Agam 03 Ang 03 Sthanang Sutra Part 01 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 528

५१२
स्थानाङ्गसूत्रे
माह - ' दुविधा सन्यजीवा' इत्यादि । सर्वजीवाः समस्तप्राणिनः द्विविधाः प्रज्ञप्ताः । तदेव प्रकारद्वयमाह - सिद्धा असिद्धाय । तत्र सिध्यन्ति स्मेति सिद्धाः कर्मप्रपञ्चनिर्मुक्ताः । असिद्धाः - तद्भिन्नाः १। पुनरपि सर्वजीवानां द्वैविध्यमाह - ' दुविहे - त्यादि स्पष्टम् | नवरम् - सेन्द्रिया अनिन्द्रियाश्चेति । तत्र सेन्दिया :- इन्द्रिय सहिताः संसारिणः । अनिन्द्रियाः - इन्द्रियरहिताः - अपर्याप्तकाः, केवलिनः सिद्धाश्चेति २। एवम् अनेन प्रकारेण एषा - अनुपदं वक्ष्यमाणा गाथा - प्रस्तुतसप्रतिपक्षमूत्रत्रयोदशी संग्राहकपद्यरूपा स्पर्शनीया अनुसरणीया - एतदनुसारेण त्रयोदशापि सूत्राणि
I
इस सूत्र का ऐसा है कि यहां पर किसी ने ऐसी आशंका की कि जीव संसारी ही है या और भी जीव है ? तब उत्तर दिया गया कि अन्य जीव भी हैं इसी बात को दिखाने के लिये इस सप्रतिपक्ष त्रयोदश १३ सूत्रों को सूत्रकार ने कहा है इसके द्वारा यह प्रकट किया गया है कि समस्त प्राणी दो प्रकार के कहे गये हैं जैसे एक सिद्ध और दूसरे असिद्ध इनमें जो कर्मप्रपञ्च से रहित हो चुके हैं वे सिद्ध हैं और जो कर्मप्रपञ्च से रहित नहीं हुए हैं वे असिद्ध जीव हैं इसी प्रकार से सेन्द्रिय और अनिन्द्रिय के भेद से भी सर्व जीव दो प्रकार के कहे गये हैं इनमें जो इन्द्रियसहित हैं वे सेन्द्रिय जीव संसारी जीव हैं और जो इन्द्रियों से रहित हैं ऐसे वे अपर्याप्तक, केवली और सिद्ध इन्द्रियरहित जीव हैं २ इसी प्रकार से यहां यह गाथा अनुसरणीय है- कहां तक कि जीव
,
સહિતના ૧૩ સૂત્ર
આ સૂત્રપાઠ દ્વારા પ્રકટ કરવામાં આવી છે. આ સૂત્રનું તાત્પય એવું છે કે કદાચ કાઇને એવી શંકા થાય કે શું જીવા સ`સારી જ હાય છે કે અસ'સારી પણ હાય છે ખરાં ? તે તેના ઉત્તર એ છે કે સ`સારી સિવાયના જીવા પણ છે ખરાં. એજ વાતનું પ્રતિપાદન કરવા માટે પ્રતિપક્ષ સૂત્રકારે કહ્યાં છે. તેના દ્વારા એ પ્રકટ કરવામાં આવ્યું એ પ્રકારના કહ્યા છે-જેમકે સિદ્ધ અને અસિદ્ધ જે જીવે થઈ ચુકયા છે, તે જીવાને સિદ્ધ કહે છે અને જે જીવે થયા નથી તેમને અસિદ્ધ જીવા કહે છે. ॥ ૧ ॥ એજ અતિન્દ્રિયના બેન્નુથી પશુ જીવા બે પ્રકારના કહ્યા છે, જે જીવા ઇન્દ્રિયેથી યુક્ત છે તેમને સેન્દ્રિય જીવા કહે છે. સંસારી જીવેાના સેન્દ્રિયામાં સમાવેશ થાય છે. જે જીવા ઇન્દ્રિયાથી રહિત છે તેમને અનિન્દ્રિય જીવેા કહે છે. અપર્યાપ્તક, કેવલી અને સિદ્ધના અનિન્દ્રિય જીવામાં સમાવેશ થાય છે. ૫ ૨ એજ પ્રમાણે શરીરી અને અશરીરી જીવા પન્તના પ્રકારો આ ગાથા દ્વારા
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૧
છે
કે સમસ્ત જીવા કમ પ્રપોંચથી રહિત
ક્રમ પ્રપંચથી રહિત
પ્રકારે સેન્દ્રિય અને