Agam 03 Ang 03 Sthanang Sutra Part 01 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 218

२०२
स्थानाङ्गसूत्रे स्थितवस्तुनो यथा द्विप्रत्ययतारत्वमस्ति तदेवं बोध्यम् , जीवाश्चत्र अजीवाश्चत्र । एव शब्दोऽत्रावधारणे । तेन च ये विवक्षितपदार्थास्ते जीवा एव, तद्विपक्षभूता ये पदार्थास्ते अजीया एव । अनेन जीवाजीवेति राशिद्वयमेव स्वमताऽनुमोदितमिति सुचितम् । ___ ननु नो जीवाख्यं राश्यन्तरमप्यस्ति, प्रत्यक्षेणोपलब्धेः ? इति चेत् , उच्यते'नो जीव' इत्यत्र नो शब्दस्य सर्वनिषेधकत्वेन अजीव एव प्रतीयते । यदि च नो शब्दोदेशनिषेधे, तर्हि नो जीव शब्देन जीवदेश एव प्रतीयते, देशश्व नदेशि"तं जहा" पद द्वारा सूत्रकार वहीं स्पष्ट करते हैं-" जीवा चेव अजीवा चेच" जीव और अजीव, यहां एवं शब्द अवधारण अर्थ में प्रयुक्त हुआ है इस तरह जो पदार्थ जीवरूप से विवक्षित होते हैं वे जीवरूप ही हैं और जो पदार्थ अजीवरूप से विवक्षित होते हैं वे अजीव रूप ही हैं जीव के विपक्ष भूत पदार्थ अजीव रूप होते हैं इससे जीव अजीव यह राशिद्वय ही स्वमतानुमोदित है यह सूचित किया गया है।
शंका-नो जीव नाम की भी एक तीसरी राशि है क्यों कि उसकी भी प्रत्यक्ष से उपलब्धि होती है ? ____उ०-"नो जीव" में जो “नो" शब्द आया है वह क्या सर्व निषेधक के रूप में आया है या देशनिषेधक के रूप में आया है यदि सनिषेधक के रूप में आया है तो "नो जीव" शब्द का जो जीव रूप
में प्र२॥ Bी शते २७सी छे ते पात सूर (तंजहा) नीय मतावei दृशन्त द्वारा पु२५०२ ४२ छ-" जीवा चेव अजीया चेव"
| પણ છે અને અજી પણ છે. અહીં “અને ” પદ અવધારણ અર્થમાં વપ. રાયું છે. આ રીતે જે પદાર્થોને જીવરૂપે ઓળખવામાં આવે છે, તે જીવરૂપ જ હોય છે. અને જે પદાર્થોને અજીવરૂપે ઓળખવામાં આવે છે, તે અજીવરૂપ જ હોય છે. જીવથી વિપરીત શબ્દ અજીવ છે. આ રીતે અહીં એવું સૂચિત કરવામાં આવ્યું છે કે જીવ અજીવ આરાશિકય જ જૈનો દ્વારા અનુમાદિત (समत) छे.
શંકા–જીવ નામની પણ એક ત્રીજી રાશિ છે, કારણ કે તેની પણુ પ્રત્યક્ષ ઉપલબ્ધિ થાય છે.
उत्तर-'नो ७५ ' ५४मारे 'नो' ७४ माव्या छ ते स. નિષેધકરૂપે વપરાય છે કે દેશનિષેધકરૂપે વપરાય છે, એ વાત પહેલાં વિચા. રવી પડશે. જે તે સર્વનિષેધકરૂપે વપરાય હેય તે “ જીવ” ને આ
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૧