________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
आधेय्य
92
आनञ्ज
च तेजितं, अभि. प. 744; - तं नपुं., प्र. वि., ए. व. - वातेरितं सालवनं, आधुतं दिजसेवितं, वि. व. 692; आधुतन्ति मन्देन मालुतेन सणिकसणिकं विधूपयमानं, वि. व, अट्ठ. 147. आधेय्य' त्रि., आ +vधा का सं. कृ. [आधेय], क. वह, जिसे किसी आधार पर रखा जाय, उचित रूप में रखे जाने योग्य, ठीक से स्थापित किये जाने योग्य - य्यं नपुं, प्र. वि., ए. व. - तस्स तं वचनं आधेय्यं गच्छति, गन्धकरण्डकेव नं कासिकवत्थं, पु. प. 142; आधेय्यं गच्छतीति ... एवं उत्तमङ्गे सिरस्मि हदये च आधातब्बतं ठपेतब्बतम्पि गच्छति, प. प. अट्ठ. 65; ख. व्याकरण के विशेष सन्दर्भ में - वह, जिसे आधार पर स्थापित किया जाय - य्येन तृ. वि., ए. व. - तत्थ... आधेय्येन पत्थटो होति, सद्द. 3.709-10; - भूत त्रि., वह, जो किसी आधार पर रखा गया हो - ते पु.. सप्त. वि., ए. व. - तेन आधारभूतेन वत्थुना सप्पिं आनेति इति आधेय्यभूते सप्पिम्हि आनीते, सद्द. 3.925; - मुख त्रि., कान का कच्चा, भोलाभाला, तुरन्त विश्वास कर लेने वाला - खो पु., प्र. वि., ए. व. - दत्वा अवजानाति, संवासेन अवजानाति आधेय्यमुखो होति, लोलो होति, मन्दो मोमूहो होति, अ. नि. 2(1).155; आधेय्यमुखोति पाळिया पन ठपितमुखोति अत्थो, अ. नि. अट्ठ. 3.51-52; आधेय्यमुखोति आदितो धेय्यमुखो, पठमवचनस्मिं येव ठपितमुखोति अत्थो, प. प. अट्ठ. 93;
अ. नि. टी. 3.45. आधेय्य त्रि., संभवतः उप. अधि से व्यु., निजी, अपना, अपने अधीन रहने वाला, अपने उत्तरदायित्व के रूप में विद्यमान, पूर्णतया अपनी निजी धरोहर, ठीक से संजो कर रखने योग्य - य्यं नपुं.. प्र. वि., ए. व. - यो तत्थ भिक्खु ब्यत्तो पटिबलो तस्साधेय्यं पातिमोक्खन्ति, महाव. 1453; अस्थि चेतसिकं दुक्खं तवाधेय्यं अरिन्दम, अप. 1. 334; - य्या पु.. प्र. वि., ब. व. - चत्तारि सामञफलानि चतस्सो पटिसम्भिदा तिस्सो विज्जा छळभिञा केवलो च समणधम्मो सब्बे तस्साधेय्या होन्ति, मि. प. 323. आन नपुं.. [आन], भीतर की ओर खींची जा रही वायु, प्राणवायु, आश्वास - नं प्र. वि., ए. व. - अथो अपानं पस्सासो, अस्सासो आनमुच्चते, अभि. प. 39; आनन्ति अस्सासो, नो परसासो, पटि. म. 165; तत्थ आनन्ति अस्सासो, थेरगा. अट्ठ. 2.158; आनन्ति अब्भन्तरं पविसन
वातो, पटि. म. अट्ठ. 2.64; द्रष्ट, अपान, आपान, उदान, एवं पान. आनञ्च नपुं., अनन्त से व्यु., भाव. [आनन्त्य], काल, स्थान एवं संख्या की अनन्तता या असीमता, प्रचुरता, अधिकता - अनन्तमेव आनञ्च, विसुद्धि. 1.322; चूळनि. अट्ठ. 56; पटि. म. अट्ठ. 1.78; स. उ. प. के रूप में, आकासा./विज्ञाणा.- नपुं., आकास की अनन्तता, विज्ञान की अनन्तता - ञ्चं प्र. वि., ए. व. - आकासानन्तमेव आकासानञ्च, विसद्धि. 1.321; विआणं आनञ्च विआणानञ्चन्ति अवत्वा विज्ञाणञ्चन्ति वृत्तं. विसुद्धि. 1.322. आनञ्ज/आनेज्ज/आनेञ्ज 1. नपु., [बौ. सं.
आनञ्ज/आनेञ्ज], शा. अ., अविचल होना, अविक्षिप्तता, अचंचलता, अप्रतिहतता, ला. अ., ध्यान-भावना द्वारा लाई गई चार अरूप-ध्यानों की चार प्रकार की कुशल चेतना - जंप्र. वि., ए. व. - ... न इञ्जति न फन्दति न चलतीति आनेज, अभि. अव. पु. टी. 79; अनोनतं चित्तं कोसज्जे न इञ्जतीति - आनेज, पटि. म. 377; उदा. अट्ठ. 150; ... ओभासगतं चित्तं अविज्जन्धकारे न इञ्जतीति आनेज, पटि. म. 377; - जं द्वि. वि., ए. व. - आनेज समापज्जतीति आकासानञ्चायतानानेज समापज्जति, म. नि. अट्ट (उप.प.) 3.41; - स्स ष. वि., ए. व. - आनेञ्जसप्पायाति आनेजस्स चतुत्थज्झानस्स सप्पाया, म. नि. अट्ट (उप.प.) 3.41; स. उ. प. के रूप में, कम्मा.- नपुं, कुशलकर्म-विषयक स्थिरता अथवा अविचल-भाव - जेन त. वि., ए. व. - कम्मानेजेन कम्मविआणं, विपाकानेजेन विपाकविज्ञाणं उपगतं होति, स. नि. अट्ठ. 2.69; - ततिया. नपुं., तृतीय अरूपध्यान के चित्त की स्थिर अवस्था – जे सप्त. वि., ए. व. - इमस्मिं ततिय आनेजे विपस्सनावसेन ओसक्कना कथिता, म. नि. अट्ठ. (उप.प.) 3.42; दुतिया.- नपुं.. अरूपध्यान के दूसरे चित्त की अविचल अवस्था, द्वितीय ध्यान में अविचल स्थति - जे सप्त. वि., ए. व, - इति इमस्मि दुतिय आनेजे विपस्सनावसेन ओसक्कना कथिता, म. नि. अट्ठ. (उप.प.) 3.41; पठमक.- नपुं॰, प्रथम अरूप ध्यान के चित्त की अविचल अवस्था - जे सप्त. वि., ए. व. - इति इमस्मि पठमकआनेजे समाधिवसेन ओसक्कना कथिता, म. नि. अट्ठ. (उप.प.) 3.41; विपाका.- नपुं.. अरूप ध्यान के विपाक चित्तों की अविचल अवस्था -
For Private and Personal Use Only