________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
34
आचमति
आघातवत्थु आघातपटिविनयसुत्तों के नामों के आधार पर किया गया है, अ. नि. 2(1).174-188. आघातवत्थु नपुं., तत्पु. स. [आघातवस्तु]. द्वेषभाव, द्वेषभाव को मन में उदय कराने वाली नौ अथवा दस बातें (धर्म) या कारण - स्मिं सप्त. वि., ए. व. - कोपनेय्येति पटिघवानीये सब्बस्मिम्पि आघातवत्थुस्मिं न कुप्पति न दस्सति .... उदा. अट्ठ. 200; - त्थूनि प्र. वि., ब. व. - नवयिमानि, भिक्खवे, आघातवत्थूनि, अ. नि. 3(1).217; नवमे आघातवत्थूनीति आघातकारणानि, अ. नि. अट्ठ. 3.274; - त्थूसु सप्त. वि., ब. व. - सो सीहोव सद्देसु आघातवत्थूसु कुज्झितुकामताय न सन्तसति, सु. नि. अट्ट. 1.100; - पदहान त्रि., ब. स. [आघातवस्तुपदस्थान], वह अकुशल मनोभाव, जिसका समीपतम कारण द्वेष हो, द्वेष को समीपतम कारण बनाने वाला - द्वानो पु., प्र... वि., ए. व. - दुस्सनपच्चुपट्टानो लद्धोकासो विय सपत्तो, आघातवत्थुपदद्वानो, अभि. अव. 27; - समुहान त्रि०, ब. स. [आघातवस्तुसमुत्थान], द्वेषभाव के कारण मन के भीतर उठने वाला - नो पु., प्र. वि., ए. व. - ... रागो च नवआघातवत्थुसमुट्ठानो दोसो च ..., जा. अट्ठ. 3.358; - सम्भव त्रि., ब. स. [आघातवस्तुसम्भव], उपरिवत् - वो पु., प्र. वि., ए. व. - यथा चेस, एवं नवविधआघातवत्थुसम्भवो ब्यापादो, म. नि. अट्ठ. (मू.प.) 1(1).178; - वं पु., वि. वि., ए. व. - खन्तिसंवरेन सीतादीनि खमन्तोपि तंतआघातवत्थसम्भवं कोधं विनेति, सु. नि. अट्ठ. 1.9. आघातविनय पु., द्वेषभाव का उपशमन - या प्र. वि., ब. व. - द्वे आघातविनया, साकच्छा साजीवतो पह, अ. नि. 2(1).188. आघातविनयनरस त्रि., ब. स. [आघातविनयनरस], वह कुशल धर्म (मनोभाव), जिसका सार-तत्त्व द्वेषभाव का उपशमन करना हो - सो पु., प्र. वि., ए. व. - अविरोधलक्खणो वा अनुकूलमित्तो विय, आघातविनयरसो, परिळाहविनयरसो वा चन्दनं विय, ध. स. अट्ठ. 172. आघातविनयपच्चुपट्ठान त्रि.. ब. स. [आघातविनयप्रत्युपस्थान], द्वेषभाव के उपशमन से उदित होने वाली (मेत्ता-भावना), द्वेषभाव का उपशमन कराने वाला/वाली - ना स्त्री., प्र. वि., ए. व. - हितूपसंहाररसा, आघातविनयपच्चुपट्टाना, सत्तानं मनापभावदस्सनपदद्वाना, विसुद्धि. 1.308; ध. स. अट्ट, 237.
आघातविरहित त्रि., तत्पु. स. [आघातविरहित], द्वेषभाव से रहित - तं नपुं., प्र. वि., ए. व. - अनाघातन्ति आघातविरहितं, विक्खम्भनेन विहताघातन्ति अत्थो, अ. नि. अट्ठ. 3.309. आघातित त्रि., आघात के ना. धा. से व्यु.. [आघातित], शा. अ.. बुरी तरह से चोट पहुंचाया गया या पीटा गया, ला. अ., पीड़ित, विषयीभूत - तो पृ., प्र. वि., ए. व. - नवहि आघातवत्थूहि आघातितो, उदा. अट्ठ. 114; नवहि आघातवत्थूहि आघातितो लोकसन्निवासोति, पटि. म. 118; आघातितोति घट्टितो, पटि. म. अट्ठ. 227; - ता ब. व. - अञमओहि ब्यारुद्धति अञमचं सत्ता विरुद्धा पटिविरुद्धा आहता पच्चाहता आघातिता पच्चाघातिता, महानि. 302; - मन त्रि०, ब. स. [आघातितमन]. पीड़ित अथवा द्वेष से दूषित मन वाला - ना पु., प्र. वि., ब. व. - ते तित्थिया दुट्ठमना विरुद्धमना पटिविरुद्धमना आहतमना पच्चाहतमना आघातितमना पच्चाघातितमना वदन्ति ..., महानि. 44; आघातितमनाति विहिंसावसेन आघातितं मनं एतेसन्ति आघातितमना, पच्चाघातितमनाति उपसग्गवसेनेव .... महानि. अट्ठ. 149. आघातुक त्रि., [आघातक], प्रहार करने को उत्सुक, चोट
या हानि पहुंचाने की मनोवृत्ति वाला - को पु.. प्र. वि., ए. व. - आहननसीलो आघातुको, करणसीलो कारुको,
क. व्या. 538; सद्द. 3.846. आघातेति आघात का ना.धा. [आघातयति]. द्वेषभाव से भर
देता है, द्वेषभाव से पीड़ित करा देता है - न्तो वर्त. कृ., पु.. प्र. वि., ए. व. - चित्तं आघातेन्तो उप्पन्नोति चित्तस्स आघातो, महानि, अट्ठ. 256; - त्वा पू. का. कृ. - निरये कोकालिको भिक्खु उपपन्नो सारिपत्तमोग्गल्लानेस चित्तं आघातेत्वा ति, स. नि. 1(1).178. आघान नपुं., आ +Vघा से व्यु., क्रि. ना. [आघ्राण]. गन्ध को सूंघना, गन्ध को नाक द्वारा अनुभव करना - सिघि आघाने, आघानं घानेन गन्धानुभवन, सद्द. 2.334. आचमति आ +चम का वर्त., प्र. पु., ए. व. [आचमति].
आचमन करता है, हथेली पर जल लेकर पीता है, कुल्ला करता है, गटकता है - जातिमन्ततापसो पातोव गङ्गं
ओरुय्ह उदकं आचमति, जटा धोवति, म. नि. अट्ठ. (म.प.) 2.61; -न्ति ब. व. - तिमिरपिङ्गला अब्भन्तरे ... महाउदकधारा आचमन्ति धमन्ति च, मि. प. 244; -
For Private and Personal Use Only