduktam - 'vidvAneva vijAnAti vidvajjanaparizramam / na hi vandhyA vijAnAti gurvI prasavavedanA'-miti kuvalayAnande / / 51 / / na cAviduSAmanAdarAdistarhi doSa iti vAcyam, azakyaparihArAt, kavIzvarANAmuktiSvapi teSAM tadbhAvAt uktaM ca - 'kavIzvarANAM vacasAM vinodainandanti vidyAnidhayo na cAnye / candropalA eva karairhimAMzomadhye zilAnAM sarasA bhvntii'-ti| / bhuvanabhAnu-bhaktAmaram Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 bhuvanabhAnubhaktAmaram tanniSpramattahRdayaM tvabhavat pipAsu, nityaM hyo'mRtakRte kRtino vinA yat / saMvegavegaparipUrNahRdo'pi mokSa bhuvanabhAnavIyamahAkAvye temanuM niSkramatta hRdaya haMmezA amRta (mokSa) mATe pipAsu hatuM. saMveganA vegathI paripUrNa hRdayadhArI kRtI-sajjana vinA mokSane sahasA prApta manyaH ka icchati janaH sahasA grahItum ? / / 3 / / DaravAnI IcchA jheza jhare ? ||3|| tasyAbdIrghitikadambakazubhrakAntidedIpyamAnasuguNAstu mayA kathaJcit / tayi na lApaviSayA na ca naiva meyAH, ko vA taritumalamambunidhiM bhujAbhyAm / / 4 / / AkrandarAvasubhRtaM hyapi ziSyavRndaM bhaktA bhajanti satataM bhavadIkSaNehAm / kAruNyasAgarasamo'pi tathA'pi pUjya ! nAbhyeti kiM nijazizoH paripAlanArtham / / 5 / / caMdrakiraNonAM samUha jevI ujjavaLa kAMtithI dedIpyamAna evA temanA suguNone nathI to huM kalpI zakato.. nathI to kahI zakato.. ke nathI to bhASI zakato.. hA.. jarAra 4 che, je hAtha vaDe dariyAne tarI javA koNa samartha che zA4mA ziSyavRnda AkraMda karI rahyu che.. bhakto ApanA darzananI satata jhaMkhanA karI rahyA che. o karuNAsAgara gurudeva ! chatAM ya ApanA bAluDAnA pAlana bhATe Apa nahIM 4 padhAro ? || - saGghahitam 1. mokSa 2. hRdayAt 3 caMdra 4. Dirae 5. samUha 6. harzana nyAyavizAradam khalAnAM tvanAdaropahAsAvapakarNayitavyau teSAmucchRMkhalatvAt, taduktam- 'ucchRMkhalaiH kiM khalai' rityadhyAtmasAre / / 21-1 / / yacca jinamatAnusAreNa pAdapUrtikAvyakarturbhAvastenatvamuktam, tadapyayuktam, tattvA'parijJAnAt, bhAvastenastu sa yaH parotprekSitaM kathaJcit kiJcit zrutvA svayamanutprekSitamapi mayaitatprapaJcena carcitamityAhetyuktaM dazavaikAlikasUtrahAribhadravRttau / na cAtraivaM kriyata iti viditameva / itazcAsya yuktatvam, samasyAkAvyatvAt, pAdapUrtikAvyasya tattvAt, taduktam 'parakAvyagraho'pi syAt samasyAyAM guNaH kaveH / arthaM tadarthAnugataM navaM hi racayatyasAviti vAgbhaTTAlaGkAre / / 1-13 / / - vastutastu pAdapUrtikAvyamatiprazastam, mUlakAvyAdRtikArakatvAt, tatprasiddhinibandhanatvAt / bhavati hi paurANikakAvyasyaivaM navyakAvyaprAptollekhasya prasiddhi:, bhaktAmarastotrasya svataH prasiddhatve'pItareSvetadarthasyAnubhavasiddhatvAt / kiJca bhAvibhAvasyArvAgdRzAmajJAtatvena bhaktAmara stotre 'pyasya durvacatvavirahaH / nA'tra ziSTaprayuktatvAbhAvo'pi, paJcaviMzatyadhikabhaktAmarapAdapUrtistotrANAmitareSAM ca stutistotrANAM bahusaGkhyAnAM ziSTaracitAnAM sadbhAvAditi dik / 1. dRzyatAM tatparicayArthaM prathamaM pariziSTam / bhuvanabhAnu- bhaktAmaram Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamo bhAnuH -bhuvanabhAnubhaktAmaram 151 yogAntaraM tava guNAnumudaM vinA'pi, prabhAthI sUryasamA o bhAnu! jene tArA guNagAnA zveta vairine ! vuddhimatte tu ? | sivAya bIjo yoga game tevo kayo DAhyo mANasa hitvA'nyavRkSamapi cAmraruciH piko yat, hoya ? (arthAt na ja hoya.) AMbAnI suMdara taccArucUtakalikAnikaraikahetuH / / 6 / / maMjarIo pAmIne kocala paNa bIjA vRkSone tyajI AmravRkSamAM ja rati kare che ne ? lghA utsUtrapaGkaparizoSakabhAnubhAno !, hyastitvameva bhavato'sti tamo'pahAri / nAzaM prayAti kuvacohRdayasmayo'pi, sUryAMzubhinnamiva zArvaramandhakAram / / 7 / / utsavarUpI paMkane zoSavI denArA kiraNonA dhAraka o bhAnu ! ApanuM astitva ja pApanuM haraNa karanAruM che. utsava bolanArAonA hRdayanuM abhimAna paNa (tenAthI) ogaLI jAya che. jema sUryanA kiraNothI rAtrino aMdhakAra paNa bhedAI jAya che. Iloil bhAnupratApavacano vacanendrakakSo, bhavyAbjakAnanavibodhavidhau vibhAsi / tvatpreraNApadakRpAptajanA yathA'traM, padmAkareSu jalajAni vikAsabhAJji / / 8 / / sUrya jevA pratApadhAraka vacanathI yukta... bRhaspati tulya evA Apa bhavyajIvo rUpI kamaLavanane prabodha karatAM zobhI rahyA cho. padmAkaromAM praphullita banela kamaLo samAna evAApanI preraNA pAmIne te dvArA pragati karI ApanI kRpA pAmelA jIvo kamaLavanomAM vikasita thayelA kamaLonI jema zobhI rahyA che. IIII ghoro'pyayaM kaliyugo bhavataH prasAdAt, svAminnaho ! kRtayugena tulAM karoti / kalyaM mahabalamaho ! na, yathaiva zuktau, muktAphaladyutimupaiti nanUdabinduH / / 9 / / he svAmin ! ApanI kRpAthI A ghora kaliyuga paNa satyuganI tulanA kare che. kharekhara mahApurUSonI zakti aciMtya hoya che. zukti (chIpa)nA prabhAve jalabiMdu ya motI banI jAya che ne ? llA -sahita5) 2. sUrya (puna:) rU. kiraNa 4. pApa 6. bRhaspati 6. tulya che. bahAne 8. "kSatti' 'hAsana ti zeSa: I 9. kiraNa ( Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 bhuvanabhAnubhaktAmaram bhuvanabhAnavIyamahAkAvye zrIvarddhamAnasutaponidhikovidena, / vardhamAna taponidhi ane prakAMDa vidvAna evA ziSyAzca tAdRzaguNAH sukRtAH kRtArthAH / pUjyazrIme ziSyone pae dpA guyo sArI zata AdhyA kumbhena vallakabhRtA hasitaH sa tena, ane kRtArtha karyA.. kharekhara gurunI zAstrIya bhUtyA''zritaM ya iha nAtmasamaM karoti / / 10 / / paribhASAmA pAlathI marelA dhaDA ( re yAyaune ApavAmAM aMza paNa bAkI na rAkhe) samAna temaNe tene hasI kADhyo hato (jhAMkho pADyo hato) ke je Azritane samRddhithI potAnI samAna nathI karato. // 10 // prApyA'mRtena savidhAM suguroH kRpAM sa, sudhA samI sadgurukRpA pAmIne temanA hRdayanI lokaiSaNAvirahitAsvanito babhUva / lokeSaNA marI paravArI hatI. gaMgAnA madhurajaLathI mandAkinImadhuravAHparitRptano'pi, tRpta thayela kayo mANasa dariyAnuM khAruM pANI pIvA kSAraM jalaM jalanidherazituM ka icchet ? / / 11 / / che ? ||11|| kRtsnaiH kalAkalakalApadurApasArai duHkhethI meLavI zakAya evI paNa suMdara evI sarva na thA'si saMzritapadaH padamindirANAm / lAmonA samUhanA sArome ApanA yarasono kaSTaM nirUpaNamapIha nirUpamasya, lapamasya, mAzraya yo cha. mo (jJAnA) lakSmImonA sthAna! yatte samAnamaparaM na hi rupamasti / / 12 / / mApanA samAna lIDoI spa35 5 / nathI to pachI nirupama mevA ApanuM ni35| 2j ...moha... kharekhara A mArA gajA bahAranI vAta che. ll1sA -saGghahitam*. vastutastu tatra ziSyArhatA'pekSAyAmapi tattAnatisadbhAve'pi cAtra guruprabhAvakRtasiddhipradarzanaphalA saphaleyamuktiH / kuTakadRSTAntajijJAsunA tu draSTavyA''vazyakaniyuktivRttau durbalikApuSyamitravaktavyatA, tathA'pi cet mukhyAgrihastadedaM smartavyam- 'AcAryasyaiva tajjADyaM yacchiSyo nAvabudhyata' iti / 1. dhya 2. nara 3. sambodhana 4. sthAna 5. lakSmI wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ (12) saMzritapada iti / nanvasAdhurayaM samAsaH, samAsaghaTakIbhUtasaMzritapadArthena saha tRtIyAntasArapadArthA'nvayAnupapatteH, anyathA tu 'Rddhasya rAjamAtaGgA' ityAderapi sAdhutvApattiH, na ceSTApattiH, tadasAdhutve viduSAmavivAdAt / itthaM ca tatprayoktrA svapazutvamAveditam, taduktam- 'bhASA kAmadudhA samyak prayuktA smaryate budhaiH / duSprayuktA tu gotvaJca prayoktuH saiva zaMsatI ti svabhASAlaGkAre / / 7 // iti cet ? na, tatra samAsAghaTakapadasApekSatayA rAjapadasyAsAmarthyAtidezAt samAsAsAdhutvam, tatsApekSatvaM ca tadarthAnvitasvArthaparatvama, svArthazca svIyavRttigrahavizeSyaH / ata eva 'zaraiH zAtitapatraH' 'caitrasya dAsabhAryA' ityAdau na zAtita-dAsapadAdeH sApekSatA, tadarthekadezazAtanadAsatvAdAveva zarakaraNakatvacaitranirUpitatvAdInAmanvayAt / sApekSasamAsaH Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamo bhAnuH zrIkhaNDakhaNDaruciMbhizca bhavadyazobhi rnityaM nizApatirayaM tulanAM prayAti / sAphalyamasya na varA~kamupaiti bimba, caMdanazakala samA ApanA ujjavaLa yaza sAthe caMdra haMmezA sparchA karavA mathe che. paNa bicAro.. divase sapheda pAMdaDA jevo phikko paDI jAya che yadvAsare bhavati pANDupalAzakalpam / / 13 / / ane saija thato nayI. jharaNa he Apano yaza to sahAya DAMtimAna rahe che. // 13 // -saGghahitam 1. dhana 2 Dira 3 miyAru bhuvanabhAnubhaktAmaram 153 nyAyavizAradam tathaiva prakRte'pi saMzritapadasya na sApekSatA, tadarthaikadezasaMzraya eva sArakartRkatvasyAnvayaH / itthaM ca siddhaM tatsAdhutvam / nanu padArthaH padArthenAnveti na tu padArthaikadezena [ atra padArthatvaM bodhaviSayatAzrayatvena saGketaviSayatvam, tadekadezatvaJca bodhaviSayatAvacchedakatvena tathAtvarUpaM, tadeva ca zakyatAvacchedakatvamityuktaM zaktivAde / / pR.49 / / ] tathaivAnuzAsanAt, tathA ca darzitAnvayAsambhavAdaparihAra iti cet ? na, ' sampanno vrIhi:', ghrA- dhAtvartha ityAdyanurodhena tatra saGkocasyAvazyakatvAt, yathAsambhavameva tadanuzAsanasAmarthyAt / tathAhi sampanno vrIhiH ityanekavrIhitAtparyake'pyekavacanaprayogo dRzyate / prAdhAtorha gandhalaukikapratyakSatvaM zakyatAvacchedakam ' ghrAM gandhopAdAne' ityanuzAsanAt, tatsamabhivyAhRtadvitIyAyAzcAdheyatvamevArthastasya ca vyutpattivaicitryeNa gandhAdi - rUpadhAtvarthaikadezAnvayaH kriyata iti / tathA'pi yadyaparitoSastadA tadarthAnvitetyatrA'bhedAnvayo nivezanIyaH evaM ca 'zarai: zAtitapatra' ityAdau prakRte ca bhedAnvayabhAvAnna tadarthAbhedAnvitasvArthaparatvarUpaM tatsApekSatvam / Rddhapadasya tu rAjapadenAbhedenAnvayAttatsApekSatvena tatra samAsAsAdhutvamiti vyaktaM vyutpattivAde / yadyapi naitanmataM granthakRto'bhipretam, tathA'pi 'sarvatra luptavibhaktismaraNe mAnAbhAvAdityeva tadasattAkhyApanAddarzitasamAsasAdhutvaM tu tasyApi sammatameva, tadakhaNDanAdyuktiyuktatvAt, 'na hi kasyacit granthakRto viparItalekhanaM yuktibalAd vastusiddhI bAdhakaM bhavatIti svayamabhidhAnAcca / - nA'tra ziSTaprayuktatvaviraho'pi, 'prajJayA sadRzAgamaH / AgamaiH sadRzArambha' iti raghuvaMzakArokteH / / 1-15 / / pAtaJjalamahAbhASye tu yadi sApekSamasamarthaM bhavatItyucyate, 'rAjapuruSo'bhirUpaH ' 'rAjapuruSo darzanIyaH' atra vRttirna prApnoti / naiSa doSaH / pradhAnamatra sApekSam, bhavati ca pradhAnazabdasya sApekSasyA'pi samAsaH, yatra tarhyapradhAnaM sApekSaM bhavati tatra vRrttirna prApnoti- 'devadattasya gurukulam', 'devadattasya guruputraH ' 'devadattasya dAsabhAryA' iti / naiSa doSaH / samudAyApekSA'tra SaSThI sarvaM gurukulamapekSata' ityuktam / / 2-1-1 / / nanu kimanena parasamayacarciteneti cet jinasamaye'pyetatsiddham, taduktamuttarAdhyayaneSu - 'dukkharasaMtagaveSiNo 'tti / / 14-52 / / atra bRhadvRttiH - 'duHkhasyAsAtasya antaH paryantastadgaveSakANi anveSakANIti / sApekSasyApi samAso yathA devadattasya gurukulamiti / ' atrApi bhedAnvayena sApekSatvaM bodhyam, uktavat, evaM cAsyA'duSTatA / 'sApekSamasamartham' ( nyAyasaGgrahaH / / 228 / / ) ityasya nyAyasya tu calatvam, tadvRttau nyAyArthamaJjUSAyAmasya visaMvAditvAccetyAdinoktatvAditi dik / vastutastu na tadapi parasamayacarcitamAtram, tasyA'pi jinoktatvAt, sUktatvAt, tasya ca tattvena prAgupapAditatvAditi dik / sApekSasamAsaH Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhuvanabhAnavIyamahAkAvye utsUtramUtrarucayaH samatItaMlajjAH, zAstrApalApasuvilApamukhAH kumukhyAH / santIha dhik kaliyuge hi vinA bhavantaM, utsUtra rUpI mUtramAM rucidharo.. nirlajja, kutsita lokomAM mukhyo evA Aje zAstranA apalApathI atyaMta vilApane AmaMtraNa ApI rahyA che. o kastAnnivArayati saJcarato yatheSTam ? / / 14 / / guruhepa ! svacchaMdhyArI sevA tekhone AApanA vinA jhoDAve ? ||14|| 154 bhuvanabhAnubhaktAmaram sUpekSya durvacanavAramaho ! mahAntaM, prANAntakaSTasamupasthitimapyavAptaH / nAM'zaM tathA'pi calito jinazAsanAttvaM, kiM mandarAdrizikharaM calitaM kadAcit ? / / 15 / / atyaMta kaTu-galIca vacanonI sArI rIte upekSA karIne.. prANAMta kaSTanI upasthitine ya pAmyA chatAM ya o gurudeva ! Apa jinAjJAthI jarA paNa thalita thathA nathI. hA... jarAjara... meru parvatanuM zimara jhyAretha yakti yayuM che jasaM ? ||15|| -saGghahitam 1 itA lajjA yeSAM te 2. khAjJA nyAyavizAradam (14) utsUtramUtrarucaya iti / nanu pratikruSTo'yaM prayogaH, vrIDAdijanakatvAt, tasya cAzlIlatvena doSarUpatvAt, taduktam'vrIDAvyaJjako'zlIle'ti vAgbhaTTakRta kAvyAnuzAsane doSanirUpaNe / / 2 50 / / yuktaM caitat, jugupsAjanakatvenA'pi tasya duSTatvAt, Anandahetu hi kAvyam, itthaM tu tanmUla eva kuThArAghAtaH, viparyayaphalatvAt, pratItisiddhametat / na cA'stu jugupsAjanakatvaM mA bhUdduSTatvamiti vAcyam, anuzAsane'sya tattvAbhidhAnAt uktaM ca - ' atra vrIDAjugupsA'maGgalavyaJjakatvenAzlIlatvaM tredhA / ' ityalaGkAracUDAmaNau / |pR.222 / / kiJcaivaM tatkAvyatvamapi durvacam, tanniruktayatikramAt, ramaNIyatvavirahAt, yata uktam- 'ramaNIyArthapratipAdakaH zabdaH kAvyamiti rasagaGgAdhare / itthaM ca tadracayitrA svAnaucityamanuzAsanAnabhijJatvaM cAveditamiti sthitam / maivam, tasyaikAntena doSatvavirahAt, syAdvAdamudrAyAH sarvatrA'pyalaGghanIyatvAt, kvacittasyA'pi guNatvAt, yathoktaM tatraiva'kvacid guNo yathA - 'uttAnocchUnamaNDUkapATitodarasannibhe / kledini strIvraNe saktirakRmeH kasya jAyata' ityalaGkAracUDAmaNI / / pR.224 / / atra hi aGganAGgasyAtikutsitatvapradarzanasya vairAgyajanakatvAt tatprayojanatvAcchamakathAyA jugupsAjanakatve'pi doSavirahaH, pratyuta guNazca, itthameva tatsiddhiyogAt, ata evoktamalaGkAramahodadhau 'zamaikaniSThatvAdvakturazlIlatvamapi guNa' iti / tasmAnnaikAntena tadduSTatvam / nanvastu tatra guNatvam, prakRte kimAyAtamiti cet ? tadeva, utsUtrasyAtikutsitatvapratipAdanana taddheyatApradarzana-prayojanatvAdasya, itthameva tatsiddhe:, yathAbodhaM pratipAdanasyAnucitatvavirahAditi bhAvanIyam / 1 na cotsUtrasya tattvamasiddhaM, mahApApatvAt, sudIrghasaMsAranibandhanatvAnyathA'nupapatteH / zrUyate ca zrIvIrajIvamarIcerutsUtra bhASaNasya tddhetutvm| taduktam 'mithyAdharmopadezanAt marIcirapyabdhikoTikoTIsaMsAramArjaya' diti triSaSTizalAkApuruSacaritre / / 10-1-70 / / ata evAnyatrA'pyetadaupamyenaiva tasyAtikutsitatvamupadarzitam, taduktam - 'sUtramapAsya jaDA bhASante kecana matamutsUtraM re / kiM kurmaste parihRtapayaso yadi pibanti mUtraM re / / ' iti zAntasudhArase / / 16-4 / / etenaitatprayogo jugupsAjanakatvenAnucita iti zAntasudhArasagurjaravivecanakArasyoktiH parAstA / kAvyamudrA Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamo bhAnuH sattarkakarkazagabhastibharaH samasti, vizveSvazeSakuvacastimirApahArI / vidyotakRcca bhavato gatazaGkameva, TIpoDaparastvamasi nAtha ! navasrazaH / / 16 / / temAM koI ja zaMkA nathI. 16 // bhuvanabhAnubhaktAmaram naktaMdinaM prasRtabhAnu'sahasrabhAno ! hRdgarbhagehapariviSTaviMrokabhAno ! / doSAMzarAhuvadanAgalitAMzabhAno ! sUryAtizAyimahimA'si munIndra ! loke / / 17 / / saMsAratApaharaNaM zaraNaM raNe'smin, tathyaM tathA'statimiraM mihirrAdhikotram / doSAbhrabhIbhidatibhAti vaco vibho te, vidyotayajjagadapUrvazazAGkabimbam / / 18 / / yAvadvibhAti bhuvane bhuvanaikabhAnuH, zvetAbhrabhagasavidhasya vidhorna kAryam / mandAkinIzarabharapracite pradeze, hArya vijayannatadharernatabhAranakaiH ? ||95|| 155 o bhuvanane ajavALatA bhAnu ! ApanA prazasya tarkonI prabhAnA samUhe utsUtronA aMdhakArano nAza karyo che. he nAtha ! Apa ja zreSTha dIpaka cho. divasa rAta hajAro kiraNo relAvanArA o bhAnu! hRdayarUpI bhoMyarAmAM ya ajavALA pAtharanArA o bhAnu ! doSanAM aMzamAtrarUpI ya rAhuthI aMza mAtra paNa agalita o bhAnu! o munIndra ! Apa jagatamAM sUryathI ya caDhiyAtA mahimAdhArI 89). 119611 saMsAratApane haranAruM... bhavaraNamAM zaraNa.. tathya... aMdhakArano nAza karanAra .. sUryathI ya adhika tejasvI... doSarUpI vAdaLAnA bhayane bhedI nAkhanAruM... jagatane prakAzanAruM apUrva caMdra- samAna ApanuM vacana zobhI rahyuM che. II18 // jagatamAM bhuvanabhAnu jhaLahaLI rahyo hoya... tyAre sapheda vAdaLanA TukaDA samAna caMdranuM zuM prayojana che. ? gaMgAnA jalasamUhathI bharelA pradezamAM jalanA bhArathI namI gayela jaladharonuM zuM prayojana che ? ||19 // - saGghahitam 1. kiraNa 2. titi zeSaH / rU. prakRtamAnuzvAso sahasramAnuzva, prabhRtaM mAnusannatyaM yasya saH, tatabdha rmadhAraya vRti vA viprada: | 4. sUrya 6. kiraNa 6. vAdaLa 7. vAdaLa 8. aMza Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 bhuvanabhAnubhaktAmaram bhuvanabhAnavIyamahAkAvye tvAM prApya mokSapurasArthapatiM pavitraM, he trijagat zaraNaya ! puNyatama evA mokSapurInA nAnyAspadaM tu ratidaM trijagaccharaNya ! / / sArthavAha evA Apane ! he trijagat zaraNya ! yAdRnatirbhavati rAtripatau supUrNe, pAmIne have bIje kyAMya rati thatI nathI. pUnamanAM naivaM tu kAcazakale kiraNAkule'pi / / 20 / / / caMdramAM je rati thAya tevI kiraNAkula evA paNa kAcanA TukaDAmAM na ja thAya ne? Il20II ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ (20) mokSapurasArthapatimiti / atrAhuryAjJikAH - nanvasadetadabhidhAnama, mokSasyaivA'bhAvAta, khapuSpamAlAgrathanoktivat / na ca tadabhAvo'siddha iti vAcyama, Atmano bandhasyaivA'bhAvAt tatsiddhisiddheH, baddhAnAM karmaNAM kSaya eva hi muktiriti / anyathA tu tattattvaM durlabham, tanniruktyaghaTanAt / bandhAbhAvAsiddherna tatsiddhiriti cet ? na, bandhakAlAnupapatteH, tathA hyAtmotpatteH prAk pazcAd yugapadvA bandhaH syAt ? Adye'nupapattiH, AtmakartRtvata eva karmaNaH karmatvasyopapatteH, tadantareNa tadasambhavAt / nA'pi dvitIyaH, AtmanaH prathamotpattyabhyupagamAt, sA ca nihertukatadabhAvenAnupapadyamAnatvAt / nA'pi tRtIyaH, yugapadutpannayoH kartRkarma-bhAvA'bhAvAt, gozRGgadvayavat / atha mA bhUdeSa doSa iti jIvakarmaNoranAdisambandha iSyate, tadApyavirAgiNI muktyanupapattiH, karmasambandhAnantyAt, anAditvAt, AkAzayogavat, taduktam - 'anAdiryadi sambandha iSyate jIvakarmaNoH / tadAnantyAnna mokSaH syA-ttadAtmAkAzayogavaditi / (adhyAtmasAre / / 13-64 / / ) maivama, tayomitha: kAryakAraNatvAta, karmaNo'pyAtmavicitraparyAyakAraNatvAta, bIjAkuravat / taduktam - 'asthi sa deho jo kammakAraNaM jo ya kajjamaNNassa / kammaM ca dehakAraNamatthi ya jaM kajjamaNNa tti vizeSAvazyakabhASye / / 1814 / / karmayuktajIvo hi dehakartA, dehayuktajIvazca karmakartA, siddhametata kulAlanidarzanena, uktaM ca - 'kattA jIvo kammassa karaNao jaha ghaDassa ghaDakAro / evaM ciya dehassa vi kammakaraNasaMbhavAu tti / / ' iti vizeSAvazyakabhASye / / 1815 / / na ca tadAnantyApattiH, tannAzasambhavAt, santAnahatiyogAt tatsiddheH, bIjAGkurAdivat / uktaM ca - 'aNNayaramaNivvattiyakajjaM jaM vihayaM / tattha hao saMtANo, kukkiDi-aMDAiyANaM ca / / jaha veha kaMcaNovalasaMjogo'NAisaMtaigao vi / vocchijjai sovAyaM taha jogo jIvakammANaM'tti vizeSAvazyakabhASye / / 1818/1819 / / taduktamadhyAtmasAre'pi - 'anAdisantate zaH syAda bIjAGakurayoriva / kukkuTyaNDakayoH svarNa-malayoriva vaa'nyoH||' iti / / 13-67 / / nanu bhavatu muktisiddhiH, tathApi tatprApakatvaM bhavatpUjyAnAmiti durvacam / muktisvarUpe vivAdAnavadheH satyetaranizcayA'sambhavAta, tatprApakatvasya dUrotsAritatvAt / tathAhi- 'svAtantryaM mRtyurvA mokSa iti cArvAkAH / Atmocchedo mokSa iti mAdhyamikAH / dharminivRttau nirmalajJAnAdayo mahodaya iti vijnyaanvaadinH| AvaraNamuktirmuktirityArhatAH / sarvakartRtvamekaM vihAya vAsudevasya sarvajJatvAdInAM kalyANaguNAnAM prAptimattve sati bhagavadyAthAtmyAnubhavo mokSa iti rAmAnujAH / jagatkartRtvalakSmIzrIvatsavarja viSNoniravadhikAnandAdisadazAnando mokSa iti mAdhvAH / dvibhajakaSNena saha svAMzabhatAnAM jIvAnAM gola vallabhIyAH / candracUDavapuSaH sataH pArvatyAliGganamiti kApAlikAH / pUrNAtmatAlAbha iti pratyabhijJAvAdino'bhinavaguptapAdAH / pAradarasapAnena dehasthairyaM jIvanmuktireva mokSa iti rasezvaravAdino govindbhgvtpaadaacaaryaadyH| parAkhyaprathamavANIdarzanaM mokSa iti vaiyAkaraNA: / prakRtyuparame puruSasya svarUpeNAvasthAnaM muktiriti sAGkhyAH / puruSasya kaivalyenA'vasthAnaM kaivalyamiti pAtaJjalA' ityuktaM muktipdaarthskssepe| tathA, 'kAraNAtmake brahmaNi kAryAtmakajIvasya karmavAsanAsahitabhedAMzanivRttimokSa iti tridaNDinaH / paramezvaraprAptirityanye / nirvikaaraavsthaapraaptiritypre| pazupatisamIpagamanameva punarAvRttirahitaM mokSa iti pAzupatAH / zrIpUjyamokSapurasArthapatitAsurakSA-yAjJikamatahomaH Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamo bhAnuH bhuvanabhAnubhaktAmaram vAtsalyavAridamaho ! suguro ! bhavantaM, prApyA'pi ciMnmayamakalpyakalAnidhIzam / nirvANamArgavarayAnamatastu nAnyaH 157 vAtsalyano varasAda karatI vAdaLA jevA o gurudeva ! jJAnamaya, akalpya kalAnidhIza mokSa mArga para dhasamasatA uttama yAna evA Apane pAmIne have kazcinmano harati nAtha ! bhavAntare'pi / / 21 / / ApanI sivAya anya bhavAntaramAM ya amane AkarSita DarI nahIM zaDe // 21 // santo bhavanti suyuge tviti mA sma vAdIt, yat paJcamArasamaye'pyajaniSTa devaH / syAdvAdavAganatibhid vacanaM tathaitat, prAcyeva dig janayati sphuradaMzujAlam / / 22 / / rakhe koI ema kahe ke satyugamAM ja saMto thAya che... kAraNa ke pUjyazrI to pAMcamA ArAmAM janmyA hatAM. to pachI 'pUrva dizA ja sUryane janma khAye che.' me vA'yanuM zuM ? hA... A pathana parA syAdvAdavANInuM ullaMghana karatuM nathI. // 2 // - saGghahitam - 1. jJAnabhaya 2. 'naikAntataH pUrvaiva dik sarvadA sUryasUH' iti sUryaprajJaptijJebhyo jJeyam, tadekAnte tUttarAyaNAdyanupapattiriti bhaavniiym| nyAyavizAradam viSNulokagamanameva mokSa iti vaiSNavAH / hiraNyagarbhaprAptireva mokSa iti hairaNyagarbhAH / niratizayAnandabodharUpa AtmA eva anAdyavidyAnivRttyupalakSito mokSa ityaupaniSadA' iti vedAntakalpalatikAyAm / tatazca 'mokSapurasArthapati' mityukterdurvyavasthitatvenA'sadbhUtaguNAkhyAnatA siddheti cet ? na, jainaprAmANyasya prAgupapaditatvAt, tatazca tatraiva tatsvarUpasya tatprAptezcopapattiH, ata evAtra tatsAdhanAnveSaNA'pi snggcchte| yathoktaM-- 'anekAntabhAvanAjanitatattvajJAnopabRMhitazailezIkaraNarUpaprayatnasAdhyA tu kRtsnakarmakSayarUpA tajjanyaparamAnandarUpA vA muktipAragatAgamasamudvIkSitA yuktistomonnItaparamapuruSArthabhAvA svAnurAgAnuSaktacittairanveSaNIyasAdhanaiva, bhramapramAdavipralipsAdidoSAspadapuruSopadarzitApathavipradhAvitasammugdhajanA' labdhapadA'pi sA zaGkAdyatIcArAnAliGgitanisargAdhigamAnyatarasamudbhavatattvArthazraddhAnAtmakaprazamasaMveganirvedAnukampA''stikyAbhivyaktilakSaNavizuddhasamyagdarzanatadvizuddhajJAnAdibhAgbhiH pAramparyeNAdhyavasAyavizuddhisthA nAntarANyavApnuvadbhiH suprApaiva / nikhilakarmakSayodbhUtarUpatvAdeva cAsyAH zazvadapratipAtAdAtyantikatvam, vyatikIrNasukhaduHkhahetubhAvArthAntarAnapekSatvAdaikAntikatvam, prakarSakASThAvasthAnAdanuttaratvAdanatizayatvam, prANyupamardanajalaukikasukhaviparItatvenA'nAbAdhakatvam, sarvadvandvasparzaviSayAtikramAd duHkha-klezAkalaGkitatvena kevalatvam, niSpratidvandvatvAdeva nirAbAdhatvam AtmatAdAtmyA''virbhAvamAtratvena manojJaviSayasaMsargAyattotpattiviyutatvena svAdhInatvaM ca gIyate pramANanayaniSNAtaiH / adhigatirapyasyAH saMsargapratibandhoparAgonmUlanAt punarbhavocchedAditi tattvArthavivaraNe, uktamatAnAmapi keSAMcit ghaTAkoTiviSayANAmatraivAntarbhAvaH, anyathA tadayogAt / nanvastu tat, bhavatpUjyAnAM kimAyAtamiti cet ? tadeva muktiprApakatvam, jinavacanArthasya tadAyattatvAt, zrIpUjyasya saMvijJagItArthatvAt, jinAbhAve tasya tattulyatAyA prAgupapAditatvAcceti dik / zrIpUjyamokSapurasArthapatitAsurakSA- yAjJikaH Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 bhuvanabhAnubhaktAmaram bhadraGkarAdivarasUrijanA hRdA tvAm, sArvaikabhaktamatiniSThamananyazIlam / pratyagravAcakayazovijayAbhamuccerjJAnasvarUpamamalaM pravadanti santaH / / 23 // muktvA''grahaM sadasadardhvavicAraNAyuk, tvanyAMyyamArgamanuyAtu jano jagatyAm / zrIyogadRSTitatizAstramato mato'yaM, nA'nyaH zivaH zivapadasya munIndra ! panthAH // 24 // bhuvanabhAnavIyamahAkAvye zrI saMghasthavira pU. bhadraMkarasUrivara pramukha saMto ( A. yazoevasUribhu, A. una'yaMdrasUribhu, A. mukticaMdrasUrijI, paM. bhadraMkaravijayajI gaNivarya Adi aneka mahApurUSo) Apane hRdayathI ananyaprbhut.. jUja ( vinAjJA ) niSTha, ananya cAritrI, nUtana mahopAdhyAyazrI yazovijayajI samAna ane nirmaLa jJAnasvarUpa kahe che. [23]I cidrUpakaustubhamaNirjinazAstrazAGgaH, jiSNuH sudarzanadharo narakAntakArI / sAmyArNavArNazayano varagominIzo, vyaktaM tvameva bhagavan ! puruSottamo'si / / 25 / / he munIndra ! jagatamAM loko svAgraha mukIne ApanA ucita mArganuM anusaraNa karanArA thAo. zrIyogadRSTisamuccaya (Adi) zAstrane paNa A ja mata mAnya che. mokSapadano AnAthI uttama mArga jIbheordha nathI. // 24 // jJAnarUpa kaustubha maNinA dhAraka..jinAgamarUpI zAne dhAraNa DaranArA... viSNu (bhyanazIla )... samyagdharzanaghara... naraDano santa DaranArA... smtaasAgaranA nIramAM magna.. uttama (jJAnAdi) lakSmInA nAtha o bhagavan ! vyaktapaNe Apa ja puruSottama (viSNu) cho. // 25 // -saGghahitam - 1. mArga 2. thita 3. 'grahaH sarvatra tattvena mumukSUNAmasaGgata' ityAdyukteH / 4. vAsuhevano maNi 5. vAsuhevanuM dhanuSya 6. vAsuheva rathavA jayanazIla 7. vAsudevanuM cakra athavA samyagdarzana 8. naraka nAmano daitya athavA naraka 6. lakSmI 10. vAsudeva *. pUjyazrInI adbhuta vAcanAothI atyaMta prabhAvita thaIne pU. A. bhadraMkara sUrijIe temane A biruda ApyuM hatuM. nyAyavizAradam (25) puruSottamo'sIti / athaivamadhikopamAdoSaH, yato'tra trikhaNDAdhipaterdivyaizvaryasya viSNorupamA bhUspRzi dIyate / na ca bhaktyollAsapradarzanaparatvAdadoSa iti vAcyam, asadbhUtaguNotkIrtanasya duSTatvAt, 'saMtaguNukkittaNA bhAve' ityAvazyakabhASyavRttAvasya mRSAvAdatvenoktatvAt / na ca gururAgavijRmbhitamidaM kSantavyamiti vAcyam, gurAvapi zrutagarbhAcA - syaivocittvaat| taduktam 'guruvinayaH zrutagarbho mUlaM cAsyA api jJeyam' - / 13-14 / / iti SoDazake / saGga (rAga)-garbhitavinayasya muktiparipanthitvAt, gautamasvAmivinayavat / na ca prazastasaGgatvAdadoSa iti vAcyam, doSasya darzitatvAt, gurAvapi niHsaGgapratipatterevoktatvAt tathA cArSam - 'guruM ca bahumannai, jahociaM asaMgapaDivattIe nissaMgapavittibhAveNa '- tti paJcasUtre / / 4-5 / / puruSottamapa Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamo bhAnuH - bhuvanabhAnubhaktAmaram 159 tubhyaM namo bhavikapaGkajabodhabhAno ! tubhyaM namo duritapaGkavizoSabhAno ! / tubhyaM namo nibiDamohatamohabhAno ! tubhyaM namo jina ! bhavodadhizoSaNAya // 26 // bhavyajIvo rUpI kamaLone bodha karanArA o lAnu ! pApa-paM ne zoSavI nAmanArA mo mAnu! gADha mohAMdhakArano nAza karanArA... bhavodadhinuM zoSaNa karanArA.. jayanazIla. evA o bhAnu tane lAkha lAkha namaskAra. zA kSINASTakarmapadalabdhivipakSapakSo, o nAtha ! mokSanI prAptinA vipakSanA jainendrazAsanamahodayakAryahInaH / pakSapAtI... jinazAsananA mahodaya mATenA kArya niSkAryavAk kSaNamapIza ! divA suSuptaH, vinA... nisstthaar| pAta 2tA.. hivase ksse| bhATe svapnAntare'pi na kadAcidapIkSito'si payA pIne sUtatA.. ma ! AvI sthitimA // 27 // Apa svAbhAM yahIya vAyA nathI. ||27|| -saGghahitam 1. jitvarArtho'bhipretaH / 'jinaH syAdativRddhe ca buddhe cArhati jitvare' iti vizvaH / atra cAhadarthaM vinA sarve'pISTAH / yogyArthatve tu tatrApi saGgatiH / ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ maivam, neyamadhikopamA, indrAhamindrANAmapi pUjanIyAnmahAsaMyaminaH sakAzAt tadAdhikyavirahAt / uktaM cAbhiyuktaiH - 'jJAnadarzanacandrArka-netrasya narakacchidaH / sukhasAgaramagnasya kiM nyUnaM yogino hare' riti jJAnasAre / / 20-6 / / pratyutA'dhyAtmaguNaizvaryopetasya paramasukhasaGgatasya mahAsaMyaminaH puro viSayatRSNAtaptasya narakAtitherviSNuprabhRtestRNAyamAnatvena kvA'dhikopamA''zakA'pi ? tAdRzasya viSNorapi daridratvAta, yaduktam, 'sa tu bhavatu daridro yasya tRSNA vizAle' ti bhartRharikRtavairAgyazatake / / 49 / / tRSNAyogAta tRptivirahitAnAM teSAM sukhamAtrasyA'pi durvacatvama, uktaM ca 'kAmaiH satRSNasya hi nAsti tRpti' - riti buddhacarite / ato vizve'pi vizve zramaNa eva sukhI, tathoktaM jJAnasAre - 'sukhino viSayAtRptA, nendropendrAdayo'pyaho ! / bhikSurekaH sukhI loke jJAnatRpto niraJjanaH' / / 10-8 / / iti / tata eva hInopamAdoSo'stu, ravAnavalopamAdivaditi cet ? na, pratipAdyApekSayA'syA'duSTatvAt, zAkhAcandranyAyAt / anyathA tu bhaktAmarastotre'pyadhikataraprasaGga iti vivecanIyam / ravAvanalopamA tu tathApratItyAdivirahAddhInA, nayA'pekSayA tu tasyAmapi na doSaH, paJcAgnitapovidhAnavat / nanUpamaiva mRSA, 'hInAdhikAbhyAmupamA mRSe' ti vacanAt, abhidheyArthAvyabhicAriNa eva satyatvAt, tatazca viSNusAdRzyavaitathyena prakRtastutiralIketi cet ? na, taddvAreNa tattvatastadasAdhAraNaguNAbhidhAnAd vineyavizeSAnugrahArthametat / itthameva keSAJciduktaguNapratipattidarzanAt / citro hi sattvAnAM kSayopazamaH / tataH kasyacita kathaJcidAzayazuddhibhAvAta, samyaka zubhabhAvapravartakamitaranirvatakaM ca vacanaM satyamasatyaM vA nizcayataH satyamiti nirukteretadupamAyA: satyatvameveti sthitamiti cintitaM caityavandanasUtravRttI lalitavistarAyAm / / 'purisasIhANaM' vyAkhyA / / na caitadanArSam- 'kapparukkhe ceva0 nariMde 'tti jnyaataadhrmkthokteH| ata evA'sya satyabhedAntargatatA, yathoktam- 'aupamyasatyaM yathA samudravattaDAga' iti praznavyAkaraNavRttau ||pR.118|| etenAsadbhUtaguNotkIrtana - sasaGgatAdoSApAdanaM pratyuktam / (27) suSupteti / athedaM pratyakSaviruddhabhASitam, divA tatsvApasya dRSTatvAditi cet ? na, tattve'pi tadvirodhavirahAt, svApamAtrA'niSedhAta, suSuptatvenoktatvAta, pAdau prasArya prakaTazvAsaniHzvAsaniHsvAne sudIrghakAlIne hi svApe tttvmissyte| yatra puruSottamaupamyam Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 bhuvanabhAnubhaktAmaram bhuvanabhAnavIyamahAkAvye ucchRGakhalotpathagasantatisambhRte'smina, WHG mAgImonA TolAmothI atyaMta dedIpyamAnamahasA tu kalau vibhAsi / maretA mevA mA SMSIOmA ya Apa hehIpyamAna tatkASrNyato virahito'si sadaiva deva ! vthI zomI rayA cho. pael chatai ya vAhalAmo bimbaM raveriva payodharapArbhavati / / 28 / / pAse rahetA sUryanA nirepA Apa nI pAzathI sadeva rahita ja rahyA cho. ll28 nAstaM gato'si bhuvane bhuvanaikabhAno ! jagatamAM bejoDa evA o bhuvanabhAnu ! Apa jainendrazAsanamahodayakRt ! kRtIza ! / marata nathI pAbhyA.. nizAsanano mAdhya svIyaiH sukarmabhiratIva vibhAsi bimba, ranA!... seMso sanonA nAtha ! 8tuMga tuGgodayAdrizirasIva sahasrarazmeH / / 29 / / dhyAyalanA zimare saharazminA dinI ma Apa ApanA satkAryo vaDe zobhI rahyA cho. li2ll vairAgyavAgdahanadagdhakalaGkadoSaM, vairAgyanI vANIrUpI agnithI jemanA kalaMka-pApatvnirmitN zramaNakamrakadambakaM tat / rUpI doSo nAza pAmyA che tevo merugirinAM ucca utkRSTakAntiM jayatIha sadA jagatyA- suvarNanA taTanI jema utkRSTa kAMti evo Ape sarjana muccaistaTaM suragireriva zAtakaumbham / / 30 / / mareto bhAga mAM sadA sya pAme cha. ||30|| -saGghahitam1. npuNsklinggmtr| ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ jAgratjJAnAbhAvastatsvApe tattvaM navyairiSyate, uktaM ca - 'suSupta iti jAgratjJAnAbhAvasamAnAdhikaraNasvApakarteti / zrIpUjye svapnAnta-re'pi tadarzanavirahastu siddha eva / yogyAnupalabdhestadabhAvasiddhirapyevaM draSTavyA / zrIpUjyastu yAminyA adhikatarayAmAna nikhilA vA tAM yadA cintanalekhanAdiSu vyApRtavAnabhavattadA kvacit stokakAlameva pIThamAlambyAsIna eva suptavAn / vastutastu tatra svApatvamapi na, manaHpariNAmavisaMvAdAt, vyabhicAriNIvat / taduktaM - 'nAryA yathA'nyasaktAnAM, tatra bhAve sadA sthiteH / tadyogapApabandhAya, tathA dharme'pi dRzyatA-miti yogabindau / / 204 / / zrIpUjyastu tadA'pyArAdhanaikacitto babhUva, na cArvAgdRzAM tadvijJAtumazakya miti vAcyam, pratyakSA'bhAve'pyanumeyatvAt, kAryaliGgasadbhAvAt, taccaritasyaiva tattvAt / yadvA suptAvasthA'pi tasyArAdhanA, tadarthatvAttasyAH, taddhetutvAt, kAraNe kAryopacA raat| yadvA mukhyavRttyA'pyArAdhanA, dhyAnasya tadA'pyanapAyAt, nirmalabodhayogAt, taduktam - 'dhyAnaM ca nirmale bodho sadaiva hi mahAtmanAm / kSINaprAyamalaM hema sadA kalyANameva hI-ti yogadRSTisamuccaye / / 174 / / itthaM tu svApamAtrAbhAvoktAvapi doSaviraha iti vibhAvanIyam / pratikSaNamakSaNikArAdhanA Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 161 paJcamo bhAnuH - bhuvanabhAnubhaktAmaram caJcaccamatkRtikaraM ca paraM parebhyo, (1) atyaMta camatkAra karanAruM zreSThothI cA jJAna gha yAtivayovardhavAvartAvizva mAM zreSTha evuM jJAna, (2) bRhaspatinA vacanasamAna tigmaM tapazca bhavatastritayaM vibhAti, vANInI dhArA ane (3) ghora tapa... o nAtha ! prakhyApayatrijagataH paramezvaratvam / / 31 / / traNa jagatanA parama aizvaryapaNAne sUcavatI ApanI A traNa siddhio zobhI rahI che. ll31ll jJAnAryamAMzunikarairbhavataH prabodhaM, gurudeva ! ApanA jJAnarUpI sUryanI kAMtinA yAtAni cAtra bhuvanAni guro ! hyataste / / nicayothI bhuvano prabodha pAmyA. mATe paMDitajano rojIvabAndhava itIha vimRzya nAmni, ApanA kamaLabaMdhu (kamaLanA prabodhaka-vikAsI) vani tatra vivuthAra parivapatti pArUrI evA nAma para vicAra karIne bhuvanomAM kamaLonI kalpanA kare che. ll3zA lokottarairguNagaNaiH parizobhito'si, tulyastava zravaNadRgviSayo na vizve / yAdRk prabhAva iha tdbhuvnaikbhaanotAkRvaDuto pradAca vivAzinoDa ?irUra svAmin ! lokottara guNagaNo vaDe Apa sarvataH zobhI rahyA cho. vizvamAM ApanA tulya koI zravaNa (kAna) ke dRSTi (AMkha) nA viSaya banyA nathI. hA.. barAbara che. jagatamAM sUryano jevo prabhAva hoya tevo vikasita evA paNa grahagaNano kyAMthI hoya ? l33ll luptazramArjitasudharmadhanaM vacastu, keTalAya parizramathI kamAyela suMdara dharmarUpI dhanane utsUtrabhASaNakRtAM prkRtprnnaashm| pIMkhI lenAra, sambodharUpI bhadra gajane vidArI sadbodhabhadragajadAraNasiMhakalpaM, nAkhavAmAM siMha samAna, atyaMta vinAza karanAruM, nAgaDamiti madhuvanaIta te rU4 evuM usUtrabhASIo-kuvacanIonuM vacana ApanA caraNayugarUpI parvatane Azrita thayelA para AkramaNa karatuM nathI. l34ll -sahita 1. tulya 2. samUha rU. sUrya 4. kiraNa 1. bhAnu 6. kamaLabaMdhu = sUrya Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16ra. bhuvanabhAnubhaktAmaram bhuvanabhAnavIyamahAkAvye durbhASitairviSacayaiH kRtavizvabhItiH, utsava-unmArgagAmI vacano rUpI viSavajathI vizvane bhaya pamADanAra kiMzuka puSpa jevI rakta sAkSAt bhujaGga iha kiMzukadRg dvijihvA / AMkha vALo, be jIbhavALo jANe sAkSAt bhoriMga nA''taGkameSa kurute'tipavitramantra nAga evo = bhujaMga (durjana) ati pavitra maMtrA tvannAmanAgadamanI hRdi yasya puMsaH / / 35 / / evA ApanA nAmarUpI nAgadamanI jenA hRdayamAM che tene bhaya karato nathI. rUpA jJAnAmbujaM yamamahotpalamaspRhatva jJAna... yAritra... niHspRhatA.. sanDiyA.. padmaM kriyAkuvalayaM samatAsarojam / samatA.. kalyANa ane kramazaH mokSarUpI kamaLone kalyANakokanadamAzu mahodayAbjaM, ApanA caraNarUpI kamaLavanano Azraya karanArAo tvatpAdapaGkajavanAyiNo labhante / / 36 // bhelave che. ||3|| mAtra svArthanA prayojanavALA... trAsa ApavAmAM svArthArthamardanaparaM gurudoSadaMSTra, tatpara... moTopo3pI TrAnA dhAra... tRSyA3pI tRSNAsthimAlamasitaM madamohazRGgam / hADakAnI mALA paheranAra, kRSNa(lezya), mada saMsArarAtricaramevamapIha nAtha ! moharUpI ziMgaDAvALA saMsArarUpI rAkSasane joIne dRSTavA bhayaM bhavati no bhavadAzritAnAm // 37 // 5 / hai svAmin ! mApanA mAzritAne maya yato nathI. // 30 // -saGghahitam1. bhaya 2. tasyeti zeSaH / 3. bhokSa 4. svArthenArthaH yasya saH ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradam ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ (37) saMsArarAtricaramiti / atha vRtheyaM vicAraNA asadviSayatvAta, kAkadantavicAraNAvata, taduktam - 'kAkasya kati vA dantA, meSasyANDaM kiyatpalam ? kA vArtA sindhusauvIreSveSA mUrkhavicAraNe'-tti darzanAGkurAyAm / nanvasadasadviSayatvAbhidhAnam, vikalpAnupapatteH, tathAhi svArthArthatvAdyavacchinnasya saMsArasya tattvamiSTaM rAtricarasya vA ? nAdyaH pratyakSasiddhatvAt, nA'pi dvitIyaH, sAmpratamapratyakSatve'pyAgamasiddhatvAta, tatra tatsattvazravaNAditi cet ? na, advaitasiddheranavacchinnatadaGgIkaraNAta, sadabrahmAnyavirahAta, sato bhedakAbhAvAta, tanmAtratvAta, uktaM ca- sato yadabhedakaM nA'nyata, tacca tanmAtrameva hI'- ti (zAstravArtAsamuccaye / / 8-1 / / taduktaM bRhadAraNyakopaniSadi- 'na tu tad dvitIyamasti tato'nyada vibhaktaM yat pazye diti / / 4-3-23 / / tathoktam'AsI-dekamevAdvitIya-miti chAndogyopaniSadi / / 6-1-1 / / tathA, 'puruSa evedaM sarvam / ' iti Rgvede / tathA, 'sarvaM vai khalvidaM brahma' iti chAndogyopaniSadi / / 3-14 / / taduktaM zuddhAdvaitamArtaNDe- 'sarvaM brahmAtmakaM vizva'-miti / / 5 / / tathA 'brahma khalvidaM sarvamiti maitryupaniSadi / kaThopaniSadi tu 'mRtyoH sa mRtyumApnoti, ya iha nAnaiva pazyatI' - tyapyuktam / / 4-10 / / na ca bhedagrAhibhiH pramANairadvaitazruterjaghanyateti zakyam / brahmaNi pAramArthikasatyatvena tadAvedikAyAstattvAvedanalakSaNaprAmANyAyAH zrutervyAvahArikapramANabhAvAnAM pratyakSAdInAM ca vibhinnaviSayatayA parasparaM bAdhyabAdhakabhAvA'sambhavAt / kiJca tattva prastutanararthyanirAsa: - advaitamImAMsA Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamo bhAnuH bhuvanabhAnubhaktAmaram 163 mAyAbhuji manasijajvalanaM ruDaurvaM, bhAyA.. vAsanA.. jhodha... mabhimAna.. SGE... darpasvani kalahahetimadharmavahnim / madharma... lona.. pApa mA sarva magnimone lobhAhikAntasuhRdaM kila pApapIthaM, ApanA nAmakIrtana rUpI jaLa zAMta karI de che. tvannAmakIrtanajalaM zamayatyazeSam / / 38 // (prayoga karo ane paraco juo- namo namaH zrIbhuvana lAnusUraye- 108 pAra) ||3|| -saGghahitam 1. mani 2. maheva 3. Dodha 4. vaDavAna 5. makina 6. mani 7. vAyu no bhitra chete - mani 8. mani ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradam ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ jJAnasya cintAmaNikalpatvAt tadabAdhanayatnasya cintAmaNikSepatulyatvama, uktaM ca - tadadvaitazrutestAvad bAdhaH pratyakSataH kSataH / nAnumAnAdi taM kartuM tavA'pi kSamate mate / / dhIdhanA bAdhanAyAsyAstadA prajJA prayacchatha / kSeptuM cintAmaNiM pANilabdhamabdhau yadIcchatheti khaNDanakhaNDakhAdye / / 1-24 / / tathoktam- 'neha nAnAsti kiJcane'-ti nRsiMhopaniSadi / / 4-4-29 / / syAnmatam, 'arthakriyAbhedAd vastubheda: syAditi', tadapi na, dAha-pAkavibhAgenApi kRzAnorabhedAt, na ca tatrAdRSTayA'rthakriyayA'rthabhedaH, yathA cakSuSmatyapi badhire'dRSTayA zabdabuddhayendriyabheda iti cet ? nA'dvaite kiJcidekatrAdRSTaM nAma / tatazca tatrAdRSTArthakriyAsiddhau tadbhedasiddhiH siddhe ca bhede tatrAdarzanamitItaretarAzrayaH / api ca sanmAtre sarvatra pratyakSAnizcite tatra bhedAnavakAzaH, kAlabhedAbhAvena so'yamityavamarzAbhAve'pi nirvikalpakalabdhavidhirUpAbAdhAt, alabdharUpasya cAniSedhAt, khapuSpAdiniSedhe'pi siddheSu khAdiSveva puSpAdInAM niSedhAt / na caivaM pratyakSeNa dRzyamAnAnAM nAnAjIvAnAmanupapattiriti vAcyam, advaite'pi tadupapatteH, jalacandravat, taduktam - 'ekadhA bahudhA caiva dRzyate jalacandravad / ' iti smRtau / tathA 'rUpaM rUpaM prati rUpI babhUva' iti zrutau / tadAhuH vivaraNAcAryA:- jIvastvajJAnapratibimbitaM caitanya miti / uktaM ca 'ajJAnAvacchinnaM caitanyaM jIva' iti bhAmatyAm / tathA - 'yathA vizuddhamAkAzaM timiropapluto janaH / saMkIrNamiva mAtrAbhizcitrAbhiH pratipadyate / tathedamamalaM brahma nirviklpmvidyyaa| kaluSatvamivApannaM bhedarUpaM prakAzata' iti bRhadAraNyakopaniSadbhASyavArtike / / 3-5-43/44 / / tathoktamanyatrApi - 'prapaJco yadi vidyeta nivarteta na sNshyH| mAyAmAtramidaM dvaitamadvaitaM prmaarthtH||' iti mAdhyamikakArikAyAm / / 1-17 / / / nanvevaM lokavyavahArocchedApatti: advaitAbhyupagamena pratiniyatavastugrahaNAdiyatnAnupapatteH / taduktam - 'analArthyanalaM pazyannapi na tiSThet nA'pi pratiSThe'-teti / kiJcaivaM vAdAnupapattiH, pratijJAhetvoraikyAt, anyatarAbhAvaprasaGgAt , tatazca kasya kena sAdhanaM dUSaNaM veti cet ? na, siddhAntAparijJAnAt, trividhaM hyasmAkaM sattvamiSTam, paramArthasattvaM brahmaNaH, arthakriyAsAmarthya sattvaM mAyopadhikamAkAzAdeH, avidyopAdhikaM sattvaM rajatAderityuktaM paJcapAdikAvivaraNe ||pR.31 / / itthaM ca sarvamanAvilam / tatazca brahmajJAna eva yatitavyam, tasyaiva muktyupAyatvAt, uktaM ca - 'tameva viditvA'timRtyumetI-ti vAjasaneyasaMhitAyAm / / 3-1-18 / / tathA 'taratyavidyAM vitatAM hRdi ysminniveshite| yogI mAyAprameyAya tasmai jJAnAtmane namaH / / ' iti praznopaniSadi / / 68 / / etenA'pyasya muktiprApakatvamuktama, avidyottArasya tattvAt / nanvevamadvaite bandhamokSayorevAnupapattiriti cet ? satyama, tadabhidhAnaM tu gauNam, vastutastadabhAvAt, taduktaM bhAgavate - 'baddho mukta iti vyAkhyA guNato me na vstutH| guNasya mAyAmUlatvAnna me mokSo na bandhana'-miti / / 11-11-1 / / ata evoktaM paJcadazyAm - 'Adau manastadanu bandhavimokSadRSTI, pazcAtprapaJcaracanA bhuvnaabhidhaanaa| ityAdikA sthitiriyaM hi gatA pratiSThAmAkhyAyikA subhagabAlajanoditeveti / / 13-21 / / uktaM ca garikAyAm - 'na baddho 0 na vai mukta ityeSA paramArthate'ti / / 2-32 / / etena svaprakAzasukhAtmakabrahmaNo nityatvena prastutanararthyanirAsa: - advaitamImAMsA Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhuvanabhAnavIyamahAkAvye he vazI (muni)onA mahAnAtha ! durvAra evI DAmanI vazatA, vighna3cI vAhaNAsonI zreNi, rogoupasargonA phoja, upadravonI zreNi A sarva sUrya samA ApanA kIrtanathI aMdhakAranI jema tarata ja nAza pAme che. // 3Gll -saGghahitam 1. maheva 2. meghamAlA 3. vAhaNArI 4. inaH = sUrya: nyAyavizAradam 164 bhuvanabhAnubhaktAmaram durvAramAraMvazatA vazinAM vareza ! kAdambinI jagati vighnataDitvatAM ca / rogopasargabhayabhItitatistvinAbhAt, tvatkIrtanAt tama ivAzu bhidAmupaiti / / 39 / / muktasaMsAriNoravizeSaprasaGgAdityAdi tattvacintAmaNivaco'pAstam (pR.2071) / tasmAd bhavadupakalpitasaMsArarAtricarAdikUTavibhAvanaM vimucya brahmajJAna eva yatitavyam, na caivamapi tad bhaviSyatIti vAcyam, manorathamAtratvAt, vedAntazAstropadiSTamArgAnusaraNamantareNa tasyA'sambhavAt, cakSurAderagocaratvAt, taduktam 'na cakSuSA gRhyate nApi vAce'- ti muNDakopaniSadi / / 3-1-8 / / tathA, 'yadvAcAnabhyudita'-miti kenopaniSadi / / 1-4 / / tathA, 'yato vAco nivartanta' - iti taittirIyopaniSadi / / 2-4-5 / / syAnmatam, manasA tat syAt, tadapi na, 'yanmanasA na manuta' iti kenopaniSadukteH / / 1 - 5 / / na ca vedamatamantareNA'pi jinAgamena tatsambhava iti vAcyam / tadvirahAt, tasya vedajJAnAdhInatvAt, uktaM ca- 'nAvedavinmanute taM bRhanta' -miti zATyAyane / / 4 / / tathA 'vedenaitad yadveditavyamiti bRhadAraNyakopaniSadi / / 5 -1 / / tatazca naitacchlokamAtraM, sakalo'pi vaH prabandho'pArthakaH, muktiprayojanaviruddhazca dvaitabhAvanArUpAvidyAdRDhIkaraNopAyatvena brahmajJAnaparipanthitvAditi sthitam / atrocyate, advaitasiddhyasambhavaH, dvaitasiddheH / kathamiti cet ? vikalpAnupapatte:, tathAhi avidyA brahmaNaH pRthag vA na vA ? Adye'dvaitajalAJjaliH, dvitIye lokasiddhabhedabuddhernirhetukatvaprasaGgaH, tatkAraNavirahAt, sattvenAbhyugatasya brahmaNastaddhetutvavirahAt, sarvaparicchedazUnyavastutvena tadabhyupagamAt, taduktam- 'bRhaterdhAtoranvayAnugamA' - diti brahmasUtrazAGkarabhASye / / 1-1-1 / / itthaM ca bhedAbhAsAbhAvaprasaGgadhrauvyAt kimapyalaukikaM mahAdbhutaM bhavanmatarahasyam / taduktam 'atrA'pyanye vadantyevaM avidyA na sataH pRthk| tacca tanmAtrameveti bhedAbhAso'nibandhana' iti zAstravArtAsamuccaye / / 8-4 / / nanu naiSa doSaH, bhedasyAbhAvAdeva, khapuSpagrahaNavat kalpanAmAtratvAt, tathAhi- dezakAlabhedagrahaNamasadadhyAropakAtmakam, dezakAlabhedA'bhAvAt, khapuSpavat, abheda eva tu gRhyate pratyakSataH, bhAvasyA'bhinnatvAt, gRhyamANasya ca bhAvatvAditi cet ? tarhyastu tAvat sarvajanapratItivirodhaH, svavAgvirodho vA / nanu vikalpArUDha eva bhedo vyavahArAGgam, nAnubhavArUDha iti cet ? so'pi satyo'satyo veti duruttarA vikalpAH / kiJcAdvaitasiddhau pramANamasti na vA ? Adye prameyavyatiriktapramANabhAvAd dvaitasiddhiH, dvitIye'dvaitAsiddhi:, pramANAdhInatvAttasyAH, uktaM ca, 'pramANAdhInA hi prameyavyavasthe 'ti zlokavArttike / taduktam - 'bhAve'pi ca pramANasya prameyavyatirekataH / nanu nAdvaitameveti tadabhAve'pramANaka' miti zAstravArtAsamuccaye / / 8-6 / / taduktamAptamImAMsAyAm- 'hetoradvaitasiddhizced dvaitaM syAt hetusAdhyayoH / hetunA ced vinA siddhirdvaitaM vAGmAtrato na kim ? / / iti / / 2 - 26 / / nanUktaivAsmAbhirarthakriyAsamarthavyAvahArikasattvena tadupapattiH, paramArthatastvakhaNDameva saditi cet ? na tasyAvidyopAdhikatveneSTatvAt, itthaM cAvidyAyA api paramArthasattve dvaitahAniH, paramArthAsattve vyavahArAnupapattiH, kUrmaromNo vyavahArAnaGgatvAt / uktaM cAnyayogavyavacchedadvAtriMzikAyAm - 'mAyA satI ced dvayatattvasiddhi - rathA'satI hanta ! kutaH prapaJcaH ? | mAyaiva cedarthasahA ca tatkiM, mAtA ca vandhyA ca bhavatpareSA'-miti / tasmAt vidyA'vidyAdibhedAbhyupagamena svazAstreNaiva tadbAdhaH / tathAhi 'vidyAM cAvidyAM ca yastadvedobhayaM saha / avidyayA mRtyuM tIrtvA vidyayA'mRtamaznuta' iti IzopaniSadi / / 11 / / atra vidyA'vidyayoramRtAptimRtyutaraNaphalayoH sphuTamevokto prastutanairarthyAnirAsa: advaitamImAMsA Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 165 paJcamo bhAnuH - bhuvanabhAnubhaktAmaram tvatsaGgamAcca parisRjya bhavAbhibhAva- ApanA saMgamathI saMsArakRta vibhAvaceSTAne bhAvaM ca bhavyasamudAya upaiti sAmyam / choDIne bhavyajapo samatAne pAme cha. sudhArasanA pAnAt sudhAzarrabharesya bhave'pi kiM na, samUhanA pAnathI lokamAM paNa zuM manuSyo kAmadeva mA bhavanti makaradhvajatulyarUpAH ? // 40 // vA 35vAna nathI thadi ? ||4|| -saGghahitam1. 17 2. samUha 3. jAmaheva * mabhibhAva-vibhAva, bhAva = yeSTA. bhAvaH padArthaceSTAtmajanmetyAdhukteH / ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ bhedaH, sa cAdvaitena virudhyte| uktaM ca- 'vidyA'vidyAdi bhedAcca, svatantreNaiva baadhyte| tatsaMzayAdiyogAcca, pratItyA ca vicintyatA miti zAstravArtAsamuccaye / / 8-7 / / nanu tadurghaTatvaM no bhUSaNam, anyathA tattvA'yogAt, uktaM ca - 'durghaTatvamavidyAyA bhUSaNaM na tu dUSaNam, kathaJciddhaTamAnatve-'vidyAtvaM durghaTaM bhaveditISTasiddhAviti cet ? na, vihitottaratvAt / tathA dhruvo'tra saMzayaH, yathA 'kimatroktArthena 'tattvamasi' [chAndogyopaniSadi / / 6-8-16 / / ] ityAdhuktAdvaitAbAdhaH, uta vidyA'vidyApadArthAbhyAM jJAnakarmabhyAmatiriktamuktisAdhanatvabodhAta tabAdhA ?' iti / evaM 'dve brahmaNI veditavye paraM cAparaM ca' ityAdhukto bhedaH satyaH, uta prAgukto'bhedaH ? iti saMzayaH / tathA, 'paraM cAparaM ca brahma yadoMkAra' ityAdhuktaM zabdabrahmAdvaitam, prAguktaM nirguNabrahmAdvayaM vA ? ityapi / kiJca anAkalitanayAnAM pareSAM na kvApi nizcAyikA zrutiH, tatra tatra pradeze viruddhArthAbhidhAnAt, nAnAsampradAyAbhiprAyavyAkulatayaikavyAkhyAnA'vyavasthitezca / , tathA'vigAnena ghaTAdibhAvAnubhavena pratItyA'pi tatsiddhirityuktam / kiJca, bhavatpratipAditAdvaitapratipAdakAgamo'pi dvaitaviSayatvAt bhedaprasAdhakaH, na hi vAcyavAcakapratipAdyapratipAdakAnAM madhye'-nyatamasyA'pyapAye pramANabhUtAgamasattopapadyata iti sUktaM nyAyakumudacandre ||pR.155 / / upalakSaNametat, tena karmAdidvaitAnyapi cAdvaita-viruddhAni bodhyaani| yadaktama - 'karmadvaitaM phaladvaitaM lokadvaitaM virudhyate / vidyA'vidyAdvayaM na syAda bandhamokSadvayaM tathe'tyAptamImAMsAyAm / / 2-26 / / na ca sarvatra sattAgrahaNenaivAdvaitasiddhirityapi yuktam, vizeSAvagatyanupapatteH, tadupapattyai bhedapratipattau tu suvyavasthitamadvaitam / na ca bhedamantareNa sattAgraho'pi zakyaH, bhedazca nAvidyAmAtrameva, taduktam - 'sattAgrahaNapakSe'pi vizeSAvagatiH kutaH ? / sA bhAti bhedaspRSTA cet siddhamadvaitadarzanam / / na ca bhedaM vinA sattA grahItumapi shkyte| nAvidyAmAtramevedamiti ca sthApayiSyata' iti nyAyamaJjaryAm ||pR.150|| kiJcAdvaitAbhyupagame ekakRtakarmaNaH sarveNa bhogyatvApattiH, Atmana ekatvAt uktaM ca - evamegetti jaMppaMti, maMdA AraMbhaNissiyA / ege kiccA sayaM pAvaM, tivvaM dukkhaM niyacchaitti sUtrakRtAGge / / 1-1-10 / / atra vRttiH- 'ekenA'pi azubhe karmaNi kRte sarveSAM zubhAnuSThAyinAmapi tIvraduHkhAbhisambandhaH syAda, ekatvAdAtmana iti, na caitadevaM dRzyate, tathAhi- ya eva kazcidasamaJjasakArI sa eva loke tadanurUpA viDambanAH samanubhavannupalabhyate nAnya' iti / tathA vAmadevAdimuktivacanopalambhAdapi dvaitasiddhiH, taduktam - 'vAmadevo muktaH zukadevo mukta' iti mahAbhArate zAntiparvaNi / / 333 / / , uktaM ca 'vAmadevAdimuktau nA'dvaita miti sAGkhyasUtre / / 1-157 / / tasmAdavazyaM nAnA'tmAna abhyupagantavyAH, tatazca kuto'dvaitam ? taduktaM vaizeSikasUtre- 'vyavasthAto nAnAtmAna' iti / itthaM dvaitasiddhernAdvaite kiJcidekatrAdRSTaM nAmetyAdinoktetaretarAzrayadoSo nirastaH / alabdharUpasya cAniSedhAdityAdyapyasAram, na vayaM sataH pratiSedhaM kurmaH, tadabhyupagamAt, zuddhadravyAstikanayarUpatvAt, taduktaM tattvabodhinyAm - 'sarvamekaM sat, avizeSAt iti zuddhadravyAstikAbhiprAya' iti / tathA - 'saGgraho manyate vastu sAmAnyAtmakameva hI' - ti nayakarNikAyAm / / 6 / / prastutanairarthyanirAsaH - advaitamImAMsA Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 vAgIzvareNa samatAmapi caiDamUkAH, zrIvardhamAnakataponidhitAM sarogAH / karpUrapUrasamazIlamaho vizIlAstrAsaM vihAya bhavataH smaraNAd vrajanti / / 41 / / bhuvanabhAnubhaktAmaram bhuvanabhAnavIyamahAkAvye he nAtha ! ApanA smaraNathI sAva mUrkha paNa vAcaspati samAna bane che. rogI-azakta jIvo paNa vardhamAnataponidhi bane che. ane vizIla-kuzIla jIvo paNa (kAmadevanA) bhayathI mukta banIne kapUrasamUha bhavana zIla pAme che. // 41 // - nyAyavizAradam taduktaM sanmatI - 'davvaTThiyanayapayaDI zuddhA saMgahaparUvaNAvisao / / ' iti / / 14 / / kiM tarhi vivAdanibandhanamiti cet ? tanmAtrAbhyupagamenetara-nihnavaH, tasya tannayAbhAsatvAt, uktaM ca 'sattA'dvaitaM svIkurvANaH sakalavizeSAn nirAcakSANastadAbhAsa' iti pramANanayatattvAloke / / 7-17 / / uktaM ca nyAyAvatAravRttau 'saGgraho'pyazeSa- vizeSapratikSepamukhena sAmAnyamekaM samarthayamAno durnayaH, tadupekSAdvAreNaiva tasya nayatvAt, vizeSavikalasya sAmAnyasyAsambhavAditi / / pR. 85 / / yuktaM caitat tadvirahitatadvirahAt, parairapi taduktam - 'nirvizeSaM hi sAmAnyaM bhavet kharaviSANava' diti mImAMsA zlokavArtike / sarvadarzanAnAM nayaprabhavatvenaitatsiddham, ta evetarApalApavirahitAstu jinamatam, prAg vistarata uktamevaitat / zuddhadravyAstikAccaitaddarzanaM janitam / taduktam 'jAtaM dravyAstikAcchuddhAd darzanaM brahmavAdinA' miti nayopadeze / / 110 / / nanu tatsvIkAre'pi tadasvIkAra iti keyaM nItiriti cet ? syAdvAdAkhyeti gRhANa, siddheyaM prAganekAntasiddhAvatraiva, na ca taccAtacceti vyAhatamiti vAcyam, pitRputravadeke'pi tadabhAvAditi smartavyaM na punaH pratanyate / kiJca bhavatAmapi 'zrutigamyAtmatattvaM tu nAhaMbuddhyAvagamyata' ityAdivyavasthAyAmanekAnta eva zaraNam / anyathaikasmin gamyAgamyatvAyogAt / yuktaM caitat, itthameva vyavahAranirvAhAt prayojanasiddheH, anyathA tadayogAt / kiM tarhyatra prayojanamiti cet / samabhAvasiddhiH, advaitadezanAtastadyogAt, paramArthatastUktavaditarasadbhAvAnna tat / bhavamokSasadbhAvAt mokSArthatvAccaitadyatnasya, anyathA tu sarvAnuSThAnavaiyarthyamiti nipuNadhiyA vibhAvanIyam / uktaM ca - 'anye vyAkhyAnayantyevaM samabhAvaprasiddhyai / advaitadezanA zAstre nirdiSTA na tu tattvataH / / na caitad, bAdhyate yuktyA sacchAstrAdivyavasthite: / saMsAramokSabhAvAcca tadarthaM yatnasiddhitaH / / anyathA tattvato'dvaite hanta ! saMsAramokSayoH / sarvAnuSThAnavaiyarthyamaniSTaM samprasajyata' iti zAstravArtAsamuccaye / / 8-8,9,10 / / yuktaM caitat itthameva zrutyAdisamanvayasiddhestadvirodhA'yogAt, ata evoktaM sAGkhyasUtre'pi na zrutivirodho, rAgiNAM vairAgyAya tatsiddhe'- riti / / 6 - 51 / / evaM paramAtmatulyatApratIto jIvAnAM tattvAdhigamaprayAsasiddhirapi draSTavyA, itthameva tadaikyatAtparyasArthakyAt, taduktaM vedAntasAre- 'viSayo jIvabrahmaikyaM zuddhacaitanyaM prameyam, tatraiva vedAntAnAM tAtparyA'diti / ata evAsmanmate'pi tadabhidhAnam, taduktaM jJAnArNave - ' yaH siddhAtmA paraH so'haM yo'haM sa paramezvaraH / ' iti, tathA zakrastave- 'yo jinaH so'hameva ce' ti / tathoktaM kalyANamandirastotre'pi - 'AtmA manISibhirayaM tvadabhedabuddhyA dhyAta' ityAdi / / 17 / / tatazca saMsArarAtricarAdyuktiryuktaivokteti sthitam / etenAkhilaprabandhApArthakatvA''pAdanama poditam / iti vairAgyadezanAdakSAcAryazrIhemacandrasUriziSya paMnyAsakalyANabodhigaNivaryaviracite bhuvanabhAnavIyamahAkAvyAlaGkAre nyAyavizAradAkhyavArttike paJcamabhAnucintanam Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamo bhAnuH mohakSitIzadRDhaguptivazIkRtAzca, saMsArarAgakhalanAgasupAzitAzca / tvannAmasaMsmRtikRtiprabhavaprabhAvAt, bhuvanabhAnubhaktAmaram moharAjAnA gADha kArAvAsamAM vaza karAyelA.. saMsAranA rAgarUpI luccA nAgathI atyaMta baMdhAyelA paNa ApanuM nAmasmaraNa karavAthI udbhavela saghaH svayaM viAtavandhamayA bhatti / / 42 / / prabhAvathI tarata ja jAte ja (te) baMdhanonA bhayathI mukta thAya che. I // 42 // AbhyantarA api bhajanti mRtiM tu doSAH, kA syAt kathA'pi manujasya kiletareSAm ? / Rddhizca siddhitatayo'sya svayaMvarAH syuryastAvakaM stavamimaM matimAnadhIte / / 43 // trailokyazekharasamasya samasya zasyakallolakRdguNataraGgamahArNavasya / kalyANabodhinutimasya karoti yo'muM, taM mAnatuGgamavazA samupaiti lakSmI / / 44 / / iti vairAgyadezanAdakSAcAryazrIhemacandrasUriziSyapaMnyAsakalyANabodhigaNivaryaviracite bhuvanabhAnavIyamahAkAvye bhuvanabhAnu-bhaktAmara - nAmA / / vacceno bhAnuH / / 167 gurudeva ! je matimAna ApanuM A stavana bhaNe che, tenA AtyaMtara doSo paNa nAza pAme che, to bAhya doSo (vighno, rogo, daridratAdi)nI to vAta ja zuM rahI ? riddhi ne siddhio tenI svayaMvarA bane che. ||43|| trailokyanA hAra samA.. samavRtti . prazasya ane kallola karatAM evA guNarUpI taraMgovALA mahAsamudrasamAna evA gurudevanI A kalyANabodhisArabhUta (athavA kalyANabodhiviracita) stutine je kare che te sanmAnathI uttuMga thAya che ane avazA (vaza na thAya) evI paNa lakSmI tene prApta thAya che. [44]I Iti vairAgyadezanAdakSAcAryazrIhemacaMdrasUriziSya paMnyAsakalyANabodhigaNivaryaviracite bhuvanabhAnavIyamahAkAvye bhuvanabhAnu bhaktAmara nAmano // paMcama bhAvu || -sahitam - 1. rAjA 2. kedakhAnuM rU. baMdhAyelA 4. A phalagarbhita vizeSaNa che, jene anuvAdamAM spaSTa karyuM che. Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 / / SaSTho bhAnuH / / netravidhukhapakSe'bde, covAda premasUripaH / vyAkhyAnAnantaraM vAcyaM, mithyA me duSkRtaM tviti / / 1 / / utsUtroktimahAdoSa vAraNaikamahauSadham / samarpitAnagArAstu, kurvantyadyApi tadvidhim / / 2 / / anantajitstave proktaM, tathA''nandaghanarSiNA / vizve'pyapratimaM pApaM, jinoktinirapekSatA // 3 // kalirvakro bhavo vAmaH, nA'nyathA bhavitavyatA / tathA'pyutsUtrabhASANA mavadhirnAsti dehinAm / / 4 / / pratikArazca sarveSA mutsUtrabhASiNAM kRtaH / jinAjJApratibaddhena, utsUtrapratikAraH bhuvanabhAnavIyamahAkAvye // SaSTha lAnu // saM. 2012 mAM (pUnA yAturmAsamAM ) sUri prebhe 'dhuM hatu ke sAdhuoe vyAkhyAna bAda micchAmi dukkaDaM Apa. // 1 // samarpita sAdhuo Aje paNa utsUtravacanarUpI mahAdoSanA mahauSadha samAna A vidhine kare che. // 2 // zrI anaMtanAthanA stavanamAM AnaMdaghanajI mahArAje kahyuM che ke "pApa nahIM koI utsUtra bhASA nisyu...' // 3 // hAya... vaDa kaLikALa ane vakra saMsAra... bhavitavyatA kadI anyathA thatI nathI. Ama (ghora pApa) hovA chatAM ya utsUtrabhASIono toTo nathI. // 4 // jinAjJAnI ananyaniSThAnA dhAraka zrIbhuvanabhAnusUrijI e sarva utsUtrabhASIono pratikAra karyo. ||41| bhuvanabhAnusUriNA / / 5 / / nyAyavizAradam (5) pratikArazcetyAdi / athA'yukta eSa pratikAraH, rAgadveSAvinAbhAvitvAt, tayozca vipratiSiddhatvAt / tatazca samatAmavalambyAtmasAdhanAyAmeva yatitavyam, tasyA eva mokSamArgatvAt / taduktamadhyAtmopaniSat prakaraNe- 'saivarjumArgaH samatA munInA - manyastu tasyA nikhilaH prapaJca' iti / / 4-8 / / utsUtrapratikAraH Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho bhAnuH utsUtrapratikAraH 169 usUtrabhASaNa karavA mATe koI yogyatAnI jarUra nathI hotI. paNa teno pratikAra karavo e mahAna vyaktione paNa duSkara che. lghA utsUtrabhASaNAyeSa dapi nA''vazyakA'rhatA / teSAM satpratikArastu, mahatAmapi duSkaram // 6 // zrIgurupAdamUlastho, yadA'dhIte'khilAgamAn / prAcInarSikRtotsUtra pratikAragatistathA // 7 // gItArtha gurunA caraNe besI jyAre sarva Agamo bhaNe, tathA pUrvamaharSioe je mArge usUtrano pratihAra yo hato donel.. ||7|| svayamapi tathotsUtra vaLI svayaM paNa utsavanA parivAra mATe sAvadhA parihAraparAyaNaH / bane ane hRdayamAM samyakmaNe hiMmata keLave tyAre.. samyak sthAmaprakarSaM ca, Ill bibharti hRdaye tadA / / 8 // -saGghahitam9. hiMmata wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww nyAyavizAradama wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww maivama, tathAvidhasthAnasthitasya samarthasyonmArgapratikArAkaraNe virAdhakatvApatteH / unmArgagAmijagatpratyapAyanirapekSatvAt / na cAtmopakAra eva paro mataH, tadvinA jagadupakArasyA'pi niSiddhatvAt, pratikAre cAtmopakArA'sambhavAt, tasya rAgadveSAvinAbhAvitvAditi vAcyama, avinAbhAvAsiddheH, vyabhicArAta, gozAlakapralApapratikArakarazrIvIravadanyathA'pi darzanAta, 'tathAvidha'-padenaiva gatatvAt / taditarasyAzubhabhAvApannasya tu tatpratikAro'pi niSidhyata eva / / nanu tathA'pi maunamavalambya samataiva vidheyA, tasyA eva paramamAhAtmyazravaNAt / taduktaM yogasAre - 'adya kalye'pi kaivalyaM sAmyenA'nena nA'nyathA / pramAdaH kSaNamapyatra tataH kartuM na sAmprata' - miti / / 3-19 / / etadapyanupAsitagurorvacaH, jinazAsanopaniSadaparijJAnAt, tathAvidhagItArthasaMvijJabhAvitA''tmanaH samatAyAH sarvatrA'skhalitatvAt / tathoktaM dikpaTairapi- 'na kiJcit pApAya prabhavati na vA puNyatataye, pravRddheddhAM zuddhiM samadhivasato dhvaMsavidhurA'- mityaSTasahasyAm / / tathA cA'dhyAtmopaniSatprakaraNe- 'bhavatu kimapi tattvaM bAhyamAbhyantaraM vA, hRdi vitarati sAmyaM nirmalazcidvicAra'- iti / / 361 / / parairapISTamidam, 'paramArthavinna puNyairna ca pApairlipyate manuja' iti paramArthasArokteH / / 77 / / tathA cotsUtronmArgapratikArasyAtyA''vazyakatvam, tayormugdhajIvavaJcanAkaratvena bhavaduHkhapAtakatvAt, tadapratikAre 'aniSiddhamanumata'- miti nyAyena tadanumatibhAvAnmahAdoSA''patteH, jinazAsanarAjasaGkAzAnAmAcAryANAM jinazAsanazatrubhUtotsUtronmArgonmUlanasya paramakartavyatvAt, tasya jinazAsanamahAsevAbhUtatvAt, mahAnirjarAkAraNatvAcca / na cA'tra ziSTA''caritatvaviraho'pi, zrIgautamAdibhirjamAliprabhRternirAkRtatvAt taduktam - 'tae NaM bhagavaM goyame jamAliM aNagAraM evaM vayAsI "No khalu jamAlI ! kevalissa NANe vA saNe vA selaMsi vA thaMbhaMsi vA thubhaMsi vA Avarijjai vA, NivAraijjai vA, jai NaM tummaM jamAlI ! uppaNNaNANadaMsaNadhare arahA jiNe kevalI bhavittA kevalIavakkamaNeNaM [ utsUtrapratikAra Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 - utsUtrapratikAraH / bhuvanabhAnavIyamahAkAvye utsUtrakAlanemeH syAd, utsutrarUpI kAlaneminuM munirUpI kezava (kRSNa) vAraNo munikezavaH / vAraNa karI zake. hRdayamAM sUtrane parovI denArA maharSi svAntasUtritasUtrAya, bhuvanabhAnusUrijIne koTi koTi namaskAra. IIII namastasmai maharSaye // 9 // (tribhirvizeSakam) durvidagdha evA eka prophesare paMcasUtra paranI zrI durvidagdhavidagdhena, haribhadrasUrinI TIkAmAM potAnI alpamatithI (pote ___ caikena paJcasUtrake / karela anuvAdamAM) ghaNI bhUlo batAvI hatI. ll1nA hAribhadrayAM tu TIkAyAM, darzitA hA ! kSatitatiH / / 10 / / kyAM 1444 graMthanA racayitA ne kyAM granthasahasrakartA kva, zAstrasAgaranA darzana paNa nahI karanAra vyakti? kvA'dRSTasamayAmbudhiH ? / paNa nasIba parAmukha hoya tyAre mati viparIta viparItA matiH kintu, tha/ jaya cha. ||11|| bhaved daive parAGmukhe / / 11 / / tenA pratikAra mATe pUjyazrI sajja banyA. tatpratikArasajjena, potAnI prajJAthI prophesaranI 33 thI paNa vadhu bhUlo. pUjyena prajJayA tadA / batAvI. IInazA trayastriMzat kSatInAM tu, vidagdhasya pradarzitA / / 12 / / te viSayavALo lekha paNa karuNAhRdayI pUjyazrIe tadviSayazca lekho'pi. prakAzita karyo. "ucca prakAzanA paMthe' pustakamAM prakAzitaH kRpAhRdA / ver a tNa bhujyo . ||13|| 'ucca-prakAzanA paMthepustake prathitastataH / / 13 / / -saGghahitam 1. viSno vadhya 2. viSNu 3. parovela 4. viddhAna 5. tannAmatatkRtapaJcasUtragurjarabhASAvyAkhyAgranthe / ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ avakkaMte, tA NaM imAI do vAgaraNAI vAgarehi, sAsae loe jamAlI !, asAsae loe jamAlI ! sAsae jIve jamAlI !, asAsae jIve jamAlI !? / " tae NaM se jamAlI aNagAre bhagavayA goyameNaM evaM vutte samANe saMkie kaMkhie jAva kalusasamAvaNe jAe yAvi hotthA, No saMcAei bhagavao goyamassa kiMci vi pAmokkhamAikkhittae tusiNIe saMciTThai jmaali|' iti bhagavatIsUtre / / 9-33 / / evaM ca zrIpUjyakRtastatpratikAro nyAyyatayA vyvsthitH| utsUtrapratikAra Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho bhAnuH utsUtrapratikAraH 171 utsUtravAvadUkebhyo, sAvadhAnamabhUjjagat / nirjarA'sImitA cApyA sAditA sAditAM'hasA / / 14 / / AvA usUtrabhASIothI vizva sAvadhAna banyuM. ane pApono nAza karanAra pUjyazrIe asIma niza irI. ||14|| tadanu vyavahArAdhvA__'palApI cotthito mataH / 'dharmakriyekSupuSpAbhA, pudgalo'tti ca pudgalam / / 15 / / tyAra bAda eka vyavahAramArgano apalApa karanAra mata uThyo, "dharmakriyA IsupuSpa samAnA niSphaLa che. pudgala pudgalane khAya che. ll1paII AtmA niraJjanastasmin, kAryo yatnaH prayatnataH' / ekAntanizcayo hyevaM, mithyAdRgbhiH prarUpitaH / / 16 / / AtmA niraMjana che. AtmA mATe ja prayatnapUrvaka yatna karavo." Avo ekAMta nizcayanaya mithyA draSTioe prarUpyo. ll1LA andhapagumahAnyAya siddhA siddhirjinAgamAt / hanta ! jJAnakriyAbhyAM yA, sammohAt sA'palApitA / / 17 / / aMdha-paMgunA mahAnyAyathI jinAgama paDe siddha thayelI "jJAna ane kriyAthI siddhino temaNe Ama mahAmohathI apalApa karyo. ll17ll jJAnI kriyAparaH sAdhu niM bhAraH kriyAM vinA / mahopAdhyAyavAcedaM, siddhamasti samantataH / / 18 / / kriyApara evo jJAnI zobhe, kriyA vinA jJAna e bhAra che. have kahevAtI mahopAdhyAyajInI vANIthI A taddana siddha thAya che. ll18II jJAnAMzadurvidagdhasya, tattvametadanarthakRt / azuddhamantrapAThasya, phaNiratnagraho yathA / / 19 / / jJAnanA aMza mAtrathI khoTI paMDitAI batAvanAra mATe nizcayanaya anartha karanAro che. azuddha maMtrapATha karanAro bhoriMga nAgane pakaDavA jAya to zI dazA thAya ? ll19TI -saGghahitam 1. vakSyamANazlokatritayarUpayA'dhyAtmasAraprakaraNavAcA / Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utsUtrapratikAra bhuvanabhAnavIyamahAkAvye janAnAmalpabuddhInAM, naitattattvaM hitAvaham / nirbalAnAM kSudhA nAM, monanuM cakro yathA sArA alpabuddhijano mATe nizcayanaya hitAvaha nathI. bhUkhyA evA paNa nirbaLa mATe cakravartinuM bhojana hitakara na ja thAya ne ? ll20II vyavahArAviniSNAto, yo jJIpsati vinizcayam / kAsArataraNAzaktaH, sAra te titIrSati sArA vyavahAramAM niSNAta na hovA chatAM je nizcayane jANavA-pALavA mathe che. te taLAva taravAne asamartha hovA chatAM dariyo taravAnI IcchA kare che. 21l gurutattvavinizcayamAM mahopAdhyAyajIe spaSTa kahyuM che ke je vyavahArane jANe, vyavahAranuM prarUpaNa kare ane vyavahAranuM samyapha AcaraNa kare evA guruguNavALA "guru' hoya che. zA viSayarUpI viSano koI Dara nathI, ane (pratikramaNAdi) kriyAo rUpI sudhArasathI gabharAya che ke tenAthI saMsAravRddhi na thaI jAya... kevI ajJAnatA ! kevI moharAjAnI bhedI cAla !2all vyavahArasya saJjJAnaM, prarUpaNA susevnaa| yasyaitatritayaM bhAti, guruguNo gururhi saH / / 22 / / viSayaviSato'bhItAH, bhItAH kriyaasudhaarsaat| jJApayanti svamajJAnaM, sodavibhitam pArarUA. bhinnAzcet pudgalA jIvAt, kiM na tyAgocitA tataH ? so'yaM nyAya ihAyAto, nindAma gha upavAmi pAra4To. zubhatA'pi na yatrAsti, zuddhatAyAstu kA kathA ? / svodarapUraNaM nAsti, va tatra vattatA?AravA jIvathI pudgalone bhinna mAno cho, to pachI (miSTAnnAdi) teno tyAga kema nathI karatAM. A to ahIM pelo nyAya AvI gayo ke vakhoDuM chuM ne vhAla karuM chuM. l24ll are, hajI (deva-guru bhaktibhAva vagere rUpa) zubhopayoganA ja ThekANA nathI. temAM zuddhopayoganI UMcI UMcI (Hifi) vAto kyAM karavI? potAnuM peTa bharavAnAM ja phAMphAM hoya tyAM cakravartIpaNuM kyAMthI hoya ? |rapI Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho bhAnuH zuddhaikavAdibhirhanta !, dezanApustakAdRteH / pramANitaM zubhatvaM re ! nAtra zuddhopayogatA / / 26 / / zuklapAkSika evokto kriyAvAdI dazAzrute / tannindAdipravRttasya tattvasya sambhavo'pi kaH ? / / 27 / ityAdi sannayavrAtAt, tatkhaNDanaM kRpAhRdA / nizcayavyavahArAkhya pustake ca kRtaM tadA / / 28 / / utsUtrapratikAraH 173 dezanA, pustaka vagereno Adara karIne, zuddhopayoganA ekAntavAdIoe ja zubhopayogane pramANita karyo che. kAraNa ke dezanA vageremAM kAMI zuddhopayogapaNuM nathI. A26nA zrI dazAcUrNimAM kahyuM che ke kriyAvAdI avazya zukalapAkSika ja hoya che, to pachI je kriyAnA niMdA vagere kare che, tene to zuklapAkSikapaNAno paNa kyAM saMbhava rahyo aa2aa - ItyAdi prazasta nacothI kRpALu evA pUjyazrIe potAnA nizcaya-vyavahAra pustakamAM tenuM khaMDana karyuM che. 28 // nyAyavizAradam (28) ityAdIti / siddhAntamavalambya zrIpUjyena tatpustake tanmatasya yatkhaNDanaM kRtam, tasya katipayoM'zo'tra darzyate / - yathAzaktipravRttimantareNa nizcayasamyaktvaM durvacam / tatpravRttirapi na bAhyakriyAmAtram, kintvAntarApramattatApariNatisantatiriti / vyavahAranayAbhiprAyeNa jIvaccharIraM nAtmanaH pRthak (ata eva 'jIvo ruvi aruvi poggaladavvaM tu ruvi yiNA' iti paramAgamasAravacanamapi saGgacchate / / 20 / / tato'syopari prahAra AtmaprahArarUpaH, tatazca niHsaMzayaM hiMseti vivecanIyam / vyavahAro'pi satyaH, AdaraNIyaH, anullaGghanIyazca / * vyavahArAbhiprAyeNa zarIrAvacchinnAtmAno rAgiNazca dveSiNazca kathaJcit rAgAdyabhinnAzca / tasmAt tadabhinnatvanirAkaraNAya mokSopAyA'' sevanamanivAryam, tata eva tatsiddhiyogAt / na vyavahAro'nRtaM brUte / yatastaduditaM jagatyAkAlaM jIvetareSu ghaTAmaTATyate, sarvatrA'pyasyAnatikramaNIyatvAt / tasmAt lokottarasaudhArambhasopAne'pi tadanivAryatvaM sujJeyaM sudhiyAm / jinamatAnusaraNaM ca vyavahAranindanaM ceti rItiH 'mAtA ca vandhyA ce' -tyuktim 'ahaM mUko'smItyuktiM ca sparddhate / yato'sya puSTiM vidadhAti jinamata:, jAnAtyayaM yat tato jIveSu vicitrapariNAmotpattirato'napalApyo'yam / na hyupAdAnamAtrataH siddhiH, nimittApekSaNAt / ata evAzubhanimittatyAga itarA'' sevanaM ca sitAmbaragrantheSvabhIkSNaM pratipAditam / tasya zubhapariNAmopabRMhakatvAditi / aho sAhasam ! yajjinazAsanopaniSadanabhijJA: paNDitamAninaH kecid AhArAdiviSayeSu nirbhIkacittAH tyAgatapodAnazIlavratapratyAkhyAnAdidharmakriyAbhyo bibhyati, mA bhUt tAbhyo bhavavRddhiriti / mhaamohvilaasaatucchtaannddvmidm| (vastutastu tAdRzA bhRzaM dayApAtrANi, apuNyatvAt, dRzyamAnapuNyodayastu vadhyamaNDanasodaraH, narakAdyatithitvAtteSAm, na hi prabhUtapuNyacayamantareNa unmArgatamaunmUlane nyAyabhuvanabhAnubhAnavaH Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 utsUtrapratikAra bhuvanabhAnavIyamahAkAvye prArthanAsUtrake yAJcA, prArthanA-(jayavIrarAya) sUtramAM "ISTa phala siddhi yA'stISTaphalasiddhikA / e je prArthanA che. tenA arthathI viparIta vacanano tadarthaviparItoktiM, apratima baddhinA svAmi pUjyazrIe pratikAra karyo. praticakre'pratimadhIH / / 29 // Il29TI -saGghahitam1. etadviSayAnekapUrvAcAryavyAkhyAsaGgrahastArkikaziromaNizrIjayasundarasUribhiH kRtaH, vistarArthibhistata eva jJeyam / ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradam ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nizcayavyavahAranipuNatAdyavApyate / uktaM ca puNyakulake - "ussagge avavAye, nicchayavavahArammi niuNattaM / maNavayaNakAyasuddhI, labhaMti pabhUyapuNNehiM / / iti / / 5 / / ) ___ - itazca manyante - 'atyantabhinnasvabhAvA jIvA: pudgalAzca, jIvastu zuddhajJAnAdisvabhAva' ityAdi / itazca tAdRzapudgalatyAgaM parityajya tadupabhogAlAmpaTyamiti vyAhatam / ___ - dAnAdinaSphalyaM tu viSayasukhA''zaMsayA, na tu svarUpayogyatAvirahAt, tadabhAvAt nirAMzasayA''sevitasya tasyaiva sAphalyAt / viSayatRSNA hi bhavavRddhinibandhanam / tato dAnAdibhAve'pi bhavajvarAnupazamaH, tadrUpauSadhasya tRSNAkupathyopahatatvena pratibaddhakAryatvAt / na caitAvatA tatkAraNatvaviraha iti vibhAvanIyam / tatazca kAryArthinA pratibandhakaparihAreNa kAraNA''sevanaM kAryam, ArogyArthinA kupathyaparihAreNauSadhAsevanavaditi / - itazcaikAntavAdino vyavahAradharmopahAsaM kRtvA zuddhopayogasyaiva kathAyAmabhirUcivizeSaM vidadhate, itazca bhojanAvasare kimiti saMyojanAM kurvanti ? kathaM ca vyaJjaneSveva tAM kurvanti ? na tu jala iti duruttaraH paryanayogaH / kiJca zuddhopayogavAdinAmA''saktipUrvakaM bhojanaM yAnAdiSu nRpavadviharaNamapi na saGgatimaGgati / sarvaviSayabhogopabhogaH... AnukUlyaparibhogaH.... dhanasamRddhiparigrahaH... taruNayuvatibAlapramukhakRtavizrAmaNAdisevanam... svadezamAsphAtihetumahA''Dambaraprasiddhiyatna... ityAdiSu prakaTapApiliGageSu satsvapi mugdhapratAraNAya dharmakriyAnaiSphalyaM pratipAdya zuddhopayogakathAkaraNaM kathamapi zobhAspadatAM na gacchati / 'kriyAvAdyavazyaM zuklapAkSika' (kiriyAvAI0NiyamA sakkayapakkhio - dazAcUrNiH) iti siddhAnto'pyetadeva darzayati yat 'yasya bADhaM dharmakriyAbhirUcirasau laghukarmA zIghramuktigAmI' / tatazca nizcayanayacchadmanA tannindAdipravRttasya tu zuklapAkSikatve'pi sandeha: / (so'pi na, bodhibIjani zanAttattvavirahanizcayAt, uktaM ca - 'luMpai bajhaM kiriyaM jo khalu AhaccabhAvakahaNeNaM / so haNai bohibIaM ummaggaparuvaNaM kAuM / / ' ityadhyAtmamataparIkSAyAm / / 43 / / ) ___ - zubhayogA akAraNam, zuddhopayogasyaiva tattvAdityasAram, tadekAntavAdinA svAcaraNenaivAsya nirastatvAt, sa hi svadezanAM zubhayogaM matvaiva tatra pravartate, na tu zuddhopayogaM matvA, tatra tadvirahe'vigAnAt / / evaM nizcayavyavahArAkhyagranthena svadezanAbhizca zrIpUjyanaikAntavAdasya nirAkaraNenAnekabhavyAnAmunmArgagAmitvaM nivAritam / yasmAnneha dhIrAH svalakSyamanAsAdya vyavasAyoparati prayAnti, nA'pi tadaprAptirapi teSAma, uktaM ca - 'aprApyaM nAma nehA'sti dhIrasya vyavasAyinaH / ' iti kathAsaritsAgare / vizvopakArakAriNe'smai maharSaye namo namaH / (unmArgatamaunmUlane nyAyabhuvanabhAnubhAnavaH Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho bhAnuH tAdRzAnyaduruktasya, jIvadayAvirodhinaH / namaskArapadAnAM ca, paJcatvaM pratipAdinaH / / 30 / / - utsUtrapratikAraH - nyAyavizAradam (30) jIvadayAvirodhina iti / etaddhi tanmatam "bAlatvaprakaTIkaraNametajjIvadayAdi, mocitaprANikRtahiMsAjanitAghabhAjanatvAt, tanmocananibandhanatvAddhiMsAyAH, tasyAstadavinAbhAvitvAt, nighasA''hAravat / na ca jIvadayA''deyA, dharmasya dayAmUlatvAt / tathoktaM- 'kRpAmahAnadItIre, sarve dharmAstRNAGkurAH / tasyAM zoSamupetAyAM, kiyannandanti te cira' - miti vAcyam, jIvadayAvyAjena tanmocanasya pAzcAtyAnekajIvahiMsAmUlatvAt, paramArthataH mahAhiMsAtvAt, jIvadayAyA eva durvacatvAt / nanu sUnAsthitaM lolalocanaM pravepamAnAGgaM mRtyubhItaM dInasvaraM prANinaM dRSTvA dayArdracetasA tanmocane kathaM na jIvadayeti cet ? kAryakAraNabhAvarahitaM hataM tarhi jagat, yataH pradarzitamapi tadbhAvamupekSate bhavAn / taduktam 'nAkAraNaM bhavet kAryaM, nAnyakAraNakAraNam / anyathA na vyavasthA syAt, kAryakAraNayoH kvacit / / ' iti / jIvadayAdivyAjenetyAdigranthenA'sya sUktatvAt / na hi sAmpratekSiNA bhAvyaM buddhimatA, pariNAmavicArakatvaM hi talliGgam / uktaM ca 'kRtI hi sarvaM pariNAmaramyaM, vicArya gRhNAti cirasthitIhe - tyadhyAtmakalpadrume / / 1-21 / / anyathA - pariNAmApramANatve tu glAnAdyavasthAyAmasahiSNorapi sadoSabhaktaM na yujyeta, tasya sahiMsatvAt, sadoSatvAdeva, yataH sAmpratamevekSate bhavAnniti / atrocyate - tadidaM svabAlatvaprakaTIkaraNaM, jinazAsanahRdayAparijJAnAt, tatra manaHpariNAmasyaiva pramANatvAt, tasyaiva dvAdazAGgIsAratvAt / yathoktam - 'paramarahassamisINaM samatthagaNipiDagahatthasArANaM / pariNAmiyaM pamANaM nicchayamavalaMbamANANaM / / ' iti bRhatkalpe / / 1-1-83 / / tathA 'savvaM pi ya bArasaMgaM pariNAmavisuddhiheumittAgaM' / / iti puSpamAlAyAm / / 434 / / ata evoktaM bhAvakulake - 'bhAva cciya paramattho' iti / / 19 / / tatazca krUratayA vizasyamAnaM prANinaM dRSTvA'pi kutarkerupekSyamANasya kA pariNAmavizuddhi: ? zakyapravRttiM vinA tasyAH khapuSpAyamANatvAt / etena glAnAdyavasthAyAmasahiSNoH sadoSabhaktamapi samarthitam, durdhyAnanirodhA'rthatvenAsyA'pi pariNAmavizuddhihetutvAt / bhavaduktAdhyAtmakalpadrumoktirapi saiva vAcyA, navaraM 'pariNAmaramya' - mityatra pariNAmapadena 'anta' iti 'manaHpariNAma' iti caivaM dvAvapyartho grAhyau / manaHzuddhihetubhUtA jIvadayaiva muktinibandhanatvena pariNAme'nte ramyA bhavati / sa svayaM tu nirUpamasukhasaGgataH syAdeva, taduktaM paJcasUtre - 'niruvamasuhasaMgayA 'tti / / prathamasUtre / / uktaM ca dharmabindau - 'paramasukhalAbha' iti / / 8-5 / / anyatrA'pyuktam 'yacca kAmasukhaM loke yacca divyaM mahAsukham / vItarAgasukhasyedamanantAMzo na vartate / / ' - iti / uktaM ca saundaranande - 'duHkhakSayo hetuparikSayAcce' ti, sthAvara - jIvAnAmapyanupadrAvakatvena sarvajIvazivaGkaro bhavati, atyntmhiNsrtvaat| ataH pariNAme manaHpariNAme yadramyaM tadeva grAhyaM sudhiyA / - bhavanmate tvekA'pi pariNAmaramyatA na saGgatimaGgati, mriyamANajantUpekSayA nistriMzIbhUtacittasyAtyantamazuddhapariNAmApannasya sudIrghasaMsAratvAt, pariNAme svayamapi duHkhino'saGkhyAnantajIvahiMsAparAyaNatvAt / etena bhavaduktakAryakAraNabhAvo'pi nirastaH / anyathA tu svaprANadhAraNamapi na yujyeta, tasyaiva hiMsAhetutvAt / kecittu kutarkagarAghrAtamAnasAH prANighAtamapi tatprANisambhAvitAghanivArakatayA zobhanaM pratipAdayanti teSAmabhiprAyeNa tvAtmaghAta eva yuktatamaH / te'pyuktarItyA nirAkartavyAH / tasmAdvimucya mAnaM, kadarthya kadAgrahaM, mAdhyasthyamAsthAya, nimIlya netre, ciraM vicAryaM pariNAmaramyatvam, tasyaiva niHzreyasatvAditi dik / tevA anya paNa duSTa vacananA, jIvadayAnA virodhino, navakAranA mAtra pAMca ja pada bhAnanArano... // 30 // 175 jIvadayAvirodhivirodha: - - Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 zAstrAdhAradhareNAptajanena sarvathA'pi hi / pratikAraH kRto'nyeSA mapi cotsUtra bhASiNAm / / 31 / / yugmam / / pApAdhvabhogabhUtAnAM, bAlakAnAM hitAya saH / jinAnAM sadgurUNAM ca, citrANyakArayad guruH / / 32 / / potAstu pAvanIbhUtA zcitracayA'valokanAt / lakSitA yoginAM yasmA mUDha'' / / 33 // citrAdhaH saralA vAcA, tatparicayadAyinI / babhUva bAlajIvAnAM, mahopakArakAriNI / / 34 / / tasmin svAtantryakAle tu, gAndhIjIM jJAtavat jagat / jaino'pi hA visasmAra, kintu vIrajinezvaram / / 35 / / tadvyathAvyathitarSiH sa, AtmasvAtantryadhArakam / mahAvIraM jagatsAkSaM, kartuM citrANyakArayat / / 36 / / 1. AvazyakaniryuktyAdau / 2. tannAmaprasiddhapuruSam / utsUtrapratikAraH bhuvanabhAnavIyamahAkAvye zAstranA AdhAre A AptapuruSe sarvathA pratikAra karyo. A sivAya paNa aneka utsUtravAdIono pUbhyazrIkhe pratiDAra yo hato. ||31|| A pApI kALano bhoga banelA bALakonA hita mATe temaNe jinezvaradeva, sadgurU AdinA thiyo urAvyA. // 32 // suMdara AlbamanA darzanathI hajAro bALako pAvana thayA. hA, AgamamAM yogIone amUDhalakSI kahyA che. (tekho niSr3a artha na ure) // 33 // te citronI nIce saraLa bhASA teno paricaya ApatI. mATe bALajIvone te mahAupakArI thaI. 113811 te AjhAdIno yuga hato. duniyA gAMdhIjIne jANatI hatI. paNa prabhu vIrane to jaino ya bhUlI gayAM hatA. ||35|| pUjyazrI tenAthI vyathita hatAM. AtmAnI mahA AjhAdI meLavanArA prabhu vIrane jagatprasiddha karavA bhATe tebho suMdara thiyo urAvyA // 3 ll - saGghahitam - Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho bhAnuH 177 kuzalacitrakAro'ti___ kuzalaM mArgadarzanam / adbhutaM caritaM cakre, sacitraM caramaprabhoH // 37 // | saccitranirmApaNam / citrakAra kuzaLa hato. to mArgadarzana paNa atyaMta kuzaLa hatuM. pariNAme prabhu vIranuM adbhuta sayitra yati taiyAra thayu. // 37 // prathamameva citrANi, zrIvIrajIvanasya tu / dattvopakArakRccAbhUt, saGghasyAnusarasya ca / / 38 // prabhu vIranAM jIvanaprasaMgonA citronI prathama ja bheTa karanArA pUjyazrI zrIsaMgha tema ja temanA mArge cAlanArAonA (AvA citronA prakAzakonA) upakAraka banyA. ll38ll tadA hi rAjanetRn tu, mene'timAnavaM dharA / sanmahApuruSA'jJAM tAM, sujJAM sujJazcakAra saH // 39 // te kALe duniyA rAjanetAone ja mahApuruSa mAnatI hatI. paNa sujJa pUjyazrIe sAcA mahApuruSathI ajANa evI tene mahApuruSono suMdara paricaya karAvyo. ll39ll zAlibhadrasya dhanyasya, zAlibhadrajI, dhannA aNagAra, vajasvAmi, zrIvajrasvAminastathA / hebhayaMdrAyArtha, hArasUrIzvara... ||4|| zrIhemacandrasUrezca, hIrasUrIzitustathA / / 4 / / ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ (40) zAlibhadrasyetyAdi / athaite kAlpanikAH, tattvAt, adRSTatvAt, vaTayakSavat / na cA'dRSTatvamasiddhamiti vAcyam, vikalpAnupapatteH, tathAhi kena te dRSTAH ? yatkiJcidekena sarveNa vA ? ki cAtaH ? yadyakena tarhi so'pi pratyakSA vA parokSo vA ? atha pratyakSaH, so'pyAtmanaH parasya vA ? nA'tmanaH, tasya sahasrasamAdUradarzitvenAtIndriyajJAnitvAta, sAmprataM tadabhAvAt, nA'pi parasya, yataH so'pi pratyakSo vA parokSo veti tdevaa''vrtte| atha parokSaH, tarhi tsyaa'pydRsstttvenaa'nvsthaa| nanu sarvatrAnavasthAyA doSarUpatve mAnA'bhAva iti cet ? satyam, mUlakSatikarImeva tAM tadrUpAmAhustajjJAH, atra ca dhruvA muulksstiH| tathoktam - 'mUlakSatikarImAhu-ranavasthAM hi dUSaNa'-mityAnandAnubhavAcAryeNa / maivam, pratyakSatvavirahe'pyanumeyatvAt, pratyakSakapramANavAdasya prAgnirastatvAt, tadgRhAdyavazeSANAmadyApyupalabhyamAnatvAt, na cArvAgdRzAM jJAnaM nivartamAnaM tadabhAvaM sAdhayati, tasyA'vyApakatvAt, na cAvyApakanivRttyA padArthavyAvRttiryukteti / AgamapramANenA'pi tatsiddhiH, tatprAmANyasyApi prAka prsaadhittvaat| bhavatAmapi jIvanavyavahAreSu tadupajIvitvAta, anyathA tadasambhavAditi prapaJci-tameva na punaH pratanyate / ___(39) ckaareti| atrA''huH sAGkhyA: - 'nanvatra sujJatAkartRtvena bhavatpUjyo bhavatAmabhipretaH, taccA'sambhavitam, puruSasyAkartRtvAt taduktaM sAGkhyakArikAyAm - 'tasmAdviparyAsAtsiddhaM sAkSitvamasya puruSasya / kaivalyaM mAdhyasthyaM pratyakSatAprekSA Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 vicitraraGgaramyANi, kamanIyakalAnyapi / - citrANyakArayat, prajJA prakarSeNa mahAmatiH / / 41 / / saccitranirmANam bhuvanabhAnavIyamahAkAvye raMgaberaMgI, kamanIyakalAyukta evA suMdara citrone A mahAmatie prakRSTaprajJAthI karAvyA. // 41 // nyAyavizAradam draSTRtvamakartRbhAvazce'-ti / / 19 / / atra viparyAsAditi prakRtiguNAdyapekSayA jJeyam / yuktaM caitat, tasya vivekAprasavadharmAdyanvitatvAt, uktaM ca- ' vivekitvAdaprasavadharmitvAccAkarteti siddha' miti sAGkhyatattvakaumudyAm ||pR.169 / / nanu ca bhavanmatenaivAsyA'siddhi:, mUlasUtre tadanabhidhAnAt dharmimAtrokte:, taduktaM tattvasamAse- 'puruSa' // 3 // iti cet ? na, darzitakArikAyA eva prAcInatamatvena matatvAt, sUtrANAM tatpazcAdbhAvitvenAnumitatvAt, sUtrANAM sUcakamAtratvenAkhilArthAbhidhAyakatvavirahAt, tatpratipattyarthaM vyAkhyA''zrayaNAsyA''vazyakatvAt, tAsu ca puruSasya draSTRtvAdi- dharmANAmevAbhidhAnAt tadakartRtvasiddhiH, taduktaM sAGkhyatattvavivecane- 'draSTA bhoktA kSetravidamalo'prasavadharmaka' iti / tathoktaM sAGkhyatattvayAthArthyadIpane'anAdiH sUkSmazcetanaH sarvagato nirguNaH kUTastho nityo draSTA bhokte' tyAdi / tadAha samAsasUtrasarvopakAriNIkAraH 'anena jaDatva-pariNAmitvakartRtvAdidharmavadbhyaH puruSasya vailakSaNyamapi sUcitaM bhavatIti / tathoktaM sAGkhyasUtravivaraNe'pi 'puruSo'nekastriguNarahito 0 sAkSI kevalo madhyastho draSTA'kartA ce 'ti / uktaM ca tattvasamAsasUtravRttau - 'athAha kaH puruSa ityucyate ? puruSo'nAdiH * draSTA bhoktA'karte' - tyAdi / tathoktaM sAGkhyatattvapradIpe - 'puruSasya bahutva vadatriguNatvaM * sAkSitvAdikamapi boddhavya'miti / tathA 'sa cAyaM puruSaH sAkSI ca bhavatI 'ti tattvamImAMsAyAm / uktaM ca sAGkhyaparibhASAyAm - ' tatrAhamantaHkaraNaM bhoktA, bhoktA nAma sAkSitva' -miti / itthaM ca tadvyAkhyAgranthAnAmitareSAM ca tadabhiprAyitvenA'pi tatsiddhiH / nanu pramANena kartavyamarthamavagamya 'cetano'haM cikIrSan karomi' iti kRticaitanyayoH sAmAnAdhikaraNyamanubhavasiddham, tadetasmin mate nAvakalpate, cetanasyAkartRtvAt kartuzcAcaitanyAditi cet ? na, tadanubhavasya bhrAntatvAt, caitanyasyAtmadharmatvena kartRtvasya ca buddhidharmatvena ca bhinnAdhikaraNatvAt, tadanubhavasya buddherbhedAgrahabIjatvenAbhimAnamAtratvAt, uktaM ca - 'cetano'haM karomIti buddherbhedA'grahAt smaya' iti (adhyAtmasAre- 13-52) taduktaM sAGkhyatattvapradIpikAyAm - 'bhedAgrahAcca niSkriye'pi puruSe kartRtvAbhimAna' iti / tathoktaM bhagavadgItAyAm- 'prakRteH kriyamANAni guNaiH karmANi sarvathA / ahaGkAravimUDhAtmA kartAhamiti manyate' iti / / 3 - 27 / / 1 - itazca tadakartRtvasiddhiH, apariNAmitvAt, taduktam - 'pariNAmaM vinA kAryotpatterasambhavAnnAsya kartRtva' miti sArabodhinyAm / na cAsya tattvAsiddhiH, nityatvAt, uktaM ca 'bhoktA nityastadarthatvA' dityAdi sAGkhyasAre / / 1 - 3 / / puruSasya tattvaM tu bhavatAmapya-bhimataM yat paThyate bhavadbhiH - 'ego me sAsao appA' ityAdi saMstArakapauruSIsUtre / nanu savAsanaklezakarmAzayAnAM bandhanasaJjJitAnAmapyapariNAmini puruSe'sambhavAt kathaM mokSaH ? mucerbandhanaviz leSArthatvAt, ata eva na saMsAro'pi na sambhavati niSkriyatvAditi cet ? na, yathAhi bhRtyagatau jayaparAjayau svAminyupacaryete evaM prakRtigatayorapi bhogApavargayorvivekA'grahAt puruSe upacAraH, itthaM ca puruSasya bandhamokSau saMsArazca nAbhyupagamyanta eva, uktaM catasmAt kAraNAt puruSo na badhyate nApi mucyate nApi saMsarati, yasmAt kAraNAt prakRtireva nAnAzrayA daivamAnuSatiryagyonyAzrayA buddhyahaGkAratanmAtrendriyabhUtasvarUpeNa badhyate mucyate saMsarati ce 'ti gauDapAdabhASye / |pR.90|| nanvevam sarvAnubhavasiddhasya 'ahaM sukhI' - tyAdi pratyayasyAnupapattiH, bhoktRtvAyogAt, kartRtvavirahAt, tathAhi loke'pi ya eva zubhAzubhakartA dRSTaH, sa eva tadbhoktA'pi, anyathA'tiprasaGgAt / itthaM ca bhavadabhyugataM tadbhoktRtvamapyanudghoSyamiti zrIpUjyakartRtA-sAGkhyasaGkhyAma Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho bhAnuH | saccitranirmApaNam / 179 tanmArgadarzane sArva pUjyazrInA sahavAsathI ane te suMdara mArgaprmukhnRprbhaavitH / darzanathI jinezvarAdi mahApuruSothI prabhAvita banelA zrIpUjyasahavAsena, te citrakAra bhAvita banyo. IIkazA citrakRd vAsito'bhavat / / 42 / / ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ cet ? na, tatpratyayasya buddhikRtabhogasya puruSa upacAratvAt, uktavat, uktaM ca 'kartRbuddhigate du:khasukhe puMsyupacArataH / naranAthe yathA bhRtya-gatau jayaparAjayA'- viti| (adhyAtmasAre / / 13-53 / / ) __ itthaM ca na lokavirodho'pi, buddhereva kartRtvAt / puruSasya bhoktRtvoktirapyetadupacArahetukaiva, vastutastu tattattvamapi nAbhyupagamyate, uktaM ca - 'kartA bhoktA ca no tasmAdAtmA nityo niraJjana' iti (adhyAtmasAre / / 13-54 / / ) tasmAta bhavatpUjye guNAnurAgAtizayata uktaM tatkartRtvamayuktamiti niSkarSaH, upacAreNa tu tadapyucyatAm, kintu naivaM tadgauravasiddhiriti / atrocyate - cetano'haM karomIti buddherasati bAdhake bhramatvA'yogAt caitanyakRtyAdidharmavatyeva buddhiH svIkartavyA, tathA cAtmano nAmAntarametat / atha buddhiracetanA pariNAmitvAt tantuvaditi cet ? tarhi 'buddhirna kRtimatI, tata eva, tadvata', 'na dharmA'dharmAdimatI janyatvAt, ghaTavad' ityAdikamapi syAt / na syAdanukUlatarkAbhAvAditi cet ? tulyamubhayatra / kiJca yadi buddhigatenA'pi bhogenaiva puruSasya bhoktRtvAbhyupagame tadgatakartRtvena tatkartRtvaM prasajyate, tatazca 'kartA na bhavatIti na vaktavyam / athAtmani kartRtvasyA'vRtterakartA- ityapadizyate, bhogasyA'pyatadvatte 'yaM bhoktA / svAmini jayaparAjayopacArodAhRtistvanudghoSyA, bhogasyaupacArikatvApatteH, na ceSTApattiH, tasyA'pyasambhavAt, anyatra mukhyatayA'nabhyupagamAt bhogAbhAve cAtmano mokSacintA'pi na kartavyA, bandhAbhAvAt, tasya bhoganibandhanatvAt, evaM ca nirupapattiko mokSaH, saMsAro'pi tathaiva / tasmAdavazyamasya kartRtvAdyabhyupeyamakAmenA'pi, uktaM ca- 'kartRdharmA niyantArazcetitA ca sa eva naH / anyathA'napavarga: syAdasaMsAro'thavA dhruva' iti nyAyakusumAJjalI / / 1-14 / / tasmAt karteva cetitA puruSaH, asati bAdhake tatraivA'dhyavasIyamAnatvAt / anyathA puruSadharmAdharmayoranupagame'nyaniSThasyA'dRSTasyaivAnyasaMsArahetutve kasyA'pyapavargo na syAt, yasya kasyacit mahattattvasya vA nivRttI apavarge sarvasyaivApavargApattiH / na ca tadIyamahattattvanivRttistasyA'pavarga iti vAcyam, dRSTaM vizeSaM vinA tadIyatAniyAmakasambandhasya durvacatvAt / na ca yasya yatra bhedA'grahaH prAguktastaducchedenaiva tasyA'pavarga iti vAcyama, tatraiva tasyA'tathAvidho bhedA'graha ityatrA'pi niyAmakA'bhAvAdityAha vivekakAraH / kiJca buddhirapi nityA'nityA vA ? Adye puMso nA'pavargaH syAt, buddhilakSaNopAdheranucchedAt, uttaratra tu nAnutpannasyA'nityatvamityanutpattidazAyAM buddhitaddharmAbhAvAt saMsAraprAgabhAva eva puMsaH, tatazca kadAcid bhogaH, kadAcinmuktiriti bhoganiyamo nopapadyatetyAha bodhanIkAraH / itthaM ca dhruvaM tapaHprabhRtivaiyarthyama, uktaM ca siddhivinizcaye- 'dRzyadarzakayormuktinityavyApakayoH katham ? / yatastApAdvimucyeta tadarthaJca tapazcare' diti / / 5-8 / / nanu kathitamevA'smAbhirasyopacaritameva bhoktRtvam / prakRtivikArabhUtAyAM hi darpaNAkArAyAM buddhau saGkrAntAnAM sukhaduHkhAdInAM puruSaH svAtmani pratibimbodayamAtreNa bhoktetyucyate / taduktamAsuriprabhRtibhiH 'viviktedRkpariNato buddhau bhogo'sya kathyate / pratibimbodaya: svacche yathA candramaso'mbhasI'-ti, tathA 'buddhyadhyavasitamarthaM puruSazcetayata' iti / tasmAdayuktamuktadoSApAdanamiti cet ? na, akartuH puruSasya kathamapi bhogAnupapatteH / nanu japAkusumAdisannidhAnavazataH sphaTike raktAdivyapadezava dakarturapi puruSasya prakRtyupadhAnavazataH sukhaduHkhAdibhogavyapadezo bhaviSyati, uktaM ca vindhyavAsipramukhaiH - 'puruSo'vikRtAtmaiva svani sama (zrIpUjyakartRtA-sAGkhyasaGkhyAsamIkSA) Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 - saccitranirmApaNam / bhuvanabhAnavIyamahAkAvye abhakSyatyAginoSNoda teNe abhakSya choDyuM, ukALeluM pANI pIvAnuM pAyinA'ho svakanyakAH / zarU karyuM. Ama jena to thayo.. paNa ATaluM ja dIkSitAH, sa kadApi nA nahIM. potAnI dIkarIone dIkSA apAvI. kadI ya 'bhuGkta jinArcanaM vinA / / 43 // te bhagavAnanI pUjA vinA jamato nahI. ll4all wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww nyAyavizAradama wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww cetanam manaH karoti sAnnidhyA-dupAdhiH sphaTikaM yatheti iti cet ? na, kathaJcit sakriyatvamantareNa prakRtyupadhAne'pi tasyA'nyathArUpatvAnupapatteH / apracyutaprAcInasvarUpasya ca bhoktRtvavyapadezAnarhatvAt / tatpracyave ca prAktanarUpatyAgenottararUpAdhyAsitayA sakriyatvaM haThAdAyAtam / asya sphaTikadRSTAnto'pi na sAdhIyAna / yatastatrA'pi japAkusumAdicchAyAparamANuprArabdhapratibimbAkhyadravyA''dhAratArUpapariNAmA''virbhAvAdeva raktAdivyapadezaH, sarvathA'pyavicalitarUpasya tAdRzavyapadezA'narhatvAt, na khalvAmraphalAdau japAkusumAdisAnnidhye'pi tathAvidhapariNAmA''virbhUtiM vinA raktAdivyapadezaM kazcillaukika: parIkSako vA pravartayati / tannA'kriyasya bhoktRtvaM yujyata iti siddhaM puruSasya kartRtvamiti spaSTaM syAdvAdaratnAkare ||pR.1094 / / itazca tatpratibimbAnupapattiH, amUrttatvAt / chAyAvanmUrttadravyeNaiva hi pratibimbAkhyaM svA''kAraM bhAsvaradravyopAdAnaM dravyamArabhyate, tathA cArSam - 'sAmA u diyA chAyA abhAsuragayA NisiM tu kAlAbhA / sacceha bhAsuragayA sadehavaNNA muNeyavvA' tti prajJApanAsUtre / / 305-2 / / ___ yuktaM caitat anyathedaMtvAvacchedena mukhabhedagrahA'bhAvAt / idaM mukhamiti pratIteH, kathaJcidupapAdane'pi 'idaM mukhapratibimba miti pratIteH kathamapyupapAdayitumazakyatvAt / mukhabhramAdhiSThAnatvarUpamukhapratibimbasya prAgevA'grahAt,' Adarza mukhapratibimbamityAdhArAdheyabhAvAdhyavasAyAnupapattezca / etena 'mukhe bimbatvamivAdarza eva pratibimbatvaM mukhasAnnidhyadoSA'bhAvAdisAmagryA'bhivyajyata' iti nirastam, bimbotkarSAnupapatteH, pratibimbatvA'grAhakasAmagryA evAdarzabhedabhramahetutvena 'ayaM nA''darza:, kintu mukhapratibimba' miti sArvajanInAnubhavAnupapattezca / na ca pratibimbasya dravyatve sAvadhikatvAnupapattiH, pratibimbadharmasyaiva mahattvavat saavdhiktvaat| na cAzrayanAze tannAzA'nupapattiH, bimbasannidhAnanimittajanitasya tasya tannAzenaiva nAzasambhavAt, na caivamanantapratibimbotpattinAzAdikalpane gauravam, sAdRzyAtiriktAnantadoSAdikalpane tavaiva gauravAt, anubhavA'palApAcca / tasmAdAtmano buddhau bimbatayopAdhitayA vA'mUrtatvAnna svoparAgajanakatvam / tattve vA kathamAtmano'kAraNatvam ? kathaM vA taduparAgasyA'nirvacanIyasya asato vA svIkAre naupaniSadbauddhamatapraveza: ?, atha na puruSajanyaH puruSoparAgaH, kintu puruSabhedA'grahAt asata eva tasyotpattiH, saduparAgeNa bhAnAcca nA'satkhyAtiriti cet ? gataM tarhi satkAryavAdena / buddhau sanneva puruSoparAga: kadAcidAvirbhavatIti cet ? tarhi buddhyutpatteH pUrvaM puruSasyAnuparaktatayA mokSa: syAt, prakRteH sAdhAraNatvenA'nuparaJjakatvAdityuktaM syAdvAdakalpalatAyAm / etena tatrAhamantaHkaraNaM bhoktA, bhoktA nAma sAkSitvamiti sAGkhyaparibhASoktirapi parAstA, anupapatteH, mAtA ca vandhyA cetivat / tasmAdakAmenA'pyasya kartRtvaM bhoktRtvaM cAbhyupeyam / uktaM ca nyAyAvatAre 'pramAtA svAnyanirbhAsI kartA bhoktA vivRttimAna / svasaMvedanasaMsiddho jIvaH kSityAdyanAtmaka' iti / / 31 / / tadAha svarUpasambodhanakAraH - 'kartA yaH karmaNAM bhoktA tatphalAnAM sa eva tu / ' iti / yaccoktaM prakRtereva saMsaraNAdi tadapi durghaTama, tasyAH sarvathaikasvabhAvatvAt, nityatvAt, kriyAntaravirahAt / prakRtipuruSAnyathAkhyAtirUpo hi vyApAraH puruSasyaiva iti tasyaiva mokSa ucitaH, taduktam - 'ekAntenaikarUpAyA nityAyAzca na srvthaa| [ zrIpUjyakartRtA-sAGkhyasaGkhyAsamIkSA Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho bhAnuH | saccitranirmApaNam - 181 tIrthayAtrAkRtaH zrAddhAH, kRtvAlpakAlamarcanAm / dharmazAlAsado dhalaM, nayanti krIDayA'khilam / / 44 / / tIrthayAtrA karanArAo thoDo samaya pUjA karI, ane pachI Akho divasa dharmazALAmAM (pattA Adi) samatomA mATe che. // 44 // kAruNyAmbhomahAmbhodhi karuNAsAgara pUjyazrIne temanA hita mATe vicAra staddhitAya vyacArayat / Avyo. "dareka tIrthamAM eka citrazALA hoya to "pratitIrthaM yadA citra sAsaM." // 45 // zAlA bhavet tadA varam / / 45 / / ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ tasyAH kriyAntarAbhAvAd bandhamokSau suyuktita' iti zAstravArtAsamuccaye / / 3-35 / / kiJcaivaM prakRtereva mokSAbhyupagame tatsvarUpapracyutiprasaGgaH, tadviyogAtmakatvAnmukteH, 'prakRtiviyogo mokSa' iti vacanAt / tathA tantravirodho'pi, paJcaviMzatItyAdhuktivirodhAt / anvAha ca - 'mokSaH prakRtyayogo yadato'syA: sa kathaM bhavet ? / svarUpavigamApattestathA tantravirodhataH / / paJcaviMzatitattvajJo yatra tatrAzrame rataH / jaTI muNDI zikhI vA'pi mucyate nA'tra sar3azaya' iti zAstravArtAsamuccaye / / 36, 37 / / yadi pradhAnamapi puruSasthaM nimittamanapekSya pravartate, muktAtmanyapi zarIrAdisampAdanAya pravarteta, avizeSAt / athA'darzanA'pekSamiti cet ? na, muktAtmanyapi vivekadarzanasya vinAzena pravRttiprasaGgAt / na cAnutpattivinAzayoradarzanatvena vizeSaM pazyAma ityuktaM vyomavatyAm ||pR.7 / / ___ tadA''ha nyAyamaJjarIkAraH - 'api ca re mUDha ! pUrvameva tapasvinA puMsA kiM kRtaM yadasau baddho'bhUt ? draSTutvaM tu tasya rUpaM tadavinAbhUtaM kaivalyadazAyAmapi tanna nazyatyeveti tadApi tadbandhanAya kathaM na pravartate nirmaryAdA prakRtiH ? dRSTA'smIti viramatIti cet ? maivam, na hyasAvekapatnIvratadurgrahagRhItA, niHsaGkhyapuruSopabhogasaubhAgyA paNyavaniteva nAsau niyamena vyavaha-tumarhatItyAstAmeta' - diti ||pR.291 / / nanu nyAyabAhyA imA upAlambhaparamparAH, abhiprAyA'parijJAnAt, prakRtereva bandhAdyabhyupagamAt, puruSe tUpacAreNoktatvAditi cet ? nanUkta evA'tra tatsvarUpahAniprasaGgaH / kiJcaitasyopacAratve nikhilamapi mokSazAstraM vyarthatAmApnoti, anyamuktAvanyayatnAbhAvAt, uktaM ca - 'etasya copacAratve, mokSazAstraM vRthA'khilam / anyasya hi vimokSArthe, na ko'pyanya: pravartata' ityadhyAtmasAre / / 13-61 / / ___ tasmAdavazyameva puruSakartRtvAdyabhyupeyam / evaM ca vasundharApadalakSitajanatAyA: sujJatAkartRtvena zrIpUjyasyAbhidhAnamavadAtameveti siddham / (zrIpUjyakartRtA-sAGkhyasaGkhyAsamIkSA) Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 - saccitranirmApaNam / bhuvanabhAnavIyamahAkAvye tIrthayAtrAkRtaH sarva jene jovAmAM yAtrALuno badho samaya pasAra thaI samayo'syAM bhaved gataH / jAya. ane paramapreraNAo vaDe jIvana paNa suMdara paramapreraNAbhissyA bane. I4ghA jjIvanaM ruciraM tathA / / 46 / / tIrthe bAmanavADAkhye, tatsvapnaM sArthakaM hyabhUt / tanmArgadarzanAdvIra jIvanapaTTasaGgrahAt / / 47 // bAmaNavADA (rAjasthAna) tIrthamAM temanuM svapra, sArthaka thayuM. temanA mArgadarzanathI vIra prabhunA jIvana prasaMgonA suMdara pado racAyA. ll4oll kalikAlaikasarvajJo, hemacandrAnuyogakRt / sahA'jJAtaprasaGgazca tena citreSu darzitaH, // 48 // kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcAryanA ghaNA ajJAta prasaMgo sAthe temanA jIvananA citro (dhaMdhukAmAM) pUjyazrInA mArgadarzanathI racAyA. I48II svanAma kvApi muktaM na, mArgadarzaka ityapi / nirmamA na hi lipyante, kayApyaihikacintayA / / 49 / / nirmama jIvo koI vastunI aihika spRhAthI levAtA nathI. pUjyazrIe AmAM kyAMya paNa mArgadarzaka tarIke ya potAnuM nAma mukyuM nathI. // 4 // rAjImatIno tyAga karatA zrIneminAthanuM suMdara citra joIne zrIpArzvanAtha saMveganA vegathI bhAvita thayA hatAM. paNa tyajato neminAthasyA ''lekhyaM rAjImatIM varam / dRSTvA zrIpArzvanAtho'bhUt, saMvegavegabhAvitaH / / 50 // uvAdedaM sadA sUri rjinazAsanabhUSaNaH / citracamatkRtizceyaM, tasmAdAdeyameva tat / / 51 / / jinazAsanabhUSaNa sUrideva haMmezA kahetA ke citramAM Avo prabhAva che. mATe te Adeya vastu che. I51II Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho bhAnuH saccitranirmApaNam 183 sarvathA'pyasamaM citraM, babhUva yasya jIvanaM / naikaguNasuraGgaM taM, vande yogIzvaraM varam / / 52 / / aneka guNonA suMdara raMgothI bhareluM jemanuM jIvana ja atyaMta apratima citra hatuM. te mahAyogIzvarane vaMdanA. paraNI ahiMsApratimA kamra kAruNyakSIrasAgaraH / zrutyoranvabhavacchUlaM, hiMsAvArtA yA zRMkho sArU I pUjyazrI ahiMsAnA avatAra hatA. kAcanA suMdara kSIrasamudrasamAM hatAM. teo koI hiMsAnA samAcAra sAMbhaLatA tyAre kAnamAM zULa jevI vedanA anubhavatA. paII kRpAmahAnadItIre, sarve dharmAstRNAkurAH / pariNataM vacazcedaM, vAvasthatapuroddhi sAdha4 dayArUpI mahAnadInA kAMThe sarvadharUpI aMkurA thAya che. bRhaspatisamA gurudevanA hRdayamAM A vacana pariNamyuM hatuM. pa4ll rAjakIyo yadA netA___''yayau taM sa uvAda tam / tarkapurassaraM hiMsA tAtvei mahAtiH zAvavA jyAre koI rAjakIya netA temanI pAse Avato tyAre mahAmati gurudeva tarkapUrvaka tene hiMsAnI bhayaMkaratA samajAvatA. papA devanArasUnA''rambhe, mahAvirodhakRd guruH / divyadarzanadivyokte nainAnnavodayattatA rAjaddA devanAranuM moTuM katalakhAnuM zarU thayuM. tyAre pUjyazrIe teno mahAvirodha karyo hato. divyadarzananA divyavacanothI lokone jAgRta karyA hatAM. paII sAkSAcchArdUlaniAna kRte ca gIrakAnane / pravAsibhyaH prabandho'bhUna mahiSImRmigharAjA gIranA jaMgalamAM pravAsIo sAkSAt siMhane joI zake te mATe bheMsanA zikArano prabandha karavAmAM Avyo. paNa -saGghahitam 9. darzanA Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 mahAvirodhayatnena, mAsamAtrAdhvano guroH / matvA'hiMsAmayaM pUjyaM, zAsanaM tantryavArayat / / 58 / / baiGgalUrapraveze'bhUmahA'hiMsAsabhA tadA / jIvadayAratebhyo'bhU nmahAsampaccayastathA / / 59 / / baiGgalUre zvarakSAyai, prANI kalyANakendrakA / saMsthA pUjyAziSaH zunAM, hiMsAM kRtsnAM nyavArayat / / 60 / / dakSiNavihRtau jJAtaM, sUnApadaM maharSiNA / nirmAsyacca sakRttena, pure pAlaghare tadA / 61 // patravinimayaM kRtvA, zAsanena zazAsa saH sAdhvasatvaM mahattasyA, yojanAyA dayodadhiH / / 62 / / prAptaM rucirasAphalyaM, yatnaizca gurubhirguroH / yojanA'bhUdanAkArA, mahatAM kiM durAsadam ? / / 63 // bhuvanabhAnavIyamahAkAvye pUjyazrInA mahAvirodhanA yatnathI sarakAre mAtra 1 mahinAmAM te prabandha baMdha karyo. ahiMsAmaya pUjyazrI sAme tene jhukavuM ja paDyuM. pA saccitranirmANam beMgalora praveza vakhate pUjyazrInI nizrAmAM (vijayApuramAM) virATa ahiMsA saMmelana thayuM. ane jIvadayAnI saMsthA mATe mAtabara rakamanuM phaMDa thayuM. pa pUjyazrInA AzIrvAdathI beMgaloramAM kUtarAonI rakSA mATe prANI kalyANa kendra' nAmanI saMsthA sthapAI jeNe beMgaloramAM kUtarAonI hiMsA saMpUepie aMdha irAvI. Isol ekavAra pUjyazrI dakSiNamAM vicaratA hatAM. tyAre temaNe jANyuM ke muMbaI najIka pAlagharamAM eka bhAnuM khulavAnuM che. // 1 // dayAnidhi evA temaNe sarakAra sAthe patra vyavahAra karyo. ane te yojanAnI mahA bhayaMkaratA samajAvI. ||2|| temanA te mahAna prayatno suMdara saphaLatAmAM pariNamyA. te yojanA baMdha rahI. mahApuruSone zuM iSTaprApya hoya ? ||3|| Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho bhAnuH | saccitranirmApaNam / 185 yojanAvAraNAjJAyAH, patraJca preSitaM gurum / zAsanena tathA vArtApatre, tatthathataM samUt TddA sarakAre te yojanA mokupha rAkhavAnA orDaranI kopI paNa pUjyazrIne mokalI. ane (tA. 2410-89 muMbaI samAcAra) vArtApatramAM paNa te prasiddha banyuM hatuM. IslI karNATake mahAsUnA sthAnaM sattvavighAtakam / "virotharnADaDazu, nirmAsyatsannivAritam / / 5 / / karNATakamAM jIvone mAravAnuM moTuM yAMtrika katalakhAnuM zarU thavAnuM hatuM. pUjyazrIe pracaMDa virodha karyo. ane tenuM samyak nivAraNa karyuM. IkSA (tA. 13-2-90 muMbaI samAcAra) iroDapUsthite pUjye, tAmilanADuzAsanam / bAlebhyo'NDapradAnasya, yojanAmakarottadA / / 66 // pUjayazrI tAmilanADunA IroDa zaheramAM birAjamAna hatAM. tyAre rAjyasarakAra taraphathI bALakone IMDA ApavAnI yojanA AvI. IILA uddhATane tadA mantrI pratizrayasya cAyayau / AGglabhASAkaviH sUriH pravacanamadAttathA / / 67 // tyAre upAzrayanA udghATana prasaMge (rAjya samAjakalyANa khAtAnA) maMtrI AvyA hatAM. IMglIzanA vizArada evA pUjyazrIe joradAra pravacana pharamAvyuM. lidaoll prabhAvitaH pradhAnaH sa zrutvA'hiMsAmahattvatAm / viyuyuje mahApApa thonanAM vahAvaza: 68aaaa ahiMsAnuM mahattva sAMbhaLI te pradhAna prabhAvita thayA. dayAthI bharAIne temaNe te mahApApI yojanA choDI dIdhI. I68II. yAmyanIvRdvihAre'bhUt, ___ sakRt saMvasathe sthitiH / pArthasthe mandire lammA devyAzcAbhUd balistadA / / 69 / / dakSiNa dezanA vihAramAM tyAre ekavAra gAmamAM sthiratA hatI. bAjumAM lammAdevInA maMdiramAM bali (ApavAno) hato. ll ll -sahita1. jIva 2. sarakAra rU. vizArada 4. dakSiNa che. deza 6. gAmamAM Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 bhuvanabhAnavIyamahAkAvye pravacanaprabhAvanA ziSyAn sampreSya sUrista ddevIbhaktAn dideza ca / lebhe'jo prANadAnaM ca, gururmudaM mahAmanAH / / 70 // sUrideve ziSyone mokalavA dvArA devIbhaktone upadeza Apyo, bokaDAne jIvanadAna maLyuM. ane dariyAdila evA pUjyazrInA AnaMdano pAra nA rakho. ||7|| parjanyAH prArthitAH kena, sUryAcandramasau tathA ? / svabhAvaH kArayatyeva, hyupakAraM mahAtmanAm / / 71 / / jaladharone ane sUrya-candrane koNe prArthanA karI che? mahApuruSono svabhAva ja upakAra karAve che. 71 // netrArNavakhapakSe'bde, durbhikSe gurjareSu ca / tadAziSAyurAptaM ca, pazulakSaiH kRpApadaiH / / 72 / / saM. 2042 mAM gujarAtamAM bhayaMkara duSkALa hato, tyAre pUjyazrInA AzIrvAdathI dayApAtra lAkho pazuoe jIvana meLavyuM. llczA azaktapazusaMsthAzca, maruSu gurjareSvapi / kurvanti ramyakAryANi, pUjyakRpAkRtArthakAH / / 73 / / rAjasthAna ane gujarAtanI aneka pAMjarApoLo pUjyazrInI kRpAthI kRtArtha thaIne suMdara kAryo karI 2 cha. ||7|| zrIjinazAsanasyoccaiH, suprabhAvanayA saha / dakSiNeSu ca dezeSu, vihAro'bhUd jagadguroH / / 74 / / jinazAsananI bhavya prabhAvanAo sAthe dakSiNa prAMtomAM pUjyazrIno vihAra thayo hato. Ilol vijJaptyA baiGgalUrasya saGghasya saGghapUrvakam / zrIkumbhojagirestIrthAt, prayANamabhavad guroH / / 75 / / beMgalora saMghanI vinaMtIthI zrIkuMbhojagiri tIrthathI beMglora tarapha cha'rI pAlita saMgha sAthe pUjyazrInuM prayANa thayuM. loudl. Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho bhAnuH pravacanaprabhAvanA 187 paJcAzatsaMyatAtmAno vijahuH prathamaM tadA / dakSiNeSu janotsAha sAgarAya vidhUpamAH / / 76 / / 50-50 saMyamI AtmAo prathama vAra ja dakSiNamAM vicaratA hatA. tethI lokonA utsAharUpI sAgara(nA ullAsa) mATe caMdrasamA banyA hatAM. llosil vyazItidinasayo'sA vananyavibhavo'bhavat / mahAsvAgatayAtrAbhiH, pratigrAmaM pade pade / / 77 // 82 divasano A dIrgha saMgha gAmo gAma thatA bhavya sAmaiyAothI ananya vaibhavI banyo hato. IIool pure pure vyahasthairya pravacanadvayaM tathA / mahotsavaM sasarjAho ! puSyaH puSyanurAma: TI78 zaheromAM be-be divasanuM rokANa ane be-be vAra prabhAvaka pravacanothI mahotsavanuM sarjana thaI jatuM. kharekhara puNyapuruSanA pagalA ja puNyasvarUpa che. Io8II prAkRtatA hyahakAra zUnyatA paratA tathA / yogino viniyoge'bhU jjanamAnasakArmaNAH / / 79 / / saraLatA... abhimAnazUnyatA.. viniyogamAM tatparatA (athavA zreSThatA) hA... mahAyogInA A anerA guNoe janamAnasa para gajabanuM kAmaNa karyuM hatuM. Ie9ll dIrghasvAgatayAtrASva vagaNya zrAntatAM nijAm / darzanAzI:pradAnenA nvagrahIda grahapAnanaH / / 8 / / moTA moTA sAmecAomAM paNa potAnA thAkane gaNyA vinA caMdra jevA mukha dhAraka pUjyazrI darzanA ane AzIrvAda ApavA vaDe loko para kRpA varasAvatA. 80gA. upadhAnatapAMsIha, sUripadArpaNaM tathA / mahAjanazalAkAzca, pratiSThAdimahotsavAH // 1 // aneka upadhAno, (5. jagaccandra vi.ne) sUripadanuM dAna, mahAna aMjanazalAkAo, pratiSThAdinA mahotsavo.... ll81 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 bhuvanabhAnavIyamahAkAvye pravacanaprabhAvanA taruNataruNIbhyazca, turyavratapradAnakam / mahAprabhAvakA dIkSA mahotsavAstadA'bhavan / / 82 / / yugmam / / aneka yuvAna yuvatIone caturtha vratanuM pradAna aneka mahAprabhAvaka dIkSAonA suMdara mahotsavo tyAre thayA hatAM. dizA iroDapuri devasva viSayamArgadarzanam / dakSiNasaGghasaGghAtA 'graNIbhyo'dAnmahAmatiH / / 83 / / (tAmilanADumAM) IroDa zaheramAM dakSiNa samasta saMghonA agraNIone (mahAsaMmelanamAM) mahAmati pUjyazrIe devadravyaviSayanuM mArgadarzana ApyuM. |8|| agraNyA dhImatA pRSTa zcaikeneti tadA guruH / "svapnAni trizalAmAtrA, dRSTAnIha prabhostu kim ? / / 84 / / tyAre eka buddhizALI TrasTIe tyAre prazna pUchaDyo. ke "ravapro to trizalAmAtAne AvyA hatAM. mAmAM bhagavAnanuM zuMcha ? ||4|| tasmAtsAdhAraNe neyaM, svapnadravyaM jinAya na" / / tatkSaNamuttaraM so'dAt, tatkAladhIrdhiyAM nidhiH / / 85 / / mATe svapadravya devadravyamAM nahI paNa sAdhAraNamAM laI javuM joIe." hAjarajavAbI buddhiniyAnA pUjyazrIe te ja kSaNe uttara Apyo. l8pa "svapnAni nA''gatAnyasyA, garbhasthe nandivardhane / nA'pi sudarzanAyAM cA-, ''yAtAni vIrabhari / / 8 / / jyAre naMdIvardhana ke sudarzanA garbhamAM hatAM tyAre emane (trizalAdevIne) svapro na AvyA. paNa prabhu vIra hatAM tyAre ja AvyA. ll8LA Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho bhAnuH prabhAvo'yaM jinezasya, tatsatkaM draviNaM tataH / svapnadravyamatazcoktaM, "devadravyaM" iti sphuTam / / 87 / / pravacanaprabhAvanA svapna hepadravya mATe te bhagavAnano prabhAva kahevAya. tethI dravya temanA saMbaMdhI thayuM. mATe svapradravya hevAya." // 87 // - nyAyavizAradam (87) draviNamityAdi / atha vyartho'yaM vivAdaH, asadviSayatvAt, vAndhyeyavivAhavat / tadasattvaM ca bAhyArthamAtravirahAt, sadasadubhayAnubhayAtmakacatuSkoTivinirmuktasya zUnyasyaiva tattvabhAvAt / tathAhi yadi ghaTAdeH sattvaM svabhAvastarhi kArakavyApAravaiyarthyam, asatazca khapuSpAderiva hetuvirahaH, uktaM ca - 'na sata: kAraNApekSA vyomAderiva yujyate / kAryasyA'sambhavI hetuH khapuSpAderivA'sataH / / ' iti / virodhAdita pkssaavnuppnnau| zUnyatAvAde tu na ko'pi doSaH tasmAdazakyopAlambhamasmanmatam, uktaM ca sadasatsadasacceti yasya pakSo na vidyte| upAlambhazcireNApi tasya vaktuM na zakyate / / ' iti catuHzatake / / 16-25 / / taduktaM bhagavatA laGkAvatAre 'buddhyA vivicyamAnAnAM, svabhAvo nAvadhAryate / ato nirabhilapyA te, niHsvabhAvAzca darzitAH / / idaM vastubalAyAtaM, yadvadanti vipazcitaH / yathA yathArthAzcintyante, vizIryante tathA tathe'-ti / tathoktam 'buddhyA vivicyamAnAnAM svabhAvo nAvadhAryata' iti bauddhakArikAyAm uktaM cAbhidharmasamuccaye 'niHsvabhAvAH sarvadharmAH' iti / / pR. 114 / / tathoktaM prajJApAramitAyAm 'zUnyAH sarvadharmA niHsvabhAvayogene' ti / ata eva parairapyuktam pRthivyAdIni tattvAni loke prasiddhAni, tAnyapi vicAryamANAni na vyavatiSThante, kiM punaranyAni ?' iti tattvopaplavasiMhe (pR. 1) tasmAt zUnyaM zUnyamiti bhAvanIyam, draviNAdiviSayavivAdasyoktanyAyenAsadviSayatvAt, zUnyatAbhAvanAyA eva sarvArthasiddhibIjatvAt, uktaM ca vigrahavyAvartinyAm - prabhavati zUnyateyaM yasya prabhavanti tasya sarvArthAH / prabhavati na tasya kiJcit na bhavati zUnyatA yasya' ti / / 71 / / yuktaM caitat, tata eva dharmasiddheH, tadyogAt, anyathA tu vicikitsAsambhavAnna tatsiddhiH, taduktamAryadhyAyitamuSTisUtre - 'sarvAn dharmAn zUnyAniti samanupazyan na kvaciddharme vicikitsAmutpAdayatI'-ti / zUnyatayaiva muktisukhayogo'pi, tatsamAdhestattvAt, uktaM ca- 'vimokSasukhamayamucyate zUnyatAsamAdhiH / ' iti zatasAhastrikAyAm / tarhi kathaM dravyAdivyavahAro bhavatIti cet ? na tasya paramArthasadvyavahArAnupAtitvavirahAt, vizadadarzanAvabhAsitatvAt, timiraparikaritadRgavabhAsIndudvayavat / na ca candradvayajJAnaM bAdhyatvAd bhrAntametattu na tatheti vAcyam, bAdhyatvAnupapatteH / tathAhi bAdhakena na vijJAnasya tatkAlabhAvisvarUpaM bAdhyate, tadAnIM tasya svarUpeNa pratibhAsanAt / nApyuttarakAlam, kSaNikatvena tasya svaya-mevottarakAle'bhAvAt / nApi prameyaM pratibhAsamAnena rUpeNa bAdhyate, tasya vizadapratibhAsAdevAbhAvA'siddheH / apratibhAsamAnena tu rUpeNa svata eva bAdhaH / nApi pravRttirutpannA bAdhyate, utpannatvAdevA'sattA'yogAt, anutpannAyAstu svata eva bAdhaH / tasmAt tatpratibhAso'pi nirAlambana eva, yathoktaM bauddhatarkabhASAyAm - 'pratibhAsaH khalveSo'nAdivitathavAsanAtaH pravartamAna nirAlambana eva lakSyate / tathAhi sati viSaye sAlambanatA syAt, tena cAvayavinA bhavitavyam paramANupracayena vA / sa cAyamubhayo'pyanantaroktabAdhakapramANagrastavigraho na vyomatAmarasamatizete, yathoktam - na sannAvayavI nAma, na santi paramANavaH / pratibhAso nirAlamba: svapnAnubhavasannibha' iti / |pR. 107 / / avayavyAdinirasanaM tu tata eva vijJeyam, grnthgaurvbhyaannaatrocyte| itazcAsti zUnyatA, bhAvAnAmutpAdasyaivAbhAvAt, utpAdo hi paraiH kalpyamAnaH svato vA parikalpyeta parataH, ubhayataH, ahetuto vA parikalpyeta / sarvathA ca nopapadyate, taduktam- 'na svato nA'pi parato, na dvAbhyAM nApyahetutaH utpannA jAtu vidyante bhAvAH svapnadravyaprastAve zUnyavAdavivAdaH 189 - - Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 - pravacanaprabhAvanA / bhuvanabhAnavIyamahAkAvye pratyutpannadhiyaM dRSTvA, pUjyazrInI pratyutpannamatine joIne sakaLasaMgha babhUvurvismitA janAH / vismaya pAmyo. ane vidvAna mahAtmAone paNa vidvanmunivarAzcApya kadI nahIM sAMbhaLeluM sAMbhaLavA maLyuM. ll88aaaa zRNvannazrutapUrvakam / / 88 // wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww nyAyavizAradama wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww kvacana kecaneti madhyamakazAstre ||pR.6 / / yayA cotpattyA svata utpAdo na sambhavati sA 'tasmAddhi tasya bhavane na guNo'sti kazcid, jAtasya janma punareva ca naiva yukta' mityAdinA mdhymkaavtaaraadidvaarennaa'vseyaa||6-8 / / Aha cAcAryabuddhipAlitaH - 'na svata utpadyante bhAvAH, tadutpAdavaiyA' dityAdi mAdhyamikakArikAvRttau / parato'pyutpAdAsambhavaH, yaduktam - 'anyat pratItya yadi nAma paro'bhaviSyajjAyate tarhi bahula: zikhino'ndhakAraH / sarvasya janma ca bhavet khalu sarvatazca tulyaM paratvamakhile'janake'pi yasmA diti madhyamakAvatAre / / 6-14 / / kiJca parasyApi svabhAvasiddhatvavirahAnna janakatvam, tathoktaM zUnyatAsaptatau - 'paTa: kAraNata: siddhaH siddhaM kAraNamanyataH / siddhiryasya svato nAsti tadanyajjanayetkatha' miti / / 15 / / etadevAhAryaratnAkarasUtrakAraH - 'yo na vidyate svabhAvataH kvacit, so na jAtu parahetumeSyati / / ' iti idamevoktaM bIjadRSTAntataH zAlistambasUtre - 'sa cAyaM bIjahetuko'Gkura utpadyamAno na svayaMkRto na parakRto nobhayakRto nApyahetusamutpanno nezvarakAlANuprakRtisvabhAvasambhUta' iti / tathoktaM lalitavistare (mahAyAnasUtre)- 'bIjasya sato yathAGkuro na ca yo bIju sa caiva angkuro| na ca anyu tato na caiva tadevamanucchedaazAzvatadharmate ti dik| ata evoktaM vajracchedikAyAm - 'anutpAdaH paramArtha' iti tasmAdanutpAdadarzanamAvazyakam, tata eva duHkhaparijJAnayogAcca, yadAha bhagavAn - 'yena maJjuzrIranutpAda: sarvadharmANAM dRSTastena duHkhaM parijJAta' miti maJjuzrIparipRcchAyAm / tadarzane ca siddhisaudhamadhyAstA zUnyateti / na caivaM buddhasyA'pyabhAvApattiriti vAcyama, iSTApatteH, na hi tathAgatAH kadAcidapyAtmanaH skandhAnAM vA'stitvaM prajJApayanti, yathoktaM bhagavatyAm - 'buddho'pyAyuSman subhUte, mAyopamaH svapnopama' ityaSTasAhasrikAyAm / / 39 / / __kiJcaitat zUnyatvaM paNDitAnAmapi sammatam, tAdRzasyaiva buddhavacanaviSayApannatvAt, yaduktam - 'yaM bhikkhe atthi saMmataM paMDitAnaM ahampi taM atthIti vadAmi / ' iti saMyuttanikAye / ___ nanu bhavanmatamatyantamasambaddham, bauddhatvena samAneSvapi bhavanmateSu kvacidevaM zUnyatAsamarthanadarzanAt, kvacittvarthasamarthanAdidarzanAt, yathoktaM nyAyabindau - 'arthasArUpyamasya pramANa' miti / / 1-20 / / na cAnyArthamarthapadamiti vAcyam, mAnAbhAvAt, vyAkhyAkRtA'pi'iha yasmAd viSayAd jJAnamudeti tadviSayasadRzaM tad bhavatI-ti (dharmottaraTIkA) tathA 'arthAkAraM yatpratyakSaM bhavati tadeva pramANa' mityabhidhAnAt (vinItadevaTIkA) / tathA 'tatrAnekArthajanyatvAt svArthe sAmAnyagocara' miti pramANasamuccaye / / 1-4 / / tathA 'nIlasamaGgIpuruSo nIlaM jAnAtIti vijJAnakAyapAde tathA 'rUpazleSo hi sambandha' iti sambandhaparIkSAyAm / / 2 / / tathA anyatrA'pi cakSurAdisamarthanaM dRzyate- 'cakSurAdInAM cakSurvijJAnAdyAzrayabhAvaH rUpAdInAmAlambanabhAva' ityabhidharmasamuccayabhASye ||pR.99 / / kvacittu buddhimAtrAbhidhAnam, yathA 'anyaccet saMvido nIlaM na tad bhAseta saMvidi / / ' iti vivaraNaprameyasaGgrahe ||pR.75 / / kvacittu kSaNabhaGgo bahubhaGgaH pradarzyate yathA - 'yat sat tat kSaNikaM yathA jaladhara' ityAdi jJAnazrImitranibandhAvalau / / kSaNabhaGgAdhyAyaH-2 / / kvaciccApohavAdavAvadUkatvaM vyaktIkriyate yathA - 'tadevamanyAbhAvaviziSTo vijAtivyAvRtto'rtho vidhi: sa eva cA'pohazabdavAcyaH zabdAnAmarthaH pravRttinivRttiviSayazce' ti - ratnakIrtinibandhAvalau ||pR.66 / / (svapnadravyaprastAve zUnyavAdavivAdaH / Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho bhAnuH evamanekasaGgheSu devadravyapavitratAm / kAruNyaikarasaH pUjyo vidadhe cAgamoditAm / / 89 / / pravacanaprabhAvanA 191 A rIte kAruNyamAM ananya rasika evA pUjyazrIe aneka saMghomAM Agamokta evI padravyanI zuddhi 2. lell nyAyavizAradam sarvairapi buddhavacanAnusaraNAdadoSa iti cet ? so'yamaparo doSaH AgamAbhAsAnusaraNAt, anAptavacanaprabhavajJAnasya tattvAt, taduktam- 'anAptavacanaprabhavaM jJAnamAgamAbhAsam / ' iti pramANanayatattvAloke / / 6-83 / / na cA'syAnApya vAcyam, itthaM parasparaviruddhavAcA svayamevAnena tatprakaTIkaraNAt, ata evoktaM parairapi - 'bAhyArthavijJAnazUnyavAdatrayamitaretaraviruddhamupadizatA buddhena vaidikapathajuSAM paramanAstikAnAM kSatriyAdijanmabhiravatIrNAnAM daityAnAM dharmavatAM vinAzo na tadvinAzArthaM viruddha-pratipattijanakamanyo'nyaM viruddhamataM zAstramAracitamiti hi purANetihAseSu prasiddha'- mityadvaitabrahmasiddhau / / pR. 86 / / iti cet ? 1 na, abhiprAyA'parijJAnAt / vastutastu buddhabhagavataH zUnyatAyAmeva tAtparyam, kintu pratipAdyAnurodhena taddezanAvaividhyam, tathAhi ye hInamatayaste sarvAstitvavAdena kSaNikatvoktyA tadAzayAnurodhena zUnyatAyAmavatAryante / ye tu madhyamAste jJAnamAtrAstitvena zUnyatAyAmavatAryante / ye tu prakRSTamatayo'smAdRzAstebhyaH sAkSAdeva zUnyatAtattvaM pratipAdyata iti kimanupapannam ? anenaiva pathA'rthAdisamarthanamapi samAdheyam / uktaM ca - 'dezanA lokanAthAnAM sattvAzayavazAnugA / bhidyante bahudhA loka upAyairbahubhiH punH||' iti bodhicittavivaraNe / uktaM ca ratnAvalyAM - 'yathaiva vaiyAkaraNo mAtRkAmapi pAThayet / buddho'vadat tathA dharmaM vineyAnAM yathAkSamam / / ' iti / taduktaM bhavadIyairapi 'citrA tu dezanaiteSAM syAdvineyAnuguNyata' ityAdi yogadRSTisamuccaye / / 134 / / tasmAnna tadabhiprAyamajJAtvA tatpratikSepo nyAyyaH, mahA'narthaprasaGgAt, taduktaM tatraiva 'tadabhiprAyamajJAtvA na tato'rvAgdRzAM satAm / yujyate tatpratikSepo mahA'narthakaraH para' iti / / 139 / / - pramANaM cAtra zrutiH - 'asadevedamagra AsI' - diti chAndogyopaniSadi / / 6-2-1 / / tathoktaM bhavadAgame'pi - 'suviNu vva savvamAlamAlaM ti' iti paJcasUtre / / 3-2 / / nanu tathApi naitat zUnyatvaM kaizcid dRzyate budhyate veti cet ? satyam, prAkRtAnAM tat tAdRzameva, ata evAtizayo'yaM bhagavataH, taduktam - 'durdRzyaM duranubodhaM buddhajJAnaM tathAgatairarhadbhiH pratibuddha' . miti saddharmapuNDarIkasUtre / tasmAt draviNaviSayo'yaM vivAdaH khapuSpaparAgagrahaNavivAdasodaro vyartha eveti sthitam / - atrocyate - bAhyArthavirahavirahAnna zUnyatAsiddhiH / tathAhi sattvetarAtmakatvena yattannirAkaraNaM kRtam, tanna syAdvAdino bAdhAye, tenArthasya dravyaparyAyAtmabhyAM sattvAsattvayorabhyupagamAt, tathAhi mRttvena sata eva ghaTasyotpAdanamiti na hetuvirahaH, ghaTAtmanA'sata eva tadutpattiriti na kArakavyApAravaiyarthyam / ata evoktaM parairapi prakArAntareNa 'ApekSikaM sadasattva' - miti vaizeSikasUtra-kaTandyAm / etenotpAdAbhAvaH pratyuktaH, kUTavikalpairdRSTApalApAsambhavAcca / - kiJca zUnyatAyAmapi pramANamasti na vA ? Adye zUnyatAvirodhaH, dvitIye tadasiddhiH, pramANamantareNa tadayogAt taduktam 'zUnyaM cet susthitaM tattvamasti cecchUnyatA katham ? tasyaiva nanu sadbhAvAditi samyagvicintyatA' - miti zAstravArtAsamuccaye / / 6-58 / / taduktamanyayogavyavacchedakadvAtriMzikAyAm - 'vinA pramANaM paravanna zUnyaH, svapakSasiddheH padamaznuvIta / kupyet kRtAntaH spRzate pramANa - maho ! sudRSTaM tvadasUyidRSTa' - miti / / 17 / / idamevAbhipretyoktamAtmatattvaviveke - sA hi yadyasiddhA, kathaM tadavizeSamapi vizvamabhidhIyate ? vAGmAtrasya sarvatra svapnadravyaprastAve zUnyavAdavivAda: Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 candrajyotsnA'dhikazvetA, bhavyabhavyazriyA hyabhUt / candrakAntAkanIdIkSA, kumbhaH prabhAvanAlaye / / 90 / / bhuvanabhAnavIyamahAkAvye jANe prabhAvanAprAsAda upara kaLaza hoya tevI cAMdanIthI ya adhika ujjavaLa bhavyAtibhavya zobhAvALI candrakAntAkumArInI dIkSA (pUjyazrInI nizrAma) a. IIoll nyAyavizAradam pravacanaprabhAvanA sulbhtvaat| paratazcetsiddhA, paro'pyabhyupagantavyo grAhyalakSaNaM cAvarjanIyamiti / ' taduktaM (bRhadAraNyakabhASyavArtike ? ) 'abhAvo yena bhAvena jJAyate zUnyavAdinA / tasya bhAvasya sadbhAvo vada kena nivAryate ? / / ' iti / na ca prAguktAnumAnenA'pi nIlAdijJAne dvicandrAdijJAnatulyamasatyatvaM sAdhayituM zakyam, bAdhyatvetarAbhyAM vailakSaNyAt / na ca bAdhyabAdhakabhAvo nirAkRta eveti vAcyam, vyavahArasiddhasya tasya nirAkartumazakyatvAt / bAdhakena jJAnasya, svarUpasya, viSayasya, phalasya vA'bAdhe'pi bAdhyajJAne'prAmANyajJApanAt, taduktaM sUriNA 'kintu jJAnasyA'sadviSayatvam, arthasya cA'satpratibhAsanaM tena jJApyate' iti / atra jJAnasyA'sadviSayatvaM tadabhAvavati tatprakArakatvam, arthasyA'satpratibhAsanaM ca svAbhAvavadvizeSyakajJAnaprakAratvam, tathAbhAnaM ca tadabhAvasphUrtyA mAnasAdhyakSohAdinA dIrghAdhyavasAyineti tattvamiti sphuTamuktaM syAdvAdakalpalatAyAm / ata eva pratibhAsasya nirAlambanatvApAdanamapyasAram / vivAdApannapratyayA nirAlambanA:, pratyayatvAt, svapnendrajAlAdipratyayavadityanumAnena tatsiddhiriti cet ? na, svasantAnapratyayena vyabhicArAt / tasyApi santAnAntarapratyayavatpakSIkaraNe kimidamanumAnajJAnaM svasAdhyArthAlambanaM nirAlambanaM vA ? prathamapakSe tenaivAnaikAntikaM pratyayatvam / dvitIyakalpanAyAM nA'to nirAlambanatvasiddhiriti prapaJcitaM pramANaparIkSAyAm / mAyopama ityAdi tvanudghoSyam, sugataprajJAparAdhaprakaTIkaraNaparatvAt, tadAhA'STazatIkAraH 'zauddhodanereva tAvatprajJAparAdho'yaM lokAtikrAntaH kathaM babhUvetyativismayamAsmahe / tanmanye punaradyApi kIrttayantIti kiM bata paramanyatra mohanIyaprakRte' riti uktaM ca nyAyavinizcaye - tatra zauddhodanereva kathaM prajJAparAdhinI / babhUveti vayaM tAvad bahu vismayamAsmahe / / tatrAdyApi jaDAsatkAstamaso nA'paraM param / vibhrame vibhrame teSAM vibhramo'pi na siddhyatI-ti / / 53, 54, 55 / / avayavyAdisiddhinyAyamaJjaryAdAvavalokanIyA, nAtra granthabhUyastvabhItyopadarzyate / - yacca pratipAdyAnurodhenetyAdyuktam, tatrA'pi zUnyatAdyabhidhAne vairAgyotpAdana eva tAtparyasambhavaH, tatastadyogAt, anyathA tvanubhavAdiviruddhabhASitvena tadanAptatvaprasaGgAditi mAdhyasthyena mAdhyamikairmarSitavyam / yattu zrutiprAmANyamatropadarzitam, tat svamatasiddhyakuNThotkaNThA''kaNThapUrNatAvijRmbhitam, tadabhiprAyAparijJAnAt / tatra hIdaM pUrvapakSatayopanyastam, yat kecid bruvanti 'jagadutpattipUrvam tadasadevA''sIt, tataH sata utpattirabhUt kiM tat sambhavitam ? iti tadAzayaH, tacca nirAkRtamanantarameva - 'kutastu khalu saumyaivaM syAditi hovAca kathamasataH sajjAyete' ti chAndogyopaniSadi / paJcasUtrapramANe'pi vairAgyatAtparyameva bodhyam, yatastatrA'pyanantaramevoktaM- 'tA alamittha paDibaMdheNa' tti / itthameva 'Adita zUnya anAgata dharmA no gata asthitasthAnaviviktA: / nityamasAkara mAyasabhAvAH zuddha vizuddha nabhopama sarvi / / ( samAdhirAjasUtre / / 37 / / ) ityAdyuktaya unneyA / ata eva "iminA maM pariyAyena sammAvadamAno vadeyya 'ucchedavAdI samaNo gotamo' ti ahaM hi bhikkhave ucchedaM vadAmi rAgassa dosassa mohassa" ityAdi aMguttaranikAyavacanamapi saGgacchata iti dik / etena ' vijnyptimaatrmevaitdsdrthaavbhaasnaat|' (vijJaptimAtratAsiddhiH - viMzatikAyAm / / 1 / / ) iti vijJAnavAdo'pi pratyuktaH / itthaM cAsadviSayatvAbhAvAnnAtra vyarthateti siddham / svapnadravyaprastAve zUnyavAdavivAdaH Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho bhAnuH puNyapuruSavRttaM kva, kva matizcAlpagocarA / kvAvAraMpArapAthAMsa bAhau bAdhAbhRtau kva ca / / 91 / / bhAvanA mokSadA svasya, svAnyayozca prabhAvanA / prakArato'dhikA yuktaM, bhAvanAtaH prabhAvanA / / 92 / / bandhuraM bandhamuktatvAt, sambaddhaM guNabhAnubhiH / bandhAndhatamase bhAnuM, bhAnubandhena saMstuve / / 93 // amhe uNa adhannA pravacanaprabhAvanA dhannA uNa ettieNa jaM tesiM / bahumaNNAmo cariyaM suhAvahaM dhammapurisANaM // 193 - saGghahitam 1. hariyo 2. pAzI na.va. 3. uddhRto'yaM zlokaH zrAddhavidhI / nyAyavizAradam (91) puNyetyAdi / prathamatastu tadvRtte matirevAsamarthA, sA'pi cenmAdRzasyAlpagocarA, tadA tu kiM vaktavyamityAzayaH, evamevopamAne'pyUhyam, itthameva tadAtmalAbhAt / (93) bndhetyaadi| ahetu:, na, pAravazyAt / hAribhadravirodhaH, na, anugrahAt, saMvAdAcca / asadRzopamA, na, nirvizeSaprasaGgAt, bAdhAcca / antargaDuH, na, anekAntAt / kaThora durbodhaH, na uktavat / pramANam, ziSTAH / vastutastu - nAnusvAravisarge ca citrabhaGgAya sammatau - ityanuzAsanabalAdeva kSatihatiriti dhyeyam / * prAcInataranyAyazailIyaM zloka - 93-94 - vArttike, spaSTIkRto'syAzayo'nantarapatre / kyAM puNyapurUSanuM caritra ane kyAM sImita viSayavAjI buddhi !... jyAM sabhaMharanA nIra ne jyAM veghnAlaya ne hAtho... // 71 // bhAvanA to potAne ja mokSa ApanArI che. jyAre prabhAvanA sva-para sahune mokSa ApanArI che. e apekSAe bhAvanAthI prabhAvanA caDhiyAtI che e yukta che. mAlyA (saMsArarUpI) bandhanathI muktaprAyaH hovAthI suMdara, guNarUpI kiraNothI sambaddha, karmabaMdharUpI aMdhakArane viSe bhAnu evA pUjyazrIne huM have bhAnubaMdhacitrAlaMkArathI samyak stavuM chuM.ll93ll ame to adhanya chIe. paNa.. te dharmapuruSonA sukhAvaha caritra pratye bahumAna karIe chIe.. eTalA mAtrathI ya ame dhanya chIe. arthAt mahApuruSonA caritra pratyenuM bahumAna paNa AtmAne dhanya karI de che. Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 bhAnubandhacitrAlakAra: bhuvanabhAnavIyamahAkAvye // atha bhaanubndhH|| bhuvanabhAnubhAsurA, va na nu dAH kavi bhA su sadha dharAsu bhAnti bhaanvH| bha na nti te vA nabhAbha-bhAvika dAH kavibhAvabhAnavaH / / 14 / / zrIbhuvanabhAnusUrijInA dedIpyamAna kavinA bhAvonI jevA (sarvagAmI) kiraNo dharatIo para zobhI rahyA che. te Apane ratna, parvata samAna (jyoti svarUpa tathA nizcaya) kalyANa ApanArA thAmao. ||4|| -saGghahitam1. kavibhAvabhAnavaH tadrucayaH tatsadRzA iti yAvat, asadaprApyA ityarthaH / tAdRzA: zrIbhuvanabhAnusUre surA bhAnavaH dharAsu bhAnti, atra dharAsviti bahuvacananirdeza: bhukssetrsnggrhaarthH| te bhAnavaH, va: - yuSmAkaM nabhAbhaM naM = ratnam, bhaH = parvataH, tayoH sadRzaM-anantatvAdiguNajyoti:nizcalatvAdiguNayutamiti hRdayam, bhAvikaM-kalyANaM (haima) tad dadantIti nabhAbhabhAvikadA: 'bhavantu' iti gamyate / atratyaM vAdasthalaM nyAyavizArade / wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww nyAyavizAradama wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww (94) bhuvnetyaadi| mokSaH, na, ekadezanyAyAt / mAndyam, satyam / pradarzanaM, na, syaadvaadaat| azrutiH, na, jainokteH / adRSTacaraH, na, ahetutvaat|| pradarzitA'tra prAcInataranyAyazailI abhyAsArtham / ayamAzayaH - nanu bandhuratve bandhamuktatvaM na hetutAmetIti cet ? na, tadamuktasya paravazatvena kva bandhuratAgandho'pi ? anubhavasiddhametata, tadAha- kiM saundaryeNa kiM shriyeti-yogsaarkaarH| prAkRtajanabandhuratvadhiyA'nekAnta iti ceta, satyama, paraM tattvacintAyAM tadanupayogaH, tattvavitprAmANyAta, tathA caivameva bandhuratvamiti susthaM hetutvam / etadakhilaM manasi nidhAyA''ha paarvshyaaditi| dvitIyapAde pratitiSThati- athAtra 'prabhA pudagalarUpA yat taddharmo noppdyte||' ityaSTakakAravacanavirodhaH, guNAnAM bhAnubhirupamitatvAditi / maivam, ziSyAnugrahArthakatvenAdoSaH, zAkhAcandranyAyAt / prapaJcitaM prAgiti na prtnyte| tathA saMvAdAt, idamuktaM bhavati - 'sthitaH zItAMzuvajjIvaH, prakRtyA bhaavshuddhyaa| candrikAvacca vijJAna'-miti sNvaado'pi| tRtIyapAdakakSe pUrvapakSa: - nanvatrAsadRzopamA doSaH, yathA 'grathanAmi kAvyazazinaM vitatArtharazmim' ityatra, tathApratItivirahAditi cet ? atrocyate, nirvizeSaprasaGga:- sarvasAdRzyadurAgrahe tuupmaanopmeybhedvilyaapttiH| nanvevaM grathanAmItyAdAvapi nirdoSatAprasaGga ityAzaGkyAha bAdhAcca, sahRdayahRdayapratItirevAtra bAdha iti sUkSmekSikayobhayatra niriikssnniiym| ____ atha paro bhAnubandhaM zaravyIkRtya zarasandhAnaM vidhatte - nanu citrAlaGkAraH sAhityadarpaNAdAvantargaDutayoktaH, kAvyarase granthirUpatvAt, na ca manoraJjanakRttvAdadoSaH, rasAdhInatvAt, tadviruddhe'sambhavAt, vidvatpratItisiddhatvAcceti cet ? na, nAyamekAntaH, prAyazcitrAlaGkAre tadvirodhadarzane'pi sarvatra tathAtve maanaabhaavH| syAdetat, kaThoratva-durbodhatve tu duSparihArau, yadAha sarasvatIkaNThAbharaNakAraH - "duSkaratvAt kaThoratvAd durbodhatvAdvinAvadhe-riti cet ? na, anekAntAdeva, anenaiva vyabhicAra ityAzayaH, tathA ca nAtra rasavirodhaH, kaThoratvaM, durbodhatvaM veti prtykssmiikssyte| bhavettvatra yathA- "na nonanunno-nunneno nAnA nAnAnanA nnu|' iti vrnncitre| nanvatra tathA bhAnubandhe tu neti kiM pramANamityAzaGkyAha ziSTAH pramANam, chadmasthAnAM pratItizaraNatvAt, tasyA api ziSTAsatkAyA eva pramANArhatvAditi hRdayam / (94) atha bhavatpratijJAtabhAnubandhamokSaH tadvighaTanaM - bhaGga iti yAvat, kathamiti cet ? prAnte visargasya yojanIyatvAt, na ca stokametatkSantavyamiti vAcyam, mokSasya vjrlepaaymaantvaaditi| maivam, "ekadezavikRtamananyavaditinyAyAt va-vAyoH bhAnubandhaH Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho bhAnuH / / atha virodhAlaGkArakulakam / / saguNamaguNaM cApi, sakalaM niSkalaM tathA / niruddhamaviruddhaM taM, viruddha stavImyaham|| || prasAritakaro nitya mudAracaritaH katham ? | pAdAkrAntA natA hanta ! samAdhAna :- guNavAna ane mukhya, kalAsahita ane agamya, jitendriya, aviruddhaAcAravALA evA pUjyazrIne huM saviruddha virodhAlaMkArapUrvaka stavuM chuM. virodhAlaGkArakulakam = pAtoH DhA pALutA ? / / 16 / / nIcairdRSTirgatistUccai - samAdhAna :- sadA ya kiraNone prasarAvatA kRpALunI kRpALutA ! namaskAra karanArAone jIvanamAM ajavALA pAtharI dIdhAM. stathApi skhalanA na hi / vRttirnIcairmanastUccai - 195 (dviarthI-Double meaning vALA zloka jemAM eka arthathI virodha Ubho thAya, bIjA arthathI samAdhAna thAya ene virodha alaMkAra kahevAya) virodha :- saguNa ne nirguNa, kalAsahita ne kalArahita, aviruddha ne saviruddha, (cArakAdimAM) pUrI rakhAyela evA temane huM stavuM chuM. // 5 // virodha :- sadAya hAtha laMbAvatA Apa udAra caritravALA zI rIte ?... are.. namaskAra karanArAone pagathI kacaDI nAkhyAM.. kRpALunI kRpALutA kyAM rahI ? ||6|| evA Apa udAra caritravALA cho. kevI adbhuta potAnI prabhAthI vyApta karI dIdhA... aMtara ne virodha :- nIce jotAM ne upara cAlatAM to ya gabaDatAM nahIM, AcAra-nIcA ne mana UMcu. (= aMdara kAMI ne bahAra kAMI) to ya tamArI apratihata saraLatA.. IIII rasvatitaM tavArnavam||37|| samAdhAna :- IsimityAdi mATe dRSTi nIce rAkhatAM ane satata ucca-uccatara saMyamasthAnamAM gati karatAM.. pachI rakhalanA-bhUlacUka kyAMthI thAya. namatAsabhara vartana ane ucca vicAra, kharekhara ApanI saraLatA (mokSamArgamAM sIdhI gati) apratihata che. -saditam - 1. samAdhAne kriyAvizeSaLamam| 2. thom- 'nIcaM sekhkhuM kharUM TALa' phAti dazavaikAti nyAyavizAradam sAmyam, tatabhyAoSaH / nanu tathA'pi bhavanmAndyaM matimandatetyarthaH, nyAyAzrayeNa bandhagumphanAditi cet, satyam - bhavannodanAyA ardhasvIkAra ityAzayaH bhAnubandhaH Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 virodhAlaGkArakulakam bhuvanabhAnavIyamahAkAvye suvarNarUpakADhyo'pi, virodha :- Apa sonA-rUpAthI samRddha, prakRSTa pradyumnaH saarshevdhiH| dravyavALA, sAra(hIrA vagere)nA bhaMDAravALA, gomAn sArthaH sazasyo'pi, gAyo, dhana, dhAnya A badhuM rAkhavA chatAM IMgvinanamoLikATA niSparigrahIomAM zreSTha cho. samAdhAna :- vacanamAM suMdara akSaro ane tanamAM suMdara rUpathI samRddha, prakRSTa kAMtivALA, jJAnAdi sAranA nidhi, uttama dezanAnA svAmi, arthanA (upalakSaNathI sUtranA ca) dhAraka, kalyANakalita evA Apa kharekhara aNagAra divAkara cho. nAbhinivezadRk citraM, virodha :- nAbhinivezane jatAM chatAM ya brhmcaarishiromnniH| brahmacArIomAM ziromaNi. ... anAryamAM AsaktA anAryAsaktacitto'pi cittavALA chatAM ya AryonA ya Arya. kharekhara hyAryANAmAryatAM gtH||19|| Azcarya che. ll99l samAdhAna :- aho ! Apa abhinivezabharI dRSTivALA nathI. bahAcAra ziromaNi cho. strImAM Asakta cittavALA nathI. pUjyonA ya pUjya cho. malinAMzukabhRccitraM, virodha :- Azcarya.. melAM vastrane dhAranArA chatAM sadApi nirmlaaNshukH| ya sadA ujaLA vastradhArI. nitya parAjaya ne nitya parAbhUtiraho zazvad vijaya.. I100 vijayaH zazvadeva ca / / 10 / / samAdhAna :- aho ! melAM kapaDAM chatAM ya haMmezA nirmaLa kAMtinA dhAraka. aho ! sadA ca (ratnatrayInI) parama samRddhi ane sadA ya (AMtarazatruo para) vijaya. -sahita1. samAdhAne go = vAg, vAci vAri pazAvityAdhukteH / atra prazaMsArthamatubottamatvagrahaH / 2. sUtropalakSaNamidam, anuviddhatvAt, yathoktam- "vAthavita samRA" vitiA 3. nA, avinayAdi nathI.. ulTa camatkAra karatAM zubha arthane jagADI bhaktibhAvapUraka che. virodhapakSe ya brahmacArI ziromaNitA to nizcita ja che. e nizcaya ja virodhane dUra karavA prere che. A ja rIte badhe samajavuM. vaLI A ziSTaprayukta paNa che. jema ke AnaMdaghanajI ma. zrI neminAthastavanamAM "eka guhya ghaTatuM nahIM re...' vadhu udAharaNo mATe juo mahAkavizrIdhanapAlakRta vIrastuti. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ cAyavirAram ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ prAgeva svamAndyasvIkaraNAt / tathApi "dRSTaM kimapi loke'smin, na nirdoSaM na nirguNa-miti nyAyAnna nodnaavkaashH| alpadoSasyaivopAdeyatvAt, doSodAharaNeSu mahAkavikRtInAmanuzAsana upayujyamAnatvAt, prAgasya vistrennokttvaacc| citrabandhe [bhAnubandhaH Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho bhAnuH virodhAlaGkArakulakam 197 granthamagnamanAH sUre ! virodha - o sUrivara ! mana parigrahamAM DubeluM nirgranthazekharaH katham ? / che to pachI Apa niSparigrahIomAM zreSTha zI nirmame mamatAyAstu, rIte ? nirmama evA ApamAM mamatAnI svasthatA svasthatA viMdu dravacana pAu01AA che. = mamatA ApamAM sukhethI vase che. re.. huM zuM kahuM ? ll10rA samAdhAna - o sUrivara ! ApanuM citta zAstromAM magna che. Apa zramaNaziromaNi cho. nirmama evA ApamAM mamatAnI svasthatA = svargasthatA = maraNa che. arthAt ApanI mamatA nAza pAmI che. athavA to ApanA vaDe mamatAnuM maraNa nirmita karAyuM che. samyaktve paramo'pi tvaM, virodha :- Apa sakhyatvamAM uttama hovA chatAM mithyAtvazekharaH katham ? mithyAtvamAM uttama zI rIte ? sadbhAvanA janaka sadbhAvajanako'pi sad hovA chatAM sadbhAvanA nirNAzaka zI rIte ? mAniza thAu02 ll10zA samAdhAna :- Apa sakhyatvamAM uttama cho. mithyAtva = ajJAna bharelA (vaiSayika) za = sukha pratye kaThora cho. sadbhAvanA janaka cho. sadbhAva = vidhamAna-saMsAranA nirnAzaka cho. (vidhamAna padathI vedAntI vagere parAsta thAya che.) maunavratadharaH zazvad, virodha :- nitya maunavratane dhAranArA.. chatAM deshnaadeshkottmH| ca dezanA dezakomAM zreSTha.. svayaM jAgRtirahita.. vibodharahitazcitraM, paNa Azcarya .. vizvane jAgRta karanArA. ll103 nAvavo 303 samAdhAna :- Apa nitya munionA vrata (mahAvata) ne dhAranArA, dezanAdezakomAM uttama, viparIta bodhathI rahita, ane vizvanA ananya vibodhaka cho. ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ jayavirAram ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ visargavirahanidarzanam 'tata' - iti zizupAlavadhe / / 19-34 / / prastutanyAyAzraya: yamakakAvyeSu bhUyAnniti suviditaM viduSAm / anenaivArdhasvIkAreNAsantuSTa Aha nanu zaktipradarzanaparametat , tathaiva zrIhemasUribhiruktatvAdityAzaGkyAha tadapyebhiH bhAnubandhaH Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 -virodhAlaGkArakulakam / bhuvanabhAnavIyamahAkAvye pAdacArI caritrAno, virodha :- guruvara ! Apa cAritramAM mokhare haMsayAnaH kathaM guro ! / cho. pAdacArI cho.. to haMsarUpI vAhanavALA zI zrAnti bhavana ! datta rIte ? o bhagavan! Apa to bhAnti upajAvo zrAntinA brAntimid thanA104o cho. to bhAnti vaDe bhAntine zI rIte dUra karo cho ? ll104ll samAdhAna :- guruvara ! Apa cAritramAM mokhare cho. pAdacArI cho. haMsa jevI (suMdara) gati (cAla) vALA cho. vicaraNa karanArA cho athavA bhramaNAne kApanArA (gerasamajane dUra karanArA) cho. vicaraNa karavA dvArA (bhavya jIvonA saMsAranA) bhramaNano aMta karo cho. re ! vivurvijItoDaji, virodha :- are... vidvAnothI niMdita evA tvaM vibudhgurorguruuH| Apa vidvAnonA dAdAguru cho. Azcarya. AdaatdidhyaankRccitrN, raudra dhyAna karatAM hovA chatAM ya ApanuM hRdaya zubhadhyAnaikalInahRd / / 105 // zubhadhyAnamAM lIna che. ll105ll samAdhAna :- aho ! devoe ya vizeSa rUpe ApanA guNa gAyA che. Apa devonA gurubRhaspatinAM ca guru samAna cho. aho ! Apa duHkhI dharmahInonuM dhyAna rAkhanArA cho. zubha dhyAnamAM ja ApanuM hRdaya lIna che. ha hA nyAyaparAGmukho, virodha:- oha... nyAyathI vimukha.. chatAM ca nyAyavizAradaH katham ? / nyAyavizArada zI rIte ? Agamavikala chatAM ya AgamaparihIno'pi, Agamanidhi zI rIte ? ll10dhrA vathamAnaze ?20ddA. samAdhAna - Apa ('a' kAra prazleSa - avagrahathI) anyAyathI vimukha cho. nyAyavizArada cho. kamagama -AzravathI rahita cho. Agamanidhi cho. -saGghahitam 1. karmAgamaviraho'traivAcArasaMvAde darzitaH / -~~~~~~~~~ cAvarAram ~~~~~~ syAtkArAGkitamevoktam / na ca tathA zrUyate- paThyata iti cet, satyam, tathApi tathaiva pratipattavyam, jainoktatvAt, tasya cAvazyaM tadanaviddhatvAda, adarzane'pyadhyAhAryatvAcca / gurubhaktiratra hetarityanubhavaH / bhAnubandhaH Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTho bhAnuH virodhAlakArakulakam 199 saMsArakAraNo hanta ! virodha :- moha... saMsAranA Rel vA 7di saMsAratAraNaH katham ? ca saMsAra tAraNa zI rIte ? mokSathI viparIta hovA nirvANaviparIto'pi chatAM mokSanA sAkSI zI rIte ? ll10oll nirvANapratibhUH katham / / 107 // samAdhAna :- Apa sukha ane (ratnatrayIrUpa) sAranA kAraNa cho. saMsAratAraNa cho. nirvANa = bujhAyelathI viparIta = dedIpyamAna cho. zivapadanA sAkSAt sAkSI cho. (mAlinI) sarvathA virodhamukta, mohamAyAnA sAkSAt gatanikhilavirodhaH, mohamAyAnirodhaH, nirodha-nigraha samAna, pApavizuddhividhAtA, vihitaduritazodhaH, krmsnggraamyodhH| saMyAbhe yoddhA mevA d guru bhuvanamAnu sa gurubhuvanabhAnu-rdAtu sadbuddhivRddhiM saddhinI vRddhinA dAtAra thAo, ke jemanA yamasamaguNamugdhaH, stauti klyaannbodhiH||108 / / apratima guNothI mugdha thaIne kalyANabodhi temanI stuti kare che. ll108ll iti vairAgyadezanAdakSAcAryazrIhemacandrasUriziSya- ti vairAgyozanAkSAyAryazrIhebhayaMdrasUriziSyapaMnyAsakalyANabodhigaNivaryaviracite paMnyAsa lyAeICodhigazivavirathite bhuvanabhAnavIyamahAkAvye bhuvanabhAnavIcamahAkAvya. ___ utsUtronmArgonmUlana-pravacanaprabhAvanA- 2-SomAnuM bhUlana-pravayanaprabhAvanAbhAnubandhacitrAlaGkAravirodhAlaGkArakulakakalitaH mAnujanyAyAiSIR-virodhAtajAra khasahita SaSTho bhAnuH pakSa bhAnu ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ ___ nanu sarvaM zobhanam, kintveSa bhAnubandho nAsmAkaM netrapAtrAtithitAM gataH kvApyanuzAsanAdAviti cet ? sambhavitamidam, paraM nAbhAve hetuH pratibandhavirahAta, zrIajitazAntivRtteSu tathopalambhAt / vastutastu citrAlaGkArANAM niravadheH codyAnavakAzaH, anuzAsaneSu darzitAnAM diGamAtratvAditi dik| Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 bhuvanabhAnu-saMsAradAvA0 / / saptamo bhAnuH / / / / atha bhuvanabhAnu- saMsAradAvA0 / / (upajAti) zrIpremasUrIzakRpaikapAtraM, zAstrAmbakaM zAstramataM tathA''ptam / bhAnuM duradhvaikanizAtasIram, namAmi vIraM girisAradhIram / / 1 / / (vasantatilakA) saMzuddhatattvavinatiH parabhAvamuktiH, sUrIzvaro bhuvanabhAnurasImabhaktiH / prApyA'stavIt pikaravaH stavanena yAni, kAmaM namAmi jinarAjapadAni tAni / / 2 / / ( mandAkrAntA) gItArtho yo gamanayanidhiM jJAtavAnalpakAlAdutsargaM cA'pavadanavidhiM copayuktaH prayoktum / yaM cottIrNastaritumiva cAbhIlejanmodadhiM taM, sAraM vIrAgamajalanidhiM sAdaraM sAdhu seve // 3 // // saptama // atha bhuvanabhAnu 1. yakSu 2. ubhayatra vyadhikaraNabahuvrIhisamAsa: / 3. bhayaMkara bhuvanabhAnavIyamahAkAvye // saMsArahAvA // sUri premanA ananya kRpApAtra, zAstranI AMkhe jonArA, zAstrasaMmata AptapuruSa, unmArganuM unmUlana karavAmAM tIkSNa haLa samAna, meru parvata samA dhIra, vIrapuruSa evA zrIbhuvanabhAnusuuriishvrbhuune huM namana ru dhuM. // 1 // saMzuddha-paramAtmatattvane vizeSa namaskAra karatAM, parabhAvathI mukti pAmanArA, nissIma bhaktinA svAmi koyala jevA svaranA dhAraka bhuvanabhAnusuuriishvr rene pAmIne stavanathI stapanA DaratAM te jinarAjanA caraNone huM namuM chuM. III gItArtha evA jeo aneka gama, nayanA Akara (zAstro ) nA alpa samayamAM jJAtA janyA. utsarga ane apavAhanA AyAronA prayogamA upayogavAna banyA. jANe ke bhayaMkara bhavasAgarane tarI javA teo je prabhu vIranA AgamorUpI zreSTha sAgarane tarI gayA tene huM maharapUrvaka sArI rIte sedhuM chaM. // 3 // - saGghahitam nyAyavizAradam (3) gmnyetyaadi| tajjJasyotsargAdisamprayoktRtvasya khyApanena taddhetuphalabhAvo'trA'rthAnnidarzitaH / sUtrasyA'rthAdhInatvAt, asya ca nayavAdajJAnanAntarIyakatvAt / tadAha tArkika :- 'suttaM atthanimeNaM, atthagahiyA hoi suttapaDivattI / atthagai u nayavAya-gahaNalINA duradhigammA / / ' iti sanmatau / etena zrIpUjyAnAM mahAnyAyavizAradatvena nayavAdagahanavijJatvena duradhigamyajJAtRtvena ca paramagItArthatA pratyayapAtratA ca vyAkhyAtA / paramagItArthatA Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamo bhAnuH (sragdharA) prApyotkRSTaM guruM taM hyabhilaSati mano, nA'pi nAkaM tu saukhyaM, nA'pyartho me yshobhirhyviclgurupdbhktimevaarthye'hm| tatprAptau nAsti yAcJeyamapi ca hRdaye, dAsakalyANabodheH, vANIsandohadehe ! bhavavirahavaraM, dehi me devi ! sAram / / 4 / / bhuvanabhAnu-saMsAradAvA0 iti vairAgyadezanAdakSAcAryazrIhemacandrasUriziSyapaMnyAsakalyANabodhigaNivaryaviracite bhuvanabhAnavIyamahAkAvye bhuvanabhAnu-saMsAradAvA0 nAmA saptamo bhAnuH / / 201 utkRSTa evA te gurune pAmIne have manane svarganA sukhanI ya abhilASA nathI. have mane yaza-nAmanAnuM ya odha prayorana nathI... jasa, huM mAMgu chuM avicala gurucaraNasevA.. ane te maLI jAya to dAsa kalyANabodhinA hRdayamAM A yAcanA paNa nathI ke, "he jinavANInA samUharUpa dehavALI sarasvatI devI ! mane uttama evo bhavaviraha Apo." Iti vairAgyadezanAdakSAcAryazrIhemacaMdrasUriziSya paMnyAsakalyANabodhigaNivaryaviracite bhuvanabhAnavIyamahAkAvye bhuvanabhAnu saMsAradAvA0 nAmano // saptabho bhAnu || nyAyavizAradam (3) vANItyAdi / na caivaM zrutadevyavajJAprasaGgaH, vidheyastutyarthatvAdasya, prAgvat / (dRzyatAM prathamabhAnau / / 11 / / ) muktayadhika-spRhaNIyatA tu gurubhakterdazAvizeSe'duSTeti vivecanIyam / iti vairAgyadezanAdakSAcAryazrIhemacandrasUriziSya paMnyAsakalyANabodhigaNivaryaviracite bhuvanabhAnavIyamahAkAvyAlaGkAre nyAyavizAradAkhyavArttike saptamabhAnucintanam zaktiH kSAntirdhanaM dAnamunnatirgurunamratA / svArthaH parArthasampattiH satAM caritamadbhutam / / Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 bhuvanabhAnavIyamahAkAvye bahuzo'pi mayA laulyAt, SaDapyAsAditA rasAH / sadgurUktisudhA jAtu, janmamRtyuharA na tu / / A che pUjyazrIno abhuta ciMtanasudhArasa) * saMkalana-munirAjazrI kalyaratnavijayajI ma.sA. 0 prakAzaka-divyadarzana TrasTa, yogadaSTi bhA.1 dila aTako torA caraNa kamala meM karIe pApavirAma, meLavIe muktidhAma yogadeSTi bhA.2 jIvananI auSadhi mananI samAdhi laIe zaraNa arihaMtanuM prItama kero paMtha nirALo bhaktinI bhInAza hRdayanI suvAsa prabhune maLIe, prabhumAM bhaLIe pIvata bharabhara prabhu guNa pyAlA | jIvana bane upavana paryaSaNAnuM AlaMbana dUra kare bhavanA baMdhana sUri puraMdara saMkalpa bhaLe siddhi maLe prabhunuM nAma, zItalatAnuM dhAma yati hitazikSA prabhunA dhyAne prabhutA pAme sukha lahuM ThAmoThAma svAdhyAyano svAdhyAya samatAnI lhANI jIvananI kamANI sukha ane sAttvikatAnI anupama cAvI vAcanA prasAdI tuM tAruM saMbhALa prabhuno prasAda sukhano AsvAda bhava anaMtamAM darizanadIThuM bAMdho prabhu sAthe prIta sarvicAronI aneka cAvIo mIThA phaLa mAnavabhavanA raho nitya prasanna pratikramaNa mahAyoga manane manAvI le virAganA upavanamAM karIe nirmala citta meLavIe prabhu prIta darisaNa tarasIe jinazAsananuM jhaverAta karIe mananuM jatana, pAmIe manoratana vAcanAno khajAno bAMdho prabhu se prIta (hindI) gupta bhaMDAra kI cAvI (hindI) dharmano raMga vadhe umaMga guptabhaMDAranI cAvI jIvana vikAsanI aneka cAvIo dharma kaye sukha hoya arihaMtanuM nAma vizrAmanuM dhAma sAdhanAno raMga apAve mukti abhaMga maLe jina caraNA, TaLe bhava bhramaNA | kaMTALazo nahi jIvanathI, Darazo nahi maraNathI| jiMdagI jIvavA jevI lAge che ? manane saMbhALI le nava rasamaya navakAra svAmI tume kAMI kAmaNa kIdhuM vAcanAno dhodha kare Atma prabodha kAma krodhAdi aTake,bhava vane navi bhaTake | vAte vAte Ama kema ? vAcanA vaibhava tapano mahimA bhArI, ughADe muktinI bArI | dRSTi badalo - sRSTi badale prabhu nAme saMtApa zame mAnavajIvananI jaDIbuTTI samAdhino khajAno unnatinI cAvI Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamo bhAnuH prAnte'pi parAkramaH 203 / / aSTamo bhAnuH // || aSTama bhAnu // (viyoginI vRttam) surate carame tapAMtyaye, suratanA aMtima cAtumAsamAM (lakavAnA ___ paTurogApaTuvigraho guruH / eTekamAM) ugra rogathI nAdurasta zarIravALA kathito bhiSajA'gAya sa, pUjyazrIne DaoNkTaroe davA-sAravAra mATe muMbaI kila 'mumbAmayi ! gamyami'tyapi / / 1 / / pA pael.. ||1|| samupekSya vaco'sya sadvacaH patitulyaH sa yayau subhaktibhRt / milituM purarAjakaM munIzvara bhadraGkarazItarukpadAn / / 2 / / sadguhaspati samA sUrideve temanA vacananI upekSA karI. potAnA vaDIla maharSi A. bhadraMkarasUrijI tathA A himAMzusUrijIne maLavA uchaLatI bhakti sAthe teozrI amadAvAda padhAryA. zA milane tu tayorgatazramaH, pramadAbdhisunimagnamAnasaH / paTutAM ca samApa sa tviSad, gurunidhyAnamahauSadhAdaho ! / / 3 / / pUjyonI nizrA maLI ane jANe vihArano thAka utarI gayo. mana AnaMdanA sAgaramAM hiloLA levA lAgyuM. vaDIlonA darzanarUpI mahAauSadhathI tamo / svastha anyA. ||3|| pravayA api pUjyapad vaya: pUjyapAdazrInuM zarIra vRddha hatuM... paNa sAdhanAno sthasamaH sAdhanayA sahA'bhavat / thanaganATa to navayuvAna jevo hato. pUjyazrInuM svaparAtulabhadrayatnatAM, ghaDapaNa temanI svapakalyANanI ajoDa prayatnatAne na hi jIrNatvamaho!'jayad guroH / / 4 // harApI na za'yu. ||4|| -saGghahitam1. yAturmAsa 2. sist2 3. auSadha bhATe 4. ayi ! bhavatA mumbApurI gntvymityrthH| 5. vaDIlonA rzana 6. vayaHstha: = yuvAna 7. 5yaae| 8. dhasue* munInAmIzvaraH = sUriH ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradam ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ (4) vayaHsthasama ityAdi / nanvasambhavAbhidhAnametada, vyazItivatsaravayasi dviviMzativayAsamatvokteH, na ca mahatsu nAsambhava iti vAcyam, atizayA'bhAvAt / na ca vRddhatve'pi dehasya manobalaprAbalyAdadoSa iti vAcyam, tattvenA'vizeSitatvAt, sAmAnyokteH / na ca tathApi tAtparyatastadagraha iti vAcyama, atulayatnatetyAdyagrimagranthavirodhApatteH, dehabalamantareNa tadanupapatteH / na ca ziSyabahumAnavRddhyarthatvAdadoSa iti vAcyam, asadbhUtaguNakIrtanasya duSTatvena prAgupapAditatvAditi cet ? vArddhakye navayauvanam Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 prAnte'pi parAkramaH bhuvanabhAnavIyamahAkAvye sa mahAmunirAzivAcanAM, pradadAvantimakAlavartyapi / api pazcimakubhinIsthito 'bhyadhikAMzudhvajabhAnusannibhaH / / 5 / / pazcima dizAnI dharA para rahela-(athavA jIvananA aMtakALanI bhUmikAmAM rahela) chatAM ya adhika tejanA dhAraka bhAnu samAna pUjyazrI potAnI aMtima avasthAmAM paNa roja moTI saMkhyAmAM sAdhusAdhvI bhagavaMtone (tathA aneka zrAvakazrAvikAone) vAcanA ApatA. paNa zlathasaJcarapInamAnasa kAyAmAM DhIlAza hatI, paNa manobaLa to khUba __ staruNasthAmadharo dharAkSamaH / daDha hatuM. navayuvAna jevI skUrti hatI, to pRthvI jevI atikautukameSa cetasi, sahanazIlatA hatI. prazasya caritrathI zobhatA A hyakarot kasya na zasyavRttakaH ? / / 6 / / mahAmanA Done vismaya pamAStA na tA ! |||| sa nizIthapadasya vAcanAM, pratidina (doDhathI be kalAka) pUjyazrI be pratighasraM pradadau munI muniH / munione nizItha sUtranI suMdara vAcanA ApatA. viniyogavidhau kadApi hi, kRpAsAgare viniyoga mATe kadI ya potAnA zramanI zramacintA na kRtA kRpAlunA / / 7 / / yiMtA rI na hatI. ||7|| -saGghahitam1. pRthvI 2. rie 3. zarIra 4. pRthvI 5.divasa wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww nyAyavizAradama wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww na, mukhyArthe'sambhavA'bhAvAt, tathAdarzanAt, vIryasya mano'nubandhitvAt, tasya caa'cintyshkteH| tathAhi yatra yatra manorucistatra tatra vIryapravRttivati, nA'smin rogajarAprAtikUlyatAdedhikatvam, vilUnaziraso'pi kabandhakaraNakayuddhavat, ratnavaNijAM prANasaMzaye'pi tadarthayatnavacca / nanu tatra tu zatrusaMhArArthAbhilASayoH kAraNatvamatra tu kimiti cet ? tAveveti gRhaann| nanu tau sAdhoniSiddhAviti cet ? na, AzayA'parijJAnAt, bhAvatvavizeSitatattAtparyAt, tathA hyajitAtmAdeH zatrutvaM svaparazivatatsAdhanasya cArthatvam / tathoktam - 'ega'ppA ajie sattu kasAyA iMdiyANi ya' tti uttarAdhyayaneSu / / 23-38 / / tathA 'appA arI hoi aNavadviyassa' tti gautamakalake / / 11 / / yuktaM caitata, dravyadviSato'pyasya dAruNatvAta, tasyaiva tattvato'hitatvAcca / taduktam - 'na taM arI kaNThachettA karei, jaM se kare appaNiyA durappayA' tti uttarAdhyayaneSu / / 20-48 / / na ca sAdhostatsaMhAraniSedho'pi, vihittvaat| tathoktam- 'uvasameNa haNe kohaM mANaM maddavvayA jiNe, mAyaM ca'jjavabhAveNa, lohaM saMtosao jiNe'-tti dazavaikAlike / / 8-39 / / yuktaM caitat, bhAvayuddhArthatvAt tajjIvanasya, yathoktam - 'juddhArihaM khalu dullahaM' ti prathamAGge / / 1-5-3 / / 154 / / zivatatsAdhanarUpArtho ca svaparayoH prAk siddhAveveti nA'tra punaH prayAsaH / siddhazca tadabhilASAtizayo mahAtmanAma, saMvegAtizayasiddheH, tathoktamatraiva - 'saMvegavegaparipUrNahRdo'pi mokSa-manyaH ka icchati janaH sahasA grahItu' miti bhuvanabhAnavIye / / 5-3 / / / vArdhakye navayauvanam / Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamo bhAnuH jIvanasandhyA 205 prativAsaramuccabhAvanA, pratidina A rIte vartamAna pariNAma rahelo A ___ sa yayau jIvanasandhyakAminaH / bhAnu jayananI saMdhyAnI sabhIpa to rakho. moha... na hi mokSamaho vinA'sti hA ! saMsAramAM saMsArI jIvone mokSa vinA kyAM ja ___'cyavanaM kvA'pi bhave bhavaspRzAm / / 8 / / ayyapana nathI. III api cAntimasandhyako dadau, sa munI gUDhapadAM tu vAcanAm / na tadoditasarvamaGgale, kalitA'pyantimatA tu kenacit // 9 // jIvananI e chellI sAMja hatI. baMne munivarone pUjyazrIe nityakrame gUDhapadanI vAcanA ApI. 'sarvabhaMgala' thayu. 5one majAra ta ? A pratima sarvamaMgala che. IIll sadayaM hRdayaM guroragAt, hRdayAtaGkamaho mhomtH| tadakalpitatIvravedanA, na jigAyA'sya samAdhisusthatAm / / 10 / prabhAsvara evA A bhAnunuM dayALu hRdaya meDAme yarogano loga nyu... hAya.. akalpita e tIvra vedanA. paNa te ya pUjayazrInI samAdhi-svasthatAne tI na zasi. ||10|| nikhilAyuSi sAdhitAM varAM, samagra jIvana jenI suMdara sAdhanA karI hatI. te caramA'dhvA'pi cakAra satkriyAm / pratibhA yiAmone saMtasamaye pA suMdara zata bahumAnadharopayuktaha karI. evA ja bahumAna ane upayogapUrNa hRdayavALA ccaramAM saMstarapauruSIM tathA / / 11 // tamo challI saMthArA porisI pA lAvI. ||11|| -saGghahitam1. ina: - sUrya 2. vyAkhyAsamAptau sarvamaGgalAdizloka ucyata iti saamaacaarii| ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ (10) caramA'dhvA'pItyAdi / athAnupAyA jinamatadIkSA, prAnte'pi tatra sAdhanAvirAmavirahAt / muktiprAptAvupAyAntarAbhAvAdadoSa iti cet ? na, tadabhAvA'bhAvAt, zaivIdIkSAyA dvAdazAbdamAtracaritAyA api muktiprApakatvAt, taduktam - 'zaivIM dIkSAM dvAdazAbdI sevitvA yo'pi muJcati / / dAsI dAso'pi bhavati so'pi nirvANamRcchatI'-ti rAjazekharasUrikRta SaDdarzanasamuccaye / / 103 / / tasmAdalpAyAsasAdhye kaH sudhIzcaramAdhvanyapi bhavatpUjyavat klezamaGgIkariSyati ? kiJcaivaM tatsAphalye'pi sandehaH, AyuSo'samA natvAt, yadi varSazatA-yuSA'pi yathAzakti sAdhanAyAM yatitavyam, ta_lpAlpatarAyuSkANAM kA sAphalyA''zaGkA'pi ? tatazca sarve'pyete tapasvino-'samAptamuktisAdhanA aTiSyanti bhavATavImiti / __ maivam, upAyAntarA'yogAt, anAdikusaMskArakukarmaNAmalpakAlasAdhyakSayavirahAt / tdrthmnlpjnmprmpraaprkrsspraaptaaraadhnaapraakrmsyaa'nivaarytvaat| bharatacakrayAdinA vyabhicAra iti cet ? na, tatrA'pi pUrvajanmaparamparAkRtArAdhanAparAkramasya nibandhanatvAt / avirAmasAdhanA-zaivadarzanAzivam ) Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 - prAnte'pi parAkramaH / bhuvanabhAnavIyamahAkAvye pariNAmaparatvazAliha prakRSTa pariNAmathI zobhatA hRdayadhArI pUjyazrI ___ dadRze cA'paTutAvazo nizi / rAtrisamaye asvasthatAmAM satata prabhunA sUtro bolatA jinasUtravacaHparAyaNaH, rahyA ane Ama bebhAna jevI avasthAmAM ya suMdara satataM saumyasamAdhisusthitaH / / 12 / / samAdhimAM magna rahyA. 1NA upayogaparazca yaH karot, jIvananI aMtima uSA paNa AvI gaI. api kalye carame pratikramam / pUjyazrIe upayogathI paripUrNa pratikramaNa karyuM. svanubandhavatI susAdhanA hA.. suMdara anubaMdhothI yukta sAdhanA anyabhavamAM 'nyabhave syAnna kimantime kSaNe? // 13 // pA rahe cha to saMta sabhaye bha na rahe ? ||13|| dinamadhyamito'mitAMzumAn, have A bhAnu divasanA madhyabhAgane AMbI gayo. vamathu hanta ! cakAra sArabhRt / (Gpore 1.10 vAga) pUjyazrIne Bceii tha/. rema madamohavamiM yathA'karo sArane grahaNa karIne.. alpa samayamAM analpa sAdhanA llaghukAlAlaghusAdhanAdhanaH / / 14 / / karI laIne madamohanuM ca vamana karI lIdhuM hatuM. ll14 -saGghahitam1. suME2 2. due 3. savAra ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ marUdevyA vyabhicAra iti cet ? na, tasyA anantakAle'pyabhUtAzcaryarUpatvAt, tadAlambanasyAtmahitadarzino'nAdeyatvAt, prAyaH sarveSAmapi saMyamArAdhanAprakarSamantareNa nistArA'yogAt, pratikruSTAzca tadAlambanina upadezamAlAyAm- 'ke ittha kareMtAlambaNa' - mityAdinA / / 179 / / tasmAdAtmaguNaprakarSamicchatA''caramakSaNaM parAkrAntavyam, zrIpUjyavat, uktaM cottarAdhyayaneSu - 'kaMkhe guNe jAva sarIrabheo' tti / / 4-13 / / dvAdazAbdayanantaraM tattyAginAM kA tatsiddhivArtA'pi ? tattyAgasyApi rAgAdikAritatvAt / vastutastu SaTkAyArambhAnvi-tatvAttatra dIkSAtvamapi durvacamityAcArAGgAderbhAvanIyam / rAgAdinAmavizvasanIyatvenAntasamaye'pi dRDhaM yatitavyameva, uktaM ca - 'tAva na visasiyavvaM seyaTThI dhammio jAva' tti upadezamAlAyAm / / 182 / / nAtra muktyabhilASAtizayazAlinAM nirvedalezo'pi, zrIpUjyavat, ihaiva prazamasaukhyena muktisukhAsvAdalAbhAt, AmukterjanmAntareSvapi sukhAnubandhAvandhyanibandhanatvAt, sUpapAditaM ca prAk nirUpamaM zramaNasukham, ata evoktaM parairapi - 'dharmacArI sukhaM zete asmiMlloke paratra cetti dharmapade / / 168 / / vastutastvanAdikarmasantatikSayakAriNyAH pravrajyAyA AjIvanAcaritAyA api nAtibhUyastvam, ata eva dezonapUrvakoTiM yAvada-pramattacaryAyA apyalpakAlena muktiprApakatvamuktamuttarAdhyayaneSu - 'puvvAi vAsAi cara'ppamatto, tamhA muNI khippamuvei mokkhN'|| iti / / 4-8 / / na caivaM tatsAphalyasandeho'pi, bhagavadvacana prAmANyAta, prAyaH kAGkSAmohanIyodayavirahAt / tasmAt zrIpUjyAnAM prAnte'pyapratimasAdhanA yuktaiva, tatazca siddhaM jainIdIkSAyA upAdeyatvamiti / 1. vyAkhyAprajJaptisUtrAnurodhenA'tra prAya:padamiti bhushrutsevaasujnyeym| avirAmasAdhanA-zaivadarzanAzivama Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamo bhAnuH samAdhimaraNam 207 samatAvanitAvaraprabhA, samatArUpI strInA priyatamasamA.. anekone uttama puruhANAM susamAdhidAyakaH / samAdhi ApanArA pUjyazrIe potAnA te sukRtonA sukRtaikaphalasvarUpakAM, phaLarUpe parama samAdhi prApta karI. ll1pa paramAM svAM sa samAdhimAdade // 15 // munivRndanamaskRtizruti munivRndanI namaskAramahAmaMtranI dhUnamAM temanuM hRdayo mokSamahAdhvago gataH / hRdaya parovAI gayuM hatuM. ane te sthitimAM svasamIhitazIghrasiddhaye, mokSamArganA A mahAmusAphara jANe potAnA kila siddhyadhvavirAmatAviSam / / 16 / / samIhitanI zIghrasiddhi mATe mokSamArgamAM vaccenA alpavirAma samAna svargamAM pahoMcI gayAM. ll1brA nidhivArdhikhanetravatsare, e divasa hato cetra vada 13 vi. saM. 2049 __ madhumAse hyasite trayodaze / jyAre A bhAnu madhyAhai ja astAcaLe pahoMcI dinamadhyamaho samAgato, gayo. ll17ll hyapi bhAnuH sa gato'stabhUdharam / / 17 / / 1. dhayAnA 2. tAviSaH - 2 wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww nyAyavizAradama wwwwwww (15) siddhyadhvetyAdi / atha viruddhamidaM, unmArge mArgatvAbhidhAnAta, na conmArgatvamasiddhaM,guNasthAnAvarohasya tattvAta itarasya tadAroharUpatvAt, tathaiva zivanagaraprAptisiddheH / na ca tadavaroho'trAsiddhaH, suralokagamanoktestatsiddheH, tatrotkRSTatazcaturtha guNasthAnasyoktatvAt, prAk ca sAdhutve jaghanyataH SaSThaguNasthAnabhAvAt, anyathA tadayogAt, adhogamanasyaivAvarohAtmatvAditi / maivam, unmArgatvA'siddheviruddhatvavirahAt, mArga eva gacchata vizrAmAzritasya tattvAbhAvAt, taduktam - 'prayANabhaGgA'bhAvena nizi svApasamaH punH| vighAto divyabhavatazcaraNasyopajAyata'- iti yogadRSTisamuccaye / / 20 / / anyathA tu sthirAdisthairyAnupapattiriti yogAcAryebhyo bhaavniiym| Agamo'pyatra saMvAdI- 'nivvANagamaNamaggasaggapaNAyagAI' iti prshnvyaakrnnokteH||23|| itthaM ca guNasthAnAvarohe'pyunmArgatvavirahaH, ihA'bhyastasyA'mutrA'nugamanAt, divA'bhyastasya svapne darzanavat taduktam - 'asamattIe u cittesu ThANesu ya hoi taduppAo / tattha vi tayaNubaMdho tassa tahabbhAsao ceva / / jaha khala divasabbhatthaM rAtIe suviNayaMmi pecchNti| taha iha jammabbhatthaM sevaMti jammatare jIvA / / - iti yogshtke||9394|| ___ Agamatastu tadavaroho'pyasiddhaH, tadupayuktasya tattvAt, tasya coktavat saMyamAnubandhatastadupayuktatvAt, tathoktamanuyogadvArasUtre'se kiM taM Agamato bhAvAvassayaM ? jANae uvautte' iti / / 23 / / ata eva 'zIlamAyuSmanto na saMsarati na parinirvAtI' - ti ratnakUTasUtravacanamapi snggcchte| ityatisUkSmamatigamyametada vibhAvanIyaM tadvateti / | divyaloke'lpavirAmaH / Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 samAdhimaraNama bhuvanabhAnavIyamahAkAvye jagatItalamadbhutatviSA, ___sa vibodhyA'stamito'mitAMzumAn / ihalokasupuNyasaGkhyA daparasyaivamaho ! mahodayAt / / 18 / / samagra jagatane potAnI adbhuta prabhAthI bodha pamADIne te mahAsUrya asta pAmyo. hA.. A pRthvInuM viziSTa puNya have paravArI gayuM hatuM. ane svargano mahodaya jAgyo hato. ll18II sakalo'pi caturvidhavrajA, sahasA zokamahArNave'patat / api vajrahatistu saMsahA, guruyogaikaviyogatunna hi / / 19 / / samagra caturvidha saMgha ekAeka zokanA mahAsAgaramAM DUbI gayo.. vajano prahAra hajI kadAca sahana thaI zake. paNa gurunA yoganA viyoganuM du:|| nahI... ||1ell guNadarzanamagnadRg guroH, sahasA syUtatamA babhUva sA / zapathena sahA'bhavan mukhaM, varavairAgyavaco'pi mUkaruk / / 20 // sadAya guNadarzanamAM magna rahetI pUjyazrInI AMkho acAnaka jANe sAva sIvAI gaI. pracaMDa vairAgyano dhodha vahAvatuM temanuM mukha paNa jANe sogaMda laIne mUka samAna banI gayuM. ll20|| zravaNAvarasau babhUvatuH, prabhubhaktizravaNanAM rAgI evA pUjyazrInAM kAna prabhubhaktizrutirAgiNAvapi / jANe kAMI paNa sAMbhaLavA nirasa thaI gayA. varavatsalahastayAmalaM, vAtsalyanItaratuM pUjyazrInuM hastayugma jANe ke girisArasthiratAM samApa hA ! / / 21 / / bhekagiri ra sthira anI gaeN. ||21|| bhavabhadramahecchahRd guro samagra saMsAranA kalyANanI mahecchA dharAvatuM rabhavanniSkriyamA''zu dhigvidhe ! / / pUjyazrIcaM dhya.. jasa... niSThiya janI gayu. gAme punitAkarapadhugaM hyapi, gAmane pAvana karanArA.. jagata vaDe vandita te caraNasuviraamN tvagamajjagannatam / / 22 / / kamala jANe ke ciravirAma pAmI gayA. o vidhi! teM A zuM karyuM? tane dhikkAra thAo. I2zA -saGghahitam1. ihalokapadenA'trasthajanA: zrIpUjyazeSA abhipretAH, evamaparatrApi bodhyam, 'satAM saGgo hi puNyataH' - ityukteH / 2. saGghaH / ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ (21) bhavabhadretyAdi / tathAhi mahAtmanAM hRdayeSu satataM ramate sarvajIvasukhaviSayAbhilASA vAtsalyakAruNyAditastadyogAt, samaye'pyukto'yamabhilASaH - 'suhiNo bhavantu jIvA' iti paJcasUtre / tathoktaM parairapi - 'savve sattA bhavantu sukhitattA' iti khuddakanikAye / / 9 / / tribhuvanabhadrabhAvanA Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamo bhAnuH nikhile'pi ca bhArate'cirAt, zucanasya prasasAra tatkathA / atizugmudirasrajo'sRjan, nayanAmbhopadavarSasantatim / / 23 / / udito'stamito'dbhuto hyayaM, savitA rAjapure svapAvane / tithirapyabhavacca janmano, janasantatisantatistadA, bhavyasmazAnayAtrA (sUrya to pUrvamAM uge ne pazcimamAM Athame) paNa A kevo adbhuta bhAnu ! potAnA udaya ane astathI rAjanagarane ja pAvana karyuM. je janmatArIkha 'ntikAle'pi samaM ca kautukam / / 24 / / te 4 svargavAsanI tArINa. jarejara pUbhyazrInuM jaghuM 4 adhbhuta hatuM // 24 // satataM cAntimadarzanAya tu / 209 pUjyazrInA aMtimadarzana mATe paMkaja sosAyaTInA upAzraye lokonA ToLe ToLA AvavA lAgyA. hRdayamAM parama pIDAnI kAtila vedanA sAthe sto. 112411 parapIDA'tinipIDitA yayuH / / 25 / / -saGghahitam 1. atra janmamRtyoH saurapaJcAGgatithirabhipretA, ataH pUrvoktajanmatithibhinnatayA nA'nRtatA''zaGkyA / 2. sakalamityarthaH, 'sarvaM samastamanyUnaM samagraM sakalaM sama' - mityabhidhAnacintAmaNivacanAt / kamalAlayasaGkulAlaye, A zoka samAcAra jhaDapathI saMpUrNa bhAratamAM phelAI gayA. atyaMta zokarUpI meghamAlAoe AMsuonA bahAne varasAdanI paraMparAo sarjI. ||23|| nyAyavizAradam (24) parapIDetyAdi / paramabhaktAnAM guruvirahe nisargata eva syAt paramapIDA / pUrvAcAryeSvapi siddhametat, zrIgautamasvAmivat / atra taddigdarzanArthaM zrIvAdidevasUrikRtavairAgyagarbhitaguruvirahavilApagranthAt tadaMzo darzyate / 'nivvANagamaNakallANavAsare jassa mukkapokkAraM / surasAmiNo'vi kaMdaMti vaMdimo taM jiNaM vIraM / / 1 / / caramasamae vi suhaguru ! viyalattaM pariharaMtaeNa tae / savvattha egarUvA guruA saccAviaM vayaNaM / / 38 / / saccaM sA kasiNacciya kattiyamAsassa paMcamI kasiNA / khettaMtaraM va sUro jIe taM saggamallINo / / 39 / / egArasa aDDattara saMvaccharakAla ! paDau tuha kAlo / jasasesaM jeNa tae taM muNirayaNaM kayaM pAva ! / / 40 / / hA ! siddhaMtapiyAmaha ! hA ! mAe ! laliyakavvasaMpatti / hA ! gaNiyavijjasahie hA ! baMdhava takkaparamattha / / 41 / / hA ! chaMdamuddhaputtaya hA ! hA'laMkAramajjhalaMkArA / hA ! kammapayaDipAhuDamAyA ! maha bhe nisAmeha / / 42 / / jo Asi majjha jaNao muNicaMdamuNIsaro vibuhapaNao / so nigghiNeNa vihiNA saggaMgaNamaMDaNo vihio / / 43 / / te amayajalahiuggArasannihA kattha komalAlAvA? | supasannanayaNa avaloyaNAI hI tAI puNa kattha ? / / 44 / / iya tujjha virahahuyavahajAlAvalikavaliyA ruyai kaluNaM / nissaMkaM lIlAiyamaNusarai sarassai devI / / 45 / / hA ! caraNalacchIvacche saMpai vehavvadukkhamaNupattA / jaidhammaputta ! majjhavi saMjAo sAmiNA viraho / / 46 / / hI jiNavayaNapahAvaNakanne ! kannANa dussahaM ruyasi / aniyayavihAracarie ! huhutti dUhavasi royaMti / / 47 / / guruvirahavilApaH Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 bhavyasmazAnayAtrA bhuvanabhAnavIyamahAkAvye caramastu vidhiH kRto munI zvara-bhadrakara''zItarocibhiH' / zibikAM pravarAM tu ropitaH, kila saGghana gurozca vigrahaH / / 26 / / A. bhadraMkara sUrijI tathA A. himAMzusUrijIe yatima vidhi N. saMdha paDe pUjyazrIno pAvana deha suMdara zibikAmAM AruDha karAyo. ||rA nagarasya mahApatho'pyabhUd, gaNanAtItanRsaGghasaGkaTaH / vigaNayya nidAghasUSNatA, guruyAtrAmanujagmurA ! janAH / / 27 / / amadAvAdano rAjamArga paNa gaNanAtIta janasamUhathI sAMkaDo banI gayo. unALAnI kALajhALa garamIne avagaNIne loko A virATa smazAnayaatraamaa Asif gayA. ||27|| gajapANDavavatsaro yamo, pUjyazrInI AjIvana sAmAyikanI bhIkha pratijJA yuyuje pUrNatayA yato guroH| 58 varSanA sudIrgha kALa pachI pUrNatAne pAmI tenA pramadAdivaM tena raGgakAn, jANe AnaMdathI lokoe AkAzamAM gulAlo vikiranti sma janA ghanAzraye / / 28 / / 6'yA. // 28 // -sahitam1. iva - bhAra , mAMjamA mAMzu hatai. 2. gulAla *. A ! = vismayamizrita saMvedananita gAra. rrrrrrrrrrrrrr nyAyavizAradama rrrrrrrrrrrrrrrr. iya niyayakaDUMbayamANasAiM patteyamallaviya dINaM / vilavai carittarAo o ! virahe tujjha maNinAha !||48 / / ko majjha saMpayaM sAmisAla ! dAhI sirammi karakamalaM ? / aruNapahAjaNiyaM samamayaM va lacchInivAsagihaM / / 49 / / kuvalayadalamAlAmaNaharAe amayappavAhamahurAe / nehabharamaMtharAe diTThIe pasAyabhariyAe / / 5 / / taha tAya ! paloehI saMpai ko caraNatAmarasapaNayaM / romaMcaMciyadehaM tuha virahe mANusa loyaM / / 51 / / aiduggamagaMthapavvayasiharolI majjha saMpayaM keNaM ? / tuha vayaNavajjavirahe bhiMdeyavvA payatteNaM / / 52 / / ahavA tuhanAmaparamamaMtaM ahonisaM majjha jhAyamANassa / nANacaraNappahANA ullasihI maMgalaguNAlI / / 53 / / jai Asi majjha tuha pAyapaMkae sAmi ! aviralA bhttii| tavvasau cciya jammatare vi taM hojja majjha gurU / / 54 / / ANaMdaMsuNivAyaM iya vayaNapurassaraM viheUNa / gurubhaNiyakajjasajjo saMjAo devasUritti' / / 55 / / iti kRtirdevasUrINAm / - iti bahuzrutamunizrIjambUvijayasampAdite dharmabinduprakaraNe saptame pariziSTe guruvirahavilApaH / / (27) pramadAdiveti / nanvayukto'trevazabdaH, taddhetostatkAryasya ca pradarzitatvenA'sattvavirahAt, tatrevAdyaprayogAt, itara eva prayogAt, candra iva mukhamitivaditi cet ? na, nimittAntarato sattvavirahA'siddheH, sa tvanantaroktAt prabandhe vakSyamANAcca guru-virahavilApAdavaseyaH / nanu viruddhamidaM vyAhataM - pramadazca zokazceti cet ? na, anekAntavAde virodhAbhAvAta, bhinnanimittApekSatvAt, tasya ca prAg darzitatvAt / tathA ca zrIvIranirvANAvasare devAdisthiti: - 'jagadgurorvapurnatvA bASpAyitadRzaH surAH / adUre tasthuratha te zocantaH svamanAthakam / / 1. harSazokasaMvalitA sthitiritybhipraayH| guruvirahavilApaH Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamo bhAnuH bhavyasmazAnayAtrA 211 saha vArSikadAnakarmabhiH, varasaGgItalayaiH mahAsvaraH / kSitipuSkararandhrapUrako, jaya nandA jaya bhadraketyabhUt / / 29 / / varasIdAna cAluM hatuM. aneka benDonI sUrAvalIo prasarI rahI hatI. ane AkAzadharatInA uap ne purI denAra "jaya jaya naMdA jaya jaya bhaTTA' evo mahAsvara guMjI rahyo hato. ll29ll adhanatvamanekanRvrajai ranukampAvaradAnakarmabhiH / mRtibhIH samajaistadA kila, hyabhayAptaiH samamucyatAzu ca / / 30 / / anukaMpAdAnanA prabhAve aneka lokasamUhonuM dAridraya TaLI gayuM. abhayadAnathI keTalAya pazuo mRtyunA bhayathI bhuta nyA. ||3|| bahurAjapathaspRzA tayA' amadAvAdanA aneka rAjamArgo para pharIne te ntimayAtrAvarayA'ntimaM tataH / bhavya smazAnayAtrA tenA aMtimasthAna paMkaja kamalAlayasakulAlaya sosAyaTInA eka baMgalA pAse agnisaMskAra sthaLe padamAptaM ca kRzAnusaMskRteH / / 31 // mAvI pothI. ||31|| -saGghahitam1. mAiza 2. pazusamUha 3. mani ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradam ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ zakro'tha dhairyamAlambya nandanAdivanAhRtaiH / gozIrSacandanadhobhirekAnte'racayaccitAm / / kSIrodasAgarAmbhobhirvapurasnapayat prabhoH / vililepa ca divyenAGgarAgeNa svayaM hariH / / Amocya vAsasI divye zakraH svAmivapuH svayam / uddadhre nayanAmbhobhibhUyo'pi snapayanniva / / vimAnavarakalpAyAM zibikAyAM prabhorvapuH / zakro nyadhAd dRzyamAnaH sAsradRgbhiH surAsuraiH / / svAmizAsanavanmU| tAM svAmizibikAmatha / kathaJcidruddhazokaH sannaddadhAra purandaraH / / vavRSustatra puSpANi divyAni tridivaukasaH / vyAharanto jaya jayetyuccakairbandivRndavat / / surA: svanayanAmbhoja-payobhiH punaruktayA / gandhAmbuvRSTyA paritaH siSicurvasudhAtalam / / jagustAraM ca gandharvA gandharvA iva cAmarAH / smAraM smAraM svAmiguNAnudgRNanto muhurmuhuH / / mRdaGgapaNavAdIni vAdyAni zatazo dRDham / dhusadastADayAmAsurnijoraHsthalavacchucA / / svAminaH zibikAgre ca nanRtaH surayoSitaH / skhalaccArIkramAH zokAnnartakyo'bhinavA iva / / divyairdukUlairhArAdyairbhUSaNaiH puSpadAmabhiH / AnaSuH zibikAM bhartuzcaturvidhadivaukasaH / / zrAvakA: zrAvikAzcApi bhaktizokasamAkulAH / vidadhU rAsakagItaM ruditaM ca sahaiva hi / / tadA sAdhuSu sAdhvISu cAtyantaM vidadhe padam / zokaH kokanadeSvarkAtyaye nidreva bhUyasI / / tatazcitAyAM nidadhe svAmino'Gga purandaraH / vidIryamANahRdaya ivA''ttaH zokazakunA / / ' iti triSaSTizalAkApuruSacarite / / 10-13/249-263 / / dRzyate'trA'pi pade pade tadanekAnta iti sarvamavadAtam / harSazokasammizratA Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 varacandananirmitA citA, gurupUtAGgasupUtatAM gatA / svanisaMskRtirapyabhUd guroH, __ mahadusarpaNatazca bhaktitaH // 32 // agnisaMskAra: bhuvanabhAnavIyamahAkAvye pUjyazrInA punita dehathI uttama caMdananI citA atyaMta pAvana banI. bhaktithI moTI uchAmaNIpUrvaka pUjyazrIno agnisaMskAra karavAmAM Avyo. ll3rA dahanaH parito'pyavardhata, saha bhaktAzrusaritplavaiH zanaiH / punitAGgamavApa bhasmatAM, punitAtmA tu pattoDamadivasa rUrU agninI jvALAo ane bhaktajanonA azrurUpI nadIo jANe ke eka bIjAnI spardhAthI vadhatI gaI. pUjyazrIno pAvanadeha have bhasmatAne pAmI cUkyo hato. hA, temano pAvana AtmA to kyArano ca svarge pahoMcI gayo hato. [33. samadhItajinAgamA api, nRsahasrapratibodhakA api / paribhAvitanityatetarA, munisiMhA rurudustathoccakaiH // 34 // jinAgamonA acchA acchA jJAtAo, hajArone pratibodha karanArAo, anityabhAvanAne sArI rIte bhAvanArA evA siMha samA munivaro paNa dhrusake dhrusake raDI paDyA. ll34ll gurubhaktavRSA 'jayeza'nA mavA -"joza'-mArapAna'vA virahAcca gurormanovyathAM, hRdayadrAvakarAM tu lebhire / / 35 / / parama gurubhakto-jayezabhAI, kalpezabhAI ane kumArapALabhAI Adi paNa guruvirahathI (jonArAnuM) hRdaya pIgaLAvI de tevI manovyathAne pAmyA. ll3pa anudevakavandanaM varaM, vitta vRtvA mukhavIrtanaM puroH | zazizekharanAmakarSiNA, parapaMnyAsapaSyanena tu rUddA caturvidha saMghe devavaMdana karyuM. pUjyazrInA guNAnuvAda thayA. paMnyAsapravara caMdrazekharavi. gaNivaryae.. IBbrA saGghahitam9. agni 2. uchAmaNI rU. zarIra 4. trayogathete paramAma:, upa sarvAtmanA pravacanaprayoganatakSA: zrAddharatna: 6. dhAraka Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamo bhAnuH bhaktavilApaH 213 gurubhirbahuzaH svapaTTabhR sUri prema ane pUjyazrI dvArA anekavAra uttarAditinirdissttbhushrutaagrnniiH / dhikArI tarIke nirdiSTa evA bahuzrutAgraNI zrIjayajyghossksuurivaarnno, ghoSasUrijIne nUtanagacchAdhipati tarIke ghoSita. navagaccheza itIha ghoSitam / / 37 / / yugmm|| dhyA. ||3ull samaziSyagaNastadA hyabhU gurumAnI A ciravidAyathI samagraziSyagaNa khUbA davasAnAd gurumAturAturaH / ja duHkhI thayo. atyaMta vedanAthI pIDita thaIne A guruvedanayA'tipIDitaH, rIte vAraMvAra vilApa karato hato. I38II sa vilApaM hyakaronmuhurmuhuH / / 38 // -saGghahitam1. sahala wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww nyAyavizAradama wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww (37) vilaapmityaadi| etAdRzAvarNanIyaguruvirahavyathA'pyavarNanIyaiva / tathApi kathaJciduktAnAM ziSyagaNasaMvedanAnAM katipayoM'zo'tra darzyate / zrIdhanapAlasUrIzvarAH - 'ziracchatrA'pagamenAtiduHkhamabhUt / tatkAladharmataH pravacanagacchayorasmAkaM ca mahatI hAni: saJjAtA / ' zrIjayaghoSasUrIzvarAH - 'zrIpUjyairyAvajjIvamapi yogasAdhanA pravacanaparicaryA ca kRtA, tatprabhAvatastaiH susamAdhisadgatI adhigate, pAramparyeNa cAlpakAlena zazvatsukhaM prApsyantItyanumIyate / tAdRzottamArAdhakAtyantopakAriNaH punaH punarnAmasmaraNamupakArasmaraNaM ca vighnavinayane svabhAvata eva samartham / ' __ zrIbhadraguptasUrIzvarAH - 'vayaM sarve'pyanAthA: sajAtAH, samantAdapi santamasaM dRzyate, kuNThIbhUtA'sti manISA, bahu duHkhaM vartate, kadAcidetAdRzyeva niyatiH, kintu na te zrIpUjyA: smRtisaJcarAdapagacchanti / ' zrIrAjendrasUrIzvarAH - 'sahasaivAsmAkaM ziracchatramapagatam, astaM gataH sa pravacanabhAnuH, kRtAntena jinazAsanamahAratnaM luNTitam / paM. zrIcandrazekharavi.gaNivarAH - 'he paramavandanIyAstAtapAdAH ! tatrabhavanto yatra kutrA'pi sthitA stha, tato'smAkaM bhAvaprANAn rakSata, sadA'pi naH saJjAgaraNe yatadhvam / / zrIhemacandrasUrIzvarAH - 'asmAkaM sarveSAmapyAdhArabhUtAnAM paramatArakANAmugratapasvinAM gurudevAnAM sadAtano viyogaH saJjAtaH, kalpanAtItamabhavat, nissImAnastadupakArAH, yadi te nA'bhaviSyan, tadA vayamapi kutrAbhaviSyAmastadakalpyam / ' zrIjitendrasUrIzvarAH - 'vAtsalyanidhisanmArgadarzakaviraho'smAkamabhUta / prakRteracalakramo'natikramyaH / ' zrIjayazekharasUrIzvarAH - 'AghAtamanvabhavam, nirAdhAro'smi, gataM ziracchatram / ' zrIjagaccandrasUrIzvarAH - 'asmAkaM sarveSAM ziracchatraM, ratnatrayadAtAraH, trAtAraH, paramopakAriNaH, gacchAdhipatayaH kAladharmamupAgatAstato vajrAghAtamanvabhavam / ' zrIguNaratnasUrIzvarAH - 'jinazAsanamUlastambho bhagna iva / bADhamasmAbhI ruditam, asahyo'sti zrIpUjyavirahaH, gatA sA chatracchAyA / ' zrIvidyAnandasUrIzvarAH - 'kimabhavat tadeva nAvagamyate, tatkRpAvRSTiranupamA''sIt, duratikramo daNDadharaH / ' 1. yA + ugra 2. yamarAjA nayananIranivedanam Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 adhunA tu kadA'tivatsala nayanAbhyAM kuruSe kRpAM mayi ? / hata daiva viyojito'smi hA ! zubhasaukhyapradakalpazAkhinaH / / 39 / / militA bhavataH kva codanA, nikhilAsaMyamadoSahAriNI ? | bhuvanabhAnavIyamahAkAvye "gurumA.. vAtsalya nItaratI AMkhothI have mArA para thA yAre parasAvIza ? hAya... prazasta sukhanA dAtAra kalpavRkSathI bhavitavyatAe mane ajago DarI hIgho. // 3 // zrutacAritramahAbalapradAm / nanu dAsyati ko'dhunA hi naH ? bhaktavilApaH tviSisAradRzoH sudhAmato, hyayi ! kaH kSyati bhaktapAvanAm ? / / 40 / / have jheza siMyaze ? ||40 sakaLa asaMyama- doSone dUra karanArI ApanI preraNAo have jyAre bhajaze ? yo yamastI.. pANIdAra AMkhomAMthI bhaktone pAvana karatI sudhAne bhavatastu kadA nibhAlanaM bhavitA pApavinAzanaM param ? / kimare ! SviSayo dRzoH sadA ? o gurumA ! durita nivAratuM ApanuM parama darzana have pharI kyAre thaze. hAya.. zuM have Apa sadA mATe dRSTine agocara banI jazo ? gurumA ! nayanAmbhAMsi guro ? hvayanti te / / 41 / / bhArA AMsuoo Apane josAvI rahyA che. // 47|| jagadadbhutavAcanAmapi, zrutadharma ane cAritradharmamAM gajabanuM jora pUranArI jagatamAM adbhuta evI te vAcanAo have koNa Apaze ? o gurumA ! tArA bAluDAone mUkIne kimu yAto'si vimucya bAlakAn ? / / 42 / / tuM Ama Dema 4tI rahI ? ||42|| - nyAyavizAradam zrIjagavallabhasUrIzvarAH 'jIvanaprANAdhArAH, bAhyAbhyantaratrAtAro gatAH, bhidyata iva hRdayam / ' zrIratnasundarasUrIzvarAH - 'jIvanavasanto zizira iva saJjAtaH, vAtsalyagaGgAplAvitA hRdayabhUmiH sahasaiva marudharAsvarUpamupava bhAsate / prayatnalakSeNApi na viramantyazrubindavaH / ' zrIkulacandrasUrIzvarAH - 'dIpakasamAste'nekadIpakAn dIpayitvA gatAH, madupari kRtastadupakAro'vismaraNIyaH / zrIhemaratnasUrIzvarAH 'zrIpUjyakAladharmavArtAzravaNato, manye gagane DayamAnasya pakSiNaH pakSI nihatau, nipIDitametaddhRdayaM vyathAvedanAbhiH / ' zrIjayasundarasUrIzvarAH 'ko grahaH kupita: ? kiM duritamuditam ? vikarAlakAlasya ko'parAdhaH kRtaH ? kiMkAraNeyaM bhavitavyatA'dhRtiH ? yacchItalatAdAyi naH ziracchatraM muSitam / ' zrIvarabodhisUrIzvarAH 'bADhamAghAtamanvabhavam, kimetat sahasaiva saJjAtam ? truTito'smAkamAdhAraH / ' zrIabhayazekharasUrIzvarAH - 'AghAtajanakeyaM vArtA zrutA, hRdayaM nipIDitamabhUt, ziracchatrA'pagamavicAro'pi bhayaGkaraH, asmAkaM zrIsaGghasya ca yA hAnirabhUt, tat kadA pUrayiSyate tadakalpyam / ' nayananIranivedanam Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamo bhAnuH bhaktavilApa: 215 Dagalene pagale dareka sUkSma bAbatomAM ca have ApanAthI anuziSTIo kyAre maLaze? gurumA ! zuM have tArI sevA nahI ja maLe ? hAya... A viraha... keme ya sahana thato nathI. II4all pratisUkSmapadaM kadA hahA ! nanu lapsye svanuziSTimAryataH ? / bhavitAsmi kadA tu sevako ? di sahyo viro puro!gati te sArU nA prabhubhaktinimagnacetasaM, kva kariSye tu madakSigocaram / mathurastavanArata ? punaH, kimu satyaM na samAgamiSyasi ? / / 44 / / madhura stavanAmAM rata...prabhubhaktimAM nimagnahRdayI evA Apa have zuM najaramAM nahIM ja Avo? oha ! gurumA zuM tuM sAce ja pharIthI pAchI nahIM ja Ave ? I44ll jinazAsanaghAtasantatI ahIM jinazAsana para thatA AkarA prahArone viphalAH kastu kariSyatIha hA ! / have koNa niSphaLa karaze ? vibhAkara vinA vibhA kva vibhA tu vibhAkaraM vinA, kyAMthI hoya? o bhAnu! A bhayaMkara aMdhakArathI zrava ghorAttimarahirona! 41 bacAva. II4pI kajasannibhabhavyasaJcayA kamaLonI jema have bhavyajIvone koNa pratibodha nadhunA ko hi vibodhayiSyati ? / karaze ? saMsAranA tApane dUra karanAra o vaTavRkSa ! bhavAtapApaha ! vaTavRkSa ! have amAruM trANa koNa ? l4ghA bhavitA trANamataH paraM tu kim ? / / 46 / / gurumA ! jinazAsana satata tArA zubha sAnidhyane jhaMkhI rahyuM che. gurumA, pelo cAtaka jinazAsanamIhate bhava karagarI karagarIne thAkI jAya ane vAdaLa tenI cchubhasAnidhyamajasrameva tu / sAva upekSA kare eTale ja e vAdaLa kALuM thAya mudiro'pyasito bhaved guro ! che ne ? tarasyAne joIne tuM varasyA vinA kema bahuyAJcaM samupekSya cAtakam / / 47 / / rahI zake che? II4oll na hi saGgatimaGgati kvacit o gurumA ! karuNAsAgaramAM A kaThoratA karuNAsAgara A ! kaThoratA / zobhatI nathI. o samatAstrInAM atyanta vhAlA samatAdayitAtivallabhe gurudeva ! (samabhAvavALA thaIne) ApanAmAM A viSamatvaM na ghaTAmaTATyate / / 48 / / viSamatA koI rIte ghaTI zakatI nathI. II48II -sngghhitm1. saptamI vibhakti Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 bhaktavilApaH bhuvanabhAnavIyamahAkAvye bhavadIyaviyogato guro ! vanavanme pratibhAsate bhavaH / vRjinaM hyuditaM tu kIdRzaM ? vimupekSAmA ma va hA ! o gurumA ! tArA viyogathI AkhuM vizva bheMkAra jaMgala jevuM lAge che. hAya.. kevA pApa udayamAM AvyA haze.. gurumA ! zuM ame have upekSAnA ja pAtra chIe ? li49ll 41 karuNAM karuNAkarAM tviti nanu cAdyApi zucaM bibharti te / virahAnaladagdhahRd guro ! sa vineyaprakaro hyanAratam / / 50 / / gurudeva ! hajI paNa karUNA upajAvanArA AvA karUNa zokane Apano ziSya samudAya satata dhAraNa karI rahyo che. viraha agnithI hRdaya zekAI rahyuM che... nA have to baLI gayuM che. II50thI (zivarA) viyogathI zoka kare che... duHkhathI lAcAra banI viyoAcho tathati haya durgha ra vivaza , jAya che. vaLI ApanA bejoDa cAritranI smRtithI stutti tAzva vasamaritrasRtivazAt aa prasanna thAya che ne ApanI stuti kare che. guru masjiLA vAgyAmanizamana vitte vite, bhuvanabhAnu! evA ApanA ziSyo sadA ca cittamAM mavarmANUiMthAt purubhuvanamAno! pratimavALA eka ja jhaMkhanA kare che ke bhavobhava ApanI bhakti hojo. IfpavA | (vasantatA ) pUjyazrInA agni saMskAra sthaLe temanI smRtine tadvahnisaMskRtipade smRtidAyi tasya, tAjI karAvatuM.. bhavya zobhAthI yukta smRtimaMdira tevI suramayA smRtimandira atyaMta dIpI rahyuM che. jyAM jANe sAkSAt pUjyazrI sAkSAdaho ! bhuvanabhAnugurostu mUrti hoya tevI gurumUrti potAnA darzana karanArAnI caitra svanavRtogatirli vAcchAm pArA vAMchanA paripUrNa karI de che. IfpazA -sahita9. pApa 2. moTuM jalapAtrA Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamo bhAnuH divyaprabhAvaH (vasantatilakA) nyakkArabhAk pitRpate ! guruNA'si bAr3ha, yo jIvatIha kRtibhirnikhile'pi vizve / jJAtaH kRtAnta ! janako bhavatA'dhunA kiM ? yo'bhUt kRtAntajanako'bhidhayA'pi yasmAt / / / 53 / / (indravajrA ) mA bhUt pravAdo'stamitaH sa bhAnuH, kalyANabodhiM pratibhAsamAnaH / varSan kRpAM divyaruca sadA yaH, sarvAtizAyiprabhayA cakAsti / / 54 / / iti vairAgyadezanAdakSAcAryazrIhemacandrasUriziSyapaMnyAsakalyANabodhigaNivaryaviracite bhuvanabhAnavIyamahAkAvye samAdhimaraNa- bhaktavilApa - smRtimandiradivyaprabhAva-varNano - 'STamo bhAnuH o yamarAja ! pUjyazrIe tane bhoMTho pADI dIdho. potAnA satkAryothI samagra vizvamAM jIvaMta evA temanuM astitva miTAvavAnI tArI zuM hesiyata? tane ya khabara paDI gaIne ke mAro ya Go's jApa che. hA.. Gema De pUbhyazrI nAmayI paNa yamapitA hatAM (kRtAnta pitA, tAntanas = bhAnu // 3 // = yama, 4 5 = 1. yama 2. yabha 3. pitRvadadhRSya ityAzayaH / 4. sUrya-bhAnu 217 sabUra... rakhe koI kahe ke 'bhAnu asta pAmyo che' kAraNa ke divyatejathI sadAya kRpAvRSTi karato.. sarvAtizAyi prabhAthI zobhato te bhAnu kalyANabodhine bhAsI rahyo che. I|54 // - saGghahitam Iti vairAgyadezanAdakSAcAryazrIhemacaMdrasUriziSya paMnyAsakalyANabodhigaNivaryaviracite bhuvanabhAnavIyamahAkAvye samAdhimarA - bhaktivilApa - smRtimaMhira divyaprabhAvavarNana // aSTama lAnu nyAyavizAradam iti vairAgyadezanAdakSAcAryazrIhemacandrasUriziSyapaMnyAsakalyANabodhigaNivaryaviracite bhuvanabhAnavIyamahAkAvyAlaGkAre nyAyavizAradAkhyavArttike aSTamabhAnucintanam Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 prazastiH bhuvanabhAnavIyamahAkAvye / / navamo bhAnuH // / / atha prazastiH / / // navamo lAnu // (zArdUlavikrIDitam) pAdAGguSThasucAlitAmaragiri-hastAstadevasmayaH ya29maMgu bherine pAvanA.. hAtha jihvaakhnndditshkrsNshycyo,vaangnsstthaalaahlH| baDe hevanA gavane dUra 52nArA, lata par3e zanA sarvAGgINamahopasargadakRpA- netrAmbudattAJjali- saMzayo dUra ranArA.. vAzIthI viSane haranArA.. rdADhAdAritadivyayut samavatA-cchrIvardhamAno jinaH sAgIya mahAsa! ApanAra 52 5 / pAthI // 1 // mazru paDe mali ApanAza, ElthI hivya yuddhane zamAvanArA evA zrI vardhamAnajina tamAruM samyapha rakSaNa karo. III (upajAti) zrIgautamasvAmi-sudharmadevaH, jambUprabhu-zrIprabhavapramukhyAH / zrI gautamasvAmi, sudharmAsvAmi- jaMbUsvAmisuriishpuujaapdsuuricndraa, prabhavasvAmi Adi devonI ja pUjAnA sthAna bhavantu te zrIguravaH prasannAH // 2 // sUcindro te zrIguruo prasanna thAo. rAA ~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradam ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ (1) daaddhaadaaritetyaadi| athaivaM granthanyUnatvam, bhavyapratibodhamanabhidhAyaiva nirvANAnantaraprasaGgA'bhidhAnAt / na ca laghugranthe sarvasamAvezAsambhavAdadoSa iti vAcyam / upasthitAnabhidhAnaprayuktatadajJatAkhyApanAd doSadhrauvyAt, taddoSasya tallakSaNatvAt, laghugrantha ityAdyapi phalgu, upekSitasya mukhyatvAt / na cAtiprasiddhatvena tadanabhidhAnamiti vAcyam, mukhyAnabhidhAna aucityvirhaat| na ceSTApattiH, tasya rasaprANabhUtatvAt, tadvirahasya rasabhaGgAnanyanibandhanatvAt, taduktam - 'anaucityAdRte nA'nyad rasabhaGgasya kAraNa miti / dhvanyAloke / / 3-21 / / na cAlpa evAyaM doSaH, kiM tadvicAraNayeti vAcyam, anupekSyatvAt, daryApatteH, zvitravat, taduktaM kAvyAdarza - 'tadalpamapi nopekSyaM kAvye duSTe kadAcana / syAd vapuH sundaramapi zvitreNaikena durbhaga'-miti / / 1-7 / / maivam, nyUnatvAsiddheH, vAGnaSTahAlAhala iti pUrvagrantheNaiva tasyApi grahAt, AmrasekapitRtarpaNanyAyAt, tadvat / tathAhi bhagavadvacanAmRtayogAd bhavatyeva bhavyajIvAnAM rAgAdihAlAhalavinAzaH, tasyaiva tatpratibodharUpatvena siddhA nyUnatvA'siddhiH / evaM ca punaruktiparihAro'pi gamyaH / etena zeSadoSAH pratyuktAH / (2) suriishetyaadi| surI suraanggnetyrthH| tAsAmIzA: suraasttpuujaapdmityrthH| vizeSaNamidaM zrIgautamAdInAm, tatra zrIgautamasvAminaH svarUpaM lezenocyate, kAtsyeMna saamrthyvirhaat| so'yaM niHzeSAtizayasampannaH zrIvIracaraNapaGkajamadhukarAyamANo granthanyUnatAparihAra Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo bhAnuH - prazasti: 219 etanmaharSizucipaTTaparamparAjA A maharSionI pAvana paraMparAmAM thayela saMvijJA 'nAnandasUri'-'kamalAbhidhasUri'-devAn / paraMparAnA sunAya vilyAzi , vizyamasaMvijJasantatisadIzapadAn praNamya, sUrijI, upA. vIravijayajI tathA vijayadAnasUrijIne 'zrIvIra'-'dAna'caraNAMzca gurUna nuve'tha // 3 // praNAma rIna... have hu~ (Asana) guruparonI stavanA 5 chu. ||3|| -sayahitam1. paramparAyAM jaataannityrthH| 2. AsannatarAn gurUnityAzayaH / ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ mahAtmA - 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa jeTe aMtevAsI iMdabhUI nAma aNagAre goyame gotteNaM sattussehe samacauraMsasaMThANasaMThie vairarisahanArAyasaMghayaNe kaNaga-pulaga-nighasa-pamha-gore uggatave dittatave tattatave mahAtave orAle ghore ghoraguNe ghoratavassI ghorabaMbhavaceravAsI acchUDhasarIre saMkhittaviulateyalesse samaNassa bhagavao mahAvIrassa adUrasAmaMte uDDhaMjANU ahosire jhANakoTThovagae saMjameNa tavasA appANaM bhAvemANe viharai-tti aupapAtikasUtre / / 44 / / ___ evaM sudharmasvAmiprabhRtiSvapi yathAsambhavaM draSTavyama / yadvA zrIpUjye dRSTe te sarve'pi dRSTA eva / yadaktaM gurupradakSiNAkulake - 'goama-suhamma-jaMbu-pabhavo-sijjaMbhavAiAyariyA / anne vi jugappahANA taiM diTe suguru te diTThA / / ' iti / / 1 / / (3) paramparetyAdi / atra zrIsudharmasvAmina Arabhya vartamAnatatpaTTadharaparyantA paTTaparamparA pradarzyate / / (1) zrIsudharmasvAmI (2) zrIjambUsvAmI (3) zrIprabhavasvAmI (4) zrIzayyaMbhavasvAmI (5) zrIyazobhadrasUriH (6) zrIsambhUtisvAmI, zrIbhadrabAhasvAmI (7) zrIsthUlabhadrasvAmI (8) AryamahAgiriH, AryasuhastiH (9) zrIsusthitasvAmI, zrIsupratibaddhaH (10) zrIindradinnaH (11) AryadinnaH (12) zrIsiMhagiriH (13) zrIvajrasvAmI (14) zrIvajrasenasUriH (15) zrIcandrasUriH (16) zrIsamantabhadrasUriH (17) zrIvRddhadevasUriH (18) zrIpradyotanasUriH (19) zrImAnadevasUriH (20) zrImAnatuGgasUriH (21) zrIvIrasUriH (22) zrIjayadevasUriH (23) zrIdevAnandasUriH (24) zrIvikramasUriH (25) zrInarasiMhasUriH (26) zrIsamudrasUriH (27) zrImAnadevasUriH (28) zrIvibudhaprabhasUriH (29) zrIjayAnandasUriH (30) zrIraviprabhasUriH (31) zrIyazodevasUriH (32) zrIpradyumnasUriH (33) zrImAnadevasUriH (34) zrIvimalacandrasUriH (35) zrIudyotanasUriH (36) zrIsarvadevasUriH (37) zrIdevasUriH (38) zrIsarvadevasUriH (39) zrIyazobhadrasUriH, zrInemicandrasUriH (40) zrImunicandrasUriH (41) zrIajitadevasUriH (42) zrIsiMhasUriH (43) zrIsomaprabhasUriH, zrImaNiratnasUriH (44) zrIjagaccandrasUriH (45) zrIdevacandrasUriH (46) zrIdharmaghoSasUriH (47) zrIsomaprabhasUriH (48) zrIsomatilakasUriH (49) zrIdevasundarasUriH (50) zrIsomasundarasUriH (51) zrImunisundarasUriH zrIpUjye gautamasvAmyAdidarzanam Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 zrIdAnasUrivaraziSyamatallikA sa zrIpremasUribhagavAn kSamayA kSamAbhaH / siddhAntavArivaravArinidhiH punAtu, cAritracandanasugandhizarIrazAlI / / 4 / / tatkAlInakaragrahagrahavidhA - vabde hyabhUdvaikrame, tithyArAdhanakAraNena karuNo, bhedastapAgacchajaH / kAruNyaikarasena tena guruNA, satpaTTakAdAtmano, bahuvaMzena nivAritaH khakarakhau -SThe piNDavADApure / / 6 // bhuvanabhAnavIyamahAkAvye zrIdAnasUrivaranA ziSyaratna, pRthvI samA sahanazIla, siddhAnta mahodadhi, cAritra rUpI caMdanathI mheka mheka thatA zarIranA dhAraka evA bhagavAna sUri prema tamane pAvana karo. // 4 // ( zArdUlavikrIDitam) pratyagratrizatarSisantatisarit - sraSTA kSamAbhRdmahAn, gItArthapravaro varazrutayutaH, sarvAgamAnAM gRham / tarke tarkavizuddhabuddhivibhavaH, so'bhUt svakIye'pyaho gacche saMyamazuddhitatparamatiH, prajJAvatAmagraNIH // 5 // traNaso munivaronA nUtana samudAyarUpI saritAnA sarva mahAgiri samAna (athavA mahAkSabhAvAna)... gItArthapravara, zreSTha zrutanA dhAraka, sarva AgamonA gRha samAna, taIbhAM tarkazuddha buddhivaibhavanA svAbhima prajJAvAnonA agraNI sevA te sUri prema svagacchabhAM pA saMyamanI zuddhi bhATe tatpara hatAM // 5 // ! (52) zrIratnazekharasUriH (55) zrIhemavimalasUriH (58) zrIvijayahIrasUriH (61) zrIvijayadevasUriH (64) zrIkSamAvijayapaMnyAsaH (67) zrIpadmavijayapaMnyAsaH ( 70 ) zrIkastUravijayapaMnyAsaH (73) zrIvijayAnandasUriH (76) zrIvijayapremasUri : prazastiH temanA kALamAM vi. saM. 1992 mAM tapAgacchamAM tithinI ArAdhanAnA arale urusa leha paDyo hato. nenuM DArueyaiDarasiGa te gurukhe vi.saM. 2020 piMDavADAmAM potAnA samyak paTTaka vaDe ghaNe aMze nivAraNa karyuM hatuM. IIII nyAyavizAradam (53) zrIlakSmIsAgarasUriH (56) zrI AnandavimalasUriH (59) zrIvijayasenasUriH (62) zrIsatyavijayapaMnyAsaH (65) zrIjinavijayapaMnyAsaH (68) zrIrUpavijayapaMnyAsaH (71) zrImaNivijayaH (74) zrIvijayakamalasUriH (77) zrIvijayabhuvanabhAnusUriH zrIjinapravacanaparamparApragatikArakebhyo maharSibhyo namo namaH / (54) zrIsumatisAdhusUriH (57) zrIvijayadAnasUriH (60) zrIvijayasiMhasUriH (63) zrIkarpUravijayapaMnyAsaH (66) zrIuttamavijayapaMnyAsaH (69) zrIkIrtivijayapaMnyAsaH (72) zrIbuTerAyaH (75) zrIvijayadAnasUriH (78) zrIvijayajayaghoSasUriH Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo bhAnuH (vasantatijJA) tatpaTTabhRd bhuvanabhAnvabhidhazca sUriH, zrIvardhamAnatapasAM nidhirugrazIlaH / nyAye vizArada itIha jagatprasiddho, jAto'tivAkpatimatirmatimaccharaNyaH / / 7 / / tasyAdyaziSyalaghubandhurathAbjabandhu tejAstapaH zrutasamarpaNatejasA 'ho ! / paMnyAsapadmavijayo gaNirAT zriye'stu kSAntyekasAyakavidIrNamahopasargaH / / 8 / / sarvAdhikazramaNasArthapatirmatIzaH, pAtA catuHzatamitarSigaNasya zasya / gacchAdhinAthapadabhRjjayaghoSasUriH, siddhAntasUryavaMzamAM navatI, caughyeH sadbuddhinIradhivibodhanabaddhakakSo, vairAgyadezanavidhau paripUrNadakSaH / sImandharaprabhukRpAparapAtramastu, zrIhemacandragururAT satataM prasannaH / / 10 / / (rUndravannA) etadguruprAptacaritrasadmA, caitadguruprAptavicitraprajJaH / etadgurUNAM padapadmabhRGgaH, prazastiH 221 sarvAdhika zramaNonA gaNanA svAmi, matimaMta, 400 munionA gaNanA prazasya pAlanakartA, 'gacchAdhipati' padanA dhAraka zrIjayaghoSasUrIzvarajI z'siddhAntadivAkara' evA yaza vaDe atyanta jaya pAme. lA kalyANabodhiH kRtavAn prbndhm||11|| temanA paTTadhara thayAM vardhamAna taponidhi, ugra cAritrI nyAyavizArada tarIke ahIM jagatamAM prasiddha, vAcaspatithI ya caDhiyAtI matinA svAmi,matimaMtonA zaraNya evA zrI bhuvanabhAnusUrIzvarajI IIII temanA Adha ziSya ane laghubaMdhu.. tapa-zrutasamarpaNanA tejathI sUrya jevA tejanA dhAraka... sahanazIlatAnA tIrathI (kensara rUpI) mahAupasargane bhedI nAkhanArA evA paMnyAsapravara zrI padmavijayajI gaNivarya (jJAnAdi) lakSmI mATe thAo. III sadguddhirUpI sAgaranA prabodhana mATe baddha, kakSa... vairAgyadezanAdakSa...(upAsanA dvArA) zrI sImaMdhara svAminA parama kRpApAtra gurudevazrI hemacaMdrasUrIzvarajI satata prasanna thAo. ||10|| A che bejoDa gurudevonI bejoDa paraMparA.. A guruvarothI cAritranI prApti thaI. vaividhyayukata prajJA paNa prApta thaI.. ane A ja pUjyonA caraNakamaLamAM caMcarIka-bhramara samAna kalyANabodhie A prabandhanI racanA karI. 11 Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 - prazastiH / bhuvanabhAnavIyamahAkAvye _ (vasantatilakA) he premasUrIzvarajI ! huM Apane bhAvathI bhajuM bhAvAd bhaje bhuvanAnuguro ! bhavantam / dhuM. he bhuvanamAnusUrIzvara ! huM Apane lAvadhI __ bhAvAd bhaje bhuvanabhAnuguro ! bhavantam / ladhuM. he paM. pabhavizya zazivartha ! huM mApane bhAvAd bhaje bhuvanAnuguro ! bhavantam / mAthI ma chu. he zyaghoSasUrIzvara ! huM bhAvAd bhaje bhuvanabhAnugurUdbhavaM tam / / 12 / / mApane mAthI ma chu. hai hebhayaMdrasUrIzvara ! huM Apane bhAvathI bhajuM chuM. ll1NA (upajAti) mandabuddhi evA meM anaMta bhAnu (kiraNa) nA anantabhAnornavabhAnavo'tra, dhAraka evA pUjyazrInA mAtra nava bhAnu ahIM hyuktA mayA mandadhiyA kathaJcit / koI paNa rIte (kAraNa ke A mArA gajA bahAranI sampUrNavRttaM hyudituM samartho, pAta Edil) soaa cha. I... manuM saMpUrNa yAzi bRhaspati paravArtayA kim ? / / 13 / / kahevA to bRhaspati ca samartha nathI. to jImonI to zuM pAta 52vI ? ||1|| (lalitA) pUjyazrI sadAya garavA guNothI deva jevAdevo gururguNagaNairabhAtsadA gurudeva' lAgatA hatAM. je Aje devonA nAtha 'pyutkRSTadevagurutAmavApya saH / devaguru' banI cUkyA che. ane svarganA dvArethI varSAM karoti ca divaH kRpAmbhasAM, kRpAno dhodha varasAve che. te bhuvanabhAnusUrine tasmai namaH bhuvanabhAnusUraye / / 14 / / namaskAra thAmo. // 14 // -saGaghahitama1. SaSThI tatpuruSa 2. karmadhAraya 3. bahuvrIhi 4. ekadezavikRtamananyavaditi nyAyenAtrApi pUrvasAdRzyam, caramapUjyadvaye 'gurorudbhavo yasyeti tnniruktiyogH| ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ (13) anntetyaadi| atra hi navyanItyanusArI zAbdabodhaH prdrshyte| - matimAndyaviziSTAbhinno'pi kRcchreNa saGkhyAtvavyApyadharmAvacchinnaprakArakanizcayAviSayadIptikartRkamadabhinnaniSThasvAmitAniSThanirUpakatAnirUpitanirUpitatAvatsvatvanirUpakasvAmitAnirUpakanavasaGkhyA'nyUnA'natiriktadIptikartRkaviSayakamahattvAvacchinnaprakRtakavikarmaprabandhavRttivacanoccArakarbabhinno'ham / nyUnatvAvacchinnAtiriktacaritraviSayakavacanoccArasAmarthyavirahaviziSTAbhinno bRhaspatiH, nyUnatvAvacchinnAtiriktacaritravacanoccArasAmarthyaviziSTAbhinnatvAvacchinnatAdAtmyasambandhAvacchinnatAdRzAbhinnatvaniSThanirUpyatAnirUpitAbhAvatvAvacchinnAbhAvazAlI ca bRhaspatiH, etajjJAnaprayuktAparasAmarthyavirahajJAnahetukAparakathApravRtteviratiriti zlokArthaH / ___ (14) deva ityAdi / vartamAnadhvaMsapratiyogigurutvAvacchinnaguNakartRkadevatulyadIptisAtatyamadabhinno guruH / devaniSThapatitvanirUpitasvatvanirUpitanirUpakatAvatpatitvanirUpitasvatvavadRddhiniSThanirUpyatAnirUpakanirUpakatAvaddevavRndAtizAyitAprAptyuttarakAlikasvargAvadhi 1. 'bhAMka dIptA'- viti haimadhAtupAThe, bhAtIti bhAnuH / navyanyAyAnusArI zAbdabodhaH Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo bhAnuH | yasya prabhAvaH satataM ca saGgha, vineyakAnAM prakaTo'sti dRSTaH / saGkhyA'sti cA'dya dviguNA yamazrIkAntarSikANAM vrajatIha vRddhim / / 15 / / 223 prazasti: jemano puNya prabhAva Aje ziSyasamudAyamAM pragaTapaNe dekhAI rahyo che. saMyamazrIpati evA munionI saMkhyA bamaNI banI che... ane hajI ca vadhI rahI che. I1po (zikhariNI) guru bhuvanabhAnu ! Apane namanArA jaldIthI namanti tvAM bhaktestvaritamapi te hyuddharvagatayo, yayAtine prApta 3 che.. Apano nArAma) japanti tvajjApaM sakalahRdayecchAphalayujaH / bhananI sarva chAmona sA re cha. ApanA palAyante vighnAstava punitanAmnA pratihatA, punita nAmasmaraNAthI vighno palAyana rI jaya bhavadbhaktirbhUyAd gurubhuvanabhAno ! pratibhavam cha. bhane lapomapa ApanI mati eld. ||1|| // 16 // ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ nyAyavizAradama ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ kapatanAzrayakRpArasavRSTikartrabhinnabhuvanabhAnunAmasUryuddezakanamaskArakartA'hamityarthaH / (15) yasyetyAdi / guruniSThajanakatAniSThanirUpakatAnirUpitanirUpyatAvajjanyatAvatprabhAvakarmakaziSyasaGaghavizeSyakAnArata darzanAnukUlakRtimAn lokaH / zabdaprayogAdhikaraNakAlavRttidviguNitasaGkhyA'nyUnasaMyamalakSmIdhavamunivarA: guruziSyasamudAyavRttimantaH, pUrvasaGkhyA''dhikyagatimantazcetyarthaH / ___ (16) labdhizcetyAdi / vRddhyanukUlakRtimadyAvallabdhitvAvacchinna-lakSmItvAvacchinna-siddhitvAvacchinnA'bhAvA'pratiyogibhavanAnukUlakRtimallabdhyAdiniSThanirUpyatAnirUpakanirUpakatAvannAthatvavAn yadabhinnAbhidhAnAsAdhAraNanimittakAraNaviSayakakaNThatAlvAdyabhighAtasaMyogAnukUlakRtimAn, sa bhuvanabhAnusUrIzvaro madabhivAJchitadAnAnukUlakRtimAn bhUyAdityAzaMsAviziSTAbhinno'hamityarthaH (17) nmntiityaadi| gurUddezakabhaktihetukakarayojanazironAmAnukUlakRtimantaH kaalkssepaatyntaabhaavprtiyogimhaa'bhyudyvishissttaabhinnaaH| svasamAnAdhikaraNahRdayajanyatAvacchedakAvacchinnecchAtvAvacchinnayAvadabhAvaviziSTatvaprayuktA'nyUnahRdayaniSThajanakatAniSThanirUpakatAnirUpita-nirUpitatAvajjanyatAvadicchAtvAvacchinnecchApUrtihetukaphalayogitvaviziSTAbhinnA gurvabhidhAnAsAdhAraNanimittakAraNatAvacchedakAvacchinna-varNasaMhativiSayakaNThatAlvabhighAtasaMyogAnukUlakRtimantaH / ___gurvAhvayAsAdhAraNakAraNatAvacchedakAvacchinnapunitatvAvacchinnavarNasaMhatikaraNakapratighAtaprayuktazaJcAdibhItihetukavegaviziSTApasaraNakriyAnukUlakRtimanto vighnaaH| (atrAcaitanyaviziSTAbhinneSu vighneSu kRtisAmyena caitanyaviziSTAbhinnAropo bodhyH| teSu kRterevAsambhava iti cet ? na, vaiyAkaraNamatena tadasambhave'pi naiyAyikamatena tadvirahAdityanyatra vistaraH) lajjati jANimo haM, ame jANIe chIe, ke koI potAnuM nAma le, to NiyaNAmagahaNeNa vi sappurisA / ya saMto zarama anubhave che.. paNa temanA guNakIrtanathI puNa tesiM kittaNAo, amArA to duSkarmo naSTa thaI jAya che. gurudeva ! amArA amhANa galaMti kammAiM / svArtha mAtara mApanI nArAhagIratI 20le.. ho... navyanyAyAnusArI zAbdabodhaH Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 aho ! sAmyaM sattvaM jaladhijalajaitrI ca karuNA, aho ! zAntiH kSAntiH svaparamatazAstreSu prtaa| kalAkauzalyaM te karaNadamane'ho ! 'samabalaM, bhavadbhaktirbhUyAd gurubhuvanabhAno ! pratibhavam / / 17 / / bhavadvaktraM dRSTvA bhavatimirasUrodayasamaM, bhavatsevAM labdhvA bhavajalatarIM pApaharaNIm / na hIcchA me svAmin ! punarapi punarjanmamaraNe, bhavadbhaktirbhUyAd gurubhuvanabhAno ! 'mRtakRte / / 18 / / 1. mokSa prazastiH bhuvanabhAnavIyamahAkAvye guru bhuvanalAnu ! aho ! ApanI samatA.. aho sattva.. jaladhijalane jItI letI karuNA.. aho zAnti.. aho kSAnti sva-parabhatanA zAstromAM paramatA... he adhbhuta GalA Dauzalya.. he dhndriydamanamAM bejoDa baLa ! bhavobhava ApanI bhakti hote. // 17 // guru bhuvanabhAnu ! bhavarUpI timirane haravAmAM sUryodhya samAna sevA ApanA bhujane bheyA GIE.. lava4satarazI pApaharazI jevI ApanI sevA pAmyA bAda have pharI pharI janma-maraNamAM mArI koI IcchA rahI nathI. mArA nAtha ! ApanI bhakti mukti mATe hojo. 18 -saGghahitam nyAyavizAradam gurubhuvanabhAnuprasAdanatAvacchedakasambandhAvacchinnaprasAdanatAvacchedakAvacchinnapratiyogitAkaprasAdanAbhAvavRttiyAvatprasAdanAnirUpita pratiyogitva-tAdRzaprasAdanAnirUpitapratiyogitAvacchedakatvA-'nyatarAvacchedakIbhUtatAdRzapratiyogitAvacchedakasambandhena tAdRzapratiyogitAnirUpitAvacchedakatAghaTakasambandhena vA prasAdanA'bhAvA'dhikaraNAvRttijanmatvAvacchinnazAlI bhUyAsamityAzaMsAvAnnahamityarthaH / svopajJaM vArtikaM tveta- nnAmnA nyAyavizAradam / gurubhaktisamullAsaM tanotu bhavikAtmanAm / / gurugauravasattarka-zAstrasandohadohanam / vRNotu vArttikaM tvetat, matimohajayazriyam / / netrArikhayuge hyabde, vaikrame pallIpattane / devaguruprabhAveNa, vArttikaM pUrNatAM gatam / / AparitoSAdviduSAM na sAdhu manye prayogavijJAnam / balavadapi zikSitAnAmAtmanyapratyayaM cetaH / / matimAndyena cetkiJci-danucitamihoditam / zudhyatAM zuddhacetobhiH, pAmare tat kRpAparaiH / / chAdmasthyAdikadoSaizce-dutsUtraM bhASitaM mayA / saMsArakAraNaM tattu mithyA me duSkRtaM bhavet / / ratnatrayasya saMzuddhayai lokakalyANahetave / pravacanamahonnatyai sattarko'bhyasyatAM budhaiH / / caraNakaraNaprauDhaH, svetarasamayAjJakaH / nizcayena tu saMzuddhaM, tayoH sAraM na pazyati / / mohaM ruNaddhi vimalIkurute ca buddhiM sUte ca saMskRtapadavyavahArazaktim / zAstrAntarAbhyasanayogyatayA yunakti, tarkazramo na tanute kimihopakAram ? / / pramAdaM parihAyA'smAt, kRtvA guruprasAdanam / sattarkaM paThyatAM zAstraM, zAstraM sarvArthasAdhanam / / zrIpremasUrirgurubhAnusUriH, padmarSiziSyo guruhemasUriH / kalyANabodhiM jagate dadAnA, bhavantu te zrIguravaH prasannAH / / ( zArdUlavikrIDitam) siddhAntopaniSadvicAracaturaM, gItAdigItAgamam, vyutpattipratipattikRt pratipadaM, sattarkataH karkazam / zrImatsadgurupAdapaGkajakRpA-pIyUSavRSTeH phalaM dadyAnyAyavizAradaM zaradudaM - svacchAM mudaM vArttikam / / 1. ityarthataH sammatitarkaprakaraNe / 2. gItAdiparadarzanazAstrairgItA jinAgamA eva tattvato yatra yena vA tad, sadvacaso dRSTivAdamUlatvAt / 3. zAradajalam / prazastiH Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamo bhAnuH (anuSTup) khArikhayugale varSe, piNDavADApure mayA / gurukRpAprabhAveNa racitaM caritaM hyadaH / / 19 / / alpAkhyAnakRtAgAzcA 'smyanalpaguNazAlinaH / analpa guNothI zobhatA pUjyazrInA A caritramAM meM alpoktithI temano aparAdha karyo che. tenA mATe ane jo koI utsUmaprarupaNA thaI tasmai cotsUtrabhASA ce mithyA me duSkRtaM bhavet / / 20 / / hoya to tenA bhATe bhicchAmi hu'''bh. // 20 // zuddhatAM me kSatizcAtra, kRtakRpaiH sukovidaiH / sAvRteH sUkSmabuddheH sA, prazastiH A caritranI mArAthI racanA thaI temAM eka mAtra kAraNa che gu3pAprabhAva. vi.saM. 2050 piMDavADA (rAjasthAna) mAM A caritra racAyuM. ||18|| 1. sampradAyo gurukramaH iti haima / 225 mAdRzastu kathaiva kA ? / / 21 / / to pAta 4DyAM rahI ? // 21 // vidvandvano kRpA karIne mArI kSationuM zodhana nArA thAo. jeza... sUkSmabuddhi sevA pA chadmasthanI kSatino saMbhava che. to mArA jevAnI (vasantatilakA) nyAyaM dadAtu bhuvanaM bhuvanaikabhAnuM, vizvA'sadharmacaritaM paramaM parebhyaH / vizvamAM apratima cAritranA dhAraka.. prakRSTothI prakRSTa evA guru bhuvanabhAnune jagata nyAya Ape ke na Ape, tethI zuM ? AvA bejoDa sadgurune no vA tataH kimatulaM suguruM samApya, dhanyAH sma eva bhuvane'samasampradAyaH / / 22 / / pAbhIne jeneDa guruparaMparAnA dhAra sevA ame to vizvamAM dhanya banI ja gayA chIe. II22aa - saGghahitam nyAyavizAradam iti vairAgyadezanAdakSAcAryazrIhemacandrasUriziSyapaMnyAsapravarakalyANabodhigaNivaryaviracitaM nyAyavizAradanAmasvopajJavArttikaM samAptam / prazastiH Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 (zArdUnaviIhitam) yAvaccandradivAkarau bhramikRtau, yAvatsuparvAcalo, yAvatsiddhazilA jagatpatimato, yAvadvibhAti kSitau / jIyAttAvadidaM caritramatulaM, bhAnoH subhAnuvrajaM nirvANAdhvanidarzanaM grahamucAM, kalyANabodhipradam / / 23 // iti vairAgyadezanAdakSAcAryazrIhemacandrasUriziSyapaMnyAsakalyANabodhigaNivaryaviracite bhuvanabhAnavIyamahAkAvye prazastinAmA navamo bhAnuH 1. arhan jina: 0 jagatpatirityabhidhAnacintAmaNiH / nIsesaduriyadalaNakkhamAI nAmakkharAiM vi gurUNaM / suddhA paramamaMtovamAiM kiM puNa sacariyAI ? / / (mavabhAvanA | 41602) prazastiH bhuvanabhAnavIyamahAkAvye jyAM sudhI sUraja ne caMdA UP DOWN karI rahyA che... jyAM sudhI meru parvata ane siddhazilA vidhamAna che jyAM sudhI jinadharma kSititale zobhI rahyo che. tyAM sudhI A sUri bhAnunA bhAnusamUhasamuM atula caritra jaya pAmo.. kadAgrahathI mukta thanArAone A caritra mokSamArganuM nidarzana ane kalyANabodhinuM dAyaka banI raheze. // 23 // Iti vairAgyadezanAdakSAcAryazrIhemacaMdrasUriziSya paMnyAsakalyANabodhigaNivaryaviracite bhuvanabhAnavIyamahAkAvye - sahitam prazasti nAmano II navama bhAvu || guruonA nAmAkSaro ya ni:zeSa pApono nAza karavA samartha che. to pachI zuddha ane paramamaMtrasamAna evA temanA caritranI to zuM vAta karavI? (bhavabhAvanA pa|| 4160ll) Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTama-1. 227 pariziSTam-1 bhaktAmarapAdapUrtikAvyAni (1) RSabhabhaktAmarakAvyam (13) RSabhajinastutiH dAdApArzvabhaktAmarakAvyam (14) navakallolapArzvabhaktAmarakAvyam pArzvabhaktAmarakAvyam (15) candrAmalakabhaktAmarakAvyam nemibhaktAmarakAvyam (i) (16) pAdapUrtyAtmakastotram vIrabhaktAmarakAvyam (17) AtmabhaktAmarakAvyam RSabhacaityavandanam (18) sUrIndrabhaktAmarakAvyam nemibhaktAmarakAvyam (ii) (19) vallabhabhaktAmarakAvyam (8) sarasvatIbhaktAmarakAvyam (20) kAlubhaktAmarakAvyam (i) (9) puSpadantabhaktAmarakAvyam (21) kAlubhaktAmarakAvyam (ii) (10) bhaktAmarapAdapUrtiH (22) haribhaktAmarakAvyam (23) bhaktAmarazatadvayI (11) zAntibhaktAmarakAvyam (12) jinabhaktAmarakAvyam (24) vijJaptilekhabhaktAmarakAvyam (25) suzIlabhaktAmarakAvyam anyAni pAdapUrtikAvyAni | saMkhyA kalyANamandirastotram saMsAradAvA0 prakIrNakam mahAkAvyAni samasyApUrtiH uvasaggaharaM kallANakaMdaM snAtasyA0 ratnAkara Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 bhuvanabhAnavIyamahAkAvye pariziSTa-2 guruguNa batrIsI gurubhuvanabhAnu caraNasjamAM bhAvathI karUM vaMdanA (rAga - maMdira cho muktitaNA...) - paMnyAsajI zrI kalyANabodhivijayajI gaNivarya buddhibaLe bRhaspatinA putranI pare opatA syAdvAda garbhita zAstranA marmo supere kholatA upadeza je karatA batAve AcarI te jIvanamAM siddhAMta rakSA kAja pyAlA pI lIdhA apamAnanA nita nita de navanIta je pAtheya saMyama paMthamAM guru bhuvanabhAnu caraNakamAM bhAvathI karuM vaMdanA ...1 | bole te hove zAstramAM gItArthatAnI naMdanA...guru...10 pAmI prabhu prItama anupama bhaktibhAve jhUmatA zAsanataNA AkAzamAM tapa tejathI je jhaLahaLe stavanA karI bhavajalatarI pAtakapaDalane toDatA dinarAta dIpIne jIpe bhAnu taNA mada harapaLe prabhu bhaktimAM bhUlI bhAna nita kare pAna rasa AnaMdanA...guru..2 | prabhAvanA karavA chatAM pharazI zakyo parabhAva nA...guru...11 mAkhInI pAMkho sArikhuM suvizuddha saMyama pALatA maitrI savi jIvo prati ekAtmatAnA raMgathI lInA sadA apramatta bhAve ucca zreNi ArohatA guNIyala jano dekhI mudA harakhe hRdayanA taMtathI AkAzavatu nirlepa jene muktinI eka jhaMkhanA.. guru..3 | karuNA vahe dekhI du:khI duSTo prati paNa dveSa nA...guru...12 kAyA bhale ho kuza chatAM paNa tejanI sImA nahIM | zAstro taNI vAto na karatA mugdhajanane vaMcavA vikRSTa tapa ArAdhatA paNa tyAganI kamInA nahI kheMce na sva prati satyane kare satyano svIkAra je AhAra karatA'tA chatA svAmI anAsakti taNA..guru...4 | tana-mana thakI je ujaLA pAlaka mahA samudAyanA...guru...13 guNagaNa anaMtA zobhatA guruvara taNA vyaktitvamAM amIo taNI Urmi vahe te jhaMkhato sAgara sadA sRSTi taNI zobhA hatI guruvara taNA astitvamAM | je saumyatA mukha para tare te jhaMkhato cAMdo sadA jyAM paga paDe tyAM patha thato vighno taNI nikaMdanA...guru...5 | guru sama sahanazakti maLo che pRthvInI eka jhaMkhanA...guru...14 jayaNA jvalaMtI jhaLahaLe jenA jIvanamAM hara paLe | pALe banI upayukta nita je pAMcavratanA bhArane suprazAntamudrA ho chatAM karmonI senA phaDaphaDe vaLI paMca samiti guNitraya ArAdhatA asidhArane zoko bane zloko vaLI bane vedanA jyAM vaMdanA..guru..6 | thara thara thatI vipno taNI vaNajhAra evI sAdhanA..guru...15 mIThI madhurI vANI meM jANI nahi ajJAnathI jenA madhura kaMThe rahaMtA zabda zAtA ApatA amIo bharelI AMkhaDI mANI nahi abhimAnathI amIrasa paNa pAmI svayaM saMtApa paranA kApatA karuNA sabhara tuja kALajAnI nA pIchANI spaMdanA...guru..7 | komaLa hatA to paNa pigALe kaThina haiDAM pheMkanA...guru...16 saritA vahe sabhAvanI jenA hRdayamAM sau prati | sevaka hatA agaNita tuja je bola paDato jhIlatA draSTA banI nirakhe upekSA-bhAvathI pudgala prati guru bhaktinI rasalhANamAM karma kaThinane pIlatA vairAgyabhAve choDatA viSayo gaNI viSa sApanA...guru...8 | gurudevanA apratima sevaka bhAvanI to ya cAhanA...guru...17 vase zvAsane ucchavAsamAM jina ANa pAlana dakSatA jJAnI chatAM abhimAnanI rekhA nahIM tanamana mahI vacane vacanamAM rasa jhare jina ANanI pratibaddhatA vikRSTa tapa tapatA chatAM samatA bharI tanamana mahI jina ANa zrI jina ANa zrI jina ANa eka ja jhaMkhanA...guru... | samudAya che suvizALa paNa svAmitvanI nahIM khevanA...guru...18 zAnI Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-2 229 saMvedananAM sUra jhaLake jinakathita kiriyA mahI | karmI prati krodhodha je zAsana maLyAnA garvamAM dhArA akhaMDita dhyAnanI adhyAtmayogI banI sahI mAyAthI banavA mukta je mAyA kare zubhadhyAnamAM draSTi agocara rUpanI duniyAne jenI cAhanA...guru...19 | jJAna darzana caraNa tapanA Dhera to ye tRpta nA...guru...26 bALaka banI bhakti kare yuvA banI kare sAdhanA mati zAstrathI bhAvita rati zubhayogamAM eka lInatA banI prauDha je samudAyane ziSyo taNI kare sAraNA karuNA vase jasa kALaje manamAM maLe na malInatA pravacana vacana parakAzato darazana thatAM traNa rUpanAM...guru...20| amI AMkhamAM dilamAM dayA haiye rame hita bhAvanA...guru...27 yoddhA banI khuMkhAra AMtara jaMga khele khaMtathI jIvana hatuM upavana samuM guNagaNataNI suvAsa jyAM jIto maLe ke nA maLe paNa jhUjhatA mana raMgathI sAMnidhyamAM maLatI zItaLatA cAMdanI bhulAya tyAM karmo taNI senA thatI bhayabhIta le tuja nAma nA...guru...21 | hatI saumyatA jenA svabhAve koIthI upamAya nA...guru...28 saMskAranA siMcana kare je bALa-mananI bhomamAM sAhasa kare Atama baLe je sAdhanAnA jaMgamAM kuvAsanA yuvAnonI ThAratA palavAramAM pariSaha sahe je tana baLe zUravIra sAcA arthamAM zrIsaMghanA caraNe dharyA te to khajAnA ratnanAM...guru...22 | nirdoSa nirmaLa mana baLe khole khajAnA ratnanA...guru...29 muThThI UMcero mAnavI kevI akalpI mahAnatA tAttvika sAttvikane vaLI Atmika guNagaNathI bharyuM pAme ? te jANyuM Aja meM tuja sthAnane nihALatA sAhitya najarANuM vakhANuM kema ? te sarjana karyuM te zanyathI sarjana karyuM. keme karuM tasa kalpanA ?...guru..23 | aMkita thayA pagalA panotA kALa paTanI retamAM..guru...30 mahAvIra zAsananI dhUrA je dhAratA umaMgathI hasatA lIdhI vidAya te raDatA mUkI zrI saMghane prajJA-pariNati-AtmabaLa-gItArthatAnA saMgathI jaMge caDhI jIvana jItI pAmyA paramanA paMthane upayoga paLa paLano kIdhA hita kAje caunveiha saMghanA...guru...24] nirakho hamArI vedanA karuNAnidhi ! eka yAcanA...guru...31 jenI rageragamAM avihaDa rAga jinazAsana prati | sAgara chalakatAM AMsuDA vahetA tamArI yAdamAM je raktamAM kaNakaNa Dare mahApApa ne paralokathI paLa paLa yugo sama jAya guruvara ! kheda ne viSAdamAM kSaNakSaNa kare je sAdhanA - ArAdhanA ne prabhAvanA...guru...25 | janmojanama tuja sAtha ho kalyANakara e kAmanA...guru...32 LLL Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 bhuvanabhAnavIyamahAkAvye