Book Title: Yogshastra Part 05
Author(s): Hemchandracharya, Vijaydharmsuri
Publisher: Asiatic Society of Bengal
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002396/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ** **** %****************************************** BIBLIOTHECA INDICA: A COLLECTION OF ORIENTAL WORKS PUBLISHED BY THE ASIATIC SOCIETY OF BENGAL. NEW SERIES, NO. 1417. yogazAstram / atqafitufan SIR-WILLAM:JONES ** * ** * *X0 X X 0 X 7 MDCCXLVI-MDCCXCIVI .167. 8 .** THE YOGASASTRA, With the commentary called SVOPAJNAVIVARAN S. . * BY **** SRI HEMACHANDRACHARYA. EDITED BY CASTRA VICARADA JAINACARYA CRI VIJAYA DHARMA SURI. ***** FASCICULUS V. **** Calcutta: PRINTED BY UPENDRA NATHA CHAKRAVARTI, AT THE SANSKRIT PRESS. No. 81. Nandakumar Chowdhury 2nd Lane. AND PUBLISHED BY THE ASIATIC SOCIETY OF BENGAL, 1, PARK STREET. 1918. * **** Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ LIST OF BOOKS FOR SALE AT THE LIBRARY OF THE 4. ASIATIC SOCIETY OF BENGAL. No. 1, PARK STREET, CALCUTTA, AND OBTAINABLE FROM THE SOCIETY'S AGENT, MR. BERNARD QUARITCH, 11, GRAFTON STREET, NEW BOND STREET, LONDON, W. C'umplete copies of those works marked with an asterisk cannot be supplied.- some of the Fasciculi bein out of stock. BIBLIOTHECA INDICA. Sanskrit Series Acvavaid yaka, Fasc. 1-5 @ /10/ each ... Advaita Brahma Siddhi (Text), Fase. 1.4 @ /10/ each Advaitachiuta Kaustubha, Fisc. 1-3 @ /10/ each ... Agni l'uran Text), use. 1 --! 4 @ 7107 each 1. Aitareya Aranyaki of Rig Veda (Text), 2.4 @ /10/ ench ditareya Brahmana, Vol. I, Tasc. 1-5; Vol. II, pase. 15; Vol. III, Fasc. 1-5, Vol. IV, Fasc. 1-8 @ /10/ each ... Aitereya locana. Amarakosha, Fasc. 1-2 . *Anu Bhashyam, (Text), Fasc. 2-5 @ /10/ each Ist numana Didhiti Prasarini, Fasc. 1-3 @ /10/** Aphorisms of Sandilya (English), Fase. 1 @ 1/- ... Astasabasrika Prajnaparamita, Faso. 1 - 6 /10/ ench Atharvana Upanishadas (l'ext), Fasc. 1--5 @ /10/ each ... 32 Atmatattvaviveka, Fasc. 1 - 2 A vadana Kalpalati, Sans, aud Tibetan) Vol. 1, Fasc. 1-13; Vol. II. Faxc. 1-12 @ 1/ ench 25 0 Balam Bhatti, Vol. I, Fasc. 1-2, Vol II, Fase, 1 @ /10/ ench ... Bardic and Historical Survey of Rajputana A Descriptive Catalogue of Bardic and Historical Manuscripts. Sec. I, Prose Chronicles, l'art 1, Jodhpur State Do Do Neo. I, Prose Chronicles, Part II, Bikanir State 1 Do Do Sec. 2, Bardie Poetry, Part I, Bikanir State Bardic and Historical Survey of Rajputana Vacanikil Rathemat Ratana Singhaji ri Mahesaulisota ri Kluriya Joga ri Kata, Part 1, Dingala Text. 1Bauddhastotrasangrahat Baudhayana S'ranta Satra, Fasc. 1-3; Vol. II, Fasc 1.5; Vol. III, Fasc. I @ /10/ each ... ... 5 10 Bhamati (Text), Fasc. 1--8, @ (10) each Bbasayritty ... Bhatla Dipika Vol. I, Fasc. 1-6; Vol. 2, Fanc. 1.-2, @/10 each Bodhiearyavatara of Cantideva, Fase 1-7 @ /10/ each Brahma Sutras (English), Fasc.1, @ 1/ Brhaddevata Fasc. 1-4 @ /10/ each ... Brhadharma Puranat Fase 1-6 @ /10/ ench Catadusani, l'asc. 1-2 @ /10/ each ... Catalogue of Sanskrit Books and MSS., Masc. 1-4 @ 2/ encl... Vatapatha Brahmana, Vol 1, Fasc. 1-7; Vol II, Faso. 1-5; Vol. Fasc. 1-7; Vol. V, Fasc. 1-5 @ /10/ each Ditto Vol. VI, Fasc. 1-3 @ 1/4/ each Ditto Vol. VII, Fasc. 1-5 @ /10/ Ditto Vol. IX. Fasc. 1-2 Catasahnsrika, Prajslaparamita lart, I. Hage. I--18, Part II, Fagc. 1, @1101 each .. ... 1! 11 Caturvarga Chintamani, Vol. II, Fasc. 1-25; Vol. III. Part I, Fasc. 1-18. Part II, Fasc. 1-10; Vol. IV. Fasc. 1-6 @ /10, each Ditto Vol. IV, Fasc. 7, @ 1/4/ each ... Ditto Vol. IV, Fasc. 8-10 @ 110/ ** Chandah Sutra (Text), Fasc. 1--3, @/10/ each Vlock vartika, (English) Fasc. 1.7 @ 1/4/ each ... 12 *Crauta Sutra of A pastamba (Text, Fasc. 2.-17, @ /10/ each .. Urnuta Sntra of Canklayana, Vol. I, lasc. 1-7; Vol. II, Fanc. 1. ; 'Vol. III, Fasc. 1-4; Vol 4, Fasc. 1 @ /10/ each Qri Bhashiyam (Text), Fasc 1-3 @ /10/ each Cri Cantinatha Charita, l'asc. 1-4 . . . . . 3 2 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH prakAzaH / jJAnAGgAvArhata ityarthaH, anena jJAnAtizaya uktaH ; tatsaMkhyAmAhacaturviMzatimapi apizabdAdanyAnapi kiMviziSTAn lokasyojhotakarAn lokyate pramANena dRzyata iti lokaH, paJcAstikAyAtmakastasyosrotakaraNazIlAn kevalAlokadIpena sarvalokaprakAzakaraNazIlAn ityarthaH, nanu kevalina ityanenaiva gatArthametalloko - dyotakaraNazIlA eva hi kevalinaH / satyam / vijJAnA'dvaita nirAsenohyotakarAH, udyotyasya bhedadarzanArtham, lokohyotakaratvaM ca tatstAvakAnAmupakArAya na cA'nupakAriNaH ko'pi stauti ityupakArakatvapradarzanAyAha-- dharmatIrthakarAn ; dharma uktasvarUpaH tIryyate'nena tIrthaM dharmapradhAnaM tIrthaM dharmatorthaM dharmagrahaNAd dravyatIrthasya nadyAdeH zAkyAdisambandhinazca adharmapradhAnasya parihAraH, tatkaraNazolA dharmatorthakarAH tAn sadevamanujA'surAyAM parSadi sarvabhASApariNAminyA vAcA dharmatIrthapravartakA nityarthaH, anena pUjAtizayo vAgatizayazvoktaH / apAyApagamAtizayamAha - jinAn rAgadveSAdijetRnityarthaH / yaduktaM kIrtayiSyAmIti tatkIrtanaM kurvannAha - usabhamajinaM ca vaMde saMbhavamabhinaMdaNaM ca sumaI ca / paumappahaM supAsaM jiNaM ca caMdappahaM vaMde // 2 // suvihiM ca puSpadaMtaM soala sijjaMsa vAsupujjaM ca / vimalamaNataM ca jiNaM dhammaM saMtiM ca vaMdAmi // 3 // kuMthuM araM ca malliM vande muNisuvvayaM namijiNaM ca / vaMdAmi riTThanemiM pAsaM taha vajramANaM ca // 4 // 632 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 634 yogazAstre samudAyArthaH sugamaH / padArthastu vibhajyate, sa ca sAmAnyato vizeSatazca / tatra sAmAnyataH RSati gacchati paramapadamiti RSabhaH, "uTTatvAdo" // 8 / 1 / 131 // ityutve usa ho / vRSabha ityapi varSati siJcati dezanAjalena duHkhAgninA dagdhaM jagat, ityasyAnvarthaH, "vRSabhe vA vA" || 8 | 1 | 133 // iti vakAreNa Rta utve'syApi usaho / vizeSatastu UrvorvRSabho lAJchanamabhUdbhagavataH, jananyA ca caturdazAnAM svapnAnAmAdAvRSabho dRSTastena RSabho vRSabho vA / 1 / paroSahAdibhirna jita iti ajitaH, tathA garbhasthe bhagavati jananI dyUte rAjJA na jitA ityajita: / 2 / sambhavanti prakarSeNa bhavanti catustriMzadatizayaguNA asminniti sambhavaH, zaM sukhaM bhavatyasmin stute iti zambhavo vA, tatra "zaSoH saH" // 8|1|260 // iti satve sambhavaH, tathA garbhagate'pyasmin abhyadhikasasyasambhavA-. sambhavaH / 3 / abhinandyate devendrAdibhirityabhinandana:, tathA garbhAtprabhRti evA'bhokSma zakrAdyabhinandanAt abhinandana: / 4 / su zobhanA matirasyeti sumatiH, tathA garbhasthe jananyAH sunizcitaaa matirabhUditi sumatiH / 5 / niSpaGkatAmaGgIkRtya padmasyeva prabhA yasyA'sau padmaprabhaH, tathA padmagayanadohado mAturdevatayA pUrita iti padmavarNazca bhagavAniti padmaprabhaH | 6 | zobhanAH pArkhA asyeti supArzvaH, tathA garbhasthe bhagavati jananyapi supArkhA jAti supArzvaH / 7 / candrasyeva prabhA jyotsnA saumya lezyA vizeSo'syeti candraprabhaH, tathA devyAzvandrapAnadohado'bhUt, candrasamavarNazca bhagavAniti candraprabhaH / 8 / zobhano vidhi: sarvatra kauzalamasyeti Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hatIyaH prakAza: / suvidhiH, tathA garbhasthe bhagavati janandhapyevamiti savidhiH, puSpakalikAmanoharadantatvAt puSpadanta iti hitIyaM nAma / 8 / sakalasattvasantApaharaNAcchItalaH, tathA garbhasthe bhagavati pituH pUrvotpannA'cikitsyapittadAho jananIkarasparzAdupazAnta iti zItalaH / 10 / sakalabhuvanasyA'pi prazasyatamatvena zreyAna, zreyAMsAvaMsAvasyeti pRSodarAditvAt zreyAMso vA, tathA garbhasthe'smin kenApyanAkrAntapUrvA devatAdhiSThitazayyA jananyA AkrAnteti zreyo jAtamiti zreyAMsaH / 11 / vasavo devavizeSAH, teSAM pUjyo vasupUjyaH, prajJAditvAdaNi vAsupUjyaH, tathA garbhasthe'smin vasu hiraNya tena vAsavo rAjakulaM pUjitavAniti vAsupUjyaH, vasupUjyasya rAjo'yamiti vA "tasyedam" // 6 / 3 / 60 // ityaNi vAsupUjyaH / 12 / vigatamalo vimala:, vimalAni vA jJAnAdaunyasyeti vimalaH, tathA garbhasthe mAturmatistanuzca vimalA jAteti vimalaH / 13 / ananta kamAMzAn jayati, anantarvA jJAnAdibhirjayati anantajit, tathA garbhasthe jananyA anantaratnadAma dRSTam, jayati ca tribhuvane'pauti anantajit, bhImo bhaumasena iti nyAyAdananta iti / 14 / durgatI prapatantaM sattvasaGghAtaM dhArayatIti dharmaH, tathA garbhasthe jananI dAnAdidharmaparA jAteti dharmaH / 15 / zAntiyogAta, tadAtmakatvAt, tatkartRtvAddA zAntiriti, tathA garbhasthe pUrvotpanA'zivazAntirabhUditi zAntiH / 16 / kuH pRthvI, tasyAM sthitavAniti niruktAt kunyuH, tathA garbhasthe jananI ratnAnAM kunyu rAziM dRSTavatIti kunthuH / 17 / Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstre sarvo nAma mahAsattvaH kule ya upajAyate / tasyA'bhivRddhaye vRddhairasAvara udAhRtaH // 1 // iti vcnaadrH| tathA garbhasthe jananyA svapne sarvaratnamayo'ro dRSTa ityaraH / 18 / parISahAdimallajayAviruktAmalliH, tathA garbhasthe mAtuH ekaRtau sarvasurabhikusumamAlyazayanIyadohado devatayA pUrita iti maliH / 18 / manyate jagatastrikAlA'vasthAmiti muni: "manerudeto cAsya vA" ( uNA-612) iti ipratyaye upAntyasyotvam, zobhanAni vratAnyasyeti suvrataH, munizcAsau suvratazca munisuvrataH, tathA garbhasthe jananI munivatsuvratA jAteti munisuvrataH / 20 / paroSahopasargAdinAmanAda "-namestu vA" ( uNA-613 ) iti vikalpenopAntyasyekArAbhAvapakSa namiH, tathA garbhasthe bhagavati paracakranRpairapi praNatiH kRteti namiH / 21 / dharmacakrasya nemivanemiH, tathA garbhasthe bhagavati jananyA riSTaratnamayo mahAnamidRSTa iti riSTanemiH, apazcimAdizabdavat napUrvatve'riSTanemiH / 22 / pazyati sarvabhAvAniti niruktAt pArkhaH, tathA garbhastha jananyA nizi zayanIyasthayA'ndhakAre sarpo dRSTa iti garbhAnubhAvo'yamiti matvA pazyatIti pArkhaH, pAryo'sya vaiyAvatyakarastasya nAthaH pArzvanAthaH, bhImo bhImasena itivat pArkhaH / 23 / utpatterArabhya jJAnAdibhivardhata iti vardhamAnaH, tathA bhagavati garbhasthe jJAtakulaM dhanadhAnyAdibhirvardhata iti vardhamAnaH / 24 / Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . tIyaH prakAzaH / vizeSA'bhidhAnArthasaMgrAhikAcemA: zrIbhadrabAhusvAmipraNItA gAthAH 'jarUsa usahalabchaNamusabhaM sumiNammi teNa umhjinno| akSesu jaNa prajinA jaNaNI ajino jiNo tamhA // 1 // abhisambhRA sAsatti sambhavo teNa vuccai bhayavaM / abhinandai abhikkhaM sakko abhinandaNo teNa // 2 // jaNaNI savvatya viNicchaesa sumaitti teNa sumijinno| paumasayaNammi jaNa Noi Dohalo teNa paumAbho // 3 // gabhagae jaM jaNaNI jAya supAsA to supaasjigo| jaNaNoi caMdapiaNammi Dohalo teNa caMdAbho // 4 // samvavihIsu a kusalA gabhagae jeNa hoi suvihijiNo / piuNo dAhovasamo gambhagae saualo teNaM // 5 // (1) bhalAJchanaSabhaM khatre tevarSabhajinaH / akSeSu yenAjitA jananI anito jinastasmAt // 1 // abhibhUtAni sasthAnIti saMbhavastenocyate bhagavAn / abhinandatyabhokSaNaM zakro'bhinandanastena // 2 // jananI sarvatra vinizcayeSu sumatiriti tena sumatijinaH / padmazayane jananyA DhoDadastena padmAbhaH // 3 // garbhagate yajjananI jAtA suparvA tataH supAjinaH / jananyAzcandrapAne dohadastena candrAbhaH // 4 // sarvavidhiSa ca kuzalA garbha gate yena bhavati suvidhijinaH / pita hopazamo garbhagate zItalastena // 5 // Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 638 yogazAstre - 'maharihasijjAruhaNammi Dohalo hoi teNa sijjaMso / pUei vAsavo jaM abhivaNaM teNa vasupujjo // 6 // vimalataNabuddhijaNaNI gabhagae teNa hoi vimalajiNo / rayaNa vicittamaNaMtaM dAmaM sumiNa to'NaM to // 7 // gabbhagae jaM jaNaNI jAya sudhammatti teNa dhammajiNo / jAzro asivovasamo gabhagae teNa saMtijiNo // 8 // thuhaM rayaNa vicittaM kuM, sumiNammi teNa kuNthujinn|| sumiNa araM maharihaM pAsa i jagaNI aro tamhA // 8 // varasurahimallasayaNammi Dohalo teNa hoi mllijinno| jAyA jaNaNI jaM subvayatti muNisubbo tamhA // 10 // paNayA paJcaMtanivA daMsiyamitte jiNammi taNa nnmii| ridvarayaNaM ca ne miM uppayamANaM to nemI // 11 // / (1) mahAIzayyArohaNe Tohado bhavati tena zreyAMsaH / pUjayati vAmatro yamabhikSaNaM tena vAsupUjyaH // 6 // vimalatanu buTvijananI garbhagate tena bhavati vimalajinaH / ratnavicitramanantaM dAma svapne tato'nantaH // 7 // garbha gate yajjananI jAtA sudharmeti tena dharmajinaH / jAto'zivopazamo garbha gate tena zAntijinaH // 8 // stUpaM ratnavicitraM kanyaM svapne tena kuntha jinaH / svapreraM mahAhaM pazyati jananI, arastasmAt // 6 // varasurabhimAlyazayane dohadastena bhavati mallijinaH / jAtA jananI yat suvrateti munisuvratastasmAt // 10 // ... praNatAH pratyanta nTa pA darzitamAtre jine tena naamH| riSTaratnaM ca nemimutpatantaM tato nemiH||11|| Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hatIyaH prakAza: / 'mappaM mayaNe jaNaNI jaM pAsai tamasi teNa pAsajiNo / vaDDhai ya nAyakulaM ti a teNa jiNo vaDamANu tti // 12 // pati kIrtanaM kRtvA cetaHzuddhyarthaM praNidhAnamAha evaM mae abhithuA vihaarayamalA phiinnjrmrnnaa| .. cauvausaM pi jiNavarA tisthayarA me pasIantu // 5 // evamanantaroditena vidhinA mayetyAtmanirdeza:, abhiSTutA bhAbhimukhyena stutA: svanAmabhiH kIrtitA ityarthaH / kiMviziSTAste, vidhUtarajomalA:-rajaca malaM ca rajomale, vidhUte prakampite anekArthatvAdapanIte vA rajomale yaste vidhUtarajomalAH, badhyamAnaM ca karma rajaH. pUrvabaI tu malam, athavA baddhaM rajo nikAcitaM malam, athavA airyApathaM raja:, sAmparAyikaM malamiti / yatazcaivaMbhUtA ata eva prakSINajarAmaraNA: kAraNAbhAvAt / caturviMzatirapi, apizabdAdanye'pi jinavarAH zrunAdijinebhyaH prakRSTAH. te ca tIrthakarA iti pUrvavat, me mama, kiM ? prasIdantu prasAdaparA bhavantu / te ca vItarAgatvAdyadyapi stutA: toSam, ninditAza heSaM na yAnti, tathA'pi stotA stutiphalam. nindakazca nindAphalamAnotyeva, yathA cintAmaNimantrAdhArAdhakaH ; yadavocAma vItarAgastave aprasannAt kathaM prApyaM phalametadasaGgatam / cintAmaNyAdayaH kiM na phalantyapi vicetanA: ? // 1 // (1) sarpa zayane jananI yat pazyati tamasi tena pAzvajinaH / vardhate ca jAtakunnamiti ca tena jino vardhasAna iti // 12 // Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * yogazAstre ityutaamev| atha yadi na prasaudanti, tatviM prasIdanviti tathA pralApana ? / naivam / bhaktyatizayata evamabhidhAne'pi na doSaH / yadAha-kSINaklezA ete nahi prasaudanti, na tatstavo'pi vRthA, tatstavabhAvavizuddheH, prayojanaM karmavigama iti // 5 // tathAkittitra vaMdia mahimA jee logasma uttamA siddaa| . pAruggabohilAbhaM samAhivaramuttamaM diMtu // 6 // kIrtitAH svanAmabhiH proktA:. vanditAstrividhayogena samyak stutAH, mahitAH puSpAdibhiH pUjitAH / mamA iti pAThAntarama, tatra mayakA mayA / ke ete ?, ityAha-ye ete lokasya prANivargasya karmamalakalaGkAbhAvanottamAH prakvaSTAH, siddhAnti sma siddhAH kataktatyA ityarthaH, arogasya bhAva ArogyaM siddhatvaM tadartham, bodhilAbha: arhapraNItadharmaprAptirArogyabodhilAbhaH, sa hyanidAno mokSAyaiva bhavati tam, tadarthaM ca samAdhivaraM varasamAdhi paramasvAsthyarUpaM bhAvasamAdhimityarthaH, asAvapi tAratamyabhedAdanekadhaiva, ata pAhauttamaM sarvotkRSTaM dadatu prayacchantu, etacca bhattyAcyate / yata uttAm 'bhAsA asaccamosA navaraM bhattIi bhAsiyA esA / na hu khINa pijjadosA diti samAhiM ca bohiM ca // 1 // iti (1) bhASA amatyamRSA navaraM bhaktarA bhaassitessaa| na khalu kSINapremadoSA dadati samAdhi ca bodhi ca // 1 // Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tathA tRtIyaH prakAzaH / 641 caMdesu nimmalayarA Aicesu ahiaM payAsayarA / sAgaravaragambhIrA siddhA siddhiM mama disantu // 7 // "paJcamyAstRtIyA ca" // 8 / 3 / 136 // iti paJcamyarthe saptamI, atazcandrebhyo'pi nirmalatarA: sakalakarmamalApagamAt, pAThAntaraM vA candehiM nimmalayarA, evamAdityebhyo'pyadhikaM prakAzakarAH, kevalodyotena lokAlokaprakAzakatvAt / uktaM ca 'caMdAiJcagahANaM pahA payAsei parimizraM khittaM / kevalianANalambho loloaM payAsei // 1 // sAgaravaraH svayambhUramaNAkhyaH samudraH, paroSahopasargAdyakSobhya`tvAt tasmAdapi gambhIrAH, siddhAH karmavigamAt kRtakRtyAH, siddhiM paramapadaprAptim, mama dizantu prayacchantu / evaM caturviMzatistavamuktA sarvaloka evA'rhacaityAnAM vandanAdyarthaM kAyotsargakaraNAyedaM paThati, paThanti vA / savvaloe arihaMtacedraNaM karemi kAusaggamityAdi vosirAmIti yAvat / vyAkhyA pUrvavat / navaram, sarvazvAsau lokazca avastiryagUrdhvamedastasmiMstreloko ityarthaH, adholoke hi camarAdibhavaneSu, tiryaglo ke ddIpAcalajyotiSkavimAnAdiSu, Urdhvaloke saudharmAdiSu santyevArha caityAni, tatazca maulacaityaM samAdhikAraNamiti mUlapratimAyAH prAk stutiruktA / idAnIM sarve'rhantastaGguNA (1) candrAdityagrahANAM prabhA prakAzayati parimitaM kSetram / ke likajJAnalAbho lokAlokaM prakAzayati // 1 // 81 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 642 yogazAstre iti sarvalokasaMgrahaH, tadanusAreNa sarvatIrthakarasAdhAraNo khatiH / anyathA anyakAyotsarge anyA stutiriti na samyagatiprasaGgAditi sarvatIrthakarANAM stutiruktA / idAnIM yena te bhagavantastadabhihitAzva bhAvAH sphuTamupalabhyante tatpradIpasthAnIyaM samyak zrutamarhati kIrtanam, tattrA'pi tatpraNetRRn bhagavataH prathamaM stauti-- pukkharavaradauvaDDhe dhAyaikhaMDe a jambuddauveM a / bhara heravayavidehe dhammAdUgare nama'sAmi // 1 // bharataM bharatakSetram,airavatamairavata kSetram, videhamiti bhaumo bhaumasena iti nyAyAda mahAvidehakSetram, evaM samAhAradanda:, teSu bharatairavatavideheSu dharmasya zrutadharmasyAdikarAn sUtrataH prathamakaraNazolAn, namasyAmi stuve / ka yAni bharatairavatamahAvideha kSetrANi ?, ityAha-puSkarANi padmAni tairdaraH puSkaravaraH sa cAsau Dopaca puSkaravaraddIpaH tRtIyo dvIpaH, tasyArdhaM mAnuSottarAcalAdarvAgbhAgavarti, tatra he bharate. he airavate, he mahAvidehe, tathA dhAtakonAM khaNDAni vanAni yasmin ma dhAtakIkhaNDo dIpaH tasmin, he bharate, airavate, he mahAvidehe / jambvA upalakSitaH tatpradhAno vA hopo jambUddIpaH, atraikaM bharatamekamairavatamekaM ca mahAvidehamityetAH paJcadazakarmabhUmayaH, zeSAstvakarmabhUmayaH / yadAha - - "bharatairavatavidehAH karmabhUmayo'nyatra devakurUttarakurubhyaH" (tattvA- 3|16) mahattarakSetraprAdhAnyAGgIkara karaNAtyazcAnupUrvyA nirdeza: / dharmAdikaratvaM yathA bhagavatAM bhavati tathA apauruSeyavAdanirAkaraNAvasare prAgnirNItam / nanvevamapi kathaM dharmAdikaratvaM bhagavatAm, 'tappuvvitrA arahayA' . Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TatIyaH prkaashH| iti vacanAda vacanasyAnAditvAt ? / naivam, bIjAzravattadupapatteH-bIjAddhi akuro bhavati aGgharAcca baujamiti / evaM bhagavatAM pUrvajanmani zrutadharmAbhyAsAttIyakaratvam, tIrthakvatAM ca zrutadharmAdikaratvamaduSTameva / nacA'yaM niyamaH zrutadharmapUrvakamevAIttvamiti, marudevyAdInAM zrutadharmapUrvakatvAbhAve'pi kevalajJAnazravaNAdityalaM prsnggen| evaM zrutadharmAdikarANAM stutiruktA / idAnIM zrutadharmasyAha samatimirapaDalaviddhasaNasma suragaNanariMdamahiasma / . sImAdharasma vaMde papphoDiamohajAlasma // 2 // ___tamo'jJAnam, tadeva timiram,athavA banaspRSTanidhattaM jJAnAvaraNIyaM karma tamaH ; nikAcitaM timiraM, tatastamasti mirasya, tamastimirayorvA paTalaM vRndam. tadvidhvaMsayati vinAzayatIti nandyAditvAdane tamastimirapaTala vidhvaMsanastasya, ajJAnanirAsenevA'sya pravRtteH / suragaNezcaturvidhA'maranikAyairnarendrazcakravartyAdi. bhirmahitaH pUjitastasya / AgamamahimAM hi kurvantyeva surAsurAdayaH / saumAM mAdAm, somAyAM vA dhArayatIti sImAdharastasya, zrutadharma iti vizeSyam, tata: karmaNi dvitIyA, tasyAzca "kvacid hitIyAdeH" // 8 / 3 / 134 // iti prAkkatasUtrAt SaSThI, atastaM vande, tasya vA yanmAhAtmA tahande iti mambandhe SaSThI; athavA sasya vande vandanaM karomIti / prakarSeNa sphoTitaM vidAritam, mohajAlaM mithyAtvAdirUpaM yena sa tathA tasya / zrutadharme hi sati vivekino mohajAlaM mithyAtvAdirUpaM vilayamupayAtyeva // itthaM Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 644 yogazAstre zrutamabhivandha tasyaiva guNopadarzanahAreNA'pramAdagocaratAM pratipAdayavAha jAIjarAmaraNasogapaNAsaNassa kallANapukkhala visAlasuhAvahasma / ko devadANavanariMdagaNaciassa dhammasma sAramuvalabha kare pamAyam ? // 3 // kaH sacetana:, dharmasya zrutadharmasya, sAraM sAmarthyam, upalabhya vijJAya zrutadharmodite'nuSThAne pramAdamanAdaraM kuryAt ?, na kazcit kuryAdityarthaH / kiMviziSTasya zrutadharmasya?, jAtirjanma, jarA vizrasA, maraNaM prANanAza:, zoko mAnaso duHkhavizeSaH, tAn praNAzayati apanayati, jAtijarAmaraNazoka praNAzana: tasya, zrutadharmoktAnuSThAnAddhi jAtyAdayaH praNazyantyeva, anenAsyAnarthapratighAtitvamuktam / kalyamArogyamaNati zabdayati iti kalyANam, puSkalaM sampUrNam, na ca tadalpaM kintu vizAlaM vistIrNamevambhUtaM sukhamAvahati prApayatIti kalyANapuSkalavigAlasukhAvahaH tasya, tathAca zrutadharmoktAnuSThAnAdukta lakSaNamapavargasukhamavApyata eva, anina cA'sya viziSTArthaprApakatvamAha / devAnAM dAnavAnAM narendrANAM ca gaNairarcitasya pUjitasya, suragagA narendramahitasya iti, asyaiva nigamanaM devadAnavetyAdi / yatazcaivamata: siddhe bho ! payo namo jiNamae naMdI sayA saMyame devanAgasuvamakinaragaNasmanbhUabhAvaccie / logo jattha paiDio jagamiNaM telukamaccAsuraM dhammo vaDaDhau sAsayaM vijayo dhammuttaraM vaDDhau // 4 // Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIyaH prakAzaH / siddhaH phalAvyabhicAreNa pratiSThita:, athavA siddhaH sakalanayavyApakatvena trikoTiparizaddhatvena ca prakhyAtastasmin, bho ityatizayinAmAmantraNam. pazyantu bhavantaH, prayato'haM yathAzaktyetAvantaM kAlaM prakarSeNa, yataH itthaM parasAkSikaM prayato bhUtvA punarna maskaroti, namo jiNamae namo jinamatAya, prAktatvAccatuyAH saptamI / asmiMzca sati nandiH samRddhiH / sadA sarvakAlama, saMyame cAritre bhUyAt / uktaM ca-() paDhamaM nANaM to dyaa'| kiM viziSTe saMyame ?, devanAgasuparNa kivaragaNaiH sadbhUtabhAvenArcite- devA vimAninaH, nAgA dharaNAdayaH, suparNA garuDAH, kinnarA vyantaravizeSAH upalakSaNaM zeSANAM, devamityanusvAraH chandaHpUraNe, tathA ca saMyamavanto'ya'nta eva devAdibhiH / yatra jinamate, kiM yatra ?,lokanaM lokI jJAnam, pratiSThita: tahazIbhUtaH, tathA jagadidaM jJeyatayA pratiSThitamiti yoga: ; kecinmanuSyalokameva jaganmanyante, ata aah-trailokymaasurmaadhaaraadheyruupm| ayamityambhUto dharmaH zrutadharmo vardhatAM vRddhimupayAtu, zAkhatamiti kriyAvizeSaNaM zAkhatama pracyutyA vardhatAmiti ; vijayataH paravAdivijayena, dharmottaraM cAritradharmottaraM vardhatAm, punarvRddhyabhidhAnaM mokSArthinA pratyahaM jJAnavRddhiH kAryA iti pradarzanArtham / tathAca tIrthakaranAmakarmahetuna pratipAdayatotama'apuvva nANagahaNe' iti / praNidhAnametanmokSabIjakalyaM paramArthato'nAzaMsArUpameveti praNidhAnaM kRtvA zrutasyaiva vandanAdyathaM kAyo (1) prathamaM jJAnaM tato dayA / Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstre sargAthaM paThati paThanti vaa| suasma bhagavo karemi kAusaggamityAdi vosirAmauti yAvadarthaH pUrvavat / navaram -yutasyeti pravacanasya sAmAyikAdebindasAraparyantasya bhagavato yazomAhAmAAdiyukta sya, tataH kAyotsargakaraNaM pUrvavatyArayitvA zrutasya stutiM ptthti| tatazca anuSThAnaparamparAphalabhUtebhyaH siDebhyo namaskArakaraNAyedaM paThati paThanti vA -- siddhANaM buddhANaM pAragayANaM paramparagayANaM / loaggamuvagayANaM namo sayA saJcasiddhANaM // 1 // . siddhayanti sma siddhAH ye yena guNana niyantrAH pariniSThitAH siddhodanavad na puna: sAdhanauyA ityarthaH, tebhyo nama iti yogaH / te ca sAmAnyataH karmAdimiddhA api bhavanti, yathoktam 'kamme sippe ya vijjA maMte joge ya aagme| .. astha jattA abhipyAe tave kammakkhae ia // 1 // tatra karma AcAryopadezarahitaM bhAravahanakRSivANijyAdi, tatra siddhaH, pariniSThitaH, mhygirisiddhvt| zilpaM tvAcAryopadezajaM tatra miDaH, kokAsavadhakivat / vidyA japahomAdinA pha nadA, mantrI japAdirahitaH pAThamAtrasiddhaH ; straudevatA'dhiSThAnA vidyA, puruSadevatAdhi (1) karmaNi zilpe ca vidyAyAM mantre yoge caagme|| artha yAlAyAmabhiprAye tapasi karmakSaya iti // 1 // Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH prakAzaH / ThAnastu mantraH / tatra vidyAsiddha AryakhapuTavat, mantrasiddhaH stmbhaakrsskvt| yoga auSadhisaMyogaH, tatra siddho yogasiddhaH Aryasamitavat, Agamo dvAdazAGgaM pravacanaM tavA'sAdhAraNArthAvagamAmiDaH Agamasiddho gautamavat, artho dhanam, sa itarAsAdhAraNo yasya so'rthasiddho mammaNavaNigvat / jale sthale vA yasyA'vighnA yAtrAsa yaatraasiddhstunnddikvt| yamarthamabhipreti tama) tathaiva ya: sAdhayati so'bhiprAyasiddho'bhayakumAravat / yasya sarvotkRSTaM tapaH sa tapaHsiddho dRDha prahArivat / yaH karmakSayeNa jJAnAvaraNIyAdyaSTakarma nirmUlanena siddhaH sa karmakSayasiddho marudevIvat / ata: karmAdisiddhavyapohena karmakSayasiddhaparigrahArthamAha-vuDebhya: ajJAnanidrAprasupte jagati aropadezena jIvAdirUpaM tattvaM buddhavanto buddhAH, buddhatvAnantaraM karmakSayaM kRtvA sihA ityarthaH, tebhyaH / ete ca saMsAranirvANobhayaparityAgasthitimantaH kaithidiSyante na saMsAra na nirvANe sthito bhuvanabhUtaye / acintyaH sarvalokAnAM cintAratnAdhiko mahAn // 1 // iti vacanAt / etabirAsArthamAha-pAragatebhyaH pAraM paryantaM saMsArasya prayojanavAtasya vA, gatAH pAragatAH tebhyaH ; ete ca yadRcchAvAdibhiH kathiddaridrarAjyAptivadakramasiddhatvenA'bhidhIyante, tadupadAsAthaimAha-paramparagayANaM--paramparayA caturdazaguNasthAnakramAroharUpayA, athavA kathaJcit karmakSayopazamAdisAmagramA samyagdarzanaM tasmAt samyagjJAnaM tasmAt samyakcAritramityevambhatayA gatA Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 648 yogazAstre mukti sthAna prAptAH paramparAgatAH tebhyaH / ete ca kazcidaniyatadezA abhyupagamyante, yatra klezakSayastatra vijJAnamavatiSThate / bAdhA ca sarvathA'syeha tadabhAvAnna jAtucit // 1 // iti vacanAt, etanirAsAyAha lokAgramupagatebhyaH lokAgramauSaprAgbhArAkhyAyAH pRthivyA uparikSetraM tadupa sAmIpyena tadaparAbhitradezatayA niHzeSakarmakSayapUrvakaM gatAH prAptAH / uktaM ca 'jastha ya ego siddho tattha ya aNaMtA bhavakkhayavimukkA / asmosamaNAbAhaM ciTThati suhI suhaM pattA // 1 // tebhyaH / nanu kSINakarmaNo jIvasya kathaM lokAgraM yAvahatiH ? / . ucyate-pUrvaprayogAdiyogAt / yadAha pUrvaprayogasiddherbandhacchedAdasaGgabhAvAcca / gatipariNAmAcca tathA siddhasyodhvaM gatiH siddhA // 1 // nanu siddhikSetrAtparato'dhastiryagvA kasmAnna gacchanti ?,' anA'pyuktam - nA'dho gauravavigamAda saGgabhAvAcca gacchati vimuktaH / lokAntAdapi na paraM plavaka ivopagrahAbhAvAt // 1 // (1) yatA caikaH siddhastatra cAnannA bhava kSaya vimuktAH / . anyonyamanAbAdhaM tiSThanti sukhinaH sukhaM prAptA. // 1 // Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hatIyaH prkaashH| 648 yogaprayogayozcAbhAvAttiryagna tasya gtirsti| .. tasmAtsiddhasyocaM hyAlokAntAgatibhavati // 2 // iti // . namaH sadA sarvasiddhebhyaH-namo namo'stu, sadA sarvakAlaM, sarvasiddhebhyaH-sarve sAdhyaM siddhaM yeSAM te sarvasiDA: tebhyaH, athavA sarvasiddhebhyaH tIrthasiddhAdibhedebhyaH,yathoktam-'tisthasiddhA 1 atisthasihA 2 tisthayarasiddhA 3 atisthayarasiddhA 4 sayaMbuddhasiddhA 5 patteyabuddhasiddhA 6 buDabohiasiDA 7 tholiGgasiddhA 8 purisaliGgasiddhA napuMsakaliGgasiddhA 10 saliGgasiddhA 11 annaliGgasiddhA 12 gihiliGgasiddhA 13 egasiddhA 14 aNe gasiddhA 15 / tatra tIrthe caturvidhazramaNa saGke utpanne sati ye siddhAH te tIrthasiddhAH / 1 / atIrthe jinAntare sAdhavyavacchede sati jAtismaraNAdinA'vAptApavargamArgAH siddhAH atIrthasiddhAH, marudevIprabhRtayo vA, tadA tIrthasyA'nutpannatvAt / 2 / tIrthakarasiddhAH tIrthakaratvamanubhUya siddhAH / 3 / atIrthakarasiddhAH sAmAnya kevalitve sati siddhAH / / / svayaM buddhAH santo ye siddhAH te svayaMbuddhasiddhAH / 5 / pratyekabuddhAH . santo ye siddhAH te pratyekabuddhasiddhAH / 6 / svayambuddhapratyekabuddhayozca bodhyupadhizrutaliGgakato vizeSa:-svayaMbuddhA hi bAhyapratyayamanta (1) tIthasivAH, atIrtha siddhAH, tIrtha kara siddhAH, atIrthakarasiddhAH, svayaMbaddhasiddhAH, pratye kabaDDasivAH buddhabodhitasiDvAH, strIliGgamiddhAH, puruSaliGgasiddhAH, napuMsakaliGgasivAH, khaliGgasiDvAH, anyaliGgasivAH, hiliGgasivAH, ekasiDvAH, anekasivAH / Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstre reNa budhyante, pratyekabuddhAstu bAhyapratyayena vRSabhAdinA karakaNDAdivat, upadhistu svayaMbaDAnAM pAtrAdirhAdazadhA, pratyekabuddhAnAM prAvaraNavoM navavidha: ; svayaMbuddhAnAM pUrvAdhItayute'niyamaH, pratyekabuddhAnAM tu niyamato bhavatyeva ; liGgapratipattistu svayaMbuddhAnAM gurusannidhAvapi bhavati, pratyekabaddhAnAM tu devatA liGgaM prayacchati ; buddhA prAcAryA avagatatattvAH tairbodhitA: santo ye siddhA: te buddhabodhitasiddhAH 17 / ete ca sarve'pi kecit strIliGgasiddhAH, kecit puMliGgasiDAH, kecit npuNsklinggsiddhaaH| nanu tIrthakarA api kiM strIliGgasiDA bhavanti ?, ucyate, bhavantyeva-yaduktaM siddha prAbhRte-'savvatthovA titthayarisiddhA, titthayaratisye notisthayarasiddhA asaMkhejjaguNA, titthayaritisthe notisthayarisiddhAo prasaMkhijjaguNAo, tisthayaritisthe notisthayarasiddhA asaMkhejjaguNA iti / napuMsakaliGga siddhAstu tIrthakarasihA na bhavantyeva, pratyekabuddhasiddhAsta puMliGgasiddhA eva / 8 / 8 / 10 / skhaliGgena rajoharaNAdinA dravyaliGgena siddhAH svaliGgasiddhAH / 11 / anyeSAM parivrAjakAdInAM liGgena siddhA anyaliGgasiddhAH / 12 / rahiligrasiddhA marudevyAdayaH / 13 / ekai kasmin samaye ekAkina: siddhAH ekasiDAH / 14 / ekasmin samaye aSTottaraM zataM yAvat siddhA anekasiddhAH // 15 // yata uktam (1) sarvastokAstIrthakarIsiddhAstIrthakaratIrthe notIrthakarasiddhA asaMkhyeyaguNAH, tIrthakarotIrthe notortha karIsiddhA asaMkhyeya guNAH, tIrthakarItIrthe notIrthakarasiDA asaMkhyeya gunnaaH| Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TatIyaH prakAzaH / 'battIsA aDayAlA saTThI bAhattarI ya boddhavvA / culasII chAuI durahimahottarasayaM ca // 1 // nanvete siddhabhedA: AdyayostIrthasiddhA'tIrthasiddhayorevA'ntarbhavanti, tIrthakarasiddhAdayo hi tIrthasiddhA vA syuratIrthasiddhA veti| satyam, satyapyantarbhAva pUrvabhedahayAdevottarabhedApratipatterajJAtajJApanArtha bhedAbhidhAnamaduSTa miti / ityaM sAmAnyena sarvasiddhanamaskAraM kRtvA AsabopakAritvAdartamAnatIrthAdhipateH zrImanmahAvIravardhamAnasvAminaH stutiM karoti jo devANa vi devo jaM devA paMjalI namasaMti / taM devadevamahiaM sirasA vande mahAvIraM // 2 // yo bhagavAn mahAvIro devAnAmapi bhavanavAsyAdInAM pUjyatvAd devaH, ata evAha -yaM devA: prAJjalayo vinayaracitakarasampuTAH santo namasya nti praNamanti, taM bhagavantaM devadevaiH zakrAdibhirmahitaM pUjitam, vande zirasA uttamAGgena.AdarapradarzanArthaM caitat / taM kaM ? mahAvIram, vizeSeNa Irayati karma gamayati yAti vA zivamiti vIraH, mahAMzcAsau vIrazca mahAvIrastam / ityaM stutiM kRtvA punaH paropakArAya AtmabhAvaddhaye ca phalapradarzanaparamidaM paThati iko vi namukAro jiNavaravasahasma vaDamANasma / saMsArasAgarAo tArei naraM va nAriM vA // 3 // (1) hAtriMzadaSTa catvAriMzat SaSTisaptatica bojavyAH / caturazItiH SaNa vatiharahitamaSTottarazataM ca // 1 // Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 652 yogazAstre eko'pyAsatAM bahavaH, namaskAro dravyabhAvasaMkocalakSaNaH, jinavaravRSabhAya -- jinA: zrutAvadhijinAdayaH teSAM varAH kevalinasteSAM vRSabhaH taurthakaranAmakarmodayAduttamo jinavaravRSabhastasmai / sa ca RSabhAdirapi bhavatItyAha - vardhamAnAya yatnAtkRtaH sanniti zeSaH / kim ? saMsaraNaM saMsAra stiryagnaranAra kA'marabhavA'nubhAvalakSaNaH sa eva bhavasthitikAya sthitibhyAmanekadhAvasthAnenA'labdha pAratvAtsAgara. iva saMsArasAgaraH, tasmAt tArayati pAraM nayatItyarthaH / kamityAha ? - naraM vA nAroM vA naragrahaNaM puruSottamadharmapratipAdanArtham, nArIgrahaNaM tAsAmapi tadbhava eva saMsArakSayo bhavatIti jJApanArtham / yathoktaM yApanIyatantre udmaaa, 'no khalu ityo ajovo, na yAvi abhavvA, na yAvi daMsaNavirohiNI, no amANussA no aNAyariyauppannA, no asaMkhejjAno aikUramaI, no aNuvasantamohA, no asuddhAcArA, no asuddhaboMdI, no vavasAyavajjiyA, no apuvvakaraNavirohiNI, no navaguNaTThANarahitra, no ajoggA laDIe, no akalANabhAyaNaM ti kahaM na uttama dhammassa sAhagA ? iti / (1) no khalu strI ajIvaH, na cApyabhavyA, na cApi darzanavirodhinI, no amAnuSya', no anAryotpannA, no asaMkhyeyAyuSkA, no atikrUramatiH, no anupazAntamohA, no azuddhAcArA, no azuddhazarorA, no vyavasAyavarjitA, no pUrvakaraNa virodhinI, no navaguNasthAnarahitA, no ayogyA labdhaprAH, mo kA kalyANabhAjanamiti kathaM nottamadharmasya sAdhikA ? iti / Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH prakAzaH / 653 ayamatra bhAvaH, sati samyagdarzane parayA bhAvanayA kriyamANa eko'pi namaskArastathAbhUtasyAdhyavasAyasya heturbhavati yathAbhUtAt zreNimavApya nistarati bhavodadhimiti / ataH kArye kAraNopacArAdevamucyate / na ca cAritrasya vaiphalyam, tathAbhUtAdhyavasAyasyaiva cAritrarUpatvAditi / etAstisraH sunayo gaNadhara kRtatvAda niya menocyante kecittu anye api stutI paThanti - yathA ujjita selasihare dikkhA nANaM nisohiyA jasma taM dhammacakkavahiM arinemiM nama'sAmi // 4 // cattAri adra dasa do a vaMdizrA jiNavarA caDavIsaM / paramaTThaniTThiTThA siddhA siddhiM mama dimaMtu // 5 // sugame / evametatpaThitvopacita puNya sambhAra uciteSvaucityena pravRttiriti jJApanArthaM paThati paThanti vA vaiyAvaccagarANaM santigarANaM sammadiTThitamAhigarANaM karemi kAussaggaM vaiyAvRtyakarANAM pravacanArthaM vyApRtabhAvAnAM gomukhayacA'praticakrAprabhRtaunAM zAntikarANAM sarvalokasya samyagdRSTiviSaye samAdhikarANAm, eSAM sambandhinAM SaSThyAH saptamyarthatvAdetaddiSayametAn vAzritya karomi kAyotsargam / atra vandanAdipratyayamityAdi na paThyate, api tu anyatrocchu sirtanetyAdi, teSAmaviratatvAt itthameva tadbhAvavRddherupakAradarzanAt / etadyAkhyA ca pUrvavat / navaraM stutirvaiyAvRtyakarANAM punastenaiva vidhinA upavizya pUrvavat praNipAtadaNDa kaM paThitvA muktAzaktimudrayA praNidhAnaM kurvanti / Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 654 yogazAstra yathA jaya vIyarAya ! jagaguru ! hou mama tuha pabhAvo bhayavaM / / bhavanivveSo maggANusAripA iTThaphalasiddhI // 1 // logaviruddhaccAo gurujaNapUSA parastha karaNaM ca / suhagurujogo tavvayaNasevaNA bhAbhavamakhaNDA // 2 // jaya vItarAga ! jagadguro! iti bhagavatastrilokanAthasya buDayAM savidhAnArthamAmantraNam, bhavatu jAyatAM mametyAtmanirdezaH, tava prabhAvata: tava sAmarthyena, bhagavatriti puna: sambodhanaM bhaktyatizayakhyApanArtham / kiM tadityAha-bhavanirvedaH saMsAranirvedaH / na hi bhavAdanirvilo mokSAya yatate, anivismasya tatpratibavAnmokSe yatno'yatna eva, nirjiivkriyaatulytvaat| tathA mArgA'nusAritA amavaha vijayena tattvAnusAritA, tathA iSTaphalasiddhirabhimatArthaniSpattiH aihalaukikI, yayopagrahItasya cittasvAsthya bhavati tasmAccIpAdeyapravRttiH / tathA lokaviruityAgaH sarvajananindAdilokaviruvA'nuSThAnavarjanam / yadAha 'savvasma ceva niMdA viseso taha ya guNasa mihANaM / ujudhammakaraNahasaNaM rauDhA jaNapUNijjANaM // 1 // bahujanaviruddha saMgo desAcArasma laMghaNaM caiva / uvaNabhou atahA dANAiviyaDamanbezro // 2 // (1) sarvasya caiva nindA vizeSatastathA ca guNasamakhAnAm / RjadharmakaraNahasanaM rIDhA janapUjanIyAnAm // 1 // bahujanaviruddhasaGgo dezAcArasya lalanaM caiva / ulvaNabhoga tathA dAnAdivikaTamanya smAt // 2 // ... Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH prakAzaH / 6 55 'sAhuvasamma to so sai sAmatyammi apaDiyAro a / emAiyAI itthaM logaviruDAI AI // 3 // gurujanasya pUjA ucitapratipattirgurujanapUjA, guravazca yadyapi dharmAcAyA evoccante tathApoha mAtApitrAdayo'pi gRhyante / yaduktam mAtA pitA kalAcArya eteSAM jJAtayastathA / vRddhA dharmopadeSTAro guruvargaH satAM mataH // 1 // parArthakaraNaM sattvArthakaraNaM jIvalokasAraM pauruSacihnametat / satyetAvati laukike saundarye lokottaradharmAdhikArI bhavatItyAha-zubhaguruyogo viziSTacAritrayuktAcArya sambandhaH, tathA taddacanasevA sadguruvacanasevanA, na jAtucidayamahitamupadizati, AbhavamAsaMsAramakhaNDA sampUrNA / idaM ca praNidhAnaM na nidAnarUpam, prAyeNa nissaGgAbhilASarUpatvAt / etaccApramattasaMyatAdarvAk kartavyam, apramattAdInAM mokSe'pyanabhilASAt / tadevaMvidhazubhaphalapraNidhAnaparyantaM caityavandanam // 124 // idAnImanantarakaraNIyamAha tato guruNAmabhyarNe pratipattipuraHsaram / vidadhIta vizuddhAtmA pratyAkhyAnaprakAzanam // 125 // (1) sAdhuvane tu sa sati sAmarthe'pratikArazca / mAdikAni itthaM lokaviruddhAni seyAni // 3 // Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstre tato'nantaraM gurUNAM dharmAcAryANAM devavandanArthamAgatAnAM snAttrAdidarzanadharmakathAdyarthaM tatraiva sthitAnAmabhyarNe ucite samIpe, ucitatvaM cArdhacaturthahastapramANAt kSetrAd bahiravasthAnam, pratipattirvyAkhyAsyamAnA vandanakAdirUpA vA, tatpuraHsaraM tatpUrvakaM, vidadhIta kuyyAt, vizuddhAtmA nirmalacitto na tu dambhAdiyuktaH, pratyAkhyAnasya devasamIpe kRtasya prakAzanaM guroH purataH prakaTanam ; trividhaM hi pratyAkhyAnavidhAnamAtmasAkSikaM devasAkSikaM gurusAkSikaM ca // 125 // pratipattipuraHsaramityuktamiti gurupratipattiM loka yena darzayatiabhyutthAnaM tadAloke'bhiyAnaM ca tadAgame / zirasyaJjalisaMzleSaH svayamAsanaDhaukanam // 126 // AsanA'bhigraho bhaktyA vandanA paryupAsanam // tadyAne'nugamazceti pratipattiriyaM guroH // 127 // 656 abhyutthAnaM sasambhramamAsanatyAgaH, tadAloke gurUNAmAlokane sati, abhiyAnamabhimukhaM gamanaM tadAgame gurvAgame, zirasi mastake gurudarzana samakAlamaJjalisaMzleSaH karakorakakaraNaM namo khamAmamaNANaMti vacanoccArapUrvakaM svayamityAtmanA na tu parapreSaNena AsanaDhaukanamAsanasannidhApanam // 126 // AsanA'bhigrahaH zrAsana upaviSTeSu guruSu svayamAsitavyamityabhigrahaH AsanAbhigrahaH, bhaktyA bhaktipUrvakaM vandanA paJcaviMzatyAvazyakavizuddhaM vandanaM sthAnasthitAnAM ca gamanAdivyAkulatvAbhAve paryyupAsanaM mevA, teSAM gurUNAM yAne Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TatIyaH prakAzaH / gamane'nugamanaM pRSThataH katipayapadAnusaraNa miyaM pratipattirupacAravinayarUpA gurodharmAcAryasya // 127 // tato gurupAkheM dharmadezanAM zrutvA avA tataH pratinivRttaH san sthAnaM gatvA yathocitam / sudhIdharmA'virodhena vidadhItArthacintanam // 128 // tato devagTahAt pratinivRtto vyAvRtta: man yathocitaM sthAnaM gatvA yathocita miti yadA rAjAdistadA dhavalagrahaM yadyamAtyAdistadA karaNam ; atha vaNigAdistadA ApaNa miti sudhIrbuddhimAn vidadhIta arthacintanamarthopAyacintAM dharmAvirodheneti dharmasya jinadharmasya avirodhena abAdhayA / atra cArthacintanamityanuvAdyaM tasya svata:siddhatvAt dharmAvirodheneti vidheyamaprAptatvAt / dharmAH virodhazca rAjJAM daridrezvarayormAnyAmAnyayoruttamanIcayormAdhyasthAna nyAyadarzanAta, niyoginAM ca rAjArthaprajArthasAdhanena, vaNijAM ca kUTatulAkUTamAnAdiparihAreNa paJcadazakarmAdAnaparihAreNa ca boddhavyaH // 128 // tato mAdhyAGgikauM pUjAM kuryAt kRtvA ca bhojanam // tadvidbhiH saha zAstrArtharahasyAni vicArayet // 126 // tatastadanantaraM mAdhyAhikoM madhyAhnakAlabhAvinI pUjA jinasapAM kuryAt kRtvA vidhAya ca bhojanamitya nuvAdaH / mAdhyahniko pUjAbhojanayozca na kAlaniyamaH / tIvrabubhukSohi bubhukSA 83 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 658 yogazAstre kAlo bhojanakAla iti rUDhemadhyAhlAdagipi gRhItapratyAkhyAnaM taurayitvA devapUjApUrvakaM bhojanaM kurvanna duSyaMti / atra cA'yaM vidhiH'jinapUociadANaM pariyaNa sambhAlaNA uciyakiccaM / ThANu vaemo ya tahA paJcakvANasma sambharaNaM // 1 // tathA bhojanA'nantaraM sambhavato granthisahitAdeH pratyAkhyAnasya karaNaM pramAdaparijihIrSohiM pratyAkhyAnaM vinA na yuktaM kSaNamapyAsitum / zAstrArthAnAM rahasyAnyaidaMparyANi vicArayedidamitya bhavati neti vA sampradhArayet, kathaM, saha sAdhu kaistahidbhiH tacchAsvArtharahasyaM vidanti ye taiH, gurumukhAt zrutAnyapi zAstrArtha- . rahasyAni parizIlanAvikalAni na cetasi sudRDhapratiSThAni bhavantIti kRtvA // 128 // tatazca sandhyAsamaye kRtvA devArcanaM punaH / kRtAvazyakakarmA ca kuryAt khAdhyAyamuttamam // 13 // tatastadanantaraM yo DirbhuGkte sa vikAlasamaye antarmuhartAdarvAg bhojanaM kRtvA sadhyAsamaye punastRtIyavAraM devArcanaM kRtvA sAdhusamIpaM gatvA bhUmikaucityena SaDvidhAvazyaka sAmAyikacaturviMzatistava vandanaka-pratikramaNa-kAyotsarga-pratyAkhyAnalakSaNaM kuyAt ; tatra sAmAyikamArtarodradhyAnaparihAreNa dharmadhyAnapari (1) jina pUjocita dAnaM parijanasaMbhAlanamucita kRtyam / sthAnopadezazca tathA pratyAkhyAnasya saMbharaNama // 1 // Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH prakAzaH | 658 karaNena zatrubhitraTaNakAJcanAdiSu samatA, tacca pUrvamevoktam / catuviMzatestIrthakarANAM nAmotkIrtanapUrvakaM stavo guNakIrtanaM tasya ca kAyotsarge manasA'nudhyAnaM zeSakAlaM vyaktavarNapAThaH / ayamapi pUrvamuktaH / vandanaM vandanAyogyAnAM dharmAcAryANAM paJcaviMzatyAvazyaka vizuddhaM hAtriMzaddoSarahitaM namaskaraNam / tatra paJcaviMzatirAvazyakAni yathA - 'duzroNyaM ahAjAyaM kiyakammaM bArasAvayaM / tathA causiraM tiguttaM ca dupavesaM eganikvamaNaM // 1 // iti / 'he avanamane icchAmi khamAsamaNo baMdiuM jAvaNijjAe nisauhiyAe ityabhidhAya gurozchandAnujJApanAya prathamamotyA mavanamanam | 1| yadA punaH kRtAvarto niSkrAnta icchA tyAdisUtramabhidhAya punaJchando'nujJApanAyaiva tadA dvitIyam 2 | yathAjAtaM jAtaM janma tacca dvedhA prabhavaH pravrajyAgrahaNaM ca / tatra prasavakAle racitakara saMpuToM jAyate pravrajyAkAle ca gRhItarajoharaNamukhavastrika iti yathAjAtamasya sa yathAjAtastathAbhUta eva vandate iti vandanamapi yathAjAtam / 3 / tathA dvAdazAvartA: kAya veSTAvizeSA gurucaraNanyastahastaziraH sthApanarUpA yasmiMstad dAdazAvartamiha ca prathamapraviSTasya aho kAyaM ityAdi sUtroccAraNagarbhAH SaDAvartA : niSkramya punaH praviSTasyA'pi ta eva Diti dvAdaza | 15 | catvAri zirAMsi yasmin taccatuH ziraH ( 1 | * pravanataM yathAjAtaM kRtakarma dvAdazAvartam / catuH ziraH triguptaM ca ddipravezamekaniSkRmaNam // 1 // Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstre prathamapraveze kSAmaNAkAle ziSyAcAryayoravanamacchirodayam, niSkramya punaH praveze tathaiva ca zirodayam / 18 / triguptaM manovAkAyakarmabhirguptam / 22 / tathA prathamo'nujJApya pravezo hitIyaH punarnirgatya praveza iti do pravezau yatra tad vipravezamekaM niSkramaNamAvazyakyA nirgacchato yatra tadekaniSkramaNam / 25 / hAtriMzaddoSA yathA 'aNADhiyaM ca thaDDhe ca paviddhaM pripiNddiyN| Tolagai aMkusaM ceva tahA kacchabhariMgiaM // 1 // macchovvaktaM maNasA ya pau8 taha ya veiyAbadaM / bhayasA ceva bhayaMta mattI gAravakAraNA // 2 // teNiaM paDaNIaM ceva ruTTha tajjiyameva ya / saDhaM ca hauliaMceva tahA vipaliuMciaM // 3 // diTThamadiThaM ca tahA siMgaM ca karamoaNaM / AlichamanAliI jaNaM uttaracUliaM // 4 // (1) anAhataM ca stabdhaM ca pravivaM paripiNDitama / Tola gati aGkuzaM ca tathA kacchapariGgitam // 1 // matsyottaM manasA ca praduSTaM tathA ca vedikAbaddham / bhayAd caiva bhajamAnaM mailI gauravakAraNam // 2 // stainikaM pratyanIkaM caiva ruSTaM tarjitameva ca / zaThaM ca hIlitaM caiva tathA viparikuJcitam // 3 // dRSTa madRSTaM ca tathA TaGgaM ca karamocanam / . AzliSTamanAliSTamU namuttaracUlitam // 4 // Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hatIyaH prkaashH| _ 'mUtraM ca DhaDDharaM ceva cuDaliM ca apacchimaM / battIsadosaparisuddhaM ki ikammaM pauMjae // 5 // anAdRtaM sambhamarahitaM vandanam / 1 / stabdhaM madASTakavazIkRtasya vandanam / 2 / praviddhaM vandanaM dadata eva palAyanam / 3 / paripiNDitaM prabhUtAnAM yugapaddandanam, yahA kukSerupari hastau vyavasthApya paripiNDitakaracaraNasyA'vyakta sUtroccAraNa puraHsaraM vandanam / 4 / Tolagati tiDDavadutmlatyotplutya visaMsthulaM vandanama / 5 / azzamupakaraNe colapaTTakalpAdau haste vA avajayA samAvaSya aGkuzena gajasyevAcA. yasyordhvasthitasya zayitasya prayojanAntaravyagrasya vA vandanakArthamAsana upavezanam / na hi pUjyAH kadAcidapyAkarSaNamarhanti, avinayatvAdasya, yahA rajoharaNamaGkuzavatkarahayena gTahItvA vandanam, yadi vA'muzAkrAntasya hastina iva zironamanonamane kurvANa sya vandanam / 6 / kacchapariGgitamUrdhvasthitasya tittisaNayarA ityAdi sUtramuccArayata upaviSTasya vA aho kAyaM kAya ityAdisUtramuccArayato'grato'bhimukhaM pazcAdabhimukhaM ca riGgatazcalato vandanam / / malyo vRttamuttiSThatrivizamAno vA jalamadhye matsya ivohartate uddelate yatra tat / yahA eka vanditvA hitIyasya sAdhotaM dvitIyapAbena recakAvarnena matsyavat parAvRtya vandanam / 8 / manasA praduSTaM ziSyastasambandhI vA guruNA kiJcitparuSama bhihito yadA bhavati tadA manaso dUSitatvAd manasA praduSTaM, yahA vanyo hona: kenaciguNena (1) mUkaM ca DhaDaDharaM caiva cuDanizcApazcisam / hAtriMzaddoSaparizuddhaM kRtikarma prayuJjIta // 5 // Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 662 yogazAstre tato'hamevaMvidhenA'pi vandanaM dApayitumArabdha iti cintayato vandanam || vedikAbaDaM jAnunorupari hastau nivezya adhovA pArzvayorvA utsaGge vA jAnu karaiyAntaH kRtvA vA iti paJcabhirvedikAbhirbaddhaM yuktaM vandanam |10| bibhyat saGghAt kulAt gacchAt kSetrAdA niSkAsayiSye'hamiti bhayAd vandanam | 11 | bhajamAnaM bhajate mAM sevAyAM patito mama agre vA mama bhajanaM kariSyati tato'hamapi vandanasatkaM nihorakaM nivezayAmIti bujhA vandanam | 12 | maitrIto mama mitramAcArya iti, AcAryeNedAnIM maitrI bhavatviti vA vandanam | 13 | gauravAindanaka sAmAcArI kuzalo'hamiti garvAdanye'pyavagacchantu mAmiti yathAvadAvartAdInArAdhayato vandanam | 14| kAraNAd jJAnAdivyatiriktAdastrAdilAbhahetorvandanam, yahA jJAnAdinimittamapi lokapUjyo'nyebhyo vA'dhikataro bhavAmItyabhiprAyato vandanam, yahA vandanaka mUlyavazIkRto mama prArthanAbhaGgaM na kariSyatIti bujhA vandanam |15| stainikaM mama lAghavaM bhaviSyatIti parebhya AtmAnaM nigUhayato vandanam, ayamarthaH - evaM nAma zIghra vandate yathA stainavat kenacid dRSTaH kenacinneti | 16 | pratyanIkamAhArAdikAle vandanam / 17 / yadAha 'vavittaparAhutte pamatte mA kayAvi vaMdijjA | AhAraM ca karite nIhAraM vA jar3a karedra // 1 // ( 1 ) vyAkSiptaparAbhUtAn bhramattAn mA kadApi vandizaH / AhAraM ca kurvato nIhAraM vA yadi karoti // 1 // - Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH prakAzaH / 6 6 3 ruSTaM krodhAdhmAtasya gurorvandanamAtmanA vA kruddhena vandanam / 18 / tarjitamavandyamAno na kupyasi vandamAnazcAvizeSajJatayA na prasIdasi iti nirbhayato yahA bahujanamadhye mAM vandanaM dApayaMstiSThasi jJAsyate mayA tavaikAkina iti dhiyA tarjanyA zirasA vA tarjayato vA vandanam | 16 | zaThaM zAThyena vizrambhArthaM vandanaM glAnAdivyapadezaM vA kRtvA na samyagvandanam | 20 | holitaM he gaNin vAcaka ! kiM bhavatA vanditenetyAdinA avajAnato vandanam |21| viparikuMcitam, ardhavandita eva dezAdikathAkaraNam |22| dRSTAdRSTaM tamasi sthitaH kenacidantarita evamevAste dRSTastu vandata iti / 23| zRGgaM aho kAyaM kAya ityAdyAvartAnuccArayato lalATamadhyadezamaspRzataH ziraso vAmadakSiNe zRGge spRzato vandanakaraNam | 24 | karaH kara iva rAjadeyabhAga iva agraNIto vandanakakaro'vazyadAtavya iti dhiyA vandanam / 25 / mocanaM laukikakarAiyaM muktA na mucyAmahe vandanakarAditi buddhayA vandanam | 26 | AzliSTAnAzliSTamatra caturbhaGgI, sA ca aho kAyaM kAya ityAdyAvartakAle bhavati rajoharaNasya zirasava karAbhyAmAzleSaNaM, rajoharaNasya na zirasaH, ziraso na rajoharaNasya, na rajoharaNasya nA'pi ziramaH / atra prathamaH zuddhaH zeSAstu duSTAH / 27 / nyUnaM vyaJjanAbhilApAvazyakai ra sampUrNam |28| uttaracalaM vandanaM dattvA mahatA zabdena mastakena vande ityabhidhAnam / 29 / mUkaM AlApAnanuccArayato vandanam / 30 / DhaDDharaM mahatA zabdenoccArayato vandanam / 31 / cuDalo ulmukaM yatholnukaM gRhyate tathA rajoharaNaM gRhItvA vandanaM, yA yatra dIrghahastaM Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * yogazAstre prasArya vande iti bhaNato vandanam, athavA hastaM bhramayitvA sarvAn vande iti vadato vandanam / 32 / vandanake ca ziSyasya SaDabhilApA bhavanti, tadyathA icchA anujJApanA avyAbAdhaM yAtrA yApanA aparAdhakSAmaNA ca, yadAha 'icchA ya aNammavaNA avvAbAhaM ca jatta javaNA ya / avarAhakhAmaNA ciya chaThANA huti vandaNae // 1 // guruvacanAnyapi SaDeva yathA chandena anujAnAmi tatheti tubhyamapi vartate evamahamapi kSamayAmoti / yadAha chadena aNujANAmi tahatti tubhaMpi vaTTai evaM / . ahamavi khAmami tume AlAvA vaMdaNarihasma // 1 // ete ca iye api yathAsthAnaM sUtravyAkhyAyAM drshyissynte| sUtraM ca icchAmi khamAsamaNo vaMdiuM jAvaNijjAe nisauhiyAe anujANaha me mi uggahaM nisohi aho kAyaM kAyasaMphAsa khamaNijjo bhe kilAmo appakilaMtANaM bahusubheNa bhe divaso vaikato jattA me javaNijja ca bhe khAmami khamAsamaNo devasiaM vaikkama ( 1 ) icchA cAnujJApanA avyAbAdhaM ca yAtrA yApanA ca / aparAdhakSAmaNA caiva SaTa sthAnAni bhavanti vandana ke // 1 // (2) chande nAnujAnAmi tatheti tavA'pi vartate evam / ahamapi kSamayAmi tabAlApAd vanda nAhasya // 1 // Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TatIyaH prakAzaH / AvasiAe paDikkamAmi khamAsamaNANaM devasiAe AsAyaNAe tittIsatrayagae jaM kiMci micchAe maNadukkaDAe vayadukkaDAe kAyadukkaDAe kohAe mANAe mAyAe lohAe sabvakAliyAe sabamicchovayArAe sabbadhammAikkamagAe aAsAyaNAe jo me aiAro ko tasma khamAsamaNo ! paDikamAmi niMdAmi garihAmi appANaM vosiraami| vyAkhyA-atra hi ziSyo guruvandanena vanditukAmaH pUrvaM laghuvandanapuraHsaraM saMdaMzako pramRjyopaviSTa eva mukhavastrikA paJcaviMzatikRtva: pratyupekSate, 'tayA ca zarIraM paJcaviMzatikatva eva pramRjya paraNa vinayena manovAkAyasaMzuddhI guroH sakAzAdAtmapramANAt kSetrAda bahiHsthito'dhijyacApavadavanatakAyaH karahayagrahItarajIharaNAdivandanAyodyata evamAha - icchAmi abhilaSAmi anena balAbhiyogaH parihRtaH, kSamAzramaNa ! 'kSamUSi sahane' ityasya SittvAdaDi kSamA sahanamityarthaH, zAmyati saMsAraviSaye khinno bhavati tapasyatIti vA, nandyAditvAt kartari ane zramaNaH, kSamApradhAna: zramaNa: kSamAzramaNa: tasya sambodhane prAkRta khamAsamaNo! "Do dI? vA" // ( siddhm08|3|38 ) // iti AmantrA se kAraH, kSamAgrahaNana mArdavAjavAdayo guNAH sUcitAH / tatazca kSamAdiguNopalakSitayatipradhAna ! / anena vandanAhavaM tasyaiva sUcitam, kiM kartu vandituM namaskartu bhavantamiti - gamyate, kayA, yApanIyayA naSedhikyA, atra naiSedhikyeti vizeSyaM, yApanIyayeti vizeSaNam, (1) ca tthaa| 84 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstre 'SidhU gatyAm' ityasya nipUrvasya dhaji niSedhaH prANAtipAtAdinivRtti: sa prayojanamasyA naiSedhiko tanuH, tayA kIdRzyA, yApanIyayA 'yAMka prApaNe' asya Nigantasya pvAgame yApayatIti yApanIyA pravacanIyAditvAt kartaryanIyaH tayA, zaktisamanvitayA ityrthH| ayaM samudAyArthaH / he zramaNaguNayukta ! ahaM zakti samanvitazarIra: pratiSiddhapApakriyazca tvAM vnditumicchaami| atra vizrAmaH / atra cAntara gururyadi vyAkSepabAdhAyuktastadA bhaNati pratIkSasveti / tacca bAdhAdikAraNaM yadi kathanayogya bhavati tadA kathayati anyathA tu neti cUrNi kAramatam, vRttikArasya tu mataM trividheneti bhaNati manasA vacasA kAyena pratiSiddho'sItyarthaH / tata: ziSyaH saMkSepavandanaM . karoti / vyAkSepAdirahitazcedguruH tadA vandanamanujJAtukAma: chandeneti vadati chandenA'bhiprAyeNa mamA'pi etadabhipretamityarthaH / tato vineyo'vagrahAda bahiHsthita evaivamAha anujAnIta anumanyadhvaM me iti Atmanirdeze, kiM, mitazcAsAvavagrahazca mitAvagrahaH. ihAcAryasya catasRSu dikSu AtmapramANaM kSetramavagrahaH, tasmintrAcAryA'nujJAM vinA praveSTuM na kalpate, yadAha 'AyappamANametto ca uddisaM hoi avaggaho guruNo / aNaNumAyasma sayA na kappae tattha paviseu // 1 // ( 1 ) zrAtmapramANamAtra caturdizaM bhavatyavagraho guroH| ananujJAtasya sadA na kalpate tatra praveSTum // 6 // Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH prakAzaH / 667 tato gururbhaNati - anujAnAmi / tataH ziSyo bhuvaM pramRjya ki kurvan gurvavagrahe pravizati / nisohoti niSiddhasarvAzabhavyApAraH san pravizAmyahamityarthaH / tataH saMdaMzapramArjanapUrvaka - mupavizati / gurupAdAntike ca bhUmau nidhAya rajoharaNaM tanmadhye ca gurucaraNayugalaM saMsthApya mukhavastrikayA vAmakarNAdArabhya vAmahastena dakSiNakarNaM yAvallalATamavicchinnaM ca vAmaM jAnu tri: ' pramRjya mukhavastrikAM vAmajAnUpari sthApayati / tato'kArocAraNasamakAlaM rajoharaNaM karAbhyAM saMspRzya hokAroccAraNasamakAlaM lalATaM spRzati / tataH kAkAroccAraNasamakAlaM rajoharaNaM spRSTvA yaMkAroccAraNasamakAlaM lalATaM spRzati / punazca 'kAkA roccAraNa samakAlaM rajoharaNaM spRSTvA yakAroccAraNasamakAlaM lalATaM spRti / tataH saMphAsamiti vadan zirasA pANibhyAM ca rajoharaNaM spRzati / tataH zirasi baddhAJjaliH 'khamagijjo bhe kilAmo' ityArabhya 'divaso vadakkato' yAvad gurumukhe niviSTadRSTiH paThati / adhastAt kAyo'dhaH kAyaH pAdalakSaNastaM prati kAyena nijadehena hastalalATalakSaNena saMsparza AmarzastaM 'karomi' iti gamyate / etadapi mamAnujAnIdhvamityanena yogaH ! AcAryamananujJApya hi saMsparzo na kAryaH / tato vakti-khamarijjo kSamaNIyaH soDhavyaH, bhe bhavadbhiH, kilAmo klamaH saMsparze sati dehaglAnirUpaH / tathA, appa kilaMtANaM alpaM stokaM klAntaM klamo (1) ca triH pradaciNIkRtya pramsRjya / Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 668 . yogazAstre yeSAM te'lpalAntAsteSAmalpavedanAnAmityarthaH, bahusubheNa bahu ca tacchubhaM ca bahuzubhaM tena bahusukhenetyarthaH, bhe bhavatAm, divaso vaikaMto divaso vyatikrAntaH / atra divasagrahaNaM rAtripakSAdInAmupalakSaNaM draSTavyam / evaM yojita karasaMpuTaM guroH prativacanamokSamANaM ziSyaM pratyAha guruH-'taha tti' tatheti pratizravaNa, pratra tathAkAraH yathA bhavAn bravIti tathetyarthaH / evaM tAvadAcAryazarIravArtA pRSTA / atha tapo niyamaviSayAM vAtI pRcchannAha-jattA bhe, 'ja' ityanudAttasvareNoccArayan rajoharaNaM karAbhyAM spaSTvA rajoharaNalalATayorantarAle 'ttA' iti svaritana svareNoccArya, udAttasvareNa 'bha' ityuccArayan gurumukhaniviSTadRSTilalATaM spRzati, yAtrA saMyamataponiyamAdilakSaNA kSAyikakSAyopazamikaupazamikabhAvalakSaNA vA bhe bhavatAm 'utsarpati' iti gamyate / atrAntare guroH prati. vacanam 'tubhaM pi vaTTaI' mama tAvadutsarpati, bhavato'pyutsarpati / adhunA niyantraNIyapadArthaviSayAM vArtA pRcchan punarapyAha vineyaH-javaNijjaM ca bhe, 'ja' ityanudAttasvareNa rajoharaNaM spRSTvA 'va' iti svaritavareNa rajoharaNa lalATayorantarAle uccArya NizabdamudAttasvareNoccArayan karAbhyAM lalATaM mprazati, na puna: prativacanaM pratIkSate, ardhasamAptatvAt praznasya ; tato 'ja' ityanudAttasvareNocArya karAbhyAM rajoharaNaM spRzan punareva rajoharaNalalATAntarAle 'ca' iti svaritasvareNoccArya 'bha' ityudAttasvareNoccArayan karAbhyAM lalATaM spRSTvA prativacanaM zuzrUSamANastathaivAste ; javaNijjaM ca yApanIyamindriyanoindriyopazamAdinA prakAreNAbAdhitaM ca me Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TatIyaH prkaashH| bhavatAM 'zarIram' iti gmym| evaM parayA bhaktyA pRcchatA vinayena vinaya: kato bhvti| atrAntare gururAha-evaM Ama yApanIyaM ca me ityarthaH / idAnImaparAdhakSAmaNAM kurvan rajoharaNoparinyastahastamastako vineya idamAha-'khAmami khamAsamo ! devasiyaM varakkama' kSamayAmi kSamAzramaNa ! divase bhavo devasikastaM vyatikramamavazyakaraNIyayogavirAdhanArUpamaparAdham / atrAntare ca gururvadati- 'ahamavi khAmami' ahamapi kSamayAmi devasikaM khaM vyatikramaM pramAdodbhavam / tato vineyaH praNaman kSamayitvA 'prAvasiAe' ityAdi jo me aiAro kao' ityantaM svakIyAticAranivedanaparamAlocanAha prAyazcittasUcakaM sUtraM 'tasma khamAsamaNo paDikamAmi' ityAdikaM ca pratikramaNAhaprAyazcittAbhidhAyakaM punarakaraNe nAbhyu sthita prAtmAnaM zodhayiSyAmIti budyA'vagrahAda ni.mRtya paThati,--avazyaM kartavyeSu caraNa karaNeSu bhavA kriyA Avazyako tayA AsevanAdvAreNa hetubhUtayA yadasAdhvanuSThitaM tasmAt pratikramAmi nivarte ; itthaM sAmAnyenAbhidhAya vizeSeNAbhidhatte-kSamAzramaNAnAM saMbandhinyA devasikyA jJAnAdyAyasya zAtanA khagaDa nA AzAtanA tayA, kiMviziSTayA, trayastriMzadanyatarayA trayastriMzasaMkhyAnAmAzAtanAnAmanyatarayA kayAcit, upalakSaNatvAd hAbhyAM tisRbhirapi, yato divasamadhye sarvA api saMbhavanti ; tAzca vakSyante ; yat kiJcit kadAlambanamAzritya miyyayA mithyAyuktena kRtayetyarthaH ; mithyAbhAvo'trAstotyabhrAditvAdakArI mithyA, evaM krodhayetyAdAvapi ; manasA Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstre duSkRtA manoduSkRtA tayA praheSanimittayetyartha. ; vAgduSkRtayA asabhyaparuSAdivacananimittayA, kAyaduSkatayA prAsana-gamanasthAnAdinimittayA, krodhayA krodhayuktayA, mAnayA mAnayuktayA, mAyayA mAyAyuktAyA, lobhayA lobhayuktAyA ; ayaM bhAvaH-krodhA. dhanugatena yA kAcid vinayabhraMzAdilakSaNA''zAtanA katA tyeti| evaM daiva sikyaashaatnoktaa| adhunA pakSa caturmAsasaMvasarakAla katA ihabhavAnyabhavagatAtotAnAgatakAla katA ca yA pAzAtanA tapyAH saMgrahArthamAha-'sabvakAliyAe' marva kAleSu bhavA sArvakAliko tayA / anAgatakAle kathamAzAtanAsaMbhava: ? iti cet / ucyate,--'vo'sya guroridamidaM vAniSTaM kartAsmi' iti cintyaa| itthaM bhavAntare'pi tahadhAdinidAna karaNe na . saMbhavatyeva / sarva eva mithyopacAga mAsthAnagarbhAkriyAvizeSA yasyAM mA savamithyopacArA tyaa| sarve dharmA aSTau pravacanamAtaraH sAmAnyena karaNIyacyApArA vA teSAmatikramaNaM lagnaM virAdhanaM yasyAM sA srvdhrmaatikrmnnaa| evaMbhUtayA''zAtanayA yo mayAticAro'parAdhaH kato vihitastamyAticArasya he kSamAzramaNa ! yumatsAkSikaM pratimAmi apuna:karaNena nivarte ; tathA, duSTa karmakAriNaM nindAmyAtmAnaM bhavohignena prazAntena cetasA ; tathA, gaheM prAtmAnaM duSTakarmakAriNaM yubha mAkSikam ; vyutsRjAmyAtmAnaM duSTa karmakAriNaM tdnumtityaagen| evaM tatrastha evArdhAvanatakAyaH punarevaM bhaNati-'icchAmi khamAsamaNo' ityAramya yAvad 'vosirAmi' iti ; paramayaM vizeSaH-avagrahAda bahiniSkramaNarahita Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIyaH prakAzaH / pAvazyakIvirahitaM daNDa kasUtraM ptthti| vandanakavidhivizeSa saMvAdikAzcamA gAthA: AyArasma u mUlaM viNo so guNa vo a pddivttii| sA avihivaMdaNAo vihI imo bArasAvatto // 1 // houmahAjApro bahiM saMDAsa pamajja ukkuttuatttthaanno| paDi lehiyamuhapattIpamajjiIvarimadehaDo // 2 // uTheuM parisaMThiakupparaThi apttttgonmiprkaao| juttipihiapacchado pavayaNakucchA jaha na hoI // 3 // 'vaamgulimuhpottiikrjualtlsthjuttryhrnnii| avaNiya jahottadosaM gurusaMmuhaM bhaNai payamiNaM // 4 // icchAmi khamAsamaNo iccAI jA nisIhiyAe tti| . chaMdeNaM ti suNeuM guruvayaNaM uggahaM jAe // 5 // (1) aAcArasya ta mUlaM vinayaH sa guNavatazca pratipattiH / sA ca vidhivandanAd vidhirayaM hAdazAvartaH // // bhUtvA yathAjAto bahiH saMdaMzaM pramajya kaTakasthAnaH / pratilikhitamukhastrikApramArjitoparimadehArdhaH // 2 // utthAya pratisaMsthitakUparasthitapaTTakAvanatakAyaH / yuktipihitapazcArdhaH pravacanakatmA yathA na bhavati // 3 // bAmAGgali mukhavastra kAkarayugalatalasthayuktarajoharaNaH / apanIya yathoknadoSaM gurumamukhaM bhaNati prakaTamidam // 4 // racchAmi kSamAzramaNa ! ityAdi yAvad naiSedhikyati / chandeneti zrutvA guruvacanamavayahaM yAti // 5 // Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstre aNujANaha me miuggahamaNujANAmi tti bhAsie guruNA / uggahakhettaM pavisai pamajja saMDAsae nimie // 6 // vAmadasaM rayaharaNaM pamajja bhUmIe saMThavejaNa | sausaphusaNeNa hohI kajnaM ti to paDhamameva // 7 // vAmakaragahiapottI egaheseNa vaamkbaao| AraMbhiUNa NiDAlaM pamajja jA dAhiNo kaso // 8 // avvucchinnaM vAmayajANuM nasiUNa tatya muhapottiM / rayaharaNamajhadesammi ThAvae pujjapAyajugaM // 8 // supasAriabAhujuo jarujualaMtaraM aphusamANo / jamalaaiggapANI akAramuccArayaM phusai // 10 // abhaMtarapariaDiakarayalamuvaNI sosaphusaNaMtaM / to karajualaM nijjA hokAroccArasamakAlaM // 11 // (1) anujAnIdhvaM me mitAvapahamanujAnAmIti bhASite gurunnaa| avayahakSetra pravizati pramRjya saMdaMza niSIdet // 6 // bAmaTazaM rajoharaNaM pramRjya bhUmau saMsthApya / ziraHsparzanena bhaviSyati kAryamiti tataH prathamameva // 7 // ghAmakaragTahItamukhavastika ekadezena vAmakarNAt / Arabhya lalATaM pramRjya yAvad dakSiNaH karNaH // 8 // avyacchinnaM vAmakajAnu nyasya tatva mukhavastikAm / rajoharaNamadhyadeze sthApayet pUjyapAdayugam // 6 // suprasAritabAGayuga aruyuglaantrmspRshn| yamalasthitAyapANirakAramuccArayan spRzati // 10 // abhyantaraparivartita karatala supanIya zirasasparza nAnnam / tataH karayugalaM nayed hokAroccArasamakAlam // 11 // Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIyaH prkaashH| puNa heTThA muhakarayala kAkArasamaM Thavijja rayaharaNaM / yaMsaheNaM samayaM puNo vi sausaM tahacce // 12 // kAkArasamuccAraNasamayaM rayaharaNamAluhejaNa / / ya tti ya saheNa samaM puNo vi sosaM thccea|| 13 // saMphAsaM ti bhaNaMto sIseNaM paNamiUNa rayaharaNe / uvAmiamuhaMjali abbAbAhaM to pucche // 14 // khamaNi jjo bhe kilAmo appakilaMtANaM bahusubheNaM bhe| diNa pakkho variso vA vaikaMto iya to tusiNI // 15 // guruNA taha tti bhaNie jattA javaNA ya pucchiyavvA ya / parisaMThieNa iNamo sarANa joela kAyabvaM // 16 // tatya ya paribhAsemo maMdamaiviNe agAhaNaTThAe / . nIuccamajhamAo sarajuttotro ThaveyabbA // 17 // (1) punaradhastAd mukhakaratalaM kAkArasamaM sthApayed rajoharaNam / yaMzabdena samakaM punarapi zirastathaiva // 12 // kAkArasamuccAraNasamakaM rajoharaNamAzliSya / ya iti ca zabdena samaM punarapi zirastathaiva // 12 // saMphAsaM iti bhaNan zirasA praNamya rajoharaNe / unnAmitamUrdhAJjaliravyAbAdhAM tataH pRcchet // 14 // kSamaNIyo bhavadbhiH klamo'lpalAntAnAM bahuzubhena bhvtaam| dinaM pakSo varSa vA vyatikrAnta miti tatastUSNIkaH // 15 // guruNA tadheti Nite yAlA yApanA ca praSTavyA ca / parisaMsthitenedaM svarANAM yogena kartavyam // 16 // tala ca paribhASAmahe mandamativineyapAhaNArtham / nIcIcamadhyamAH svarayunayaH sthApayitavyAH // 17 // 85 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 674 yogazAstre nISo tatthaNudatto rayaharaNe ucco udatto u / sIse nidaMsaNIo tadaMtarAlammi sario ya // 18 // aNudatto a jakAro ttA saritro hoi bhe udttsro| puNaravi javaNisaddA anudattAI muNeavvA // 18 // jjaM aNudatto a puNo ca smaritro bhe udttsrnnaamo| evaM rayaharaNAisa tisu hANesuM sarA NeyA // 20 // paDhama AvattatigaM vasmadugeNaM tu riymnnukmsii| bIyAvattANa tigaM tihi tihiM vamehi nipphannaM // 21 // rayaharaNammi jakAraM ttAkAraM karajueNa majjhammi / bhekAraM sausammi a kAuM guruNo vayaM sugAsu // 22 // tumbhaM pi vai tti ya guruNA bhaNi ammi sesAvattA / dumi vi kAuM tusiNI jA guruNA bhaNiamevaM ti // 23 // (1) nIcastatrAnudAtto rajoharaNe uccaka udAttastu / zIrSe nidarzanIyastadantarAle kharitazca // 18 // anudAttazca jakAraH ttA kharito bhavati bhe udAttakharaH / punarapi jaNizabdA anudAttAdayo jJAtavyAH // 16 // jja anudAttazca punazca svarito bhe udAttakharanAmaH | evaM rajoharaNAdiSu bighu sthAneSu svarA jeyAH // 20 // prathamamAvatrika varNahikena tu racitama nukramazaH / hitIyAvartAnAM likaM vibhisvibhirvarNeniSyantram // 21 // rajoharaNe jakAraM ttAkAraM karayugeNa madhye / bhekAra zirasi ca kRtvA gurorvacaH TaNu // 22 // tavApi vartata iti ca guruNA bhaNite zeSAvau~ / hAvapi kRtvA tUSNoko yAvad guruNA bhaNitamevamiti // 23 // Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH prakAza: / 675 aha sIso rayaharaNe kayaMjalI bhaNai saviNayaM sirasA / khAmemi khamAsamaNo ! devasiAivaikkamaNaM // 24 // ahamavi khAmemi tume guruNA'NamAe khAmaNe soso| nikvamai uggahApro AvasiyAe bhaNeUNa // 25 // oNayadeho avarAhakhAmaNaM savva muccareUNa / niMdiyagarahiavosaTTasavvadoso paDikkato // 26 // khAmittA viNaeNaM tigutto teNa puNaravi the| uggahajAyaNapavisaNaduoNayaM do pavesaM ca // 27 // paDhame chaccAvattA bIyapavesammi huMti chaJceva / te a aho iccAI asaMkaraNaM pauttavA // 28 // paDhamapavaise siranAmaNaM duhA bIe taha ceva / . teNe vausiraMtaM bhaNiyamiNaM eganikkhamaNaM // 28 // (1.) atha ziSyo rajoharaNe kRtAJjalirbhaNati savinayaM shirsaa| kSamayAmi kSamAzramaNa ! daivasikAdivyatikramaNam // 24 // ahamapi kSamayAmi tvAM guruNAnujJAte kSamaNe ziSyaH / niSkrAmatyavamahAdAvazyakyA NitvA // 25 // avanatadeho'parAdhakSamaNaM srvmuccaary| ninditagahitavyatsRSTasarvadoSaH pratikrAntaH // 36 // kSamayitvA vinayena triguptastena punarapi tathaiva / avayahayAcanapravezanahikAvanataM vayoH pravezaM ca // 27 // prathame SaDAvartA dvitIyapraveze bhavanti SaDeva / te ca aho ityAdayo'saMkaraNa prayoktavyAH // 28 // prathamapraveze zironAmanaM hidhA dvitIyake ca tathaiva / tenaiva vyatmajAmyantaM bhaNitamidamekaniSkamaNam // 26 // Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstre evamahAjAegaM tiguttisahiaM ca huMti cattAri / sesemuM khittemuM paNavImAvasmayA huMti // 30 // 'tittIsanayarAe' ityukta miti, trayastriMzadAzAtanA vivecyanteguroH purato gamanaM ziSyasya niSkAraNaM vinayabhaGga hetutvAdAzAtanA, mArgadarzanAdikAraNa tu na doSaH, guroH pArkhAbhyAmapi gamanam, pRSThato'pyAsanagamanam, niHzvAsakSutazleSmapAtAdidoSaprasaGgAt ; tatazca yAvatA bhUbhAgena gacchata aAzAtanA na bhavati tAvatA gantavyam / 1 / 2 / 3 / evaM purataH, pAkhaMtaH, pRSTha tazca sthAnam / 4 / 5 / 6 / tathA, purataH pArvata: pRSThato vA niSadanam / 7/88 / AcAryeNa sahoccArabhUmiM gatasyAcAryAt prathamamevAcamanam / 10 / gurorAlApanIyasya kasyacicchiSyeNa prathamamAlapanam / 11 / ziSyasyAcAryeNa saha bahirgatasya punarnivRttasyAcAryAt prathamameva gamanAgamanAlocanam / 12 / bhikSAmAnIya ziSyeNa guroH pUrva zaikSasya kasyacit purata aAlocya pazcAd gurorAlocanam / 13 / bhikSAmAnIya prathamaM zaikSasya kasyacidupadarya gurordarzanam / 14 / bhikSAmAnIya gurumanApRccya zaikSANAM yathAruci prabhUtabhekSyadAnam / 15 // bhikSAmAnIya zaikSaM kaJcana nimantrA pazcAd gurorupanimantraNam / 16 / ziSyeNa bhikSAmAnIyAcAryAya yat kiJcida dattvA snigdhamadhuramanojJAhArazAkAdInAM varNagandharasasparzavatAM (1) evaM yathAjAtaikaM viguptisahitaM ca bhavanti catvAri / zeSeSu neSu paJcaviMzatirAvasyakA bhavanti // 30 // Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH prkaashH| dravyANAM svayamupabhoga: / 17 / rAtrau 'bhAryAH ! kaH svapiti jAgarti vA ?' iti guroH pRcchato'pi jAgratA'pi ziSyeNApratizravaNam / 18 / zeSakAle'pi gurau vyAharati yatra tatra sthitena zayitana vA ziSyeNa prativacanadAnam / 18 / AhatenAsanaM zayanaM vA tyatA saMnihitIbhUya 'mastakena vande' iti vadatA guruvacanaM zrotavyam, tadakurvata pAzAtanA / 20 / guruNA Ahatasya ziSyasya kimiti vacanam, bhaNitavyaM ca mastakena vande iti / 21 / guruM prati ziSyasya tvaMkAraH / 22 / guruNA glAnAdivaiyAvRttyAdihetoH 'idaM kuru' ityAdiSTaH 'tvameva kiM na kuruSe' iti 'tvamalasaH' ityukte 'tvamapya lasaH' iti ca ziSyasya tajjAtavacanam / 23 / * guroH purato bahoH karkazasyoccaiHsvarasya ca ziSyeNa vadanam / 24 / gurau kathAM kathayati 'evametat' ityantarAle ziSyasya vacanam / 25 / gurau dharmakathAM kathayati 'na smarasi tvametamartham, nAyamarthaH saMbhavati' iti ziSyasya vacanam / 26 / gurau dharma kathayati saumanasyarahitasya gurUtamananumodamAnasya 'sAdhUktaM bhavadbhiH' ityaprazaMsataH ziSyasyopahatamanastvam / 27 / gurau dharma kathayati 'iyaM bhikSAvelA sUtrapauruSIvelA, bhojanavelA' ityAdinA ziSyeNa parSadbhedanam / 28 / gurau dharmakathAM kathayati 'ahaM kathayiSyAmi' iti ziSyeNa kathAcchedanam / 28 / tathA, prAcAryeNa dharmakathAyAM katAyAmanutthitAyAmeva parSadi svasya pATavAdijJApanAya ziSyeNa mavizeSaM dharmakathanam / 30 / guroH purata uccAsane samAsane vA ziSyasyopavezanam / 31 / guroH zayyAsaMstArakAdikasya pAdena Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 678 yogazAstre ghaTTanam, ananujJApya hastena vA sparzanam, ghaTTayitvA spRSTvA vA'kSA maNam ; yadAha, 'saMghaTTattA kAyeNa tahA uvahiNAmavi | khameha avarAhaM me vaijja na puNa tti a // 1 // 32 // guroH zayyAsaMstArakAdau sthAnaM niSadanaM zayanaM ceti |33| etadarthasaMvAdinyo gAthA: purazra pakvAnne gamaNaM ThANaM nisoaNaM ti nava / sehe puvvaM madda alavara taha ya aloe // 1 // asaNAiamAloi paDidaMsai deI uvanimaMte / sehasma tahAhAradra luDo niGghAi gurupurao // 2 // rAo gurusma vayao tusiNI suNiro vi sesakAle vi / tattha gano vA paDisuNei bei kiMti va tumaM ti guruM // 3 // ( 1 ) saMghaTTA kAyena tathopadhInAmapi / kSamasvAparAdhaM me vadedu na punariti ca // 1 // ( 2 ) purataH pacAsatre gamanaM sthAnaM niSadanamiti nava / zaile pUrvamAcamati zrAlapati tathA cAlocayati // 1 // vyazanAdikamAlocya pratidarzayati dadAtyupanimantrayati / zailasya tathAharati lubdhaH snigdhAdi gurupurataH // 2 // rAtrau gurorvadatastUSNIM zrotA'pi zeSakAle'pi / tatva gato vA pratiSTayoti boti kimiti vA tvamapi gurum // 3 // Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dRtIyaH prakAzaH / 'tajjAeNaM paDihaNai bei bahu taha kahaMtara vayada / evamimaM ti na sarasi no sumaNe bhiMdaI parisaM // 4 // hiMdaDa kahaM tahANuTThiyAi parisAi kahai savisesaM / gurupuro vinisIyai ThAi samuccAsaNe seho // 5 // saMghaTTai pAeNaM sejjAsaMthArayaM gurusma tahA / - tattheva ThAi nisiyai subai avasehotti tettIsaM // 6 // daha yadyapi yatireva vandanakartAkto na zrAvakaH, tathApi yate: karturbhaNanAt zrAvako'pi kartA vijJeyaH, prAyeNa yatikriyAnusAreNaiva zrAvaka kriyApravRttaH ; zrUyate ca kRSNavAsudevenASTAdazAnAM yatisahasrANAM hAdazAvartavandanamadAyi, ityAzAtanA api yatyanusAreNa yathAsaMbhavaM zrAvakasya vaacyaaH| evaM vandanakaM dattvA'vagrahamadhyasthita eva vineyo'ticArAlocanaM kartukAmaH kiJcidavanatakAyo guruM pratIdamAha-'icchAkAraNa saMdisaha devasiyaM Aloemi' iti| icchAkAraNA nijecchayA, saMdizata prAjJAM dadata, devasikaM divasabhavam 'catIcAram' iti gamyam ; evaM rAtrikapAkSikAdikamapi draSTavyam, AlocayAmi maryAdayA sAmastyena vA prkaashyaami| iha ca daivasikAdInAmayaM kAlaniyamaH-yathA ( 1 ) tajjAtena pratinti bravIti bahu tathA kathAntare vadati / evamidamiti na smarasi no saumanasyaM bhinatti pariSadam // 4 // chinatti kathA tathAnusthitAyAM pariSadi kathayati savizeSam / gurupurato viniSIdati tiSThati samoccAmane zaikSaH // 5 // saMghaTTayati pAdena zayyAsaMstArakaM gurostathA / tatraiva tiSThati niSIdati zete'pakSa iti trayastriMzat // 6 // Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 680 yogazAstre daivasikaM madhyAhnAdArabhya nizIthaM yAvadu bhavati, rAtrikaM nizothAdArabhya madhyAnaM yAvadu bhavati, pAkSikacAturmAsika sAMvatsari kANi pakSAdyante bhavanti / atrAntare 'Aloaha' iti guruvacanamAkarNya etadeva ziSyaH samarthayatrAha - 'icchaM zrAloemi' icchAmyabhyupagacchAmi guruvaca:, AlocayAmi pUrvamabhyupagatamarthaM kriyayA prakAzayAmIti / itthaM prastAvanAmabhidhAyAlocanAmeva sAkSAtkAreNAha -- 'jo me devasio aiAro kao kAio vAi zrI mANasitro usmutto ummaggo akappo akara Nijjo dujjhAo duvviciMtimro aNAyAro aNicchiyavvo asAvagapAuggI nANe daMsaNe carittAcarite sue sAmAie tiruhaM guttINaM cauNhaM kasAyAM paMcagrahamaNuvvayANaM tigRhaM guNavvayANaM caurahaM sikkhA vayAcaM bArasavihassa sAvagadhammassa jaM khaMDi jaM virAhitraM tasma micchAmi dukkaDaM' | ---- vyAkhyA - yo mayA divase bhavo devasiko'ticAro'tikramaH kRto nirvartitaH, sa punaraticAra upAdhibhedenAnekadhA bhavati, ata evAha -'kAio' kAyaH prayojanaM prayojako'syAticArasyeti kAyikaH, evaM vAio vAk prayojanamasya vAcikaH, evaM manaH prayojanamasyeti mAnasikaH, usmutto sUtrAdutkAnta ullUtra: sUtramatikramya kRta ityarthaH, ummaggo mArgaH kSAyopazamiko bhAvastamatikrAnta unmArgaH kSAyopazamikabhAvatyAgenaudayikabhAvasaMkramaH kRta ityarthaH, akappo kalpo nyAyo vidhirAcArazcaraNa karaNavyApAra `iti yAvat, na kalpo'kalpo'tadrUpa ityarthaH karaNIyaH sAmAnyena " Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH prakAzaH / 681 kartavyaH, na karaNIyo'karaNIyaH, hetuhetumadbhAvazcAtra yata evotsUtro 'ta evonmArga ityAdi, uktastAvat kAyiko vAcikazca / adhunA mAnasikamAha-dujjhAo duSTo dhyAto durdhyAta ekAgracittatayA''tarauTralakSaNaH, duviciMtio duSTo vicintito durvicintitaH, azubha eva calacittatayA 'jaM thiramajajhavasANaM taM bhANaM jaM calaM tayaM cittaM' iti vacanAt, yata evetthaMbhUtastata eva aNAyAro pAcaraNIyaH zrAvakANAmAcAra:, na AcAro'nAcAraH, yata evAnAcaraNIyo'ta eva aNicchiyavvo aneSTavyaH manAgapi manasApi na eSTavya AstAM tAvat kartavyaH, yata evetthaMbhUto'ta eva asAvagapAuggo azrAvakaprAyogya:-abhyupetasamyaktva: pratipatrANuvratazca pratidivasaM yatibhyaH sakAzAt sAdhUnAmagAriNAM ca sAmAcAroM zRNotauti zrAvakastasya prAyogya ucitaH zrAvakaprAyogyaH, na tathA, zrAvakAnucita ityarthaH / ayaM cAticAraH ka viSaye bhavatItyAha'NANe daMsaNe carittAcaritte' iti, jJAnaviSaye, darzanaviSaye, sthUlasAvadyayoganivRttibhAvAJcAritraM ca sUkSmasAvadyayoganivRttvabhAvAdacAritraM ca cAritrAcAritraM tasmin dezavirativiSaye ityarthaH / adhunA bhedena vyAcaSTe-sue zrutaviSaye, zrutagrahaNaM matyAdijJAnopalakSaNam, satra viparItaprarUpaNA, akAlasvAdhyAyazcAticAraH, sAmAie sAmAyika viSaye, sAmAyikagrahaNAt samyaktvasAmAyikadezaviratisAmAyikayograhaNam / tatra samya vA sAmAyikAticAraH shngkhaadiH| dezaviratisAmAyikAticAraM tu bhedenAha-tiNhaM (1) yat sthiramadhyavasAnaM tad dhyAnaM yaccalaM taJcittam / Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 682 yogazAstre guttINaM timRNAM guptInAM yat khaNDitam' ityAdinA sarvatra yogaH, manovAkkAyagopanAmikAstisro guptayo vyAkhyAtAH, tAsAM cA zraddhAnaviparItaprarUpaNAbhyAM khaNDanA virAdhanA ca, caturNAM krodhamAnamAyAlobhalakSaNAnAM kaSAyANAM pratiSiddhAnAM karaNenAzraddhAnaviparItaprarUpaNAbhyAM ca ; paJcAnAmaNuvratAnAM trayANAM guNavratAnAM catuNAM zikSAvatAnAmuktasvarUpANAm, aNuvratAdimIlanena hAdazavidhasya zrAvakadharmasya yat khaNDitaM dezato bhagnam, yada virAdhitaM sutarAM bhagnaM na punare kAntato'bhAvamApAditam, tassa micchA mi dukkaDaM tasya daivasikAdyaticArasya jJAnAdigocarasya, tathA guptaunAM, kaSAyANAM dvAdaza vidhavAvakadharmasya ca yat khaNDanaM virAdhanaM cAticArarUpaM tasya mithyeti pratikramAmi duSkRtametadakartavyamidaM mmtyrthH| atrAntare vineyaH punarapyardhAvanatakAya: pravardhamAnasaMvego mAyAmadavipramukta AtmanaH sarvAticAravizuddhArthaM sUtramidaM paThati'savvasma vi devasiya duciMtiya dubbhAsiya ducciTThiya icchAkAraNa saMdisaha / ' sarvANyapi luptaSaSThIkAni padAni / tato'yamarthaHsarvasyApi daivasikasyANuvratAdiviSaye pratiSiddhAcaraNAdinA jAtasyA ticArasyeti gamyate ; punaH kIdRzasya, duzcintitasya duSTamArtaraudradhyAnatayA cintitaM yatra sa tathA tasya duzcintitodbhavasyetyarthaH ; anena mAnasamatIcAramAha ; duSTaM mAvadyavAgrUpaM bhASitaM yatra tat tathA tasya durbhASitotpannasyetyarthaH, anena vAcikaM sUcayati ; duSTaM pratiSiddha dhAvanavalAnAdikAyakriyArUpaM ceSTitaM yatra tat tathA tasya Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TatIya: prkaashH| 683 duzceSTitodbhavasyetyarthaH, anena kAyikamAha ; asyAticArasya kimityAha-icchAkAreNa saMdisaheti, AtmIyecchayA mama pratikramaNAjJAM prayacchata, ityuktvA tUSNIko gurumukhaM prekSamANa prAste / tato gururAha-'paDikkamaha' pratikrAmata / tata: ziSyaH prAha'icchaM' icchAmyetad bhagavadacaH, tasma tasya devasikAticArasya micchA mi dukkaDaM AtmIyaM duSkRtaM mithyeti jugupsa ityarthaH / tathA, hitIyacchandanakAvagrahAntaHsthita eva vineyo'rdhAvanatakAyaH vAparAdhakSAmaNAM cikIrSurguruM pratIdamAha-'icchAkAreNa saMdisaha' iti, icchAkAreNa svakIyAbhilASeNa na punarbalAbhiyogAdinA, saMdizata AnAM prayacchata yUyam / AjJAdAnasyaiva viSayamupadarzayantridamAha-'abbhuDio amhi abhiMtaradevasiaM khAmami' abhyu sthito'smi prArabdho'smi aham, anenAbhilASamAtrasya vyapohena camaNAkriyAyA: prArambhamAha-'avibhaMtaradevasiaM' iti divasAbhyantarasaMbhavam 'atIcAram' iti gamyate, kSamayAmi marSayAmi, ityekA vaacnaa| anye tvevaM paThanti-'icchAmi khamAsamaNo abhuTio amhi abhiMtaradevasiaM khAmauM' iti, icchAmi abhilaSAmi 'kSamayitum' iti yoga:, he kSamAzramaNa ! na kevalamicchAmi, kintu 'anbhuDio amhi' ityAdi pUrvavadeva / evaM svAbhiprAyaM prakAzya tRSNImAste yAvad gururAha-'khAmaha' iti kSamayasvetyarthaH / tataH sa guruvacanaM bahu manyamAna Aha--'icchaM khAmemi' iti, icchaM icchAmi bhagavadAjAma, khAmami kSamayAmi ca svAparAdham / anena kSamaNakriyAyAH praarmbhmaah| tato Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 684 yogazAstre vidhivat paJcabhiraGgaiH spRSTadharaNItalo mukhavastrikayA sthagitavadanadeza idamAha-'je kiMci apattiyaM parapattiaM bhatte pANe viNae veyAvacce AlAve saMlAve uccAsaNe samAsaNe aMtarabhAsAe uvaribhAsAe jaM kiMci majma viNayaparihoNaM suhumaM vA bAyaraM vA tume jANaha ahaM na yANAmi tasma micchA mi dukkaDaM / vyAkhyA-jaM kiMci yat kiJcit sAmAnyato nirabazeSaM vA, apattiyaM ArSa tvAdaprItikamaprItimAtram, parapattiaM prakaSTamaprItikaM parapratyayaM vA parahetukam, upalakSaNatvAdasyAtmapratyayaM ceti draSTavyam, yupahiSaye mama jAtaM yuSmAbhirvA mama janitamiti vAkyazaSaH, 'tasma micchA mi' ItyuttareNa saMbandhaH / tathA, bhatte bhakte bhojanaviSaye, pANa pAnaviSaye, viNae vinaye'bhyutthAnAdirUpe, veAvacce vaiyApRtye vaiyAvRttye vA auSadhapadhyAdinA'vaSTambharUpe, AlAve AlApe makkajjalparUpe, saMlAve saMlApe mithaHkathArUpe, uccAmaNe gurorAsanAduccairAsane, samAsaNe gurvAsanena tulye Asane, aMtara- . bhAsAe antarbhASAyAM gurorbhASamANasya vicAlabhASaNarUpAyAm, uvaribhAsAe uparibhASAyAM gurorbhASaNAnantarameva vizeSabhASaNarUpAyAm ; eSu bhaktAdiSu jaM kiMci yat kiJcit samastaM sAmAnyato vA, majha mama, viNayaparihoNaM vinayaparihInaM zikSAviyuktaM 'saMjAtam' iti zeSaH / vinayaparihInasyaiva haividhyamAha'suhumaM vA bAyaraM vA' mUkSmamalpaprAyazcitta vizodhyam, bAdaraM bRhatpAyazcittavizodhyam ; vAzabdo yorapi mithyAduSkRtaviSayatvatulyatodbhAvanAau~, tumbhe jAnaheti yUyaM jAnItha, sakalabhAvavedaka Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TatIya: prakAzaH / 685 tvAt, ahaM na yANAmi ahaM punarna jAnAmi, mUDhatvAt ; tathA 'yayaM na jAnautha praccha vakRtatvAdinA, ahaM jAnAmi, svayaM kRtatvAt ; tathA, yUyaM na jAnItha, paraNa kRtatvAdinA, ahaM na jAnAmi, vismaraNAdinA ; tathA, yUyamapi jAnItha. ahamapi jAnAmi, dayoH pratyakSatvAt' etadapi draSTavyam ; tassa tasya SaSThIsaptamyorabhedAt tasminnaprautikaviSaye vinayaparihINaviSaye ca micchA mi dukkaDaM mithyA me duSkRtamiti svaduzcaritAnupAttasUcaka khadoSapratipattisUcakaM vA pratikramaNamiti pAribhASikaM vAkyaM prayacchAmIti zeSaH ; athavA, tasyeti vibhaktipariNAmAt tadaprotikaM vinayaparihInaM ca mithyA mokSasAdhanaviparyayabhUtaM vartate me mama ; tathA, duSkRtaM pApamiti svadoSapratipattirUpamaparAdhakSamaNa. miti| vandanapUrvake cAlocanakSamaNe bhavata iti kRtvA vandanakAnantaraM te vyAkhyAte, anyathA pratikramaNa tayoravasara: ; vandana kasya ca phalaM karmanirjarA, yadAhuH 'vaMdaNa eNaM bhaMte ! jIve kiM ajjiNai ? / gomA ! aTTha kammapayaDIo niviDabaMdhaNabaddhAo siDhilabaMdhaNa baDAbho karei, cirakAlaThiiAo appa kAlaThiiAo karei, tibvANubhAvApro maMdANubhAvAo karei, bahupaesaggAo appapaesaggAo karei, praNAaM ca NaM aNavadaggaM saMsArakaMtAraM no priatttti| tathA, (1) vandana ke na bhagavan ! jIvaH kimarjayati ? / gautama ! aSTa karmaprakRtInibi. DabandhanabaddhvAH zithilabandhanabahAH karoti, cirakAlasthitikA alpakAlasthitikAH karoti, tIvrAnubhAvA mandAnubhAbAH karoti, bahupadezikA alpa pradezikAH karoti anAdikaM cAnantaM saMsArakAntAraM no paryaTati / Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstre jIve kiM ajjii ? | gotramA ! 'vaMdaNaNaM bhaMte ! vaMdanaeNaM nIyAgottakammaM khavei uccAgottaM nibaMdhai, sohaggaM Ta NaM appa DihayaM ANAphalaM nivvattei / tathA, 686 raviNaovayAramANasma bhaMjaNA pUagAA gurujaNassa / titthayarANa ya ANA suadhammArAhaNA kiriyA // 1 // atha pratikramaNaM - pratItyupasarga: pratIpe prAtikUlye vA ; kram pAdavikSepe, asya pratipUrvasya bhAvAnaDantasya pratIpaM kramaNaM pratikramaNam ; ayamartha:- zubhayogebhyo'zubhayogAntaraM krAntasya zubheSveva kramaNAt pratIpaM kramaNam ; yadAha, - - -- svasthAnAd yat parasthAnaM pramAdasya vazAd gataH / tatraiva kramaNaM bhUyaH pratikramaNamucyate // 1 // pratikUlaM vA gamanaM pratikramaNam ; yadAha, - cAyopazamikAd bhAvAdaudayikavazaM gataH / tatrApi ca sa evArthaH pratikUlagamAt smRtaH // 1 // prati pratikramaNaM vA pratikramaNam ; uktaM ca---- prati pratipravartanaM vA zubheSu yogeSu mokSaphaladeSu / niHzalyasya yateryat tad vijJeyaM pratikramaNam // 1 // (1) vandanakena bhagavan ! jIvaH kimarjayati ? / gautama ! vandana kena nIca golakarma capayati, ucca golaM nibadhnAti, saubhAgyaM cApratihatamAjJAphalaM nirvartayati / (2) vinayopacAramAnasya bhajanA pUjanA gurujanasya / tIrthaMkarANAM cAjJA zrutadharmArAdhanA kriyA // 1 // Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH prakAzaH | taccAtItAnAgatavartamAnakAlatrayaviSayam / nanvatotaviSayameva pratikramaNam, yata uktam, - "aiyaM paDikkamAmi, paDuppanaM saMvaremi, aNAgayaM pacca kvAmi" iti, tat kathaM trikAlaviSayatA ? | ucyate - atra pratikramaNazabdo'zubhayoganivRttimAtrArthaH, `micchatta paDikkamaNaM taheya assaMjame paDikamaNaM / kasAyANa paDikkamaNaM jogANa ya appasatthANaM // 1 // tatazca nindAdvAreNAzubhayoganivRttirUpamatItaviSayaM pratikra maNam, pratyutpannaviSayamapi saMvaradvAreNa' anAgatamapi pratyAkhyAnadvAreNeti na kazcid doSaH / tacca daivasikAdibhedAt paJcadhAdivasasyAnte daivasikam, rAtrerante rAtrikam, pakSasyAnte pAkSikam, catuNI mAsAnAmante cAturmAsikam, saMvatsarasyAnte sAMvatsari kam / punardedhA - dhruvam, adhruvaM ca / dhruvaM bharatairAvateSu prathamacaramatIrthakaratIrtheSu, aparAdho bhavatu vA mA vA, ubhayakAlaM pratikramaNam / adhruvaM madhyamatIrthakaratIrtheSu videheSu ca kAraNajAte pratikramaNam ; yadAha, sapaDikkamaNo dhammo purimassa ya pacchimas ya jiNassa | mamiyANa jilANaM kAraNajAe paDikkamaNaM // 1 // pratikramaNavidhizcaitAbhyo gAthAbhyo'vaseyaH, - 680 (1) atItaM pratikramAmi pratyutpannaM saMdRNomi, anAgataM pratyAkhyAmi / (2) bhithyAtvapratikramaNaM tathaivAsaMyame pratikramaNam / kaSAyANAM pratikramaNaM yogAnAM cAprazastAnAm // 1 // (3) sapratikramaNo dharmaH prathamasya ca pazcimasya ca jinasya / madhyamakAnAM jinAnAM kAraNe jAte pratikramaNam // 1 // Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 688 yogazAstre 'paJcavihAyAravisuviumiha sAhU sAvago vAvi / paDikkamaNaM saha guruNA guruvirahe kuNai iko vi // 1 // vaMdittu ceiAI dAuM caurAie khamAsamaNe / bhUnihiasiro sayalAiyAramicchokkaDaM de // 2 // sAmAiapuvvamicchA mi ThAiuM kaausmggmiccaaii| suttaM bhaNi a palaM biabhayakupparadhariyapahiraNo // 3 // ghoDagamAIdosehiM virahiaM to karei usmaggaM / nAhiahojANu ddhaM cauraMgulaThaviaka DipaTTo // 4 // tastha ya dhara hiae jahakkama diNakae aIAre / pAratta namukkAreNa paDhai caubIsathayadaMDaM // 5 // saMDAsage pamajjiya uvavisiya alggvissybaahujubho| muhaNaMtagaM ca kAyaM ca pehae paMcavIsaihA // 6 // . . (1) paJcavidhAcAravizuddhihetoriha sAdhuH zrAvako vApi / pratikramaNaM saha guruNA guruvirahe karotyeko'pi // 1 // vanditvA caityAni dattvA caturAdikAn kSamAzramaNAn / bhUnihitazirAH sakalAti cAramithyAduSkRtaM dadyAt // 2 // sAmAyikapUrvamicchA me sthApayita kAyotmamityAdi / sUtaM bhaNitvA pralambitabhujakUparaparidhAnaH // 3 // ghoTakAdidoSaivirahitaM tataH karoti utmargama / nAbhya dhojAnavaMcaturaGgula sthApita kaTopaTTaH // 4 // tatra ca dhArayati hRdaye yathAkramaM dinkRtaamticaaraan| pArayitvA namaskAreNa paThati caturvizatistavadaNDam // 5 // saMdaMzaM prmRjyopvishyaalgnvittbaaiyugH| mukhAnantakaM ca kAyaM ca prekSate pnycviNshtidhaa|| 6 // Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TatIyaH prkaashH| uThThiyaDio saviNayaM vihiNA guruNo kare kiikammaM / battIsadosarahiaM paNavIsAvasmagavisuddhaM // 7 // aha sammamavaNaaMgo karajuvihidhariaputtirayaharaNo / pariciMtitra aiAre jahakamaM gurupuro viyaDe // 8 // aha uvavisittu suttaM sAmAiyamAiyaM paDhiya payo / abbhu TThiyo mhi iccAi paDhai duha uThThio vihiNA // 8 // dAUNa vaMdaNaM to paNagAisu jaisu khAmae timi / kiikammaM kare ArimAigAhAtigaM paDhai // 10 // 'iya sAsAiyausmagmasuttamuccariya kAussagmaThiI / ciMtai ujjoyadugaM carittaaiyArasuddhikae // 11 // vihiNA pAriya sammatta suddhiheuM ca paDhai ujjoaM / taha sabbaloaparahaMtaceiyArAhaNosaggaM // 12 // (1) usthitasthitaH savinayaM vidhinA guroH karoti latikarma / dvAtriMzaddoSarahitaM paJcaviMzatyAvazyakavizuddham // 7 // atha samya gavanatAGgaH karayugavidhikRtapasvikArajoharaNaH / paricintayatya ticArAn yathAkramaM gurupuro vistRtAn // 8 // athopavizya sUtra mAmAyikAdikaM paThitvA prayataH / abhyasthito'smItyAdi paThati vidhosthito vidhinA // // hattvA vandanaM tataH paJcakAdiSu yatighu kSamayet viH / kRtikarma kuryAdAcAryAdigAthAtrikaM paThati // 10 // iti sAmAyikomargasUtramuccArya kAyotmargasthitaH / cintayatyu dyotahikaM cAritnAticArazuddhikate // 11 // vidhinA pArayitvA samyakvavihe tozca paTheduddyotam / tathA sarva lokAIJcaityArAdhanotsargam // 12 // Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9. yogazAstre kAuM ujjogagaraM ciMtiya pArei suddhasammatto / pukvaravaradIvaDDhaM kaDDhai suasohaNa nimittaM // 13 // puNa paNavIsossAsaM ussaggaM kuNai pArae vihiNA / to sayalakusalakiriyAphalANa siddhANa paDhai thayaM // 14 // aha suasamiviheuM suadevIe karei ussaggaM / ciMtei namokAraM suNaDU vadei bva tIi thuI // 15 // evaM khettasurIe umsaggaM kuNai suNai dei huii| paDhijaNa paMcamaMgalamuvavisai pamajja saMDAse // 16 // pubvavihiNeva pahiya puttiM dAUNa vaMdaNaM gurunno| icchAmo aNusaDhi ti bhaNiya jANa hiMto ThAi // 17 // guruthuigahaNa thui timi vaddha mANakvarassaro paDhai / sakasyavaM thavaM paDhi kuNai pacchittaumsagaM // 18 // (1) kRtvodyotakaraM cintayityA pArayati zuddhasamyaktaH / puSkaravarahIpAdhaM paThati zrutazodhananimittam // 13 // punaH paJcaviMzatyucchAsamutmagaM karoti pArayati vidhinA / tataH sakala kuzala kriyAphalAnAM siddhAnAM paThet stavama // 14 // (2) atha zrutasamRddhihetoH zrutadevyAH kuryAdutmargam / cintayed namaskAraM zTaNu yAd vaded vA tasyAH stutim // 15 // evaM nevasuryA utmargauM kuryAt STaNuyAd dadyAt stutim / paThitvA paJcamaGgalamupavizet pramRjya saMdaMzam // 16 // pUrva vidhinaiva precya vastrikAM dattvA vandanaM guroH / icchAmo'nuzAstimiti NitvA jAnubhyAM tiSThet // 17 // gurustutigrahaNe stutostisro vardhamAnAkSarasvaraH paThet / zakrastavaM stavaM paThitvA kuryAt prAyazcittotsargam // 18 // . Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TatIyaH prakAzaH / ___681 'evaM tA devasi rAiyamavi evameva navari tahiM / paDhamaM dAuM micchA mi dukkaDaM paDhai sakkatyayaM // 18 // udviya kare vihiNA usmaggaM ciMtae a ujjIaM / bIyaM daMsaNasuddhIe ciMtae tasya imameva // 20 // taie nisAaAraM jahakamaM ciMtijaNa pAre / siddhasthayaM paDhittA pamajja saMDAsamuvavisai // 21 // puvvaM va puttipahaNavaMdaNamAloyasuttapaDhaNaM ca / caMdaNakhAmaNavaMdaNagAhAtigapaDhaNamussamgo // 22 // tastha ya ciMta saMjamajogANa na hoi jeNa me hANI / taM paDivajjAmi tavaM chammAsaM tA na kAumalaM // 23 // egAiguNatIsUNayaM pi na saho na paMcamAsamadhi / evaM cau ti dumAsaM na samatyo egamAsaM pi // 24 // (1) evaM tAvad daivasikaM rAtrikamapyevameva navaraM tatra / prathamaM dattvA bhithyA me duSkRtaM paThet bhakrastavam // 16 // ukhAya kuryAd vidhinotsarga cintayeccoyotam / hitIyaM darzana zuddhau cintayet tatvedameva // 10 // hatIye nizAtIcAraM yathAkramaM cintayitvA pArayet / siddhastavaM paThitvA pramRjya saMdaMzasapaviyet // 21 // pUrvamiva vastrikAprekSaNaM vandanamAlocasUtrapaThanaM ca / vandanakSamaNAvandana gAthAvikapaThanamutsargaH // 25 // tatra ca cintayet saMyamayogAnAM na bhavati yena me hAniH / tata pratipadya tapaH SaDa mAmAMstAvada na ktmlm||23|| ekAdyekonaviMgadUna kamapi na saho na paJca mAsAnapi / evaM caturaLa na ho mAmau na samartha ekamAsamapi // 24 // Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 682 yogazAstre 'jA taM pi terasUNaM cautIsaimAiaM duhaanniie| jAva cautthaM to AyaMbilAi jA porisi namo vA // 25 // jaM sakaM taM hiyae dharettu pArettu pehae pottiM / dAuM vaMdaNa masaDho taM ciya paJcakvae vihiNA // 26 // icchAmo aNusahi ti bhaNiya uvavisia paDhai timi thuI / miusaddeNaM sakkasthayAi to ceie vaMde // 27 // aha pakviyaM ca uddasidiNammi pubvaM va tatstha devsi| suttaMtaM paDikka miuM to sammamimaM kamaM kuNai // 28 // muhapotti vaMdaNayaM saMbuddhAkhAmaNaM tahAloe / vaMdaNa patteyakhAmaNaM ca vaMdaNayamaha suttaM // 28 // suttaM anbhuTThANaM usmaggo putti vaMdaNaM taha ya / pajjatiyakhAmaNaM taha cauro thobhavaMdaNayA // 30 // (1) jAtamapi trayodazonaM catustriMzadAdikaM vihaanyaa| yAvaccatartha tata AcAmnAdi yAvat pauruSoM namo vA // 25 // yat zakyaM tad hRdaye dhArayitvA pArayet prekSeta vastrikAm / datvA vandanama gaThasta deva pratyAkhyAyAd vidhinA // 26 // icchAmo'nuzAsti miti Nitvopavizya paThet tisraH stutIH / mRduzabdena zakrastavAdi tatazcai tyAni vandeta // 27 // atha pAkSikaM caturdazIdine pUrvamitra tatra devasikam / sUtrAntaM pratikramya tataH samyagimaM kramaM kuryAt // 28 // mukhavastri kA vandanakaM saMbuvakSamaNA tathA locaH / / vandanaM pratyeka kSamaNA ca vanda nakamatha sUtvam // 38 // sUtramadhyasthAnamutsago vastrikA vandanaM tathA ca | pAryanti kakSamaNA tathA catvAri stobha vandanakAni // 30 // Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH prakAzaH / 'puvvavivi savvaM devasiyaM vaMdaNAi to kuNai / sejjasurIussagge bhezro saMtithayapaDhaNe a // 31 // evaM ciya caumAse varise a jahakamaM vihI aizro / pakvaca umAsa varisesu navari nAmammi nAgataM // 32 // taha ussaggojjo bArasa vausA samaMgaliga cattA / saMbuddhakhAmaNaM ti paNa satta sAhUNa jahasaMkhaM // 33 // pratikramaNa sUtra vivaraNaM tu granyavistarabhayAd noktam // kriyAntarAdhyAsamadhikRtya atha kAyotsargaH / kAyasya zarIrasya sthAnamaunadhyAnakriyAvyatirekeNAnyatroccha sitAdibhyaH utsargasyAgo 'namo arahaMtANaM' iti vacanAt prAk sa kAyosargaH / sa ca dvividhaH, ceSTAyAmabhibhave ca / ceSTAyAM gamanAgamanAMdAvIryApathikAdipratikramaNabhAvI, abhibhave upasargajayA rtham ; yadAhuH -- `so ussaggo duviho ceTThAe abhibhave a nAyavvo / bhikvAyariyA paDhamo usaggabhiuMjaNe bIo // 1 // (1) pUrvavidhinaiva sarva devAsakaM vandanAdi tataH kuryAt / zayyAsuryutsarge bhedaH zAntistavaghaThane ca // 11 // * evameva caturmAse varSe ca yathAkramaM vidhirjJeyaH / paccacaturmAsavarSeSu, navaraM nAmni nAnAtvam // 32 // tathotsarga udghotA dvAdaza viMzatiH samaGgalikAJcatvAriMzat / saMbuddhatamaNNAstistraH paJca sapta sAdhUnAM yathAsaMkhyam // 33 // (2) sa utsargo dvividhazceSTAyAmabhibhave ca jJAtavyaH / bhikSeryAyAM prathama utsargabhiyojane dvitIyaH // 1 // 68 3 ya Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 684 yogazAstre tatra ceSTAkAyotsargo'STa-paJcaviMzati-saptaviMzati-trizatI-paJcazatI-aSTottara-sahasrocchAmAn yAvad bhavati, abhibhavakAyotsargastu muhUrtAdArabhya saMvatsaraM yAvada bAhubaleriva bhavati / sa ca kAyotsarga ucchrita niSaNa-zayitabhedena tredhaa| ekaikazcaturdhA-ucchritocchrito dravyata ucchrita UrdhvasthAnaM bhAvata ucchrito dharmadhyAnazukladhyAne iti prathamaH / tathA, dravyata ucchrita UrdhvasthAnaM bhAvato'nucchritaH kRSNAdilezyApariNAma iti hitIyaH / dravyato nocchito nordhvasthAnaM bhAvata ucchrito dharmadhyAna-zukladhyAne iti tRtiiyH| na dravyato nApi bhAvata ucchrita iti caturthaH / evaM niSassa-zayitayorapi caturbhaGgI vAcyA / doSarahitazca kAyotsargaH kaaryH| doSAzcaikaviMzati:;AkaJcitaikapAdasya ghoTakasyeva sthAnaM ghoTakadoSaH / / kharavAtaprakammitAyA latAyA iva kampanaM latAdoSaH / 2 / stambhamavaSTabhya sthAnaM stambhadoSa: / 3 / kudyamavaSTabhya sthAnaM kuDyadoSaH / 4 / mAle ziro'vaSTabhya sthAnaM mAladoSaH / 5 / hastI guhyAdeza sthApayitvA zavaryA iva sthAnaM zabarIdoSaH / 6 / ziro'vanamya kulavadhvA iva sthAnaM vadhUdoSaH / / nigaDitasyeva vivRtapAdasya militapAdasya vA sthAnaM nigaDadoSaH / / nAbheruparyAjAnu colapaTTakaM nibadhya sthAnaM lambottaradoSaH / / daMzAdivAraNArthamajJAnAd vA stane colapaTTakaM nibadhya sthAnaM stanadoSaH ; 'dhAtrIvad bAlArthaM stanAvunamaya sthAnaM vA' ityeke / 10 / pArNI molayitvA'gracaraNau vistArya, aGguSThau vA maulayitvA pArNI vistArya sthAnaM zakaTo Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH prakAzaH / 685 kiAdoSaH | 11 | vratinIvat paTena zarIramAcchAdya sthAnaM sNytodossH|12| khalonamiva rajoharaNaM puraskRtya sthAnaM khalInadoSaH ; anye khalInArtahayavadUrdhvAdhaH ziraH kampanaM khalInadoSamADuH | 12 | vAyasasyevetastato nayanagolaka bhramaNaM digavekSaNaM vA vAyasadoSaH / 14 / SaTpadikAbhayena kapitthavaccolapaTTaM saMvRtya muSTau gRhItvA sthAnaM kapitthadoSa: ; 'evameva muSTiM baddhvA sthAnam' ityanye // 15 // bhUtAviSTasyeva zoSaM kampayataH sthAnaM zIrSotkampitadoSaH | 16 | mUkasyevAvyaktazabdaM kurvataH sthAnaM mUkadoSaH | 17| AlApakagaNanArthamaGgulIzvAlayataH sthAnamaGgulidoSaH / 18 / vyApAsaMjJAmevameva vA bhrUnRttaM kurvataH sthAnaM doSaH | 18 | niSpadyamAnavArUNyA iva buDabuDArAveNa sthAnaM vArUNodoSaH ; 'vArUNImattasyeva ghUrNamAnasya sthAnaM vArUNIdoSaH' anuprekSamANasyevauSThapuTe calayataH sthAnamanuprekSA rAntaranirUpaNArthaM ityanye // 20 // doSaH | 21 | 1 yadAhu: ; - 'ghoDaga layA ya khaMbhe kuDaDe mAle ya sarvAri vahu Niyale / laMbottara thaNa uddI saMjai khaliNe ya vAyasa kaviTTe // 1 // I sopi mUi aMgulI bhamuhA ya vAruNI pehA | iti | eke tvanyAnapi kAyotsargadoSAnAhu:, yathA (1) ghoTako latA ca stambhaH kuDyaM mAlaM ca zabarI vadhUrnigaDaH / lambottaraM stana urddhisaiMyatI khalInaM ca vAyasaH kapitthaH // 1 // ghorSotkampitaM mUko'GgulibhrUzca vAruNI prekSA / Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstre niSThIvanaM vapuHsparzaH prapaJcabahulA sthitiH / sUtroditavidheyU~naM vayo'pekSAvivarjanam // 1 // kaalaapkssaavytikraantiaakssepaasktcitttaa| lobhAkulitacittatvaM pApakAryodyamaH paraH // 2 // katyAktatyavimUDhatvaM paTTikAdyupari sthitiH / iti / kAyotsargasyApi phalaM nirjaraiva ; yadAhu: 'kAusmagge jaha saMThiassa bhajjati aMguvaMgAI / iya bhiMdaMti suvihiyA aTThavihaM kammasaMghAyaM // 1 // kAyotsargasUtrArthaH prAg vyAkhyAta eva // __atha pratyAkhyAnam-prati pravRttipratikUlatayA A maryAdayA khyAnaM prakathanaM pratyAkhyAnam / tacca dedhA-mUlaguNarUpamuttaraguNarUpaM c| mUlaguNA yatInAM mahAvratAni, zrAvakANAmaNuvratAni ; uttaraguNAstu yatInAM piNDavizuddhyAdayaH, zrAvakANAM tu guNavrata shikssaavrtaani| mUlaguNAnAM tu pratyAkhyAnatvaM hiMsAdinivRttirUpatvAt, uttaraguNAnAM tu piNDa vizu yAdInAM digvatAdInAM ca pratipakSanivRttirUpatvAt / tatra svayaM katapratyAkhyAna: kAle vinayapUrvakaM samyagupayukto guruvacanamanuccaran svayaM jAnan jasyaiva guroH pArthe pratyAkhyAnaM kroti| jatve cturbhnggii| yojatve prathamo bhaGgaH zuddhaH / 1 / gurojatve ziSyasyAjJatve dvitiiyH| tatra tatkAlaM ziSyaM saMkSepata: prabodhya yadA guru: pratyAkhyAnaM kArayati ( 1 ) kAryAtmarge yathA saMsthitasya bhjynte'nggopaanggaani| evaM bhindanti suvihitA aSTavidhaM kama Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH prakAzaH | 687 tadA'yamapi zuddha:, anyathA tvazuddhaH / 2 / gurorajatve ziSyasya jJatve tRtIyaH / ayamapi tathAvidhaguroraprAptau gurubahumAnAda guro: pitR-pitRvya-mAtula-jyeSThabhbhrAtrAdikaM sAkSiNaM kurvatastRtIyaH zuddhaH, anyathA tvazuddhaH |3| iyorajJatve caturthaH, asAvazuddha eva 181 uttaraguNapratyAkhyAnaM pratidinopayogi vividham - saMketapratyAkhyAnamaDApratyAkhyAnaM ca / tatra saMketa pratyAkhyAnaM zrAvaka : pauruvAdipratyAkhyAnaM kRtvA kSetrAdau gato gRhe vA tiSThan 'bhojanaprApteH prAk pratyAkhyAnarahito mA bhUvam' ityaGguSThAdikaM saMketaM karoti - ' yAvadaGguSThaM muSTiM granthiM vA na muJcAmi, gRhaM vA na pravizAmi svedabindavo vA yAvad na zuSyanti etAvanto vocchAsA yAvadu na bhavanti, jalArdra maJcikAyAM yAvadete bindavo na zuSyanti, daupo vA yAvad na nirvAti tAvadu na bhuJje' iti ; yadAhu: - 'aMguTTamuTThigaMThIgharaseUsAsathivugajoikve | eaM saMkeya bhaNiyaM dhIrehiM aNaMtanANIhiM // 1 // navakAra porisIe purimaDDhekkAsaNe gaThANe ya AyaMbila bhattaTThe carame a abhimgahe vigaI // 2 // (1) yaGgamuSTigranthigTahakhe docchA sastibukajyotiSkan / etat saGketaM bhaNitaM dhIrairananta jJAnibhiH // 1 // mamaskAraH pauruSI pUrvArdha ekAzanamekasyAnaM ca / jyAcAmAmlamabhaktArthazvaramo'bhigraho vikkatiH // 2 // 88 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 yogazAstre addhA kAlasta hiSayaM prtyaakhyaanmddaaprtyaakhyaanm| tacca namaskArasahitaM, pauruSI, dinapUrvAdhaH, ekAzanam, ekasthAnakama, AcAmAmnam, upavAsaH, caramam , abhigrahaH, vikRtiniSedhazceti dazavidham ; yadAhu :___ nanvekAzanAdipratyAkhyAnaM kathamahApratyAkhyAnam ; na hi tatra kAlaniyamo'sti ? satyam, aDApratyAkhyAnapUrvANyekAzanAdIni prAyeNa kriyanta ityahApratyAkhyAnatvenocyante / pratyAkhyAnaM cApavAdarUpAkArasahitaM kartavyam, anyathA tu bhaGgaH syAt, sa ca doSAya ; yadAhuH 'vayabhaMge gurudoso thevamma vi pAlaNA guNakarI po| / gurulAghavaM ca NayaM dhamma mmi azro aAgArA // 1 // te ca namaskArasahitAdiSu yAvanto bhavanti tAvanta updshynte| tatra namaskArasahite muhUrtamAtra kAle namaskAroccAraNAvasAne pratyAkhyAne hAvAkArI bhvtH| prAkriyate vidhIyate' pratyAkhyAnabhaGgaparihArArthamityAkAraH pratyAkhyAnApavAdaH / nanu kAlasyAnuktatvAt saMketapratyAkhyAnamevedam / naivam, sahitazabdena murtasya vizeSaNAt / atha muhUrtazabdo na zrUyate, tat kathaM tasya vizeSyatvam ? / ucyate-ahApratyAkhyAnamadhye'sya pAThAt, pauruSo. pratyAkhyAnasya vakSyamANatvAdavazyaM tadarvAg muhUrta evAvaziSyate / atha muhartahayAdikamapi kuto na labhyate ? / ucyate- alpAkAra (1) vratabhaGge guru doSaH stokasyApi pAlanA gula kriit| . gurulAghavaM ca yaM dhtshcaakaaraaH||1|| Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hatIyaH prakAzaH / 688 tvAdasya / pauruSyA hi SaDAkArAH, tadammin pratyAkhyAne prAkArahayavati svalpa eva kAlo'vaziSyate / sa ca namaskAraNa sahitaH, pUrNe'pi kAle namaskArapAThamantareNa pratyAkhyAnasyApUryamANatvAt ; satyapi namaskArapAThe muhUrtAbhyantare pratyAkhyAnabhaGgAt / tat siddhametat-muhUrtamAnakAlaM namaskArasahitaM prtyaakhyaanmiti| atha prathama eva muharta iti kuto labhyate ? / sUtraprAmANyAt, paurussiivt| sUtraM cedam : uggae sUre namokArasahizra paJcakkhAi caubvihaM pi AhAraM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM amatthaNAbhogeNaM sahasAgAreNaM vosirai / vyAkhyA-ugate sUre sUryogamAdArabhyettyarthaH, namaskAreNa parameSThistavena sahitaM yuktaM namaskArasahitaM pratyAkhyAti, "sarve dhAtavaH karotyarthena vyAptAH" itinyAyAda namaskAraNa sahitaM pratyAkhyAnaM karoti / idaM guroranuvAdabhaGgayA vacanam / ziSyastu 'pratyAkhyAmi' ityetadAha / evaM 'vyutsRjati' ityatrApi vAcyam / katham ? / catuvidhamiti, na punarekavidhAdikam, AhAramabhyavahArya 'vyutsRjati' ityuttareNa yogH| idaM caturvidhAhArasyaiva bhavatIti saMpradAyaH, rAtribhojanavratatoraNa prAyatvAdasya / ashnmityaadyaahaarcaaturvidhykiirtnm| azanAdaya AhArA: pUrvaM vyaakhyaataaH| patra niyamabhaGgabhayAdAkArAvAha-asatyaNAbhogaNaM sahasAgAraNaM, atra paJcamyarthe tRtIyA, anyatrAnAbhogAt, sahasAkArAcca ; etau varjayivetyarthaH / tatrAnAbhogo'tyanta vismRtiH| sahasAkAro'tiprahatayogAnivartanam / vyutsRjati pariharati // Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 700 yogazAstre atha pauruSa pratyAkhyAnam porisiM paJcakavAi uggae sUre caubvihaM pi AhAraM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM asatyaNAbhIgeNaM sahasAgAreNaM pacchaveNaM kAlegaM disAmoheNaM sAhuvayaNeNaM savvasamAhivattitrAgAreNaM vosirai // puruSaH pramANamasyAH pauruSI chAyA tadyuktaH kAlo'pi pauruSo prahara ityarthaH, tAM pratyAkhyAti pauruSIpratyAkhyAnaM karotItyarthaH / katham ? / caturvidhamazana pAna khAdya svAdyalakSaNaM 'vyutsRjati ' ityuttareNa yogaH / atra SaDAkArAH / prathamau ddau pUrvavat / anyatra pracchannakAlAt, digmohAt, sAdhuvacanAt, sarva samAdhipratyayAkArAJca / pracchannatA ca kAlasya, yadA meghena rajasA giriNA vAntaritatvAt sUro na dRzyate, tatra pauruSoM pUrNa jJAtvA bhuJjAnasyApUrNAyAmapi tasyAM na bhaGgaH ; jJAtvA tvardhabhuktenApi tathaiva sthAtavyaM yAvat pauruSI pUrNA bhavati, pUrNAyAM tataH paraM bhoktavyam ; na pUrNeti jJAte tu bhuJjAnasya bhaGga eva / digmohastu yadA pUrvAmapi pazcimeti jAnAti tadA'pUrNAyAmapi pauruSyAM mohAd bhuJjAnasya na bhaGgaH, mohavigame tu pUrvavadardhabhuktenApi sthAtavyam ; nirapekSatayA bhuJjAnasya bhaGga eveti / sAdhuvacanaM 'udughATA pauruSI' ityAdikaM vibhramakAraNam, tat zrutvA bhuJjAnasya na bhaGgaH, bhuJjAnena tu jJAte, anyena vA kathite pUrvavat tathaiva sthAtavyam / tathA, kRtapauruSo pratyAkhyAnasya samutpannatIvrazUlAdiduHkhatayA saMjAtayorArta - raudradhyAnayoH sarvathA nirAsa: sarvasamAdhi Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH prakAzaH | stasya pratyayaH kAraNaM sa evAkAraH pratyAkhyAnApavAdaH sarvasamAdhi-samAdhinimittamauSadhapathyAdipravRttAvapUrNAyAmapi pratyayAkAraH pauruSyAM bhuGkte tadA na bhaGga ityarthaH / vaidyAdirvA kRtapauruSIpratyAkhyAno'nyasyAturasya samAdhinimittaM yadA'pUrNAyAmapi pauruSyAM bhuGkte tadA na bhaGgaH, ardhabhukte tvAturasya samAdhau maraNe votpatre jJAte sati yathaiva bhojanasya tyAgaH // sArdhapauruSopratyAkhyAnaM pauruSIpratyAkhyAna evAntarbhUtam // 701 atha pUrvArdhapratyAkhyAnam - sUre uggae purimaDDhaM paJcavakvAi cauvvihaM pi zrahAraM asaNaM pANaM khAimaM mAimaM avatthaNA bhogeNaM sahasAgAreNaM paccha meNaM kAleNaM disAmoheNaM sAhuvayaNeNaM mahattarAgAreNaM savvasamAhivattiyAgAreNa vosirai // pUrvaM ca tadardhaM ca pUrvArdhaM dinasyAdyaM praharadayaM pUrvAdhaM pratyAkhyAti pUrvArdhapratyAkhyAnaM karoti / SaDAkArAH pUrvavat / 'mahattarAgAreNaM' iti, mahattaraM pratyAkhyAnAnupAlanalabhya nirjarApekSayA bRhattaranirjarAlAbhahetubhUtaM puruSAntarAsAdhyaM glAnacaityasaMghAdiprayojanaM tadevAkAra: pratyAkhyAnApavAdo mahattarAkArastasmAt 'anyatra' iti yogaH / yaccAtraiva mahattarAkArasyAbhidhAnaM na . namaskArasahitAdau tatra kAlasyAlpatvaM mahattvaM ca kAraNa mAcakSate / (1) DaSyAMna / Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 702 yogazAstre tathaikAzanapratyAkhyAnam / tatrASTAvAkArAH, yat sUtram: ekkAsaNagaM paJcakkhAi caubvihaM pi AhAraM pAsaNaM pANaM khAimaM sAimaM asatyaNAbhogaNaM sahasAgAraNaM sAgAripAgAraNaM pAuMTaNapasAraNaNaM guruprabhuTThANaNaM pAriTThAvaNiyAgAraNaM mahattarAgAreNaM sabasamAhivattipAgAraNaM vosirai // ekaM sakdazanaM bhojanam, ekaM vAsanaM putAcalanatI yatra tadekAza namekAsanaM ca ; prAkkate iyorapi 'egAsaNaM' iti rUpam , tat pratyAkhyAti-ekAzanapratyAkhyAnaM krotiityrthH| atrAdyAvatyau ca hAvAkArau pUrvavat / sAgAribhAgAraNaM saha pragAraNa vartata iti sAgAraH sa eva sAgAriko gRhasthaH sa evAkAraH pratyAkhyAnApavAdaH sAgArikAkArastasmAdanyatra / gRhasthasamakSa hi. sAdhUnAM bhoktuM na kalpate, pravacanopaghAtasaMbhavAt ; ata evottam ;. 'chakkAyadayAvaMto vi saMjo dullahaM kuNai bohiM / ...pAhAra nauhAre duguMchiyapiMDagahaNe // 1 // tatazca bhuJAnasya yadA sAgArika: samAyAti, sa yadi calastadA kSaNaM pratIkSate, atha sthirastadA svAdhyAyAdivyAghAtI mA bhUditi tataH sthAnAdanyatropavizya bhuJAnasyApi na bhaGgaH / gRhasthasya tu yena dRSTaM bhojanaM na jauryati sa sAgArikaH / pAuMTaNapasAraNeNaM-AuMTaNaM AkuJcanaM jasAdaH saMkocana prasAraNaM ca tasyaivAkuJcitasya RjUkaraNam, AkuJcane prasAraNa cAsahiSNutayA (1) SaTakAyadayAvAnapi saMyato durlabhaM karoti bodhim / zrAhAre nIhAre jagubhitapiNDapaNe ca // 1 // . . Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hatIyaH prkaashH| 703 kriyamANe kiJcidAsanaM calati tato'nyatra pratyAkhyAnam / guruabbhuTThANaNaM gurorabhyutthAnAIsyAcAryasya prAghuNa kasya vA'bhyutthAnaM pratItyAsa'natyajanaM gurvabhyutthAnaM tato'nyatra / abhyutthAnaM cAvazyakartavyatvAd bhuJjAnanApi kartavyamiti na tatra pratyAkhyAnabhaGgaH / pAridvAvaNibhAgAreNaM pariSThApanaM sarvathA tyajanaM prayojanamasya pAriSThApanikamatraM tadevAkAraH pAriSThApanikAkAraH, tato'nyatra / tatra hi tyajyamAne bahudoSasaMbhavAt, pAzrIyamANe cAgamikanyAyena guNasaMbhavAcca gujiyA punarbhujAnasya na bhaGgaH / vosira iti, anekAsanamazanAdyAhAraM ca pariharati // ' athaikasthAnakam / tatra saptAkArAH / atra sUtrama-ekaTThANaM paJcakavAra ityAdyekAzanavat / prAkuJcanaprasAraNAkAravarjamekamadvitIya sthAnamaGgavinyAsarUpaM yatra tadekasthAnaM pratyAkhyAnam / yad yathA bhojanakAle'GgopAGgaM sthApitam, tasmiMstathAsthita eva bhotavyam / mukhasya pANazvAzakyaparihAratvAJcalanaM na pratiSitam / pAkuJcanaprasAraNAkAravarjanaM caikAzanato bhedajJApanArtham, anyathekAsanameva syAt // athAcAmAlam / ttraassttaavaakaaraaH| patra sUtram ; AyaMbilaM paJcaklAi annatthaNAbhogeNaM sahasAgAreNaM levAlevezaM (1) ca. na varjanam / (2) pa-ca tama gu-| Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 704 yogazAstre ukvittavivegeNaM gihatyasaMsaTTeNaM pAriTThAvaNibhAgAraNaM mahattarAgAreNaM sabasamAhivattitrAgAreNaM vosirh| prAcAmo'vasrAvaNam, ammaM caturtho rasaH, ete ca prAyeNa vyaJjane yatra bhojane prodana-kulmASa-saktuprabhRtike tadAcAmAmnaM samayabhASayocyate, tat pratyAkhyAti-AcAmAlapratyAkhyAnaM karotItyarthaH / zrAdyAvantyAzca traya prAkArAH pUrvavat / levAleveNaM lepo bhojanabhAjanasya vikatyA tomanAdinA vA''cAmAmnapratyAkhyAturakalpanauyena liptatA, alepo vikvatyAdinA liptapUrvasya bhojanabhAjanasyaiva hastAdinA saMlekhanato'liptatA, lepazcAlepazca lepAlepaM tasmAdanyatra-bhAjane vikkatyAdyavayavasadbhAve'pi na bhaGga ityarthaH / ukvittavivegeNaM zuSkaudanAdibhakte patitapUrvasyAcAmAmlapratyAkhyAnavatAmayogyasyAdravavikatyAdidravyasyokSiptasyohattasya viveko ni:zeSatayA tyAga utkSiptaviveka utkSiptatyAga ityarthaH, tasmAdanyatra-bhoktAvyadravyasyAbhoktavyadravya sparzanApi na bhaGga iti bhaavH| yattUrakSeptuM na zakyaM tasya bhojane bhnggH| gihatyasaMsaDeNaM gRhasthasya bhaktadAyakasya saMbandhi karoTikAdibhAjanaM vikvatyAdidravyeNopaliptaM gRhasthasaMsRSTaM, tato'nyatra / vikRtyAdisaMsRSTabhAjanena hi dIyamAnabhaktama kalpAdravyAvayavamitraM bhavati, na ca tad bhuJjAnasyApi bhaGgaH, yadyakalpAdravyaraso bahu na jJAyate / vosira itianAcAmAmlaM caturvidhAhAraM ca vyutsajati // athAbhaktArthapratyAkhyAnam / tatra paJcAkArAH, yat sUtram ;sUre uggae abhattaha~ paJcakkhAi cauvihaM pi pAhAraM asaNaM Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TatIyaH prkaashH| 705 pANaM khAimaM sAimaM avasthaNAbhogaNaM sahasAgAreNaM pAridvAvaNiyAgAreNaM mahattarAgAraNaM savvasamAhivattiyAgAreNaM vosira / sUre ugate sUryohamAdArabhya, anena ca bhojanAnantaraM pratyAkhayAnasya niSedha ityAha bhaktena bhojanenArthaH prayojanaM bhaktArthaH, na bhaktArtho'bhaktArthaH, athavA na vidyate bhaktArtho'smin pratyAkhyAnavizeSe so'bhaktArtha upavAsa ityarthaH / AkArA: pUrvavat / navaraM pAriSThApanikAkAra vizeSaH / yadi trividhAhArasya pratyAkhyAti tadA pAriSThApanika kalpate, yadi tu caturvidhAhArasya pratyAkhAti pAnakaM ca nAsti tadA na kalpate, pAnake tRharita kalpate / vosirai iti bhaktArthamazanAdi ca vyutsRjati // .. atha pAnakam / tatra pauruSI pUrvArdhekAzanakasthAnAcAmAlAbhaktAryapratyAkhAni margatazcaturvidhAhArasya pratyAkhAnaM nyAyyam / yadi tu trividhAhArasya pratyAkhAnaM karoti tadA pAna kamAzritya SaDAkArA bhavanti, yat sUtram ; pANasma levADeNa vA alevADeNa vA accheNa vA bahuleNa vA samityeNa vA pamityeNa vA vosiraha / * raha 'anyatra' ityasyAnuvRttestRtIyAyAH paJcamyarthatvAt levADeNa veti katale pAda vA picchalatvena bhAjanAdInAmupalepakArakAt khajurAdipAnakAdanyatra tad varjayitvetyarthaH / trividhAhAraM 'vyutsRjati' iti yogH| vAzabdo'lepakkatapAnakApekSayA'varjanIyatvAvizeSadyotanArthaH, alepakAriNava lepakAriNApyupavAsAdena bhaGga iti bhAvaH / evamalepakatA vA'picchalAt ; acchAda vA Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAs nirmalAduSNodakAdeH ; bahulAda vA gaDulAt tilatanduladhAvanAdeH, sasikyAda vA bhaktapulA kopetAdavasrAvaNAdeH, asikthAdvA sikthavarjitAt pAnakAhArAt // atha caramam / caramo'ntimo bhAgaH / sa ca divasasya bhavasya ceti dvidhA / tadviSayaM pratyAkhAnamapi caramam / iha ca bhavacaramaM yAvajjIvam / tatra dvividhe'pi catvAra AkArA bhavanti ; yatsUtram ; divasacarimaM bhavacarimaM vA paJcakvAi cavvihaM pi zrAhAraM asaNaM pAM khAmaM sAimaM annatthaNAbhogeNaM sahasAgAreNaM mahatarAgAreNaM savvasamAhivattitrAgAreNaM vosirai / nanu divasacarimapratyAkhayAnaM niSphalam, ekAzanAdipratyAkhAnenaiva gatArthatvAt / naivam, ekAzanAdikaM hyaSTAdyAkArametacca caturAkAram, ata AkArANAM saMkSepakaraNAt saphalameva / ata evaikAzanAdikaM daivasikameva bhavati, rAtribhojanasya trividhaM trividhena yAvajjIvaM pratyAkhyAtatvAt / gRhasthApekSayA punaridamAdityohamAntam, divasasyAhorAtrapayyAyatayApi darzanAt / tatra yeSAM rAtribhojananiyamo'sti teSAmapIdaM sArthakam, anuvAdakatvena smArakatvAt / bhavacaramaM tu prAkAramapi bhavati / yadA jAnAti mahattara sarvasamAdhipratyayarUpAbhyAmAkArAbhyAM na prayojanam, tadA'nAbhogasa hasAkArAkArau bhavataH aGgulyAderanA ata evedamanA bhogena sahasAkAreNa vA mukhe prakSepasaMbhavAt / kAramapyucyate, AkAraddayasyAparihAryatvAt // 7. Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH prakAza: / 707 prathAbhigrahapratyAkhyAnam / tacca daNDa pramArjanAdiniyamarUpam / tatra catvAra AkArA bhavanti, yathA, avasthaNAbhogaNaM sahasAgAraNaM mahattarAgAreNa savvasamAhivattitrAgAreNaM vosiri| yadA tvaprAvaraNAbhigrahaM grahAti tadA 'colapaTTagAgAreNaM' iti paJcama prAkAro bhavati, colapaTTakAkArAdanyatretyarthaH / atha vikRtiprtyaakhyaanm| tatra nava, aSTau vA''kArAH ; yat sUtram vigaIo paccakkhAi annatya NAbhogeNaM sahasAgAreNaM levAlevelaM gihasyasaMsaDeNaM ukvittavivegeNaM paDuccamakkhieNaM pAriThThAvaNipAgAreNaM mahattarAgAreNaM sabasamAhivattitrAgAreNaM vosiraha / - manaso vikRtihetutvAd dhikkatayaH, tAtha daza, yadAhuH ;-, . 'choraM dahi navaNIaM ghayaM tahA tellameva guDa majja / .. mahu maMsaM ceva tahA bhogAhimagaM ca vigaIo // 1 // tatra paJca kSaurANi, gomahithaoSTrelikAsaMbandhabhedAt / dadhi-navanIta-nRtAni tu caturbhedAni, uSTrINAM tadabhAvAt / tailAni catvAri, tilAtasolaTTAsarSapasaMbandhabhedAt / zeSatailAni tu na vikatayaH, lepakkatAni tu bhavanti / guDa ikSurasakvAthaH / sa vidhA, piNDo dravazva / madyaM vedhA kASTha piSTodbhavatvAt / madhu tredhA,mAkSikam, kauttikaM bhrAmaraM ca / mAMsaM trividham, jala-sthalakhacarajansUdbhavatvAt ; athavA mAMsaM trividham, carma-rudhira-mAMsa (1) kSIraM dadhi navanItaM taM tathA tailameva guDo madyam / madhu mAMsa caiva tathA'vagAhimakaM ca vikatayaH // 1 // Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstre bhedAt / avagAhena snehabolanena nivRttamavagAhima pakAnam "bhAvAdimaH" ( siddha hem-6|4 21 / ) itImaH, yat tApikAyAM tAdipUrNAyAM calAcalaM khAdyakAdi pacyate, tasyAmeva tApikAyAM tenaiva kRtana dvitIyaM ratIyaM ca khAdyakAdi vikatiH, tataH paraM pakvAnnAni yogavAhinAM nirvikRtipratyAkhayAne'pi kalpante / athaikenaiva pUpakena tApikA pUryate tadA dvitIyaM pakvAnnaM nivikRtipratyAkhyAne'pi kalpate, lepakataM tu bhavati / ityeSA vRddhsaamaacaarii| etAsu ca dazasu vikkatiSu madyamAMsamadhunavanItalakSaNAzvatasro viktyo'bhkssyaaH| zeSAstu SaD bhakSyAH / tatra bhakSyAsu vikRtivekAdi vikRtipratyAkhayAnaM SavikRtipratyAkhAAnaM ca nirvikatikasaMjJaM vikatipratyAkhAAnena saMgrahItam / AkArAH pUrvavat / navaram, gihatyasaMsaTTeNaM iti gRhasthena svaprayojanAya dugdhasaMsRSTa prodano dugdhaM ca tamatikramyotkarSatazcatvAryaGga lAni yAvadupari vartate tadA tad dugdhama vikatiH, paJcamAGgalArambhe vikkatireva / / anena / nyAyenAnyAsAmapi vikRtInAM gRhasthAsaMsRSTatvamAgamAdavaseyam / ukvittavivegeNaM iti, utkSiptaviveka AcAmAmnavadurtu zakyAsu vikRtiSu draSTavyaH, dravavikRtiSu nAsti / paDucca makvieNaM iti, --pratItya sarvathA rUkSamaNDakAdikamapekSya mrakSitaM snehitamauSamIkumAryotpAdanAya mrakSaNa kRtaviziSTakhAdutAyAthAbhAvAd mrakSitamiva yad vartate tat pratItya makSitaM mrakSitAbhAsamityarthaH / iha cAyaM vidhi:-yadyagulyA tailAdi gRhItvA maNDa kAdi makSitaM tadA kalpate nirvivatikasya, dhArayA tu na kalpate / vyutsRjati Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TatIyaH prakAza: / __708 vikvatiM tyajatItyarthaH / iha ca yAsu vikRtitikSaptavivekaH saMbhavati tAsu navAkArAH, anyAsu tu dravarUpAsvaSTau / etadarthasaMvAdinyo gAthAH'do ceva namukkAra AgArA chacca porisIe u / satteva ya purimaDDhe ekkAsaNagammi ava // 1 // sattegaTThANasma u aTeva ya aMbilammi aagaaraa| paMceva abhattaDhe chappANe carima cattAri // 2 // paMca cauro abhigga he nibie aTTha nava ya AgArA / appAuraNa paMca u havaMti sesesu cattAri // 3 // nanu nirvivatika evAkArAbhidhAnAda vikRtiparimANapratyAkhAne kuta prAkArA avagamyante ? / ucyate -nirvikRtika grahaNa vikatiparimANasyApi saMgraho bhavati, ta eva cAkArA bhavanti ; yathA-ekAsanasya pauruSyAH pUrvArdhasyaiva ca sUtre'bhidhAna'pi zAsanakasya sArdhapauruSyA apArdhasya ca pratyAkhAnamaduSTam, apramAdabaDeH saMbhavAt / prAkArA apyekAsanAdisaMbandhina evAnye. vapi nyAyyAH, prAsanAdizabdasAmyAt caturvidhAhArapAThe'pi (1) hAveva namaskAre aAkArau SaT ca pauruSyAM tu| sapnaiva ca pUrvArdhe ekAzane'STai va // 1 // saptakasthAnasya tvaSTaiva cAcAmAmle shraakaaraaH| paJcaivAbhakArthe SaT pAnake carame catvAraH // 2 // paJca cataro'bhiyahe nirvivatike'STa nava caakaaraaH| aprAvaraNe paJca tu bhavanni zeSeSu catvAraH // 3 // Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71. yogazAstre hividhatrividhAhArapratyAkhAAnavat / nanu ghAsanAdIni abhigrahapratyAkhAnAni, tatasteSu catvAra evAkArAH prApnuvanti / na, ekAsanAdibhistulyayogakSematvAt / anye tu manyante,-evaM hi pratyAkhAAne saMkhayA vizauryeta / tata ekAsanAdInyeva pratyAkhayAnAni, tadazaktastu yAvatsahiSNustAvat pauruSthAdikaM pratyAkhAti, tadupari granthisahitAdikamiti / pratyAkhAnaM ca sparzanAdiguNopetaM supratyAkhyAnaM bhavati ; yadAhuH - 'phAsi pAliyaM ceva sohi tauri tahAH / kihiyamArAhiyaM ceva erisayammi payaadhvaM // 1 // tatra spRSTaM pratyAkhAAnakAle vidhinA prAptam / 1 / pAlitaM puna:punarupayogapratijAgaraNana rakSitam / 2 / zobhitaM gurvAdipradattazeSabhojanAsevanena / 3 / tIritaM pUrNe'pi kAlAvadhau kiJcitkAlAvasthAnena / 4 / kIrtitaM bhojanavelAyAmamukaM mayA pratyAkhayAtamadhunA pUrNa bholya ityuccAraNena / 5 / pArAdhitamebhiH prakAraiH saMpUrNeniSThAM nItamiti / 6 / pratyAkhAAnasya cAnantaryeNa pAramparyeNa ca phalamidam ; paccakhANammi kae pAsavadArAI huMti pihiAI / pAsavadArapihANe taNahAvucchepraNaM hoI // 1 // (1) spRSTaM pAlitaM cApi zobhitaM tIrisaM tathA / kIrtitamArAdhitaM caiveda prayatitavyam // 1 // (3) pratyAkhyAne te bAssavahArANi bhavanti pihitaami| bAmabahArapidhAne tRSNAvyucchedanaM bhavati // 2 // Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 711 TatIyaH prkaashH| 'taNahAvuccheeNa ya aulovasamI bhave maNussANaM / aulovasameNa puNo paJcakkhANaM havAi suddhaM // 2 // tatto carittadhammo kammavivego apuvakaraNaM ca / tatto kevalaNANaM sAsayasokkho to mokkho // 3 // na cAvazya kartavyamAvazyakaM caityavandanAdyeva zrAvaka sya, na SaDvidhamiti vaktuM yuktam, samaNeNa sAvaeNa ya avasmakAyavvayaM havada jamhA / aMto aho nisisma ya tamhA pAvasmayaM nAma // 1 // ityAgame zrAvakaM pratyAvazyakasyotatvAt / na cAtra caityavandanAyevAvazyakaM vaktumucitam, 'aMto aho nisimma ya iti kAlahayAbhidhAnAta, caityavandanasya ca kaaliktvenokttvaat| anuyogahAreSvapi jasaM samaNo vA samaNI vA sAvae vA sAviyA vA taJcitte tammaNa tallese tadaTThIva utte tadappiyakaraNe tabbhAvaNAbhAvie ubhokAlaM prAvasmayaM karaDa, se taM louttaritraM bhAvA (1) sRSNAvyucchedena cAtulopazamo bhaved manuSyANAm / atulopazamena punaH pratyAkhyAnaM bhavati zuddham // 3 // tatazcArikhadharmaH karmavipAko pUrvakaraNaM ca / tataH kevalajJAnaM zAzvatasaukhyastato mokSaH // 3 // (2) zramaNena zrAvakeNa cAvazyakartavyakaM bhavati yamAt / ante'no nizaca tasmAdAvazyakaM nAma // 1 // (3) yat zramaNo vA zramaNI vA zrAvako vA trAdhikA vA taJcittastanmAnArU hozyastadarthopayuktastadarpitakaraNastadbhAvanAbhAvita ubhayakAlamAvaNyakaM kuryAt, tallokottaraM bhAvAvazyakam / Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 712 yogazAstre vasmayaM iti vacanAt zrAvakasyApyAvazya kamuktameva / tataH kataSaDvidhAvazyaka karmA svAdhyAyam, aNuvratavidhyAdeH paJcanamaskArasya vA parivartanaM kuryAt ; athavA, svAdhyAyaM paJcavidhaM vAcanA-praznaparivartanA-'nuprekSA-dharmakathArUpaM kuryaat| yastu sAdhUpAzrayamAgantumazakto rAjAdi maharDiko vA bahvapAyaH sa svagraha evAvazyakaM svAdhyAyaM ca karoti / uttama mityuttamanirjarAhetum, yadAha ; bArasavihammi vi tave sabhiMtarabAhire kusldikhe| ... navi asthi navi a hohI sajjhAyasamaM tavokammaM // 1 // tathA, sajjhAeNa pasatthaM jhANaM jANa asavvaparamatthaM / - sajjhAe vahato khaNa khaNe jAha veraggaM // 1 // ityAdi // 130 // nyAyye kAle tato devagurusmRtipavivitaH / ' nidrAmalpAmupAsIta prAyeNAbrahmavarjakaH // 131 // nyAyyo nyAyAdanapetaH kAlaH, sa ca rAtreH prathamayAmo'rdharAtraM vA zarIrasAtmyena, tata iti svAdhyAyakaraNAnantaraM, nidrAmalyAmupAsauteti kriyaa| kathambhUtaH san ? devagurusmRtipavitrita: (1) hAdayavidhe'pi tapasi sAbhyantarabAhye kazaladiSTe / - nApyasti nApi ca bhaviSyati khAdhyAyasamaM tapaHkarma // 1 // (2) svAdhyAyena prazastaM dhyAnaM jAnAti ca sarva prmaarthm| . . khAdhyAye vartamAnaH kSaNe kSaNe yAti vairAgyam // 1 // Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 713 tRtIyaH prkaashH| devA ahaTTArakAH, guravo dharmAcAryAH, teSAM smRtimanasyAropaNaM tayA pavinito nirmliibhuutaatmaa| upalakSaNaM caitaJcatuHzaraNagamanaduSkRtagarhA-suktAnumodanA-paJcanamaskArasmaraNaprabhRtInAm / na hyetatsmaraNamantareNa pavitratA bhvti| tatra devasmRti:-"'namo vIyarAyANaM savasmaNaM tilokapUiANaM jahaTThiavasthuvAINaM" ityaadi| gurusmRtizca--"dhanyAste grAma-nagara-janapadAdayo yeSu madIyA dharmAcAryA viharanti / " nidrAmalyAmiti / nidrAmiti vizeSyam, alpAmiti vizeSaNam / vizeSaNasya cAtra vidhiH, "savizeSaNe hi vidhi-niSedhau vizeSaNamupasaMkrAmataH" iti nyAyAt / nidrAmiti ca vizeSya miti na tatra vidhiH, darzanAvaraNIyakarmo. dayena nidrAyAH svataH sidatvAt, 'aprApte hi zAstramarthavat' ityuktaprAyam / abrahma maithunaM tad varjayati abrahmavarjakaH, prAyeNeti bAhulyena, ehasthatvAdasya // 131 // punazca pyt| nidrAcchede yoSidaGgasatattvaM paricintayet / sthUlabhadrAdisAdhUnAM tannittiM parAmRzan // 132 // pariNatAyAM rAtrau nidrAyAchede sati yoSidaGgAnAM strIzarIrANAM satattvaM svarUpaM paritazcintayet / kiM kurvan ? sthUla ( 1 ) namo vItarAgebhyaH sarvajJebhyastrailokyapUjitebhyo yathAsthitavastuvAdibhyaH / . Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 714 .. yogazAstre bhadrAdInAM sAdhUnAM tabittiM yoSidaGganivRttiM parAmazan anusmaran / sthUlabhadracaritaM saMpradAyagamyam / sa cAyam ; asti sodhprbhaajaaldhuupdhuumainirntraiH| jitagaGgAjAsaGgaM pATalIputrapattanam // 1 // tatra trikhaNDapRthivIpatiH patiriva zriyaH / samutkhAtahiSatvAndo nando nAmAbhavad nRpaH // 2 // visaMkaTaH zriyAM vAso'saMkaTaH zakaTo dhiyAm / zakaTAla iti tasya babhUvAmAtya puGgavaH // 3 // tasyAbhUjjASThatanayo vinayAdiguNAspadam / asthUladhIH sthUlabhadro bhadrAkAranizAkaraH // 4 // bhaktiniSThaH kaniSTho'sya zrIyako'jani nandanaH / nandarAhRdayAmandAnandagozIrSacandanaH // 5 // babhUva tatra kozeti vezyA rUpazriyorvazI / vazIkRtajagaJjetAzcetobhUjIvanauSadhiH // 6 // bhuJjAno vividhAn bhogAn sthalabhadro divAnizam uvAsAvasathe tasyA hAdazAbdAni tanmanA: // 7 // zrIyakastvaGgarakSo'bhUdu bhUrivizrabhabhAjanam / dvitIyamiva hRdayaM nandasya pRthivIpateH // 8 // tatra cAsauda vararucirnAma hijavarAgraNIH / kavInAM vAdinAM vaiyAkaraNAnAM ziromaNiH // 8 // Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hatIya: prkaashH| 715 svayaMvarnavanavairaSTottarazatena saH / vRttaH pravRtto'nudinaM nRpAvalagane sudhIH // 10 // mithyAgiti taM mantrI prazazaMsa na jAtucit / tuSTo'pyasmai tuSTidAnaM na dadau nRpatistataH // 11 // jAtvA vararucistatra dAnAprApaNa kAraNam / pArAdhayitumArebha grahiNoM tasya mantriNa: // 12 // saMtuSTayA tayA'nyeAH kArya pRSTo'bravIdidam / rAjaH purastAda matkAvyaM tava bhartA prazaMsatu // 13 // tayA taduparodhana tadvijapto'vadat patiH / mithyAdRSTaramuSyAhaM prazaMsAmi kathaM vacaH ? // 14 // tayokta: sAgrahaM mantrI tat tathA pratyapadyata / andhastrIbAlamUrkhANAmAgraho balavAn khalu // 15 // rAjJaH purastAt paThata: kAvyaM vararucestataH / aho ! subhASitamiti varNayAmAsa mantirAT // 16 // dInArazatamaSTAgraM tato'smai nRptirddii| rAjamAnyasya vAcApi jIvyate hyanukUlayA // 17 // daunArASTottarazate dIyamAne dine dine / kimetad dIyata iti bhUpaM mantrI vyajijapat ? // 18 // athoce nRpatirmanvin ! damo'smai tvatprazaMsayA / vayaM yadi svayaM dadmo dadmaH kiM na purA tata: ? // 18 // mantrApyUce mayA deva ! prazaMsA nAsya nirmame / kAvyAni parakIyAni prazazaMsa tadA tvaham // 20 // Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstre puro naH parakAvyAni khakIkRtya paThatyayam / kimetat satyabhAvenetyabhASata nRpastataH // 21 // etatpaThitakAvyAni paThanti bAlikA api / darzayiSyAmi vaH prAtarityUce sacivo'pi ca // 22 // yakSA yakSadattA bhUtA bhUtadattA tathaiNikA / veNA reNeti saptAsan prAjJAH putyo'sya mantriNa: // 23 // jagrAha jyAyasI tAsAM saktaduktaM tathetarAH / hityAdivArakramato grahNanti sma yathAkramam // 24 // rAjaH samIpaM sacivo dvitIye'hni ninAya tAH / tiraskAriNyantaritAH samupAvezayacca sa: // 25 // aSTottarazataM zlokAn svayaM nirmAya naityikAn / Uce vararucistA apyanujyeSThamanUcire // 26 // . tato vararuce ruSTo rAjA dAnaM nyavArayat / upAyAH sacivAnAM hi nigrahAnugrahakSamAH // 27 // tatI vararucigavA yanvaM gaGgAjale nyadhAt / tanmadhye vastrabaddhaM ca dInArazatamaSTayuk // 28 // prAtargaGgAmasI stutvA yntrmaakrmdNhinnaa| dInArAste ca tatpANAvutpatya nyapataMstataH // 28 // 'sa evaM vidadhe nityaM janastena visimiye / tacca zrutvA janazrutyA rAjA'zaMsacca mantriNe // 30 // (1) ca evaM c| Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TatIyaH prakAza: / 717 idaM yadyasti satyaM tat prAtarvIkSAmahe svayam / ityukto mantriNA rAjA tattathA pratyapadyata // 31 // dattvA zikSAM caraH sAyaM preSitastatra mantriNA / zarastambanilauno'sthAt pakSIvAnupalakSitaH // 32 // tadA vararucirgatvA channaM mandAkinIjale / dInArASTottarazatagranthiM nyasya yayau rahe // 33 // tajjIvitamivAdAya dInAragranthimeSa tu| . cara: samarpayAmAsa pracchannaM varamantriNe // 34 // aMtha guptAttadInAragranthimantrI nishaatyye| yayo rAjJA samaM gaGgAmAgAda vararucistadA // 35 // draSTu kAmaM nRpaM dRSTvotkRSTamAnI savistaram / * stotuM pravavRte gaGgAM mUDho vararucistataH // 36 // stutyante'cAlayad yantraM yadA vararuciH pdaa| dInAragranthirutpatya nApatat pANi koTare // 37 // dravyaM so'nveSayAmAsa pANinA tajjale ttH| tasthAvapazyaMstuNIko dhUrto pRSTo hi maunabhAk // 38 // ityUce ca mahAmAtyaH kiM te datte na jAhnavI / nyAsoktamapi dravyamanveSayasi yaT muhuH ? // 38 // upalakSya rahANedaM nijadravyamiti bruvan / so'rpayAmAsa donAragranthiM vararuce: kare // 40 // (1) ghaDa -vavazyaM buu-| Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstre donAragranthinA tenotmarpi haGgandhineva saH / dazAmAsAdayAmAsa maraNAdapi dusma hAm // 41 // vipratArayituM loka sAyamana kSipatyasau / dravyaM prAtaH punargRhNAtItyUce sacivo nRpam // 42 // sAdhu jJAtamidaM chadmetyAlapan mantripuGgavam / vismayasmeranayana: svavezmAgAd mahIpatiH // 43 // amarSaNo vararuciH pratikAraM vicintayan / gTahakharUpaM sacivasyApRcchacceTikAdikam // 44 // tasyAtha kathayAmAsa kAcit sacivacevyadaH / bhUpati: zrIyakohAhe bhokSyate mantrivezmani // 45 // sajjAte cAtra zastrAdi dAtuM nandAya mntrinnaa| zastrapriyANAM rAjJAM hi zastramAdyamupAyanam // 46 // samAsAdya chalanamtacchalaM vararucistataH / caga kAdi pradAyeti DimbharUpANyapAThayat // 47 // na vetti rAjA yadasau zakaTAla: kariSyati / vyApAdya nandaM tadrAjye zrIyakaM sthApayiSyati // 48 // sthAne sthAne ca paThato DimbhAnevaM dine dine / janazrutyA tadoSoditi cAcintayaT nRpaH // 48 // 'bAlakA yacca bhASante bhASante yacca yoSitaH / autpAtikI ca yA bhASA mA bhavatyanyathA nahi // 50 // tatpratyayAtheM rAjJAtha preSito mantrivezmani / . puruSaH sarvamAgatya yathAdRSTaM vyajijJapat // 51 // Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hatIyaH prkaashH| 718 tatazca sevAvasare mantriNa: samupayuSaH / praNAmaM kurvato rAjA kopAt tasthau parAmakhaH // 52 // tadbhAvajo'tha vezmaityAmAtyaH zrIyakamabravIt / rAjJo'smi jJApita: kenApyabhakto vihiSatriva // 53 // asAvakasmAdasmAkaM kulakSaya upasthitaH / rakSyate, vatsa! kuruSe yadyAdezamimaM mama // 54 // namayAmi yadA rAje shirshchindyaastdaasinaa| abhakta: svAmino vadhyaH pitApoti vadestataH // 55 // jarasApi yiyAmo mayyevaM yAte parAsutAm / tvaM matkulagrahastambho nandiSyasi ciraM tataH // 56 // zrIyako'pi rudanevamavadada gahudasvaram / tAta ! ghoramidaM karma khapaco'pi karoti kim ? // 57 // amAtyo'pyabravIdevamevaM kurvan vicAraNAm / manorathAn pUrayase vairiNAmeva kevalam // 58 // rAjA yama ivoddaNDaH sakuTumba na hanti mAm / yAvat, tAvamma maikasya kSayAda rakSa kuTumbakam // 5 // mukhe viSaM tAlapuTaM nyasya nasyAmi bhUpatim / ziraH parAsorme chindayAH pitahatyA na te tataH // 6 // pitraivaM bodhitastat sa pratipede cakAra c|| zubhodarkAya dhImantaH kurvantyApAsadAruNam // 61 // bhavatA kimidaM vatsa ! vidadhe karma duSkaram / sasaMbhramamiti prono nRpeNa zrIyako'vadat // 62 // Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstre yadaiva svAminA jJAto drohyayaM nihatastadA / bhacittAnusAreNa bhRtyAnAM hi pravartanam // 63 // bhRtyAnAM yujyate doSe svayaM jJAta vicaarnnaa| khAmijAte pratIkAro yujyate na vicAraNA // 64 // kataudehikaM nandastata: zrIya kamabravIt / sarvavyApArasahitA mudreyaM grAhyatAmiti // 65 // atha vijJapayAmAsa praNamya zrIyako tRpam / sthUlabhadrAbhidhAno'sti piTatulyo mamAgrajaH // 66 // piTaprasAdAda nirbAdha kozAyAsta niketne| bhogAnupabhuJAnasya tasyAbdA hAdazAgaman // 6 // AhUyAtha sthUlabhadrastamarthaM bhUbhujoditaH / paryAlocyAmumAdezaM kariSyAmItyabhASata // 68 // adyaivAlocayetyuktaH sthUlabhadro mahIbhujA / azokavanikAM gatvA vimamarzeti cetasA // 68 // . zayanaM bhojanaM sAnaM yaccAnyat sukhasAdhanam / kAle'pi nAnubhUyante rorairiva niyogibhiH // 70 // niyoginAM svAnyarASTracintAvyagre ca cetasi / preyasInAM nAvakAza: 'pUrNakumbhe'mbhasAmiva // 71 // tyatvA sarvamapi svAtheM rAjJo'thaM kurvatAmapi / upadravanti pizunA uddaDAnAmiva hikA: // 2 // (1) ca puurnne| Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH prakAzaH | yathA svadehadraviNavyayenApi prayatyate / rAjArthe, taddadAtmArthe yatyate kiM na dhImatA ? // 73 // vimRzyaivaM vyadhAt kezotpATanaM paJcamuSTi saH / ratnakambaladazAbhI rajoharaNamapyatha // 74 // tatazca sa mahAsattvo gatvA sadasi pArthivam / AlocitamidaM dharmalAbhaH stAdityavocata // 75 // tataH sa rAjasadanAdu guhAyA iva kesarI | niHsasAra mahAsAraH saMsAraka rizeSaNaH // 76 // kimeSa kapaTaM kRtvA yAyAdu vezyAgTahaM punaH / ityapratyayataH kSmApo gavAkSeNa niraikSata // 77 // pradeze zabadurgandhe'pyavikUNitanAsikam / yAntaM dRSTvA sthUlabhadraM narendro'dhUnayacchiraH // 78 // bhagavAn vItarAgo'sAvasmin dhig me kucintitam / ityAtmAnaM ninindoccairnandastamabhinandayan // 78 // sthUlabhadro'pi gatvA zrIsaMbhUtivijayAntike / dIkSAM sAmAyikoJcArapUrvikAM pratyapadyata // 80 // gRhItvA zrIyakaM doSNi tato nandaH sagauravam / mudrAdhikAre niHzeSavyApArasahite nyadhAt // 81 // cakAra zrIyako rAjyacintAmavahitaH sadA / sAkSAdiva zakaTAlaH prakRSTanayapATavAt // 82 // sa nityamapi kozAyA vinItaH sadane yayau / snehAdu bhrAtustapriyAdi kulInairbahu manyate // 83 // 81 721 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 722 yiishaant sthUlabhadraviyogArtA zrIyakaM prekSya sA'rudat / iSTe dRSTe hi duHkhArtA na dukhaM dhartumauzate // 84 // tatastAM zrIyako'vocadArye ! kiM kurmahe vayam / asau vararuciH pApo'ghAtayajjanakaM hi naH // 85 // akaannddosthitvjaagniprdiipnshodrm| sthUlabhadraviyogaM ca bhavatyA akarodayam // 86 // tvajjAmyAmupakozAyAM yAvad rakto'styasau khalaH / tAvat pratikriyAM kAJcid vicintaya manasvini ! // 87 // tadAdizopakozAM yat pratArya kthmpysau| vidhIyatAM vararucirmadyapAnarUcistvayA // 88 // preyoviyojanAd vairAda dAkSiNyAda devarasya ca / tat pratijJAya sA sadyo'pyapakozAM samAdizat // 88. kozAyAzca nidezenopakAzA taM tathA vyadhAt / yathA papI surAmeSa strIvazaiH kriyate na kim ? // .. // surApAnaM vararuci: khairaM bhaTTo'dya kAritaH / upakozati kozAya zazaMsAtha nizAtyaye // 21 // atha kozAmukhAt sarvaM zuzrAva zrIyako'pi tat / bhane ca piTavarasya vihitaM pratiyAtanam // 42 // zakaTAlamahAmAtyAtyayAt prabhRti so'pyabhUt / bhaTTo vararucirbhUpasevAvasaratatparaH // 83 // sa pratyahaM rAjakule sevAkAle samApatan / rAjJA ca rAjalokaizca sagauravamadRzyata // 84 // Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hatIyaH prakAzaH / 2 panyadA nandarAD manviguNasmaraNavihvalaH / sadasi zrIyakAmAtyaM jagAdevaM sagahadam // 85 // bhaktimAn zaktimAn nityaM zakaTAlo mahAmatiH / abhavada me mahAmAtyaH zakrasyeva bRhaspatiH // 86 // evameva vipanno'sau daivAdadya karomi kim ? / manye zUnyamivAsthAnamahaM tena vinAtmanaH // 87 uvAca zrIyako'pyevaM kiM deveha vidmhe| idaM vararuci: sarva pApaM vyadhita madyapaH // 8 // * satyameSa surAM bhaTTaH pibatIti nRpodite / kho'muM darzayitAsmIti zrIyakaH pratyavocata // 8 // zrIyakastu hitIye'hni sarveSAmIyuSAM sadaH / khapuMsA zikSitenAgraM padmamekaikamArpayat // 10 // tatkAlaM madanaphalarasabhAvanayA'Jcitam / durAtmano vararucerapaMyAmAsa paGkajam // 1 // kutastyamaGgutAmodamidamityabhivarNinaH / ghAtuM rAjAdayo ninyurnAsAgre svaM svamambujam // 2 // mo'pi bhaTTo'nayada ghrAtuM ghrANAgre paGkajaM nijam / candrahAsasurAM sadyo rAtripItAM tato'vamat // 3 // dhigamuM sIdhupaM brahmabandhuM bandhavadhocitam / sarvairityAkrazyamAno niryayau sadaso'tha saH // 4 // brAhmaNA yAcitAstena prAyazcittamacIkathan / tApitatrapuNa: pAnaM surApANAghaghAtakam // 5 // . . Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 724 yogazAstre mUSayA tApitamatha papau vrrucistrpu| . prANezca mumuce sadyastatpradAhabhayAdiva // 6 // sthUlabhadro'pi sNbhuutvijyaacaarysbidhau| pravrajyAM pAlayAmAsa pAradRzvA zrutAmbudheH // 7 // varSAkAle'nyadA''yAte saMbhUtavijayaM gurum / praNamya mUrdhA munaya ityagTanabhigrahAn // 8 // ahaM siMhaguhAhAra kRtotsarga upoSitaH / avasthAsye caturmAsImekaH pratyazRNodidam // 8 // dRviSAhibilahAra caturmAsImupoSitaH / sthAsyAmi kAyotsargeNa hitIyo'bhyagrahIditi // 10 // utsargI kUpamaNDUkAsane mAsacatuSTayam / sthAsyAmyupoSita iti TatIyaH pratyapadyata // 11 // yogyAn matvA guruH sAdhUna yAvat tAnanvamanyata / sthUlabhadraH purobhUya natvaivaM tAvadabravIt // 12 // kozAbhidhAyA vezyAyA grahe yA citrshaalikaa| vicitrakAmazAstrokta karaNAlekhyazAlinI // 13 // tatrAkRtatapaHkarmavizeSaH SaDrasAzanaH / sthAsyAmi caturo mAsAniti me'bhigrahaH prabho ! // 14 // jJAtvopayogAd yogyaM taM gurustatrAnvamanyata / sAdhavazca yayuH sarve khaM khaM sthAnaM pratizrutam // 15 // sthUlabhadro'pi saMprApa kozAvezyAniketanam / .. abhyuttasthau tataH kozApyAhitAJjaliragrataH // 16 // Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hatIyaH prakAzaH / 725 sukumAraH pratyAsI rambhAstambha ivorunnaa| vratabhAraNa vidhuro'trAgAditi vicintya sA // 17 // uvAca svAgataM svAmin ! samAdiza karomi kim ? / vapurdhanaM parijana: sarvametat tavaiva hi // 18 // caturmAsI vasatya me citrazAleyamarmyatAm / ityUce sthUlabhadro'pi sA tUce gRhyatAmiti // 18 // . tayA ca tasyAM praguNoktAyAM bhgvaanpi.| kAmasthAne'vizad dharma iva svabalavattayA // 20 // atha sA SaDrasAhArabhojanAnantaraM muneH / vizeSaktazRGgArA kSobhAya samupAyayau // 21 // sopaviSTA purastasyotkRSTA kAcidivAsarAH / caturaM racayAmAsa hAvabhAvAdikaM muhuH // 22 // karaNAnubhavakrIDoddAmAni suratAni ca / tAni tAni prAktanAni smArayAmAsa sA'sakRt // 23 // yad yat kSobhAya vidadhe tayA tatra mhaamuno| tat tad mudhA'bhavad yahad vace nakhavilekhanam // 24 // prativAsaramapyevaM tatkSobhAya cakAra saa| jagAma sa tu na kSobhaM manAgapi mahAmanAH // 25 // tayopasargakAriNyA pratyutAsya mahAmuneH / prAdIpyata dhyAnavahnirmaghavahnirivAmbhasA // 26 // tvayi pUrvamivAjJAnAda rantukAmAM dhigoza ! mAm / AtmAnamiti nindantI sA'patat tasya pAdayoH // 27 // Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 726 yogazAstre munestasyendriyajayaprakarSeNa camatkRtA / prapede zrAvakatvaM sA 'gRhotvevamabhigraham // 28 // tuSTaH kadApi kasmaicid dadAti yadi mAM nRpaH / vinA pumAMsamekaM tamanyatra niyamo mama // 28 // gate tu varSAsamaye te trayo'pi hi sAdhavaH / nirvyUDhAbhigrahA eyurgurupAdAntikaM kramAt // 30 zrayAn siMhaguhAsAdhuraho ! duSkarakAraka ! | tava svAgatamityUce kiJcidutthAya sUriNA // 31 // sUriNA bhASitau taddadAyAntAvitarAvapi / same pratijJAnirvAhe samA hi svAmisatkriyA // 32 // zrathAyAntaM sthUlabhadramutthAya gururabravIt / duSkara duSkarakAra ! mahAtman ! svAgataM tava // 33 // sAsyAH sAdhavaste'thAcintayantrityaho ! guroH / idamAmantraNaM mantriputratAhetukaM nanu // 34 // yadyasau SaDrasAhAraH kRtaduSkara duSkaraH / idaM varSAntare tarhi pratijJAsyAmahe vayam // 35 // evaM manasi saMsthApya sAmarzAste maharSayaH / kurvANAH saMyamaM mAsAnnaSTAvagamayan kramAt // 36 // uttamarNa iva prApte kAle hRSTaH puro guroH / sAdhuH siMhaguhAvAsI cakAreti pratizravam // 37 // ( 1 ) ga Da va mahIcaiSa / Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TatIyaH prkaashH| kozAvezyAgrahe nityaM SaDarasAhArabhojanaH / bhagavan ! samavasthAsye caturmAsaumimAmaham // 38 // sthUlabhadreNa mAtsaryAdetadaGgIkarotyayam / / vicAryetyapayogena jJAtvA ca gururAdizat // 38 // vatsa ! mAbhigrahaM kArSIratiduSkaraduSkaram / sthUlabhadraH kSamaH kartumadrirAja iva sthiraH // 40 // na hi me duSkaro'pyeSa kathaM duSkaraduSkaraH ? / tadavazyaM kariSyAmautyuvAca sa munirgurum // 41 // gururUce'munA bhAvI maMza: prAtapaso'pi te / pAropito'tibhAro hi gAtrabhaGgAya jAyate // 42 // gurorvaco'vamanyAtha voraMmanyo muniH sa tu / unmInaketanaM prApa kozAyAstu niketanam // 43 // sthUlabhadraspardhayehAyAti manye tpsvaasau| bhave patan rakSaNIya ityutthAya nanAma sA // 44 // vasatya yAcitAM tena muninA citrazAlikAm / kozA samarpayAmAsa sa munistatra cAvizat // 45 // taM bhuktaSaDrasAhAraM madhyAtre'tha parIkSitam / kozApi tatra lAvaNyakozabhUtA samAyayau // 46 // cukSobha sa munirmachu paGkajAkSImudIkSya tAm / strI tAdRg bhojanaM tAdRg vikArAya na kiM bhavet ? // 47 // smarAA yAcamAnaM taM kozApyevamavocata / vayaM hi bhagavan ! bezyA vazyAH smo dhanadAnataH // 48 // Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstre sa munirvyAjahArAtha prasauda mRgalocane ! / asmAsu bhavati dravyaM kiM tailaM vAlukAviva ? // 48 // nepAlabhUpo'pUrvasmai sAdharva ratnakambalam / datte tamAnayetyUce sA nirvedayituM munim // 50 // tatazcacAla nepAlaM pratyakAle'pi bAlavat / paGkilAyAmilAyAM sa nijavrata iva skhalan // 51 // tatra gatvA mahIpAlA ratnakambalamApya ca / sa munirvalito vamanyAsaMstatra ca dasyavaH // 52 // AyAti lakSamityAkhyad dasyUnAM zakunastataH / kimAyAtItyapRcchacca dasyurAD drasthitaM naram // 53 // prAgacchan bhikSurako'sti na kazcit taadRsho'prH| ityazaMsad drumArUDhayaurasenApateH sa tu // 54 // sAdhustatrAtha saMprAptastairvikRtya nirUpitaH / kamapyarthamapazyadbhirmumuce ca malimlucaiH // 55 // .. etallakSaM prayAtIti vyAharacchakuna: punaH / muniM caurapatiH proce satyaM brUhi kimasti te ? // 56 // vezyAkvate'sya vaMzasyAntaH kSipto ratnakambalaH / astItyukte munizcorarAjena mumucce'tha saH // 57 // sa samAgatya kozAyai pradadau ratnakambalam / cikSepa sA ehasrotaHpa niHzaGkameva tam // 58 // ajalpada munirapyevaM nykssepyshucikrdme| .. mahAmUlyo hyasau ratnakambalaH kambukaNThi ! kim ? // 56 // Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH prakAza: / praya kozApyuvAcaivaM kambalaM mUDha ! zocasi / guNaratnamayaM zvadhe patantaM skhaM na zocasi // 60 // . tat zrutvA jAtasaMvego munistAmityavocata / bodhito'smi tvayA sAdhu saMsArAt sAdhu rakSitaH // 61 // praghAnyatIcArabhavAnyunmUlayitamAtmanaH / yAsyAmi gurupAdAnte dharmalAbhastavAnaghe ! // 62 // kozApi tamuvAcaivaM mithyA me duSkRtaM tvayi / brahmavratasthayApyevaM mayA yadasi kheditaH // 63 // . . aAzAtaneyaM yuSmAkaM bodhahetormayA ktaa| kSantavyA sA guruvacaH zrayadhvaM yAta satvaram // 64 // icchAmIti bhaNitvA ca gurvantikamupetya saH / gTahItvAlocanAM tIkSNa mAcacAra punastapaH // 65 // rAjJA pradattA kozApi tuSTena rathine'nyadA / rAjAyatteti zivAya vinA rAgaNa sA tu tam // 66 // sthUlabhadraM vinA nAnyaH pumAn ko'pautyhrnishm| . sA tasya rathino'bhyaNe varNayAmAsa varSinI // 67 // / rathau gatvA gRhodyAne paryadhai ca niSadya saH / tanmanoraJjanAyeti svavijJAnamadarzayat // 68 // mAkandalumbI bANana vivyAdha tamapauSuNA / pule'nyena tamapyanyenatyAhastaM zarAkhyabhUt // 6 // vantaM hitvA kSurapreNa bANazreNimukhasthitAm / lumbauM khapANinA''kvaSyAsInastasyai sa Arpayat // 70 // 82 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 730 'yogazAstre idAnoM mama vijJAnaM pazyetyAlapya sApi hi / vyadhatta sArSapaM rAziM tasyopari nanarta ca // 71 // sUcIM civA tatra rAzau puSpapattraiH pidhAya tAm / mA nanarta ca no sUcyA vidyA rAzica na kSataH // 72 // tataH sa Uce tuSTo'smi duSkareNAmunA tava / yAcasva yad mamAyattaM dadAmi tadahaM dhruvam // 73 // sovAca kiM mayA'kAri duSkaraM yena raJjitaH / idamapyadhikaM cAsmAt kimabhyAsena duSkaram ? // 74 // kiJcAmbalumbIcchedo'yaM nRtyaM cedaM na duSkaram / azikSitaM sthUlabhadro yaccakre tattu duSkaram // 75 // dAdazAbdAni bubhuje bhogAn yatra samaM mayA / tatraiva citrazAlAyAM tasthau so'khaNDitavrataH // 76 // dugdhaM nakulasaMcArAdiva strINAM pracArataH / yoginAM dUSyate cetaH sthUlabhadramuniM vinA // 77 // dinamekamapi sthAtuM ko'laM strIsaMnidhau tathA ? | caturmAsIM yathA tasthau sthUlabhadro'kSatavrataH // 78 // AhAraH SaDrasazcivazAlAvAso'GganAntike / apyekaM vratalopAyAnyasya lohatanorapi // 78 // vilIyante dhAtumayA pArzve vahneriva striyAH / sa tu vajramayo manye sthUlabhadro' mahAmuniH // 80 // (1) Da tha bhadrama | Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hatIyaH prkaashH| ___731 sthUlabhadraM mahAsattvaM kRtaduSkaraduSkaram / vyAvarNya yuktA muTraiva mukhe varNayituM param // 81 // rathiko'pyatha papraccha ya evaM varNyate tvyaa| ko nAma sthUlabhadro'yaM mahAsattvaziromaNi: ? // 2 // sApyUce zakaTAlasya nandabhUpAlamantriNa: / tanayaH sthUlabhadro'yaM tavAgre varNayAmi yam // 83 // tacchrutvA so'pi saMbhrAnta ityuvAca kRtAJjaliH / eSo'smi kiGkarastasya sthUlabhadramahAmuneH // 84 // saMvimnaM sAtha taM jJAtvA vidadhe dhrmdeshnaam| pratyabudhyata saduddhirmohanidrAmapAsya saH // 85 // pratibuddhaM ca taM buDDA sA''khyad nijamabhigraham / . tat zrutvA vismayotphullalocanaH so'bravIdidam // 86 // bodhito'haM tvayA bhadre ! sthUlabhadraguNoktibhiH / yAsyAmi tasya panthAnaM bhavatyaivAdya darzitam // 87 // kalyANamastu te bhadre ! pAlaya svamabhigraham / utvaM sadguroH pAkheM gatvA dIkSAM sa prAdade // 88 // bhagavAn sthUlabhadro'pi tIvra vratamapAlayat / hAdazAbdapramANazca duSkAla: samabhUttadA // 88 // tIraM nauranidhergatvA sAdhusaMgho'khilo'pyatha / gamayAmAsa duSkAlaM karAlaM kAlarAtrivat // 8 // praguNyamAnaM tu tadA sAdhUnAM vismRtaM zrutam / anabhyasanato nazyatyadhItaM dhImatAmapi // 1 // Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstra saMgho'tha pATalIputre samavAyaM vinirmme| yadaGgAdhyayanoddezAdyAsauda yasya tadAdade // 82 // . tatazcaikAdazAGgAni zrIsaMgho'melayattadA / dRSTivAdanimittaM ca tasthau kiJcid vicintayan // 3 // saMgho'smarada bhadrabAhordRSTivAdabhRtastataH / tadAnayana hetozca prajighAya munihayam // 84 // gatvA natvA munI to tamityUcAte kRtaanyjlii| samAdizati va: saMghastatrAgamanahetave // 85 // ..so'pyuvAca mahAprANadhyAnamArabdhamasti yat / / bhaviSyati tato hetorna tatrAgamanaM mama // 6 // tahacastau munI gatvA saMghasyAzaMsatAmatha / saMgho'pyaparamAhayAdidezati muniyam // 87 // gatvA vAcyaH sa AcAryoM yaH zrIsaMghasya zAsanam / na karoti bhavet tasya daNDaH ka iti zaMsa naH // 8 // saMghabAhyaH sa karttavya iti vakti yadA sa tu / tarhi taddaNDayogyo'sautyAcAryo vAcya uccakaiH // 8 // tAbhyAM galA tathaivokta AcAryo'pyevamUcivAn / maivaM karotu bhagavAn saMghaH kintu karotvadaH // 20 // mayi prasAdaM kurvANa: zrIsaMgha: prhinnotvih| ziSyAn medhAvinastebhyaH sapta dAsyAmi vAcanAH // 1 // tatraikAM vAcanAM dAsye bhikSAcaryAta AgataH / anyAM ca kAlavelAyAM bahirbhUmyAgato'parAm // 2 // Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH prakAzaH / anyAM vikAla velAyAM tisra Avazyake punaH / setsyatyevaM saMghakAryaM matkAryasyAvibAdhayA // 3 // tAbhyAmetya tathAkhyAte zrIsaMgho'pi prasAdabhAk / prAhiNot sthUlabhadrAdisAdhupaJcazatIM tataH // 4 // tAn sUrirvAcayAmAsa te'pyalpA vAcanA iti / udbhajyeyurnijaM sthAnaM sthUlabhadrastvavAsthita // 5 // nohnajyase kimityuktaH sUriNA so'bravIdidam / nohnajye bhagavan ! kintu mamAlpA eva vAcanA: // 6 // 'sUrirUce mama dhyAnaM pUrNaprAyamidaM tataH / tadante vAcanAstubhyaM pradAsyAmi tvadicchayA // 7 // pUrNe dhyAne tataH sUriricchayA tamavAcayat / hivastUnAni pUrvANi daza yAvat papATha saH // 8 // vihArakramayogena pATalIputrapattanam / zraubhadrabAhurAgatya bAhyodyAnamazizriyat // 8 // vihArakramayogena vratinyo'vAntare tu tAH / bhaginyaH : sthUlabhadrasya vandanAya samAyayuH // 10 // vanditvA gurumucustAH sthUlabhadraH kva nu prabho ! | ihApavarake'stauti tAsAM mUriH zazaMsa ca // 11 // tatastamabhicelustAH samAyAntaurvilokya saH | AzcaryadarzanakRte siMharUpaM vinirmame // 12 // dRSTvA siMhaM tu bhItAstAH sUrimetya vyajijJapan / jyeSThAyeM jagrase siMhastatra so'dyApi tiSThati // 13 // 733 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 734 yogazAstre jJAtvopayogAdAcAryo'pyAdidezati gacchata / vandadhvaM tatra vaH so'sti jyeSThAryo na tu kesarI // 14 // tato'yustAH punastatra svarUpasthaM nirUpya ca / vavandire sthUlabhadraM jyeSThA cAkhyad nijAM kathAm // 15 // zrIyakaH samamasmAbhirdIkSAM jagrAha kintvsau| kSudhAvAn sarvadA kartuM naikabhaktamapi kSama: // 16 // mayoktaH paryuSaNAyAM pratyAkhyAhyadya pauruSIm / sa pratyAkhyAtavAnukto mayA pUrNe'vadhau punaH // 17 // pratIkSasva kSaNaM pratyAkhyAhi pUrvArdhamapyayi / / adya yAvat tvayA caityaparipATI vidhIyate // 18 // tathaiva pratipede'sau samaye'bhihitaH punaH / tiSThedAnImastvapArdhamiti cakre tathaiva saH // 18 // pratyAsatrA'dhunA rAtriH sukhaM suptasya yAsyati / tatpratyAkhyA bhaktArthamityuktaH so'karot tathA // 20 // . tato nizIthe saMprApte smaran devguruunsau|| kSutpIDayA prasaratyA vipadya tridivaM yayau // 21 // RSighAto mayA'kArItyuttAmyantI tatastvaham / pura: zramaNasaMghasya prAyazcittAya DhokitA // 22 // saMgho'pyUce vyadhAyaudaM bhavatyA zuddhabhAvayA / prAyazcittaM tato neha kartavyaM kiJcidasti te // 23 // tato'hamityavocaM ca sAkSAdAkhyAti cejjinaH / tato hRdayasaMvittirjAyate mama, nAnyathA // 24 // Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH prakAzaH / atrArthe sakalaH saMghaH kAyotsargaM dadAvatha / etya zAsanadevyUce brUta kAryaM karomi kim ? // 25 // saMgho'pyevamabhASiSTa jinapArzvamimAM naya | soce nirvighnagatyarthaM kAyotsargeNa tiSThata // 26 // saMghe tatpratipedAne mAM sA'naiSIjjinAntike / tataH saumandharakhAmI vandito bhagavAn mayA // 27 // bharatAdAgatA''ryeyaM nirdoSatyavadajjinaH / 735 kRpayA matrimittaM ca vyAcakre cUlikAdayam // 28 // 'tato'haM chinnasandehA devyAnItA yathAzrayam / zrIsaMghasyArpitavatau cUlikAdditayaM ca tat // 28 // ityAkhyAya sthUlabhadrAnujJAtA nijamAzrayam / tA yayuH sthUlabhadro'pi vAcanArthamagAd gurum // 30 // na dadau vAcanAM tasyA'yogyo'sItyAdizan guruH / docAdinAt prabhRtyeSo'pyaparAdhAn vyacintayat // 31 // cintayitvA ca na hyAgaH smarAmoti jagAda ca / kRtvA na manyase zAntaM pApamityavadad guruH // 32 // sthUlabhadrastataH smRtvA papAta gurupAdayoH / na kariSyAmi bhUyo'daH camyatAmiti cAbravIt // 33 // na kariSyasi bhUyastvamakArSIryadidaM punaH / na dAsye vAcanAM tenetyAcAryAstamanUcire // 34 // sthUlabhadrastataH sarvasaMghenAmAnayad gurum / mahatAM kupitAnAM hi mahAnto'laM prasAdane // 35 // Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstre sUriH saMghaM babhASa'tha vicakre'sau ythaadhunaa| tathA'nye vikariSyante mandasattvA ataH param // 26 // avaziSTAni pUrvANi santu matyAca eva tat / asyAstu doSadaNDo'yamanyazikSAkRte'pi hi // 37 // sa saMghenAgrahAdukto vivedetyupayogataH / na mattaH zeSapUrvANAmucchedI bhAvyatastu saH // 38 // anyasya zeSapUrvANi pradeyAni tvayA nahi / ityabhigrAhya bhagavAn sthUlabhadramavAcayat // 38 // sarvapUrvadharo'thAsIt sthUlabhadro mahAmuniH / prApya cAcAryakaM bhadrabhavinaH pratyabodhayat // 40 // strIbhyo nivRttimadhigamya samAdhilInaH zrIsthUlabhadramunirApa divaM krameNa / evaMvidhapravarasAdhujanasya sarvasaMsArasaukhyaviratiM vimRzeda manISI // 241 // 132 // // iti zrIsthUlabhadrakathAnakam // yoSidaGgasatattvaM kalApakenAhayakRcchakRnmalazleSmamajjAsthiparipUritAH / snAyusyatA bahIramyAH striyazcarmaprasevikAH // 133 // yavat kAlakhaNDam. zakad viSThA, malA dantAdyupalepAH, zleSmA kaphaH, majjA SaSTho dhAtuH, asthIni paJcamo dhAtuH, ebhiH (1) Da tha -bhadrama / Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TatIyaH prkaashH| 737 paripUritA: striyaH strIzarIrANi, carmaprasevikA bhastrAH, ataeva bahireva ramyAH / bhastrA hi madhye pUtidravyapUritA api bAhye ramyA bhavanti, striyo'pyevam ; bhastrAzca syUtA bhavanti, ataeva snAyusyatAH snAyubhiH nasAdibhiH syUtA iva syUtAH // 133 // tathAbahirantarviparyAsaH strIzarIrasya ced bhavet / tasyaiva kAmukaH kuryAd gRdhagomAyugopanam // 134 // bahizcAntazca, tayorviparyAso vinimayaH bahirbhAgo'ntarbhavet, antarbhAgo vA bahiH, strIzarIrasya strIdehasya ceT yadi bhavet, tadA tasyaiva strIzarIrasya kAmukaH kAmI gRdhragomAyugopanaM gRdhragomAyubhyo rakSaNaM kuryAt / gRdhragomAyugrahaNaM divAnizaM rakSaNIyatApratipAdanArtham ; edhrA hi divA prabhaviSNavaH, gomAyavazva raatrii| tat strIzarIrasya viparyAse naktaMdinaM kAmuko gRdhragomAyurakSaNavyAkula eva syAt, dUra tatparibhogaH // 134 // tathAstrIzastreNApi cet kAmo jagadetajjigauSati / tucchapicchamayaM zastraM kiM nAdatte sa mUDhadhIH ? // 135 // streyava zastraM strIzastraM tena jagaddijayArthamupAttena, apautyanAdare, ced yadi, kAmo manmayaH, etajjagat trailokyAtmakam, jigoSati jetumicchati, tadA sa bhUDhadhIH kAmaH tucchaM kAkAdInAM yat picche tanmayaM zastraM kiM nAdatte kuto hetorna gRhNAti ? / Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 738 yogazAstre ayamartha:-yadyasAreNa rasAmRgmAMsamedo'sthimajjazakrapUritana bahuprayAsalabhyena strIrUpeNa zastreNa jigISatyayam, tadA tucchaM picchameva sulabhamapUti ca kiM nAdatte ? idaM hi vismRtamasya mUDhadhiyaH, yallaukikAH paThanti ; arke ceda madhu vindeta kimarthaM parvataM vrajet / / iSTasyArthasya saMsiddhau ko vihAn yatnamAcaret ? // 1 // 135 // tathA, idamapi nidrAcchede cintayet ;saGkalpayoninAnena hahA ! vizvaM viDambitam / tadutkhanAmi saGkalpaM mUlamasyeti cintayet // 136 // saGkalpaH kalpanAmAtraM yoniH kAraNaM yasya na tu vAstavaM kiJcit kAraNamityarthastena, anena sakalajagatsaMvedanasiddhena, hahA iti khede, vizvaM jagad brahma-hari-hara-saMkrandanaprabhRti kaGkoTaparyavasAnaM taistaiH strIdarzanAliGganasmaraNAdibhiH prakAraiviDambitaM vigopitam / zrUyate hi purANa-hara gaurIvivAhotsave purohitobhUtaH pitAmaho, gaurIpraNayaprArthanAsu hara:, gopIcATukarmaNA zrIpatiH, gautamabhAryAyAM ramamANaH sahasralocana:, bRhaspaterbhAryAyAM tArAyAM candraH, akhAyAmapyAdityo viDambanA prApitaH / tadanenAsAraNAsArahetUdbhavena ca yad vizvaM viDambAte tadasAmpratam / tat tasmAdidAnImasyaiva jagahiDambanakartuH saGkalpalakSaNaM mUlamutkhanAmi unmuulyaami| iti strIzarIrasyAzacitvamasAratvaM saGkalpayonyupakaraNa tvaM ca vicintayediti prakRtayojanA // 136 // Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH prkaashH| 038 tathA, idamapi nidrAcchede cintayetyo yaH syAhAdhako doSastasya tasya pratikriyAm / cintayed doSamukteSu pramodaM yatiSu vrajan // 137 // yo yo rAga-ddeSa-krodha-mAna--mAyA-lobha-moha-manmathA 'sUyAmatsarAdidoSo bAdhakazcittaprazAntivAhikAyAstasya tasya doSasya pratikriyAM pratIkAraM cintayet ; tathAhi-rAgasya vairAgyam, heSasya maitrI, krodhasya kSamA, mAnasya mArdavam, mAyAyA Arjavam, lobhasya santoSaH, mohasya vivekaH, manmathasya strIzarIrAzaucabhAvanA, asUyAyA anasUyatvam, matsarasya parasaMpadutkarSe'pi cittAnAbAdhA ca pratikriyA mtaa| idaM cAzakya miti nAzakanIyam, dRzyante hi munayastattadoSaparihAreNa guNamayamAtmAnaM bibhrtH| ata evAMha-doSamukteSu yatiSu pramodaM vrajan / sukaraM hi doSamuktAmunidarzanena pramodAdAtmanyapi doSamokSaNam // 137 // tathAduHsthAM bhavasthitiM sthanA sarvajIveSu cintayan / nisargasukhasagaM teSvapavarga vimArgayet // 138 // dusthAM duHkhahetum, bhavasthitiM saMsArAvasthAnam, cintayan vimRzan, sarvajIveSu tiryag-nAraka-narA-'mareSu ; tathAhi-tirazthAM vadha-bandha-tADana-pAravazya-kSut-pipAsA-'tibhArAropaNA-'GgacchedAdibhiH, nArakANAM ca svAbhAvika-parasparodIrita-paramAdhArmikakatakSetrAnubhAvajavedanAmanubhavatAM krakacadAraNa--kumbhIpAka-kUTa Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 740 yogazAstre zAlmalIsamAzleSa-vaitaraNItaraNAdibhiH, narANAM ca dAridrAvyAdhipAravazyavadhabandhAdibhiH, surANAM ceA-viSAda-vipakSasaMpadarzanamaraNaduHkhAnucintanAdibhirduHsthaiva bhavasthitiH, tAM sthemnA sthairyeNa cintayaMsteSu sarvajIveSvapavarga mokSam, kiMviziSTam ? nisargasukhasagai nisargeNa sukhasaMsargo yatra tam, vimArgayedAzaMset-kathaM nu nAma sarve saMsAriNa: sakaladuHkhavimokSeNa mokSaNa maMyujyeraniti // 138 // idamapi nidrAcchede cintayetsaMsarge'pyupasargANAM dRDhavrataparAyaNAH / dhanyAste kAmadevAdyAH znAdhyAstIrthakRtAmapi // 13 // saMsarge'pi saMbandhe'pi, upasargANAM surAdikkatAnAm, dRDhavrataparAyaNAH pratipannavratapAlanaparAH, kAmadevAdyAH kAmadevaprabhRtayaH, dhanyA dharmadhanaM labdhAraH, ta iti bhagavadupAsa katvena prasiddhAH / dhanyatve vizeSahetumAha--nAdhyA: prazasyAstIrtha kRtAM zrImanmahAvIrasya, pUjAyAM bahuvacanam / kAmadevakathAnakaM ca saMpradAyagamyam / sa cAyam,-- anugaGga pataiMzazreNIbhiriva caarubhiH| caityadhvajai rAjamAnA campetyasti mahApurI // 1 // bhogibhogAyatabhujastambhaH kulagRhaM zriyaH / jitazatruriti nAmnA tasyAmAsauda mahIpatiH // 2 // abhUd gRhapatistasyAM kAmadevAbhidha: sudhIH / Azrayo'nekalokAnAM mahAtaru rivAdhvani // 3 // Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH prakAzaH / lakSmoriva sthirIbhUtA rUpalAvaNyazAlinI / abhUda bhadrAkkatirbhadrA nAma tasya sadharmiNo // 4 // nidhau SaT svarNakoTyaH SaD bujhii SaD vyavahAragAH / vrajAH SaT cAsya dazagosahasramitayo'bhavan // 5 // tadA ca viharanurvI tatrorvI mukhamaNDane / puNyabhadrAbhidhodyAne zrIvIraH samavAsarat // 6 // kAmadevo'tha pAdAbhyAM bhagavantamupAgamat / zuzrAva ca zrotrasudhAM svAmino dharmadezanAm // 7 // kAmadevastato devanarAsuraguroH puraH | prapede dvAdazavidhaM ggRhidharmaM vizuddhadhIH // 8 // pratyAkhyAt sa vinA bhadrAM strIrvrajAn SaDvrajoM vinA / nidhau vRddhau vyavahAre SaT SaT koTorvinA vasu // 1 // halapaJcazatauM muktvA'tyAkSIt cetrANyanAMsi tu / digyAtrikANi vodRNi paJca paJca zatAnyRte // 10 // digyAttrikANi catvAri catvAri pravahanti ca / vihAya vahanAnyeSa pratyAkhyad vahanAnyapi // 11 // vinaikAM gandhakASAyoM sa tatyAjAGgamArjanam / dantadhAvanamapyArdrAmapAsya madhuryASTakAm // 12 // Rte ca kSaurAmalakAt phalAnyanyAni so'mucat / abhyaGgaM ca vinA taile sahasrazatapAki me // 13 // vinA sugandhigandhADhyamuddatanakamatyajat / vinASTAvauSTrikAnambhaskumbhAn majjanakarma ca // 14 // C 741 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 742 yogazAstre Rte ca caumayugalAd vastraM sarvamavarjayat / candanAgurughusRNAnyapAsyAnyad vilepanam // 15 // jAtIsrajaM ca padmaM ca vinA kusumamatyajat / karNikAM nAmamudrAM ca vihAyAbharaNAnyapi // 16 // turuSkAgurudhUpebhya Rte dhUpavidhiM jahau / ghRtapUrAt khaNDakhAdyAdanyad bhakSyamavarjayat // 17 // kASThapeyAM vinA peyAmodanaM kalamaM vinA / mAsamuhakalAyebhya Rte sUpaM ca so'mucat // 18 // tatyAja ca ghRtaM sarvamRte zAradagoSghRtAt / zAkaM svastika maNDUkyA: pallAGkAJcAparaM jahau // 18 // anyat sneh|mldaalymnaat tomanaM vAri khAmbhasaH / jahau sugandhitAmbUlAda mukhavAsamathAparam // 20 // tataH prabhuM sa vanditvA yayau nijaniketanam / tadbhAryApyetya jagrAha svAmyagre zrAvakavratam // 21 // * kuTumbabhAramAropya jyeSThaputtre tataH svayam / tasthau pauSadhazAlAyAmapramAdI vrateSu saH // 22 // tasthuSastasya tatrAtha nizauthe kSobhahetave / pizAcarUpabhRd mithyAdRSTiH ko'pyAyayau suraH // 23 // ziroruhAH zirasyasya karkazAH kapizatviSaH / cakAsAmAsurApakkA : kedAra iva zAlayaH // 24 // bhANDabhittanibhaM bhAlaM babhrupucchopame bhruvau | karNau sUrpAkRto yugmacullItulyA ca nAsikA // 25 // Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH prakAzaH / uSTrauSThalambinAvoSThau dazanAH phAlasannibhAH / jihvA sarpopamA zmazru vAjivAladhisodaram // 26 // taptamUSAnibhe netre hanU siMhahanUpamau / halAsyatulyaM cibukaM grIvoSTragrIvayA samA // 27 // uraH purakapAToru bhujau bhujagabhISaNau / pANI zilAbhAvaGgulyaH zilAputrakasannibhAH // 28 // pAtAlatulyamudaraM nAbhiH kUpasahodarA | 743 zizraM cAjagaraprAyaM vRSaNau kutapopamau // 28 // jaGghe tAladrumAkAre pAdau zailazilopamau / kolAhalaravo'kANDAzanidhvanibhayAnakaH // 30 // sa mUnakhusrajaM tribhvat kaNThe ca saraTasrajam / nakulAn karNikAsthAne 'GgadasthAne ca pannagAn // 31 // kuDAntakasamutkSiptatarjanAGgulidAruNam / udasyannapakozAsiM kAmadevaM jagAda saH // 32 // aprArthita prArthaka ! re ! kimArabdhamidaM tvayA | kiM svargamapavargaM vA varAka ! tvamapIcchasi ? // 33 // muJcArabdhamidaM no cedanena nizitAsinA / taroriva phalaM skandhAt pAtayiSyAmi te ziraH // 34 // tarjayatyapi tatraivaM samAdherna cacAla saH | zarabhaH zairibhArAvaiH kiM kSubhyati kadAcana 1 // 35 // kAmadevaH zubhadhyAnAd na cacAla yadA tadA / vyAjahAra tathaivAyaM vistristridazapAMsanaH // 36 // Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 744 yogazAstre tatrApyakSubhyataH so'sya kSobhAyabhaM vapuryadhAt / khazaktyantamanAlokya viramanti khalA na hi // 37 // so'dhatta vigrahaM tuGga sajalAmbhIdamodaram / sarvato'pyetya mithyAtvaM rAzIbhUtamivaikata: // 38 // sa dIrghadAruNAkAraM viSANahandamunnatam / dhArayAmAsa konAzabhujadaNDaviDambakam // 38 // kiJcidAkuJcitAM zuNDAM kAlapAzAmivohahan / kAmadevaM jagAdevaM deva: kUTaikadaivatam // 40 // mAyAvin ! mucyatAM mAyA sukhaM tiSTha madAjJayA / pAkhaNDaguruNA kena tvamasyevaM vimohita: ? // 41 // na ced muJcasyamuM dharma zuNDAdaNDena tad drutam / krakSyAmi tvAmita: sthAnAd neSyAmi ca nabho'GgaNe // 42 // vyomnaH patantaM dantAbhyAM preSayiSyAmi caantraa| avanamya tatastAbhyAM dArayiSyAmi dAruvat // 43 // pAdaiH kardamamadaM ca tvAM mardiSyAmi nirdayam / ekapiNDIkariSyAmi tilapiSTimiva kSaNAt // 44 // unmattasyeva tasyaivaM ghoraM vyAharato'pi hi / nottaraM kAmadevo'dAd dhyAnasaMlonamAnasaH // 45 // asaMkSubhitamIkSitvA kAmadevaM dRDhAzayam / histrizcaturabhASiSTa tathaiva sa durAzayaH // 46 // (1) Da tha dhruvam / Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH prakAza: / 745 tato'pyabhItaM taM prekSya zuNDAdaNDena so'grahIt / vyomanyucchAlayAmAsa pratIyeSa ca pUlavat // 47 // dalayAmAsa dantAbhyAM pAdanyAsamamarda c| dharmakarmaviruddhAnAM kimakatyaM durAtmanAm ? // 48 // adhisehe ca tat sarva kAmadevo mahAmanAH / / manAgapi ca na sthairya jahau giririva sthiraH // 48 // tasminacalite dhyAnAdaudRzenApi karmaNA / sadarya: sarparUpaM sa vidadhe vibudhAdhamaH // 50 // deva: pUrvavadevoce sa taM bhApayituM ttH|| kAmadevastu nAbhaiSId dhyAnasaMvarmitaH sudhIH // 51 // bhUyo bhUyastathoktvA taM nirbhIka prekSya duHsuraH / pAtodyamiva vajreNa svabhogenAbhyaveSTayat // 52 // niHzUkameva dazanairdaidazUko dadaMza tam / sa tu dhyAnasudhAmagno na tahAdhAmajIgaNat // 53 // divyarUpaM tataH kRtvA dyutidyotitadiGmukham / sura: pauSadhazAlAyAM vivezaivamuvAca ca // 54 // dhanyo'si kAmadeva ! tvaM devarAjana sNsdi| prazaMsA'kAri bhavato'sahiSNustAmihAgamam // 55 // prabhavaH prAbhaveNApi varNayanti hyavastvapi / ataH parIkSito'si tvaM nAnArUpabhRtA mayA // 56 // tvAM yathA'varNayacchakastathaivAsi na saMzayaH / kSamyatAmaparAdho me parIkSaNabhavastvayA // 57 // 84 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 046 yogazAstre prayayAvabhidhAyaivaM sa devo devasadmani / kAmadevo'pi zuddhAtmA pratimAM tAmapArayat // 58 // upasargasahiSNuM tamaznAghiSTa svayaM prabhuH / sabhAyAM bhagavAn vIro guravo guNavatsalAH // 58 // kAmadevo hitoyasminnahni pAritapoSadhaH / trijagatsvAminaH pAdavandanArthamathAgamat // 6 // jagadgururabhASiSTa gautamaprabhRtIniti / mahidharme'pyasAvevamupasargAn visoDhavAn // 61 // sarvasaGgaparityAgAda yatidharmaparAyaNaiH / tavizeSeNa soDhavyA upasargA bhavAdRzaiH // 62 // karmanirmUlanopAyAn zrAvakapratimAstataH / ekAdazApi zivAya kAmadevaH krameNa tAH // 63 // so'tha saMlekhanAM kRtvA prapede'nazanavratam / paraM samAdhimApatraH kAladharmamupAyayau // 64 // so'ruNAbha vimAne'bhUTu catuSpalya sthitiH suraH / yuvA tato videheSutpadya siddhiM brajiSyati // 65 // yathopasarge'pi nisargadhairyAt sa kAmadevo vratatatparaH sn| nAghyo'bhavat tIrthakvatAM tathA'nye'pyevaMvidhA dhanyatamAH pumAMsaH // 66 // 138 // // iti kAmadevakathAnakaM saMpUrNam // Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TatIyaH prkaashH| 747 idamapi nidrAcchede cintayet jino devaH kRpA dharmo guravo yatra sAdhavaH / zrAvakatvAya kastasmai na zlAghetAvimUDhadhIH ? // 140 // zrAvakA uktanirvacanAsteSAM bhAva: zrAvakatvaM tasmai zrAvakatvAya ko na nAgheta ? -sarva: zlAghetaiva, muktA mohamUDhAn / ata evAha - avimUDhadhIH ; mUDhabuddhInAM yatattvadarzinAM taimirikANAmiva candrahitaya-zaGkhapItimadarzinAM mA bhUt zrAvakatvAya zlAghA, amUDhabuddhayastu tattvadarzitvAt mAghanta eva / tasmai iti, tatsaMbandhinaM yacchandamAha-yatra zrAvakatve jino rAgAdidoSajetA deva: pUjyo na tu rAgAdimAn, kapA duHkhitaduHkhaprahANecchA, dharmo'nuSTheyarUpo ma tu hiMsAtmako yAgAdiH, sAdhavaH paJcamahAvrataratAH, guravo dharmopadeSTAro na tu parigrahArambhasaktAH // 14 // tathA, nidrAcchede tAMstAn manorathAn saptabhiH zlokairAhajinadharmavinirmukto mA bhUvaM cakravartyapi / syAM ceTo'pi daridro'pi jinadharmAdhivAsitaH // 141 // jinadharmeNa jJAna-darzana-cAritrarUpeNa vinirmukto rahitazvakravartyapi sArvabhaumo'pi mA bhUvaM mA aniSi, tasya narakamUlatvAt ; kintu syAM bhaveyaM ceTo'pi dAso'pi daridro'pi duHsthito'pi, kathaMbhUtaH ? jinadharmeNokta svarUpaNAdhivAsitaH // 141 // Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 748 yogazAstre tathAvyaktasaGgo jIrNavAsA malaklinnakalevaraH / bhajan mAdhukarauM vRttiM municayIM kadA zraye ? // 142 // tyatA gRhahiNIprabhRtayaH saGgA yena sa tyaktasaGgaH, jIrNa jarada vAso yasya sa jIrNavAsAH, malena klinnaM kalevaraM yasya sa malaklinnakalevaraH, madhukarasyeyaM mAdhukarI mAdhukarIva mAdhukarI vRttirbhikSA tAM bhajana sevamAnaH, yadAhuH ; jahA dumasma pupphesa bhamaro prAvibhai rasaM / na ya puppha kilAmei so ya pauNei appayaM // 1 // emae samaNA muttA je loe saMti saahunno| vihaMgamA va pupphesu dAnabhattesaNe rayA // 2 // vayaM ca vittiM lanbhAmo na ya kovuvahammai / ahAgaDesu rIyaMte pupphesu bhamarA jahA // 3 // munInAM caryA mUlaguNottaraguNarUpA tAM kadA kahi zraye zrayiSyAmi, kadAkonavA // 5 / 3 / 8 // iti varmaprati vartamAnA // 142 // ( 1 ) yathA drumasya puSpeSu bhramara Apibati ramam / na ca puSyaM klamayati sa ca proNAtyAtmAnam // 1 // evamete zramaNA muktA ye loke santi sAdhavaH / vihaGgamA dUva puSyeSu dAnabhASaNe ratAH // 3 // vayaM ca vRttiM labhagrAmo na ca ko'pyapahanyate / yathAvateSu rIyante puSpeSu bhramarA yathA // 3 // Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH prakAzaH / 748 tathA tyajan duHzIlasaMsargaM gurupAdarajaH spRzan / kadAhaM yogamabhyasyan prabhaveyaM bhavacchide // 143 // duHzIlA laukikA lokottarAzca / tatra laukikA duHzIlA viTa-bhaTa-bhaNDa gaNikAdayaH, lokottarAstu pArzvasthAvasannakuzIlasaMsaktayathAcchandAstaiH saMsarga saMvAsAdirUpaM, tyajan pariharan / na ca tanmAtreNa bhavatItyAha - gurupAdarajaH spRzan / anena satsaMsargamAha / na caitAvatApyalamityAha - yogamabhyasyan yogo ratnattrayaM dhyAnaM vA tamabhyasyan punaH punaH parizIlayan kadAhaM prabhaveyaM prabhaviSyAmi / kasyai ? bhavacchide saMsArocchedAya // 143 // tathA mahAnizAyAM prakRte kAyotsarge purAd bahiH / stambhavat skandhakaSaNaM 'vRSAH kuryuH kadA mayi // 144 // vA, mahAnizAyAM nizIthe, kAyotsarge prakRte prArabdhe purAd bahirnagarAdu bAhyapradeze stambha iva stambhavad mayi skandhakaSarNaM skandhakaNDUyanaM kadA vRSA utsRSTapazavaH kuryuH kariSyanti / idaM ca pratimApratipannazrAvakaviSayam, tasyaiva purAd bahiSkRtakAyotsarga sya zilAstambhambhrAntyA vRSabhaiH skandhakaSaNasaMbhava: ; prepsitayatyavasthApekSaM yatInAM jinakalpikAdInAM sarvadA kAyotsargasaMbhavAt // 144 // (9) u kadA kuryurvRSA ma / Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 750 . yogazAstre tathAvane padmAsanAsInaM kroDasthitamRgArbhakam / kadA''ghrAsyanti vatrI mAM jaranto mRgayUthapAH // 145 // bane'raNye padmAsanaM vakSyamANaM tenAsaunamupaviSTam, ahiMsatvena kroDe utsaGga sthitA mRgArbhakA mRgaDimbhA yasya taM kroDasthitamRgArbhakam, evaMvidhaM mAmaparikarmazarIraM kadA vaktre AghrAsyanti, ke, mRgayUthapA mRgayUthAdhipatayaH, kiMviziSTAH, jaranto vRddhAH / jaranto hi yathA kathaJcit na vizvasanti, paramasamAdhinizcalatAsaMdarzanAt te'pi vizvastA: santo jAtikhabhAvAda vo Ajighranti // 145 // tathAzatrau mitra DhaNe svaiNe svarNe'zmani maNau mRdi| mokSe bhave bhaviSyAmi nirvizeSamati: kadA // 146 // zatrau ripo, mitre suhRdi, TaNe zaSyAdau, straiNe strIsamUha, svarNe kAJcane, azmanyupale, maNau ratne, mRdi mRttikAyAma, mokSe karmaviyogalakSaNe, bhave karmasaMbandhalakSaNe, nirvizeSamatistulyamati: kadA bhvissyaami| zatrumitrAdiSu nirvizeSamatitvamapyanyasyApi bhavet, asau tu paramavairAgyopagato mokSa-bhavayorapi nirvizeSatvamarthayate, yadAha ;-- mokSe bhave ca sarvatra ni:spRho munisattamaH / iti / Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TatIyaH prakAzaH / 751 ___ete ca manorathAH krameNottarottaraprakarSavantaH, tathAhi-prathame zloke jinadharmAnurAgamanorathaH, hitIye tu yatidharmaparigrahamanorathaH, tRtIye tu yaticaryAkASThAdhirohaNamanorathaH, caturthe tu kAyotsargAdimanorathaH, paJcame tu giri-guhAdyavasthitamunicaryAmanorathaH, SaSThe tu paramasAmAyikaparipAkamanorathaH // 146 // idAnImupasaMharatiadhiroDhuM guNazreNiM niHzreNI muktivazmanaH / parAnandalatAkandAn kuryAditi manorathAn // 14 // adhiroDhumAroDhuM guNazreNimuttarottaraguNasthA'narUpAm, kiMviziSTAm ? niHzreNImiva niHzreNIm, kasya ? muktilakSaNasya vezmano mandirasya, kuryAd vidadhyAt, iti zlokaSaTkenoktAna manorathAn, kiMviziSTAn ? parAnandalatAkandAn parazvAsAvAnandazca sa eva latA tasyAH kandAn kandabhUtAn / yathA hi kandAlatA prabhavati tathaitebhyo'pi manorathebhyaH paro ya AnandaH paramasAmAyikarUpaH sa prabhavati / saptabhiH kulakam // 147 // athopasaMharatiityAhorAvikoM caryAmapramattaH samAcaran / yathAvaduktavRttastho gRhastho'pi vizudhyati // 148 // iti pUrvoktakrameNa, ahorAtre bhavAmAhorAtrikI cayAM samAcArarUpAmapramattaH pramAdarahita: samAcaran samyak kurvan, ukta (1) ga tha -nk-| Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 752 . yogazAstre : jinAgame'bhihitaM yad vRttaM pratimAdilakSaNaM tatra tiSThatItyuktavRttasthaH, katham ? yathAvat samyavidhinA, gRhastho'pi yatitvamaprApnuvannapi vizudhyati kSINapApo bhvti| ___ atha puna: kAH pratimAH, yAsu sthito gRhastho'pi vizudhyati ? ucyate-zaGkAdidoSarahitaM prazamAdiliGga sthairyAdibhUSaNaM mokSamArgaprAsAdapIThabhUtaM samyagdarzanaM bhaya lobha-lajjAdibhirapyanaticaran mAsamAtra samyaktvamanupAlayati, ityeSA prathamA prtimaa|1| hau mAmI yAvadakhaNDitAnyavirAdhitAni ca pUrvapratimAnuSThAnasahitAni hAdazApi vratAni pAlayatIti dvitIyA / / nIn mAsAnubhayakAlamapramattaH pUrvoktapratimAnuSThAnasahitaH sAmAyikamanupAlayatIti TatIyA / / caturo mAsAMzcatuSyavyAM pUrvapratimAnuSThAnasahito'khaNDitaM pauSadhaM pAlayatIti caturthI / 4 / - paJca mAsAMzcatuSpAM rahe taduhAra catuSpathe vA parISahopasargAdiniSkampakAyotsargaH pUrvoktapratimAnuSThAnaM pAlayan sakalAM rAtrimAsta iti paJcamI / 5 / evaM vakSyamANAsvapi pratimAsu pUrvapUrvapratimAnuSThAnaniSThitA pravaseyAH, navaraM SaNmAsAn brahmacArI bhavatIti SaSThI / / sapta mAsAn sacittAhArAn pariharatIti saptamI / / aSTau mAsAn svayamArambhaM na karotItyaSTamI / / nava mAsAn prethairapyArambhaM na kArayatIti navamI / / daza mAsAnAtmArthaniSyanamAhAraM na bhuGkta iti dshmii|10| Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tatauya: prkaashH| 753 ekAdaza mAsAn tyaktasaGgo rajoharaNAdimuniveSadhArI katakezotyATaH svAyatteSu gokulAdiSu vasan pratimApratipannAya zramaNopAsakAya. 'bhikSAM datta' iti vadan dharmalAbhazabdoccAraNarahitaM susAdhuvat smaacrtiityekaadshii| uktaM hi ; 'dasaNapaDimA neA sammattajuasma jA ihaM buNdii| kuragahakalaMkarahimA micchattakhovasamabhAvA // 1 // botrA paDimA NayA suddhANuvvayadhAraNaM / sAmAiapaDimAtrI suddhaM sAmAiyaM pitra // 2 // * aTThamomAipabvesu sammaM posahapAlaNaM / sesANaTThANajuttasma ca utthI paDimA imA // 3 // nikaMpo kAusaggaM tu puvvttgunnsNjubho| kare pavvarAIsu paMcami paDivo // 4 // chaTThIe baMbhayArau so phAsuAhAra sttmii| vajje sAvajjamAraMbhaM ahami paDivanI // 5 // (1) darzanapratimA jeyA samyaktvayutasya yeha tnuH| kupahakalArahitA mithyAtvakSayopazamabhAvAt // 1 // dvitIyA pratimA seyA rADANuvratapAlanam / sAmAyikapratimAtaH zuddhaM sAmAyikamapi ca // 2 // aSTamyAdiparvasa samyaka pauSadhapAlanam / zeSAnuSThAnayuktasya caturthI pratimeyam // 3 // niSkammaH kAyotsarga tu pUrvoktaguNasaMyutaH / karoti parvarAlISu paJcamI pratipanakaH // 5 // SaSyAM brahmacArI sa prAsukAhAraH saptamyAm / varjayed sAvadyamArambhamaSTamoM pratipatrakaH // 5 // 85 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 754 yogazAstre avareNAvi AraMbhaM navamI no karAvae / dasamaue puNoddiDaM phAsuaM pi na bhaMjae // 6 // ekkArasoi nismaMgo dhare liMgaM paDiggahaM / kayaloo susAhu.vva puvuttaguNasAyaro // 7 // iti // 148 // idAnIM paJcabhiH zlokairvidhizeSamAhaso'thAvazyakayogAnAM bhaGge mRtyorathAgame / kRtvA saMlekhanAmAdau pratipadya ca saMyamam // 146 // janmadIkSAjJAnamokSasthAneSu zrImadarhatAm / tadabhAve gRhe'raNye sthaNDile jantuvarjite // 150 // tyaktA caturvidhAhAraM namaskAraparAyaNaH / ArAdhanAM vidhAyoccaizcatuHzaraNamAzritaH // 151 // ihaloka paraloke jIvite maraNe tthaa| tyatAzaMsAM nidAnaM ca samAdhisudhayokSitaH // 152 // parauSahopasargebhyo nirbhIko jinabhaktibhAk / pratipadyeta maraNamAnandaH zrAvako yathA // 153 // vyAkhyA--sa zrAvakaH, athAnantaram, AvazyakA avazya (1) apareNApyArambhaM navamyAM no kArayet / dazamyAM punaruddiSTaM prAsukamapi na muJjIta // 6 // ekAdazyAM nimmaGgo dharoliGgaM pratigraham / , kRtalocaH sumAdhuriva pUrvokta guNasAdaraH // 7 // Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TatIyaH prkaashH| 055 karaNIyA ye yogA: saMyamavyApArAsteSAM bhaGge kartumazatAvityeka kAraNam : atha dvitIyaM-mRtyorAgame mRtyasamaye saMprApte, saMlikhyate tanakriyate zarIraM kaSAyAzanayeti saMlekhanA, tatra zarIrasaMlekhanA krameNa krameNa bhojanatyAgaH, kaSAyasaMlekhanA tu krodhAdikaSAyaparihAraH / tatra prathamAyA: kAraNa midam, 'dehammi asalihie sahasA dhAUhiM gvijjamANahiM / jAyai aTTajmANaM saroriNo carama kAlammi // 1 // dvitIyAyA: punaridam ;___3na te eyaM pasaMsAmi kisaM sAhu sarIrayaM / kosa te aMgulI bhaggA bhAvaM saMliha mA tura ! // 1 // " ityAdinA prabandhenoktam / saMyamaM ca yathaucityena pratipadyate / satreyaM . sAmAcArI ;-zrAvakaH kila sakalasya zrAvakadharmasvodyApanArthamivAnte saMyamaM pratipadyate tasya sAdhudharmazeSabhUtaiva saMlekhanA, yadAha ;-saMlehaNA u aMte na nioA jeNa pabbAi koii| tato yaH saMyama pratipadyate sa saMyamAnantaraM kAle / saMlekhanAM kRtvA maraNaM pratipadyate ; yastu na saMyama pratipadyate taM prati sakalo grantha: 'aAmandazrAvako yathA' itiparyantaH saMbadhyate // 14 // (1) dehe'saMlikhite sahasA dhAtubhiH khidyamAnaiH / jAyata vArtadhyAnaM zarIriNazcaramakAle // 1 // (2) ga Da tha -naH / (3) na te etat prazaMsAmi kazaM sAdho ! zarIrakam / kasmAt te'GgalibhagnA bhAvaM saMlikha mA tvarava // 1 // (4) saMlekhanA tvante na niyogAd yena pravrajati ko'pi / Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 756 yogazAstre dhImadahanadhArakANAM janma-dIkSA-jJAna mokSasthAneSu ; tatra janmasthAnAni, 'ikkhAgubhUmi ujjhA sAvasthi viNIya kosalapuraM ca / kosaMbI vANArasi caMdANaNa taha ya kAyaMdI // 1 // bhahilapuraM sauhapuraM caMpA kaMpilla ujjha rynnpurN| . tinneva gayapurammI mihilA taha ce rAyagihaM // 2 // mihilA sorianayaraM vANArasi tahaya cetra kuMDapuraM / usabhAINa jiNANaM jammaNabhUmau jahAsaMkhaM // 3 // dIkSAsthAnAni, usabho a viNIpAe bAravaIe aritthtthvrnemii|| avasesA tisthayarA nikvaMtA jammabhUmIsu // 1 // usabhI siddhatthavaNammi vAsupujjo vihAragihagammi / dhammo a vappagAe naulaguhAe muNonAmo // 2 // (1) ikSvAkubhUmirayodhyA zrAvastI vinItA kozalapuraM ca / kauzAmbI vANArasI candrAnanA tathA ca kaakndii|| 1 // bhaddilapuraM siMhapuraM campA kammilA'yodhyA ratnapuram / trayANAmapi gajapuraM mithilA tathAcaiva rAjagTaham // // mithilA zauryanagaraM vANArasI tathaiva kaNDapuram / RSabhAdInAM jinAnAM janmabhUmyo yathAsaMkhyam // 3 // (2) RSabho vinItAyAM hAravatyAmariSTavaranemiH / avazeSAstIrthakarA niSkrAntA janmabhUmISu // 1 // RSabhaH siddhArthavane vAsupUjyo vihaargtthke| . . dharmazca vapragAyAM nIla guhAyAM muninAmA // 2 // Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hatIya: prkaashH| 757 'pAsamapayammi pAso vIrajiNiMdo anAyasaMDammi / avasesA nikvaMtA sahasaMbavaNami ujjANe // 3 // jJAnasthAnAni ; usabhasma purimatAle vIrasmojjuvAlipAnaItaura / mesANa kevalAI jesujjANe su pabbA // 1 // mokSasthAnAni ; aTThAvayacaMpojjilapAvAsaMmeaselasiharemu / usabha-vasupujja-nemI vIro sesA ya siDigayA // 1 // sadabhAve janma-dIkSA-jJAna-mokSasthAnaprAptyabhAve rahe yativasatyAdI, araNye zatruJjayAdiSu siddhikSetreSu, teSvapi bhuvaM nirIkSya pramRjya ca jantuvivarjite sthaNDile, idaM ca ' janmAdisthAneSvapi draSTavyam // 150 // tyatvA parityajya caturvidhAhAramazana-pAna-khAdyasvAdha rUpam, namaskAraH paJcaparameSThistavaH, tatparAyaNastadanusmaraNaparaH, pArAdhanA jJAnAdyArAdhanA tAmaticAraparihAreNa vidhAya caturNAmahat-siddha-sAdhu-dharmANAM zaraNaM teSu svAtmasamarpaNaM catuH (1) Azramapade pArtho vIrajinendrazca jJAtaSaNDe / __avazeSA niSkrAntA sahasrAmravaNa udyAme // 3 // (2) phraSabhasya purimatAle vIrasyarjuvAlikAnadItIre / zeSANAM kevalAni yeSUdyAneSu prajitAH // 1 // (3) aSTApada-campojjayantapApAsametazailazikhareSu / kSabha-vAsapUjya nemayo vIraH zeSAca siddhigatAH // 1 // Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 758 yogazAstre zaraNaM tadAzritaH, yadAhu:-'arahaMte saraNaM pavvajjAmi, siddhe saraNaM pavajjAmi, sAhU saraNaM pavvajjAmi, kevalipannattaM dhammaM saraNaM pavvajjAmi tti // 151 // AhAraparihArapratipattizca paJcavidhAticAraparihAreNa kAryA ; tadevAha-ihaloke ihalokaviSaye dhanapUjA-ko-diSvAzaMsA, paraloke paralokaviSaye svargAdAvAzaMsA, jIvitaM prANadhAraNam, tatra pUjAdivizeSadarzanAt. prabhUtaparivArAvalokanAt, sarvalokazlAghAzravaNAccaivaM manyate jIvitameva zreyaH, pratyAkhyAtacatuvidhAhArasyApi yata evaMvidhA maduddezenayaM vibhUtivartata ityAzaMmA, maraNaM prANatyAgaH, tatra yadA na kazcit taM pratipatrAnazanaM prati saparyayA Adriyate, na ca kazcit zlAghate, tadA . tasyaivaMvidhazcittapariNAmo jAyate, yadi zIghra mriye ityAzaMsA, tAM tyatvA, nidAnaM ca 'asmAt tapaso dugnucarAjjanmAntare cakravartI, vAsudevaH, mahAmaNDalezvaraH, subhagaH, rUpavAn syAm' ityAdiprArthanAM tyaktA, puna: kiMviziSTaH ? samAdhisudhayokSita: samAdhiH paramasvAsthA sa eva sudhA'mRtaM tayokSita: siktaH // 152 // parISahebhyo nirbhayo jitaparISaha ityarthaH, tatra mArgAcyavana-nirjarAtheM pariSayanta iti paroSahAH, te ca dvAviMzatiH, tadyathA ; kSutpipAsAzItoSNadaMgamazakanAgnyAratistrIcayAniSadyAzayyA''krozavadhayAjA'lAbharogaTaNasparzamalasatkAraprajJAjJAnadarzanalakSaNAH, teSAM jayazcaivam ; ___(1) ahaMtaH zaraNaM prapadye, siddhAn zaraNaM prapadye, sAdhun zaraNaM prapadye, kevaliprajJaptaM dharma zaraNaM prapadya iti| . Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hatIyaH prakAzaH / 758 kSudAtaH zaktibhAk sAdhureSaNAM naatilngghyet| adIno vihvalo vihAn yAtrAmAtrodyatazcaret // 1 // pipAsitaH pathistho'pi tattvavid dainyvrjitH| . na zItamudakaM vAcchedeSayet prAsukodakam // 2 // bAdhyamAno'pi zautena tvag-vastra-trANavarjitaH / vAso'kalpaM nAdadIta jvalanaM jvalayed na ca // 3 // uSNena tapto naivoSNaM nindecchAyAM ca na smaret / vaujanaM majjanaM gAtrAbhiSekAdi ca varjayet // 4 // daSTo'pi daMzermazakaiH sarvAhArapriyatvavit / vAsaM heSaM nirAsaM na kuryAt, kuryAdupakSaNam // 5 // nAsti vAso'zubhaM caitad tannecchet sAdhvasAdhu vA / nAgnyena vipluto jAnallAbhAlAbhavicitratAm // 6 // na kadApyaratiM kuryATu dharmArAmaratiryatiH / gacchaMstiSThaMstathAsauna: svAsthAmeva samAzrayet // 7 // nisaGgapaGkA hi mokSahArArgalAH striyaH / cintitA dharmanAzAya cintayediti naiva tAH // 8 // grAmAdyaniyatasthAyI sthAnAbandha vivrjitH| caryAmeko'pi kurvIta vividhAbhigrahayutaH // 8 // zmazAnAdau niSadyAyAM svayAdikaNTakavarjita / iSTAniSTAnupasargAn nirIhI nirbhaya: sahet // 10 // zubhAzubhAyAM zayyAyAM viSaheta sukhAsukhe / rAga-dveSo na kurvIta prAtastyAjye ti cintayet // 11 // Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstra AkruSTo'pi hi nAkrozet kSamAtramaNatAM vidan / pratyutAkoSTari yatizcintayedupakAritAm // 12 // saheta hanyamAno'pi pratihanyAda munina tu / jIvAnAzAt krudho dauSTayAt kSamayA ca guNAjanAt // 13 // nAyAcitaM yatInAM yat paradattopajIvinAm / / yAjA duHkhaM pratIcchet tad necchet punaragAritAm // 14 // parAt parArthaM svArtha vA labhetAnAdi nApi vA / mAgheda na lAbhAd nAlAbhAd nindet svamathavA param // 15 // uhijeta na rogebhyo na ca kA cikimitam / adInastu saheda dehAjjAnAno bhedamAtmanaH // 16 // abhUtAlpANucelave maMstuteSu TaNAdiSu / saheta duHkhaM tatsparzabhavamicched na tAn mRdUn // 17 // grImAtapapariklinnAt sarvAGgINAd malAda muniH / nohijeta na sinAseT nohartayet, saheta tu // 18 // utthAne pUjane dAne na bhavedabhilASukaH / asatkAra na dIna: syAt satkAre sthAna harSavAn // 18 // prajJA prajJAvatAM pazyatvAtmanya prAjJatAM vidan / na viSIdeda navA mAyet prajotkarSamupAgataH // 20 // jAnacAritrayukto'smi cchadmastho'haM tathApi hi / ityajJAnaM viSaheta jJAnasya kramalAbhavit // 21 // jinAstaduktaM jIvo vA dharmAdharmoM bhavAntaram / .. parokSavAda mRSA naiva cintayet prAptadarzanaH // 22 // Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TatIya: prakAzaH / zArIramAnasAnevaM khaparapreritAn muniH / parISahAn sahetAbhIrvAkkAyamanasAM vazI // 23 // jJAnAvaraNIye vedye mohanauyAntarAyayoH / karmasUdayamApteSu saMbhavanti parISahAH // 24 // vedyAt syAt kSut tRSA zItamuSNaM daMzAdayastathA / caryA zayyA vadho rogastRNasparzamalAvapi // 25 // prajJAjJAne tu vijJeyau jnyaanaavrnnsNbhvau| antarAyAdalAbho'mI cchadmasthasya caturdaza // 26 // * kSut pipAsA zautamuSNaM daMzAzvaryA vadho malaH / zayyA rogastuNasparzoM jine vedyasya saMbhavAt // 27 // tathA, upasargebhyo nirbhIkaH, tatropa sAmIpyena upasarjanAdupasRjyata ebhiriti vA, upasRjyanta iti vopasargAH, te ca ; divyamAnuSatarazcAtmasaMvedanabhedataH / catuSpakArAH pratyekamapi te syuzcaturvidhAH // 1 // hAsyAd dveSAda vimargAcca tamitratvAcca devatAH / hAsyAd dveSAd vimarzAd duHzIlasaGgAca mAnuSAH // 2 // tairazcAstu bhayakrodhAhArApatyAdirakSaNAt / ghaTTanastambhanazleSaprapAtAdAtmavedanAH // 3 // yahA vAta-pitta-kapha-saMnipAtodbhavA amii| paroSahopasargANAmeSAM soDhA bhavedabhIH // 4 // jineSvArAdhanAkAriSu bhaktibhAk bahumAnabhAk, 'jinairapi hi saMsArapArAvArapArINe: paryantArAdhanAnuSThitA' iti bahumAnAt / Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 762 yogazAstre tathA ca ;'nivANamaMtakirizrA sA cohasameNa paDhamanAhasma / sesANa mAsieNaM vIrajiNiMdasma chaTeNa // 1 // evaMbhUtaH san maraNaM samAdhimaraNaM pratipadyeta, AnandazrAvako yatheti saMpradAyagamyam / sa cAyam ; astyapAstAparapuraM paramAbhivibhUtibhiH / nAmnA vANijakagrAma iti khyAtaM mahApuram // 1 // tatra prajAnAM vidhivat piteva paripAlakaH / jitazatruriti khyAto babhUva pRthivIpatiH // 2 // Asaud gRhapatistasmin nayanAnandidarzanaH / Anando nAma medinyAmAyAta iva candramAH // 3 // sadharmacAriNI tasya rUpalAvaNyahAriNI / babhUva zivanandeti zazAGkasyeva rohiNI // 4 // nidhau vRddho vyavahAre catasro'sya pRthak pRthak / hiraNyakoTayo'bhUvaMzcatvArazca vajA gavAm // 5 // tatpurAduttaraprAcyAM kolAkAkhyopapattane / prAnandasyAtibahavo bandhusaMbandhino'bhavan // 6 // tadA ca pRthivIM viharan jina: siddhArthanandanaH / tatpuropavane dUtipalAze samavAsarat // 7 // (1) nirvANamanta kriyA sA caturdazena prathamanAthasya / zeSANAM mAsikena vIrajinendrasya SaSThena // 1 // Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH prakAzaH / jitazatrumahInAthastrijagannAthamAgatam / zrutvA sasaMbhramo'gacchad vandituM saparicchadaH // 8 // aAnando'pi yayau paGgayAM pAdamUle jagatpateH / karNapIyUSagaNDUSa kalpAM zuzrAva dezanAm // 8 // athAnandaH praNamyAMhI trijagatsvAminaH puraH / jagrAha hAdazavidhaM grahidharma mahAmanAH // 10 // zivanandAmantareNa strI: sa tatyAja hema tu| catasrazcatasraH svarNakoTInidhyAdigA vinA // 11 // pratyAcakhyo vrajAneSa Rte ca caturo vrajAn / / kSecatyAgaM ca vidadhe halapaJcazatoM vinA // 12 // zakaTAn vajayAmAsa paJca paJca zatAnyate / digyAnAvyApUtAnAM ca vahatAM cAnasAmamau // 13 // digyAtrikANi catvAri sa sAMvanikAni ca / vihAya vahanAnyanyavahamAni vyavarjayat // 14 // aparaM gandhakASAyyA: sa tatyAjAgapuMsanam / dantadhAvanamAz2yA madhuyaSTerate jahau // 15 // varjayAmAsa ca kSaurAmalakAdaparaM phalam / abhyaGgaM ca vinA taile sahasrazatapAkime // 16 // anyat surabhigandhADhyAduirtanakamatyajat / aSTabhya bhauSTrikapayaskumbhebhyo'nyacca majjanam // 17 // aparaM kSaumayugalAda vAsaH sarvamavarjayat / zrIkhaNDAgurughusaNAnyapAsyAnyad vilepanam // 18 // Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 948 yogazAstre Rte ca mAlatImAlyAt padmAca kusumaM jahau / karNikAnAmamudrAbhyAmanyaccAzeSabhUSaNam // 18 // turuSkAgurudhUpebhya Rte dhUpavidhiM jahau / ghRtapUrAt khaNDakhAdyAdaparaM bhacyamatyajat // 20 // kASThapeyAM vinA peyAM kalamAdanyadodanam / mAsamuhakalAyebhya Rte sUpamapAkarot // 21 // ghRtaM ca varjayAmAsa vinA zAradagoSTatAt / zAkaM svastikamaNDUkoM pAlakyAM ca vinA jahau // 22 // Rte snehAmladAlyamnAt tImanaM cAmbu khAmbunaH / paJcasugandhitAmbUlAda mukhavAsaM ca so'mucat // 23 // AnandaH zivanandAyA upetyAtha sasaMmadaH / azeSaM kathayAmAsa gRhidharmaM pratizrutam // 24 // zivAya zivanandApi yAnamAruhya tatkSaNam / bhagavatpAdamUle'gAdu gRhidharmArthinI tataH // 25 // tatra praNamya caraNau jagattrayaguroH puraH / prapede zivanandApi gRhidharmaM samAhitA // 26 // abhiruhya tato yAnaM vimAnamiva bhAsuram / bhagavaddAksudhApAnamuditA sA gRhaM yayau // 27 // atha praNamya sarvajJamiti papraccha gautamaH / mahAtmAyaM kimAnando yatidharmaM grahISyati ? // 28 // trikAladarzI bhagavAn kathayAmAsivAniti / zrAvakavratamAnandaH suciraM pAlayiSyati // 28 // Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hatIyaH prakAza: / tataH saudharmakalpe'sau vimAne caarunnprbhe| bhaviSyatyamaravarazcatuSyalyopamasthitiH // 30 // satataM jAgarUkasya hAdazavratapAlane / prAnandasya tato'tIyurhAyanAni caturdaza // 31 // . nizAnte cintayAmAsa so'nyedyuriti zuddhadhIH / AzrayaH zrImatAmasmi bhUyasAmiha pattane // 32 // vikSiptazcintayA teSAM mA sma skhalamahaM kvacit / aGgIkRte'smin sarvajJaprajJapte dharmakarmaNi // 33 // tato manasilatyaivaM prAtarutthAya kRtya vit / kollAke poSadhazAlAM suvizAlAmacIkarat // 34 // nimanvA mitrsNbndhibaandhvaadiinsaavth| .. bhojayitvA'khilaM jyeSThe bhAraM putre'dhyaropayat // 35 // . tatazca putramitrAdIn sarvAnapyanumAnya saH / yayau pauSadhazAlAyAM dharmakarmavidhimayA // 36 // tasthau tatra mahAtmAsau karmeva kzayan vapuH / dharma bhagavadAdiSTamAtmAnamiva pAlayan // 37 // ni:zreNikalpAM svargApavargasaudhAdhirohaNe / zrAvakapratimApaGktimAroha krameNa saH // 38 // tapasA tena tIvraNa zuSkAsapizitAGgakaH / carmaveSTitayadhyAbho mahAsattvo babhUva sa: // 38 // dharmajAgaryayA jaagrnishiithsmye'nydaa| prabhagnastapasAnandazcetasyevamacintayat // 40 // Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstre yAvadutthAtumIzo'smi zabdAyitumapokharaH / dharmAcAryazca bhagavAn yAvad viharate mama // 41 // saMlekhanAmubhayathApi kRtvA mAraNAntikIm / tAvaccatuvidhAhArapratyAkhyAnaM karomyaham // 42 // cintayitvaivamAnandasta thaiva vidadhe'pi ca / visaMvadati cintAyAzceSTitaM na mahAtmanAm // 43 // nirAkAGgasya kAle'pi samatvAdhyavasAyinaH / tasya jajJe'vadhijJAnaM tadAvaraNazudvita: // 44 // tatrAjagAma bhagavAn zrIvIro viharaMstadA / dUtipalAze samavAmaracakre ca dezanAm // 45 // gautamazca tadA bhikSAcayayA prAvizat pure / prAttAnapAna: kollAke yayAvAnandabhUSite / 46 // militaM tatra bhUyAMsaM lokaM saMjAtavismayam / IkSAJcakre gaNadharo'nyonyamityabhibhASiNam // 47 // ziSyo jagagurorvIrasthAnando nAma puNyadhIH / prapatrAnazano'stIha nirIha sarvathApi hi // 48 // gautamastu tadAkarNya pazyAmyamamupAsakam / iti buyA jagAmAtha tatyoSadhaniketanam // 48 // akasmAda ratnavRSTyAbhaM tamacintitamAgatam / dRSTvA sAnandamAnando'vandataivamuvAca ca // 50 // bhagavan ! tapasA'nena kliSTamusthAtumakSamaH / ihAnabhiyogena yathA pAdau smRzAmi te // 51 // Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH prakAzaH / upetya puratastasya tasthuSo'sya mahAmuneH / avandata tridhAnandazcaraNau zirasA spRzan // 52 // kiM bhavatyavadhijJAnaM bhagavan ! gRhamedhinaH ? | ityAnandena pRSTaH sannAmetyUce mahAmuniH // 53 // Anando'thAvadat svAmin ! tarhi me gRhamedhinaH / avadhijJAnamutpede gurupAdaprasAdataH // 54 // ApaM ca yojanazata pUrvAbdhau dakSiNodadhau / pazcimAbdhau ca vIkSe'hamudIcyAM tvA himAcalAt // 55 // UrdhvaM saudharmakalpAdA pazyAmi bhagavannraham / 767 adho ratnaprabhAyAstu pRthvA zrA lolupAd vanAt // 56 // munirUce'vadhijJAnaM jAyate gRhamedhinaH / na tviyanmAtraviSayaM sthAnasthAlocayAsya tat // 57 // Anando'pyabravIdetadasti me tat, matAmapi / bhAvAnAmabhidhAne kiM bhavedAlocanA kvacit ? // 58 // bhavedAlocanA no ced nanu tad yUyameva hi / AlocanAmAdadIdhvaM sthAnasyAmuSya saMprati // 58 // Anandenetyabhihite sAzaGko gautamastataH / yayau zrauvIrapAdAnte bhaktapAnAdyadarzayat // 60 // AnandasyAvadhijJAnamAnavipratipattijam / vAdaM cAvedayAJcakre gautamastaM jagadguroH // 61 // AlocanIyaM tadiha kimAnandena kiM mayA ? | gautameneti vijJapte bhavatetyAdizat prabhuH // 62 // Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... yogazAstre - tathaiva pratipede tad vidadhe ca tathaiva saH / .. kSamayAmAsa cAnandaM kSamiNaM kSamiNAM varaH // 63 // varSANi viMzatimiti pratipAlya dharma___ mAnanda bhAsadadathAnazanena mRtyum / janne suro'ruNavimA'navare videhetpadya yAsyati padaM paramaM tatazca // 64 // 15 // // iti AnandazrAddha kathAnakam // atha prakRtasya zrAvakasyottarAM gatiM zlokahayenAhaprAptaH sa kalpeSvindratvamanyaddA sthAnamuttamam / modate'nuttaraprAjyapuNyasaMbhArabhAk tataH // 154 // cyulotpadya manuSyeSu bhuktA bhogAn muTurlabhAn / virato muktimApnoti zuddhAtmAntarmavASTakam // 155 // vyAkhyA-sa zrAvako yathoktazrAvakadharmaparipAlanAt kalpeSu saudharmAdiSu, samyagdRSTInAmanyatrotpAdAbhAvAt, indratvaM zakratvam, anyad vA sAmAnika-trAyastriMza-pAriSadya-lokapAlAdisaMbandhi sthAnaM padaM prAptaH, uttamamityAbhiyogyAdisthAnavyavacchedArtham, tatrotpannazca modate prAptaratnavimAnamahodyAnamajjanavApIvicitraratnavastrAbharaNaH surasundarIcAmaravyajanavyAjavAryamANamauli-mandAra (1) Da tha -ndhro| Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TatIya: prkaashH| mAlya madhukaro'hamahamikAsevAsamAyAtatridazakoTIcATukArajayajayadhvanipratidhvanitanabhogaNo manomAtra parizramasaMmilitasakalavaiSayika sukhalAlito nAnAsiddhAyatanayAtrAsamutpannaharSaprakarSaH san pramodabhAg bhavati / atha hetumAha-anuttarA ananyasAdhAraNAH prAjyA bahavo ye puNyasaMbhArAstAn bhajate tadbhAk // 154 // tataH kalpebhyazcutvA manuSyAyurnibandhena cyavanamanubhUya manuSyeSu viziSTadezajAtikulabalekhayarUpavatsUtpadyaudArikazarIratvena janma labdhvA, bhutvA'nubhUya bhogAn zabda-rUpa-rasa-gandha-sparzalakSaNAnakRtapuNyairatizayena. durlabhAn, yat 'kiJcid nimittamavApya sAMsArikebhyaH sukhebhyo virakto vairAgyasyaiva paramaprakarSayogena sarvaviratiM pratipadya tatraiva janmani kSapaka zreNyAkramaNakrameNa kevalajJAnamutpAdya ni:zeSakarmanirmUlanena zuddhAtmA muktimaapnoti| atha na tatraiva janmani muktistadA kiyatsu janmAntareSu muktiH syAdityAha - 'antarbhavATakam' iti bhavASTakAbhyantara ityarthaH // 155 // prakAzatrayoktamarthamupasaMharatiiti saMkSepataH samyagratnavayamudIritam / sarvo'pi yadanAsAdya nAsAdayati nirvRtim // 156 // iti prakAzatrayeNa ratnatrayaM jJAnadarzanacAritrAtmakaM yogatvena pratyAkhyAtamudIritaM kathitam / katham ? samyag jinAgamAvirodhana / vistarasyAsarvavidA vaktumazakyatvAdAha-saMkSepata: / ratnatrayaM vinA (1) Da tha kiJcana / Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 770 yogazAstra 'nyato'pi kAraNAd nirvANa prAptiM zaGkamAnaM pratyAha-sarvo'pi, prAstAM kazcidekaH, yad ratnatrayamanAsAdya kAkatAlIyenApi nyAyena nApnoti nirvRtiM mokSam / na hyajJAtatattvo'zraddadhAno navaM karma nibadhnan pUrvopAttAni karmANi zukladhyAnabalenAkSapayan saMsArabandhanAda muktimApnotIti sarva samaJjasam // 156 // // iti paramAItazrIkumArapAlabhUpAlazuSite AcAryazrIhemacandraviracite'dhyAtmopaniSannAni saMjAtapaTTabandhe zrIyogazAstre svopanaM hatIyaprakAzavivaraNam // 3 // . Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // aham // atha caturthaH prakAzaH / dharmadharmiNorbhedanayamadhikRtyAtmano ratnatrayaM muktikAraNatvenolam / idAnImabhedanayAzrayeNAtmano ratnatrayeNekatvamAha Atmaiva darzanajJAnacAritrANyathavA yataH / yattadAtmaka evaiSa zarIramadhitiSThati // 1 // athaveti bhedanayApekSayA prakArAntarasyAbhedanayasya prakAzanArtham / prAtmaiva na tato bhinnAni darzanajJAnacAritrANi / yateriti saMbandhipadam / atropapattimAha-yada yasmAt tadAtmaka eva darzana-jJAna-cAritrAtmaka eva tadabhedamApana evaiSa AtmA shriirmdhitisstthti| AtmabhinnAnAM hi darzanAdInAM nAtmani muktihetutvaM syAt, devadattasaMbandhimAmiva yajJadatte // 1 // prabhedameva samarthayitumAhaAtmAnamAtmanA vetti mohatyAgAdya Atmani / tadeva tasya cAritraM tajjJAnaM tacca darzanam // 2 // prAtmAnaM karmatApatramAtmanyAdhArabhUte prAtmanA svayameSa yo vetti jAnaute / etacca jJAnaM na mUDhAnAM bhavatItyAha-moha. Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 yogazAstre tyAgAt / tadevAtmajJAnameva tasyAtmanazcAritram, anAzravarUpatvAt ; tajjJAnaM tadeva jJAnam, bodharUpatvAt ; tacca darzanaM tadeva darzanam, zraddhAnarUpatvAt // 2 // AtmajJAnameva stauti AtmAjJAnabhavaM duHkhamAtmajJAnena hanyate / tapasApyAtmavijJAnahInaizchettuM na zakyate // 3 // iha sarvaM duHkhamanAtmavidAM bhavati, tadAtmAjJAnabhavaM pratipakSabhUtenAtmajJAnena zAmyati kSayamupayAti tama iva prakAzena / manu karmakSayahetuH pradhAnaM tapa uktam, yadAhu:, - 'puvviM duzcinAM duppaDikaMtANaM kaDANaM kammANaM veaittA mokkho na ttha aveyaittA tavasA vA jhosaittA ityAha - tapasApi AstAmanyenAnuSThAnena tadAtmAjJAnabhavaM duHkhamAtmavijJAna honairna cchettuM zakyate, jJAnamantareNa tapaso'lpaphalatvAt, yadAha ; `jaM annANI kammaM khavei bahuzrahiM vAsakoDIhiM / taM NANI tihiM gutto khavei UsAsametteNa // 1 // tat sthitametat -- bAhya viSayavyAmohamapahAya ratnattraya sarvasvabhUte AtmajJAne prayatitavyam, yadAhurbAhyA api - AtmA re zrotavyo mantavyo nididhyAsitatrya iti / AtmajJAnaM ca - (1) pUrva duzcaritAnAM duSprarikrAntAnAM kRtAnAM karmaNAM vedayitvA moho nAstyavedayitvA tapasA vA capayitvA / (2) yadajJAnI karma ca payati bahukAbhirvarSa koTibhiH / tajjJAnI tribhirguptaH kSapayatyucchrAsamAtreNa // 1 // Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 773 caturthaH prkaashH| nAtmanaH karmabhUtasya pRthak kiJcit, api tvAtmanazcidrUpasya svasaMvedanameva mRgyate, nAto'nyadAtmajJAnaM nAma, evaM darzanacAritre api nAtmano bhinne| evaM ca cidrUpo'yaM jJAnAdyAkhyAbhirabhidhIyate / nanu viSayAntaravyudAsena kimityAtmajJAnameva mRgyate, viSayAntarajJAnameva yajJAnarUpaM duHkhaM chindyAt / naivam, marvaviSayebhya Atmana eva pradhAnatvAt, tasyaiva karmanibandhanazarIraparigrahe duHkhitatvAt, karmakSaye ca siddha svarUpatvAt // 3 // etadevAha...ayamAtmaiva ciTrapaH zarIrI karmayogataH / 'dhyAnAgnidagdhakarmA tu siddhAtmA syAniraJjanaH // 4 // _ 'ayamiti sakalapramANapratiSThitacidrUpazcetanasvabhAvaH, upayogalakSaNatvAjjIvasya ; tathA, sa eva zarIrau bhavati, karmayogAt, na vanye viSayAH ; tena na viSayAntarajJAnaM sa gyte| Atmaiva ca zakladhyAnAgnidagdhakarmA'zarIraH san mukta svarUpo bhavati nirajano nirmlH| ato'pi kAraNAdAtmajJAnaM magyate // 4 // tathAayamAtmaiva saMsAraH kaSAyendriyanirjitaH / tameva tadvijetAraM mokSamAhurmanISiNaH // 5 // 'ayamAtmaiva' iti pUrvavat / saMsAro nAraka-tirya g-nraa-'mrruuptyaa| kiMviziSTaH san ? kaSAyendriyanirjitaH kaSAya Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 774 yogazAstre rindriyaizca pagabhUtaH / tameva cAtmAnaM tahijetAraM kaSAyendriyajetAraM mokssmaahuH| na hi svarUpalAbhAdanyo mokSa: / yA'pyAnandarUpatA sApi svarUpalAbharUpaiva / tasmAdAtmajJAnamupAsanIyam, darzana-cAritrAderata eva siddheriti // 5 // 'kaSAyendriyanirjitaH' ityuktam, tatra kaSAyAn vivRNoti-- syuH kaSAyAH krodhamAnamAyAlobhAH zarIriNAm / / caturvidhAste pratyeka bhedaiH saMjvalanAdibhiH // 6 // krodhamAnamAyAlobhAH kaSAyazabdavAyA bhavanti kathante hiMsyante prANino'sminnaneneti vA, kaSaH saMsAra: karma vA tasyAyA lAbhAH prAptaya iti kRtvA, athavA, kaSaM saMsAramayanta ebhiriti katvA / te ca zarIriNAM saMsAriNAM na tu muktAnAm / te ca krodhAdayaH pratyekaM caturvidhAzcatuSprakArAH saMjvalanAdibhirbhedaiH / tatra krodhaH saMjvalana:, pratyAkhyAnAvaraNa:, apratyAkhyAnovaraNa:, anantAnubandhI ca / evaM mAna:, mAyA, lobhazceti // 6 // saMjvalanAdInAM lakSaNamAhapakSaM saMjvalanaH pratyAkhyAno mAsacatuSTayam / apratyAkhyAnako varSa janmAnantAnubandhakaH // 7 // pakSa mAsArdhama bhivyApya saMjvalana: krodho mAno mAyA lobhazca bhavati / saMjvalana iti tRNAgnivadISajjvalanAtmakaH, paroSahAdisaMpAta sapadi jvalanAtmako vaa| pratyAkhyAno bhaumo bhImasena Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaH prakAzaH / .: 715 iti nyAyena pratyAkhyAnAvaraNaH pratyAkhyAnaM sarvaviratimANotIti kRtvA / sa mAsacatuSTayamabhivyApya bhavati / apratyAkhyAno'pratyAkhyAnAvaraNaH, no'lpArthatvAdalpamapi pratyAkhyAnamANotIti ktvaa| sa varSa saMvatsaramabhivyApya bhavati / anantaM bhavamanubanAtItyanantAnubandhakaH, mithyAtvasahacaritatvAdasyAnantabhavAnubandhitvam / sa janma jIvitakAlamabhivyApya bhavati / prasannacandrAdeH. kSaNamAtrasthitInAmapi kaSAyANAmanantAnubandhitvam, anyathA narakayogyakarmIpArjanAbhAvAt // 7 // iti kAlaniyamakte saMjvalanAdilakSaNe'parituSya nakSaNAntaremAhavItarAgayatizrAisamyagdRSTitvaghAtakAH / te devatvamanuSyatvatiryatanarakapradAH // 8 // tvazabdaH pratyekamapi saMbadhyate, tena vItarAgatvasya, yatitvasya, zrAvakatvasya, samyagdRSTitvasya ca krameNa ghAtakAH, tathAhisaMjvalanodaye yatitvaM bhavati na punarvItarAgatvam ; pratyAkhyAnAvaraNodaye zrAvakatvaM bhavati na punaryatitvam ; apratyAkhyAnAvaraNodaye samyagdRSTitvaM bhavati na puna: zrAvakatvam ; anantAnubandhyudaye samyagdRSTitvaM na bhavati / evaM vItarAgatvaghAtakatvaM saMjvalanasya, yatitvaghAtakatvaM pratyAkhyAnAvaraNa sya, zrAvakatvaghAtakatvamapratyAkhyAnAvaraNasya, samyagdRSTitvaghAtaka tvamanantAnubandhinaH sthitaM lakSaNaM bhavati / uttarArdhenAmISAM phaladAyakatvamAha -te saMjvala Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstra nAdayo devatvAdi phaladAyakAH ; tathAhi-saMjvalanAH krodhAdayo devagatim, pratyAkhyAnAvaraNA manuSyagatim, apratyAkhyAnAvaraNAstiryaggatim, anantAnubandhino narakagatiM prycchntiiti| eteSAM ca saMjvalanAdibhedAnAM catuNAM kaSAyANAM spaSTadRSTAnta kathanana kharUpamucyate-jalarAji-reNurAji-pRthivIrAji-parvatarAjisadRzAH krodhAH saMjvalanAdibhedAH, tinizalatA-kASThA-'sthi-zailastambhasadRzAzcatvAro mAnAH, avalekhana-gomUtrikA meSazRGga-vaMzimUlasamAzcatasro mAyA:, haridrA-khaJjana-kardama-kamirAgasadRzAzcatvAro yobhA:, yadAha - 'jalareNupuDhavipavvayarAIsariso caubviho ko ho| tinisalayAkaTThaTThiyamalatthaMbhovamo mANo // 1 // mAyAvalehagomuttimiDhasiMgaghaNavaM simuulsmaa| loho halihakhaMjaNaka hama kimirAgasAriccho ||2||iti||8|| atha kaSAyANAM jetavyatvamupadarzayituM doSAnAhatatropatApakaH krodhaH krodho vairasya kAraNam / TurgatarvartanI krodhaH krodhaH zamamukhArgalA // 8 // tatreti teSu kaSAyeSu krodhaH prathamakaSAya upatApayati zarIra (1) jalareNuSTathvIparvatarAjimahazazcaturvidhaH krodhaH / tinizalatAkASThAsthikazailastambhopamo mAnaH // 1 // mAyAvalekhagomUtrikAmeDhakazTaGgadhanavaMzimUla smaa| .. lobho haridrAkhaJjanakardamakamirAgasadRzaH // 2 // . . Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaH prakAzaH / 777 manaso ityupatApakaH, tathA, vairasya parasparopaghAtAtmano virodhasya subhUma-parazurAmayoriva kAraNam,tathA, durgatenarakalakSaNAyAstayoriva vartanI mArga: krodhaH ; tathA, zamasukhasya prazamAnandasyAtmani pravizato'rgalevArgalA, taduparodhakAritvAt / punaH punaH krodhagrahaNaM tasyAtidodhyajJApanArtham // 8 // kha-paropatApakAritve'pi krodhasya kazAnudRSTAntena khopatApakatvaM samarthayate, utpadyamAnaH prathamaM dahatyeva khamAzrayam / krodhaH kRzAnuvatpazcAdanyaM dahati vA navA // 10 // tathAvidhakAraNasaMpAte utpadyamAnaH krodhaH kazAnuvat khaM svakIyamAzrayaM, yatra sa utpadyate taM, niyamena dahati, pazcAt kazAnuvadevAnyaM dAhyAntaraM dahati vA navA, parasya kSamAzIlavAdinA sAdrumAdivat dagdhumazakyatvAt / pratrAntaralokAH,- . arjitaM pUrvakoTyA yad vrssttbhiruunyaa| tapastat tatkSaNAdeva dahati krodhapAvakaH // 1 // zamarUpaM payaH prAjyapuNyasaMbhArasaMcitam / amarSaviSasaMparkAdasevyaM tatkSaNAd bhaveda // 2 // cAritracitraracanAM vicitraguNadhAriNIm / samutsarpana krodhadhUmo zyAmalIkurutetarAm // 3 // 88 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yiishmaa yo vairAgyazamIpatrapuTaiH samaraso'rjitaH / . zAkapatrapuTAbhana krodhenotmajyate sa kim ? // 4 // pravardhamAna: krodho'yaM kimakArya karoti na ? / jajJe hi hArakA daipAyanakrodhAnale samit // 5 // krudhyata: kAryasiddhiryA na sA krodhnibndhnaa| janmAntarArjitokhikarmaNa: khalu tatphalam // 6 // svasya lokahayocchittyai nAzAya svaparArthayoH / dhigaho ! dadhati krodhaM zarIreSu zarIriNa: // 7 // krodhAndhAH pazya nighnanti pitaraM mAtaraM gurum / sudaM sodaraM dArAnAtmAnamapi nighRNA: // 8 // 10 // ... krodhasya svarUpamuktvA tajjayopAyamupadizatikrodhavaGgestadaGgAya zamanAya zubhAtmabhiH / zrayaNIyA kSamaikaiva saMyamArAmasAraNiH // 11 // . yasmAt krodha evaMvidhastasmAt krodhavaGkaralAya jhaTiti zamanAya zAntaye zubhAtmabhiH puNyAtmabhiH, anAyagrahaNaM jhaTiti krodhopazamopadezArtham, krodho hi prathamamevApratihata: san vivardhamAno davAnala iva pazcAt nivArayitumazakyaH, yadAha 'aNathovaM vaNathovaM aggithovaM kasAyathovaM ca / na hu bhe vIsasiyavvaM thovaM pi hu taM bahuM hoI // 1 // (1) RNastokaM vanastokamagnistokaM kaSAyastokaM ca / ma khalu bhavatA vizvamitavyaM stokamapi tad bahu bhavati // 1 // Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaH prakAzaH / 779 zrayaNIyA prAthayitavyA ekaiva kssmaa| na hi kSamAmantareNa krodhopazamopAyo jagatyasti, krodhaphalasaMpradAnaM tu vairahetutvena pratyuta krodhavadihetuH, na tu tatprazamAya ityeka grahaNam / kSamA vizinaSTi-saMyamArAmasAraNiH saMyama eva navanavAnAM saMyamasthAnAnAM tarUNAmArogahetutvena tadRddhihetutvena cArAmo vicitratarusamUhAtmakastasya sAraNi: kulyA saMyamArAmadhihetutayA puSyaphalaprAptihetutayA c| kSamA hi prazAntavAhitArUpA cittapariNati: sA sAraNitvena rUSitA, navanavaprazamaparamparApravAharUpatvAt / atrAntaralokA:apakArijane kopo niroDuM zakyate katham / zakyate sattvamAhAtmayAda yahA bhAvanayA'nayA // 1 // aGgIkRtyAtmana: pApaM yo mAM bAdhitumicchati / khakarmanihitAyAsmai kaH kupyeda bAlizo'pi san // 2 // prakupyAmyapakAribhya iti cedAzayastava / tat kiM na kupyasi svasya karmaNe duHkhahetave // 3 // upekSya loSTakSeptAraM loSTaM dazati maNDalaH / mRgAriH zaramAprekSya zarakSeptAramicchati // 4 // yaiH paraH prerita: krUrairmahyaM kupyati karmabhiH / tAnyupekSya pare krudhyan kiM zraye bhaSaNazriyam // 5 // zrUyate zrImahAvIraH kSAntyai mleccheSu jagmivAn / prayatnenAgatAM kSAntiM voDhuM kimiva necchasi // 6 // Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstre bailokyapralayanANakSamAyedAzritAH kSamAm / kadalItulyasattvasya kSamA tava na kiM kSamA ? // 7 // tathA kiM nAkathAH puNyaM yathA ko'pi na bAdhate ? / svapramAdamidAnoM tu zocanaGgIkuru kSamAm // 8 // krodhAndhasya munezca NDacaNDAlasya ca nAntaram / tasmAt krodhaM parityajya bhajojjvaladhiyAM padam // 8 // maharSiH krodhasaMyukto niSkodha: kUragaDDukaH / RSi muktA devatAbhirvavande kUragaDDukaH // 10 // aruntudairvacaHzastraistudyamAno vicintyet| cet tathyametat ka: kopo'tha mithyonmattabhASitam // 11 // vadhAyopasthite'nyasmin haseTa vismitamAnasaH / .. vadha matkarmasaMsAdhye vRthA nRtyati bAlizaH // 12 // . nihantumudyate dhyAyedAyuSaH kSaya eSa naH / tadasau nirbhayaH pApAt karoti nRtamAraNam // 13 // sarvapuruSArthacaure kope kopo na cet tava / dhika khAM svalpAparAdhe'pi pare kopaparAyaNam // 14 // sarvendriyaglAnikaraM vijetuM ___ kopaM prasapaMntamivograsarpam / vidyAM sudhIrjAGgulikomivAna vadyAM kSamA saMtatamAdriyeta // 15 // 11 // Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaH prakAzaH / 781 mAnakaSAyasya svarUpamAha vinayazrutazaulAnAM vivargasya ca ghAtakaH / vivekalocanaM lumpan mAno'ndhaGkaraNo nRNAm // 12 // vinayazca gurvAdiSUpacAralakSaNaH, zrutaM ca vidyA, zIlaM ca sukhabhAvatA, teSAM ghAtakaH / jAtyAdimadAdhyAto hi pizAcakiprAyo na gurvAdonAM vinIto bhavati / avinItazca gurUnazuzrUSamANo na vidyAM pratilabhate / ataeva sarvajanAvajJAkArI svasya duHsvabhAvatAM prakaTayati / na kevalaM vinayAdInAmeva ghAtako mAno yAvat trivargasya dharmArthakAmalakSaNasya / madAvaliptasya hi nendriyajayaH, tadadhInazca dharmaH kathaM syAt ? / artho'pi rAjAdisevAparAyattavRttirmAnastabdhasya kathaM syAt ? / kAmastu mArdavamUla eva, tat kathaM mAnastabdhe sthANAviva bhavet ? / kiJca, anandho'ndhaH kriyate'nenetyandhaGkaraNo mAnaH / keSAM ? | nRNAm / kiM kurvan ? / lumpan / kiM tat ? / vivekalocanaM viveka: kRtyAkRtyavicAraNaM sa eSa locanam, "ekaM hi cakSuramalaM sahajo vivekaH" iti vacanAt / mAnavato hi vRddhasevAmakurvANasya vivekalocanalopanamavazyaMbhAvi, tasmiMzca satyandhaGkaraNatvaM mAnasya suvacameva // 12 // idAnIM mAnasya bhedAnupadarzayaM statphalamAha jAtilAbhakulaizvaryabalarUpatapaH zrutaiH / kurvan madaM punastAni honAni labhate janaH // 13 // Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 782 yogazAstra jAtizca lAbhazcetyAdihandaH, tairmadaM madaliptacittatAM kurvan, tAnyeva jAtyAdIni janmAntara honAni labhate / atrAntarazlokAHjAtibhedAn naikavidhAnuttamAdhamamadhyamAn / . dRSTvA ko nAma kurSIta jAtu jAtimadaM sudhIH // 1 // . uttamAM jAtimApnoti hInAmApnoti karmataH / tatrAzAkhatikI jAti ko nAmAsAdya mAdyatu // 2 // . antarAyakSayAdeva lAbho bhavati naanythaa| tatazca vastutattvajJo na lAbhamadamuhahet // 3 // paraprasAdazaktyAdibhave lAbhe mahatyapi / na lAbhamadamRcchanti mahAtmAnaH kathaJcana // 4 // akulInAnapi prekSya prajJAzrIzolazAlimaH / na kartavyaH kulamado mahAkulabhavairapi // 5 // kiM kullena kuzIlasya suzIlasyApi tena kim / evaM vidan kulamadaM vidadhyAda na vicakSaNaH // 6 // . zrutvA tribhuvanaizvaryasaMpadaM vajradhAriNaH / puragrAmadhamAdaunAmaikhaye kIdRzo madaH // 7 // guNojjvalAdapi bhrazyed doSavantamapi zrayet / kuzIlastrIvadaizvaryaM na madAya vivekinAm // 8 // mahAbalo'pi rogAdyairabalaH kriyate kSaNAt / ityanitye bale puMsAM yukto balamado nahi // 8 // Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaH prkaashH| 783 balavanto'pi jarasi mRtyau karmaphalAntare / abalAzcet, tato hanta ! teSAM balamado mudhA // 10 // saptadhAtumaye dehe cayApaca yavarmiNi / jarArujAbhibhAvyasya ko rUpasya madaM vahet // 11 // sanatkumArasya rUpaM tatkSayaM ca vicaaryn| .. ko vA sakarNaH svapne'pi kuryAd rUpamadaM kila // 12 // nAbhayasya taponiSThAM zrutvA vIrajinasya ca / ko nAma svalpatapasi svakIye madamAzrayet // 13 // yenaiva tapasA truTyet tarasA karmasaMcayaH / tenaiva madadigdhena vardhate karmasaMcayaH // 14 // khabuddhyA racitAnyanyaiH zAstrANyAghrAya liilyaa| _ . sarvajJo'smIti madavAn svakIyAGgAni khAdati // 15 // zrImahaNadharendrANAM zrutvA nirmANadhAraNa / kaH zrayet zrutamadaM sakarNa hRdayo janaH // 16 // kecittu aizvaryatapasoH sthAne vAlabhyabuddhimadau paThanti, upadizanti ca, dramakariva ca duSkarmakamupakAranimittakaM parajanasya / katvA yad vAlabhyakamavApyate ko madastena // 1 // garva paraprasAdAtmakena vAllabhyakena yaH kuryAt / tahAnabhyakavigame zokasamudayaH parAmazati // 2 // (1) tha dha -yadharmaNaH / Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstre tathA prahaNodvAhaNamavaktativicAraNArthAvadhAraNAdyeSu / budyaGgavidhivikalpeSvanantaparyAyavaDeSu // 3 // pUrvapuruSasiMhAnAM vijJAnAtizayasAgaramanantam / zrutvA sAMpratapuruSAH kathaM svabuddhyA madaM yAnti ? // 4 // 13 // mAnasya svarUpaM bhedAMzca pratipAdya, idAnI samAnapratipakSabhUtaM mArdavaM mAnajayopAyamupadizati,utsarpayan doSazAkhA guNamUlAnyadho nayan / unmUlanIyo mAnadustanmArdavasaritplavaiH // 14 // mAna eva drurduma unntivishessdhaaritven| mAnagumayoH sAdharmyamAha,-utsarpayadhvaM nayan doSA eva prasaraNazIlatvena zAkhA doSazAkhAstAH, guNA eva mUlAni guNamUlAni tAnyadho nayan nyakurvan / kairunmUlanIyaH ? mArdavasaritplavairmAdevameva satatavAhitayA sarit tasyAH pravaiH prsraiH| madadrumo hi yathA yathA vardhate tathA tathA guNamUlAni tirodadhAti, doSazAkhAzca vistArayati / tadayaM kuThArAdibhirunmUlayitumazakyo mArdavabhAvanAsaritpravAheNa samUlamunmUlanIya ityarthaH / atrAntaralokAHmArdavaM nAma mRdutA taccauddha tyaniSedhanam / mAnasya punaroddhatyaM svarUpamanupAdhikam // 1 // Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 785 __ caturthaH prkaashH| - antaH spRzeda yatra yatrauhatyaM jAtyAdigocaram / tatra tasya pratIkArahetormArdavamAzrayet // 2 // sarvatra mArdavaM kuryAt pUjyeSu tu vizeSataH / yena pApAd vimucyeta pUjyapUjAvyatikramAt // 3 // mAnAda bAhubalirbaddho latAbhiriva pApmabhiH / mArdavAt tatkSaNaM muktaH sadyaH saMjAtakevalaH // 4 // cakravartI tyaktasaGgo vairiNAmapi vezmasu / bhikSAyai yAtyaho ! mAnacchedAyAmRdu mArdavam // 5 // cakravartyapi tatkAladIkSito raGkasAdhaye / namasyati tyaktamAnaviraM ca varivasyati // 6 // evaM ca mAnaviSayaM parimRzya doSaM jJAtvA ca mArdavaniSevaNaje guNogham / mAnaM vihAya yatidharmavizeSarUpaM sadyaH samAzrayata mArdavamekatAnAH ! // 7 // 14 // idAnauM mAyAkaSAyasvarUpamAha: asUnRtasya jananI parazuH zIlazAkhinaH / janmabhUmiravidyAnAM mAyA durgatikAraNam // 15 // asUnRtasyAnRtasya jananIva jananI, mAyAmantareNa prAyeNAsUnRtasyAbhAvAt, 'mAyA' iti vakSyamANaM saMbadhyate, mAyA vaJcanAtmakaH pariNAmaH, tathA, parazuH kuThAra: zIlaM mukhabhAvatA tadeva Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 786 / yogazAstra zAkhI tasya parazariva parazaH, cchedakatvAt ; tathA janmabhUmirutpattisthAnam, kAsAm ? avidyAnAM mithyAjJAnAnAm / sA ca durgataH kAraNamiti pradhAnaphalanirdezaH // 15 // ... paravaJcanArthaM prayuktAyA mAyAyAH paramArthataH svavaJcanameva phalamityAha kauTilyapaTavaH pApA mAyayA bakavRttayaH / bhuvanaM vaJcayamAnA vaJcayante svameva hi // 16 // mAyayA vatIyakaSAyeNa bhuvanaM jagad vaJcayamAnAH pratArayantaH khamevAtmAnameva vaJcayante / ke ? pApA: pApakarmakAriNaH / pApakarmanivArthameva bakavRttayaH, yathA bako matsyAdivaJcanArthaM mandaM mandaM viceSTate tathA te'pi jagahaJcanArtha tathA ceSTante yathA bakasadRzA bhvnti| nanu mAyayA jagahaJcanam, tasyAzca nivaH, iti kuta iyantaM bhAraM te voDhuM samarthAH ? ityAha-kauTilyapaTava: kauTilyapATavarahito hi na kadAcit paraM vaJcayate, navA kadAcid nihata iti,kauTilyapATave tu iyaM bhavati paravaJcanaM vaJcanAcchAdanaM ceti| atrAntaralokA:bUTaSAguNyayogena chalAda vizvastadhAtanAt / arthalobhAcca rAjAno vaJcayante'khilaM janam // 1 // tilakairmudrayA mantraiH kSAmatAdarzanena ca / antaHzUnyA bahiHsArA vaJcayante hijA janam // 2 // Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 787 caturthaH prakAzaH / kUTAH kUTatulAmAnAzukriyAkAriyogata: / yaJcayante janaM mugdhaM mAyAbhAjo vaNigjanAH // 3 // jaTAmauNDAzikhAbhasmavalvanAgnyAdidhAramaiH / mugdha zrAI gardhayante pAkhaNDA hRdi nAstikAH // 4 // araktAbhirbhAvahAvalaulAgativilokanaiH / kAmino raJjayantIbhirvezyAbhirvacAte jagat // 5 // pratArya kUTaiH zapathaiH kRtvA kUTakapadikAm / dhanavanta: pratAryante durodaraparAyaNaH // 6 // dampatI pitaraH putrA: sodayAH suhRdo nijAH / IzA bhRtyAstathAnye'pi mAyayA'nyonyavaJcakAH // 7 // arthalubdhA gatavRNA vandakArA malimlucAH / aharnizaM jAgarUkAzchalayanti pramAdinam // 8 // kAravazAntyanAzcaiva svakarmaphalajIvinaH / mAyayA'lokazapathaiH kurvate sAdhuvaJcanam // 8 // vyantarAdikuyonisthA dRSTvA prAyaH pramAdinaH / krUrAzchalaibahuvidhairbAdhante mAnavAn pazUn // 10 // matsayAdayo jalacarAzchalAt svApatyabhakSakAH / badhyante dhIvareste'pi mAyayA''nAyapANibhiH // 11 // nAnopAyairmugayubhirvaJcanapravaNaijaDAH / nibadhyante vinAzyante prANinaH sthalacAriNaH // 12 // nabhazcarA bhUribhedA varAkA lAvakAdayaH / badhyante mAyayA'tyugreH svalpakagrAsaraghnubhiH // 13 // Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstre tadevaM sarvaloke'pi paravaJcakatAparAH / khasya dharma sahatiM ca nAzayantaH svavaJcakAH // 14 // tathA,tiryagjAtaH paraM biijmpvrgpuraaglaa| vizvAsadrumadAvAgnirmAyA heyA manISibhiH // 15 // mallinAthaH pUrvabhave kRtvA mAyAM tanIyasIm / mAyAzalyamanutkhAya strItvaM prApa jagatpatiH // 16 // 16 // idAnIM mAyAjayAya tatpratipakSabhUtamArjavamupadizabAhatadArjavamahauSadhyA jgdaanndhetunaa| jayejjagadrohakarauM mAyAM viSadharImiva // 10 // yato mAyA evaMvidhA tat tasmAda mAyAM viSadharImiva jayet / mAyAviSadharyoH sAdharmyamAha-jagadrohakaroM jagato jaGgamalokasya droho'pakArastaM karotItyevaMzIlA jagadrohakarI tAm / kena jayet ? ArjavamahauSadhyA ArjavamakauTilyaM tadeva mahAnubhAvA oSadhimahauSadhistayA / ubhayoH sAdharmyamAha-jagadAnandahetunA jagato jaMgamalokasya yathAyathaM ya AnandaH kAyArogyaprabhava: prItivizeSo vaJcakatvaparihAreNa kaSAyajayAda mokSarUpazca tasya hetunA kAraNena / atrAntaralokAH ArjavaM saralaH panthA mukti puryAH prakIrtitaH / prAcAravistaraH zeSo bAhyA api yadUcirai // 1 // Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaH prakAzaH | sarve jihmaM mRtyupadamArjavaM brahmaNaH padam / etAvAjJAnaviSayaH pralApaH kiM kariSyati ? // 2 // iti / bhaveyurArjavajuSo loke'pi prautikAraNam / kuTilAduddijante hi jantavaH pannagAdiva // 3 // ajihmacittavRttInAM bhavavAsaspRzAmapi / 326 akRtrimaM muktisukhaM svasaMvedyaM mahAtmanAm // 4 // kauTilyazaGkunA kliSTamanasAM vaJcakAtmanAm / paravyApAdaniSThAnAM svapne'pi syAt kutaH sukham // 5 // 'samagra vidyAvaiduSye'dhigatAsu kalAsu ca / dhanyAnAmupajAyeta bAlakAnAmivArjavam // 6 // ajJAnAmapi bAlAnAmArjavaM prItihetave / kiM punaH sarvazAstrArthapariniSThitacetasAm ? // 7 // svAbhAvikI hi RjutA kRtrimA kuTilAtmatA / tataH svAbhAvikaM dharmaM hitvA kaH kRtrimaM zrayet // 8 // chalapaizunyavakroktivaJcanApravaNe jane / dhanyAH kecid nirvikArAH suvarNapratimA iva // 8 // tAbdhipAraprApto'pi gautamo gaNabhRddaraH / aho! zaikSa ivAzrauSIdAjavAda bhagavadgiraH // 10 // azeSamapi duSkarma RjvAlocanayA kSipet / kuTilAlocanAM kurvannralpIyo'pi vivardhayet // 11 // kAye vacasi citte ca samantAt kuTilAtmanAm / na mokSaH, kintu mokSaH syAt sarvatrAkuTilAtmanAm // 12 // Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogazAstre iti nigaditamugraM karma kauTilyabhAjA. mRjupariNatibhAjAM cAnavadyaM caritram / tadubhayamapi buddhyA saMspRzan muktikAmo nirupamamRjubhAvaM saMzrayecchuDabuddhiH // 13 // 17 // idAnoM lobhakaSAyasvarUpamAhaAkaraH sarvadoSANAM guNagrasanarAkSasaH / kando vyasanavallInAM lobhaH sarvArthabAdhakaH // 18 // prAkaraH khAniH sarvadoSANAM prANAtipAtAdInAM 'lohAdInAmiva' iti gamyate ; guNAnAM jJAnAdInAM prANinAmiva yad grasanaM kavalanaM tatra rAkSasa iva rAkSasa: ; tathA, kando mUlAdho'vayava:, kAsAM ?, vyasanavallInAM vyasanAni duHkhAni tAnyeva vallayastAsAm, lobhazcaturthakaSAyaH, tasya svarUpasaMgrahamAha--sarvArthabAdhakaH sarveSAmaryanta ityarthA dharmArthakAmamokSalakSaNAsteSAM bAdhakaH pratikUlaH / lobhasya sarvadoSAkaratvam, guNaghAtakatvam, vyasanahetutvaM sarvapuruSArthaghAtakatvaM ca prasiddhameva // 18 // lobhasya durjayatvaM zlokatrayeNAhadhanahInaH zatamekaM sahasraM zatavAnapi / sahasrAdhipatirlakSaM koTiM lakSezvaro'pi ca // 16 // koTIzvaro narendratvaM narendrazcakravarti taam| . cakravartI ca devatvaM devo'pIndratvamicchati // 20 // Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaH prakAzaH / 761 indratve'pi hi saMprApte yadicchA na nivrtte| mUle laghIyAMstallomaH sarAva dUva vardhate // 21 // spaSTam / atrAntaralokAHhiMseva sarvapApAnAM mithyAtvamiva karmaNAm / rAjayakSmeva rogANAM lobhaH sarvAgasAM guruH // 1 // . aho ! lobhasya sAmrAjyamekacchataM mahItale / taravo'pi nidhiM prApya pAdaiH pracchAdayanti yat // 2 // 'api draviNalobhena te vitricaturindriyAH / khakIyAnyadhitiSThanti prAgnidhAnAni mUrcchayA // 3 // bhujaGgarahagodhAkhumukhyAH paJcendriyA api / dhanalobhana lIyante nidhAnasthAnabhUmiSu // 4 // pizAcamuhalapretabhUtayakSAdayo dhanam / svakIyaM parakIyaM vA'pyadhitiSThanti lobhataH // 5 // bhUSaNodyAnavApyAdau mUrcchitAstridazA api / cyutvA tatraiva jAyante pRthvI kAyAdiyoniSu // 6 // prApyopazAntamohavaM krodhAdivijaye sati / lobhAMzamAtradoSeNa patanti yatayo'pi hi // 7 // ekAmiSAbhilASeNa sArameyA iva drutam / sodaryA api yudhyante dhanalezajikSayA // 8 // lobhAda grAmATrisaumAnamuddizya gatasauhRdAH / grAmyA niyuktA rAjAno vairAyante parasparam // 8 // Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 782 yogazAstre hAsazokaheSaharSAnasato'pyAtmani sphuTam / khAmino'gre lobhavanto nATayanti naTA iva // 10 // prArabhyate pUrayituM lobhagarto yathA yathA / tathA tathA mahaccitraM muhureSa vivardhate // 11 // api nAmaiSa pUryeta payobhiH payasAM patiH / na tu trailokyarAjye'pi prApte lobhaH prapUryate // 12 // anantA bhojanAcchAdaviSayadravyasacayAH / bhuktAstathApi lobhasya nAMzo'pi paripUryate // 13 // lobhastyato yadi tadA tapobhiraphalairalam / lobhastyato na cet tahi tapobhiraphalairalam // 14 // mRditvA zAstrasarvasvaM mayaitadavadhAritam / / lobhasyaikasya hAnAya prayateta mahAmatiH // 15 // 18 // 20 // 2. lobhasvarUpaM nirUpya tajjayopAyamupadizatilobhasAgaramuddelamativelaM mahAmatiH / saMtoSasetubandhena prasarantaM nivArayet // 22 // lobha evAprAptapAratvena sAgarastam, uddelamuhRtavelaM tattadutkalikAvattvena vivRddhocchrAyam, ativelaM bhRzam, etacca nivArayet' iti kriyAyA vizeSaNam / 'prasarantam' iti lobhasAgarasya vizeSaNam / mahAmatirmuniH / nivAraNakAraNamupadizati-saMtoSasetubandhena saMtoSo lobhapratipakSabhUto manodharmaH sa eva setubandhI