________________
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૧ | શ્લોક-૧ (૨) વળી, જગતના જીવમાત્રનાં ચિત્તને સંતોષનું કારણ બને એવા ઇન્દ્રાદિ દેવોના સમૂહથી રચાયેલા આઠ પ્રાતિહાર્યરૂપ પૂજાના ઉપચારવાળા છે.
(૩) વળી, તીર્થકરો વચનાતિશયને કારણે સર્વ જીવોને પોતપોતાની ભાષામાં પરિણમન પામે એવી વાણી વિશેષ દ્વારા એક કાળમાં અનેક જીવોના સંશયને દૂર કરનારા છે.
(૪) વળી, તીર્થકરો પોતાના વિહારને કારણે તેમના દેહને સ્પર્શીને જતા પવનથી પૃથ્વીમાં રહેલા રોગાદિ આપાદક દૂરિતરજને દૂર કરનારા છે.
વળી, સદાશિવ આદિ શ્રેષ્ઠ શબ્દોથી વાચ્ય છે. આવા ભગવાન પરમ આત્મા છે. (૨) અપરમ આત્મા :
અન્ય સંસારી જીવો અપરમ આત્મા છે.
આવા પરમાત્માને કઈ રીતે પ્રણામ કરીને ગ્રંથકારશ્રી મંગલાચરણ કરે છે? તે બતાવવા માટે “પ્રખ્ય"નો અર્થ કરે છે –
કાયાથી વંદન, વાણીથી સ્તવન અને મનથી પરમાત્માના સ્વરૂપનું અનુચિંતવન તથા “આદિ' શબ્દથી તેમના સ્વરૂપમાં તન્મયતા વગેરે ભાવોથી નમસ્કાર કરીને ગ્રંથકારશ્રી મંગલાચરણ કરે છે. આ રીતે કરાયેલા મંગલાચરણથી ગ્રંથના નિર્માણમાં અંતરંગ અને બહિરંગ વિઘ્ન દૂર થાય છે, તેથી શાસ્ત્રનું સમ્યફ નિર્માણ થાય છે.
ગ્રંથકારશ્રી મંગલાચરણ કર્યા પછી “ધર્મબિંદુને કહેવાની પ્રતિજ્ઞા કરે છે. આ “ધર્મબિંદુ' સ્વમતિથી કહેતા નથી, પરંતુ સર્વશે કહેલા શ્રતરૂપી સમુદ્રમાંથી ઉદ્ધત કરીને કહે છે. શ્રુતરૂપી સમુદ્ર કેવું છે ? તે બતાવે છે –
અનેક પ્રકારના જેમાં ભાંગાઓ છે અને તેના કારણે તે અતિગહન છે અને અતિ વિપુલ એવા નયના જાળારૂપ મણિમાળાથી યુક્ત છે, તેથી મંદ મતિવાળા જીવો તેના પરમાર્થને જાણી શકે તેમ નથી. આવા મહાસમુદ્ર જેવા આગમસમુદ્રમાંથી ગ્રંથકારશ્રી તે આગમનો વિરોધ ન આવે તે રીતે પૃથગુ કરીને ધર્મબિંદુને કહેવાની પ્રતિજ્ઞા કરે છે. આગમમાંથી ઉદ્ધાર કરેલ હોવાથી અને આગમ સાથે અવિરોધી કથનરૂપ હોવાથી પ્રસ્તુત ગ્રંથ સર્વજ્ઞના વચનઅનુપાતી છે એમ ફલિત થાય છે, તેથી એકાંતે પ્રમાણભૂત છે.
વળી, ધર્મબિંદુને કહેવાની પ્રતિજ્ઞા કરી એમાં બિંદુ શબ્દથી એ કહેવું છે કે ગ્રંથકારશ્રી અતિસંક્ષેપથી કહેવાના છે, તેથી બિંદુ તુલ્ય છે. વસ્તુતઃ સર્વજ્ઞ કહેલા પૂર્ણ ધર્મને સૂત્રના સંક્ષેપથી ગ્રંથકારશ્રી બતાવવાના છે, તેથી પ્રારંભિક ભૂમિકાથી માંડીને અંતિમ ભૂમિકાનો ધર્મ ગ્રંથકારશ્રી પ્રસ્તુત ગ્રંથમાં બતાવે છે.
ધર્મબિંદુ કહેવાની પ્રતિજ્ઞા દ્વારા ગ્રંથકારશ્રીએ પ્રસ્તુત ગ્રંથનો અભિધેય કહેલ છે અને સામર્થ્યથી સંબંધ અને પ્રયોજન બતાવે છે. અર્થાત્ શ્લોકમાં શબ્દથી સંબંધ અને પ્રયોજન બતાવેલ નથી તોપણ અર્થથી સંબંધ અને પ્રયોજન બતાવેલ છે. તે આ રીતે –
