________________
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૧ | શ્લોક-૧ प्रभृतेर्जलराशेरिति, अत्र च 'तोयबिन्दुमिवोदधे रिति बिन्दूपमेयतास्य प्रकरणस्य सूत्रसंक्षेपापेक्षया भणिता, अन्यथाऽर्थापेक्षया कर्पूरजलबिन्दोरिव कुम्भादिजलव्यापनन्यायेन समस्तधर्मशास्त्रव्यापकताऽस्येति । इह 'प्रणम्य परमात्मान'मित्यनेन विघ्नापोहहेतुः शास्त्रमूलमङ्गलमुक्तम्, परमात्मप्रणामस्य सकलाकुशलकलापसमूलोन्मूलकत्वेन भावमङ्गलत्वात् । 'धर्मबिन्दु प्रवक्ष्यामी'त्यनेन तु अभिधेयम्, धर्मलेशस्यात्राभिधास्यमानत्वात्, अभिधानाभिधेयलक्षणश्च सामर्थ्यात् संबन्धः, यतो धर्मबिन्दुरिहाभिधेयः, इदं च प्रकरणं वचनरूपापन्नमभिधानमिति । प्रयोजनं च प्रकरणकर्तुरनन्तरं सत्त्वानुग्रहः, श्रोतुश्च प्रकरणार्थाधिगमः, परम्परं तु द्वयोरपि मुक्तिः, कुशलानुष्ठानस्य निर्वाणैकપત્નત્વાિિત ારા ટીકાર્ચ -
પ્રથ'.....નિર્વાવતત્વતિ પ્રણામ કરીને=પ્રકર્ષથી નમન કરીને=વંદન, સ્તવન, અનુચિંતન આદિ પ્રશસ્ત કાય, વાણી અને મનોવ્યાપારના વિષયરૂપ ભાવને કરીને. કોને પ્રણામ કરીને કહે છે ? એથી કહે છે – પરમાત્માને પ્રણામ કરીને હું કહીશ એમ અવય છે. પરમાત્મ શબ્દનો અર્થ કરતાં કહે છે –
જાય છે=સતત જ અપર અપર પર્યાયને પ્રાપ્ત કરે છે એ આત્મા જીવ છે અને તે જીવરૂપ આત્મા, બે પ્રકારનો છે. (૧) પરમ આત્મા અને (૨) અપરમ આત્મા. ત્યાં પરમ એ છે કે જે ખરેખર લિખિલમલના વિલયના વશથી પ્રાપ્ત કરેલું છે વિશુદ્ધ જ્ઞાન, તેના બળથી વિલોકિત લોકાલોકવાળા છે. જગતજંતુના ચિત્તના સંતોષનું કારણ એવા ઈન્દ્રાદિ સુંદર દેવોના સમૂહથી રચાયેલા પ્રાતિહાર્યરૂપ પૂજાના ઉપચારવાળા છે. ત્યારપછી સર્વ જીવોને સ્વ સ્વ ભાષાના પરિણામી એવી વાણી વિશેષથી આપાદિત એક કાળ અનેક જીવોના સંશયના સમૂહને દૂર કરનારા છે, સ્વવિહારના પવનના પ્રસરથી દૂર કર્યા છે સમસ્ત મહીમંડળના અતિવિસ્તારવાળી એવી દુરિત રજોરાશિવાળા છે. સદાશિવ આદિ શબ્દથી અભિધેય એવા ભગવાન અરિહંત છે. એથી તે પરમ છે=તે પરમ આત્મા છે. વળી, તેનાથી અન્ય અપરમ આત્મા છે, તેથી=પરમાત્માને પ્રણામ કરીને એમ કહ્યું તેથી, અપરમ આત્માના વ્યવચ્છેદ વડે પરમાત્માને પ્રણામ કરીને હું ધર્મબિંદુ કહીશ એમ અવય છે.
કેવી રીતે ધર્મબિંદુ કહીશ ? એથી કહે છે – શ્રતરૂપી અર્ણવથી સમુદ્ધત કરીને અનેક ભંગોથી ભંગુર અને આવાઁનાં ગર્તથી ગહન એવા અને અતિવિપુલ નવજાલ મણિમાલાથી આકુળ અને મંદ મતિરૂપ તાવ વડે જંતુના સમૂહથી અત્યંત દુઃખે તરી શકાય એવા આગમરૂપી સમુદ્રથી સમ્યક ઉદ્ધાર સ્થાનના અવિસંવાદીરૂપપણાથી ઉદ્ધત કરીને, ધર્મબિંદુને=વસ્થમાણ લક્ષણવાળા ધર્મના
