________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
आपत्ति
110
आपत्तिकोवास
दुक्कट एवं दुभासित नामक 7 आपत्तियां परिगणित - तत्थ कतमा सत्त आपत्तियो? पाराजिकापत्ति, सङ्घादिसेसापत्ति, थुल्लच्चयापत्ति, पाचित्तियापत्ति, पाटिदेसनीयापत्ति, दुक्कटापत्ति, दुब्भासितापत्ति-इमा सत्त आपत्तियो, परि. 189; पञ्च आपत्तियोति मातिकाय आगतवसेन वृत्ता, सत्ताति विभङ्गे आगतवसेन, परि. अट्ठ. 152; तत्थ सङ्घादिसेसोति सजातिसाधारणं, आपत्तीति सब्बसाधारणं, चूळव. अट्ठ. 22; एत्थ अकुसलन्ति आपत्ति अधिप्पेता, आपत्तिं आपन्नोति अत्थो, अ. नि. अट्ठ. 2.11; यस्स सिया आपत्ति, सो आविकरेय्य, परि. अट्ठ. 229; सन्ती आपत्ति आविकातब्बा, महाव. 131; एका आपत्ति एकाहप्पटिच्छन्ना, एका आपत्ति द्वीहप्पटिच्छन्ना, चूळव. 126; - तिं द्वि. वि., ए. व. - द्वीहाकारेहि आपत्तिं आपज्जति - कायेन वा आपज्जति वाचाय वा आपज्जति, परि. 239; सन्ति आपत्तिं नाविकरेय्य, सम्पजानमुसावादस्स होति, महाव. 131; - या' तृ. वि., ए. व. - छब्बग्गिया भिक्खू अनोकासकतं भिक्खं आपत्तिया चोदेन्ति, महाव. 143; - या ष. वि., ए. व. - अञ्जतरो भिक्खु आपत्तिया अदस्सने उक्खित्तको विब्ममि, महाव. 124; आपत्तिया अदस्सने च अप्पटिकम्मे, परि. अट्ठ. 179; -- या'/तो प. वि., ए. व. - द्वीहाकारेहि आपत्तिया वुद्वाति-परि 239; आपत्तितो वा आपत्तिं सङ्कमति, परि. 316; - यं/या सप्त. वि., ए.व. - सब्बञ्चेतं आपत्तियं युज्जति, पारा. अट्ठ. 1.217; असन्तिया आपत्तिया तुही भवितब्ब, महाव. 130; -- यो प्र. वि., ब. व. - तस्स होन्ति आपत्तियो पटिच्छन्नायोपि अप्पटिच्छन्नायोपि..., चूळव. 153; सो पुन उपसम्पन्नो ता आपत्तियो नच्छादेति, चूळव. 149%3; - त्तीहि तृ. वि., ब. व. - सचे मयं इमाहि आपत्तीहि अञ्जमझंकारेस्साम, चूळव. 192; - त्तीनं ष. वि., ब. व. - पञ्चन्नं आपत्तीनं अञ्जतरं आपत्तिं पस्सति, पारा. अट्ठ. 185; - त्तीहि प. वि., ब. व. - ते भिक्खू ताहि आपत्तीहि वुट्टिता होन्ति, चूळव, 195; - त्तीसु सप्त. वि., ब. व. - एकच्चासु आपत्तीसु निब्बेमतिको, एकच्चासु आपत्तीसु वेमतिको, चूळव. 153; टि., यह शब्द स्थविरवादी विनय की शब्दावली का अत्यन्त महत्त्वपूर्ण शब्द है। व्युत्पत्ति की दृष्टि से इसका प्रयोग सोतापत्ति, समापत्ति जैसे शब्दों में आ पहुंचना, प्रवेश अथवा प्राप्ति हैं परन्तु विनय में इस शब्द का विशेष अर्थ पातिमोक्ख, विभङ्ग एवं खन्धकों में संगृहीत बुद्ध द्वारा प्रज्ञप्त सिक्खापदों का अतिक्रमण तथा तज्जन्य अपराध से ग्रस्त हो जाना है।
पातिमोक्ख नियमों के अनुसार पाराजिक, सङ्घादिसेस, निस्सग्गियपाचित्तिय, पाचित्तिय तथा पाटिदेसनीय नामक पांच आपत्तियां हैं, इन पांचों के अतिरिक्त थुल्लच्चय, दुक्कट एवं दुब्भासित, इन तीन अन्य आपत्तियों का भी विनय में उल्लेख है। इन आठ आपत्तियों में पाराजिक एवं पाचित्तिय, ये दो गरुकापत्ति (अधिक गम्भीर अपराध) हैं तथा शेष 6 लहुकापत्ति (हलके अपराध) बतलाए गए हैं; स. उ. प. के रूप में अचित्तका., अत्था., अदुट्टल्ला., अनयव्यसना., अनवसेसा., अना., अन्तरा., अपरा., अप्पटिकम्मा० अभूतारोचना०, थुल्लच्चया., दुक्कटा., दुडुल्ला., दुब्भासिता., पाचित्तिया., पाटिदेसनीया., पाराजिका., पुनप्पुनअज्झाचारा., पुब्बा., पुरिसा., मूला., लहुका., विकारा., सङ्घादिसेसा., सप्पटिकम्मा., सभागा., सावसेसा., सोता. के अन्त. द्रष्ट.. आपत्तिअङ्गवस नपुं., किसी भी अपराध अथवा शिक्षापदों के उल्लंघन के कारण - सेन तृ. वि., ए. व. क्रि. वि. - न आपत्तिअङ्गवसेन, महाव. अट्ठ. 258. आपत्तिआपज्जनक त्रि., विनय अपराधों में आपतित, पाराजिक
आदि अपराधों का आरोपी - कं पु., द्वि. वि., ए. व. - तं आपत्तिआपज्जनकं आपन्नपुग्गलं. उदा. अट्ठ. 24950. आपत्तिकर त्रि., पाराजिक आदि आपत्तियों को उत्पन्न कराने वाला - रा पु.. प्र. वि., ब. व. - आपत्तिकरा धम्मा जानितब्बा, परि. 236; आपत्तिकरा धम्मा जानितब्बातिआदिम्हि एकुत्तरिकनये आपत्तिकरा धम्मा नाम छ आपत्तिसमट्ठानानि, परि. अट्ट, 158; - रं नपुं., प्र. वि., ए. व. - दिवा पटिसल्लीयन्तस्स पन परिवत्तकद्वारमेव आपत्तिकरं पारा. अट्ठ. 1.225. आपत्तिकुसलता स्त्री., भाव., आपत्तियों (विनयअपराधों) के ज्ञान के विषय में कुशलता - ता प्र. वि., ए. व. - आपत्तिकुसलता च आपत्तिवुट्ठानकुसलता च, अ. नि. 1(1).101; एकादसमे आपत्तिकुसलाति पञ्चन्नञ्च सत्तन्नञ्च आपत्तिक्खन्धानं जाननं, अ. नि. अट्ठ. 2.55. आपत्तिकुसलभाव पु., उपरिवत्, – वो प्र. वि., ए. व. -
या तासं आपत्तीनं आपत्तिकसलता पा पजाननाति एवं वुत्तो आपत्तिकुसलभावो, दी. नि. अट्ठ. 3.146. आपत्तिकोट्ठास पु., तत्पु. स., आपत्तियों का एक विशेष भाग - सं द्वि. वि., ए. व. - ततिये आपन्नो होति
For Private and Personal Use Only