________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
आचय
आचरति
युगानि अट्ट, पे. व. 569; आचमयित्वाति हत्थपादधोवनपुब्बकं मुखं विक्खालेत्वा, पे. व. अट्ठ. 208. आचय पु., आ +चि से व्यु. [आचय]. शा. अ., चयन, एकत्रीकरण, राशि, ढेर या पुञ्ज बना देना, अस्तित्व में ला देना - यं द्वि. वि., ए. व. - अञ्जनानं खयं दिस्वा, उपचिकानञ्च आचयं ध. प. अट्ठ. 1.264; - यो प्र. वि., ए. व. - ... कम्मकिलेसेहि आचियतीति आचयो, ध, स. अट्ठ. 91; तदुभयं एक गहेत्वा आचयो लक्खणं एतस्साति आचयलक्खणो, विसुद्धि महाटी. 2.95; यो आयतनानं आचयो सो रूपस्स उपचयो, ध. स. 641; आचयोति निब्बत्ति, ध. स. अट्ठ. 359; ला. अ.. वृद्धि, विकास, विपुलभाव-दिस्सति, भिक्खवे, इमस्स चातुमहाभूतिकरस कायस्स आचयोपि अपचयोपि.... स. नि. 1(2).84; आचयोति वुड्डि, अपचयोति परिहानि, स. नि. अट्ठ. 2.86; ततो एव आचयसङ्घाता चया अपेतत्ता, निब्बाणं अपेतं चयाति अपचयो, ध. स. अट्ठ. 91; - गामी त्रि., [आचयगामिन], आचय (वृद्धि) के निष्पादक अथवा आचय की ओर ले जाने वाले सास्रव कुशलधर्म एवं अकुशल धर्म - मिनो ब. व. - ... तस्स कारणं हुत्वा निष्फादनकभावेन तं आचयं गच्छन्ति, यस्स वा पवत्तन्ति तं पुग्गलं यथावत्तमेव आचयं गमेन्तीतिपि आचयगामिनो, ध, स. अट्ठ. 91; तिस्सो पटिसम्भिदा सिया आचयगामिनो, सिया नेवाचयगामिनापचयगामिनो, विभ. 344; - मी पु., प्र. वि., ए. व. - कामावचरं कुसलं सविपाकं आचयगामीतिआदिका पुच्छा परवादिस्स, पटिआ च पटिक्खेपो च सकवादिस्स, प. प. अट्ठ. 198; कतमो च, भिक्खवे, आचयगामी धम्मो ? मिच्छादिहि... मिच्छाविमुत्ति - अयं वुच्चति, भिक्खवे, आचयगामी धम्मो, अ. नि. 3(2). 210; अत्थि आचयगामी, अस्थि अपचयगामी, अस्थि नेवाचयगामिनापचयगामी, विभ. 18; - मित्तिक नपुं.. तत्पु. स., ध. स. की दसवीं तिकमातिका, जिसमें आचयगामी, अपचयगामी तथा नेवाचयगामि-नापचयगामी धर्मों का परिगणन है - के सप्त. वि., ए. व. - आचयगामित्तिके कम्मकिलेसेहि आचियतीति आचयो, ध. स. अह. 91. आचयापचय पु., द्व. स. [आचयापचय], वृद्धि एवं हानि, विकास एवं क्षय - यो प्र. वि., ए. व. - एवं इमस्स कायस्स आचयापचयो होति, म. नि. 1.304; आचयापचयो होतीति वडि च अवडि च होति, म. नि. अट्ठ, (मू.प.) 1(2).182.
आचरण नपुं.. आ + vचर से व्यु., क्रि. ना. [आचरण]. चाल चलन, व्यवहार - अज्झाचारोति अधिट्ठहित्वा आचरणं, नेत्ति. अट्ट. 234; द्रष्ट. अज्झाचार; - क त्रि., आचरण से व्यु., - किलेसविरहितं पु., द्वि. वि., ए. व., आचरण में दुष्प्रभाव डालने वाले या आचरण में प्रभाव डालने वाले क्लेशों से मुक्त - अनाचरियकन्ति आचरणककिलेसविरहितं. स. नि. अट्ठ. 3.47. आचरति आ + चर का वर्त., प्र. पु., ए. व. [आचरति].
क. आचरण करता है, व्यवहार में उतारता है, कुशल या अकुशल कर्म करता है - ... भिक्खु उपसम्पन्नसमनन्तरा अनाचार आचरति, महाव. 63; अनाचार आचरतीति पण्णत्तिवीतिक्कम करोति, महाव. अट्ठ. 253; विलोममाचरति अकिच्चकारिनी, जा. अट्ठ. 5.432; ... सिक्खति आचरति समाचरति समादाय सिक्खति, महानि. 373; - रेय्य विधि., प्र. पु., ए. व. -- यो आचरेय्य, यथाधम्मो कारेतब्बोति, चूळव. 264; विसमाय पणिधिया हेतु विसमं न चरेय्य न आचरेय्य न समाचरेय्य न समादाय वत्तेय्याति, महानि. 30; - रि अद्य., प्र. पु., ए. व. - दळ्हं समादाय समत्तमाचरि, दी. नि. 3.109; - रिस्सति भवि०, प्र. पु.. ए. व. - एवरूप अनाचारं आचरिस्सती ति.... महाव. 108; - रिस्सामि उ. पु., ए. व. - सोहं तदेव पुनप्पुन, वटुम आचरिस्सामि सोभने, जा. अट्ठ. 3.365; -- रे विधि., प्र. पु., ए. व. - मालं न धारे न च गन्धमाचरे, मञ्चे छमायं व सयेथ सन्थते, अ. नि. 1(1).244; - रेय्य - यो आचरेय्य परदारमलङ्घनीय, घोरञ्च विन्दति सदा व्यसनं च नेक, तेल. 80; - रितब्ब त्रि, सं. कृ. - न, भिक्खवे, विविधं अनाचारं आचरितब्ब, चूळव. 264; - रित त्रि., भू. क. कृ. [आचरित], वह, जिसका व्यावहारिक जीवन में पालन किया गया है या अनुसरण किया गया है, व्यवहार में उतारा हुआ, व्यवहृत - तो पु.. प्र. वि., ए. व. - मा त्वं अधम्मो आचरितो, अस्मा कुम्भमिवाभिदाति, पाचि. 278; जा. अट्ठ. 3.25; विशेष अर्थ क. प्रयोग करता है, व्यवहार में लाता है - रे विधि., प्र. पु., ए. व. - मालं न धारे, न च गन्धमाचरे, सु. नि. 403; आकप्पं सरकुत्तिं वा, न रुओ सदिसमाचरे, जा. अट्ठ. 7.187; विशेष अर्थ ख. परस्त्री-गमन करता है - रेय्य विधि., प्र. पु., ए. व. - यो आचरेय्य परदारमलङ्घनीय, तेल.
80.
For Private and Personal Use Only