________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
आपोधातु
122
आपोसहित
.
बांध कर एक साथ रखना, इसके प्रमुख लक्षण - यं आपोआपोपग्घरण त्रि., पानी के रिसाव से युक्त, आपधातु की आपोगतं सिनेहो सिनेहगतं बन्धनत्तं रूपस्स - इदं तं रूपं स्निग्घता एवं तरलता से युक्त, आपधातु के कारण रिसाव आपोधात, ध. स. 651; अयोपिण्डिआदीनि हि आपोधात अथवा द्रवनशीलता से युक्त - णो पु., प्र. वि., ए. व. --- आबन्धित्वा बद्धानि करोति, ध. स. अट्ट. 365; यो द्वादससु आपोपग्घरणो कायो, सदा सन्दति पूतिक, थेरगा. 5683; कोट्ठासेसु आबन्धनभावो, अयं आपोधातु, म. नि. अट्ठ. अयं कायो आपोधातुया सदा पग्घरणसीलो, थेरगा. अट्ठ. (मू.प.) 1(2).36; आपोधातुया आबन्धनलक्खणं विसुद्धि. 2.169. 1.340; घ. प्राणियों के भौतिक शरीर में मूत्र आदि की आपोफरण नपुं, तत्पु. स. [आपस्फरण], जल का आप्लावन, तरलता के रूप में तथा आबन्धन के स्वभाव से युक्त आप-धातु से चारों ओर से परिपूर्ण रहना, स्निग्धता अथवा धातु के रूप में उल्लिखित - अस्थि इमस्मि काये तरलता से व्याप्त होना - णं प्र. वि., ए. व. - आपोकसिणं पथवीधातु आपोधातु तेजोधातु वायोधातूति, दी. नि. 2.217; समापज्जित्वा आपेन फरणं आपोफरणं नाम, म. नि. अट्ट. इति लसिका नाम इमस्मिं सरीरे पाटियेक्को कोट्ठासो (उप.प.) 3.105. अचेतनो अब्याकतो सुओ निस्सत्तो यूसभूतो आपोमय त्रि., आप + मय से व्यु.. जलमय, जल ही जल आबन्धनाकारो आपोधातूति, विसुद्धि. 1.353; ङ. आपोधातु वाला - मनादीनमापादीनं च ओ होतुत्तरपदे, मये च, आध्यात्मिक एवं बाह्य, इन दो प्रभेदों में वर्णित - मनोसेढा, मनोमया, रजोजल्लं रजोमयं आपोगतं, आपोमयं, आपोधातु सिया अज्झत्तिका, सिया बाहिरा, म. नि. 1.247; अनुयन्ति दिसोदिसं. मो. व्या. 3.59. - तु प्र. वि., ए. व. - आपोधातु चे हिद, ... एकन्तसुखा आपोरस पु., तत्पु. स. [आपोरस], जल का स्वाद, जल का अभविस्स... नयिदं सत्ता वायोधातुया निबिन्देय्यु, स. नि. गुण - सं द्वि. वि., ए. व. - यञ्च आपोरस उपादियति, 1(2).158; - तुं द्वि. वि., ए. व. - यं आपोधातुं पटिच्च पटि. म. 128; आपोरसन्ति ... आपस्स च सम्पदं, पटि. म. ... पटिच्च उप्पज्जति सुखं सोमनस्सं अयं वायोधातुया अट्ठ. 2.43; - सिनेह पु., तत्पु. स., जल के रस या स्वाद अस्सादो, स. नि. 1(2).154; - या तृ./प. वि., ए. व. - के प्रति स्नेह अथवा तृष्णा - हे सप्त. वि., ए. व. - अयं आपोधातुया अस्सादोति अयं आपोधातुनिस्सयो अस्सादो, निग्रोधरस खन्धजा नाम पारोहा आपोरससिनेहे सति जायन्ति, स. नि. अट्ठ. 2.135; यथाभूतं सम्मप्पाय दिस्वा सु. नि. अट्ठ. 2.36. आपोधातया निबिन्दति, आपोधातुया चित्तं विराजेति, म. आपोसंवट्ट पु., तत्पु. स. [आपस्संवर्त], जलप्रलय अथवा नि. 2.92; यो आपोधातुया ... उप्पादो ठिति अभिनिब्बत्ति जल द्वारा (लोक का) अन्त - तयो संवट्टा-तेजोसंवट्टो पातुभावो, दुक्खस्सेसो उप्पादो रोगानं ठिति जरामरणस्स आपोसंवट्टो, वायोसंवट्टोति, पारा. अट्ठ. 1.119; आपोसंवट्टवसेन पातुभावो, स. नि. 1(2).158; -- क्खोभवसेन, क्रि. बि. पु., वड्डमाना कुप्पति, म. नि. अट्ठ. (मू.प.) 1(2).123; - काल तत्पु. स.आप-धातु के अत्यधिक प्रकोप हो जाने के पु., तत्पु. स. [आपस्संवर्तकाल], जल-प्रलय का समय -- कारण से - सरीरब्भन्तरे आपोधातुक्खोभवसेन वा ले सप्त. वि., ए. व. - आपो संवट्टकाले पन अञधातुक्खोभवसेन वा ..., महानि. अट्ठ. 373; - कोटिसतसहस्सचक्कवाळ उदकपूरमेव होति, म. नि. अट्ठ. निदेस पु., तत्पु. स. [बौ. सं. आपोधातुनिर्देश], (मू.प.) 1(2).126. आप-धातु-विषयक व्याख्यान - से सप्त. वि., ए. व. - आपोसङ्गहित त्रि., तत्पु. स. [आपस्संगृहीत], आबन्धनत्व आपोधात निद्दे से आपोगतन्ति सब्बआपेस गतं नामक रूपधर्म द्वारा एकजुट किया हुआ, जल-तत्त्व अल्लयूसभावलक्ख णं, म. नि. अट्ठ. (मू.प.) 1(2).126; - द्वारा एक साथ समञ्जित किया हुआ - ता स्त्री., प्र. वि., प्पकोप पु., तत्पु. स. [बौ. सं. आपोधातुप्रकोप], आप- ए. व. - तेजोधातु पथवीपतिहिता आपोसङ्गहिता धातु का प्रकोप, आप-धातु-विषयक गड़बड़ी – पेन तृ. वायोवित्थम्भिता इमं कायं परिपाचेति, विसुद्धि. 1.355; वि., ए. व. -- आपोधातुप्पकोपेन, होति पूतिमुखेव सो, ध. वायोधातु पथवीपतिद्विता आपोसङ्गहिता तेजानुपालिता इम स. अट्ठ. 335; - सदिस त्रि., ब. स. [बौ. सं. कायं वित्थम्भेति, विसुद्धि. 1.356; सङ्गहिताति यथा न आपोधातुसदृक], आप धातु जैसा – सो फु. प्र. वि., ए. व. - विप्पकिरति एवं आबन्धनवसेन सम्पिण्डित्वा गहिता, विसद्धि. नन्दिरागो सिनेहनतुन आपोधातुसदिसो स. नि. अट्ठ 2241. महाटी. 1.418.
For Private and Personal Use Only