________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
आधिपतेय्य
91
ए. व. - यञ्च सक्कादीनं तस्मि तस्मिं देवनिकाये आधिपच्चभूतं इस्सरियं, उदा. अट्ट. 127; - सङ्खात त्रि., आधिपत्य या स्वामित्व के रूप में विख्यात - तेन पु., तृ. वि., ए. व. - अपि च आधिपच्चसङ्घातेन इस्सरियडेनपि एतानि इन्द्रियानि, पटि. म. अट्ठ. 1.76; - समाव त्रि., स्वामी या अधिपति के स्वभाव वाला - तो प. वि., ए. व. - चत्तारोधिपती वुत्ता आधिप्पच्चसभावतो, ना. रू. प. 166. आधिपतेय्य नपुं.. [बौ. सं. आधिपतेय, सं. आधिपत्य], 1. प्रधानता, प्रमुखता, महत्व, प्रभाव - य्यं प्र. वि., ए. व. - अनिच्चतो मनसिकरोतो अधिमोक्खबहुलस्स कतमिन्द्रियं आधिपतेय्यं होति, पटि. म. 234; - य्यं द्वि. वि., ए. व. - ... इमस्मा लोका परलोकं गतं दिब्बं आयुवण्णसुखयस - आधिपतेय्यं ध. प. अट्ठ. 2.171; - य्येन तृ. वि., ए. व. - ... नाधिपतेय्येन दिब्बे अट्टीयथ हरायथ जिगुच्छथ, अ. नि. 1(1).137; - य्येहि तृ. वि., ब. व. - आयुवण्णयससुखआधिपतेय्येहि ... उळारेहि कामगुणेहि समप्पितस्स समगीभूतस्स, चरिया. अट्ठ. 154; 2. त्रि., शासक, प्रमुख, प्रधान - य्यो प्र. वि., ए. व. - दुक्खतो मनसिकरोतो पस्सद्धिबहुलस्स कतमो विमोक्खो आधिपतेय्यो होति, पटि. म. 243; - य्या पु., प्र. वि., ब. व. - कि अधिपतेय्या सब्बे धम्मा, अ. नि. 3(1).1583; -- य्यानं ष. वि., ब. व. - आधिपतेय्यानन्ति अधिपतिद्वानं जेट्टकट्ठानं करोन्तान, अ. नि. अट्ठ. 2.254; स. उ. प. के रूप में कम्मा., किंमा., छन्दा., तण्हा., दस्सना., धम्मा. पञ्ञा., विमंसा., विरिया., सता., समाधा. के अन्त. द्रष्ट.. आधिपतेय्यट्ठ पु., तत्पु. स., प्रधानता अथवा प्रमुखता को प्रकाशित करने वाला अर्थ, मार्ग के पांच अर्थों में से एक - @ो प्र. वि., ए. व. - मग्गस्स निय्यानट्ठो हेतुट्ठो दस्सनट्ठो आधिपतेय्यट्ठो भावनट्ठो, पटि. म. 108; 284; अधिपतिभावेन आधिपतेय्यट्ठोति, पटि. म. अट्ठ. 1.82; - 8 द्वि. वि., ए. व. - मग्गरस निय्यानटुं हेतुट्ठ दस्सनट्ठ आधिपतेय्यद्वं भावेन्तो, पटि. म. 101; - द्वेन त. वि., ए. व. - सति आधिपतेय्यद्वेन अभि य्या पटि. म. 20. आधिपतेय्यत्त नपुं., आधिपतेय्य का भाव., अधिपति या अधिपतिप्रत्यय की अवस्था - त्ता प. वि.,ए. व. - अनत्तानुपरसनाय विपस्सनाक्खणेपि पञ्जिन्द्रियस्सेव आधिपतेय्यत्ता पटि. म. अट्ठ. 2.148.
आधूत आधिपतेय्यपच्चय पु., [अधिपतिप्रत्यय], अधिपति प्रत्यय अथवा अधिपति प्रत्यय से उत्पन्न – ता, स्त्री. भाव. अधिपति-प्रत्यय होने की अवस्था, तृ. वि., ए. व. - तत्थ चक्खु आधिपतेय्यपच्चयताय पच्चयो, नेत्ति. 67; चित्तस्स इन्द्रियानि पच्चयो आधिपतेय्यपच्चयताय मनसिकारो, पेटको. 281. आधिपतेय्यसंवत्तनिक त्रि., प्रधानता या प्रमुखता की स्थिति को प्राप्त कराने वाला या उस स्थिति तक ले आने वाला - तं नपुं., प्र. वि., ए. व. - आधिपतेय्यसंवत्तनिक आयस्मता चुन्देन कुम्मारपुत्तेन कम्म उपचितान्ति, दी. नि. 2.103; आधिपतेय्यसंवत्तनिकन्ति जेट्टकभावसंवत्तनिक दी. नि. अट्ठ. 2.146. आधिपतेय्यसङ्खात त्रि., आधिपतेय्य नाम वाला - तेन पु. तृ. वि., ए. व. - चतुत्थवग्गस्स पठमे सुखञ्च तं सहजातानं आधिपतेय्यसङ्घातेन इन्दढेन इन्दियञ्चाति
सुखिन्द्रियं स. नि. अट्ठ. 3.269.. आधियति आ +vधा का कर्म. वा., वर्त, प्र. पु., ए. व., शा. अ., ठीक से रखा जाता है, सुव्यवस्थित रूप में रखा जाता है, ला. अ., सुदृढ़ बनाया जाता है, एकाग्र किया जाता है - चित्तं समाधियतीति चित्तं सम्मा आधियति अप्पितं विय अचलं तिकृति, म. नि. अट्ठ. (मू.प.) 1(1).183; चित्तं समाधियतीति आरम्मणे सम्मा आधियति सद्ध ठपितं ठपियति, स. नि. अट्ठ. 3.235; समाधियतीति सम्मा आधियति, निच्चलं हुत्वा आरम्मणे ठपीयति, विभ. अट्ठ. 296. आधीन त्रि., अधीन का अप. [अधीन], वशवर्ती, नियंत्रण में रखने वाला - नं नपुं.. प्र. वि., ए. व. - यं खलु धम्ममाधीनं, वसो वत्तति किञ्चनं, जा. अट्ठ. 5.346. आधुनिक त्रि., अधुना से व्यु. [आधुनिक], वर्तमान समय में विद्यमान, इस समय में मौजूद - कानं ष. वि., ब. व. - विरचितो आधुनिकानं अनुग्गहाय, रूपा. 147(रो.). आधुयमान त्रि., आ +vधु अथवा धू के कर्म. वा. का वर्त. कृ., हिलाया-डुलाया जा रहा, कम्पित किया जा रहा, मन्द गति से प्रवाहित किया जा रहा - आधुयमानमलयाचलकाननन्तो, दा. वं. 5.33(रो.). आधूत आ +vधू का भू. क. कृ. [आधूत], प्रकम्पित, हिलाया-डुलाया गया, विक्षोभित किया गया, कांप रहा - तो पु., प्र. वि., ए. व. - धूतो आधूतचलिता, निसितं तु
For Private and Personal Use Only