Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ // shrii|| jIvarAja jaina graMthamAlA prakAzana padAnandipaMcaviMzatiH HAIHEORIA * prakAzaka PROSPERIOSITIONAI jaina saMskRti saMrakSaka saMgha, solApUra.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvarAja jaina graMthamAlA, puSpa naM.-10 padmanandi paMcaviMzati: (dhArmika evaM naitika 26 prakaraNoM kA saMgraha) ajJAtakartRka saMskRta TIkA sahita AlocanAtmaka rIti se sampAdita - sampAdaka tathA anuvAdaka - zrI paM. bAlacandrajI sidhdAntazAstrI - prakAzaka jaina saMskRti saMrakSaka saMgha saMtoSa bhavana, 734, phalaTaNa gallI, solApura - 2 :: (0217) 320007 vIra saMvat 2527 I. san 2001
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzaka : seTha araviMda rAvajI adhyakSa- jaina saMskRti saMrakSaka saMgha 734, phalaTaNa gallI, solApura - 2 tRtIya AvRtti : 300 pratiyA~ I. san 2001 mUlya 140 /- rupaye mudraka - zrI. ena. DI. sAkhare priMTarsa relve lAInsa, solApura. sarvAdhikAra surakSita
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Jivaraja Jaina Granthamala, No. 10 PADMANANDI'S PANCAVIMSATI (A Collection of 26 Prakaranas Dealing with Religio-Didactic Themes) Critically Edited with an Anonymous Sanskrit Commentary Edited with Hindi Translation, Introduction etc. by PT. BALACHANDRA, SIDDHANTA SHASTRI Published by : Jaina Samskriti Samrakshaka Sangha Santosh Bhavan, 734, Phaltan Galli, Solapur. 8:(0217) 320007 Veera Samvat 2527 A.D. 2001
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ * jIvarAja jaina graMthamAlA paricaya * solApura nivAsI zrImAn sva. bra. jIvarAja gautamacaMda dozI kaI varSoMse saMsArase udAsIna hokara dharmakAryameM apanI vRtti lagAte rhe| san 1940 meM unakI yaha prabala icchA ho uThI ki apanI nyAyopArjita sampattikA upayoga vizeSa rUpase dharma tathA samAjakI unnatike kAryameM kreN| tadanusAra unhoMne samasta bhAratakA paribhramaNa kara aneka jaina vidvAnoMse isa bAtakI sAkSAt aura likhita rUpase sammatiyA~ saMgRhIta kI, ki kaunase kAryameM sampattikA viniyoga kiyA jaay| antameM sphuTa matasaMcaya kara leneke pazcAt san 1941 ke grISmakAlameM brahmacArIjIne sidhdakSetra zrI gajapaMthajIkI pavitra bhUmipara aneka vidvAnoM ko AmaMtrita kara unake sAmane UhApohapUrvaka nirNaya karaneke lie ukta viSaya prastuta kiyaa| vidvatsammelanake phalasvarUpa zrImAn bramhacArIjIne jaina saMskRti tathA jaina sAhityake samasta aMgoMke saMrakSaNa-udhdAra-pracArake hetu 'jaina saMskRti saMrakSaka saMgha' kI sthApanA kii| tathA usake liye ru. 30,000/- kA bRhat dAna ghoSita kara diyaa| Age unakI parigraha-nivRtti baDhatI gii| sana 1944 meM unhoMne lagabhaga do lAkhakI apanI sampUrNa sampatti saMghako TrasTarUpase arpaNa kii| isI saMghake antargata 'jIvarAja jaina graMthamAlA' dvArA prAcIna saMskRta-prAkRta--hindI tathA marAThI granthoMkA prakAzana-kArya Aja taka akhaNDa pravAhase cala rahA hai| Aja taka isa granthamAlA dvArA hindI vibhAgameM 48 grantha tathA marAThI vibhAgameM 102 grantha aura dhavalA vibhAgameM 16 grantha prakAzita ho cuke haiN| - ratanacaMda sakhArAma zahA maMtrI-jaina saMskRti saMrakSaka saMgha, solApura.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 388 2030308 8383838383 83SDA 3238838 BHARTERTERE 8 sva. bra. jIvarAja gautamacaMda dozI saMsthApaka jaina saMskRtI saMrakSaka saMgha, solApUra
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ EDITORIAL The work now presented here, critically edited, accurately translated into Hindi and thoroughly studied, has enjoyed continuous celebrity for nearly one thousand years. A portion of it was commented upon in Kannada for the benefit of a local ruler in Karnataka about 1136 A. D. . commentary, included in this edition, was written on it at some unknown time; and a commentary in Hindi was written about a hundred years back in Rajasthan. Various Sanskrit and Prakrit writers and commentators are found to have referred to it and quoted from it more or less continuously from the 12th century onwards. This popularity of the work from north to south is due to its subjectmatter and style. In its present form the work consists of twenty-six small tracts, quite independent of each other, on subjects which are of vital interest from the Jaina religious point of view. The style is simple, often lucid and elucidative. The language is Sanskrit, except for the two tracts, Nos. 13 and 14. which are hymns composed in Prakrit. From the point of view of its compilation, the work has passed through three stages. At first the author composed a number of independent small works which must have become popular according to their own individual merits. One of these, namely Ekatva-saptati ( No. 4), is found to have attracted the special attention of subsequent writers. At the second stage, some compiltor collected twenty-five of these small compositions and named it Padmanandipancavinsati after the author and the number of the works collected. At the third stage, yet another tract, probably the last in the present collection, was added to it without changing the name of the work. It is difficult to say whether this additional work was by the same author or of some one else. A few verses seem to have been added to or interpolated in the works so that such names as Saptati, Pancasat and Astaka are found to have become untrue to the number of verses now included under them. In its present form the total number of verses in the work is 939, arranged under 26 titles. The longest of them (No. 4) contains 198 and the shortest (Nos. 17 etc. ) only 8 verses. There is no direct evidence available concerning the date of the author or the region of his activities. But the Kannada commentary on one of the tracts (Ekatvasaptati) together with other fragments of information obtainable, enables us to determine with reasonable certainty that the work was produced in the Karnataka region, probably at Kolhapur or its vicinity, between 1016 and 1136 A. D. If the conjecture that the author and the Kannada commentator are identical proves true, the composition could be assigned to the latter date with the margin of a few years this way or that.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( vi) This work had been published at least twice before with a Marathi Translation etc. in 1898 and with a Hindi translation in 1914. These editions were based upon single Mss. without any critical apparatus or information about the author, and they have long become unavailable. For the present edition, the previous two printed editions as well as all the available Mss. of the work have been utilised; and the editors and translator have done their utmost to make the work as much useful and interesting to the scholar and devout reader as possible. The introductions in English and Hindi, though based upon the same material, have been written mostly independently; and they are for a scholar supplementary to each other particularly in the matter of references. The editors are very thankful to the owners of the Mss. used by them, as well as to the Authorities of the Jivaraja Jaina Granthamala for their continuous zeal and cooperation in the publication of such works. Kolhapur Jabalpur A. N. UPADHYE H. L. JAIN
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ sampAdakIya yaha jo graMtha yahAM samIkSAtmaka rItise sampAdita, pUrNataH anuvAdita tathA sarvAGga dRSTise samAlocita hokara prastuta kiyA jA rahA hai, vaha lagabhaga eka sahasra varSoMse lagAtAra suprasiddha rahA pAyA jAtA hai / isake eka prakaraNa ( ekatvasaptati ) para karnATaka pradezake eka narezake sambodhanArtha lagabhaga vi. saM. 1193 meM kannaDa bhASAmeM TIkA likhI gaI thI / tatpazcAt kisI samaya vaha saMskRta TIkA racI gaI jo isa graMthake sAtha prakAzita hai, tathA Ajase koI ekazatI pUrva rAjasthAnameM hindI vacanikA likhI gaI / aneka graMthakartAoM va TIkAkAroMne 12vIM zatIse lagAkara usakA ullekha kiyA hai va usake avataraNa diye haiM / dezake uttara se dakSiNa taka isa graMthakI ukta prakAra prasiddhi va loka-priyatAkA kAraNa usakA viSaya va pratipAdana zailI hai / graMtha apane vartamAna rUpameM 26 svataMtra prakAraNoMkA saMgraha hai jinakA viSaya jaina dhArmika dRSTise mArmika aura rucikara hai / viSayakI vyAkhyAnazailI sarala aura vizada hai / kevala do stutiyAM ( 13-14 veM ) prAkRta bhASAmeM racI gaI haiM; zeSa samasta 24 prakaraNa saMskRta padyAtmaka haiM / racanAkI dRSTise graMtha tIna sthitiyoMmeMse nikalA hai | AditaH graMthakArane aneka choTe choTe svataMtra prakaraNa likhe jo apane apane guNoMke anusAra loka pracalita hue hoMge / inameMse eka prakaraNa arthAt ekatva-saptatine AgAmI graMthakAroMkA dhyAna vizeSarUpase AkarSita kiyA / tatpazcAt kabhI kisI saMgrahakArane ukta prakaraNoMse 25 ko ekatra kara graMthakArake nAma va adhikAroMkI saMkhyAnusAra usakA nAma padmanandi- paJcaviMzati rakhA / graMthakI tIsarI sthiti taba utpanna huI jaba kisI anya saMgrAhakane unameM eka aura prakaraNa jor3akara unakI saMkhyA 26 kara dI, tathApi nAma paJcaviMzati aparivartita rakhA / yaha jor3A huA prakaraNa saMbhavataH antima aura unhIM padmanandikRta hai, yadyapi yaha bAta sarvathA nizcita rUpase nahIM kahI jA sakatI / kucha prakaraNoM ke anta yA madhyameM bhI kabhI kucha padya samAviSTa kiye gaye pratIta hote haiM aura isI kAraNa prakaraNoMke saptati, paJcAzat va aSTaka nAma unameM upalabhya padyoMkI saMkhyAke anurUpa nahIM pAye jAte / vartamAna meM graMthake 26 prakAraNoMmeM padyoMkI saMkhyA 939 hai / inameM sabase bar3A prakaraNa 198 padyoMkA va choTese choTe cAra prakaraNa 8-8 padyoMke haiM / isa graMthake kartAke pradeza va kAlake sambandhakI koI sUcanA graMtha meM nahIM pAI jAtI / kintu usake eka prakaraNa ArthAt ekatva - saptatipara jo kannaDa TIkA pAI jAtI hai, tathA jo kucha anya sphuTa pramANa anyatra upalabdha hote haiM unase prAyaH siddha hotA hai ki isa graMthakI racanA karnATaka pradezameM saMbhavataH kolhApura yA usake samIpa saM. 1073 aura 1193 ke bIca huI thI / yadi yaha anumAna ThIka ho ki mUla grantha aura kannaDa TIkAke kartA eka hI haiM, to graMthakA racanAkAla ukta antima sImAke lagabhaga mAnA jA sakatA hai /
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ (vii ) yaha graMtha isase pUrva kamase kama do bAra prakAzita ho cukA hai--eka bAra marAThI anuvAda sahita vi. saM. 1955 meM aura dUsarI bAra hindI anuvAda sahita vi. saM. 1971 meM / ye saMskaraNa prAyaH kisI eka hI prAcIna prati parase taiyAra kiye gaye the, unake sAtha koI samIkSAtmaka vivecana va graMthakArakA paricaya nahIM diyA gayA thaa| tathA ve saMskaraNa dIrghakAlase anupalabhya haiN| prastuta saMskaraNake liye ina donoM mudrita pratiyoMke atirikta samasta upalabhya prAcIna hastalikhita pratiyoMkA upayoga kiyA gayA hai / tathA sampAdakoM aura anuvAdakane graMthako vidvAnoM aura zraddhAlu pAThakoM ke liye yathAzakya adhikase adhika upayogI banAnekA prayatna kiyA hai| graMthakI aMgrejI aura hindI prastAvanAe~ yadyapi samAna sAmagrIpara AdhArita haiM, tathApi ve bahuta kucha svataMtratAse likhI gaI haiM aura ve vidvAnoMke liye vizeSataH AdhArabhUta pramANoMke ullekhoMke sambandhameM, paraspara paripUraka haiN| jina hastalikhita pratiyoMkA isa graMthake sampAdanameM upayoga kiyA hai unake mAlikoMke tathA jIvarAja graMthamAlAke adhikArI vargake, unake isa graMthamAlAmeM aise graMthoMke prakAzanameM utsAha aura sahayoga ke hetu, sampAdaka hRdayase kRtajJa haiM / kolhApura ) jabalapura A. ne. upAdhye hIrAlAla jaina
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ INTRODUCTION 1. PADMANANDI-PANOAVIMSATI : TITLE & TEXT The present edition of the Padmanandi-pancavimsatih (PP), 'A Collection of Twenty-five Texts', is a decided improvement on its earlier editions, because some independent Mss. have been collated (see the Hindi Introduction for their detailed description), the available Sanskrit commentary is added along with the text, and a carefully prepared Hindi anuvada, along with bhavartha, is also given. The Pp is a suitable title given to a collection of texts which comprises some twentyfive small and big works of the prakarana type, each of which deals with some religious or didactic topic, not necessarily connected with the preceding or the following prakarana. Each prakarana has a title of its own which at times indicates the contents (as in I, II, VI, VII, VIII, IX, X, XII, XIII, XIV, XV, XVI, XVIII and XXI) and at times contents as well as the number of verses in it (as in III, IV, V, XI, XVII, XIX, XX, XXII, XXIII, XXIV, XXV and XXVI). Usually each one has a mangala and is duly rounded at the close. Most of them are religio-didactic a few of them are hymnal or nearly hymnal (VIII, IX, XIII-XVIII, XX and XXI) and ritualistic (XIX) in character and coming in a group as it were. Excepting two prakarancs (XIII & XIV), which are hymns or prayers in Prakrit gathas, addressed to Rsabha and Jinavara, all others are in Sanskrit in long and short metres (see the table at the end). This collective title, Pp, is found in many Mss., both in the north and south. It is obvious that one more prakarana, perhaps the last one, has been added later with the result that in this collection there are twenty-six texts, though it is called pancavimsatih in the colophon of the Sanskrit Commentary. There are reasons to believe that all these prakaranas were, to begin with, independent texts, before they were put together under a common title. First, there are available separate Mss, of most of these individual works,' in some cases accompanied by Kannada commentary as well. Secondly, each text is quite an independent unit, having hardly any connection with the earlier or the following section. Thirdly, the same topic is found discussed in more than one prakarana. Ordinarily, this is not likely, if the author 1) H. D. VELANKAR: Jina-rainakosa (Poona 1944) p. 233; K. B. SHASTRI Kannada-prantiya tadapatriya Grantha-suci (Banaras 1948), pp. 52, 209. 2) H. D. VBLANKAB : Ibid, pp. 197, 172, 7, 61, 317, 56, 180, 438, 34, 412, 215, 286, 59, 136, 398 458, 445, 381, 135, 68, 96, 61, 238, 378, 456, and 286; also K B. SHASTRI: Ibidem p. 319.
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ PADMANANDI-PANOAVINISATI 52 541 intended all these texts to go together as one unit. Lastly, some verse or topic is repeated in different prakaranas. The author is a meditative poet, and naturally he expresses himself alike, if not identical, in various contexts. The method of exposition in most of the prakaranas is of the nature of didactic anthology with the result that a verse here or there can be subsequently added. In some cases, the author himself has specified the number of verses in a prakarana; and if this is violated by the present text, it means that some verses are added later on. Some prakaranas are called astakas : some of them, as the designation requires, have actually eight verses (XVII, XX, XXIV and XXV), while others have nine (V and XXVI) or ten (XIX) verses. The rounding of an astaka with a concluding verse seems to have become conventional; and the presence of the 10th verse in XIX JP is necessitated by the ritualistic details that the offering of eight dravyas is followed by arghya or puspanjali, and rounded by the author's reference to himself and to the fruit of the puja or worship. There is a clear discrepancy, excepting in two cases, between the author's specification of the number of verses and the one found in the present text as noted below: Prakarana Specified No. Actual No. IIDU III AP 55 IV ES 80 XI NP 50 XII BR XXII EB XXIII PV In some cases, the context itself may indicate that a verse is added later on, for instance, verse No. 11, in XXII EB. It is necessary that Mss. unaccompanied by the Sanskrit commentary and preferably from the south will have to be scrutinised for ascertaining the verses which are added later on despite author's specification of the number of verses. A careful study of three palm-leaf Mss. (in Kannada characters of the Ekatpa-saptati' shows that it has only 74 verses according to them; that verses Nos. 9, 53, 55, 74, 78 and 80 are not found in them; and that 79 is the last but one and 77 the concluding verse. It has to be admitted that even the Kannada Mss. have four verses more than the number specified by the author. It has to be seen whether some of them were uktam ca to begin with, but got mixed up later in the text. The attempt of the Sanskrit commentary to call it Ekatvasitih, against verse 1) Verses 7 and 42 are almost identical. 2) These Mss. were studied by Dr. A. N. UPADHYE as early as 1930. One belongs to the Laksmt sena Matha, Kolhapur ; the second, to the Jaina Siddhanta Bhavana, Arrah; and the third, to the persoal collection of the late lamented Pt. APPASHASTRI, U dagaon (Dist. Kolhapur).
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ INTRODUCTION No. 77, is irrelevant. If some Mss. from Moodbidri are collated, these verses can be easily marked out. Likewise, a palm-leaf Ms. (in Kannada characters) of XIV JS omits gatha No. 11 of the printed text and has only 33 verses in all. 3 2. ANALYSIS OF THE CONTENTS The contents of the various prakaranas may be surveyed in short to get a broad idea of the topics covered by them. I. The Dharmopadesamrtam (DA, verses 198) 'The Nectar of Religious Instruction': This is a lengthy disquisition on dharma, partly systematic and partly anthological in its make-up, and written in a fluent style and high didactic tone. It opens with mangala glorifying Rsabha, Jina in meditation, Santinatha etc., who are the promulgators of Dharma. Dharma, has varying connotation in different contexts. It means compassion to living beings; it is twofold, for laymen and for monks; it consists of Right faith, Right knowledge and Right conduct; it is tenfold uttamaksama etc.; and ultimately, it is the spiritual manifestation, pure and blissful, and divested of the deluding distractions of mind, speech and body (7). Compassion or kindness to life is most important, the veritable basis of all religious life, which, for a layman, is covered by 11 Pratimas (14) for the practice of which must be relinquished the 7 Vyasanas, dyuta etc., which are obviously foul, anti-social and full of sin. The Yati-dharma, the religious duty of a monk, consists of fivefold acara, tenfold dharma, samyama or selfrestraint, mula and uttara-gunas etc. culminating into samadhi-marana: this enables one to reach Final Bliss (38). Attachment for everything, including the body, has to be given up: negligence, passions and possessions are all harmful for spiritual progress. An omniscient Teacher is not accessible now; but his words are available in the scriptures which must be followed. Great monks who practise equanimity, forbearance etc. and meditation deserve respect and glorification. Human birth is difficult to be obtained; if it is there, the best advantage of it has to be taken for the practice of penance and consequent termination of Samsara which is full of temptations. The words of Jina are a guide to all, and enable one to experience the eternal sentient effulgence. The unique nature of the sentient Real has to be realized: it is separate from and above everything else which is all worthless. One should seek shelter of those who have realized this. This exposition is concluded with eloquent glorification of Dharma. 1) This belongs to the Jaina Siddhanta Bhavana, Arrah, and was made available to Shri A. N. UPADHYE in 1930 by Pt. K. B. SHASTRI
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ PADMANANDI-PANOAVIMSATI II. The Danopadesanam (DU, verses 54) Instruction on Charity': King Sreyan is the ideal example of a donor who gave gift of food to the first Tirthakara with a religious object. A layman incurs a good bit of sin in his domestic and vocational routine: pious giving of gifts is a balancing and redeeming feature for him. So, he should give food etc. to a worthy recipient. The houses and house-holders who have no contacts with monks are not in any way commendable. The merit acquired by dana is highly fruitful, and hence wealth must be expended in that direction without waiting for this or that, which is all uncertain. The riches spent on temples, worship, entertaining monks and sustaining the learned and on redressing the poverty of the miserable that alone belongs to oneself and the rest goes to others. A man's life without charity is not worth living: the fourfold gifts given properly yield great benefit here and elsewhere. III. The Anitya-pancasat (AP, verses 55) Fifty Stanzas on Transitoriness': It is expounded here with suitable illustrations and similes that the body, relatives, pleasures etc. are all transitory: the end certainly comes according to one's Karmas, so one should not lament over one's lot. Meeting in this life is like that of birds for a night on the tree. Meeting and separation have to be faced with detachment, without any joy or sorrow. One should ever be devoted to Dharma. IV. The Ekatva-saptatih (ES, verses 80) 'Seventy Stanzas on oneness or Separateness (of Atman)': The eternal Parmatman characterised by sentiency, bliss and existence is glorified; and the sentient effulgence is hailed with reverence. The sentient Real, the Atman, is, like fire in wood, in every one of us; but, being under long-standing delusion, one does not realize this. If a beneficial Teacher explains it, a few respect it, but most behave like the blind feeling the elephant. The Vitaraga shows the correct path; and a bhavya, by virtue of his labdhis, is on the path of Liberation consisting of three jewels. The sentient Real alone is worth realizing by experience. Attachment and aversion (raga and dvesa) have to be avoided, and the sentient Real is above dualities and too great to be described in words. It is realized in the Great Meditation which is variously named and described. V. The Yatibhavanastakam (YB, verses 9) Eight stanzas of Reflections on Munis': The author glorifies the Yatis, Munis or monks by specifying their outstanding qualities. They have accepted renunciation, and are free from attachment even for the body. They control their senses and concentrate their mind on the Atman. They practise penances and are plunged in meditation even under unfavourable climate and adverse conditions. VI. The Upasaka-samskarah (US, verses 62) This is almost a manual on House-holder's Dharma. Moulding of a layman'. Rsabha preached the
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ INTRODUCTION Dharma and king Sreyans was the first to practise it. Moksa is reached through Dharma constituted of Right faith, Right knowledge and Right conduct, and practised in two ways, one by a Nirgrantha, a monk, and the other by a Gshin, Sravaka, householder or layman. The Sravaka or layman is the support of the temple', monk, piety and charity: these constitute the religious routine to-day. He has to observe Six Duties, devapuja etc. (7f.); has to be a religiously balanced and integrated personality; and must cultivate samayika (8) which is possible only by giving up the vyasanas (10). He should also practise 8 mulagunas and 12 vows etc., and live in such a place and practise such a profession as will not come in the way of his religious life. He should practise Ahimsa, be philanthropic and sociable, reflect on 12 Anupreksas and be intent on tenfold Dharma. He should meditate inwardly on his pure Atman and practise outwardly kindness to all beings. Lastly, his mind should ever be fixed on the realization of sentient effulgence which is separate from everything else. VII. The Desavratoddyotanam (DV, verses 27) 'Light on the desa. or anuvratas': It is an exposition on the career of a Sravaka. By penances and and through meditation all the Karmas must be consumed and Liberation attained: that is the highest object for the human being. If that is found beyond the reach of any individual, he should lead the life of a sincere Sravaka or layman by practising the prescribed code of behaviour (5-6). Giving gifts to the worthy is a great balancing virtue for him. Sravakas are a great support of the community life, both social and religious (20). With devotion, it is they who build temples, consecrate images of Jina and celebrate religious festivities : and thus, through dharma, they are on the path of moksa. VIII. The Siddha-stutih (SS, verses 29) "Prayer to Siddha': In a dignified style, the author offers salutations or prayers to Siddha soliciting shelter from him and incidentally presenting a fine discourse on Siddha, his status, his achievments, his great qualities (especially ananta-darsana, -jnana, -virya and -sukha) his being the Eternal Sentient Effulgence etc. All the excellences of Siddha cannot be comprehended, much less can they be described; and so even to remember his name with bhakti' or devotion is beneficial. IX. The Alocana (Al, verses 33) Recounting, Reporting or confessing one's acts': Glorifying the great qualities of Jina, the author offers a sort of prayer, recounting, repeating or confessing his shortcomings and defaults in thoughts, words and acts, direct as well as indirect; and seeks shelter of the Jina with a view that they might be mithya, null and void in effect. It is a self-analysis and self-introspection in the presence of Jina who knows everything; and the purpose is to divest oneself of similar faults further and attain internal purification. The mind is often perplexed and deluded, and endless 1) Here the reading jinageho is adopted,
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ PADMANANDI-PANCAVIMSATI defaults are there in life; and it is well-nigh impossible to expiate them. It is not possible, at present, to experience self-realization. Samsara is dvaita and Moksa is advaita: one has to reach from one to the other. The rigorous path of conduct preached by Jina is difficult in these days, so devotion or bhakti towards Jina alone is one's rescue or shelter (30). Recitation of this alocana leads one to the abode of Bliss. 6 X. The Sadbodha-candrodayah (SC, verses 50) 'Moonrise of Real knowledge': This is an elegant exposition on the sentient Real cit-tattva = atmatattva, also called hamsa [(a)ham sa]. Though this Real is known to some, it is difficult to be described: very few experience it and attain liberation. Even men of learning get deluded in comprehending it: it is a fact of experience where in other faculties do not function. It is in oneself, but the deluded ones wander for it outside. It is something unique, though in the midest of all that is commonplace. Karman is different and Atman is different: this is the pure meditation whereby one gets emancipation. The deluded soul has wandered long in sleep in the samsara, and now it needs to be woke up by the moonrise of Real knowledge: the great yogin is exerting himself to achieve this. XI. The Niscaya-pancasat (NP, verses 62) Fifty stanzas on the Real': This is a discourse on the experience of self-realization from the Real (niscaya) point of view. The body is ephemeral, and its contact with Atman temporary. The Atman, however, is real and eternal; its experience, its realization as unique, sentient effulgence is beyond thoughts and words. When the mind is detracted from physical and other distractions and plunged in the ocean of joy, this sentient effulgence dawns in one's experience. It is rare and unique, and can be comprehended only from the Niscaya point of view wherein the three Jewels (ratna-traya) are realized as Atman itself. Body is different, Karman is different from Atman: this experience of isolation or separateness is important. When all the distractions are eschewed, intelligence suddenly flashes into that sentient effulgence of self-realization like moon-light on the ocean when the moon rises. When the distinction of sva and para is grasped, the Atman is realized. Even the ideas of 'bound' and 'liberated' presume duality, so one has to rise above them to attain self-realization. XII. The Brahmacarya-raksavartih (BR, verses 22) 'A Medicinal Wick preserving celebacy': A woman's body is full of blemishes, its allurements are deceptive, and any attachment for it is a fall for a monk who is aspiring after self-realization. One should be engrossed in one's Atman relinquishing all attachment, conquering senses and treating all women as mothers and sisters. Self-restraint is possible through suitable diet etc., and 1) Something like this verse No. 4, the Prabandhacintamani (Bombay 1933, p. 82) puts the following verse in the mouth of Hemacandra : siMho balI dviradazUkaramAMsabhojI saMvatsareNa ratameti kilaikavelam / pArApataH kharazilARNabhojano'pi kAmI bhavatyanudinaM vada ko'tra hetuH //
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ INTRODUCTION all incentive to sex-passion has to be abandoned: then and thus alone human life is made fruitful by practising severe penances which, in due course, lead one to the bliss of self-realization. The concluding verse explains how this prakarana is a veritable medicinal wick. XIII. The Rsabha-stotram (RS, Prakrit verses 60 ) 'Prayer to Ksabha': This is a prayer offered to Ksabha, the first Tirthakara. Incidentally it covers his biographical details in their mythological setting, almost from conception to his attainment of omniscience. Then are described his supernatural glories in the Samavasarana, especially the eight pratihiryas. The anekanta preached by him enlightens the right path which rescues one from the misery of samsara. His greatness is unparellelled, his knowledge is all comprehensive, and his great qualities are beyond a poet's comprehension. XIV. The Darsana-stutih (DS, Prakrit verses 34) 'A prayer (offered) at the sight of (the image of) Jina (in the temple)': Here the various direct as well as indirect effects, results or fruits of seeing Jina are described very often with striking similes. XV. The Srutadevata-stutih (SD, verses 31). "Praise of Srutadevata ': When the Tirthakara attains Kevalajnana, his divine deep voice ( divya-dhvani) flows out transforming itself into the various languages of the hearers; and it is this vini that is the basis of the conception of Sruta-devata, Sarada etc. who is given an embodied form, called also Sarasvati, Amba, all-white etc. Praise is offered to her who is an eternal effulgence, who bestows wisdom and poetic faculty, who shows a clear path, without whose aid life loses its purpose, who is devoted to by Ganadharas ( that explain the divya-dhvani), who is manifest in Anga texts and who opens the outlet to the highest knowledge etc. By reciting this hymn, one crosses the ocean of poetry and that of Samsara. XVI. The Svayambhu-stutih (SV, verses 24) 'Prayer to (twenty four Tirthakaras beginning with Svayambhu, Adijina or Ksabha)': Each stanza is a prayer offered to one Tirthakara in a poetic style, sometime referring to his spiritual or religious benevolence, sometime giving an etymology or explanationi of his name and sometime mentioning some significant trait or event in his spiritual career. XVII. The Suprabhatastckam (SA, verses 8) 'Eight stanzas on the Blessed morning': The blessed morning has a symbolic meaning here. When the night and the consequent sleep of the Ghatiya Karmas have reached their termination, the two eyes of omniscience jnana and darsana, open for the Jina: his omnipresent knowledge enlightens the whole universe, all perverted views are dispelled and the right path is shown to all for their spiritual benefit. It is this suprabhata, the dawning of omniscient blessedness, that is glorified here in a florid style.
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ PADMANANDI-PARCAVIRSATI XVIII. The santinatha-stotram (SN, verses 9) Praise addressed to Santinatha': The last pada of each verse soliciting protection or shelter is identical in all the stanzas. The sixteenth Tirthakara, santinatha or the Lord of Peace, whose very name itself is alluring, is praised here with reference to Eight pratiharyas, more or less divine glories attending on him in his Samavasarana (i. e., the supernatural theatre for preaching ), namely, 1) chatra-traya, three umbrellas (one above the other); 2) dundubhi, the drum; 3) simhasand, the lion-seat; 4) puspavssti, shower of flowers; 5) bhamandala, halo of lustre; 6) asoka, Asoka tree; 7) divyadhvani, celestial voice; and 8) camara, chowry. It is the devotion or bhakti that tempts one to praise the greatness of Santinatha which is incomprehensible. XIX. The Sri-jinapujastakom (JP, verses 10) 'Eight stanzas for offering worship to Jina': The first eight verses refer to the offering of i) jala, water; ii) candana, sandal paste; iii) aksata, a cluster of rice-particles; iv) puspa, flowers; v) naivedya, foodstuff; vi) dipa, waving of lighted lamp; vii) dhupa, incense; viii) phala, fruits; and lastly puspanjali, a handful of flowers. Some of the ideas are expressed with a poetic flourish and eliminating apparent contradiction in offering these items to Jinesvara who is free from ksudha etc. The Arhat or Jina is krta-krtya and hence the puja serves no purpose of his: an agriculturist cultivates the land not so much for the benefit of the king as for his own. One who offers paja has his heart and mind purified. XX. The Sri-karunastakam (KA, verses 8) 'Eight Stanzas soliciting Divine Mercy': The suffering soul (styled here kimkara, dina, patita etc.), plunged in the misery of rebirth, piteously appeals to Jinesvara for rescue from Samsara and solicits his mercy. A village headman gives shelter to any one in difficulty, what wonder then that the Lord of Worlds ( called here tribhuvanaguruh, jagatam prabhuh, karunikah etc.) shows kindness to the soul oppressed by Karmas ! The suffering soul can be happy so long as the lotus-feet of Jina are treasured in one's heart. XXI. The Kriya-kanda-culika (KC, verses 18) 'A culika, crest, appendix or concluding recitation at the close of the routine of duties ': The first nine verses constitute a devotional prayer offered to Jinendra by the author in the first person. The Jinendra is a mine of virtues and free from all the blemishes: howsoever great a poet might be, it is not possible for him to encompass the entire height of his virtues; still the prayer is just an attempt to express the inner devotion. Devotional thoughts and prayers directed towards Jinendra achieve all the objects (nikhilartha siddhi). Devotion to the feet of Jina is the highest solicitation and the greatest benefit. Study of all scriptures and practice of all conduct are not possible to-day; and hence, at present, devotion (bhakti) to Jina is the highest panacea, a gradual step to Moksa. The feet of Jinendra are the highest shelter wherethrough one might get the three-fold
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ INTRODUCTION jewel and be free from all evils. Whatever blemishes have occurred through pramuda (carelessness, negligence, lack of vigilence etc.) in the practice of religious virtues and whatever sin has accrued thereby, the aspirant appeals na, should become null and void,' by his remembering the feet of the latter. The Jinavani characterised by the glow of Syadvada and shedding light on the entire range of reality, is the supreme authority and valid means of knowledge (promana): she is like a mother who should overlook the aspirant's short-comings in the prayers offered. This Culika," if recited thrice daily, eliminates all the blemishes in the daily routine arising out of physical, verbal and mental limitations of an individual. XXII. The Ekatvabhavanadasakam (EB, verses 11 ) 'Ten Stanzas of Reflection on Oneness or Separateness': One who realizes oneself, one's own Atman, the great effulgent and sentient principle, is a great Yogin who is not afraid of Karmas and who crosses this Samsara. Thus one attains the highest Bliss of Liberation which is immune from attachment and aversion (raga and dvesa ). XXIII. The Paramartha-vimsatih (PV, verses 20) "Twenty stanzas dealing with the Highest Object': In this Samsara, that the Atman is unique and separate from Karman (advaita) and also the seed of the tree of Liberation is not realized. This self-realization is characterised by infinite-quaternity (ananta-catustaya) and is above all worldly botherations. This state of isolation is an abode of infinite knowledge; therein one's perfect independence (ekakita ) is realized; and therein the self is realized (so'ham), eschewing passions and possessions. The body may be weak, the times may be bad-still nothing should come in the way of concentrating one's mind on that pure sentient spirit, leaving aside foreign adjuncts and outward attachments. If the Teacher's words burn bright, giving joy, in one's heart, all other considerations are subservient. When the Karmas are realized to be separate from Atman, even the ideas of happiness and misery disappear. When the mind is firm, all other distractions lose their effect; the pure sentient Atman is realized; there is no room for any attachment or desire; and it is a state which words cannot adequately describe. XXIV. The Sarirastakam (SA, verses 8) Eight stanzas on body': The human body is a hut, full of dirt and perishable by nature: a sensible person should never be over attached to it and try to make it pure by water and sandal paste. It is not fit for enjoyment; but it should be yoked to the practice of penances and used as a boat to cross this worldly current. It should treasure the correct instructions of the Teacher. Contact with this 1) These verses are of the pattern of micchami dukkadam; and then follows a prayer to Jina-vani. 2) This prakarana looks like a combination of two astakas; and the last two verses come like an appendage perhaps added by the author himself.
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 PADMANANDI-PANOAVIMSATI body is the veritable worldly life; so one should not go on nourishing it and be attached to it. XXV. The Snanastakam (Sn, verses 8) 'Eight stanzas on bathing': The Atman is so pure by nature that no bathing is needed for it; while the body is so impure that bathing can never purify it. Real bathing consists in that sense of discrimination (viveka) which alone wards off the dirt of sin. The real tirtha is the ratnatraya (Right Faith, Right Knowledge and Right Conduct) in which the wise should dip themselves rather than in the stream of Ganges which cannot bestow internal purity and remove the sin. This body is so impure that no amount of tirtha-snana and camphor-paste can purify it; and one day it is sure to decay. So the wise should concentrate themselves on the cultivation of Samyag-darsana etc. XXVI. The Brahmacaryastakam (BA, verses 9). Sex-passion is an animal instinct; so the wise people try to avoid it even in the case of their wives, then what to say with regard to other women ! Sex-enjoyment is a trifle of satisfaction, and therefore, it cannot be called happiness. A self-controlled monk has to avoid it fully, because it is harmful to him here and elsewhere : it is a poison which allures fickle minds. This is addressed to those who are aspiring after liberation; so those who are plunged in sex-pleasures should receive it with toleration. 3. PADMANANDI : His AUTHORSAIP Among the twenty-six prakaranas put together under the common title, Pp, four (XXII, XXIII, XXIV and XXVI) do not mention the name of the author; and the remaining twenty-two specify him as Padmanandi (in Prakrit Poma- or Pomma-namdi 741, 774), sometimes, for metrical necessity, giving, at times by slesa, the synonyms Abja- (883), Ambhoja- (514), Ambhoruha- (838, 847) and Pankaja-nandi (396, 485, 930); he is qualified by terms like bhavya, muni, yatindra and suri which show that he was a pious and outstanding monk; and more than once the name of his guru is mentioned as Viranandi (198, indirectly 252 and 546 ). This is all that we know about Padmanandi from this Pp. Though the four prakaranas, noted above, do not mention the author's name, they have much in common with others : cf. XXII. EB with IV. ES, XXII. 6 and X.SC, 49; cf. XXIII, PV, 9, 10 and 16 with III, AP, 17, XXIII. 18 with I. DA, 55, XXIII. 19 & 20 with I. 54 & XI. NP, 10; cf. XXIV. SA, 1 with III.3, XXIV.5 with III.17 etc.; and cf. XXVI. BA, with XII. BR, especially 665 and 939. Further, in XXVI BA, the author
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ INTRODUCTION mentions himself as muni which often goes with Padmanandi in this work. So even the anonymous sections have a stamp of similar contents, and are probably composed by the same author, Padmanandi. 11 There have been many authors and saints bearing the name Padmanandi at different times and places. It is easier to raise a question whether all these prakaranas are written by one and the same Padmanandi than to answer it, because there is no sufficient evidence, either internal or external, to tackle this problem satisfactorily. It looks highly probable, though one should not be too sure, that the hand of one and the same author is apparent in all these prakaranas. First, the name Padmanandi is mentioned at the close of most of them; and as noted above, even the anonymous ones have something strikingly common with others. Secondly, there are some verses repeated or nearly repeated in different prakaranas: for instance I. 16 & VI. 10; I. 149 & IX. 24; I. 154 & XXIII. 19 (the third line is differently worded); I. 158 & IX. 5 (some two lines alike); I. 159 & IX. 19; II. 7 & II. 42 (this is common in the same prakarana, thus increasing the specified number); III. 3 & XXIV. 1; XI. 10 & XXIII. 20 (partly); etc. Thirdly, very similar topics, with quite parallel settings, are expounded in different prakaranas: see, for instance, I. 125 & XIII. 34; II. 1f. & VI. 1f.; IV. ES & XXII. EB; XII. 6 & XXVI. 9; etc. Fourthly, the author's devotion to his guru and his words of instruction is repeatedly mentioned in various prakaranas, see, for instance: I. 197, II. 54, IX. 32, X. 26, 49, XI. 4, 59, XXII. 6, XXIII. 16, etc. Fifthly, the Prakrit prakaranas have also some ideas common between themselves and with others : for instance, XIII. 23f. and XVIII. 1f.; XIII. 59 & XV. 31; XIII. 3 & XIV. 16. Lastly, there are contexts in which similes and expressions are alike; for instance, IV. 61 and VII. 29. So, as long as there is no positive evidence to the contrary, one may work with the hypothesis that all the prakaranas are composed by one and the same Padmanandi. 4. VARIOUS PADMANANDIS There have been many saints bearing the name Padmanandi, and some of them have Prakrit and Sanskrit works to their credit. i)Kundakunda of venerable antiquity had a name Padmanandi, and his various Prakrit works are well-known.' ii) The Jambudirapannatti, Prakrit text on Jaina cosmo 1) A. N. UPADHYE: Pravacanasara, Intro. pp. 2f, Bombay 1935. For other discussion 2) Ed. by H. L. JAIN and A. N. UPADHYE, Sholapur 1958, see Intro. pp. 13f. see also the Indian H. Quarterly XIV, pp. 188 ff., Calcutta 1938; J. MUKTHAR Puratana Jaina Fakyasuct, Intro. pp. 64 ff., Sarasawa 1950; N, PREMI: Jaina Sahitya aura Itihasa, 2nd ed., pp. 256 f., Bombay 1956,
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 PADMANANDI-PANOA YIMSATI graphy, is composed by Padmanandi who gives good many details about himself. He was a pupil of Balanandi and a grand pupil of Viranandi. Tentatively he is assigned to the close of the 10th or to the beginning of the 11th century A. D. ii) The author of the Prakrit Vrtti on the Pancasamgraha, lately published by the Bharatiya Jnanapitha (Banaras 1950), is Paumanamdi who calls himself a muni and who is later than Akalanka. iv) The Dhammaresiyanam, in 193 Prakrit gathas, is a disquisition on Dharma; and we only know that the name of the author is Padmanandi. There is no evidence to fix his age. v) Padmanandi,' who, according to the Pattavali, succeeded Prabhacandra on the pontifical seat at Delhi (Ajmer?) is assigned to c, A. D. 1328-1393. He came from a Brahmin family, and is the author of the Bhavana. paddhati, a hymn of 34 verses in fluent Sanskrit, and the Jirapalli-Parsvanatha stotra. He consecrated an image of Adinatha in the year. A. D. 1393. It is his pupils that occupied further three seats of Bhattarakas at Delhi-Jaipur, at Idara and at Surat. Then turning to epigraphic records, it is possible--though there are difficulties here and there-to list and distinguish a number of Padmanandis (who are introduced with some details) from the date specified and from their teachers and colleagues mentioned. i) Padmanandi Siddhanti-deva or -cakravarti of the Kundakundanvaya, Mulasamgha, Kranurgana and Tintrinika-gaccha was present in a. D. 1075 at the time of a religious donation. ii) Kaumaradeva-vrati, who was a grand-pupil of Gollacarya and a pupil of Traikalya-yogi, had also the wellknown appellation Aviddhakarna-Padmanandi-saiddhantika. He belonged to the Desi-gana, a sub-division of the Nandi-gana in the Mulasamgha, and is referred to in an inscription of A. D. 1163. He had a colleague in Prabhacandra. His disciple was Kulabhusapa who had a pupil in Maghanandi associated with Kollapura. Possibly it is this Padmanandi that is referred to as mantravadi in an inscription of A. D. 1176. iii) Padmanandi, a disciple of Nayakirti and a colleague of Prabhacandra, is mentioned in some records dated A. D. 1181, 1195 and 1206. iv ) Padmanandi, a pupil of Rav (m) anandi and a grandpupil of Viranandi, is mentioned in an inscription of the middle of the 12th 1) Manikacanda D. Jaina Granthamala, No. 21, Siddhantasaradisamgrahah, pp. 192 ff., Bombay 1922. 2) A. N. UPADHYE: Karttikeyanupreksa, Intro. p. 79, Agas 1960, in which some earlier sources are duly noted. 3) So this Padmanandi could not be the author of the Ekatvasaptati as it was once presumed. 4) Epigraphia Carnatica (EC), VIII, Sorah No. 262. 5) EC, II, SB, No. 64 ( 40). 6) Ibidem No. 66 (42). 7) Ibidem Nos. 327 (124), 333 ( 128 ) and 335 (130); he too is styled mantra-vadisvara, Ibidem 66 ( 42). Thus the personalities of Padmanandi in i and iii seem to merge into one.
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ INTRODUCTION 13 century A. D: v) Padmanandi-pandita was one of the two eminent pupils of Adhyatmi Subhacandra-deva who died in A. D. 1313 and whose epitaph they caused to be made as an act of reverence." vi) Padmanandi-Bhattaraka-deva, a pupil of Bahubali Maladharideva, is mentioned in a record of A. D. 1303 when he got a temple constructed. vii ) Padmanandi-deva, disciple of Traividyadeva of the Kondakundanvaya of the Pustaka-gaccha of the Desi-gana of the Mula-samgha, passed away in A. D. 1316 (? 1376). viii) Padmanandi, pupil of Prabhacandra, is highly praised in the Deogarh inscription of A. D. 1414, * From the meagre information that we have gleaned about our Padmanandi, it is not possible to identify him with any one of the Padmanandis, listed above, whose personalities are sufficiently distinct. 5. PADMANANDI: HIS AGE It is to be seen what limits can be put to the age of Padmanandi, the author of Pp. No internal evidence is found in these prakaranas. A] Whatever external evidence is available may be noted here chronologically, as far as possible. i) A ms. of the Hindi Vacanika(r) is dated samvat 1915, i. e., A. D. 1858. Then there is a Ms. of Pp, dated samvat 1625, i. e., 1567 a. D.' ii) Srutasagara (c. 15th century A. D.) quotes in his Sanskrit commentary a) on Damsana-pahuda 9 and Mokkha-pahuda 12 the IV. E 61, in the former case, with the introductory phrase: uktam ca Viranandisisyena Padmanandina; b) on D-pahuda 30, the I. DA, 75 with the same introductory phrase; c) on Carittamp. 21, a verse found at I. DA, 16 & VI. US, 10; d) on Bodha-p. 10, 23 & 50 (also on Mokkha-p. 9), the VII, DV, 22, X. SC, 31 & IV. ES. 79, in the first two instances with the above introductory phrase; e) on Mokkha-p. 55, the IV ES, 5310 with a remark tatha coktam Ekatva-saptatyam. So Srutasagara knows very well some prakaranas from Pp. 1) P. B. DESAI: Jainism in South India (Sholapur 1957) pp. 280 f.; see also BC, VIII, Sorab Nos. 140, 233; Ibid. VII, Sbikarpur No. 197. 2) EC, SB No. 65 (41) and Intro. p. 86. 3) EC, IV, Hunsur No. 14. 4) EC, B, No. 269 (114). 5) R. MITRA: JASB, LII, pp. 67-80. 6) For details about it, see the Hindi Introduction. 7) K. KASALIWAL: Rajasthana ke Jaina Sastra Bhandaro ki Grantha-suci, II, p. 395, Jaipur 1954, 8) A. N. UPADHYR : Karitikeyanupreisa ( Agas 1960), Intro. p. 85. 9) Manikacandra D. J. Granthamala, No. 17, Bombay 1920. 10) This verse is absent in the Kannada Mss.
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ PADMANANDI-PARCA VIMSATI and attributes them (I, IV, VI, VII & X) to Padmanandi, the pupil of Viranandi, iii) Asadhara, a voluminous author, whose known dates are A. D. 1228-1243, quotes in his svopajna commentary on the (Anagara) Dharmamsta'a) VIII. 21. 23 and 64. the X. SC. 1. 18-16-44 and VI. US, 61; b) IX, 80-1, 93 and 97, the I. DA, 41, 43 & 42, once attributing the quotation to Sri-Padmanandipada. Thus Asadhara is acquainted with Padmanandi and some of his prakaranas. iv) Prabhacandra, in his Sanskrit commentary on the Ratnakarandakasravakacara IV, 18, quotes two verses, Nos. 43-44, from VI.US, of Padmanandi; and he flourished earlier than (Asadhara ). v) Padmaprabha Maladharideva has written a Sanskrit commentary on the Niyamasarne (ed. Bombay 1916 ) of Kundakunda in which he quotes IV. ES, 14, 20, 39-40-41 and 79 while explaining the gathas Nos. 55, 96, 100 and 46 of the Niyama.) respectively, usually mentioning the ES. It is known now that he died on February 24, 1185 a. D.* So Padmanandi, the author of ES, flourished earlier than Padmaprabha whose literary activities might be, broadly speaking, assigned to the middle of the 12th century A. D. vi) Jayasena, in his Sanskrit commentary on the Pancastikaya (ed. Bombay 1915), gatha No. 162, quotes the verse No. 14 of IV.ES without specifying the source. Jayasena's commentary is later than the Acarasara of Viranandi (who completed the svopajna Kannada commentary on it in 1153 A, D.) but earlier than the Sanskrit commentary on the Niyamasarc by Padmaprabha ( died in 1185 A. D.) who appears t. nave followed Jayasena's commentary on the Pravacanasara II. 46. in his commentary on the Niyamasara 32. Padmanandi is a well-read author, and naturally some of his verses remind us of the thoughts and expressions from earlier works of Kundakunda, Pujyapada and others. If the subject matter is of a dogmatical nature, this inheritance of ideas has not much chronological value; but if, otherwise, the ideas and expressions have a striking similarity, some influence or inheritance can be presumed. 1) PREMI: Jaina Sahitya aura Itihasa (Bombay 1956 ) pp. 342 f. 2) Manikacandra D. J. Granthamala, 24, Bombay 1925; its Intro. also pp. 53 f. See also the Atmanusasana, Intro., Sholapur 1961. 3) A. N. UPADHYB: Padmaprabha and his commentary on the Niyamasara in the J. of the Univer. sity of Bombay, XI, ii, 1942; P. B. DESAI: Jainism in South India and some Jaina Epigraphs (Sholapur 1957), pp. 159-60. 4) A. N. UPADAYE : Pravacanasara (Bombay 1335), Intro. p. 104; K. SHASTRI : Jaina Sandssa, Sodhanka 5, p. 181, Mathara 1959. It is found in a new edition of the Niyamasara (Sanged 1951) that the portion resembling Jayasena's commentary is omitted.
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ INTRODUCTION 15 B] Whatever parallel thoughts and expressions are detected in the works of earlier authors are noted below chronologically, as far as possible. i) Pujyapada's Sanskrit Bhaktis are well-known; and Padmanandi's V. YB, 6 reminds one of the Yogi-bhakti 3, ff., also ksepaka No. 2." ii) The Bhaktamarca-stotra (BS) of Manatunga' is a fine piece of poetry, besedes being a devotional hymn, and is often recited by Jaina monks and laymen. Some of the verses of Padmanandi remind one of the BS: cf. XXI. KC, 1 & BS, 27; XIII. RS, 23-34, XVIII. SN, 1-8 (the description of the eight pratiharyas) & BS. 28-35; compare also XIII, RS, 8, 28 & 51 with BS. 22, 32 and 24-5. iii) Some verses of Padmanandi recall to one's mind similar contexts from the Kalyanamandira-stotra (KS) of Kumudacandra: cf. XIII. RS, 24 with KS. 19; also XV. SD, 31 and XVIII. SN.1-2 with KS. 2, 25-6. iv) The Atmiinusasanal A) of Gunabhadra* is a didactic anthology with fine specimens of religious and ascetic poetry in the pattern of Jaina ideology, and with it some of the prakaranas of Padmanandi have common topics. Now and then Padmanandi's verses resemble those of A: compare, for instance, I. DA, 76 and A. 15; I. DA (also III. AP, 34) and A. 130; III. AP, 44 and A. 34; XII. BR, 21 and A. 111. Gunabhadra is assigned to the middle of the 9th century A. D. v) Somadeva was an outstanding saint and poet of his age, and his Yasastilaka(Y) has influenced many subsequent Sanskrit authors. Padmanandi shows close acquaintance with this religious romance and seems to be Indebted to it here and there: compare, for instance, XV. SD, 15 and Y. Uttara., p. 401 (the verse ekam padan etc. ). Padmanandi's exposition of dana (VII. DV, 11-12), his arguments to prove the next world (I. DA, 27 ), his enumeration of the six duties of laymen (VI, US, 7), his reference to the saka-pinda (II. DU, 7) given to a monk, and his mention of eight mula-gunas remind us of similar contexts in Y. Uttara. pp. 403-4, p. 257 (the verse tadarhajas etc.), p. 414, p. 408, p. 327; etc. We may compare also VI. US, 26 with the verse sarva eva hi etc. in Y. Uttara. p. 373. Somadeva completed his Y. in Saka 881, i. e., 959 A. D. 1) J. PARSHWANATH, Sholapur 1921, pp. 192 PS., 198. 2) Kavyamala, VII, 4th ed., Bombay 1926; H. JACOBI, Ind. Studien, XIV, p. 359 ff; M. WINTER nitz: A History of Indian Lit., II, p. 549. 3) Kavyamala VII, 4th ed., Bombay 1926; H. JACOBI; Ind. Studien XIV, p. 376 ff., M. WINTER NITZ: A History of Ind. Lit., II., p. 551. 4) N. S. Press, Bombay 1903, in the Sanatana-Jaina-Granthamala I. 5) Peemi: Jaina Sahitya aura Itihasa, 2nd ed. (Bombay 1956), pp. 138 ff; also Intro. to the Atmanusasana, Sholapur 1961, 6) Kavyamala, 70, Purva- and Uttara-Khanda, Bombay 1903; also 6. K. HANDIQUI : Yasastilaka and Indian Culture, Sholapur 1949.
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 PADMANANDI-PANCAVIMSATI vi) The Jnanarnava ( Jn of Subhacandra contains a good deal of religious poetry especially in the exposition of anupreksa and dhyana. The III. AP has some similes common with anitya-a., and some verses of Padmanandi remind one of Jn: compare, for instance, III. AP, 16, 28, 50 with Jn., anitya-a. 30-31 (this is an old simile found also in the Bhagavati Aradhana, gatha No. 1720, of Sivarya), asarana-.. 8 vii) The high ecstatic and spiritual flourishes seen here and there in the poetry of Padmanandi often remind one of the style of Amotacandra. The verse No. 8 ff. of XI. NP can be compared with the Purusarthasiddyupaya (PS)' 4-6. Amotacandra flourished earlier than a. D. 998, that being the date of the composition of the Dharmaratnakara of Jayasena who has drawn on the PS of Amstacandra.' vu ) In a few contexts, the ideas and expressions of Padmanandi have close resemblance with those in some of the works of Amitagati (II): compare, for instance, I. DA, 134 ff. and Sravakacaras IV, 46; VI. US, 29-30 and Sra. XIII, 44-48; see also XXI. KC, 11 and Dvatrimsika* 5-7: in both the places there is an appeal to Sarasvati for forgiveness. Amitagati flourished in the last quarter of the 10th and 1st quarter of the 19th century A. D. ix) Padmanandi has repeatedly appealed for the construction of temples and statues of Jina ; and one of his verses, VII. DV, 22, very much resembles Vasunandi's Sravakacara,* 481-82, with which he appears to share some contexts as well. Vasunandi flourished earlier than Asadhara. Padmanandi does not mention any of these authors or their works by name from which some influence on him is detected on account of similar thoughts or expressions. So the chronological limits based on these similarities are only a matter of probability. From the above discussion all that can be said is that it is highly probable that Padmanandi is later than Amitagati (last quarter of the 10th and the first quarter of the 11th century A. D.) and definitely earlier than Padma. prabha (who died in 1185 A. D.). 1) N. S. Press, Bombay 1905, in the Sanatana-Jaina-Granthamala I. 2) A. N. UPADHYE : Pravacanasara, Intro. pp. 100-101; also PARAMANAND: Anekanta, VIII, pp. 173-75. 3) Muni Sri-Anantakirti D. J. Granthamala, 2, Bombay Samvat 1979. 4) Manikacandra D. J. Granthamala, 13, Bambay 1928. 5) A. N. UPADAYB: Paramatma-prakasa (Bombay 1937), Intro., p. 73, footnote 3; for more details about Amitagati, see N. Premi: Jaina Sahitya aura Itihasa (2nd ed.), pp. 275 ff. Bombay 1956. 6) Bharatiya Jianapitha, Banaras 1952. 7) A. N. UPADHYE : 'On the Date of Vasunandi's com. on Mulacara' in Woolner commemoration Volume, (Lahore 1940) pp. 257-60; J. MUKTHAR: Puratana Jaina Vakyasuci (Sarsawa 1950) Intro. pp. 99-101.
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ INTRODUCTION 17 C] There is a Kannada commentary available on the Ekatvasaptati.' It exhibits a good philosophical style, rendered a bit heavy with Sanskrit compounds and long expressions. It contains a number of quotations in Prakrit and Sanskrit, drawn from the works of Kundakunda and Amrtacandra. It is written in the third-person style. As mentioned in it, the name of the commentator is (Sri) Padmanandi-vrati, and the name of the author is Padmanandi-muni; they were contemporaries, no doubt; and one feels like starting with the presumption (a presumption, because the Pp. does not mention Subhacandra and Kanakanandi and ES and its commentary make no reference to Viranandi, among his Gurus) that they are identical. That is, the author himself has written the Kannada commentary, and this seems to have been hinted by the phrase labdhatma-vrtti. About Padmanandi-muni, it is said in the commentary that he was the chief disciple (agra-sisya) of Subhacandra Raddhantadeva, that he had received instructions from Kanakanandi Pandita, that he got spiritual enlightenmen hat he got spiritual enlightenment through the moonlight ( of the words of Amrtacandra, and that he composed this Ekatvasaptati for the instruction of Nimbaraja. Both Padmanandi and Nimbaraja are glorified in the concluding verses. These details, as they are contemporary, have a great value for fixing the date of the author of ES, in particular, and of our author in general. 1) Some 50 verses of this, along with a Sanskrit com., were published in the Kavyambudhi, ed. by PADMARAJ PANDIT as early as 1893. Besides this Dr. UPADHYE has scrutinised three Mss. for this Kannada commentary: i) It is a palm-leaf Ms. from the Laksmisena Matha, Kolhapur. It contains four works, Istopadesa, Samadhi-sataka, Svarupasarnbodhana and Ekatvasaptati, all accompanied by Kannada commentaries of different authors. ii) There is a Ms. at Arrah; and Pt. K. BHUJABALI sent to Dr. UPADHYE some notes from it. iii) Another palm-leaf Ms. was lent to Dr. UPADHYE by the late lamented Pt. APPASHASTRI of Udagaon (Dist. Kolhapur). The following observations are based on these sources. 2) This commentary deserves to be well-edited and brought to light. Selecting suitable readings and making minor corrections (though some difficulties of interpretation remain I am present. ing some relevant extracts from it on which these observations are based. The opening portion runs thus : AnamyAnandacaitanyasahajAtmAnamakSayam / karNATabhASayA vakSye TIkAmekatvasaptateH / zrImatpadmanaMdipaMDitadevaratyAsannAzeSabhavyajanaMgadge bahistatvazuddhAMtastattvagaLaM gauNavRttiArya zuddhAMtastatvaparamatattvama mukhyavRttiyi pratipAdisivudukAraNamAgi ekatvasaptatiyaMva graMthadamodalo iSTadevatAnamaskAramaM maMgaLArthamAgi mADidapara / adAvudeMdoDe-cidAndekasadbhAva etc. Then the concluding portion runs thus: zrIpaanandivratinirmiteyam , ektvspttykhilaarthpuurtiH| vRttizciraM nimvanRpaprabodhalabdhAtmavRttijayatAM jagatyAm / / svasti zrI-zubhacandrarAddhAntadevAgraziSyeNa kanakanandipaNDitavAgrazmivikasitahRkumudAnanda zrImad-amRtacandracandrikonmIlitanetrotpalAbalokitAzeSAdhyAtmatattvavedinA padmanandimuninA zrImajjainasudhAbdhivardhanakarApUrNendurArAtivIrazrIpatinimbarAjAvabodhanAya kRtaikatvasaptatevRttiriyam tajjJAH saMpravadanti saMtatamiha zrIpadmanandivratI, kAmadhvaMsaka ityalaM tadanRtaM teSAM vcssrvthaa| vANyA sArdhamahanirza raNati saMprIyA tapaHkAmiNIm , AliGgayAmalakIrtivAravanitAM vAJchan yadA tiSThati // zrImannimbanRsiMhabRMhirabhavatsaMgrAmabhImAravodIrNodIrNabhayAt puratrayaharaH sthANurdizAdantinaH / zeSA dantina eva bhItamatayo jJAtA yadi sthIyate, kiM vIrArinRpaiH punastava raNe sAmantacUDAmaNiH (?) // nimbastambaramastadalabadarinRpastambhavIrAvamardI, sdvNshonuundaanaaitbhuvntlshyaambhaavaikrmyH| bhadro bhadrapratIkaH prabalatarakarAghAtabhItAkhilAzApAla: pratyArthisevAmathanapRthuyazovyAptadikacakravAla:. This last verse is not found in the Arrah M8,
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 PADMANANDI-PANOAVIMSATI Padmanandi might be having more than one guru, so it can be accepted that both Viranandi and Subhacandra were the gurus of Padmanandi. R. NARASIMHACHAR' perhaps did not distinguish between the text and the commentary of ES; that is why he observed that Nimba was praised as the crest-jewel of sumantas in the ES, His second observation is that Padmanandi was a disciple of Subhacandra who died in 1123 A. D. This is not unlikely, but there is no positive proof that this very Subhacandra was the guru of Padmanandi. The inscription describing the glorious personality and recording the death of Subhacandra has no reference at all, as far as seen, to Padmanandi. The commentary calls Subhacandra by the designation raddhanta deva and the inscription also describes him Jaino-margaraddhanta payodhi in addition to siddhanta-varinidhi: but that is a slender common point. More definite proof is needed, because, according to the inscriptions, some other contemporary teachers of the name Subhacandra' were there. Padmanandi was a contemporary of Nimbadeva. Nimbadeva was a mahasamanta, a great feudatory, of the Silahara king Gandaraditya; he was a devout lay disciple of Maghanandi (styled as Kollapure tirthakrt); he got constructed the Rupanarayanabasadi (rupa-narayana being the title of his master Gandaraditya) in Kolhapur; and he made a grant on Kartika va. 5, Saka 1058 (A. D. 1136 ) of some income (levied from merchants etc. from places round about Kolhapur and Miraj which seem to have been under him ) to another temple ( built by himself) dedicated to Parsvanatha in the market site of Kavadegolla. This may be the same as the present-day Manastambha Basadi near the Sukravara gate. Nimbadeva was a devout Jaina. Inscriptions speak of him as the reservoir of many good qualities and a kalpa-vrksa to the learned yatis. This means that our Padmanandi being a contemporary of Nimbadeva flourished near about A. D. 1136, i. e., in the second quarter of the 12th century A. D. To conclude, Padmanandi is possibly later than Amitagati, definitely earlier than Padmaprabha ( who died in 1185 A, D.) and a contemporary of Nimbadeva ( known date 1136 A. D.). So we.can assign Padmanandi to the 2nd quarter of the 12th century A. D. 1) EC. II, SB, Intro. p. 68. 2) Ibidem No. 117 ( 43 ), Intro. p. 82. 3) Ibidem No. 380; also A. N. UPADHYE : Subhacandra and his Prakrit Grammar, Annals of the B. 0. R. I., XIII. i, pp. 37 ff. 4) Major Geanan: Report on the Principality of Kolhapur, pp. 357, 465, 466 etc.; EC. II, SB, Nos. 64 ( 40 ); Intro. pp. 61, 74 & 85; P. B. DESAI: Jainism in South India etc. (Sholapur 1957), p: 120. 5) This is a partial fulfilment of the promise of a paper on N im badeva made by Dr. UPADHY8 years back: Annals of the B. O. R. I., XIII. i, p. 40. Nimba Samanta was such an outstanding figure of his age that subsequent generations invested his personality almost with a legendary gure of his age that 5:0. R. 1., XIII. i. a paper on Nimbader
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ INTRODUCTION 6. PADMANANDI: His PERSONALITY After presenting the above study, it is possible now to get a broad outline of the personality of Padmanandi. Padmanandi lived in the then Kannada speaking area and flourished during the middle of the 12th century A. D. He claimed among his gurus, Viranandi' and Subhacandra; he received halo. There is available in Kannada a work Nimba-savanta-carite. In 1931 Prof. UPADHYE came across a Ms. of it in the possession of the late lamented Pt. APPASHASTRI UDAGAONKAR who kindly loaned it to him for some time; and Prof. K. G. KUNDANGAR prepared a neat transcript of it which is still with him. Prof. KUNDANGAR wrote also a note on this work in the (Kannada) Jinavijaya, August 1931. Pt. APPASHASTRI'S Ms. is written in A. D. 1736, at Ashta (Dist. Sangli), following a Ms. there in the temple of Ajitanatha. This Ms. was got prepared by the nun (kamti) Santimati, the disciple of Gunabhadra who seems to have been initiated in the order (?) by Sri-Jinasena-Bhattaraka of Kolhapur. The name of the author of this Nimba-8avanta-carite is Parisva (Parsva ) who calls himself a saikavi and bhrtya (a follower) of Jinasena of the Senagapa (i. e., the Bhattaraka at Kolhapur). The author does not mention when he lived. He is earlier than 1736 A. D., that being the date of the Ms.; and Prof. KUNDANGAR surmises from the language and style that the author flourished in the 17th century. His work might have been based on some earlier prabandhas or persistent traditions. The work has five Sandhis and there are 506 verses in satpadi metre. In this work, Nimbadeva is sketched as higbly pious and religious, a devout Jaina, a patron of Jaina monks and Acaryas, and very much loved and liked by the common people. Bijjana of Kalyans (who followed Jainisin ) once heard about the great fame of Gandaradityadeva and marched against him with his army. Nimbadeva, on behalf of his master Gandaraditya, faced him on the battle field, fought bravely and routed the army, but at last was crushed by the elephant of Bijapa. Bijjana was overpowered by the fear that how many more such brave generals might be there under Gandaraditya and returned to Kalyana with his army next day, withou: further continuing the battle. This is the substance of the biography. Prof. KUNDANGAR has already pointed some historical discrepancy in the above details. The Silahara Gandaraditva was a contemporary of Chalukya Vikramaditya Tribhuvanamalladeva (1076-1126 ) and his sister Candrikadevi was married to the latter. He ruled from 1110 to 1136. Bijjala's attack against the Chalukyas is to be assigned to 1157; so the march was against the Silabara king Bhoja, and not against Gandaraditya. Nirnba built at least two temples of Jina in Kolhapur; he was a devout disciple of Maghanandi, an outstanding teacher of his times; a spiritualistic text like the Ekatvasaptali was explained to him in Kannada; he made arrangements for pious donations; and the concluding verses of the comm. of the ES depict him as a great hero. All these must have lingered in publio memory in the area round about Kolhapur and Miraj for a long time with the result that a poet like Parsva was tempted to write a prabandha on Nimbadeva. Dr. UPADHye is very thankful to his friend Prof. K. G. KUNDANGAR who spared his transcript, which, at his request, be had prepared some thirty years back. There was an idea of publishing it, but the text in this only available Ms. is full of mistakes. When some more Mss. are discovered, it would be possible to present a readable text. The original Ms. is now in the Gurukula Library, Bahubali (Dt. Kolhapur ); and Prof. KUNDANGAR has presented his trans oript to the Karnatak University Library, Dharwar. 1) Viranandi, the author of Acarasara, wrote a Kannada vrtti on it in 1153 A, D. See the Intro to the Prapacanasara, p. 104,
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ PADMANANDI-PANOAVIMSATI jurnstruxcttoms from Kanakanandi-pandita;' and he had studied well the adhyatmamare works of Amrtacandra. He shows extensive learning, and is thoroughly grounded in the works of Kundakunda, Pujyapada, Gunabhadra, Somadeva and otibars. He has equal mastery on Sanskrit, Prakrit and Kannada. Among This prakaraamat, the Ekaton-saptati reached great eminence (and was quoted by a younger contemporary like Padmaprabha ) not only by its lofty tone of sparitual contents but also by its being composed and commented upon for the instruction of Nimba Samanta, the great faudatory of Silaharas. He calls himself a wradan, san, maar and yatindra indicating that he was an outstanding monk. He holds the instructions of his guru in high esteem ( see I. 197, II. 54, IX, 32, X. 26, 49, 4, 59, XXII. 6, XXIII. 16 ). He stands for rigorous practice of the basic ascetic virtues (I. 40 ); and as a Digambara he laid great stress on self-restraint (sunyama) and celibacy. The Vyavahara point of view is for the less imtelligent; and he has insisted on the niscaya point of view. He preferred loneliness and shows unlimited zeal for the experience and realization of the Paraenatanam, the eternal sentient effulgence and bliss. More than once he has Thinted that times are bad (VI. 6, VII, 27 etc.) for high religious ideals and that there is slackness. He repeatedly preaches that the institutions of temple, Worship, consecration of images and sustenance of monks are a social obligation 1) Itt is not try clear whether this instruction was oral or through books. Without going into the chettaull about various Kanakanandis, it may be just noted here that Padmanandi had a cromittramponary Kamekamamdi-pandita-deva (mentioned in the Terdal inscription of 1123 A. D. wer. I. 4., XIV, p. 14-96) who was an agra-sisya of Maghanandi who had his royal disciple um Numhadewa (EC, IL, SB, No. 64 ( 40 ), also Intro. p. 85) for whom the ES and its Kannada ammarmury were composed. 2) Some would cobberwalttaons may be added here on the Prakrit dialect used by Paduanandi in Huk two prakaranemisty mantely, XIII. RS and XIV. JS. As a rule, intervocalic k, %, c, j, t and dare attrapped leaving behind a vowel, which; if it is a or a is substituted by ya or ya (sruti) rexpective of the preceding vowel. In words like go-caram, kamtha-gaya-javiyassa (XIV. 18. 39 ) the amsoramte , c and jare not necessarily intervocalic. Then intervocalie kh, gh, th, dhi y, ple and bh are changed to k. Only n is used, initially, medially, and in a conjunct group. There are mo instances here of intervocalic t changing to d or of d retained. The 3rd p. sing. tenmumenttaosms of the present and imperative are respectively -i and --u (and nowhere -di and w... Gerund ins gerem wutt hana. Sometimes the Atmanepada of the Sanskrit is inherited and stom Samskritt imetleme is seen in forms and compound expressions. For a nouns Abl. Hermimattoms ame-hi im sing, and -himto in pl.; Loc. terminations are - and -mmi in sing. Same De wounds and roots like thaga, nesara and joda (XIII, 50, 60 and 51 ) are used. On the work, the dialent should be called Maharastri with ya-sruti, common to Jaina Mss. By way off contrast, it may also be noted that in the dialect of the Jambudiva-pannatti-samgaho (Sholapur 1958 ) of Pzummamandi there is a greater tendency towards softening of t to d and of retlaciming cd; mod this affeets the declensional and verbal forms in various ways. Then the dialect of the Dhsamurraranayama (Bombay 1922) of Paumanamdi comes nearer that of the two prakaruaran Tovutt it shows forms like dhammado (13), khadanti (34) sigadae (43), jado (104), hauda-Kumma (189) ette which would be foreign in style in the hymns of Padmanandi. Some, coff these texts are most critically edited, so no conclusion can be reached at present.
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ INTRODUCTION 21 for the layman (VII. 21). The contemporary environments not being quite favourable for jnana and caritra, he prefers to lay more stress on bhakti, (IX. 30, XXI. 6, etc.), almost of the theistic pattern (XX). He is well-read in Jaina dogmatics, and in that frame-work, he has even harnessed the Vedantic terminology and Bhakti cult (VIII, IX, XX, XXI and XXIII etc.). He is a poet of no mean order; and some of the spiritual contexts are expressed by him with remarkable ease, facility and dignity ( XXIII). He is a saint of meditative mood, more inward than qutward in his religious approach. There are certain cantexts in these prakaranas which rank him with Bhartphari, Gunabhadra, Subhacandra, Amrtacandra and other religio-didactic poets of the middle ages. 7. Pp--THE SANSKRIT COMMENTARY The anonymous Sanskrit commentary, printed along with the text in the present edition, is more a prosaic performance, perhaps of a novice (having Hindi as his mother tongue) who has put down his jottings in his attempt to understand the text of Pp, than a studied exposition explaining the text in a thorough manner. It is seen that minor details are explained with synonyms and real difficulties are passed over silently; and in some places even the explanations are far from satisfactory. The Sanskrit expression of the commentary is loose about gender and agreement and mixed with Hindi sentences and words in some places (IV. 12 etc. ). We come across many forms, obviously wrong but often reflecting the pattern of the New Indo-Aryan: for instance, astavinsatayah for astavimsatih, sarvam dharmam for sarvo dharmah (1. 38 ); vana-tisthanena (I. 67 ); durjayah durjitah (I. 99 ); stuyamanesu stutyamunesu (I. 106 ); kathinena prapyate (I. 166) ka ascaryah for kim ascaryam (III. 2); pramuktva for pramuoya (XIII. 39); etc. His Sanskrit renderings of Prakrit words are often incorrect : for illustration, amharisana mama sadrsanam, hiyaicchiya hrdayasthita (XIII. 5), jiyana yavatam (Ibid. 21), cciya arcya pujya ( Ibid. 19, 33); etc. This being the only available commentary, it was thought advisable to put it in print along with the text.
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 1 padmanandi - pazcaviMzati kI pratiyoMkA paricaya hastalikhita pratiyA~-prastuta saMskaraNa nimna hastalikhita pratiyoMke AdhArase taiyAra kiyA gayA hai| 1. 'ka' prati- yaha saMskRta TIkAse yukta prati sthAnIya zrAvikA zramakI saMcAlikA zrI bra. sumatIbAI zahAke saMgraha kI hai jo sambhavataH bhaTTAraka zrI lakSmIsenajI kolhApurakI hastalikhita pratiparase taiyAra kI gaI thI / prastuta saMskaraNake liye prathama kApI isI parase taiyAra kI gaI thii| 2. 'za' prati-yaha prati sthAnIya vidvAn zrI paM. jinadAsajI zAstrIkI hai| isakI laMbAI 13 iMca aura caur3AI 53 iMca hai / patrasaMkhyA 1-178 hai| isake pratyeka patrameM eka ora lagabhaga 10 -11 paMktiyAM aura prati paMktimeM lagabhaga 44 - 45 akSara haiM / isameM mUla zloka lAla syAhIse tathA saMskRta TIkA kAlI syAhIse likhI gaI hai / isa pratimeM kahIM kahIM pIchese kisIke dvArA saMzodhana kiyA gayA hai / isase usakA mUla pATha itanA bhraSTa ho gayA hai ki vaha apane yathArtha svarUpameM par3hA mI nahIM jAtA hai| isameM granthakA prArambha // u~ namaH siddhebhyaH / / isa maMgalavAkyase kiyA gayA hai| antameM sAmAptisUcaka nimna vAkya hai // iti brahmacaryASTakaM // iti zrImatpadmanaMdyAcAryaviracitA padmanaMdipaMcavizatiH // zrIvItarAgArpaNamastu / zrIjinAya namaH // pratike prArambhameM usake dAnakA ullekha nimna prakArase kiyA gayA hai- A padmanaMdipaMcaviMzati saTIka dozI ratanabAI koma nemacaMda nyAhAlacaMda e zrAvaka pAsU gopAla phaDakulena dAna kayUM che saMvat 1951 phAgaNa vadya 11 guruvAra / 3. 'a' prati- yaha prati sambhavataH sva. zrI paM. nAthUrAmajI premI bambaIkI rahI hai / isakI laMbAI 111 aura caur3AI 53 iMca hai| patrasaMkhyA 1 - 175 hai| isake pratyeka patrameM eka ora 12 paMktiyAM aura pratipaMktimeM 35 - 38 akSara haiM / granthakA prArambha / / OM namaH siddhebhyaH / / isa vAkyase kiyA gayA hai| antima samAptisUcaka vAkya hai brahmacaryASTakaM samAptaM iti padmanaMdikuMdakuMdAcAryaviracittaM saMpUrNa // ___ isameM 'yuvatisaMgavivarjanamaSTakaM' Adi isa antima zloka aura usakI TIkAko kisI dUsare lekhakake dvArA choTe akSaroMmeM 175veM patrake nIce likhA gayA hai| isase pUrvake zlokakA 'bhuktavataH kuzalaM na asti' itanA TIkAMza bhI yahAMpara likhA gayA hai| uparyukta samAptisUcaka vAkya bhI yahIMpara likhA upalabdha hotA hai / isase yaha anumAna hotA hai ki sambhavataH usakA antima patra naSTa ho gayA thA aura isIliye uparyukta antima aMzako kisIne dUsarI pratike AdhArase 175veM patrake nIce likha diyA hai / Azcarya nahIM jo usa antima patrapara lekhakake nAma, sthAna aura lekhanakAlakA bhI nirdeza rahA ho| isa pratikA kAgaja itanA jIrNa zIrNa ho gayA hai ki usake patrako uThAnA aura rakhanA bhI kaThina ho gayA hai / vaise to isake prAyaH saba hI patra kucha na kucha khaMDita haiM, phira bhI 40 se 126 patra to vahuta truTita hue haiN| isIliye pAThabheda denemeM usakA bahuta kama upayoga ho sakA hai|
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 4. 'ba' prati- isa pratimeM granthakA mUla bhAga mAtra hai, saMskRta TIkA nahIM hai / yaha ai. pannAlAla sarasvatI bhavana bambaIse prApta huI thI jo yahAM bahuta thor3e samaya raha sakI hai| usakA upayoga pAThabhedoMmeM kacit hI kiyA jA sakA hai| 5. 'ca' prati- yaha prati saMghake hI pustakAlayakI hai / isameM mUla zlokoMke sAtha hindI (DhUMDhArI) vacanikA hai / saMskRta TIkA isameM nahIM hai / isakI laMbAI-cauDAI 1347 hai / patra saMkhyA 1-279 hai| isake pratyeka patrameM eka ora 12 paMktiyAM aura pratipaMktimeM 40-44 akSara haiM / lipi sundara va suvAcya hai| isakA prArambha isa prakAra hai-||60|| OM namaH siddhebhyaH // atha paMdmanaMdipaMcaviMzatikA granthakI mUla zlokanikA arthasahita vacanikA likhiye hai // antameM- // iti zrI padmanaMdimunirAjaviracitapadmanaMdipaMcaviMzatikA vacanikA samAptaH / isa vAkyako likhakara pratike lekhanakAlakA ullekha isa prakAra kiyA gayA hai- miti bhAdau vadi // 3 // budhavAsare // saMvat // 19 // 29 // mukAma caMdrApurImadhye // subhaM bhavatu maMgalaM dadAtu / zrI // zrI / / shrii|| vacanikAke antameM 25 caupAI chandomeM usake likhane AdikA paricaya isa prakAra karAyA gayA hai-DhUMDhAhara dezameM jayapura nagara hai / usameM rAmasiMha rAjA prajAkA pAlana karatA thaa| vahAM sAMgAnera bajArameM khindUkAkA mandira hai / vahAM sAdharmI jana Akara dharmacaracA kiyA karate the / padmanandipaJcaviMzatike arthako sunakara unake manameM sarvasAdhAraNake hitakI dRSTi se vacanikAkA bhAva udita huA / isake liye una sabane jJAnacandake putra jauharIlAlase kahA / tadanusAra unhoMne use mUla vAkyoMko sudhAra kara likhA aura vacanikA likhanA prArambha kara dI / kintu 'siddhastuti' taka vacanikA likhaneke pazcAt unakA dehAvasAna ho gayA / taba paMcoMke Agrahase use haricandake putra mannAlAlane pUrA kiyaa| isa prakAra vacanikA likhanekA nimitta batalAkara Age usake paccIsa adhikAroMkA caupAI chandoMmeM hI nirdeza kiyA gayA hai| yaha deza vacanikA 1915veM sAlameM mRgazira kRSNA 5 guruvArako pUrNa huii| isameM prathamataH mUla zlokako likhakara usakA zabdArtha likhA gayA hai, aura tatpazcAt bhAvArtha likhA gayA hai / bhAvArthameM kaI sthAnoMpara granthAntaroMke zloka va gAthAoM Adiko bhI uddhRta kiyA gayA hai| mudrita pratiyAM-1. prastuta granthakA eka saMskaraNa zrI. gAMdhI mahAlacanda kastUracandajI dhArAzivake dvArA zaka saM. 1820 meM prakAzita kiyA gayA thA / isameM mUla zlokake bAda usakA marAThI padyAnuvAda, phira saMkSipta marAThI artha aura tatpazcAt saMkSipta hindI (hindusthAnI) artha bhI diyA gayA hai / hindI artha prAyaH marAThI arthakA zabdazaH anuvAda pratIta hotA hai / arthameM mAtra bhAvapara hI dRSTi rakhI gaI hai| 2. dUsarA saMskaraNa zrI. paM. gajAdharalAlajI nyAyazAstrIkI hindI TIkAke sAtha bhAratI bhavana' banArasase san 1914 meM prakAzita huA hai| yaha hindI TIkA prAyaH pUrvokta (5 'ca' prati ) hindI vacanikAkA anukaraNa karatI hai| ina do saMskaraNoMke atirikta anya bhI saMskaraNa prakAzita hue haiM yA nahIM, yaha hameM jJAta nahIM hai /
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ &&& padmanandi-paJcaviMzatiH 2. granthakA svarUpa va granthakAra granthakA nAma - prastuta grantha apane vartamAnarUpameM 26 svataMtra prakaraNoM kA saMgraha hai| isakA nAma 'padmanandi-paJcaviMzati' kaise aura kaba prasiddha huA, isakA nirNaya karanA kaThina hai / yaha nAma svayaM granthakArake dvArA nizcita kiyA gayA pratIta nahIM hotA, kyoMki, ve jaba prAyaH sabhI ( 22, 23 aura 24 ko chor3akara ) prakaraNoMke antameM yena kena prakAreNa apane nAmanirdezake sAtha usa usa prakaraNakA bhI nAmollekha karate haiM taba granthake sAmAnya nAmakA ullekha na karanekA koI kAraNa zeSa nahIM dikhatA / isase to yahI pratIta hotA hai ki granthakArane ukta prakaraNoMko svatantratAse pRthak pRthak hI racA hai, na ki unheM eka pranthake bhItara samAviSTa karake / dUsare, jaba granthake bhItara 26 viSaya varNita haiM taba 'paJcaviMzati' kI sArthakatA bhI nahIM rahatI hai / usakI jo pratiyAM hameM prApta huIM haiM unameM prakaraNoMke antameM jisa prakAra prakaraNakA nAmollekha pAyA jAtA hai usa prakAra usakI saMkhyAkA nirdeza prAyaH na to zabdoM meM pAyA jAtA hai aura na aMkoMmeM / hAM, usakI jo mUla zlokoMke sAtha DhUMDhArI bhASAmaya vacanikA pAyI jAtI hai usameM adhikAroM kA nAma aura saMkhyA avazya pAyI jAtI hai / kintu vahAM bhI 'paJcaviMzati' kI saMgati nahIM baiThAyI jA skii| vahAM yathAkrama se 24 adhikAroMkA ullekha karake Age 'snAnASTaka' ke antameM // iti zrI znAnASTakanAmA pacIsamA adhikAra samApta bhayA / / 25 / / yaha vAkya likhA hai, tathA antima 'brahmacaryASTaka' ke antameM // iti brahmacaryASTaka samAptaH // 25 // aisA nirdeza hai / isa prakAra antake donoM adhikAroMko 25vAM sUcita kiyA gayA hai / 24 vacanikAkArane granthake antameM isa vacanikA ke likhaneke hetu AdikA nirdeza karate hue jo prazasti likhI hai usameM bhI antima 2 prakaraNoMkI kramasaMkhyAkI saMgati nahIM baiTha sakI hai / yathA cauvIrAma adhikAra jo kahyo mAnatyAgaaSTaka saradayo / aMtima brahmacarya adhikAra ATha kAvyameM parama udAra // yahAM kramaprApta 'zarIrASTaka' ko 24vAM adhikAra na batalA kara usake Ageke 'snAnASTaka' ko 24vAM adhikAra nirdiSTa kiyA gayA hai / dUsare, isa vacanikAke prArambhameM jo pIThikAsvarUpase granthake antargata adhikAroMkA paricaya karAyA gayA hai vahAM 'paramArthaviMzati' paryanta yathAkramase 23 adhikAroMkA ullekha karake tatpazcAt 'zarIrASTaka' ko hI 24vAM adhikAra nirdiSTa kiyA gayA hai| jaise - "....tA pIche ATha kAvyani viSai cauvIzamA zarIrASTraka adhikAra varNana kiyA hai / tA pIche nava kAvyaniviSai brahmacaryASTaka adhikAra varNana karakai grantha samApta kiyA" / ukta donoM vAkyoMke bIcameM sambhavataH pratilekhakake pramAdase "tA pIcheM ATha kAvyaniviSai pacIsamA snAnASTaka adhikAra varNana kiyA hai" yaha vAkya likhanese raha gayA pratIta hotA hai / isa prakAra 24veM adhikArake nAmollekha meM pUrva pIThikA aura antima prazastimeM paraspara virodha pAyA jAtA hai /
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA yadi granthakArako svayaM isa granthakA nAma 'paJcaviMzati' abhISTa hotA to phira adhikAroMkI yaha saMkhyAviSayaka asaMgati dRSTigocara nahIM hotii| inameMse kucha kRtiyAM (jaise- ekatvasaptati Adi ) svatantrarUpase bhI prApta hotI haiM va prakAzita ho cukI haiN| unameM paraspara punarukti mI bahuta hai / ata eva jAna par3atA hai ki graMthakArane aneka svataMtra racanAe~ kI thIM jinameMse kisIne paccIsako ekatra kara usa saMgrahakA nAma 'padmanandi-paMcaviMzati' rakha diyaa| tatpazcAt kisI anyane unakI eka aura racanAko usI saMgrahameM jor3a diyA kintu nAmakA parivartana nahIM kiyaa| Azcarya nahIM jo kisI anya granthakArakI bhI eka racanA isameM A jur3I ho| saba prakaraNoMkI ekakartRkatA- yahAM yaha eka prazna upasthita hotA hai ki ve saba prakaraNa kisI eka hI padmanandIke dvArA race gaye haiM, yA padmanandI nAmake kinhIM vibhinna AcAryoMke dvArA race gaye haiM, athavA anya mI kisI AcAryake dvArA koI prakaraNa racA gayA hai ? isa praznapara hamArI dRSTi graMthake una prakaraNoMpara jAtI hai jahAM granthakArane kisI na kisI rUpameM apane nAmakI sUcanA kI hai| aise prakaraNa bAIsa (1-21 va 25) haiM / ina prakaraNoMmeM anyakartAne padmanandI, paGkajanandI, ambhojanandI, ambhoruhanandI, padma aura ajanandI; ina padoMke dvArA apane nAmakI va kahIM kahIM apane guru vIranandIkI bhI sUcanA kI hai| isake sAtha sAtha una prakaraNoMkI bhASA, racanAzailI aura nAma vyakta karanekI paddhatiko dekhate hue una sabake eka hI kartAke dvArA race jAnemeM koI sandeha nahIM rahatA / inako chor3akara ekatvabhAvanAdazaka (22), paramArthaviMzati (23), zarIrASTaka (24) aura brahmacaryASTaka (26) ye cAra prakaraNa zeSa rahate haiM, jinameM granthakartAkA nAma nirdiSTa nahIM hai| zrI muni padmanandI apane guruke atizaya bhakta the / unhoMne guruko paramezvara tulya (10-49) nirdiSTa karate hue isa gurubhaktiko aneka sthaloMpara pragaTa kiyA hai| yaha gurubhakti ekatvabhAvanAdazaka prakaraNake chaThe zlokameM mI dekhI jAtI hai| isase yaha prakaraNa unhIMke dvArA racA gayA pratIta hotA hai / vaha gurubhakti ekatvabhAvanAdazakake samAna paramArthaviMzatimeM mI dRSTi gocara hotI hai| dUsare, isa prakaraNameM jo 10vAM zloka AyA hai vaha kucha thor3e-se parivartita svarUpameM isake pUrva anityapaJcAzata (3-17) meM bhI A cukA hai| tIsare, isa prakaraNameM avasthita 18veM zloka (jAyetodgatamohato'bhilaSitA mokSe'pi sA siddhihRt- ityAdi) kI samAnatA kitane hI pichale zlokoMke sAtha pAyI jAtI hai| isake atirikta prastuta prakaraNake antargata 19vAM zloka to prAyaH (tRtIya caraNako chor3akara ) usI - 1. padmanandI 1-198, 2-54, 3-55, 4-75, 6-62, 10-47, 11-61, 12-22, 13-60, 15-30, 16-24; paGkajanandI 5-6, 7-25, 9-33, 25-8; ambhojanandI 8-29; ambhoruhananhI -9; padma 14-33, 19-10, 20-8; anjanandI 21-18. 2. dekhiye zloka 1-197, 2-54, 9-32, 10-49, 11-4 aura 11-59. 3. gurUpadezato'smAkaM niHzreyasapadaM priyam // 22-6. 4. dekhiye zloka 9 ( nityAnandapadapradaM guruvaco jAgarti ceJcetasi ) aura 16 (gurvaradhivako matipayarthanirghandhatAjAtAnandavazAt) / 5. dekhiye zyoka 1-55 aura 4-53.
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 pannanandi-paJcaviMzatiH rUpameM pIche (1-154) A cukA hai| ye saba aise hetu haiM ki jinase pichale prakaraNoMke sAtha isa prakaraNakI samAnakartRkatAkA anumAna hotA hai| zarIrASTakakA prathama zloka (durgandhAzuci Adi ) pIche anityapaJcAzat (3-3 ) meM A cukA hai| isake atirikta gurubhaktiko pradarzita karanevAlA vAkya (me hRdi guruvacanaM cedasti tattattvadarzi-5) yahAM bhI upalabdha hotA hai / isase yaha prakaraNa bhI ukta muni padmanandIke dvArA hI racA gayA pratIta hotA hai| aba brahmacaryASTaka nAmakA antima prakaraNa hI zeSa rahatA hai / so yahAM yadyapi granthakArane apane nAmakA nirdeza to nahIM kiyA hai, phira bhI isa prakaraNakI racanAzailI pUrva prakaraNoMke hI samAna hai / isa prakaraNakA antima zloka yaha hai yuvatisaMgavivarjanamaSTakaM prati mumukSujanaM bhaNitaM mayA / suratarAgasamudragatA janAH kuruta mA krudhamatra munau mayi // yahAM pUrva paddhatike samAna granthakArane 'yuvatisaMgavivarjana aSTaka (brahmacaryASTaka)' ke race jAnekA ullekha kiyA hai| sAthameM unhoMne apane munipadakA nirdeza karake apane Upara krodha na karaneke liye viSayAnurAgI janoMse preraNA bhI kI hai| yahAM yaha smaraNa rakhanekI bAta hai ki zrI padmanandIne kitane hI sthaloM meM apane nAmake sAtha 'muni' padakA prayoga kiyA hai| isase isa prakaraNake bhI unake dvArA race jAnemeM koI bAdhA nahIM dikhtii| granthake antargata RSabhastotra ( 13 ) aura jinadarzanastavana (14 ) ye do prakaraNa aise haiM jo prAkRtameM race gaye haiN| isase kisIko yaha zaMkA ho sakatI hai ki zAyada ye donoM prakaraNa kisI anya padmanandIke dvArA race gaye hoMge / parantu unakI racanApaddhati aura bhAvabhaMgIko dekhate hue isa sandehake liye koI sthAna nahIM dikhatA / udAharaNake liye isa stotrameM yaha gAthA AyI hai vippaDivajjai jo tuha girAe mai-suibaleNa kevaliNo / varadiTThidiTThaNahajatapakkhigaNaNe vi soM aMdho / / 34 // isakI tulanA nimna zlokase kIjiye yaH kalpayet kimapi sarvavido'pi vAci saMdidya tattvamasamaJjasamAtmabuddhyA / khe patriNAM vicaratAM sudRzekSitAnAM saMkhyA prati pravidadhAti sa vAdamandhaH // 1-125 // ina donoM padyoMkA abhiprAya samAna hai, usameM kucha bhI meda nahIM hai / isIliye bhASAmedake honepara bhI ise unhIM padmanandIke dvArA racA gayA samajhanA caahiye| isake atirikta isa stotra ( 23-34 ) meM ATha prAtihAryoMke Azrayase jaise bhagavAn AdinAthakI stuti kI gaI hai vaise hI zAntinAtha stotrameM unake Azrayase zAntinAtha jinendrakI bhI stuti kI gaI hai| RSabhajinastotrake 'jattha jiNa te vi jAyA suragurupamuhA kaI kuMThA (36)' isa vAkyakI samAnatA bhI sarasvatIstotrake nimna vAkyake sAtha darzanIya haikuNThAste'pi bRhaspatiprabhRtayo yasmin bhavanti dhruvam (15-31) / isI prakAra RSabhastotrakI tIsarI gAthA aura jinadarzanastavanakI solahavIM gAthAke 'cammacchiNA vi diTTe' aura 'cammamaeNacchiNA vi di?'
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA Adi padoMkI samAnatAko dekhate hue yahI pratIta hotA hai ki vaha jinadarzanastavana bhI prakRta padmanandI munike dvArA hI racA gayA hai / isase to yahI vidita hotA hai ki prastuta granthakArakA jaise saMskRtabhASApara abAdhita adhikAra thA vaise hI unakA prAkRta bhASAke Upara bhI pUrA adhikAra thaa| mani padmanandI aura unakA vyaktitva- pUrva vivecanase yaha siddha ho cukA hai ki prastuta granthake antargata saba hI prakaraNoMke racayitA eka hI muni padmanandI hai| unhoMne prAyaH sabhI prakaraNoM meM kevala apane nAma mAtrakA hI nirdeza kiyA hai, isake atirikta unhoMne apanA koI vizeSa paricaya nahIM diyA / itanA avazya hai ki unhoMne do sthaloMpara (1-197, 2-54) 'vIranandI' isa nAmollekhake sAtha apane guruke prati kRtajJatAkA bhAva dikhalAte hue atizaya bhakti pradarzita kI hai| isake atirikta nAmanirdezake vinA to unhoMne aneka sthAnoMmeM gurusvarUpase unakA smaraNa karate hue unake prati atizaya zraddhAkA bhAva vyakta kiyA hai| jaisA ki unhoMne paramArthaviMzatimeM vyakta kiyA hai,' zrIvIranandI unake dIkSAguru pratIta hote haiM / sambhava hai ye hI unake vidyAguru bhI rahe hoN| yaha sambhAvanA unake nimna ullekhake AdhArase kI jA rahI hai ratnatrayAbharaNavIramunIndrapAda-padmadvayasmaraNasaMjanitaprabhAvaH / zrIpamanandimunirAzritayugmadAnapaJcAzataM lalitavarNacayaM cakAra // 2-54 // ___ yahAM dAnapaJcAzat prakaraNako samApta karate hue muni padmanandIne yaha bhAva vyakta kiyA hai ki maiMne jo yaha bAvana zlokamaya sundara prakaraNa racA hai vaha ratnatrayase vibhUSita zrIvIranandI AcAryake caraNa-kamaloMke smaraNajanita prabhAvase hI racA hai- anyathA mujhameM aisA sAmarthya nahIM thA / isa ullekhameM jo unhoMne 'smaraNa' padakA prayoga kiyA hai usase aisA pratIta hotA hai ki isa prakaraNakI racanAke samaya AcArya vIranandI unake samIpa nahIM the- usa samaya unakA svargavAsa ho cukA thaa| muni padmanandIke dvArA viracita ina kRtiyoMke par3hanese jJAta hotA hai ki ve munidharmakA dRr3hatAse pAlana karate the| ve mUlaguNoMke paripAlanameM thor3I-sI mI zithilatAko nahIM saha sakate the (1-40) / unake liye digambaratvameM vizeSa anurAga hI nahIM thA, balki ve use saMyamakA eka Avazyaka aMga mAnate ye (1-41) / pramAdake parihArArtha unheM ekAntavAsa adhika priya thA (1-46) / ve adhyAtmake vizeSa premI the- AtmajJAnake vinA unheM korA kAyakleza pasanda nahIM thA (1-67) unakI adhikAMza kRtiyAM- jaise ekatvasaptati, AlocanA, sadbodhacandrodaya, nizcayapaJcAzat aura paramArthaviMzati- adhyAtmase hI sambandha rakhanevAlI haiN| ve vyavahAra nayako kevala mandabuddhi janoMke liye arthAvabodhakA hI sAdhana mAnate the, unakI dRSTimeM muktimArgakA sAdhanabhUta to eka zuddhanaya (nizcayanaya ) hI thA ( 11,8-12) / 3. graMthakArakI khoja prastuta graMthake kartAkA nAma padmanandI hai / jaina sAhityameM isa nAmake aneka graMthakAra hue haiN| mUlasaMghake Adi AcArya kundakundakA eka nAma padmanandI bhI thaa| jaMbUdIva-paNNattike kartA padmanandIne apaneko vIranandIkA praziSya tathA balanandIkA ziSya kahA hai tathA apane vidyAgurukA nAma zrIvijaya 1. dekhiye pIche pR. 25 kA TippaNa naM.2. 2. gurvavidvayadattamuktipadavIprAptyarthanimranthatAjAtAnandavazAt // 23-16 //
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ . " papranandi-paJcaviMzatiH prakaTa kiyA hai| upalabdha pramANoMparase inakA racanAkAla vikramakI 11vIM zatI siddha hotA hai / inhoMne apanA nAma 'varapaumaNaMdi' prakaTa kiyA hai| prAkRta padyAtmaka 'dhammarasAyaNa' ke kartAne bhI apanA nAma 'varapaumaNaMdimuNi' prakaTa kiyA hai| isake atirikta ukta donoM racanAoMmeM kucha sAdRzya bhI hai (gha. ra. 118-120 aura jaM. pa. 13, 84-87 dha. ra. 122-27 va 134-136 aura jaM. pa. 13, 90-92) / ata eva Azcarya nahIM jo jaM. dI. pa. aura dha. ra. ke kartA eka hI ho / eka ve bhI padmanandI haiM, jinakI paMcasaMgrahavRtti hAlameM hI bhAratIya jJAnapITha, kAzIse prakAzita huI hai| bhAvanA-paddhati nAmaka 34 padyoMkI eka stuti tathA jIrApallI pArzvanAthastotrake kartA padmanandI paTTAvalIke anusAra dillI (ajamera ) kI bhaTTAraka gaddIpara prabhAcandra ke pazcAt ArUDha hue aura vi. saM. 1385 se 1450 taka rhe| ve janmase brAhmaNa vaMza ke the| unake ziSya dillI-jayapura, IDara aura sUratakI bhaTTAraka gaddiyoMpara ArUDha hue| ina graMthakAroMke atirikta kucha padmanandI nAmadhArI AcAryoM ke ullekha prAcIna zilAlekhoM va tAmrapaToM AdimeM prApta hue haiM jo nimna prakAra haiM 1. vi. saM. 1162 meM eka padmanandi siddhAntadeva va siddhAnta-cakravartI mUlasaMgha, kundakundAnvaya, krANUra gaNa va tiMtriNIka gacchameM hue / (epI. karnA. 7, sorava naM. 262) 2. gollAcAryake praziSya va traikAlyayogIke ziSya kaumAradeva vratIkA dUsarA nAma AviddhakarNa padmanandi saiddhAntika thaa| ve mUlasaMgha, dezIgaNake AcArya the jinakA ullekha vi. saM. 1220 ke eka lekhameM pAyA jAtA hai, unake eka sahadharmI prabhAcandra the tathA unake ziSya kulabhUSaNake ziSya mAghanandIkA saMbaMdha kolhApurase thaa| (epI. karnA. 2, naM. 64 (40). saMbhavataH ye ve hI haiM jinheM eka mAnya lekhameM mantravAdI kahA gayA hai (epI. karnA 2, naM. 66 (42). 3. eka padmanandI ve haiM jo nayakIrtike ziSya va prabhAcandrake sahadharmI the aura jinakA ullekha vi. saM. 1238, 1242, aura 1263 ke lekhoMmeM milatA hai| inakI bhI upAdhi 'maMtravAdivara' pAI jAtI hai| saMbhavataH ye uparyukta naM. 2 ke padmanandIse abhinna haiM / (epI. karnA. 327 (124); 333 (128) aura 335 (130). 4. eka padmanandI vIranandIke praziSya tathA rAmanandIke ziSya the jinakA ullekha 12vIM zatIke eka lekhameM milatA hai| (epI. karnA. 8, sorAva naM. 140, 233 va zikArapura 197; desAI, jainijima ina sAutha iMDiyA, pR. 280 Adi) ____5. adhyAtmI zubhacandradevakA svargavAsa vi. saM. 1370 meM huA thA aura unake jina do ziSyoMne unakI smRtimeM lekha likhavAyA thA unameM eka padmanandI paMDita the / (epI. karnA. 65 (41) va bhUmikA pR. 86). 6. vAhubalI maladhAridevake ziSya padmanandi bhaTTArakadevakA ullekha vi. saM. 1360 ke eka lekhameM AyA hai / unhoMne usa varSameM eka jaina mandirakA nirmANa karavAyA thA / (epI. karnA. hunsura 14 ). 7. mUlasaMgha, koNDakundAnvaya, dezIgaNa, pustaka gacchavartI traividyadevake ziSya padmanandidevakA svargavAsa vi. saM. 1373 (! 1433) huA thA / (epI. karnA. zra. ve. 269 (114 ).
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 8. prabhAcandrake ziSya padmanandIkI bar3I prazaMsA devagaDhake vi. saM. 1471 ke zilAlekhameM pAI jAtI hai / (rA. mitra. ja. e. so. baM. 52 pR. 67-80 ). spaSTa hai ki uparyukta padmanandI nAmadhArI AcAryoM meM se koI bhI aisA nahI hai jo prastuta graMthake kartA vIranandIke ziSya padmanandI munise abhinna svIkAra kiyA jA sake / ata eva prastuta graMthakartAke kAlAdikA nirNaya hameM unakI racanAke AdhArapara hI bAhya va Abhyantara pramANoMparase karanA hai / 4. granthakArakA kAla-nirNaya prastuta granthake racayitA zrI muni padmanandI kaba hue, isakA ThIka ThIka nizcaya karanA kaThina hai / tathApi unakI ina kRtiyoMkA unase pUrva aura pazcAtkAlIna granthakAroMkI kRtiyoMke sAtha milAna karanese unake samaya kI sImAoMkA kucha nirdhAraNa kiyA jAtA hai - padmanandI aura guNabhadra - jaba hama tulanAtmaka dRSTise vicAra karate haiM taba hameM unakI ina kRtiyoMpara AcArya guNabhadrakI racanAkA prabhAva dikhAI detA hai / udAharaNArtha guNabhadra svAmIne apane AtmAnuzAsanameM manuSya paryAyakA svarUpa dikhalAte hue use hI tapakA sAdhana nirdiSTa kiyA hai . durlabhamazuddhamapasukhamaviditamRtisamayamalpaparamAyuH / manuSyamiva tapo muktistapasaiva tattapaH kAryam // 111 // isakA prastuta granthake antargata ( 12-21 ) nimna padyase milAna kIjiye - duSprApaM bahuduH kharA zirazuci stokAyuralpajJatAjJAtaprAntadinaM jarAhatamatiH prAyo naratvaM bhave / asminneva tapastataH zivapadaM tatraiva sAkSAtsukhaM saukhyArthIti vicintya cetasi tapaH kuryAnnaro nirmalam // AtmAnuzAsanake uparyukta zlokameM manuSya paryAyake liye ye pAMca vizeSaNa diye gaye haiM- durlabha, azuddha, apasukha, aviditamRtisamaya aura alpaparamAyu / ThIka usI abhiprAyako sUcita karanevAle vaise hI pAMca vizeSaNa paJcaviMzatike isa zloka meM bhI diye gaye haiM- duSprApa, azuci, bahuduHkharAzi, alpajJatAjJAtaprAntadina aura stokAya / vahAM guNabhadra svAmIne yaha kahA hai ki muktikI prApti tapase hotI hai aura vaha tapa isa manuSya paryAyameM hI hotA hai, ataH usa manuSya paryAyako pAkara tapa karanA cAhiye / yahI yahAM padmanandIne bhI kahA hai ki sAkSAt sukha muktimeM hai, usa muktikI prApti tapase hotI hai, aura vaha tapa isa manuSya paryAyameM hI sambhava hai; yaha socakara sukhArthI manuSyako nirmala tapa karanA cAhiye / isa prakAra donoM lokoM meM kucha zabdabhedake honepara bhI artha meM kucha bhI bheda nahIM hai ' / una guNabhadrakA samaya prAyaH zaka saM. kI 8vIM sadIkA uttarArdha (vi. saM. 9vIM sadIkA anta aura 10vIMkA pUrvArdha ) hai / ata eva unakI kRtikA upayoga karanevAle zrImuni padmanandI vi. kI 10vIM sadIke pUrva nahIM ho sakate haiM / 1. isake atirikta pa.pa.viM. ke 9-18, 149, 1 - 76, 1 - 118 ( 3-34 bhI), 3-44 aura 3-51 na zlokA kramase AtmAnuzAsanake ina zlokoM se milAna kIjiye -- 239 - 40, 125, 15, 130, 34, 79.
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ pabhanandi-paJcaviMzatiH padmanandI aura somadevasUri- prastuta graMthakI racanAmeM somadevakRta yazastilakakA mI prabhAva dekhanemeM AtA hai| udAharaNake liye yahAMkA yaha zloka dekhiye tvayi prabhUtAni padAni dehinAM padaM tadekaM tadapi prayacchati / samastazuklApi suvarNavigrahA tvamatra mAtaH kRtacitraceSTitA // 15-13 // aba ThIka isase milatA-julatA yaha yazastilakakA bhI zloka dekhiyeekaM padaM bahupadApi dadAsi tuSTA varNAtmikApi ca karoSi na varNabhAjam / seve tathApi bhavatImathavA jano'rthI doSaM na pazyati tadastu tavaiSa dIpaH / / yaza. ( u.) pR. 401. ina donoM hI zlokoMmeM virodhAbhAsake Azrayase sarasvatIkI stuti karate hue yaha kahA gayA hai ki he sarasvati ! tuma aneka padoMse saMyukta hokara bhI eka hI pada ( mokSa ) ko detI ho, tathA uttama akArAdi varNamaya zarIrako dhAraNa karatI huI utkRSTa ho / anya ina zlokoMko bhI dekhiye sarveSAmabhayaM pravRddhakaruNairyaddIyate prANinAM dAnaM syAdabhayAdi tena rahitaM dAnatrayaM niSphalam / AhArauSadha-zAstradAnavidhibhiH kSudroga-jADyAd bhayaM yattatpAtrajane vinazyati tato dAnaM tadekaM param // AhArAt sukhitauSadhAdatitaraM nIrogatA jAyate zAstrAt pAtraniveditAt parabhave pANDityamatyadbhutam / etatsarvaguNaprabhAparikaraH puMso'bhayAd dAnataH paryante punarunnatonnatapadaprAptirvimuktistataH // pa. pa. viM. 7, 11-12. saurUpyamabhayAdAhurAhArAd bhogavAn bhavet / ArogyamauSadhAjjJeyaM zrutAt syAt zrutakevalI // abhayaM sarvasattvAnAmAdau dadyAt sudhIH sadA / taddhIne hi vRthA sarvaH paralokocito vidhiH // dAnamanyad bhavenmA vA narazcedabhayapradaH / sarveSAmeva dAnAnAM yatastadAnamuttamam // yaza. (u.) pR. 403-404 donoM hI granthoMke ina zlokoMmeM samAnarUpase 'caturvidha dAnake phalakA nirdeza karake saba donoMmeM abhayadAnako pramukhatA dI gaI hai| pa. pa. vi. meM gRhasthake chaha AvazyakoMkA nirdezaka jo 'devapUjA gurUpAstiH ( 6-7)Adi zloka AyA hai vaha jyoMkA tyoM (mAtra 'pUjA ke sthAnameM 'sevA' hai) yazastilaka (u. pR. 414 ) meM prApta hotA hai / pa. pa. vi. (2-10) meM munike liye zAkapiNDa mAtrake dAtAko ananta puNyabhAk batalAyA hai / yahI bhAva yaza. ( u. pR. 408) meM ina zabdoMmeM pragaTa kiyA gayA hai ___ munibhyaH zAkapiNDo'pi bhaktyA kAle prakalpitaH / bhavedagaNyapuNyArtha bhaktizcintAmaNiryataH // yazastilaka (u. pR. 257 ) meM paralokake sAdhanArtha nimna zlokakA upayoga kiyA gayA hai tadarhaja-stanehAto rakSodRSTerbhavasmRteH / bhUtAnanvayanAnnIvaH prakRtijJaH sanAtanaH // isake antargata hetuoMmeMse 'bhUtAnanvayanAt' hetukA upayoga pa. vi. (1-137 ) meM prAyaH usI rUpameM hI kiyA gayA hai|
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA somadeva sUrine dezayatiyoM (zrAvakoM ) ke vratako mUlaguNa (yaza. u. pR. 327) aura uttaraguNa (yaza. u. pR. 333) ke medase do prakArakA batalAkara unameM mUlaguNa aura uttaraguNoMkA nirdeza isa prakArase kiyA hai madya-mAMsa-madhutyAgAH sahodumbarapaJcakAH[ kaiH] / aSTAvete gRhasthAnAmuktA mUlaguNAH zruteH // aNuvratAni paJcaiva triprakAraM guNavratam / zikSAvratAni catvAri guNAH syurdAdazottare // unakA anusaraNa karate hue yahAM muni padmanandIne bhI ina mUlaguNoM aura uttaraguNoMkA isI prakArase pRthak pRthak nirdeza apane upAsakasaMskAra (6, 23-24 ) meM kiyA hai| itanA hI nahIM, balki uttaraguNoMke nirdezaka usa zlokako to prAyaH ( caturtha caraNako chor3akara ) unhoMne jaisAkA taisA yahAM le liyA hai| isa prakArase yaha nizcita hai ki muni padmanandIne apanI ina kRtiyoMmeM yazastilakake upAsakAdhyayanakA paryApta upayoga kiyA hai| yazastilakakI prazastike anusAra usakI samAptikA kAla za. saM. 881 (+135=1016 vi. saM.) hai| ata eva muni padmanandIkA racanAkAla isake pazcAt hI samajhanA cAhiye, isake pUrvameM vaha sambhava nahIM hai| padmanandI aura amRtacandrasari- padmanandIne prastuta granthake antargata nizcayapazcAzataprakaraNameM vyavahAra aura zuddha nayoMkI upayogitAko dikhalAte hue zuddha nayake Azrayase Atmatattvake viSayameM kucha kahanekI icchA isa prakAra prakaTa kI haivyavahRtirabodhajanabodhanAya karmakSayAya zuddhanayaH / svArtha mumukSurahamiti vakSye tadAzritaM kiMcit // 8 // yahAM padmanandIne vyavahAranayako abodha ( ajJAnI) janoMko pratibodhita karanekA sAdhana mAtra batalAyA hai| isakA AdhAra amRtacandra sUriviracita puruSArthasiddhyupAyakA nimna zloka rahA haiabudhasya bodhanAthaM munIzvarA dezayantyabhUtArtham / vyavahArameva kevalamavaiti yastasya dezanA nAsti // 6 // isa zlokake pUrvArdhameM prayukta zabda aura artha donoMko hI uparyukta zlokameM grahaNa kiyA gayA hai| chanda (AryA) bhI ukta donoM zlokoMkA eka hI hai| isase Ageke 9-11 zlokoMpara bhI puruSArthasiddhayupAyake. zloka 4 aura 5 kA prabhAva spaSTa dikhatA hai| ukta amRtacandrasUrikA samaya prAyaH vi. saM. kI 11vIM sadIkA pUrvArdha hai| ata eva muni papranandI inake pazcAt hI honA cAhiye / padmanandI aura amitagati- AcArya amitagatikA zrAvakAcAra prasiddha va vistRta hai| unhoMne apane subhASitaratnasaMdohake antima (31) prakaraNameM bhI saMkSepase usa zrAvakAcArakA nirUpaNa kiyA hai| 1 nizcayapaJcAzatke 93 zlokakA pUrvArdha bhAga samayaprAbhRtakI nimna gAthAkA prAyaH chAyAnuvAda hai-- vavahAro'bhUdatyo bhUdatyo desido hu suddhaNao / bhUdatyamassido khalu sammAdiTThI havadi jIvo // 11 // 2 zrI. paM. kailAzacandrajI zAstrIne jainasandezake zodhoka 5 (pR. 177-80) meM amRtacandra sUrikA yahI samaya nirdiSTa kiyA hai|
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmanandi-paJcaviMzatiH tulanAtmaka dRSTise vicAra karanepara usakA prabhAva padmanandIkI ina kRtiyoMmeM kuchake Upara dikhatA hai / udAharaNake rUpameM yahAM ( 6, 29-30) vinayakI AvazyakatAko batalAte hue usake svarUpa aura phalakA nirdeza isa prakAra kiyA hai vinayazca yathAyogyaM kartavyaH parameSThiSu / dRSTi-bodha-caritreSu tadvatsu samayAzritaiH // darzana-jJAna-caritra-tapaHprabhRti siddhayati / vinayeneti taM tena mokSadvAraM pracakSate // yaha bhAva amitagati-zrAvakAra (13 ) meM isa prakArase vyakta kiyA gayA hai saMghe caturvidhe bhaktyA ratnatrayarAjite / vidhAtavyo yathAyogyaM vinayo nayakovidaH // 44 // samyagdarzana-cAritra-tapojJAnAni dehinA / avApyante vinItena yazAMsIva vipazcitA // 48 // amitagati-zrAvakAcArake ina zlokoMkA uparyukta donoM zlokoMmeM na kevala bhAva hI liyA gayA hai, balki kucha zabda bhI le liye gaye haiN| amitagati-zrAvakAcArake caturtha paricchedameM kucha thor3e-se vistArake sAtha cArvAka, vijJAnAdvaitavAdI, brahmAdvaitavAdI, sAMkhya, naiyAyika, asarvajJatAvAdI mImAMsaka evaM bauddha Adike abhiprAyako dikhalAkara usakA nirAkaraNa kiyA gayA hai / isakA vicAra ati saMkSepameM muni padmanandIne bhI prastuta grantha (1,134-39) meM kiyA hai| yadyapi ina mata-matAntaroMkA vicAra aSTasahasrI, zlokavArtika, prameyakamalamArtaNDa evaM nyAyakumudacandra Adi tarkapradhAna granthoMmeM bahuta vistArake sAtha kiyA gayA hai, phira bhI muni padmanandIne ukta viSayapara amitagatikRta zrAvakAcArakA hI vizeSarUpase anusaraNa kiyA hai| yathA AtmA kAyamitazcidekanilayaH kartA ca bhoktA svayaM saMyuktaH sthiratA-vinAza-jananaiH pratyekamekakSaNe // pa. 1-134 // kuryAt karma zubhAzubhaM svayamasau bhuGkte svayaM tatphalaM sAtAsAtagatAnubhUtikalanAdAtmA na cAnyAdRzaH / cidrUpaH sthiti-janma-bhaGgakalitaH karmAvRtaH saMsRtau muktau jJAna-gekamUrtiramalastrailokyacUDAmaNiH // pa. 1-138 // isakI tulanA a. zrA. ke nimna zlokase kIjiye nirbAdho'sti tato jIvaH sthityutpatti-vyayAtmakaH / kartA bhoktA guNI sUkSmo jJAtA dRSTA tanupramA // 4-46 // isake antargata prAyaH sabhI vizeSaNa uparyukta pa. paM. vi. ke zlokoMmeM upasthita haiN| AcArya amitagatine isa zrAvakAcArakI prazastimeM apanI guruparamparAkA to ullekha kiyA hai, para grantharacanAkAlakA nirdeza nahIM kiyA / phira bhI unhoMne subhASitaratnasaMdoha, dharmaparIkSA aura paJcasaMgrahakI samAptikA kAla kramase vi. saM. 1050, 1070 aura 1073 nirdiSTa kiyA hai| isase unakA samaya nizcita hai| ata eva unake zrAvakAcArakA upayoga karanevAle muni padmanandI vi. saM. kI 11 vIM sadIke uttarArdhameM yA unake pazcAt hI honA cAhiye, isake pUrva honekI sambhAvanA nahIM hai| 1 jaise-'vinayazca yathAyogyaM kartavyaH' aura 'vidhAtavyo yathAyogyaM Adi /
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA padmanandI, jayasena aura pamaprama maladhArI deva- aba hama yaha dekhanekA prayatna kareMge ki ve 11vIM sadIke kitane pazcAt ho sakate haiM / isake liye yaha dekhanA hogA ki unakI ina kRtiyoMkA upayoga kisane aura kahAMpara kiyA hai| prastuta paJcaviMzatike antargata ekatvasaptatike 'darzanaM nizcayaH puMsi' Adi zloka (14) ko paJcAstikAyakI 162vIM gAthAkI TIkAmeM jayasenAcAryane 'tathA coktamAtmAzritanizcayaratnatrayalakSaNam' likhakara uddhRta kiyA hai| isI zlokako padmaprabha maladhArI devane bhI niyamasAra (gA. 51-55) kI TIkAmeM 'tathA coktamekatvasaptatau' likhakara usake nAmollekhake sAtha hI uddhRta kiyA hai| isake atirikta padmaprabha maladhArI devane ukta nAmollekhake sAtha iMsI niyamasArakI 45-46 gAthAoMkI TIkAmeM usa ekatvasaptatike 79veM zlokako, tathA 100vIM gAthAkI TIkAmeM 39-41 zlokoMko bhI uddhRta kiyA hai / padmaprabhaka svargavAsa vi. saM. 1242 meM huA thA, tathA jayasenakA racanAkAla usase pUrva kintu AcArasArake kartA vIranandI (vi. saM. 1210) se pazcAt siddha hotA hai / ata eva padmanandIkA samaya isake Age nahIM jA sakatA hai| niSkarSa yaha nikalatA hai ki ve vi. saM. 1075 ke pazcAt aura 1240 ke pUrva kisI samayameM hue haiN| padmanandI aura vasunandI- muni padmanandIne dezavratoyotana prakaraNa (7-22) meM kuMduruke patrake barAbara aura jauke barAbara jinagRha aura jinapratimAke nirmANakA phala anirvacanIya batalAyA hai / yaha varNana vasunandi-zrAvakAcArakI nimna gAthAoMse prabhAvita dikhatA hai kutthaMbharidalamette jiNabhavaNe jo Thavei jiNapaDimaM / sarisavamettaM pi lahei so Naro titthayarapuNNaM // 481 // jo puNa jiNiMdabhavaNaM samuNNayaM parihi-toraNasamaggaM / NimmAvai tassa phalaM ko sakkai vaNNiuM sayalaM // 482 // isI prakAra unhoMne 'dAnopadezana' prakaraNa (48-49) meM jo pAtrake bheda aura unake liye diye jAnevAle dAnake phalakA vivecana kiyA hai usakA AdhAra ukta zrAvakAcArakI 221-23 va 245-48 gAthAyeM, tathA dharmopadezAmRtake 31veM zlokameM eka eka vyasanakA sevana karanevAle yudhiSThira Adike jo udAharaNa diye gaye haiM unakA AdhAra 125-32 gAthAyeM rahIM pratIta hotI haiM / AcArya vasunandI amitagatike uttaravartI aura paM. AzAdharake pUrvavartI prAyaH vi. saM. kI 12vIM sadIke granthakAra haiN| padmanandI aura prabhAcandra-AcArya prabhAcandrane ratnakaraNDazrAvakAcArake 'dharmAmRtaM satRSNaH' Adi zloka (4-18) kI TIkAmeM prastuta granthake antargata upAsakasaMskAra prakaraNake 'adhruvAzaraNe caiva' Adi do zlokoM (43-44) ko uddhRta kiyA hai / AcArya prabhAcandra vikramakI 13vIM sadImeM paM. AzAdharajIke pUrvameM hue haiN| padmanandI aura paM. AzAdhara-zrI paNDitapravara AzAdharajIne apane anagAradharmAmRtakI sopajJa TIkAmeM muni padmanandIke kitane hI zlokoMko uddhRta kiyA hai / udAharaNArtha unhoMne 9veM adhyAyake 80 aura 81 zlokoMkI TIkAmeM 'ata eva zrIpadmanandipAdairapi sacelatAdUSaNaM diyAtramidamadhijage' isa AdarasUcaka vAkyake sAtha dharmopadezAmRtake 'mlAne kSAlanataH' Adi zloka (41) ko uddhRta kiyA hai| isake atirikta isI adhyAyake 93veM zlokakI TIkAmeM ukta prakaraNake 43veM, tathA 97veM zlokakI TIkAmeM 42veM zlokako bhI
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 patnanandi-paJcaviMzatiH uddhRta kiyA hai| isI prakAra anagAradharmAmRtake hI AThaveM adhyAyake 21veM zlokakI TIkAmeM sadbodhacandrodayake prathama zlokako, 23veM zlokakI TIkAmeM isI prakaraNake 18,16 aura 44 ina tIna zlokoMko, tathA 64veM zlokakI TIkAmeM upAsakasaMskArake 61veM zlokako uddhRta kiyA hai| isa TIkAko paM. AzAdharajIne vi. saM. 1300 meM samApta kiyA hai / ata eva muni padmanandIkA isake pUrvameM rahanA nizcita hai| padmanandI aura mAnatuGga- AcArya mAnatuGgaviracita bhaktAmara stotrameM eka zloka isa prakAra hai ko vismayo'tra yadi nAma guNairazeSaistvaM saMzrito niravakAzatayA munIza / doSairupAttavibudhAzrayajAtagarvaiH svabhAntera'pi na kadAcidapIkSito'si // 27 // isakI tulanA padmanandIke nimna zlokase kIjiye samyagdarzanabodhavRttasamatAzIlakSamAdyairdhanaiH __ saMketAzrayavajinezvara bhavAn sarvairguNairAzritaH / manye tvayyavakAzalabdhirahitaiH sarvatra loke vayaM saMgrAhyA iti garvitaiH parihRto doSairazeSairapi // 21-1 / / ina donoM zlokoMkA eka hI abhiprAya hai| isake atirikta jisa prakAra bhaktAmara stotra (28-35) meM ATha prAtihAryoMke Azrayase bhagavAn AdinAthakI stuti kI gaI hai usI prakAra prastuta granthake antargata RSabhastotra ( 23-34) meM bhagavAn AdinAthakI tathA zAntinAthastotra (1-8) meM zAntinAtha tIrthakarakI mI stuti kI gaI hai| padmanandI aura kumudacandra-bhaktAmarake samAna kalyANamandira stotra (19-26) meM AcArya kumudacandrake dvArA bhI ATha pratihAryoMke Azrayase bhagavAn pArzvajinendrakI stutikI gaI hai| ve vahAM azokavRkSakA ullekha karate hue kahate haiM dharmopadezasamaye savidhAnubhAvAdAstAM jano bhavati te tarurapyazokaH / abhyudgate dinapatau samahIruho'pi kiM vA vibodhamupayAti na jIvalokaH // 19 // isakI tulanA RSabhastotrakI nimna gAthAse kIjiye acchaMtu tAva iyarA phuriyaviveyA NamaMtasirasiharA / hoi asoo rukkho vi NAha tuha saMNihANattho // 24 // 1. yadyapi mAnatujAcAryakA kAla nizcita nahIM hai, phira bhI donoM zlokoMke bhAvako dekhate hue aisA pratIta hotA hai ki muni padmanandIne bhaktAmarake ukta zlokakA apane zlokameM vizadIkaraNa kiyA hai / jaise- bhaktAmara stotrameM 'guNaiH' isa sAmAnya padakA ra kisI vizeSa guNakA ullekha nahIM kiyaa| use muni padmanandIne 'samyagdarzana:rdhanaiH' isa padake dvArA spaSTa kara diyA hai / bhaktAmarameM jisa 'azeSa' zabdakA prayoga guNake sAtha [ guNairazeSaH ] kiyA gayA hai usa 'azeSa' zabdakA prayoga yahAM doSake sAtha [ doSairazeSaH ] kiyA gayA hai, aura guNoMkI azeSatA dikhalAneke liye 'sarvaiH' padako adhika grahaNa kiyA gayA hai / 2. zAMtinAthastotrake prathama aura dvitIya zlokoMkI bhaktAmarake 31 aura 32veM zlokoMke sAtha bhAvakI bhI bahuta kucha samAnatA hai| bhaktAmarake 22 aura 32 veM zlokase RSabhastotrakI gAthA 8 aura 28 bhI kucha samAnatA rakhatI hai| isake atirikta bhaktAmarastotra ( 24-25) meM brahmA, Izvara, anaGgaketu, buddha, zaMkara aura puruSottama Adi nAmoMke dvArA jinendrakI sati kI gaI hai| tadanusAra RSabhastotra (51) meM bhI ye saba nAma jinendrake hI nirdiSTa kiye gaye haiN|
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA isakA aura ukta zlokake pUrvArdhakA na kevala bhAva hI samAna hai, balki zabda bhI samAna haiN| padmanandI aura zubhacandra- zubhacandrakRta jJAnArNavameM jaina dharma aura siddhAnta saMbaMdhI prAyaH sabhI viSayoMkA vizada prarUpaNa pAyA jAtA hai| isakI anityabhAvanAkA varNana prastuta graMthake anityapazcAzatse tulanIya hai / vizeSataH jJAnA0 anityabhA. ke padya 30-31 kA prastuta anityapaJcAzatake padya 16 se sAmya dhyAna dene yogya hai| jJAnArNavake ukta donoM padya AcArya pUjyapAda viracita iSTopadezake 9veM padyake AdhArase race gaye pratIta hote haiM / jJAnArNavakA racanAkAla lagabhaga 12vIM zatI pAyA jAtA hai| padmanandI aura zrutasAgara sUri-zrutasAgara sUrine darzanaprAbhRta gA. 9 aura mokSaprAbhRta gA. 12 kI TIkAmeM ekatvasaptatike 'sAmyaM svAsthyaM samAdhizca' Adi zloka (64) ko uddhRta kiyA hai| isake atirikta unhoMne da. prA. gA. 30 kI TIkAmeM dharmopadezAmRtake 'vanazikhini' Adi 75veM zlokako tathA bodhaprAbhRta gA. 50 kI TIkAmeM ekatvasaptatike 79veM zlokako bhI uddhRta kiyA hai / ___ unhoMne eka zloka ( madyamAMsasurAvezyA-Adi) cAritraprAbhRtakI 21vIM gAthAkI TIkAmeM uddhRta kiyA hai / vaha zloka prastuta granthake do prakaraNoM (1-16 va 6-10) meM pAyA jAtA hai / bheda kevala itanA hai yahAM 'madya' zabdake sthAnameM 'bUta' pada hai| isake atirikta aura kucha bhI bheda nahIM hai| zrutasAgara sUri vi. saM. 16vIM sadImeM hue haiN| ukta samasta tulanAtmaka vivecanakA mathitArtha yaha hai ki paJcaviMzatike graMthakArane saMbhavataH kundakunda, umAsvAti, pUjyapAda, akalaMka, guNabhadra, mAnatuMga, kumudacandra, somadevasUri, amRtacandrasUri aura amitagatikI racanAoMkA upayoga kiyA hai / inameM samayakI dRSTise sabase pIcheke AcArya amitagati haiM, jinake graMthoMmeM sabase pichalA kAlanirdeza vi. saM. 1073 kA pAyA jAtA hai| ata eva paM. vi. kA racanAkAla isase pazcAt honA cAhiye / tathA jina graMthoM meM isa racanAke kisI prakaraNakA spaSTa ullekha va avataraNa pAyA jAtA hai unameM sabase prathama padmaprabha maladhArI deva kRta niyamasArakI TIkA hai / ina maladhArI devake svargavAsakA kAla vi. saM. 1242 pAyA jAtA hai / ata eva siddha hotA hai ki paMcaviMzatikAra padmanandI vi. saM. 1073 aura 1242 ke bIcameM kabhI hue haiN| isa sImAko aura bhI saMkucita karanemeM sahAyaka ekatvasaptatikI kannaDa TIkA hai jisakA paricaya anyatra diyA jA rahA hai aura jo vi. saM. 1193 ke AsapAsa likhI gaI thii| ata eva paMcaviMzatikAra padmanandIkA kAla vi. saM. 1073 aura 1193 ke bIca siddha hotA hai / yaha bhI asaMbhava nahIM ki mUlagraMtha aura ekatvasaptatikI kannaDa TIkAke racayitA padmanandI eka hI hoM / kintu isakA pUrNataH nirNaya kucha aura spaSTa pramANoMkI apekSA rakhatA hai| 1. isI prakAra zAMtinAthastotrake prathama aura dvitIya tathA sarasvatIstotrake 31veM zlokakI bhI kalyANamaMdirake 26, 25 aura dUsare zlokase kucha samAnatA dikhatI hai / 2. tattvArthavArtika (1,1,49) aura yazastilaka (u. pR. 271 ) meM yaha eka loka uddhRta kiyA gayA hai hataM jJAnaM kriyAhInaM hatA cAjJAninA kriyA / dhAvan kilAndhako dagdhaH pazyannapi ca paGgulaH // dharmopadezAmRtake usa zloka ( 'vanazikhini mRto'nyaH' Adi ) meM bhI yahI bhAva nihita hai|
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 pabhanandi-paJcaviMzatiH 5. padmanandi-paMcaviMzatikI saMskRta TIkA prastuta granthake sAtha jo saMskRta TIkA prakAzita kI gaI hai usake racayitAkA kahIM nAmanirdeza nahIM hai| isase yaha jJAta nahIM hotA ki usakI racanA kaba aura kisake dvArA kI gaI hai / usake racayitA kisa pradezake rahanevAle the, muni the yA gRhastha, tathA kisake ziSya va kisa paramparAke the; ityAdi bAtoMke jAnanekA koI upAya nahIM hai / itanA avazya hai ki TIkAkA jo svarUpa hai usako dekhate hue aisA pratIta hotA hai ki usake racayitA gaNanIya vidvAn nahIM the| unakI yaha TIkA bahuta sAdhAraNa hai / usase mUla zlokoMkA na to artha hI spaSTa hotA hai aura na bhAva bhI / usameM jahAM tahAM kevala kucha hI zabdoMkA, vizeSataH sarala zabdoMkA, artha mAtra vyakta kiyA hai / udAharaNArtha nimna zloka aura usakI TIkAko dekhiye rajakazilAsahazImiH kukurakarparasamAnacaritAbhiH / gaNikAbhiryadi saMgaH kRtamiha paralokavArtAbhiH // 1-24 // iha loke saMsAre / yadi cet / gaNikAbhiH vezyAbhiH / saMgaH kRtaH tadA paralokavArtAbhiH kRtaM pUryatAM pUrNam (!) / kiMlakSaNAbhiH vezyAmiH / rajakazilAsadRzIbhiH kurkurakarparasamAnacaritAbhiH // 24 // isa prakAra ukta zlokakI TIkAmeM kevala 'iha' kA artha 'loke saMsAre', 'yadi' kA artha 'cet' aura 'gaNikAbhiH' kA artha 'vezyAbhiH' mAtra kiyA gayA hai / isake atirikta usake zabdArtha aura bhAvArthako kucha bhI spaSTa nahIM kiyA gayA hai| ___isake Age 27veM zlokakA yaha antima caraNa hai- nityaM vaJcanahiMsanojjhavidhau lokAH kuto muhyata / / ____ isakA TIkakAra artha karate haiM- bho lokAH / nityaM sadA / vaJcanahiMsanojjhavidhau / kuto muhyata karamAnmohaM gccht| isa prakArase usakA bhAva kucha bhI spaSTa nahIM hotA hai / yahAM ye eka do hI udAharaNa diye gaye haiM / vastutaH prastuta TIkAkI prAyaH sarvatra yahI sthiti hai| isake atirikta isa TIkAmeM jahAM tahAM arthakI asaMgati bhI dekhI jAtI hai| jaise-zloka 1-75 meM 'azraddadhAnaH' padakA artha 'AlasyasahitaH'; 1-104 meM 'mRtpiNDIbhUtabhUtam' kA artha 'mRtaprANipiNDasadRzam'; 1-109 meM 'yAti' kA artha 'yAtirgamanaM na', isI zlokameM 'mRtaH' kA artha 'maraNaM na', 'jarA jarjarA jAtA' kA artha 'yatra muktau jarA na yatra muktau jarayA kRtvA jarjarAH siddhAH na'; 1-118 meM 'AsthAya' kA artha "khitvA'; isImeM 'na vidaH kA artha 'kvApi vayaM na vidaH'; tathA zloka 1-137 meM 'bhUtAnanvayato na bhUtajanito' kA artha 'anvayataH nizcayataH / AtmA bhUto na indriyarUpo na pRthivyAdijanito na bhUtajanito na' aura 'kathamapi arthakriyA na yujyate' kA artha 'utpAdavyayadhauvyatrayAtmikA kriyA na yujyate / api tu sarveSu dravyeSu dhrauvyavyayotpAdakriyA yujyate' / isa zlokakA bhAva TIkAkArako sarvathA hRdayaMgama nahIM huA hai| TIkAkAra saMskRta bhASAke sAtha hI siddhAntake bhI kitane jJAtA the, isakA anumAna 'labdhipaJcakasAmagrI' Adi zloka (1-12) kI TIkAko dekhakara bhalI bhAMti kiyA jA sakatA hai|
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 37 TIkAkI bhASA-TIkAkArane jisa saMskRta bhASAmeM isa TIkAkI racanA kI hai vaha atizaya azuddha hai / isa TIkAkI racanA karate hue unheM bIca bIcameM hindI vAkyoM va zabdoMkA bhI avalambana lenA par3A hai (dekhiye zloka 4-12) / unakI bhASAviSayaka ve azuddhiyAM kucha isa prakAra haiM-vanatiSThanena (1-67), durjayaH durjItaH (1-99), stutyamAneSu (1-106), kaThinena prApyate (1-166), manoindriyarahitAH (10-32), bAhyapadArthAH anyAni kiM na santi (11-22), AkRSTayantrasUtrAt AkarSitasUtrAt (11-60), tatpateH tasyAH striyAH pateH vallabhAt (12-10), kiyat AnandaM parisphurati (13-3), chamena (13-14), pramuktvA (13-39), brahmApramukhAH ...kiraNAH khadyote yojyate (13-51), tejaHsaukhyahateH akartR= saukhyahateH tejaH akartR 'han hiMsAgatyoH' devAdInAM sukhena gamanasya tejaH, tasya tejasaH akartR akArakam (17-7), ghanaghAtAt ghanataH ghAtAt, zarIrasya saMnidhiH nikaTaM na jAyate (24-7), ubhayathA dviprakAraM (25-2) ityAdi / saMskRtake samAna prAkRtakA bhI unakA jJAna alpa hI dikhatA hai| udAharaNasvarUpa unake dvArA TIkAmeM kiye gaye RSabhastotrake antargata kucha zabdoMke arthako dekhiye 5 amhArisANa-mama sadRzAnAm ; 5 hiyaicchiyA-hRdayasthitA; 8 sa cciya-zacI suradevaindrANI ca; 9 surAyalaM=surAlayaM mandiraM; 14...sAsachammeNa-zvAsachamena; 16 varAI-varAkinI; 19,32....cciya= bho arcya bho pUjya; 20 muyaM va-mRtagavat ; 21 jiyANa-yAvatAm ; 32 ahokayajaDohaM-aho ityAzcarye |....jlaughN samudraM; 33 hiyayapaIiaraM-hRdayapradIpakara; 33 ciya=bho arghya; 45 hariNakamallINo= candrakamalInaH; 55 vatthasatthe vastuzAstre / / 6. ekatvasaptatikI kannaDa TIkA prastuta granthakA caturtha prakaraNa ekatva-saptatikI apekSAkRta adhika prasiddhi rahI hai, usakI svataMtra prAcIna pratiyAM bhI upalabhya hotI haiM, aura usake anya granthakAroM dvArA uddharaNa bhI pAye jAte haiN| isa prakaraNapara kannaDa bhASAtmaka eka TIkA bhI upalabdha hai jisake lagabhaga 50 padya saMskRta TIkA sahita san 1893 meM paM. padamarAja dvArA sampAdita hokara kAvyAmbudhi nAmaka granthamAlAmeM prakAzita hue the| DaoN. upAdhyejI ne isakA tathA tIna hastalikhita prAcIna pratiyoMkA avalokana kiyA hai / isa kanAr3I TIkAkI zailI dArzanika va samAsa-bahula hai / usameM saMskRta va prAkRtake aneka avataraNa bhI pAye jAte haiM jo kundakunda aura amRtacandra AcAryoMkI racanAoMse liye gaye siddha hote haiN| TIkAkArakA nAma hai padmanandI / isa nAmake sAtha paMDitadeva, vratI va munikI upAdhiyAM pAI jAtI haiM / saubhAgyase unhoMne apanA jo paricaya diyA hai vaha aitihAsika dRSTi se bar3A mahattvapUrNa hai| ve zubhacandra rAddhAntadevake apaziSya the aura unake vidyAguru the kanakanandI paNDita / unhoMne amRtacandrakI vacanacandrikAse AdhyAtmika prakAza prApta kiyA thA, aura nimbarAjake saMbodhanArtha ekatva-saptati vRttikI racanA kI thii| TIkAkI prazastimeM padmanandI aura nimbarAja donoMkI khUba prazaMsA kI gaI hai / anumAnataH ye nimbarAja ve hI haiM jo pArzvakavikRta 'nimba-sAvanta-carite' nAmaka 506 SaTpadI padyAtmaka kannaDa kAvyake nAyaka haiM / isa kAvyakI upalabhya eka mAtra prAcIna prati vi. saM. 1793 kI hai| kAvyake vRttAntase siddha hotA hai ki nimbarAja
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmanandi-paJcaviMzatiH zilAhAravaMzIya gaNDarAditya narezake sAmanta the| unhoMne kolhApurameM apane adhipatike nAmase 'rUpanArAyaNabasadi' nAmaka jaina mandirakA nirmANa karAyA thA tathA kArtika vadi 5 zaka saM. 1058 (vi. saM. 1193 ) meM kolhApura va mirajake AsapAsake grAmoMkI AyakA dAna bhI diyA thA / mUlagranthakAra va TIkAkArake nAma-sAmya va racanAkAlako dekhate hue yaha bhI pratIta hotA hai ki ve eka hI vyakti hoM, kintu na to unake dIkSA va zikSA guruoMke nAma ekase milate aura na vRttAntameM isakA koI spaSTa saMketa prApta hotA / isa kAraNa unakA ekatva sandehAtmaka hI hai| 7. padmanandi-paMcaviMzatikI hindI vacanikA Upara 'ca' pratike paricayameM usa pratike sAtha upalabhya 'vacanikA'kA paricaya diyA jA cukA hai| yaha vacanikA DhuMDhArI ( rAjasthAnameM jayapurake AsapAsa bolI jAnevAlI ) hindI bhASAmeM likhI gaI hai| ukta pratikI prazastike anusAra DhuMDhAhara dezavartI jayapura nagarake rAjA rAmasiMhake rAjyakAlameM sAMgAnera bAjArameM sthita khindukAke jaina mandirameM padmanandi-paMcaviMzatikA svAdhyAya va usapara dharmacarcA calA karatI thii| eka vAra saba paMcoMke hRdayameM yaha bhAvanA utpanna huI ki isa granthakI bhASA-vacanikA likhI jAya / yaha kArya vahAMke jJAnacandrake putra jauharIlAlako sauMpA gayA / kintu ve AThaveM prakaraNa 'siddhastuti' takakI vacanikA likhakara svargavAsI ho gaye / taba zeSa granthako pUrA karanekA kArya haricandrake putra mannAlAlako sauMpA gayA aura unhoMne use saMvat 1915 mRgazira kRSNA 5, guruvArako samApta kiyA / isa prakAra yaha hindI TIkA kevala eka sau tIna varSa purAnI hai aura use jauharIlAla aura mannAlAla ina do vidvAnoMne kramase racA hai| isa racanAmeM prathama mUla saMskRta yA prAkRta padya, usake nIce hindImeM zabdArtha aura tatpazcAt usakA bhAvArtha likhA gayA hai| 8. viSaya-paricaya 'padmanandi-paJcaviMzati' isa granthanAbhase hI sUcita hotA hai ki prastuta granthameM zrImuni padmanandIke dvArA racita paccIsa viSaya samAviSTa haiM, jo isa prakAra haiM 1. dharmopadezAmRta-isa adhikArameM 198 zloka haiM / yahAM sarvaprathama (zloka 6) dharmake upadezakA adhikArI kauna hai, isako spaSTa karate hue yaha batalAyA hai ki jo sarvajJa hokara krodhAdi kaSAyoMkI vAsanAse rahita ho cukA hai vaha nirbAdha sukhake denevAle usa dharmakA upadeza yA vyAkhyAna kiyA karatA hai aura vahI isa viSayameM pramANa mAnA jAtA hai| hetu isakA yaha batalAyA hai ki lokameM asatyabhASaNake do hI kAraNa dekhe jAte haiM-ajJAnatA aura kaSAya / jo bhI koI kisI viSayakA asatya vivecana karatA hai vaha yA to tadviSayaka pUrNa jJAnake na rahanese vaisA karatA hai yA phira krodha, mAna athavA lobha Adi kisI kaSAyavizeSake vazIbhUta hokara vaisA karatA hai| isake atirikta usa asatyabhASaNakA anya koI kAraNa haSTigocara nahIM hotA / isIliye jo ina donoM kAraNoMse rahita hokara sarvajJa aura vItarAga bana cukA hai vahI yathArtha dharmakA vaktA ho sakatA hai aura use hI isameM pramANa mAnanA cAhiye / koI yAtrI jaba eka dezase kisI dUsare deza athavA nagarako jAtA hai taba vaha apane sAtha pAtheyakomArgameM khAneke yogya sAmagrIko-avazya rakha letA hai / isase usakI yAtrA sukhase samApta hotI hai-use
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA mArgameM koI kaSTa nahIM hotA / yaha sAvadhAnI isa lokakI yAtrAke liye hai / phira bhalA jaba prANI isa lokako chor3akara dUsare lokako (gatyantarako) jAtA hai taba kyA use isa lambI yAtrAke liye pAtheyakI AvazyakatA nahIM hai ! hai aura avazya hai / vaha pAtheya hai dharma, jo usa paralokakI yAtrAko sarala va sukhada banAtA hai / usa dharmakA svarUpa yahAM (7) vyavahAra aura nizcaya ina donoM dRSTiyoMse dikhalAyA gayA hai / unameM prathamataH vyavahArake Azrayase jIvadayAko- azaraNako zaraNa dene va usake dukhameM svayaM dukhake anubhava karanekodharma kahA hai| usake gRhasthadharma aura munidharmakI apekSA do bheda, ratnatraya- samyagdarzana, samyagjJAna evaM samyakcAritra-kI apekSA tIna bheda tathA uttamakSamA AdikI apekSAse dasa bheda nirdiSTa kiye gaye haiN| yaha saba dharma vyavahAropayogI hai aura ise zubha upayogake nAmase kahA jAtA hai / yaha jIvako durgatise- naraka va tiyaMca yoniyoMke dukhase-bacAkara use manuSya aura devagatike sukhako prApta karAtA hai / isaliye yaha apekSAkRta upAdeya hai, kintu sarvathA upAdeya to vahI dharma hai jo jIvako caturgatike dukhase chuTakArA dilAkara use ajara-amara banA detA hai / taba jIva zAzvata padameM sthita hokara sadA nirbAdha sukhakA anubhava kiyA karatA hai / isa dharmako zuddhopayoga yA nizcaya dharmake nAmase kahA gayA hai / isake svarUpakA nirdeza karate hue yahAM yaha batalAyA hai ki mohake nimittase utpanna honevAle samasta saMkalpa-vikalpoMse rahita hokara jo zuddha Anandamaya AtmAkI pariNati hotI hai use hI yathArtha dharma samajhanA cAhiye / usameM vacana aura zarIrakA saMsarga nahIM rahatA / __ pUrvokta vyavahAra dharmako jo yahAM upAdeya batalAyA hai vaha isa nizcaya dharmakA sAdhaka honekI dRSTise hai| kintu jo prANI sAMsArika sukhako-abhISTa viSayopabhogajanita kSaNika va sabAdha indriyatRptiko-hI antima sukha mAnakara ukta vyavahAra dharmako usIkA sAdhana samajhate haiM aura yathArtha dharmase vimukha rahate haiM, una ajJAnI va kadAgrahI janoMko lakSyabindu banAkara usa vyavahAra dharmako bhI heya batalAyA gayA hai, kyoMki, vaha mokSakA sAdhana nahIM hotaa| yahAM (8) dharmavRkSakI mUlabhUta usa jIvadayAko samIcIna cAritrakI utpAdaka va mokSa-mahalapara ArohaNa karAnevAlI nasainI kahA gayA hai| sAtha hI dharmAtmA janoMke liye yaha preraNA bhI kI gaI hai ki unheM nirantara anya prANiyoMke viSayameM dayAI rahanA cAhiye, kyoMki, prANImeM samasta vrata, zIla evaM anyAnya uttamottama guNa eka mAtra usI jIvadayAke hI Azrayase rahate haiN| svastha prANIke viSayameM to kyA, kintu jo rogAkrAnta hai use bhI yadi sampatti AdikA pralobhana dekara koI mAranA cAhe to vaha use svIkAra na karake usakI apekSA eka mAtra apane jIvanako hI priya samajhatA hai / vaha usa jIvanake Age tInoM lokoMke bhI rAjyako tuccha samajhatA hai / basa, yahI kAraNa hai jo isa jIvitadAnake Age anya saba dAnoMko tuccha ginA gayA hai (10) / isa jIvadayAke vinA tapa va tyAga Adi saba hI vyartha hote haiN| uparyukta gRhastha dharma aura munidharmameM adhika zreSTha to munidharma hI hai, phira bhI cUMki mokSake mArgabhUta ratnatrayake dhAraka sAdhu hI hote haiM aura unake zarIrakI sthiti una gRhasthoMke dvArA bhaktipUrvaka diye gaye mojanake Azrita hotI hai, ata eva una gRhasthoMkA dharma (gRhidharma ) bhI abhISTa mAnA gayA hai (12) / jo dharmavatsala gRhastha apane chaha AvazyakoMkA paripAlana karatA huA munidharmako sthira rakhaneke liye muniyoMko nirantara AhArAdi diyA karatA hai usIkA gRhasthajIvana prazaMsanIya hai| isake viparIta jo gRhakha dharmase
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmanandi- paJcaviMzatiH vimukha hokara - jinapUjana aura pAtradAnAdise rahita hokara - kevala dhanake arjana aura viSayoMke bhoganemeM hI masta rahate haiM unake gRhasthajIvanako eka prakArakA bandhana hI samajhanA cAhiye (13 ) / 40 gRhidharmameM zrAvakake darzana va vrata Adike bhedase gyAraha sthAna ( pratimAyeM ) nirdiSTa kiye gaye haiM / inake pUrvameM sAta vyasanoMkA parityAga anivArya hai, kyoMki, usake vinA vrata Adi pratiSThita nahIM raha sakate / vyasana ve haiM jo puruSoMko kalyANake mArgase bhraSTa karake unheM akalyANa meM pravRtta kiyA karate haiN| yahAM ( 16-31 ) una dyUtAdi vyasanoMkA pRthak pRthak svarUpa batalAkara unameM rata rahane se jina yudhiSThira Adiko kaSTa bhoganA par3A hai unakA udAharaNake rUpameM nAmollekha bhI kiyA gayA hai / I hiMsA, asatya, corI, maithuna aura parigraha, ina pApoMkA parityAga jahAM zrAvaka eka dezarUpase karatA hai, vahAM muni unakA parityAga pUrNa rUpase kiyA karate haiM / isIliye gRhasthake dharmako dezacaritra aura munike dharmako sakalacAritra kahA jAtA hai / isa sakala cAritrako dhAraNa karanevAle muni samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritrarUpa ratnatrayake sAdhanameM tatpara hokara mUlaguNa, uttaraguNa, pAMca AcAra aura dasa dharmokA paripAlana kiyA karate haiM / isameM ve pramAda nahIM karate tathA jIvanake antameM samAdhi ( sallekhanA ) ko dhAraNa karaneke liye sadA utsuka rahate haiM ( 38 ) / unameM mUlaguNoM ke paripAlanakI pramukhatA hai / jo tapasvI mUlaguNoMkA paripAlana na karake uttaraguNoM ke paripAlanakA prayatna karatA hai usakA yaha prayatna usa mUrkhake samAna batalAyA gayA hai jo apane zirake chedane meM udyata zatruse apane zirorakSaNakA to prayatna nahIM karatA, kintu aMgulike rakSaNa mAtrameM saMlagna ho jAtA hai (40) / ve munike mUlaguNa 28 haiM jo isa prakAra haiM- pAMca mahAvrata, pAMca samitiyAM, pAMcoM indriyoMkA nirodha, samatA Adi chaha Avazyaka, loca, vastrakA parityAga, snAnakA parityAga, bhUmizayana, dantagharSaNakA tyAga, sthitibhojana aura ekabhakta' ( eka vAra bhojana grahaNa ) / ina mUlaguNoM se yahAM granthakAra zrI munipadmanandIne acelakatva ( vastratyAga ), loca, sthitibhojana aura samatAkA hI mukhyatAse svarUpa dikhalAyA hai / ve digambaratvakI AvazyakatAko pragaTa karate hue kahate haiM ki jaba vastra mailA ho jAtA hai taba use svaccha karaneke liye jalAdikA Arambha karanA par3atA hai, aura jahAM Arambha hai vahAM saMyamakI rakSA sambhava nahIM hai / dUsare, jaba vaha jIrNa-zIrNa hokara phaTa jAtA hai to manameM vyAkulatA hotI hai tathA dUsaroMse usake liye yAcanA karanA par3atI hai / isase Atmagaurava naSTa hokara dInatAkA bhAva utpanna hotA hai / phira yadi kisIne usakA apaharaNa kara liyA to krodha bhar3aka uThatA hai / isa prakAra se vastrako munimArgameM bAdhaka samajhakara digambaratvako svIkAra karanA hI yogya hai ( 41 ) / kucha muniyoMkI bhogAkAMkSA ko dekhakara yahAM yaha kahA gayA hai ki jaba sAdhuke liye zayyA ke hetu ghAsako bhI svIkAra karanA lajjAjanaka va nindya mAnA jAtA hai, taba bhalA gRhasthake yogya rupaye-paise Adiko svIkAra karanA yA 1. jAgrattItra kaSAya karkazamanaskArArpitairduSkRtaizcaitanyaM tiryattamastaradapi dyUtAdi yacchreyasaH / puMso vyasyati tadvido vyasanamityAkhyAntyatastadvrataH kurvItApi rasAdisiddhiparatAM tatsodarI dUragAm // sA. dha. 3,18. 2. paMca ya mahavvayAI samidIo paMca jiNavaruddiTThA | paMceviMdiyarohA chappiya AvAsayA loco // acelaka maNNANaM khidisayaNama daMtaghaMsaNaM ceva / ThidibhoyaNeyabhattaM mUlaguNaM aTThavIsA du // mUlA. 1, 2-3.
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 41 usase mamatA rakhanA unake liye kahAM taka yogya hai ? yaha to usa munimArgase patanakI parAkASThA hai / yadi Aja nirmantha kahe jAnevAle una sAdhuoMkI yaha duravasthA ho gaI hai to ise kalikAlake prabhAva ke sivAya aura kyA kahA jA sakatA hai ? ( 53 ) / isa prakAra sAmAnyase sAdhuke svarUpako dikhalA kara Age AcArya aura upAdhyAyoMkA bhI pRthak pRthak (59-61 ) svarUpa batalAyA gayA hai / tatpazcAt samIcIna sAdhuoMkI prazaMsA karate hue unase apane kalyANakI prArthanA kI gaI hai ( 62-66 ) / vartamAnameM isa bharatakSetrake mItara kevalajJAniyoMkA astitva nahIM pAyA jAtA, phira bhI paramparAse unakI vANI (jinAgama) prApta hai aura usake AzrayabhUta ye ratnatrayake dhAraka sAdhu hI haiM, ata eva unakI upAsanA karanA zrAvakakA Avazyaka karma hai / isa prakAra una samIcIna sAdhuoM kI pUjA - bhakti se sAkSAt jina aura usa jinAgamakI bhI pUjA ho jAtI hai ( 68 ) / aise mahAtmAoM ke jahAM para caraNa-kamala par3ate haiM vaha bhUmi tIrthakA rUpa dhAraNa kara letI hai aura unakI sevAmeM namrIbhUta hue deva bhI kiMkarake samAna upasthita rahate haiM / pUjA aura stuti Adi to dUra hI rahI, kintu unake nAmasmaraNase bhI prANI pApase mukta ho jAte haiM ( 68-69 ) / ye munijana samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra svarUpa jisa ratnatrayameM dRr3ha hote haiM usakA svarUpa isa prakAra se nirdiSTa kiyA gayA hai- tattvArtha, deva aura guruke zraddhAnakA nAma samyagdarzana hai / sva aura para donoMko sandeha va viparItatA se rahita hokara yathAvat jAnanA, ise samyagjJAna kahate haiM / pramAdanimittaka karmake Asravase virata honeko cAritra kahA jAtA hai / ina tInoMkA hI nAma mokSamArga hai aura vaha janma-maraNarUpa saMsArakA nAzaka hai ( 72 ) / yaha vyavahAra ratnatrayakA svarUpa hai / nizcaya ratnatrayakA svarUpa nimna prakAra hai- - AtmA nAmaka nirmala jyotike nirNayakA nAma samyagdarzana, tadviSayaka bodhakA nAma samyagjJAna aura usImeM sthita honekA nAma samyak cAritra hai' / yaha nizcaya ratnatraya samudita rUpameM karmabandhako nirmUla karanevAlA hai / parantu vyavahAra ratnatraya bAhya padArthoMko viSaya karaneke kAraNa para hai jo zubhAzubha bandhakA hI kAraNa hai / isa prakAra vyavahAra ratnatraya saMsArakA kAraNa aura nizcaya ratnatraya mokSakA kAraNa hai ( 81 ) / mumukSu tapasviyoMko ajJAnI janake dvArA pahuMcAyI gaI bAdhAko zAntike sAtha sahana karate hue unake Upara krodha nahIM karanA cAhiye, isIkA nAma uttama kSamA hai / ye uttama kSamA Adi dasa dharma saMvarake kAraNa haiM / inakA yahAM pRthak pRthak varNana kiyA gayA hai ( 82 - 106 ) / saba hI prANI dukhase bhayabhIta hokara sukhako cAhate haiM aura nirantara usIkI prApti ke liye prayatna bhI karate haiM / parantu yathArthameM sabako usa sukhakA lAbha nahIM ho pAtA / isakA kAraNa unakA sukha-duHkhaviSayaka aviveka hai / unheM sAtAvedanIyake udayase jo kucha kAlake liye vedanAke parihArasvarUpa sukhakA AbhAsa hotA hai use hI ve yathArtha sukha mAna lete haiM jo vastutaH sthAyI yathArtha sukha nahIM hai ( 151 ), kyoMki ve jisa iSTa sAmagrIke saMyogameM sukhakI kalpanA karate haiM vaha saMyoga hI sthAyI 1. prastuta granthameM inakA svarUpa aneka sthAnapara dekhA jAtA hai| jaise-choka 4- 14 aura 11, 12-14 Adi / 2. sa gupti-samiti-dharmAnuprekSA pariSahajaya cAritraiH / ta. sU. 9-2. 6
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 padmanandi-paJcaviMzatiH nahIM hai / ata eva jaba usa abhISTa sAmagrIkA viyoga hotA hai taba punaH vaha saMtApa utpanna hotA hai / isa prakAra jisa saMyogase sukhakI kalpanA kI jAtI hai vaha antataH dukha hI hai'| sukha to AkulatAke abhAva meM hai, jo mokSameM hI upalabdha hotA hai / vahAM divya jJAnamaya AtmA ananta kAla taka nirAkula va bAdhArahita zAzvatika sukhakA upabhoga karatA hai ( 109 ) / AtmasvarUpake vyAkhyAnameM usake vacanoMko pramANa mAnA jA sakatA hai jo sarvajJa hokara rAga-dveSAdi se rahita hotA huA vItarAga bhI ho cukA hai| usane jo aMga aura aMgabAhyarUpa jisa samasta zrutakI prarUpaNA kI hai usameM eka mAtra Atmatattvako upAdeya aura anya sabako heya batalAyA gayA hai / cUMki vartamAna kAlameM Ayu aura buddhike hIna honese samasta zrutake par3hanekI zakti nahIM hai, ata eva mukti ke sAdhaka mAtra zrutakA hI abhyAsa karanA ucita hai ( 124-27) / AtmAke sambandhameM vibhinna saMpradAyoMmeM aneka prakArakI kalpanAyeM kI gaI haiM / yathA - mAdhyamika yadi use zUnya mAnate haiM to cArvAka pRthivyAdi bhUtoMse utpanna huA use jaDa mAnate haiM / isI prakAra sAMkhya use akartA (bhoktA ), sautrAntika kSaNika tathA vaizeSika nitya va vyApaka mAnate haiM / ina mata-matAntaroMkA bhI yahAM saMkSepameM vivecana kiyA gayA hai ( 134-39 ) / tatpazcAt usa AtmA ke yathArtha svarUpako dikhalAkara yaha batalAyA hai ki yaha manuSya paryAya andhakavartakIya nyAyase karor3oM kalpakAloMke vIta jAnepara bar3I kaThinatAse prApta hotI hai / phira usake prApta ho jAnepara bhI yadi prANI mithyA upadezAdiko pAkara viSayoMmeM mugdha rahA to prApta huI vaha manuSya paryAya yoM hI naSTa ho jAtI hai / athavA, manuSya paryAyake prApta ho jAnepara bhI yadi uttama kula aura buddhikI caturatA Adi prApta nahIM huI to bhI vaha vyartha hI jAnevAlI hai, kyoMki, ye saba sAdhana uttarottara durlabha haiM / saubhAgyase isa saba sAmagrIko pA karake bhI jo manuSya sukhaprada dharmakA ArAdhana nahIM karatA hai vaha usa mUrkhake samAna hai jo hAthameM Aye hue amUlya ratnako yoM hI pheMka detA hai / kitane hI manuSya yaha vicAra kiyA karate haiM ki abhI hamArI Ayu bahuta hai, zarIra va indriyAM bhI puSTa haiM, tathA lakSmI AdikI anukUlatA bhI hai; phira bhalA abhI dharmake liye kyoM vyAkula hoM, usakA sevana bhaviSya meM nizcintatA pUrvaka kareMge, ityAdi / parantu unakA yaha vicAra ajJAnatAse paripUrNa hai, kyoMki, mRtyu kisa samaya Akara unheM apanA grAsa banA legI; isakA koI niyama nahIM hai ( 167-70 ) / isa prakAra mRtyuke aniyata honepara buddhimAn manuSya ve hI samajhe jAte haiM jo isa durlabha sAdhana-sAmagrIko pA karake viSayatRSNAse mukta hote hue Atmahitako siddha karate haiM (171-78 ) / antameM ( 179 - 98 ) aneka prakArase dharmakI mahimAko dikhalAkara isa prakaraNako samApta kiyA gayA hai 2. dAnopadezana - isa adhikArameM 54 zloka haiM / yahAM prathamataH vratatIrthake pravartaka Adi jinendra aura dAnI ke pravartaka zreyAMsa rAjAkA smaraNa kiyA gayA hai / pazcAt dAnakI AvazyakatA aura mahattvako pragaTa karate hue yaha batalAyA hai ki zrAvaka gRhameM rahatA huA apane aura apane Azrita kuTumbake 1. saMyogato duHkhamanekamedaM yato'znute janmavane zarIrI / tatastridhAsau parivarjanIyo yiyAsunA nirRtimAtmanInAm // dvAtriMzikA 28.
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA bharaNa-poSaNa Adike liye jo aneka prakArake Arambha dvArA dhanakA upArjana karatA hai, usameM usake hiMsA Adike kAraNa aneka prakArake pApakA saMcaya hotA hai / isa pApako naSTa karanekA yadi koI sAdhana usake pAsa hai to vaha dAna hI hai / yaha dAna zrAvakake chaha AvazyakoM (6,7) meM pramukha hai| jisa prakAra pAnI vastrAdimeM lage hue rudhirako dhokara use svaccha kara detA hai usI prakAra satpAtradAna zrAvakake kRSi va vANijya Adise utpanna pApa-malako dhokara use niSpApa kara detA hai (5-7,13 ) / isa dAnake nimittase dAtAke jo puNya karmakA bandha hotA hai usake prabhAvase use bhaviSyameM bhI usase kaI guNI lakSmIkI prApti hotI hai / udAharaNa svarUpa yadi choTe-se bhI vaTake bIjako yogya bhUmimeM bo diyA jAtA hai to vaha eka vizAla vRkSake rUpameM pariNata hokara vaise asaMkhyAta bIjoMko to detA hI hai, sAtha hI vaha usa mahatI chAyAko bhI detA hai jisake Azrita hokara saikar3oM manuSya zAnti prApta karate haiM (8,14,38) / ratnatrayake sAdhaka mumukSu janoMko AhArAdi pradAna karanevAlA sadgRhastha na kevala sAdhuko hI unnata padameM sthita karatA hai, balki vaha svayaM bhI usake sAtha unnata padako prApta hotA hai| udAharaNake liye rAja jaba kisI UMce bhavanako banAtA hai taba vaha usa bhavanake sAtha sAtha svayaM bhI kramazaH UMce sthAnako prApta karatA jAtA hai (9) / jo gRhastha sampanna hotA huA bhI pAtradAna nahIM karatA, use vastutaH dhanavAn nahIM samajhanA cAhiye, vaha to kisI anyake dvArA dhanake rakSaNArtha niyukta kiye gaye sevakake samAna hI hai| koSAdhyakSa saba dhanakI samhAla aura Aya-vyAyakA pUrA pUrA hisAba rakhatA hai, parantu vaha svayaM usameMse eka paisekA bhI upabhoga nahIM kara sakatA (36) / pAtradAnAdike nimittase jisa gRhasthakI lokameM kIrti nahIM phailatI usakA janma lenA aura na lenA barAbara hai / vaha dhanase sampanna hotA huA bhI raMkake samAna hai (40) / kRpaNa manuSya yaha to socatA hai ki prathama to mujhe dhanakA kucha saMcaya karanA hai, bhavanakA nirmANa karAnA hai, tathA putrakA vivAha bhI karanA hai, tatpazcAt dAna karUMgA Adi; parantu vaha yaha nahIM socatA ki maiM cirakAla taka sthita rahanevAlA nahIM hUM; na jAne kaba mRtyu Akara isa jIvanalIlAko samApta kara de| jisakA dhana na to bhoganemeM hI AtA hai aura na pAtradAnameM bhI lagatA hai usakI apekSA to vaha kauvA hI acchA hai jo kAMva kAMva karatA huA anya kauvoMko bulAkara hI baliko khAtA hai (45-46) / antameM uttama, madhyama va jaghanya pAtra, kupAtra aura apAtrake svarUpako tathA unake liye diye jAnevAle dAnake phalako bhI batalAkara (48-49) isa prakaraNako samApta kiyA gayA hai / 3. anityapaJcAzat- isa adhikArameM 55 zloka haiN| yahAM zarIra, strI, putra evaM dhana AdikI svAbhAvika asthiratAko dikhalAkara unake saMyoga aura viyogameM harSa aura viSAdake parityAgake liye preraNA kI gaI hai| Ayukarmake anusAra jisakA jisa samaya prANAnta honA hai vaha usI samaya hogaa| isake liye dharma na karake zoka karanA aisA hai jaise sarpake cale jAnepara usakI lakIrako pITate rahanA (10) / jisa prakAra rAtrike honepara pakSI idhara udharase Akara kisI eka vRkSake Upara nivAsa karate 1. gRhakarmaNApi nicitaM karma vimArTi khalu gRhavimuktAnAm / atithInAM pratipUjA rudhiramalaM dhAvate vAri // ra. dhA. 114. 2 kSitigatamiva kTabIjaM pAtragataM dAnamalpamapi kAle / phalaticchAyAvibhavaM bahuphalamiSTaM zarIrabhRtAm // ra. zrA. 116. 5. akIrtyA tapyate cetazcatastApo'zubhAsravaH / tattatprasAdAya sadA zreyase kIrtimarjayet // sA. dha. 2, 85,
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 padmanandi-paJcaviMzatiH aura phira prabhAtake ho jAnepara punaH aneka dizAoMmeM cale jAte haiM usI prakAra prANI aneka yoniyoMse Akara vibhinna kuloMmeM utpanna hote haiM aura phira jAte haiM / aisI avasthAmeM unake liye zoka karanA vizeSatAoM ke dvArA mRtyukI anivAryatA aura anya yahAM iSTaviyogameM zoka na karanekA upadeza diyA gayA hai / Ayuke samApta honepara una kuloMse anya kuloMmeM cale ajJAnatAkA dyotaka hai ( 16 ) / isa prakArase aneka sabhI cetana-acetana padArthoMkI asthiratAko dikhalAkara 4. ekatvasaptati -- isa adhikArameM 80 zloka haiN| yahAM cidAnandasvarUpa paramAtmAko namaskAra kara yaha batalAyA hai ki vaha citsvarUpa yadyapi pratyeka prANike bhItara avasthita hai, phira bhI apanI ajJAnatA ke kAraNa adhikatara prANI use jAnate nahIM haiM / isIliye ve use bAhya padArthoMmeM khojate haiM / jisa prakAra adhikatara prANI lakar3ImeM avyakta svarUpase avasthita agniko nahIM grahaNa kara pAte usI prakAra kitane hI prANI aneka zAstroMmeM ulajhakara use nahIM prApta kara paate| vaha cetana tattva aneka dharmAtmaka hai / parantu kitane hI mandabuddhi use jAtyandhahastI nyAyake anusAra ekAntarUpase grahaNa karake apanA ahi karate haiM / kucha manuSya usako jAna karake bhI abhimAnake vazIbhUta hokara usakA Azraya nahIM lete haiM / jo dharma vAstava prANIko dukhase bacAnevAlA hai use durbuddhi janoMne anyathA kara diyA hai / isIliye vivekI jIvoMko use parIkSApUrvaka grahaNa karanA cAhiye (1-9 ) jo yogI zarIra va karmase pRthak usa jJAnAnandamaya parabrahmako jAna letA hai vahI usa svarUpako prApta karatA hai / jIvakA rAga-dveSa ke anusAra jo kisI para padArthase sambandha hotA hai vaha bandhakA kAraNa hai; tathA samasta bAhya padArthoMse bhinna eka mAtra AtmasvarUpameM jo avasthAna hotA hai, yaha muktikA kAraNa hai / bandha-mokSa, rAga-dveSa, karma - AtmA aura zubha-azubha ityAdi prakArase jo dvaita ( do padArthoMke Azrita ) buddhi hotI hai usase saMsArameM paribhramaNa hotA hai, tathA isake viparIta advaita ( ekatva) buddhise jIva muktike sanmukha hotA hai / zuddha nizcayanayake Azrita isa advaita buddhimeM eka mAtra akhaNDa AtmA pratibhAsita hotA hai / usameM darzana, jJAna aura cAritra tathA kriyA-kAraka AdikA kucha bhI bheda pratibhAsita nahIM hotA / aura to kyA, usa avasthAmeM to 'jo zuddha caitanya hai vahI nizcayase maiM hU~' isa prakArakA bhI vikalpa nahIM hotA / mumukSu yogI mohake nimittase utpanna honevAlI mokSaviSayaka icchAko bhI usakI prAptimeM bAdhaka mAnate haiM / phira bhalA ve kisI anya bAhya padArthakI abhilASA kareM, yaha sarvathA asambhava hai ( 52-53 ) / jinendra devane usa paramAtmatattvakI upAsanAkA upAya eka mAtra sAmyako batalAyA hai / svAsthya, samAdhi, yoga, cittanirodha aura zuddhopayoga; ye saba usI sAmyake nAmAntara haiM / eka mAtra zuddha caitanyako chor3akara AkRti, akSara, varNa evaM anya kisI bhI prakArakA vikalpa nahIM rahanA; isakA nAma sAmya hai ( 63-65 ) / Age isa sAmyakA aura bhI vivecana karake yaha nirdeza kiyA hai ki karma aura rAgAdiko heya samajhakara chor3a denA cAhiye aura upayogasvarUpa paraMjyotiko upAdeya samajhakara grahaNa karanA cAhiye ( 75 ) / antameM isa Atmatattvake abhyAsakA phala zAzvatika mokSakI prApti batalAkara isa prakaraNako samApta kiyA gayA hai / 1. digdezebhyaH khagA etya saMvasanti nage nage / svasvakAryavazAdyAnti deze dikSu prage prage // iSTopadeza 9.
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 5. yatibhAvanASTaka- isa adhikArameM 9 zloka haiN| yahAM una muniyoMkI stuti kI gaI hai jo pAMcoM indriyoMpara vijaya prApta karake viSayabhogoMse virakta hote hue RtuvizeSake anusAra aneka prakArake kaSTako sahate haiM aura bhayAnaka upasargake upasthita honepara bhI kabhI samAdhise vicalita nahIM hote| 6. upAsakasaMskAra- isa adhikArameM 62 zloka haiN| yahAM sarvaprathama vrata aura dAnake prathama pravartaka Adi jinendra aura rAjA zreyAMsake dvArA dharmakI sthitiko dikhalAkara usakA svarUpa batalAyA hai / pazcAt sampUrNa aura dezake bhedase do bhedarUpa usa dharmake svAmiyoMkA nirdeza kiyA hai| unameM dezataH usa dharmako dhAraNa karanevAle zrAvakoMke ye chaha karma Avazyaka batalAye gaye haiM- devapUjA, nimrantha gurukI upAsanA, svAdhyAya, saMyama, tapa aura dAna (7) / tatpazcAt sAmAyika vratake svarUpakA digdarzana karAte hue usake liye sAta vyasanoMkA parityAga anivArya nirdiSTa kiyA gayA hai (9) / Age yathAkramase (14-17, 18-19, 20-21, 22-25, 25-30, 31-36) gRhasthake una devapUjA Adi chaha AvazyakoMkA vivecana karake jIvadayA ( 37-41) kI AvazyakatA dikhalAyI gaI hai / tatpazcAt karmakSayakI kAraNa honese bAraha anuprekSAoMke svarUpako batalAkara unake nirantara cintanakI preraNA kI gaI hai ( 42-58) / antameM jo uttamakSamAdirUpa dasa dharma. muniyoMke liye nirdiSTa kiye gaye haiM unakA sevana yathAzakti Agamokta vidhise zrAvakoMko mI karanA cAhiye, yaha nirdeza karate hue vizuddha AtmA aura jIvadayA ina donoM ke saMmelanako mokSakA kAraNa batalAkara isa adhikArako pUrNa kiyA gayA hai / 7. dezavratodyotana-isa adhikArameM 27 zloka haiM / yahAM aneka mithyAdRSTiyoMkI apekSA eka samyagdRSTiko prazaMsAkA pAtra batalAyA hai tathA usa samyagdarzanake sAtha manuSyabhavake prApta ho jAnepara tapako grahaNa karanekI hI preraNA kI hai| yadi kadAcit kuTumba Adike moha athavA azaktike kAraNa usa tapakA anuSThAna karanA sambhava na ho to phira samyagdarzanake sAtha chaha AvazyakoM, ATha mUlyaguNoM va pAMca aNuvratAdirUpa bAraha uttaraguNoMko to dhAraNa karanA hI cAhiye / sAtha hI rAtribhojanakA parityAga karate hue pavitra va yogya vastrase chAne gaye jalakA pInA tathA zaktike anusAra mauna Adi anya niyamoMkA pAlana karanA bhI zrAvakake liye puNyakA vardhaka hai (4-6) / cUMki zrAvaka aneka pApapracura kAryoMko karake dhanakA upArjana karatA hai, ata eva isa pApase mukta honeke liye usake liye dAnakI AvazyakatA aura usake mahattvako dikhalAkara satpAtrake liye AhArAdirUpa cAra prakArake dAnakI vizeSa preraNA kI gaI hai (7-17) / zrAvakake chaha AvazyakoMmeM devadarzana va pUjana prathama hai / devadarzanAdike vinA usa gRhasthAzramako pattharakI nAva jaisA nirdiSTa kiyA gayA hai (18) / isake liye caityAlayakA nirmApaNa atizaya puNyavardhaka hai| kAraNa yaha ki usa caityAlayake sahAre muni aura zrAvaka donoMkA hI dharma avasthita rahatA hai / dharma, artha, kAma aura mokSa; ina cAra puruSArthoM meM sarvazreSTha mokSa hI hai / yadi dharma puruSArtha usa mokSake sAdhaka rUpameM anuSThita hotA hai to vaha bhI upAdeya hai / isake viparIta yadi vaha bhogAdikakI abhilASAse kiyA jAtA hai to vaha dharma puruSArtha bhI pAparUpa hI hai / kAraNa yaha ki aNuvrata yA mahAvrata donoMkA hI uddeza eka mAtra mokSakI prApti hai, isake vinA ve bhI dukhake hI kAraNa haiM ( 25-26) /
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmanandi-paJcaviMzatiH 8. siddhastuti- isa adhikArameM 29 zloka haiM / yahAM prathamataH siddhoMko namaskArapUrvaka unase apane kalyANakI prArthanA karate hue jJAnAvaraNAdi ATha karmoMke kSayase kramazaH siddhoMke kauna-se guNa prAdurbhUta hote haiM, isakA nirdeza kiyA gayA hai (6) / tatpazcAt unake jJAna-darzana evaM sukhAdikI vizeSa prarUpaNA kI gaI hai| 9. AlocanA- isa adhikArameM 33 zloka haiN| yahAM jinendrake guNoMkA kIrtana karate hue yaha batalAyA hai ki mana, vacana aura kAya tathA kRta, kArita va anumodana; inako paraspara guNita karanepara jo nau sthAna (manakRta, manakArita aura manAnumodita Adi) prApta hote haiM unake dvArA prANIke pApa utpanna hotA hai / use dUra karaneke liye jinendra prabhuke Age AtmanindA karate hue 'vaha merA pApa mithyA ho' aisA vicAra karanA cAhiye / ajJAnatA yA pramAdake vazIbhUta hokara jo pApa utpanna huA hai use niSkapaTa bhAvase jinendra va guruke samakSa pragaTa karanA, isakA nAma AlocanA hai / yadyapi jinendra bhagavAn sarvajJa honese usa saba pApako svayaM jAnate haiM, phira bhI Atmazuddhike liye doSoMkI AlocanA karanA Avazyaka hai| kAraNa ki sAdhuke mUla aura uttara guNoMke paripAlanameM jo doSa dRSTigocara hote haiM, unakI AlocanA karanese hRdayake bhItara koI zalya nahIM rahatA (7-9) / Age yahAM yaha bhI kahA gayA hai ki prANIke asaMkhyAta saMkalpa-vikalpa aura tadanusAra usake asaMkhyAta pApa bhI hote haiM / aisI avasthAmeM Agamokta vidhise una saba pApoMkA prAyazcitta karanA sambhava nahIM hai / ata eva una sabake zodhanakA eka pramukha upAya hai apane mana aura indriyoMko bAhya padArthokI orase haTAkara unakA paramAtmasvarUpake sAtha ekIkaraNa krnaa| isake liye manake Upara vijaya prApta karanA Avazyaka haiM / kAraNa ki usa manakI avasthA aisI hai ki samasta parigrahako chor3akara vanakA Azraya le lenepara bhI vaha mana bAhya padArthoM kI ora daur3atA hai / ata eva usake Upara vijaya prApta karaneke liye use paramAtmasvarUpake cintanameM lagAnA zreyaskara hai| isa prakAra vivecana karate hue antameM yaha nirdiSTa kiyA gayA hai ki sarvajJa prabhune jisa caritrakA upadeza diyA hai usakA paripAlana isa kali kAlameM duSkara hai / ata eva jo bhavya jIva isa samaya tanmaya hokara usa sarvajJa vItarAga prabhukI kevala bhakti hI karatA hai vaha usa dRr3ha bhaktike prasAdase saMsAra-samudrake pAra ho jAtA hai (30) / 10. sadbodhacandrodaya-~- isa adhikArameM 50 zloka haiN| yahAM bhI citsvarUpa paramAtmAkI mahimAko dikhalAkara yaha nirdiSTa kiyA hai ki jisakA citta usa citsvarUpameM lIna ho jAtA hai vaha yogI samasta jIvarAziko AtmasadRza dekhatA hai / use ajJAnI janake karmakRta vikArako dekhakara kisI prakArakA kSobha nahIM hotA / yahAM yaha bhAvanA kI gaI hai ki yaha prANI mohanidrAke vazIbhUta hokara bahuta kAla taka soyA hai / aba use isa zAstrako par3hakara prabuddha (jAgRta ) ho jAnA caahiye| 11. nizcayapaJcAzat-isa adhikArameM 62 zloka haiM / yahAM prathamataH mana va vacanakI aviSayabhUta ( acintya va avarNanIya) paraMjyoti evaM guruke jayavaMta rahanekI prArthanA karake yaha nirdeza kiyA hai ki saMsArameM saba prANiyoMne janma-maraNake kAraNabhUta viSayoMko sunA hai tathA unakA paricaya va anubhava bhI prApta kiyA hai, kintu muktikI kAraNabhUta vaha paraMjyoti unheM prApta nahIM huii| isakA kAraNa yaha hai ki usakA jJAna prApta honA durlabha hai, aura usase bhI adhika durlabha hai usakA anubhava (1-7) /
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA usake jAnanemeM hetubhUta jo naya hai vaha do prakArakA hai- zuddha naya aura vyavahAra naya / inameM vyavahAra naya to ajJAnI janako prabodha karaneke liye hai, karmakSayakA kAraNa yathArthameM zuddha naya hI hai / vyavahAra naya yathAvasthita vastuko viSaya na karaneke kAraNa abhUtArtha aura zuddha naya yathAvasthita vastuko viSaya karaneke kAraNa bhUtArtha kahA jAtA hai / vastukA yathArtha svarUpa anirvacanIya hai, usakA varNana jo vacanoM dvArA kiyA jAtA hai vaha vyavahArake Azrayase hI kiyA jAtA hai / cUMki mukhya aura upacAra ke Azrita kiyA jAnevAlA saba vivaraNa usa vyavahArake Upara hI nirbhara hai, ata eva isa dRSTise use bhI pUjya mAnA gayA hai ( 8-11 ) / 47 Age zuddha nayake Azrayase ratnatrayake svarUpako batalAkara yaha nirdeza kiyA hai ki jisane samasta parigrahako chor3akara jaMgalakA Azraya le liyA hai tathA jo vahAM sthita rahakara saba prakArake upadravoMko bhI saha rahA hai, vaha yadi samyagjJAnase rahita hai to phira usameM aura banake vRkSameM koI bheda nahIM samajhanA cAhiye, kyoMki, vaha bhI to vivekase rahita hokara isI prakArake kaSToMko sahatA hai ( 16 ) / isa prakAra se samyagjJAna aura usa citsvarUpakI mahimAko batalAkara nizvayase maiM kauna va kaisA hUM tathA merA karma va tatkRta rAga-dveSAdise kyA sambandha hai; ityAdi vicAra kiyA gayA hai / jo AtmAko baddha dekhatA hai vaha saMsArameM baddha hI rahatA hai aura jo use mukta dekhatA hai vaha mukta hI ho jAtA hai, arthAt janma-maraNarUpa saMsArase chUTa jAtA hai / jaba jIvako vizuddha AtmAkA anubhavana hone lagatA hai taba vaha indrakI bhI vibhUtiko tRNake samAna tuccha samajhatA hai / 12. brahmacaryarakSAvarti -- isa adhikArameM 22 zloka haiN| yahAM prathamataH durjeya kAma- subhaTako jIta lenevAle muniyoMko namaskAra karake brahmacaryake svarUpakA nirdeza karate hue yaha kahA hai ki 'brahma' kA artha vizuddha jJAnamaya AtmA hotA hai, usa AtmAmeM carya arthAt ramaNa karanekA nAma brahmacarya hai / yaha nizcaya brahmacaryakA svarUpa hai / vaha una muniyoMke hotA hai jo striyoMkI to bAta hI kyA, kintu apane zarIrase bhI nirmamatva ho cuke haiM / aise jitendriya tapasvI saba striyoMko yathAyogya mAtA, bahina va beTIke samAna dekhate haiM / isa brahmacaryake viSayameM yadi kadAcit svamameM doSa utpanna hotA hai to ve rAtrivibhAgake anusAra Agamokta vidhise usakA prAyazcitta karate haiM / usa brahmacaryake rakSaNakA mukhya upAya yadyapi manakA saMyama hI hai, phira bhI gariSTha va kAmoddIpaka bhojanakA parityAga bhI usake saMrakSaNameM sahAyaka hotA haiM / ( 1-3 ) isa brahmacaryako surakSita rakhaneke liye yahAM striyoMke nindya rUpa va lAvaNya AdikI asthiratAko dikhalAkara ( 12-15) rAgapUrNa dRSTise unake aMgopAMgoM ko dekhanA, unake samIpameM rahanA, unake sAtha vArtAlApa karanA aura unakA sparza karanA; isa sabako anarthaparamparAkA kAraNa batalAyA gayA hai ( 9 ) / 13. RSabhastotra - yaha prakaraNa prAkRta bhASAmeM racA gayA hai| isameM 60 gAthAyeM haiM / yahAM granthakartA nAbhirAya evaM marudevIke putra bhagavAn RSabha jinendrakI stuti karanemeM isa prakAra apanI asamarthatAkA anubhava karate haiM jisa prakAra kueNmeM rahanevAlA kSudra meMDhaka samudrake vistAra AdikA varNana nahIM kara sakatA /
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmanandi-paJcaviMzatiH ve bhagavAn jaba sarvArthasiddhise cyuta hokara mAtA marudevIke garbhameM AnevAle the, usake chaha mahine pUrvase hI nAbhirAyake gharapara ratnoMkI varSA prArambha ho gaI / usa samaya devoMne Akara marudevIke caraNoMmeM namaskAra kiyaa| tatpazcAt prabhukA janma ho jAnepara jaba saudharma indrane unheM meru parvatapara abhiSekArtha le jAneke liye apanI godameM liyA taba unheM dekhakara usameM apane nirnimeSa hajAra netroMko saphala samajhA (6-9) / isa avasarpiNI kAlake caturtha parvameM jaba caurAsI lAkha pUrva, tIna varSa aura sAr3he ATha mAha zeSa rahe the taba bhagavAn RSabha devakA janma huA thaa| yaha parivartanakA samaya thA- bhogabhUmikA anta hokara karmabhUmikI racanA prArambha honevAlI thii| usa samaya kalpavRkSa dhIre dhIre naSTa hote jA rahe the / isase prajAjana bhUkha Adise pIr3ita hone lage the| taba bhagavAn RSabhadevane unheM yathAyogya khetI AdikI zikSA dii| isa prakAra unhoMne bahuta-se kalpavRkSoMke kAryako akele hI pUrA kara diyA (13) / unakI Ayu caurAsI lAkha pUrvakI thii| isameMse gRhastha avasthAmeM unake terAsI lAkha pUrva bIta cuke the| eka samaya ve sabhAbhavanameM sundara siMhAsanake Upara sthita hokara indrake dvArA Ayojita nIlAMjanA apsarAke nRtyako dekha rahe the| isI bIca nIlAMjanAkI Ayuke kSINa ho jAnese vaha kSaNabharameM adRzya ho gaI / yadyapi indrane usake sthAnapara usI samaya dUsarI apsarAko khar3A kara diyA, phira bhI yaha bAta bhagavAnkI divya dRSTike ojhala nahIM rhii| phira kyA thA, unhoMne usa nIlAMjanAkI kSaNanazvaratAko dekhakara rAjalakSmIke bhI kSaNanazvara svarUpako jAna liyA / taba unhoMne usa rAjalakSmIko jIrNa tRNake samAna chor3akara dIkSA grahaNa kara lI (15-16 ) / isa prakAra tapazcaraNa karate hue unake eka hajAra varSa bIta gaye taba unhoMne anupama samAdhike dvArA cAra ghAtiyA karmoko naSTa karake kevalajJAnako prApta kiyA (19) / isa prasaMgameM yahAM samavasaraNameM virAjamAna bhagavAn Adi jinendrake siMhAsanAdi ATha prAtihAryoMkA varNana kiyA gayA hai (23-34 ) / usa samaya bhagavAnne apanI divya vANIke dvArA vizvako hitakArI mokSamArgakA upadeza diyA / usako sunakara mumukSu jana mohase rahita hote hue usa mArgapara nirAkulatApUrvaka isa prakAra calane lage jisa prakAra ki corAdikI bAdhAse rahita mArgapara vyavahArI jana nizcintatApUrvaka calA karate haiM (37) / isa prakAra tIrthakara prakRtike udayakI mahimAko pragaTa karate hue granthakAra muni padmanandIne isa stutiko samApta kiyA hai| . 14. jinadarzanastavana-yaha prakaraNa bhI prAkRta bhASAmaya hai aura usameM 34 gAthAoMke dvArA jinadarzanakI mahimAko dikhalAyA gayA hai / 15. zrutadevatAstuti- isa prakaraNameM 31 zlokoMke dvArA jinavANIkI stuti kI gaI hai| 1 musamadusamammi NAme sese causIdilakkhapuvANi / vAsatae aDamAse igipakkhe usahauppattI // ti. pa. 4,553. 2 prajApatiyaH prathama jijIviSuH zazAsa kRSyAdiSu karmasu prajAH / pravuddhatattvaH punaradvatodayo mamatvato nirvi vide vidAMvaraH // bRhatsva. 2. 3 ti. pa. 4-583,590 ( kumArakAla 20 lAkhapUrva+rAjyakAla 63 lAkhapUrva%3D83 laakhpuurv)|4 A. pu. 171 11.5 ti. pa. 4,675.
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 16. svayaMbhUstuti- isa prakaraNameM 24 zlokoMke dvArA kramase RSabhAdi 24 tIrthaMkaroMkI stuti kI gaI hai| 17. suprabhAtASTaka- yaha 8 zlokoMkI eka stuti hai / prabhAta kAlake honepara rAtrikA andhakAra naSTa hokara saba ora sUryakA prakAza phaila jAtA hai / tathA usa samaya janasamudAyakI nidrA bhaMga hokara unake netra khula jAte haiN| ThIka isI prakArase mohanIya karmakA kSaya ho jAnese jina bhagavAnkI nidrAmohanirmita jar3atA - naSTa ho jAtI hai tathA jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAya koMke nirmUla naSTa ho jAnese unake ananta jJAna-darzanakA prakAza sarvatra phaila jAtA hai / isa prakAra unheM usa samaya apUrva hI uttama prabhAtakA lAbha hotA hai / 18. zAntinAthastotra- yahAM 9 zlokoM dvArA tIna chatra AdirUpa ATha prAtihAryoMkA ullekha karake bhagavAn zAntinAtha tIrthakara kI stuti kI gii| 19. jinapUjASTaka- yahAM 10 zlokoMmeM kramase jala-candanAdi ATha dravyoMke dvArA jina bhagavAnkI pUjA kI gaI hai| 20. karuNASTaka- isa 8 zlokoMke prakaraNameM apanI dInatA dikhalAkara jinendra devase dayAkI yAcanA karate hue saMsArase apane uddhArakI prArthanA kI gaI hai| 21. kriyAkANDacUlikA-isa prakaraNameM 18 zloka haiN| unameM prathama 9 zlokoMmeM samasta doSoMse rahita aura samyagdarzanAdi aneka guNoMse vibhUSita jina bhagavAnkI stuti karate hue unase yaha prArthanA kI gaI hai ki maiM ananta guNoMse sampanna ApakI stuti nahIM kara sakatA / sAtha hI mujhe isa samaya mokSakA kAraNabhUta samasta AgamajJAna va cAritra bhI nahIM prApta ho sakatA hUM / ata eva maiM Apase yahI yAcanA karatA hUM ki merI bhakti sadA Apake viSayameM banI rahe aura maiM isa bhava aura parabhavameM bhI Apake caraNayugalakI sevA karatA rahUM / Apa mujhe apUrva ratnatraya pradAna kreN| tatpazcAt jina bhagavAnse yaha prArthanA kI gaI hai ki ranatraya evaM mUla va uttara guNoM Adike sambandhameM abhimAna va pramAdake vaza hokara jo mujhase aparAdha huA hai tathA mana, vacana, kAya aura kRta, kArita, anumodanAse jo maiMne prANipIDana bhI kiyA hai va usase karmakA saMcaya huA hai vaha saba Apake caraNa-kamalake smaraNase mithyA ho / antameM jinavANIkA smaraNa karate hue ise kriyAkANDarUpa kalpavRkSakA patra batalAkara usake jayakI prArthanA kI gaI hai aura isa kriyAkANDacUlikAke padaneke phalakI ghoSaNA bhI kI gaI hai| 22. ekanvamAvanAdazaka-isa prakaraNameM 11 zloka haiM / yahAM paraMjyotisvarUpase prasiddha va ekatvarUpa advitIya padako prApta AtmatattvakA vivecana karate hue yaha kahA gayA hai ki jo usa Atmatattvako jAnatA hai vaha svayaM dUsaroMke dvArA pUjA jAtA hai, usakA ArAdhya phira anya koI nahIM rahatA / usa ekatvakA jJAna durlabha avazya hai, para muktiko pradAna vahI karatA hai / aura muktimeM jo nirvAdha sukha prApta hai vaha saMsArameM sarvatra durlabha hai|
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 pamanandi-paJcaviMzatiH 23. paramArthaviMzati- isa prakaraNameM 20 zloka haiN| yahAMpara bhI zuddha cidrUpa ( advaita ) kI prazaMsA karate hue yaha kahA gayA hai ki jo jAnatA dekhatA hai vahI maiM hUM, usako chor3akara aura koI bhI dUsarA svarUpa merA nahIM hai / yadi mere antaHkaraNameM zAzvatika sukhako pradAna karanevAle guruke vacana jAgate haiM to phira mujhase koI sneha kare yA na kare, gRhastha mujhe bhojana deM cAhe na deM, tathA janasamudAya yadi mujhe nama dekhakara nindA karatA hai to bhale hI karatA rahe; phira bhI mujhe usase kucha bhI kheda nahIM hai| sukha aura dukha jisa karmake phala haiM vaha karma AtmAse pRthak hai, yaha vivekabuddhi jise prApta ho cukI hai usake 'maiM sukhI hUM athavA dukhI hUM' yaha vikalpa hI nahIM utpanna hotA / aisA yogI kabhI Rtu Adike kaSTako kaSTa nahIM maantaa| 24. zarIrASTaka-yahAM 8 zlokoMke dvArA zarIrakI svAbhAvika apavitratA aura asthiratAko dikhalAte hue use nADIvraNake samAna bhayAnaka aura kaDavI tUMbar3Ike samAna upabhogake ayogya batalAyA gayA hai / sAtha hI yaha bhI kaha diyA hai ki eka ora jahAM manuSya aneka poSaka tattvoMke dvArA usakA saMrakSaNa karake usake sthira rakhanemeM udyata hotA hai vahIM dUsarI ora vRddhatva use kramazaH jarjarita karanemeM udyata hotA hai aura antameM vahI saphala bhI hotA hai--prANIkA vaha rakSAkA prayatna vyartha hokara antameM yaha zarIra kIr3oMkA sthAna yA bhasma bana jAtA hai / 25. snAnASTaka-yahAM 8 zlokoMmeM yaha kahA gayA hai ki malase paripUrNa ghar3ake samAna nirantara mala-mUtrAdise paripUrNa rahanevAlA yaha zarIra kabhI jalasAnake dvArA pavitra nahIM ho sakatA hai / usakA yathArtha sAna to viveka hai jo jIvake cirasaMcita mithyAtva AdirUpa antaraMga malako dho detA hai / isake viparIta usa jalake snAnase to prANihiMsAjanita kevala pApa-malakA hI saMcaya hotA hai / jo zarIra pratidina svAnako prApta hokara bhI apavitra banA rahatA hai tathA aneka sugandhita lepanoMse lipta hokara bhI durgandhako hI chor3atA hai usako zuddha karanevAlA saMsArameM na koI jala hai aura na vaisA koI tIrtha bhI hai / 26. brahmacaryASTaka- isa nau zlokamaya prakaraNameM yaha nirdeza kiyA gayA hai ki viSayasevanake liye cUMki adhikatara pazuoMkA mana hI lAlAyita rahatA hai, ata eva use pazukarma kahA jAtA hai / vaha viSayasevana jaba apanI hI strIke sAtha bhI nindya mAnA jAtA hai taba bhalA parastrI yA vezyAke sambandhameM to kahanA hI kyA hai ? yaha viSayopabhoga eka prakArakA vaha tIkSNa kuThAra hai jo saMyamarUpa vRkSako nirmUla kara detA hai| +Price
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya-sUcI 13 18 zloka 1. dharmopadezAmRta 1-198. pra.1 durjanakI saMgatikI apekSA to maranA acchA hai munidharmakA svarUpa mAdi jinendrakA smaraNa cetana AtmAko chor3akara parameM anurAga zAntinAthakA smaraNa karmabandhakA kAraNa hai dharmopadeSTA jinadevakA smaraNa mUlaguNoMke binA uttaraguNoMke pAlanakA prayatna dharmakA svarUpa va usake bheda ghAtaka haiM 10 dharmakI mUlabhUta dayAke dhAraNakI preraNA vasnake doSoMko dikhalAkara digambaratvakI prazaMsA // prANiyoM ke vadhameM pitrAdike vadhakA doSa sambhava hai 9. kezoMkA loca vairAgyAdiko bar3hAnevAlA hai 42 jIvitakA dAna sarvazreSTha dAna hai sthitibhojanakI pratijJA dayAke vinA dAna, tapa va dhyAnAdi nirarthaka haiM " samatAbhAva 14-15 munidharmake mAlambana sadgRhastha haiM pramAdarahita hokara ekAntavAsakI pratijJA 16 gRhasthAzramakA svarUpa gRhasthadharmake gyAraha sthAnoMkA nirdeza saMsArake svarUpako dekhakara harSa-viSAdakI vyarthatA . samasta vratavidhAna vyasanoMke parityAgapara nirbhara hai 15 rAga-dveSake parityAgake vinA saMvara va nirjarA mahApApasvarUpa sAta vyasanoMkA nAmanirdeza 16 sambhava nahIM hai 19 thata saba vyasanoMmeM pramukha hai saMsArasamudrase pAra honekI sAmagrI / 17-18 mAMsakA svarUpa va usake bhakSaNameM nirdayatA mohako kRza karaneke vinA tapa mAdikA kleza 19-20 sahanA vyartha hai macakA svarUpa va usake pInese hAni 21-22 bhoSIkI zilA samAna vezyAyeM narakakA dvAra haiM 23-24 jo kaSAyoMkA nigraha nahIM karatA hai usakA parISahasahana mAyAcAra hai mAleTa (zikAra) meM nirdayatAse dIna hIna prANiyoMkA myartha vadha kiyA jAtA hai samasta anarthoMkA kAraNa artha (dhana) hI hai 52 25-26 zayyAke liye ghAsa bhAdikI bhI apekSA krnepr| paravadha aura dhokhAdehIkA phala parabhavameM usI nirgranthatA naSTa hotI hai prakArase bhoganA par3atA hai 27-28 krodhAdise kAdAciska aura parigrahase zApatika paracI bhaura paradhanake anurAgase honevAlI karmakA bandha hotA hai 54 hAniyAM .29-30 mokSakI bhI abhilASA usakI prAptimeM bAdhaka hai 55 ukta pravAdi sAta vyasanoMke kAraNa kaSTako prApta parigrahAdikI nindA hue yudhiSThira Adike udAharaNa 31 myasana sAta hI nahIM, aura bhI bahuta-se haiM 32 sAdhuprazaMsA myasanoMse honevAlI hAniko dikhalAkara unase bhAcAryakA svarUpa 59-60 vimukha rahanekI preraNA upAdhyAyakA svarUpa mithyAraSTi AdikI saMgatiko chor3akara sAdhubhoMkA svarUpa va unakI sahanazIlatA 62-66 satpuruSoMkI saMgatike liye preraNA 34-35 bhAtmajJAnake vinA kiyA gayA kAya kleza dhAnya kalikAlameM duSToMke madhyameM sAdhujanoMkA jIvita (phasala) se rahita khetakI rakSAke samAna rahanA kaThina hai myartha hai
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ pacanandi-paJcaviMzatiH muniyoMkI pUjA jinAgame aura jinakI pUjAke | atIndriya mAmAke sambandhameM kucha kahanekI hI samAna phalaprada hai| pratijJA tIrthakA svarUpa | zRMgArAdipradhAna kAgya aura unakI racanA karanevAle ratnatrayadhAraka munikA tiraskAra karanevAle narakake kaviyoMkI nindA ""-3 pAtra hote haiM nIzarIrakA svarUpa 14-15 muniyoMkI stuti asambhava hai sIkI mayaMkaratA vyavahAra samyagdarzanAdikA svarUpa va una tInoMke | mohakI mahimAko dikhalAkara usake svAgakA vinA muktikI bhasambhAvanA .2-76 upadeza 19-23 samyagdarzanake vinA jJAna aura caritra mithyA kahe | vItarAga va sarvajJa bhAptakA hI vacana pramANa ho jAte haiM sakatA hai, usake vacanameM sandeha karanA ratnatrayaprazaMsA mUrkhatA hai 121-25 ukta samyagdarzanAdi bhAtmasvarUpa hai bhaneka bheda-prabhedarUpa samasta zrutameM mAtmAko hI zuddhanayakA mAtmatattva bhakhaNDa hai upAdeya kahA gayA hai 126-2. nizcaya samyagdarzanAdikA svarUpa parokSa padArthake viSayameM jinavacanako pramANa uttama kSamAkA svarUpa ___ mAnanA cAhiye krodha munidharmakA vighAtaka hai zAnakI mahimA 129-3. krodhake kAraNoMke upasthita honepara munijana marthaparijJAnakI kAraNa jinavANI hai kyA vicAra karate haiM AramAkA hI nAma dharma hai mArdava dharmakA svarUpa 87-88 mAdhyamika mAdi anya vAdiyoMke dvArA kalpita mArjava dharmakA svarUpa 89-90 mAtmAke svarUpakA nirdeza karake usake satya vacanakA svarUpa va usakI upAdeyatA 91-91 yathArtha svarUpakA digdarzana 13. zauca dharmakA svarUpa va mAjha zaucakI mAtmAke atisvakI sidi bhakiMcitkaratA 94-950 manya vAdiyoM ke dvArA parikalpita mAramAke saMyamakA svarUpa va usakI upAdeyatA 96-97 vyApakatva bhAdikA nirAkaraNa 130 tapakA svarUpa va usakI upAdeyatA 98-10. mAtmAkA kartRtva aura bhokRtva 138 tyAga va AkiMcanyakA svarUpa | usa mAramAke svarUpako naya-pramANAdike mAzrayase muniyoMkI durlabhatA grahaNa karanA cAhiye mamatvake mabhAvameM zarIra va zAma bhAdiko rAga-dveSake parityAgakA upadeza 140-45 parigraha nahIM kahA jA sakatA paramAtmA isI zarIrake bhItara sthita hai 146 prayacaryakA svarUpa va usake dhArakoMkI prazaMsA 104-5 | para padArthoM meM iSTAniSTa kalpanAkA niSedha ye dasa dharma mokSa-mahalapara caDhaneke liye nasainIke tattvavit kauna hai 150 pAdasthAnoMke samAna haiM 106 sukha-dukhakA aviveka 151 svAsthyakA svarUpa mAtmAko parase bhinna samajhanA, yahI samasta cidrUpakA svarUpa upadezakA rahasya hai muktikA svarUpa 109 yogIkA svarUpa 152
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ zloka 162 parase mitra bAramatatvakA vicAra va usakA phala 154-61 gurukA upadeza divya amRtake samAna hai| yoga- pathikoMkA svarUpa va unako namaskAra usa dharmakA varNana kevalI hI kara sakate haiN| yaha dharma - rasAyana mithyAtvAdi bandhakAraNoMkA 163 164 parityAga karanepara hI prApta ho sakatI hai 165 * manuSya paryAya va uttama kula Adi durlabha haiM, phira unako pAkara bhI dharma na karanA mUrkhatA hai 166-69 zarIrako svastha va Ayuko dIrgha samajhakara bhaviSyameM dharma caraNakA vicAra karanA nitAnta jar3atA hai erature sAtha prAyaH tRSNA bhI bar3hatI hI hai| parivartanazIla saMsArameM jIvita aura dhana bhAdikI nazvaratA mRtyuke anivArya honepara vivekI jana usake liye zoka nahIM karate haiM dharmakA phaLa dharmakI rakSA hI AtmarakSA sambhava hai dharmakI mahimA prakaraNake antameM granthakArakI guruse varayAcanA dharmopadezAmRta pAna ke liye preraNA 2. dAnopadezana vrata-tIrtha pravartaka Adi jitendra aura dAnatIrthake pravartaka zreyAMsa rAjAkA kAraNa zreyAMsa rAjAkI prazaMsA viSaya-sUcI 173-76 170 28 171-72 | dAnase rahita dina putrake maraNadinase bhI burA hai 29 dharmake nimitta honevAle saba vikarUpa dAnase hI saphala hote haiM 30 178-81 182-83 197 198 dAnake binA bhI apaneko dAnI pragaTa karanevAlA mahAn dukhakA pAtra hotA hai apanI sampattike anusAra gRhasthako thor3A na thor3A dAna denA hI cAhiye 184 - 96 | dAnakI anumodanAle mithyAdRSTi pazu bhI uttama bhogabhUmiko prApta karatA hai dAnase rahita manuSyakI bhavivekatAke udAharaNa jo dhana dAnake upayogameM AtA hai vahI dhana vastutaH japanA hai 37 dhanakA kSaya puNyake kSayase hotA hai, na ki dAnase 38 lobha saba hI uttama guNoMkA ghAtaka hai| 39 dAnase jisakI kIrtikA prasAra nahIM huA vaha jIvita rahakara bhI mRtake samAna hai| manuSyabhavakI saphalatA dAnameM hai, anyathA udarako pUrNa to kuttA bhI karatA hai 1-54, pR. 78 kobhI jIvoM ke uddhArArtha dAnopadezakI pratijJA satpAtradAna mohako naSTa karake manuSyako sadgRhastha banAtA hai ghanakI saphalatA dAnameM hai satpAtradAnase dvanya vaTabIjake samAna bar3hatA hI hai 8 bhakti se diyA gayA dAna dAtA aura pAtra donoM ke liye hitakara hotA hai 9 dAnakI mahimA satpAtradAnake 'vinA gRhastha jIvana niSphala hai| 9 2-3 4 177 7 5-6 9-16 17 choka 3. 19 20 21-22 dAnake binA vibhUtikI niSphalatA ke udAharaNa dAna vazIkaraNa maMtrake samAna hai dAnajanita puNyakI rAjalakSmIse tulanA dAnake vinA manuSyabhavakI viphalatA dAnase rahita vibhUtikI apekSA to nirdhanatA hI zreSTha hai 23 24-25 dAnake vinA gRhasthAzramakI vyarthatA satpAtradAna paralokayAtrAmeM nAztAke samAna hai 26 dAnakA saMkalpa mAtra bhI puNyavardhaka hai| 27 pAtra ke Anepara dAnAdise usakA sammAna na karanA aziSTatA hai dAnako chor3akara anya prakArase kiyA jAnevAlA ater upayoga kaSTakAraka hai 31 32 53 33 34-36 40 41 42 prANI ke sAtha paralokameM dharma hI jAtA hai, na ki dhana 43 saba abhISTa sAmagrI pAtradAnase hI prApta hotI hai 44 jo vyakti dhanake saMcaya va putravivAhAdiko lakSya meM rakhakara bhaviSya meM dAnakI bhAvanA rakhatA hai usake samAna mUrkha dUsarA nahIM hai 45
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ gloka papranandi-paJcaviMzatiH zloka kRpaNa gRhasthase to kauSA hI acchA hai 46 saMyoga-viyoga va janma-maraNAdi avinAbhAvI haiM 52 kRpaNake dhanakI sthiratApara granthakArakI kalpanA 7 | devakI prabalatAko dekhakara dharmameM rata honA uttama pAtra bhAdikA svarUpa va unake liye diye cAhiye 53-54 gaye dAnakA phala anisyapaJcAzat jayavaMta hove dAnake cAra bheda jinAlayake liye kiyA gayA bhUmidAna saMskRtikI 4. ekatvasaptati 1-80, pR. 111 sthiratA kA kAraNa hai 51 paramAtmA va cidAtmaka jyotiko namaskAra kRpaNako dAnakA upadeza nahIM rucatA, vaha to 1-3 bhAsamabhavyake liye hI prItikara hotA hai 52-53 cittattva pratyeka prANImeM hai, para ajJAnI use prakaraNake mantameM guru vIranandIke upakArakA smaraNa 54 jAnate nahIM aneka zAstrajJa bhI use kASThameM sthita bhagnike 3. anityapaJcAzat 1-55, pR. 93 samAna nahIM jAnate haiM kitane hI samajhAye jAnepara bhI use svIkAra prakaraNake prArambhameM jinakA smaraNa nahIM karate zarIrakA svarUpa va usakI asthiratA 2-3 kitane hI anekAntAtmaka vastusvarUpako zarIrAdike svabhAvataH asthira honepara unake liye zoka va harSakA mAnanA yogya nahIM ekAntarUpase grahaNakara jAtyandha puruSoMke 4-30 / samAna naSTa hote haiM yama sarvatra vidyamAna hai | kitane hI thor3A-sA jAnakara bhI use garvake vaza udayaprApta karmakA phala sabhIko bhoganA par3atA hai 32 / grahaNa nahIM karate daivakI prabalatAkA udAharaNa logoMne dharmake svarUpako vikRta kara diyA hai 9 mRtyuke grAsa banate hue bhI ajJAnI jana sthiratA kauna-sA dharma yathArtha hai kA anubhava karate haiM 34-41 caitanyakA jJAna aura usakA saMyoga durlabha hai " saMsArakI parivartanazIlatAko dekhakara garvake bhavya jIva pAMca labdhiyoMko pAkara mokSamArgameM liye avasara nahIM rahatA 42-43 sthita hotA hai 12 manuSya sampasike liye kaisA anartha karatA hai 44 muktike kAraNabhUta samyagdarzanAdikA svarUpa 13-14 zokase honevAlI hAnikA digdarzana 15 zuddha nizcayanayakI apekSA ve samyagdarzanAdi bhinna bhApattisvarUpa saMsArameM viSAda karanA ucita nahIM hai 46 na hokara akhaNDa bhAramasvarUpa haiM jIvita mAdiko nazvara dekhakara bhI bhAramahita pramANa, naya aura nikSepa arvAcIna padameM nahIM karanA pAgalapanakA sUcaka hai 47 upayogI haiM mRtyuke bhAge koI bhI prayatna nahIM calatA 48 nizcaya aura vyavahAra raSTimeM bhAtmAvalokana 10 manuSya zrI-putrAdimeM meme' karatA humA hI jo eka akhaNDa bhAramAko jAnatA hai vahI kAlakA grAsa bana jAtA hai 49 / muktiko prApta hotA hai| dinoMko mRtyuke dvArA vibhakta bhAyuke khaNDa | kevalajJAna-darzanasvarUpa AtmA hI jAnane dekhane ___hI samajhanA cAhiye yogya hai 20-21 joroMkI to bAta kyA, indra aura candra bhI yogI gurUpadezase bhAramAko jAnakara kRtakRtya ho mRtyuke grAsa banate haiM jAtA hai
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 " viSaya-sUcI loka jo premase usa paramajyotikI bAta bhI sunatA 5. yatibhAvanASTaka 1-9, pR. 125 hai use muktikA bhAjana bhavya samajhanA mohakarmajanita vikalpoMse rahita muni jayavaMta ho / cAhiye 23 mani kyA vicAra karate haiM jo karmase pRthak eka mAsmAko jAnatA hai vaha kRtI kauna kahA jAtA hai usake svarUpako pA letA hai RtuvizeSake anusAra kaSTa sahanevAle zAnta parakA sambandha bandhakA kAraNa hai 25 muniyoM ke mArgase jAnekI abhilASA 6 karmake abhAvameM bhAramA aisA zAnta ho jAtA hai | utkRSTa samAdhikA svarUpa va usake dhAraka . jaisA vAyuke bhabhAvameM samudra antastatvake jJAtA ve muni hamAre liye zAntike mAtma-parakA vicAra 27-38 nimitta hoveM vahI bhAsmajyoti jJAna-darzanAdirUpa saba kucha hai 39-52 | yatibhAvanASTakake par3hanekA phala mokSakI bhI icchA mokSaprAptimeM bAdhaka hai 53 bhanya jIvako caitanyasvarUpa AtmAkA vicAra 6. upAsakasaMskAra 1-62, pR. 128 ___ kara janmaparamparAko naSTa karanA cAhiye 54--57 dharmasthitike kAraNabhUta bhAdi jinendra bhaneka rUpoMko prApta usa paramajyotikA varNana va zreyAMsa rAjAkA smaraNa ___karanA sambhava nahIM hai dharmakA svarUpa jo jIva usa bhAtmatatvakA vicAra hI karatA hai| dIrghatara saMsAra kinakA hai vaha devoMke dvArA pUjA jAtA hai . 62 dharmake do bheda aura unake svAmI sarvaza devane usa paramajyotikI prAptikA upAya gRhastha dharmake hetu kyoM mAne jAte haiM sAmyabhASako batalAyA hai kalikAlameM jinAlaya, muniyoMkI sthiti aura sAmyake samAnArthaka nAma va usakA svarUpa 64-69 dAnadharmake mUla kAraNa zrAvaka haiN| samatA-sarovara ke bhArAdhaka mAramA-haMsake liye gRhasthoMke SaT karma ___ namaskAra sAmAyika vratakA svarUpa jJAnI khIvako tApakArI mRtyu bhI amRta (mokSa) sAmAyikake liye sAta vyasanoMkA tyAga bhAvazyaka 9-10 saMgake liye hotI hai nyasanIke dharmAnveSaNakI yogyatA nahIM hotI " vivekake vinA manuSya paryAya mAvikI vyarthatA 72 | sAta narakoMne apanI samRddhike liye mAno vivekA svarUpa eka eka vyasanako niyukta kiyA hai 12 vivekI jIvake liye saMsArameM saba hI dukharUpa | pAparUpa rAjAne dharma-zatruke vinAzArtha apane pratibhAsita hotA hai rAjyako sAta vyasanoMse sAMgasvarUpa vivekI jIvake liye heya kyA aura upAdeya kyA hai 75 kiyA hai maiM kisa svarUpa bhakise jinadarzanAdi karanevAle svayaM vaMdanIya ekatvasasatike liye gaMgA nadIkI upamA ho jAte haiM para pakatvasaptati saMsAra-samudrase pAra hone meM jinadarzanAdi na karanevAloMkA jInA myartha hai 15 pulake samAna hai upAsakoMko prAtaHkAlameM aura tatpazcAt mujhe karma aura taskRta vikRti mAdi saba mAramAse kyA karanA cAhiye 16-17 bhitra pratibhAsita hote haiM jJAna-locanakI prAptike kAraNabhUta guruSoMkI ekatlasaptatike abhyAsa bhAvikA phala upAsanA 16-19
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 28 pabhanandi-paJcaviMzatiH loka / gloka cakSubhoM aura kAnoMse saMyukta hokara bhI andhe dezavatako kisa avasthA meM grahaNa karanA yogya hai / va bahire kauna haiN| 20-21 upAsakake dvArA anuSTheya samasta vratavidhAna 5 dezavrata saphala kaba hotA hai vratI gRhasthakA svarUpa mATha mUla guNoM aura bAraha usara guNoMkA nirdeza 23-25 | dezavratIke devArAdhanAdi kAryoM meM dAna pramukha hai poM meM kyA karanA cAhiye zrAvakako aise dezAdikA Azraya nahIM karanA | AhArAdi caturvidha dAnakA svarUpa va usakI AvazyakatA cAhiye jahAM samyaktva va vrata surakSita na raha sakeM saba dAnoMmeM abhayadAna mukhya kyoM hai bhogopabhogaparimANakI vidheyatA 27 pApase upArjita dhanakA sadupayoga dAna hai 13-14 ratnatrayakA pAlana isa prakAra kare jisase janmAntarameM pAtroMke upayogameM AnevAlA dhana hI sukhaprada hai 15 tatvazraddhAna vRddhiMgata ho dAna paramparAse mokSakA mI kAraNa hai upAsakako yathAyogya parameSThI, ratnatraya aura usake dhArakoMkI vinaya karanA cAhiye jinadarzanAdike binA gRhasthAzrama pattharakI nAva vinayako mokSakA dvAra kahA jAtA hai jaisA hai upAsakako dAna bhI karanA cAhiye dAtA gRhastha cintAmaNi mAdise zreSTha hai dAnake vinA gRhastha jIvana kaisA hai | dharmasthitikI kAraNabhUta jinapratimA aura sAdharmiyoMmeM vAtsalya ke vinA dharma sambhava nahIM 36 jinabhavanake nirmANakI mAvazyakatA 20-23 dayAke vinA dharma sambhava nahIM bhaNuvratoMke dhAraNase svarga-mokSa prApta hotA hai 24 dayAkI mahimA 38-39 | cAra puruSArthoM meM mokSa upAdeya va zeSa heya hai 25 muni aura dhAvakoMke vrata eka mAtra ahiMsAkI bhaNuvratoM aura mahAvatoMse eka mAtra mokSa hI siddhi ke liye haiM sAdhya hai kevala prANipIDana hI pApa nahIM, balki usakA dezavratoyotana jayavaMta ho 27 saMkalpa bhI pApa hai bAraha anupekSAmoMkA svarUpa va unake cintanakI preraNA 8. siddhastuti 1-29, pR. 147 12-58 dasa bhedarUpa dharmake sevanakI preraNA | bhavadhijJAniyoMke bhI bhaviSayabhUta siddhoMkA varNana mokSaprAptike liye bhantastasva aura bahistatva | haay' / donoMkA hI bhAzraya lenA cAhiye | namaskArapUrvaka siddhoMse maMgalayAcanA AsmAkA svarUpa va usake cintanakI preraNA | bhAtmAko sarvamyApaka kyoM kahA jAtA hai 5 upAsakasaMskArake anuSThAnase bhatizaya nirmala mATha karmoke kSayase pragaTa honevAle guNoMkA dharmakI prApti hotI hai nirdeza karmokI dukhapradatA 7. dezavratoyotana 1-27, pR. 139 jaba ekendriyAdi jIva bhI uttarottara hIna karmAdharmopadezameM sarvajJake hI vacana pramANa haiM varaNase adhika sukha va zAnase saMyukta haiM samyagdRSTi eka bhI prazaMsanIya hai, taba karmase sarvathA rahita siddha kyoM na na ki mithyAdRSTi bahuta bhI pUrNa sukha va jJAnase saMyukta hoMge 8-10 mokSa-vRkSakA bIja samyagdarzana aura saMsAra-vRkSakA karmajanya kSudhA bhAdike abhAvameM siddha sadA bIja mithyAdarzana hai hI nRta rahate haiM 26
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ mithyA ho viSaya-sUcI choka zloka sidajyotike bhArAdhanase yogI svayaM bhI siddha ho eka mAtra paramAtmAkI zaraNameM jAnese saba kucha jAtA hai siddha hotA hai sidajyotikI vividharUpatA mana, vacana, kAya va kRta, kArita, anumodanA banekAnta siddhAntakA avagAhana karanevAlA hI rUpa nau sthAnoM dvArA kiyA gayA pApa siddhAramAke rahasyako mAna sakatA hai 14 / tatvajJa aura bhatatvajJakI raSTi kisa prakArase zuddha sarvajJa jinake jAnanepara bhI doSoMkI mAlocanA Atmazuddhike liye kI jAtI hai| aura azuddha padako karatI hai 15-16 AgamAnusAra asaMkhyAta doSoMkA prAyazrita sAMgopAMga zrutake abhyAsakA phala siddhatvakI sambhava nahIM prApti hai jo niHspRhatApUrvaka bhagavAnko dekhatA hai vaha yaha sidoMkA varNana mere liye mokSaprAsAdapara bhagavAnke nikaTa pahuMca jAtA hai " bar3haneke liye nasainI jaisA hai manakA niyantraNa atizaya kaThina hai 12-15 muktAtmarUpa tenakA svarUpa mana bhagavAnko chor3akara bAhya padArthokI mora maya- nipAdike mAzrita vivaraNase rahita siddha kyoM jAtA hai jayavaMta hoM saba karmoM meM moha hI bhatizaya balavAn hai siddhasvarUpake jAnakAra sAmrAjyako bhI tRNake jagatko kSaNabhaMgura dekhakara manako paramAtmAkI samAna tuccha samajhate haiM mora lagAnA cAhiye 17 sidoMkA smaraNa karanevAle bhI vaMdanIya haiM 23 bhazubha, zubha aura zuddha upayogakA kArya 18 pulimAnoM meM agraNI kauna hai, isake liye pANakA maiM jisa jyotiHsvarUpa hUM vaha kaisI hai 19 udAharaNa jIva aura paramAtmAke bIca meda karanevAlA karma hai 20 siddhAramajJAnase zUnya zAkhAntaroMkA hAna vyartha hai 25 zarIra aura usase sambaddha indriyAM tathA roga bhAdi pudgalasvarUpa haiM jo bhAramAse ananta jJAna-darzanase sampana siddhoMse zivasukhakI sarvathA bhinna haiM yAcanA | dharmAdika pAMca dravyoM meM eka pudgala hI rAga-dveSake mAtmAko gRhakI upamA vaza karma-nokarmarUpa hokara jIvakA mahita siddhoMkI hI gati mAdi abhISTa hai 28 kiyA karatA hai 25-26 siddhoMkI yaha stuti kevala bhaktike vaza kI gaI hai 29 | sacA sukha vAsa vikalpoMko chor3akara bhAramonmukha honepara prApta hotA hai 27-28 9. AlocanA 1-33, pR. 128/ vAstavameM dvaitabuddhi hI saMsAra aura advaita hI mokSa hai manase paramAtmasvarUpakA cintama karanepara isa kalikAlameM cAritrakA paripAlana na ho abhISTakI prAptimeM bAdhA nahIM mA sakatI / sakanese bhApakI bhakti hI merA saMsArase satpuruSa jinacaraNoMkI bhArAdhanA kyoM karate haiM 2 uddhAra kare binasevAle saMsAra-zatrukA bhaya nahIM rahatA 3 muktiprada mokSamArgake pUrNa karanekI prArthanA tInoM lokoMmeM sArabhUta eka paramAtmA hI hai / vIranandI guruke sadupadezase mujhe tIna lokakA anantacatuSTayasvarUpa paramAtmAke jAna lenepara rAjya bhI amISTa nahIM hai phira jAmaneke liye zeSa kucha nahIM rahatA 5 bhAlocanAke paDhanekA phala 21-25
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 padmanandi- paJcaviMzatiH loka 1 - 50, pR. 169 10. sadbodhacandrodaya aparimita va anirvacanIya anekadharmAtmaka vijayavaMta ho mukti-sIke abhilASI isake liye namaskAra vizvarUpakI mahimA mana apane maraNake bhayale paramAtmAmeM sthita nahIM hotA ajJAnI Atmagata tatvako anyatra dekhatA hai pratItise rahita tapasvI nATakake pAtra jaise haiN| bhavabhramaNakA kAraNa bhanekadharmAtmaka andha- haritamyAyase cittasvako jAnanA hai mAtmAkI anekadharmAtmakatA svAbhAvika cetanAke mAzrayase jIva nija svarUpako prApta kara letA hai| mAtmasvarUpakI prAptikA upAya yogIke sukha-dukhakI kalpanA kyoM nahIM hotI manakI gatike nirAlamba honepara ajJAna bAdhaka nahIM hotA roga aura jarA bhAdi zarIrake Azrita hai, AtmA ke nahIM yogakI mahimA AtmAkA ramaNIya pada zuddha bodha hai bhAtmabodharUpa tIrthameM khAna karanese abhyantara mala naSTa hotA hai| cit-samudra taTake ArAdhanase roMkA saMcaya avazya hotA hai| samyagdarzanAdirUpa ratnatraya nizcayale eka hI hai samyagdarzanAdirUpa bANoMkA phaha munikI vRtti kaisI hotI hai samIcIna samAdhikA phala yogakI kalpavRkSase samAnatA jaba taka paramAtmabodha nahIM hotA taba taka hI zrutakA parizIlana hotA hai pradIpa mohAndhakArako kaba naSTa karatA hai| bAhya zAstroMmeM vicaranevAlI buddhi durAcAriNI bIke samAna hai| 1-2 3 2-19 8 9-10 91 12 12-18 15 16-20 21 22 23-15 26 27 28 29 30 31 32 36 37 guruke upadezakA prabhAva yogasiddhikA kAraNa sAmbabhAva hai paramAtmAkA kevaLa nAmasmaraNa bhI aneka janmoMke pApako na karatA hai| 38 12 yogamAyaka kauna 43 yogIko sva aura parako samAna dekhanA cAhiye 44 ajJAnI ke vikAroMko dekhakara yogI lugdha nahIM hotA isa ke par3hane se prabodha prApta honevAlA hai padmanandIrUpa candrase kI gaI ramaNIyatA jayavaMta ho yogIkA svarUpa guruke dvArA upadiSTa tabake hRdayastha honepara mujhe kisIkA bhaya nahIM hai sodhacandrodaya jayavaMta ho 11. nizcayapaJcAzat cinmayajyoti jayavaMta ho | mohAndhakArakA nAzaka guru jayavaMta ho saccA sukha duHsAdhya muktimeM hai zuddha bhAtmajyotikI upalabdhi sulabha nahIM hai AtmabodhakI apekSA usakA anubhava aura bhI zloka 39-40 81 45 46 90 48 samyagjJAnake binA sAdhu vanameM sthita vRkSake samAna siddha nahIM ho sakatA 32-34 zujanayaniha kauna hotA hai| zuddha va mazuddha nayoMkA kArya 35 ratnatrayakI pUrNatA honepara jammaparamparA cAlU nahIM raha sakatI 49 50 1-62, pR. 181 1-2 8 5 6 durlabha hai vyavahAra aura zuddha nayakA svarUpa va unakA prayojana 8-10 mukhya va upacAra vivaraNoMke jAmanekA upAyabhUta honese hI vyavahAra pUjya hai 99 ratnatrayakA svarUpa va usakI mAtmAse amitA 12-14 samyagdarzanAvirUpa bANoMkI saphalatA 15 16 17 18 19 20 citta-taruke nAzakA upAya karmarUpa kIcar3a medajJAnarUpa kataka phalale naha hotA hai 21
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ coka 22-34 61 viSaya-sUcI loka / zarIra, tadAzrita rogAdi evaM karmakRta krodhAdi strIkA masthira sauMdarya mUrsa janoM ke liye hI vikAroMkI AtmAse bhinnatA mAnandajanaka hotA hai / 12-11 sarva cintA tyAjya hai, isa buddhike dvArA AviSkRta strIkA zarIra ghRNAspada hai tattva caitanya-samudrako zIghra bar3hAtA hai 35 bIke viSayameM anurAgavardhaka kAmyako racanevAlA merA svarUpa aisA hai kavi kaise prazaMsanIya kahA jAtA hai 16-. bandhake kAraNabhUta manake niyatraNase vaha usa jaba paradhana-strIkI abhilASA na karanevAlA __bandhanase mukta kara degA gRhasya deva kahA jAtA hai taba muni kyoM na devoMkA deva hogA manuSya-taruko pAkara amRta-phalako grahaNa karanA yogya hai sukha aura sukhAbhAsa yogiyoMkA nirdoSa mana ajJAnAndhakArako naSTa strIkA parityAga karanevAle sAdhuoMko puNyAtmA __ karatA hai jana bhI namaskAra karate haiM yogI kaba siddha hotA hai tapakA bhanuSThAna manuSya paryAyameM hI sambhava hai granthakAra dvArA kAmaroga kI nAzaka varti mAtmasvarUpakA vicAra (brahmacaryarakSAvarti) ke sevanakI preraNA 22 nizcayapaJcAzatke racanekA ullekha cittameM bhAramatattvake sthita honepara indrakI | 13. RSabhastotra 1-61, pR. 201 sampadAse bhI prayojana nahIM rahatA nAbhirAjake putra RSabha jinendra jayavanta hoM / 12. brahmacaryarakSAvarti 1-22, pR. 193 / RSabha jinendrakA darzanAdi puNyAramA janoMke hI dvArA kiyA jAtA hai kAmavijetA yatiyoMke liye namaskAra jinadarzanakA mAhAtmya brahmacarya va brahmacArIkA svarUpa jinendrakI stuti karanA asambhava hai yadi brahmacaryake viSayameM svamameM koI doSa utpanna jinake nAmasmaraNase bhI bhabhISTa lakSmI prApta ho to bhI rAtrivibhAgake anusAra muniko hotI hai usakA prAyazcitta karanA cAhiye | RSabha jinendra ke sarvArthasiddhise avatIrNa nAmacaryakI rakSA manake saMyamase hI hotI hai . honepara usakA saubhAgya naSTa ho gayA thA bAma gaura abhyantara brahmacaryakA svarUpa va puthivIke 'vasumatI' nAmakI sArthakatA nk kaaj putravatI khiyoMmeM mahadevIkI zreSThatA apanI vratavidhike rakSaNArya muniko bhI mAtrakA indra ke nirnimeSa bahuta netroMkI saphalatA parityAga karanA cAhiye sUrya Adi jyotiSI melkI pradakSiNA cIkI vArtA bhI munidharmako naSTa karanevAlI hai . kiyA karate haiM rAgapUrvaka sIkA mukhAvalokana va smaraNa pratiSThA, meruke Upara jinajanmAbhiSeka "-12 pakSa evaM tapa mAdiko naSTa karanevAlA hai 8-9 kalpavRkSoMke naSTa ho jAnepara unake kAryako munike liye kisI bhI pIkI prAptikI sambhAvanA ____ eka RSama jinendrane hI pUrA kiyA na rahanese tadviSayaka manurAgako choDanA hI pRthivIkI romAMcatA cAhiye RSama jinendrakI virakti va pRthivIkA parityAga 15-16 zrAvaka pIrUpa gRhase gRhastha, tathA muni usake dhyAnameM bhavasthita RSabha jinendrakI zobhA 1-16 parityAgase brahmacArI (managAra) hotA hai" ghAticatuSkakA kSaya aura kevalajJAnakI utpatti 19 SM
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 5 37 paanandi-pazcaviMzatiH zloka zloka pAticatukake mabhAvameM bhaghAticatuSkakI avasthA 20 sarasvatIkI prasannatAke vinA tatvanizcaya nahIM hotA " samavasaraNa aura vahAM sthita jinendrakI zobhA 21-22 mokSapada sarasvatIke Azrayase hI prApta hotA hai 12-15 bhATha prAtihAyoMkI zobhA 23-3. sarasvatIkI bhanya bhI mahimA 14-28 jinavANIkI mahimA kAmyaracanAmeM sarasvatIkA prasAda hI kAma karatA hai 29 mayoMkA prabhAva jinendrakI stutimeM vRhaspati mAdi bhI asamartha haiM 36 sarasatIke isa stotrake par3hanekA phala 30 prabhuke dvArA prakAzita pathake pathika nirupadrava sarasvatIke stavanameM asamartha honese kSamAyAcanA ! mokSakA lAbha karate haiM mokSanidhike sAmane anya saba nidhiyAM tuccha haiM 38 16. svayaMbhUstuti 1-24, pR. 227 jinendrokta dharmakI anya dharmose vizeSatA 39-10 jinake nakha-kezoMkena bar3hane meM pranthakArakI kalpanA 41 RSabhAvi mahAvIrAnta 24 tIrthakaroMkA guNakIrtana ,-21 tInoM lokoMke jana va indra ke netroM dvArA jinendradarzana 17. suprabhAtASTaka 1-8, pR. 233 devoM dvArA prabhucaraNoMke nIce suvarNakamaloMkI ghAtikamAko naSTa karake sthira suprabhAtako racanA prApta karanevAle jinendroMko namaskAra / mRgane candra (mRgAMka) kA Azraya kyoM liyA 45 kamakA kamalameM nahIM, kintu jinacaraNoM meM rahatI hai 46 | jinake suprabhAtake savanakI pratijJA jinendra ke deSiyoMkA aparAdha khudakA hai 47 mahaMta parameDIke suprabhAtakA svarUpa jinendrakI stuti aura namaskArakA prabhAva 48-50 va usakI stuti brahmA viSNu mAdi nAma bhApake hI haiM jinendrakI mahimA 52-57 | 18. zAntinAthastotra 1-9, pR. 237 jinendrakI stuti zakya nahIM hai 58-60 stutike mantameM jinadharaNoMke prasAdakI prArthanA 11 / tIna chatrAdirUpa ATha prAtihAryoMke bhAzrayase bhagavAn zAntinAtha tIrthakarakI stuti 1-8 14. jinadarzanastavana 1-34, pR. 214 jisa stutiko indrAdi bhI nahIM kara sakate haiM jinadarzanakI mahimA 1-34 | use maiMne bhaktivaza kiyA hai 42-13 // 15. zrutadevatAstuti 1-31, pR. 219 | 19. jinapUjASTaka 1-10, pR. 240 sarasvatIke caraNakamala jayavanta ho | jala-candanAdi bhATha dravyoMse pUjA va usake phalasarasvatIke prasAdase usake stavanakI pratijJA kA ullekha aura bharanI asamarthatA | puSpAMjalikA denA sarasvatIkI dIpakase vizeSatA vItarAga jinakI pUjA kevala bhAramakalyANake liye sarasvatIke mArgakI vizeSatA | kI jAtI hai sarasvatIke prabhAvase mokSapada bhI zIghra prApta ho jAtA hai sarasvatIke vimA jJAnakI prApti sambhava nahIM 20. karuNASTaka 1-8, pR. 243 8-9 sarasvatIke vinA prApta manuSya paryAya yoM hI naSTa | apane Upara dayA karake janmaparamparAse mukta ho jAtI hai karanekI prArthanA
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya-sUcI loka 8. 1 . 21. kriyAkANDacUlikA 1-18, pR. 245/ asthira svargasukha mohodayarUpa viSase vyApta hai . doSoMne jinendra meM sthAna na pAkara mAno garvase hI isa lokameM jo bhAsmonmukha rahatA hai vaha paralokameM bhI vaisA rahatA hai unheM choDa diyA hai vItarAgapathameM pravRtta yogI ke liye mokSasukhakI stuti karanekI asamarthatAko pragaTa karake bhaktikI prAptimeM koI bhI bAdhaka nahIM ho sakatA . pramukhatA va usakA phala isa bhAvanApadake cintanase mokSa prApta hotA hai . ratnatrayakI yAcanA mApake caraNa-kamalako pAkara maiM kRtArtha ho gayA 9 dharmake rahanepara mRtyukA bhI bhaya nahIM rahatA // abhimAna yA pramAdake vaza hokara jo ratnatraya mAdike viSayameM aparAdha hubhA hai vaha 23. paramArthaviMzati 1-20, pR. 252 mithyA ho mAtmAkA advaita jayavaMta ho mana, vacana, kAya aura kRta, kArita, manumodanase manantacatuSTavasvarUpa svasthatAkI vandanA 2 jo prANipIr3ana humA hai vaha mithyA ho " ekatvakI sthitike liye honevAlI budi bhI mana, vacana, va kAyake dvArA upAjita merA karma mAnandajanaka hotI hai| Apake pAdamaraNase nAzako prApta ho 12 advaitakI bhora jhukAva honepara iSTAniSTAdi sarvajJakA vacana pramANa hai naSTa ho jAtI hai mana, vacana va kAyakI vikalatAse jo stutimeM maiM cetanasvarUpa hai, karmajanita krodhAdi bhitra hai 5 nyUnatA huI hai use he vANI! da kSamA kara 14 yadi ekatvameM mana saMlagna hai to tIna sapake na yaha mamISTa phalako denevAlA kriyAkANDarUpa honepara bhI abhISTasidi hotI hai kalpavRkSakA eka patra hai koMke sAtha ekameka honepara bhI maiM usa kriyAkANDa sambandhI isa cUlikAke par3hanese parajyotisvarUpa hI hUM apUrNa kriyA pUrNa hotI hai lakSmIke madase unmatta rAjAbhoMkI saMgati mRtyuse / jina bhagavAnakI zaraNameM jAnese saMsAra naSTa bhI bhayAnaka hotI hai hotA hai hRdayameM guruvacanoMke jAgRta rahanepara mApattimeM maiMne bhApake Age yaha vAcAlatA kevala kheda nahIM hotA bhaktivaza kI hai guruke dvArA prakAzita pathapara calanese nirvANapura prApta hotA hai 22. ekatvadazaka 1-11, pR. 251/ karmako mAramAse pRthak samajhanevAloMko sukha-dukhakA vikalpa hI nahIM hotA paramajyotike kathanakI pratijJA | deva va jinapratimA mAdikA bhArAdhana jo bhAramatatvako jAnatA hai vaha dUsaroMkA svayaM myavahAramArgameM hI hotA hai ___ ArAdhya bana jAtA hai| yadi muktikI ora buddhi laga gaI hai to phira ekatvakA jJAtA bahuta mI karmoMse nahIM DaratA hai / koI kitanA bhI kaSTa de, usakA bhaya caitanyakI ekatAkA jJAna durlabha hai, para muktikA nahIM rahatA dAtA vahI hai sarvazaktimAn mAtmA prabhu saMsArako naSTake jo yathArtha sukha mokSameM hai vaha saMsArameM samAna dekhatA hai asambhava hai AtmAkI ekatAko jAnanevAlA pApase lipta guruke upadezase hameM mokSapada hI priya hai 6 / nahIM hotA
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 16 guru pAdaprasAdase nirgranthatAko prApta kara lenepara indriyasukha dukharUpa hI pratIta hotA hai| nirmanthatAjanya Anandake sAmane indriyasukhakA smaraNa bhI nahIM hotA hai mohake nimitta se honevAlI mokSakI bhI abhilASA siddhimeM bAdhaka hotI hai cidrUpake cintanameM aura to kyA, zarIrase bhI prIti nahIM rahatI zuddha napase tasva anirvacanIya hai padmanandi-paJcaviMzatiH 24. zarIrASTaka zarIrake svabhAvakA nirUpaNa zloka 25. khAnASTaka mala-mUtrAdise paripUrNa zarIra sadA azuci aura AtmA svabhAvase pavitra hai, ata eva donoM prakAra se hI snAna vyartha hai puruSakA snAna biveka hai jo mithyAtvAdirUpa abhyantara malako naSTa karatA hai| samIcIna paramAtmArUpa tIrthameM jAna karanA hI zreSTha hai 17 18 19 20 1-8, pR. 264 26. brahmacaryASTaka maithuna saMsAravRddhikA kAraNa hai 2 1-8 1 - 8, pR. 260 maithunakarmameM pazuoMke rata rahanese use pazukarma kahA jAtA hai yadi maithuna apanI strIke bhI sAtha acchA hotA to usakA parvoMmeM tyAga kyoM karAyA jAtA 3 apavitra maithunasukhameM vivekI jIvako anurAga nahIM hotA 1-2 3 2 5 jinhoMne jJAnarUpa samudrako nahIM dekhA hai ve hI gaMgA Adi tIrthamAsoM meM khAna karate haiN| manuSyazarIrako zuddha kara sakanevAlA koI bhI tIrtha sambhava nahIM hai| loka karpUrAdikA lepana karanepara bhI zarIra svabhAvataH durgandhako hI chor3atA hai 7 bhagya jIva isa snAnASTakako sunakara sukhI hoveM 8 1-9, pR. 268 apavitra maithunameM anurAgakA kAraNa moha hai maithuna saMyamakA vighAtaka hai maithunameM pravRtti pApake kAraNa hotI hai| viSayasukha viSake sadRza haiM isa brahmacaryASTakakA nirUpaNa mumukSu janoMke liye kiyA gayA hai| 1 4 5 9
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmanandi - paJcaviMzatiH
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ manwwwwwwwww / OM namaH siddhebhyH| padmanandi-paJcaviMzatiH [1. dharmopadezAmRtam] 1) kAyotsargAyatAGgo jayati jinapati bhisUnurmahAtmA madhyAhne yasya bhAsvAnupari parigato rAjati smogrmuurtiH| cakraM karmendhanAnAmatibahu dahato dUramaudAsyavAtasphUrjatsaddhyAnavahnariva rucirataraH prodto visphuliGgaH // 1 // 2) no kiMcitkarakAryamasti gamanaprApyaM na kiMcid dRzo dRzyaM yasya na karNayoH kimapi hi zrotavyamapyasti nai / tenAlambitapANijjhitagatinAsAgradRSTI rahA saMprApto'tinirAkulo vijayate dhyAnakatAno jinaH // 2 // [saMskRta TIkA] sa jinapatiH' jayati / kathaMbhUto jinptiH| nAbhisUnuH nAbhiputraH / punaH kathaMbhUtaH / mahAtmA mahAzcAsau AtmA mahAtmA / punaH kiMlakSaNaH / kAyotsargAyatAGgaH kAyotsargeNa AyataM prasAritam aGgaM yasya sH| madhyAhne madhyAhnakAle / yasya jinapateH upari / parigataH prAptaH / bhAvAn sUryaH / rAjati sa zuzubhe / kathaMbhUto bhAvAn / ugrmuurtiH| tatrotprekSate-sUryaH ka iva / audAsyavAtasphUrjatsaddhyAnavateH visphuliGga ivaM / udAsasya bhAvaH audAsyam udAsInatA saiva vAtaH tena audAsyavAtena sphUrjata" visphuritaH saddhyAnameva vahiH tasya saddhyAnavaleH visphuliGgaH / prodgataH utpannaH / kathaMbhUto visphuliGgaH / rucirataraH dIptimAn / kyaMbhUtasya vaDheH / karmANyevendhanAni karmendhanAni teSAM karmendhanAnAm / cakra samUham / ativahu bahutaram / dUram atizayena / dahataH bhasmIkarvataH ityarthaH ||1||jinH vijayate karmArAtIn karmazatrUn jayati iti jinaH vijyte| yasya jinasya / kiMcitkarakArya no'sti karaubhyA kArya karakArya no'sti / tena hetunA / sa jinaH AlambitapANiH Alambitau pANI yasya sa AlambitapANiH / yasya jinasya kiMcidgamanaprApyaM na gamanena kiMcillabhyaM n| tena hetunA / ujjhitagatiH ujjhitA gatiryena sa ujjhitagatiH / [hindI anuvAda] kAyotsargake nimittase jinakA zarIra lambAyamAna ho rahA hai aise ve nAbhirAyake putra mahAtmA AdinAtha jinendra jayavanta hoveM, jinake Upara prApta huA madhyAhna ( dopahara ) kA tejasvI sUrya aisA suzobhita hotA hai mAno karmarUpa indhanoMke samUhako atizaya jalAnevAlI evaM udAsInatArUpa vAyuke nimittase pragaTa huI samIcIna dhyAnarUpI amikI daidIpyamAna cinagArI hI utpanna huI ho / vizeSArtha - bhagavAn AdinAtha jinendrakI dhyAnAvasthAmeM unake Upara jo madhyAhna kAlakA tejasvI sUrya AtA thA usake viSayameM granthakAra utprekSA karate haiM ki vaha sUrya kyA thA mAno samatAbhAvase ATha karmarUpI indhanako jalAneke icchuka hokara bhagavAn AdinAtha jinendrake dvArA kiye jAnevAle dhyAnarUpI amikA visphuliMga hI utpanna huA hai // 1 // hAthoMse karane yogya koI bhI kArya zeSa na rahanese jinhoMne apane donoM hAthoMko nIce laTakA rakkhA thA, gamanase prApta karaneke yogya kucha bhI kArya na rahanese jo gamanase rahita ho cuke the, netroMke dekhane yogya koI bhI vastu na rahanese jo apanI dRSTiko nAsAke agrabhAga para rakhA karate the, tathA kAnoMke sunane yogya kucha bhI zeSa na rahanese jo AkulatAse rahita hokara ekAnta sthAnako prApta hue the; aise ve dhyAnameM ekAgra bhaza rAjate / 2 aza sphUryat / 3 ma za ca / 4 a za sa jinH| 5za jinaH / 6za kthmbhuutH| 7 za madhyAhe vaasrmdhykaale| 8za raajte| 9za sphUryat / 10za 'iva' nAsti / 11 za sphUryat / 12 a dIptivAn za dIptavAn / 13 za karAbhyAM kArya karakArya no'sti' ityayaM pATho naasti|
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ [3:1-3 pAnandi-paJcaviMzatiH 3) rAgo yasya na vidyate kvacidapi pradhvastasaMgamahAt astrAdeH parivarjanAnna ca budhairdvaSo 'pi saMbhAvyate / tasmAtsAmyamathAtmabodhanamato jAtaH kSayaH karmaNA mAnandAdiguNAzrayastu niyataM so'haMnsadA pAtu vaH // 3 // 4) indrasya praNatasya zekharazikhAranArkabhAsA nakha zreNItekSaNavimbazumbhadalibhRhUrollasatpATalam / yasya jinasya dRzoH netrayoH kiMcid dRzyaM nAsti' / tena hetunaa| nAsApradRSTiH nAsAgre aaropitdRssttiH| yasya jinasya karNayoH kimapi zrotavyaM na asti / tena hetunA / rahaH ekAnte / prAptaH / punaH kiMlakSaNo jinaH / atinirAkulaH AkulatArahitaH / punaH kathaMbhUto jinH| dhyAnakatAnaH dhyAne ekAgracittaH / etAdRzaH jinaH vijayate ityarthaH // 2 // sa arhan jinaH / vaH yuSmAn / sadA / pAtu rakSatu / yasya jinasya / niyataM nizcitam / kvacidapi / rAgo na vidyte| kasmAt / pradhvastasaMgamahAt pradhvastaH spheTita': saMgrahaH pizAcaH yatra tasmAt parigrahatyajanAt / ca / yasya jinasya / budhaiH dveSo'pi na saMbhAvyate / kasmAt / astrAdeH parivarjanAt astrarahitatvAt / tasmAt rAgadveSAbhAvAt sAmyaM jAtam / sAmyArtika jAtam / AtmabodhanaM jAtam / ataH AtmabodhanAt kiM jAtam / karmaNAM kSayo jAtaH / karmaNAM kSayAtki jAtaH / AnandAdiguNAzrayaH jAtaH AnandAdiguNAnA AzrayaH sthAnam / evaMbhUtaH jinaH vaH yuSmAn pAtu sadA rakSatu // 3 // jinasya vItarAgasya / aniyugaM caraNakamalayugam / na asmAkam / ceto'rpita citte arpita manasi sthApitam / zarmaNe sukhAya bhavatu / kathaMbhUtam aGgiyugam / jADyaharaM jaDasya bhAvaH jAvyaM mUrkhatvaspheTakam / punaH kiMlakSaNam / ambhojasAmyaM dadhat kamalasAdRzyaM dadhat / punaH kiMlakSaNam / rajastyaktaM rajasA tyaktaM rajastyaktam / api nizcitam / punaH kiMlakSaNaM caraNayugam / zrIsadma zrIH lakSmIstathA zrIH zobhA tasyAH lakSmyAH gRhaM tathA tasyAH zobhAyAH gRham / punaH kiMlakSaNam / praNatasya citta hue jina bhagavAn jayavanta hoveM // vizeSArtha- anya samasta padArthokI orase cintAko haTAkara kisI eka hI padArthakI ora use niyamita karanA, ise dhyAna kahA jAtA hai / yaha dhyAna kahIM ekAnta sthAnameM hI kiyA jA sakatA hai| yadi ukta dhyAna kAryotsargase kiyA jAtA hai to usa avasthAmeM donoM hAthoMko nIce laTakA kara dRSTiko nAsAke Upara rakhate haiN| isa dhyAnakI avasthAko lakSya karake hI yahAM yaha kahA gayA hai ki usa samaya jina bhagavAnko na hAthoMse karane yogya kucha kArya zeSa rahA thA, na gamanase prApta karaneke yogya dhanAdikakI abhilASA zeSa thI, na koI bhI dRzya unake netroMko rucikara zeSa rahA thA, aura na koI gIta Adi bhI unake kAnoMko mugdha karanevAlA zeSa rahA thA // 2 // jisa arahaMta parameSThIke parigraha rUpI pizAcase rahita ho jAneke kAraNa kisI bhI indriyaviSayameM rAga nahIM hai, trizUla Adi AyudhoMse rahita honeke kAraNa ukta arahaMta parameSThIke vidvAnoMke dvArA dveSakI bhI sambhAvanA nahIM kI jA sakatI hai / isIliye rAga-dveSase rahita ho jAneke kAraNa unake samatAbhAva AvirbhUta huA hai, aura isa samatAbhAvake pragaTa ho jAnese unake AtmAvabodha tathA isase unake karmoMkA viyoga huA hai / ata eva karmoke kSayase jo arhat parameSThI ananta sukha Adi guNoMke Azrayako prApta hue haiM ve arhat parameSThI sarvadA Apa logoMkI rakSA kareM // 3 // jo jina bhagavAnke zreSTha ubhaya caraNa namaskAra karate samaya namrIbhUta hue indrake mukuTakI zikhAmeM jar3e hue ratnarUpI sUryakI prabhAse kucha dhavalatAke sAtha lAla varNavAle haiM, tathA jo nakhapaMktiyoMmeM prApta hue indrake netrapratibimbarUpa bhramaroMko dhAraNa karate haiM, tathA jo zobhAke sthAnabhUta haiM, isIliye jo kamalakI upamAko 1 a za kiMcit dRzyaM na draSTu yogyaM / 2 ka AzrayitadRSTiH za AropitA dRssttiH| 3 a spettitH| 4 bha kiM jAtaH /
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ w -6 : 1.6] 1. dharmopadezAmRtam zrIsamAviyugaM jinasya dadhadapyambhojasAmyaM raja styaktaM jADyaharaM paraM bhavatu nazceto 'rpitaM zarmaNe // 4 // 5) jayati jagadadhIzaH zAntinAtho yadIyaM smRtamapi hi janAnAM pApatApopazAntyai / vibudhakulakirITaprasphuranIlaratnadyuticalamadhupAlIcumbitaM pAdapadmam // 5 // 6) sa jayati jinadevaH sarvavidvizvanAtho vitthvcnhetukrodhlobhaadimuktH| zivapurapathapAnthaprANipAtheyamuccairjanitaparamazarmA yena dharmo 'bhyadhAyi // 6 // namaskAra kurvataH indrasya zekharazikhAratnArkabhAsA kRtvA pATalam indrasya zekharaH mukuTaH tasya mukuTasya zikhAratnaM sa eva arkaH sUryaH tasya zekharazikhAratnArkasya bhA dIptiH tayA zekharazikhAratnArkabhAsA kRtvA pATalam / 'zvetaraktastu pATalam' ityamaraH / puka kilakSaNam / nakhazreNItekSaNabimbazumbhadalibhRt, nakhAnA zreNyaH nakhazreNyaH patayaH tAsu nakhazreNISu itAni prAptAni yAni indrasya IkSaNabimbAni tAnyeva zumbhantaH alayaH mRzAH tAn alIn bibharti iti bhRt nakhazreNItekSaNabimbazumbhadalibhRt / punaH kiMlakSaNam aGgiyugam / dUrollasat dUram atizayena ullasat prakAzamAnam / evaMbhUtam aGgiyugaM bhavatAM sukhAya bhavatu // 4 // sa zrIzAntinAthaH jyti| kiMlakSaNaH zrIzAntinAthaH / jagaMdadhIzaH jagataH adhIzaH jgddhiishH| hi nizcitam / yadIya pAdapadma smRtamamapi / janAnAM lokAnAm / pApatApopazAnyai bhavati pApatApasyai upazAntiH tasyai pApatApopazAnyai bhvti| kiMlakSaNa pAdapadmam / vibudhakulakirITaprasphuranIlaratnAticalamadhupAlIcumbitaM vibudhakulAnAM devasamUhAnAM kirITe mukuTe prasphuratI' yA nIlaratnadyutiH saiva caJcalA madhupAnA mRGgANA AlI patiH tayA cumbitaM sparzitaM pAdapadmam // 5 // sa jinadevo jayati / kiMlakSaNo jindevH| sarvavit sarva vettIti sarvavit / punaH kiNlkssnnH| vizvanAthaH trailokyaprabhuH / punaH kiMlakSaNaH / vitathavacanahetukodhalobhAdimuktaH asatyavacanahetuH krodhalobhAdiH tena muktaH rahitaH / yena jinadevena dharmaH abhyadhAyi ayi / kiMlakSaNo dharmaH / zivapurapathapAnyaprANipAtheyaM mokSanagaramArgapathikajIvAnAM pAtheyaM sambalam / punaH kiMlakSaNo dhAraNa karate hue bhI dhUlike samparkase rahita hokara jar3atA (ajJAna) ko haranevAle haiM; ve ubhaya caraNa hamAre cittameM sthita hokara sukhake kAraNIbhUta hoveM // vizeSArtha- yahAM jina bhagavAnke caraNoMko kamalakI upamA dete hue yaha batalAyA hai ki jisa prakAra kamala pATala (kiMcit saphedIke sAtha lAla) varNa hotA hai usI prakAra jina bhagavAnke caraNoMmeM jaba indra namaskAra karatA thA taba usake mukuTameM jar3e hue ratnakI chAyA unapara par3atI thI, isaliye ve bhI kamalake samAna pATala varNa ho jAte the / yadi kamalapara amara rahate haiM to jina bhagavAnke pAdanakhoMmeM bhI namaskAra karate hue indrake netrapratibimbarUpa bhramara vidyamAna the / kamala yadi zrI(lakSmI)kA sthAna mAnA jAtA hai to ve jinacaraNa bhI zrI(zobhA)ke sthAna the| isa prakAra kamalakI upamAko dhAraNa karate hue bhI jinacaraNoMmeM usase kucha aura bhI vizeSatA thii| yathA- kamala to raja arthAt parAgase sahita hotA hai, kintu jinacaraNa usa raja(dhUli) ke samparkase sarvathA rahita the| isI prakAra kamala jar3atA (acetanatA) ko dhAraNa karatA hai, parantu jinacaraNa usa jar3atA ( ajJAnatA ) ko naSTa karanevAle the // 4 // devasamUhake mukuToMmeM prakAzamAna nIla ratnoMkI kAntirUpI caMcala bhramaroMkI paMktise sparzita jina zAntinAtha jinendrake caraNa-kamala smaraNa karane mAtrase hI logoMke pAparUpa saMtApako dUra karate haiM vaha lokake adhinAyaka bhagavAn zAntinAtha jinendra jayavanta hoveM // 5 // jo jina bhagavAn asatya bhASaNake kAraNIbhUta krodha evaM lobha Adise rahita hai tathA jisane muktipurIke mArgameM calate hue pathika janoMke liye pAtheya ( kalevA ) svarUpa evaM uttama sukhako utpanna karanevAle aise dharmakA upadeza diyA hai vaha samasta padArthoMko AnanevAlA tIna 1kazAntyai pApatApasya / 2ka prsphurntii| 3. kiMlakSaNo devaH /
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ [7:1-7 paanandi-paJcaviMzatiH 7) dharmo jIvadayA gRhasthazaminormedAdvidhA ca trayaM ratnAnAM paramaM tathA dazavidhotkRSTakSamAdistataH / mohodbhUtavikalpajAlarahitA vAgaGgasaMgojjhitA zuddhAnandamayAtmanaH pariNatirdharmAkhyayA gIyate // 7 // 8) AdyA sadvatasaMcayasya jananI saukhyasya satsaMpadAM mUlaM dharmataroranazvarapadArohaikaniHzreNikA / kAryA sadbhirihAGgiSu prathamato nityaM dayA dhArmikaiH dhinAmApyadayasya tasya ca paraM sarvatra zUnyA dishH||8|| dharmaH / uccaiH atizayena janitaparamazarmA janitam utpAditaM paramazarma sukhaM yenAsau jnitprmshrmaa| evaMvidho jinadevo jayati // 6 // jIvadayA dharmaH / gRhasthazaminoH dvayoHbhedAd dvidhA dharmaH kthyte| ca / ratnAnAM trayaM trividhaM dharmaH darzanajJAnacAritrANi dharmaH / tathA dazavidho dharmaH utkRSTakSamAdiH uttamakSamAdiH / tataH pazcAt / AtmanaH pariNatiH / dharmAkhyayA dharmanAmnA kRtvA AtmanaH prinntiH| gIyate kathyate / kiMlakSaNA pariNatiH / mohodbhUtavikalpajAlarahitA mohodbhUtavikalpajAlena rahitA / punaH kiMlakSaNA / vAgaGgasaMgojjhitA vacanakAyasaMgarahitA / punaH kiMlakSaNA / zuddhAnandamayAmiyI] // 7 // iha loke / sadbhiH paNDitaiH bhavyaiH / prathamataH / aniSu jIveSu / dayA kAryA / nityaM sadaiva / dhArmikaiH kaaryaa| kiMlakSaNA dyaa| sadvatasaMcayasya AdyA jananI mAtA / saukhyasya jananI maataa| punaH kiMlakSaNA dayA / satsaMpadA mUlam / punaH dharmataroH dharmavRkSasya mUlam / punaH kiMlakSaNA dayA / anazvarapadArohakaniHzreNikA anazvarapadasya mokSapadasyArohaikaniHzreNikA / tasya adayasya nAmApi dhik / ca lokakA adhipati jina deva jayavanta hove // 6 // prANiyoMke Upara dayAbhAva rakhanA, yaha dharmakA svarUpa hai / vaha dharma gRhastha (zrAvaka) aura munike bhedase do prakArakA hai| vahI dharma samyagdarzana, samyagjJAna evaM samyakcAritra rUpa utkRSTa ratnatrayake bhedase tIna prakArakA tathA uttama kSamA evaM uttama mArdava Adike bhedase dasa prakArakA bhI hai / parantu nizcayase to mohake nimittase utpanna honevAle mAnasika vikalpasamUhase tathA vacana evaM zarIrake saMsargase bhI rahita jo zuddha AnandarUpa AtmAkI pariNati hotI hai use hI 'dharma' isa nAmase kahA jAtA hai| vizeSArtha-prANiyoMke Upara dayAbhAva rakhanA, ratnatrayakA dhAraNa karanA, tathA uttamakSamAdi dasa dharmokA paripAlana karanA; yaha saba vyavahAra dharmakA svarUpa hai| nizcaya dharma to zuddha Anandamaya AtmAkI pariNatiko hI kahA jAtA hai // 7 // yahAM dharmAtmA sajjanoMko sabase pahile prANiyoMke viSayameM nitya hI dayA karanI cAhiye, kyoMki vaha dayA samIcIna vratasamUha, sukha evaM utkRSTa sampadAoMkI mukhya jananI arthAt utpAdaka hai; dharmarUpI vRkSakI jar3a hai, tathA avinazvara pada arthAt mokSamahalapara caDhaneke liye apUrva nasainIkA kAma karatI hai / nirdaya puruSakA nAma lenA bhI nindAjanaka hai, usake liye sarvatra dizAyeM zUnya jaisI haiM / vizeSArtha-jisa prakAra jar3ake vinA vRkSakI sthiti nahIM rahatI hai usI prakAra prANidayAke vinA dharmakI sthiti bhI nahIM raha sktii| ata eva vaha dharmarUpI vRkSakI jar3ake samAna hai| isake atirikta prANidayAke honepara hI cUMki uttama vrata, sukha evaM samIcIna saMpadAyeM tathA antameM mokSa bhI prApta hotA hai; ata eva dharmAtmA janoMkA yaha prathama kartavya hai ki ve samasta prANadhAriyoMmeM dayAbhAva rakkheM / jo prANI nirdayatAse jIvaghAtameM pravRtta hote haiM unakA nAma lenA bhI burA samajhA jAtA hai| unake liye kahIM bhI sukhasAmagrI prApta honevAlI nahIM hai / isIliye satpuruSoMke liye yaha prathama upadeza hai ve samasta prANiyoMmeM 1 aza pariNatiH kthyte| 2za satsaMpadA mUlA athavA dharmataroH mUlA punH|
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ -10: 1-10] 1. dharmopadezAmRtam 9 ) saMsAre bhramatazciraM tanubhRtaH ke ke na pitrAdayo jAtAstadvadhamAzritena khalu' te sarve bhavantyAhatAH / puMsAtmApi hato yadatra nihato janmAntareSu dhruvam hantAraM pratihanti hanta bahuzaH saMskArato nu krudhaH // 9 // 10 ) trailokyaprabhubhAvato 'pi sarujo 'pyekaM nijaM jIvitaM preyastena vinA sa kasya bhavitetyAkAMkSataH prANinaH / niHzeSavratazIla nirmala guNAdhArAttato nizcitaM jantorjIvitadAna tastribhuvane sarvapradAnaM laghu // 10 // punaH / sarvatra zUnyA dizaH / ata eva dayA kAryA // 8 // tanubhRtaH prANinaH / saMsAre ciraM cirakAlaM bhramataH ke ke pitrAdayo na jAtAH / teSAM prANinAM vadham Azritena puMsA puruSeNa / te sarve pitrAdayaH AhatAH bhavanti / nanu aho / AtmApi hRtaH / yat yasmAt kAraNAt / atra saMsAre / yaH nihataH / dhruvaM nizcitam / janmAntareSu / hanta iti khede / nu iti vitarke / hantAraM puruSam / bahuzaH bahuvAn / pratihanti mArayati / kasmAt / krudhaH saMskArataH krodhasya smaraNAt // 9 // tataH kAraNAt / nizcitam / tribhuvane saMsAre / jantoH jIvasya / jIvitadAnataH sakAzAt anyatsarvapradAnaM laghu / niHzeSavatazIla nirmalaguNAdhArAt niHzeSAH saMpUrNAH vratazIlanirmalaguNAsteSAm AdhArastasmAt / prANinaH jIvasya / trailokyaprabhubhAvataH prabhutvataH api ekaM nijaM jIvitaM preyaH vallabham / kiMlakSaNasya / sarujo'pi rogayuktasya puruSasya / punaH kiMlakSaNasya dayAyukta AcaraNa kareM || 8 || saMsArameM cira kAlase paribhramaNa karanevAle prANIke kauna kaunase jIva pitA, mAtA bhAI Adi nahIM hue haiM ? ata eva una una jIvoMke ghAtameM pravRtta huA prANI nizcayase una sabako mAratA hai / Azcarya to yaha hai ki vaha apane ApakA bhI ghAta karatA hai / isa bhavameM jo dUsareke dvArA mArA gayA hai vaha nizcayase bhavAntaroMmeM krodhakI vAsanAse apane usa ghAtakakA bahuta vAra ghAta karatA hai, yaha khedakI bAta hai // vizeSArtha - janma-maraNakA nAma saMsAra hai / isa saMsAra meM paribhramaNa karate hue prANIke bhinna bhinna bhavoMmeM adhikatara jIva mAtA-pitA Adi sambandhoMko prApta hue haiM / ata eva jo prANI nirdaya hokara una jIvoMkA ghAta karatA hai vaha apane mAtA-pitA AdikA hI ghAta karatA hai| aura to kyA kahA jAya, kadhI jIva apanA AtmaghAta bhI kara baiThatA hai / isa krodhakI vAsanAse isa janmameM kisI anya prANIke dvArA mArA gayA jIva apane usa ghAtakakA janmAntaroMmeM anekoM vAra ghAta karatA hai / isIliye yahAM yaha upadeza diyA gayA hai ki jo krodha aneka pApoMkA janaka hai usakA parityAga karake jIvadayA meM pravRtta honA cAhiye || 9 || rugNa prANIko bhI tInoM lokoMkI prabhutAkI apekSA eka mAtra apanA jIvana hI priya hotA hai / kAraNa yaha ki vaha socatA hai ki jIvanake naSTa ho jAnepara vaha tInoM lokoMkI prabhutA bhalA kisako prApta hogI / nizcayase vaha jIvanadAna cUMki samasta vrata, zIla evaM anyAnya nirmala guNoMkA AdhArabhUta hai ata eva lokameM jIvake jIvanadAnakI apekSA anya samasta sampatti AdikA dAna bhI tuccha mAnA jAtA hai || vizeSArtha - prANoM kA ghAta kiye jAnepara yadi kisIko tIna lokakA prabhutva bhI prApta hotA ho to vaha usako nahIM cAhegA, kintu apane jIvitakI hI apekSA karegA / kAraNa ki vaha samajhatA hai ki jIvitakA ghAta honepara Akhira use bhogegA kauna ? isake atirikta vrata, zIla, saMyama evaM tapa AdikA AdhAra cUMki ukta jIvanadAna hI hai ata eva anya saba dAnoMkI apekSA jIvanadAna hI sarvazreSTha mAnA gayA hai // 10 // 1 za nanu / 2 ka ba nanvAtmApi / 3 za bahuzaH vArAn /
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmanandi-paJcaviMzatiH 11 svargAyAvatino 'pi sAImanasaH zreyaskarI kevalA sarvaprANidayA tayA tu rahitaH pApastapasstho 'pi vA / taddAnaM bahu dIyatAM tapasi vA cetazviraM dhIyatAM dhyAnaM vA kriyatAM janA na saphalaM kiMciddayAvarjitam // 11 // 12) santaH sarvasurAsurendramahitaM mukteH paraM kAraNaM ratnAnAM dadhati tryaM tribhuvanapradyoti kAye sati / vRttistasya yadannataH paramayA bhaktyArpitAjjAyate teSAM sadgRhamedhinAM guNavatAM dharmo na kasya priyaH // 12 // 13 ) ArAdhyante jinendrA guruSu ca vinatirdhArmikaiH prItiruccaiH pAtrebhyo dAnamApanihatajanakRte tacca kAruNyabuddhyA / [ 11 : 1-11 1 prANinaH / tena jIvitena vinA sa rAjyabhAvaH kasya bhavitA iti AkAGkSataH vAJchataH // 10 // sarvaprANidayA | sArdramanasaH kSamAsahitajIvasya / khargAya bhavati / kiMlakSaNasya prANinaH / avratino'pi vratarahitasyApi / kiMlakSaNA dayA / kevalA / zreyaskarI sukhakAriNI ca / tayA jIvadayayA rahitaH tapasstho'pi tapaH sahito'pi / pApaH pApiSThaH / tadvinA dAnaM bahu dIyatAm / vA athavA / tapasi viSaye / ciraM cirakAlam / cetaH dhIyatAmAropyatAm / bho janAH dhyAnaM vA kriyatAm / bho janAH dayAvarjitaM kiMcit saphalaM na phaladAyakaM na // 11 // santaH sAdhavaH / ratnAnAM trayam / dadhati dhArayanti / kiMlakSaNaM ratnAnAM trayam / sarvasurAsurendramahitaM sarve surendrA asurendrAH taiH / mahitaM' pUjitam / punaH kiMlakSaNaM ratnAnAM trayam / mukteH paraM kAraNam / punaH kiMlakSaNam / tribhuvanapradyoti tribhuvanaM pradyotayati tat tribhuvanapradyoti / santaH kva sati dhArayanti ratnAnAM trayam / kAye sati zarIre sati / yadannataH sakAzAt tasya zarIrasya vRttirjAyate pravartanaM jAyate / kiMlakSaNAt annataH / taiH gRhasthaiH paramayA zreSThatarayA bhaktyA kRtvA arpitastasmAt / teSAM sadgRhamedhinAM guNavatAM guNayuktAnAM dharmaH kasya jIvasya priyaH na / api tu sarveSAM priyaH zreSThaH // 12 // iha loke saMsAre / tadrArhasthyaM budhAnAM budhaiH pUjyaM yatra gArhasthye jinendrA ArAdhyante / ca punaH / guruSu vinatiH kriyate / dhArmikaiH puruSaiH / uccaiH atizayena prItiH kriyate / yatra gRhapade pAtrebhyo dAnaM dIyate / ca punaH / taddAnaM ApannihatajanakRte ApatpIDitamanuSye / kAruNyabuddhyA dIyate / yatra gRhapade tattvAbhyAsaH kriyate / yatra gRhapade khakIyavrata ratiH svakIyavrate anurAgaH jisakA citta dayAse bhIgA huA hai vaha yadi vratoMse rahita bhI ho to bhI usakI kalyANakAriNI eka mAtra sarvaprANidayA svargaprAptikI nimittabhUta hotI hai / isake viruddha ukta prANidayAse rahita prANI tapameM sthita hokara bhI pApiSTha mAnA jAtA hai / ata eva he bhavya jano ! cAhe Apa bahuta-sA dAna deveM, cAhe cira kAla taka cittako tapameM lagAveM, athavA cAhe dhyAna bhI kyoM na kareM, kintu dayAke vinA vaha saba niSphala rahegA // 11 // jo ratnatraya (samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra) samasta devendroM evaM asurendroMse pUjita hai, muktikA advitIya kAraNa hai tathA tInoM lokoMko prakAzita karanevAlA hai use sAdhu jana zarIrake sthita rahanepara hI dhAraNa karate haiM / usa zarIrakI sthiti utkRSTa bhakti se diye gaye jina sadgRhasthoMke annase rahatI hai una guNavAn sadgRhasthoM (zrAvakoM ) kA dharma bhalA kise priya na hogA ? arthAt sabhI ko priya hogA // 12 // jisa gRhastha avasthA meM jinendroMkI ArAdhanA kI jAtI hai, nirgrantha guruoMke viSayameM vinaya yukta vyavahAra kiyA jAtA hai, dharmAtmA puruSoMke sAtha atizaya vAtsalya bhAva rakhA jAtA hai, pAtroMke liye dAna diyA jAtA hai, vaha dAna Apattise pIr3ita prANIke liye bhI dayAbuddhise diyA jAtA hai, tattvoMkA parizIlana kiyA jAtA hai, apane vratoMse arthAt gRhasthadharmase prema kiyA jAtA hai, tathA nirmala samyagdarzana dhAraNa kiyA 1 a sarvasurendraasurendrastairmahitam, ka sarvasurendrAsurendrAstairmahitam / 2 za sakAzat zarIrasya /
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. dharmopadezAmRtam tattvAbhyAsaH svakIyavataratiramalaM darzanaM yatra pUjyaM tagArhasthyaM budhAnAmitaradiha punarduHkhado mohapAzaH // 13 // 14) Adau darzanamunnataM vratamitaH sAmAyikaM proSedhastyAgazcaiva sacittavastuni divAbhuktaM tathA brahma ca / nArambho na parigraho 'nanumatinaddiSTamekAdaza sthAnAnIti gRhite vyasanitAtyAgastadAdyaH smRtaH // 14 // - 14: 1-14 ] kriyate / yatra gRhapade amalaM darzanaM bhavati / tadgRhapadaM budhaiH pUjyam / punaH itarat dvitIyaM kriyAdAnarahitaM gRhapadaM duHkhadaH mohapAzaH // 13 // gRhivate gRhasthadharme iti ekAdazasthAnAni santi / dharmArthaM tAnyeva darzayati / Adau prathamataH / darzanaM darzanapratimA 1 / itaH pazcAt vrataM vratapratimA 2 / tataH sAmAyikaM sAmAyikapratimA 3 / tataH proSadhaM proSadhopavAsapratimA 4 / ca punaH / eva nizcayena / sacittavastuni tyAgaH 5 / tataH divAbhuktaM rAtrI strI asevyA (?) 6 / tathA brahma brahmacaryapratimA 7 / Arambho na 8 / parigraho na 9 / anumatirna 10 / uddiSTaM na 11 / gRhidharme ekAdaza sthAnAni kathitAni / tAsAM pratimAnAM AdyastadAdyaH vyasanitA jAtA hai vaha gRhastha avasthA vidvAnoMke liye ( pUjya ) pUjaneke yogya hai / aura isase viparIta gRhastha avasthA yahAM lokameM duHkhadAyaka mohajAla hI hai // 13 // sarvaprathama unnatiko prApta huA samyagdarzana, isake pazcAt vrata, tatpazcAt kramazaH sAmAyika, proSadhopavAsa, sacitta vastukA tyAga, dinameM bhojana karanA arthAt rAtribhojanakA tyAga, tadanantara brahmacaryakA dhAraNa karanA, Arambha nahIM karanA, parigrahakA na rakhanA, gRhasthIke kAryoM meM sammati na denA, tathA uddiSTa bhojanako grahaNa na karanA; isa prakAra ye zrAvakadharmameM gyAraha pratimAyeM nirdiSTa kI gaI haiM / una sabake AdimeM dyUtAdi durvyasanoM kA tyAga smaraNa kiyA gayA hai arthAt batalAyA gayA hai / vizeSArtha - sakalacAritra aura vikalacAritrake bhedase cAritra do prakArakA hai| inameM sakalacAritra muniyoMke aura vikalacAritra zrAvakoMke hotA hai / unameM zrAvakoMkI nimna gyAraha zreNiyAM (pratimAyeM ) haiM - darzana, vrata, sAmAyika, proSadhopavAsa, sacittatyAga, divAmukti, brahmacarya, ArambhatyAga, parigrahatyAga, anumatityAga aura uddiSTatyAga / ( 1 ) vizuddha samyagdarzanake sAtha saMsAra, zarIra evaM indriyaviSayabhogoMse virakta hokara pAkSika zrAvaka ke AcArake unmukha honekA nAma darzanapratimA hai / ( 2 ) mAyA, mithyA aura nidAnarUpa tIna zalyoMse rahita hokara aticAra rahita pAMca aNuvratoM evaM sAta zIlavatoMke dhAraNa karaneko vratapratimA kahA jAtA hai / ( 3 ) niyamita samaya taka hiMsAdi pAMcoM pApoM kA pUrNatayA tyAga karake anitya va azaraNa Adi bhAvanAoMkA tathA saMsAra evaM mokSake svarUpa AdikA vicAra karanA, ise sAmAyika kahate haiM / tRtIya pratimAdhArI zrAvaka ise prAtaH, dopahara aura sAyaMkAlameM niyamita svarUpase karatA hai / ( 4 ) pratyeka aSTamI aura caturdazIko solaha pahara taka cAra prakArake bhojana ( azana, pAna, khAdya aura lehya ) ke parityAgakA nAma proSadhopavAsa hai / yahAM proSadha zabdakA artha ekAzana aura upavAsakA artha saba prakArake bhojanakA parityAga hai / jaise-yadi aSTamIko proSadhopavAsa karanA hai to saptamIke dina ekAzana karake aSTamIko upavAsa karanA cAhiye aura tatpazcAt navamIko bhI ekAzana hI karanA cAhiye / proSadhopavAsake samaya hiMsAdi pApoMke sAtha zarIra zrRMgArAdikA bhI tyAga karanA anivArya hotA hai / ( 5 ) jo vanaspatiyAM nigodajIvoM se vyApta hotI haiM unake tyAgako sacittatyAga kahA jAtA hai / ( 6 ) rAtrimeM bhojanakA parityAga 1 za prauSadhaH / 2 bha ka divAbhaktam /
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmanandi-paJcaviMzatiH [15 :1-1515) yatproktaM pratimAmirAbhirabhito vistAribhiH sUribhiH jJAtavyaM tadupAsakAdhyayanato gehivataM vistarAt / tatrApi vyasanojjhanaM yadi tadapyAsUnyate 'traiva yat / tanmUlaH sakalaH satAM vratavidhiryAti pratiSThAM parAm // 15 // 16) dhUtamAMsasurAvezyAkheTacauryaparAGganAH / mahApApAni sapteti vyasanAni tyajedbudhaH // 16 // 17) bhavanamidamakIrtezcauryavezyAdisarvavyasanapatirazeSApannidhiH pApabIjam / viSamanarakamArgeSvagrayAyIti matvA ka iha vizadabuddhi tamaGgIkaroti // 17 // tyAgaH smRtaH kathitaH // 14 // ydghivtm| sUribhiH abhitaH smntaat| AbhiH pratimAbhiH vistAribhiH proktam / taddehivratam upAsakAdhyayanataH sptmaahaat| vistarAt jnyaatvym| tatrApi upAsakAdhyayane / yadi AdI vyasanojjhanaM mataM kathitam tavyasanojjhanam / atraiva pdmnndigrnthe| AsUyate kthyte| ydytH| tadvyasanojjhanaM satAM vratavidheH mUlaH sa vratavidhiH parAM pratiSThAM yAti gacchati // 15 // iti hetoH / budhH| sapta vyasanAni tyajet / itIti kim / yataH mahApApAni mhaapaapyuktaani| tAnyeva drshyti| yataM mAMsaM surA vezyA AkheTaH caurya parAGganA iti // 16 // iha loke saMsa matvA / kaH vizabuddhiH nirmalabuddhiH dyUtam aGgIkaroti / itIti kim / idaM dyUtam / akIrteH apayazasaH / bhavanaM gRham / punaH kiMlakSaNaM dyUtam / cauryavezyAdisarvavyasanapatiH / punaH kiMlakSaNaM dyUtam / azeSApannidhiH samastApadAM sthAnam / punaH kiMlakSaNam / pApabIjam / punaH kiMlakSaNam idaM dyUtam / viSamanarakamArgeSu agrayAyI agresaraH / iti pUrvoktam / matvA / kaH dyUtam aGgIkaroti karake dinameM hI bhojana karanekA niyama karanA, yaha divAbhuktipratimA kahI jAtI hai| kinhIM AcAryoMke abhiprAyAnusAra dinameM mathunake parityAgako divAbhukti (SaSTha pratimA ) kahA jAtA hai| (7) zarIrake svabhAvakA vicAra karake kAmabhogase virata honekA nAma brahmacarya pratimA hai| (8) kRSi evaM vANijya Adi Arambhake parityAgako ArambhatyAgapratimA kahate haiN| (9) dhana-dhAnyAdirUpa dasa prakArake bAhya parigrahameM mamatvabuddhiko chor3akara santoSakA anubhava karanA, ise parigrahatyAgapratimA kahA jAtA hai / (10) Arambha, parigraha evaM isa loka sambandhI anya kAryoMke viSayameM sammati na denekA nAma anumatityAga ha / (11) gRhavAsako chor3akara bhikSAvRttise bhojana karate hue uddiSTa bhojanakA tyAga karaneko uddiSTatyAga kahA jAtA hai / ina pratimAoMmeM pUrvakI pratimAoMkA nirvAha honepara hI AgekI pratimAmeM paripUrNatA hotI hai, anyathA nahIM // 14 // ina pratimAoMke dvArA jisa gRhasthavrata (vikalacAritra) ko yahAM AcAryoMne vistArapUrvaka kahA hai usako yadi adhika vistArase jAnanA ha to upAsakAdhyayana aMgase jAnanA chiye| vahAMpara bhI jo vyasanakA parityAga batalAyA gayA hai usakA nirdeza yahAMpara bhI kara diyA gayA hai / kAraNa isakA yaha hai ki sAdhu puruSoMke samasta vratavidhAnAdikI utkRSTa pratiSThA vyasanoMke parityAgapara hI nirbhara hai // 15 // juA, mAMsa, madya, vezyA, zikAra, corI aura parastrI; isa prakAra ye sAta mahApAparUpa vyasana haiM / buddhimAn puruSako ina sabakA tyAga karanA cAhiye // vizeSArtha-vyasana burI Adatako kahA jAtA hai / aise vyasana sAta haiM1 juA khelanA 2 mAMsa bhakSaNa karanA 3 zarAba pInA 4 vezyAse sambandha rakhanA 5 zikAra khelanA (mRga Adi pazuoMke ghAtameM Ananda mAnanA) 6 corI karanA aura 7 anyakI strIse anurAga karanA / ye sAtoM vyasana cUMki mahApApako utpanna karanevAle haiM, ata eva vivekI janako inakA parityAga avazya karanA cAhiye // 16 // yaha juA nindAkA sthAna hai, corI evaM vezyA Adi anya saba vyasanoMmeM mukhya hai, samasta 1za iti / 2 za proktaH sadgahivratam / 3 zavyasanojjhanaM phalaM kathitaM / 4 akathyate yataH tat vyasanojjhanam, za kathyate yata tataH vysnojjhnm|
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ -19:1-19] 1. dharmopadezAmRtam 18) kvAkIrtiH kva daridratA ka vipadaH ka krodhalomAdayaH cauryAdivyasanaM kva ca ka narake duHkhaM mRtAnAM nRNAm / cetazceharumohato na ramate ghUte vadantyunnata prajJA yadbhuvi durNayeSu nikhileSvetaddhari maryate // 18 // 19) bIbhatsu prANighAtodbhavamazuci kRmisthAnamazlAghyamUlaM hastenAkSNApi zakyaM yadiha na mahatAM spraSTumAlokituM ca / tanmAMsaM bhakSyametadvacanamapi satAM garhitaM yasya sAkSAt pApaM tasyAtra puMso bhuvi bhavati kiyatkA gatirvA na vidmaH // 19 // api tu jJAnavAnnAzIkaroti // 17 // unnataprajJA vivekinaH / iti vadanti / itIti kim / cet yadi / cetaH manaH / dyUte na rmte| kutaH / gurumohataH / dyUte na ramate tadA akIrtiH kva apayazaH ka / kva-zabdaH mahadantaraM sUcayati / cenmanaH gurumohataH dyUte na ramate tadA va daridratA / va vipadaH / kva kodhalobhAdayaH / k cauryAdivyasanam / kva mRtAnAM nRNAM manuSyANAM narake duHkham / cenmanaH chUte na ramate / yad yasmAt / bhuvi pRthivyAm / nikhileSu vyasaneSu / etad dyUtam / dhuri Adau / smaryate kathyate // 18 // yanmAMsaM bIbhatsu bhayAnakaM ghRNAspadam / yanmAMsaM prANighAtodbhavaM prANivadhotpannam / yanmAsaM azuci apavitram / yanmAsa kRmisthAnam / yanmAMsaM azlAghyamUlam / iha loke / mahatA puruSANAM hastena spraSTuM sparzituM zakyaM n| mahatAM akSaNApi aalokitn| tat tasmAtkAraNAt / bhakSyametadvacanamapi satAM garhitaM ninyaM bhvti| atra bhuvi pRthivyaam| yasya puruSasya mAsaM bhakSya bhavati tasya mAMsabhakSakasya puMsaH / sAkSAt kevalam / kiyatpApaM bhavati tasya kA gatirbhavati vayaM na vidmaH vayaM na jAnImaH // 19 // ApattiyoMkA sthAna hai, pApakA kAraNa hai, tathA duHkhadAyaka narakake mArgomeM agragAmI hai; isa prakAra jAnakara yahAM lokameM kauna-sA nirmala buddhikA dhAraka manuSya uparyukta juAko khIkAra kastA hai ? arthAt nahIM karatA / jo durbuddhi manuSya haiM ve hI isa aneka ApattiyoMke utpAdaka juAko apanAte haiM, na ki vivekI manuSya // 17 // yadi citta mahAmohase juAmeM nahIM ramatA hai to phira apayaza athavA nindA kahAMse ho sakatI hai? nirdhanatA kahAM raha sakatI hai ! vipattiyAM kahAMse A sakatI haiM ? krodha evaM lobha Adi kaSAyeM kahAMse udita ho sakatI haiN| corI Adi anyAnya vyasana kahAM raha sakate haiM ? tathA mara karake narakameM utpanna hue manuSyoMko duHkha kahAMse prApta ho sakatA hai ! [arthAt juAse virakta hue manuSyako uparyukta ApattiyoMmeMse koI bhI Apatti nahIM prApta hotI / ] isa prakAra unnata buddhike dhAraka vidvAn kahA karate haiM / ThIka hI hai, kyoMki samasta durvyasanoMmeM yaha juA gAr3Ike dhurAke samAna mukhya mAnA jAtA hai // 18 // jo mAMsa ghRNAko utpanna karatA hai, mRga Adi prANiyoMke ghAtase utpanna hotA hai, apavitra hai, kRmi Adi kSudra kIr3oMkA sthAna hai, jisakI utpatti nindanIya hai, tathA mahApuruSa jisakA hAthase sparza nahIM karate aura AMkhase jise dekhate bhI nahIM haiM 'vaha mAMsa khAneke yogya hai' aisA kahanA mI sajjanoMke liye nindAjanaka hai / phira aise apavitra mAMsako jo puruSa sAkSAt khAtA hai usake liye yahAM lokameM kitanA pApa hotA hai tathA usakI kyA avasthA hotI hai, isa bAtako hama nahIM jAnate // vizeSArtha- mAMsa cUMki prathama to mRga Adika mUka prANiyoMke vadhase utpanna hotA hai, dUsare usameM asaMkhya anya trasa jIva bhI utpanna ho jAte haiM jinakI hiMsA honA anivArya hai| isa kAraNa usake bhakSaNameM hiMsAjanita pApakA honA avazyaMbhAvI 1ka mAlokitaM / 2 sa ramate yayasmAt kutH| 3 ato'ye yad yasmAtparyantaH pAThavuTito jaatH| 4 za bhuvi medinyAM pRthibhyAm / 5ka bhAlokitaM / pAnaM.2
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmanandi- paJcaviMzatiH 20 ) gato jJAtiH kazcidvahirapi na yadyeti sahasA ziro hatvA hatvA kaluSitamanA roditi janaH / pareSAmutkRtya prakaTitamukhaM khAdati palaM kale re nirviNNA vayamiha bhavaccitracaritaiH // 20 // [ 20 : 1-20 21 ) sakalapuruSadharmabhraMzakAryatra janmanyadhikamadhikama yatparaM duHkhahetuH / tadapi na yadi madyaM tyajyate buddhimadbhiH svahitamiha kimanyatkarma dharmAya kAryam // 21 // 22 ) AstAmetadyadiha jananIM vallabhAM manyamAnA nindyASTA vidadhati janA nistrapAH pItamadyAH / kazcit jJAtiH svagotrI janaH / bahirapi gataH prAmAntare gataH / yadi sahasA zIghraM na eti na gacchati / tadA janaH ziro hatvA hatvA roditi / kiMlakSaNo janaH / kaluSitamanAH / pareSAM jIvAnAM mRgAdInAm / palaM mAMsam / utkRtya chittvA chedayitvA / prakaTitamukhaM prasAritamukhaM yathA syAttathA khAdati / evaMvidhaH mUrkhalokaH / re kale bho paJcamakAla / iha saMsAre / atha idAnIm asminprastAve bhavaccitracaritaiH vayaM nirviNNAH // 20 // yanmayam / atra janmani / sakalapuruSadharmabhraMzakAri sakalAH ye puruSadharmAH teSa dharmArthakAmAnAM aMzakAri vilayakaraNazIlem / yanmayam / agre parajanmani / adhikamadhikaM paraM duHkhahetuH kAraNam / tadapi / buddhimadbhiH paNDitaiH / madyaM yadi neM tyajyate / iha loke svahitam Atmahitam / dharmAya anyakiM kArya karaNIyam // 21 // iha loke / pItamadyAH janAH nindyAzceSTAH vidadhati kurvanti / yat jananIM vallabhAM manyamAnAH janAH / etat AstAM dUre tiSThatu / I hai / ata eva sajjana puruSa usakA kevala parityAga hI nahIM karate, api tu usako ve hAthase sparza karanA aura AMkha se dekhanA bhI burA samajhate haiN| mAMsabhakSaka jIvoMkI durgati anivArya hai // 19 // yadi koI apanA sambandhI svakIya sthAnase bAhira bhI jAkara zIghra nahIM AtA hai to manuSya manameM vyAkula hotA huA zirako bAra bAra pITakara rotA hai / vahI manuSya anya mRga Adi prANiyoMke mAMsako kATakara apane mukhako phAr3atA huA khAtA hai / he kalikAla ! yahAM hama loga terI ina vicitra pravRttiyoMse nirvedako prApta hue haiM // vizeSArtha - jaba apanA koI iSTa bandhu kAryavaza kahIM bAhira jAtA hai aura yadi vaha samayapara ghara vApisa nahIM AtA hai taba yaha manuSya aniSTakI AzaMkAse vyAkula hokara zirako dIvAla Adise mAratA huA rudana karatA hai / phira vahI manuSya jo anya pazu-pakSiyoMko mArakara unakA apanI mAtA Adise sadAke liye viyoga karAtA huA mAMsabhakSaNa meM anurakta hotA hai, yaha isa kalikAlakA hI prabhAva hai / kAlakI aisI pravRttiyoMse vivekI janoMkA virakta honA svAbhAvika hai // 20 // jo madya isa janma meM samasta puruSArthoM ( dharma, artha aura kAma ) kA nAza karanevAlA hai aura Ageke janmameM atyadhika duHkhakA kAraNa hai usa madyako yadi buddhimAn manuSya nahIM chor3ate haiM to phira yahAM lokameM dharmake nimitta apane liye hitakAraka dUsarA kauna-sA kAma karaneke yogya hai ? koI nahIM / arthAt madyapAyI manuSya aisA koI bhI puNya kArya nahIM kara sakatA hai jo usake liye AtmahitakAraka ho / vizeSArtha - zarAbI manuSya na to dharmakArya kara sakatA hai, na arthopArjana kara sakatA hai, aura na yatheccha bhoga bhI bhoga sakatA hai; isa prakAra vaha isa bhavameM tInoM puruSArthoMse rahita hotA hai / tathA parabhavameM vaha madyajanita doSoMse narakAdi durgatiyoMmeM par3akara asahya dukhako bhI bhogatA hai / isI vicArase buddhimAn manuSya usakA sadAke liye parityAga karate haiM // 21 // madyapAyI jana nirlajja hokara yahAM jo mAtAko patnI samajha kara nindanIya ceSTAyeM ( sambhoga Adi ) karate haiM 1 ka mUrkhalokaiH / 2 bha ka sakalAni yAni puruSadharmANi teSAm / 3 za viSayakaraNazIlam / 4za madyaM na /
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. dharmopadezAmRtam tatrAdhikyaM pathi nipatitA' yatkiratsArameyAdart madhuramadhuraM bhASamANAH pibanti // 22 // 23 ) yAH khAdanti palaM pibanti ca surAM jalpanti mithyAvacaH ninti draviNArthameva vidadhatyarthapratiSThAkSa tim / nIcAnAmapi dUravakramanasaH pApAtmikAH kurvate lAlApAnamaharnizaM na narakaM vezyA vihAyAparam // 23 // 24 ) rajakazilAsadRzIbhiH kurkurrakarparasamAnacaritAbhiH / gaNikAbhiryadi saMgaH kRtamiha paralokavArtAbhiH // 24 // 25 ) yA durdehaikavittA vanamadhivasati trAtRsaMbandhahInA bhItiryasyAM svabhAvAddazanadhRtatRNA nAparAdhaM karoti / - 25 : 1-25] 11 / tatra madyapAne / anyat AdhikyaM vartate / pathi mArge nipatitAM (?) janAnAm / vaktre mukhe / sArameyAtkiranmUtram / madhuramadhuraM miSTaM miSTaM bhASamANAH pibanti // 22 // vezyA vihAya apara narakaM na vartate / yAH palaM mAMsaM khAdanti / ca punaH / surAM madirAM pibanti / yA vezyAH mithyAvacaH asatyaM jalpanti / yA vezyAH draviNArtha dravyArtha dravyayuktaM puruSam / snihyanti snehaM kurvanti / eva nizcayena / yA vezyAH arthapratiSThAkSatiM arthapratiSThAvinAzaM kurvanti / yA vezyA aharnizaM divArAtram / lAlApAnaM kurvate / keSAm / nIcAnAmapi / kiMlakSaNAH vezyAH / dUravakramanasaH dUramatizayena vakramanasaH / punaH kiMlakSaNAH vezyAH / pApAtmikAH / iti hetoH / vezyAM vihAya tyaktvA aparaM narakaM na / kintu vezyA eva narakam // 23 // iha loke saMsAre / yadi cet / gaNikAbhiH vezyAbhiH / saMgaH kRtaH tadA paralokavArtAbhiH kRtaM pUryatA (?) pUrNam / kiM lakSaNAbhiH vezyAbhiH / rajakazilAsadRzIbhiH kurkuraiMkarparasamAnacaritAbhiH // 24 // nanu aho / asmin AkheTe / ratAnAM jIvAnAm / yadvirUpaM yatpApam iha loke bhavati tatpApaM na varNyate / adhikaM pApaM kimu na bhavati / api tu bahutaraM pApaM bhavati / anyatra parajanmani kiM pApaM na bhavati / api tu bhavati / yasminnAkheTe / mAMsapiNDapralobhAt sA mRgavanitA hariNI api / alam' atyartham / vadhyA hantavyA / yaha to dUra rahe / kintu adhika khedakI bAta to yaha hai ki mArgameM par3e hue unake mukhameM kuttA mUta detA hai aura ve use atizaya madhura batalAkara pIte rahate haiM // 22 // manameM atyanta kuTilatAko dhAraNa karanebAlI jo pApiSTha vezyAyeM mAMsako khAtI haiM, madyako pItI haiM, asatya vacana bolatI haiM, kevala dhanaprAptike liye hI sneha karatI haiM, dhana aura pratiSThA ina donoMko hI naSTa karatI haiM, tathA jo vezyAyeM nIca puruSoMkI bhI lArako pItI haiM una vezyAoMko chor3akara dUsarA koI naraka nahIM hai, arthAt ve vezyAyeM narakagatiprAptikI kAraNa haiM // 23 // jo vezyAyeM dhobIkI kapar3e dhonekI zilAke samAna haiM tathA jinakA AcaraNa kutteke kapAlake samAna hai aisI vezyAoMse yadi saMgati kI jAtI hai to phira yahAM parabhavakI bAtoMse basa ho // vizeSArtha - jisa prakAra dhobIke pattharapara acche bure saba prakArake kapar3e dhoye jAte haiM tathA jisa prakAra eka hI kapAlako aneka kutte khIMcate haiM usI prakAra jina vezyAoMse UMca aura nIca sabhI prakAra ke puruSa sambandha rakhate haiM una vezyAoMmeM anurakta rahanese isa bhavameM dhana aura pratiSThAkA nAza hotA hai tathA parabhavameM narakAdikA mahAn kaSTa bhoganA par3atA hai / ata eva isa bhava aura para bhavameM AtmakalyANake cAhanevAle satpuruSoMko vezyAvyasanakA parityAga karanA hI cAhiye // 24 // jo hariNI duHkhadAyaka eka mAtra zarIrarUpa dhanako dhAraNa karatI huI vanameM rahatI hai, rakSakake sambandhase rahita hai arthAt jisakA koI rakSaka nahIM hai, 1 ba pratipATho'yam / bha ka za nipatitAM / 2 a kurkara, va krukkura, 5 'pUrNa' nAsti / 6 a kukkara, sa kurkara / 7 a za parajanmani pApaM / za kurpara / 3 ba vasyA / 4 a ka aharnizaM lAlApAnam / 8 ka api tu alaM /
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ pacanandi-paJcaviMzatiH [25:1-25vadhyAlaM sApi yasmin nanu mRgavanitAmAMsapiNDapralobhAt AkheTe 'smin ratAnA miha kimu na kimanyatra no yadvirUpam // 25 // 26) tanurapi yadi lagnA kITikA syAccharIre bhavati taralacakSurvyAkulo yaH sa lokaH / kathamiha mRgayAptAnandamutkhAtazatro mRgamakRtavikAraM sAtaduHkho 'pi hanti // 26 // 27 ) yo yenaiva hataH sa taM hi bahuzo hantyeva yairvaJcito nUnaM vazcayate sa tAnapi bhRzaM janmAntare 'pyatra ca / strIbAlAdijanAdapi sphuTamidaM zAstrAdapi zrUyate nityaM vaJcanahiMsanojsanavidhau lokAH kuto mukhata // 27 // kiMlakSaNA mRgii| yA durdaihaikavittA durdaihaikameva zarIrameva vittaM dhanaM yasyAH sA durdaihai kavittA / punaH kilakSaNA mRgii| vanamadhivasati vanaM tiSThati / punaH kiMlakSaNA mRgii| trAtRsaMbandhahInA rakSakarahitA / yasyAM mRgavanitAyAm / svabhAvAt mItirbhaya vrtte| punaH kiMlakSaNA mRgii| dazanadhRtatRNA dazaneSu dhRtaM tRNaM yayA sA dazanadhRtatRNA / sA mRgI kasyApi aparAdhaM na karoti // 25 // yadi cet / tanurapi sUkSmApi / kITikA pipIlikA / zarIre lanA syAdbhavet tadA / yaH ayaM lokaH vyAkulaH taralacakSuH caJcaladRSTiH bhavati sa lokH| iha jagati sNsaare| utkhAtazastraH ngnshstrH| akRtavikAra mRgaM kathaM hanti / mRgayA AkheTakavRttyA AptAnandaM prAptAnandaM yathA syAttathA / jJAtaduHkho'pi lokaH akRtavikAraM mRgaM hanti // 26 // yaH kazcit / yena puMsA puruSeNa hataH / eva nizcayena / hi yataH / sa pumAn / taM hantAraM naram / bahuzaH bahuvArAn / hanti / yaiH manuSyaiH / yaH kazcit / vaJcitaH chadmitaH / sa pumAn / tAn vazvakAn / atra loke / mRzamatyartham / janmAntare parajanmani / bahuzaH bahuvArAn / vaJcayate / idaM vacaH / strI-bAlodijanAt zAstrAdapi zrUyate / iti matvA / bho lokAH / nityaM sadA / vnycnhiNsnojjhnvidhau| kuto mudyata jisake svabhAvase hI bhaya rahatA hai, tathA jo dAtoMke madhyameM tRNako dhAraNa karatI huI arthAt ghAsa khAtI huI kisIke aparAdhako nahIM karatI hai; Azcarya hai ki vaha bhI mRgakI strI arthAt hariNI mAMsake piNDake lobhase jisa mRgayA vyasanameM zikAriyoMke dvArA mArI jAtI hai usa mRgayA (zikAra) meM anurakta hue janoMke isa lokameM aura paralokameM kaunasA pApa nahIM hotA hai ? // vizeSArtha-- yaha eka prAcIna paddhati rahI hai ki jo zatru dAMtoMke madhyameM tinakA dabAkara sAmane AtA thA use vIra puruSa vijita samajhakara chor3a dete the, phira usake Upara ve zastraprahAra nahIM karate the| kintu kheda isa bAtakA hai ki zikArI jana aise mI niraparAdha dIna mRga Adi prANiyoMkA ghAta karate haiM jo ghAsakA bhakSaNa karate hue mukhameM tRNa dabAye rahate haiM / yahI bhAva 'dazanadhRtatRNA' isa padase granthakArake dvArA yahAM sUcita kiyA gayA hai // 25 // jaba apane zarIrameM choTA-sA bhI cITI Adi kIr3A laga jAtA hai taba vaha manuSya vyAkula hokara capala netroMse use idhara udhara DhUMr3hatA hai| phira vahI manuSya apane samAna dUsare prANiyoMke duHkhakA anubhava karake bhI zikArase prApta honevAle AnandakI khojameM krodhAdi vikAroMse rahita niraparAdha mRga Adi prANiyoMke Upara zastra calA kara kaise unakA vadha karatA hai ? // 26 // jo manuSya jisake dvArA mArA gayA hai vaha manuSya apane mAranevAle usa manuSyako bhI anekoM vAra mAratA hI hai| isI prakAra jo prANI jina dUsare logoMke dvArA ThagA gayA hai vaha nizcayase una logoMko mI janmAntarameM aura isI janmameM bhI avazya ThagatA hai / yaha bAta strI evaM bAlaka Adi janase tathA zAstrase bhI spaSTatayA sunI jAtI hai| phira loga hamezA dhokhAdehI aura hiMsAke chor3anemeM 1za utkhAtazatraH akRtvikaar|
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ -30:1-30] 1. dharmopadezAmRtam 28) arthAdau pracuraprapaJcaracanaiye vaJcayante parAn nUnaM te narakaM vrajanti purataH pApavrajAdanyataH / prANAH prANiSu tannibandhanatayA tiSThanti naSTe dhane yAvAn duHkhabharo nare na maraNe tAvAniha prAyazaH // 28 // 29 ) cintAvyAkulatAbhayAratimatibhraMzAtidAhabhrama kSuttRSNAhatirogaduHkhamaraNAnyetAnyaho AsatAm / yAnyatraiva parAGganAhitamatestadbhari duHkhaM ciraM zvabhre bhAvi ydgnidiipitvpulohaanggnaalinggnaat // 29 // 30) dhik tatpauruSamAsatAmanucitAstA buddhayaste guNAH mA bhUnmitrasahAyasaMpadapi sA tajanma yAtu kSayam / lokAnAmiha yeSu satsu bhavati vyAmohamudrAGkitaM svapne 'pi sthitilacanAtparadhanastrISu prasaktaM manaH // 30 // kasmAnmohaM gacchata // 27 // ye narAH / arthAdau viSaye / pracuraprapaJcaracanaiH bahulapAkhaNDavizeSaiH racanAvizeSaiH / parAn lokAn vazcayante / te narAH / nUnaM nizcitam / anyataH pApavrajAt pApasamUhAt purataH narakaM vrajanti / prANiSu jIveSu / prANAH / tannibandhanatayA tasya dravyasya AdhAratvena tiSThanti / iha loke saMsAre / nare mnussye| yAvAnduHkhabharaH dhane naSTe sati prAyazaH bAhulyena bhavati tAvAnduHkhabharaH maraNe na bhavati // 28 // aho ityAzcarye / parAGganAhitamateH puruSasya parAGganAsu AhitA matiryena sa tasya parAGganAhitamateH / etAni duHkhAni / AsatAM tiSThantu / tAnyeva darzayati / cintAvyAkulatAbhayAratimatibhraMzAtidAhabhrama tRSNAhatirogaduHkhamaraNAni / etAni duHkhAni AsatAM dUre tiSThantu / yAni etAni / atraiva janmani bhavanti / parajanmani zvazre nrke| ciraM cirakAlam / tadbhari duHkhaM bhAvi yad duHkham amidIpitavapurlohAGganAliGganAt bhavati // 29 // tatpauruSaM dhik / tA buddhayaH anucitAH ayogyaaH| te guNAH AsatAM dUre tiSThantu / sA mitrasahAyasaMpat mA bhUt / tajjanma kSayaM yAtu / yeSu pauruSAdidhaneSu / satsu vidyamAneSu / iha saMsAre / lokAnAM manaH svapne'pi paradhana-strISu / prasaktam AsaktaM bhavati / kasmAt / sthitilakanAt / kiMlakSaNaM manaH / vyAmohamudrAGkitam // 30 // iha loke / iti amunA prakAreNa / haThAt / ekaikavyasanAhatAH eka kyoM mohako prApta hote haiM ? arthAt unheM mohako chor3akara hiMsA aura paravaMcanakA parityAga sadAke liye avazya kara denA cAhiye // 27 // jo manuSya dhana Adike kamAnemeM aneka prapaMcoMko racakara dUsaroMko ThagA karate haiM ve nizcayase usa pApake prabhAvase dUsaroMke sAmane hI narakameM jAte haiN| kAraNa yaha ki prANiyoMmeM prANa dhanake nimittase hI Thaharate haiM, dhanake naSTa ho jAnepara manuSyako jitanA adhika duHkha hotA hai utanA prAyaH use marate samaya bhI nahIM hotA // 28 // parastrImeM anurAgabuddhi rakhanevAle vyaktiko jo isI janmameM cintA, AkulatA, bhaya, dveSabhAva, buddhikA vinAza, atyanta saMtApa, bhrAnti, bhUkha, pyAsa, AghAta, rogavedanA aura maraNa rUpa duHkha prApta hote haiM; ye to dUra raheM / kintu parastrIsevanajanita pApake prabhAvase janmAntarameM narakagatike prApta honepara agnimeM tapAyI huI lohamaya striyoMke AliMganase jo cirakAla taka bahuta duHkha prApta honevAlA hai usakI ora bhI usakA dhyAna nahIM jAtA, yaha kitane AzcaryakI bAta hai // 29 // jisa pauruSa Adike honepara logoMkA vyAmohako prApta huA mana maryAdAkA ullaMghana karake svapnameM mI paradhana evaM parastriyoMmeM Asakta hotA hai usa pauruSako dhikkAra hai, ve ayogya vicAra aura ve ayogya guNa dUra hI raheM, aise mitroMkI sahAyatA rUpa sampatti bhI na prApta ho, tathA vaha janma bhI nAzako prApta ho jAya / rameza tasya tavyasya /
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ [31:1-31 padmanandi-paJcaviMzatiH 31 ) dhUtAddharmasutaH palAdiha bako madyAdyadornandanAH cAruH kAmukayA mRgAntakatayA sa brahmadatto nRpH| cauryatvAcchivabhUtiranyavanitAdoSAddazAsyo haThAt ekaikavyasanAhatA iti janAH sarvairna ko nazyati // 31 // ekavyasanena pIDitAH janAH duHkhitA jAtAH / sarvairvyasamaiH kaH pumAna na nazyati / api tu nazyati / dyUtAt dharmasutaH yudhiSTharaH nssttH| palAt mAMsAt bako nAma rAjA naSTaH / madyAtsurApAnAt yadoH nandanAH naSTAH / cAruH cArudattaH kAmukayA vezyayA naSTaH / sa brahmadattaH nRpaH mRgAntakatayA aheTakavRttyA naSTaH / cauryatvAt zivabhUtirbrAhmaNaH naSTaH / anyavanitAdoSAt parastrIsaGgAt dazAsyaH rAvaNaH naSTaH / tatra sarvaiH vyasanaiH kaH na nazyati // 31 // paraM kevalam / vyasanAni iyanti na bhavanti / aparANyapi abhiprAya yaha hai ki yadi uparyukta sAmagrIke honepara logoMkA mana lokamaryAdAko chor3akara paradhana aura parastrImeM Asakta hotA hai to vaha saba sAmagrI dhikkArake yogya hai // 30 // yahAM juAse yudhiSThira, mAMsase baka rAjA, madyase yAdava jana, vezyAsevanase cArudatta, mRgoMke vinAza rUpa zikArase brahmadatta rAjA, corIse zivabhUti brAhmaNa tathA parastrIdoSase rAvaNa; isa prakAra eka eka vyasanake sevanase ye sAtoM jana mahAn kaSTako prApta hue haiN| phira bhalA jo sabhI vyasanoMkA sevana karatA hai usakA vinAza kyoM na hogA ? avazya hogaa| vizeSArtha - 'yat puMsaH zreyasaH vyasyati tat vyasanam' arthAt jo puruSoMko kalyANake mArgase bhraSTa karake duHkhako prApta karAtA hai use vyasana kahA jAtA hai| aise vyasana mukhya rUpase sAta haiN| unakA varNana pUrvameM kiyA jA cukA hai| inameMse kevala eka eka vyasanameM hI tatpara rahanese jina yudhiSThira Adine mahAn kaSTa pAyA hai unake nAmoMkA nirdeza mAtra yahAM kiyA gayA hai / saMkSepameM unake kathAnaka isa prakAra haiM / 1 yudhiSThirahastinApurameM dhRtarAja nAmakA eka prasiddha rAjA thaa| usake ambikA, ambAlikA aura ambA nAmakI tIna rAniyAM thiiN| inameMse ambikAse dhRtarASTra , ambAlikAse pANDu aura ambAse vidura utpanna hue the| inameM dhRtarASTrake duryodhana Adi sau putra tathA pANDuke yudhiSThira, arjuna, bhIma, nakula aura sahadeva nAmaka pAMca putra the / pANDu rAjAke svargastha honepara kauravoM aura pANDavoMmeM rAjyake nimittase paraspara vivAda hone lagA thA / eka samaya yudhiSThira duryodhanake sAtha dyUtakrIDA karanemeM udyata hue| ve usameM samasta sampatti hAra gaye / antameM unhoMne draupadI Adiko bhI dAvapara rakha diyA aura duryodhanane inheM bhI jIta liyaa| isase draupadIko apamAnita honA par3A tathA kuntI aura draupadIke sAtha pAMcoM bhAiyoMko bAraha varSa taka vanavAsa bhI karanA pdd'aa| isake atirikta unheM dyUtavyasanake nimittase aura bhI aneka duHkha sahane pdd'e| 2 bakarAjA-kuzAgrapurameM bhUpAla nAmakA eka rAjA thaa| usakI patnIkA nAma lakSmImatI thaa| inake baka nAmakA eka putra thA jo mAMsabhakSaNakA bahuta lolupI thaa| rAjA prativarSa aSTAhnika parvake prApta honepara jIvahiMsA na karanekI ghoSaNA karAtA thaa| usane mAMsabhakSI apane putrakI prArthanApara kevala eka prANIkI hiMsAkI chUTa dekara use mI dvitIyAdi prANiyoMkI hiMsA na karanekA niyama karAyA thaa| tadanusAra hI usane apanI pravRtti cAlU kara rakhI thii| eka samaya rasoiyA mAMsako rakhakara kAryavaza kahIM bAhara calA gayA thaa| isI bIca eka billI usa mAMsako khA gaI thii| rasoiyeko isase bar3I cintA huI / vaha vyAkula hokara mAMsakI khojameM nagarase bAhira gyaa| usane eka mRta bAlakako jamInameM gAr3hate hue dekhA / avasara pAkara vaha use nikAla lAyA aura usakA mAMsa pakAkara baka rAjakumArako khilA diyaa| usa dinakA mAMsa use bahuta svAdiSTa lgaa|
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ -31:1-31] 1. dharmopadezAmRtam www bakane jisa kisI prakAra rasoiyese yathArtha sthiti jAna lii| usane pratidina isI prakArakA mAMsa khilAneke liye rasoieko bAdhya kiyaa| vecArA rasoiyA pratidina canA evaM laDDU Adi lekara jAtA aura kisI eka bAlakako phusalA kara le AtA / isase nagarameM baccoMkI kamI hone lgii| puravAsI isase bahuta cintita ho rahe the| Akhira eka dina vaha rasoiyA bAlakake sAtha pakar3a liyA gayA / logoMne use lAta-ghUsoMse mAranA zuru kara diyaa| isase ghabar3A kara usane yathArtha sthiti pragaTa kara dI / isI bIca pitAke dIkSita ho jAnepara bakako rAjyakI bhI prApti ho cukI thii| puravAsiyoMne milakara use rAjyase bhraSTa kara diyA / vaha nagarase bAhira rahakara mRta manuSyoMke zavoMko khAne lgaa| jaba kabhI use yadi jIvita manuSya bhI milatA to vaha use bhI khA jAtA thA / loga use rAkSasa kahane lage the / antameM vaha kisI prakAra vasudevake dvArA mArA gayA thA / use mAMsabhakSaNa vyasanase isa prakAra duHkha sahanA par3A / 3 yAdavakisI samaya bhagavAn nemi jinakA samavasaraNa giranAra parvata AyA thA / usa samaya aneka puravAsI unakI vaMdanA karane aura upadeza zravaNa karanake liye giranAra parvatapara pahuMce the / dharmazravaNake antameM baladevane pUchA ki bhagavan ! yaha dvArikApurI kuberake dvArA nirmita kI gaI hai / usakA vinAza kaba aura kisa prakArase hogA ! uttarameM bhagavAn nemi jina bole ki yaha purI madyake nimittase bAraha varSameM dvIpAyanakumArake dvArA bhasma kI jAvegI / yaha sunakara rohiNIkA bhAI dvIpAyanakumAra dIkSita ho gayA aura isa avadhiko pUrNa karaneke liye pUrva dezameM jAkara tapa karane lagA / tatpazcAt vaha dvIpAyanakumAra bhrAntivaza 'aba bAraha varSa bIta cuke' aisA samajhakara phirase vApisa AgayA aura dvArikAke bAhira parvatake nikaTa dhyAna karane lgaa| idhara jinavacanake anusAra madyako dvArikAdAhakA kAraNa samajhakara kRSNane prajAko madya aura usakI sAdhanasAmagrIko bhI dUra pheka denekA Adeza diyA thA / tadanusAra madyapAyI janoMne madya aura usake sAdhanoMko kAdamba parvatake pAsa eka gaDDhameM pheka diyA thA / isI samaya zaMba Adi rAjakumAra vanakrIr3Ake liye udhara gaye the / una logoMne pyAsase pIr3ita hokara pUrvanikSipta usa madyako pAnI samajhakara pI liyA / isase unmatta hokara ve nAcate gAte hue dvArikAkI ora vApisa Arahe the| unhoMne mArgameM dvIpAyana muniko sthita dekhakara aura unheM dvArikAdAhaka samajhakara unake Upara pattharoMkI varSA Arambha kI, jisase krodhavaza maraNako prApta hokara ve agnikumAra deva hue / usane cAroM orase dvArikApurIko anise prajvalita kara diyA / isa durghaTanAmeM kRSNa aura baladevako chor3akara anya koI bhI prANI jIvita nahIM vaca sakA / yaha saba madyapAnake hI doSase huA thaa| 4 cArudatta- campApurImeM eka bhAnudatta nAmake seTha the / unakI patnIkA nAma subhadrA thA / ina donoMkI yauvana avasthA vinA putrake hI vyatIta huI / tatpazcAt unake eka putra utpanna huA jisakA nAma cArudatta rakhA gayA / use bAlya kAlameM hI aNuvrata dIkSA dilAyI gayI thii| usakA vivAha mAmA sarvArthakI putrI mitravatIke sAtha sampanna huA thA / cArudattako zAstrakA vyasana thA, isaliye patnIke prati usakA kiMcit bhI anurAga na thA / cArudattakI mAtAne use kAmabhogameM Asakta karaneke liye rudradatta ( cArudattake cAcA ) ko prerita kiyA / vaha kisI bahAnese cArudattako kaliMgasenA vezyAke yahAM le gayA / usake eka vasantasenA nAmakI sundara putrI thii| cArudattako usake prati prema ho gayA / usameM anurakta honese kaliMgasenAne vasantasenAke sAtha cArudattakA pANigrahaNa kara diyA thA / vaha vasantasenAke yahAM bAraha varSa rahA /
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmanandi-paJcaviMzatiH [31:1-31 usameM atyanta Asakta honese jaba cArudattane kabhI mAtA, pitA evaM patnIkA bhI smaraNa nahIM kiyA taba malA anya kAryake viSayameM kyA kahA jA sakatA hai ? isa bIca kaliMgasenAke yahAM cArudattake gharase solaha karor3a dInAreM AcukI thiiN| tatpazcAt jaba kaliMgasenAne mitravatIke AbhUSaNoMko bhI Ate dekhA taba usane vasantasenAse dhanase hIna cArudattako alaga kara deneke liye kahA / mAtAke ina vacanoMko sunakara vasantasenAko atyanta duHkha huaa| usane kahA he mAtA ! cArudattakoM chor3akara maiM kubera jaise sampattizAlI bhI anya puruSako nahIM cAhatI / mAtAne putrIke durAgrahako dekhakara upAyAntarase cArudattako apane gharase nikAla diyaa| tatpazcAt usane ghara pahuMcakara duHkhase kAlayApana karanevAlI mAtA aura patnIko dekhA / unako AzvAsana dekara cArudatta dhanopArjanake liye dezAntara calA gayA / vaha aneka dezoM aura dvIpoMmeM gayA, parantu sarvatra use mahAn kaSToMkA sAmanA karanA par3A / antameM vaha pUrvopakRta do devoMkI sahAyatAse mahA vibhUtike sAtha campApurImeM vApisa A gyaa| usane vasantasenAko apane ghara bulA liyA / pazcAt mitravatI evaM vasantasenA Adike sAtha sukhapUrvaka kucha kAla vitAkara cArudattane jinadIkSA lelI / isa prakAra tapazcaraNa karate hue vaha maraNako prApta hokara sarvArthasiddhimeM deva utpanna huA / jisa vezyAvyasanake kAraNa cArudattako aneka kaSTa sahane par3e use ghivekI janoMko sadAke liye hI chor3a denA caahiye| 5 brahmadacaujjayinI nagarImeM eka brahmadatta nAmakA rAjA thA / vaha mRgayA (zikAra) vyasanameM atyanta Asakta thA / kisI samaya vaha mRgayAke liye vanameM gayA thaa| usane vahAM eka zilAtalapara dhyAnAvasthita muniko dekhA / isase usakA mRgayA kArya niSphala ho gayA / vaha dUsare dina bhI ukta vanameM mRgayAke nimitta gayA, kintu munike prabhAvase phira bhI use isa kAryameM saphalatA nahIM milI / isa prakAra vaha kitane hI dina vahAM gayA, kintu use isa kAryameM saphalatA nahIM mila sakI / isase use munike Upara atizaya krodha utpanna huaa| kisI eka dina jaba muni AhArake liye nagarameM gaye hue the| taba brahmadattane avasara pAkara usa zilAko amise prajvalita kara diyA / isI bIca munirAja bhI vahAM vApisa A gaye aura zIghratAse usI jalatI huI zilAke Upara baiTha gye| unhoMne dhyAnako nahIM chor3A, isase unheM kevalajJAnakI prApti huii| ve antaHkRt kevalI hokara muktiko prApta hue / idhara brahmadatta rAjA mRgayA vyasana evaM munipradveSake kAraNa sAtaveM narakameM nArakI utpanna huA / tatpazcAt bIca bIcameM krUra hiMsaka tiyeca hokara kramase chaThe aura pAMcaveM Adi zeSa narakoMmeM bhI gayA / mRgayA vyasanameM Asakta honese prANiyoMko aise hI bhayAnaka kaSTa sahane par3ate haiN| 6 zivabhUti - banArasa nagarameM rAjA jayasiMha rAjya karatA thA / rAnIkA nAma jayAvatI thA / isa rAjAke eka zivabhUti nAmakA purohita thA jo apanI satyavAditAke kAraNa pRthivIpara 'satyaghoSA isa nAmase prasiddha ho gayA thA / usane apane yajJopavItameM eka churI bAMdha rakkhI thii| vaha kahA karatA thA ki yadi maiM kadAcit asatya bolUM to isa churIse apanI jihvA kATa DAlaMgA / isa vizvAsase bahutase loga isake pAsa surakSArtha apanA dhana rakhA karate the| kisI eka dina padmapurase eka dhanapAla nAmakA seTha AryA aura isake pAsa apane vesakImatI cAra ratna rakhakara vyApArArtha dezAntara calA gyaa| vaha bAraha varSa videzameM rahakara aura bahuta-sA dhana kamAkara vApisa A rahA thaa| mArgameM usakI nAva DUba gaI aura saba dhana naSTa ho gyaa| isa prakAra vaha dhanahIna hokara banArasa vApisa phuNcaa| usane zivabhUti purohitase apane cAra
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ / -31 : 1-31] 1. dharmopadezAmRtam 17 ratna vApisa maaNge| purohitane pAgala batalAkara use gharase bAhira nikalavA diyA / pAgala samajhakara hI usakI bAta rAjA Adi kisIne bhI nahIM sunI / eka dina rAnIne usakI bAta sunaneke liye rAjAse Agraha kiyaa| rAjAne use pAgala batalAyA jise sunakara rAnIne kahA ki pAgala vaha nahIM hai, kintu tuma hI ho| tatpazcAt rAjAkI AjJAnusAra rAnIne isake liye kucha upAya socA / usane purohitake sAtha juvA khelate hue usakI mudrikA aura churIyukta yajJopavIta bhI jIta liyA, jise pratyabhijJAnArtha purohitakI strIke pAsa bhejakara ve cAroM ratna maMgA liye| rAjAko zivabhUtike isa vyavahArase bar3A dukha huaa| rAjAne use gobarabhakSaNa, muSTighAta athavA nija dravya samarpaNameMse kisI eka daNDako sahaneke liye bAdhya kiyaa| tadanusAra vaha gobarabhakSaNake liye udyata huA, kintu khA nahIM sakA / ata eva usane muSTighAta (cUMsA mAranA) kI icchA pragaTa kii| tadanusAra malloM dvArA muSTidhAta kiye jAnepara vaha mara gayA aura rAjAke bhANDAgArameM sarpa huA / isa prakAra use corI vyasanake vaza yaha kaSTa sahanA par3A / 7 rAvaNa-kisI samaya ayodhyA nagarImeM rAjA dazaratha rAjya karate the| unake ye cAra patniyAM thIM- kauzalyA, sumitrA, kaikeyI aura suprabhA / inake yathAkramase ye cAra putra utpanna hue the- rAmacandra, lakSmaNa, bharata aura zatrughna / eka dina rAjA dazarathako apanA bAla sapheda dikhAyI diyA / isase unheM bar3A vairAgya huA / unhoMne rAmacandrako rAjya dekara jinadIkSA grahaNa karanekA nizcaya kiyaa| pitAke sAtha bharatake bhI dIkSita ho jAnekA vicAra jJAta kara usakI mAtA kaikeyI bahuta dukhI huI / usane isakA eka upAya socakara rAjA dazarathase pUrvameM diyA gayA vara mAMgA / rAjAkI khIkRti pAkara usane bharatake liye rAjya denekI icchA pragaTa kI / rAjA vicArameM par3a gye| unheM khedakhinna dekhakara rAmacandrane maMtriyoMse isakA kAraNa pUchA aura unase uparyukta samAcAra jJAtakara svayaM hI bharatake liye prasannatApUrvaka rAjyatilaka kara diyA / tatpazcAt 'mere yahAM rahanepara bharatakI pratiSThA na raha sakegI' isa vicArase ve sItA aura lakSmaNake sAtha ayodhyAse bAhira cale gye| isa prakAra jAte hue ve daNDaka vanake madhyameM pahuMca kara vahAM Thahara gaye / yahAM vanakI zobhA dekhate hue lakSmaNa idhara udhara ghUma rahe the| unheM eka bAMsoMke samUhameM laTakatA hue eka khaDga (candrahAsa ) dikhAyI diyA / unhoMne lapakakara use hAthameM le liyA aura parIkSaNArtha usI bAMsasamUhameM calA diyA / isase bAMsasamUhake sAtha usake bhItara baiThe hue zambUkakumArakA zira kaTakara alaga ho gyaa| yaha zambUkakumAra hI use yahAM baiThakara bAraha varSase siddha kara rahA thaa| isa ghaTanAke kucha hI samayake pazcAt kharadUSaNakI patnI aura zambUkakI mAtA sUrpanakhA vahAM A pahuMcI / putrakI isa duravasthAko dekhakara vaha vilApa karatI huI idhara udhara zatrukI khoja karane lgii| vaha kucha hI dUra rAmacandra aura lakSmaNako dekhakara unake rUpapara mohita ho gyii| usane isake liye donoMse prArthanA kI / kintu jaba donoMmeMse kisIne bhI use svIkAra na kiyA taba vaha apane zarIrako vikRta kara kharadUSaNake pAsa pahuMcI aura use yuddhake liye uttejita kiyA / kharadUpaNa bhI apane sAle rAvaNako isakI sUcanA karA kara yuddhake liye cala par3A / senAsahita kharadUSaNako AtA dekhakara lakSmaNa bhI yuddhake cala diyaa| vaha jAte samaya rAmacandrase yaha kahatA gayA ki yadi maiM vipattigrasta hokara siMhanAda karUM tabhI Apa merI sahAyatAke lie AnA, anyathA yahI sthita rahakara sItAkI rakSA karanA / isI bIca puSpaka vimAnameM ArUDha hokara rAvaNa bhI kharadUSaNakI sahAyatArtha laMkAse idhara ArahA thA / vaha yahAM sItAko baiThI dekhakara usake rUpapara mohita ho padmanaM. 3
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ [32 : 1-32 pabhanandi-paJcaviMzatiH 32 ) na paramiyanti bhavanti vyasanAnyaparANyapi prabhUtAni / tyaktvA satpathamapathapravRttayaH kSudrabuddhInAm // 32 // 33) sarvANi vyasanAni durgatipathAH svargApavargArgalAH vajrANi vrataparvateSu viSamAH saMsAriNAM zatravaH / prArambhe madhureSu pAkakaTukeSveteSu saddhIdhanaiH kartavyA na matirmanAgapi hitaM vAJchadbhiratrAtmanaH // 33 // prabhUtAni utpannAni bhavanti / ye apathapravRttayaH kumArge gamanazIlAH satpathaM tyaktvA apathe calanti teSAM kSudrabuddhInAM bahUni vyasanAni santi // 32 // sarvANi vyasanAni durgatipathAH santi / khargagamane apavarga-mokSagamane argalAH / punaH vrataparvateSu vajrANi santi / punaH kilakSaNAni vyasanAni / saMsAriNAM jIvAnAM viSamAH kaThinAH zatravaH vartante / eteSu nindyavyasaneSu / saddhIdhanaiH vivekibhiH / manAgapi matirna kartavyA / kiMlakSaNeSu vyasaneSu / prArambhe madhureSu pAkakaTukeSu / kiMlakSaNaiH sddhiidhnaiH| atra jagati AtmanaH gayA aura usake haraNakA upAya socane lgaa| usane vidyAvizeSase jJAta karake kucha dUrase siMhanAda kiyaa| isase rAmacandra lakSmaNako Apattigrasta samajhakara usakI sahAyatArtha cale gaye / isa prakAra rAvaNa avasara pAkara sItAko harakara le gyaa| idhara lakSmaNa kharadUSaNako mArakara yuddhameM vijaya prApta kara cukA thA / vaha akasmAt rAmacandrako idhara Ate dekhakara bahuta cintita huA / usane turanta hI rAmacandrako vApisa jAneke liye kahA / unheM vApisa pahuMcanepara vahAM sItA dikhAyI nahIM dI / isase ve bahuta vyAkula hue / thor3I derake pazcAt lakSmaNa bhI vahAM A pahuMcA / usa samaya unakA paricaya sugrIva Adi vidyAdharoMse huA / jisa kisI prakArase hanumAna laMkA jA pahuMcA / usane vahAM rAvaNake udyAnameM sthita sItAko atyanta vyAkula dekhakara sAntvanA dI aura zIghra hI vApisa Akara rAmacandrako samasta vRttAnta kaha sunAyA / antameM yuddhakI taiyArI karake rAmacandra senAsahita laMkA jA pahuMce / unhoMne sItAko vApisa deneke liye rAvaNako bahuta samajhAyA, kintu vaha sItAko vApisa karaneke liye taiyAra nahIM huA / use isa prakAra parastrImeM Asakta dekhakara svayaM usakA bhAI vibhISaNa bhI usase ruSTa hokara rAmacandrakI senAmeM A milA / antameM donomeM ghamAsAna yuddha huA, jisameM rAvaNake aneka kuTumbI jana aura svayaM vaha bhI mArA gayA / parastrImohase rAvaNakI buddhi naSTa ho gaI thI, isIliye use dUsare hitaiSI janoMke priya vacana bhI apriya hI pratIta hue aura antameM use isa prakArakA duHkha sahanA par3A // 31 // kevala itane ( sAta ) hI vyasana nahIM haiM, kintu dUsare bhI bahuta-se vyasana haiM / kAraNa ki alpamati puruSa samIcIna mArgako chor3akara kutsita mArgameM pravRtta huA karate haiM // vizeSArtha-jo asatpravRttiyAM manuSyako sanmArgase bhraSTa karatI haiM unakA nAma vyasana hai| aise vyasana bahuta ho sakate haiN| unakI vaha sAta saMkhyA sthUla rUpase hI nirdhArita kI gaI hai| kAraNa ki mandabuddhi jana sanmArgase cyuta hokara vividha rItiyoMse kumArgameM pravRtta hote haiN| unakI ye saba pravRttiyAM vyasanake hI antargata haiM / ata eva vyasanoM kI yaha sAta (7) saMkhyA sthUla rUpase hI samajhanI cAhiye // 32 // sabhI vyasana narakAdi durgatiyoMke kAraNa hote hue svarga aura mokSakI prAptimeM argalA (ber3A) ke samAna haiM, isake atirikta ve vratarUpI parvatoMko naSTa karaneke liye vajra jaise hokara saMsArI prANiyoM ke liye durdama zatruke samAna hI haiM / ye vyasana yadyapi prArambhameM miSTa pratIta hote haiM, parantu pariNAmameM ve kaTuka hI haiN| isIliye yahAM AtmahitakI icchA rakhanevAle buddhimAn puruSoMko ina vyasanoMmeM jarA mI buddhi nahIM karanI cAhiye // 33 //
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ -37:1-37] 1. dharmopadezAmRtam 34 ) mithyAdRzAM visadRzAM ca pathacyutAnAM mAyAvinA vyasaninA ca khalAtmanAM ca / saMgaM vimuJcata vudhAH kurutottamAnAM gantuM matiryadi samunnatamArga eva // 34 // 35) snigdhairapi bajata mA saha saMgamebhiH kSudraiH kadAcidapi pazyata sarSapANAm / neho'pi saMgatikRtaH khalatAzritAnAM lokasya pAtayati nizcitamazru netrAt // 35 // 36 ) kalAvekaH sAdhurbhavati kathamapyatra bhuvane sa cAghrAtaH kSudraiH kathamakaruNairjIvati ciram / atigrISme zuSyatsarasi vicaraJcadhucaratAM bakoTAnAmagre taralazapharI gacchati kiyat // 36 // 37 ) iha varamanubhUtaM bhUri dAridyaduHkhaM varamativikarAle kAlavaktre prveshH| bhavatu varamito'pi klezajAlaM vizAlaM na ca khalajanayogAjIvitaM vA dhanaM vA // 37 // hita vAcchadbhiH hitaMti]vAJchakaiH // 33 // bho budhAH bho paNDitAH / yadi cet / unnatamArge eva nizcayena gantuM matirasti tadA mithyAdRzAM saMgaM vimucct| visadRzAM viparItAnAM saMga vimuJcata / cakAragrahaNAt pathacyutAnA saMga vimuJcata / vyasaninAM saMga vemuJcata / mAyAvinA saMga vimuJcata / khalAtmanAM saMga vimuJcata / bho janAH uttamAnAM saMgaM kuruta // 34 // bho budhaaH| ebhiH kSudaiH saha kadAcidapi saMgaM mA vrajata / kiMlakSaNaiH kSudaiH / snigdhairapi snehayuktairapi / bho bhavyAH / pazyata / khalatAzritAnA sarSapANAM sneho'pi saMgatikRtaH nizcitaM lokasya netrAdazru pAtayati // 35 // atra bhuvane sNsaare| kalau pnycmkaale| kathamapi ekaH saadhurbhvti| sa ca sAdhuH / kSudaiH AghrAtaH piidditH| ciraM cirakAlaM kathaM jiivti| kiMlakSaNaiH kssudaiH| akaruNaiH dyaarhitH| atiprISme jyeSThASADhe [jyeSThASADhayoH] / zuSyatsarasi zuSkasarovare / bakoTAnA bakAnAm agre| taralazapharI ccclmtsikaa| kiyada dUre gcchti| kiMlakSaNAnAM bakAnAm / vicaracaJcucaratAm // 36 // iha sNsaare| bhUri dAridrayaduHkham anubhUtam / varaM zreSTam / ativikarAle atirudre / kAlavaktre kaalmukhe| pravezaH varaM zubham / itaH saMsArAt / vizAlaM phlezajAlamapi bhavatu vrm| yadi uttama mArgameM hI gamana karanekI abhilASA hai to buddhimAn puruSoMkA yaha Avazyaka kartavya hai ki ve mithyAdRSTiyoM, visadRzoM arthAt viruddha dharmAnuyAyiyoM, sanmArgase bhraSTa hue, mAyAcAriyoM, vyasanAnurAgiyoM tathA duSTa janoMkI saMgatiko chor3akara uttama puruSoMkA satsaMga kareM // 34 // uparyukta mithyAdRSTi Adi kSudra jana yadi apane snehI bhI hoM to bhI unakI saMgati kabhI bhI na karanA cAhiye / dekho, khalatA (tela nikala jAnepara prApta honevAlI sarasoMkI khala bhAgarUpa avasthA, dUsare pakSameM duSTatA ) ke Azrita hue kSudra sarasoMke dAnoMkA sneha (tela) bhI saMgatiko prApta hokara nizcayataH logoMke netroMse azruoMko girAtA hai| vizeSArthajisa prakAra choTe bhI sarasoMke dAnoMse utpanna hue sneha (tela) ke saMyogase usakI tIkSNatAke kAraNa manuSyakI AMkhoMse AMsU nikalane lagate haiM usI prakAra uparyukta kSudra mithyAdRSTi Adi duSTa puruSoMke kheha (prema, saMgati) se honevAle aihika evaM pAralaukika dukhakA anubhava karanevAle prANIkI bhI AMkhoMse pazcAttApake kAraNa AMsU nikalane lagate haiN| ata eva AtmahitaiSI janoMko aise duSTa janoMkI saMgatikA parityAga karanA hI cAhiye // 35 // isa lokameM kalikAlake prabhAvase bar3I kaThinAImeM eka Adha hI sAdhu hotA hai| vaha bhI jaba nirdaya duSTa puruSoMke dvArA satAyA jAtA hai taba bhalA kaise cirakAla jIvita raha sakatA hai ? arthAt nahIM raha sakatA / ThIka hI hai-jaba tIkSNa grISmakAlameM tAlAbakA pAnI sUkhane lagatA hai taba coMcako hilAkara calanevAle baguloMke Age caMcala machalI kitanI dera taka cala sakatI hai ? arthAt bahuta adhika samaya taka vaha cala nahIM sakatI, kintu unake dvArA mArakara khAyI hI jAtI hai // 36 // saMsArameM nirdhanatAke bhArI dukhakA anubhava karanA kahIM acchA hai, isI prakAra atyanta bhayAnaka mRtyuke mukhameM praveza karanA bhI kahIM acchA hai, isake atirikta yadi yahAM aura bhI atizaya kaSTa prApta hotA hai to vaha bhI bhale ho; parantu duSTa janoMke sambandhase jIvita
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ mammoniawww paanandi-paJcaviMzatiH [38 : 1.3838 ) AcAro dazadharmasaMyamatapomUlottarAkhyA guNAH mithyAmohamadojjhanaM zamadamadhyAnApramAdasthitiH / vairAgyaM samayopabRMhaNaguNA ratnatrayaM nirmalaM. paryante ca samAdhirakSayapadAnandAya dharmo yateH // 38 // 39 ) khaM zuddha pravihAya cidguNamayaM bhrAntyANumAtre 'pi yat saMbandhAya matiH pare bhavati tadvandhAya mUDhAtmanaH / tasmAtyAjyamazeSameva mahatAmataccharIrAdika tatkAlAdivinAdiyuktita idaM tatyAgakarma vratam // 39 // ca punH| khalajanayogAt duSTajanasaMyogAt / jIvitaM vA dhanaM vA na vara na zreSTham // 37 // iti gRhidharmaprakaraNaM samAptam // yateH munIzvarasya / dharmaH akSayapadAnandAya bhavati mokSAya bhavati / tameva dharma darzayati / AcAro dharmAya bhavati / dazadharmasaMyama-tapomUlottarAkhyAH guNAH dharmAya bhavanti / AcArastu paJcaprakAraH jJAnAcAraH darzanAcAraH cAritrAcAraH tapA[paA ]cAraH vIryAcAraH / dharmaH dazabhedaH dazalAkSaNikaH / saMyamastu dvaadshbhedkH| tapastu dvAdazabhedakam / mUlaguNAstu aSTAviMzatayaH [viNshtiH| uttaraguNAstu bahavaH santi / sarve pUrvoktAH guNAH dharmAya bhavanti / mithyAmohamadojjhana dharmAya bhavati / zamaH upazamaH damaH indriyadamanaM dhyAnaM tanmadhye dvayaM zreSThaM dharmazuko apramAdasthitiH pramAdarahitasthitiH dharmAya bhavati / vairAgyaM ca dharmAya bhavati / samayopavRhaNaguNAH siddhAntavardhanakhabhAvaguNAH dharmAya bhavanti / nirmala ratnatrayaM dharmAya bhavati / paryante ca antAvasthAyAM samAdhimaraNaM dharmAya bhavati / yateH sarva dharma [ sarvo dharmaH] mokSAya bhavati / darzanena vinA samyaktvena vinA svargAya bhavati // 38 // yadyasmAtkAraNAt / mUDhAtmanaH matiH mUDhayateH matiH bhrAntyA kRtvA aNumAtre'pi pare dravye paravastuni / saMbandhAya bhavati / kiM kRtvA zuddha khamAtmAnam / cidguNamayaM jnyaangunnmym| pravihAya tyktvaa| tattasmAtkAraNAt / sA matiH bandhAya karmabandhAya bhavati / tasmAtkAraNAt / etaccharIrAdikam azeSam / evaM nizcayena / tyAjyam / mahatA munIzvaraiH / tatkAlAdivinA tasya zarIrasya kAlakriyA AhArakriyA vinA tyAjyam / zarIre yanmamatvaM vartate tanmamatvaM spheTanIyaM bhojanAdikaM na tyAjya. athavA dhanakA cAhanA zreSTha nahIM hai // 37 // jJAnAcArAdisvarUpa pAMca prakArakA AcAra; uttama kSamAdirUpa dasa prakArakA dharma; saMyama, tapa tathA mUlaguNa aura uttaraguNa; mithyAtva, moha evaM madakA parityAga; kaSAyoMkA zamana, indriyoMkA damana, dhyAna, pramAdarahita avasthAna; saMsAra, zarIra evaM indriyaviSayoMse virakti; dharmako bar3hAnevAle aneka guNa, nirmala ranatraya, tathA antameM samAdhimaraNa; yaha saba munikA dharma hai jo avinazvara mokSapadake Ananda (avyAbAdha sukha ) kA kAraNa hai // 38 // caitanya guNasvarUpa zuddha AtmAko chor3akara prAntise jo ajJAnI jIvakI buddhi paramANu pramANa bhI bAhya vastuviSayaka saMyogake liye hotI hai vaha usake liye karmabandhakA kAraNa hotI hai| isaliye mahAn puruSoMko samasta hI isa zarIra AdikA tyAga kAlAdike vinA prathama yuktise karanA cAhiye / yaha tyAgakarma vrata hai // vizeSArtha- isakA abhiprAya yaha hai ki zarIra Adi jo bhI bAhya padArtha haiM unameM mamatvabuddhi rakhakara unake saMyoga Adike liye jo kucha bhI prayatna kiyA jAtA hai usase karmakA bandha hotA hai aura phira isase jIva parAdhInatAko prApta hotA hai| isake viparIta zuddha caitanya svarUpako upAdeya samajhakara usameM sthiratA prApta karaneke liye jo prayatna kiyA jAtA hai usase karmabandhakA abhAva hokara jIvako svAdhInatA prApta hotI hai / isIliye yahAM vaha upadeza diyA gayA hai ki jaba taka uparyukta zarIra Adi ratnatrayakI paripUrNatAmeM sahAyatA karate haiM taba taka hI mamatvavuddhiko chor3akara zuddha AhAra Adike dvArA unakA rakSaNa karanA cAhiye / kintu jaba ve asAdhya rogAdike kAraNa ukta ratnatrayakI ma iti gRhadharmaprakaraNa pUrNa, va gRhidharmaH, za iti gRhidhrmprkrnnN| 21 za vIryAcAraH dazabhedastu dshlkssnnkH| 3 maza vihAya / 4ka evN|
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' -42:1-42] 1. dharmopadezAmRtam 40) muktvA mUlaguNAn yatervidadhataH zeSeSu yatnaM paraM daNDo mUlaharo bhavatyavirataM pUjAdikaM vaanychtH| ekaM prAptamareH prahAramatulaM hitvA zirazchedakaM rakSatyaGgulikoTikhaNDanakaraM ko 'nyo raNe buddhimAn // 40 // 41 ) mlAne kSAlanataH kutaH kRtajalAdyArambhataH saMyamo naSTe vyAkulacittatAtha mahatAmapyanyataHprArthanam / kaupIne 'pi hRte paraizca jhaTiti krodhaH samutpadyate tannityaM zuci rAgahRt zamavatAM vastraM kakummaNDalam // 41 // kAkinyA api saMgraho na vihitaH kSauraM yayA kAryate cittakSepakRdanamAtramapi vA tatsiddhaye nAzritam / hiMsAheturaho jaTAdyapi tathA yUkAbhiraprArthana: vairAgyAdivivardhanAya yatibhiH kezeSu locaH kRtaH // 42 // mityarthaH / AdiyuktitaH vrataM rakSaNIyam / idaM tyAgakarmavatam // 39 // yateH munIzvarasya / mUlaharo daNDo bhavati / kiMlakSaNasya yteH| mUlaguNAn muktvA zeSeSu uttaraguNeSu paraM yatnaM vidadhataH yatnaM kurvtH| punaH kiMlakSaNasya muneH| pUjAdikaM vAJchataH / tatra dRSTAntamAha / areH zatroH / ekamadvitIyam / atula prahAra ghAtaM zirazchedakaM prAptaM hitvA ko buddhimAn nrH| raNe saMgrAme / anyaM dvitIya prahAra rakSati / kilakSaNama anyaM dvitIyaM prhaarm| aGgalikoTikhaNDanakaram // 40 // tattasmAtkAraNAt / zamavatA munIzvarANAm / kakummaNDalaM dizAsamUhamhaH ] / vastraM vrtte| kaupIne gRhIte sati tatkaupInaM mlAnaM bhvti| mlAne sati kSAlanataH prakSAlanAt kRtajalAdyArambhataH saMyamaH kutaH bhavati / atha kaupIne naSTe sati / mahatAmapi munInA vyAkulacittatA bhavati / athAnyataH prArthanaM bhvti| ca punaH / paraiH dussttaiH| kaupIne hRte'pi caurite'pi| jhaTiti krodhaH samutpadyate / tasmAddisamUha[ haH ] vastraM munInAm // 41 // yatibhiH kezeSu locaH kRtaH / kasmai hetave / vairAgyAdivivardhanAya vairaagyvRddhihetve| yaiH yatibhiH / kAkinyA varATikAyAH api / saMgrahaH saMcayaH / na vihitaH na kRtaH / yayA kprdikyaa| kSaura muNDanam / kAryate kriyate / vA athavA / tatsiddhaye vairAgyasiddhaye(?) / atramAtramapi nAzritaM zastrasaMprahaH na pUrNatAmeM bAdhaka bana jAte haiM taba unake nae honeke kAla AdikI apekSA na karake dharmakI rakSA karate hue sallekhanAvidhise unakA tyAga kara denA cAhiye / yahI tyAga karmakI vizeSatA hai // 39 // mUlaguNoMko chor3akara kevala zeSa uttaraguNoMke paripAlanameM hI prayatna karanevAle tathA nirantara pUjA AdikI icchA rakhanevAle sAdhukA yaha prayatna mUlaghAtaka hogaa| kAraNa ki uttaraguNoMmeM dRr3hatA una mUlaguNoMke nimittase hI prApta hotI hai| isIliye yaha usakA prayatna isa prakArakA hai jisa prakAra ki yuddha meM koI mUrkha subhaTa apane zirakA chedana karanevAle zatruke anupama prahArakI paravAha na karake kevala aMgulike agrabhAgako khaNDita karanevAle prahArase hI apanI rakSA karanekA prayatna karatA hai // 40 // vastrake malina ho jAnepara usake dhauneke liye jala evaM sor3AsAbuna AdikA Arambha karanA par3atA hai, aura isa avasthAmeM saMyamakA ghAta honA avazyambhAvI hai| isake atirikta usa vastrake naSTa ho jAnepara mahAn puruSoMkA bhI mana vyAkula ho uThatA hai, isIliye dUsaroMse usako prApta karaneke liye prArthanA karanI par3atI hai| yadi dUsaroMke dvArA kevala laMgoTIkA hI apaharaNa kiyA jAtA hai to jhaTase krodha utpanna hone lagatA hai / isI kAraNase munijana sadA pavitra evaM rAgabhAvako dUra karanevAle diGamaNDala rUpa avinazvara vastra(digambaratva)kA Azraya lete haiM // 41 // munijana kaur3I mAtra bhI dhanakA saMgraha nahIM karate jisase ki muNDana kArya karAyA jA sake; athavA ukta muNDana kAryako siddha karaneke liye ve 1ka kRtajalAdhArambhaH bhavati tataH sNymH| 2 a ka za digsmuuhN|
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmanandi-paJcaviMzatiH [43 : 1-4343 ) yAvanme sthitibhojane 'sti dRDhatA pANyozca saMyojane bhuje tAvadahaM rahAmyatha vidhAveSA pratikSA yteH| kAye 'pyaspRhacetaso 'ntyavidhiSu prollAsinaH sanmateH na hyetena divi sthitirna narake saMpadyate tadvinA // 43 // 44) ekasyApi mamatvamAtmavapuSaH syAtsaMsteH kAraNaM kA bAhyArthakathA prathIyasi tapasyArAdhyamAne 'pi ca / tadvAsyAM haricandane 'pi ca samaH saMzliSTato 'pyaGgato bhinnaM khaM svayamekamAtmani dhRtaM pazyatyajatraM muniH // 44 // 45 ) tRNaM vA ratnaM vA ripuratha paraM mitramathavA sukhaM vA duHkhaM vA pitRvanamaho saudhamathavA / kRtH| kiMlakSaNamastram / cittakSepakRt cittavyAkulatAkaram / tathA aho jaTAdirapi hiMsAhetuH / kAbhiH yUkAdibhiH / tataH aprArthanaiyAcanarahitaiH ytibhiH| kezeSu locaH kRtaH // 42 // yAvatkAlam / me mama / sthitibhojane dRDhatA asti / yAvatkAlaM pANyoH hastayoH saMyojane dRDhatA asti tAvadaham / bhojanaM bhuje AhAraM gRhvaami| atha anyathA dRDhatA na bhavati zarIre tadaAhAra rahAmi tyajAmi / vidhau vidhiviSaye kriyaavidhau| yateH eSA pratijJA / punaH kiMlakSaNasya yateH / antyavidhiSu maraNA vidhiSu kAye'pi zarIre'pi, nispRhcetsH| prollAsinaH AnandadhAriNaH / sanmateH yateH / etena pUrvoktena vidhinaa| divi khrge| sthitirna api tu asti / tadvinA tena pUrvokkena vidhinA vinA / narake sthitirna api tu narake sthitirasti // 43 // ekasyApi mithyAdRSTeH jIvasya / AtmavapuSaH AtmazarIrasya / mamatvam / saMsRteH saMsArasya kAraNaM syAdbhavet / bAhyArthakathA kA bAhyapadArthe kathA kA / ca punaH / tapasi ArAdhyamAne'pi mamatvaM saMsArakAraNam / tasmAtkAraNAt / muniH ajasraM nirantaram / svayam AtmanA kRtvA / eka svam AtmAnam / aGgataH zarIrAt / bhinnm| kiMlakSaNo muniH| samaH / kasmAt / vAsyA kutthaarikaayaam| haricandane'pi / ca punH| saMzliSTataH aashlesstH| aGgataH shriirtH| khaM bhinnaM pazyan AtmAnaM bhinna pazyan // 4 // aho iti komlvaakye| zAntamanasA nirgranthAnA munInAm / sphuTaM vyaktam / tRNaM vA ratnaM vA dvayamapi samaM ustarA yA kaiMcI Adi aujArakA bhI Azraya nahIM lete, kyoMki, unase cittameM kSobha utpanna hotA hai / isase ve jaTAoMko dhAraNa kara lete hoM so yaha bhI sambhava nahIM hai, kyoMki, aisI avasthAmeM unameM utpanna honevAle jUM Adi jantuoMkI hiMsA nahIM TAlI jA sakatI hai / isIliye ayAcana vRttiko dhAraNa karanevAle sAdhu jana vairAgya Adi guNoMke bar3hAneke liye bAloMkA loca kiyA karate haiM // 42 // jaba taka mujhameM khar3e hokara bhojana karanekI dRr3hatA hai tathA donoM hAthoMko jor3anekI bhI dRr3hatA hai taba taka maiM bhojana karUMgA, anyathA bhojanakA parityAga karake vinA bhojanake hI rahUMgA; isa prakAra jo yati pratijJApUrvaka apane niyamameM dRr3ha rahatA ha usakA citta zarIrameM niHspRha (nirmamatva) ho jAtA hai / isIliye vaha sadbuddhi sAdhu samAdhimaraNake niyamoMmeM AnandakA anubhavana karatA hai| isa prakArase marakara vaha svargameM sthita hotA hai, tathA isake viparIta AcaraNa karanevAlA dUsarA narakameM sthita hotA hai // 43 // mahAn tapakA ArAdhana karanepara bhI jaba eka mAtra apane zarIrameM hI rahanevAlA mamatvabhAva saMsArakA kAraNa hotA hai taba bhalA pratyakSameM pRthak dikhanevAle anya bAhya padArthoke viSayameM kyA kahA jAya ? arthAt unake mohase to saMsAraparibhramaNa hogA hii| isIliye muni jana nirantara basUlA aura harita candana ina donoMmeM hI samabhAvako dhAraNa karate hue AtmAse saMyogako prApta hue zarIrase bhinna eka mAtra AtmAko hI AtmAmeM dhAraNakara usakI bhinnatAkA svayaM avalokana karate haiM / / 44 // jinakA mana zAnta ho cukA hai aise nirgrantha muniyoMkI tRNa aura ratna, zatru aura uttama mitra, sukha aura 1 ma saMziSTataH AzleSataH zarItaH, za saMzliSTataH zarIrataH AzleSitaH /
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ -48:1-48] 1. dharmopadezAmRtam stutirvA nindA vA maraNamathavA jIvitamatha sphuTaM nirgranthAnAM dvayamapi samaM zAntamanasAm // 45 // 46) vayamiha nijayUthabhraSTasAraGgakalpAH paraparicayabhItAH kApi kiNcinycraamH| vijanamiha vasAmo na vrajAmaH pramAdaM svakRtamanubhavAmo yatra ttropvissttaaH||46|| 47 ) kati na kati na vArAnbhUpatirbhUribhUtiH kati na kati na vArAnatra jAto'si kiittH| niyatamiti na kasyApyasti saukhyaM na duHkhaM jagati taralarUpe kiM mudA kiM zucA vA // 47 // 48 ) pratikSaNamidaM hRdi sthitamatiprazAntAtmano munerbhavati saMvaraH paramazuddhiheturbhuvam / tulyam / atha / ripuH zatruH / atha paraM mitram / munInAM dvayamapi samam / sukhaM vA duHkhaM vA dvayamapi samaM sadRzam / vA pitRvanaM smazAnabhUmiH athavA saudhaM mandiram / dvayamapi samam / munInAM stutivA nindA vA dvayamapi samam / athavA maraNaM athavA jIvitaM dvayamapi samam // 45 // iha saMsAre / vayam / kvApi sthAne / kiMcit stokam / carAmaH bhujAmahe / kiMlakSaNAH vayam / nijayUthabhraSTasArajakalpAH khkiiyyuuthbhrssttmRgsdRshaaH| punaH kiMlakSaNAH vayam / paraparicayabhItAH parapadArthasaMgena bhItAH vayam / ita sthAnam / adhivsaamH| vayaM pramAdaM na vrajAmaH pramAdaM na gacchAmaH / yatra tatropaviSTAH yasmiMstasmin sthAne upaviSTA niSaNNAH sthitAH / khakRtaM Atmahitam / anubhavAmaH smarAmaH // 46 // atra saMsAre / kati na kati na vArAn bhUpatirjAto'smi / kiMlakSaNo bhUpatiH / bhUribhUtiH bhulvibhuutiH| atra sNsaare| kati na kati na vArAn kITaH jAto'smi / iti hetoH| niyataM nizcitam / kasyApi saukhyaM nAsti vA duHkhaM na / taralarUpe jagati caJcalarUpe sNsaare| mudA harSeNa kim / vA athvaa| zucA zokena kim / na kimapi // 47 // idaM pUrvoktaM(2) vicaarH| pratikSaNaM kSaNaM kSagaM prati samayaM samayaM prti| atiprazAntAtmanaH muneH hRdi sthitam / dhruvaM nizcitam / saMvaraH bhavati / kiMlakSaNaH saMvaraH / paramazuddhihetuH paramazuddhikAraNam / saMvareNa kRtvA / duHkha, zmazAna aura prAsAda, stuti aura nindA, tathA maraNa aura jIvana; ina iSTa aura aniSTa padArthoM meM spaSTatayA samabuddhi huA karatI hai / abhiprAya yaha ki ve tRNa evaM zatru Adi aniSTa padArthomeM dveSabuddhi nahIM rakhate tathA unake viparIta ratna evaM mitra Adi iSTa padArthoMmeM rAgabuddhi bhI nahIM rakhate, kintu donoMko hI samAna samajhate haiM / / 45 // muni vicAra karate haiM ki yahAM hama loga apane samudAyase pRthak hue mRgake sadRza haiM / ata eva usIke samAna hama bhI dUsaroMke paricayase bhayabhIta hokara kahIM bhI (kisI zrAvakake yahAM ) kiMcit bhojana karate haiM, yahAM ekAnta sthAnameM nivAsa karate haiM, pramAdako nahIM prApta hote haiM, tathA jahAM kahIM bhI sthita hokara apane dvArA kiye gaye zubha athavA azubha karmakA anubhava karate haiM // 46 // maiM kitanI kitanI bAra bahuta sampattizAlI rAjA nahIM huA hUM? arthAt bahuta bAra atyanta vibhavazAlI rAjA bhI huA huuN| isake viparIta kitanI kitanI bAra maiM kSudra kIr3A bhI nahIM huA hUM ? arthAt anekoM bhavoMmeM maiM kSudra kIr3A bhI ho cukA huuN| isa parivartanazIla saMsArameM kisIke bhI na to sukha hI niyata hai aura na duHkha bhI niyata hai| aisI avasthAmeM harSa athavA viSAda karanese kyA lAbha hai ? kucha bhI nahIM // vizeSArthaabhiprAya yaha hai ki yaha prANI kabhI to mahA vibhUtizAlI rAjA hotA hai aura kabhI aneka kaSToMkA anubhava karanevAlA kSudra kITaka bhI hotA hai / isase yaha nizcita hai ki koI bhI prANI sadA sukhI athavA dukhI hI nahIM raha sakatA / kintu kabhI vaha sukhI bhI hotA hai aura kabhI dukhI bhI / aisI avasthAmeM vivekI jana na to sukhameM rAga karate haiM aura na dukhameM dveSa bhI // 47 // jisakI AtmA atyanta zAnta ho cukI hai aise munike hRdayameM sadA hI uparyukta vicAra sthita rahatA hai| isase usake nizcita hI atizaya vizuddhikA
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 padmanandi-paJcaviMzatiH [48:1-48rajaH khalu purAtanaM galati no navaM Dhaukate tato'tinikaTaM bhavedamRtadhAma duHkhojjhitam // 48 // 49 ) prabodho nIrandhra pravahaNamamandaM pRthutapaH suvAyuH prApto gurugaNasahAyAH praNayinaH / kiyanmAtrasteSAM bhavajaladhirepo 'sya ca paraH kiyahare pAraH sphurati mahatAmudyamayutAm // 49 // 50 ) abhyasyatAntaradRzaM kimu lokabhaktyA mohaM kRzIkuruta kiM vapuSA kRzena / etadvayaM yadi na kiM bahubhirniyogaiH klezaizca kiM kimaparaiH pracuraistapobhiH // 50 // 51) jugupsate saMsRtimatra mAyayA titikSate prAptaparISahAnapi / na cenmuniISTakaSAyanigrahAccikitsati svAntamaghaprazAntaye // 51 // skhalu purAtanaM rajaH pApaM galati / navaM pApaM na Dhaukate na Agacchati / tataH kAraNAt amRtadhAma mokSapadam / atinikaTaM bhavet / kiMlakSaNaM mokSam / duHkhojjhitaM duHkharahitam // 48 // yaiH yatibhiH / prabodhaH pravahaNaM prApta jJAnapravahaNaM' prAptam / kiMlakSaNaM pravahaNam / nIrandhra chidrarahitam / punaH kiMlakSaNaM prohaNam / amandaM vegayuktam / yaiH yatibhiH / pRthutapaH vistIrNa tapaH suvAyaiH prAptaH / yaiH yatibhiH / gurugaNasahAyAH praNayinaH snehakAriNaH / teSAM munInAm / eSaH bhavajaladhiH saMsArasamudraH kiynmaatrH| udyamayutA udyamayuktAnAM munInAm / asya saMsArasamudrasya pAraH kiyahUre sphurati / paraH prakRSTaH // 49 // antardRzaM jJAnanetram / abhyasyatAm / lokabhaktyA kimu / bho munayaH mohaM kRzIkuruta / vapuSA kRzena kim / yadi cet / etaddvayaM na antardRSTirmohaM kRzaM na / tadA bahubhiH niyogaiH vratAdikaraNaH kim / ca punaH / klezaH kAyaklezaiH kim / aparaiH pracuraiH tapobhiH kim / na kimapi // 50 // atra saMsAre / cet yadi / muniH / aghaprazAntaye pApaprazAntaye / duSTakaSAyakAraNabhUta saMvara hotA hai, jisase ki niyamataH pUrva karmakI nirjarA hotI hai aura navIna karmakA Agama bhI nahIM hotA / ata eva ukta munike liye duHkhoMse rahita evaM uttama sukhakA sthAnabhUta jo mokSapada hai vaha atyanta nikaTa ho jAtA hai // 48 // jina muniyoMne samyagjJAnarUpI chidrarahita evaM zIghragAmI jahAja prApta karaliyA hai, jinhoMne vipula tapasvarUpa uttama vAyuko bhI prApta kara liyA hai, tathA snehI gurujana jinake sahAyaka haiM; aise udyamazIla una mahAmuniyoMke liye yaha saMsAra-samudra kitane pramANa haiM ? arthAt vaha unheM kSudra hI pratIta hotA hai / tathA unake liye isakA dUsarA pAra kitane dUra hai ? arthAt kucha bhI dUra nahIM hai // vizeSArtha- jisa prakAra anubhavI cAlakoMse saMcAlita, nizchidra, zIghragAmI evaM anukUla vAyuse saMyukta jahAjase gamana karanevAle manuSyoMke liye atyanta gambhIra evaM apAra bhI samudra kSudra hI pratIta hotA hai usI prakAra mokSamArgameM prayatnazIla jina mahAmuniyoMne nirdoSa utkRSTa samyagjJAnake sAtha vipula tapako bhI prApta karaliyA hai tathA snehI gurujana jinake mArgadarzaka haiM unake liye isa saMsAra-samudrase pAra honA kucha bhI kaThina nahIM hai // 49 // he munijana ! samyagjJAnarUpa abhyantara netrakA abhyAsa kIjiye, Apako lokabhaktise kucha bhI prayojana nahIM hai / isake atirikta Apa mohako kRza kareM, kevala zarIrake kRza karanese kucha bhI lAbha nahIM hai / kAraNa ki yadi ukta donoM nahIM haiM to phira unake vinA bahuta-se yama-niyamoMse, kAyaklezoMse aura dUsare pracura tapoMse kucha bhI prayojana siddha nahIM ho sakatA hai // 50 // yadi muni pApakI zAntike liye duSTa kaSAyoMkA nigraha karake apane manakA upacAra nahIM karatA hai, arthAt use nirmala nahIM karatA hai, to yaha 1bhaza jnyaanprohnnN| 2bhaza pRthutapaH suvAyuH /
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ -54 : 1-54] 1. dharmopadezAmRtam ___52) hiMsA prANiSu kalmaSaM bhavati sA prArambhataH so'rthataH tasmAdeva bhayAdayo 'pi nitarAM dIrghA tataH sNsRtiH| tatrAsAtamazeSamarthata idaM matveti yastyaktavAn muktyarthI punararthamAzritavatA tenAhataH satpathaH // 52 // 53) duAnArthamavadyakAraNamaho nirgranthatAhAnaye zayyAhetu tRNAdyapi prazaminA lajjAkaraM svIkRtam / yattatika na gRhasthayogyamaparaM svarNAdikaM sAMprataM nimrantheSvapi cettadasti-nitarAM prAyaH praviSTaH kaliH // 53 // 54) kAdAcitko bandhaH krodhAdeH karmaNaH sadA saMgAt / nAtaH kApi kadAcitparigrahagrahavatAM siddhiH||54|| nigrahAt / khAntaM manaH / na cikitsati nirmalaM na karoti / sa muniH| mAyayA kRtvA / saMmRti saMsAraM / jugupsate nindyati / sa muniH prAptaparISahAnapi kSutpipAsAdiparISahAn / mAyayA titikSate sahate / tadA aghaprazAntaye kathaM bhavati // 51 // yatra prANiSu hiMsA vartate tatra kalmaSaM pApaM bhavati / sA hiMsA prArambhato bhavati / sa ArambhaH arthataH dravyataH bhavati / tasmAdravyAta nitarAmatizayena bhayAdayo'pi bhavanti / tataH bhayAt / dIrghA saMsRtiH dIghasaMsAraH bhavati / tatra sNsaare| azeSa paripUrNam / asAta duHkhaM bhavati / muktyarthI muktivAJchekaH muniH iti idaM pUrvoktaM pApam / arthataH dravyataH / matvA jJAtvA / dravyaM tyaktavAn / punaH tena arthamAzritavatA dravyaM AzritavatA muninaa| satpathaH AhataH // 52 // aho iti khede| yadyasmAtkAraNAt / prazaminAM munInAm / zayyAhetuH tRNAdyapi khIkRtamaGgIkRtaM durdhyAnArthaM bhavati / punaH avadyakAraNaM bhavati / punaH nirgranthatAhAnaye bhavati / punaH tRNAdi aGgIkRta lajjAkara bhavati / tattasmAtkAraNAt / aparaM gRhasthayogya varNAdikaM kiM n| api tu gRhapadaM svarNAdiyogyaM vartate / cedyadi tad dravyam / nirgrantheSu muniSu sAMpratam / asti vartate / tadA nitarAmatizayena / prAyaH bAhulyena / kaliH praviSTaH // 53 // krodhAdeH sakAzAt / ko'pi bandhaH / kdaacidbhvti| saMgAtparigrahAt / sadA sarvadA bandhaH bhvti| ataH kAraNAt / kApi kassinsthAne / kadAcit kasminsamaye / parigrahagrahavatA parigraha eva prahaH rAkSasaH vartate yeSAM te parigrahagrahavantaH teSAM parigraha samajhanA cAhiye ki vaha jo saMsArase ghRNA karatA hai tathA parISahoMko bhI sahatA hai vaha kevala mAyAcArase hI aisA karatA hai, na ki antaraMga preraNAse // 51 // prANiyoMkI hiMsA pApako utpanna karatI hai, vaha hiMsA prakRSTa Arambhase hotI hai, vaha Arambha dhanake nimittase hotA hai, usa dhanase hI bhaya Adika utpanna hote hai, tathA ukta bhaya Adise saMsAra atizaya laMbA hotA hai / isa prakAra isa samasta dukhakA kAraNa dhana hI hai, aisA samajhakara jisa mokSAbhilASI munine dhanakA parityAga kara diyA hai vaha yadi phirase ukta dhanakA sahArA letA hai to samajhanA cAhiye ki usane mokSamArgako naSTa kara diyA hai / / 52 // jaba ki zayyAke nimitta svIkAra kiye gaye lajjAjanaka tRNa (pyAla) Adi bhI muniyoMke liye Arta-raudrasvarUpa durdhyAna evaM pApake kAraNa hokara unakI nimranthatA ( niSparigrahatA ) ko naSTa karate haiM taba phira gRhasthake yogya anya suvarNa Adi kyA usa nirgranthatAke ghAtaka na hoMge? avazya hoNge| phira yadi vartamAnameM nimrantha kahe jAnevAle muniyoMke bhI uparyukta gRhasthayogya suvarNa Adi parigraha rahatA hai to samajhanA cAhiye prAyaH kalikAlakA praveza ho cukA hai / / 53 // krodhAdi kaSAyoMke nimittase jo bandha hotA hai vaha kAdAcitka hotA hai, arthAt kabhI hotA hai aura kabhI nahIM bhI hotA hai / kintu parigrahake nimittase jo bandha hotA hai vaha sadA kAla hotA hai / isaliye jo sAdhujana parigraharUpI grahase pIr3ita haiM unako kahIMpara aura kabhI 1 ma za saMsAra jugupsate saMsAra ninthti| 2 ka muktivaanchikH| 3 va viyate / padmana:4
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ pabhanandi-paJcaviMzatiH 56:15555) mokSe 'pi mohAdabhilASadoSo vizeSato mokssnivedhkaarii| yatastato'dhyAtmarato mumukSurbhavet kimanyatra kRtaabhilaassH|| 55 // 56) parigrahavatAM zivaM yadi tadAnalaH zItalo yadIndriyasukhaM sukhaM tadiha kAlakUTaH sudhaa| sthiro yadi tanustadA sthirataraM taDiDambara dindrajAle 'pi ca // 56 // 57 ) smaramapi hRdi yeSAM dhyAnavahnipradIpte sakalabhuvanamalaM dahyamAnaM vilokya / / kRtabhiya iva naSTAste kaSAyA na tasmin punarapi hi samIyuH sAdhavaste jayanti // 57 // 58) anarghyaratnatrayasaMpado 'pi nirgranthatAyAH pdmdvitiiym| api prazAntAH smaravairivadhvA vaidhavyadAste guravo nmsyaaH|| 58 // prahavatAm / kadAcinna siddhiH parigrahapizAcapIDitAnAM munInAM siddhirna // 54 // yataH yasmAtkAraNAt / mokSe'pi mohAt abhilASadoSaH vizeSataH mokSaniSedhakArI bhvti| tataH kAraNAt adhyAtmarataH mumukSuH muniH anyatra vastuni kRtAbhilASaH kiM bhavet / api tu anyatra vastuni kRtAbhilASaH na bhavet // 55 // yadi cet parigrahavatA jIvAnAM zivaM bhavet tadAnalaH zItalo bhavati / yadi cet / indriyasukhaM sukhaM bhavet tadA iha jagati viSaye kAlakUTaH viSaH sudhA amRtaM bhavet / yadi cet / iyaM tanuH sthirA bhavet tadA taDit vidyudyuktam ambaraM sthirataraM bhavati / yadi atra bhave saMsAre ramaNIyatA bhavet tadA indrajAle'pi ramaNIyatA bhavati // 56 // hi yataH / te sAdhavo jayanti / yeSAM munIzvarANAm / dhyAnavahnipradIpte dhyAnavahniprajvalite hRdi / smarai kAmam / dahyamAnam / vilokya dRSTvA / te kaSAyA naSTAH / kRtabhiyaH iva kRtA bhIH bhayaM yaiH te kRtabhiyaH / kiMlakSaNaM kAmam / sakalabhuvanamallam / te kaSAyAH tathA naSTAH yathA punarapi tasmin munInAM hRdi / na samIyuH na prAptAH / te sAdhavo jayanti // 57 // te guravaH / namasyAH nmskrnniiyaaH| ye anarthyaratnatrayasaMpado'pi nimranthatAyAH advitIyaM padaM praaptaaH| prazAntA bhI siddhi prApta nahIM hotI // 54 // jaba ajJAnatAse mokSake viSayameM bhI kI jAnevAlI abhilASA doSarUpa hokara vizeSa rUpase mokSakI niSedhaka hotI hai taba kyA apanI zuddha AtmAmeM lIna huA mokSakA abhilASI sAdhu strI-putra-mitrAdirUpa anya bAhya vastuoMkI abhilASA karegA ? arthAt kabhI nahIM karegA // 55 // yadi parigrahayukta jIvoMkA kalyANa ho sakatA hai to ami bhI zItala ho sakatI hai, yadi indriyajanya sukha vAstavika sukha ho sakatA hai to tIvra viSa bhI amRta bana sakatA hai, yadi zarIra sthira raha sakatA hai to AkAzameM udita honevAlI bijalI usase bhI adhika sthira ho sakatI hai, tathA isa saMsArameM yadi ramaNIyatA ho sakatI hai to vaha indrajAlameM bhI ho sakatI hai| vizeSArtha- isakA abhiprAya yaha hai ki jisa prakAra agnikA zItala honA asambhava hai usI prakAra parigrahase kalyANa honA bhI asambhava hI hai / isI prakAra jaise viSa kabhI amRta nahIM ho sakatA, AkAzameM caMcala bijalI kabhI sthira nahIM raha sakatI, tathA indrajAla kabhI ramaNIya nahIM ho sakatA hai| usI prakAra kramazaH indriyasukha kabhI sukha nahIM ho sakatA, zarIra kabhI sthira nahIM raha sakatA, tathA yaha saMsAra kabhI ramaNIya nahIM ho sakatA hai // 56 // jina muniyoMke dhyAnarUpI agnise prajvalita hRdayameM trilokavijayI kAmadevako bhI jalatA huA dekhakara mAno atizaya bhavabhIta huI kaSAyeM isa prakArase naSTa ho gaI ki usameM ve phirase praviSTa nahIM ho sakIM, ve muni jayavanta hote haiM // 57 // jo guru amUlya ratnatrayasvarUpa sampattise sampanna hokara bhI nimranthatAke anupama padako prApta hue haiM, tathA jo atyanta zAnta hokara bhI kAmadevarUpazatrukI patnIko 1 ka sthiro| 2 ka za taDidambaram /
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ -61: 1-61 ] 1. dharmopadezAmRtam 59 ) ye svAcAramapArasaukhyasutarorbIjaM paraM paJcadhA sadbodhAH svayamAcaranti ca parAnAcAryantyeva ca / pranthagranthivimuktamuktipadavIM prAptAzca yaiH prApitAH te ratnatrayadhAriNaH zivasukhaM kurvantu naH sUrayaH // 59 // 60 ) bhrAntipradeSu bahuvartmasu janmakakSe panthAnamekamamRtasya paraM nayanti / ye lokamunnatadhiyaH praNamAmi tebhyaH tenApyahaM jigamiSurgurunAyakebhyaH // 60 // 61) ziSyANAmapahAya mohapaTalaM kAlena dIrgheNa ya jAtaM syAtpadalAJchitojjvalavacodivyAJjanena sphuTam / ye kurvanti dRzaM parAmatitarAM sarvAvalokakSamAM loke kAraNamantareNa bhiSajAste pAntu no 'dhyApakAH // 61 // 27 api smaravairivadhvAH vaidhavyaM raNDAtvaM dadatIti' vaidhavyadAH / te guravaH jayanti // 58 // te sUrayaH / naH asmAkaM / zivasukhaM kurvantu / ye munayaH paJcadhA / svAcAraM svakIyamAcAram / svayam Acaranti / kiMlakSaNamAcAram / apArasaukhyasutarorbIjam / param utkRSTam / ca punaH / parAn ziSyAdIn AcArayanti / ye granthagranthivimuktamuktipadavIM prAptAH, granthasya yA granthiH pranthagranthiH tena ca tayA vimuktA yA muktipadavI tAM vimuktamuktapadavIM prAptAH / yaiH munIzvaraiH / anye muktipadavIM prApitAH / punaH kiMlakSaNAH sUrayaH / ratnatrayadhAriNaH / evaMbhUtAH munayaH naH asmAkaM zitrasukhaM kurvantu // 59 // ye guravaH / janmakajJe saMsAravane / AntipradeSu bahuvartmasu bahumithyAtvamArgeSu satsu / lokam / amRtasya mokSasya / ekaM panthAnaM mArgam / nayanti / kiMlakSagAH guravaH / unnatadhiyaH / tebhya AcAryebhyaH praNamAmi / kiMlakSaNebhyaH AcAryebhyaH / gurunAyakebhyaH / tena pathA ahamapi jigamiSuH yAtumicchuH // 60 // te adhyApakAH / naH asmAn / pAntu rakSantu / ye ziSyANAM dRzaM netram / atitarAm / parAM zreSThAm / kurvanti / kiM kRtvA / mohapaTalam apahAya spheTayitvA / kena / syAtpadalAJchitojjvalavacodivyAJjanena / kiMlakSaNaM mohapaTalam / yaddIrgheNa kAlena jAtam utpannam / kiMlakSaNAM dRzam / sarvAvalokakSamAM sarvapadArthAvalokanakSamAm / punaH ye adhyApakAH / kAraNamantareNa vaidhavya pradAna karanevAle haiM, ve guru namaskAra karane yogya haiM // vizeSArtha - jo amUlya tIna ratnoMse sampanna hogA vaha nirgrantha ( daridra ) nahIM ho sakatA, isI prakAra jo prazanata hogA - krodhAdi vikAroMse rahita hogA - vaha zatrupatnIko vidhavA nahIM banA sakatA hai / isa prakAra yahAM virodhAbhAsako pragaTa karake usakA parihAra karate hue granthakAra yaha batalAte haiM ki jo guru samyagdarzana, samyagjJAna aura samyak cAritrarUpa anupama ratnatrayake dhAraka hokara nirgrantha- mUrchArahita hote hue digambaratva - avasthAko prApta hue haiM; tathA jo azAnti ke kAraNabhUta krodhAdi kaSAyoMko naSTa karake kAmavAsanAse rahita ho cuke haiM una guruoMko namaskAra karanA cAhiye || 58 // jo vivekI AcArya aparimita sukharUpI uttama vRkSake bIjabhUta apane pAMca prakArake ( jJAna, darzana, tapa, vIrya aura cAritra) utkRSTa AcArakA svayaM pAlana karate haiM tathA anya ziSyAdikoMko bhI pAlana karAte haiM, jo parigraharUpI gAMThase rahita aise mokSamArgako svayaM prApta ho cuke haiM tathA jinhoMne anya AtmahitaiSiyoMko bhI ukta mokSamArga prApta karAyA hai, ve ratnatrayake dhAraka AcArya parameSThI hamako mokSasukha pradAna kareM // 59 // jo unnata buddhike dhAraka AcArya isa janma-maraNasvarUpa saMsArarUpI vanameM bhrAntiko utpanna karanevAle aneka mArgoMke honepara bhI dUsare janoMko kevala mokSake mArgapara hI le jAte haiM una anya muniyoMko sanmArgapara le jAnevAle AcAryoMko maiM bhI usI mArgase jAnekA icchuka hokara namaskAra karatA hUM // 60 // jo lokameM akAraNa ( nisvArtha ) vaidyake samAna hote hue ziSyoMke cirakAlase utpanna hue ajJAnasamUhako haTAkara 'syAt' padase cihnita arthAt anekAntamaya nirmala vacanarUpI divya aMjanase unakI atyanta zreSTha dRSTiko spaSTatayA samasta padArthoM ke dekhanemeM samartha 1 ka damavIti dadati ve|
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ pacanandi pacaviMzatiH [62 : 1-6352 ) unmucyAlayabandhanAdapi DhAtkAye 'pi bItaspRhA bite mohavikalpajAlamapi yahurbhedyamantastamaH / bhedAyAsya hi sAdhayanti tadaho jyotirjitArkaprabhaM ye sadodhamayaM bhavantu bhavatAM te sAdhavaH zreyase // 62 // 63) vaje patatyapi bhayagRtavizvalokamuktAdhvani prazamino na calanti yogAt / bodhapradIpahatamohamahAndhakArAH samyagdRzaH kimuta zeSaparISaheSu // 63 // 64 ) prodyattigmakarogratejasi lasacaNDAnilodyaddizi sphArIbhUtasutaptabhUmirajasi prkssiinnndymbhsi| prISme ye gurumedinIdhrazirasi jyotirnidhaayorsi| dhvAntadhvaMsakara vasanti munayaste santu naH zreyase // 64 // kAraNaM vinA / bhiSajAH vaidyAH te naH asmAn pAntu // 61 // aho iti Azcarya / te sAdhavaH / bhavatAm / zreyase kalyANAya / bhavantu / ye sAdhavaH / dRDhAt / AlayabandhanAt gRhabandhanAt / unmucya bhinnIbhUya / kAye'pi zarIre'pi / vItaspRhAH jAtAH niHspRhA jaataaH| yadurbhadyaM duHkhena bhedyam iti durbhedyaM mohavikalpajAlam antstmH| citte hRdi / vrtte| ye munayaH / asya antastamasaH / bhedAya spheTanAya / jyotiH sAdhayanti / kiMlakSaNaM jyotiH / jitArkaprabham / punaH kiMlakSaNaM jyotiH / sadbodhamaya jJAnamayam / te sAdhavaH / sukhAya mokSAya bhavantu // 62 // prazaminaH munayaH / yogAt na calanti / va sati / vaje patatyapi / punaH bhayakRtavizvalokamuktAvani bhayena hutAH pIDitAH ye vizvalokAH taiH bhayadrutavizvalokaiH muktaH adhvA mArgaH yatra tasmin bhayakRtavizvalokamuktAvani sati / prazaminaH yogAna calanti / uta aho / zeSaparISaheSu kiM kA kathA / kiMlakSaNA munyH| bodhapradIpahatamohamahAndhakArAH jJAnapradIpena spheTitamidhyAndhakArAH / punaH kilakSaNA munayaH / samyagdRzaH // 63 // te munayaH / naH asmAkam / zreyase / santu bhavantu / ye munayaH / priissme| gurumedinIdhrazirasi gariSThaparvatamastake / vasanti tiSThanti / dhvAntadhvaMsakara mithyAtvavinAzakara jyotiH urasi nidhAya saMsthApya / kilakSaNe prISme / prodyattigmakaropratejasi tIkSNasUryakaraiH upratejasi / punaH kiMlakSaNe / lasaccaNDAnilodyadizi pracaNDapavanena pUritadizi / punaH kilakSaNe prISme / sphArIbhUtasutaptabhUmirajasi / kara dete haiM ve upAdhyAya parameSThI hamArI rakSA kareM // 61 // jo majabUta gRharUpa bandhanase chuTakArA pAkara apane zarIrake viSayameM bhI nispRha ( mamatvarahita ) ho cuke haiM tathA jo manameM sthita durbhedya (kaThinatAse naSTa kiyA jAnevAlA) mohajanita vikalpasamUharUpI abhyantara andhakArako naSTa karaneke liye sUryakI prabhAko bhI jItanevAlI aisI uttama jJAnarUpI jyotike siddha karanemeM tatpara haiM ve sAdhujana Apake kalyANake liye hoveM // 62 // bhayase zIghratApUrvaka bhAganevAle samasta janasamudAyake dvArA jisakA mArga chor3a diyA jAtA hai aise vajrake giranepara bhI jo munijana samAdhise vicalita nahIM hote haiM ve jJAnarUpI dIpakake dvArA ajJAnarUpI ghora andhakArako naSTa karanevAle samyagdRSTi munijana kyA zeSa parISahoMke Anepara vicalita ho sakate haiM ? kabhI nahIM // 63 // jo grISma kAla udita honevAle sUryakI kiraNoMke tIkSNa tejase saMyukta hotA hai, jisameM tIkSNa pavana (lU) se dizAyeM paripUrNa ho jAtI haiM, jisameM atyanta santapta huI pRthivIkI dhUli adhika mAtrAmeM utpanna hotI hai, tathA jisameM nadiyoMkA jala sUkha jAtA hai; usa grISma kAlameM jo muni jana hRdayameM ajJAnAndhakArako naSTa karanevAlI jJAnajyotiko dhAraNa karake mahAparvatake zikharapara 1maza aho iti khede|
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ -67 : 1-67] 1. dharmopadezAmRtam 65 ) te vaH pAntu mumukSavaH kRtaravairabdairatizyAmalaiH shshvdvaarissmdbhirbdhivissykssaartvdossaadiv| kAle majadile patagirikule dhAvaddhanIsaMkule jhaJjhAvAtavisaMsthule tarutale tiSThanti ye sAdhavaH // 15 // 66) mlAyatkokanade galatkapimade bhrazyadrumaughacchade harSadromadaridrake himaRtAvatyanta duHkhprde|| ye tiSThanti catuSpathe pRthutapaHsaudhasthitAH sAdhavaH dhyAnoSmAhatonazaityavidhurAste me vidadhyuH zriyam // 66 // 67 ) kAlatraye bhirvsthitijaatvrssaashiitaatpprmukhsNghttitogrduHkhe| Atmaprabodhavikale sakalo 'pi kAyaklezo vRthA vRtirivojjhitazAlivapre // 67 // punaH kiMlakSaNe grISme / prakSINanadyambhasi stokndiijle| evaMbhUte prISme ye parvate tiSThanti te munayaH jayanti // 64 // te sAdhavaH / vaH yuSmAn / pAntu rakSantu / ye mumukSavaH munyH| varSAkAle tarutale tiSThanti / kiMlakSaNe vrssaakaale| abdaiH medhaiH / majadile majantI ilA bhUmiryatra tasmin majadile / kiMlakSaNaiH meghaiH / kRtaravaiH zabdayuktaiH / punaH kiMlakSaNaiH abdaiH / atizyAmalaiH medhaiH / kiM kurvadbhiriva / abdhikSAratvadoSAtsamudrasaMbandhikSAratvadoSAt / zazvadvArivamadbhiriva nirantarajalavarSaNazIlaiH / punaH kiMlakSaNe vrssaakaale| patagirikule patanti girikulAni yatra tasmin patagirikule / punaH kiMlakSaNe varSAkAle / dhAvaddhanIsaMkule vegayuktanadIsaMkule / punaH kiMlakSaNe vrssaakaale| jhaJjhAvAtavisaMsthule bhayAnakavAtayukte / evaMvidhe varSAkAle tarutale munayaH tiSThanti // 65 // te sAdhavaH / me mama / zriyam / vidadhyuH kuryuH / ye sAdhavaH / himaRtau catuSpathe tiSThanti / kiMlakSaNe himaRtau / mlAyatkokanade kmle| punaH kiMlakSaNe himaRtau / galatkapimade vigalitavAnaramade / punaH kiMlakSaNe himRtau| bhrazyadumaughacchade patitavRkSasamUhapatre / punaH kiMlakSaNe himaRtau / harSadomadaridrake kampitaromadaridrake / punaH kiMlakSaNe himaRtau atyntduHkhprde| evaMbhUte himaRtau munayazcatuSpathe tiSThanti / kiMlakSaNA munayaH / pRthutapaHsaudhasthitAH tapomandire sthitAH / punaH kiMlakSaNAH / ghyAnoSmaprahatograzaityavidhurAH dhyAnAminA prahataH spheTitaH ugraH zaityavidhura-zItakaSTo yaiH te jayanti // 66 // Atmaprabodhavikale puMsi puruSe / sakalo'pi kAyaklezaH / pRthA niSphalam / kiMlakSaNe / aatmprbodhvikle| kAlatraye zItoSmavarSAkAle / bahiravasthitijAtavarSAzItAtapapramukhasaMghaTitopraduHkhe kAlatraye vanatiSTanena (1) jAtaH utpannaH vaSozItAtapaparISahapramukhena saMghaTitam upaduHkhaM yatra nivAsa karate haiM ve munijana hamAre kalyANake liye hoveM ||64||jis varSA kAlameM garjanA karanevAle, atizaya kAle, tathA samudraviSayaka kSAratva (khArApana) ke doSase hI mAno nitya hI pAnIko ugalanevAle (girAnevAle) aise meghoMke dvArA pRthivI jalameM DUbane lagatI hai / jisameM pAnIke prabala pravAhase parvatoMkA samUha girane lagatA hai, jo vegase bahanevAlI nadiyoMse vyApta hotA hai, tathA jo jhaMjhAvAtase (jalamizrita tIkSNa vAyuse ) saMyukta hotA hai, aise usa varSA kAlameM jo mumukSu sAdhu vRkSake nIce sthita rahate haiM ve Apa logoMkI rakSA kareM // 65 // jisa RtumeM kamala murajhAne lagate haiM, bandaroMkA abhimAna naSTa ho jAtA hai, vRkSasamUhase patte naSTa hone lagate haiM, tathA zItase daridra janake roma kampAyamAna hote haiM; usa atyanta dukhako denevAlI hima (zizira) RtumeM vizAla taparUpI prAsAdameM sthita tathA dhyAnarUpI upNatAse naSTa kiye gaye tIkSNa zaityase rahita jo sAdhu catuSpathameM sthita rahate haiM ve sAdhu merI lakSmIko kareM // 66 // sAdhu jina tIna kAloMmeM ghara chor3akara bAhira rahanese utpanna hue varSA, zaitya aura dhUpa Adike tIvra dukhako sahatA hai vaha yadi una tIna kAloMmeM adhyAtma jJAnase rahita hotA hai to usakA yaha saba hI kAyakleza isa prakAra vyartha hotA hai jisa prakAra ki 3maza evaM vidhe kaale| 4za vRkssptrsmuuhe| 5aza sthita / 1.baza vrss| 2ka dhAvaddhanIsaMkule punH| 6bhaka kaaltry|
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ paanandi-paJcaviMzatiH [68 : 1-68. 68) saMpratyasti na kevalI kila kalau trailokyacaDAmaNiH tadvAcaH paramAsate 'tra bharatakSetre jgyotikaaH| sadanatrayadhAriNo yativarAstAsAM samAlambanaM tatpUjA jinavAci pUjanamataH sAkSAjinaH pUjitaH // 68 // 69) spRSTA yatra mahI tadaddhikamalaistapaiti sattIrthatAM tebhyaste 'pi surAH kRtAJjalipuTA nityaM namaskurvate / tanAmasmRtimAtrato 'pi janatA niSkalmaSA jAyate ye jainA yatayazcidAtmani paraM snehaM samAtanvate // 69 // 70) samyagdarzanabodhavRttanicitaH zAntaH zivaiSI muni mandaiH syAdavadhIrito 'pi vizadaH sAmyaM yadAlambate / tasmin saMghaTitograduHkhe / ttrotpreksste| kasmin keva / ujjhitazAlivapre dhAnyarahitakSetre vRtiriva niSphalam // 6 // kila iti stye| atra bharatakSetre / kalau pnycmkaale| saMprati idAnIm / kevalI na asti / kiMlakSaNaH kevalI / trailokyacUDAmaNiH / paraM kevalam / tadvAcaH tasya jinasya vAcaH / Asate tiSThanti / kiMlakSaNA vaacH| jgddhyotikaaH| tAsAM vANInAM samAlambanam / sadanatrayadhAriNo yativarAH tiSThanti / teSAM yatIno pUjA tatpUjA kRtA jinavAci pUjanaM kRtam / ataH jinavAci pUjanAt sAkSAjinaH pUjitaH // 68 // ye jainA yatayaH / param utkRSTam / cidAtmani viSaye snehaM samAtanvate Atmani prIti vistArayanti / tadaGgikramalaiH teSAM yatInAM caraNakamalaiH kRtvA / yatra prdeshe| yA mahI pRthvii| spRSTA sparzitA bhvti| tatra prdeshe| sA mhii| sattIrthatAm eti gacchati / tebhyaH munibhyaH / te'pi kRtAJjalipuTAH surAH / nityaM sadaiva / namaH namaskAraM kurvate / tannAmasmRkti mAtrato'pi teSAM munInAM nAmasmaraNamAtrataH / janatA janasamUhaiH / niSkalmaSA jAyate pAparahitA jAyate // 69 // mandaiH mUkhaiH / avadhIrito'pi apamAnito'pi / yatsAmyam upazamam Alambate tadA vizadaH syAt bhavet / kilakSaNo muniH / smygdrshnbodhttinicitH| punaH shaantH|punH vivaiSI mokssaabhilaassii| taiH mandaiH dussttaiH| AtmA vihataH / atra jagati / teSAm akalyANinA dhAnyADaroMse rahita khetameM vAMsoM yA kAMToM Adise bADhakA nirmANa karanA // 67 // isa samaya isa kalikAla ( paMcama kAla ) meM bharatakSetrake mItara yadyapi tInoM lokoMmeM zreSThabhUta kevalI bhagavAn virAjamAna nahIM haiM phira bhI lokako prakAzita karanevAle unake vacana to yahAM vidyamAna haiM hI aura una vacanoMke AzrayabhUta samyagdarzana, samyagjJAna evaM samyakcAritrarUpa uttama ratnatrayake dhArI zreSTha munirAja haiN| isIliye ukta muniyoMkI pUjA vAstavameM jinavacanoMkI hI pUjA hai, aura isase pratyakSameM jina bhagavAnkI hI pUjA kI gaI hai aisA samajhanA cAhiye / / vizeSArtha- isa paMcama kAlameM bharata aura airAvata kSetroMke bhItara sAkSAt kevalI nahIM pAye jAte haiM, phira mI janoMke ajJAnAndhakArako haranevAle unake vacana (jinAgama ) paramparAse prApta haiM hii| cUMki una vacanoMke jJAtA zreSTha munijana hI haiM ata eva ve pUjanIya haiN| isa prakArase kI gaI ukta muniyoMkI pUjAse jinAgamakI pUjA aura isase sAkSAt jina bhagavAnkI hI kI gaI pUjA samajhanA cAhiye // 68 // jo jaina muni jJAna-darzana svarUpa caitanyamaya AtmAmeM utkRSTa snehako karate haiM unake caraNa-kamaloMke dvArA jahAM pRthivIkA sparza kiyA jAtA hai vahAMkI vaha pRthivI uttama tIrtha bana jAtI hai, unake liye donoM hAthoMko jor3akara ve deva mI nitya namaskAra karate haiM, tathA unake nAmake smaraNamAtrase hI janasamUha pApase rahita ho jAtA hai // 69 // samyagdarzana, samyagjJAna evaM samyakcAritrase sampanna, zAnta aura AtmakalyANa ( mokSa ) kA abhilASI muni ajJAnI janoMke dvArA tiraskRta hokara bhI cUMki samatA ( vItarAgatA ) kA hI sahArA letA hai ata eva vaha to nirmala hI 1ka vRtti| 2 ka janasamUhAH /
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 : 1-73] 1. dharmopadezAmRtam AtmA taivihato yA viSamadhvAntabhite nizcita saMpAto bhavitopaduHkhanarake teSAmakalyANinAm // 70 // 71) mAnuSyaM prApya puNyAtprazamamupagatA rogavadbhogajAta / matvA gatvA vanAntaM dRzi vidi caraNe ye sthitAH saMgamuktAH / kA stotA vAkpathAtikramaNapaTuguNairAzritAnAM munInAM stotavyAste mahadbhirbhuvi ya iha tadadhridaye bhktibhaajH||1|| 72) tattvArthAptatapobhRtAM yativarAH zraddhAnamAhuddeza zAnaM jAnadanUnamapratihataM svArthAvasaMdehavat / cAritraM viratiH pramAdavilasatkarmAnavAdyoginAM etanmuktipathastrayaM ca paramo dharmo bhavacchedakaH // 72 / / 73) hRdayabhuvi ragekaM bIjamuptaM tvazaGkAprabhRtiguNasadambhaHsAraNI sikmucaiH| mandAnAm / nizcitam / upraduHkhanarake saMpAtaH bhavitA teSAM narakapatanaM bhaviSyati / kiMlakSaNe nrke| viSamadhvAntAzrite andhakArayukte // 7 // munInI stotA kaH munInAM stavanakartA kaH / api tu na ko'pi| kiMlakSaNAnAM munInAm / vAkpathAtikramaNapaTuguNairAzritAnAM vacanAtIta-vacanAgocarazreSThaguNayuktAnAm / ye munayaH puNyAnmAnuSyaM manuSyapadam / prApya / prazamamupagatAH / bhogajAlaM bhogasamUham / rogavanmatvA vanAntaM gatvA / ye munayaH / dRzi vidi caraNe darzanajJAnacAritre sthitAH / punaH saMgamuktAH parigraharahitAH / iha jagati vissye| bhuvi pRthivyAm / te munyH| mahadbhiH pnndditaiH| svotvyaaH| kiMlakSaNAH paNDitAH / teSAM munInA abridvaye bhaktibhAjaH / te'pi strotavyAH // 71 // iti yatyAcAradharmaH / / tattvArthAptatapobhRtAM siddhAntAhanmunInAM zraddhAnaM yativarAH dRzaM darzanamAhaH kathayanti / khArthoM jAnat jJAnaM AhaH zAnam AhuH kathayanti / kiMlakSaNaM jJAnam / apratihataM na kenApi hatam / punaH anUnaM pUrNa jJAnam / punaH kiMlakSaNaM jJAnam / asandehavat sandeharahitam / yoginAM munInAm / pramAdavilasatkarmAsravAd viratiH cAritram / pramAdarahitaM cAritraM kathayanti / etatrayaM muktipathaH darzanajJAnacAritraM muktipathaH kAraNamiti zeSaH / ca punaH / ayaM paramo dharmaH / bhavacchedakaH saMsAravinAzakaH // 72 // ekam / dRk darzanaM bIjam / hRdayabhuvi hRdayabhUmau / uptaM vApitam / kiMlakSaNaM darzanam / tvazaGkApramRtiguNarahatA hai| kintu vaisA karanese ve ajJAnI jana hI apanI AtmAkA ghAta karate haiM, kyoMki, kalyANamArgase bhraSTa hue una ajJAniyoMkA gAr3ha andhakArase vyApta evaM tIvra duHkhoMse saMyukta aise narakameM niyamase patana hogA // 70 // jo muni puNyake prabhAvase manuSya bhavako pAkara zAntiko prApta hote hue indriyajanita bhogasamUhako rogake samAna kaSTadAyaka samajha lete haiM aura isIliye jo gRhase vanake madhyameM jAkara samasta parigrahase rahita hote hue samyagdarzana, samyagjJAna evaM samyakcAritrameM sthita ho jAte haiM; vacanake agocara aise uttamottama guNoMke AzrayabhUta una muniyoMkI stuti karanemeM kauna-sA stotA samartha hai ? koI bhI nhiiN| jo jana ukta muniyoMke donoM caraNoMmeM anurAga karate haiM ve yahAM pRthivIpara mahApuruSoM ke dvArA stuti karaneke yogya haiM // 71 // isa prakAra munike AcAradharmakA nirUpaNa huA // sAta tattva, deva aura gurukA zraddhAna karanA; ise muniyoMmeM zreSTha gaNadhara Adi samyagdarzana kahate haiM / kha aura para padArtha donoMkI nyUnatA, bAdhA evaM sandehase rahita hokara jo jAnanA hai ise jJAna kahA jAtA hai / yogiyoMkA pramAdase honevAle karmAsravase rahita ho jAnekA nAma cAritra hai / ye tInoM mokSake mArga haiM / inhIM tInoMkohI uttama dharma kahA jAtA hai jo saMsArakA vinAzaka hotA hai // 72 // hRdayarUpI pRthivImeM boyA gayA eka samyagdarzanarUpI bIja niHzaMkita Adi ATha aMgasvarUpa uttama jalase paripUrNa kSudra 1ka jAlam / 2 ka ba saarinnii| 3 bha iti yatyAcAradharmaH pUrNaH, va iti yatyAcAra, za iti yatyAcAradharmaH /
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ pabhanandi-paJcavizatiH [74:1-74bhavadavagamazAkhazcArucAritrapuSpastaramRtaphalena prINayatyAzu bhavyam // 73 // 74) gavagamacaritrAlaMkRtaH siddhipAtraM laghurapi na guruH syAdanyathAtve kadAcit / sphuTamavagatamArgo yAti mando'pi gacchannabhimatapadamanyo naiva tUrNo 'pi jantuH // 74 // 75) vanazikhini mRto'ndhaH saMcaran vADhamadmidvitayavikalamUrtirvIkSamANo 'pi khnyjH| api sanayanapAdo 'zraddadhAnazca tasmAddagavagamacaritraiH saMyutaireva siddhiH // 75 // sadambhaHsAriNIsiktamuccaiH tu punaH azaGkAAdiaSTaguNAH satsamIcInA eva ambhaHsAraNI' jaladhoriNI tayA siktaM siJcitam uccaiH Atizayena / taruH amRtaphalena / Azu zIghramA bhavya prINayati poSayati / kiMlakSaNastaruH / cArucAritrapuSpaH / bhavyam amRtaphalena mokSaphalena poSayati / punaH kiMlakSaNastaruH / bhavadavagamazAkhaH / bhavad utpadyamAnaH avagamaH jJAnaM tadeva zAkhA yasya saH // 73 // kazcinmuniH laghurapi tathA ziSyo'pi yadi dRgavagamacaritrAlaGkato drshnjnyaancaaritrshitH| siddhipAtraM syAdbhavet / anyathAtve guruH gariSTho'pi darzanajJAnacAritrarahitaH siddhipAtraM na syAt mokSamokkA na bhavati / tatra dRSTAntamAha / sphuTaM pragaTam / avagatamArgaH jJAtamArgaH / jantuH jIvaH / mando'pi gacchan mandaM mandaM gacchan / abhimatapadaM yAti abhilaSitapadaM yAti / anyaH ajJAtamArgaH jIvaH / tUrNo'pi gacchan zIghragamanasahitaH / abhimatapadaM na yAti gacchati na // 74 // andhaH / vanazikhini davAnau / mRtaH / kiMlakSaNo'ndhaH / bADham atizayena / saMcaran gcchn| punaH khanaH pahuH vanazikhini mRtH| kiMlakSaNaH khajaH / vIkSamANo'pi avalokamAno'pi / punaH kiMlakSaNaH khanaH / ajhidvitayavikalamUrtiH crnnrhitH| ca punaH / sanayanapAdaH pumAn vanazikhini mRtaH / kiMlakSaNaH sanayanapAdaH / azraddadhAnaH AlasyasahitaH / tasmAtkAraNAt / dRgavagamacaritraiH nadIke dvArA atizaya sIMcA jAkara utpanna huI samyagjJAnarUpI zAkhAoM aura manohara samyakcAritrarUpI puppoMse sampanna hotA huA vRkSake rUpameM pariNata hotA hai, jo bhavya jIvako zIghra hI mokSarUpI phalako dekara prasanna karatA hai // 73 / samyagdarzana, samyagjJAna evaM samyakcAritrase vibhUSita puruSa yadi tapa Adi anya guNoMmeM manda bhI ho to bhI vaha siddhikA pAtra hai, arthAt use siddhi prApta hotI hai| kintu isake viparIta yadi ratnatrayase rahita puruSa anya guNoMmeM mahAn bhI ho to bhI vaha kabhI bhI siddhiko prApta nahIM ho sakatA hai| ThIka hI hai- spaSTatayA mArgase paricita vyakti yadi calanemeM manda bhI ho to bhI vaha dhIre dhIre calakara abhISTa sthAnameM pahuMca jAtA hai / kintu isake viparIta jo anya vyakti mArgase aparicita hai vaha calanemeM zIghragAmI hokara bhI abhISTa sthAnako nahIM prApta ho sakatA hai // 74 // dAvAnalase jalate hue vanameM zIghra gamana karanevAlA andhA mara jAtA hai, isI prakAra donoM pairoMse rahita zarIvAlA laMgar3A manuSya dAvAnalako dekhatA huA bhI calanemeM asamartha honese jalakara mara jAtA hai, tathA agnikA vizvAsa na karanevAlA manuSya mI netra evaM pairoMse saMyukta hokara mI ukta dAvAnalameM bhasma ho jAtA hai| isIliye samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra ina tInoMke ekatAko prApta honepara hI unase siddhi prApta hotI hai| aisA nizcita samajhanA cAhiye / vizeSArtha-jisa prakAra ukta tInoM manuSyoMmeM eka vyakti to AMkhoMse agniko dekhakara aura bhAganemeM samartha hokara bhI kevala avizvAsake kAraNa maratA hai, dUsarA (andhA) vyakti agnikA parijJAna na ho sakanese mRtyuko prApta hotA hai, tathA tIsarA ( laMgar3A ) vyakti agnipara bharosA rakhakara aura use jAnakara mI calanemeM asamartha honese hI mRtyuke mukhameM praviSTa hotA hai| usI prakAra jJAna aura cAritrase rahita jo prANI tattvArthakA kevala zraddhAna karatA hai, zraddhAna aura AcaraNase rahita jisako eka mAtra tattvArthakA parijJAna hI hai, athavA zraddhA aura jJAnase rahita jo jIva kevala cAritrakA hI paripAlana karatA hai| ina tInoMmeMse kisIko mI mukti nahIM prApta ho sktii| vaha to ina tInoMkI 1bhaza sat samIcIna sa eva ammaH, 2 a saarinnii| 3 ka dhaarinnii| 4maza anyathA / 5za jJAtamArgaH jIvaH /
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ -79 : 1-79 ] 1. dharmopadezAmRtam 76) bahubhirapi kimanyaiH prastarai ratnasaMjJairvapuSi janitakhedairbhArakAritvayogAt / hRtaduritatamobhizcAruratnairanayaistribhirapi kurutAtmAlaMkRti' darzanAdyaiH // 76 // 77) jayati sukhanidhAnaM mokSavRkSaikabIjaM sakalamalavimuktaM darzanaM yadvinA syAt / matirapi kumatirnu duzcaritraM caritraM bhavati manujajanma prAptamaprAptameva // 77 // 78) bhavabhujaganAgadamanI duHkhamahAdAvazamanajalavRSTiH / muktisukhAmRtasarasI jayaMti hagAditrayI samyak // 78 // 79 ) vacanaviracitaivotpadyate bhedabuddhirDagavagamacaritrANyAtmanaH svaM svarUpam / anupacaritametaccetanaikasvabhAvaM vrajati viSayabhAvaM yoginAM yogadRSTeH // 79 // 33 1 tribhiH saMyutaiH siddhiH / eva nizcayena // 75 // bho yativarAH / anyaiH bahubhiH ratnasaMjJairapi kiM prayojanam / kiMlakSaNai ratnasaMjJaiH / prastaraiH pASANamayaiH / punaH bhArakAritvayogAt bhArasvabhAvAt / vapuSi zarIre / janitakhedaiH utpAditakhedaiH / iti hetoH / bho munayaH / tribhiH cAruratnaiH darzanAdyaiH / AtmAnaM alaMkRtaM maNDitaM kuruta / kiMlakSaNaiH darzanAdyaiH / hRtaduritatamobhiH spheTitapApaiH // 76 // darzanaM jayati / kiMlakSaNaM darzanam / sukhanidhAnam / punaH kiMlakSaNam / mokSavRkSakabIjam / punaH kiMlakSaNaM darzanam / sakalamalavimuktaM malarahitam / yadvinA yena darzanena vinA matirapi kumatiH / yena darzanena vinA caritraM duzcaritram | punaH yena darzanena vinA manujajanma manuSyajanma / prAptam api aprAptameva nizcayena // 77 // samyak nizcayena / dRgAditrayI jayati / kiMlakSaNA dRgAditrayI / bhavabhujaganAgadamanI saMsArasarpaspheTene auSadhiH / punaH kiMlakSaNA dRgAditrayI / duHkhamahAdAdazamanajalavRSTiH duHkhAgnizamane jalavarSA / punaH kiMlakSaNA trayI / muktisukhAmRtasarasI muktisukhAmRtasarovarI / trayI jayati // 78 // bhedabuddhirbhedavijJAnabuddhiH / vacanaviracitA utpadyate evai / dRgavagamacaritrANi AtmanaH svaM svarUpam asti / kiMlakSaNaM kharUpam / anupacaritam upacArarahitam / punaH etatsvarUpaM cetanaikakhabhAvam / yoginAM yogadRSTeH viSayabhAvaM gocarabhAvaM vrajati yogIzvarajJAna ekatAmeM hI prApta ho sakatI hai // 75 // 'ratna' saMjJAko dhAraNa karanevAle anya bahuta-se pattharoMse kyA lAbha hai ? kAraNa ki bhArayukta honese unake dvArA kevala zarIrameM kheda hI utpanna hotA hai / isaliye pAparUpa andhakArako naSTa karanevAle samyagdarzanAdirUpa amUlya tInoM hI sundara ratnoMse apanI AtmAko vibhUSita karanA cAhiye // 76 // jisa samyagdarzanake vinA jJAna mithyAjJAna aura cAritra mithyAcAritra huA karatA hai vaha sukhakA sthAnabhUta, mokSarUpI vRkSakA advitIya bIjasvarUpa tathA samasta doSoMse rahita samyagdarzana jayavanta hotA hai / ukta samyagdarzanake vinA prApta huA manuSyajanma bhI aprApta hueke hI samAna hotA hai [ kAraNa ki manuSyajanmakI saphalatA samyagdarzana kI prAptimeM hI ho sakatI hai, so use prApta kiyA nahIM hai ] // 77 // jo samyagdarzana Adi tIna ratna saMsArarUpI sarpakA damana karaneke liye nAgadamanIke samAna haiM, dukharUpI dAvAnalako zAnta karaneke liye jalavRSTike samAna haiM, tathA mokSasukharUpa amRtake tAlAbake samAna haiM; ve samyagdarzana Adi tIna ratna bhale prakAra jayavanta hote haiM // 78 // samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra ye tInoM AtmAke nija svarUpa haiM / inameM jo bhinnatAkI buddhi hotI hai vaha kevala zabdajanita hI hotI haibAstavameM ve tInoM abhinna hI haiM / AtmAkA yaha svarUpa upacArase rahita arthAt paramArthabhUta aura cetanA hI hai eka svabhAva jisakA aisA hotA huA yogI janoMkI yogarUpa dRSTikI viSayatAko prApta hotA hai, arthAt 1 ca pratipATho'yam | a ka za kurutAtmAlaGkRtaM va kurutAtmAkhrakRti / 2 a za sphoTane / 3 ka evaM / padmanaM * 5
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 pabandi pacaviki [80:1-0080) nirUpya tattvaM sthiratAmupAgatA matiH satAM shukhmyaavlmbinii| akhaNDamekaM vizadaM cidAtmaka nirantaraM pazyati tatparaM mahaH // 8 // 81) dRSTiniItirAtmAiyavizadamahasyatra bodhaH prabodhaH zuddha cAritramA sthitiriti yugpdvndhvidhvNskaari| bArAM bAbAryameva tritayamapi paraM sthAcchumo vAzubho vA bandhaH saMsAramevaM zrutanipuNadhiyaH sAdhavastaM vadanti // 81 // 82) jaDajanakRtabAdhAkozahAsApriyAdA. vapi sati na vikAraM yanmano yAti sAdhoH / gocarakharUpaM vartate vacanarahitam // 79 // ye sAdhavaH / tattvam AtmasvarUpam / nirUpya kthyitvaa| sthiratAm upAgataH sthirabhAva prAptAH / teSAM munInAM matiH / tatparaM mahaH nirantaraM pazyati / kiMlakSaNA buddhiH / shuddhnyaavlmbinii| kiMlakSaNaM mahaH / akhaNDa khaNDarahitam ekam / punaH vizadaM nirmalaM cidAtmakam / munayaH pazyanti // 8 // AtmAhvayavizadamahasi nirNItiH dRSTiH nirNaya darzanaM bhavati / atra Atmani bodhaH prabodhaH jJAnaM mavati / atra Atmani sthitiH zuddha cAritraM bhavati / iti tritympi| yugapat bandhavidhvaMsakArI[R] karmaSandhaspheTaikam / tritayaM bAhyaM ratnatrayaM vyavahAraratnatrayaM bAhyArthasUcakaM jAnIhi / punaH bAhya ratnatrayaM paraM vA zubho vA azubho vA bandhaH syAdbhavet / zrutanipuNadhiyaH munayaH bAhyArtha saMsAram evaM vadanti kathayanti // 81 // iti ratnatrayakharUpam // athottamakSamAmArdavArjavasatyazaucasaMyamatapastyAgAkizcanyabrahmacaryANi dharmaH iti dazadharma nirUpayati / sA uttamA zreSThA kssmaa| yA kssmaa| zivapathapathikAnAM mokSamArge pravartakAnA(?) munInAm / Adau prathamam / satsahAyatvameti sahAyatvaM gcchti| yAm / sAdhoH muneH| yanmanaH vikAraM na yAti / ka sati / jaDajanakRtabAdhAkozahAsApriyAdau api sati jaDajanaiH usakA avalokana yogI jana hI apanI yoga-dRSTise kara sakate haiM // 79 // zuddha nayakA Azraya lenevAlI sAdhu janoMkI buddhi tattvakA nirUpaNa karake sthiratAko prApta hotI huI nirantara akhaNDa, eka, nirmala evaM cetanasvarUpa usa utkRSTa jyotikA hI avalokana karatI hai / / 80 // AtmA nAmaka nirmala tejake nirNaya karane arthAt apane zuddha AtmarUpameM ruci utpanna honekA nAma samyagdarzana hai / usI AtmasvarUpake jJAnako samyagjJAna kahA jAtA hai / isI AtmasvarUpameM lIna honeko samyakcAritra kahate haiM / ye tInoM eka sAtha utpanna hokara bandhakA vinAza karate haiM / bAhya ratnatraya kevala bAhya padArthoM (jIvAjIvAdi) ko hI viSaya karatA hai aura usase zubha athavA azubha karmakA bandha hotA hai jo saMsAraparibhramaNakA hI kAraNa hai / isa prakAra Agamake jAnakAra sAdhujana nirUpaNa karate haiM // vizeSArtha- samyagdarzana, samyagjJAna aura samyak cAritra ina tInoMmeMse pratyeka vyavahAra aura nizcayake medase do do prakArakA hai / inameM jIvAdika sAta tattvoMke yathArtha svarUpakA zraddhAna karanA vyavahAra samyagdarzana kahalAtA hai| unake svarUpake jAnanekA nAma vyavahAra samyamjJAna hai / azubha kriyAoMkA parityAga karake zubha kriyAoMmeM pravRtta honeko vyavahAra samyakcAritra kahA jAtA hai / dehAdise bhinna AtmAmeM ruci honekA nAma nizcaya samyagdarzana hai| usI dehAdise bhinna AtmAke svarUpake avabodhako nizcaya samyagjJAna kahA jAtA hai / AtmasvarUpameM lIna rahaneko nizcaya samyakcAritra kahate haiM / inameM vyavahAra ratnatraya zubha aura azubha karmoke bandhakA kAraNa honese svargAdi abhyudayakA nimitta hotA hai / kintu nizcaya ratnatraya zubha aura azubha donoM prakArake hI karmoM ke bandhako naSTa karake mokSasukhakA kAraNa hotA hai // 81 // isa prakAra ratatrayake svarUpakA nirUpaNa huA // ajJAnI janake dvArA zArIrika bAdhA, apazabdoMkA prayoga, hAsya evaM aura bhI apriya kAryoMke kiye jAnepara jo 1 kakSa kaarii| 2bha krodha, koSa / 3. sphottkr|
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ -85:1-85] 1. dhaupadezAmRtam amalavipulavitetamA sA kSamAdau zivapathapathikAnAM satsahAyatvameti // 8 // 88) zrAmaNyapuNyatarurucaiguNaudhazAkhA patraprasUnanicito'pi phlaanydtsvaa| yAti kSayaM kSaNata eva ghanograkopa dAvAnalAt tyajata taM yatayo 'tidUram // 83 // 84) tiSThAmo vayamujvalena manasA rAgAdidoSojjhitAH lokaH kiMcidapi svakIyahRdaye svecchAcaro manyatAm / sAdhyA zuddhirihAtmanaH zamavatAmatrApareNa dviSA mitreNApi kimu svaceSTitaphalaM svArthaH svayaM lapsyate // 4 // 85) doSAnAghuSya loke mama bhavatu sukhI durjanazceddhanArthI tatsarvakhaM gRhItvA ripuratha sahasA jIvitaM sthaanmnyH| madhyasthastvevamevAkhilamiha jagajAyatAM saukhyarAziH matto mAbhUdasaukhyaM kathamapi bhavinaH kasyacitpUtkaromi // 85 // mUrkhajanaiH lokaH (?) tena kRtA bAdhA lokakRtabAdhau / AkrozaH kaThoravacanam / hAsyaapriyaahitakArIvacanavidyamAne'pi sati // 82 // zrAmaNyapuNyataruH zramaNasya bhAvaH zrAmaNyaM zramaNapadaM munipadam eva vRkssH| phalAni adattvA kSaNataH eva kSayaM yAti / kiMlakSaNaH taruH / uccaguNaughazAkhApatraprasUnanicito'pi guNazAkhApatrapuSpakhacitaH vRkSaH / ghanograkopadAvAnalAt bahulakopAmeH sakAzAt / vinAzaM yAti / bho yatayaH taM krodham / atidUraM tyajata // 83 // kazcinmuniH vairAgyaM cintyti| vayamujavalena barAhatAH / khecchAcaraH lokaH khakIyahRdaye kiMcidapi manyatAm / iha jagati vissye| zamavatAM munInAm / AtmanaH zuddhiH saadhyaa| atrApi munau / apareNa dviSA zatraNA ki kAryam / mitreNApi kimu khArthaH khaprayojanam / svaceSTitaphalam AtmanA upArjitam / khayaM lapsyate AtmanA prApyate // 84 // muniH udAsaM(?) cintayati / durjanaH loke mama doSAn AghuSya kathayitvA sukhI bhavatu / yadi ceddhanArthI durjanaH tadA tatsarvakhaM samastadravyaM gRhItvA sukhI bhavatu / atha ripuH sahasA jIvitaM gRhItvA sukhI bhavatu / anyaH janaH sthAnaM gRhItvA sukhI bhavatu / tu punaH / ahaM madhyasthaH / iha mayi akhilaM jagat saukhyarAzirjAyatAm / mattaH sakAzAt kasyacit bhavinaH jIvasya / asaukhyaM nirmala va vipula jJAnake dhArI sAdhukA mana krodhAdi vikArako nahIM prApta hotA hai use uttama kSamA kahate haiN| vaha mokSamArgameM calanevAle pathika janoMke liye sarvaprathama sahAyaka hotI hai // 82 // munidharmarUpI pavitra vRkSa unnata guNoM ke samUharUpa zAkhAoM, pattoM evaM puSpoMse paripUrNa hotA huA mI phaloMko na dekara atizaya tIvra krodharUpI dAvAmise kSaNabharameM hI nAzako prApta ho jAtA hai / isaliye he munijana ! Apa usa krodhako dUrase hI chor3a deM // 83 // hama loga rAgAdika doSoMse rahita hokara vizuddha manake sAtha sthita hote haiN| ise yatheccha AcaraNa karanevAlA janasamudAya apane hRdayameM kucha bhI mAne / lokameM zAntike abhilASI munijanoMke liye apanI Atmazuddhiko siddha karanA cAhiye / unheM yahAM dUsare zatru athavA mitrase bhI kyA prayojana hai ! vaha ( zatru yA mitra ) to apane kiye hue kAryake anusAra svayaM hI phala prApta karegA // 84 // yadi durjana puruSa mere doSoMkI ghoSaNA karake sukhI hotA hai to ho, yadi dhanakA abhilASI puruSa mere sarvasvako grahaNa karake sukhI hotA hai to ho, yadi zatru mere jIvanako grahaNa karake sukhI hotA hai to ho, yadi dUsarA koI mere sthAnako grahaNa karake sukhI hotA hai to ho, aura jo madhyastha hai- rAga-dveSase rahita hai-vaha aisA hI madhyaskha banA rhe| 1 ma ka za cittai / 2 a za sth| 3 a jaDajanamUrSajanaloka tina kRta badhA. sa.mAnanamUmaMjana lagekavena atA vaayaa|
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 padmanandi-paJcaviMzatiH 86 ) kiM jAnAsi na vItarAgamakhilatrailokyacUDAmaNiM kiM taddharma samAzritaM na bhavatA kiM vA na loko jaDaH / mithyAgbhirasajjanairapaTubhiH kiMcitkRtopadravAt yatkarmArjanahetumasthiratayA bAdhAM mano manyase // 86 // 87 ) dharmAGgametadiha mArdavanAmadheyaM jAtyAdigarvaparihAramuzanti santaH / taddhAryate kimuta bodhadRzA samastaM svamendrajAlasadRzaM jagadIkSamANaiH // 87 // 88 ) kAsthA sadmani sundare 'pi parito dandahyamAnAgnibhiH kAyAdau tu jarAdibhiH pratidinaM gacchatyavasthAntaram / ityAlocayato hRdi prazaminaH zazvadvivekojvale garvasyAvasaraH kuto 'tra ghaTate bhAveSu sarveSvapi // 88 // [ 86 : 1-86 1 duHkham / mA bhUt mA bhavatu kathamapi mA bhavatu iti pUtkaromi // 85 // he manaH vItarAgaM kiM na jAnAsi / kiMlakSaNaM vItarAgam / akhilatrailokyacUDAmaNim / taddharmaM [meM] kiM na samAzritaM tasya vItarAgasya dharma' kiM na samAzritaM bhavatA vA athavA | lokaH jaDaH na / api tu jaDo'sti / yat yasmAtkAraNAt mithyAdRgbhiH kiMcitkRtopadravAt / asthiratayA caJcalatayA / bAdhAM manyase / kiNlkssnnaiH| asajjanaiH duSTaiH / punaH apaTubhiH mUkhaiH / kiMlakSaNAM bAdhAm / karmArjanahetuM karmopArjana hetum // 86 // santaH sAdhavaH etat jAtyAdigarvaparihAram / mArdavanAmadheyam / uzanti kathayanti / tanmArdavaM dharmAGgam / samastaM jagat / svapnendrajAlasadRzaM svamatulyam / IkSamANaiH vilokamAnaiH puruSaiH / bodhadRzA jJAnadRSTayA kRtvA / mArdavaM kimu na dhAryate / api tu dhAryate // 87 // atra saMsAre / prazaminaH muneH / hRdi hRdayaviSaye / sarveSvapi bhAveSu jAtikulata pojJAnAdiaSTamadAdiSu paJcadazapramAdAdiSu viSaye / garvasya avasaraH kutaH ghaTate / kiMlakSaNe hRdi / zazvadvivekojjvale / kiMlakSaNasya muneH / ityAlocayataH iti vicArayataH / itIti kim / sadmani gRhe / kAsthA kA sthitiH ko vizvAsaH / kiMlakSaNe gRhe / sundare'pi netrAnandakare'pi / paritaH sarvataH samantAt / agnibhiH dandahyamAne'pi dagdhIbhUte / tu punaH / kAyAdau zarIre / kAsthA ko vizvAsaH / kiMlakSaNe kAyAdau / jarAdibhiH pratidinam yahAM sampUrNa jagat atizaya sukhakA anubhava kare / mere nimittase kisI bhI saMsArI prANIko kisI bhI prakArase dukha na ho, isa prakAra maiM UMce svarase kahatA hUM // 85 // he mana ! tuma kyA pUre tInoM lokoM meM cUDAmaNike samAna zreSTha aise vItarAga jinako nahIM jAnate ho ? kyA tumane vItarAgakathita dharmakA Azraya nahIM liyA hai ? kyA janasamUha jaDa arthAt ajJAnI nahIM hai ? jisase ki tuma mithyAdRSTi evaM ajJAnI duSTa puruSoMke dvArA kiye gaye thor3e-se bhI upadravase vicalita hokara bAdhA samajhate ho jo ki karmAsravakI kAraNa hai || 86 // jAti evaM kula AdikA garva na karanA, ise sajjana puruSa mArdava nAmakA dharma batalAte haiM / yaha dharmakA aGga hai / jJAnamaya cakSuse samasta jagatko svama athavA indrajAlake samAna dekhanevAle sAdhu jana kyA usa mArdava dharmako nahIM dhAraNa karate haiM ? avazya dhAraNa karate haiM // 87 // saba orase atizaya jalanevAlI amiyoMse khaNDahara (khar3airA ) rUpa dUsarI avasthAko prApta honevAle sundara gRhake samAna pratidina vRddhatva Adike dvArA dUsarI ( jIrNa ) avasthAko prApta honevAle zarIrAdi bAhya padArthoM meM nityatAkA vizvAsa kaise kiyA jA sakatA hai ? arthAt nahIM kiyA jA sakatA / isa prakAra sarvadA vicAra karanevAle sAdhuke vivekayukta nirmala hRdayameM jAti, kula evaM jJAna Adi sabhI padArthoMke viSayameM abhimAna karanekA avasara kahAMse 1 a dharmaH / 2 a za vilokyamAnaiH / 3 bha jJAnadRSTajaga kRtvA, za zAnadRSTyA jagat kRtvA /
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 37 -93:1-93] 1. dharmopadezAmRtam 89 ) hRdi yattadvAci bahiH phalati tadevArjavaM bhavatyetat / dharmo nikRtiradharmo dvAviha surasa narakapatho // 89 // 90) mAyitvaM kurute kRtaM sakRdapi cchAyAvighAtaM guNe pvAjAteyamino 'rjiteviha guruklezaiH samAdiSvalam / sarve tatra yadAsate 'tinibhRtAH krodhAdayastattvata statpApaM bata yena durgatipathe jIvazciraM bhrAmyati // 90 // 91) svaparahitameva munibhirmitamamRtasamaM sadaiva satyaM ca / vaktavyaM vacanamatha pravidheyaM dhIdhanaunam // 91 // 92) sati santi vratAnyeva sUnRte vacasi sthite / bhavatyArAdhitA sadbhirjagatpUjyA ca bhAratI // 92 // 93 ) AstAmetadamutra sUnRtavacAH kAlena yallapsyate sadbhUpatvasuratvasaMsRtisaritpArAptimukhyaM phalam / bhavasthAntaraM gacchati anyAm avasthAM gacchati sati / iti cintayataH muneH garvAvasaraH kutH|| 88 // yat hRdi tat vAci vacasi vartate tadeva bahiH phalati etadArjavaM bhavati Arjavadharma(1) bhavati / nikRtiH mAyA adhrmH| iha jagati viSaye / dvau ArjavadharmamAyAdhau surasadmanarakapathau staH // 89 // yaminaH munIzvarasya / sakRdapi mAyitvaM kRtam / samAdiSu guNeSu chAyAvighAtaM vinAzaM kurute / kiMlakSaNeSu guNeSu / iha jgti| AjAteH guruklezaH arjiteSu dIkSAm AmaryAdIkRtya upaarjitessu| kaiH / gurukleshH| alam atyartham / yat tatra mAyAsamUhe / tattvataH paramArthataH / sarve krodhAdayaH / atinibhRtAH pUrNAH / Asate tiSThanti / bata iti khede| mAyitvena tatpApaM bhavati yena pApena jIvaH durgtipthe| ciraM bahukAlam / bhrAmyati // 90 // munibhiH satyaM vacanaM sadaiva vaktavyam / kilakSaNaM vacanam / khaparahitaM AtmaparahitakArakam / punaH kiMlakSaNaM vacanam / mitaM maryAdAsahitam / punaH kiMlakSaNam / amRtasamam amRtatulyaM vacaH vaktavyam / atha dhIdhanaiH munibhiH / maunaM pravidheyaM maunaM kartavyam // 91 // sUnRte satye / vacasi sthite sati / sarvANi vratAni santi tiSThanti / ca punaH / sadbhiH paNDitaiH / bhAratI styvaannii| ArAdhitA bhavati / kiMlakSaNA vaannii| jagatpUjyA // 92 // sUnRtavacAH satyavAdI pumAn / amutra paraloke / yatphalaM kAlena lapsyate / etadAstAm etatphalaM dUre tiSThatu / kiMlakSaNaM phalam / sadbhUpatvasuratvasaMsRtisaritpArAptimukhyaM sadbhUpatvarAjyapadaM suratvaM devapadaM saMsAranadIpAraprAptimokSapadasUcakaM yatphalam / ihaiva prApta ho sakatA hai ? arthAt nahIM prApta ho sakatA // 88 // jo vicAra hRdayameM sthita hai vahI vacanameM rahatA hai tathA vahI bAhira phalatA hai arthAt zarIrase bhI tadanusAra hI kArya kiyA jAtA hai, yaha Arjava dharma hai| isake viparIta dUsaroMko dhokhA denA, yaha adharma hai / ye donoM yahAM kramase devagati aura narakagatike kAraNa haiM // 89 // yahAM lokameM eka bAra bhI kiyA gayA kapaTavyavahAra AjanmataH bhArI kaSToMse upArjita munike sama (rAga-dveSanivRtti ) Adi guNoMke viSayameM atizaya chAyAvighAta karatA hai, arthAt ukta mAyAcArase sama Adi guNoMkI chAyA bhI zeSa nahIM rahatI-ve nirmUlataH naSTa ho jAte haiN| kAraNa ki usa kapaTapUrNa vyavahArameM vastutaH krodhAdika sabhI durguNa paripUrNa hokara rahate haiM / kheda hai ki vaha kapaTavyavahAra aisA pApa hai jisake kAraNa yaha jIva narakAdi durgatiyoMke mArgameM cira kAla taka paribhramaNa karatA hai // 90 // muniyoMko sadA hI aisA satya vacana bolanA cAhiye jo apane liye aura parake liye bhI hitakAraka ho, parimita ho, tathA amRtake samAna madhura ho / yadi kadAcit aise satya vacanake bolane meM bAdhA pratIta ho to aisI avasthAmeM buddhirUpa dhanako dhAraNa karanevAle una muniyoMko maunakA hI avalambana karanA cAhiye // 91 // cUMki satya vacanake sthita honepara hI vrata hote haiM isIliye sajjana puruSa jagatpUjya usa satya vacanakI ArAdhanA karate haiM // 92 // satya vacana bolanevAlA prANI samayAnusAra paralokameM uttama rAjya, deva paryAya evaM saMsArarUpI nadIke pArakI un. 1 ka samAviSakam / 2 ka samAdhiSu /
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ pabhanandi-paJcaviMzatiH [98 : 1-93yatprAmoti yazaH zazAGkavizadaM zizeSu yanmAnyatA tatsAdhutvamihaiva janmani paraM tatkena saMvarNyate // 93 // 94) yatparadArArthAdiSu jantuSu niHspRhamahiMsakaM cetH| duzchedyAntarmalahattadeva zaucaM paraM nAnyat // 94 // 95) gaGgAsAgarapuSkarAdiSu sadA tIrtheSu sarveSvapi snAtasyApi na jAyate tanubhRtaH prAyo vizuddhiH praa| mithyAtvAdimalImasaM yadi mano bAhye 'tizuddhodakai dhautaH kiM bahuzo 'pi zuddhyati surApUraprapUrNo ghaTaH // 95 // 96) jantukRpAditamanasaH samitiSu sAdhoH pravartamAnasya / prANendriyaparihAraM sNymmaahurmhaamunyH|| 96 // 97) mAnuSyaM kila durlabhaM bhavabhRtastatrApi jAtyAdaya- .. steSvevAptavacaHzrutiH sthitiratastasyAzca igbodhane / janmani bhavati / param utkRSTam / zazAGkavizadaM yazaH prApnoti / yat ziSTeSu sajaneSu / mAnyatA bhavati / yatsAdhutvaM bhavati / tatphala kena saMvarNyate / api tu na kenApi // 93 // yatparadArArthAdiSu parastrIparaarthAdiSu paradravyeSu / niHspRhaM vAJchArahitam / cetaH / punaH jantuSu prANiSu / ahiMsakaM cetH| tadeva para zaucam / kiMlakSaNaM zaucam / ducchedyAntarmalahRt durbhedyaantrmlsphettkmai| anyat hiMsAdiparatvaM drvyaadispRhaa| zocaM na // 14 // yadi cet / tanubhRtaH jIvasya / mnH| mithyAtvAdimalImasaM vartate mithyAtvena pUrNa vrtte| tadA / prAyaH bAhulyena / parA vizuddhirna jAyate vizuddhirna utpadyate / kiMlakSaNasya tanubhRtaH jIvasya / gaGgAsAgarapuSkarAdiSu sarveSu tIrtheSvapi sadA snAtasya / sUrApUraprapUrNaH ghaTaH bAhya atizuddhodakaiH zuddhajalaiH / bahuzo'pi dhautaH prakSAlitaH api kiM zuddhyati / api tu na zuddhyati // 95 // mahAmunayaH yogIzvarAH / sAdhoH / prANendriyaparihAraM prANarakSA jIvasya rakSAM indriyaviSayatyAgaM saMyamam / AhuH kathayanti / kiMlakSaNasya sAdhoH / jantukRpAditamanasaH jantuSu kRpayA kRtvA sAImanasaH kRpAlucittasya / punaH kilakSagasya sAdhoH / samitiSu pravartamAnasya // 96 // kila iti satye / bhavamRtaH jIvasya / mAnuSyaM manuSyapadam / durlabham / tatrApi manuSye jAtyAdayaH durlabhAH / teSu jAtyAdiSu samIcIneSu prApteSu satsu / AptavacaHzrutiH durlabhA sarvajJavacanazravaNaM durlabham / ataH prApti arthAt mokSapada pramukha phalako pAvegA; yaha to dUra hI rahe / kintu vaha isI bhavameM jo candramAke samAna nirmala yaza, sajjana puruSoMmeM pratiSThA aura sAdhupaneko prApta karatA hai; usakA varNana kauna kara sakatA hai ? arthAt koI nahIM // 93 // citta jo parastrI evaM paradhanakI abhilASA na karatA huA SaTkAya jIvoMkI hiMsAse rahita ho jAtA hai, ise hI durbhedya abhyantara kaluSatAko dUra karanevAlA uttama zauca dharma kahA jAtA hai| isase bhinna dUsarA koI zauca dharma nahIM ho sakatA hai // 94 / yadi prANIkA mana mithyAtva Adi doSoMse malina ho rahA hai to gaMgA, samudra evaM puSkara Adi sabhI tIrthomeM sadA snAna karanepara bhI prAyaH karake vaha atizaya vizuddha nahIM ho sakatA hai / ThIka bhI hai-madyake pravAhase paripUrNa ghaTako yadi bAhyameM atizaya vizuddha jalase bahuta bAra dhoyA bhI jAve to bhI kyA vaha zuddha ho sakatA hai ? arthAt nahIM ho sakatA // vizeSArtha- isakA abhiprAya yaha hai ki yadi mana zuddha hai to snAnAdike vinA bhI uttama zauca ho sakatA hai| kintu isake viparIta yadi mana apavitra hai to gaMgA Adika aneka tIrthoMmeM bAra bAra snAna karanepara bhI zauca dharma kabhI bhI nahIM ho sakatA hai // 95 // jisakA mana jIvAnukampAse bhIga rahA hai tathA jo IryA-bhASA Adi pAMca samitiyoMmeM pravartamAna hai aise sAdhuke dvArA jo SaTkAya jIvoMkI rakSA aura apanI indriyoMkA damana kiyA jAtA hai use gaNadharadevAdi mahAmuni saMyama kahate haiM // 96 // isa saMsArI prANIke manuSya bhavakA prApta honA atyanta kaThina hai, yadi manuSya paryAya prApta bhI ho gaI to usameM bhI uttama jAti AdikA 1a za bhvti| 2 za sphoTakam / 3 za jAyate notpdyte| 4za prANasya rkssaa| 5ma za jantukRpayA /
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ -98:1-98] 1.dharmopadezAmRtam prApte te atinirmale api paraM syAtAM na yenojjhite svarmokSekaphalaprade sa ca kathaM na zlAghyate saMyamaH // 97 // 98) karmamalavilayahetorbodhadazA tapyate tapaH proktam / tad dhA dvAdazadhA janmAmbudhiyAnapAtramidam // 98 // bhAptavacaHzruteH sakAzAt sthitiH durlabhA / tasyAH sthiteH / ca punaH / hambodhane durlme| te dve api igbodhane atinirmale prApta sati / yena saMyamena / ujhite dve / param / svarmokSakaphalaprade / na syAtA na bhavetAm / ca punH| sa saMyamaH kathaM na shlaaghyte| . api tu zlAghyate // 97 // tat tapaH proktam / yattapaH / bodhadRzA jJAnanetreNa / karmamalavilayahetoH tapyate / idaM tapaH dvedhA / ca milanA kaThina hai, uttama jAti Adike prApta ho jAnepara jinavANIkA zravaNa durlabha hai, jinavANIkA zravaNa milanepara bhI bar3I AyukA prApta honA durlabha hai, tathA usase bhI durlabha samyagdarzana aura samyagjJAna haiM / yadi atyanta nirmala ve donoM bhI prApta ho jAte haiM to jisa saMyamake vinA ve svarga evaM mokSarUpa advitIya phalako nahIM de sakate haiM vaha saMyama kaise prazaMsanIya na hogA ? arthAt vaha avazya hI prazaMsAke yogya hai // 97 // samyagjJAnarUpI netrako dhAraNa karanevAle sAdhuke dvArA jo karmarUpI mailako dUra karaneke liye tapA jAtA hai use tapa kahA gayA hai / vaha bAhya aura abhyantarake bhedase do prakArakA tathA anazanAdike bhedase bAraha prakArakA hai| yaha tapa janmarUpI samudrase pAra honeke liye jahAjake samAna hai // vizeSArtha-jo karmoMkA kSaya karaneke uddezase tapA jAtA hai use tapa kahate haiM / vaha bAhya aura abhyantarake bhedase do prakArakA hai / jo tapa bAhya dravyakI apekSA rakhatA hai tathA dUsaroMke dvArA pratyakSameM dekhA jA sakatA hai vaha bAhya tapa kahalAtA hai| usake nimna chaha bheda haiM / 1 anazana - saMyama AdikI siddhike liye cAra prakArake (anna, peya, khAdya aura lehya ) ke AhArakA parityAga karanA / 2 avamaudarya - battIsa grAsa pramANa svAbhAvika AhArameMse eka-do-tIna Adi grAsoMko kama karake eka grAsa taka grahaNa karanA / 3 vRttiparisaMkhyAna-gRhapramANa tathA dAtA evaM bhAjana AdikA niyama karanA / gRhapramANa-jaise Aja maiM do ghara hI jAUMgA / yadi inameM AhAra prApta ho gayA to grahaNa karUMgA, anyathA (dose adhika ghara jAkara ) nahIM / isI prakAra dAtA Adike viSayameM mI samajhanA cAhiye / 4 rasaparityAga- dUdha, dahI, ghI, tela, gur3a aura namaka ina chaha rasoMmeMse eka-do Adi rasoMkA tyAga karanA athavA tikta, kaTuka, kaSAya, Amla aura madhura rasoMmeMse eka-do Adi rasoMkA parityAga karanA / 5 viviktazayyAsana ---- jantuoMkI pIr3Ase rahita nirjana zUnya gRha AdimeM zayyA (sonA) yA Asana lagAnA / 6 kAyakleza-dhUpa, vRkSamUla athavA khule maidAnameM sthita rahakara dhyAna Adi karanA / jo tapa manako niyamita karatA hai use abhyantara tapa kahate haiM / usake bhI nimna chaha bheda haiM / 1 prAyazcittapramAdase utpanna hue doSoMko dUra krnaa| 2 vinaya --- pUjya puruSoM meM AdarakA bhAva rakhanA / 3 vaiyAvRtya -- zarIrakI ceSTAse athavA anya dravyase rogI evaM vRddha Adi sAdhuoMkI sevA karanA / 4 svAdhyAya - Alasyako chor3akara jJAnakA abhyAsa karanA / vaha vAcanA, pRcchanA, anuprekSA, AmnAya aura dharmopadezake bhedase pAMca prakArakA hai- 1 nirdoSa grantha, artha aura donoMko hI pradAna karanA ise vAcanA kahA jAtA hai / 2 saMzayako dUra karaneke liye dUsare adhika vidvAnoMse pUchaneko pRcchanA kahate haiM / 3 jAne hue padArthakA manase vicAra karanekA nAma anuprekSA hai| 4 zuddha uccAraNake sAtha pAThakA parizIlana karanekA nAma AmnAya hai / 5 dharmakathA Adike anuSThAnako dharmopadeza kahA jAtA hai / 5 vyutsarga--- ahaMkAra aura
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmanandi-paJcaviMzatiH [99 : 1-9999) kaSAyaviSayogaTapracurataskarogho haThAt tapaHsubhaTatADito vighaTate yato durjyH| ato hi nirupadravazcarati tena dharmazriyA yatiH samupalakSitaH pathi vimuktipuryAH sukham // 99 // 100) mithyAtvAderyadiha bhavitA duHkhamugraM tapobhyo jAtaM tasmAdudakakaNikaikeva sarvAbdhinIrAda / stokaM tena prabhavamakhilaM kRcchralabdhe naratve yaghetarhi skhalati tadaho kA kSatirjIva te syAt // 10 // 101) vyAkhyA yat kriyate zrutasya yataye yahIyate pustakaM sthAnaM saMyamasAdhanAdikamapi prItyA sdaacaarinnaa| punaH / dvAdazadhA / punaH idaM tapaH / janmAmbudhiyAnapAtraM saMsArasamudrataraNe prohaNam // 98 // yataH yasmAtkAraNAt / kaSAyaviSayodbhaTapracurataskaraughaH kaSAyaviSayacaurasamUhaH / durjayaH durjiitH(1)| haThAdbalAt / tapaHsubhaTena tADitaH kaSAyaviSayacaurasamUhaH / vighaTate vinAzaM gcchti| ataH kAraNAt / hi ytH| muniH / tena tapasA / samupalakSitaH saMyuktaH / punaH dharmazriyA samupalakSitaH yuktaH ytiH| vimuktipuryAH pathi muktimArge yathA syaattthaa| nirupadravaH updrvrhitH| carati gacchati // 99 // aho iti saMvodhane / bho jIva iha jagati viSaye / yadi cet / mithyAtvAdeH sakAzAt / ugraM duHkhaM / bhavitA bhaviSyati / iha jagati / tapobhyaH stokaM duHkham / jAtam utpannam / tapobhyaH duHkhaM kA iv| sarvAdhinIrAt samudra jalAt / ekA udakakaNikA iva jalakaNikA iva / etarhi etasmin / kRcchralabdhe naratve kaSTena prApte manuSyapade / akhilaM prabhavam / utpannaM kSamAdiguNaM vrtte| yadi etasmin naratve skhalasi tadA tava kA hAniH kA kSatiH na syAt / api tu sarvathA prakAreNa hAniH syAdbhavet / iti hetoH naratve tapaH karaNIyam // 1.0 // sadAcAriNA muninaa| yat zrutasya vyAkhyA kriyate / yatpustakaM sthAnaM saMyamasAdhanAdikaM mamakArakA tyAga karanA / 6 dhyAna -cittako idhara udharase haTAkara kisI eka padArthake cintanameM lagAnA // 98 // jo krodhAdi kaSAyoM aura paMcendriyaviSayoMrUpa udbhaTa evaM bahuta-se coroMkA samudAya bar3I kaThinatA se jItA jA sakatA hai vaha cUMki taparUpI subhaTake dvArA balapUrvaka tAr3ita hokara naSTa ho jAtA hai, ata eva usa tapase tathA dharmarUpa lakSmIse saMyukta sAdhu muktirUpI nagarIke mArgameM saba prakArakI vighna-bAdhAoMse rahita hokara sukhapUrvaka gamana karatA hai / vizeSArtha- jisa prakAra coroMkA samudAya mArgameM calanevAle pathika janoMke dhanakA apaharaNa karake unako Age jAnemeM bAdhA pahuMcAtA hai usI prakAra krodhAdi kaSAyeM evaM paMcendriyaviSayabhoga mokSamArgameM calanevAle satpuruSoMke samyagdarzanAdirUpa dhanakA apaharaNa karake unake Age jAnemeM bAdhaka hotA hai| uparyukta coroMkA samudAya jisa prakAra kisI zaktizAlI subhaTase pIr3ita hokara yatra tatra bhAga jAtA hai usI prakAra tapake dvArA ve viSaya-kaSAyeM bhI naSTa kara dI jAtI haiM / isIliye coroMke na rahanese jisa prakAra pathika jana nirupadrava hokara mArgameM gamana karate haiM usI prakAra viSaya-kaSAyoMke naSTa ho jAnese samyagdarzanAdi guNoMse sampanna sAdhu jana bhI nirbAdha mokSamArgameM gamana karate haiM // 99 // lokameM mithyAtva Adike nimittase jo tIvra duHkha prApta honevAlA hai usakI apekSA tapase utpanna huA duHkha itanA alpa hotA hai jitanI ki samudrake sampUrNa jalakI apekSA usakI eka bUMda hotI hai| usa tapase saba kucha (samatA Adi ) AvirbhUta hotA hai| isIliye he jIva ! kaSTase prApta honevAlI manuSya paryAyake prApta ho jAnepara bhI yadi tuma isa samayaM usa tapase bhraSTa hote ho to phira tumhArI kauna-sI hAni hogI, yaha jAnate ho? arthAt usa avasthAmeM tumhArA saba kucha hI naSTa ho jAnevAlA hai / / 100 // sadAcArI puruSake dvArA munike liye jo premapUrvaka AgamakA vyAkhyAna kiyA jAtA hai, pustaka dI jAtI hai, tathA 1za punaH punH|
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ -104:1-104] 1. dharmopadezAmRtam sa tyAgo vapurAdinirmamatayA no kiMcanAste yate rAkiMcanyamidaM ca saMsRtiharo dharmaH satAM saMmataH // 10 // 102) vimohA mokSAya svahitaniratAzcArucaritAH gRhAdi tyaktvA ye vidadhati tapaste 'pi virlaaH| tapasyanto 'nyasminnapi yamini zAstrAdi dadataH sahAyAH syurye te jagati yatayo durlbhtraaH|| 102 // 103) paraM matvA sarva parihRtamazeSaM zrutavidA vapuHpustAdyAste tadapi nikaTaM cediti mtiH| mamatvAbhAve tatsadapi na sadanyatra ghaTate jinendrAkSAbhaGgo bhavati ca haThAtkalmaSamRSeH // 103 // 104) yatsaMgAdhArametaJcalati laghu ca yattIkSNaduHkhaughadhAraM mRtpiNDIbhUtabhUtaM kRtabahuvikRtibhrAnti saMsAracakram / prItyA kRtvA / yataye munIzvarAya dIyate / sa tyAgaH dharmaH kathyate / ca punaH / yateH munIzvarasya / nirmamatayA vapurAdiupari udaasiintyaa| kiMcana parigrahaH no Aste parigraho na vartate / idam AkiMcanyaM dharmaH iti / saMsRtiharaH sNsaarnaashnH| satAM sAdhanA munIzvaraiH saMmataH kathitaH // 1.1 // ye janAH gRhAdi tyaktvA mokSAya tapo vidadhati kurvanti / te'pi janAH viralAH stokAH snti| kiMlakSaNA janAH / vimohAH moharahitAH / punaH svahitaniratAH Atmahite lInAH / punaH cArucaritAH mnohraacaaraaH| jagati viralAH santi / ye yatayaH svayaM tapasyantaH anyasmin yamini sahAyAH syuH bhaveyuH zAstrAdi dadataH te'pi yatayaH jagati viSaye durlabhatarAH viralAH vartante // 102 // zrutavidA zrutajJAninA muninaa| sarva param / matvA jJAtvA / azeSaM smstm| parigraham / parihRtaM tyaktam / tadapi vapuHpustAdi pustakAdi nikaTam Aste cet iti matiH mamatvAbhAva tat pustakAdiparigrahaM sat api vidyamAnamapi na sat avidyamAnam / anyatra athavA zarIrAdiSu pustakAdiSu mamatve kRte sati / RSeH muneH jinendrAjJAbhaGgaH ghaTate / munidharmasya nAzo bhavati / munIzvarasya haThAt / kalmaSaM pApaM bhavati // 103 // tatparam utkRSTam / brahmacarya kathyate / yat yatiH muniH / tAH striyaH hariNadRzaH / nityaM sadAkAlam / jAmIH bhaginIH / putrIH / savitrIH jananIH / iva prapazyet / kiMlakSaNo ytiH| mumukSuH mokSAbhilASI / punaH kiMlakSaNo yatiH / amalamatiH saMyamakI sAdhanabhUta pIchI Adi bhI dI jAtI haiM use uttama tyAga dharma kahA jAtA hai| zarIra AdimeM mamatvabuddhike na rahanese munike pAsa jo kiMcit mAtra bhI parigraha nahIM rahatA hai isakA nAma uttama AkiMcanya dharma hai| sajjana puruSoMko abhISTa vaha dharma saMsArako naSTa karanevAlA hai // 101 // mohase rahita, apane AtmahitameM lavalIna tathA uttama cAritrase saMyukta jo muni mokSaprAptike liye ghara Adiko chor3akara tapa karate haiM ve bhI virala haiM, arthAt bahuta thoDe haiM / phira jo muni svayaM tapazcaraNa karate hue anya munike liye bhI zAstra Adi dekara usakI sahAyatA karate haiM ve to isa saMsArameM pUrvokta muniyoMkI apekSA aura bhI durlabha haiM // 102 // Agamake jAnakAra munine samasta bAhya vastuoMko para arthAt AtmAse bhinna jAnakara una sabako chor3a diyA hai| phira bhI jaba zarIra aura pustaka Adi unake pAsameM rahatI haiM to aisI avasthAmeM ve niSparigraha kaise kahe jA sakate haiM, aisI yadi yahAM AzaMkA kI jAya to isakA uttara yaha hai ki unakA cUMki ukta zarIra evaM pustaka Adise koI mamatvabhAva nahIM rahatA hai ata eva unake vidyamAna rahanepara bhI ve avidyamAnake hI samAna haiM / hAM, yadi ukta munikA unase mamatvabhAva hai to phira vaha niSparigraha nahIM kahA jA sakatA hai| aura aisI avasthAmeM use samasta parigraha ke tyAgarUpa jinendraAjJAke bhaMga karanekA doSa prApta hotA hai jisase ki use balAt pApabandha hotA hai // 103 // jo tIvra duHkhoMke samUharUpa dhArase sahita hai, jisake prabhAvase prANI mRttikApiNDake samAna ghUmate haiM, tathA jo bahuta vikAra so'ye 'syAgAkiJcaya ityavikaH paatthH| bnmdhii| pakrama.
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ ~ ~ ~ pAnandi-paJcaviMzatiH [104:1-204tA nityaM yanmumukSuryatiramalamatiH zAntamohaH prapazye jAmIH putrIH savitrIriva hariNadRzastatparaM brahmacaryam // 104 // 105) aviratamiha tAvatpuNyabhAjo manuSyAH hadi viracitarAgAH kAminInAM vasanti / kathamapi na punastA jAtu yeSAM tadaGgrI pratidinamatinamrAste 'pi nityaM stuvanti // 105 // 106) vairAgyatyAgadArudvayakRtaracanA cArunizreNikA yaiH pAdasthAnarudArairdazabhiranugatA nizcalainidRSTeH / yogyA syAdArurukSoH zivapadasadanaM gantumityeSu keSAM no dharmeSu trilokIpatibhirapi sadA stUyamAneSu hRSTiH // 106 // nemalabuddhiH / punaH kiMlakSaNo yatiH / zAntamohaH upazAntamohaH / yatsaMgAdhAraM yAsAM strINAM saMgAdhAram / etatsaMsAracakram / laghu zIgheNa / calati / ca punaH / kiMlakSaNaM saMsAracakram / tIkSNaduHkhaughadhAra tIkSNaduHkhadhArAsahitam / punaH kiMlakSaNaM saMsAracakram / mRtpiNDIbhUtabhUtaM mRtaprANipiNDasadRzam (1) / punaH kiMlakSaNaM saMsAracakram / kRtabahuvikRtibhrAnti kRtabahuvikArasvarUpam ekendriyAdipaJcendriyaparyantam // 104 // iha jagati viSaye / puNyabhAjaH manuSyAH / kAminInAM strINAm / hRdi / avirataM nirantaram / tAvat sadaiva vasanti / punaH yeSAM puNyayuktAnAm / hRdi|taaH viracitarAgAH / kAminyaH striyaH / jAtu kdaacit| kathamapi na vmnti| te'pi puNyayuktAH nraaH| atinamrAH / tadazI teSAM munInAm azI crnnau| nityaM stuvanti // 105 // iti eSu dharmeSu / keSAM jIvAnAM hRSTiH harSaH no, api tu sarveSAM jIvAnAM hrssH| kiMlakSaNeSu dazabhedadharmeSu / trilokIpatibhiH indradharaNendracakribhiH / sadA stUyamAneSu stutyamAneSu (2) / yaiH dazabhiH nizcalaiH udAraiH utkaTaiH pAdasthAnaiH kRtvA / vairAgyatyAgadArudvayakRtaracanA cArunizreNikA anugatA prAptA / manojJA sA iyaM niHshrennikaa| zivapadasadanaM gRham / gantum / ArurukSoH muneH caTitumi rUpa bhramako karanevAlA hai, aisA yaha saMsArarUpI cakra jina striyoMke Azrayase zIghra calatA hai una hariNake samAna netravAlI striyoMko mohako upazAnta kara denevAlA mokSakA abhilASI nirmalabuddhi muni sadA bahina, beTI aura mAtAke samAna dekhe / yahI uttama brahmacaryakA svarUpa hai / vizeSArtha-yahAM saMsArameM cakrakA Aropa kiyA gayA hai / vaha isa kAraNase-jisa prakAra cakra (kumhArakA cAka) kIlake AdhArase calatA hai usI prakAra yaha saMsAracakra (saMsAraparibhramaNa) striyoMke AdhArase calatA hai / cakrameM yadi tIkSNa dhAra rahatI hai to isa saMsAracakrameM jo aneka duHkhoMkA samudAya rahatA hai vahI usakI tIkSNa dhAra hai, kumhArake cakrapara jahAM miTTIkA piNDa paribhramaNa karatA hai vahAM isa saMsAracakrapara samasta dehadhArI prANI paribhramaNa karate haiM, tathA jisa prakAra kumhArakA cakra ghUmate hue miTTIke piNDase aneka vikAroMko-sakorA, ghaTa, rAMjana evaM kuMDe Adikoutpanna karatA hai usI prakAra yaha saMsAracakra bhI aneka vikAroMko-jIvakI naranArakAdirUpa paryAyoMkoutpanna karake unheM ghumAtA hai / tAtparya yaha hai ki saMsAraparibhramaNakI kAraNabhUta striyAM haiM- tadviSayaka anurAga hai| una striyoMko avasthAvizeSake anusAra mAtA, bahina evaM beTIke samAna samajhakara unase anurAga na karanA; yaha brahmacarya hai jo usa saMsAracakrase prANIkI rakSA karatA hai // 104 // lokameM puNyavAn puruSa rAgako utpanna karake nirantara hI striyoMke hRdayameM nivAsa karate haiN| ye puNyavAn puruSa bhI jina muniyoMke hRdayameM ve striyAM kabhI aura kisI prakArase bhI nahIM rahatI haiM una muniyoMke caraNoMkI pratidina atyanta namra hokara nitya hI stuti karate haiM // 105 // vairAgya aura tyAgarUpa do kASThakhaNDoMse nirmita sundara nasainI jina dasa mahAn sthira pAdasthAnoM (paira rakhaneke daNDoM) se saMyukta hokara mokSa-mahalameM jAneke liye car3hanekI abhilASA rakhanevAle munike liye yogya hotI hai tIna lokoMke adhipatiyoM ( indra, dharaNendra aura cakravartI ) dvArA
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ -109 : 1-109] 1. dharmopadezAmRtam 107 ) niHzeSAmalazIlasahuNamayImatyantasAmyasthitAM vande tAM paramAtmanaH praNayinI kRtyAntagAM svasthatAm / yatrAnantacatuSTayAmRtasarityAtmAnamantargataM na prApnoti jarAdiduHsahazikhaH saMsAradAvAnalaH // 107 // 108) AyAte 'nubhavaM bhavArimathane nirmuktamUrtyAzraye zuddhe 'nyAdazi somsuuryhutbhukkaanternntprme| yasminnastamupaiti citramacirAniHzeSavastvantaraM tadvande vipulapramodasadanaM cidrUpamekaM mahaH // 108 // 109) jAtiAMti na yatra yatra ca mRto mRtyurjarA jarjarA jAtA yatra na karmakAyaghaTanA no vAg na ca vyaadhyH| yatrAtmaiva paraM cakAsti vizadazAnaikamUrtiH prabhu nityaM tatpadamAzritA nirupamAH siddhAH sadA pAntu vaH // 109 // shvrsy| yogyA syAdbhavet / iti dazavidho dharmaH pUrNaH // 106 // tAM khasthatAM vande ahaM nmaami| kiMlakSaNAM svasthatAm / niHzeSAmalazIlasadguNasamIcInaguNamayIm / punaH kiMlakSaNAM svasthatAm / atyantasAmyasthitAM samatAyuktAm / punaH kiMlakSaNAM vasthatAm / paramAtmanaH praNayinI vallabhAm / punaH kRtyAntAM kRtakRtyAm / yatra svasthatAyAm / antargataM madhyagatam / AtmAnam / saMsAradAvAnalaH saMsArAgniH / na praapnoti| punaH kiMlakSaNAyAM svasthatAyAm / anantacatuSTayAmRtasariti nadyAm / kiMlakSaNaH saMsAradAvAnalaH / jarAdiduHsahazikhaH jarAAdiduHsahajvAlAyuktaH // 107 // tat ekam / cidrUpaM mahaH / vande ahaM namAmi / kiMlakSaNaM mahaH / vipulapramodasadanaM vipulAnandamandiram / yasmin cidrUpamahasi vissye| niHzeSavastvantaraM vikalparUpaM khaNDajJAnam / acirAt stokakAlena / astam upaiti / citraM mahadAzcaryakaram / kiMlakSaNe yasmin / anubhavam aayaate| punaH kiMlakSaNe mhsi| bhavArimathane saMsArazatrunAzakare / punaH kiMlakSaNe mahasi / nirmuktamUAzraye rahitamAzraye / punaH kiMlakSaNe mahasi / zuddhe nirmale / punaH kiMlakSaNe mhsi| anyAdRzi asadRze / punaH kiNlkssnne| soga kAnteH anantaprabhe // 108 // siddhAH / vaH yuSmAn / sadA pAntu rakSantu / kiMlakSaNAH siddhaaH| nirupamAH upmaarhitaaH| punaH kilakSaNAH siddhaaH| tatpadamAzritAHmokSapadam AzritAH / yatra moksspde| jAtiH utpattiH na / yatra mokSapade yAtigemanaM n| ca punaH / yatra mRtyuH na yamaH na / yatra mRtaH maraNa (2) na / yatre muktau jarA na yatra muktau jarayA kRtvA jarjarAH siddhAH na / yatraM karmakAyaghaTanA n| ca punH| yatra stUyamAna una dasa dharmoM ke viSayameM kina puruSoMko harSa na hogA ? // 106 // jo svasthatA nirmala samasta zIloM evaM samIcIna guNoMse racI gaI hai, atyanta samatAbhAvake Upara sthita hai, tathA kAryake antako prApta hokara kRtakRtya ho cukI hai; usa paramAtmAkI priyAsvarUpa svasthatAko maiM namaskAra karatA huuN| ananta catuSTayarUpa amRtakI nadIke samAna usa svasthatAke bhItara sthita AtmAko vRddhatva AdirUpa duHsaha jvAlAoMse saMyukta aisA saMsArarUpI dAvAnala (jaMgalakI Aga) nahIM prApta hotA hai // 107 // jo caitanyarUpa teja saMsArarUpI zatruko mathanevAlA hai, rUpa-rasa-gandha-sparzarUpa mUrtike Azrayase rahita arthAt amUrtika hai, zuddha hai, anupama hai tathA candra sUrya evaM agnikI prabhAkI apekSA anantaguNI prabhAse saMyukta hai; usa caitanyarUpa tejakA anubhava prApta ho jAnepara Azcarya hai ki anya samasta para padArtha zIghra hI naSTa ho jAte haiM arthAt unakA phira vikalpa hI nahIM rahatA / atizaya Anandako utpanna karanevAle usa caitanyarUpa tejako maiM namaskAra karatA hUM // 108 // jisa mokSapadameM janma nahIM jAtA hai, mRtyu mara cukI hai, jarA jIrNa ho cukI hai, karma aura zarIrakA sambandha nahIM rahA hai, vacana nahIM hai, tathA vyAdhiyAM bhI zeSa nahIM rahI haiM, jahAM 1 a ka iti dazavidho dhrmH| 2 a mahaH Azcaryakakara, ka mahAzcaryakaraM / 3 ka naashkrnne| 4 bha za kAnte punaH anantaprabha / 5ka maraNaM na na yatra / 6 ka jarjarAH jAtAH siddhAH yatra, za jarjarA na yatra /
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ pacanandi pavizatiH [110:1-190110) durlakye 'pi cidAtmani zrutabalAt kiMcitsvasaMvedanAta amaH kiMcidiha prabodhanidhibhiAi na kiMcicchalam / mohe rAjani karmaNAmatitarAM prauDhAntarAye ripo hayodhAvaraNadvaye sati matistArakuto mAhazAm // 110 // 111) viddhanmanyatayA sadasyatitarAmudaNDavAgDambarAH zamagArAdirasaiHpramodajanaka vyaakhyaanmaatnvt| ye teca pratisabha santi bahavo vyAmohavistAriNo yebhyastatparamAtmatatvaviSayaM jJAnaM tu te durlabhAH // 111 // 112) ApatuSu rAgaroSanikRtiprAyeSu doSeSvalaM mohAtsarvajanasya cetasi sadA satsu svabhASAdapi / tamAzAya ca saMvide ca phalavatkAvyaM kaverjAyate zagArAdirasaM tu sarvajagato mohAya duHkhAya ca // 112 // muktau vAmvacanaM na / yatra syAdhayaH duHkha-pIDAH na / yatra muktau AtmA para kevalam / cakAsti zobhate // 1.9 // cidAtmani vissye| kiMcit bhUtabalAt zAstrabalAt / kiMcit khasaMvedanAt svAnubhavAt / pramaH / kiMlakSaNe cidAtmani / durlakye'si / iha masmin shaale| prabodhanidhibhiH jJAnadhanaiH / kiMcit chalam / na prAhyaM na prahaNIyam / mAdRzA manuSyANAm / sAska kutaH matiH / ka sti| mohe sati / kiMlakSaNe mohe / karmaNAm atitarAm atizayena rAjani / punaH prauDhAntarAye sati / imboSAvaraNadaye ripo vidyamAne sati ||10||ye pnndditaaH| vinmanyatayA paNDitamanyatayA sadasi sbhaayaam| atitarAma atizayena / uddaNDavAnDambarAH / zahArAdirasaiH kRtvA pramodajanakaM vyAkhyAnam / Atanvate vistArayanti / ca punH| te pnndditaaH| pratisana grahe gRhe| bahavaH santi vartante / kilakSaNAste pnndditaaH| vyAmohavistAriNaH / yebhyaH paNDitebhyaH / tatparamAtmatattvaviSaya jJAna prApyate / tu punaH / te durlabhAH viralAH stokAH // 111 ||raagrossnikRtipraayessu / alam atyartham / doSeSu mohAsabajanasva cetasi sadA khabhAvAdapi satsu vidymaanessu| vilkssnnessu| ApaddhatuSu duHkhahetuSu satsu / tannAzAya tasya mohasya naashaay| ja punaH / saMvide samyagjJAnA / kaveH kAvyam / phalavat saphalaM jAyate / tu punaH / zArAdirasa sarvajagataH mohAya / ca punaH kevala nirmalajJAnarUpa advitIya zarIrako dhAraNa karanevAlA prabhAvazAlI AtmA hI sadA prakAzamAna hai; usa mokSa padako prApta hue anupama siddha parameSThI sarvadA ApakI rakSA kareM // 109 // yadyapi caitanyasvarUpa AtmA adRzya hai phira bhI zAstrake balase tathA kucha svAnubhavase bhI yahAM usake sambandhameM kucha nirUpaNa karate haiN| samyagjJAnarUpa nidhiko dhAraNa karanevAle vidvAnoMko isameM kucha chala nahIM samajhanA cAhiye / kAraNa ki saba koMke adhipatisvarUpa moha, zaktizAlI antarAyarUpa zatru tathA darzanAvaraNa evaM jJAnAvaraNa ina cAra dhAtiyA koMka vidyamAna honepara mujha jaise alpajJAniyoMke vaisI utkRSTa buddhi kahAMse ho sakatI hai ! // 110 // vidvattAke abhimAnase sabhAmeM atyanta uddaNDa vacanoMkA samArambha karanevAle jo kavi zRMgArAdika rasoMke dvArA dUsaroMko AnandotpAdaka vyAkhyAnakA vistAra karake unheM mugdha karate haiM ve kavi to yahAM ghara gharameM bahuta se haiM / kintu jinase paramAtmatattvaviSayaka jJAna prApta hotA hai ve to durlama hI haiN|| 111 // jo saga, kroSa evaM mAyA Adi doSa atyanta duHkhake kAraNabhUta haiM ve to mohake vaza svabhAvase hI sarvadA saba janoMke cittameM nivAsa karate haiM / ukta doSoMko naSTa karane tathA samyagjJAna prApta karaneke uddezase racA gayA kavikA kAvya saphala hotA hai / isake viparIta zRMgArAdirasapradhAna kAvya to 1bhazadula kssepi| 2bhvyaapyHn| 3bhaka paNDitaM manyatayA 4mazAnAya /
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ -116 : 1-116] 9dharmopadezamamRtam 118) kAlAdapi prasRtamohamahAndhakAre mArga na pazyati jano jagati prshstm| kSudrAH kSipanti dRzi duHzrutidhUlimasya na syAtkathaM gatiranizcitaduHpatheSu // 113 // 114) vimUtrakrimisaMkule kRtaghRNairantrAdibhiH pUrite zukrAsagvarayoSitAmapi tanurmAtuH kugarbha 'jani / sApi kliSTarasAdidhAtukalitA pUrNA malAcairaho citraM candramukhIti jAtamatibhirvidvadbhirAvarNyate // 114 // 115) kacA yUkAvAsA mukhamajinabaddhAsthinicayaH kucau mAMsocchAyau jaTharamapi viSThAdighaTikA / malotsarge yatraM jaghanamavalAyAH kramayugaM tadAdhArasthUNe kimiha kila rAgAya mahatAm // 115 // 116) paramadharmanadAjanamInakAn zazimukhIbaDizena samuddhRtAn / atisamullasite ratimurmure pacati hA hatakaH smaradhIvaraH // 116 // duHkhAya bhavati // 112 // jagati viSaye / janaH lokaH / prazasta mArga na pazyati / kilakSaNe jagati / kAlAt paJcamakAlaprabhAvAt / api / prasRtamohamahAndhakAre vistaritAjJAnAndhakAre / kSudrAH sarAgajanAH / asya lokasya / izi netre / duHzrutidhUliM kuzAsadhUtim / kSipanti / tataH kAraNAt / anizcitaduHpatheSu nizcayarahitamArgeSu / gatiH gamanam / kathaM na syAt / apitu duHpayeSu gamana syAdbhavet // 113 // varayoSitAM strINAm api / tanuH mAtuH kugarbha nindyagarbha / ajani utpannA bbhuuv| kiMlakSaNe garne / viNmUtrakRmisaMkule visstthaamuutrkRmibhrite| punaH kiMlakSaNe garne / kRtaghRNaiH ghRNAyukkaiH atrAdibhiH puurnne| punaH zukradhAtuasakrudhirapUrite garne / aho iti saMbodhane / vidvadbhiH paNDitaiH / sApi strI candramukhI iti AvarNyate / tat citram Azcaryam / kiMlakSaNA nI / klissttrsaadidhaatuklitaa| malAdyaiH / pUrNA bhritaa| kiMlakSaNaiH vidvdbhiH| jAtamatibhiH utpamabuddhibhiH // 114 // ablaayaaH| kacAH kuntlaaH| yUkAvAsAH yUkAsthAnAH / abalAyAH mukham / ajinabaddhAsthinicayaH carmavaddhaasthisamUhaH / abalAyAH kucau mAsocchrAyau maaNsgrnthii| abalAyAH jaTharam udaram api viSThAdighaTikA viSThAbhAjanam / abalAyA jaghanaM malotsarge malamUtrAdityajane / yatraM dhArAgRham / abalAyAH kramayugaM tadAdhArasthUNe tasya malatyajanayantrasya stambha dve| kila iti satye / iha abalAyAM vissye| mahatAM rAgAya kim / api tu kimapi na // 115 // hA iti kaSTam / smaradhIvaraH kAmadhIvaraH / janamInakAn lokamatsyakAn / ratimurmure kAmakarISAmau / pacati / kilakSaNaH smaradhIvaraH / hatakaH prANaghAtakaH / kiMlakSaNAn sarva janoMke liye moha evaM duHkhako hI utpanna karanevAlA hotA hai // 112 // kAlake prabhAvase jahAM moharUpa mahAn andhakAra phailA huA hai aise isa lokameM manuSya uttama mArga nahIM dekha pAtA hai / isake atirikta nIca mithyAdRSTi jana usakI AMkhameM mithyA upadezarUpa dhUliko bhI pheMkate haiN| phira bhalA aisI avasthAmeM usakA gamana anizcita khoTe mArgoMmeM kaise nahIM hogA ? arthAt avazya hI hogA // 113 // jo mAtAkI kutsita kukSi viSThA, mUtra evaM kSudra kIDoMse vyApta tathA ghRNAjanaka AtoM Adise paripUrNa hai aisI usa kukSimeM uttama striyoMkA bhI vIrya evaM rajase nirmita zarIra utpanna huA hai / vaha uttama strI bhI klezajanaka rasa Adi dhAtuoMse yukta tathA mala Adise paripUrNa hai| phira mI Azcarya hai ki use pratibhAzAlI vidvAn candramukhI (candra jaise mukhavAlI ) batalAte haiM // 114 // jisa strIke bAla to juoMke sthAnabhUta haiM, mukha camar3ese sambaddha haDDiyoMke samUhase saMyukta hai, stana mAMsase unnata haiM, udara bhI viSThA Adike kSudra ghar3eke samAna hai, jaghana mala chor3aneke yatrake samAna hai, tathA donoM paira usa yantrake AdhArabhUta khambhoMke samAna haiM; aisI vaha strI kyA mahAn puruSoMke liye rAgakI kAraNa ho sakatI hai ? arthAt nahIM ho sakatI // 115 // hatyArA kAmadevarUpI dhIvara uttama dharmarUpI nadIse manuSyoMrUpa machaliyoMko vIrUpa kAMTeke dvArA nikAla kara unheM atyanta jalanevAlI anurAgarUpI AgameM pakAtA hai, yaha bar3e khedakI bAta hai // vizeSArtha-jisa prakAra
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 padmanandi-paJcaviMzatiH [117 : 1-117117) yenedaM jagadApadambudhigataM kurvIta moho haThAt yenaite pratijantu hantumanasaH krodhAdayo durjyaaH| yena bhrAtariyaM ca saMsRtisaritsaMjAyate dustarA tajjAnIhi samastadoSaviSamaM strIrUpametaDuvam // 117 // 118) mohavyAdhamaTena saMsRtivane mugdhaiNabandhApade pAzAH paGkajalocanAdiviSayAH sarvatra sjjiikRtaaH| mugdhAstatra patanti tAnapi varAnAsthAya vAJchantyaho hA kaSTaM parajanmane 'pi na vidaH kApIti dhimUrkhatAm // 118 // 119) etanmohaThakaprayogavihitabhrAntibhramaccakSuSA pazyatyeSa jano 'samaasamasadbuddhidhuvaM vyApade / apyetAn viSayAnanantanarakaklezapradAnasthirAn / yat zazvatsukhasAgarAniva satazcetaHpriyAn manyate // 119 // lokmtsykaan| paramadharmanadAt dharmasarovarAt / zazimukhIbaDizena zazivanmukhAH yAH striyaH tAH eva baDizaH tena / samuddhRtAn smaakrssitaan| kiMlakSaNe rtimurmure| atisamullasite atiprkaashite||116|| bho bhrAtaH bho jIva / etat strIrUpaM dhruvam / samastadoSaviSamaM samastadoSabharitam / jAnIhi / yena strIrUpeNa / mohaH / haThAt balAt mohazaktitaH / idaM jagat / ApadambudhigataM kurvIta / yena striiruupenn| ete durjayAH krodhAdayaH / jantu jantu prati hantumanasaH jaataaH| ca punH| yena strIrUpeNa iyaM saMsRtisarit sNsaarndii| dustarA jAyate // 117 // saMsRtivane saMsAravane / mohavyAdhabhaTena / mugdhaiNabandhApade mugdhajanamRgabandhanAya / sarvatra / paGkajalocanAdiviSayAH striiruupaadivissyaaH| pAzAH bandhanAH sajjIkRtAH / aho iti saMbodhane / tatra pAzeSu / mugdhAH janAH patanti / hA iti kaSTam / tAn bandhanAn varAn jJAtvA / AsthAya sthitvaa| parajanmane'pi paralokAya / vAJchanti / iti mUrkhatAm (1) / kvApi vayaM na vidaH (?) iti mUrkhatAM dhik // 118 // eSaH asadbuddhijanaH ra samIcInabuddhiH lokaH / etat viSayasaukhyam / mohaThakaprayogeNa cUrNena vihitA kRtA yA bhrAntiH tayA bhrAntyA bhramat yaccakSuH tena cakSuSA / asamaJjasaM vaiparItyaM pazyati / indriyaviSayaM varaM pazyati / dhruvaM nizcayena / tadviSayaM vyApade kaSTAya bhavati / tathApi dhIvara kAMTeke dvArA nadIse machaliyoMko nikAlakara unheM AgameM pakAtA hai usI prakAra kAmadeva (bhogAbhilASA) bhI manuSyoMko striyoMke dvArA dharmase bhraSTa karake unheM viSayabhogoMse santapta karatA hai // 116 // jisa strIke saundaryake prabhAvase yaha moha jagatke prANiyoMko balAt ApattirUpa samudrameM praviSTa karatA hai, jisake dvArA ye durjaya krodha Adi zatru pratyeka prANIke dhAtameM tatpara rahate haiM, tathA jisake dvArA yaha saMsArarUpI nadI pAra karaneke liye azakya ho jAtI hai, he bhrAtA ! tuma usa strIke saundaryako nizcayataH samasta dopoMse yukta honeke kAraNa kaSTadAyaka samajho // 117 // subhaTa moharUpI vyAdhane saMsArarUpa vanameM mUrvajanarUpI mRgoMko bandhanajanita ApattimeM DAlaneke liye sarvatra kamalake samAna netroMvAlI strI Adi vipayarUpI jAloMko taiyAra kara liyA hai / ye mUrkha prANI usa indriyaviSayarUpI jAlameM phaMsa jAte haiM aura una viSayabhogoMko uttama evaM sthAyI sapajha kara paralokameM bhI unakI icchA karate haiM, yaha bahuta khedakI bAta hai / parantu vidvAn puruSa unakI abhilASA isa loka aura paralokameMse kahIM bhI nahIM karate haiN| usa mUrkhatAko dhikkAra hai // 118 // yaha durbuddhi manuSya moharUpI Thagake prayogase kI gaI zrAntise bhramako prApta huI cakSuke dvArA isa viSayasukhako viparIta dekhatA hai, arthAt usa dukhadAyaka viSayasukhako sukhadAyaka mAnatA hai / parantu vAstavameM vaha nizcayase Apattijanaka hI hai / jo ye viSayabhoga narakameM ananta dukha denevAle va 1aka zazimukhIbaDizena samuddhRtAn / 2za vidamaH iti /
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ wimmmmmmmmmm -1281 1-122] 1. dharmopadezAmRtam 120) saMsAre 'tra ghanATavIparisare mohaSThakaH kAminI krodhAdyAzca tadIyapeTakamidaM tatsaMnidhau jaayte| prANI tadvihitaprayogavikalastavazyatAmAgato na svaM cetayate labheta vipadaM zAtuH prabhoH kathyatAm // 120 // 121) aizvaryAdiguNaprakAzanatayA mUDhA hi ye kurvate sarveSAM TiriTillitAni purataH pazyanti no vyApadaH / vidyullolamapi sthiraM paramapi khaM putradArAdikaM manyante yadaho tadatra viSamaM mohaprabhoH zAsanam // 121 // 122) ka yAmaH kiM kurmaH kathamiha sukhaM kiM ca bhavitA kuto labhyA lakSmIH ka iha nRpatiH sevyata iti / vikalpAnAM jAlaM jaDayati manaH pazyata satAM api zAtArthAnAmiha mahadaho mohacaritam // 122 // etAn viSayAn / lokasya cetaH priyAn mnyte| kiMlakSaNAn viSayAn / anantanara klezapradAn asthirAn / mUDhajanaH zazvatsukhasAgarAn iva mnyte| sataH vidyamAnAn // 119 // atra sNsaare| mohaH ThakaH vrtte| kiMlakSaNe sNsaare| ghanATavIparisare cturgtipribhrme| ca punH| kAminIkrodhAdyAH / idaM tasyai mohasya peTakaM parivAraH / prANI jIvaH / tatsaMnidhau tasya mohasya niktte| tadvihita. prayogavikalaH moharNena vikalaH / jaayte| kiMlakSaNaH jIvaH / tasya mohasya vazyatAm aagtH| svam AtmAnam / na cetayate / vipadaM labheta ApadaM labheta / bho jIva / jJAtuH prabhoH agre sarvajJasya agre kathyatAm // 120 // hi yataH / ye mUDhAH muurkhaaH| sarveSAM lokAnAm / purataH agre| TiriTilitAni hAsyaM kurvte| lokAnAM purataH agre ceSTitAni kurvanti / kyaa| aizvaryAdiguNaprakAzanatayA lkssmiignn| janAH vyApadaH duHkhAni / no pazyanti / aho iti aashcrye| ytputrdaaraadikm| svam AtmAnam api para dravyAdikam / sthira manyante / kiMlakSaNaM putrAdikam / sarva vidyullolaM caJcalaM vinazvaram / tat atra saMsAre / mohaprabhoH mohraajnyH| zAsanaM prabhAvaH vartate // 121 // aho iti saMbodhane / bho bhavyAH bho lokAH / iha jagati saMsAre / mohacaritaM pshyt| kiMlakSaNaM mohacaritam / mahadariSTham / iti vikalpAnAM jAlam / satAM stpurussaannaam| manazcittam / jaDayati mUrkha karoti / kiMlakSaNAnA satAm / jJAtArthAmAm / iti kim / vayaM ka yAmaH kutra gacchAmaH / vayaM kiM kurmaH / iha saMsAre kathaM sukhaM bhavati / ca punH| kiM bhavitA ki bhaviSyati / lakSmIH kutaH lbhyaa| iha saMsAre kaH nRpatiH rAjA sevyte| iti vikalpAnAM jAlaM manaH jaDayati / etatsarva mohaasthira haiM unako vaha sarvadA cittako priya laganevAle sukhake samudrake samAna mAnatA hai // 119 // saghana vanakI paryantabhUmike samAna isa saMsArameM moharUpa Thaga vidyamAna hai / strI aura krodhAdi kaSAyeM usakI peTIke samAna haiM arthAt ve usake prabala sahAyaka haiM / kAraNa ki ye usake rahanepara hI hote haiM / ukta mohake dvArA kiye gaye prayogase vyAkula huA prANI usake vazameM hokara apane AtmasvarUpakA vicAra nahIM karatA, isIliye vaha vipattiko prApta hotA hai| usa moharUpa Thagase prANIkI rakSA karanevAlA cUMki jJAtA prabhu (sarvajJa) hai ata eva usa jJAtA prabhuse hI prArthanA kI jAya // 120 // jo mUrkhajana apane aizvarya Adi guNoMko pragaTa karaneke vicArase anya saba janoMkI majAka kiyA karate haiM ve Age AnevAlI ApattiyoMko nahIM dekhate haiN| Azcarya hai ki jo putra evaM patnI Adi vijalIke samAna caMcala (asthira) haiM unheM ve loga sthira mAnate haiM tathA pratyakSameM para (bhinna) dikhanepara bhI unheM svakIya samajhate haiM / yaha moharUpI rAjAkA viSama zAsana hai // 121 // hama kahAM jAveM, kyA kareM, yahAM sukha kaise prApta ho sakatA hai, aura kyA hogA, lakSmI kahAMse prApta ho sakatI hai, tathA isake liye kauna-se rAjAkI sevA kI jAya; ityAdi vikalpoMkA samudAya yahAM tattvajJa sajjana puruSoMke bhI manako jar3a banA detA hai, yaha zocanIya hai| 1 ka mohtthkH| 2 ka krodhAyAH tasya / 3za mahAgariSTham /
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 padmanandi-paJcaviMzatiH 123 ) vihAya vyAmohaM ghanasadanatanvAdiviSaye kurudhvaM tattUrNa kimapi nijakArya bata budhAH / na yenedaM janma prabhavati sutRtvAdighaTanA punaH syAnna syAdvA kimaparavacoDambarazataiH // 123 // [128 : 1-123 124 ) vAcastasya pramANaM ya iha jinapatiH sarvavidvItarAgo rAgadveSAdidoSairupahRtaMmanaso netarasyAnRtatvAt / etannizcitya citte zrayata bata budhA vizvatattvopalabdhau muktermUlaM tamekaM bhramata kimu bahuSvandhavaduH patheSu // 124 // 125 ) yaH kalpayet kimapi sarvavido 'pi vAci saMdidya tattvamasamaJjasamAtmabuddhyA / khe patriNAM vicaratAM sudRzekSitAnAM saMkhyAM prati pravidadhAti sa vAdamandhaH // 125 // caritam // 122 // bata iti khede / bho budhAH bho lokAH / aparavacoDambarazataiH kiM vacanasahasraiH kim / tUrNa zIghram / tatki - mapi nijakArya kurudhvam / yena karmaNA / idaM janma saMsAraH / na prabhavati / dhanasadanatanvAdiviSaye vyAmohaM vihAya tyaktvA / punaH sunRtvAdighaTanA punaH syAt bhavet / vA na syAd na bhavet // 123 // iha saMsAre / tasya vAcaH pramANaM zreSTham / yaH jinapatiH bhavati / yaH sarvavidbhavati / yo vItarAgo bhavati / itarasya devasya vAcaH pramANaM na syAt na bhavet / kasmAt / anRtatvAt asatya - tvAt / kiMlakSaNasya kudevasya / rAgadveSAdidoSaiH kRtvA upahRtamanasaH rAgadveSaiH pIDitacittasya / bata iti khede / bho budhAH etatpUrvoktam / citte nizcitya citte sthApya / vizvatattvopalabdhau satyAm / ekaM tam AtmAnaM muktermUlaM zrayata Azrayata / bahuSu duHpatheSu andhavat kimu bhramata // 124 // yaH mUrkhaH AtmabuddhayA kRtvA / tattvaM prati saMdihya saMdehaM gatvA / sarvavidaH vAci sarvajJasya vacane / kimapi asamaJjasaM vaiparItyaM / kalpayet asatyaM vicArayet / sa mUrkhaH andhaH / khe AkAze / vicaratAM gacchatAm / patriNAM pakSiNAm / saMkhyAM prati / vAdaM pravidadhAti vAdaM karoti / kiMlakSaNAnAM patriNAm / sudRzekSitAnAM dRSTiyuktena jIvena yaha saba mohakI mahatI lIlA hai // 122 // he paNDitajana ! dhana, mahala aura zarIra Adike viSayameM mamatva buddhiko chor3akara zIghratA se kucha bhI apanA aisA kArya karo jisase ki yaha janma phirase na prApta karanA par3e / dUsare saikar3oM vacanoMke samArambhase tumhArA koI bhI abhISTa siddha honevAlA nahIM hai / yaha jo tumheM uttama manuSya paryAya Adi svahitasAdhaka sAmagrI prApta huI hai vaha phirase prApta ho sakegI athavA nahIM prApta ho sakegI, yaha kucha nizcita nahIM hai / arthAt usakA phirase prApta honA bahuta kaThina hai // 123 // yahAM jo jinendra deva sarvajJa hotA huA rAga-dveSase rahita hai usakA vacana pramANa (satya) hai / isake viparIta jisakA antaHkaraNa rAga-dveSAdise dUSita hai aise anya kisIkA vacana pramANa nahIM ho sakatA, kAraNa ki vaha satyatAse rahita hai / aisA manameM nizcaya karake he buddhimAn sajjano ! jo sarvajJa ho jAnese muktikA mUla kAraNa hai usI eka jinendra devakA Apa loga samasta tattvoMke parijJAnArtha Azraya kareM, andhe samAna bahuta-se kumArgoMmeM paribhramaNa karanA yogya nahIM hai // 124 // jo sarvajJake bhI vacanameM sandigdha hokara apanI buddhise tattvake viSayameM anyathA kucha kalpanA karatA vaha ajJAnI puruSa nirmala netroMvAle vyaktike dvArA dekhe gaye AkAzameM vicarate hue pakSiyoMkI saMkhyA ke viSayameM vivAda karanevAle andheke samAna AcaraNa karatA hai // 125 // jina devane aMgazrutake bAraha tathA aMgabA ke ananta bheda batalAye haiM / isa donoM hI prakArake zrutameM cetana AtmAko prAyasvarUpase tathA usase bhinna para padArthoMko hai 1 a za upahata /
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ -128 : 1-128] 1. dharmopadezAmRtam 126) uktaM jinAdazabhedamaGgaM zrutaM tato baahymnntbhedm|| tasminnupAdeyatayA cidAtmA tataH paraM heyatayAbhyadhAyi // 126 // 127 ) alpAyuSAmalpadhiyAmidAnIM kutaH smstshrutpaatthshktiH| tadA mukti prati bIjamAtramabhyasyatAmAtmahitaM prayatnAt // 127 // 128 ) nizcetavyo jinendrastadatulavacasAM gocare 'rthe parokSe kAryaH so'pi pramANaM vadata kimapareNAlakolAhalena / avalokitAnAm // 125 // jinaiH gaNadharadevaiH / dvAdazabhedam aGga zrutam uktaM kathitam / tataH / dvAdazAGgAbAhyam anekabhedam / tasmin dvidhAzruteSu (1) / upAdeyatayA cidAtmA vrtte| abhyadhAyi akthi| tataH AtmanaH sakAzAt / paraM paravastu / heyatayA abhyadhAyi jinaH kathitavAn // 126 // tattasmAtkAraNAt / idAnIm alpAyuSAm alpadhiyAM manuSyANAm / samastazrutapAThazaktiH kutaH bhavati / atra saMsAre / prayatnAt mukti prati bIjamAtram AtmahitaM zrutam abhyasyatAm // 12 // bho bho bhavyAH / jinendraH nizcetavyaH / tasya jinendrasya / atulavacasA gocare parokSe arthe nizcayaH so'pi nizcayaH pramANaM kAryam / bho lokAH / iha Atmani chayasthatAyAM satyAm apareNa Ala-mithyAkolAhalene vRthA kim / vadata / bho bhavyAH bho samayapathakhAnubhUtiprabuddhAH heyasvarUpase nirdiSTa kiyA gayA hai // vizeSArtha- matijJAnake nimittase jo jJAna hotA hai use zrutajJAna kahate haiM / isa zrutake mUlameM do bheda haiM- aMgapraviSTa aura aMgabAhya / inameM aMgapraviSTake nimna bAraha bheda haiM-1 AcArAMga 2 sUtrakRtAMga 3 sthAnAMga 4 samavAyAMga 5 vyAkhyAprajJaptyaMga 6 jJAtRdharmakathAMga 7 upAsakAdhyayanAMga 8 antakRddazAMga 9 anuttaraupapAdikadazAMga 10 praznavyAkaraNAMga 11 vipAkasUtrAMga aura 12 dRSTivAdAMga / inameM dRSTivAda bhI pAMca prakArakA hai-1 parikarma 2 sUtra 3 prathamAnuyoga 4 pUrvagata aura 5 cUlikA / inameM pUrvagatake bhI nimna caudaha bheda haiM-1 utpAdapUrva 2 agrAyaNIpUrva 3 vIryAnupravAda 4 astinAstipravAda 5 jJAnapravAda 6 satyapravAda 7 AtmapravAda 8 karmapravAda 9 pratyAkhyAnanAmadheya 10 vidyAnuvAda 11 kalyANanAmadheya 12 prANAvAya 13 kriyAvizAla aura 14 lokabindusAra / aMgabAhya dazavaikAlika aura uttarAdhyayana Adike bhedase aneka prakArakA hai| phira bhI usake mukhyatAse nimna caudaha bheda batalAye gaye haiM- 1 sAmAyika 2 caturviMzatistava 3 vandanA 4 pratikramaNa 5 vainayika 6 kRtikarma 7 dazavakAlika 8 uttarAdhyayana 9 kalpavyavahAra 10 kalpyAkalpya 11 mahAkalpya 12 puNDarIka 13 mahApuNDarIka aura 14 nipiddhikA (vizeSa jijJAsAke liye pakhaMDAgama - kRtianuyogadvAra (pu. 9) pR. 187-224 dekhiye)| - isa samasta hI zrutameM eka mAtra AtmAko upAdeya batalAkara anya sabhI padArthoMko heya batalAyA gayA hai / zrutake abhyAsakA prayojana bhI yahI hai, anyathA gyAraha aMga aura nau pUrvokA abhyAsa karake bhI dravyaliMgI muni saMsArameM hI paribhramaNa kiyA karate haiM // 126 // vartamAna kAlameM manuSyoMkI Ayu alpa aura buddhi atizaya manda ho gaI hai / isIliye unameM uparyukta samasta zrutake pAThakI zakti nahIM rahI hai| isa kAraNa unheM yahAM utane hI zrutakA prayatnapUrvaka abhyAsa karanA cAhiye jo muktike prati bIjabhUta hokara AtmAkA hita karanevAlA hai // 127 // he bhavya jIvo! Apako jinendra devake viSaya meM nizcaya karanA cAhiye aura usake anupama vacanoMke viSayabhUta parokSa padArthake viSayameM usIko pramANa mAnanA cAhiye / dUsare vyarthake kolAhalase kyA prayojana siddha hogA, yaha Apa hI btlaaveN| ataeva chadmastha (alpajJa) avasthAke vidyamAna 1za kimaparairAlakolAhalena, b.kimprailkolaahlen| 2bhaza aparaiH AlakolAhalena / padmanaM. 7
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ panbhanandi-paJcaviMzatiH [128 : 1.128satyAM chamasthatAyAmiha samayapathasvAnubhUtiprabuddhA bho bho bhavyA yata, hagavagamanidhAvAtmani prItibhAjaH // 128 // 129 ) taGkhyAyata tAtparyAjyotiH saJcinmayaM vinA yasmAt / sadapi na sat sati yasmin nizcitamAbhAsate vizvam // 129 // 130) azo yadbhavakoTibhiH kSapayati vaM karma tasmAdbahu svIkurvan kRtasaMvaraH sthiramanA jJAnI tu tattatkSaNAt / tIkSNaklezahayAzrito 'pi hi padaM neSTaM tapAsyandano neyaM tannayati prabhuM sphuTatarajJAnakasUtojjhitaH // 130 // siddhAntapathAnubhUtijAgaritAH / Atmani yatadhvam / kiMlakSaNA bhvyaaH| dRgavagamanidhau rtntrye| prItibhAjaH ratnatrayam AzritAH // 128 // tAtparyAt nizcayena / tat cinmayaM jyotiH dhyAyata / kiMlakSaNaM jyotiH / sat vidyamAnam / nizcitam / yasmAt jyotiSaH vinaa| vizvaM samastalokam / sat api na sat vidyamAnam api avidyamAnam / yasmin jyotiHprakAze sati / vizvaM samastam / AbhAsate prakAzate // 129 // ajJaH muurkhH| yat khaM karma / bhavakoTibhiH paryAyakoTibhiH kRtvA ksspyti| tasmAt krmnnH| bahu karma khIkurvan anIkaroti / tu punaH / kRtasaMvaraH sthiramanAH jJAnI pumAn / tat karma / tatkSaNAt kSapayati / dRSTAntamAha / hi yataH / tapaHsyandanaH taporathaH / neyaM rAjAnam AtmAnaM prabhum / iSTaM padaM mokSapadam / na nayati / kiMlakSaNaH taporathaH / sphuTatarajJAnakasUtojjhitaH prkttjnyaansaarthirhitH| punaH kiMlakSaNaH taporathaH / tIkSNaphlezahayAzritaH api tIkSNaklezaghoTakasahito'pi // 130 // rahanepara siddhAntake mArgase prApta hue AtmAnubhavanase prabodhako prApta hokara Apa samyagdarzana aura samyagjJAnakI nidhisvarUpa AtmAke viSayameM prItiyukta hokara prayatna kIjiye- usakI hI ArAdhanA kIjiye / vizeSArtha alpajJatAke kAraNa hama loga jina parokSa padArthoM ke viSayameM kucha bhI nizcaya nahIM kara sakate haiM unake viSayameM hameM jinendra devako, jo ki rAga-dveSase rahita hokara sarvajJa bhI hai, pramANa mAnanA cAhiye / yadyapi vartamAnameM vaha yahAM vidyamAna nahIM hai tathApi paramparAprApta usake vacana (jinAgama ) to vidyamAna hai hii| usake dvArA prabodhako prApta hokara bhavya jIva AtmakalyANa karanemeM prayatnazIla ho sakate haiM // 128 // caitanyamaya usa utkRSTa jyotikA tatparatAse dhyAna kIjiye, jisake vinA vidyamAna bhI vizva avidyamAnake samAna pratibhAsita hotA hai tathA jisake upasthita honepara vaha vizva nizcita hI yathArthasvarUpameM pratibhAsita hotA hai // 129 // ajJAnI jIva apane jisa karmako karor3oM janmoMmeM naSTa karatA hai tathA usase bahuta adhika grahaNa karatA hai use jJAnI jIva sthiracitta hokara saMvarako prApta hotA huA tatkSaNa arthAt kSaNabharameM naSTa kara detA hai / ThIka hai-tIkSNa klezarUpI ghor3oMke Azrita hokara bhI taparUpI ratha yadi atizaya nirmala jJAnarUpI advitIya sArathise rahita hai to vaha apane le jAneke yogya prabhu ( AtmA aura rAjA) ko abhISTa sthAnameM nahIM prApta karA sakatA hai| vizeSArtha-jisa prakAra anubhavI sArathI (cAlaka) ke vinA zIghragAmI ghor3oM ke dvArA khIMcA jAnevAlA bhI stha usameM baiThe hue rAjA Adiko apane abhISTa sthAnameM nahIM pahuMcA sakatA hai usI prakAra samyagjJAnake vinA kiyA jAnevAlA tapa duHsaha kAyaklezoMse saMyukta hokara bhI AtmAko mokSapadameM nahIM pahuMcA sakatA hai / yahI kAraNa hai ki jina karmoko ajJAnI jIva karor3oM bhavoMmeM bhI naSTa nahIM kara pAtA hai unako samyagjJAnI jIva kSaNabharameM hI naSTa kara detA hai| isakA bhI kAraNa yaha hai ki ajJAnI prANIke nirjarAke sAtha sAtha navIna koMkA Asrava bhI hotA rahatA hai, ataH vaha karmase rahita nahIM ho pAtA hai| kintu isake viparIta jJAnI jIvake jahAM navIna karmoMkA Asrava ruka jAtA hai vahAM pUrvasaMcita karmakI nirjarA bhI hotI hai| ataeva
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ -183:1-133] 1. dharmopadezAmRtam 131) karmAbdhau tadvicitrodayalaharibharavyAkule vyApaduna bhrAmyannakAdikIrNe mRtijnnlsdvaaddvaavrtgrte| muktaH zaktyA hatAGgaH pratigati sa pumAna majanonmajanAbhyA maprApya jJAnapotaM tadanugatajaDaH pAragAmI kathaM syAt // 131 132 ) zazvanmohamahAndhakArakalite trailokyasamanyasau jainI vAgamalapradIpakalikA na syAdyadi dhotikaa| bhAvAnAmupalabdhireva na bhavet samyaktadiSTetara prAptityAgakRte punastanubhRtAM dUre matistAdazI // 132 // 133) zAnte karmaNyucitasakalakSetrakAlAdihetau labdhvA svAsthyaM kathamapi lasadyogamudrAvazeSam / sa pumAn / karmAbdhau karmasamudre / jJAnapotam aprApya pAragAmI kathaM syAt bhavet / kiMlakSaNaH pumAn / tadanugataH tasya saMsArasamudrasya bhanugataH shgaamii| punaH jaDaH mUrkhaH / punaH kiMlakSaNaH jIvaH / zaktyA muktaH rhitH| pratigati gatiM gatiM prati / majanaM bruDanam unmajanam ucchalanaM dvAbhyAm / hatAraH vikalAGgaH pIDitazarIraH / kiMlakSaNe krmsmudre| tadvicitrodayalaharibharavyAkule tasya karmaNaH vicitrodayalaharibhareNa vyAkule / punaH kiMlakSaNe karmasamudre / vyApadugrabhrAmyannakAdikIrNe sghn-ugrbhrmnnkdussttjlcrjiivbhRte| punaH kiMlakSaNe krmsmudre| mRtijananalasadvADavAvartagarta janmajarAmRtyuvADavAgnibhRte // 131 // yadi cet / trailokyasadmani trailokyagRhe / asau jainI vAk amalapradIpakalikA / dyotikA prakAzanazIlA / na syAt na bhavet / kiMlakSaNe trailokyasadmani / zazvanmohamahAndhakArakalite anvrtmohaandhkaarbhrite| saMsAre yadi jainI vAkadIpikA na syAt tdaa| tanubhRtAM jIvAnAm / bhAvAnAM samyak upalabdhireva na bhavet / punasvat - iSTetaraprAptityAgakRte upAdeyaheyavastuprAptityAgakRte kAraNAya / tanubhRtAM tAdRzI matiH dUre tiSThati // 132 // yat yasmAt / ayam AtmA dhrmH| aatmnaa| svam AtmAnam / asukhasphItasaMsAragartAt uddhRtya sukhmypde| dhArayati sthApayati / karmaNi zAnte sti| ucitayogyasakalakSetrakAlAdipaJcasAmagrIhetau satyAM (2) vartamAnAyAm / vaha zIghra hI koMse rahita ho jAtA hai // 130 // jo karmarUpI samudra apane vividha prakArake udayarUpI laharoMke bhArase vyApta hai, ApattiyoMrUpa idhara udhara ghUmanevAle mahAn magara Adi jalajantuoMse paripUrNa hai, tathA mRtyu va janmarUpI var3avAmi aura bhaMvaroMke gaDDeke samAna hai| usameM par3A huA vaha ajJAnI manuSya - jisakA zarIra pratyeka gatimeM ( paga-pagapara) bAra bAra DUbane aura Upara Aneke kAraNa pIr3ita ho rahA hai tathA jo pAra karAnerUpa zaktise rahita hai- jJAnarUpI jahAjako prApta kiye vinA kaise pAragAmI ho sakatA hai ? arthAt jaba taka use jJAnarUpI jahAja prApta nahIM hotA hai taba taka vaha karmarUpI samudrake pAra kisI prakAra bhI nahIM pahuMca sakatA hai // 131 // jo tInoM lokoMrUpa bhavana sarvadA moharUpa saghana andhakArase vyApta ho rahA hai usako prakAzita karanevAlI yadi jinavANIrUpI nirmala dIpakakI lau na ho to padArthoMkA bhale prakArase jaba jJAna hI nahIM ho sakatA hai taba aisI avasthAmeM iSTakI prApti aura aniSTake parityAgake liye prANiyoMke usa prakArakI buddhi kaise ho sakatI hai ? nahIM ho sakatI hai // 132 // karmake upazAnta honeke sAtha yogya samasta kSetra kAlAdirUpa sAmagrIke prApta ho jAnepara kevala dhyAnamudrAse saMyukta svAsthya (AtmasvarUpasthatA) ko jisa kisI prakArase prApta karake cUMki yaha AtmA duHkhoMse paripUrNa saMsArarUpa gaDDese apaneko nikAlakara apane Apa hI sukhamaya pada arthAt mokSameM dhAraNa karAtA hai ataeva vaha AtmA hI dharma kahA jAtA hai / vizeSArtha- 'iSTasthAne dharati iti dharmaH' isa niruktike anusAra jo jIvako saMsAradukhase nikAlakara abhISTa pada - 1ba mudraavishessm| 2bhaza upalabdhiH kathaM syAt prAptiH kathaM bhvet| 3maza tipati ityetatpadaM naasti|
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ paananvi-pazcaviMzatiH [133:1-233AtmA dharmo yadayamasukhasphItasaMsAragartA duddhRtya khaM sukhamayapade dhArayatyAtmanaiva // 133 // 134) no zUnyo na jaDo na bhUtajanito no kartRbhAvaM gato naiko na kSaNiko na vizvavitato nityo na caikaanttH| kathamapi khAsthyaM labdhvA prApya / lasadyogamudrAvazeSa dhyAnamudrArahasyayuktam // 133 // AtmA ekAntataH zUnyo na jaDo na bhUtajanitaH pRthivyAdijanito na kartRbhAvaM gataH n| mAtmA ekAntataH eko n| AtmA kSaNiko na / AtmA vizvavitato n| AtmA nityo n| vyavahAreNa AtmA kAyamiteH kAyapramANaH / samyak cidekanilayaH / ca punaH / kartA khayaM bhoktA / ( mokSa ) meM prApta karAtA hai use dharma kahA jAtA hai / karmoMke upazAnta honese prApta huI dravya-kSetra-kAla-bhAvarUpa sAmagrIke dvArA anantacatuSTayasvarUpa svAsthyakA lAbha hotA hai / isa avasthAmeM eka mAtra dhyAnamudrA hI zeSa rahatI hai, zeSa saba saMkalpa-vikalpa chUTa jAte haiM / aba yaha AtmA apane Apako apane dvArA hI saMsArarUpa gaDDese nikAlakara mokSameM pahuMcA detA hai| isIliye uparyukta niruktike anusAra vAstavameM AtmAkA nAma hI dharma hai-use chor3akara anya koI dharma nahIM ho sakatA hai // 133 / / yaha AtmA ekAntarUpase na to zUnya hai, na jar3a hai, na pRthivyAdi bhUtoMse utpanna huA hai, na kartA hai, na eka hai, na kSaNika hai, na vizvavyApaka hai, aura na nitya hI hai| kintu caitanya guNakA AzrayabhUta vaha AtmA prApta hue zarIrake pramANa hotA huA svayaM hI kartA aura bhoktA bhI hai| vaha AtmA pratyeka kSaNameM sthiratA (dhrauvya ), vinAza (vyaya) aura janana (utpAda) se saMyukta rahatA hai / vizeSArtha-bhinna bhinna pravAdiyoMke dvArA AtmAke svarUpakI jo vividha prakArase kalpanA kI gaI hai usakA yahAM nirAkaraNa kiyA gayA hai / yathA- zUnyaikAntavAdI (mAdhyamika) kevala AtmAko hI nahIM, balki samasta vizvako hI zUnya mAnate haiM / unake matakA nirAkaraNa karaneke liye yahAM 'ekAntataH no zUnyaH' arthAt AtmA sarvathA zUnya nahIM hai, aisA kahA gayA hai / vaizeSika mukti avasthAmeM buddhyAdi nau vizeSa guNoMkA uccheda mAnakara use jaDa jaisA mAnate haiN| saMsAra avasthAmeM bhI ve use svayaM cetana nahIM mAnate, kintu cetana jJAnake samavAyase use cetana svIkAra karate haiM jo aupacArika hai| aisI avasthAmeM vaha svarUpase . jaDa hI kahA jAvegA / unake isa abhiprAyakA nirAkaraNa karaneke liye yahAM 'na jaDaH' arthAt vaha jaDa nahIM hai, aisA nirdeza kiyA gayA hai| cArvAkamatAnuyAyI AtmAko pRthivI Adi pAMca bhUtoMse utpanna huA mAnate haiM / unake abhiprAyAnusAra usakA astitva garbhase maraNa paryanta hI rahatA hai- garbhake pahile aura maraNake pazcAt usakA astitva nahIM rahatA / unake isa abhiprAyako dUSita batalAte hue yahA~ 'na bhUtajanitaH' arthAt vaha paMca bhUtoMse utpanna nahIM huA hai, esA kahA gayA hai / naiyAyika AtmAko sarvathA kartA mAnate haiN| unake abhiprAyako lakSya karake yahAM 'no kartRbhAvaM gataH' arthAt vaha sarvathA kartRtva avasthAko nahIM prApta hai, aisA kahA gayA hai| puruSAdvaitavAdI kevala parabrahmako hI svIkAra karake usake atirikta samasta padArthoM kA niSedha karate haiN| lokameM jo vividha prakArake padArtha dekhanemeM Ate haiM usakA kAraNa avidyAjanita saMskAra hai / inake uparyukta matakA nirAkaraNa karate hue yahAM 'nakaH' arthAt AtmA eka hI nahIM hai, aisA nirdeza kiyA gayA hai / bauddha (sautrAntika) use sarvathA kSaNika mAnate haiM / unake abhiprAyako sadoSa batalAte hue yahAM 1 ka bhUtajanito n| 2 ma za kaaymitiH| 3 ma za kAyapramANam /
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ -135:1-135] 1. dharmopadezAmRtam AtmA kAyamitaMzcidekanilayaH kartA ca bhokA svayaM saMyuktaH sthiratAvinAzajananaiH pratyekamekakSaNe // 134 // 135 ) kAtmA tiSThati kIdRzaH sa kalitaH kenAtra yasyedRzI bhrAntistatra vikalpasaMbhRtamanA yaH ko'pi sa zAyatAm / kiMcAnyasya kuto matiH paramiyaM bhrAntAzubhAtkarmaNo nItvA nAzamupAyatastadakhilaM jAnAti sAtA prbhuH||135 // pratyekaM SaDdravyam / sthiratAvinAzajananaiH saMyuktaH / ekakSaNe kSaNaM samaya samayaM prati // 134 // AtmA ka tiSThati / AtmA kIdRzaH / sa AtmA atra saMsAre kena kalitaH jJAtaH / yasya IdRzI bhrAntiH / tatra Atmani / vikalpasaMbhRtamanAH sa ko'pi AtmA jJAyatAm / kiM ca / anyasya padArthasya / iyaM matiH kutH| para kevalam azubhAtkarmaNaH prAntau / tat bhramam / 'na kSaNikaH' arthAt AtmA sarvathA kSaNakSayI nahIM hai| aisA kahA hai / vaizeSika Adi AtmAko vizvavyApaka mAnate haiM / unake matako doSapUrNa batalAte hue yahAM 'na vizvavitataH' arthAt vaha samasta lokameM vyApta nahIM hai, aisA nirdiSTa kiyA hai| sAMkhyamatAnuyAyI AtmAko sarvathA nitya svIkAra karate haiN| unake isa abhimatako dUSita ThaharAte hue yahAM 'na nityaH' arthAt vaha sarvathA nitya nahIM hai, aisA nirdeza kiyA gayA hai / yahAM 'ekAntataH' isa padakA sambandha sarvatra samajhanA cAhiye / yathA-'ekAntataH no zUnyaH, ekAntataH na jaDaH' ityAdi / jainamatAnusAra AtmAkA svarUpa kaisA hai, isakA nirdeza karate hue Age yaha batalAyA hai ki nayavivakSAke anusAra vaha AtmA prApta zarIrake barAbara aura cetana hai / vaha vyavahArase svayaM karmoMkA kartA aura unake phalakA bhoktA bhI hai| prakRti kI aura puruSa bhoktA hai, isa sAMkhyasiddhAntake anusAra kartA eka (prakRti) aura phalakA bhoktA dUsarA (puruSa) ho; aisA sambhava nahIM hai / jIvAdi chaha dravyoMmeMse pratyeka pratikSaNa utpAda, vyaya evaM dhrauvyase saMyukta rahatA hai| koI bhI dravya sarvathA kSaNika athavA nitya nahIM hai // 134 // AtmA kahAM rahatA hai, vaha kaisA hai, tathA vaha yahAM kisake dvArA jAnA gayA hai| isa prakArakI jisake bhrAnti ho rahI hai vahAM uparyukta vikalpoMse paripUrNa cittavAlA jo koI bhI hai use AtmA jAnanA cAhiye / kAraNa ki isa prakArakI buddhi anya (jaDa) ke nahIM ho sakatI hai / vizeSatA kevala itanI hai ki AtmAke utpanna huA uparyukta vicAra azubha karmake udayase bhrAntise yukta hai / isa prAntiko prayatnapUrvaka naSTa karake jJAtA AtmA samasta vizvako jAnatA hai / vizeSArtha-AtmA atIndriya hai / isIliye use alpajJAnI ina carmacakSuoMse nahIM dekha sakate / adRzya honese hI aneka prANiyoMko 'AtmA kahAM rahatA hai, kaisA hai aura kisake dvArA dekhA gayA hai' ityAdi prakArakA sandeha prAyaH AtmAke viSayameM huA karatA hai / isa sandehako dUra karate hue yahAM yaha batalAyA hai ki jisa kisIke bhI uparyukta sandeha hotA hai vAstavameM vahI AtmA hai, kyoMki aisA vikalpa zarIra Adi jaDa padArthake nahIM ho sktaa| vaha to 'aham aham' arthAt maiM jAnatA hUM, maiM amuka kArya karatA hUMisa prakAra 'maiM maiM' isa ullekhase pratIyamAna cetana AtmAke hI ho sakatA hai| itanA avazya hai ki jaba taka mithyAtva Adi azubha karmoMkA udaya rahatA hai taba taka jIvake uparyukta bhrAnti raha sakatI hai| tatpazcAt vaha tapazcaraNAdike dvArA jJAnAvaraNA 1 ma za kAyamiti / 2za bhAnto'zubhAt / 3 za bhAntaH /
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 pabhanandi-paJcaviMzatiH [186 : 1-136136) AtmA mUrti vivarjito 'pi vapuSi sthitvApi durlakSA prApto 'pi sphurati sphuTaM yadaha mityullekhataH saMtatam / tatki muhyata zAsanAdapi gurordhAntiH samutsRjyatA mantaH pazyata nizcalena manasA taM tanmukhAkSavajAH // 136 // 137) vyApI naiva zarIra eva yadasAvAtmA sphuratyanvahaM bhUtAnanvayato na bhUtajanito jJAnI prakRtyA ytH| upAyataH nAzaM nItvA / prabhu akhilaM jAnAti jJAtA AtmA // 135 // yadyasmAtkAraNAt / AtmA mUrti vivarjito'pi vapuSi sthitvApi durlakSatAM prApnoti / santataM nirantaram / sphuTaM vyaktaM prakaTam / sphurati / aham iti ullekhataH aham iti smrnnmaatrtH| guroH zAsanAt api gurUpadezAdapi / tatki muhyata / bho lokAH gurUpadezAd bhrAntiH samutsRjyatAM tyajyatAm / nizcalene manasA / tam AtmAnam / antaHkaraNe pshyt| bho lokAH bho bhvyaaH| tasmin Atmani mukhe sanmukhe akSavajaH indriyapariNatisamUhaH yeSAM te tnmukhaakssbjaaH||136 // asau AtmA / anvaham anavaratam / vyApI naiva / yaH zarIre eva sphurati / anvayataH nishcytH| AtmA bhUto na indriyarUpo na / pRthvyAdijanito na bhUtajanito na / yataH prakRtyA jnyaanii| vA nitye athavA kssnnike| kathamapi arthakriyA na yujyate utpAdavyayadhrauvyatrayAtmikA kriyA na yujyate / api tu sarveSu dravyeSu dhrauvyavyayotpAdadikoMko naSTa karake apane svabhAvAnusAra akhila padArthoMkA jJAtA (sarvajJa) bana jAtA hai // 135 // AtmA mUrti (rUpa, rasa, gandha, sparza) se rahita hotA huA bhI, zarIrameM sthita hokara bhI, tathA adRzya avasthAko prApta hotA huA bhI nirantara 'aham' arthAt 'maiM' isa ullekhase spaSTatayA pratIta hotA hai| aisI avasthAmeM he bhavya jIvo ! tuma Atmonmukha indriyasamUhase saMyukta hokara kyoM mohako prApta hote ho? gurukI AjJAse bhI bhramako chor3o aura abhyantarameM nizcala manase usa AtmAkA avalokana karo // 136 // AtmA vyApI nahIM hI hai, kyoMki, vaha nirantara zarIrameM hI pratibhAsita hotA hai / vaha bhUtoMse utpanna bhI nahIM hai, kyoMki, usake sAtha bhUtoMkA anvaya nahIM dekhA jAtA hai tathA vaha svabhAvase jJAtA bhI hai / usako sarvathA nitya athavA kSaNika svIkAra karanepara usameM kisI prakArase arthakriyA nahIM bana sakatI hai| usameM ekatva bhI nahIM hai, kyoMki, vaha pramANase dRr3hatAko prApta huI bhedapratIti dvArA bAdhita hai| vizeSArthajo vaizeSika Adi AtmAko vyApI svIkAra karate haiM unako kSya karake yahAM yaha kahA gayA hai ki 'AtmA vyApI nahIM hai' kyoMki, vaha zarIrameM hI pratibhAsita hotA hai / yadi AtmA lyApI hotA to usakI pratIti kevala zarIrameM hI kyoM hotI ? anyatra bhI honI cAhiye thI / parantu zarIrako chor3akara anyatra kahIMpara bhI usakI pratIti nahIM hotii| ataeva nizcita hai ki AtmA zarIra pramANa hI hai, na ki sarvavyApI / 'AtmA pAMca bhUtoMse utpanna huA hai' isa cArvAkamatako dUSita batalAte hue yahAM yaha kahA hai ki AtmA cUMki svabhAvase hI jJAtA dRSTA hai, ataeva vaha bhUtajanita nahIM hai| yadi vaisA hotA to AtmAmeM svabhAvataH caitanya guNa nahIM pAyA jAnA cAhiye thaa| isakA bhI kAraNa yaha hai ki kArya prAyaH apane upAdAna kAraNake anusAra hI utpanna hotA hai, jaise miTTIse utpanna honevAle ghaTameM miTTIke hI guNa (mUrtimatva evaM acenatva Adi) pAye jAte haiM / usI prakAra yadi AtmA bhUtoMse utpanna hotA to usameM bhUtoMke guNa acetanatva Adi hI pAye jAne cAhiye the, na ki svAbhAvika cetanatva Adi / parantu cUMki usameM acetanatvake viruddha cetanatva hI pAyA jAtA hai, ataeva siddha hai ki vaha AtmA pRthivyAdi bhUtoMse nahIM utpanna huA hai / AtmAko sarvathA nitya athavA kSaNika mAnanepara usameM ghaTakI jaladhAraNa Adi arthakriyAke 1ca pratipATho'yam bha ka za bhUto naanyyto| ba bhuutyenaanvyto| 2ka nizcayena /
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ # -138 : 1-138-] 1. dharmopadezAmRtam nitye vA kSaNike'thavA na kathamapyarthakriyA yujyate tatraikatvamapi pramANadRDhayA bhedapratItyAhatam // 137 // 138) kuryAtkarma zubhAzubhaM svayamasau bhuGkte svayaM tatphalaM sAtAsAta gatAnubhUtikalanAdAtmA na cAnyAdRzaH / 55 kriyA yujyate (?) / tatra nityAnityayordvayormadhye / pramANadRDhayA bhedapratItyA kRtvA / ekatvam Ahatam / nizcayena abhedaM bhedarahitam / myavahAreNa medayuktaM tattvam // 137 // asau AtmA svayaM zubhAzubhaM karma kuryAt / ca punaH / svayam / tatphalaM puNyapApaphalam / bhuGkte / sAtAsAta gatAnubhUtikalanAt puNyapApAnubhavanAt / AtmA anyAdRzaH jaDaH na / ayam AtmA cidrUpaH / ayam AtmA 1 1 samAna kucha bhI arthAkriyA na ho sakegI / jaise- yadi AtmAko kUTastha nitya ( tInoM kAloM meM eka hI svarUpa se rahanevAlA ) svIkAra kiyA jAtA hai to usameM koI bhI kriyA ( pariNAma yA parispaMdarUpa) na ho sakegI / aisI avasthA meM kAryakI utpattike pahile kAraNakA abhAva kaise kahA jA sakegA ? kAraNa ki jaba AtmAmeM kabhI kisI prakArakA vikAra sambhava hI nahIM hai taba vaha AtmA jaisA bhogarUpa kAryake karate samaya thA vaisA hI vaha usake pahile bhI thA / phira kyA kAraNa hai jo pahile bhI bhogarUpa kArya nahIM hotA ? kAraNake honepara vaha honA hI cAhiye thA / aura yadi vaha pahile nahIM hotA hai to phira pIche bhI nahIM utpanna honA cAhiye, kyoMki, bhogarUpa kriyAkA kartA AtmA sadA eka rUpa hI rahatA hai anyathA usakI kUTasthanityatAkA vidhAta avazyambhAvI hai / kAraNa ki pahile jo usakI akArakatla avasthA thI usakA vinAza hokara kArakatvarUpa nayI avasthAkA utpAda huA hai / yahI kUTastha nityatAkA vidhAta hai / isI prakAra yadi AtmAko sarvathA kSaNika hI mAnA jAtA hai to bhI usameM kisI prakArakI arthakriyA na ho sakegI / kAraNa ki kisI bhI kAryake karaneke liye smRti, pratyabhijJAna evaM icchA AdikA rahanA Avazyaka hotA hai / so yaha kSaNika ekAnta pakSameM sambhava nahIM hai / isakA bhI kAraNa yaha hai ki jisane pahile kisI padArthakA pratyakSa kara liyA hai use hI tatpazcAt usakA smaraNa huA karatA hai aura phira tatpazcAt usIke ukta anubhUta padArthakA smaraNapUrvaka punaH pratyakSa honepara pratyabhijJAna bhI hotA hai / parantu jaba AtmA sarvathA kSaNika hI hai taba jisa cittakSaNako pratyakSa huA thA vaha to usI kSaNameM naSTa ho cukA hai / aisI avasthAmeM usake smaraNa aura pratyabhijJAnakI sambhAvanA kaise kI jA sakatI hai ? tathA ukta smaraNa aura pratyabhijJAnake vinA kisI bhI kAryakA karanA asambhava hai / isa prakArase kSaNika ekAnta pakSameM bandha-mokSAdi kI bhI vyavasthA nahIM bana sakatI hai / isaliye AtmA Adiko sarvathA nitya athavA sarvathA kSaNika na mAnakara kathaMcit (dravyadRSTi se ) nitya aura kathaMcit (paryAyadRSTi se ) anitya svIkAra karanA cAhiye / jo puruSAdvaitavAdI AtmAko parabrahmasvarUpameM sarvathA eka svIkAra karake vibhinna AtmAoM evaM anya saba padArthoMkA niSedha karate haiM unake matakA nirAkaraNa karate hue yahAM yaha batalAyA hai ki sarvathA ekatvakI kalpanA pratyakSAdi pramANoMse bAdhita hai / jaba vividha prANiyoM evaM ghaTa-padAdi padArthoMkI pRthak pRthak sattA pratyakSase hI spaSTatayA dekhI jA rahI hai taba uparyukta sarvathA ekatvakI kalpanA bhalA kaise yogya kahI jA sakatI hai ? kadApi nahIM | isI prakAra zabdAdvaita, vijJAnAdvaita aura citrAdvaita AdikI kalpanA bhI pratyakSAdise bAdhita honeke kAraNa mAhya nahIM hai; aisA nizcaya karanA cAhiye // 137 // vaha AtmA svayaM zubha aura azubha kArya karatA hai tathA svayaM usake phalako bhI bhogatA hai, kyoMki, zubhAzubha karmake phalasvarUpa sukha
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 anmannnnnnnamona pamanandi-paJcaviMzatiH [138:1-138cidrUpaH sthitijanmabhaGgakalitaH karmAvRtaH saMsRtau muktau zAnadRgekamUrtiramalastrailokyacUDAmaNiH // 138 // 139) AtmAnamevamadhigamya nyprmaannnikssepkaadibhirbhishrytaikcittaaH| bhavyA yadIcchata bhavArNavamuttarItumuttuGgamohamakarogrataraM gabhIram // 139 // sthitijanmabhaGgakalitaH dhrauvyvyyutpaadyuktH| saMsRtI sNsaare| karmAvRtaH AtmA / muktau mokSe / jJAnadRgaikamUrtiH jnyaandrshnaikmuurtiH| AtmA amalaH trailokyacUDAmaNiH // 138 // bho bhvyaaH| yadi bhavArNavaM saMsArasamudram / uttarItum iccht| kiMlakSaNaM saMsArasamudram / uttugamohamakarogrataram uttuGgamohamatsyabhRtam / punaH gabhIram / bho ekacittAH svasthacittAH / AtmAnam evam abhishryt| duHkhakA anubhava bhI use hI hotA hai| isase bhinna dUsarA svarUpa AtmAkA ho hI nahIM sakatA / sthiti (dhrauvya), janma (utpAda) aura bhaMga (vyaya) se sahita jo cetana AtmA saMsAra avasthAmeM karmoke AvaraNase sahita hotA hai vahI mukti avasthAmeM karmamalase rahita hokara jJAna-darzanarUpa advitIya zarIrase saMyukta hotA huA tInoM lokoMmeM cUDAmaNi ratnake samAna zreSTha ho jAtA hai| vizeSArtha- sAMkhya prakRtiko kI aura puruSako bhoktA svIkAra karate haiM / isI abhiprAyako lakSyameM rakhakara yahAM yaha batalAyA hai ki jo AtmA karmoMkA kartA hai vahI unake phalakA bhoktA bhI hotA hai / kartA eka aura phalakA bhoktA anya hI ho, yaha kalpanA yuktisaMgata nahIM hai / isake atirikta yahAM jo do vAra 'svayam' pada prayukta huA hai usase yaha bhI jJAta hotA hai ki jisa prakAra IzvarakartRtvavAdiyoMke yahAM koMkA karanA aura unake phalakA bhoganA IzvarakI preraNAse hotA hai vaisA jaina siddhAntake anusAra sambhava nahIM hai| jainamatAnusAra AtmA svayaM kartA aura svayaM hI unake phalakA bhoktA bhI hai / tathA vahI puruSArthako pragaTa karake karmamalase rahita hotA huA svayaM paramAtmA bhI bana jAtA hai| yahAMpara sarvathA nityatva athavA anityatvakI kalpanAko doSayukta pragaTa karate hue yaha bhI batalAyA hai ki AtmA Adi pratyeka padArtha sadA utpAda, vyaya aura dhrauvyase saMyukta rahatA hai / yathA-miTTIse utpanna honevAle ghaTameM mRttikArUpa pUrva paryAyakA vyaya, ghaTarUpa navIna paryAyakA utpAda tathA pudgala dravya ukta donoM hI avasthAomeM dhruvasvarUpase sthita rahatA hai // 138 // isa prakAra naya, pramANa evaM nikSepa Adike dvArA AtmAke svarUpako jAnakara he bhavya jIvo ! yadi tuma unnata moharUpI magaroMse atizaya bhayAnaka va gambhIra isa saMsArarUpa samudrase pAra honekI icchA karate ho to phira ekAgramana hokara uparyukta AtmAkA AzrayaNa karo // vizeSArtha- jJAtAke abhiprAyako naya kahate haiM / tAtparya yaha ki pramANake dvArA grahaNa kI gaI vastuke ekadeza (dravya athavA paryAya Adi) meM vastukA nizcaya karaneko naya kahA jAtA hai| vaha dravyArthika aura paryAyArthika nayake bhedase do prakArakA hai / jo dravyakI mukhyatAse vastuko grahaNa karatA hai vaha dravyArthika tathA jo paryAyakI pradhAnatAse vastuko grahaNa karatA hai vaha paryAyArthika naya kahA jAtA hai| inameM dravyArthika nayake tIna bheda haiM-naigama, saMgraha aura vyavahAra / jo paryAyakalaMkase rahita sattA Adi sAmAnyakI vivakSAse sabameM abheda (ekatva) ko grahaNa karatA hai vaha zuddha dravyArthika saMgrahanaya kahalAtA hai| isake viparIta jo paryAyakI pradhAnatAse do Adi ananta bhedarUpa vastuko grahaNa karatA hai use azuddha dravyArthika vyavahAranaya kahA jAtA hai / jo saMgraha aura vyavahAra ina donoM hI nayoMke paraspara bhinna donoM (abheda va bheda) viSayoMko grahaNa karatA hai usakA nAma naigama naya hai| paryAyArthika naya cAra prakArakA hai-RjusUtra, zabda, samabhirUDha aura evambhUta / inameM
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ -139:1-139] 1. dharmopadezAmRtam kiM kRtvA / nayapramANanikSepakAdibhiH / adhigamya jJAtvA // 139 // bho Atman / iha jagati saMsAre / bhavaripuH saMsArazatruH / jo tIna kAlaviSayaka paryAyoMko chor3akara kevala vartamAna kAlaviSayaka paryAyako grahaNa karatA hai vaha RjusUtranaya hai / jo liMga, saMkhyA (vacana), kAla, kAraka aura puruSa (uttamAdi) Adike vyabhicArako dUra karake vastuko grahaNa karatA hai use zabdanaya kahate haiM / liMgavyabhicAra-jaise strIliMgameM puliMgakA prayoga karanA / yathA-tArakAke liye svAti zabdakA prayoga karanA / ityAdi vyabhicAra zabdanayakI dRSTimeM agrAhya nahIM hai / jo eka hI arthako zabdabhedase aneka rUpameM grahaNa karatA hai use zabdanaya kahate haiM / jaise eka hI indra vyakti indana (zAsana) kriyAke nimittase indra, zakana (sAmarthyarUpa) kriyAse zakra, tathA puroMke vidAraNa karanese purandara kahA jAtA hai / isa nayakI dRSTimeM paryAyazabdoMkA prayoga agrAhya hai, kyoMki, eka arthakA bodhaka eka hI zabda hotA hai - samAnArthaka anya zabda usakA bodha nahIM karA sakatA hai / padArtha jisa kSaNameM jisa kriyAmeM pariNata ho usako jo usI kSaNameM usI svarUpase grahaNa karatA hai use evambhUtanaya kahate haiM / isa nayakI apekSA indra jaba zAsana kriyAmeM pariNata rahegA taba hI vaha indra zabdakA vAcya hogA, na ki anya samayameM bhI / pramANa samyagjJAnako kahA jAtA hai / vaha pratyakSa aura parokSake bhedase do prakArakA hai / jo jJAna indriya, mana evaM prakAza aura upadeza Adi bAhya nimittakI apekSAse utpanna hotA hai vaha parokSa kahA jAtA hai / usake do bheda haiM- matijJAna aura zrutajJAna / jo jJAna indriyoM aura manakI sahAyatAse utpanna hotA hai use matijJAna kahate haiM / isa matijJAnase jAnI huI vastuke viSayameM jo vizeSa vicAra utpanna hotA hai vaha zrutajJAna kahalAtA hai / pratyakSa pramANa tIna prakArakA haiavadhijJAna, manaHparyayajJAna aura kevalajJAna / inameM jo indriya AdikI apekSA na karake dravya, kSetra, kAla aura bhAvakI maryAdA liye hue rUpI (pudgala aura usase sambaddha saMsArI prANI) padArthako grahaNa karatA hai use avadhijJAna kahate haiM / jo jIvoMke manogata padArthako jAnatA hai vaha manaHparyayajJAna kahalAtA hai| samasta vizvako yugapat grahaNa karanevAlA jJAna kevalajJAna kahA jAtA hai / ye tInoM hI jJAna atIndriya haiN| nikSepa zabdakA artha rakhanA hai / pratyeka zabdakA prayoga aneka arthoMmeM huA karatA hai| unameMse kisa samaya kauna-sA artha abhISTa hai, yaha batalAnA nikSepa vidhikA kArya hai / vaha nikSepa nAma, sthApanA, dravya aura bhAvake bhedase cAra prakArakA hai| vastumeM vivakSita guNa evaM kriyA Adike na honepara bhI kevala lokavyavahArake liye vaisA nAma rakha deneko nAmanikSepa kahA jAtA hai jaise kisI vyaktikA nAma lokavyavahArake liye devadatta ( devake dvArA na diye jAnepara bhI) rakha denaa| kASThakarma, pustakarma, citrakarma aura pAMsoMke nikSepa AdimeM 'vaha yaha hai' isa prakArakI jo kalpanA kI jAtI hai use sthApanAnikSepa kahate haiM / vaha do prakArakA hai-sadbhAvasthApanAnikSepa aura asadbhAvasthApanAnikSepa / sthApyamAna vastuke AkAravAlI kisI anya vastumeM jo usakI sthApanA kI jAtI hai ise sadbhAvasthApanAnikSepa kahA jAtA hai-jaise RSabha jinendrake AkArabhUta pASANameM RSabha jinendrakI sthApanA karanA / jo vastu sthApyamAna padArthake AkArakI nahIM hai phira bhI usameM usa vastukI kalpanA karaneko asadbhAvasthApanAnikSepa kahA jAtA hai- jaise sataraMjakI goToMmeM hAthIghor3e AdikI kalpanA karanA / bhaviSyameM honevAlI paryAyakI pradhAnatAse vastukA kathana karanA dravyanikSepa pahalAtA hai| vartamAna paryAyase upalakSita vastuke kathanako bhAvanikSepa kahA jAtA hai| isa prakAra ina pacanaM.
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ pananandi-paJcaviMzatiH [140:1-240140) bhavaripuriha tAvahuHkhado yAvadAtman tava vinihitadhAmA krmsNshlessdossH| sa bhavati kila rAgadveSahetostadAdau jhaTiti zivasukhArthI yatnatastau jahIhi // 140 // 141) lokasya tvaM na kazcinna sa tava yadiha svArjitaM bhujyate kaH saMbandhastena sAdhaM tadasati sati vA tatra ko roSatoSau / kAye 'pyevaM jaDatvAttadanugatasukhAdAvapi dhvasabhAvA devaM nizcitya haMsa svabalamanusara sthAyi mA pazya pArzvam // 141 / / 142) AstAmanyagatau pratikSaNalasaduHkhAzritAyAmaho devatve 'pi na zAntirasti bhavato ramye 'nnimaadishriyaa| tAvatkAlam duHkhadaH vartate yAvatkAlaM karmasaMzleSadoSa asti / kilakSaNaH karmasaMzleSadoSaH / tava vinihitadhAmA aacchaadittejaaH| kila iti satye / sa karmasaMzleSadoSaH rAgadveSahetoH sakAzAt bhavati / tasmAt AdI prathamataH / jhaTiti zIghraNa / yatnataH zivamukhArthI / tau rAgadveSau / jahIhi tyaja // 140 // bho haMsa bho Atman / evaM nizcitya / khabalam anusara AtmabalaM smara / pArzva saMsAranikaTam / sthAyi sthiram / mA pazya / evaM katham / lokasya tvaM kazcit na / tava sa lokaH kazcinna / yat yasmAt / iha saMsAre / vArjitaM bhujyate svakarma bhujyte| tena lokena / sArdha kaH saMbandhaH / tat tasmAt kAraNAt / asati sati vA asAdhau sAdhau vaa| tatra loke / roSatoSau ko harSaviSAdau kau / kAye zarIre 'pi / evam amunA prakAreNa / jaDatvAt / tadanugatasukhAdau tasya zarIrasya saMlamaindriyasukhAdau / api roSatoSI ko| kasmAt / dhvaMsabhAvAt vinAzabhAvAt // 141 // re jIva bho Atman / tattasmAtkAraNAt / nityapadaM prati mokSapadaM prati / nikSepoMke vidhAnase aprakRtakA nirAkaraNa aura prakRtakA grahaNa hotA hai // 139 // he Atman ! yahAM saMsArarUpa zatru taba taka hI duHkha de sakatA hai jaba taka tere bhItara jJAnarUpa jyotiko naSTa karanevAlA karmabandharUpa doSa sthAna prApta kiye hai / vaha karmabandharUpa doSa nizcayataH rAga aura dveSake nimittase hotA hai / isaliye mokSasukhakA abhilASI hokara tU sarvaprathama zIghratAse prayatnapUrvaka una donoMko chor3a de // 140 // he Atman ! na to tuma loka ( kuTumbI jana Adi) ke koI ho aura na vaha bhI tumhArA koI ho sakatA hai| yahAM tumane jo kucha kamAyA hai vahI bhoganA par3atA hai / tumhArA usa lokake sAtha bhalA kyA sambandha hai ? arthAt kucha bhI nahIM hai| phira usa lokake na honepara viSAda aura usake vidyamAna honepara harSa kyoM karate ho ? isI prakAra zarIrameM rAga-dveSa nahIM karanA cAhiye, kyoMki, vaha jar3a (acetana) hai / tathA zarIrase sambaddha indriyaviSayabhoga janita sukhAdikameM bhI tumheM rAgadveSa karanA ucita nahIM hai, kyoMki, vaha vinazvara hai| isa prakAra nizcaya karake tuma apanI sthira AtmazaktikA anusaraNa karo, usa nikaTavartI lokako sthAyI mata samajho // vizeSArtha-kuTumba evaM dhana-dhAnAdi bAhya saba padArthoM kA AtmAse kucha bhI sambandha nahIM hai| ve pratyakSameM hI apanese pRthak dikhate haiM / ataeva unake saMyogameM harSita aura viyogameM khedakhinna honA ucita nahIM hai / aura to kyA kahA jAya, jo zarIra sadA AtmAke sAtha hI rahatA hai usakA bhI sambandha AtmAse kucha bhI nahIM hai; kAraNa ki AtmA cetana hai aura zarIra acetana hai| sparzanAdi indriyoMkA sambandha bhI usI zarIrase hai, na ki usa cetana AtmAse / indriyaviSayabhogoMse utpanna honevAlA sukha vinazvara hai - sthAyI nahIM hai| isaliye he Atman ! zarIra evaM usase sambaddha sukha-duHkhAdimeM rAga-dveSa na karake apane sthAyI AtmarUpakA avalokana kara // 141 // he Atman ! kSaNa-kSaNameM honevAle duHkhakI sthAnabhUta anya 1 aba jhgiti| 2 za prathamaH /
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. dharmopadezAmRtam yattasmAdapi mRtyukAlakalayAdhastAddhaThAtpAtyase tattannityapadaM prati pratidinaM re jIva yatnaM kuru // 142 // 143) yad dRSTaM bahiraGganAdiSu ciraM tatrAnurAgo 'bhavat bhrAntyA bhUri tathApi tAmyasi tato muktvA tadantarviza / cetastatra guroH prabodhavasateH kiMcittadAkarNyate prApte yatra samastaduHkhaviramAllabhyeta nityaM sukham // 143 // 144) kimAlakolAhalairamalabodhasaMpannidheH samasti yadi kautukaM kila tavAtmano darzane / niruddhasakalendriyo rahasi muktasaMgagrahaH kiyantyapi dinAnyataH sthiramanA bhavAn pazyatu // 144 // 145) he cetaH kimu jIva tiSThasi kathaM cintAsthitaM sA kuto rAgadveSavazAttayoH paricayaH karamAzca jAtastava / pratidinaM dinaM dina prati / yanaM kuru / aho anyagatau dUre AstAm / kiMlakSaNAyAm anyagatau / pratikSaNaM samaya samaya prati / lasat -prAdurbhUtaduHkhena yuktAyAm / devatve 'pi devapade 'pi| bhavataH tava zAntiH na asti / kiMlakSaNe devapade / aNimAmahimAAdiaSTaRddhizriyA kRtvaa| ramye'pi manohare 'pi / bho Atman / yattasmAdapi svargAdapi / mRtyukAlakalayA haThAt adhastAt paatyse| tataH muktI yatnaM kuru // 142 // he cetaH bho mnH| yat bahiH anAdiSu / cire cirakAlam / dRssttm| tatra aGganAdiSu bhrAntyA anurAgaH abhavat / tathApi tataH tasmAtkAraNAt / bhUri bahulaM tAmyasi khedaM yaasi| tat vRthaiva khedaM yAsi / tat anurAga prema muktvA / antaHkaraNe viza praveza kuru| tatra antaHkaraNe / guroH prabodhavasateH tat kiMcit A guruvacane prApte sati / samastaduHkhaviramAt duHkhanAzAt nityaM sukhaM labhyeta // 143 // AlakolAhalaiH kim / yadi cet / kila iti satye / tavAsmanaH darzane / kautukam asti kautukaM vrtte| kiMlakSaNasya AtmanaH / amalabodhasaMpannidheH nirmalajJAnanidheH / bhavAn antaHkaraNAt kiyanti api dinaani| rahasi ekAnte pshytu| kiMlakSaNaH bhavAn / niruddhasakalendriyaH saMkocitendriyaH / punaH kiMlakSaNaH bhavAn / muktasaMgagrahaH rhitprigrhH| punaH kiMlakSaNaH bhavAn / sthiramanAH // 144 // he cetH| kimu jIva / kathaM tiSThasi / cintAsthitaM cintAsthAnaM tiSThAmi / jIvaH brviiti| re manaH sA cintA kutaH tiSThati vA sA cintA kutaH ksmaajjaataa| rAgadveSavazAt jaataa| ca punH| tayoH rAgadveSayoH paricayaH tava ksmaadbhuut| sa paricayaH issttaanissttsmaagmaajaatH| iti amunA naraka, tiryaMca aura manuSya gati to dUra rahe; kintu Azcarya to yaha hai ki ANimA AdirUpa lakSmIse ramaNIya devagatimeM bhI tujhe zAnti nahIM hai| kAraNa ki vahAMse bhI tU mRtyu kAlake dvArA jabaran nIce girAyA jAtA hai| isaliye tU pratidina usa nitya pada arthAt avinazvara mokSake prati prayatna kara // 142 // he citta ! tUne bAhya strI Adi padArthoMmeM jo sukha dekhA hai usameM tujhe bhrAntise cirakAla taka anurAga huA hai| phira bhI tU usase adhika santapta ho rahA hai / isaliye usako chor3akara apane antarAtmAmeM praveza kara / usake viSayameM samyagjJAnake AdhArabhUta guruse aisA kucha sunA jAtA hai ki jisake prApta honepara samasta duHkhoMse chuTakArA pAkara avinazvara (mokSa) sukha prApta kiyA jA sakatA hai // 143 // he jIva ! tere liye yadi nirmala jJAnarUpa sampattike AzrayabhUta AtmAke darzanameM kautUhala hai to vyarthake kolAhala (bakavAda) se kyA ? apanI samasta indriyoMkA nirodha karake tU parigraha-pizAca ko chor3a de / isase sthiracitta hokara tU kucha dinameM ekAntameM usa antarAtmAkA avalokana kara sakegA // 144 // yahAM jIva apane cittase kucha prazna karatA hai aura tadanusAra citta unakA uttara detA hai-he citta ! aisA saMbodhana karanepara citta kahetA hai ki he jIva kyA hai| isapara jIva usase pUchatA hai ki tuma kaise sthita ho? maiM cintAmeM sthita rahatA huuN| vaha cintA kisase utpanna huI ha ? vaha rAga-dveSake vazase utpanna huI hai| una rAga-dveSakA
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmanandi-paJcaviMzatiH [145 : 1-145. iSTAniSTasamAgamAditi yadi zvabhraM tadAvAM gatau nocenmuzca samastametadacirAdiSTAdisaMkalpanam // 145 // 146) zAnajyotirudeti mohatamaso bhedaH samutpadyate sAnandA kRtakRtyatA ca sahasA svAnte samunmIlati / yasyaikasmRtimAtrato 'pi bhagavAnatraiva dehAntare devastiSThati mRgyatAM sarabhasAdanyatra kiM dhAvata // 146 // 147 ) jIvAjIvavicitravastuvividhAkArarddhirUpAdayo / rAgadveSakRto 'tra mohavazato dRSTAH zrutAH sevitaaH| jAtAste dRDhabandhanaM ciramato duHkhaM tavAtmannidaM nUnaM jAnata eva kiM bahirasAvadyApi dhIrdhAvati // 147 // 148) bhinno 'haM vapuSo bahirmalakRtAnnAnAvikalpaudhataH / zabdAdezca cidekamUrtiramalaH zAntaH sadAnandabhAk / prakAreNa yadi paricayaH jAtaH utpnnH| bho mnH| tadAvA dvAvapi / zvabhraM narakam / gtau| no cet / etatsamastam / iSTAdisaMkalpa. nam / muJca tyaja // 145 // devaH AtmA / atraiva dehAntare tiSThati / sa eva bhagavAn paramezvaraH / anyatra kiM dhAvata / bho lokaaH| sa eva bhagavAn paramezvaraH / mRgyatAm avalokyatAm / yasya ekabhagavataH / smRtimAtrato'pi jJAnajyotiH udeti prakaTIbhavati / yasya AtmanaH smaraNamAtrataH / mohatamasaH mithyAtvAndhakArasya / bhedaH samutpadyate / yasya AtmanaH smaraNamAtrataH / sAnandA aanndyuktaa| kRtakRtyatA vihitakAryatA / sahasA zIghraNa / svAnte antHkrnne| samunmIlati vikasati // 146 // bho Atman / atra sNsaare| jIva-ajIva vicitravastuvividha AkAra-RddhirUpAdayaH mohvshtH| ciraM dIrghakAlam / dRSTAH zrutAH sevitaaH| kiMlakSaNA ruupaadyH| rAgadveSakRtAH te rUpAdayaH viSayAH dRDhabandhanaM jaataaH| ataH kAraNAt / nUnaM nizcitam / tava idaM duHkhaM jAtam / utpannam / jAnataH tava asau dhIH eva adyApi / bahiH bATe / kiM dhAvati / yathaiva // 147 // aham / vapuSaH zarIrAt / bhinnaH / ca punH| kiMlakSaNAt vpussH| bahiH bAhye / malakRtAt malakAriNaH / aham AtmA / nAnAvikalpauSataH zabdAdezva bhinnaH / kiMlakSaNaH AtmA cidekmuurtiH| punaH amalaH / punaH zAntaH / punaH sadAnandabhAk AnandamayaH / iti AsthA sthiraparicaya tere kisa kAraNase huA ! unake sAtha merA paricaya iSTa aura aniSTa vastuoMke samAgamase huaa| antameM jIva kahatA hai ki he citta ! yadi aisA hai to hama donoM hI narakako prApta karanevAle haiM / vaha yadi tujhe abhISTa nahIM hai to isa samasta hI iSTa-aniSTakI kalpanAko zIghratAse chor3a de // 145 // jisa bhagavAn AtmAke kevala smaraNa mAtrase bhI jJAnarUpI teja pragaTa hotA hai, ajJAnarUpa andhakArakA vinAza hotA hai, tathA kRtakRtyatA akasmAt hI AnandapUrvaka apane manameM pragaTa ho jAtI hai; vaha bhagavAn AtmA isI zarIrake bhItara virAjamAna hai / usakA zIghratAse anveSaNa kro| dUsarI jagaha (bAhya padArthoMkI ora) kyoM daur3a rahe ho ? // 146 // he Atman yahAM jo jIva aura ajIvarUpa vicitra vastue~, aneka prakArake AkAra, RddhiyAM evaM rUpa Adi rAga-dveSako utpanna karanevAle ha unako tUne mohake vaza hokara dekhA hai, sunA hai, tathA sevana bhI kiyA hai / isIliye ve tereliye cira kAlase dRr3ha bandhana bane hue haiM, jisase ki tujhe duHkha bhoganA par3a rahA hai / isa sabako jAnate hue bhI terI vaha buddhi Aja bhI kyoM bAhya padArthokI ora daur3a rahI hai? // 147 // maiM bAhya mala (raja-vIrya) se utpanna hue isa zarIrase, aneka prakArake vikalpoMke samudAyase, tathA zabdAdikase bhI bhinna huuN| svabhAvase maiM caitanyarUpa advitIya zarIrase sampanna, karma-malase rahita, zAnta evaM sadA AnandakA upabhoktA hUM / isa prakArake zraddhAnase jisakA citta sthiratAko prApta ho 1 ka vihitA sahasA /
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ -151: 1-251] 1. dharmopadezAmRtam ityAsthA sthiracetaso dRDhataraM sAmyAdanArambhiNaH saMsArAdbhayamasti kiM yadi tadapyanyatra kA pratyayaH // 148 // 149) kiM lokena kimAzrayeNa kimatha dravyeNa kAyena kiM kiM vAgbhiH kimutendriyaiH kimasubhiH kiM tairvikalpairapi / sarve pudgalaparyayA bata pare tvattaH pramatto bhavan nAtmannebhirabhizrayasyati tarAmAlena kiM bandhanam // 149 // 150) satatAbhyastabhogAnAmapyasatsukhamAtmajam / apyapUrva sadityAsthA citte yasya sa tattvavit // 150 // 151) pratikSaNamayaM jano niyatamugraduHkhAturaH kSudhAdibhirabhizrayastadupazAntaye 'nnAdikam / tadeva manute sukhaM bhramavazAyadevAsukhaM samullasati kacchukAruji yathA zikhikhedanam // 151 // cetasaH jIvasya / sAmyAt / anArambhiNaH Arambharahitasya / saMsArAd dRDhataraM bhayaM kimasti / yadi tat tava anyatra paravastuni / kaH pratyayaH kaH vizvAsaH // 148 // bata iti khede| bho Atman / lokena kiM prayojanam / bho Atman / AzrayeNa kiM prayojanam / bho Atman dravyeNa athavA kAyena kiM prayojanam / bho haMsa / vAgbhiH vacanaiH kiM prayojanam / uta aho / indriyaiH ki prayojanam / bho Atman asubhiH prANaiH kiM prayojanam / bho Atman tairvikalpairapi kiM prayojanam / api sarve pudglpryaayaaH| bho Atman tvattaH sakAzAt / pare sarve padArthAH bhinnAH / bho Atman tvaM pramattaH bhavan san / ebhiH pUrvoktaiH vikalpaiH kRtvA / atitarAm atizayena / Alena vRthaiva / bandhanaM kim abhizrayasi Azrayasi // 149 // saitataM nirantam / abhyastabhogAnAM sukham api / asat avidyamAnam / thAtmajaM sukham apUrva sat vidyamAnam / yasya citte iti AsthA sthitiH asti / sa pumAn / tatvavit tasvavettA syAt // 150 // niyataM nizcitam / ayaM janaH lokaH / pratikSaNaM samaya samayaM prati / kSudhAdibhiH upraduHkhAturaH / tadupazAntaye kssut-upshaantye| anAdikaM abhizrayan / tadeva sukhaM manute / kasmAt / bhramavazAt / yadeva asurkha tadeva sukhaM manute / yathA kacchukAruji samullasati sati zikhikhedanaM sukhaM manute // 151 // para muniH iti cintayati / AtmA gayA hai tathA jo samatAbhAvako dhAraNa karake Arambhase rahita ho cukA hai use saMsArase kyA bhaya hai ? kucha bhI nahIM / aura yadi uparyukta dRr3ha zraddhAnake hote hue bhI saMsArase bhaya hai to phira aura kahAM vizvAsa kiyA jA sakatA hai ? kahIM nahIM // 148 // he Atman ! tujhe lokase kyA prayojana hai, Azrayase kyA prayojana hai, dravyase kyA prayojana hai, zarIrase kyA prayojana hai, vacanoMse kyA prayojana hai, indriyoMse kyA prayojana hai, prANoMse kyA prayojana hai, tathA una vikalpoMse bhI tujhe kyA prayojana hai ? arthAt ina sabase tujhe kucha mI prayojana nahIM hai, kyoMki, ve saba pudgalakI paryAyeM haiM aura isIliye tujhase bhinna haiN| tU pramAdako prApta hokara vyartha hI ina vikalpoMke dvArA kyoM atizaya pandhanakA AzrayaNa karatA hai ? // 149 // jina jIvoMne nirantara bhogoMkA anubhava kiyA hai unakA una mogoMse utpanna huA sukha avAstavika (kalpita) hai, kintu AtmAse utpanna sukha apUrva aura samIcIna hai; aisA jisake hRdayameM dRr3ha vizvAsa ho gayA hai vaha tattvajJa hai // 150 // yaha prANI pratisamaya kSudhA-tRSA Adike dvArA atyanta tIvra duHkhase vyAkula hokara unako zAnta karaneke liye anna evaM pAnI mAdikA Azraya letA hai aura use hI bhramavaza sukha mAnatA hai| parantu vAstavameM vaha duHkha hI hai| yaha mukhakI kalpanA isa prakAra hai jase ki khujalIke rogameM amike sekase honevAlA sukha // 151 // yadi 1satateti zokasya TIkA nAsti /
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 padmanandi-paJcaviMzatiH 152 ) AtmA khaM paramIkSate yadi samaM tenaiva saMceSTate tasmAyeva hitastato 'pi ca sukhI tasyaiva saMbandhabhAk / tasminneva gato bhavatya viratAnandAmRtAmbhonidhiH kiMcAnyatsakalopadezanivahasyaitadrahasyaM param // 152 // 153 ) paramAnandAbjarasaM sakalavikalpAnyasumanasastyaktvA / yogI sa yasya bhajate stimitAntaHkaraNaSaTcaraNaH // 153 // 154) jAyante virasA rasA vighaTate goSThIkathAkautukaM zIryante viSayAstathA viramati prItiH zarIre 'pi ca / joSaM vAgapi dhArayatya viratAnandAtmazuddhAtmanaH cintAyAmapi yAtumicchati samaM doSairmanaH paJcatAm // 154 // 155) AtmaikaH sopayogo mama kimapi tato nAnyadastIti cintAbhyAsAstAzeSavastoH sthitaparamamudA yadgatirno vikalpe / [152: 1-152 paraM svam AtmAnam IkSate / yadi cet / tenaiva Atmanaiva / samaM ceSTate dIvyati AtmA / tasmai Atmane hitaH / tataH AtmanaH sakAzAt / AtmA sukhI / AtmA tasya AtmanaH saMbandhabhAk sevakaH AtmA tasmin Atmani / gataH prAptaH / avirata - Ananda - amRta - ambhonidhiH bhavati / anyat kim / sakalopadezanivahasya etatparaM rahasyam // 152 // sa yogI / yasya muneH / stimitAntaHkaraNaSaTcaraNaH nizcalAntaH karaNabhramaraH / paramAnandAbjarasam Anandakamalarasam / bhajate / kiM kRtvA / sakalavikalpaanyasumanasaH puSpANi tyaktvA // 153 // avirate - AnandazuddhAtmanaH cintAyAM satyAM vicAraNe / rasAH virasAH jAyante / goSTIkathAkautukaM vighaTate / tathA viSayAH zIryante zaTanti / ca punaH / zarIre'pi prItiH viramati / vAgapi joSaM dhArayati vacanaM mauna dhArayati / manaH doSaiH / samaM sArdham / paJcatAM mRtyutAm / yAtum icchati // 154 // zrutavizadamateH bhAvazrutanirmalamateH yateH / sA sAkSAt ArAdhanA kathitA / anyat samastam / bAhyaM bhinnam / yat sthitaparamamudA harSeNa / vikalpe no gatiH yasya [pa] na / prAme vA kAnane vA vane vA / niHsukhe sukharahite pradeze / vA janajanitasukhe lokaharSitapradeze / iti cintA - / AtmA apane Apako utkRSTa dekhatA hai, usIke sAtha krIr3A karatA hai, usIke liye hita svarUpa hai, usIse vaha sukhI hotA hai, usake hI sambandhako prApta honevAlA hai, aura usImeM sthita hotA hai; to vaha AnandarUpa amRtakA samudra bana jAtA hai| adhika kyA kahA jAya ? samasta upadezasamUhakA kevala yahI rahasya hai | vizeSArtha - isakA abhiprAya yaha hai ki bAhya saba padArthoMse mamatvabuddhiko chor3akara eka mAtra apanI AtmAmeM lIna honese apUrva sukha prApta hotA hai / usa avasthAmeM kartA karma Adi kArakoMkA kucha bhI bheda nahIM rahatA - vahI AtmA kartA aura vahI karma Adi svarUpa bhI hotA hai / yahI kAraNa hai jo pranthakartAne isa zlokameM kramazaH usake liye sAtoM vibhaktiyoM (AtmA, svam, tena, tasmai, tataH, tasya tasmin ) kA upayoga kiyA hai // 152 // jisakA zAnta antaHkaraNarUpI bhramara samasta vikalpoMrUpa anya puSpoMko chor3akara kevala utkRSTa AnandarUpa kamalake rasakA sevana karatA hai vaha yogI kahA jAtA hai // 153 // nitya AnandasvarUpa zuddha AtmAkA vicAra karanepara rasa nIrasa ho jAte haiM, parasparake saMlAparUpa kathAkA kautUhala naSTa ho jAtA ha, viSaya naSTa ho jAte haiM, zarIrake viSayameM bhI prema nahIM rahatA, vacana bhI maunako dhAraNa kara letA hai, tathA mana doSoMke sAtha mRtyuko prApta karanA cAhatA hai // 154 // upayoga ( jJAna-darzana ) yukta eka AtmA hI merA hai, usako chor3akara anya kucha bhI merA nahIM hai; isa prakArake vicArake abhyAsase samasta bAhya padArthoMkI orase jisakA moha haTa cukA hai tathA jisakI buddhi Agamake abhyAsa se nirmala ho gaI hai aise sAdhu puruSake 1 a ka sevakaH saMbandhabhAk / 2 ka avirataM /
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ AnmAAAAAmwww -157 : 1-157] 1. dharmopadezAmRtam prAme vA kAnane vA janajanitasukhe niHsukhe vA pradeze sAkSAdArAdhanA sA zrutavizadamatervAhyamanyatsamastam // 155 // 156) yadyantarnihitAni khAni tapasA bAhyena kiM phalgunA naivAntarnihitAni khAni tapasA bAhyena kiM phlgunaa| yadyantarbahiranyavastu tapasA bAhona kiM phalgunA naivAntarvahiranyavastu tapasA bAhyena kiM phalgunA // 156 // 157) zuddhaM vAgativartitattvamitaradvAcyaM ca tadvAcakaM zuddhAdeza iti prabhedajanakaM zuddhataratkalpitam / abhyAsa-asta-azeSa-vastoH muneH iti cintanam / ekaH AtmA / mama sopayoga AdeyaH / tataH AtmanaH sakAzAt / anyat kimapi mama na asti // 155 // yadi cet / khAni indriyANi / antaH madhye nihitAni antaHkaraNe AropitAni / tadA bAhyena tapasA kim / na kimapi / phalgunA vRthaiva / yadi khAni indriyANi antaHkaraNe naiva nihitAni tadA bAhyena tapasA kim / phalgunA pathaiva / yadi ceta antarbahiH anyavastu mithyAtvAdi asti / tadA bAhyena tapasA kim / phalgunA vRthaiva / yadi cet / antarbahiH anyavastu naiva mithyAtvAdi naiva / aatmvicaaro'sti| tadA bAhyena tapasA kim / phalgunA vRthaiva // 156 // zuddha tattvaM vAgativarti vacanarahitam / itarat azuddhatattvam / vAcyaM kathanIyam / ca punaH / zuddhAdezaH tadvAcakaM bhavati' / iti prabhedajanakaM zuddhamanakI pravRtti vikalpoMmeM nahIM hotii| vaha grAma aura vanameM tathA prANIke liye sukha utpanna karanevAle sthAnameM aura usa sukhase rahita sthAnameM bhI samabuddhi rahatA hai arthAt grAma aura sukha yukta sthAnameM vaha harSita nahIM hotA hai tathA inake viparIta vana aura duHkha yukta sthAnameM vaha khedako bhI prApta nahIM hotA / isIko sAkSAt ArAdhanA kahA jAtA hai, anya saba bAhya hai // 155 // yadi indriyA~ antarAtmAke unmukha haiM to phira vyarthake bAhya tapase kucha bhI prayojana nahIM hai / aura yadi ve indriyAM antarAtmAke unmukha nahIM haiM to bhI bAhya tapakA karanA vyartha hI hai - usase kucha bhI prayojana siddha honevAlA nahIM hai| yadi antaraMga aura bAhyameM anya vastuse anurAga hai to bAhya tapase kyA prayojana hai ? vaha vyartha hI hai| isake viparIta yadi antaraMga aura bAhyameM bhI anya vastuse anurAga nahIM hai to bhI vyartha bAhya tapase kyA prayojana hai ? arthAt kucha bhI nahIM // vizeSArtha- abhiprAya yaha hai ki yadi indriyoMkI pravRtti Atmonmukha hai to abhISTa prayojana itane mAtrase hI siddha ho jAtA hai, phira usake liye bAhya tapazcaraNakI kucha bhI AvazyakatA nahIM rhtii| kintu ukta indriyoMkI pravRtti Atmonmukha na hokara yadi bAhya padArthoMkI ora ho rahI hai to bAhya tapake karanepara bhI yathArtha sukhakI prApti nahIM ho sakatI / isaliye isa avasthAmeM bhI bAhya tapa vyartha hI ThaharatA hai / isI prakAra yadi antaraMgameM aura bAhyameM paravastuse anurAga nahIM rahA hai to bAhya tapakA prayojana isa samatAbhAvase hI prApta ho jAtA ha, ataH usakI AvazyakatA nahIM rhtii| aura yadi antaraMga va bAhyameM parapadArthoMse anurAga nahIM haTA hai to cittake rAga-dveSase dUSita rahaneke kAraNa bAhya tapakA AcaraNa karanepara bhI usase kucha prayojana siddha nahIM hogaa| ataH isa avasthAmeM bhI bAhya tapakI AvazyakatA nahIM rahatI / tAtparya yaha hai ki bAhya tapazcaraNake pUrvameM indriyadamana, rAga-dveSakA zamana aura mana vacana evaM kAyakI sarala pravRttikA honA atyAvazyaka hai| inake honepara hI vaha bAhya tapazcaraNa sArthaka ho sakegA, anyathA usakI nirarthakatA anivArya hai // 156 // zuddha tattva vacanake agocara hai, isake viparIta bhazuddha tattva vacanake gocara hai arthAt zabdake dvArA kahA jA sakatA hai / zuddha tattvako jo grahaNa karanevAlA 1 zuddhAdezaH yadAvAcakaM bhavati /
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ pamanandi-paJcaviMzatiH [157:1-157tatrAcaM zrayaNIyameva suhazI zeSadvayopAyataH sApekSA nayasaMhatiH phalavatI saMjAyate nAnyathA // 157 // 158) zAnaM darzanamapyazeSaviSayaM jIvasya nArthAntaraM zuddhAdezavivakSayA sa hi tatazcidrUpa ityucyate / paryAyaizca guNaizca sAdhu vidite tasmin girA sadguro tiM kiM na vilokitaM na kimatha prAptaM na kiM yogibhiH // 158 // 159 ) yannAntarna bahiH sthitaM na ca dizi sthUlaM na sUkSma pumAn naiva strI na napuMsakaM na gurutAM prAptaM na yallAghavam / karmasparzazarIragandhagaNanAvyAhAravarNojjhitaM svacchaM zAnadRgekamUrti tadahaM jyotiH paraM nAparam // 159 // 160) jAnanti svayameva yadvimanasazcidrUpamAnandavat / procchinne yadanAdhamandamasanmohAndhakAre haThAt / taratkalpitaM bhavati / tatra zuddha-azuddhayordvayormadhye / sudRzA sudRSTinA bhavyapuruSeNa / AdyaM tattvam / AzrayaNIyam / kutaH / azeSadvayopAyataH vyvhaar-upaaytH| nayasaMhatiH nysmuuhH| saapekssaa| phalavatI sphlaa| jaayte| anyathA nizcayataH na saphalA // 15 // azeSaviSayam ashessgocrm| jJAnaM darzanamapi azeSagocaraM dvayam / jIvasya arthAntaraM spaSTaM na / tataH kAraNAt / sa jIvaiH zuddhAdezavivakSayA zuddhAdeza vaktum icchayA kRtvA / cidrUpaH iti ucyate / tasminnAtmani / sadguroH girA vaannyaa| paryAyaizca guNaizca kRtvA / sAdhu samIcInam / vidite sati jJAte sati / yogibhiH munIzvaraiH / kiM na jJAtam / kiM na vilokitam / atha yogibhiH tasminnAtmani prApte sati kiM na prAptam // 158 // muniH antarjJAnaM cintayati / tatparaMjyotiH aham AtmA / aparaM na / yajyotiH antaHsthita na / bahiH bAhye sthitaM na / yat caitanyaM / ca punaH / dizi sthitaM na / yajyotiH sthUlaM na / yat jyotiH sUkSmaM na / yat jyotiH pumAn na strI na napuMsakaM na / yajyotiH gurutAM na prAptam / yajyotiH lAghavaM na prAptam / yat jyotiH karmasparzazarIragandhagaNanAnyAhAravarNojjhitaM karmazarIra-udbhavagandhAdizabdAdiviSayaM taiH viSayaiH ujjhitam / yat jyotiH varNaiH rahitam / punaH khaccham / yat jyotiH jJAnadarzanamUrti / tat aham / aparaM na // 159 // tadahaM zabdAbhidheyaM mahaH soham iti vAcyaM / hai vaha zuddhAdeza kahA jAtA hai tathA jo bhedako pragaTa karanevAlA hai vaha zuddhase itara arthAt azuddha naya kalpita kiyA gayA hai| samyagdRSTike liye zeSa do upAyoMse prathama zuddha tattvakA Azraya lenA cAhiye / ThIka hai-nayoMkA samudAya paraspara sApekSa hokara hI prayojanIbhUta hotA hai| parasparakI apekSA na karanepara vaha niSphala hI rahatA hai // 157 // zuddha nayakI apekSA samasta padArthoMko viSaya karanevAlA jJAna aura darzana hI jIvakA svarUpa hai jo usa jIvase pRthak nahIM hai| isase bhinna dUsarA koI jIvakA svarUpa nahIM ho sakatA hai| ataeva vaha 'cidrUpa' arthAt cetanasvarUpa aisA kahA jAtA hai| uttama guruke upadezase apane guNoM aura paryAyoMke sAtha usa jJAna-darzana svarUpa jIvake bhale prakAra jAna lenepara yogiyoMne kyA nahIM jAnA, kyA nahIM dekhA, aura kyA nahIM prApta kiyA ? arthAt uparyukta jIvake svarUpako jAna lenepara anya saba kucha jAna liyA, dekha liyA aura prApta kara liyA hai| aisA samajhanA cAhiye // 158 // maiM usa utkRSTa jyotisvarUpa hUM jo na bhItara sthita hai, na bAhira sthita hai, na dizAmeM sthita hai, na sthUla hai, na sUkSma hai, na puruSa hai, na strI hai, na napuMsaka hai, na guru hai, na laghu hai; tathA jo karma, sparza, zarIra, gandha, gaNanA, zabda evaM varNase rahita hokara nirmala evaM jJAna-darzanarUpa advitIya zarIrako dhAraNa karatI hai| isase bhinna aura koI merA svarUpa nahIM hai / / 159 // jise anAdikAlIna pracura moharUpa andhakArake balAt naSTa ho jAnepara manase 1 ca viduSA / 2za shuddhaashuddhyormdhye| 3 ka kAraNAt jIva / 4ka muurtiH|
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ -16811.25) 1. dharmopadezAmRtam sUryAcandramasAvatItya yavaho vizvaprakAzAtmaka tajjIyAtsaharja suniSkalamahaM zabdAbhidheyaM mahaH // 160 // 161) yajjAyate kimapi karmavazAdasAtaM sAtaM ca yattadanuyAyi vikalpajAlam / jAtaM manAgapi na yatra padaM tadeva devendravanditamahaM zaraNaM gato'si // 161 // 162) dhikkAntAstanamaNDalaM dhigamalaprAleyarociH karAna dhikkapUravimizracandanarasaM dhik tAJjalAdInapi / yatprAptaM na kadAcidatra tadidaM saMsArasaMtApahRt lagnaM cedatizItalaM guruvacodivyAmRtaM me hRdi // 162 // 163) jitvA mohamahAbhaTaM bhavapathe dattograduHkhazrame vizrAntA vijaneSu yogipathikA dIdhaiM carantaH kramAt / mahA jiiyaat| kiMlakSaNaM mhH| sahajam / punaH suniSkalaM zarIrarahitam / yat mahaH / vimanasaH sarvajJAH / svayaM jaannti| yat cidrUpam AnandasahitaM vItarAgA jAnanti / ka sati / haThAt mohAndhakAre procchinne sti| kiMlakSaNaM mahaH / asakRt nirantaram / anAdi / amandam ullasAyamAnam / aho yat jyotiH / sUryAcandramasau atItya ullaGghaya atikramya vizvaprakAzAtmakaM vartate // 16 // ahaM tadeva padam / zaraNaM gato'smi prApto bhvaami| kalakSaNaM padam / devendravanditam / yatkimapi karmavazAt / asAtaM duHkham / ca punaH / sAtaM sukham / jAyate utpdyte| yattadanuyAyivikalpajAlaM tayoH sukhaduHkhayoH anuyAyi vikalpajAlam / yatra mokSapade / manAgapi na jAtaM muktI sukhaduHkhavikalpAdi na vartate // 161 // yadi cet / tat idaM guruvacaH divyAmRtaM me hRdi lagnam asti tadA mayA sarva prAptam / kiMlakSaNaM vacomRtam / saMsArasaMtApahRt saMsArakaSTanAzanam / punaH atizItalam / yasya guroH vacaH / atra sNsaare| kadAcinna prAptam / yadA guruvacaH prAptaM tadA / kAntAstanamaNDalaM dhik / amalaprAleyarociHkarAn candrakarAn dhik / karavimizritacandanarasaM dhik| tAM jalArdA jalArdravastre dhik / evaM guruvacaH amRtam asti // 162 // tebhyo munibhyo namaH / rahita hue sarvajJa svayaM hI jAnate haiM, jo cetanasvarUpa hai, Anandase saMyukta hai, anAdi hai, tIvra hai, nirantara rahanevAlA hai, tathA jo Azcarya hai ki sUrya va candramAko bhI tiraskRta karake samasta jagatko prakAzita karanevAlA hai; vaha 'aham' zabdase kahA jAnevAlA zarIra rahita svAbhAvika teja jayavanta ho||160|| karmake udayase jo kucha bhI duHkha aura sukha hotA hai tathA unakA anusaraNa karanevAlA jo vikalpasamUha bhI hotA hai vaha jisa padameM thor3A-sA bhI nahIM rahatA, maiM devendroMse vandita usI (mokSa) padakI zaraNameM jAtA hUM // 161 // jo pUrvameM kabhI nahIM prApta huA hai aisA saMsArake saMtApako naSTa karanevAlA atyanta zItala gurukA upadezarUpa divya amRta yadi mere hRdayameM saMlagna hai to phira patnIke stanamaNDalako dhikkAra hai, nirmala candramAkI kiraNoMko dhikkAra hai, kapUrase mile hue candanake rasako dhikkAra hai, tathA anya jala Adi zItala vastuoMko bhI dhikkAra hai| vizeSArtha-strIkA stanamaNDala, candrakiraNa, kapUrase milA huA candanarasa tathA aura bhI jo jala Adi zItala padArtha lokameM dekhe jAte haiM ve saba prANIke bAhya zArIrika santApako hI kucha samayake liye dUra sakate haiM, na ki abhyantara sNsaarsntaapko| usa saMsArasantApako yadi koI dUra kara sakatA hai to vaha sadgurukA vacana hI dUra sakatA hai / amRtake samAna atizaya zItalatAko utpanna karanevAlA yadi vaha gurukA divya upadeza prANIko prApta ho gayA hai to phira lokameM zItala samajhe jAnevAle una strIke stanamaNDala Adiko dhikkAra hai| kAraNa yaha ki ye saba padArtha usa santApake naSTa karanemeM sarvathA asamartha haiM // 162 // atyanta tIvra duHkha pratipATho'yam, makaza vika tAM jlaadraampi| 2ka nissklN| 3za kiMlakSaNaM vacaH sNsaar| kvimishrcndnrs| 5majalAdo dipaTikA jalAIvakhaM vid| pagranaM.9
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAnipAsitiH prAptA zAnadhanAdhirArabhimatasyAtmopalammAla nityAnandakalatrasaMgasukhino ye tatra tebhyo nmH|| 16 // 164) ityAdidharma eSaH kSitipasurasukhAnaya'mANikyakozaH pAtho duHkhAnalAnAM prmpdlstsaudhsopaanraajiH| etanmAhAtmyamIzaH kathayati jagatAM kevalI sAdhvadhItA sarvasmin vAye 'tha smarati paramaho mAdRzastasya nAma // 164 // 165 ) zazvajanmajarAntakAlavilasahuHkhaughasArIbhavat saMsAropramahArujopahRtaye 'nantapramodAya ca / etaddharmarasAyanaM nanu budhAH kartu matizcettadA mithyAtvAviratipramAdanikaraphrodhAdi saMtyajyatAm // 165 // 166) naTaM ratnamivAmbudhau nidhiriva prabhraSTadRSryathA yogo yUpazalAkayozca gatayoH pUrvAparau toydhii| ye yogipathikAH munyH| mohamahAbhaTa jitvaa| bhavapathe sNsaarpthe| carantaH gacchantaH / vijaneSu sthAneSu vizrAntA jaataaH| kiMlakSaNe bhvpthe| dattopraduHkhazrame duHkhaprade / punaH kilakSaNe bhvpthe| dIrgha grisstthe| ye munayaH / kramAt krameNa / cirAt dIrghakAlAt / abhimataM zreSTham / khAtmopalambhAlayam AtmagRham / praaptaaH| punaH kiMlakSaNA munyH| jnyaandhnaaH| ye munayaH / tatra svaatmoplmbhgRhe| nityAnandakalatrasaMgasukhinaH vartante / tebhyo namaH namaskAro'stu // 163 // ityAdiH eSaH dhrmH| kiMlakSaNaH dhrmH| 'kSitipa-rAjA-sura-devasukha-anarNyamANikyakozaH sukhbhaannddaarH| punaH kiMlakSaNa: dharmaH / duHkhAnalAnA duHkhAnInAm / pAthaH jalam / punaH kiMlakSaNo dharmaH / paramapadalasatsaughasopAnarAjiH mokSagRhasopAnapaGkiH / etasya dharmasya mAhAtmya jagatAm IzaH kevalI kathayati / kiMlakSaNaH kevalI / atha sarvasmim vADmaye / sAdhu adhItA vakA dvaadshaanggvktaa| aho iti saMbodhane / mAdRzaH janaH / tasya dharmasya nAma smarati // 164 // nanu iti vitarke / bho budhAH / etaddharmarasAyanaM kartuM yadi cenmatiH asti| ca punH| avantasukhAya anantasukhahetave anantasukhaM bhoktuM matiH asti / ca punH| zazvat anavaratam / janmasaMsArajarA-antakAlavilasaduHkhaughasabalasaMsAra-upamahArujaH rogasya apahRtaye nAzAya dUrIkartuM matiH asti / tadA mithyAtvaaviratipramAdakapAyasamUha krodhAdi saMtyajyatAm / bho bhavyAH saMtyajyatAm // 165 // atra sNsaare| naratvaM manuSyapadaM sathA durlabham / tathA katham / yathA ambudhau samudre naSTaM ratnaM durlabhaM punaH kaThinena (?) prApyate / punaH manuSyapadaM tathA durlabhaM yathA evaM parizramako utpanna karanevAle laMbe saMsArake mArgameM kramazaH gamana karanevAle jo yogIrUpa pathika moharUpI mahAn yoddhAko jItakara ekAnta sthAnameM vizrAmako prApta hote haiM, tatpazcAt jo jJAnarUpI dhanase sampanna hote hue svAtmopalabdhike sthAnabhUta apane abhISTa sthAna (mokSa) ko prApta hokara vahAMpara avinazvara sukha (mukti) rUpI strIkI saMgatise sukhI ho jAte haiM unake liye namaskAra ho // 163 // ityAdi (uparyukta) yaha dharma rAjA evaM devoMke sukharUpa amUlya ratnoMkA khajAnA hai, duHkharUpa amiko zAnta karaneke liye jalake samAna hai, tathA uttama pada arthAt mokSarUpa prAsAdakI sIr3hiyoMkI paMktike sadRza hai / usakI mahimAkA varNana vaha kevalI hI kara sakatA hai jo tInoM lokoMkA adhipati hokara samasta AgamameM niSNAta hai / mujha jaisA alpajJa manuSya to kevala usake nAmakA smaraNa karatA hai // 164 // he vidvAno ! nirantara janma, jarA evaM maraNa rUpa duHkhoMke samUhameM sArabhUta aise saMsArarUpa tIvra mahArogako dUra karake ananta sukhako prApta karaneke liye yadi ApakI isa dharmarUpI rasAyanako prApta karanekI icchA hai to mithyAtva, avirati evaM pramAdake samUhakA tathA krodhAdi kaSAyoMkA parityAga kIjiye // 165 // jaise samudra meM vilIna hue ranakA punaH 1 knikrH| 2za pustake evaMvidhaH pAThaH- kSitipo bhUpatiH suSu rAti baraM dadAti iti suraH indrastayoH sukhaM zivizvanapAlanajanyaH AnandaH sa evAnarthamANikyAni amUlyapatharAgarasAni teSAM kozaH mAmayasUra nibhaanaam| ksmaaH|
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. dharmopadezAmRtam saMsAre 'tra tathA naratvamasakRduHkhaprade durlabhaM labdhe tatra ca janma nirmalakule tatrApi dharme matiH // 166 // 167 ) nyAyAdandhakavartakIyakajanAkhyAnasya saMsAriNAM prAptaM vA bahukalpakoTibhiridaM kRcchrAnnaratvaM yadi / mithyAdevagurUpadezaviSayavyAmohanIcAnvaya prAyaiH prANabhRtAM tadeva sahasA vaiphalyamAgacchati // 167 // -169 : 1-119] 67 168) labdhe kathaM kathamapIha manuSyajanmanyaGga prasaMgavazato hi kuru svakAryam / prAptaM tu kAmapi gatiM kumate tirazcAM kastvAM bhaviSyati vibodhayituM samarthaH // 168 // 169 ) janma prApya nareSu nirmalakule klezAnmateH pATavaM bhakti jainamate kathaM kathamapi prAgarjitazreyasaH / prabhraSTadRSTeH andhasya nidhiriva andhasya lakSmIH durlabhA / yathA pUrvAparau toyadhI pUrvapazcimasamudrau / ca punaH / gatayoH yUpazalAkayoH grUpazamilayoH / yogaH ekatra milanaM kaThinaM tathA manuSyapadaM kaThinam / kiMlakSaNe saMsAre / asakRdduHkhaprade / tatra tasmin / naratve labdhe sati / ca punaH / nirmalakule janma durlabham / tatra tasmin nirmalakule prApte sati api dharme matiH durlabhA // 166 // yadi vet / saMsAriNAM jIvAnAm / saMsArijIvaiH / idaM naratvaM kRcchrAt / labdhaM prAptam / vA bahukalpakoTibhiH prAptam / andhaka* vartakIyakajanAkhyAnasya nyAyAt iva - andhakasya hastayoH madhye yathA baTeripakSiNaH AgamanaM durlabhaM tathA naratvaM prANabhRtAM jIvAnAm / tadeva naratvam / sahasA / vaiphalyaM niSphalam / Agacchati / kaiH / mithyAdevagurUpadezaviSayavyA mohapre manIca anvayaprAyaiH nIcakAyaiH kRtvA naratvaM viphalaM yAti // 167 // aGga iti saMbodhane / he kumate / iha manuSyajanmani / prasaGgavazataH puNyavazataH / kathamapi' labdhe sati / hi yataH / tadA svakAryaM kuru / yadA tirazcAM kAmapi gatiM prAptam / tadA tvAM vibodhayituM kaH samarthaH bhavi - Syati / api tu na ko'pi // 168 // ye pumAMsaH / nirmalakule nareSu janma prApya klezAt mateH pATavaM dakSatvaM prApya / kathaM kathamapi kaSTena prApya / prAk arjitazreyasaH puNyAt / jainamate bhAk prApya / saMsArasamudratArakaM sukhakaraM dharmaM na kurvate / ve mUDhAH durbuddhayaH prApta karanA durlabha hai, andheko nidhikA milanA durlabha hai, tathA pRthak pRthak pUrva aura pazcima samudrako prApta huI yUpa (juAM athavA yajJameM pazuke bAMdhanekA kASTha) aura zalAkA ( jueM meM lagAI jAne vAlI khUMTI ) kA phirase saMyoga honA durlabha hai; vaise hI nirantara duHkhako denevAle isa saMsAra meM manuSya paryAyako prApta karanA bhI atizaya durlabha hai / yadi kadAcit vaha manuSya paryAya prApta bhI ho jAve to bhI nirmala kulameM janma lenA aura vahAMpara bhI dharmameM buddhikA laganA, yaha bahuta hI durlabha hai // 166 || saMsArI prANiyoM ko yaha manuSya paryAya 'andhakavartakIyaka' rUpa janAkhyAnake nyAyase karor3oM kalpakAloMmeM bar3e kaSTase prApta huI hai, arthAt jisa prakAra andhe manuSyake hAthoMmeM vaTera pakSIkA AnA durlabha hai usI prakAra isa manuSya paryAyakA prApta honA bhI atyanta durlabha hai / phira yadi vaha karor3oM kalpa kAloMmeM kisI prakArase prApta bhI ho gaI to vaha mithyA deva evaM mithyA guruke upadeza, viSayAnurAga aura nIca kulameM utpatti Adike dvArA sahasA viphalatAko prApta ho jAtI hai // 167 // he durbuddhi prANI ! yadi yahAM jisa kisI bhI prakArase tujhe manuSyajanma prApta ho gayA hai to phira prasaMga pAkara apanA kArya ( Atmahita ) kara le / anyathA yadi tU marakara kisI tiryaMca paryAyako prApta huA to phira tujhe samajhAneke liye kauna samartha hogA ? arthAt koI nahIM samartha ho sakegA || 168 || jo loga manuSya paryAyake bhItara uttama kulameM janma lekara kaSTapUrvaka buddhikI caturatAko prApta hue haiM tathA jinhoMne pUrvopArjita puNya karmake udayase jisa kisI bhI prakArase jaina matameM 1 prasaMgavazataH kathamapi /
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ pabhanandi-paJcaviMzatiH [ 169:1-169saMsArArNavatArakaM sukhakara dharma na ye kurvate hastaprAptamanarvyaratnamapi te muzcanti durbuddhyH|| 169 // 170) tiSThatyAyuratIva dIrghamakhilAnyaGgAni dUraM dRDhA nyeSA zrIrapi me vazaM gatavatI kiM vyAkulatvaM mudhA / AyatyAM niravagraho gatavayA dharma kariSye bharA dityevaM bata cintayannapi jaDo yAtyantakagrAsatAm // 170 // 171) palitaikadarzanAdapi sarati satazcittamAzu vairAgyam / / pratidinamitarasya punaH saha jarayA vardhate tRSNA // 171 // 172) AjAternastvamasi dayitA nityamAsannagAsi prauDhAsyAze kimatha bahunA strItvamAlambitAsi / asmatkezagrahaNamakarodagrataste jareyaM marSasyetanmama ca hatake snehalAdyApi citram // 172 // anarghyaratnamapi hastaprAptam / muJcanti tyajanti // 169 // bata iti khede / jaDaH muurkhH| evam iti / cintayan api / antakaprAsA yAti yamavadanaM yAti / kiM cintayati / AyuH atIva dIgha tiSThati / akhilAni aGgAni / dUram atizayena dRDhAni santi / eSA zrIH lkssmiiH| me mama vazaM gatavatI vrtte| mudhA vyAkulatvaM katham / AyatyAm uttarakAle vRddhkaale| niravagrahaH svacchandaH / gatavayA gatayauvanabharAt / dharma kariSye / bharAt atizayena / cintayan mUDhaH maraNaM yAti // 17 // sataH saadhoH| vittaM mnH| palitakadarzanAt api zvetakezadarzanAt / Azu zIghraNa / pratidinaM vairAgyaM sarati gacchati / punaH itarasya asAdhoH nIcapuruSasya / zvatakezadarzanAt jarayA saha tRSNA vardhate // 171 // he Aze he tRssnne| tvam / AjAteH janma A maryAda dayitA strii| asi bhavasi / nityaM sadaiva / AsannagA nikaTasthA asi / prauDhA asi / atha bahanA kima / strItvama AlambitA asi strItvaM gatA asi / iyaM jraa| te tava sapatnI / te tava agrataH / asmatkezaprahaNam asmAkaM kezagrahaNam / akarot / hai hataka bhakti bhI prApta kara lI hai, phira yadi ve saMsAra-samudrase pAra karAkara sukhako utpanna karanevAle dharmako nahIM karate haiM to samajhanA cAhiye ki ve durbuddhi jana hAthameM prApta hue bhI amUlya ratnako chor3a dete haiM // 169 // merI Ayu bahuta laMbI hai, hAtha-pAMva Adi sabhI aMga atizaya dRr3ha haiM, tathA yaha lakSmI bhI mere vazameM hai phira maiM vyarthameM vyAkula kyoM hoU ? uttara kAlameM jaba vRddhAvasthA prApta hogI taba maiM nizcinta hokara atizaya dharma kruuNgaa| kheda hai ki isa prakAra vicAra karate karate yaha mUrkha prANI kAlakA grAsa bana jAtA hai // 170 / / sAdhu puruSakA citta eka pake hue (zveta ) bAlake dekhanese hI zIghra vairAgyako prApta ho jAtA hai| kintu isake viparIta avivekI janakI tRSNA pratidina vRddhatvake sAtha bar3hatI jAtI hai, arthAt jaise jaise usakI vRddha avasthA bar3hatI jAtI hai vaise vaise hI uttarottara usakI tRSNA bhI bar3hatI jAtI hai // 171 // he tRSNe! tuma hameM janmase lekara pyArI rahI ho, sadA pAsameM rahanevAlI ho aura vRddhiko prApta ho / bahuta kyA kahA jAya ? tuma hamArI patnI avasthAko prApta huI ho / yaha jarA (bur3hApA) rUpa anya strI tumhAre sAmane hI hamAre bAloMko grahaNa kara cukI hai / he ghAtaka tRSNe! tuma mere isa bAlagrahaNa rUpa apamAnako sahate hue Aja bhI sneha karanevAlI banI ho, yaha AzcaryakI bAta hai // vizeSArtha - lokameM dekhA jAtA hai ki yadi koI puruSa kisI anya strIse prema karatA hai to cirakAlase sneha karanevAlI bhI usakI strI usakI orase virakta ho jAtI hai-use chor3a detI hai| parantu kheda hai ki vaha tRSNArUpa strI apane priyatamako anya jarArUpa nArImeM Asakta dekha kara bhI use nahIM chor3atI hai aura usase anurAga hI karatI hai / tAtparya 1bha amryaadiikRty| 2za bahunA strItvaM /
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. dharmopadezAmRtam 173) rAyate paridRDho 'pi dRDho'pi mRtyumabhyesi daivavazataH kSaNato 'tra loke / tatkaH karoti madamambujapatravAribindUpamairdhanakalevarajIvitAdyaiH // 173 // 174) prAtardarbhadalAnakoTighaTitAvazyAyavindutkara prAyAH prANadhanAGgajapraNayinImitrAdayo dehinAm / akSANAM sukhametadupraviSavaddharma vihAya sphuTaM sarva bhaGguramatra duHkhadamaho mohaH karotyanyathA // 174 // 175) tAvadvalgati vairiNAM prati camUstAvatparaM pauruSaM tIkSNastAvadasirbhujau dRDhatarau tAvaJca kopodgamaH / bhUpasthApi yamo na yAvadadayaH kSutpIDitaH sanmukhaM dhAvatyantaridaM vicintya viduSA tadrodhako mRgyate // 175 // he tRssnne| etatkezagrahaNApamAnam / tvaM marSasi sahase / ca punaH / mama tvaM adyApi / snehalA snehakAriNI asi / etaccitram Azcaryam // 172 // atra loke sNsaare| paridRDho'pi rAjA api / raGkAyate / dRDho'pi kaThino'pi / daivavazataH karmayogAt / kSaNataH / mRtyum abhyeti maraNa yAti / tattasmAtkAraNAt / ambujapatravAribindUpamaiH kamalapatroparijalabindusamAnaiH / dhanakalevara-zarIrajIvitAyaiH kRtvA / madaM garvam / kaH karoti / bhavyaH garva na karoti // 173 // dehinAM prANinAm / prANadhanAGagajapatrapraNayinIstrImitrAdayaH prAtaHkAlInadarbhaagrakoTisthita-avazyAyabindu-utkarasamUhasadRzAH santi / etat akSANAM sukham upaviSavat jAnIhi / atra saMsAre / sphuTaM prakaTam / dharma vihAya sarvam / bhaGguraM vinazvaram / viddhi / punaH sarva duHkhadaM viddhi / aho mohaH anyathA karoti // 174 // yAvat / adayaH kSutpIDitaH san yauH sanmukhaM na dhAvati / tAvadbhapasya rAjJaH / camUH senA / vairiNAM prati valgati / bhUpasya api paraM pauruSaM tAvat / bhUpasya asiH tIkSNaH tAvat / bhUpasya dRDhatarau bhujau tAvat / dramaH krodhotpattiH tAvat / yAvat yamaH sanmukhaM na dhAvati / antaHkaraNe idaM vicintya / viduSA bhavyajIvena / yaha hai ki vRddhAvasthAke prApta honepara puruSakA zarIra zithila ho jAtA hai va smRti bhI kSINa ho jAtI hai| phira bhI vaha viSayatRSNAko chor3a kara AtmahitameM pravRtta nahIM hotA, yaha kitane khedakI bAta hai // 172 / / yahAM saMsArameM rAjA bhI daivake vaza hokara raMka jaisA bana jAtA hai tathA puSTa zarIravAlA bhI manuSya karmodayase kSaNabharameM hI mRtyuko prApta ho jAtA hai / aisI avasthAmeM kauna-sA buddhimAn puruSa kamalapatrapara sthita jalabinduke samAna vinAzako prApta honevAle dhana, zarIra evaM jIvita Adike viSayameM abhimAna karatA hai ? arthAt kSaNameM kSINa honevAle ina padArthoMke viSayameM vivekI jana kabhI abhimAna nahIM karate // 173 // prANiyoMke prANa, dhana, putra, strI aura mitra Adi prAtaHkAlameM DAbha (kAMsa ) ke patrake agra bhAgameM sthita osakI bUMdoMke samUhake samAna asthira haiN| yaha indriyajanya sukha tIkSNa viSake samAna pariNAmameM duHkhadAyI hai / isIliye yaha spaSTa hai ki yahAM dharmako chor3a kara anya saba padArtha vinazvara va kaSTadAyaka haiM / parantu Azcarya hai ki yaha saMsArI prANI mohake vaza hokara ina vinazvara padArthoM ko sthira mAna unameM anurAga karatA hai aura sthAyI dharmako bhUla jAtA hai // 174 // jaba taka kSudhAse pIr3ita huA nirdaya yamarAja (mRtyu) sAmane nahIM AtA hai tabhI taka rAjAkI bhI senA zatruoMke Upara AkramaNa karaneke liye prasthAna karatI hai, tabhI taka utkRSTa puruSArtha bhI rahatA hai, tabhI taka tIkSNa talavAra bhI sthita rahatI hai, tabhI taka ubhaya bAhu bhI atizaya dRr3ha rahate haiM, aura tabhI taka krodha bhI udita hotA hai / isa 1za.prahaNaM apmaanN| 2zakSutpIDitaH ymH|
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ paanandi-paJcaviMzatiH [116:1-176. 176) ratijalaramamANo mRtyukaivartahastaprasRtaghanajaroruprollasajjAlamadhye / nikaTamapi na pazyatyApadAM cakramugraM bhavasarasi varAko lokamInaugha eSaH // 176 // 177) zuddhatestRDapIha zItalajalAdbhUtAdikA mantrataH sAmAderahito gadAgadagaNaH zAnti nRbhirnIyate / no mRtyustu surairapIti hi mRte mitre 'pi putre 'pi vA zoko na kriyate budhaiH paramaho dharmastatastajayaH // 177 // 178 ) tyaktvA dUraM vidhurapayaso durgatikliSTakRcchrAn labdhvAnandaM suciramamarazrIsarasyAM ramante / etyaitasyA nRpapadasarasvakSayaM dharmapakSA yAntyetasmAdapi zivapadaM mAnasaM bhvyhNsaaH|| 178 // tadrodhakaH tasya yamasya rodhakaH niSedhakArI mokSasthAnakaH / mRgyate vicAryate // 175 // eSaH varAkaH / lokamInaughaH lokamInasamUhaH / bhavasarasi sNsaarsrovre| ratijale / ramamANaH krIDamANaH / upram ApadA cakra nikaTam api na pazyati / kiMlakSaNe bhavasarasi / mRtyukaivartahastena yamadhIvarahastena prasRtaM prasAritaM ghana-nibiDa -jarA-uru-prollasajjAlamadhye yasya sa tasmin // 176 // iha saMsAre / nRbhiH manuSyaiH kRtvaa| kSudhA / bhuktbhojnaat / zAnti niiyte| nRbhistRT tRSA api zItalajalAt zAnti niiyte| mRbhirbhUtAdikA matrataH zAnti niiynte| nRbhirahitaH zatruH sAmAdeH komalavacanAt zAnti nIyate / nRbhiH gadagaNaH rogasamUhaH / gadagaNAt auSadhasamUhAt / zAnti nIyate / tu punaH / mRtyuH / suraiH api devaiH api / zAnti no nIyate / hi yataH / ivi hetoH| mitre vA putre mRte sati budhaiH zoko na kriyte| aho iti saMbodhane / paraM dharmaH kriyte| tataH tajayaH dharmaH mRtyuvinAzakArI / / 177 // bhavyahaMsAH / durgatikliSTakRcchrAn durgatiklezaduHkhazAlikSetravizeSAn / dUra tyaktvA / amarazrIH devazrIH / sarasyo svrgiisrovre| labdhvAnandam / suciraM cirakAlam / ramante kriiddnti| kiMlakSaNAn kSetrAn / vidhurapayasaH vidhuraM kaSTa tadeva payaH pAnIyaM yatra tAn / dharmapakSAH bhavyahaMsAH / etasyAH devazrIsarasyAH sakAzAt / etya Agatya / nRpapadasarasi rAjapadasarovare ramante / punaH bhvyhNsaaH| etasmAt nRpapadasarovarAt / zivapadaM mAnasasarovaram / yaanti| kiMlakSaNaM zivapadam / prakArase vicAra karake vidvAn puruSa ukta yamarAjakA nigraha karanevAle tapa AdikI khoja karatA hai / / 175 // jisake madhyameM mRtyurUpI mallAhane apane hAthoMse saghana jarArUpI vistRta jAlako phailA diyA hai aise saMsArarUpI sarovarake bhItara rAgarUpI jalameM ramaNa karanevAlA yaha vecArA janarUpI mInoMkA samudAya samIpameM AI huI mahAn ApattiyoMke samUhako nahIM dekhatA hai // 176 // saMsArameM manuSya bhojanase kSudhAko, zItala jalase pyAsako, maMtrase bhUta-pizAcAdiko, sAma dAna daNDa va medase zatruko, tathA auSadhase rogasamUhako zAnta kiyA karate haiM / parantu mRtyuko deva bhI zAnta nahIM kara pAte / isa prakAra vicAra karake vidvajjana mitra athavA putrake bhI maranepara zoka nahIM karate, kintu eka mAtra dharmakA hI AcaraNa karate haiM aura usIse ve mRtyuke Upara vijaya prApta karate haiM // 177 // dharmarUpI paMkhoMko dhAraNa karanevAle bhavya jIvarUpa haMsa narakAdika durgatiyoMke klezayukta duHkhoMrUpa jalahIna jalAzayoMko dUrase hI chor3akara AnandapUrvaka devoMkI lakSmIrUpa sarovarameM cira kAla taka ramaNa karate haiN| vahAMse A karake ve rAjyapadarUpa sarovarameM ramaNa karate haiM / antameM ve vahAMse bhI nikala karake avinazvara mokSapadarUpI mAnasa sarovarako prApta karate haiM // vizeSArtha- jisa prakAra uttama puSTa paMkhoMse saMyukta haMsa pakSI jalase rikta hue jalAzayoMko chor3akara kisI anya sarovarameM cale jAte haiM aura phira antameM usako bhI chor3akara mAnasa sarovarameM jA pahuMcate haiM usI prakAra dharmAtmA bhavya jIva usa dharmake prabhAvase narakAdika durgatiyoMke kaSTase bacakara kramazaH devapada
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12:1-92) 1. dharmopadezAmRtam 179) jAyante jinacakravartivalabhUdogIndrakRSNAdayo dharmAdeva dignggnaanggvilscchshvdyshshcndnaaH| taddhInA narakAdiyoniSu narA duHkhaM sahante dhruvaM pApeneti vijAnatA kimiti no dharmaH satA sevyate // 17 // 180) sa svargaH sukharAmaNIyakapadaM te te pradezAH parAH sArA sA ca vimaanraajirtulprenggutptaakaaptto| te devAzca padAtayaH parilasattannandanaM tAH striyaH zakratvaM tadanindyametadakhilaM dharmasya visphUrjitam // 180 // 181) yatSaTkhaNDamahI navorunidhayo dviHsaptaratnAni yat tuGgA yadviradA rathAzca caturAzItizca lakSANi yat / yazcASTAdazakoTayazca turagA yoSitsahasrANi yat SaDyuktA navatiryadekavibhutA taddhAma dharmaprabhoH // 181 // 182) dharmo rakSati rakSito nanu hato hanti dhruvaM dehinAM hantavyo na tataH sa eva zaraNaM saMsAriNAM srvthaa| akSayaM zAzvatam // 18 // atra sNsaare| dharmAdeva jinckrvrtiblbhdrbhogiindr-dhrnnendrkRssnnaadyH| jAyante utpadyante / kilakSaNAH jinckrvrtiblbhdraadyH| dignggnaanggvilscchshvdyshshcndnaaH| punaH taddhInA narAH tena dharmeNa hInAH rahitAH nraaH| pApena dhruvaM narakAdiSu yoniSu / duHkha sahante duHkhaM prApnuvanti / iti vijAnatA satA satpuruSeNa / iti hetoH / dharmaH kiM na sevyate // 179 // etat / akhilaM samastam / dharmasya / visphUrjitaM mAhAtmyam / tadeva darzayati / sa svargaH / kiMlakSaNaH khrgH| sukharAmaNIyakapadam / te te prdeshaaH| parAH utkRSTAH santi / ca punH| sA vimaanraajiH| sArA samIcInA vartate / kilakSaNA vimaanraajiH| atulprekutptaakaapttaa| te devAH te azvarUpA devaaH| te padAtayaH / tat parilasannandanaM vanam / tAH surAganAH striyH| tat anindyaM zakatvam indrapadam / etat akhilaM dharmasya mAhAtmyaM viddhi // 18 // bho bhavyAH / tat dharmaprabhoH dharmarAjJaH (1) / dhAma tejaH / tatkima / yat SaTkhaNDamahIrAjyam / yat nava-uru-gariSThanidhayaH / yat dviHsaptaratnAni / sta tujhA dviradA hastinaH / ca punaH / rathAH caturazItilakSANi / ca punaH / yat aSTAdazakoTayaH turagAH / yat SaDyuktA navatiH boSitsahasrANi / yat bhUmaNDale / ekavibhutA ekacchatrarAjyam / taddharmamahAtmyam // 181 // nanu iti vitarke / dharmaH aura rAjapadake sukhako bhogate hue antameM mokSapadako bhI pAlete haiM // 178 // jinakA yazarUpI candana sadA dizAoMrUpa striyoMke zarIrameM suzobhita hotA hai arthAt jinakI kIrti samasta dizAoMmeM phailI huI hai aise tIrthakara, cakravartI, baladeva, nAgendra aura kRSNa (nArAyaNa) Adi pada dharmase hI prApta hote haiN| dharmase rahita manuSya nizcayataH pApake prabhAvase narakAdika durgatiyoMmeM dukhako sahate haiM / isa bAtako jAnatA huA sajjana puruSa dharmakI ArAdhanA kyoM nahIM karatA ? // 179 // sukhake dvArA ramaNIyatAko prApta huA vaha svarga pada, ve ve utkRSTa sthAna, phaharAte hue anupama dhvajavastroMse suzobhita vaha zreSTha vimAnapaMkti, ve deva, ve pAdacArI sainika, zobhAyamAna vaha nandana kAnana, ve striyAM, tathA vaha anindha indra pada; yaha saba dharmake prakAzameM prApta hotA hai // 180 // chaha khaNDa ( pUrA bharata, airAvata yA kacchA Adi kSetra ) rUpa pRthivIkA upabhoga; mahAn nau nidhiyAM, do vAra sAta (742) arthAt cauhada ratna, unnata caurAsI lAkha hAthI aura utane hI ratha, aThAraha karor3a ghor3e, chaha yukta nabbai arthAt chayAnabai hajAra striyAM, tathA eka chatra rAjya; baha jo cakravartitvakI sampatti prApta hotI hai vaha saba dharmaprabhuke hI pratApase prApta hotI hai // 181 // yadi dharmakI rakSA kI jAtI hai to vaha bhI dharmAtmA prANIkI narakAdise rakSA karatA hai / isake viparIta yadi 1 kpttH| 2 ka mato'gre 'api tu sevyate' ityadhikaH paatthH| 3 ka khatpatAkA paTAH te, za khatpatAkA padAtayaH te / smruupdevaaH|
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ pacanandi-paJcaviMzatiH dharmaH prApayatIha tatpadamapi dhyAyanti yadyogino no dharmAtsuhRdasti naiva ca sukhI no paNDito dhArmikAt // 182 // 183) nAnAyonijalaughalaGghittadizi klezormijAlAkule prodbhUtAdbhutabhUrikarmamakara prAsIkRtaprANini / duH paryantagabhIrabhISaNatare janmAmbudhau majjatAM no dharmAdaparo 'sti tAraka ihAzrAntaM yatadhvaM budhAH // 183 // 184 ) janmoccaiH kula eva saMpadadhike lAvaNyavArAMnidhinIrogaM vapurAdirAyurakhilaM dharmAvaM jAyate / nIrathavA jagatsu na sukhaM tatte na zubhrA guNAH yairutkaNThitamAna sairiva naro nAzrIyate dhArmikaH // 184 // [18211-444 rakSitaH / zruvaM dehinAM jIvAnAM rakSati / dharmaH hato jIvAnAM hanti / tataH kAraNAt / dharmaH hantavyaH na / sa eva dharmaH saMsAriNAM jIvAnAm / sarvathA zaraNam / iha jagati saMsAre / dharmaH tatpadaM prApayati api / yatpadam / yogino dhyAyanti / mokSapadaM prApayati / dharmAtsuhRt mitram aparaH na / ca punaH / dhArmikAt puruSAt aparaH sukhI na / sadharmI (?) puruSAt aparaH paNDitaH na / sarvathA dharmaH zaraNaM jIvAnAm // 182 // janmAmbudhau saMsArasamudre / majjatAM buDatAm / prANinAM jIvAnAm / dharmAt aparaH tArakaH na asti / kiMlakSaNe saMsArasamudre / nAnAyonijalaughalaGghitadizi / punaH kiMlakSaNe saMsArasamudre / klezomiMjAlAkule / punaH kiMlakSaNe saMsArasamudre / prodbhUta utpanna adbhuta bhUri-bahula-karma makara - matsyaiH prAsIkRtAH prANinaH yatra sa tasmin / punaH kiMlakSaNe saMsArasamudre / duHparyantagabhIrabhISaNatare / bho budhAH bhoH bhavyAH / iha dharme abhrAntaM nirantaram / yatadhvaM yatnaM kurudhvam // 183 // bho bhavyAH zrUyatAm / dharmAt ghruvam uccaiH kule janma / eva nizcayena / saMjAyate / kiMlakSaNe kule / sampadadhike lakSmIyukte / 'dharmAt / lAvaNyavArAMnidhiH lAvaNyasamudranidhiH (?) / vapuH zarIram / nIrogaM jAyate / dharmAt akhilaM pUrNam / AyuH saMjAyate / athavA jagatsu sA zrIH na jagatsu tatsukhaM na jagatsu te zubhrA guNAH na / yaiH pUrvokaiH sukhaguNaiH dhArmikaH pumAn naraH / na AzrIyate / kiMlakSaNaiH guNaiH / dhArmikaM puruSaM prati utkaNThitamAnasairiva // 184 // usa dharmakA ghAta kiyA jAtA hai to vaha bhI nizcayase prANiyoMkA ghAta karatA hai arthAt unheM narakAdika yoniyoMmeM pahuMcAtA hai / isaliye dharmakA ghAta nahIM karanA cAhiye, kyoMki, saMsArI prANiyoMkI saba prakArase rakSA karanevAlA vahI hai / dharma yahAM usa ( mokSa ) padako bhI prApta karAtA hai jisakA ki dhyAna yogI jana kiyA karate haiM / dharmako chor3akara dUsarA koI mitra ( hitaiSI ) nahIM hai tathA dhArmika puruSakI apekSA dUsarA koI na to sukhI ho sakatA hai aura na paNDita bhI // 182 // jisane aneka yonirUpa jalake samUhase dizAoMkA atikramaNa kara diyA hai, jo klezarUpI laharoMke samUhase vyApta ho rahA hai, jahAMpara prANI pragaTa hue Azcaryajanaka bahuta-se karmarUpI magaroMke grAsa banate haiM, jisakA pAra bahuta kaThinatAse prApta kiyA jA sakatA hai, tathA jo gambhIra evaM atizaya bhayAnaka hai; aise janmarUpI samudrameM DUbate hue prANiyoMkA uddhAra karanevAlA dharmako chor3akara aura koI dUsarA nahIM hai / isaliye he vidvajjana ! Apa nirantara dharma ke viSayameM prayana kareM // 183 // nizcayataH dharmake prabhAva adhika sampattizAlI ucca kulameM hI janma hotA hai, saundaryarUpI samudra prApta hotA hai, nIroga zarIra Adi prApta hote haiM tathA Ayu paripUrNa hotI hai arthAt akAlamaraNa nahIM hotA / athavA saMsArameM aisI koI lakSmI nahIM hai, aisA koI sukha nahIM hai, aura aise koI nirmala guNa nahIM haiM; jo ki utkaNThitamana hokara dhArmika puruSakA Azraya na lete hoM / abhiprAya yaha ki uparyukta samasta sukhakI sAmagrI cUMki eka mAtra dharmase hI prApta hotI hai ata eva vivekI janako sadA hI usa dharmakA AcaraNa 1 1 za matsyaikagrAsItAH /
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 411200 1. dharmApadezAmRtam 185) bhRGgAH puSpitaketakImiva mRgA banyAmiva svasthalI nadyaH sindhumivAmbujAkaramiva zvetacchadAH pkssinnH| zauryatyAgavivekavikramayazaHsaMpatsahAyAdayaH sarve dhArmikamAzrayanti na hitaM dharme vinA kiMcana // 185 // 186) saubhAgIyasi kAminIyasi sutazreNIyasi zrIyasi prAsAdIyasi yatsukhIyasi sadA rUpIyasi prIyasi / yadvAnantasukhAmRtAmbudhiparasthAnIyasIha dhruvaM nirdhUtAkhiladuHkhadApadi suhRddha matirdhAryatAm // 186 // 187) saMchannaM kamalairmarAvapi saraH saudhaM vane 'pyunnataM kAminyo girimastake 'pi sarasAH sArANi ratnAni ca / jAyante 'pi ca lepa[pya ]kASThaghaTitAH siddhipradA devatAH dharmazcediha vAJchitaM tanubhRtAM kiM kiM na saMpadyate // 187 // bho bhavyAH zrUyatAm / prANinAM dharma vinA kiMcana hitaM sukhakaraM n| zauryasubhaTatAtyAgavivekavikramayazaHsaMpatsahAyAdayaH sarve gunnaaH| dhArmikaM naram Azrayanti / tatrotprekSate / kAM ke iv| puSpitaketakI bhRGgA iva / vanyAM vanodavA vanyA taas| vasthalI mRgA iva / yathA sindhuM samudra nadya iv| yathA ambujAkara sarovaraM zvetacchadAH pakSiNaH haMsA iva / tathA dhArmika naraM guNAH Azrayanti // 185 // bho suhRt / iha saMsAre / dhruvaM dharme mtiH| dhAryatAM kriyatAm / kilakSaNe dharme / nirdhUtAkhiladuHkhadApadi spheTita-ApaduHkhe cet / saubhAgIyasi saubhAgyaM vAJchasi / cet yadi / kAminIyasi kAminI strI vAJchasi / cet yadi / sutazreNIyasi putrasamUhaM vAJchasi / yadi cet / zrIyasi lakSmI vAJchasi / yadi cet / prAsAdIyasi mandiraM vAgchasi / yadi cet / sukhIyasi sukhaM vAJchasi / yadi sadA rUpIyasi rUpaM vAJchasi / yadi prIyasi sarvajadanapriyo bhavitumicchasi / yadA anantasukha-amRta-ambudhi-samudre / paraM kevalaM sthAnIyasi sthAtuM vAJchasi / tadA dharma kuru // 186 // iha saMsAre / tanumRtAM jIvAnAm / cet yadi dharmaH asti / tadA kiM kiM vAJchitaM na saMpadyate / api tu sarva praapyte| puNyena marau marusthale api / kamalaiH saMchannam AcchAditam / saraH saMpadyate / puNyena vane api unnataM saudhaM mandiram / sNpdyte| puNyena girimastake api kAminyaH striyaH sNpdynte| kiMlakSaNAH striyH| sarasAH rasayuktAH / ca punaH / puNyena sArANi karanA cAhiye // 184 // jisa prakAra bhramara phUle hue ketakI vRkSakA Azraya lete haiM, mRga jisa prakAra apane jaMgalI sthAnakA Azraya lete haiM, nadiyAM jisa prakAra samudrakA sahArA letI haiM, tathA jisa prakAra haMsa pakSI sarovarakA Alambana lete haiM, usI prakAra vIratA, tyAga, viveka, parAkrama, kIrti, sampatti evaM sahAyaka Adi saba dhArmika puruSakA Azraya lete haiM / ThIka hai- dharmako chor3akara aura dUsarA koI prANIke liye hitakAraka nahIM hai // 185 // he mitra ! yadi tuma yahAM saubhAgyakI icchA karate ho, sundara strIkI icchA karate ho, sutasamUhakI icchA karate ho, lakSmIkI icchA karate ho, mahalakI icchA karate ho, sukhakI icchA karate ho, sundara rUpakI icchA karate ho, prItikI icchA karate ho, athavA yadi ananta sukharUpa amRtake samudra jaise uttama sthAna ( mokSa ) kI icchA karate ho to nizcayase samasta dukhadAyaka ApattiyoMko naSTa karanevAle dharmameM apanI buddhiko lagAo // 186 // dharmake prabhAvase marubhUmimeM bhI kamaloMse vyApta sarovara prApta ho jAtA hai, jaMgalameM bhI unnata prAsAda bana jAtA hai, parvatake zikharapara bhI AnandotpAdaka vallabhAyeM tathA zreSTha ratna bhI prApta ho jAte haiM / isake atirikta ukta dharmake hI prabhAvase bhittike Upara athavA kASThase nirmita devatA mI siddhidAyaka hote haiM / ThIka hai-dharma yahAM prANiyoMke liye kyA kyA abhISTa padArtha nahIM prApta karAtA hai ? saba kucha 1za sphoTita / 2kapriyo bhvsi| 3za ydaa| paddhana. 10
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ ranwww pAnandi-paJcaviMzatiH [188:1-980188) dUrAdabhISTamabhigacchati puNyayogAt puNyAdvinA karatalasthamapi prayAti / anyatparaM prabhavatIha nimittamAtra pAtraM budhA bhavata nirmalapuNyarAzeH // 188 // 189 ) kopyandho 'pi sulocano 'pi jarasA prasto 'pi lAvaNyavAn niHprANo'pi harivirUpatanurapyAghuSyate' mnmthH| udyogojjhitaceSTito 'pi nitarAmAliGagyate ca zriyA puNyAdanyamapi prazastamakhilaM jAyeta yahurghaTam // 189 // 190) bandhaskandhasamAzritAM sRNibhRtAmArohakANAmalaM pRSThe bhArasamarpaNaM kRtavatAM saMcAlanaM tADanam / durvAcaM vadatAmapi pratidinaM sarva sahante gajA niHsthAnAM balino 'pi yattadakhilaM duSTo vidhizceSTate // 190 // ratnAni jAyante / puNyena lepakASThaghaTitA devatAH siddhipradA jAyante / dharmeNa sarva prApyate // 18 // bho budhAH bho bhvyaaH| nirmalapuNyarAzeH pAtraM bhavata / iha saMsAre / puNyayogAt / abhISTaM vAJchitam / dUrAt abhigacchati Agacchati / puNyAdvinA karatalasthamapi prayAti / anyat kazcit / paraM nimittamAtram / prabhavati // 188 // bho bhavyAH / zrUyatAM puNyamAhAtmyam / puNyAt ko'pi andhaH sulocano bhavati / kazcit jarasA prasto'pi puNyAllAvaNyavAn bhavati / kazcit niHprANo'pi balarahito'pi / puNyAt hariH siMhaH bhavati / kazcit virUpatanuH nindyazarIraH api puNyAt manmathaH aaghussyte| ca punaH / udyogojjhitaceSTito'pi udymrhito'pi| nitarAm atizayena / puNyAt triyA aalinggyte| yadurghaTa vastu tat puNyAt prApyate // 189 // bho bhavyAH zrUyatAM pApaphalam / gajA hastinaH / balinaH api baliSThA api| yat niHsthAmro balarahitAnAm / ArohakANAM gajarakSakANAm / sarvam upadravaM sahante / tadakhilam / duSTo vidhizceSTate pApakarma-udayaM jAnIhi / tat upadravaM kim / bandhaskandhasamAzritAM skandhe prAptAnAm / sRNibhRtAm aGkuzadhArakANAm / SaSThIyoge tRtIyA (2) / taiH akuzadhArakaiH kRtvA / alam atizayena / pRSThe bhaarsmrpnnm| kiMlakSaNAnAm akuzadhArakANAm / pratidinaM saMcAlanaM kRtavatAm / puna dinaM dina prati tADanaM durvAcaM vadatAm / gajAH sahante // 190 // bho bhavyAH zrUyatAM puNyaprabhAvam / yasya narasya / dharmaH asti / tasya dharmiNaH / sarpaH hAralatA bhavati / tasya dharmiNaH / asilatA khgltaa| satpuSpadAmAyate / sadharmiNaH puruSasya viSamapi prApta karatA hai // 187 // puNyake yogase yahAM dUravartI mI amISTa padArtha prApta ho jAtA hai aura puNyake vinA hAthameM sthita padArtha bhI calA jAtA hai| dUsare padArtha to kevala nimitta mAtra hote haiN| isaliye he paNDita jana ! nirmala puNya rAzike bhAjana hoo, arthAt puNyakA upArjana karo // 188 // puNyake prabhAvase koI andhA bhI prANI nirmala netroMkA dhAraka ho jAtA hai, vRddhAvasthAse saMyukta manuSya bhI lAvaNyayukta (sundara) ho jAtA hai, nirbala prANI bhI siMha jaisA baliSTha bana jAtA hai, vikRta zarIravAlA bhI kAmadevake samAna sundara ghoSita kiyA jAtA hai, tathA udyogase hIna ceSTAMvAlA bhI jIva lakSmIke dvArA gAr3ha AliMgita hotA hai arthAt udyogase rahita manuSya bhI atyanta sampattizAlI ho jAtA hai / jo bhI prazaMsanIya anya samasta padArtha yahAM durlabha pratIta hote haiM ve bhI saba puNyake udayase prApta ho jAte haiM / / 189 // jo mahAvata hAthIko bAMdhakara usake kaMdhepara ArUr3ha hote haiM, aMkuzako dhAraNa karate haiM, pIThapara bhArI bojhA lAdate haiM, saMcAlana va tAr3ana karate haiM; tathA duSTa vacana bhI bolate haiM, aise una parAkramahIna bhI mahAvatoMke samasta durvyavahArako jo balavAn hote hue bhI hAthI pratidina sahana karate haiM yaha saba durdaivakI lIlA hai, arthAt ise pApakarmakA hI phala samajhanA cAhiye // 190 // dharmAtmA prANIke liye viSailA sarpa hAra bana jAtA hai, 1ca-pratiprapATho'yam, bhakaba za aayussyte| 2za pApakarmodayaM /
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ -494:1-194] 1. camopadezAvRtama 191) sapo hAralatA bhavatyasilatA satpuSpadAmAyate saMpaceta rasAyanaM viSamapi prIti vidha ripuH / devA yAnti vazaM prasannamanasaH kiMvA bahu bamahe dharmo yasya namo 'pi tasya satataM rastaH parairvati // 191 // 192) upagrISmaravipratApadahanajvAlAbhitaptazciraM yaH pittaprakRtirmarau mRdutaraH pAnthaH pathA piidditH| tad drAglabdhahimAdrikuaracitaprohAmayantrollasad dhArAvezmasamo hi saMsRtipathe dharmo bhavedehinaH // 192 // 193) saMhArogasamIrasaMhatihataprodbhUtanIrollasat. tuGgormibhramitorunakramakarasAhAdimirbhISaNe / ambhodhau vidhutogravADavazikhijvAlAkarAle pata jantoH khe 'pi vimAnamAzu kurute dharmaH samAlambanam // 193 // 194) uhAnte te zirobhiH surapatibhirapi stUyamAnAH suraudhai rgIyante kinnarImirlalitapadalasagItibhirbhaktirAgAt / rasAyanam amRtaM saMpadyate jAyate / sadharmiNo narasya / ripuH prIti vidhatte / dharmayuktapuruSasya prasannamanasaH devAH vazaM yAnti / vA athavA / bahu kiM brUmahe vAraM vAraM kiM kthyte| nabhaH AkAzaH satataM paraiH ratnaiH varSati // 191 // yaH kazcidbhavyaH pAnthaH / mRdutaraH komalaH / ugragrISmaravipratApadahanajvAlAbhitaptaH jyeSThASADhasUryeNa piidditH| pittaprakRtiH / marau mrusthle| calan gacchan / pathA maargenn| pIDitaH / tasya pathikasya / dehinaH jIvasya / saMsRtipathe sNsaarmaarge| dharmaH drAk zIghram / labdhahimAdri-himAcalakuleracitaproddAmayatrollasaddhArAvezmasamo bhavet // 192 // bho bhavyAH zrUyatAM puNyamAhAtmyam / dharmaH ambhodhau samudre / patatjantoH jIvasya / Azu shiighrnn| khe AkAze api / samAlambanaM vimaanm| kurute / kiMlakSaNe samudre / saMhAraH pralayakAlaH tasya pralayasya ugrasamIrasaMhatiH pavanasamUhaH tena samUhena hataprodbhUtapIDita-UrvIkRtaM nIraM jalaM tasya jalasya ye ullasattuGgAH UrmayaH taiH UrmibhiH bhrAmitAH urunakramakaraprAhAdayaH taiH jalacarajIvaiH mISaNe bhayAnake / punaH kilakSaNe samudre / vidhuta-kampita[ ugra]ucchalitavADavazikhAjvAlA tayA karAle rude // 193 // ye manujA narAH / sadA eka dharmam / vidadhati kurvanti / te sadharmiNaH / surapatibhiH zirobhiH mstH| uhyante dhAryante / te sadharmiNaH / suraughaiH devasamUhaiH stUyamAnAH api talavAra sundara phUloMkI mAlA ho jAtI hai, viSa bhI uttama auSadhi bana jAtA hai, zatru prema karane lagatA hai, tathA deva prasannacitta hokara AjJAkArI ho jAte haiN| bahuta kyA kahA jAya ? jisake pAsa dharma hai usake Upara AkAza bhI nirantara ratnoMkI varSA karatA hai // 191 // marubhUmi ( retIlI pRthivI-mAravAr3a) meM calanevAlA jo pittaprakRtivAlA sukumAra pathika grISNa Rtuke tIkSya sUryake prakRSTa tAparUpa agnikI jvAlAse saMtapta hokara cirakAlase mArgake zramase pIDAko prApta huA hai usako jaise zIghra hI himAlayakI latAoMse nirmita evaM utkRSTa yaMtroM (phubbAroM ) se zobhAyamAna dhArAgRhake prApta honepara apUrva sukhakA anubhava hotA hai vaise hI saMsAramArgameM calate hue prANIke liye dharmase abhUtapUrva sukhakA anubhava hotA hai / / 192 // jo samudra ghAtaka tIkSNa vAyu (pralayapavana ) ke samUhase tAr3ita hue jalameM uThanevAlI unnata laharoMse idhara udhara uchalate hue nakra, magara evaM grAha Adi hiMsaka jalajantuoMse bhayako utpanna karanevAlA hai tathA kampita tIkSNa vADavAmikI jvAlAse bhayAnaka hai aise usa samudrameM giranevAle jantuke liye dharma zIghratApUrvaka AkAzameM mI AlambanabhUta vimAnako kara detA hai // 193 // jo manuSya sadA advitIya dharmakA Azraya karate haiM unheM indra mI zirase dhAraNa karate haiM, devoMke samUha unakI stuti karate haiM, kinariyAM lalita padoMse zobhAyamAna
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ [194:1-194 pacamandi-paJcaviMzatiH bamnamyante ca teSAM dizi dizi vizadAH kIrtayaH kAna vA syAt lakSmIsteSu prazastA vidadhati manujA ye sadA dharmamekam // 194 // 195 ) dharmaH zrIvazamantra eSa paramo dharmazca kalpadrumo dharmaH kAmagavIpsitapradamaNidharmaH paraM daivatam / dharmaH saukhyaparaMparAmRtanadIsaMbhUtisatparvato dharmo bhrAtarupAsyatAM kimaparaiH kSudairasatkalpanaiH // 195 // 196 ) bhAstAmasya vidhAnataH pathi gatidharmasya vArtApi yaiH zrutvA cetasi dhAryate tribhuvane teSAM na kAH sNpdH| dUre sajalapAnamajjanasukhaM zItaiH saromArutaiH prAptaM pabharajaH sugandhibhirapi zrAntaM janaM modayet // 196 // kinnarIbhiH bhaktirAgAt lalitapadalasadrItibhiH gIyante / punaH teSAM sadharmiNAm / vizadAH kiirtyH| dizi dizi bNbhrmynte| teSu sadharmiSu / vA athavA / kA lakSmIH na syAt na bhavet / ata eva dharmaH kartavyaH // 194 // bho bhrAtaH / dharmaH upAsyatAM sevyatAm / aparaiH kSudaiH / asatkalpanaiH mithyAvAdibhiH kim / eSa dharmaH zrIvazIkaraNamantraH / ca punaH / eSaH paramadharmaH kalpadrumaH / eSaH dharmaH kAmagavIpsitapradamaNiH kAmadhenuH cintAmaNiH / eSaH dharmaH paraM daivatam / eSaH dharmaH saukhyaparamparAmRtanadIsaMbhUti-utpattisatparvataH / ataH hetoH dharmaH sevyatAm // 195 // asya dharmasya / pathi mArge / vidhAnataH kartavyataH yuktitH| gatiH AstAM dUre tisstthtu| yaiH naraiH tasya dharmasya / vArtA api zrutvA cetasi dhAryate / teSAM narANAM tribhuvane' kAH sampadaH na bhavanti / dRSTAntamAha / sajjalapAnamajanasukhaM dUre tiSThatu / zItaiH saromArutaiH prAptaM sukham / janaM modayet / kilakSaNaiH pavanaiH / padmarajasA sugandhibhiH / kiMlakSaNaM janam / zrAntaM khinam // 196 // sa muniH vIranandI guruH zrImahAvIraH / me mA munipagranandine / mokSaM dizatu ddaatu| yatpAdapaGkajarajobhiH yasya mahAvIrasya caraNarajobhiH kRtvA / bhavyAtmanAM jIvAnAm / gItoMke dvArA unakA bhaktipUrvaka guNagAna karatI haiM, tathA unakA yaza pratyeka dizAmeM vAra vAra bhramaNa karatA hai arthAt unakI kIrti saba hI dizAoMmeM phaila jAtI hai / athavA unake liye kauna-sI prazasta lakSmI nahIM prApta hotI hai ! arthAt unheM saba prakArakI hI zreSTha lakSmI prApta ho jAtI hai // 194 // yaha utkRSTa dharma lakSmIko vazameM karaneke liye vazIkaraNa maMtrake samAna hai, yaha dharma kalpavRkSake samAna icchita padArthako denevAlA hai, vaha kAmadhenu athavA cintAmaNike samAna abhISTa vastuoMko pradAna karanevAlA hai, vaha dharma uttama devatAke samAna hai, tathA vaha dharma sukhaparamparArUpa amRtakI nadIko utpanna karanevAle uttama parvatake samAna hai| isaliye he prAtaH ! tuma anya kSudra mithyA kalpanAoMko chor3akara usa dharmakI ArAdhanA karo // 195 // isa dharmake anuSThAnase jo mokSamArgameM pravRtti hotI hai vaha to dUra rahe, kintu jo manuSya usa dharmakI bAtako bhI sunakara cittameM dhAraNa karate haiM unheM tIna lokameM kau-nasI sampadAyeM nahIM prApta hotI ? ThIka hai- uttama jalake pIne aura usameM snAna karanese prApta honevAlA sukha to dUra rahe, kintu tAlAbakI zItala evaM sugandhita vAyuke dvArA prApta huI kamalakI dhUli bhI thake hue manuSyako Anandita kara detI hai // 196 // namaskAra karate samaya zirameM lagI huI jinake caraNa-kamaloMkI dhUlise bhavya jIvoMko tatkAla hI nirmala samyagjJAnarUpa kalAkI 1 ka sadharmeSu / 2 bhuvne| 3 kabIranandiyaH / 4 zapamanandaye /
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ -198 :1-198] 1. dharmopadezAmRtam 197) yatpAdapakajarajobhirapi praNAmA lagnaiH shirsymlvodhklaavtaarH| bhavyAtmanAM bhavati tatkSaNameva mokSaM sa zrIgururdizatu me munivIranandI // 197 // 198 ) dattAnandamapArasaMsRtipathazrAntazramacchedakRt prAyo durlabhamatra karNapuTakairbhavyAtmabhiH pIyatAm / niryAtaM munipadmanandivadanaprAleyarazmeH paraM stokaM yadyapi sAratAdhikamidaM dharmopadezAmRtam // 198 // iti dharmopadezAmRtaM samAptam // 1 // tatkSaNameva amalabodhakalAvatAraH bhavati / kiMlakSaNaiH rjobhiH| praNAmAt zirasi lagnaiH // 197 // bho bhvyaaH| idaM dharmopadezAmRtaM bhavyAtmabhiH karNapuTakaiH karNAJjalibhiH pIyatAm / kiMlakSaNam amRtam / dattAnandam / punaH kiMlakSaNam amRtam / apArasaMsRti-saMsArapathazrAntazramacchedakRt saMsArapathamArgasthazramavinAzakam / punaH kiMlakSaNam amRtam / dharmopadezAmRtam / prAyaH bAhulyena / atra saMsAre durlabham / punaH kiM lakSaNaM dharmopadezAmRtam / munipadmanandivadanaprAleyarazmeH munipadmanandivadanacandramasaH / niryAtam utpannam / punaH kiMlakSaNam / param utkRSTam / yadyapi stokaM tathApi sAratAdhikaM samIcInam // 198 // iti dharmopadezAmRtaM samAptam // 1 // prApti hotI hai ve zrImuni vIranandI guru mere liye mokSa pradAna kareM // 197 // jo dharmopadezarUpa amRta Anandako denevAlA hai, apAra saMsArake mArga meM thake hue pathikake parizramako dUra karanevAlA hai, tathA bahuta durlabha hai, use bhavya jIva kAnoMrUpa aMjuliyoMse pIveM arthAt kAnoMke dvArA usakA zravaNa kreN| muni pabhanandIke mukharUpa candramAse nikalA huA yaha upadezAmRta yadyapi alpa hai tathApi zreSThatAkI apekSA vaha adhika hai / vizeSArtha-jisa prakAra amRtakA pAna karanese pathikake mArgakI thakAvaTa dUra ho jAtI hai aura use atizaya Ananda prApta hotA hai usI prakAra isa dharmopadezake sunanese bhavya jIvoMke saMsAraparibhramaNakA dukha dUra ho jAtA hai tathA unheM anantasukhakA lAbha hotA hai, jaise durlabha amRta hai vaise hI yaha upadeza bhI durlabha hai, amRta yadi candramAse utpanna hotA hai to yaha upadeza usa candramAke samAna muni padmanandIke mukhase prAdurbhUta huA hai, tathA jisa prakAra amRta thor3A-sA bhI ho to bhI vaha lAbhakArI adhika hotA hai usI prakAra granthapramANakI apekSA yaha upadeza yadyapi thor3A hai phira bhI vaha lAbhaprada adhika hai / isa prakAra isa upadezako amRtake samAna hitakArI jAnakara bhavya jIvoMko usakA nirantaramanana karanA cAhiye // 198 / / isa prakAra dharmopadezAmRta samApta huA // 1 // kbiirnndiH|
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ [2. dAnopadezanam] 199 ) jIyAjino jagati nAminarendrasUnuH zreyo nRpazca kurugotragRhapradIpaH / yAbhyAM babhUvaturiha batadAnatIrthe sArakrame paramadharmarathasya cakre // 1 // 200) zreyobhidhasya nRpateH zaradabhrazubhrabhrAmyadyazobhRtajagatritayasya tasya / kiM varNayAmi nanu samani yasya bhuktaM trailokyavanditapadena jinezvareNa // 2 // 201) zreyAn nRpo jayati yasya gRhe tadA khAdekAdyavandyamunipuMgavapAraNAyAm / sA ranavRSTirabhavajagadekacitraheturyayA vasumatItvamitA dharitrI // 3 // jinaH sarvajJaH jagati jIyAt / kiMlakSaNaH jinaH / nAbhinarendrasUnuH nAbhirAjaputraH / ca punH| zreyonRpaH jiiyaat| kiMlakSaNa shreyonRpH| kurugotragRhe pradIpaH kurugotragRhaprakAzane diipH| yAbhyAM dvAbhyAM shriinaabhisuunushreyonRpaabhyaam| iha bharatakSetre / vratadAnatIya bbhuuvtuH| kiMlakSaNe vratadAnatIrthe dve| saarkrme| punaH kiMlakSaNe vrtdaantiirthe| paramadharma-AtmIkadharma-dAnadharmarathasya cakre // 1 // nanu iti vitarke / tasya zreyobhidhasya nAmnaH nRpateH ahaM kiM varNayAmi / kiMlakSaNasya zreyobhidhasya / zaratkAlIna-abhra-megha-sadRzazubhra-ujvalabhrAmyadyazaHmRta-pUritajagatritayasya / yasya sadmani zreyasaH gRhe| jinezvareNa RSabhadevena / bhuktaM bhojanaM kRtam / ki lakSaNena devena / trailokyavanditapadena indradharaNendracakravartivanditacaraNena // 2||shreyaan nRpaH jayati / yasya zreyasaH gRhe / tdaa| jinake dvArA uttama rItise calanevAle zreSTha dharmarUpI rathake cAkake samAna vrata aura dAna rUpa do tIrtha yahAM AvirbhUta hue haiM ve nAbhirAjake putra Adi jinendra tathA kuruvaMzarUpa gRhake dIpakake samAna rAjA zreyAn bhI jayavanta hoveM // vizeSArtha- isa bharata kSetrameM prathama, dvitIya evaM tRtIya kAloMmeM bhogabhUmikI avasthA rahI hai| usa samaya Arya kahe jAnevAle puruSoM aura striyoMmeM na to vivAhAdi saMskAra hI the aura na vratAdika bhii| ve dasa prakArake kalpavRkSoMse prApta huI sAmagrIke dvArA yatheccha bhoga bhogate hue kAlayApana karate the| kAlakramase jaba tRtIya kAlameM palyakA AThavAM bhAga (3) zeSa rahA taba una kalpavRkSoMkI dAnazakti kramazaH kSINa hone lagI thii| isase jo samaya samayapara una AryoMko kaSTakA anubhava huA use yathAkramase utpanna honevAle pratizruti Adi caudaha kulakaroMne dUra kiyA thaa| unameM antima kulakara nAbhirAja the| prathama tIrthakara bhagavAn AdinAtha inhIM ke putra the| abhI taka jo vratoMkA pracAra nahIM thA use bhagavAn AdinAthane svayaM hI pAMca mahAvratoMko grahaNa karake pracalita kiyaa| isI prakAra abhI taka kisIko dAnavidhikA bhI parijJAna nahIM thaa| isI kAraNa chaha mAsake upavAsako paripUrNa karake bhagavAn Adi jinendrako pAraNAke nimitta aura bhI chaha mAsa paryaMta ghUmanA pdd'aa| antameM rAjA zreyAnko jAtismaraNake dvArA AhAradAnakI vidhikA parijJAna huA / tadanusAra taba usane bhaktipUrvaka bhagavAn AdinAthako ikSurasakA AhAra diyA / basa yahAMse AhArAdi dAnoMkI vidhikA bhI pracAra prArambha ho gayA / isa prakAra bhagavAn AdinAthane vratoMkA pracAra karake tathA rAjA zreyAnne dAnavidhikA pracAra karake jagatkA kalyANa kiyA hai / isIliye granthakAra zrI muni padmanandIne yahAM vratatIrthake pravartaka svarUpase bhagavAn Adi jinendrakA tathA dAnatIrthake pravartaka svarUpase rAjA zreyAnkA bhI smaraNa kiyA hai // 1 // jisa zreyAn rAjAke gRhapara tInoM lokoMse vandita caraNoMvAle bhagavAn RSabha jinendrane AhAra grahaNa kiyA aura isaliye jisakA zaratkAlIna meghoMke samAna dhavala yaza tInoM lokoMmeM phailA, usa zreyAn rAjAkA kitanA varNana kiyA jAya ! // 2 // jisa zreyAn rAjAke gharapara 1 za bhrAmyayazaHpUrita /
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ -204:2-6] 2. dAnopadezanam 202) prApte 'pi durlabhatare 'pi manuSyabhAve svamendrajAlasaraze 'pi hi jiivitaayo| ye lobhakUpakuhare patitAH pravakSye kAruNyataH khalu taduddharaNAya kiMcit // 4 // 203) kAntAtmajadraviNamukhyapadArthasArthaprotthAtighoraghanamohamahAsamudre / potAyate gRhiNi sarvaguNAdhikatvAdAnaM paraM paramasAttvikabhAvayuktam // 5 // 204) nAnAjanAzritaparigrahasaMbhRtAyAH satpAtradAnavidhireva gRhasthatAyAH / hetuH paraH zubhagaterviSame bhave 'smin nAvaH samudra iva krmtthkrnndhaarH||6|| khAt AkAzAt / ekA advitIyA / AdyavandyamunipuMgavapAraNAyAM zrIvRSabhadevabhojanasamaye / sA ratnavRSTiH abhavat / yo jagadekacitra-AzcaryahetuH / yayA rtnvRssttyaa| dharitrI bhUmiH / vasumatItvam itA prAptA vasumatInAma prAptA // 3 // ye lokAH / lobhakUpakuhare bile / patitAH / kva sati / durlabhatare manuSyabhAve prApte sti| hi yataH / khagendrajAlasadRze jIvitAdau prApte sati / ye lobhabile patitAH / khalu nizcitam / taduddharaNAya teSAM jIvAnAm uddhrnnaay| kAruNyataH dyaatH| kiMcit ] pravakSye kiMcinopadezaM kathayiSyAmi // 4 // bho bhavyAH zrUyatAM dAnaphalam / gRhiNi gRhsthe| para kevalam / dAnaM potAyate pota-prohaNa iva pAcarati potAyate / kasmAt / sarvaguNAdhikatvAt / sarvaguNAnAM madhye dAnaguNaM pradhAnam adhikaM tasmAtsarvaguNAdhikatvAt / kiMlakSaNaM dAnam / paramasAttvikabhAvayuktam audAryaguNayuktam / kiMlakSaNe gRhsthpde| kAntA-strI-Atmaja-putra-draviNa-dravya-mukhyapadArthasamUhaH tebhyaH pdaarthsmuuhebhyH| prottham utpannam / ghoraghanamohamahAsamudraprAye samudrasadRze / gRhapade dAnaM pradhAnam // 5 // asmin viSame bhave saMsAre / gRhasthatAyAH gRhasthapadasya / zubhagateH zubhapadasya / paraH utkRSTaH / hetuH satpAtradAna vidhiH asti / eva nishcyen| kiMlakSaNAyAH gRhsthtaayaaH| nAnAjanAzritaparigRhasaMbhRtAyAH naanaavidhkuttumb-naanaavidhprigRhyuktaayaaH| yathA samudre karmaThakarNadhAraH caturakheTaH / nAvaH pravahaNasya / zubhagateH kAraNam asti pAraMgatakaraNe smrthH| tathA dharmaH saMsAratAraNe samarthaH // 6 // indrAdikose vandanIya eka prathama munipuMgava ( tIrthaMkara ) ke pAraNA karanepara usa samaya lokako abhUtapUrva AzcaryameM DAlanevAlI AkAzase vaha ratnavRSTi huI ki jisake dvArA yaha pRthivI 'vasumatI (dhanavAlI)' isa sArthaka saMjJAko prApta huI thI; vaha rAjA zreyAn jayanta hove // vizeSArtha- yaha AgamameM bhalI bhAMti prasiddha hai ki jisake gRhapara kisI tIrthakarakI prathama pAraNA hotI hai usake yahAM ye paMcAzcarya hote haiM- (1) ratavarSA (2) duMdubhIvAdana (3) jaya jaya zabdakA prasAra (4) sugandhita vAyukA saMcAra aura (5) puSpoMkI varSA ( dekhiye ti. pa. gAthA 4, 671 se 674 ) / tadanusAra bhagavAn AdinAthane jaba rAjA zreyAnke gRhapara prathama pAraNA kI thI taba usake gharapara bhI ratnoMkI varSA huI thI / usIkA nirdeza yahAM bhI muni padmanandIne kiyA hai // 3 // jo manuSya paryAya atizaya durlabha hai usake prApta ho jAnepara bhI tathA jIvita Adike svapna Ara indrajAlake sadRza vinazvara honepara bhI jo prANI lobharUpa andhakArayukta kueMmeM par3e hue haiM unake uddhArake liye dayAla buddhise yahAM kucha dAnakA varNana kiyA jAtA hai // 4 // bo gRhastha jIvana strI, putra evaM dhana Adi padArthoMke samUhase utpanna hue atyanta bhayAnaka va vistRta mohake vizAla samudrake samAna hai usa gRhastha jIvanameM uttama sAttvika bhAvase diyA gayA utkRSTa dAna samasta guNoMmeM zreSTha honese naukAkA kAma karatA hai / vizeSArtha- isa gRhastha jIvanameM prANIko strI, putra evaM dhana Adise sadA moha banA rahatA hai| jisase ki vaha aneka prakArake ArambhoMmeM pravRtta hokara pApakA saMcaya karatA rahatA hai / isa pApako naSTa karanekA yadi usake pAsa koI upAya hai to vaha dAna hI hai / yaha dAna saMsArarUpI samudrase pAra honeke liye jahAjake samAna hai / / 5 / / isa viSama saMsArameM nAnA kuTumbI Adi janoMke mAzrita parigrahase paripUrNa aisI gRhastha avasthAke zubha pravartanakA utkRSTa kAraNa eka mAtra satpAtradAnakI kiNc| 2 ka krmdhaarH| 3 'yA' nAsti /
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 805:20 205) AyAsakoTibhirupArjitamaGgajebhyo yajjIvitAdapi nijAdayitaM janAnAm / vittasya tasya sugatiH khalu dAnamekamanyA vipattaya iti pravadanti santaH // 7 // 206 ) bhuktyAdibhiH pratidinaM gRhiNo na samyaGnaSTA ramApi punareti kadAcidatra / satpAtradAnavidhinA tu gatApyudeti kSetrasthabIjamiva koTiguNaM vaTasya // 8 // 207) yo dattavAniha mumukSujanAya bhuktiM bhaktyAzritaH zivapathe na dhRtaH sa eva / AtmApi tena vidadhatsurasadma nUnamucaiH padaM vrajati tatsahito 'pi zilpI // 9 // khalu iti nizcitam / tasya vittasya sugatiH ekaM dAnam / yat dravyam AyAsakoTibhiH upArjitam / janAnAM lokAnAm / aGgajebhyaH putrebhyaH api / nijAt jIvitAt api / dayitaM vallabham / tasya dravyasya / anyA gatiH vipattayaiH / santaH sAdhavaH / pravadanti kathayanti // 7 // atra saMsAre / gRhiNaH gRhasthasya / ramA lakSmIH / pratidinaM bhuktyAdibhiH samyak naSTA / punarapi kadAcit na eti nAgacchati / tu punaH / satpAtradAna vidhinA gatA lakSmIH / udeti Agacchati / yathA vaTasya kSetrasthaM' bIjaM koTiguNam udeti // 8 // iha saMsAre / yaH gRhasthaH / bhaktyAzritaH / mumukSujanAya munaye / bhuktim AhAram / dattavAn / tena vidhi hI hai, jaise ki samudrase pAra honeke liye catura khevaTa ( mallAha ) se saMcAlita nAva kAraNa hai // vizeSArtha - jo dAna deneke yogya hai use pAtra kahA jAtA hai / vaha uttama, madhyama aura jaghanyake bhedase tIna prakArakA hai / inameM sakala cAritra ( mahAvrata ) ko dhAraNa karanevAle muniko uttama pAtra, vikala cAritra ( dezatrata ) ko dhAraNa karanevAle zrAvakako madhyama pAtra, tathA vratarahita samyagdRSTiko jaghanya pAtra samajhanA cAhiye / ina pAtroMko yadi midhyAdRSTi jIva AhAra Adi pradAna karatA hai to vaha yathAkramase ( uttama pAtra Adike anusAra ) uttama, madhyama evaM jaghanya bhoga bhUmike sukhako bhogakara tatpazcAt yathAsambhava deva paryAya prApta karatA hai / kintu yadi uparyukta pAtroMko hI samyagdRSTi jIva AhAra Adi pradAna karatA hai to vaha niyamataH uttama devoMmeM hI utpanna hotA hai / kAraNa yaha hai ki samyagdRSTi jIvake eka mAtra devAyukA hI bandha hotA hai / inake atirikta jo jIva samyagdarzanase rahita hokara bhI vratoMkA paripAlana karate haiM ve kupAtra kahalAte haiM / kupAtradAnake prabhAvase prANI kubhogabhUmiyoM ( antaradvIpoM ) meM kumAnuSa utpanna hotA hai / jo prANI na to samyagdRSTi hai aura na vratoMkA bhI pAlana karatA hai vaha apAtra kahA jAtA hai aura aise apAtrake liye diyA gayA dAna vyartha hotA hai- usakA koI phala prApta nahIM hotA, "jaise ki Usara bhUmimeM boyA gayA bIja / itanA avazya hai ki apAtra hokara bhI jo prANI vikalAMga ( laMgaDe va andhe Adi ) athavA asahAya haiM unake liye dayApUrvaka diyA gayA dAna ( dayAdatti ) vyartha nahIM hotA / kintu usase bhI yathAyogya puNya karmakA bandha avazya hotA hai // 6 // karor3oM parizramoMse saMcita kiyA huA jo dhana prANiyoMko putroM aura apane prANoMse bhI adhika priya pratIta hotA hai usakA sadupayoga kevala dAna denemeM hI hotA hai, isake viruddha durvyasanAdimeM usakA upayoga karanese prANIko aneka kaSTa hI bhogane paDate haiM; aisA sAdhu janoMkA kahanA hai // 7 // lokameM pratidina bhojana Adike dvArA nAzako prApta huI gRhasthakI lakSmI ( sampatti ) yahAM phirase kabhI bhI prApta nahIM hotI / kintu uttama pAtroMke liye diye gaye dAnakI vidhise vyayako prApta huI vahI sampatti phirase bhI prApta ho jAtI hai / jaise ki uttama bhUmimeM boyA huA vaTa vRkSakA bIja karor3aguNA phala detA hai // 8 // jisa zrAvakane yahAM mokSAbhilASI munike liye bhaktipUrvaka AhAra diyA hai usane kevala usa munike liye hI mokSamArga meM pravatta nahIM kiyA hai, balki 1 ka za kSetrasya / 2 ka vipattaye / 3 ka kSetrasya / 80 padmanandi-paJcaviMzatiH
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ -211:2-13] 2. sAnopadezanam 208) yaH zAkapiNDamapi bhaktirasAnuviddhabuddhiH prayacchati jano munipuMgavAya / sa syAdanantaphalabhAgatha bIjamukta kSetra na kiM bhavati bhUri kRSIvalasya // 10 // 209) sAkSAnmanovacanakAyavizuddhizuddhaH pAtrAya yacchati jano nanu bhuktimAtram / yastasya saMsRtisamuttaraNaikabIje puNye haribhavati so'pi kRtaabhilaassH|| 11 // 210) mokSasya kAraNamabhiSTatamatra loke taddhAryate munibhirnggblaattdnnaat| taddIyate ca gRhiNA gurubhaktibhAjA tasmAddhRto gRhijanena vimuktimArgaH // 12 // 211) nAnAgRhavyatikarArjitapApapujaiH khajIkRtAni gRhiNo na tathA vratAni / uccaiH phalaM vidadhatIha yathaikadApi prItyAtizuddhamanasA kRtapAtradAnam // 13 // gRhasthena / sa mumukSujanaH muniH| shivpthe| eva nishcyen| na bhUtaH api| tu muniH muktipathe dhRtH(8)| nUnaM nizcitam / yathA zilpI gRhakAraH / surasama vidadhat / tatsurasamasahitaH api uccaiH padaM vrajati gacchati // 9 // yaH zrAvakajanaH / munipuMgavAya / zAkapiNDamapi vanodbhavam annam / prayacchati dadAti / kiMlakSaNaH janaH / bhakirasAnuviddhabuddhiH bhaktaH rasena anuviddhA khacitA buddhiryasya sa bhaktirasAnuviddhabuddhiH / sa dAtA anantaphalabhAk syAt sa dAtA anantaphalabhokkA syAt bhavet / atha kRSIvalasya bIjaM kSetre uptam / bhUri bahulam / kiM na bhavati / api tu bhavatyeva // 10 // nanu iti vitarke / yaH janaH / pAtrAya munye| muktimAtraM yacchati dadAti / kiMlakSaNo janaH / sAkSAnmanovacanakAyavizuddhizuddhaH manovacanakAyAnAM zuddhiH tayA zuddhaH / tasya janasya puNye / so'pi hariH indraH / kRtAbhilASaH bhavati / kiMlakSaNe puNye / saMmRtisamuttaraNakabIje saMsArataraNakabIje kAraNe ||11||atr pdmnndinnthe| mayA pdmnndimuninaa| mokSasya kAraNaM pUrvam abhiSTutaM kathitam / loke sNsaare| tanmokSasya kAraNa ramatrayam / munibhiH dhAryate / kasmAt / anabalAt zarIrabalAt / tat ahaM kasmAt dhaaryte| anAt / tat anaM kena yate / ca punaH / gurubhaktibhAjA gurubhaktiyuktena gRhiNA dIyate / tasmAt kAraNAt / gRhijanena mokSamArgaH dhRtaH // 12 // iha saMsAre / gRhiNaH gRhasthasya / ekadA api ekavAramapi / prItyA atizuddhamanasA kRtpaatrdaanm| yathA uraH phale zreSThaphalaM karoti / tathA gRhiNaH gRhasthasya / vratAni uccaiH phalam / na vidadhati na kurvanti / kiMlakSaNAni vratAni / nAnAgRhavyatikaraNa apane Apako bhI usane mokSamArgameM lagA diyA hai| ThIka hI hai-devAlayako banAnevAlA kArIgara bhI nizcayase usa devAlayake sAtha hI UMce sthAnako calA jAtA hai // vizeSArtha- jisa prakAra devAlayako banAnevAlA kArIgara jaise jaise devAlaya UMcA hotA jAtA hai vaise vaise vaha bhI UMce sthAnapara car3hatA jAtA hai| ThIka usI prakArase munike liye bhaktipUrvaka AhAra denevAlA gRhastha bhI ukta munike sAtha hI mokSamArgameM pravRtta ho jAtA hai // 9 // bhaktirasase anuraMjita buddhivAlA jo gRhastha zreSTha munike liye zAkake AhArako bhI detA hai vaha ananta phalako bhoganevAlA hotA hai| ThIka hai- uttama khetameM boyA gayA bIja kyA kisAnake liye bahuta phalako nahIM detA hai ? avazya detA hai // 10 // mana, vacana aura kAyakI zuddhise vizuddha huA jo manuSya sAkSAt pAtra (muni Adi ) ke liye kevala AhArako hI detA hai usake saMsArase pAra utAranemeM advitIya kAraNasvarUpa puNyake viSayameM vaha indra bhI abhilASA yukta hotA hai| abhiprAya yaha hai ki isase jo usako puNyakI prapti honevAlI hai usako indra bhI cAhatA hai // 11 // lokameM mokSake kAraNIbhUta jisa ratnatrayakI stuti kI jAtI hai vaha muniyoMke dvArA zarIrakI zaktise dhAraNa kiyA jAtA hai, vaha zarIrakI zakti bhojanase prApta hotI hai, aura vaha bhojana atizaya bhaktise saMyukta gRhasthake dvArA diyA jAtA hai| isI kAraNa vAstavameM usa mokSamArgako gRhasthajanoMne hI dhAraNa kiyA hai // 12 // lokameM atyanta vizuddha manavAle gRhasthake dvArA prItipUrvaka pAtrake liye eka vAra bhI kiyA gayA dAna jaise unnata phalako karatA hai vaise phalako gRhakI aneka jhaMjhaToMse utpanna hue pApasamUhoMke dvArA kubar3e 1ka ekavAramapi ati padmanaM. 11
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ pacanandi-paJcaviMzatiH [212:2-15212) mUle tanustadanu dhAvati vardhamAnA yAvacchivaM saridivAnizamAsamudram / lakSmI saraSTipuruSasya yatIndradAnapuNyAtpuraH saha yazobhiratIddhaphenaiH // 14 / / 218) prAyaH kuto gRhagate paramAtmabodhaH zuzAtmano bhuvi yataH purussaarthsiddhiH| dAnAtpunarnanu caturvidhataH karasthA sA lIlayaiva kRtapAtrajanAnuSaMgAt // 15 // 214) nAmApi yaH smarati mokSapathasya sAdhorAzu kSayaM brajati taduritaM samastam / yo bhaktameSajamaThAdikRtopakAraH saMsAramuttarati so'tra naro na citram // 16 // 215) kiM te gRhAH kimiha te gRhiNo nu yeSAmantarmanassu munayo na hi saMcaranti / sAkSAdatha smRtivazAcaraNodakena nityaM pavitritadharAyaziraHpradezAH // 17 // gRhavyApAreNa / arjitAni pApAni teSAM pApAnAM pujaiH| khajIkRtAni kujIkRtAni // 13 // lakSmIH mUle tanuH stokA / tadanu pakhAtA yazobhiH saha anizaM vrdhmaanaa| sadRSTipuruSasya bhavyajIvasya / puraH agre| zivaM yAvat mokSaparyantam / dhAvati gcchti| kasmAt / yatIndradAnapuNyAt / sA lakSmIH / keva / saridiva nadI iva / kiMlakSaNA sarit / mULe tanuH laghvI / tadanu pazcAt / atIphenaiH saha manizaM vrdhmaanaa| yAvat A samudraM dhAvati samudraparyantaM gacchati // 14 // bhuvi pRthivyAm / gRhagate gRhsthjne| prAyaH bAhulyena / paramAtmabodhaH paramAtmajJAnam / kutaH / yataH puruSArthasiddhiH / zuddhAtmanaH muneH bhavati / nanu iti vitarke / punaH caturvidhataH dAnAt / sA puruSArthasiddhiH / lIlayA eva karasthA hastagatA bhavati / kilakSaNAt dAnAt / kRtapAtrajanAnuSAt kRtaH pAtrajanasya anuSaH saMgatiH yena dAnena tattasmAt // 15 // yaH bhavyaH zrAvakaH / mokSapathasya sAdhoH mokSapathasthitasya munIzvarasya / nAmApi smarati / tasya zrAvakasya / samasta duritaM pApam / Azu zIgheNa / kSayaM vrajati / yaH zrAvakaH / bhakameSajamaThAdikRtopakAraH bhaka-bhojana-meSaja-oSadha-maTha-sthAnAdikRta-upakArasaMyuktaH zrAvakaH nrH| saMsAram uttarati / atra sNsaarotrnne| citraM na Azcarya na // 16 // nanu iti vitarke / te kiM gRhAH / iha naraloke / te kiM gRhiNaH gRhasthAH / yeSAM gRhANAm / arthAt zaktihIna kiye gaye gRhasthake vrata nahIM karate haiM // 13 // samyagdRSTi puruSakI lakSmI mUlameM alpa hokara mI tatpazcAt munirAjako diye gaye dAnase utpanna hue puNyake prabhAvase kIrtike sAtha nirantara uttarottara vRddhiko prApta hotI huI mokSaparyanta jAtI hai| jaise- nadI mUlameM kRza hokara bhI atizaya dIpta phenake sAtha uttarottara vRddhiMgata hokara samudra paryanta jAtI hai // vizeSArtha-jisa prakAra nadIke udgamasthAnameM usakA vistAra yadyapi bahuta hI thor3A rahatA hai, phira bhI vaha samudraparyanta pahuMcane taka uttarottara bar3hatA hI jAtA hai / isake sAtha sAtha nadIkA phena bhI usI kramase bar3hatA jAtA hai| usI prakAra samyagdRSTi puruSakI dhana-sampatti bhI yadyapi mUlameM bahuta thor3I rahatI hai to bhI vaha Age bhaktipUrvaka kiye gaye pAtradAnase bo puNyavandha hotA hai usake prabhAvase mukti prApta hone taka uttarottara vRddhiMgata hI hotI jAtI hai| usake sAtha hI ukta dAtA zrAvakakI kIrtikA prasAra bhI bar3hatA jAtA hai // 14 // jagatmeM jisa utkRSTa AtmakharUpake jJAnase zuddha AtmAke puruSArthakI siddhi hotI hai vaha AtmajJAna gRhameM sthita manuSyake prAyaH kahAMse ho sakatA hai ? arthAt nahIM ho sakatA / kintu vaha puruSArthakI siddhi pAtra janoMmeM kiye gaye cAra prakArake dAnase anAyAsa hI hastagata ho jAtI hai // 15 // jo manuSya mokSa mArgameM sthita sAdhuke kevala nAmakA bhI smaraNa karatA hai usakA samasta pApa zIghra hI nAzako prApta ho jAtA hai| phira jo manuSya ukta sAdhukA mojana, auSadhi aura maTha ( upAzraya ) Adike dvArA upakAra karatA hai vaha yadi saMsArase pAra ho jAtA hai to isameM malA Azcarya hI kyA hai ! kucha bhI nahIM // 16 // jo munijana sAkSAt apane pAdodakase gRhagata pRthivIke agramAgako sadA pavitra kiyA karate haiM aise munijana jina gRhoMke bhItara 1za janAnusaGgAt / 2kaza bhkt| 3maza gRhkhjne| 4za anusaaH| 5za pthsthitmuniishvrs|
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 83 mmmmmniwww -218:2-20] 2. dAnopadezanam 216) devaH sa kiM bhavati yatra vikArabhAvo dharmaH sa kiM na karuNAniSu yatra mukhyaa| tat kiM tapo gururathAsti na yatra bodhaH sA kiM vibhUtiriha yatra na pAtradAnam // 18 // 217) kiM te guNAH kimiha tatsukhamasti loke sA kiM vibhUtiratha yA na vazaM prayAti / dAnavatAdijanito yadi mAnavasya dharmoM jagatrayavazIkaraNaikamantraH // 19 // 218) satpAtradAnajanitonnatapuNyarAzirekatra vA parajane naranAthalakSmIH / AdyAtparastadapi durgata eva yasmAdAgAmikAlaphaladAyi na tasya kiMcit // 20 // antaH madhye / yeSAM gRhiNAM gRhasthAnAM manassu munayaH / hi yataH / na saMcaranti pravezaM na kurvanti / kiMlakSaNAH gRhaaH| sAkSAcaraNodakena caraNajalena / nityaM pavitritaM dharAgrapradeza yeSAM te pvitritdhraagrprdeshaaH| atha kiMlakSaNAH gRhsthaaH| muneH smRtivazAt smaraNavazAt nityaM pvitritshirHprdeshaaH|| 17 // yatra yasmin deve| vikArabhAvaH asti sa kiM devaH / api tu devaH n| yatra dharme / aniSu dayA na prANiSu karuNA mukhyA na / sa kiM dharmaH / api tu dharmaH n| tatkiM tapaH sa kiM guruH / yatra tapasi yatra gurau bodhaH jJAnaM n| atha sA ki vibhuutiH| yatra vibhUtyA pAtradAnaM na // 18 // yadi cet / mAnavasya narasya / dharmaH bhasti / kiMlakSaNaH dhrmH| dAnavratAdijanitaH dAnena vratena utpAditaH / punaH kiMlakSaNaH dhrmH| jgtryvshiikrnnaikmntrH| iha loke te guNAH kiM ye guNAH dharmayakasya narasya vazaM na AyAnti / iha loke tatsukhaM kiM yatsukhaM dharmayatasya iha loke sA vibhUtiH kim / atha yA vibhUtiH dharmayuktasya puruSasya vazaM na prayAti // 19 // ekatra ekasmin jne| satpAtradAnena janitA utpAditA yA puNyarAziH sA puNyarAziH ekajane vrtte| vA athvaa| parajane dvitiiyjne| naranAthalakSmIH vrtte| tadapi bhAdyAt puNyarAzisahitajanAt / paraH dvitIyaH naranAthalakSmIvAn / durgataH daridrI / eva nizcayena / yadyasmAtkAraNAt / tasya sAkSAt saMcAra nahIM karate haiM ve gRha kyA haiM ? arthAt aise gRhoMkA kucha bhI mahattva nahIM hai / isI prakAra smaraNake vazase apane caraNajalake dvArA zrAvakoMke zirake pradezoMko pavitra karanevAle ve munijana jina zrAvakoMke manameM saMcAra nahIM karate haiM ve zrAvaka bhI kyA haiM ? arthAt unakA bhI kucha mahattva nahIM hai // vizeSArtha- abhiprAya yaha hai ki jina gharoMmeM AhArAdike nimitta muniyoM kA AvAgamana hotA rahatA hai ve hI ghara vAstavameM saphala haiM / isI prakAra jo gRhastha una muniyoMkA manase cintana karate haiM tathA unako AhAra Adike denemeM sadA utsukha rahate haiM ve hI gRhastha prazaMsAke yogya haiM // 17 // jisake krodhAdi vikArabhAva vidyamAna haiM vaha kyA deva ho sakatA hai ? arthAt vaha kadApi deva nahIM ho sktaa| jahAM prANiyoMke viSayameM mukhya dayA nahIM hai vaha kyA dharma kahA jA sakatA hai ? nahIM kahA jA sakatA / jisameM samyagjJAna nahIM hai vaha kyA tapa aura guru ho sakatA hai ? nahIM ho sakatA / jisa sampattimeMse pAtroMke liye dAna nahIM diyA jAtA hai vaha sampatti kyA saphala ho sakatI hai ? arthAt nahIM ho sakatI // 18 // yadi manuSyake pAsa tInoM lokoMko vazIbhUta karaneke liye advitIya vazIkaraNamaMtrake samAna dAna evaM vrata Adise utpanna huA dharma vidyamAna hai to aise kauna-se guNa hai jo usake vazameM na ho sakeM, vaha kauna-sA sukha hai jo usako prApta na ho sake, tathA vaha kauna-sI vibhUti hai jo usake adhIna na hotI ho ? arthAt dharmAtmA manuSyake liye saba prakArake guNa, uttama sukha aura anupama vibhUti bhI svayameva prApta ho jAtI hai / / 19 / / eka manuSyake pAsa uttama pAtrake liye diye gaye dAnase utpanna hue unnata puNyakA samudAya hai, tathA dUsare manuSyake pAsa rAjyalakSmI vidyamAna hai| phira bhI prathama manuSyakI apekSA dvitIya manuSya daridra hI hai, kyoMki, usake pAsa AgAmI kAlameM phala denevAlA kucha bhI zeSa nahIM hai // vizeSArtha-abhiprAya yaha ki sukhakA kAraNa eka mAtra puNyakA saMcaya hI hotA hai / yahI kAraNa hai ki jisa vyaktine pAtradAnAdike dvArA naka gRhsthaaH| 21 basti /
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 padmanandi-paJcaviMzatiH [219:2-21219 ) dAnAya yasya na dhanaM na vapurvatAya naivaM zrutaM ca paramopazamAya nityam / tajanma kevalamalaM maraNAya bhUrisaMsAraduHkhamRtijAtinivandhanAya // 21 // 220) prApte nRjanmani tapaH paramastu jantoH saMsArasAgarasamuttaraNaikasetuH / mA bhUdvibhUtiriha bandhanahetureva deve gurau zamini pUjanadAnahInA // 22 // 221) bhikSA varaM prihtaakhilpaapkaarikaaryaanuvndhvidhuraadhitcittvRttiH| satpAtradAnarahitA vitatograduHkhadurlaccayadurgatikarI na punarvibhUtiH // 23 // 222 ) pUjA na cejinapateH padapaGkajeSu dAnaM na saMyatajanAya ca bhaktipUrvam / no dIyate kimu tataH sadanasthitAyAH zIghraM jalAJjaliragAdhajale pravizya // 24 // 223 ) kArya tapaH paramiha bhramatA bhavAbdhI mAnuSyajanmani cirAdatiduHkhalabdhe / saMpadyate na tadaNuvatinApi bhAvyaM jAyeta cedaharahaH kila pAtradAnam // 25 // lakSmyAzritasya / AgAmikAlaphaladAyi kiMcit na / ataH kAraNAt puNyarAziyuktaH naraH zreSThaH // 20 // yasya zrAvakasya / dhanaM dAnAya na / yasya zrAvakasya vA muneH / vapuH zarIraM vratAya na / evam amunA prakAreNa / yasya zrAvakasya / zrutaM zAstrazravaNam / nityam / upazamAya upazamanimittaM n| ca punH| tasya narasya janma mnussypryaayH| kevalam alam atyartham / maraNAya bhvti| bhUri-bahula-saMsAraduHkhamRti-maraNa-jAti-nibandhanAya kAraNAya bhavati // 21 // iha saMsAre / jantoH jIvasya / nRjanmani prApte sati / paraM tapaH astu / kiMlakSaNaM tapaH / saMsArasAgarasamuttaraNaikasetuH saMsArataraNe prohaNam / punaH deve gurau / zamini munau / pUjanadAnahInA vibhUtiH mA bhUt / kiMlakSaNA vibhUtiH / bandhanahetuH karmabandhanakAriNI // 22 // bhikSA / vare zreSTham / punaH satpAtradAnarahitA vibhUtiH na varA na zreSThA / kiM lakSaNA bhikssaa| parihRtA-tyaktA-akhilapApakArikAryAnubandha-vidhurAzritacittavRttiH yayA saa| kiMlakSaNA vibhUtiH / vitatA vistIrNA / ugraduHkhadurlayadurgatikarI punaH vibhUtiH na kAryA // 23 // cet jinapateH padapaGkajeSu pUjA na kriyte| ca punaH / saMyatajanAya munaye / dAnaM bhaktipUrva na diiyte| tataH kAraNAt / sadanasthitAyAH gRhsthtaayaaH| kamu no diiyte| api tu diiyte| kiM kRtvA / agAdhajale pravizya // 24 // iha jagati / bhavAbdhau sNsaarsmudre| aise puNyakA saMcaya kara liyA hai vaha AgAmI kAlameM sukhI rhegaa| kintu jisa vyaktine vaise puNyakA saMcaya nahIM kiyA hai vaha vartamAnameM rAjyalakSmIse sampanna hokara bhI bhaviSyameM duHkhI hI rahegA // 20 // jisakA dhana dAnake liye nahIM hai, zarIra vratake liye nahIM hai, isI prakAra zAstrAbhyAsa kaSAyoMke utkRSTa upazamake liye nahIM hai; usakA janma kevala sAMsArika duHkha, maraNa evaM janmake kAraNabhUta maraNake liye hI hotA hai // vizeSArtha- jo manuSya apane dhanakA sadupayoga dAnameM nahIM karatA, zarIrakA sadupayoga vratadhAraNameM nahIM karatA, tathA AgamameM nipuNa hokara bhI kaSAyoMkA damana nahIM karatA hai vaha vAra vAra janma-maraNako dhAraNa karatA huA sAMsArika duHkhako hI sahatA rahatA hai / / 21 // manuSyajanmake prApta ho jAnepara jIvako uttama tapa grahaNa karanA cAhiye, kyoMki, vaha saMsArarUpI samudrase pAra honeke liye apUrva pulake samAna hai / usake pAsa deva, guru evaM munikI pUjA aura dAnase rahita vaibhava nahIM honA cAhiye; kyoMki, aisA vaibhava eka mAtra bandhakA hI kAraNa hotA hai // 22 // pApotpAdaka samasta kAryoMke sambandhase rahita aisI cittavRttikA Azraya karanevAlI bhikSA kahIM zreSTha hai, kintu satpAtradAnase rahita hokara vipula evaM tIvra dukhoMse paripUrNa durladhya narakAdirUpa durgatiko karanevAlI vibhUti zreSTha nahIM hai // 23 // jisa gRhastha avasthAmeM jinendrabhagavAnke caraNa-kamaloMkI pUjA nahIM kI jAtI hai tathA bhaktipUrvaka saMyamI janake liye dAna nahIM diyA jAtA hai usa gRhastha avasthAke liye agAdha jalameM praviSTa hokara kyA zIghra hI jalAMjali nahIM denA cAhiye ? arthAt avazya denA cAhiye // 24 // yahAM saMsArarUpa samudrameM paribhramaNa karate hue yadi cira 1 za ka yateH / 2 ka bandhi / 3 za sA kAryAH kiNlkssnnaa| 4 ma vitatavistIrNAH, za vitavistIrNa /
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ -227 :2-29] 2. dAnopadezanam 224 ) grAmAntaraM vrajati yaH svagRhAhItvA pAtheyamunnatataraM sa sukhI mnussyH| janmAntaraM pravizato 'sya tathA vratena dAnena cArjitazubhaM sukhaheturekam // 26 // 225 ) yatnaH kRto'pi madanArthayazonimittaM devAdiha bajati niSphalatAM kadAcit / / saMkalpamAtramapi dAnavidhau tu puNyaM kuryAdasatyapi hi pAtrajane pramodAt // 27 // 226) sadmAgate kila vipakSajane 'pi santaH kurvanti mAnamatulaM vcnaasnaadyaiH| yattatra cAruguNaratnanidhAnabhUte pAtre mudA mahati kiM kriyate na ziSTaiH // 28 // 227 ) sUnoma'terapi dinaM na satastathA syAd vAdhAkara bata yathA munidAnazUnyam / durvAraduSTavidhinA na kRte hyakArye puMsA kRte tu manute matimAnaniSTam // 29 // bhramatA jIvana / cirAt cirakAlam / atiduHkhena labdhe mAnuSyajanmani prApte sati / para zreSTham / tapaH kArya krtvym| cedyadi / tattapaH na sNpdyte| tadA / kila iti stye| pAtradAnaM jAyeta bhavet / ttpaatrdaanm| annuvrtinaa| ahaH ahaH dina dinaM prati / bhAvyaM karaNIyam // 25 // yaH kazcit / svgRhaat| unnatataram / pAtheyaM saMbalam / gRhItvA prAmAntaraM vrajati / sa manuSyaH sukhI bhavati / tathA janmAntaraM pravasitaH(2) asya jIvasya calitasya asya prANinaH / vratena / ca punaH / dAnena arjitaM zubhaM puNyaM saMbalam / ekaM sukhaheturbhavati // 26 // iha naraloke / madanArthayazonimittaM yatnaH kRto'pi / daivAt karmayogAt / kadAciniSphalatAM vrajati / tu punaH / hi yataH / dAnavidhau / pramodAt harSAt / saMkalpamAtramapi vikalpam / puNyaM kuryAt / kva sti| avidyamAne'pi dAne / asatyapi hi pAtrajane / pramodAt" harSAt / saMkalpamAtraM kuryAt // 27 // kila iti satye / yadi vipakSajane shtrujne| samAgate gRhAgate sti| api / santaH sAdhavaH / vacana-AsanAdyaiH atulaM mAnaM kurvnti| tatra gRhe| mahati gariSThe / pAtra Agate sati / ziSTaiH sajanaiH / mudA harSeNa / atulaM mAnaM kiM na kriyte| api tu kriyate / kiM lakSaNe paatre| cAruguNa bhate ratnatrayamaNDite ||28||bt iti khede| sataH satparuSasya / sunoH putrasya / mRteH api dinaM maraNasya dinm| tathA bAdhAkara na syAt na bhavet / yathA munidAnazUnyaM dinaM munidAnarahitaM dinam / satpuruSasya bAdhAkara bhavet / hi yataH / matimAn naraH / duraduSTavidhinA karmaNA / kRte akArye / aniSTaM duHkhaM / na manute / tu punaH / puMsA puruSeNa / kRte akArye / kAlameM bar3e duHkhase manuSya paryAya prApta ho gaI hai to use pAkara utkRSTa tapa karanA caahiye| yadi kadAcit vaha tapa nahIM kiyA jA sakatA hai to aNuvratI hI ho jAnA cAhiye, jisase ki pratidina pAtradAna ho sake // 25 // jo manuSya apane gRhase bahuta-sA nAztA ( mArgameM khAneke yogya pakvAnna Adi ) grahaNa karake dUsare kisI gAMvako jAtA hai vaha jisa prakAra sukhI rahatA hai usI prakAra dUsare janmameM praveza karaneke liye pravAsa karanevAle isa prANIke liye vrata evaM dAnase kamAyA huA eka mAtra puNya hI sukhakA kAraNa hotA hai // 26 // yahAM kAma, artha aura yazake liye kiyA gayA prayatna bhAgyavaza kadAcit niSphala bhI ho jAtA hai / kintu pAtra janake abhAvameM bhI harSapUrvaka dAnake anuSThAnameM kiyA gayA kevala saMkalpa bhI puNyako karatA hai // 27 // apane makAnameM zatru janake bhI Anepara sajjana manuSya vacana evaM AsanapradAnAdike dvArA usakA anupama AdAra-satkAra karate haiM / phira bhalA uttama guNoMrUpa ratnoMke AzrayabhUta utkRSTa pAtrake vahAM pahuMcanepara sajjana harSase kyA Adara-satkAra nahIM karate haiM ? arthAt avazya hI ve dAnAdike dvArA usakA yathAyogya sammAna karate haiM // 28 // sajjana puruSake liye apane putrakI mRtyukA bhI dina utanA bAdhaka nahIM hotA jitanA ki munidAnase rahita dina usake liye bAdhaka hotA hai| ThIka hai-durnivAra duSTa daivake dvArA kutsita kAryake kiye jAnepara buddhimAn manuSya use aniSTa nahIM mAnatA, kintu puruSake dvArA aise kisI kAryake kiye jAnepara vivekI prANI use aniSTa mAnatA hai // vizeSArtha- yadi kisI vivekI manuSyake gharapara 1ca-pratipATho'yam / ma ka za prvsito| 2 ka pAtre daanN| 3 ka ka sati astypi| 4 ka 'pramodAt .... ityAdipATho'tra naasti|
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 pamanandi-paJcaviMzatiH [228 : 2-30228 ) ye dharmakAraNasamullasitA vikalpAstyAgena te dhanayutasya bhavanti satyAH / spRSTAH zazAGkakiraNairamRtaM kSarantazcandropalAH kila labhanta iha pratiSThAm // 30 // 229) mandAyate ya iha dAnavidhau dhane 'pi satyAtmano vadati dhArmikatAM ca yattat / mAyA hRdi sphurati sA manujasya tasya yA jAyate taDidamutra sukhAcaleSu // 31 // 230) prAsastadardhamapi deyamathArdhameva tasyApi saMtatamaNuvatinA ythrddhi|| icchAnurUpamiha kasya kadAtra loke dravyaM bhaviSyati saduttamadAnahetuH // 32 // aniSTaM manute / satyam // 29 // dhanayutasyai dhanavataH puruSasya / ye vikalpAH / dharmakAraNe samullasitAH utpannAH / te vikalpAH / tyAgena dAnena / satyAH saphalAH bhavanti / kila iti stye| yathA candropalAH candrakAntamaNayaH / zazAGkakiraNaH candrakiraNaH spRSTAH sparzitAH / amRtaM kSarantaH / iha jagati / pratiSThAM zobhAm / labhante // 30 // yaH naraH / iha jagati sNsaare| daanvidhii| mandAyate nirudyamo bhavati / kva sati / dhane'pi sati dhane vidyamAne sati / yat AtmanaH dhArmikatA vadati ahaM dharmavAn iti kathayati / tattasya manujasya narasya / hRdi sA mAyA sphurati / yA mAyA / amutra sukhAcaleSu paralokasukhaparvateSu / taDida vidyut / jAyate utpadyate // 31 // iha saMsAre / aNuvratinA gRhasthena grAsaH deyaH / kasmai / pAtrAya / tasya prAsasya artha deyam / yathAzakti / tasya prAsArdhasyApi ardha yarddhi yathAzakti deyam / atra loke icchAnurUpaM dravyaM kasya kadA putrakA maraNa ho jAtA hai to vaha zokAkula nahIM hotA hai / kAraNa ki vaha jAnatA hai ki yaha putraviyoga apane pUrvopArjita karmake udayase huA hai jo ki kisI bhI prakArase TAlA nahIM jA sakatA thaa| parantu usake yahAM yadi kisI dina sAdhu janako AhArAdi nahIM diyA jAtA hai to vaha isake liye pazcAttApa karatA hai / isakA kAraNa yaha hai ki vaha usakI asAvadhAnIse huA hai, isameM daiva kucha bAdhaka nahIM huA hai| yadi vaha sAvadhAna rahakara dvArApekSaNa Adi karatA to munidAnakA suyoga use prApta ho sakatA thA // 29 // dharmake sAdhanArtha jo vikalpa utpanna hote haiM ve dhanavAn manuSyake dAnake dvArA satya hote haiN| ThIka haicandrakAnta maNi candrakiraNoMse sparzita hokara amRtako bahAte hue hI yahAM pratiSThAko prApta hote haiN| vizeSArthaabhiprAya yaha hai ki pAtrake liye dAna denevAlA zrAvaka isa bhavameM ukta dAnake dvArA lokameM pratiSThAko prApta karatA hai / jaise- candrakAnta maNise nirmita bhavanako dekhate hue bhI sAdhAraNa manuSya ukta candrakAnta maNikA paricaya nahIM pAtA hai| kintu candramokA udaya honepara jaba ukta bhavanase pAnIkA pravAha bahane lagatA hai taba sAdhAraNase sAdhAraNa manuSya bhI yaha samajha letA hai ki ukta bhavana candrakAnta maNiyoMse nirmita hai| isIliye vaha unakI prazaMsA karatA hai / ThIka isI prakArase vivekI dAtA jinamandira AdikA nirmANa karAkara apanI sampattikA sadupayoga karatA hai / vaha yadyapi svayaM apanI pratiSThA nahIM cAhatA hai phira bhI ukta jinamandira AdikA avalokana karanevAle anya manuSya usakI prazaMsA karate hI haiM / yaha to huI isa janmakI bAta / isake sAtha hI pAtradAnAdi dharmakAryoMke dvArA jo usako puNyalAbha hotA hai usase vaha para janmameM bhI sampanna va sukhI hotA hai // 30 // jo manuSya dhanake rahanepara bhI dAna dene meM utsuka to nahIM hotA, parantu apanI dhArmikatAko pragaTa karatA hai usake hRdayameM jo kuTilatA rahatI hai vaha paralokameM usake sukharUpI parvatoMke vinAzake liye bijalIkA kAma karatI hai // 31 // aNuvratI zrAvakako nirantara apanI sampattike anusAra eka prAsa, AdhA grAsa athavA usake bhI Adhe bhAga arthAt mAsake caturthAzako bhI denA caahiye| kAraNa yaha ki yahAM lokameM apanI icchAnusAra dravya kisake kisa samaya hogA jo ki uttama pAtradAnakA kAraNa 1 ka yathArdham / 2za dhanayuktasya / 3 ka tasva ardhagrAsasya api artha ythaathki|
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. dAnopadezamam 231 ) mithyAdRzo 'pi rucireva munIndradAne dadyAt pazorapi hi janma sumogabhUmau / kalpAGghripA dadati yatra sadepsitAni sarvANi tatra vidadhAti na kiM sudRSTeH // 33 // 232) dAnAya yasya na samutsahate manISA tadyogyasaMpadi gRhAmimukhe ca pAtre / prAptaM khanAvatimahArghyataraM vihAya rataM karoti vimatistalamUmimedam // 34 // 233 ) naSTA maNIriva cirAjalaghau bhave 'sminnAsAdya cAsnaratArthajinezvarAH / dAnaM na yasya saH pravizet samudraM sacchidranAvamadhiSza gRhItarataH // 35 // - 888 : 2-351 bhaviSyati / [iti] ko jAnAti / saduttamadAnahetuH uttamadAnayogyaM dravyaM kadA bhaviSyati // 32 // hi yataH / mithyAsaH pazoH api munIndradAne ruciH / eva nizcayena / subhogabhUmau / janma utpattiH / davAt kuryAt / yapi / yatra somammoM / kalpAvipAH kalpavRkSAH / sadA sarvadA / sarvANi / IpsitAni vASchitAni phalAni / daddati prayacchanti / tatra mamabhUmau / sudRSTeH bhavyajIvasya / sarva vAJchitaphalam / kiM na vidadhAti na karoti / api tu vidadhAti // 33 // yasya narasya zrAvakama / manISA buddhiH / dAnAya / na samutsahate utsAhaM na karoti / ka satyAm / tavombasaMpadi satyAM tasya dAnasya gomyA mA saMpat sA tasyAM tadyogyasaMpadi / kva sati / ca punaH / pAtre uttamapAtre / gRhAmimukhe sati gRhasanmukhe vAgate sati / yo dAna na dadAti / sa vimatiH mUDhaH / khanau Akare / atimahArghyataraM bahumUlyam / khaM prAptam / vihAna laccA / tammUmiyedaM karoti // 34 // asmin bhave saMsAre / cAru manojJA - naratA - manuSyapada-artha- dravya-vinezvaramA AsAda prApya / nirAt / aladhau samudre / naSTA maNIH iva yathA durlabhA tathA naratvaM durlabham / yasva dAnaM na sa baDaH gRhItaravaH / sacchidanAnam ho sake, yaha kucha kahA nahIM jA sakatA hai // vizeSArtha - jinake pAsa adhika dravya nahIM rahatA ve prAyaH vicAra kiyA karate haiM ki jaba upayukta dhana prApta hogA taba hama dAna kareMge / aise hI manuSyoMko lakSya karake yahAM yaha kahA gayA hai ki prAyaH icchAnusAra dravya kabhI kisIko bhI prApta nahIM hotA hai / ata eva apane pAsa jitanA bhI dravya hai tadanusAra pratyeka manuSyako pratidina thor3A-bahuta dAna denA hI cAhiye // 32 // miSyAdRSTi pazukI bhI munirAja ke liye dAna denemeM jo kevala ruci hotI hai usase hI vaha usa uttama mogabhUmimeM janma letA hai jahAMpara ki kalpavRkSa sadA use sabhI prakArake abhISTa padArthoMko dete haiM / phira malA yadi samyagdRSTi usa pAtradAnameM ruci rakkhe to use kyA nahIM prApta hotA hai ! arthAt use to nizcita hI vAMchita phala prApta hotA hai // 33 // dAnake yogya sampattike honepara tathA pAtrake bhI apane gRhake samIpa A jAnepara jisa manuSyakI buddhi dAna ke liye utsAhako prApta nahIM hotI hai vaha durbuddhi khAnameM prApta hue atizaya mUlyavAn ratnako chor3akara pRthivIke talabhAgako vyartha khodatA hai // 34 // cira kAlase samudrameM naSTa hue maNike samAna isa manameM uttama manuSya paryAya, dhana aura jinavANIko pakara jo dAna nahIM karatA vaha mUrkha ratnoMko grahaNa karake chedavALI nAvameM car3hakara samudrameM praveza karatA hai // vizeSArtha - jisa prakAra samudrameM gaye hue maNikA phirase prApta honA atizaya kaThina hai usI prakAra manuSya paryAya AdikA mI punaH prApta honA atizaya kaThina hai / vaha yadi mAmyavaza kisIko prApta ho jAtI hai, aura phira bhI yadi vaha dAnAdi zubha kAryoMmeM pravRtta nahIM hotA hai to samajhanA cAhiye ki jisa prakAra koI manuSya bahumUlya ratnoMko sAthameM lekara sacchidra nAvameM savAra hotA hai aura isIliye vaha una ratnoMke sAtha svayaM bhI samudameM DUba jAtA hai, isI prakAskI avasthA ukta manuSyakI hotI hai / kAraNa ki bhaviSyameM sukhI honekA sAghana jo dAnAdi kAryosa utpanna honevAlA puNSa thA use 1 ca pratipATho'yam / ma ka za khanAvapi mahAyaMtaraM / 2 ca pratipATho'yam / ka vinecarAja, vana vinezrAyAM / 3 ka gRhe / 4 ka yaddAnaM / 5 a jinezvaraAzA, ka jinezvarAcA /
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ aaaaaaaaaa padmanandi-paJcaviMzatiH [234:2-36234) yasyAsti no dhanavataH kila pAtradAnamasmin paratra ca bhave yazase sukhAya / anyena kenacidanUnasupuNyabhAjA kSiptaH sa sevakanaro dhanarakSaNAya // 36 // 235 ) caityAlaye ca jinasUribudhArcane ca dAne ca saMyatajanasya suduHkhite ca / / yazcAtmani svamupayogi tadeva nUnamAtmIyamanya diha kasyacidanyapuMsaH // 37 // 236 ) puNyakSayAtkSayamupaiti na dIyamAnA lakSmIrataH kuruta saMtatapAtradAnam / kUpe na pazyata jalaM gRhiNaH samantAdAkRSyamANamapi vardhata eva nityam // 38 // 237 ) sarvAn guNAniha paratra ca hanti lobhaH sarvasya pUjyajanapUjanahAnihetuH / anyatra tatra vihite 'pi hi doSamAtramekatra janmani paraM prathayanti lokAH // 39 // adhiruhya Aruhya caTitvA / samudraM pravizet // 35 // kila iti zAstrokto lokoktau zrUyate / yasya dhanavataH puruSasya / pAtradAnaM na asti / ytpaatrdaanm| asmin bhave pryaaye| yazase yazonimittaM bhvti| paratra anyabhave sukhAya bhavati / sa adattaH / anyena kenacit / anUnasupuNyabhAjA pUrNapuNyayuktena / dhanarakSaNAya adattaH sevknrH| kSiptaH sthaapitH||36|| iha loke yat svaM dravyam / caityAlaye caityAlayanimittaM bhavati / ca punaH / yadravyaM jinasUrikhudhArcane devaguruzAstrArcane pUjAnimittaM bhavati / ca punH| saMyatajanasya dAne dAnanimittaM bhvti| ca punaH / suduHkhite jane / yahavyam / Atmani Atmanimitta upayogi / duHkhitajanAya dIyate AtmanimittaM bhavati / nUnaM tadeva dravyam aatmiiym| yat anyat dravyam / dAnAya na bhuktaye na tadravyam / kasyacit anyapuMsaH vidi||37|| bho gRhiNaH bho gRhasthAH / lakSmIH paNyakSayAta puNyavinAzAt / kSayaM naashm| upaiti| lakSmIH dIyamAnA vinaashm| na upaiti na gcchti| ataH kaarnnaat| saMtataM nirntrm| pAtradAnaM kurut| bho lokaaH| kUpe kuupvissye| jalaM na pazyata samantAt AkRSyamANam api / nityaM sadaiva / vardhate / eva nizcayena // 38 // bho lokAH zrUyatAm / iha janmani / ca punH| paratra usane manuSya paryAyake sAtha usake yogya sampattiko pAkara bhI kiyA hI nahIM hai // 35 // jo pAtradAna isa bhavameM yazakA kAraNa tathA parabhavameM sukhakA kAraNa hai use jo dhanavAn manuSya nahIM karatA hai vaha manuSya mAno kisI dUsare atizaya puNyazAlI manuSyake dvArA dhanakI rakSAke liye sevakake rUpameM hI rakhA gayA hai / vizeSArtha-yadi bhAgyavaza dhana-sampattikI prApti huI to usakA sadupayoga apanI yogya AvazyakatAkI pUrti karate hue pAtradAnameM karanA cAhiye / parantu jo manuSya prApta sampattikA na to svayaM upabhoga karatA hai aura na pAtradAna bhI karatA hai vaha manuSya anya dhanavAn manuSyake dvArA apane dhanakI rakSArtha rakhe gaye dAsake hI samAna hai / kAraNa ki jisa prakAra dhanake rakSaNArtha rakhA gayA dAsa (munIma Adi) svayaM usa dhanakA upayoga nahIM kara sakatA, kintu kevala usakA rakSaNa hI karatA hai; ThIka isI prakAra vaha dhanavAn manuSya bhI jaba usa dhanako na apane upabhogameM kharca karatA hai aura na pAtradAnAdi bhI karatA hai taba bhalA ukta dAsakI apekSA isameM kyA vizeSatA rahatI hai ! kucha bhI nahIM // 36 // lokameM jo dhana jinAlayake nirmANa karAnemeM; jinadeva, AcArya aura paNDita arthAt upAdhyAyakI pUjAmeM; saMyamI janoMko dAna karanemeM, atizaya duHkhI prANiyoMko bhI dayApUrvaka dAna karanemeM, tathA apane upabhogameM bhI kAma AtA hai; use hI nizcayase apanA dhana samajhanA cAhiye / isake viparIta jo dhana ina uparyukta kAmoMmeM kharca nahIM kiyA jAtA hai use kisI dUsare hI manuSyakA dhana samajhanA cAhiye // 37 // sampatti puNyake kSayase kSayako prApta hotI hai, na ki dAna karanese / ata eva he zrAvako! Apa nirantara pAtradAna kreN| kyA Apa yaha nahIM dekhate ki kueMse saba orase nikAlA jAnevAlA bhI jala nitya bar3hatA hI rahatA hai // 38 // pUjya janoMkI pUjAmeM bAdhA pahuMcAnevAlA lobha isa lokameM aura paralokameM bhI sabake sabhI 1 za saMyatajanasya ca daane|
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240: 2-42 ] 2. dAnopadezanam 238) jAto 'pyajAta iva sa zriyamAzrito 'pi raGkaH kalaGkarahito 'pyagRhItanAmA / kamborivAzritamRterapi yasya puMsaH zabdaH samuJcalati no jagati prakAmam // 40 // 239) vApi kSiterapi vibhurjaTharaM svakIyaM karmopanItavidhinA vidadhAti pUrNam / kiMtu prazasyanRbhavArthavivekitAnAmetatphalaM yadiha saMtatapAtradAnam // 41 // 240 ) AyAsakoTibhirupArjitamaGgajebhyo yajjIvitAdapi nijAddayitaM janAnAm / vittasya tasya niyataM pravihAya dAnamanyA vipattaya iti pravadanti santaH // 42 // I prjnmni| lobhH| sarvasya yateH vA sarvasya janasya / sarvAn guNAn hanti spheTayati / kiMlakSaNaH lobhaH / pUjyajanapUjanahAnihetuH uttamajana pUjana hAnihetuH / anyatra dharme ( ! ) / tatra tasmin lome / vihite'pi kRte'pi / bho lokAH / paraM kevalam / ekatra janmani doSamAtram / prathayanti vistArayanti // 39 // sa pumAn jAtaH utpannaH / api / ajAtaH anutpannaH / sa pumAn zriyam Azrito'pi raGkaH / sa pumAn kalaGkarahito'pi agRhItanAmA nirnAmA / sa kaH / yasya puMsaH puruSasya zabdaH jagati viSaye / prakAmam atyartham / no samuccalati / kasya iva / kamboH iva zaGkhasya iva / kiMlakSaNasya zaGkhasya / AzritamRteH jIvarahitasya // 40 // zvA api kurkura': api / karmopanItavidhinA karmanirmitavidhAnena / svakIyaM [ jaTharaM ] udaram / pUrNa karoti / kSiteH bhuvaH / vibhuH api rAjA / khakIyaM jaTharaM karmopanItavidhinA svArjitakarmaNA / pUrNam / vidadhAti karoti / kiMtu iha jagati viSaye / prazasyanubhava - zreSThamanuSyapada - artha - dravya - vivekitAnAM vivekAdInAm / etatphalam / yat / saMtataM nirantaram / pAtradAnaM kriyate // 41 // bho bhavyAH / tasya upArjitavittasyai / niyataM nizcitam / dAnam / pravihAya tyaktvA / anyA vipattayaH / santaH sAdhavaH / iti / pravadanti kathayanti / yat dravyam AyAsa- prayAsa koTibhiH upArjitam / yat dravyam / janAnAM lokAnAm / aGgajebhyaH putrebhyaH 89 guNako naSTa kara detA hai / vaha lobha yadi gRha-sambandhI kinhIM vivAhAdi kAryoM meM kiyA jAtA hai to loga kevala eka janmameM hI usake doSamAtrako prasiddha karate haiM // vizeSArtha - yadi koI manuSya jinapUjana aura pAtradAnAdike viSayameM lobha karatA hai to isase use isa janmameM kIrti AdikA lAbha nahIM hotA, tathA bhavAntarameM pUjana-dAnAdise utpanna honevAle puNyase rahita honeke kAraNa sukha bhI nahIM prApta hotA hai / isa prakAra jo vyakti dhArmika kAryoM meM lobha karatA hai vaha donoM hI lokoMmeM apanA ahita karatA hai / isake viparIta jo manuSya kevala vivAhAdirUpa gArhasthika kAryoMmeM lobha karatA hai usakA manuSya kRpaNa Adi zabdoMke dvArA kevala isa janma meM hI tiraskAra kara sakate haiM, kintu paraloka usakA sukhamaya hI vItatA hai / ata eva gArhasthika kAmoM meM kiyA jAnevAlA lobha utanA nindya nahIM hai jitanA ki dhArmika kAmoMmeM kiyA jAnevAlA lobha nindanIya hai // 39 // mRtyuko prApta honepara zaMkhake samAna jisa puruSakA nAma saMsAra meM atizaya pracalita nahIM hotA vaha manuSya janma lekara bhI ajanmAke samAna hotA hai arthAt usakA manuSya janma lenA hI vyartha hotA hai / kAraNa ki vaha lakSmIko prApta karake bhI daridra jaisA rahatA hai, tathA doSoMse rahita hokara bhI yazasvI nahIM ho pAtA // 40 // apane karmake anusAra kuttA bhI apane udarako pUrNa karatA hai aura rAjA bhI apane udarako pUrNa karatA hai / kintu prazaMsanIya manuSyabhava, dhana evaM vivekabuddhiko prApta karanekA yahAM yahI prayojana hai ki nirantara pAtradAna diyA jAve // 41 // karor3oM parizramoMke dvArA kamAyA huA jo dhana putroM aura apane jIvanase bhI logoMko adhika priya hotA hai nizcayase usa dhanake liye dAnako chor3a kara anya saba vipattiyAM hI haiM, aisA sAdhujana kahate haiM / vizeSArtha - manuSya dhanako bahuta kaThora parizramake dvArA prApta karate haiM / isIliye vaha unheM apane prANoMse bhI adhika priya pratIta hotA hai / yadi ve usakA sadupayoga 1 ca pUjyetyasya TIkA nAsti / 2 kuraH / 3 vasya vittasya / 4 ka bhAvAsakoTibhiH /
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ paanandi-paJcaviMzatiH [241:2-43241 ) nArthaH padAtpadamapi bajati tvadIyo vyAvartate pitRvanAnnanu bndhuvrgH| dIrdhe pathi pravasato bhavataH sakhaikaM puNyaM bhaviSyati tataH kriyatAM tadeva // 43 // 242) saubhAgyazauryasukharUpavivekitAdyA vidyAvapurdhanagRhANi kule ca janma / saMpadyate 'khilamidaM kila pAtradAnAt tasmAt kimatra satataM kriyate na yatnaH // 44 // 243) nyAsazca samma ca karagrahaNaM ca sUnorarthena tAvadiha kArayitavyamAste / dharmAya dAnamadhikAgratayA kariSye saMcintayannapi gRhI mRtimeti mUDhaH // 45 // 244) kiM jIvitena kRpaNasya narasya loke nirbhogdaandhnbndhnbddhmuurteH| tasmAdvaraM balibhugunnatabhUrivAgbhiAhUtakAkakula eva baliM sa bhuGkte // 46 // sakAzAt / dayitaM vallabham / nijAt jIvitAt api / dayitaM vallabham / tasya dravyasya dAnaM phalaM zreSTham // 42 // nanu aho| tvadIyaH tAvakaH / arthaH padAtpadamapi na vrajati / tvadIyaH bandhuvargaH pitRvanAt vyAvartate / bhavataH tava / ekaM puNyaM sakhau bhaviSyati / kiMlakSaNasya bhavataH / dIrdhe / pathi maageN| pravasataH anyagatimArga calitasya puNyaM mitraM bhvissyti| tataH tadeva puNyaM kriyatAm // 43 // kila iti satye / idam akhilaM pAtradAnAt / saMpadyate utpadyate / idaM kim / saubhAgyazaurya-balasukharUpavivekitAdyA vidyaavpurdhngRhaanni| ca punH| kule janma ityaadi| tasmAt / atra pAtradAne / satataM nirantaram / yatnaH kiM na kriyate // 44 // iha sNsaare| mUDhaH gRhii| iti saMcintayan mRti mrnnm| eti gcchti| iti kim / tAvat prthmtH| etena arthena / nyAsaH nikSepaH / etena arthena sadma gRham / ca punH| etena arthena sUnoH kara grahaNaM putravivAhaM kAritavyam Aste / adhikAgratayA dharmAya dAnaM kariSye iti cintayan maraNam eti gacchati // 45 // iha loke saMsAre / kRpaNasya narasya jIvitena kim / na kimpi| kiMlakSaNasya kRpaNasya / nirbhogadAna-bhogarahita-dAnarahita-dhana-bandhanabaddhamUrteH adattamUrteH / tasmAt / kRpaNanarAt / balibhuk kAkapakSI / varaM zreSTham [ zreSThaH ] / sa kAkaH unnatabhUrivAgbhiH bhUrivacanaiH / vyAhUtakAkakulaH AhUtakAka pAtradAnAdimeM karate haiM taba to vaha unheM phirase bhI prApta ho jAtA hai| kintu isake viparIta yadi usakA durupayoga durvyasanAdimeM kiyA jAtA hai, athavA dAna aura bhogase rahita kevala usakA saMcaya hI kiyA jAtA hai, to vaha manuSyoMko vipattijanaka hI hotA hai / isakA kAraNa yaha hai ki sukhakA kAraNa jo puNya hai usakA saMcaya unhoMne pAtradAnAdirUpa satkAyoMke dvArA kabhI kiyA hI nahIM hai // 42 // tumhArA dhana apane sthAnase eka kadama bhI nahIM jAtA, isI prakAra tumhAre bandhujana zmazAna taka tumhAre sAtha jAkara vahAMse vApisa A jAte haiM / laMbe mArgameM pravAsa karate hue tumhAre liye eka puNya hI mitra hogA / isaliye he bhavya jIva ! tuma usI puNyakA upArjana karo // 43 // saubhAgya, zUravIratA, sukha, sundaratA, vivekabuddhi Adi, vidyA, zarIra, dhana aura mahala tathA uttama kulameM janma honA; yaha saba nizcayase pAtradAnake dvArA hI prApta hotA hai / phira he bhavya jana ! tuma usa pAtradAnake viSayameM nirantara prayatna kyoM nahIM karate ho? // 44 // prathamataH yahAM dhanase kucha nikSepa, (bhUmimeM rakhanA), bhavanakA nirmANa aura putrakA vivAha karanA hai; tatpazcAt yadi adhika dhana huA to dharmake nimitta dAna karUMgA / isa prakAra vicAra karatA huA hI yaha mUrkha gRhastha maraNako prApta ho jAtA hai // 45 // lokameM jisa kaMjUsa manuSyakA zarIra bhoga aura dAnase rahita aise dhanarUpI bandhanase baMdhA huA hai usake jInekA kyA prayojana hai ? arthAt usake jInese kucha bhI lAbha nahIM hai / usakI apekSA to vaha kauvA hI acchA hai jo unnata bahuta vacanoM ( kAMva kAMva ) ke dvArA 1za adhikAya tyaa| 2 ka cintavan bhuuti| 3za ekaM skhaa| 4 ka 'api tu kriyate' ityadhikaH paatthH| 5za saMcintayan san mRrti| 6 za karamahaNaM kariSye putra / 7ka maraNaM gacchati / 8ka mAhAnita /
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ -34832-10] 2. dAnopadezanam 245) audaaryyuktjnhstprmpraaptvyaavrtnprsRtkhedbhraatikhinnaaH| arthA gatAH kRpaNagehamanantasaukhyapUrNA ivAnizamabAghamatisvapanti // 47 // 246) utkRSTapAtramanagAramaNuvratADhyaM madhyaM vratena rahitaM sudRzaM jaghanyam / nidarzanaM vratanikAyayutaM kupAtraM yugmojjhitaM naramapAtramidaM ca viddhi // 48 // 247 ) tebhyaH pradattamiha dAnaphalaM janAnAmetadvizeSaNaviziSTamaduSTabhAvAt / anyAdRze 'tha hRdaye tadapi khabhAvAduzcAvacaM bhavati kiM bhubhirvcobhiH||49|| 248 ) catvAri yAnyabhayameSajabhuktizAstradAnAni tAni kathitAni mahAphalAni / nAnyAni gokanakabhUmirathAGganAdidAnAni nizcitamavadyakarANi yasmAt // 5 // samUhaH / baliM bhuke balibhojanaM karoti // 46 // arthAH kRpaNagehaM gatAH / kiMlakSaNA arthAH / audAryayuktajanahastaparamparAptaAgama-vyAvartana-vyAghuTanaprasRtakhedabhareNa atikhinnAH / kRpaNageham / abAdhaM bAdhArahitam / anizaM khapanti / anantasaukhyapUrNA iva // 47 // idam anagAram utkRSTapAtraM viddhi munIzvaraM utkRSTapAtraM viddhi / aNuvratena AvyaM mRtaM madhyamapAtraM jAnIhi / vratena rahitaM [ sudRzaM ] darzanayuktaM jaghanyapAtraM jAnIhi / nidarzanaM darzanarahitam / vratainikAyayutaM vratasamUhasahitam / kupAtraM jAnIhi / yugmojjhitaM naraM darzanarahitaM vratarahitam / apAtraM viddhi jAnIhi // 48 // iha jagati saMsAre / tebhyaH pUrvokapAtrebhyaH / pradattam annam / janAnA lokAnAm / dAnaphalaM bhavati / etadvizeSaNaviziSTam aduSTabhAvAtpradattam / utkRSTapAtrAt utkRSTa phalam / madhyamapAtrAt madhyamaphalam / jaghanyapAtrAjaghanyaphalam / kupAtrAt kutsitaphalam / apAtrAt aphalam / atha anyAdRze hRdye| khabhAvAt svasya Atmano bhAvaH svabhAvaH tasmAt khabhAvAt / tadapi dAnam / uccAvacam anekaprakAram / bhavati / vA anekaprakAra phalaM bhavati / bahubhiH vacobhiH kim // 49 // yAni catvAri abhayameSajabhuktizAstradAnAni tAni mahAphalAni kathitAni / nizcitam bhanyAni gokanaka-kharNa-bhUmi-raya-mAnA-strI-Adi-dAnAni mahAphaladAyakAni na bhavanti / yasmAt / bhavadyakarANi anya kauvoMke samUhako bulAkara hI bali (zrAddhameM arpita dravya ) ko khAtA hai // 46 // dAnI puruSoMka hAthoM dvArA paramparAse prApta hue jAne-Aneke vipula khedake bhArase mAno atyanta vyAkula hokara hI vaha dhana kaMjUsa manuSyake gharako pAkara ananta - sukhase paripUrNa hotA huA nirantara nirbAdhasvarUpase sotA hai / vizeSArtha- dAnI jana prApta dhanakA upayoga pAtradAnameM kiyA karate haiM / isIliye pAtradAnajanita puNyake nimittase vaha unheM bAra bAra prApta hotA rahatA hai / isake viparIta kaMjUsa manuSya pUrva puNyase prApta hue usa dhanakA upayoga na to pAtradAnameM karatA hai aura na nijake upabhogameM bhI, vaha kevala usakA saMrakSaNa hI karatA hai / isapara granthakAra utprekSA karate haiM ki vaha dhana yaha soca karake hI mAno ki 'mujhe dAnI janoMke yahAM bAra bAra jAne-AnekA asIma kaSTa sahanA par3atA hai' kaMjUsa manuSyake gharameM A gayA hai| yahAM Akara vaha bAra bAra honevAle gamanAgamanake kaSTase vacakara nizcinta sotA hai // 47 // gRhase rahita muniko uttama pAtra, aNuvratoMse yukta zrAvakako madhyama pAtra, avirata samyagdRSTiko jaghanya pAtra, samyagdarzanase rahita hokara vratasamUhakA pAlana karanevAle manuSyako kupAtra, tathA donoM ( samyagdarzana aura vrata ) se rahita manuSyako apAtra samajho // 48 // una uparyukta pAtroMke liye diye gaye dAnakA phala manuSyoMko inhIM (uttama, madhyama, jaghanya, kutsita aura apAtra ) vizeSaNoMse viziSTa prApta hotA hai ( dekhiye pIche zloka 204 kA vizeSArtha ) / athavA bahuta kahanese kyA ? anya prakArake arthAt dUSita hRdayameM bhI vaha dAnakA phala svabhAvase aneka prakArakA prApta hotA hai // 49 // abhayadAna, auSadhadAna, AhAradAna aura zAstra (jJAna) dAna ye jo cAra dAna kahe gaye haiM ve mahAn phalako denevAle haiM / inase bhinna gAya, suvarNa, 1 ka yuddhe yojnN| 2 za nidarzanaM vrt| 3 ka yugamezitaM drshnN| 4 kiMvA /
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ pabhanandi-paJcaviMzatiH 249 ) yahIyate jinagRhAya dharAdi kiMcit tattatra saMskRtinimittamiha prarUDham / Aste tatastadatidIrghataraM hi kAlaM jainaM ca zAsanamataH kRtamasti dAtuH // 51 // 250) dAnAkAzanamazobhanakarmakAryakArpaNyapUrNahRdayAya na rocate 'dH| doSojjhitaM sakalalokasukhapradAyi tejo raveriva sadA hatakauzikAya // 52 // 251) dAnopadezanamidaM kurute pramodamAsannabhavyapuruSasya na cetarasya / / jAtiH samullasati dAru na bhRGgasaMgAdindIvaraM hasati candrakarairna cAzmA // 53 // 252 ) ratnatrayAbharaNavIramunIndrapAdapadmadvayasmaraNasaMjanitaprabhAvaH / zrIpadmanandimunirAzritayugmadAnapaJcAzataM lalitavarNacayaM cakAra // 54 // pApakArakANi // 50 // yat kiMcit dharAdiH / jinagRhAya caityAlayanimittam / dIyate / taddharAdikam / tatra caityaalye| saMskRtanimittam upakaraNAdinimittam (2) / tat upakaraNAdikam / iha jagati / prarUDhaM prAdurbhUtaM prakaTam / Aste tiSThati / tataH caityAlayAt / hi yataH / jainaM zAsanam / atidIrghataraM kAlam / Aste vartate / ataH kAraNAt / tat jainaM zAsanaM dAtuH kRtam asti / jainaM zAsana dAtrA nirmApitaM vartate // 51 // adaH dAnaprakAzanam / azobhanakarmakArya pApakarmakArya kArpaNyaM ca tAbhyAM pUrNa hRdayaM yasya saH tasmai azobhanakarmakAryakArpaNyapUrNahRdayAya adattAya / na rocate kRpaNasya narasya na rocata ityarthaH / kiMlakSaNaM dAnaprakAzanam / doSeNa ujjhitaM rahitam / punaH kiMlakSaNaM dAnaprakAzanam / sakalalokasukhapradAyi / yathA sadA hatakauzikAya nindyolUkAya / raveH sUryasya teja iva na rocte| tathA kRpaNasya dAnaM na rocate // 52 // idaM dAnopadezanam AsannabhavyapuruSasya / pramodam Anandam / kurute| ca punaH / itarasya dUrabhavyasya / pramodaM na kurute / yathA bhRgasaMgAt / jAtiH jAtipuSpam / samalasatidAru kASThama / na samalasati / yathA candrakaraiH candrakiraNeH / indIvara kumadama / hasati / na cAzmA pASANaH na hasati // 53 // zrIpaddhanandimuniH AzritayugmadAnapaJcAzataM cakAra / zlokadvayAdhikapaJcAzataM dAnaprakaraNaM cakAra akarot / kiMlakSaNaH muniH / ratnatrayAbharaNayuktavIramunIndraH tasya vIramunIndrasya pAdapadmadvayasmaraNena saMjanitaprabhAvo yasmin sH| kiMlakSaNaM dAnapaJcAzatam / lalitavarNacarya lalita-akSarayuktam // 54 // iti zrIdAnapaJcAzat samAptam // pRthivI, ratha aura strI Adike dAna mahAn phalako denevAle nahIM haiM; kyoMki, ve nizcayase pApotpAdaka haiM // 50 // jinAlayake nimitta jo kucha pRthivI AdikA dAna kiyA jAtA hai vaha yahAM dhArmika saMskRtikA kAraNa hokara aMkurita hotA huA atizaya dIrgha kAla taka rahatA hai / isaliye usa dAtAke dvArA jainazAsana hI kiyA gayA hai // 51 // jo nirdoSa dAnakA prakAza samasta logoMko sukha denevAlA hai vaha pApa karmakI kAryabhUta kRpaNatA (kaMjUsI ) se paripUrNa hRdayavAle proNI ( kaMjUsa manuSya ) ke liye kabhI nahIM rucatA hai / jisa prakAra ki doSA arthAt rAtrike saMsargase rahita hokara sampUrNa prANiyoMko sukha denevAlA sUryakA teja nindanIya ullUke liye rucikara pratIta nahIM hotA // 52 // yaha dAnakA upadeza Asannabhavya puruSake liye Anandako karanevAlA hai, na ki anya (dUrabhavya aura abhavya ) puruSake liye / ThIka hai- bhramaroMke saMsargase mAlatIpuSpa zobhAko prApta hotA hai, kintu unake saMsargase kASTha zobhAko nahIM prApta hotA / isI prakAra candrakiraNoMke dvArA zveta kamala praphullita hotA hai, kintu patthara nahIM praphullita hotA // 53 // ratnatrayarUpa AbharaNase vibhUSita zrI vIranandI munirAjake ubhaya caraNa-kamaloMke smaraNase utpanna hue prabhAvako dhAraNa karanevAle zrI padmanandI munine lalita vargoM ke samUhase saMyukta isa do adhika dAnapaMcAzat arthAt bAvana padyoMvAle dAnaprakaraNako kiyA hai // 54 // isa prakAra dAnapaMcAzat prakaraNa samApta huA // 1bhakaza sNskRtH|
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 3. anityapaJcAzat ] 253 ) jayati jino dhRtidhanuSAmiSumAlA bhavati yogiyodhAnAm / yadvAkaruNAmayyapi moharipuprahataye tIkSNA // 1 // 254 ) yadyekatra dine vibhuktiratha vA nidrA na rAtrau bhavet vidrAtyamvujapatravaddahanato 'bhyAsasthitAdya dham / astravyAdhijalAdito 'pi sahasA yacca kSayaM gacchati bhrAtaH kAtra zarIrake sthitimatirnAze 'sya ko vismyH||2|| 255 ) durgandhAzucidhAtubhittikalitaM saMchAditaM carmaNA viNmUtrAdibhRtaM kSudhAdivilasahuHkhAkhubhizchidritam / kliSTaM kAyakuTIrakaM svayamapi prAptaM jarAvahninA cedetattadapi sthiraM zucitaraM mUDho jano manyate // 3 // 256) ambhovudbudasaMnibhA tanuriyaM zrIrindrajAlopamA durvAtAhatavArivAhasadRzAH kaantaarthputraadyH| jinaH jayati / yadvAk yasya jinasya vAk vANI / dhRtidhanuSAM dhairyadhanuSayuktAnAm / yogiyodhAnA.yogisubhaTAnAm / iSumAlA bhavati bANapatirbhavati / kiMlakSaNA vaannii| karuNAmayI dayAyuktA api| moharipuprahataye tIkSNA // 1 // yat yasmAt / ekatra dine / vibhuktiH na kRtA bhojanaM na kRtam / tadA rAtrau nidrA na bhavet nidrA na aagcchti| yat zarIraM dhruvaM vidrAti mlAnaM gacchati / kiMvat / dahanata: abhyAsasthitAt samIpasthitAt agnitaH ambujapatravat / agnitaH kamalavat / cpunH| yat zarIram / astragyAdhijalasaMyogataH api sahasA / kSayaM vinAzam / gacchati / bho bhrAtaH atra zarIre / sthitimatiH zAzvatI buddhiH kaa| na kApi / atha asya zarIrasya nAze sati / kaH vismayaH ka AzcaryaH [kimAzcaryam ||2||cet yadi / etatkAyakuTIrakam / kiMlakSaNaM kAyakuTIrakam / durgandhAzucidhAtubhittikalitaM vyAptam / punaH kiMlakSaNaM kAyakuTIrakam / carmaNA saMchAditam / punaH viTviSThImUtrAdibhRtam / punaH kiMlakSaNaM kAyakuTIrakam / kSut kSudhA AdiduHkhAni tAnyeva mUSakAH taiH kssudhaaduHkhmuusskaiH| chidritam / punaH kiMlakSaNaM kAyasTIrakam / svayamapi jraavhninaa| kliSTaM bhasmIbhAvaM prAptam / tadapi mUDhajanaH sthira zucitaraM zarIraM manyate // 3 // iyaM tanuH ambhobudda jisa jina bhagavAnkI vANI dhIratArUpI dhanuSako dhAraNa karanevAle yogijanarUpI yoddhAoMke liye bANapaMktike samAna hotI hai, tathA jisakI vaha vANI dayAmayI hokara bhI moharUpI zatrukA ghAta karaneke liye tIkSNa talavArakA kAma karatI hai vaha jina bhagavAn jayavaMta hove // 1 // yadi kisI eka dina bhojana prApta nahIM hotA yA rAtrimeM nidrA nahIM AtI hai to jo zarIra nizcayase nikaTavartI amise santapta hue kamalapatrake samAna mlAnatAko prApta ho jAtA hai tathA jo astra, roga aura jala Adike dvArA akasmAt nAzako prApta hotA hai; he nAtaH ! usa zarIrake viSayameM sthiratAkI buddhi kahAMse ho sakatI hai, tathA usake naSTa ho jAnepara Azcarya hI kyA hai ? arthAt use na to sthira samajhanA cAhiye aura na usake naSTa honepara kucha Azcarya bho honA cAhiye // 2 // jo zarIrarUpI jhoMpar3I durgandhayukta apavitra dhAtuoMrUpa bhittiyoM (dIvAloM) se sahita hai, camar3ese DhakI huI hai, viSThA evaM mUtra Adise paripUrNa hai, tathA bhUkha-pyAsa Adike duHkhoMrUpa cUhoMke dvArA kiye gaye chidroMse ( biloMse ) saMyukta hai; vaha kleza yukta zarIrarUpI jhoMpar3I jaba svayaM hI vRddhatva ( buDhApA ) rUpa amise AkrAnta ho jAtI hai taba bhI yaha mUrkha prANI use sthira aura atizaya pavitra mAnatA hai // 3 // yaha zarIra jalabudbudake samAna kSaNakSayI hai, lakSmI indrajAlake sadRza vinazvara hai; strI, dhana evaM putra Adi 1 ka dhanuSayuktAnAm / 2 za amitaH yathA ambuj| 3 za zastraH / 4 za viTamUtrAdimRtam /
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ pacanandi-paJcaviMzatiH [256:34saukhyaM vaiSayika sadaiva taralaM mattAGganApAgAyat tasmAdetadupaplavAptiviSaye zokena kiM kiM mudA // 4 // 257) duHkhe vA samupasthite 'tha maraNe zoko na kAryoM budhaiH saMbandho yadi vigraheNa yadayaM sNbhuutidhaashyetyoH| tasmAttatparicintanIyamanizaM saMsAraduHkhaprado yenAsya prabhavaH puraH punarapi prAyo na saMbhAvyate // 5 // 258) durvArArjitakarmakAraNavazAdiSTe praNaSTe nare yacchokaM kurute tadatra nitarAmunmattalIlAyitam / yasmAttatra kRte na sidhyati kimapyetatparaM jAyate nazyantyeva narasya mUDhamanaso dhrmaarthkaamaadyH||6|| 259) udeti pAtAya raviryathA tathA zarIramettannanu sarvadehinAm / svakAlamAsAdya nije 'pi saMsthite karoti kaH zokamataH prabuddhadhIH // 7 // saMnibhA jalabuddhadasadRzA / iyaM zrIH indrajAlopamA / atra saMsAre zrIH lakSmIH indrajAlasadRzA / atra saMsAre kAntArthaputrAdayaH / kiidRshaaH| durvAtAhatavArivAha-meghapaTalasadRzAH / atra saMsAre saukhyaM vaiSayikaM sdaiv| taralaM cazcalam / kiMvat mattAnApAgavat mattastrIkaTAkSavat cnyclm| tasmAtkAraNAt / etsminpuurvoktsukhe| upaplave sati vinAze sti| zokena kim|n kimapi / etasminsukhe AptiviSaye prApte sati / mudA harSeNa garveNa kim / na kimapi ityarthaH // 4 // yadi cet / vigraheNa zarIreNa saha / saMbandhaH asti / vA duHkhe / samupasthite prApte sati / atha maraNe prApte sati / budhaiH caturaiH / zokaH na kAryaH na kartavyaH / yat yasmAtkAraNAt / ayaM vigrahaH zarIraH / etayoH duHkhazokayoH dvyoH| saMbhUtidhAtrI janmabhUmiH / tasmAtkAraNAt / anizam / tat AtmakharUpam / paricintanIya vicAraNIyam / yena vicAreNa Atmacintanena / puraH agre / punarapi asya zarIrasya / prabhavaH utpttiH| prAyaH bAhalyena / na saMbhAvyate na saMprApyate / kiMlakSaNaH prabhavaH / saMsAraduHkhapradaH // 5 // durvAra-durnivAra-arjita-upArjitakarmakAraNavazAdiSTe nare / praNaSTe sati vinAze sati / atra saMsAre / nitarAm atizayena / yadyasmAt / naraH zokaM kurute / tat unmattalIlAyitaM vAtUlaceSTitamasti / yasmAtkAraNAt / tatra tasmin zoke kRte sati / ki sidhyati kimapi na / para kevalam / etat jAyate / etatkim / mUDhamanasaH narasya / dharma-arthakAmAdayaH nazyanti / eva nizcayena // 6 // nanu iti vitarke / yathA raviH / duSTa vAyuse tAr3ita meghoMke sadRza dekhate dekhate hI vilIna honevAle haiM; tathA indriyaviSayajanya sukha sadA hI kAmonmatta strIke kaTAkSoMke samAna caMcala hai / isa kAraNa ina sabake nAzameM zokase tathA unakI prAptike viSayameM harSase kyA prayojana hai ? kucha bhI nhiiN| abhiprAya yaha hai ki jaba zarIra, dhana-sampatti, strI evaM putra Adi samasta cetana-acetana padArtha svabhAvase hI asthira haiM taba vivekI janako unake saMyogameM harSa aura viyogameM zoka nahIM karanA cAhiye // 4 // yadi zarIrake sAtha sambandha hai to duHkhake athavA maraNake upasthita honepara vidvAn puruSoMko zoka nahIM karanA cAhiye / kAraNa yaha ki vaha zarIra ina donoM (duHkha aura maraNa ) kI janmabhUmi hai, arthAt ina donoMkA zarIrake sAtha avinAbhAva hai / ata eva nirantara usa AtmasvarUpakA vicAra karanA cAhiye jisake dvArA Age prAyaH saMsArake duHkhako denevAlI isa zarIrakI utpattikI phirase sambhAvanA hI na rahe // 5 // pUrvopArjita durnivAra karmake udayavaza kisI iSTa manuSyakA maraNa honepara jo yahAM zoka kiyA jAtA hai vaha atizaya pAgala manuSyakI ceSTAke samAna hai / kAraNa ki usa zokake karanepara kucha bhI siddha nahIM hotA, balki usase kevala yaha hotA hai ki usa mUDhabuddhi manuSyake dharma, artha aura kAma puruSArtha Adi hI naSTa hote haiM // 6 // jisa prakAra sUryakA udaya asta 1 ka mattAnAstrIapAGgavat kaTAkSavada netravat caJcalam /
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ -262:3-10] 3. anityapaJcAzat 260 ) bhavanti vRkSeSu patanti nUnaM patrANi puSpANi phalAni yadvat / kuleSu tadvatpuruSAH kimatra harSeNa zokena ca sanmatInAm // 8 // 261) durladhyAdbhavitavyatAvyatikarAnnaSTe priye mAnuSe yacchokaH kriyate tadatra tamasi prArabhyate nartanam / sarva nazvarameva vastu bhuvane matvA mahatyAdhiyA nirdhUtAkhiladuHkhasaMtatiraho dharmaH sadA sevyatAm // 9 // 262 ) pUrvopArjitakarmaNA vilikhitaM yasyAvasAnaM yadA tajjAyeta tadaiva tasya bhavino jJAtvA tadetadadhruvam / zokaM muJca mRte priye 'pi sukhadaM dharma kuruSvAdarAta sarpa dUramupAgate kimiti bhostaghRSTirAhanyate // 10 // pAtAya patanArtham / udeti udayaM karoti / tathA sarvadehinAm etat zarIraM pAtAya patanArtham / udeti udayaM karoti / ataH kAraNAt / vakAlam / AsAdya prApya / nije khakIye mitrAdau gotrajane vA / saMsthite mRte sati / kaH prabuddhadhIH zokaM karoti / na ko'pi // 7 // yadvat yathA / vRkSeSu patrANi puSpANi phalAni bhavanti nUnam / punaH khakAlaM prApya patanti / tadvattathA / kuleSu puruSAH saMbhavanti / ca punaH patanti / atra loke / sanmatInAM bhavyAnAm / harSeNa kim / ca punH| zokena kim / na kimapi // 8 // atra saMsAre / durlakathAt durnivArAt bhvitvytaasvruupaat| priye mAnuSe naSTe sati / yat zokaH kriyate tat / tamasi andhakAre / nartanaM praarbhyte| aho iti saMbodhane / bho bhavyAH / bhuvane saMsAre / sarva vastu / nazvaraM vinazvaram / matvA jnyaatvaa| mahatyA dhiyA grisstthbuddhyaa| sadA dharmaH sevyatAm / kiMlakSaNo dharmaH / nirdhUtA spheTitA akhiladuHkhasaMtatiH yena sH|| 9 // yasya bhavinaH jIvasya / puurvopaarjitkrmgaa| yadA yasminsamaye / avasAnam antaH nAzaH / vilikhitam / tasya bhavinaH jIvasya / honeke liye hotA hai usI prakAra nizcayase samasta prANiyoMkA yaha zarIra bhI naSTa honeke liye utpanna hotA hai / phira kAlako pAkara apane kisI bandhu AdikA bhI maraNa honepara kauna-sA buddhimAn puruSa usake liye zoka karatA hai ? arthAt usake liye koI bhI buddhimAn zoka nahIM karatA // vizeSArtha-jisa prakAra sUryakA udaya astakA avinAbhAvI hai usI prakAra zarIrakI utpatti bhI vinAzakI avinAbhAvinI hai| aisI sthitimeM usa vinazvara zarIrake naSTa honepara usake viSayameM zoka karanA vivekahInatAkA dyotaka hai // 7 // jisa prakAra vRkSoMmeM patra, puSpa evaM phala utpanna hote haiM aura ve samayAnusAra nizcayase girate bhI haiM, usI prakAra kuloM (kuTumba ) meM jo puruSa utpanna hote haiM ve marate bhI haiM / phira buddhimAn manuSyoMko unake utpanna honepara harSa aura maranepara zoka kyoM honA cAhiye ? nahIM honA cAhiye // 8 // durnivAra daivake prabhAvase kisI priya manuSyakA maraNa ho jAnepara jo yahAM zoka kiyA jAtA hai vaha aMdheremeM nRtya prArambha karaneke samAna hai / saMsArameM sabhI vastueM naSTa honevAlI haiM, aisA uttama buddhike dvArA jAnakara samasta duHkhoMkI paramparAko naSTa karanevAle dharmakA sadA ArAdhana karo // vizeSArtha-jisa prakAra andhakArameM nRtyakA prArambha karanA niSphala hai usI prakAra kisI priyajanakA viyoga ho jAnepara usake liye zoka karanA bhI niSphala hI hai / kAraNa ki saMsArake saba hI padArtha svabhAvase naSTa honevAle haiM, aisA vivekabuddhise nizcita hai / ata eva jo dharma samasta duHkhoMko naSTa karake ananta sukha (mokSa) ko prApta karAnevAlA hai usIkA ArAdhana karanA cAhiye // 9 // pUrvameM kamAye gaye karmake dvArA jisa prANIkA anta jisa samaya likhA gayA hai usakA usI samayameM anta hotA hai, yaha nizcita jAnakara kisI priya manuSyakA maraNa ho jAnepara mI zokako chor3o aura vinayapUrvaka sukhadAyaka dharmakA ArAdhana kro| ThIka hai- jaba sarpa dUra calA jAtA hai
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ [263 : 321 payanandi-paJcaviMzatiH 263) ye mUrkhA bhuvi te 'pi duHkhahataye vyApAramAtanvate sA mAMbhUdathavA svakarmavazatastasmAnna te taadRshaaH| mUrkhAn mUrkhaziromaNIn nanu vayaM tAneva manyAmahe ye kurvanti zucaM mRte sati nije pApAya duHkhAya ca // 11 // 264) kiM jAnAsi na kiM zRNoSi na na kiM pratyakSamevekSase niHzeSaM jagadindrajAlasadRzaM rambheva sArojjhitam / kiM zokaM kuruSe 'tra mAnuSapazo lokAntarasthe nije tatkiMcitkuru yena nityaparamAnandAspadaM gacchasi // 12 // maAM tat avasAnaM vinAzaH / tadA tasminsamaye / jAyate utpadyate / tadetaddhavaM nizcitam / jJAtvA / priye'pi mRte| zokam / muca tyaja / AdarAt sukhadaM dharma kuruSva / bho bhavyAH / sapai / dUram upAgate sati / tasya sarpasya / ghRSTiH lIhA / Ahanyate yaSTibhiH pIbyate / iti kim / iti mUrkhatvam // 10 // bhuvi bhUmaNDale / te api muurkhaaH| ye zaThAH duHkhahataye duHkhavinAzAya / vyApAram Atanvate vistArayanti / tasmAtvakarmavazataH / sA duHkhhtiH| mA abhUt / athavA te mUrkhAH taadRshaaH| nanu iti vitarke / vayaM tAn eva mUrkhAn mUrkhaziromaNIn manyAmahe ye zucaM zokaM kurvanti / ka sati / nije iSTe / mRte sati / tat zokaM paapaay| ca punaH / duHkhAya bhavati // 11 // bho maanusspsho| niHzeSaM jagat indrajAlasadRzam / rambhA iva kadalIgarbhavat / sArojjhitam / kiM na jAnAsi / kiM na zRNoSi / pratyakSaM ki na IkSase / atra saMsAre / nije iSTe / lokAntarasthe mRte sati / taba usakI rekhAko kauna-sA buddhimAn puruSa lAThI Adike dvArA tAr3ana karatA hai ? arthAt koI bhI buddhimAn vaisA nahIM karatA hai // 10 // isa pRthivIpara jo mUrkha jana haiM ve bhI duHkhako naSTa karaneke liye prayatna karate haiN| phira yadi apane karmake prabhAvase vaha duHkhakA vinAza na bhI ho to bhI ve vaise mUrkha nahIM haiM / hama to unhIM mUkhauMko mUkhoM meM zreSTha arthAt atizaya mUrkha mAnate haiM jo kisI iSTa janakA maraNa honepara pApa aura duHkhake nimittabhUta zokako karate haiM / vizeSArtha- lokameM jo prANI mUrkha samajhe jAte haiM ve bhI duHkhako dUra karanekA prayatna karate haiM / yadi kadAcit daivavazAt unheM apane isa prayatnameM saphalatA na bhI mile to mI unheM itanA adhika jar3a nahIM samajhA jAtA / kintu jo puruSa kisI iSTa janakA viyoga ho jAnepara zoka karate haiM unheM mUrkha hI nahIM balki mUrkhaziromaNi ( atizaya jar3a) samajhA jAtA hai / kAraNa yaha ki mUrkha samajhe jAnevAle ve prANI to Aye hue duHkhako dUra karaneke liye hI kucha na kucha prayatna karate haiM, kintu ye mUrkhaziromaNi iSTaviyogameM zokAkula hokara aura navIna duHkhako bhI utpanna karanekA prayatna karate haiM / isakA bhI kAraNa yaha hai ki usa zokase "duHkha-zoka-tApAkrandana-vadha-paridevanAnyAtma-parobhayasthAnyasadvedyasya" isa sUtra (ta. sU. 6-11) ke anusAra asAtAvedanIya karmakA hI bandha hotA hai, jisase ki bhaviSyameM bhI unheM usa duHkhakI prApti anivArya ho jAtI hai // 11 // he ajJAnI manuSya ! yaha samasta jagat indrajAlake sadRza vinazvara aura keleke stambhake samAna nissAra hai; isa bAtako tuma kyA nahIM jAnate ho, kyA AgamameM nahIM sunate ho, aura kyA pratyakSameM hI nahIM dekhate ho! arthAt avazya hI tuma ise jAnate ho, sunate ho aura pratyakSameM bhI dekhate ho| phira bhalA yahAM apane kisI sambandhI janake maraNako prApta honepara kyoM zoka karate ho ? arthAt zokako chor3akara aisA kucha prayatna karo jisase ki zAzvatika uttama sukhake sthAnabhUta mokSako prApta ho sako // 12 // 1vabhUmaNDale. api|
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. anityapaJcAzat 97 265 ) jAto jano niyata eva dine ca mRtyoH prApte punastribhuvane 'pi na rakSako 'sti / tadyo mRte sati nije 'pi zucaM karoti pUtkRtya roditi ghane vijane sa mUDhaH // 13 // 266 ) iSTakSayo yadiha te yadaniSTayogaH pApena tadbhavati jIva purAkRtena / zokaM karoSi kimu tasya kuru praNAzaM pApasya tau na bhavataH purato 'pi yena // 14 // 267 ) naSTe vastuni zobhane 'pi hi tadA zokaH samArabhyate tallAbho'tha yazo'tha saukhyamatha vA dharmo 'tha vA syAdyadi / yadyeko 'pi na jAyate kathamapi sphAraiH prayatnairapi prAyastatra sudhIrmudhA bhavati kaH zokograrakSovazaH // 15 // -268 : 3-16 ] 268) ekadrume nizi vasanti yathA zakuntAH prAtaH prayAnti sahasA sakalAsu dikSu / sthitvA kule ta tathAnyakulAni mRtvA lokAH zrayanti viduSA khalu zocyate kaH // 16 // zokaM kiM kuruSe / tatkiMcitsvakAryaM kuru / yena kAryeNa / nityaparamAnanda - AspadaM sthAnaM gacchasi // 12 // jAtaH utpannaH / janaH naraH / ca punaH / mRtyoH dine prApte sati / mriyate / eva nizcayena / punaH tribhuvane ko'pi rakSakaH na asti / tattasmAtkAraNAt yaH janaH / nije'pi iSTe mRte sati / zucaM karoti zokaM karoti / sa mUDhaH / vijane janarahite / vane pUtkRtya roditi // 13 // bho jIva / iha saMsAre / yat aniSTayogaH aniSTasaMga H / yat iSTakSayaH iSTavinAzaH / tatpApena bhavati purAkRtena pApena bhavati / bho jIva / zokaM kimu karoSi / tasya pApasya praNAzaM kuru / yena pApapraNAzena / purataH aprataH / tau dvau maniSTasaMyoga - iSTaviyogau / na bhavataH // 14 // hi yataH / zobhane api vastuni naSTe sati tadA zokaH samArabhyate / yadi cet / tallAbhaH tasya vastunaH lAbhaH bhavet / atha yazaH bhavet / athavA saukhyaM bhavet / athavA dharmaH bhavet / yadi tatra caturNA madhye ekaH api kathamapi / sphAraiH vistIrNaiH / prayatnaiH kRtvA / prAyaH bAhulyena / na jAyate ekaH api na utpadyate / tadA kaH sudhIH jJAnavAn / mudhA zokarAkSasavazaH bhavati / api tu na bhavati // 15 // yathA zakuntAH pakSiNaH / nizi rAtrau / ekadrume vasanti / prAtaH suprabhAte / sahasA sakalAsu dikSu / prayAnti gacchanti / bata iti khede / tathA lokAH / anyakule sthitvA / mRtvA anyakulAni 1 jo jana utpanna huA hai vaha mRtyuke dinake prApta honepara maratA hI hai, usa samaya usakI rakSA karanevAlA tInoM lokoMmeM koI bhI nahIM hai / isa kAraNa jo apane kisI iSTa janake maraNako prApta honepara zoka karatA hai vaha mUrkha nirjana vanameM cillA karake rotA hai / abhiprAya yaha hai ki jisa prakAra janazUnya vanameM rudana karanevAleke ronese kucha bhI prayojana siddha nahIM hotA hai usI prakAra kisI iSTa janake maraNako prApta honepara usake liye zoka karanevAle ke bhI kucha prayojana siddha nahIM hotA, balki usase duHkhadAyaka navIna karmoMkA hI bandha hotA hai // 13 // he jIva ! yahAM jo tere liye iSTakA viyoga aura aniSTakA saMyoga hotA hai vaha tere pUrvakRta pApake udayase hotA hai / isaliye tU zoka kyoM karatA hai ? usa pApake hI nAza karanekA prayatna kara jisase ki Age bhI ve donoM (iSTaviyoga aura aniSTasaMyoga ) na ho sakeM || 14 || manohara vastuke naSTa ho jAnepara yadi zoka karanese usakA lAbha hotA ho, kIrti hotI ho, sukha hotA ho, athavA dharma hotA ho; taba to zokakA prArambha karanA ThIka hai / parantu jaba aneka prayatnoM ke dvArA bhI una cAroMmeMse prAyaH koI eka bhI nahIM utpanna hotA hai taba bhalA kauna-sA buddhimAn manuSya vyarthameM usa zokarUpI mahArAkSasake adhIna hogA ? arthAt koI nahIM // 15 // jisa prakAra pakSI rAtrimeM kisI eka vRkSake Upara nivAsa karate hai aura phira saberA ho jAnepara ve sahasA saba dizAoMmeM cale jAte haiM kheda hai ki usI prakAra manuSya bhI kisI eka kulameM sthita rahakara pazcAt mRtyuko prApta hote hue anya kuloMkA Azraya karate haiM / isIliye 1 za sthitvA anyakulAni / padmanaM0 13
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ pabhanandi-paJcaviMzatiH [269 : 3-17269) duHkhavyAlasamAkulaM bhavavanaM jADyAndhakArAzritaM tasmin durgatipallipAtikupathairdhAmyanti sarve 'ninH| tanmadhye guruvAkpradIpamamalaM zAnaprabhAbhAsuraM prApyAlokya ca satpathaM sukhapadaM yAti prabuddho dhruvam // 17 // 270) yaiva svakarmakRtakAlakalAtra jantustatraiva yAti maraNaM na puro na pazcAt / mUDhAstathApi hi mRte svajane vidhAya zokaM paraM pracuraduHkhabhujo bhavanti // 18 // 271) vRkSAdRkSamivANDajA madhulihaH puSpAJca puSpaM yathA jIvA yAnti bhavAdbhavAntaramihAzrAntaM tathA saMsRtau / tajAte 'tha mRte 'tha vA na hi mudaM zokaM na kasminnapi prAyaH prArabhate 'dhigamya matimAnasthairyamityaGginAm // 19 // Azrayanti / khalu nizcitam / viduSA paNDitena / kasya kRte kAraNAya zocyate / api tu na zocyate // 16 // bhavavanaM saMsAravanam / duHkhavyAlA hastinaH taiH samAkulaM bharitam / punaH kiMlakSaNaM bhavavanam / jADyAndhakAra-mUrkhatAndhakAra-Azritam / tasminbhavavane sNsaarvne| durgatipallipAtikupathaiH durgatibhillavasatikAgamanazIlakumArgaH / sarve aginaH jIvAH / bhrAmyanti / tanmadhye saMsAravanamadhye / guruvAk guruvacanepradIpaM prApya / ca punaH / satpatham / Alokya dRSTvA / prabuddhaH jJAnavAn / sukhapadaM mokSapadam / yAti gacchati / kiMlakSaNaM guruvcnm| amalaM nirmalam / jJAnaprabhAbhAsuraM prakAzamAnam // 17 // atra saMsAre / yA vakarmakRtakAlakalA svakarmopArjitakAlakalA maraNavelA / asti / tatraiva velAyAm / jantuH jiivH| maraNaM yAti gacchati / na puro na agre / na pazcAt / hi yataH / mUDhAH janAH / tathApi svajane iSTe / mRte sati / paraM kevalam / zokaM vidhAya kRtvA / pracuraduHkhabhoktAraH bhavanti // 18 // iha sNsaare| jIvAH yathA / azrAntaM nirantaram / bhavAt bhavAntara yaanti| paryAyAt paryAyAntaraM gacchanti / tatra dRssttaantmaah| yathA aNDajAH pakSiNaH / vRkSAdRkSaM yAnti / yathA madhulihaH mRGgAH / puSpAt anyatpuSpaM vidvAn manuSya isake liye kucha bhI zoka nahIM karatA // 16 // jo saMsArarUpI vana duHkhoMrUpa sose vyApta evaM ajJAnarUpI andhakArase paripUrNa hai usameM saba prANI durgatirUpa bhIloMkI vastIkI ora jAnevAle khoTe mArgose paribhramaNa karate haiM / usa (saMsAra-vana) ke bIcameM vivekI puruSa jJAnarUpI jyotise dedIpyamAna nirmala guruke vacana (upadeza) rUpa dIpakako pAkara aura usase samIcIna mArgako dekhakara nizcayase sukhake sthAnabhUta mokSako prApta kara letA hai // vizeSArtha-jisa prakAra koI pathika saoNse bhare hue andhakArayukta vanameM bhUlakara khoTe mArgase bhIloMkI vastImeM jA pahuMcatA hai aura kaSTa sahatA hai| yadi use ukta vanameM kisI prakArase dIpaka prApta ho jAtA hai to vaha usake sahArese yogya mArgako khojakara usake dvArA abhISTa sthAnameM pahuMca jAtA hai / ThIka usI prakArase yaha saMsArI prANI bhI duHkhoMse paripUrNa isa ajJAnamaya saMsArameM mithyAdarzanAdike vazIbhUta hokara narakAdi durgatiyoMmeM pahuMcatA hai aura vahAM aneka prakArake kaSToMko sahatA hai / use jaba nirmala sadgurukA upadeza prApta hotA hai taba vaha usase prabuddha hokara mokSamArgakA Azraya letA hai aura usake dvArA muktipurImeM jA pahuMcatA hai // 17 // isa saMsArameM apane karmake dvArA jo maraNakA samaya niyamita kiyA gayA hai usI samayameM hI prANI maraNako prApta hotA hai, vaha usase na to pahile maratA hai aura na pIche bhI / phira bhI mUrkhajana apane kisI sambandhIke maraNako prApta honepara atizaya zoka karake bahuta duHkhake bhoganevAle hote haiM // 18 // jisa prakAra pakSI eka vRkSase dUsare vRkSake Upara tathA bhramara eka puSpase dUsare puSpake Upara jAte haiM usI prakArase yahAM saMsArameM jIva nirantara eka paryAyase dUsarI paryAyameM 1ka bhavavane durgti| 2ka guruvcnN| 3ka tathA /
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ -27493-22] 3. anityapaJcAzata 272 ) bhrAmyan kAlamanantamatra janane prAmoti jIvo na vA mAnuSyaM yadi duSkule tadadhataH prAptaM punrnshyti| sajAtAvatha tatra yAti vilayaM garbha 'pi janmanyapi drAgvAlye 'pi tato'pi no vRSa iti prApte prayatno gharaH // 20 // 273) sthiraM sadapi sarvadA bhRzamudetyavasthAntaraiH pratikSaNamidaM jagajaladakUTavanazyati / tadatra bhavamAzrite mRtimupAgate vA jane priye 'pi kimaho mudA kimu zucA prabuddhAtmanaH // 21 // 274) layante jalarAzayaH zikhariNo dezAstaTinyo janaiH sA velA tu mRternRpakSmacalanastokApi devairapi / tatkasminnapi saMsthite sukhakaraM zreyo vihAya dhuvaM kaH sarvatra durantaduHkhajanakaM zokaM vidadhyAt sudhIH // 22 // yAnti / tathA jIvA ityarthaH / tattasmAtkAraNAt / matimAn jJAnavAn bhavyaH / iti amunA prakAreNa / aGginA jIvAnAm / asthairya vinazvaratvam / adhigamya jJAtvA / kasmin iSTe / jAte sati utpanne sati / mudaM na prArabhate harSa na kurute / athavA kasminniSTe / mRte sati / zokaM na prArabhate / prAyaH bAhulyena / zokaM na kurute // 19 // atra janane saMsAre / anantakAlaM bhrAmyan jIvaH / mAnuSyaM manuSyapadam / prApnoti vA na prApnoti / yadi cet / duSkule ninykule| tat naratvaM prAptam / aghataH paaptH| punaH tannaratvam / nazyati / atha / sajjAtI samIcInakule prApte'pi / tatra satkule / vilayaM vinAzam / yaati| tataH kAraNAt / vRSe dharme prApte sati / iti / varaH zreSThaH / prayatnaH no kriyate / api dharme yatnaH kriyate // 20 // idaM jagat / sarvadA kAle / sthira zAzvatam / sat sattArUpam / dhrauvyam / api / pratikSaNaM samaya samayaM prati / avasthAntaraiH pryaayaantraiH| bhRzam atyartham / udeti / punaH nazyati / kiMvat / jaladakUTavat meghapaTalavat / tattasmAtkAraNAt / atra sNsaare| priye iSThe jne| bhavam Azrite janma prApte sati / prabuddhAtmanaH / mudA harSeNa kim / na kimapi / vA priye iSTa jane / mRti maraNam / upAgate sati / aho iti saMbodhane / prabuddhAtmanaH jJAnayuktapuruSasya / zucA kimu / zokena kim / na kimapi // 21 // samadrAH / lAyante / zikhariNaH parvatAH / lAyante / janaiH dezAH laDyante / janaiH taTinyaH nadyaH lAyante / tu punaH / jAte haiM / isIliye buddhimAn manuSya uparyukta prakArase prANiyoMkI asthiratAko jAnakara prAyaH karake kisI iSTa sambandhIke janma lenepara harSako prApta nahIM hotA tathA usake maranepara zokako mI nahIM prApta hotA hai // 19 // isa janma-maraNarUpa saMsArameM ananta kAlase paribhramaNa karanevAlA jIva manuSya paryAyako prApta karatA hai athavA nahIM bhI, arthAt use vaha manuSya paryAya bar3I kaThinatAse prApta hotI hai / yadi kadAcita vaha manuSyabhavako prApta bhI kara letA hai to bhI nIca kulameM utpanna honese usakA vaha manuSyabhava pApAcaraNapUrvaka hI naSTa ho jAtA hai / yadi kisI prakArase uttama kulameM bhI utpanna huA to bhI vahAM vaha yA to garbhameM hI mara jAtA hai yA janma lete samaya mara jAtA hai, athavA bAlyAvasthAmeM bhI zIghra maraNako prApta ho jAtA hai / isaliye bhI dharmakI prApti nahIM ho paatii| phira yadi AyuSyakI adhikatAmeM vaha dharma prApta ho jAtA hai to usake viSayameM utkRSTa prayatna karanA cAhiye // 20 // yaha jagat dravyakI apekSA sthira (dhruva ) hokara bhI paryAyakI apekSA pratyeka kSaNameM meghapaTalake samAna anyAnya avasthAoMse utpanna bhI hotA hai aura naSTa bhI avazya hotA hai / isa kAraNa yahAM jJAnI janako kisI priya janake utpanna honepara harSa aura usake maraNako prApta honepara zoka kyoM honA cAhiye / arthAt nahIM honA cAhiye // 21 // manuSya samudroM, parvatoM, dezoM aura nadiyoMko lAMgha sakate haiM; kintu mRtyuke nizcita samayako deva bhI nimeSa 10 praambaalye| 2 zazAtvA iSTe /
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 padmanandi-paJcaviMzatiH [215:323. 275) AkrandaM kurute yadatra janatA naSTe nije mAnuSe jAte yacca mudaM tadunnatadhiyo jalpanti vAtUlatAm / yajADyAtkRtaduSTaceSTitabhavatkarmaprabandhodayAt mRtyUtpattiparamparAmayamidaM sarva jagatsarvadA // 23 // 276) gurvI bhrAntiriyaM jaDatvamatha vA lokasya yasmAdvasan saMsAre bahuduHkhajAlajaTile zokIbhavatyApadi / bhUtapretapizAcapheravacitApUrNe zmazAne gRhaM kaH kRtvA bhayadAdamaGgalakRte bhAvAdbhavecchaGkitaH // 24 // 277) bhramati nabhasi candraH saMsRtau zazvadaGgI labhata udayamastaM pUrNatAM hInatAM ca / kaluSitahRdayaH san yAti rAziM ca rAzestanumiha tanutastatkAtra mutkazca zokaH // 25 // mRteH maraNasya / sA velA devairapi / nRpakSmacalanastokA api manuSyanetrapalakasadRzApi / na lkyte| tattasmAtkAraNAt / kasmin iSTe / saMsthite sati mRte sati / sukhakaram / zreyaH puNyam / vihAya tyaktvA / kaH sudhIH jJAnavAn / zokaM vidadhyAt zoka kuryAt / kilakSaNaM zokam / sarvatra sadaiva durantaduHkhajanakam utpAdakam // 22 // atra saMsAre / janatA janasamUhaH / nije mAnuSe naSTe sati mRte sati yat AkrandaM roda'nam / kurute / ca punaH / nije iSTe jAte sati utpanne sati / mudaM harSam / kurute / tat / unnatadhiyaH gaNadharadevAH / vAtUlatAm / jalpanti kathayanti / yat yataH / idaM sarva jagat / sarvadA sadaiva / jAcyAtkRtaduSTaceSTitabhavatkarmaprabandhodayAt upArjitakarmavipAkAt / mRtyUtpattiparamparAmayaM sarva jagat ityarthaH // 23 // lokasya iyaM gurvI bhrAntiH gurutrbhrmH| athavA jaDatvaM yasmAt sNsaare| vasan tiSThan san / Apadi satyAm / zokIbhavati zokaM karoti / kilakSaNe saMsAre / bahuduHkhajAlajaTile bahuladuHkhapUrNe / zmazAne gRhaM kRtvA / bhayadAt bhAvAt padArthAt / kaH pumAn zaktiH bhavet / kiMlakSaNe shmshaane| bhUtapretapizAcapheravaphetkArazabdacitApUrNe / punaH kiMlakSaNe zmazAne / amaGgalakRte amAlakharUpe // 24 // yathA candraH zazvat / nabhasi AkAze / bhramati / tathA saMsRtau sNsaare| aGgI jIvaH / bhramati / ca (palakakI TimakAra ) ke barAbara thor3A-sA bhI nahIM lAMgha skte| isa kAraNa kisI bhI iSTa janake maraNako prApta honepara kauna-sA buddhimAn manuSya sukhadAyaka kalyANamArgako chor3akara sarvatra apAra duHkhako utpanna karanevAle zokako karatA hai ? arthAt koI bhI buddhimAn zokako nahIM karatA // 22 // saMsArameM janasamudAya apane kisI sambandhI manuSyake maraNako prApta honepara jo vilApapUrvaka cillAkara rudana karatA hai tathA usake utpanna honepara jo harSa karatA hai use unnata buddhike dhAraka gaNadhara Adi pAgalapana batalAte haiN| kAraNa ki mUrkhatAvaza jo duSpravRttiyAM kI gaI haiM unase honevAle karmake prakRSTa bandha va usake udayase sadA yaha saba jagat mRtyu aura utpattikI paramparAsvarUpa hai // 23 // bahuta duHkhoMke samUhase paripUrNa aise saMsArameM rahanevAlA manuSya Apattike Anepara jo zokAkula hotA hai yaha usakI bar3I bhArI bhrAnti athavA ajJAnatA hai / ThIka hai-jo vyakti bhUta, preta, pizAca, zRgAla aura citAoMse bhare hue aise amaMgalakAraka zmazAnameM makAnako banAkara rahatA hai vaha kyA bhayako utpanna karanevAle padArtha se kabhI zaMkita hogA ? arthAt nahIM hogA // vizeSArtha-jisa prakAra bhUta-pretAdise vyApta zmazAnameM ghara banAkara rahanevAlA vyakti kabhI anya padArthase bhayabhIta nahIM hotA, usI prakAra aneka duHkhoMse paripUrNa isa janma-maraNarUpa saMsArameM paribhramaNa karanevAle jIvako bhI kisI iSTaviyogAdirUpa Apattike prApta honepara vyAkula nahIM honA caahiye| phira yadi aisI ApattiyoMke Anepara prANI zokAdise saMtapta hotA hai to isameM usakI ajJAnatA hI kAraNa hai, kyoMki, jaba saMsAra svabhAvase hI duHkhamaya hai taba ApattiyoMkA AnA jAnA to rahegA hii| phira usameM rahate hue bhalA harSa aura viSAda karanese kauna-sA prayojana siddha hogA ? // 24 // jisa prakAra candramA 1zaka rudnN| 2ka'ityarthaH nAsti /
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ -280:328] 3. anityapaJcAzat 278) taDidiva calametatputradArAdi sarva kimiti tadabhighAte khidyate buddhimdbhiH| sthitijananavinAzaM noSNatevAnalasya vyabhicarati kadAcitsarvabhAveSu nUnam // 26 // 279) priyajanamRtizokaH sevyamAno 'timAtraM janayati tadasAtaM karma yacAgrato'pi / prasarati zatazAkha dehini kSetra uttaM vaTa iva tanubIjaM tyajyatAM sa prayatnAt // 27 // 280) AyuHkSatiH pratikSaNametanmukhamantakasya tatra gtaaH| sarve janAH kimekaH zocayatyanyaM mRtaM mUDhaH // 28 // punaH / yathA candraH udayam astaM pUrNatAM hInatAM labhate / tathA prANI udayam astaM pUrNatA hInatA labhate / ca punaH / yathA candraH kaluSitahRdayaH san / rAzeH sakAzAt rAzi yAti / iha saMsAre / tathA prANI / tanutaH zarIrAt / tanuM zarIram / yaati| tattasmAt / atra sNsaare| mut kA harSaH kaH / ca punaH / zokaH kaH / na ca zoko na ca hrssH|| 25 // bho bhavyAH / etatputradArAdi sarvam / taDidiva calaM vidyut iva capalam / iti jJAtvA / tadabhighAte tatputrAdika abhighAte sati mRte sati / buddhimaddhiH kiM khidyte| api tu na khidyate / nUnaM nizcitam / sarvabhAveSu padArtheSu SadravyeSu / sthitijananavinAzaM kadAcit no vyabhicarati / yathA analasya agneH / uSNatA na vyabhicarati agneH uSNatA na dUrIbhavati // 26 // priyajanamRtizokaH / atimAtram atishyen| sevymaanH| tat atra asAtaM karma janayati pApakarma utpAdayati / ca punaH / yatkarma / agrataH agre| dehini jIve / zatazAkhaM prasarati / yathA vaTabIjaM tanurapi ladhurapi bIjam / kSetre uptaM vapitam / zatazAkhaM prasarati / iti matvA sa zokaH / prayatnAt tyajyatAm // 27 // AyuHkSatiH AyurvinAzaH / pratikSaNaM samaya samayaM prati / etat antakasya yamasya mukham / AkAzameM nirantara cakkara lagAtA rahatA hai usI prakAra yaha prANI sadA saMsArameM paribhramaNa karatA rahatA hai; jisa prakAra candramA udaya, asta evaM kalAoMkI hAni-vRddhiko prApta huA karatA hai usI prakAra saMsArI prANI bhI janma, maraNa evaM sampattikI hAni-vRddhiko prApta huA karatA hai| jisa prakAra candramA tathA madhyameM kaluSita (kAlA) rahatA hai usI prakAra saMsArI prANIkA hRdaya bhI pApase kaluSita rahatA hai, tathA jisa prakAra candramA eka rAzi ( mIna-meSa Adi) se dUsarI rAziko prApta hotA hai usI prakAra saMsArI prANI bhI eka zarIrako chor3akara dUsare zarIrako grahaNa kiyA karatA hai / aisI avasthAke honepara sampatti aura vipattikI prAptimeM prANIko harSa aura viSAda kyoM honA cAhiye ? arthAt nahIM honA cAhiye // 25 // ye saba putra evaM strI Adi padArtha jaba bijalIke samAna caMcala arthAt kSaNika haiM taba phira unakA vinAza honepara buddhimAn manuSya khedakhinna kyoM hote haiM ? arthAt unake nazvara svabhAvako jAnakara unheM khedakhinna nahIM honA cAhiye / jisa prakAra uSNatA agnikA vyabhicAra nahIM karatI, arthAt vaha sadA agnike honepara rahatI hai aura usake abhAvameM kabhI bhI nahIM rahatI hai; ThIka usI prakArase sthiti (dhrauvya), utpAda aura vyaya bhI nizcayase padArthoMke honepara avazya hote haiM aura unake abhAvameM kabhI bhI nahIM hote haiM // 26 // priyajanake maranepara jo zoka kiyA jAtA hai vaha tIvra asAtAvedanIya karmako utpanna karatA hai jo Age ( bhaviSyameM) bhI vistArako prApta hokara prANIke liye saikar3oM prakArase duHkha detA hai / jaise-yogya bhUmimeM boyA gayA choTA-sA mI vaTakA bIja saikar3oM zAkhAoMse saMyukta vaTavRkSake rUpameM vistArako prApta hotA hai| ata eva aise ahitakara usa zokako prayatnapUrvaka chor3a denA cAhiye // 27 // pratyeka kSaNameM jo AyukI hAni ho rahI hai, yaha yamarAjakA mukha hai| usameM ( yamarAjake mukhameM ) saba hI prANI pahuMcate haiM, arthAt sabhI prANiyoMkA maraNa anivArya hai| phira eka prANI dUsare prANIke maranepara zoka kyoM karatA hai? arthAt jaba sabhI saMsArI prANiyoMkA maraNa
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 paanandi-paJcaviMzatiH [281: 3-29281) yo nAtra gocaraM mRtyorgato yAti na yAsyati / sa hi zokaM mRte kurvan zobhate netaraH pumAn // 29 // 282) prathamamudayamuccairdUramArohalakSmImanubhavati ca pAtaM so'pi devo dinezaH / yadi kila dinamadhye tatra keSAM narANAM vasati hRdi viSAdaH satsvavasthAntareSu // 30 // 283) AkAza eva zazisUryamarutkhagAdyAH bhUpRSTha eva zakaTapramukhAzcaranti / mInAdayazca jala eva yamastu yAti sarvatra kutra bhavinAM bhavati prayatnaH // 31 // 284) kiM devaH kimu devatA kimagado vidyAsti kiM kiM maNiH kiM mantraM kimutAzrayaH kimu suhRt kiM vA sa gandho 'sti sH| tatra yamamukhe / sarve janA gatAH / ekaH mUDhaH anyamRtaM kiM zocayati // 28 // atra saMsAre / yaH naraH / mRtyoH yamasya / gocaraM na gataH / yaH pumAnmRtyoH gocaraM na yAti / yaH pumAnmRtyoH gocaraM na yAsyati / hi yataH / sa pumAn / mRte sati / zokaM kurvan san zobhate / itaraH yamAdhInaH / pumAn / zokaM kurvan na zobhate // 29 // yatra saMsAre / so'pi devaH / dinezaH suuryH| yadi cet / kila iti stye| dinamadhye ekadinamadhye / prathamam / uccaiH atizayena / udayam ArohalakSmIm / anubhavati prApnoti / ca punaH / pAtaM patanam anubhavati / tatra saMsAre / avasthAntareSu satsu mRteSu satsu / keSAM narANAM hRdi viSAdaH vasati / api tu na vasati // 30 // zazisUryamaruskhagAdyAH / eva nizcayena / AkAze / caranti gacchanti / zakaTapramukhAH bhUpRSTe / caranti gacchanti / ca punaH mInAdayaH matsyAdayaH jale caranti gcchnti| tu punH| yamaH sarvatra yAti / bhavinAM jIvAnAm / prayatnaH kutra na kutrApi // 31 // devaH kim asti / devatA kimu asti / agadaH vaidyaH oSadhaM vA kim asti / sA vidyA kim asti / sa maNiH kim asti / sa kiM mantram asti / uta aho / sa AzrayaH kim asti / sa suhRt kim asti / vA sa gandhaH kim asti / avazyambhAvI hai taba eka dUsareke maranepara zoka karanA ucita nahIM hai // 28 // jo manuSya yahAM mRtyukI viSayatAko na to bhUtakAlameM prApta huA hai, na vartamAnameM prApta hotA hai, aura na bhaviSyameM bhI prApta hogA; arthAt jisakA maraNa tInoM hI kAloMmeM sambhava nahIM hai vaha yadi kisI priya janake maranepara zoka karatA hai to isameM usakI zobhA hai / kintu jo manuSya samayAnusAra svayaM hI maraNako prApta hotA hai usakA dUsare kisI prANIke maranepara zokAkula honA azobhanIya hai / abhiprAya yaha ki jaba sabhI saMsArI prANI samayAnusAra mRtyuko prApta honevAle haiM taba ekako dUsareke maranepara zoka karanA ucita nahIM hai // 29 // jo sUryadeva eka hI dinake bhItara prAtaHkAlameM udayakA anubhava karatA hai aura tatpazcAt madhyAhnameM atizaya Upara car3hakara lakSmIkA anubhava karatA hai vaha bhI jaba sAyaMkAlameM nizcayase astako prApta hotA hai taba janmamaraNAdisvarUpa bhinna bhinna avasthAoMke honepara kina manupyoMke hRdayameM viSAda rahatA hai ? arthAt aisI avasthAmeM kisIko bhI viSAda nahIM karanA cAhiye // 30 // candra, sUrya, vAyu aura pakSI Adi AkAzameM hI gamana karate haiM; gAr3I AdikoMkA AvAgamana pRthivIke Upara hI hotA hai; tathA matsyAdika jalameM hI saMcAra karate haiM / parantu yama (mRtyu) AkAza, pRthivI aura jalameM sabhI sthAnoMpara pahuMcatA hai / isIliye saMsArI prANiyoMkA prayatna kahAMpara ho sakatA hai ? arthAt kAla jaba sabhI saMsArI prANiyoMko kavalita karatA hai taba usase bacaneke liye kiyA jAnevAlA kisI bhI prANIkA prayatna saphala nahIM ho sakatA hai // 31 // yahAM tInoM lokoMmeM kyA deva, kyA devatA, kyA auSadhi, kyA vidyA, kyA maNi, kyA maMtra, kyA Azraya, kyA mitra, kyA vaha sugandha, athavA kyA anya rAjA Adi bhI aise zaktizAlI haiM jo saba hI apane 1za gacchanti caranti tu| 1 auSadhaM /
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. anityapaJcAzat anye vA kimu bhUpatiprabhRtayaH santyatra lokatraye yaiH sarvairapi dehinaH svasamaye karmoMditaM vAryate // 32 // 285) gIrvANA aNimAdisvasthamanasaH zaktAH kimatrocyate dhvastAste 'pi parampareNa sa parastebhyaH kiyAn rAkSasaH / rAmAkhyena ca mAnuSeNa nihataH prollaGghaya so 'pyambudhi rAmo scrntakagocaraH samabhavat ko 'nyo balIyAn vidheH // 33 // 286) sarvogatazokadAvadahanavyAptaM jagatkAnanaM -287 : 3-35 ] mugdhAstatra vadhUmRgIgatadhiyastiSThanti lokaiNakAH / kAlavyAdha imAn nihanti purataH prAptAn sadA nirdayaH tasmAjjIvati no zizurna ca yuvA vRddho 'pi no kazcana // 34 // 287 ) saMpazcArulataH priyAparilasadvallIbhirAliGgitaH putrAdipriyapallavo ratisukhaprAyaiH phalairAzritaH / 103 1 vA anye bhUpatiprabhRtayaH kimu santi / atra loke yaiH sarvairapi / dehinaH jIvasya / svasamaye karmoditaM vAryate nivAryate // 32 // bho bhavyAH / gIrvANAH devAH / zaktAH samarthAH santi / atra loke / teSAM devAnAM kiM balam ucyate / kiM kathyate / kiMlakSaNAH devAH / aNimAdisvasthaimanasaH aNimAdiRddhiyuktAH / te'pi devAH / paraM kevalam / pareNa zatruNA rAvaNena / dhvastAH pIDitAH / tebhyaH devebhyaH / sa rAkSasaH rAvaNaH / kiyAn kiyanmAtram / sa paraH rAvaNaH / ca punaH / ambudhiM samudraM proha kya rAmAkhyena mAnuSeNa / nihataH mAritaH / rAmaH api antakagocaraH yamagocaraH samabhavat saMjAtaH / vidheH karmaNaH sakAzAt anyaH kaH balIyAn baliSThaH / na ko'pi // 33 // jagatkAnanaM saMsAravanam / sarvatra udgatazoka- utpannazoka - dAvadahanena vyAptam / tatra saMsAravane / mugdhAH mUrkhAH / lokaiNakAH lokamRgAH / vadhUmRgIgatadhiyaH strImRgIviSaye prAptabuddhayaH / kAlavyAdhaH yamavyAdhaiH / yadA imAn lokamRgAn / nihanti mArayati / kiMlakSaNAn loka mRgAn / purataH agre / prAptAn / kiMlakSaNaH kAlavyAdhaH / sadA nirdayaH dayArahitaH / tasmAt kAlavyAdhAt / zizuH bAlaH / no jIvati / ca punaH / yuvA na jIvati / kazcana vRddho'pi na jIvati // 34 // saMsRtikAnane saMsAravane / janataruH lokavRkSaH / jAtaH utpannaH / kiMlakSaNaH janataruH / saMpaccArulataH / vibhUtilatAyuktaH / loke DAliH / punaH kiMlakSaNaH janataruH / priyA - strIbhiH AliGgitaH / punaH kiMlakSaNaH janataruH / putrAdipriya samayameM udayako prApta hue karmako roka sakeM ? arthAt udayameM Aye hue karmakA nivAraNa karaneke liye uparyukta devAdikoM meM se koI bhI samartha nahIM hai // 32 // yahAM adhika kyA kahA jAya ? aNimA - mahimA Adi RddhiyoMse svastha manavAle jo zaktizAlI indrAdi deva the ve bhI kevala eka zatruke dvArA nAzako prApta hue haiN| vaha zatru bhI rAvaNa rAkSasa thA jo una indrAdikI apekSA kucha bhI nahIM thA / phira vaha rAvaNa rAkSasa .bhI rAma nAmaka manuSyake dvArA samudrako lAMghakara mArA gayA / antameM vaha rAma bhI yamarAjakA viSaya ho gayA arthAt use bhI mRtyune nahIM chor3A / ThIka hai - daivase adhika balazAlI aura kauna hai ? arthAt koI bhI nahIM hai // 33 // yaha saMsArarUpI vana sarvatra utpanna hue zokarUpI dAvAnala (jaMgalakI Aga ) se vyApta hai / usameM mUr3ha janarUpI hiraNa strIrUpI hiraNImeM Asakta hokara rahate haiM / nirdaya kAla (mRtyu) rUpI vyAdha (zikArI) sAmane Aye hue ina janarUpI hiraNoM ko sadA hI naSTa kiyA karatA hai| usase na koI bAlaka bacatA hai, na koI yuvaka bacatA hai aura na koI vRddha bhI jIvita bacatA hai // 34 // saMsArarUpI vanameM utpanna huA jo manuSyarUpI vRkSa sampattirUpI sundara - latAse sahita strIrUpI zobhAyamAna veloMse veSTita, 1 a ka va suzya / 2 ka yamavyAdhaH imAn /
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ .rrAmAAAAAnnorammar 104 pabhanandi-paJcaviMzatiH [283:3-11 jAtaH saMsRtikAnane janataruH kAlonadAvAnala vyAptazcenna bhavettadAbata budhairanyatkimAlokyate // 35 // 288) vAJchantyeva sukhaM tadatra vidhinA dattaM paraM prApyate nUnaM mRtyumupAzrayanti manujAstatrApyato bibhyati / itthaM kAmabhayaprasakahRdayA mohAnmudhaiva dhruvaM duHkhormipracure patanti kudhiyaH sNsaaryoraannve||36|| 289) svasukhapayasi dIvyanmRtyukaivartahastaprasRtaghanajaroruprollasajjAlamadhye / nikaTamapi na pazyatyApadAM cakramugraM bhavasarasi varAko lokamInaugha essH|| 37 // 290) zRNvanantakagocaraM gatavataH pazyanbahUn gacchato mohAdeva janastathApi manute sthairya paraM hyaatmnH|| pallavaH / punaH kiMlakSaNaH / ratisukhaprAyaH bahulaiH phalaiH bhaashritH| IdRmvidhaH janataruH / cet / kAlopadAvAnalavyAptaH na bhavet tdaa| vata iti khede / budhaiH pnndditaiH| anyat kim aalokyte| na kimapi // 35 // atra saMsAre / manuSyAH sukhaM vAJchanti / tatsukham / para kevalam / vidhinA karmaNA / dattaM prApyate / tatra saMsAre / nUnaM nizcitam / mRtyum upAzrayanti prApnuvanti / ataH mRtyoH sakAzAt / lokAH bibhyati bhayaM kurvanti / ityam amunA prakAreNa / kAmabhayaprasakta-AsakahRdayAH lokAH / kudhiyaH nindyabuddhayaH / mohAt / mudhaiva vRthaiva / dhruvaM saMsAraporArNave samudre patanti / kiMlakSaNe saMsArasamudre / duHkhormipracure duHkhalaharIbhRte // 36 // eSaH varAkaH / lokamInaughaH lokamatsyasamUhaH / bhavasarasi saMsArasarovare / mRtyu-yama-kaivarta-dhIvara-hastena prsaarit-prsaaritjraa-ugrprolsjjaalmdhye|khsukhpysi / dIvyan krIDayan / ugram ApadAm / cakraM samUham / nikaTam api na pazyati // 3 // janaH lokH| antakagocaraM ymgocrm| gatavataH gatajIvAn / gRhan janaH bahan gacchataH pazyan / tathApi mohAt eva Ata sthiratvam / mnute| ca punaH / yad vArdhaka saMprApte'pi / prAyaH bAhulyena / dharmAya / na spRhayati na vAJchati / tat kham aatmaanm| putra-pautrAdirUpI manohara pattoMse ramaNIya tathA viSayabhogajanita sakha jaise phaloMse paripUrNa hotA hai; vaha yadi mRtyurUpI tIvra dAvAnalase vyApta na hotA to vidvAn jana aura anya kyA dekheM ? arthAt vaha manuSyarUpa vRkSa usa kAlarUpa dAvAnalase naSTa hotA hI hai / yaha dekhate hue bhI vidvajana AtmahitameM pravRtta nahIM hote, yaha khedakI bAta hai // 35 // saMsArameM manuSya sukhakI icchA karate hI haiM, parantu vaha unheM kevala karmake dvArA diyA gayA prApta hotA hai / ve manuSya nizcayase mRtyuko to prApta hote haiM, parantu usase Darate haiM / isa prakAra ve durbuddhi manuSya hRdayameM icchA (sukhAbhilASA) aura bhaya ( mRtyumaya) ko dhAraNa karate hue ajJAnatAse aneka duHkhoMrUpa laharoMvAle saMsArarUpI bhayAnaka samudrameM vyartha hI girate haiM // 36 // yaha vicArA janarUpI machaliyoMkA samudAya saMsArarUpI sarovarake bhItara apane sukharUpa jalameM krIr3A karatA huA mRtyurUpI dhIvarake hAthase phailAye gaye ghane vRddhatvarUpI vistRta jAlake madhyemeM phaMsakara nikaTavartI bhI tIna ApattiyoM ke samUhako nahIM dekhatA hai / / vizeSArtha-jisa prakAra machaliyAM sarovarake bhItara jalameM kIr3A karatI huI usameM itanI Asakta ho jAtI haiM ki unheM dhIvarake dvArA apane pakar3aneke liye phailAye gaye jAlakA bhI dhyAna nahIM rahatA isIliye unheM usameM phaMsakara maraNakA kaSTa sahanA par3atA hai| ThIka isI prakAra bicArA yaha prANIsamUha bhI saMsArake bhItara sAtAvedanIyajanita alpa sukhameM itanA adhika magna ho jAtA hai ki use mRtyuko prApta karAnevAle vRddhatva (bur3hApA) ke prApta ho jAne para usakA bhAna nahIM hotA aura isIliye antameM vaha kAlakA grAsa banakara asahya duHkhako sahatA hai / 37 // manuSya maraNako prApta hue jIvoMke sambandhameM sunatA hai, tathA vartamAnameM ukta maraNako prApta honevAle bahuta-se jIvoMko svayaM dekhatA bhI 1 ka vyAptazcedabhavattadA / 2 ka vyAptaH abhavat /
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ ---293 : 3-41] 3. anityapaJcAzada saMprApte 'pi ca vArdhake spRhayati prAyo na dharmAya yat tadvanAtyadhikAdhikaM svamasakRtputrAdibhirbandhanaiH // 38 // 291) duzceSTAkRtakarmazilpiracitaM duHsandhi durbandhanaM sApAyasthiti doSadhAtumalavatsarvatra yannazvaram / AdhivyAdhijarAmRtiprabhRtayo yazcAtra citraM na tat taJcitraM sthiratA budhairapi vapuSyatrApi yanmRgyate // 39 // 292 ) labdhA zrIriha vAJchitA vasumatI bhuktA samudrAvadhiH prAptAste viSayA manoharatarAH svarge 'pi ye durlbhaaH| pazcAzcenmRtirAgamiSyati tatastatsarvametadviSA zliSTaM bhojyamivAtiramyamapi dhigmuktiH paraM mRgyatAm // 40 // 293 ) yuddhe tAvadalaM rathebhaturagA vIrAzca haptA bhRzaM mantraH zauryamasizca tAvadatulAH kAryasya sNsaadhkaaH| putrAdibhirvandhanaiH / asakRta vAraMvAram / adhikAdhikaM badhAti // 38 // yat zarIram / duzceSTAkRtakarmazilpiracitaM pApakarmazilpI vijJAnI tena racitam / yat zarIram / duHsandhi dubendhanam / yat zarIram / sApAyasthiti / doSadhAtumalavat malamRtam / yat zarIram / nazvaraM vinazvaram asti / atra saMsAre / yat AdhiH mAnasI vyathA / vyAdhiH zarIravyathA / jarA-mRti-maraNaprabhRtayaH bahavaH rogAH santi / tat citraM na asti / budhaiH bhavyaiH / api / atra / vapuSi zarIre / yat sthirtaa| mRgyate avlokyte| tat citram Azcaryam // 39 // iha saMsAre / zrIH lakSmIH labdhA / vAJchitA vasumatI samudrAvadhiH bhuktA / te viSayAH manoharatarAH prAptAH ye viSayAH svarge'pi durlbhaaH| cet pazcAt mRtiH AgamiSyati / tataH kAraNAt / etatsarvam / ramyaM sukham api dhik / kilakSaNaM sukham / viSAzliSTaM bhojyam iva / paraM kevalam / muktiH mRgyatA vicAryatAm / // 40 // rAjJaH rathematuragAH tAvat / yuddha saGgrAme / alaM samarthAH / vIrAzca / bhRzam atyartham / tAvat dRptAH sagarvAH santi / matraH tAvatsphurati / zaurya c| asizca khagaH / tAvatkAryasya saMsAdhakAstAvatsanti yAvat yamaH kruddhaH krodhaM praaptH| sanmukhaM naiva dhAvati / kiMlakSaNo hai; to bhI vaha kevala mohake kAraNa apaneko atizaya sthira mAnatA hai| isIliye vRddhatvake prApta ho jAnepara bhI cUMki vaha prAyaH dharmakI abhilASA nahIM karatA, ata eva apaneko nirantara putrAdirUpa bandhanoMse atyadhika bAMdha letA hai // 38 // jo zarIra duSTa AcaraNase upArjita karmarUpI kArIgarake dvArA racA gayA hai, jisakI sandhiyAM va bandhana nindya haiM, jisakI sthiti vinAzase sahita hai arthAt jo vinazvara hai; jo rogAdi doSoM, sAta dhAtuoM evaM malase paripUrNa hai| tathA jo naSTa honevAlA hai, usake sAtha yadi Adhi (mAnasika cintA ), roga, bur3hApA aura maraNa Adi rahate haiM to isameM koI Azcarya nahIM hai| parantu Azcarya to kevala isameM hai ki vidvAn manuSya bhI usa zarIrameM sthiratAko khojate haiM // 39 // he Atman ! tUne icchita lakSmIko pA liyA hai, samudra paryanta pRthivIko bhI bhoga liyA hai, tathA jo viSaya svargameM bhI durlabha haiM una atizaya manohara viSayoMko bhI prApta kara liyA hai| phira bhI yadi pIche mRtyu AnevAlI hai to yaha saba viSase saMyukta AhArake samAna atyanta ramaNIya hokara bhI dhikkArake yogya hai| isaliye tU eka mAtra muktikI khoja kara // 40 // yuddhameM rAjAke ratha, hAthI, ghor3e, abhimAnI subhaTa, maMtra, zaurya aura talavAra; yaha saba anupama sAmagrI tabhI taka kAryako siddha kara sakatI hai jaba taka ki duSTa bhUkhA yamarAja (mRtyu) kodhita hokara mAranekI icchAse sAmane nahIM daur3atA hai / isaliye vidvAn puruSoMko usa yamase 1 ka matraM, za mtraaH| 2ka yAvat yamaH sanmukhaM / padmanaM. 14
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ pannanandi-paJcaviMzatiH [293:3-41rAzo 'pi kSudhito 'pi nirdayamanA yAvajighatsuryamaH kruddho dhAvati naiva sanmukhamito yatno vidheyo budhaiH // 41 // 294 ) rAjApi kSaNamAtrato vidhivazAdraGkAyate nizcitaM sarvavyAdhivivarjito 'pi taruNo 'pyAzu kSayaM gacchati / anyaiH kiM kila sAratAmupagate zrIjIvite dve tayoH saMsAre sthitirIdRzIti viduSA kvAnyatra kAryo madaH // 42 // 295) hanti vyoma sa muSTinAtha saritaM zuSkA taratyAkulaH tRssnnaato 'tha marIcikAH pibati ca prAyaH pramatto bhavan / prottuGgAcalacUlikAgatamarutpresatpradIpopamaiH yaH sampatsutakAminIprabhRtibhiH kuryAnmadaM mAnavaH // 43 // 296) lakSmI vyAdhamRgImatIva capalAmAzritya bhUpA mRgAH putrAdInaparAn mRgAnatiruSA nighnanti serpya kila / yamaH / kSudhitaH atinirdayamanAH / punaH kiMlakSaNaH yamaH / jighatsuH prasitum icchuH jighatsuH / budhaiH paNDitaiH / itaH yamAt / yannaH vidheyaH kartavyaH // 41 // rAjA api| vidhivazAt karmavazAt / kSaNamAtrataH kssnntH| nizcitam / raGkAyate ra iva Acarati / sarvavyAdhivivarjito'pi taruNaH Azu kSayaM gacchati / anyaiH kim / kila iti stye| zrIjIvite dve sAratAm upgte| tayoH dvayoH zrIjIvitayoH / IdRzI sthitiH / iti jJAtvA / viduSA paNDitena / anyatra / kva kasmin vissye| madaH kAryaH / api tu madaH na kartavyaH // 42 // atra saMsAre / yaH mAnavaH sampatsutakAminIprabhRtibhiH / madaM garvam / kuryAt / kiMlakSaNaiH saMpatsutakAminIprabhRtibhiH / prakarSeNa uttuGgA acalacUlikA tasyAM gataH marut tena prevantaH ye pradIpAH ttsmaanaiH| yaH madaM karoti sa mUrkhaH muSTinA vyoma hanti mArayati / atha AkulaH zuSkAm / saritaM nadIm / tarati / atha ca punaH / prAyaH bAhulyena / pramattaH bhavan tRSNAtaH marIcikAH pibati / iti jJAtvA / madaH na kAryaH na kartavyaH // 43 // bhUpAH mRgAH / apanI rakSA karaneke liye arthAt mokSaprAptike liye hI prayatna karanA cAhiye / / 41 // bhAgyavaza rAjA bhI kSaNabharameM nizcayase raMkake samAna ho jAtA hai, tathA samasta rogoMse rahita yuvA puruSa bhI zIghra hI maraNako prApta hotA hai / isa prakAra anya padArthoke viSayameM to kyA kahA jAya, kintu jo lakSmI aura jIvita donoM hI saMsArameM zreSTha samajhe jAte haiM unakI bhI jaba aisI (uparyukta) sthiti hai taba vidvAn manuSyako anya kisake viSayameM abhimAna karanA cAhiye ! arthAt abhimAna karaneke yogya koI bhI padArtha yahAM sthAyI nahIM hai| 42 // sampatti, putra aura strI Adi padArtha UMce parvatakI zikharapara sthita va vAyuse calAyamAna dIpakake samAna zIghra hI nAzako prApta honevAle haiM / phira bhI jo manuSya unake viSayameM sthiratAkA abhimAna karatA hai vaha mAno muTThIse AkAzako naSTa karatA hai, athavA vyAkula hokara sUkhI ( jalase rahita ) nadIko tairatA hai, athavA pyAsase pIr3ita hokara pramAdayukta hotA huA vAluko pItA hai / vizeSArtha- jisa prakAra muTThIse AkAzako tAr3ita karanA, jalarahita nadImeM tairanA, aura pyAsase pIr3ita hokara vAlukA pAna karanA; yaha saba kArya asambhava honese manuSyakI ajJAnatAkA dyotaka hai usI prakAra jo sampatti, putra aura strI Adi padArtha dekhate dekhate hI naSTa honevAle haiM unake viSayameM abhimAna karanA bhI manuSyakI ajJAnatAko pragaTa karatA hai / kAraNa ki yadi ukta padArtha cirasthAyI hote to unake viSayameM abhimAna karanA ucita kahA jA sakatA thA, so to haiM nahIM // 43 // rAjArUpI mRga atyanta caMcala aisI lakSmIrUpI vyAdhakI hiraNIkA Azraya lekara IrSyAyukta hote hue atizaya krodhase putrAdirUpI dUsare mRgoMkA ghAta karate haiN| ve jisa yamarUpI vyAdhane bahuta-sI 12 tena marutA khataH /
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 107 -298 : 3-46] 3. anityapaJcAzat sajIbhUtaghanApadunnatadhanuHsaMlagnasaMhaccharaM no pazyanti samIpamAgatamapi jhuddhaM yamaM lubdhakam // 44 // 297) mRtyorgocaramAgate nijajane mohena yaH zokakRt no gandho 'pi guNasya tasya bahavo doSAH punarnizcitam / duHkhaM vardhata eva nazyati caturvargo matervibhramaH pApaM ruk ca mRtizca durgatiratha syAdIrghasaMsAritA // 45 // 298) ApanmayasaMsAre kriyate viduSA kimApadi vissaadH| kAsyati laGghanataH pravidhAya catuSpathe sadanam // 46 // lakSmIm / vyAdhamRgI bhillamRgIm / atIva capalAm Azritya putrAdIn aparAn mRgAn / atiruSA kopena / seya'm IrSyAyukta yathA syaattthaa| nimnanti mArayanti / kila iti stye| kruddhaM yamaM lubdhakaM samIpam Agatam api no pshynti| kiMlakSaNaM yamavyAdham / sajjIbhUtaghanApadunnatadhanuHsaMlagnasaMhRt zaraM bANam // 44 // atra loke / nijjne| mRtyorgocaraM yamasya gocaram / Agate sati / yaH mUDhaH / mohena zokakRt bhavati / tasya janasya / guNalezo'pi gandho'pi vAsanAmAtram api no asti / punaH nizcitaM doSA bahavaH santi / tasya zokI[ki janasya duHkhaM vrdhte| eva nishcitm| caturvargaH dhmaarthkaammokssaaH| nshyti| tasya mateH vibhramaH / syAdbhavet / tasya pAeM bhavati / tena pApena ruk rogaM bhavati / tena rujA mRtiH maraNaM bhavati / ca punaH / durgatiH bhavati / atha tayA durgatyA dIrghasaMsAritA / syAdbhavet // 45 // ApanmayasaMsAre Apadi satyAm / viduSA paNDitena / viSAdaH kiM kriyate / api tu na kriyate / ca punaH / catuSpathe / sadanaM gRhaM vA zayanam / pravidhAya kRtvA / laGghanataH upadravAt / ApattiyoMrUpI dhanuSako susajjita karake usake Upara saMhAra karanevAle bANako rakha liyA hai tathA jo apane samIpameM A cukA hai aise usa krodhako prApta hue yamarUpI vyAdhako bhI nahIM dekhate haiM // vizeSArtha-jisa prakAra hiraNa vyAdhake dvArA pakar3I gaI (maraNonmukha ) hiraNIke nimittase IrSyA yukta hokara dUsare hiraNoMkA to ghAta karate haiM, parantu ve usa vyAdhakI ora nahIM dekhate jo ki unakA vadha karaneke liye dhanuSa-bANase susajjita hokara samIpameM A cukA hai / ThIka usI prakArase rAjA loga caMcala rAjyalakSmIke nimittase kruddha hokara anyakI to bAta kyA kintu putrAdikoMkA bhI ghAta karate haiM, parantu ve usa yamarAja ( mRtyu ) ko nahIM dekhate jo ki aneka ApattiyoMmeM DAlakara unheM grahaNa karaneke liye samIpameM A cukA hai / tAtparya yaha ki jo dhana-sampatti kucha hI samaya rahakara niyamase naSTa ho jAnevAlI hai usake nimittase manuSyoMko dUsare prANiyoM ke liye kaSTa nahIM pahuMcAnA cAhiye / kintu apane Apako bhI nazvara samajhakara kalyANake mArga meM laga jAnA cAhiye // 44 // apane kisI sambandhI puruSakA maraNa ho jAnepara jo ajJAnake vaza hokara zoka karatA hai usake pAsa guNakI gandha (leza mAtra) bhI nahIM hai, parantu doSa usake pAsa bahuta-se haiM; yaha nizcita hai / isa zokase usakA dukha adhika bar3hatA hai; dharma, artha, kAma aura mokSarUpa cAroM puruSArtha naSTa hote haiM; buddhimeM viparItatA AtI hai, tathA pApa ( asAtAvedanIya ) karmakA bandha bhI hotA hai, roga utpanna hotA hai, tathA antameM maraNako prApta hokara vaha narakAdi durgatiko prApta hotA hai / isa prakAra usakA saMsAraparibhramaNa laMbA ho jAtA hai // 45 // isa ApattisvarUpa saMsArameM kisI vizeSa Apattike prApta honepara vidvAn puruSa kyA viSAda karatA hai ? arthAt nahIM karatA / ThIka hai-caurastemeM ( jahAM cAroM ora rAstA jAtA hai) makAna banAkara kauna-sA manuSya lAMghe jAneke bhayase dukhI hogA ! arthAt koI nahIM hogA // vizeSArtha-jisa prakAra caurastemeM sthita rahakara yadi koI manuSya gAr3I Adike dvArA kucale jAnekI AzaMkA karatA hai to yaha 1za caturvargaH nazyati /
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 padmanandi-paJcaviMzatiH [299 : 3-47299 ) vAtUla eSa kimu kiM prahasaMgRhIto bhrAnto 'tha vA kimu janaH kimatha pramattaH / jAnAti pazyati zRNoti ca jIvitAdi vidhuccalaM tadapi no kurute svakAryam // 47 // 300 ) dattaM nauSadhamasya naiva kathitaH kasyApyayaM mantriNo no kuryAcchucamevamunnatamatirlokAntarasthe nije / yatnA yAnti yato'GginaH zithilatAM sarve mRteH saMnidhau bandhAzcarmavinirmitAH parilasadvarSAmbusikkA iva // 48 // 301) svakarmavyAghraNa sphuritanijakAlAdimahasA samAghrAtaH sAkSAccharaNarahite saMsRtivane / priyA me putrA me draviNamapi me me gRhamidaM vadannevaM me me pazuriva jano yAti maraNam // 49 // kaH trasyati kaH bhayaM karoti / na ko'pi // 46 // eSaH janaH kimu vAtulaH / kiM vA graheNa sNgRhiitH| athavA kimu bhraantH| atha kiM prmttH| ca punH| eSaH janaH jIvitAdi vidyucalaM jAnAti pazyati zRNoti / tadapi svakArya no kurute // 47 // unnatamatiH jJAnavAn / nije iSTe / lokAntarasthe sati mRte sati / evaM zucaM zokaM no kuryAt / evaM katham / asya rogiNaH puruSasya oSadhaM no dattam / ayaM kasyApi mantriNaH naiva kthitH| evaM zucaM zoke no kuryAt / yataH aginaH jIvasya / mRteH yamasya / saMnidhau samIpe / sarve yatnAH zithilatA yAnti / yathA carmavinirmitAH bandhAH parilasadvarSAmbusiktA iva jalena siktAH carmabandhAH zithilatAM yAnti // 48 // janaH lokaH / saMsRtivane saMsAravane / svakarmavyAgheNa sAkSAt samAghrAtaH gRhItaH / maraNaM yAti / kiMlakSaNe saMsAre / shrnnrhite| kiMlakSaNena svkrmvyaaghenn| sphuritanijakAlAdimahasA / evaM vadan maraNaM yAti / evaM usakI ajJAnatA hI kahI jAtI hai / ThIka isI prakArase jaba ki saMsArakA svarUpa hI Apattimaya hai taba bhalA aise saMsArameM rahakara kisI Apattike Anepara khedakhinna honA, yaha bhI atizaya ajJAnatAkA dyotaka hai // 46 // yaha manuSya kyA vAtarogI hai, kyA bhUta-pizAca Adise grahaNa kiyA gayA hai, kyA bhrAntiko prApta huA hai, athavA kyA pAgala hai ? kAraNa ki vaha 'jIvita Adi bijalIke samAna caMcala hai ' isa bAtako jAnatA hai, dekhatA hai aura sunatA bhI hai; to bhI apane kArya (Atmahita) ko nahIM karatA hai / / 47 // kisI priya janake maraNako prApta honepara vivekI manuSya 'isako auSadha nahIM dI gaI, athavA isake viSayameM kisI mAntrikake liye nahIM kahA gayA' isa prakAraseM zokako nahIM karatA hai| kAraNa ki mRtyuke nikaTa Anepara prANiyoMke sabhI prayatna isa prakAra zithilatAko prApta hote haiM jisa prakAra ki camar3ese banAye gaye bandhana varSAke malameM bhIgakara zithila ho jAte haiM / arthAt mRtyuse bacaneke liye kiyA jAnevAlA prayatna kabhI kisIkA saphala nahIM hotA hai // 48 // jo saMsArarUpI vana rakSakoMse rahita hai usameM apane udayakAla AdirUpa parAkramase saMyukta aise karmarUpI vyAghrake dvArA grahaNa kiyA gayA yaha manuSyarUpI pazu 'yaha priyA merI hai, ye putra mere haiM, yaha dravya merA hai, aura yaha ghara bhI merA hai' isa prakAra 'merA merA' kahatA huA maraNako prApta ho jAtA hai| vizeSArtha- jisa prakAra vanameM gandhako pAkara cIteke dvArA pakar3e gaye bakare Adi pazukI rakSA karanevAlA vahAM koI nahIM hai-vaha 'maiM maiM' zabdako karatA huA vahIMpara maraNako prApta hotA hai- usI prakAra isa saMsArameM karmake AdhIna hue prANIkI bhI mRtyuse rakSA karanevAlA koI nahIM hai| phira bhI mohake vazIbhUta hokara yaha manuSya usa mRtyukI ora dhyAna na dekara jo strI-putrAdi bAhya padArtha kabhI apane nahIM ho sakate unameM mamatvabuddhi rakhakara 'me me' (yaha strI merI hai, ye putra mere haiM Adi) karatA huA vyarthameM saMklezako prApta hotA
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 109 -304 : 3-52] 3. anityapaJcAzat 302 ) dinAni khaNDAni gurUNi mRtyunA vihanyamAnasya nijAyuSo bhRzam / patanti pazyannapi nityamagrataH sthiratvamAtmanyabhimanyate jaDaH // 50 // 303) kAlena pralayaM vajanti niyataM te 'pIndracandrAdayaH kA vArtAnyajanasya kITasadRzo 'zakteradIrghAyuSaH / tasmAnmRtyumupAgate priyatame mohaM mudhA mA kRthAH kAlaH krIDati nAtra yena sahasA tatkiMcidanviSyatAm // 51 // 304) saMyogo yadi viprayogavidhinA cejanma tanmRtyunA sampaJcedvipadA sukhaM yadi tadA duHkhena bhAvyaM dhruvam / saMsAre 'tra muhurmuhurbahuvidhAMvasthAntaraprollasad veSAnyatvanaTIkRtAGgini sataH zoko na harSaH kvacit // 52 // katham / priyA me putrA me draviNamapi me idaM gRhaM me / evaM vadan pazuriva ajazizuriva maraNaM yAti // 49 // nijAyuSaH / gurUNi bahatarANi / khaNDAni dinAni / nityama agrataH patanti / kiMlakSaNasya nijAyaSaH / matyanA vihanyamAnasya yamena pIDayama jaDaH mUrkhajanaH / pazyan api Atmani viSaye sthiratvam abhimanyate // 50 // bho bhavyAH zrUyatAm / kAlena kRtvaa| te'pi indrcndraadyH| niyataM nizcitam / pralayaM vrajanti nAzaM gacchanti / anyajanasya kA vArtA / kiMlakSaNasya anyajanasya / kITasadRzaH pataGgasamAnasya / punaH kiMlakSaNasya anyajanasya / azakeH asamarthasya / punaH kiMlakSaNasya anyajanasya / adIrghAya stokAyurjanasya / tasmAtkAraNAt / priyatame iSTe jane / mRtyum upAgate sati / mudhA vRthA / mohaM mA kRthAH / sahasA tatkicit / anviSyatAm avalokyatAm / yena AtmAvalokanena / atra kAlaH na krIDati // 51 // atra sNsaare| dhruvaM nizcitam / yadi sukham asti tadA duHkhena bhAvyaM vyAptam asti / cet yadi / saMpat asti tadA vipadA bhAvyam asti / atra saMsAre / yadi cet / janma / tat jnm| mRtyunA bhAvyam asti / yadi cet / saMyogaH iSTamilanam asti| tadA viprayogavidhinA viyogena / A. hai // 49 // yaha ajJAnI prANI mRtyuke dvArA khaNDita kI jAnevAlI apanI Ayuke dinarUpa dIrgha khaNDoMko sadA sAmane girate hue dekhatA huA bhI apaneko sthira mAnatA hai // 50 // jaba ve indra aura candra Adi bhI samaya pAkara nizcayase mRtyuko prApta hote haiM taba bhalA kIr3eke sadRza nirbala evaM alpAyu anya janakI to bAta hI kyA hai ? arthAt vaha to niHsandeha maraNako prApta hovegA hii| isaliye he bhavya jIva ! kisI atyanta priya manuSyake maraNako prApta honepara vyarthameM mohako mata kara / kintu aisA kucha upAya khoja, jisase ki vaha kAla ( mRtyu ) sahasA yahAM krIr3A na kara sake // 51 // jahAMpara prANI bAra bAra bahuta prakArakI avasthAoMrUpa vepoMkI bhinnatAse naTake samAna AcaraNa karate haiM aise usa saMsArameM yadi iSTakA saMyoga hotA hai to viyoga bhI usakA avazya honA cAhiye, yadi janma hai to mRtyu bhI avazya honI cAhiye, yadi sampatti hai to vipatti bhI avazya honI cAhiye, tathA yadi sukha hai to dukha bhI avazya honA cAhiye / isIliye sajjana manupyako iSTasaMyogAdike honepara to harSa aura iSTaviyogAdike honepara zoka bhI nahIM karanA cAhiye // vizeSArtha- jisa prakAra naTa (nATakakA pAtra) AvazyakatAnusAra rAjA aura raMka Adi aneka prakArake veSoMko to grahaNa karatA hai; parantu vaha saMyoga aura viyoga, janma aura maraNa, sampatti aura vipatti tathA sukha aura dukha AdimeM antaHkaraNase harSa evaM viSAdako prApta nahIM hotA / kAraNa ki vaha apanI yathArtha avasthA aura grahaNa kiye hue una kRtrima veSoMmeM bheda samajhatA hai / usI prakAra vivekI manuSya bhI uparyukta saMyoga-viyoga evaM nara-nArakAdi avasthAoMmeM kabhI harSa aura viSAdako nahIM prApta hotA / 1ka pazuriva maraNaM / 2ka kITasadRzaH punH||
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 padmanandi-paJcaviMzatiH [305 : 3-53305 ) lokAzcetasi cintayantyanudinaM kalyANamevAtmanaH kuryAtsA bhavitavyatAgatavatI tattatra yadrocate / / mohollAsaghazAdatiprasarato hitvA vikalpAn bahUn rAgadveSaviSojjhitairiti sadA sadbhiH sukhaM sthIyatAm // 53 // 306) lokA gRhapriyatamAsutajIvitAdi vAtAhatadhvajapaTAgracalaM samastam / vyAmohamatra parihatya dhanAdimitre dharme matiM kuruta kiM bahubhirvacobhiH // 53 // 307) putrAdizokazikhizAntikarI yatIndrazrIpadmanandivadanAmbudharaprasUtiH / sadbodhasasyajananI jayatAdanityapaJcAzadunnatadhiyAmamRtaikavRSTiH // 55 // vyAptaM pIDitam asti / kiMlakSaNe saMsAre / muhurmuhuH vAraMvAram / bahuvidhAvasthAntaraprollasadveSAnyatvenaTIkRtAgini bahuvidhagatyantaraveSaiH nrtitjiivgnne| sataH satparuSasya / kvacitkAle zokaH na kAryaH kvacitkAle harSaH rAgadveSarahitaiH / sadbhiH caturaiH / sadA kaale| sukham / sthIyatAM tiSThatAm / iti vikalpAn bahUn / hitvA tyaktvA / kiMlakSaNAn vikalpAn / mohollAsavazAt mohaprabhAvAt / atiprasarataH / lokAH jnaaH| cetasi viSaye / anudinaM dinaM dina prti| AtmanaH kalyANam eva cintayanti / sA AgatavatI bhavitavyatA / tatra lokrocne| yadrocate tatkuryAt // 53 // bho lokAH gRhapriyatamA-strI-suta-putra-jIvitAdi vAtena pavanena AhataM pIDitaM dhvajapaTAnaM tadvat calaM capalam / samastam / vijAnIta / atra dhanAdiSu dhanAdimitre vyaamohm| parihRtya parityaktvA / dharme matiM kuruta / bahubhirvacobhiH kim / na kimapi // 54 // anityapaJcAzat jayatAt / kiMlakSaNA anityapaJcAzat / unnatadhiyAm unnatabuddhInAm / amRtaikavRSTiH / punaH kiMlakSaNA anityapaJcAzat / putrAdizoka[ zikhi agni-zAntikarI / punaH kiMlakSaNA anityapaJcAzat / yatIndrazrIpadmanandivadanAmbudhara-meghaH tasmAt prasUtiH utpannA / punaH kiMlakSaNA anityapaJcAzat / sadbodhasasyajananI bodhadhAnyajanmabhUmiH // 55 // iti anityapaJcAzata // 3 // kAraNa ki vaha samajhatA hai ki saMsArakA svarUpa hI janma-maraNa hai| isameM pUrvopArjita karmake anusAra prANiyoMko kabhI iSTakA saMyoga aura kabhI usakA viyoga bhI avazya hotA hai| sampatti aura vipatti kabhI kisIke niyata nahIM hai- yadi manuSya kabhI sampattizAlI hotA hai to kabhI vaha azubha karmake udayase vipattigrasta bhI dekhA jAtA hai / ataeva unameM harSa aura viSAdako prApta honA buddhimattA nahIM hai // 52 // manuSya manameM pratidina apane kalyANakA hI vicAra karate haiM, kintu AI huI bhavitavyatA (deva) vahI karatI hai jo ki usako rucatA hai| isaliye sajjana puruSa rAga-dveSarUpI viSase. rahita hote hue mohake prabhAvase atizaya vistArako prApta honevAle bahutase vikalpoMko chor3akara sadA sukhapUrvaka sthita raheM / / 53 // he bhavyajano ! adhika kahanese kyA ? jo gRha, strI, putra aura jIvita Adi saba vAyuse tAr3ita dhvajAke vastrake agrabhAgake samAna caMcala haiM unake viSayameM tathA dhana evaM mitra Adike viSayameM mohako chor3akara dharmameM buddhiko karo // 54 // zrI padmanandI munIndrake mukharUpI meghase utpanna huI jo anityapaJcAzat (pacAsa zlokamaya anityatAkA prakaraNa ) rUpa advitIya amRtakI varSA vidvajjanoMke liye putrAdike zokarUpI agniko zAnta karake samyagjJAnarUpa sasya (phasala) ko utpanna karatI hai vaha jayavaMta hove // 55 // isa prakAra anityapaJcAzat samApta huA // 3 // 1 a ka za veSAnyacca / 2 ka atra dhanAdimitre /
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ [4. ekatvasaptatiH] 308) cidAnandaikasadbhAvaM paramAtmAnamavyayam / praNamAmi sadA zAntaM zAntaye sarvakarmaNAm // 1 // 309 ) khAdipaJcakanirmuktaM karmASTakavivarjitam / cidAtmakaM paraM jyotirvande devendrapUjitam // 2 // 310) yadavyaktamabodhAnAM vyaktaM sadbodhacakSuSAm / sAraM yatsarvavastUnAM namastasmai cidAtmane // 3 // 311) cittattvaM tatpratiprANideha eva vyavasthitam / tamazchannA na jAnanti bhramanti ca bhirbhiH||4|| 312) bhramanto'pi sadA zAstrajAle mahati kecana / na vidanti paraM tatvaM dAruNIva hutAzanam // 5 // 313) kecitkenApi kAruNyAtkathyamAnamapi sphuTam |n manyante na zRNvanti mhaamohmliimsaaH|| 314 ) bhUridharmAtmakaM tattvaM duHzrutermandabuddhayaH / jAtyandhahastirUpeNa jJAtvA nazyanti kecana // 7 // ahaM padmanandyAcAryaH / sadA srvdaa| prnnmaami| kam / paramAtmAnam / kiMlakSaNaM paramAtmAnam / cidAnandaikasadbhAva jJAna-AnandaikaskhabhAvama / punaH kiMlakSaNaM paramAtmAnama / avyayaM vinaashrhitm| punaH kiMlakSaNaM paramAtmAnama / zAntaM sarvopAdhivarjitam / evaMvidhaM paramAtmAnaM sadA praNamAmi / kasmai / sarvakarmaNAM zAntaye // 1 // cidAtmaka jyotiH ahaM vande / kiMlakSaNaM jyotiH| khAdipaiJcakanirmuktam AkAzAdipaJcadravyarahitaM vA paJcaindriyarahitam / punaH kiMlakSaNaM jyotiH / karmASTakavivarjitam / param utkRSTam / vande / punaH kiMlakSaNaM jyotiH| devendrapUjitam // 2 // tasme cidAtmane nmH| ytprNjyotiH| abodhAnA bodharahitAnAm / avyaktam aprakaTam / ytprNjyotiH| sadbodhacakSuSAM sadbodhayuktAnAm / vyakaM prakaTam / yatparaMjyotiH sarvavastUnAM padArthAnAM sAram / tasmai cidAtmane namaH // 3 // tat / cittattvaM caitanyatattvam / pratiprANidehe prANinA dehe / eva nizcitam / vyavasthitam asti / tat caitanyatattvam / tamazchannA mithyAtva-andhakAreNa aacchaaditaaH| na jAnanti / ca punaH / bahirbahiH bhramanti // 4 // kecana mUrkhAH / sadA srvdaa| mahati zAstrajAle bhrmnto'pi| pare tattvam Atmatattvam / na vidanti na lbhnte| yathA dAruNi kaasstthe| hatAzanaM prApta durlabhama // 5 // kAruNyAt dayAbhAvAt / kenApi sphuTa vyakaM prakaTaM tattvam / kathyamAnama api / kecit mUrkhAH / na manyante na zRNvanti / kiMlakSaNAH mUrkhAH / mahAmohamalImasAH mahAmohena vyAptAH // 6 // kecana mandabuddhayaH / bhUridharmAtmakaM tattvaM jAtyandhahastirUpeNa jJAtvA nazyanti / kiMlakSaNA mUrkhAH / duHzruteH durNayaduHzAstrapramANAt manda jisa paramAtmAke cetanasvarUpa anupama AnandakA sadbhAva hai tathA jo avinazvara evaM zAnta hai usake liye maiM (padmanandI muni) apane samasta karmoMko zAnta karaneke liye sadA namaskAra karatA hUM // 1 // jo AkAza Adi pAMca (AkAza, vAyu, agni, jala aura pRthivI) dravyoMse arthAt zarIrase tathA jJAnAvaraNAdi ATha karmoMse bhI rahita ho cukI hai aura devoMke indroMse pUjita hai aisI usa caitanyasvarUpa utkRSTa jyotiko maiM namaskAra karatA hUM // 2 // jo cetana AtmA ajJAnI prANiyoMke liye aspaSTa tathA samyagjJAniyoMke liye spaSTa hai aura samasta vastuoMmeM zreSTha hai usa cetana AtmAke liye namaskAra ho // 3 // vaha caitanya tattva pratyeka prANIke zarIrameM hI sthita hai / kintu ajJAnarUpa andhakArase vyApta jIva usako nahIM jAnate haiM, isIliye ve bAhira bAhira ghUmate haiM arthAt viSayabhogajanita sukhako hI vAstavika sukha mAnakara usako prApta karaneke liye hI prayatnazIla hote haiM // 4 // kitane hI manuSya sadA mahAn zAstrasamUhameM paribhramaNa karate hue bhI, arthAt bahuta-se zAstroMkA parizIlana karate hue bhI usa utkRSTa Atmatattvako kASThameM zaktirUpase vidyamAna amike samAna nahIM jAnate haiM // 5 // yadi koI dayAse prerita hokara usa utkRSTa tattvakA spaSTatayA kathana bhI karatA hai to kitane hI prANI mahAmohase malina hokara usako na mAnate haiM aura na sunate bhI haiM // 6 // jisa prakAra janmAndha puruSa hAthIke yathArtha svarUpako nahIM grahaNa kara pAtA hai, kintu usake kisI eka hI aMgako pakar3akara use hI hAthI mAna letA hai, ThIka isI prakArase kitane hI mandabuddhi manuSya ekAntavAdiyoM 1za zAntaM evaMvidhaM / 2 za vande khaadi| 3 ka prApituM /
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 padmanandi-paJcaviMzatiH [315 : 4-8315 ) kecit kiMcitparijJAya kutshcidbhrvitaashyaaH| jaganmandaM prapazyanto nAzrayanti mniissinnH||8|| 316) jantumuddharate dharmaH patantaM duHkhasaMkaTe / anyathA sa kRto bhrAntyA lokaidyaH priikssitH||9|| 317) sarvavidvItarAgoko dharmaH sUnRtatAM vrajet / prAmANyato yataH puMso vAcaH prAmANya miSyate // buddhayaH // 7 // kecijjiivaaH| kutazcit zAstrAt / kiMcittattvam / parijJAya jJAtvA / jaganmandaM mUrkham / prapazyantaH / manISiNaH pnndditaaH| paramAtmatattvaM na Azrayanti na prApnuvanti / kiMlakSaNAH paNDitAH / garvitAzayAH grvitcittaaH||8|| dharmaH duHkhasaMkaTe patantam / jantuM jIvam / uddharate / sa dayAdharmaH AtmadharmaH / lokaiH bhrAntyA anyathA kRtaH / sAdhujane: parIkSitaH parIkSA kRtvA / prAyaH grahaNIyaH // 9 // sarvavit sarvajJaH vItarAgaH tena uktaH dharmaH sUnRtatAM vrajet satyatAM vrajet / yataH kAraNAt / ke dvArA prarUpita khoTe zAstroMke abhyAsase padArthako sarvathA ekarUpa hI mAnakara usake aneka dharmAtmaka (anekAntAtmaka) svarUpako nahIM jAnate haiM aura isIliye ve vinAzako prApta hote haiM // vizeSArtha- jisa prakAra kisI eka hI puruSameM pitRtva, putratva, bhAgineyatva aura mAtulatva Adi aneka dharma bhinna bhinna apekSAse rahate haiM tathA apekSAkRta honese unameM paraspara kisI prakArakA virodha bhI nahIM AtA hai| isI prakArase pratyeka padArthameM aneka dharma rahate haiM / kintu kitane hI ekAntavAdI unakI apekSAkRta satyatAko na samajhakara unameM paraspara virodha batalAte haiN| unakA kahanA hai ki jisa prakAra kisI eka hI padArthameM eka sAtha zItatA aura uSNatA ye donoM dharma nahIM raha sakate haiM usI prakArase eka hI padArthameM nityatva-anityatva, pRthaktvApRthaktva tathA ekatvAnekatva Adi paraspara virodhI dharma bhI eka sAtha nahIM raha sakate haiN| parantu yadi isapara gambhIra dRSTise vicAra kiyA jAya to ukta dharmoke rahanemeM kisI prakArakA virodha pratibhAsita nahIM hotA hai / jaisekisI eka hI puruSameM apane putrakI apekSA pitRtva aura pitAkI apekSA putratva ina donoM virodhI dharmoM ke rahanemeM / eka hI vastumeM zItatA aura uSNatAke rahanemeM jo virodha batalAyA jAtA hai isameM pratyakSase bAdhA AtI hai, kyoMki, cImaTA AdimeM eka sAtha ve donoM (agrabhAgakI apekSA uSNatva aura pichale bhAgakI apekSA zItatA) dharma pratyakSase dekhe jAte haiM / isI prakAra ghaTa-paTAdi sabhI padArthoMmeM dravyakI apekSA nityatva aura paryAyakI apekSA anityatva Adi paraspara virodhI dikhanevAle dharma bhI pAye jAte haiM / kAraNa ki jaba ghaTakA vinAza hotA hai taba vaha kucha niranvaya vinAza nahIM hotA / kintu jo pudgala dravya ghaTa paryAyameM thA usakA paudgalikatva usake naSTa ho jAnepara utpanna hue ThIkaroMmeM bhI banA rahatA hai / ata eva paryAyakI apekSA hI usakA nAza kahA jAvegA, na ki pudgala dravyakI apekSA bhI / isI prakAra anya dharmoke sambandhameM bhI samajhanA cAhiye / isa prakAra jo jar3abuddhi padArthameM aneka dharmoMke pratItisiddha honepara bhI unameM se kisI eka hI dharmako durAgrahake vaza hokara svIkAra karate haiM ve svayaM hI apane ApakA ahita karate haiM / / 7 // kitane hI jIva kisI zAstra Adike nimittase kucha thor3A-sA jJAna pA karake itane adhika abhimAnako prApta ho jAte haiM ki ve sabhI logoMko mUrkha samajhakara anya kinhIM bhI viziSTa vidvAnoMkA Azraya nahIM lete / / 8 // dukharUpa saMkucita mArgameM ( gaDDhameM ) girate hue prANIkI rakSA dharma hI karatA hai / parantu dUsaroMke dvArA isakA svarUpa bhrAntike vaza hokara viparIta kara diyA gayA hai / ata eva manuSyoMko use (dharmako) parIkSApUrvaka grahaNa karanA cAhiye // 9 // jo dharma sarvajJa aura vItarAgake dvArA kahA gayA hai vahI yathArthatAko prApta ho sakatA hai, kyoMki puruSakI pramANatAse hI vacanameM pramANatA mAnI jAtI hai // vizeSArtha-vacanameM asatyatA yA to alpajJatAke kAraNase hotI hai yA phira hRdayake rAga-dveSase dUSita honeke kAraNa / isIliye jo puruSa 1za sarvavit sarvavettA sarvazAtA vItarAgaH /
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ -319: 4-12] 4. ekatvasaptatiH 318) bahirviSayasaMbandhaH sarvaH sarvasya sarvadA / atastadbhinnatanyabodhayogau tu durlabhau // 11 // 319 ) labdhipaJcakasAmagrIvizeSAtpAtratAM gataH / bhavyaH samyagdRgAdInAM yaH sa muktipathe sthitH||12|| puMsaH puruSasya / prAmANyataH vAcaH praamaannym| iSyate kathyate // 10 // bahirviSayasaMbandhaH bAhyaviSayasaMbandhaH sarvaH / sarvasya lokasya / sarvadA sadaiva vartate / ataH bAhyasaMbandhAt vA ataH karaNAt / taddhinnacaitanyabodhayogau tasmAt bAhyasaMbandhAt bhinnau yau caitnybodhyogau| tu punaH / durlabhau // 11 // yaH bhavyaH labdhipaJcakasAmagrIvizeSAtpAtratAM gtH| paJcakasAmagrI kim / khayauvasammavisohI desnnpaaoggkrnnlddhiie| cattAri vi sAmaNNA karaNe sammattacAritaM // ekA kSayopazamalabdhiH / tasyAH kiM lakSaNam / ekendriyAdipaJcendriyaparyantaM zrAvakakulajanma anekavAra prAptaH samyaktvena vinA 1 / dvitIyA vizuddhilabdhiH / tasyAH kiM lakSaNam / dAnapUjAdike pariNAma nirmala aneka vAra bhaye samyagdarzana vinA 2 / tRtIyA deshnaalbdhiH| tasyAH kiM lakSaNam / guruko upadeza sapta tattva nava padArtha paJcAstikAya SaT dravya anekavAra suNI vakhANI samyagdarzana vinA, abhyantarakI ruci vinA 3 / caturthI prAyogyalabdhiH / tasyAH kiM lakSaNam / sarva karmanukI sthiti eka eka bhAga ANi rAkhI tapake bala kara samyagdarzana vinA punarapi sarva karmanukI sarvadezasthiti bAMdhI 4 / karaNalabdhiH pnycmii| tasyAH kiM lakSaNam / vaha karaNalabdhi samyagdRSTi jIvoMke hotI hai| karaNalabdhezca bhedAstrayaH adhaHkaraNam apUrvakaraNam anivRttikaraNaM ca / adhaHkaraNaM kim / samyaktvake pariNAma mithyAtvake pariNAma samAna karai / dvitIyaguNasthAne / apUrvakaraNaM kim / samyaktvake pariNAma apUrva caDhahi / anivRttakaraNaM kim / samyaktvake pariNAmanikI nivRtti nAhIM dina dina caDhate jAhi / isa saMsArI jIvane vinA samyaktvake cAra labdhi to anekavAra paaii| parantu paJcamI karaNalabdhi durlabha hai, kyoMki vaha saMsArI jIvoMmeM samyagdRSTiko hI hotI hai| yaH bhavyaH paJcasAmagrIvizeSAtpAtratAM gtH| keSAm / samyagdRgAdInAm / sa bhavyaH muktipathe sthitaH // 12 // samyagdRmbodhacAritratritayaM alpajJa aura rAga-dveSase sahita hai usakA kahA huA dharma pramANa nahIM ho sakatA, kintu jo puruSa sarvajJa honeke sAtha hI rAga-dveSase rahita bhI ho cukA hai usIkA kahA huA dharma pramANa mAnA jA sakatA hai // 10 // saba bAhya viSayoMkA sambandha sabhI prANiyoMke aura vaha bhI sadA kAla hI rahatA hai| kintu usase bhinna caitanya aura samyagjJAnakA sambandha ye donoM durlabha haiM // 11 // jo bhavya jIva kSayopazama, vizuddhi, dezanA, prAyogya aura karaNa ina pAMca labdhiyoM rUpa vizeSa sAmagrIse samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritrarUpa ratnatrayako dhAraNa karaneke yogya bana cukA hai vaha mokSamArgameM sthita ho gayA hai| vizeSArtha-prathamopazama samyaktvakI prApti jina pAMca labdhiyoMke dvArA hotI hai unakA svarUpa isa prakAra hai-1. kSayopazamalabdhijaba pUrvasaMcita karmoM ke anubhAgaspardhaka vizuddhike dvArA pratyeka samayameM uttarottara anantaguNe hIna hote hue udIraNAko prApta hote haiM taba kSayopazamalabdhi hotI hai| 2. vizuddhilabdhi-pratisamaya anantaguNI hInatAke kramase udIraNAko prApta karAye gaye anubhAgaspardhakoMse utpanna huA jo jIvakA pariNAma sAtAvedanIya Adi puNya prakRtiyoMke bandhakA kAraNa tathA asAtAvedanIya Adi pApa prakRtiyoMke abandhakA kAraNa hotA hai use vizuddhi kahate haiM / isa vizuddhikI prAptikA nAma vizuddhilabdhi hai / 3. dezanAlabdhi- jIvAdi chaha dravyoM tathA nau padArthoMke upadezako dezanA kahA jAtA hai / usa dezanAmeM lIna hue AcArya AdikI prAptiko tathA unake dvArA upadiSTa padArthake grahaNa, dhAraNa evaM vicAra karanekI zaktikI prAptiko bhI dezanAlabdhi kahate haiN| 4. prAyogyalabdhi- saba karmoMkI utkRSTa sthitiko ghAtakara use antaHkor3AkoDi mAtra sthitimeM sthApita karane tathA ukta saba koMke utkRSTa anubhAgako ghAtakara use dvisthAnIya (ghAtiyAkarmoke latA aura dArurUpa tathA anya pApa prakRtiyoMke nIma aura kAMjIra rUpa ) anubhAgameM sthApita karaneko prAyogyalabdhi kahA jAtA hai / 5. adhaHpravRtakaraNa, apUrvakaraNa aura anivRttikaraNa ina tIna prakArake pariNAmoMkI 1 za punaH tadbhinnacaitanyavopayogI durlabho / padmanaM. 15
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 195 pabhanandi-paJcaviMzatiH [320 : 4-16 320) samyagdRgbodhacAritratritayaM muktikAraNam / muktAveva sukhaM tena tatra yano vidhIyatAm // 13 // 321 ) darzanaM nizcayaH puMsi bodhastadvodha iSyate / sthitiratraiva cAritramiti yogaH zivAzrayaH // 14 // 322) ekameva hi caitanyaM zuddhanizcayato'thavA / ko'vakAzo vikalpAnAM tatrAkhaNDaikavastuni // 15 // 323) pramANanayanikSepA arvAcIne pade sthitAH / kevale ca punastasmiMstadekaM pratibhAsate // 16 // 324) nizcayaikadazA nityaM tadevaikaM cidAtmakam / prapazyAmi gatabhrAntirvyavahAradRzA param // 17 // muktikAraNaM mokSakAraNam / tena kAraNena / muktI mokSe evaM sukhm| tatra mucau moksse| yamaH vidhIyatAM kriyatAm // 13 // puMsi Atmani nizcayaH drshnm| tasmin Atmani bodhaH tadbodhaH / iSyate kthyte| atraiva Atmani sthitiH cAritram / iti trayam / zivAzrayaH yogaH trayaM mokSakAraNam // 14 // athavA / hi yataH / zuddhanizcayataH ekaM caitanya tatvam eva asti / tatra akhaNDekavastuni Atmani vissye| vikalpAnAm avakAzaH kaH / api tu avakAzaH nAti // 15 // ca punH| pramANanayani arvAcInapade vyvhaarpde| sthitAH / tasmin kevle| tat ekaM caitanyam / pratibhAsate zobhate // 16 // nishcykrshaa| nityaM sadaiva / ekam / [tat cidAtmakaM] caitanyatattvam / prtibhaaste| caitanyatattvaM gatamrAntiH prapazyAmi / vyavahAradRzA vyavahAranetreNa / aparaM darzanajJAnacAritrakharUpaM pratibhAsate // 17 // yaH bhAtmani viSaye AtmanA kRtvA AtmanA jJAtvA sthiraH tiSThet sa prAptiko karaNalabdhi kahate haiM / jina pariNAmoMmeM uparitanasamayavartI pariNAma adhastanasamayavartI pariNAmoMke sadRza hote haiM unheM adhaHpravRttakaraNa kahA jAtA hai (vizeSa jAnaneke liye dekhiye SaTkhaNDAgama pu. 6, pR. 214 Adi) / pratyeka samayameM uttarottara jo apUrva apUrva hI pariNAma hote haiM ve apUrvakaraNa pariNAma kahalAte haiN| inameM bhinna samayavartI jIvoMke pariNAma sarvathA visadRza tathA eka samayavartI jIvoMke pariNAma sadRza aura visadRza bhI hote haiM / jo pariNAma eka samayavartI jovoMke sarvathA sadRza tathA bhinna samayavartI jIvoMke sarvathA visadRza hI hote haiM unheM anivRttikaraNa pariNAma kahA jAtA hai| prathamopazama samyaktvakI prApti ina tIna prakArake pariNAmoMke antima samayameM hotI hai| uparyukta pAMca labdhiyoMmeM pUrvakI cAra labdhiyAM bhavya aura abhavya donoMke bhI samAna rUpase hotI haiN| kintu pAMcavIM karaNalabdhi samyaktvake abhimukha hue bhavya jIvake hI hotI hai // 12 // samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra ye tInoM ekatrita svarUpase mokSake kAraNa haiM / aura vAstavika sukha usa mokSameM hI hai| isaliye usa mokSake viSayameM prayatna karanA cAhiye // 13 // AtmAke viSayameM jo nizcaya ho jAtA hai use samyagdarzana, usa AtmAkA jo jJAna hotA hai use samyagjJAna, tathA usI AtmAmeM sthira honeko samyakcAritra kahA jAtA hai| ina tInoMkA saMyoga mokSakA kAraNa hotA hai // 14 // athavA zuddha nizcayanayakI apekSAse ye (samyagdarzanAdi) tInoM eka caitanyasvarUpa hI haiN| kAraNa ki usa akhaNDa eka vastu ( AtmA ) meM bhedoMke liye sthAna hI kauna-sA hai ? // vizeSArtha- Upara jo samyagdarzana AdikA pRthaka pRthak svarUpa batalAyA gayA hai vaha vyavahAranayakI apekSAse hai| zuddha nizcayanayase una tInoMmeM koI bheda nahIM hai, kyoMki ve tInoM akhaNDa AtmAse abhinna haiM / isIliye unameM bhedakI kalpanA bhI nahIM ho sakatI hai / / 15 // pramANa, naya aura nikSepa ye arvAcIna padameM sthita haiM, arthAt jaba vyavahAranayakI mukhyatAse vastukA vivecana kiyA jAtA hai tabhI inakA upayoga hotA hai| kintu zuddha nizcayanayakI dRSTimeM kevala eka zuddha AtmA hI pratibhAsita hotA hai| vahAM ve uparyukta samyagdarzanAdi tInoM bhI abhedarUpameM eka hI pratibhAsita hote haiM // 16 // maiM nizcayanayarUpa anupama netrase sadA prAntise rahita hokara usI eka caitanya svarUpako dekhatA huuN| kintu vyavahAranayarUpa netrase 1 za eva' iti nAsti / 2za caitanyatattvaM /
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ -381 : 4-24] 4. ekatvasaptatiH 325 ) ajamekaM paraM zAntaM srvopaadhivivrjitm| AtmAnamAtmanA jJAtvA tiSThedAtmani yaH sthiraH // 18 // 326 ) sa evAmRtamArgasthaH sa evAmRtamazrute / sa evArhan jagannAthaH sa eva prabhurIzvaraH // 19 // 327) kevalajJAnahaksaukhyasvabhAvaM tatparaM mahaH / tatra jhAte na kiM jJAtaM dRSTe dRSTaM zrute zrutam // 20 // 328 ) iti jJeyaM tadevaikaM zravaNIyaM tadeva hi / draSTavyaM ca tadevaikaM nAnyanizcayato budhaiH // 21 // 329 ) gurUpadezato 'bhyAsAdvairAgyAdupalabhya yat / kRtakRtyo bhavedyogI tadevaikaM na cAparam // 22 // 330 ) tatpratiprIticittena yena vArtApi hi zrutA / nizcitaM sa bhavedbhavyo bhAvinirvANabhAjanam // 23 // 331) jAnIte yaH paraM brahma karmaNaH pRthagekatAm / gataM tadgatabodhAtmA tatsvarUpaM sa gacchati // 24 // shaanvaan| kiMlakSaNam aatmaanm| arja janmarahitam / ekam advitIyam / param utkRssttm| zAntam / sarvopAdhivivarjitam // 18 // yaH Atmani viSaye sthiraH bhavet sa eva amRtmaargsthH| sa eva amRtam azrute AtmAnam anubhavati / sa eva arhan pUjyaH / va jgnnaathH| sa eva prabhaH / sa eva IzvaraH // 19 // tatpara mahaH kevalajJAnadRksaukhyasvabhAvaM vartate / tatra tasmin mahasi / jJAte sati kiM na jJAtam / tatra tasmin svabhAve dRSTe sati kiM na dRSTam / tatra tasmin Atmani zrute sati kiM na zrutam / sarva jJAtaM sarva zrutaM sarve dRSTam // 20 // iti pUrvoktaprakAreNa / budhaiH paNDiteH / tadeva ekam Atmatattvam / jheyaM jJAtavyam / hi ytH| tadeva AtmatattvaM zrayaNIyam / ca punaH / tadeva AtmatattvaM draSTavyaM nizcayataH / anyat na // 21 // yogI munIzvaraH / yat Atmatattvam / gurUpadezataH / upalabhya prApya / vA abhyAsAt AtmatattvaM prApya / athavA vairAgyAt Atmatattvam upalabhya prApya / kRtakRtyaH karmarahitaH bhavet / tadeva ekam Atmatattvam aparaM na // 22 // hi yataH / yena puruSeNa / tasya AtmanaH vArtA api zrutA bhavati / kiMlakSaNena puruSeNa / tatpratiprIticittena tasya AtmanaH prati prIticittena / nizcitam / sa bhavyaH bhavet bhAvi-AgAminirvANabhAjanaM mokSapAtraM bhavet // 23 // yaH param utkRSTam / brahma jaaniite| tadtabodhAtmA tasmin Atmani gataH prAptaH bodhaatmaa| tatsvarUpaM tasya AtmanaH svarUpam / gacchati / kiMlakSaNaM brahma / karmaNaH sakAzAt / pRthak bhinnam / Atmani ekatAM gataM prAptam // 24 // hi yataH / kenApi pareNa paravastunA saha saMbandhaH karmabandhakAraNam / ukta samyagdarzanAdiko pRthak pRthak svarUpase dekhatA hUM // 17 // jo mahAtmA janma-maraNase rahita, eka, utkRSTa, zAnta aura saba prakArake vizeSaNoMse rahita AtmAko AtmAke dvArA jAnakara usI AtmAmeM sthira rahatA hai vahI amRta arthAt mokSake mArgameM sthita hotA hai, vahI mokSapadako prApta karatA hai / tathA vahI arahanta tInoM lokoMkA svAmI, prabhu evaM Izvara kahA jAtA hai // 18-19 // kevalajJAna, kevaladarzana aura ananta sukhasvarUpa jo vaha utkRSTa teja hai usake jAna lenepara anya kyA nahIM jAnA gayA, usake dekha lenepara anya kyA nahIM dekhA gayA, tathA usake suna lenepara anya kyA nahIM sunA gayA ? arthAt eka mAtra usake jAna lenepara saba kucha hI jAna liyA gayA hai, usake dekha lenepara saba kucha hI dekhA jA cukA hai, tathA usake suna lenepara sabhI kucha suna liyA gayA hai // 20 // isa kAraNa vidvAn manuSyoM ke dvArA nizcayase vahI eka utkRSTa Atmateja jAnaneke yogya hai, vahI eka sunaneke yogya hai, tathA vahI eka dekhaneke yogya hai; usase bhinna anya kucha bhI na jAnaneke yogya hai, na sunaneke yogya hai, aura na dekhaneke yogya hai // 21 // yogIjana guruke upadezase, abhyAsase aura vairAgyase usI eka Atmatejako prApta karake kRtakRtya (mukta) hote haiM, na ki usase bhinna kisI anyako prApta karake // 22 // usa Atmatejake prati manameM premako dhAraNa karake jisane usakI bAta bhI sunI hai vaha nizcayase bhavya hai va bhaviSyameM prApta honevAlI muktikA pAtra hai / / 23 // jo jJAnasvarUpa jIva karmase pRthak hokara abheda avasthAko prApta huI usa utkRSTa AtmAko jAnatA hai aura usameM lIna hotA hai vaha svayaM hI usake svarUpako prApta ho jAtA hai 1 za AzrayaNIyam / 2 ka kRtakRtyo bhavet / 3 ka bodhAtmA svarUpaM /
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAnandi-paJcaviMzatiH [832:4-25332 ) kenApi hi pareNa syAtsaMbandho bandhakAraNam / paraikatvapade zAnte muktaye sthitirAtmanaH // 25 // 333) vikalpormibharatyaktaH zAntaH kaivalyamAzritaH / karmAbhAve bhavedAtmA vAtAbhAve samudravat // 26 // 334) saMyogena yadAyAtaM mattastatsakalaM param / tatparityAgayogena mukto'hamiti me matiH // 27 // 335) kiM me kariSyataH rau zubhAzubhanizAcarau / rAgadveSaparityAgamahAmantreNa kIlitau // 28 // 336) saMbandhe'pi sati tyAjyau rAgadveSau mhaatmbhiH| vinA tenApi ye kuryuste kuryuH kiM na vaatulaaH|| 337 ) manovAkAyaceSTAbhistadvidhaM karma jRmbhate / upAsyate tadevaikaM tAbhyo bhinnaM mumukSubhiH // 30 // sthAdbhavet / para-zreSTha-ekatvapade zAnte AtmanaH sthitiH / muktaye mokSAya bhavati // 25 // AtmA zAntaH bhavet / kiMlakSaNa bhaatmaa| vikalpa-UrmibharatyakaH rhitH| kaivalyam aashritH| zAntaH bhavet / ka sti| karmAbhAve sati / kiMvat / vAtAbhAve pavanAbhAve / samudravat // 26 // yat saMyogena AyAtaM vastu tatsakalaM vastu mattaH sakAzAt / paraM bhinnam / tatparityAgayogena tasya vastunaH parityAgayogena / ahaM muktaH iti me matiH // 27 // zubhAzubhanizAcarau puNyapAparAkSasau dvau| me kiM krissytH| kilakSaNau punnypaapraaksssau| rAgadveSaparityAgamahAmantreNa kIlitau // 28 // mahAtmabhiH bhavyaiH / saMbandhe'pi sati rAgadveSau tyaajyau| ye mUrkhAH / tena saMbandhena vinA api rAgadveSaM kuryuH / te mUrkhAH / kiM na kuryuH // 29 // manovAkAyaceSTAbhiH / tadvidhaM puNyapAparUpaM karma / jRmbhate prasarati / mumukSubhiH muniishvraiH| tat eva ekam Atmatattvam / upAsyate sevyate / kiMlakSaNam Atmatattvam / tebhyaH pUrvokebhyaH pApapuNyebhyo' bhinnam // 30 // khalu iti nizcitam / dvaitataH karmabandhAt / dvaitaM saMsAraH jAyate / advaitAt arthAt paramAtmA bana jAtA hai / / 24 // kisI bhI para padArthase jo sambandha hotA hai vaha bandhakA kAraNa hotA hai, kintu zAnta va utkRSTa ekatvapadameM jo AtmAkI sthiti hotI hai vaha muktikA kAraNa hotI hai // 25 // karmake abhAvameM yaha AtmA vAyuke abhAvameM samudrake samAna vikalpoMrUpa laharoMke bhArase rahita aura zAnta hokara kaivalya avasthAko prApta ho jAtI hai / vizeSArtha-jisa prakAra vAyukA saMcAra na honepara samudra laharoMse rahita, zAnta aura ekatva avasthAse yukta hotA hai usI prakAra jJAnAvaraNAdi koMkA abhAva ho jAnepara yaha AtmA saba prakArake vikalpoMse rahita, zAnta (kodhAdi vikAroMse rahita) aura kevalI avasthAse yukta ho jAtA hai // 26 // saMyogase jo kucha bhI prApta huA hai vaha saba mujhase bhinna hai| usakA parityAga kara deneke sambandhase maiM mukta ho cukA, aisA merA nizcaya hai // vizeSArtha-yaha prANI strI, putra, mitra evaM dhanasampatti Adi para padArthoMke saMyogase hI aneka prakArake duHkhoMko bhogatA hai, ata eva ukta saMyogakA hI parityAga karanA caahiye| aisA karanese mokSakI prApti hotI hai // 27 // jina puNya aura pAparUpa donoM duSTa rAkSasoMko rAga-dveSake parityAgarUpa mahAmaMtrake dvArA kIlita kiyA jA cukA hai ve aba merA (AtmAkA) kyA kara sakeMge? arthAt ve kucha bhI hAni nahIM kara sakeMge // vizeSArtha-jo puNya aura pAparUpa karma prANIko aneka prakArakA kaSTa (pArataMtrya Adi) diyA karate haiM unakA bandha rAga aura dveSake nimittase hI hotA hai| ata eva ukta rAga-dveSakA parityAga kara denese unakA bandha svayameva ruka jAtA hai aura isa prakArase AtmA svataMtra ho jAtA hai // 28 // mahAtmAoMko sambandha (nimitta) ke bhI honepara una rAga-dveSakA parityAga karanA cAhiye / jo jIva usa (sambandha) ke vinA bhI rAga-dveSa karate haiM ve vAtarogase grasita rogIke samAna apanA kauna-sA ahita nahIM karate haiM ? arthAt ve apanA saba prakArase ahita karate haiM // 29 // mana, vacana aura kAyakI pravRttise usa prakArakA arthAt tadanusAra puNya-pAparUpa karma vRddhiMgata hotA hai / ata eva mumukSu jana ukta mana-vacana-kAyakI pravRttise bhinna usI eka AtmatattvakI upAsanA kiyA karate haiM // 30 // dvaitabhAvase niyamataH - - 1.kshtebhyo| 2katebhyaH punnypaapebhyo|
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ -342 : 4-35 ] 4. ekatvasaptatiH 338) dvaitato dvaitamadvaitAdadvaitaM khalu jAyate / lohAllohamayaM pAtraM hesro hemamayaM yathA // 31 // 339) nizcayena tadekatvamadvaitamamRtaM param / dvitIyena kRtaM dvaitaM saMsRtirvyavahArataH // 32 // 340 ) bandhamokSau ratidveSau karmAtmAnau zubhAzubhau / iti dvaitAzritA buddhirasiddhiramidhIyate // 33 // 341 ) udayodIraNA sattA prabandhaH khalu karmaNaH / bodhAtmadhAma sarvebhyastadevaikaM paraM param // 34 // (1842) krodhAdikarmayoge 'pi nirvikAraM paraM mahaH / vikArakAribhirmedhairna vikAri namo bhavet // 35 // 117 bhabandhAt sNvraat| advaitaM muktiH jAyate / yathA lohAt lohamayaM pAtraM bhavati / hemnaH suvrnnaat| hemamayaM suvarNamayam / pAtraM jAgate // 31 // nizcayena tat ekatvam advaitam / param utkRSTam / amRtam asti / dvitIyena karmaNA / kRtaM dvaitam asti / vyavahArataH saMsRtiH saMsAraH // 32 // bandhamokSau ratidveSau karmAtmAnau / zubhAzubhau pApapuNyau / iti dvaitAzritA buddhiH / asiddhiH saMsArakAriNI / abhidhIyate kathyate // 33 // khalu iti nizcitam / udaya udIraNA sattA karmaNaH / prabandhaH samUhaH / galatkarmaphala ]dAne pariNatiH udayaH / apakkapAcanam udIraNA / sattA astitvam / teSAM prabandhaH / tadeva paraM jyotiH / sarvebhyaH karmabhyaH / paraM bhinnam / ekam / bodhAtmadhAma jJAnagRham // 34 // bho mune / krodhAdikarmayoge'pi paraM mahaH nirvikAraM jAnIhi / vikArakAribhiH vikArakararNaisvabhAvaiH meghaiH nabhaH vikAri na bhavet / pazcavarNayuktaiH meghaiH kRtvA AkAzaddavyaM paJcavarNarUpaM na kriyate ityarthaH // 35 // / dvaita aura advaitabhAvase advaita utpanna hotA hai / jaise lohese lohekA tathA suvarNase suvarNakA hI vartana utpanna hotA hai || vizeSArtha - AtmA aura karma tathA bandha aura mokSa ityAdi prakArakI buddhi dvaitabuddhi kahI jAtI hai| aisI buddhise dvaitabhAva hI banA rahatA hai, jisase ki saMsAraparibhramaNa anivArya ho jAtA hai / kintu maiM eka hI hUM, anya bAhya padArtha na mere haiM aura na mai unakA hUM, isa prakArakI buddhi advaita buddhi kahalAtI hai / isa prakArake vicArase vaha advaitabhAva sadA jAgRta rahatA hai, jisase ki antameM mokSa mI prApta ho jAtA hai / isake liye yahAM yaha udAharaNa diyA gayA hai ki jisa prakAra loha dhAtuse lohasvarUpa tathA suvarNase suvarNasvarUpa hI pAtra banatA hai usI prakAra dvaitabuddhise dvaitabhAva tathA advaitabuddhise advaitabhAva hI hotA hai // 31 // nizcayase jo vaha ekatva hai vahI advaita hai jo ki utkRSTa amRta arthAt mokSasvarUpa hai / kintu dUsare (karma yA zarIra Adi) ke nimittase jo dvaitabhAva udita hotA hai vaha vyavahArakI apekSA rakhanese saMsArakA kAraNa hotA hai // 32 // bandha aura mokSa, rAga aura dveSa, karma aura AtmA, tathA zubha aura azubha; isa prakArakI buddhi dvaitake Azrayase hotI hai jo saMsArakA kAraNa kahI jAtI hai // 33 // udaya, udIraNA aura sattva yaha saba nizcayase karmakA vistAra hai / kintu jJAnarUpa jo AtmAkA teja hai vaha una sabase minna, eka aura utkRSTa hai // vizeSArtha-sthitike pUrNa honepara nirjIrNa hotA huA karma jo phaladAnake sanmukha hotA hai ise 'udaya kahA jAtA hai / udayakAlake prApta na honepara bhI apakarSaNake dvArA jo karmaniSeka udayameM sthApita karAye jAte haiM, ise udIraNA kahate haiM / jJAnAvaraNAdi karmaprakRtiyoMkA karmasvarUpase avasthita rahaneko sattva kahA jAtA hai // 34 // krodhAdi karmoM kA saMyoga honepara bhI vaha utkRSTa Atmateja vikArase rahita hI hotA hai / ThIka bhI hai - vikArako karanevAle meghoMse kabhI AkAza vikArayukta nahIM hotA hai // vizeSArthajisa prakAra AkAzameM vikArako utpanna karanevAle meghoMke rahanepara bhI vaha AkAza vikArako prApta nahIM hotA, kintu svabhAvase svaccha hI rahatA hai / usI prakAra AtmAke sAtha krodhAdi kamakA saMyoga rahanepara bhI usase AtmAmeM vikAra nahIM utpanna hotA, kintu vaha svabhAvase nirvikAra hI rahatA hai // 35 // 1za detaM AzritA / 2 ma za galatkarmakAladAna / 3 ka karmebhyaH / 4 vikArikaraNa, ka vikaarkaarnn|
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 padmanandi-paJcaviMzatiH 343) nAmApi hi para tasmAnnizcayAttadanAmakam / janmamRtyAdi cAzeSa vapurdharma vidurbudhAH // 36 // 344) bodhenApi yutistasya caitanyasya tu kalpanA / sa ca tacca tayoraikyaM nizcayena vibhAvyate // 37 // 345) kriyAkArakasaMbandhaprabandhojjhitamUrti yat / evaM jyotistadevaikaM zaraNyaM mokSakAikSiNAm // 346) tadekaM paramaM jJAnaM tadekaM zuci darzanam / cAritraM ca tadekaM syAt tadekaM milaM tapaH // 39 // 347 ) namasyaM ca tadevaikaM tadevaikaM ca maGgalam / uttamaM ca tadevaikaM tadeva zaraNaM satAm // 40 // 348) AcArazca tadevakaM tadevAvazyakakriyA / svAdhyAyastu tadevaikamapramattasya yoginH||41|| hi ytH| nizcayAt / tasmAt AtmanaH nAma api / paraM bhinnam / tajyotiH / anAmakam asti / ca punaH / janmamRtyAdi / azeSa samastaM kaSTam / budhAH paNDitAH / vapurdharma zarIrasvabhAvam / viduH jAnanti // 36 // tasya caitanyasya bodhenApi yutiH saMyogaH tu kalpanAmAtram / se bodhaH / tat caitanyam / nizcayena / tayoH bodhacaitanyayoH aikyam / vibhAvyate kathyate // 37 // yat evaM jyotistadeva ekam / mokSakAGkSiNAM muktivAJchakAnAM munInAM zaraNyam / evaM kiMlakSaNaM jyotiH / kriyAkArakasaMbandhaprabandhena ujjhitamUrti / sthAnAt anyasthAnagamanaM kriyaa| kriyate iti kArakam / saMbandhe sssstthii| kenacitsaha sNbndhH| teSA trayANAM kriyAkArakasaMbandhAnAM prabandhaH samUhaH tena ujjhitA rahitA mUrtiH yasya tat // 38 // tat ekaM jyotiH paramaM jJAnam / tat eka jyotiH zuci darzanam / ca punH| tadekaM jyotiH cAritraM syAt bhavet / tat ekaM jyotiH nirmalaM tapaH / nizcayena / sarvaguNamayaM jyotiH // 39 // bho bhvyaaH| tat jyotiH / namasyaM namaskaraNIyam / tadeva eka jyotiH| satAM sAdhUnAm / maGgalam asti / ca punaH / tadeva jyotiH| satAM sAdhUnAm / uttama zreSTham asti / ca punaH / tadeva ekaM jyotiH satAM sAdhUnAm / zaraNyam asti // 40 // apramattaguNasthAnavartinaH saptamaguNasthAnavartinaH / yoginaH muneH / tadeva ekaM jyotiH AtmAkA vAcaka zabda bhI nizcayataH usase bhinna hai, kyoMki, nizcayanayakI apekSA vaha AtmA saMjJAse rahita ( anirvacanIya ) hai / arthAt vAcya-vAcakabhAva vyavahAra nayake Azrita hai, na ki nizcaya nayake / vidvajjana janma aura maraNa Adi sabako zarIrakA dharma samajhate haiM // 36 // usa caitanyakA jJAnake sAtha bhI jo saMyoga hai vaha kevala kalpanA hai, kyoMki, jJAna aura caitanya ina donoMmeM nizcayase abheda jAnA jAtA hai // .37 // jo Atmajyoti gamanAdirUpa kriyA, kartA Adi kAraka aura unake sambandhake vistArase rahita hai vahI eka mAtra jyoti mokSAbhilASI sAdhu janoMke liye zaraNabhUta hai // 38 // vahI eka Atmajyoti utkRSTa jJAna hai, vahI eka Atmajyoti nirmala samyagdarzana hai, vahI eka Atmajyoti cAritra hai, tathA vahI eka Atmajyoti nirmala tapa hai // vizeSArtha- abhiprAya yaha hai ki jaba svarUpAcaraNa cAritra pragaTa ho jAtA hai taba zuddha caitanya svarUpa eka mAtra AtmAkA hI anubhava hotA hai| usa samaya samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra aura tapa AdimeM kucha bhI bheda nahIM rhtaa| isI prakAra jJAna, jJAtA aura jJeyakA bhI kucha bheda nahIM rahatA; kyoMki, usa samaya vahI eka mAtra AtmA jJAna, jJeya aura jJAtA bana jAtA hai| isIliye isa avasthAmeM kartA, karma aura karaNa Adi kArakoMkA bhI saba bheda samApta ho jAtA hai // 39 // vahI eka Atmajyoti namaskAra karaneke yogya hai, vahI eka Atmajyoti maMgala svarUpa hai, vahI eka Atmajyoti uttama hai, tathA vahI eka Atmajyoti sAdhujanoMke liye zaraNabhUta hai // vizeSArtha- "cattAri maMgalaM, arahaMtA maMgalaM, siddhA maMgalaM, sAhU maMgalaM, kevalipaNNatto dhammo maMgalaM / cattAri loguttamA ...." ityAdi prakArase jo arahaMta, siddha, sAvu aura kevalIkathita dharma ina cArako maMgala, lokottama tathA zaraNabhUta batalAyA gayA hai vaha vyavahAranayakI pradhAnatAse hai / zuddha nizcayanayakI apekSA to kevala eka vaha Atmajyoti hI maMgala, lokottama aura zaraNabhUta hai / / 40 // pramAdase rahita hue munikA vahI eka Atmajyoti AcAra hai, vahI eka Atma 1ka nizcayAt tataH tasmAt / 2 bhaza'bodhena saha yutiH'| 3za kalpanA sH| 4 ka gamanaM kriyte|
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 356 : 4-42] 4. ekatvasaptatiH 349 ) guNAH zIlAni sarvANi dhrmshcaatyntnirmlH|sNbhaavynte para jyotistadekamanutiSThataH // 42 // 350 ) tadevaikaM paraM ratnaM sarvazAstramahodadheH / ramaNIyeSu sarveSu tadekaM purataH sthitam // 43 // 351) tadevaikaM paraM tattvaM tadevaikaM paraM padam / bhavyArAdhyaM tadevaikaM tadevakaM para mhH||44|| 352 ) zastraM janmatarucchedi tadevaikaM satAM matam / yoginAM yoganiSThAnAM tadevaikaM prayojanam // 5 // 353) mumukSUNAM tadevaikaM mukteH panthA na cAparaH / Anando 'pi na cAnyatra tadvihAya vibhAvyate // 354) saMsAraghoradharmeNa sadA taptasya dehinaH / yantradhArAgRhaM zAntaM tadeva himazItalam // 47 // 355) tadevekaM paraM durgamagamyaM karmavidviSAm / tadevaitattiraskArakAri sAraM nijaM balam // 48 // 356) tadeva mahatI vidyA sphuranmantrastadeva hi / auSadhaM tadapi zreSThaM janmavyAdhivinAzanam // 49 // AcAraH / tadeva eka jyotiH AvazyakakriyA / tu punaH / tadeva ekaM jyotiH svaadhyaayH||41|| tadekaM para jyotiH| anutiSThataH vicArayataH / athavA tajyotiH pravartayataH muneH / guNAH saMbhAvyante / sarvANi zIlAni saMbhAvyante / atyantanirmala: dharmaH saMbhAvyate kathyate // 42 // tadeva eka jyotiH sarvazanasamudrasya paraM ravaM vartate / sarveSu ramaNIyeSu vastuSu tadeva eka jyotiH| purataH agrataH / sthitam asti // 43 // tadeva ekaM jyotiH paraM tattvam asti / tadeva ekaM jyotiH paraM padam asti / tadeva eka jyotiH bhavyaiH ArAdhyama asti / tadeva eka jyotiH paraM mahaH asti // 4 // tadeva eka jyotiH janmatarucchedi zastraM saMsAravRkSacchedakam asti / so sAdhUnAM saMsAracchedakaM matam / yoginiSThAnAM pyAnatatparANAM yoginAM tadeva ekaM jyotiH prayojanaM kAyam asti // 45 // mumukSuNAM mukivAJchakAnA munInAm / tadeva eka jyotiH / muktaH mokSasya / panthA mAge: vartate / ca punaH / aparaH mArgaH na asti / ca punaH / tadvihAya caitanyaM vihAya tyaktvA / anyatra sthAne / AnandaH api / na vibhAvyate na kathyate // 46 // tadeva jyotiH / dehinaH jIvasya / yatradhArAgRhaM latAgRham asti / kilakSaNasya dehinH| saMsAraghoradharmeNa saMsArarudra-Atapena sadA taptasya duHkhitasya / kiMlakSaNaM jyotiH / zAntam / punaH kiMlakSaNaM jyotiH| himazItalam / prAleyavacchItalam // 40 // tadeva eka jyotiH paraM durgam asti / kiMlakSaNaM jyotiH / karmavidviSo karmazatrUNAm / agamyam / tadeva jyotiH| etatkarmazatraNAm / tiraskAraM karoti tat tiraskArakAri / punaH kilakSaNaM jyotiH / yasmin nirja khakIyam / sAraM zreSThaM balaM vartate // 48 // tadeva jyotiH mahatI vidyA vartate / tadeva jyotiH sphuranmatraH asti / tadapi jyotiH zreSTham jyoti Avazyaka kriyA hai, tathA vahI eka Atmajyoti svAdhyAya bhI hai / / 41 // kevala usI eka utkRSTa AtmajyotikA anuSThAna karanevAle sAdhuke guNoMkI, samasta zIloMkI aura atyanta nirmala dharmakI bhI sambhAvanA hai // 42 // samasta zAstrarUpI mahAsamudrakA utkRSTa ratna vahI eka Atmajyoti hai tathA vahI eka Atmajyoti saba ramaNIya padArthoMmeM Age sthita arthAt zreSTha hai / / 43 // vahI eka Atmajyoti utkRSTa tattva hai, vahI eka Atmajyoti utkRSTa pada hai, vahI eka Atmajyoti bhavya jIvoMke dvArA ArAdhana karane yogya hai, tathA vahI eka Atmajyoti utkRSTa teja hai // 44 // vahI eka Atmajyoti sAdhujanoMke liye janmarUpI vRkSako naSTa karanevAlA zastra mAnA jAtA hai tathA samAdhimeM sthita yogI janoMkA abhISTa prayojana usI eka AtmajyotikI prApti hai // 45 // mokSAbhilASI janoMke liye mokSakA mArga vahI eka Atmajyoti hai, dUsarA nahIM hai / usako chor3akara kisI dUsare sthAnameM AnandakI bhI sambhAvanA nahIM hai // 46 // zAnta aura barphake samAna zItala vahI Atmajyoti saMsArarUpI bhayAnaka ghAmase nirantara santApako prApta hue prANIke liye yantradhArAgRha (phuvvAroMse yukta ghara ) ke samAna AnandadAyaka hai // 47 // vahI eka Atmajyoti karmarUpI zatruoMke liye durgama aisA utkRSTa durga ( kilA ) hai tathA vahI yaha Atmajyoti ina karmarUpI zatruoMko tiraskRta karanevAlI apanI zreSTha senA hai / / 48 // vahI Atmajyoti vipula bodha hai, vahI prakAzamAna maMtra hai, tathA vahI 1maza prtivrtytH| 2'asti' iti nAsti /
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 patnanandi-paJcaviMzatiH [357 : 4-50357) akssysyaakssyaanndmhaaphlbhrshriyH| tadevaikaM paraM bIjaM niHzreyasalasattaroH // 50 // 358) tadevaikaM paraM viddhi trailokyagRhanAyakam / yenakena vinA zaGke vasadapyetadudvasam // 51 // 359 ) zuddha yadeva caitanyaM tadevAhaM na saMzayaH / kalpanayAnayApyetaddhInamAnandamandiram // 52 // 360 ) spRhA mokSe 'pi mohotthA taniSedhAya jAyate / anyasmai tatkathaM zAntAH spRhayanti mumukssvH|| 361 ) ahaM caitanyamevaikaM nAnyatkimapi jAtucit / saMbandho 'pi na kenApi dRDhapakSo mmedRshH|| 362 ) zarIrAdivahizcintAcakrasaMparkavarjitam / vizuddhAtmasthitaM cittaM kurvannAste nirantaram // 55 // 363 ) evaM sati yadevAsti tadastu kimihaapraiH| AsAdyAtmannidaM tattvaM zAnto bhava sukhI bhava // 364) apArajanmasantAnapathabhrAntikRtazramam / tattvAmRtamidaM pItvA nAzayantu manISiNaH // 57 // auSadham asti / kiMlakSaNaM jyotiH / janmavyAdhivinAzanam // 49 // tadeva eka jyotiH| niHzreyasalasattaroH mokSataroH bIjam / kiMlakSaNasya mokSataroH / akSayasya vinAzarahitasya / punaH kiMlakSaNasya / akSayAnandaimahAphalabharazrIH yasya sa tasya akSayAnandamahAphalabharazriyaH // 50 // tadeva eka jyotiH / param utkRSTam / trailokyagRhanAyakam / viddhi jAnIhi / ahaM zaGke / yena ekena vinA AtmanA vinaa| etat trailokyam / vasat api udvasam udyAnam / iti hetoH trailokyanAyakam AtmAnaM jAnIhi // 51 // yadeva zuddhaM caitanyaM tadeva ahama / na saMzayaH na sandehaH / etat jyotiH| anayA kalpanayA hInama anyat / anena vikalpena rahitaM jyotiH / AnandamandiraM sukhanidhAnam // 52 // mokSe api / mohotthA mohotpnnaa| spRhA vaanychaa| tanniSedhAya mokSaniSedhAya / jAyate kthyte| tattasmAtkAraNAt / mumukSavaH muktivAJchakAH munayaH / anyasmai vstune| kathaM spRhayanti kathaM vAJchanti / kiMlakSagAH munayaH / zAntAH // 53 // aham ekaM caitanyam eva / jAtucit kadAcit / anyat kimapi na / kenApi vastunA saha saMbandho'pi na / mama muneH| IdRzaH dRDhaH pakSaH asti // 54 // cittaM manaH / nirantaram anavaratam / vizuddhAtmasthitaM kurvan / Aste tiSThati / kiMlakSaNaM manaH / zarIrAdibahizcintAcakra-samUhaH tasya cintAcakrasamUhasya saMparkeNa saMyogena varjitam // 55 // iha Atmani / evaM pUrvoktavicAre sati / yadeva nijamvarUpam / asti / tadA aparaiH vikalpaiH kim asti / na kimapi / tadeva nijasvarUpamastu / bho Atman / idaM svarUpam / AsAdya prApya / idaM tattvaM prApya / zAnto bhava sukhI bhava // 56 // manISiNaH munayaH / idaM tattvAmRtaM pItvA / apArajanmasantAnapathabhrAnta[nti]kRtazramaM pArarahitasaMsAraparajanmarUpI rogako naSTa karanevAlI zreSTha auSadhi hai // 49 // vahI Atmajyoti zAzvatika sukharUpI mahAphaloMke bhArase suzobhita aise avinazvara mokSarUpI sundara vRkSakA eka utkRSTa bIja hai // 50 // usI eka utkRSTa Atmajyotiko tInoM lokarUpI gRhakA nAyaka samajhanA cAhiye, jisa ekake vinA yaha tIna lokarUpI gRha nivAsase sahita hokara bhI usase rahita nirjana vanake samAna pratIta hotA hai| abhiprAya yaha hai ki anya dravyoMke rahanepara bhI lokakI zobhA usa eka Atmajyotise hI hai // 51 // AnandakI sthAnabhUta jo yaha Atmajyoti hai vaha "jo zuddha caitanya hai vahI maiM hUM, isameM sandeha nahIM hai" isa kalpanAse bhI rahita hai // 52 // mohake udayase utpanna huI mokSaprAptikI bhI abhilASA usa mokSakI prAptimeM rukAvaTa DAlanevAlI hotI hai, phira bhalA zAnta mokSAbhilASI jana dUsarI kisa vastukI icchA karate haiM ? arthAt kisIkI bhI nahIM // 53 // maiM eka caitanyasvarUpa hI hUM, usase bhinna dUsarA koI bhI svarUpa merA kabhI bhI nahIM ho sakatA / kisI para padArthake sAtha merA sambandha bhI nahIM hai, aisA merA dRr3ha nizcaya hai // 54 // jJAnI sAdhu zarIrAdi bAhya padArthaviSayaka cintAsamUhake saMyogase rahita apane cittako nirantara zuddha AtmAmeM sthita karake rahatA hai // 55 // he Atman ! aisI avasthAke honepara jo bhI kucha hai vaha rahe / yahAM anya padArthoMse bhalA kyA prayojana hai ? arthAt kucha bhI nahIM / isa caitanya svarUpako pAkara, tU zAnta aura sukhI ho // 56 // buddhimAn puruSa isa tattva rUpI amRtako pIkara aparimita janmaparamparA ( saMsAra ) ke 1ka dudvnm| 2.ka yathA kalpanayA, ba mnHklpnyaa| 3 za vinAzarahitasya aanNd| 4 ka bhaTaH shrii| 5ka uddhanam / 6za anyen| 7ka dRDhapakSaH ityrthH|
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ -368 : 4-61] 4. ekatvasaptatiH 365 ) atisUkSmamatisthUlamekaM cAnekameva yat / svasaMvedyamavedhaM ca yadakSaramanakSaram // 58 // 366) anaupamyamanirdezyamaprameyamanAkulam / zUnyaM pUrNa ca yannityamanityaM ca pracakSyate // 59 // 367 ) niHzarIraM nirAlamba niHzabdaM nirupAdhi yat / cidAtmakaM paraMjyotiravAmAnasagocaram // 60 // 368) ityatra gahane 'tyantadurlakSye paramAtmani / ucyate yattadAkAzaM pratyAlekhyaM vilikhyate // 61 // mparApatha-mArgabhramaNena kRtazramam utpannaM zramaM khedam / nAzayantu spheTayantu // 57 // yat jyotiH atisUkSmaM pracakSyate kathyate amUrtatvAt / yajyotiH atisthUlaM pracakSyate kthyte| kasmAt / anantaguNAzrayatvAt / yajyotiH ekaM pracakSyate zuddhadravyArthikena / yajyotiH anekaM pracakSyate kathyate guNApekSayA athavA darzanajJAnacAritrataH / yajyotiH svasaMvedyam / kasmAt / sahajajJAnaparicchedyatvAt / yajyotiH avedyam / kasmAt / kSAyopazamikajJAnena aparicchedyatvAt / yajyotiH akSare, na kSarati iti akSara, vinAzarahitatvAt / ca punaH / yajyotiH anakSaram / kasmAt / akSararahitatvAt / yajyotiH anaupamyam asAdhAraNaguNasahitatvena upamAtItam / yajyotiH anirdezyam / kasmAt / kathitumazakyatvAt / yajyotiH aprameyam / kasmAt / pramAtumazakyatvAt vA pramANAtItatvAt / yajyotiH anAkulam AkulatArahitam / yajyotiH zUnyaM parapara catuSTayena zUnyam / ca punaH / yajyotiH pUrNa svacatuSTayena pUrNam / yajyotiH nityaM dravyApekSayA nityam / yajyotiH anityaM paryAyArthikanayena anityaM pracakSyate kathyate // 58-59 // yat paraMjyotiH / niHzarIrai zarIrarahitam / yajyotiH nirAlambam Alambanarahitam / yajyotiH niHzabdaM zabdarahitam / yajyotiH nirupAdhi upaadhirhitm| yajyotiH cidAtmakam / yajyotiH avAcyAnasagocaram atIndriyajJAnagocaram // 60 // iti pUrvoktaprakAreNa / atra paramAtmani viSaye / yat ucyate kathyate tat AkAzaM prati AlekhyaM citrAmaM vilikhyate mArgameM paribhramaNa karanese utpanna huI thakAvaTako dUra kareM / / 57 // vaha Atmajyoti atizaya sUkSma bhI hai aura sthUla bhI hai, eka bhI hai aura aneka bhI hai, svasaMvedya bhI hai aura avedya bhI hai, tathA akSara bhI hai aura anakSara bhI hai| vaha jyoti anupama, anirdezya, aprameya evaM anAkula hokara zUnya bhI kahI jAtI hai aura pUrNa bhI, nitya bhI kahI jAtI hai aura anitya bhI // vizeSArtha-vaha Atmajyoti nizcayanayakI apekSA rUpa, rasa, gandha aura sparzase rahita honeke kAraNa sUkSma tathA vyavahAranayakI apekSA zarIrAzrita honese sthUla bhI kahI jAtI hai / isI prakAra vaha zuddha caitanyarUpa sAmAnya svabhAvakI apekSA eka tathA vyavahAranayakI apekSA bhinna bhinna zarIra Adike Azrita rahanese aneka bhI kahI jAtI hai| vaha svasaMvedana pratyakSake dvArA jAnaneke yogya honese svasaMvedya tathA indriyajanita jJAnakI aviSaya honese avedya bhI kahI jAtI hai| vaha nizcayase vinAzarahita honese akSara tathA akArAdi akSaroMse rahita honeke kAraNa athavA vyavahArakI apekSA vinaSTa honese anakSara bhI kahI jAtI hai| vahI Atmajyoti upamArahita honese anupama, nizcayanayase zabdakA aviSaya honese anirdezya ( avAcya), sAMvyavahArika pratyakSAdi pramANoMkA viSaya na honese aprameya tathA AkulatAse rahita honeke kAraNa anAkula bhI hai| isake atirikta cUMki vaha mUrtika samasta bAhya padArthoMke saMyogase rahita hai ata eva zUnya tathA apane jJAnAdi guNoMse paripUrNa honese pUrNa bhI mAnI jAtI hai, athavA parakIya dravyAdikI apekSA zUnya aura svakIya dravyAdikI apekSA pUrNa bhI mAnI jAtI hai| vaha dravyArthika nayakI apekSA vinAzarahita honese nitya tathA paryAyArthika nayakI apekSA anitya bhI kahI jAtI hai // 58-59 // vaha utkRSTa caitanyasvarUpa jyoti cUMki zarIra, Alambana, zabda tathA aura bhI anyAnya vizeSaNoMse rahita hai; ata eva vaha vacana evaM manake mI agocara hai // 60 // isa prakAra usa paramAtmAke duradhigamya evaM atyanta durlakSya ( adRzya ) honepara usake viSayameM jo kucha bhI kahA jAtA hai vaha AkAzameM citralekhanake 1 vAgmanasagocaram, za vAcanasagocaram / 2 ma za sphottyntu| 3 za prcksste| 4 ma za avinAzatvAt /
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 padmanandi-paJcaviMzatiH [369: 4-62 369 ) AstAM tatra sthito yastu cintAmAtraparigrahaH / tasyAtra jIvitaM zlAghyaM devairapi sa pUjyate // 62 // 370 ) sarvavidbhirasaMsAraiH samyagjJAnavilocanaiH / etasyopAsanopAyaH sAmyamekamudAhRtam // 63 // 371) sAmyaM svAsthyaM samAdhizva yogazveto nirodhanam / zuddhopayoga ityete bhavantyekArthavAcakAH // 64 // 372 ) nAkRtirnAkSaraM varNo no vikalpazca kaJcana / zuddhaM caitanyamevaikaM yatra tatsAmyamucyate // 65 // 373 ) sAmyamekaM paraM kArya sAmyaM tavaM paraM smRtam / sAmyaM sarvopadezAnAmupadezo vimuktaye // 66 // 374) sAmyaM sadbodhanirmANaM zazvadAnandamandiram / sAmyaM zuddhAtmano rUpaM dvAraM mokSaikasadmanaH // 67 // 375) sAmyaM niHzeSazAstrANAM sAramAhurvipazcitaH / sAmyaM karmamahAkakSadAhe dAvAnalAyate // 68 // 376 ) sAmyaM zaraNyamityAhuyoginAM yogagocaram / upAdhiracitAzeSadoSakSapaNakAraNam // 69 // // 61 // tatra Atmani / sthitaH pravartanam / AstAM dUre tiSThatu / tu punaH / yaH cintAmAtraparigrahaH puruSaH asti / atra saMsAre / tasya jIvitaM zlAghyam / sa pumAn devairapi pUjyate // 62 // sarvavidbhiH sarvajJaiH / etasya Atmana: / upAsanopAyaH sevanopAyaH / sAmyam ekam / udAhRtaM kathitam / kiMlakSaNaiH sarvajJaiH / asaMsAraiH saMsArarahitaiH / punaH kiMlakSaNaiH / samyagjJAna vilocanaiH // 63 // iti ete ekArthavAcakAH bhavanti / te ke| sAmyaM svAsthyam / ca punaH / samAdhiH yogaH cetonirodhanaM zuddhopayogaH // 64 // tatsAmyam ucyate yatra ekameva zuddhaM caitanyam asti / yasya zuddhasya AkRtiH na samacaturakhAdiAkRtiH 1 na / yasya caitanyasya AkArAdi akSaraM na / yasya zuddhasya zuklAdiH varNaH na / yasya zuddhacaitanyasya kazcana vikalpaH na / tatsAmyam ucyate // 65 // param ekaM sAmyaM kAryaM kartavyam / sAmyaM paraM tattvaM smRtaM kathitam / sAmyaM sarvopadezAnAM sarvazAstra - upadezAnAm / vimuktaye mokSAya upadeza: // 66 // etatsAmyaM sadbodhanirmANaM sadbodhasya nirmApakam / punaH zazvat AnandamandiraM kalyANasthAnam / punaH sArmya zuddhAtmanaH rUpam asti / punaH sAmyaM mokSaikasadmanaH mokSagRhasya dvAram // 67 // vipazcitaH paNDitAH / niHzeSazAstrANAM sAraM sAmyam / AhuH kathayanti / karmamahAkakSa-vana-dAhe sAmyam / dAvAnalAyate dAvAnala ivAcarati // 68 // sAmyaM yoginAM yogagocaram asti / iti hetoH / zaraNyam AhuH / kiMlakSaNaM sAmyam / upAdhiracita - azeSadoSakSapaNakAraNaM samAna hai || vizeSArtha - abhiprAya yaha ki jisa prakAra amUrta AkAzake Upara citrakA nirmANa karanA asambhava hai usI prakAra atIndriya AtmAke viSayameM kucha varNana karanA bhI asambhava hI hai / vaha to kevala svAnubhava ke gocara hai // 61 // jo usa AtmAmeM lIna hai vaha to dUra hI rahe / kintu jo usakA cintana mAtra karatA hai usakA jIvana prazaMsAke yogya hai, vaha devoM ke dvArA bhI pUjA jAtA hai || 62 || jo sarvajJa deva saMsArase rahita arthAt jIvanamukta hote hue samyagjJAnarUpa netrako dhAraNa karate haiM unhoMne isa AtmAke ArAdhanakA upAya eka mAtra samatAbhAva batalAyA hai // 63 // sAmya, svAsthya, samAdhi, yoga, cittanirodha aura zuddhopayoga; ye saba zabda eka hI arthake vAcaka haiM // 64 // jahAM na koI AkAra hai, na akArAdi akSara hai, na kRSNa - nIlAdi varNa hai, aura na koI vikalpa hI hai; kintu jahAM kevala eka caitanyasvarUpa hI pratibhAsita hotA hai usIko sAmya kahA jAtA hai // 65 // vaha samatAbhAva eka utkRSTa kArya hai / vaha samatAbhAva utkRSTa tattva mAnA gayA hai / vahI samatAbhAva saba upadezoMkA upadeza hai jo muktikA kAraNa hai, arthAt samatAbhAvakA upadeza samasta upadezoMkA sAra hai, kyoMki usase mokSakI prApti hotI hai // 66 // samatAbhAva samyagjJAnako utpanna karanevAlA hai, vaha zAzvatika ( nitya ) sukhakA sthAna hai, vaha samatAbhAva zuddha AtmAkA svarUpa tathA mokSarUpI anupama prAsAdakA dvAra hai // 67 // paNDita jana samatAbhAvako samasta zAstroMkA sAra batalAte haiM / vaha samatAbhAva karmarUpI mahAvanako bhasma karaneke liye dAvAnala ke samAna hai // 68 // jo samatAbhAva yogI janoM ke yogakA viSaya hotA huA bAhya aura Abhyantara parigrahake nimittase utpanna hue samasta doSoMko naSTa karanevAlA hai vaha zaraNabhUta kahA jAtA hai // 69 // jo AtmArUpI haMsa aNimAdi 1 za samucaturasrAdi kAcit AkRtiH /
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 123 -883:4.76] 4. ekatvasaptatiH 377) niHspRhAyANimAdyalakhaNDe sAmyasarojuSe / haMsAya zucaye muktihaMsIdattadRze namaH // 70 // 378 ) jJAnino'mRtasaMgAya mRtyustApakaro'pisan / Amakumbhasya loke'smin bhvetpaakvidhirythaa|| 379) mAnuSyaM satkule janma lakSmIrbuddhiH kRtjnytaa| vivekena vinA sarva sadapyetana kiMcana // 72 // 380) cidacid dve pare tattve vivekastadvivecanam / upAdeyamupAdeyaM heyaM heyaM ca kurvataH // 73 // 381) duHkhaM kiMcitsukhaM kiMciJcitte bhAti jddaatmnH| saMsAre 'tra punarnityaM sarva duHkhaM vivekinH|| 382) heyaM hi karma rAgAdi tatkAryaM ca vivekinH| upAdeyaM paraMjyotirupayogaikalakSaNam // 75 // 383) yadeva caitanyamahaM tadeva tadeva jAnAti tadeva pazyati / tadeva caikaM paramasti nizcayAd gato 'smi bhAvena tadekatAM param // 76 // doSavinAzakAraNam // 69 // haMsAya namaH / kiMlakSaNAya haMsAya prmaatmne| sAmyasarojuSe sAmyasaraHsevakAya / punaH vi paramAtmane / aNimAdyabjakhaNDe vargazrIkamalakhaNDe / niHspRhAya udaasiinaay| punaH kiNlkssnnaay| zucaye pvitraay| punaH kilakSaNAya haMsAya / muktihasIdattadRze muktihaMsinIdattanetrAya // 40 // mRtyuH AtApakaraH api san jJAninaH puruSasya / amRtasaMgAya sukhAya bhavet / asmin loke yathA Amakumbhasya apakkalazasya pAkavidhiH pakkakaraNam // 71 // mAnuSyaM satkule janma lakSmIH buddhiH kRtajJatA sarva vivekena vinaa| sat vidyamAnam api / asat avidymaanm| etat kiMcana ne||72|| cit acit pare dve tattve / tayoH dvayoH vivecanaM vicAraNam / vivekaH / taM vivekaM kurvataH muneH upAdeyaM tattvam upAdeyaM grahaNIyam / ca punaH / heyaM tattvaM heyaM tyajanIyam // 73 // atra saMsAre / jaDAtmanaH mUrkhasya / citte kiMcit duHkhaM kiMcitsukha pratibhAti / punaH vivekinaH citte sarva duHkha bhAti / nityaM sadaiva // 74 // hi yataH / rAgAdi karma / heyaM tyajanIyam / ca punaH / vivekinaH / tatkArya tasya rAgAdikarmaNaH kArya tyajanIyam / parajyotiH upAdeyaM grahaNIyam / kiMlakSaNaM jyotiH| upayogaikalakSaNaM jJAnadarzanopayogalakSaNam // 45 // yat / eva nizcayena / caitanyatattvam asti| tadeva aham / tadeva AtmatattvaM sarva jAnAti / tadeva caitanyaM sarva lokaM pazyati avalokayati / ca punaH / nizcayAt tadeva ekaM jyotiH / param utkRSTam / asti / bhAvena vicAraNena athavA caitanyena RddhirUpI kamalakhaNDa (svarga)kI abhilASAse rahita hai, samatArUpI sarovarakA ArAdhaka hai, pavitra hai, tathA muktirUpI haMsIkI ora dRSTi rakhatA hai, usake liye namaskAra ho // 70 // jisa prakAra isa lokameM kacce ghar3ekA paripAka amRtasaMga arthAt pAnIke saMyogakA kAraNa hotA hai usI prakAra avivekI janake liye santApako karanevAlI bhI vaha mRtyu jJAnI janake liye amRtasaMga arthAt zAzvatika sukha (mokSa) kA kAraNa hotI hai // 71 // manuSya paryAya, uttama kulameM janma, sampatti, buddhi aura kRtajJatA (upakArasmRti); yaha saba sAmagrI hokara bhI vivekake vinA kucha bhI kAryakArI nahIM hai // 72 // cetana aura acetana ye do bhinna tattva haiN| unake bhinna svarUpakA vicAra karanA ise viveka kahA jAtA hai| isaliye he Atman! tU isa vivekase grahaNa karaneke yogya jo caitanyasvarUpa hai use grahaNa kara aura chor3ane yogya jar3atAko chor3a de // 73 // yahAM saMsArameM mUrkha prANIke cittameM kucha to sukha aura kucha dukharUpa pratibhAsita hotA hai| kintu vivekI jIvake cittameM sadA saba dukhadAyaka hI pratibhAsita hotA hai // vizeSArtha- isakA abhiprAya yaha hai ki avivekI prANI kabhI iSTa sAmagrIke prApta honepara sukha aura usakA viyoga ho jAnepara kabhI dukhakA anubhava karatA hai| kintu vivekI prANI iSTa sAmagrIkI prApti aura usake viyoga donoMko hI dukhaprada samajhatA hai| isIliye vaha ukta donoM hI avasthAoMmeM samabhAva rahatA hai // 74 // vivekI janako karma tathA usake kAryabhUta rAgAdi bhI chor3aneke yogya haiM aura upayogarUpa eka lakSaNavAlI utkRSTa jyoti grahaNa karaneke yogya hai / / 75 // jo caitanya hai vahI maiM huuN| vahI caitanya jAnatA hai aura vahI caitanya dekhatA bhI hai| nizcayase 1za'na' nAsti / 2 ka caitanyaM asti /
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 padmanandi-paJcaviMzatiH [384:4-77384) ekatvasaptatiriya surasindhurucaiHzrIpamanandihimabhUdharataH prsuutaa| yo gAhate ziSapadAmbunidhi praviSTAmetAM labheta sa naraH paramAM vizuddhim // 7 // 385) saMsArasAgarasamuttaraNakasetumenaM satAM sadupadezamupAzritAnAm / kuryAtpadaM malalavo 'pi kimantarale samyaksamAdhividhisaMnidhinistaraGge // 78 // 386) AtmA minnastadanugatimatkarma minnaM tayoryA pratyAsatterbhavati vikRtiH sApi bhinnA tathaiva / ___ kAlakSetrapramukhamapi yattaJca minnaM mataM me bhinna bhinnaM nijaguNakalAlaMkRtaM sarvametat // 79 // 387) ye 'bhyAsayanti kathayanti vicArayanti saMbhAvayanti ca muhurmuhurAtmatattvam / te mokSamakSayamanUnamanantasaukhyaM kSipraM prayAnti navakevalalabdhirUpam // 8 // saha / para kevalam / ekatAm / gato'smi prApto'smi // 76 // iyam ektvspttiH| surasindhuH AkAzagaGgA / uccaiH zrIpadmanandihimabhUdharataiH uccatarazrIpadmanandihimAcalaparvatAt / prasUtA udbhUtA utpannA / yaH pumAn / etAm AkAzagaGgAm / gAhate Andolayati / sa naraH paramA vizuddhim / labheta prApnuyAt / kiMlakSaNAm ekatvasaptatim AkAzagaGgAm / zivapadAmbunidhiM praviSTAM mokSasamudraM prAptAm // 77 // bho bhavyAH zrUyatAm / enam / sat samIcInam upadezam upAzritAnAm / satAM satpuruSANAm / antarale manasi abhyantare manasi / malalavo'pi paaplesho'pi| kiM padaM sthAnaM kuryAt / api tu na kuryAt / kiMlakSaNam upadezam / saMsArasAgarasamuttaraNaikasetum ekpohnnm| kiMlakSaNe antaraGge / samyaksamAdhividhisaMnidhinistaraNe samIcInasAmyavidhisamIpena anAkule // 78 // AtmA bhinnaH / tadanugatimat tasya jIvasya anugAmi karma bhinnam / tayoH dvayoH AtmakarmaNoH / pratyAsatteH sAmIpyAt / yA vikRtiH bhavati sApi bhinnaa| tathaiva sA vikRtiH AtmakarmavadbhinA / yat kAlakSetrapramukhaM tadapi bhinnam / ca punaH / etatsarvam / nijaguNAlaMkRtam AtmIyaguNaparyAyasaMyuktam / mattaH bhinna bhinnam / mataM kathitam // 79 // ye munayaH / Atmatattvam / muhurmuhuH vAraMvAram / abhyaasynti| ca punH| ye munayaH AtmatattvaM kathayanti / ye munayaH AtmatattvaM vicArayanti / ye munayaH AtmatattvaM saMbhAvayanti / te munayaH kSipraM zIghram / anUnaM mokSaM prayAnti / ne UnaM anUnaM saukhyena pUrNa mokSam / kiMlakSaNaM mokSam / akSayaM vinAzarahitam / anantasaukhyam / punaH kiMlakSaNaM mokSam / navakevalalabdhirUpaM navakevalakharUpam // 80 // ityekatvAzItiH [ityekatvasaptatiH ] samAptA // 4 // vahI eka caitanya utkRSTa hai / maiM svabhAvataH kevala usIke sAtha ekatAko prApta huA hUM // 76 // jo yaha ekatvasaptati (sattara padyamaya ekatvaviSayaka prakaraNa ) rUpI gaMgA unnata ( UMce ) zrI padmandIrUpI himAlaya parvatase utpanna hokara mokSapadarUpI samudrameM praviSTa huI hai usameM jo manuSya snAna karatA hai ( ekatvasaptatike pakSameM- abhyAsa karatA hai) vaha manuSya atizaya vizuddhiko prApta hotA hai // 77 // jina sAdhujanoMne saMsArarUpI samudrake pAra honemeM advitIya pulasvarUpa isa upadezakA Azraya liyA hai unake uttama samAdhividhikI samIpatAse nizcalatAko prApta hue antaHkaraNameM kyA malakA leza bhI sthAna pA sakatA hai ? arthAt nahIM pA sakatA // 78 // AtmA bhinna hai, usakA anusaraNa karanevAlA karma mujhase bhinna hai, ina donoMke sambandhase jo vikArabhAva utpanna hotA hai vaha bhI usI prakArase bhinna hai, tathA anya bhI jo kAla evaM kSetra Adi haiM ve bhI bhinna mAne gaye haiN| abhiprAya yaha ki apane guNoM aura kalAoMse vibhUSita yaha saba bhinna bhinna hI hai // 79 // jo bhavya jIva isa AtmatattvakA bAra bAra abhyAsa karate haiM, vyAkhyAna karate haiM, vicAra karate haiM, tathA sammAna karate haiM; ve zIghra hI avinazvara, sampUrNa, ananta sukhase saMyukta evaM nau kevalalabdhiyoM ( kevalajJAna, kevaladarzana, kSAyika dAna, lAbha, bhoga, upabhoga, vIrya, kSAyika samyaktva aura kSAyika cAritra) svarUpa mokSako prApta karate haiM // 80 // isa prakAra yaha ekatvasaptati prakaraNa samApta huA // 4 // 1za 'zrIpacanandihimabhUdharataH' naasti| 21 samuttaraNaekapohaNaM, ka samuttaraNaekasetuM prohaNaM / 3 za te| 4za ye / 5bha zIghraM nUnaM mokSaM prayAnti na, ka zIghra anUnaM na /
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 5. yatibhAvanASTakam ] 388) AdAya vratamAtmatattvamamalaM jJAtvAtha gatvA vane niHzeSAmapi mohakarmajanitAM' hitvA vikalpAvalim' / ye tiSThanti manomaruccidacalaikatvapramodaM gatA niSkampA girivajjayanti munayaste sarvasaMgojjhitAH // 1 // 389 ) cetovRttinirodhanena karaNagrAmaM vidhAyodvasaM tatsaMhRtya gatAgataM ca maruto dhairya samAzritya ca / paryaGkena mayA zivAya vidhivacchranyaikabhUbhRharImadhyasthena kadA cidarpitadRzA sthAtavyamantarmukham // 2 // 390) dhUla dhUsaritaM vimuktavasanaM paryaGkamudrAgataM zAntaM nirvacanaM nimIlitadRzaM tattvopalambhe sati / utkIrNa dRSadIva mAM vanabhuvi bhrAnto mRgANAM gaNaH pazyatyudgata vismayo yadi tadA mADhagjanaH puNyavAn // 3 // te munayaH jayanti / ye girivat parvatavat / niSkampAH kamparahitAH tiSThanti / kiMlakSaNA munayaH / manomaruccidacalaikatvapramodaM gatAH ucchvAsaniHzvAsena saha caitanya-acala parvata - ekatve pramodaM harSaM gatAH / punaH kiMlakSaNAH munayaH / sarvasaMgena paripraheNa ujjhitAH rahitAH / kiM kRtvA / vratam AdAya gRhItvA / punaH amalam AtmatattvaM jJAtvA / atha athavA / vanaM gatvA / punaH niHzeSAm api mohakarmajanitA vikalpAvalim / hitvA parityajya / niSkampAH tiSThanti // 1 // mayA muninA / zivAya mokSAya / vidhivat vidhiyuktena / paryaGka - Asanena / antarmukhaM jJAnAvalokanaM yathA syAttathA / kadAcit sthAtavyam / kiMlakSaNena mayA / zUnyA- ekA bhUbhRddI - guphA - madhyasthena / punaH kiMlakSaNena mayA muninA / arpitadRzau nAsAprasthApitanetreNa / kiM kRtvA / cetovRttinirodhanena / karaNagrAmam indriyasamUham / udvakhaM vidhAye udyAnaM kRtvA / ca punaH / tasya marutaH pavanasya / gatAgataM gamanam Agamanam / saMhRtya saMkocya / ca punaH / dhairyaM samAzritya / kada kasmin kAle / mayA antaraGgavicAraM prati sthAtavyam // 2 // muniH udAsInaM cintayati / tadA kAle / mAhagjanaH matsadRzaH janaH / puNyavAn / yadi cet / bhuvi pRthivyAm / mRgANAM gaNaH mRgasamUhaH / mAm utkIrNa dRSadi ivai pazyati mAm utkeritaM pASANe' iva pazyati / kiMlakSaNaH mRgasamUhaH / bhrAntaH / udgatavismayaH utpanna - AzcaryaH / kiMlakSaNaM mAm / dhUlIdhUsaritam / punaH kiMlakSaNaM mAm / vimuktavasanaM vastrarahitam / punaH kiMlakSaNaM mAm / paryAgataM paryaGkAsana sthitam / zAntaM kSamAyuktam / punaH kiMlakSaNaM mAm / nirvacanaM vacanarahitam / punaH kiMlakSaNaM mAm / jo muni vratako grahaNa karake, nirmala Atmatattvako jAna karake, vanameM jA karake, tathA mohanIya karmake udayase utpanna honevAle saba hI vikalpoMke samUhako chor3a karake manarUpI vAyuse vicalita na honevAle sthira caitanyameM ekatvake Anandako prApta hote hue parvatake samAna nizcala rahate haiM ve sampUrNa parigrahase rahita muni jayavanta hoveM // 1 // muni vicAra karate haiM ki maiM manake vyApArako rokatA huA indriyasamUhako vIrAna karake ( jIta karake), vAyuke gamanAgamanako saMkucita karake, dhairyakA avalambana lekara, tathA mokSaprAptike nimitta vidhipUrvaka parvatakI eka nirjana guphAke bIcameM padmAsanase sthita hokara apane svarUpapara STa rakhatA huA kaba cetana AtmAmeM lIna hokara sthita hoUMgA ! // 2 // tattvajJAnake prApta ho jAnepara dhUlise malina (asnAta), vastra se rahita, padmAsanase sthita, zAnta, vacanarahita tathA AkhoMko mIMce hue; aisI avasthAko prApta hue mujhako yadi vanabhUmimeM bhramako prApta huA mRgoMkA samUha Azcaryacakita hokara pattharameM ukerI huI mUrti 1 ba janitaM / 2 ba vikalpAvarlIIM / 3 ba za marutau / 4 ka nAsArpitadRzA / 5 ka vihAya / 6 ka kadAcit / 7 ka dUSaviva / 8 ka pASANa /
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 pazbhanandi-paJcaviMzatiH [391:5-4391) vAsaH zUnyamaThe kvacinnivasanaM nityaM kakummaNDalaM saMtoSo dhanamunnataM priyatamA zAntistapo vartanam / maitrI sarvazarIribhiH saha sadA tatvaikacintAsukhaM cedAste na kimasti me zamavataH kArya na kiMcit praiH||4|| 392 ) labdhvA janma kule zucau varavapurbuddhvA zrutaM puNyato vairAgyaM ca karoti yaH zuci tapo loke sa ekaH kRtii| tenaivojjhitagauraveNa yadi vA dhyAnAmRtaM pIyate prAsAde kalazastadA maNimayo haime smaaropitH|| 5 // 393 ) grISme bhUdharamastakAzritazilAM mUlaM taroH prAvRSi prodbhUte zizire catuSpathapadaM prAptAH sthitiM kurvate / ye teSAM yaminAM yathoktatapasAM dhyAnaprazAntAtmanAM mArge saMcarato mama prazaminaH kAlaH kadA yAsyati // 6 // nimIlitadRzaM arghodghATitanetram / va sati / tattvopalamme sati // 3 // cedyadi / me mama / kacit zUnyamaThe vaasH| Aste tisstthti| nityaM sadaiva / kakummaNDalaM nivasanaM dazadiksamUhaM vastram / me mama / saMtoSaH unnataM dhanam asti / mama muneH / kssaantiHkssmaa| priyatamA strI asti / mama muneH tapaH vartanaM vyApAraH asti / yadi cet / mama muneH| sarvazarIribhiH saha maitrI asti / cet mama sadA tattvaikacintAsukham asti / yadi cet / pUrvoktaM sarvam asti tadA kiM na asti me| sarvam asti / zamavataH me paraiH saha kiMcit kArya na asti // 4 // loke sNsaare| sa ekaH pumAn / kRtI puNyavAn / yaH zuci tapaH kroti| kiM kRtvaa| zucau pvitrkule| janma lbdhvaa| varavapuH shriirm| lbdhvaa| puNyataH shrutm| buddhA jnyaatvaa| ca punH| vairAgyaM prApya yaH tapaH karoti saH puNyavAn / vA athavA / tenaiva purussenn| ujjhitagauraveNa grvrhiten| yadi cet / dhyAnam amRtaM pIyate tdaa| haime svarNamaye / prAsAde gRhe / maNimayaH kalazaH / samAropitaH sthApitaH // 5 // teSAM yaminAM munInAm / mArge saMcarataH mama kAlaH kadA yAsyati / kiMlakSaNAnAM munInAm / yathoktatapasAM yathoktatapoyuktAnAm / punaH kiMlakSaNAnAm / dhyAnaprazAntAtmanAm / ye munayaH / grISme jyesstthaassaaddhe| bhadharamastake AzritazilA prati sthitiM kurvate / ye munayaH / prAvRSi vrssaakaale| taroH vRkSasya / mUlaM prAptAH sthitiM kurvate / ye munayaH / prodbhUte zizire zItaRtau / catuSpathapadaM prAptAH sthitiM kurvate / teSAM mArge saMcarataH mama kAlaH kadA yAsyati // 6 // samajhane laga jAve to mujha jaisA manuSya puNyazAlI hogA // 3 // yadi merA kisI nirjana upAzrayameM nivAsa ho jAtA hai, sadA dizAsamUha hI merA vastra bana jAtA hai arthAt yadi mere pAsa kiMcit mAtra bhI parigraha nahIM rahatA hai, santoSa hI merA unnata dhana ho jAtA hai, kSamA hI merI pyArI strI bana jAtI hai, eka mAtra tapa hI merA vyApAra ho jAtA hai, saba hI prANiyoMke sAtha merA maitrIbhAva ho jAtA hai, tathA yadi maiM sadA hI eka mAtra tattvavicArase utpanna honevAle sukhakA anubhava karane laga jAtA hUM; to phira atizaya zAntiko prApta hue mere pAsa kyA nahIM hai ? saba kucha hai / aisI avasthAmeM mujhako dUsaroMse kucha bhI prayojana nahIM rahatA hai // 4 // lokameM jo manuSya puNyake prabhAvase uttama kulameM janma lekara, uttama zarIrako pAkara aura Agamako jAna karake vairAgyako prApta hotA huA nirmala tapa karatA hai vaha anupama puNyazAlI hai| vahI manuSya yadi pratiSThAke moha ( AdarasatkArakA bhAva) ko chor3akara dhyAnarUpa amRtakA pAna karatA hai to samajhanA cAhiye ki usane suvarNamaya prAsAdake Upara maNimaya kalazako sthApita kara diyA hai // 5 // jo sAdhu grISma RtumeM parvatake zikharake Upara sthita zilAke Upara, varSA RtumeM vRkSake mUlameM, tathA zIta Rtuke prApta honepara caurastemeM sthAna prApta karake dhyAnameM sthita hote haiM; jo Agamokta anazanAdi tapakA AcaraNa karate haiM, aura jinhoMne dhyAnake dvArA apanI AtmAko atizaya zAnta kara liyA hai| unake mArgameM pravRtta hote hue merA kAla atyanta zAntike sAtha kaba bItegA ? // 6 // 1 mu (jai. si.) tapobhojanam / 2 za eva /
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ -396 :59] 5. yatibhASanASTakam 394 ) bhedajJAnavizeSasaMhRtamanovRttiH samAdhiH paro jAyetAdbhutadhAmadhanyazaminA kessaaNcidtraaclH| vaje mUrdhni patatyapi tribhuvane vahnipradIpte 'pi vA yeSAM no vikRtirmanAgapi bhavet prANeSu nazyatsvapi // 7 // 395) antastattvamupAdhivarjitamahaMvyAhAravAcyaM paraM jyotiryaiH kalitaM zritaM ca yatimiste santu naH zAntaye / yeSAM tatsadanaM tadeva zayanaM tatsaMpadastatsukhaM / tadvRttistadapi priyaM tadakhilazreSThArthasaMsAdhakam // 8 // 396) pApArikSayakAri dAtR nRpatisvargApavargazriyaM zrImatpaGkajanandibhirviracitaM cinycetnaanndibhiH| bhaktyA yo yatibhAvanASTakamidaM bhavyastrisaMdhyaM paThet kiM kiM sidhyati vAJchitaM na bhuvane tasyAtra punnyaatmnH||9|| atra saMsAre keSAMcit munInAm / paraH utkRssttH| smaadhiH| jAyeta utpdyet| kiMlakSaNAnAM munInAm / adbhutadhAmadhanyazaminAm / kiMlakSaNaH samAdhiH / bhedajJAnavizeSasaMhRtamanovRttiH bhedajJAnena saMkocitamanovyApAraH / punaH acalasamAdhiH / yeSAM munInAm / manAk api / vikRtiH vikAraH / na bhavet / ka sati / mUrdhni vaje patatyapi sati / vA athavA / tribhuvane vahinA pradIpte jvalite sati api / punaH keSu satsu / prANeSu nazyatsu api // // yaH yatibhiH / parai jyotiH / kalitaM jJAtam / ca punaH / Azritam / te munayaH / naH asmAkam / zAntaye klyaannaay| santu bhavantu / kiMlakSaNaM jyotiH / antastattvam antaHkharUpam / punaH kiMlakSaNaM jyotiH| upaadhivrjitm| punaH kiMlakSaNaM jyotiH| ahaM-vyAhAravAcyam ahaM-zabdavAcyam / yeSAM munInAm / tadeva jyotiH| sadanaM gRham / yeSAM munInAm / tadeva jyotiH / zayanaM zayyA / yeSAM munInAm / tadeva jyotiH saMpadaH / yeSAM munInAm / tadeva jyotiH sukham / yeSAM munInAm / tadeva jyotiH vRttiH vartana vyApAraH / yeSAM muniinaam| tadeva jyotiH / priye vallabham jyotiH / akhilazreSThArthasaMsAdhanaM kAraNam // 8 // yaH bhavyaH / idaM yatibhAvanASTakaM bhaktyA kRtvA trisaMdhyaM paThet tasya puNyAtmanaH atra bhuvane kiM kiM vAJchitaM na sidhyti| kiMlakSaNaM ytibhaavnaassttkm| pApArikSayakAri pApazatruvinAzanam / punaH kiMlakSaNaM ytibhaavnaassttkm| nRpati-svarga-apavargazriyaM daatR| punaH kiMlakSaNaM yatibhAvanASTakam / zrImatpaGkajanandibhiH padmanandibhiH vircitm| kilakSaNaiH padmanandibhiH' ciccetanAnandibhiH jJAnacaitanya-utpanna-AnandayuktaH // 9 // iti yatibhAvanASTakam // 5 // zirake Upara vajrake giranepara bhI, athavA tInoM lokoMke agnise prajvalita ho jAnepara bhI, athavA prANoMke nAzako prApta hote hue bhI jinake cittameM thor3A-sA bhI vikArabhAva nahIM utpanna hotA hai; aise Azcaryajanaka Atmatejako dhAraNa karanevAle kinhIM virale hI zreSTha muniyoMke vaha utkRSTa nizcala samAdhi hotI hai jisameM bhedajJAnavizeSake dvArA manakA vyApAra ( duSpravRtti ) ruka jAtA hai // 7 // jina muniyoMne bAhya-Abhyantara parigrahase rahita aura 'aham' zabdake dvArA kahe jAnevAle utkRSTa jyotisvarUpa antastattva arthAt antarAtmAke svarUpako jAna liyA hai tathA usIkA Azraya bhI kiyA hai, evaM jina muniyoMkA vahI Atmatattva bhavana hai, vahI zayyA hai, vahI sampatti hai, vahI sukha hai, vahI vyApAra hai, vahI pyArA hai, aura vahI samasta zreSTha padArthoM ko siddha karanevAlA hai; ve muni hameM zAntike liye hoveM // 8 // AtmacaitanyameM AnandakA anubhava karanevAle zrImAn padmanandI ( bhavya jIvoMko praphullita karanevAle gaNadharAdikoM yA padmandI muni) ke dvArA racA gayA yaha ATha zlokamaya 'yatibhAvanA' prakaraNa pAparUpa zatruko naSTa karake rAjalakSmI, svargalakSmI aura mokSalakSmIko bhI denevAlA hai| jo bhavya jIva tInoM saMdhyAkAloM (prAtaH, madhyAhna aura sAyaMkAla ) meM bhaktipUrvaka usa yatibhAvanASTakako par3hatA hai usa puNyAtmA jIvako yahAM lokameM kauna kauna-sA abhISTa padArtha siddha nahIM hotA hai ? arthAt use sabhI abhISTa padArtha siddha hote haiM // 9 // isa prakAra yatibhAvanASTaka samApta huA // 5 // 1ka kiNlkssnnaa| 2za samAdhiH teSAM yessaaN| 3 za vyApAravAcyaM, apratau tu zruTitaM jAtaM patramatra / 4za pratau 'viracitam / kiMlakSaNaiH pacanandimiH' nAsti / 5 za pratyoH / / iti AdAyavrataM samAptam / /
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 6. upAsakasaMskAraH ] 397 ) Adyo jino nRpaH zreyAn vratadAnAdipuruSau / etadanyonyasaMbandhe dharmasthitirabhUdiha // 1 // 398) samyaggbodhacAritratritayaM dharma ucyate / mukteH panthAH sa eva syAt pramANapariniSThitaH // 2 // 399 ) ratnatrayAtmake mArge saMcaranti na ye janAH / teSAM mokSapadaM dUraM bhaveddIrghataro bhavaH // 3 // 400 ) saMpUrNadezabhedAbhyAM sa ca dharmo dvidhA bhvet| Adhe bhede ca nirgranthAH dvitIye gRhiNaH sthitAH // 401 ) saMpratyapi pravarteta dharmastenaiva vartmanA / tena te 'pi ca gaNyante gRhasthA dharmahetavaH // 5 // 402 ) saMpratyatra kalau kAle jinagehe' munisthitiH / dharmazca dAnamityeSAM zrAvakA mUlakAraNam // 6 // 403) devapUjA gurUpAstiH svAdhyAyaH saMyamastapaH / dAnaM ceti gRhasthAnAM SaTkarmANi dine dine // 7 // 404 ) samatA sarvabhUteSu saMyame zubhabhAvanA / Artaraudra parityAgastaddhi sAmAyikaM vratam // 8 // AdyaH jinaH RSabhaH dvitIyaH zreyAn rAjA atre bharatakSetre dvau RSabhazreyAMsau vratadAnAdikAraNau jAtau / iha bharatakSetre / etadanyonyasaMbandhe sa parasparaM saMbandhe sati / dharmasthitiH abhUt // 1 // samyagdarzanajJAnacAritratritayaM dharmaH / ucyate kathyate / sa eva dharmaH nizcayena | mukteH panthAH mArgaH syAt bhavet / pramANapariniSThitaH pramANena kathitamArgaH // 2 // ye janAH lokAH | ratnatrayAtmake mArge na saMcaranti / teSAM jIvAnAm / mokSapadaM dUraM bhavet / bhavaH saMsAraH / dIrghataraH bahulaH bhavet // 3 // ca punaH / sa dharmaH' saMpUrNadezamedAbhyAM dvidhA bhavet / Adye bhede mahAvrate / nirgranthAH sthitAH munayaH sthitAH / ca punaH / dvitIye bhede aNavate / gRhiNaH sthitAH // 4 // dharmaH / saMprati paJcamakAle api / tenaiva vartmanA gRhidharmamArgeNa pravarteta / tena hetunA / te'pi gRhasthA dharmahetavaH / gaNyante kathyante // 5 // atra kalau kAle paJcamakAle / saMprati idAnIm / jinagehe caityAlaye / munisthitiH vartate / iti hetoH / dharmaH dAnaM ca / eSAM munisthitidAnadharmANAm / mUlakAraNaM zrAvakAH santi // 6 // gRhasthAnAM dine dine iti SaTkarmANi santi / tat kim / devapUjA / ca punaH / gurUpAstiH gurusevA | svAdhyAyaH paJcabhedaH / saMyamastu dvAdazabhedakaH / tapastu dvAdazadhA / dAnaM caturvidham / iti SaTkarmANi dine dine santi // 7 // hi yataH / tat sAmAyikam / mataM kathitam / yatra sAmAyika / sarvabhUteSu sarvajIveSu / samatA kSamA / saMyameSu zubhabhAvanA / yatra sAmAyike Artaraudra parityAgaH / tat 1 Adya jina arthAt RSabha jinendra tathA zreyAn rAjA ye donoM kramase vratavidhi aura dAnavidhike Adipravartaka puruSa haiM, arthAt vratoMkA pracAra sarvaprathama RSabha jinendrake dvArA prArambha huA tathA dAnavidhikA pracAra rAjA zreyAnse prArambha huA / inakA paraspara sambandha honepara yahAM bharata kSetrameM dharmakI sthiti huI // 1 // samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra - ina tInoMko dharma kahA jAtA hai tathA vahI muktikA mArga hai jo pramANase siddha hai // 2 // jo jIva ratnatrayasvarUpa isa mokSamArgameM saMcAra nahIM karate haiM unake liye mokSa sthAna to dUra tathA saMsAra atizaya laMbA ho jAtA hai || 3 || vaha dharma sampUrNa dharma aura deza dharmake bhedase do prakArakA hai| inameM se prathama bhedameM digambara muni aura dvitIya bhedameM gRhastha sthita hote haiM // 4 // vartamAnameM bhI usa ratnatrayasvarUpa dharmakI pravRtti usI mArgase arthAt pUrNadharma aura dezadharma svarUpase ho rahI hai / isIliye ve gRhastha bhI dharmake kAraNa mAne jAte haiM || 5 || isa samaya yahAM isa kalikAla arthAt paMcama kAlameM muniyoMkA nivAsa jinAlaya meM ho rahA hai aura unhIMke nimittase dharma evaM dAnakI pravRtti hai / isa prakAra muniyoMkI sthiti, dharma aura dAna ina tInoMke mUla kAraNa gRhastha zrAvaka haiM // 6 // jinapUjA, gurukI sevA, svAdhyAya, saMyama aura tapa ye chaha karma gRhasthoMke liye pratidina karaneke yogya haiM arthAt ve unake Avazyaka kArya haiM // 7 // saba prANiyoMke viSayameM samatAbhAva dhAraNa karanA, saMyamake viSayameM zubha vicAra rakhanA tathA Arta evaM raudra dhyAnoMkA tyAga karanA, ise sAmAyika vrata mAnA jAtA hai // 8 // 1 1 ca geho / 2 za pratau 'atra' padaM nAsti / 3 ka sa dharmaH eva / 7 za svAdhyAyasya paMca medAni / 8 a za kathitaM vrataM yatra / 4 a za kathitaH / 5 za dharmaH saH / 6 za 'iti' nAsti /
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ -412 : 6-16 ] 6. upAlakasaMskAraH 129 405) sAmAyikaM na jAyeta vyasanamlAnacetasaH / zrAvakena tataH sAkSAtyAjyaM vyasanasaptakam // 9 // 406) dyUtamAMsa surAvezyAkheTacauryaparAGganAH / mahApApAni saptaiva vyasanAni tyajed budhaH // 10 // 407 ) dharmArthino 'pi lokasya cedasti vyasanAzrayaH / jAyate na tataH sApi dharmAnveSaNayogyatA // 11 // 408) saptaiva narakANi syustairekaikaM nirUpitam / AkarSayannRNAmetadvyasanaM svasamRddhaye // 12 // 409 ) dharmazatru vinAzArtha pApAkhyakupateriha / saptAGgaM balavadrAjyaM saptabhirvyasanaiH kRtam // 13 // 410 ) prapazyanti jinaM bhaktyA pUjayanti stuvanti ye / te ca dRzyAzca pUjyAzca stutyAzca bhuyanatraye // 411 ) ye jinendraM na pazyanti pUjayanti stuvanti na / niSphalaM jIvitaM teSAM teSAM dhik ca gRhAzramam // 412 ) prAtarutthAya kartavyaM devatAgurudarzanam / bhaktyA tadvandanA kAryA dharmazrutirupAsakaiH // 16 // sAmAyikaM vratam // 8 // vyasanamlAnacetasaH jIvasya sAmAyikam / na jAyeta na utpadyeta / tataH kAraNAt / zrAvakena sAkSAt vyasanasaptakam | tyAjyaM tyajanIyam // 9 // budhaH jJAnavAn / saptaiva vyasanAni tyajet / kiMlakSaNAni vyasanAni / mahApApAni / dyUtamAMsamurAvezyAkheTa caurya parAGganAH etAni sapta vyasanAni mahApApAni budhaH tyajet // 10 // lokasya / cet yadi / vyasanAzrayaH asti / tataH vyasanAt / dharmAnveSaNayogyatA na jAyate dharmakriyA na jAyate na utpadyate / kiMlakSaNasya lokasya / dharmArthino'pi dharmayuktasya // 11 // hi yataH / narakANi saptaiva / taiH narakaiH / etat vyasanam ekaikaM nirUpitaM khasamRddhaye nRNAm AkarSayan // 12 // iha saMsAre' | saptabhirvyasanaiH / pApAkhyakupateH kurAjJaH / rAjyaM saptAnaM kRtam / kiMlakSaNaM rAjyam / balavat baliSTham / punaH' kiMlakSaNaM rAjyam / dharmazatruvinAzArtham // 13 // ye bhavyA narAH / jinaM bhaktyA kRtvA prapazyanti / ca punaH / jinendraM pUjayanti / ye bhavyA jinendraM stuvanti / te bhavyAH / bhuvanatraye / dRzyAH avalokanIyAH / ca punaH / te bhavyAH pUjyAH / te bhavyAH stutyAH // 14 // ye mUrkhA / jinendraM na pazyanti / ye mUrkhAH jinendraM na pUjayanti / ye mUrkhAH jinendraM na stuvanti / teSAM jIvitaM jIvanaM niSphalam / ca punaH / teSAM mUrkhANA gRhAzramaM dhik // 15 // upAsakaiH zrAvakaiH / prAtaH prabhAte / utthAya devatAgurudarzanaM kartavyam / bhaktyA kRtvA / tadvandanA kAryA teSAM devaguruzAstrAdInAM vandanA kAryA kartavyA zrAvakaiH / dharmazrutiH jisakA citta dyUtAdi vyasanoMke dvArA malina ho rahA hai usake uparyukta sAmAyikakI sambhAvanA nahIM hai / isaliye zrAvakako sAkSAt una sAta vyasanoMkA parityAga avazya karanA cAhiye // 9 // dyUta, mAMsa, madya, vezyA, zikAra, corI aura parastrI ye sAtoM hI vyasana mahApApasvarUpa haiM / vivekI janako inakA tyAga karanA cAhiye // 10 // dharmAbhilASI jana bhI yadi una vyasanoMkA Azraya letA hai to isase usake vaha dharmake khojanekI yogyatA bhI nahIM utpanna hotI hai // 11 // naraka sAta hI haiM / unhoMne mAno apanI samRddhike liye manuSyoMko AkarSita karanevAle isa eka eka vyasanako niyukta kiyA hai // 12 // ina sAta vyasanoMne mAno dharmarUpI zatruko naSTa karanake liye pApa nAmase prasiddha nikRSTa rAjAke sAta rAjyAMgoM (rAjA, maMtrI, mitra, khajAnA, deza durga aura sainya ) se yukta rAjyako balavAn kiyA hai || vizeSArtha - abhiprAya isakA yaha hai ki ina vyasanoMke nimittase dharmakA to hAsa hotA hai aura pApa bar3hatA hai / isapara granthakartAke dvArA yaha utprekSA kI gaI hai ki mAno pAparUpI rAjAne apane dharmarUpI zatruko naSTa karaneke liye apane rAjyako ina sAta vyasanoM rUpa sAta ra|jyAMgoMse hI susajjita kara liyA hai // 13 // jo bhavya prANI bhaktise jina bhagavAnakA darzana, pUjana aura stuti kiyA karate haiM ve tInoM lokoM meM svayaM hI darzana, pUjana aura stutike yogya bana jAte haiM / abhiprAya *yaha ki ve svayaM bhI paramAtmA bana jAte haiM // 14 // jo jIva bhaktise jinendra bhagavAnkA na darzana karate haiM, na pUjana karate haiM, aura na stutiM hI karate haiM unakA jIvana niSphala hai; tathA unake gRhasthAzramako dhikkAra hai // 15 // zrAvakako prAtaHkAlameM uTha karake bhaktise jinendra deva tathA nirmantha gurukA darzana aura unakI 1 ka iha jagati saMsAre / 2 ka 'punaH nAsti / 3 za 'mUrkhANAM' nAsti / padmanaM0 17
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 pacanandi-paJcaviMzatiH [413 : 6-17 413) pazcAdanyAni kAryANi kartavyAni yato budhaiH / dharmArthakAmamokSANAmAdau dharmaH prkiirtitH||17|| 414 ) guroreva prasAdena labhyate zAnalocanam / samastaM dRzyate yena hastarekheva nistuSam // 18 // 415) ye guruM naiva manyante tadupAsti na kurvate / andhakAro bhavetteSAmudite 'pi divAkare // 19 // 416 ) ye paThanti na sacchAstraM sahuruprakaTIkRtam / te'ndhAH sacakSuSo'pIha saMbhAvyante manISibhiH / / 417) manye na prAyazasteSAM karNAzca hRdayAni ca / yairabhyAse guroH zAstraM na zrutaM naavdhaaritm||21|| 418) dezavratAnusAreNa saMyamo 'pi niSevyate / gRhasthairyena tenaiva jAyate phalavatam // 22 // 419 ) tyAjyaM mAMsaM ca madyaM ca madhUdumbarapaJcakam / aSTau mUlaguNAH proktAH gRhiNo dRSTipUrvakAH // 23 // dharmazravaNaM kartavyam // 16 // budhaiH paNDitaiH / anyAni kAryANi pazcAt kartavyAni / yataH kAraNAt / dharmArthakAmamokSANAM catuHpadArthAnAM madhye / Adau dharmaH / prakIrtitaH kathitaH // 17 // guroH prasAdena kRtvA jJAnalocana labhyate / yena jJAnalocanena samastaM nistuSaM lokAlokaM dRshyte| kA iva / hastarekhA iva // 18 // ye shraavkaaH| guruM na mnynte| ye zrAvakAH tasya guroH upAsti sevAm / na kurvate / teSAM zrAvakANAm / udite'pi prakAzayuke'pi / divAkare sUrye / andhakAraH bhavet // 19 // ye ajJAninaH mUrkhAH / sacchAstraM samIcInaM zAstraM na paThanti / kiMlakSaNaM zAstram / sanuruprakaTIkRtam / te mUrkhAH / iha jagati saMsAre / sacakSuSaH cakSuryuktA api / manISibhiH paNDitaiH / andhAH / saMbhAvyante kathyante // 20 // aham evaM manye / teSAM narANAm / prAyazaH bAhulyena / karNAH na / ca punaH / teSAM narANAM hRdayAni na / yaiH naraiH / guroH abhyAse nikaTe / zAstraM na zrutam / yaiH naraiH zAstraM na avadhAritam // 21 // gRhasthaiH nraiH| dezavratAnusAreNa saMyamo'pi / niSevyate sevyate / yena kAraNena / tena saMyamena vratam / phalavat saphalam / jAyate // 22 // masiM tyAjyam / ca punaH / marca tyAjyam / ca punH| madhu tyAjyam / vandanA karake dharmazravaNa karanA cAhiye // 16 // tatpazcAt anya kAryoko karanA cAhiye, kyoMki, vidvAn puruSoMne dharma, artha, kAma aura mokSa ina cAra puruSArthomeM dharmako prathama batalAyA hai // 17 // gurukI hI prasannatA se vaha jJAna (kevalajJAna ) rUpI netra prApta hotA hai ki jisake dvArA samasta jagat hAthakI rekhAke samAna spaSTa dekhA jAtA hai // 18 // jo ajJAnI jana na to guruko mAnate haiM aura na usakI upAsanA hI karate haiM unake liye sUryakA udaya honepara mI andhakAra jaisA hI hai // vizeSArtha- yaha Upara kahA jA cukA hai ki jJAnakI prApti guruke hI prasAdase hotI hai / ata eva jo manuSya AdarapUrvaka gurukI sevA-zuzrUSA nahIM karate haiM ve alpajJAnI hI rahate haiN| unake ajJAnako sUryakA prakAza mI dUra nahIM kara sakatA / kAraNa ki vaha to kevala sImita bAhya padArthoke avalokanameM sahAyaka ho sakatA hai, na ki AtmAvalokanameM / AtmAvalokanameM to kevala guruke nimittase prApta huA adhyAtmajJAna hI sahAyaka hotA hai // 19 // jo jana uttama guruke dvArA prarUpita samIcIna zAstrako nahIM par3hate haiM unheM buddhimAn manuSya donoM netroMse yukta honepara bhI andhA samajhate haiM // 20 // jinhoMne guruke samIpameM na zAstrako sunA hai aura na usako hRdayameM dhAraNa bhI kiyA hai unake prAyaH karake na to kAna haiM aura na hRdaya mI hai, aisA maiM samajhatA hUM // vizeSArthakAnoMkA sadupayoga isImeM hai ki unake dvArA zAstroMkA zravaNa kiyA jAya-unase sadupadezako sunA jAya / tathA manake lAbhakA bhI yahI sadupayoga hai ki usake dvArA sune hue zAstrakA cintana kiyA jAya- usake rahasyako dhAraNa kiyA jAya / isaliye jo prANI kAna aura manako pA karake bhI unheM zAstrake viSayameM upayukta nahIM karate haiM unake ve kAna aura mana niSphala hI haiM // 21 // zrAvaka yadi dezavratake anusAra indriyoMke nigraha aura prANidayArUpa saMyamakA bhI sevana karate haiM to isase unakA vaha vrata ( dezavrata) saphala ho jAtA hai / abhiprAya yaha hai ki dezavratake paripAlanakI saphalatA isImeM hai ki tatpazcAt pUrNa saMyamako bhI dhAraNa kiyA jAya // 22 // mAMsa, madya, zahada aura pAMca udumbara phaloM (Umara, kaThUmara, pAkara, 1 ma api mUrkhAH manISimiH /
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ -420 : 6-24] 6. upAsakasaMskAra 131 420 ) aNuvatAni pazcaiva triprakAraM guNavatam / zikSApratAni catvAri dvAdazeti gRhivrate // 24 // udumbarapaJcakaM tyajanIyam / ete gRhiNaH gRhasthasya / mUlaguNAH dRSTipUrvakAH smygdrshnshitaaH| proktAH kathitAH // 23 // gRhivrate iti dvAdaza vratAni santi / pazcaiva aNuvratAni / triprakAra guNavratam / catvAri zikSAvratAni / iti dvAdaza vratAni // 24 // bar3a aura pIpala) kA tyAga karanA cAhiye / samyagdarzanake sAtha ye ATha zrAvakake mUlaguNa kahe gaye haiM // vizeSArtha-mUla zabdakA artha jar3a hotA hai / jisa vRkSakI jar3eM gaharI aura baliSTha hotI haiM usakI sthiti bahuta samaya taka rahatI hai| kintu jisakI jar3eM adhika gaharI aura baliSTha nahIM hotI usakI sthiti bahuta kAla taka nahIM raha sakatI--vaha AMdhI Adike dvArA zIghra hI ukhAr3a diyA jAtA hai| ThIka isI prakArase cUMki ina guNoMke vinAzrAvakake uttara guNoM ( aNuvratAdi) kI sthiti bhI dRr3ha nahIM rahatI hai, isIliye ye zrAvakake mUlaguNa kahe jAte haiM / inake bhI prArambhameM samyagdarzana avazya honA cAhiye, kyoMki usake vinA prAyaH vrata Adi saba nirarthaka hI rahate haiM // 23 // gRhivrata arthAt dezavratameM pAMca aNuvrata, tIna guNavrata aura cAra zikSAvrata; isa prakAra ye bAraha vrata hote haiM / vizeSArtha-hiMsA, asatya vacana, corI, maithuna aura parigraha ina pAMca sthUla pApoMkA parityAga karanA; ise aNuvrata kahA jAtA hai / vaha pAMca prakArakA hai- ahiMsANuvrata, satyANuvrata, acauryANuvrata, brahmacaryANuvrata aura parigrahaparimANANuvrata / mana, vacana aura kAyake dvArA kRta, kArita evaM anumodanA rUpase ( nau prakArase) jo saMkalpapUrvaka trasa jIvoMkI hiMsAkA parityAga kiyA jAtA hai use ahiMsANuvrata kahate haiM / sthUla asatya vacanako na svayaM bolanA aura na isake liye dUsareko prerita karanA tathA jisa satya vacanase dUsarA vipattimeM par3atA ho aise satya vacanako bhI na bolanA, ise satyANuvrata kahA jAtA hai| rakhe hue, gire hue athavA bhUle hue paradhanako vinA diye grahaNa na karanA acauryANuvrata kahalAtA hai / parastrIse na to svayaM hI sambandha rakhanA aura na dUsareko bhI usake liye prerita karanA, ise brahmacaryANuvrata athavA svadArasantoSa kahA jAtA hai / dhana-dhAnyAdi parigrahakA pramANa karake usase adhikakI icchA na karanA, ise parigrahaparimANANuvrata kahate haiM / guNavrata tIna haiM-dikhata, anarthadaNDavrata aura bhogopabhogaparimANa / pUrvAdika dasa dizAoMmeM prasiddha kinhIM samudra, nadI, vana aura parvata AdikI maryAdA karake usake bAhira jAnekA maraNa paryanta niyama kara leneko dinata kahA jAtA hai / jina kAmoMse kisI prakArakA lAbha na hokara kevala pApa hI utpanna hotA hai ve anarthadaNDa kahalAte haiM aura unake tyAgako anarthadaNDavrata kahA jAtA hai| jo vastu eka hI vAra bhoganemeM AtI hai vaha bhoga kahalAtI hai- jaise bhojanAdi / tathA jo vastu eka vAra bhogI jAkara bhI duvArA bhoganemeM AtI hai use upabhoga kahA jAtA hai-jaise vastrAdi / ina bhoga aura upabhogarUpa indriyaviSayoMkA pramANa karake adhikakI icchA nahIM karanA, ise bhogopabhogaparimANa kahate haiM / ye tInoM vrata cUMki mUlaguNoMkI vRddhike kAraNa haiM, ata eva inako guNavrata kahA gayA hai| dezAvakAzika, sAmAyika, proSadhopavAsa aura vaiyAvRtya ye cAra zikSAvrata haiM / divratameM kI gaI maryAdAke bhItara mI kucha samayake liye kisI gRha, gAMva evaM nagara AdikI maryAdA karake usake bhItara hI rahanekA niyama karanA dezAvakAzikavrata kahA jAtA hai| niyata samaya taka pAMcoM pApoMkA pUrNarUpase tyAga kara deneko sAmAyika kahate haiN| yaha sAmAyika jinacaityAlayAdirUpa kisI nirbAdha ekAnta sthAnameM kI jAtI hai| sAmAyikameM sthita hokara yaha vicAra karanA 1ka dvAdazAni vratAni /
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 pabhanandi-paJcaviMzatiH [421 : 625421) parvasvatha yathAzakti bhuktityAgAdikaM tapaH / vastrapUtaM pibettoyaM rAtribhojanavarjanam // 25 // 422) taM dezaM taM naraM tatvaM tatkarmANi ca nAzrayet / malinaM darzanaM yena yena ca vratakhaNDanam // 26 // 423) bhogopabhogasaMkhyAnaM vidheyaM vidhivatsadA / vratazUnyA na kartavyA kAcit kAlakalA budhaiH||27|| 424 ) ratnatrayAzrayaH kAryastathA bhavyaratandritaiH / janmAntare 'pi tacchraddhA yathA saMvardhate tarAm // 28 // zrAvakaiH atha parvasu yathAzakti bhuktityAgAdikaM tapaH kartavyam / gRhasthaH / toyaM jalam / vastrapUtaM pibet / gRhasthaH rAtribhojanavarjanaM karoti // 25 // yena karmaNA darzanaM malinaM bhavati / ca punaH / yena karmaNA vratakhaNDanaM bhavati / taM dezaM taM nare tat skhaM dravyaM tatkarmANi api na Azrayet // 26 // budhaiH cturaiH| sadA srvdaa| bhogopabhogasaMkhyAnam / vidhivat vidhipUrvakam / vidheyaM kartavyam / kAcit kAlakalA vratazUnyA na kartavyA // 27 // bhavyaiH / atandritaiH AlasyarahitaiH / tathA ratnatrayasya AzrayaH kAryaH kartavyaH yathA tasya darzanasya ratnatrayasya zraddhA janmAntare'pi tarAm atizayena saMvardhate // 28 // cAhiye ki jisa saMsArameM maiM raha rahA hUM vaha azaraNa hai, azubha hai, anitya hai, duHkhasvarUpa hai, tathA AtmakharUpase bhinna hai| kintu isake viparIta mokSa zaraNa hai, zubha hai, nitya hai, nirAkula sukhasvarUpa hai, aura AtmakharUpase abhinna hai; ityAdi / aSTamI evaM caturdazI Adiko anna, pAna ( dUdha Adi), khAdya (laDDU-per3A Adi) aura lehya ( cATane yogya rabar3I Adi) ina cAra prakArake AhAroMkA parityAga karanA; ise proSadhopavAsa kahA jAtA hai / proSadhopavAsa yaha pada proSadha aura upavAsa ina do zabdoMke samAsase niSpanna huA hai| inameM proSadha zabdakA artha eka vAra bhojana (ekAzana) tathA upavAsa zabdakA artha cAroM prakArake AhArakA chor3anA hai / abhiprAya yaha ki ekAzanapUrvaka jo upavAsa kiyA jAtA hai vaha proSadhopavAsa kahalAtA hai| jaise-yadi aSTamIkA proSadhopavAsa karanA hai to saptamI aura navamIko ekAzana tathA aSTamIko upavAsa karanA cAhiye / isa prakAra proSadhopavAsameM solaha paharake liye AhArakA tyAga kiyA jAtA hai / proSadhopavAsake dina pAMca pApa, mAna, alaMkAra tathA saba prakArake Arambhako chor3akara dhyAnAdhyAyanAdimeM hI samayako vitAnA cAhiye / kisI pratyupakAra AdikI abhilASA na karake jo muni Adi satpAtroMke liye dAna diyA jAtA hai, ise vaiyAvRtya kahate haiN| isa vaiyAvRtyameM dAnake atirikta saMyamI janoMkI yathAyogya sevA-zuzrUSA karake unake kaSTako mI dUra karanA cAhiye / kinhIM AcAryoMke matAnusAra dezAvakAzika vratako guNavatake antargata tathA bhogopabhogaparimANavratako zikSAvratake antargata grahaNa kiyA gayA hai // 24 // zrAvakako parvadinoM (aSTamI evaM caturdazI Adi) meM apanI zaktike anusAra bhojanake parityAga AdirUpa (anazanAdi) tapoMko karanA cAhiye / isake sAtha hI unheM rAtribhojanako chor3akara vastrase chanA huA jala bhI pInA cAhiye // 25 // jisa dezAdike nimittase samyagdarzana malina hotA ho tathA vratoMkA nAza hotA ho aise usa dezakA, usa manuSyakA, usa dravyakA tathA una kriyAoMkA bhI parityAga kara denA cAhiye // 26 // vidvAn manuSyoMko niyamAnusAra sadA bhoga aura upabhogarUpa vastuoMkA pramANa kara lenA cAhiye / unakA thor3A-sA bhI samaya vratoMse rahita nahIM jAnA cAhiye // vizeSArtha-jo vastu eka hI vAra upayogameM AyA karatI hai use bhoga kahA jAtA hai-jaise bhojya padArtha evaM mAlA Adi / isake viparIta jo vastu aneka vAra upayogameM AyA karatI hai vaha upabhoga kahalAtI hai-jaise vastra Adi / ina donoM hI prakArake padArthoMkA pramANa karake zrAvakako usase adhikakI icchA nahIM karanA cAhiye // 27 // bhavya jIvoMko Alasya chor3akara ratnatrayakA Azraya isa prakArase karanA cAhiye ki jisa prakArase unakA ukta 1maka tatkarmANi na /
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ -482:6-36] 6. upAsakasaMskAra 133 425 ) vinayazca yathAyogyaM kartavyaH parameSTiSu / dRSTibodhacaritreSu tadvatsu samayAzritaiH // 29 // 426) darzanazAnacAritratapaHprabhRti sidhyati / vinayeneti taM tena mokSadvAraM pracakSate // 30 // 427 ) satpAtreSu yathAzakti dAnaM deyaM gRhasthitaiH / dAnahInA bhavetteSAM niSphalaiva gRhasthatA // 31 // 428 ) dAnaM ye na prayacchanti nirgrantheSu caturvidham / pAzA eva gRhAsteSAM bandhanAyaiva nirmitAH // 32 // 429 ) abhayAhArabhaiSajyazAstradAne hi yatkRte / RSINAM jAyate saukhyaM gRhI zlAghyaH kathaM na sH||33 430 ) samartho'pi na yo dadyAdyatInAM dAnamAdarAt / chinatti sa svayaM mUDhaH paratra sukhamAtmanaH // 34 // 431) dRSannAvasamo jJeyo dAnahIno gRhAzramaH / tadAruDho bhavAmbhodhau majatyeva na saMzayaH // 35 // 432 ) samayastheSu vAtsalyaM svazaktyA ye na kurvate / bahupApAvRtAtmAnaste dharmasya praangmukhaaH|| 36 // samayAzritaiH sarvajJamatAdhitaiH bhavyaiH parameSThiSu yathAyogyaM vinayaH kartavyaH / bhavyaiH dRSTibodhacaritreSu / tadvatsu ratnatrayAzriteSu vinayaH kartavyaH // 29 // tena kAraNena / vinayena darzanajJAnacaritratapaHprabhRti sidhyati' / iti hetoH / taM vinayaM mokSadvAraM pracakSate kathyate // 30 // gRhasthitaH satpAtreSu yathAzakti dAnaM deyam / teSAM zrAvakANAm / dAnahInA gRhasthatA niSphalA bhavet // 31 // ye zrAvakAH / nirgrantheSu yatiSu / caturvidhaM dAnaM na prayacchanti teSAM gRhasthAnAm / gRhAH bandhanAya pAzAH vinirmitAH // 32 // sa gRhI zrAvakaH / kathaM na zlAghyaH / hi yataH / yatkRte yena gRhiNA kRte yatkRte / abhaya-AhArabhaiSajyazAstradAne kRte sati RSINAM saukhyam / jAyate utpdyte|| 33 // yaH samarthaH zrAvakaH AdarAt yatInAM dAnaM na dadyAt sa mUDhaH mUrkhaH / AtmanaH / paratra sukhaM paralokasukham / svayam AtmanA / chinatti chedayati // 34 // dAnahInaH gRhAzramaH gRhapadaH[dam ] / dRSannAvasamaH jJeyaH pASANanaukAsamaH jJAtavyaH / tadArUDhaH tasyAM pASANanaukAyAm ArUDhaH nrH| bhavAmbhodhau saMsArasamudre / majjati bruDati / na sNshyH||35|| ye shraavkaaH| samayastheSu jinamArgasthiteSu nareSu / svshktyaa| vAtsalyaM sevAm / na kurvte| te narAH dharmasya parAmukhAH ratnatrayaviSayaka zraddhAna (dRr3hatA ) dUsare janmameM bhI atizaya vRddhiMgata hotA rahe // 28 // isake atirikta zrAvakoMko jinAgamake Azrita hokara ahaMdAdi pAMca parameSThiyoM, samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra tathA ina samyagdarzanAdiko dhAraNa karanevAle jIvoMkI bhI yathAyogya vinaya karanI cAhiye // 29 // usa vinayake dvArA cUMki samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra aura tapa AdikI siddhi hotI hai ata eva use mokSakA dvAra kahA jAtA hai // 30 // gRhameM sthita rahanevAle zrAvakoMko zaktike anusAra uttama pAtroMke liye dAna denA cAhiye, kyoMki, dAnake vinA unakA gRhasthAzrama (zrAvakapanA ) niSphala hI hotA hai // 31 // jo gRhastha digambara muniyoMke liye cAra prakArakA dAna nahIM dete haiM unako bandhanameM rakhaneke liye ve gRha mAno jAla hI banAye gaye haiM // vizeSArtha-abhiprAya yaha hai ki zrAvaka gharameM rahakara jina asi-maSI AdirUpa karmoko karatA hai unase usake aneka prakArake pApa karmakA saMcaya hotA hai| usase chuTakArA pAnekA upAya kevala dAna hai / so yadi vaha usa pAtradAnako nahIM karatA hai to phira vaha ukta saMcita pApake dvArA saMsArameM hI paribhramaNa karanevAlA hai / isa prakArase ukta dAnahIna zrAvakake liye ve ghara bandhanake hI kAraNa bana jAte haiM / / 32 // jisake dvArA abhaya, AhAra, auSadha aura zAstrakA dAna karanepara muniyoMko sukha utpanna hotA hai vaha gRhastha kaise prazaMsAke yogya na hogA ? avazya hogA // 33 // jo manuSya dAna deneke yogya ho karake bhI muniyoMke liye bhaktipUrvaka dAna nahIM detA hai vaha mUrkha paralokameM apane sukhako svayaM hI naSTa karatA hai // 34 // dAnase rahita gRhasthAzramako pattharakI nAvake samAna samajhanA cAhiye / usa gRhasthAzramarUpI pattharakI nAvapara baiThA huA manuSya saMsArarUpI samudrameM DUbatA hI hai, isameM sandeha nahIM hai // 35 // jo gRhastha 1 ka sidhyati vinayeneti taM tena mokSadvAra pracakSate / 2 zayena gRhiNA kRte yatkRte' iti vAkyAMzaH naasti| 3 za mUrkhaH mUDhaH / 4ka samaH paassaannnaukaasmaayHhaatvyH|
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 padmanandi-paJcaviMzatiH [488 : 6-37433) yeSAM jinopadezena kAruNyAmRtapUrite / citte jIvadayA nAsti teSAM dharmaH kuto bhavet // 37 // 434) mUlaM dharmatarorAdyA vratAnAM dhAma saMpadAm / guNAnAM nidhirityaGgidayA kAryA vivekibhiH||38|| 435 jIvadayAdhArA gaNAstiSThanti maansse| satrAdhArAH prasanAnAM hArANAM ca sarAva // 39 // 436) yatInAM zrAvakANAM ca vratAni sakalAnyapi / ekAhiMsAprasiddhyartha kathitAni jinezvaraiH // 40 // 437 ) jIvahiMsAdisaMkalpairAtmanyapi hi dUSite / pApaM bhavati jIvasya na paraM parapIDanAt // 41 // 438) dvAdazApi sadA cintyA anuprekSA mahAtmabhiH / tadbhAvanA bhavatyeva karmaNaH kSayakAraNam // 42 // wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww santi / bahupApena AvRtam [bhAvRtaH] AcchAditaM ["taH ] AtmA yeSAM te bahupApAvRtAtmAnaH dharmasya / parAGmukhA vartante // 36 // yeSAM gRhsthaanaam| citte mnsi| jIvadayA dharmaH asti teSAM zrAvakANAM dharmaH bhavet / kiMlakSaNe citte| jinopadezena kaarunnyaamRtpuurite| yeSAM zrAvakANAM citte jIvadayA na asti / teSAM zrAvakANAm / dharmaH kuto bhavet / / 37 // iti hetoH / vivekibhiH aGgidayA kAryA krtvyaa| agidayA dharmataroH dharmavRkSasya mUlam / punaH kiMlakSaNA dyaa| batAnAm AdyA AdI jAtA aadyaa'| punaH kiMlakSaNA dyaa| saMpadAM dhAma gRhm| punaH kiMlakSaNA dyaa| guNAnA nidhiH| iti hetoH / dayA kaaryaa||38|| mAnuSe mnussyvissye| sarve guNAH jIvadayAdhArAH tiSThanti / prasUnAnAM puSpANAm / ca punH| hArANAM sUtrAdhArAH sarA iva / loke haarldd'||39|| jinezvaraiH gaNadharadevaiH / yatInAm / ca punaH / zrAvakANAm / sakalAni vratAni ekAhiMsAdharmaprasiddhyartha kathitAni // 40 // hi yataH / jIvahiMsAdisaMkalpaiH kRtvA Atmani dUSite api jIvasya pApaM bhvti| paraM kevalam / parapIDanAt na bhavati / api tu parapIDanAt api pApaM bhvti| saMkalpairapi pApaM bhavati // 41 // mahAtmabhiH bhvyjiivaiH| dvAdaza api anuprekSAH sadA / cintyA vicAraNIyAH / tadbhAvanA tAA anuprekSANAM bhAvanA / karmaNaH kSayakAraNaM apanI zaktike anusAra sAdharmI janoMse prema nahIM karate haiM ve dharmase vimukha hokara apaneko bahuta pApase AcchAdita karate haiM // 36 // jina bhagavAnke upadezase dayAlutArUpa amRtase paripUrNa jina zrAvakoMke hRdayameM prANidayA AvirbhUta nahIM hotI hai unake dharma kahAMse ho sakatA hai ? arthAt nahIM ho sakatA // vizeSArtha- isakA abhiprAya yaha hai ki jina gRhasrthokA hRdaya jinAgamakA abhyAsa karaneke kAraNa dayAse otaprota ho cukA hai ve hI gRhastha vAstavameM dharmAtmA haiN| kintu isake viparIta jinakA citta dayAse Ardra nahIM huA hai ve kabhI bhI dharmAtmA nahIM ho skte| kAraNa ki dharmakA mUla to vaha dayA hI hai // 37 // prANidayA dharmarUpI vRkSakI jar3a hai, vratoMmeM mukhya hai, sampattiyoMkA sthAna hai, aura guNoMkA bhaNDAra hai / isaliye use vivekI janoMko avazya karanA cAhiye // 38 // manuSyameM saba hI guNa jIvadayAke Azrayase isa prakAra rahate haiM jisa prakAra ki puSpoMkI lar3iyA~ sUtake Azrayase rahatI haiM / vizeSArtha-jisa prakAra phUloMke hAroMkI lar3iyAM dhAgeke Azrayase sthira rahatI haiM usI prakAra samasta guNoMkA samudAya prANidayAke Azrayase sthira rahatA hai| yadi mAlAke madhyakA dhAgA TUTa jAtA hai to jisa prakAra usake saba phUla vikhara jAte haiM usI prakAra nirdayI manuSyake ve saba guNa bhI dayAke abhAvameM vikhara jAte haiM- naSTa ho jAte haiN| ata eva samyagdarzanAdi guNoMke abhilASI zrAvakako prANiyoMke viSayameM dayAla avazya honA cAhiye // 39 // jinendra devane muniyoM aura zrAvakakoMke saba hI vrata eka mAtra ahiMsA dharmakI hI siddhike liye batalAye haiM // 40 // jIvake kevala dUsare praNiyoMko kaSTa denese hI pApa nahIM hotA, balki prANIkI hiMsA Adike vicAra mAtrase bhI AtmAke dUSita honepara vaha pApa hotA hai // 41 // mahAtmA puruSoMko nirantara bArahoM anuprekSAoMkA cintana karanA cAhiye / kAraNa yaha ki unakI bhAvanA (cintana ) karmake kSayakA kAraNa hotI hai // 42 // 1 za dayA / AbA Adau jAtA vratAnA prathamA mukhyA /
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ -446 16-50] 6. upAsakasaMskAraH 439) adhruvAzaraNe caiva bhava ekatvameva ca / anyatvamazucitvaM ca tathaivAnavasaMvarau // 43 // 440) nirjarA ca tathA loko bodhidurlabhadharmatA / dvAdazaitA anuprekSA bhASitA jinapuGgavaH // 44 // 441 ) adhuvANi samastAni zarIrAdIni dehinAm / tannAze 'pi na kartavyaH zoko duSkarmakAraNam // 45 442) vyAgheNAghrAtakAyasya mRgazAvasya nirjane / yathA na zaraNaM jantoH saMsAre na tathApadi // 46 // 443) tsukhaM tatsukhAbhAsaM yaduHkhaM ttsdaanyjsaa| bhave lokAH sukhaM satyaM mokSa eva sa saadhytaam|| 444) svajano vA paro vApi no kshcitprmaarthtH| kevalaM svArjitaM karma jIvenaikena bhujyate // 48 // 445 ) kSIranIravadekatra sthitayordehadehinoH / bhedo yadi tato'nyeSu kalatrAdiSu kA kathA // 49 // 446) tathAzucirayaM kAyaH kRmidhAtumalAnvitaH / yathA tasyaiva saMparkAdanyatrApyapavitratA // 50 // bhavati // 42 // jinapuGgavaiH sarvavidbhiH / etA dvAdaza bhAvanA anuprekSA bhaassitaaH| 1 adhuvam / 2 azaraNam / 3 saMsAraH / ca punH| 4 ekatvam / 5 anyatvam / 6 azucitvam / 7 tathA' AsravaiH / 8 saMvaram / 9 nirjraa| tathA 10 lokaanuprekssaa| 11 bodhidurlbhH| 12 dhrmaanuprekssaa| etAH dvAdaza bhAvanAH kthitaaH||43-44 // dehinAM jIvAnAm / zarIrAdIni samastAni adhruvANi vinazvarANi santi / tannAze'pi zarIrAdinAze'pi zokaH na krtvyH| kiMlakSaNaH zokaH / duSkarmakAraNam // 45 // yathA nijene bne| vyAghraNa AghrAtakAyasya gRhItazarIrasya mRgazAvasya zaraNaM na / tathA sNsaare| jantoH jIvasya / Apadi zaraNaM na // 46 // bho lokaaH| bhave saMsAre / yatsukham asti tatsukham AbhAsam asti / yahuHkhaM tatsadA ajasA sAmastyena duHkham / satyaM zAzvataM sukhaM mokSa eva / sa mokSaH sAdhyatAm // 47 // paramArthataH nishcytH| kazcit vA svajanaH vA paro janaH ko'pi no / ekena jIvena kevalaM svArjitaM karma bhujyate // 48 // yadi cet / dehadehinoH zarIra-AtmanoH / medaH kSIranIravat asti| kiMlakSaNayoH shriiraatmnoH| ekatra sthitayoH / tataH kAraNAt / anyeSu kalatrAdiSu kA kathA // 49 // ayaM kAyaH zarIram / tathA azuciH yathA tasya kAyasya saMparkAt melApakAt / anyatra sugandhAdI vastuni / adhruva arthAt anitya, azaraNa, saMsAra, ekatva, anyatva, azucitva, usI prakAra Asrava, saMvara, nirjarA, loka, bodhidurlabha aura dharma ye jinendra bhagavAnke dvArA bAraha anuprekSAyeM kahIM gaI haiM // 43-44 // prANiyoMke zarIra Adi saba hI nazvara haiM / isaliye ukta zarIra Adike naSTa ho jAnepara bhI zoka nahIM karanA cAhiye, kyoMki, vaha zoka pApabandhakA kAraNa hai| isa prakArase vAra vAra vicAra karanekA nAma anityabhAvanA hai // 45 // jisa prakAra nirjana vanameM siMhake dvArA pakar3e gaye mRgake baccekI rakSA karanevAlA koI nahIM hai, usI prakAra Apatti (maraNa Adi) ke prApta honepara usase jIvakI rakSA karanevAlA bhI saMsArameM koI nahIM hai / isa prakAra vicAra karanA azaraNabhAvanA kahI jAtI hai // 46 // saMsArameM jo sukha hai vaha sukhakA AbhAsa hai- yathArtha sukha nahIM hai, parantu jo duHkha hai vaha vAstavika hai aura sadA rahanevAlA hai / saccA sukha mokSameM hI hai / isaliye he bhavyajano ! use hI siddha karanA cAhiye / isa prakAra saMsArake svarUpakA cintana karanA, yaha saMsArabhAvanA hai // 47 // koI bhI prANI vAstavameM na to svajana (svakIya mAtA-pitA Adi) hai aura na para bhI hai| jIvake dvArA jo karma bAMdhA gayA hai usako hI kevala vaha akelA bhoganevAlA hai / isa prakAra bAra bAra vicAra karanA, ise ekatvabhAvanA kahate haiM // 48 // jaba dUdha aura pAnIke samAna eka hI sthAnameM rahanevAle zarIra aura jIvameM bhI bheda hai taba pratyakSameM hI apanese bhinna dikhanevAle strI-putra Adike viSayameM bhalA kyA kahA jAve ? arthAt ve to jIvase bhinna haiM hii| isa prakAra vicAra karanekA nAma anyatvabhAvanA hai / 49 // kSudra kIr3oM, rasa-rudhirAdi dhAtuoM tathA malse saMyukta yaha zarIra aisA apavitra hai ki usake hI sambandhase dUsarI (puSpamAlA Adi) bhI vastue~ 1ka tathA' naasti| 2za aasvN| 3za 'jIvAnAM naasti| 4 ma za ato'gre bhavet' ityetadapikaM padaM dRshyte| 5 za saamsten| 6ka prjnH| 7shn| 8ka sugandhyAdau /
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 panbhanandi-paJcaviMzatiH [447 : 6-51 447 ) jIvapoto bhavAmbhodhau mithyAtvAdikarandhravAn / Asravati vinAzArtha karmAmbhaH suciraM bhrmaat|| 448) karmAsravanirodho 'tra saMvaro bhavati dhruvam / sAkSAdetadanuSThAnaM manovAkAyasaMvRtiH // 52 // 449) nirjarA zAtanaM proktA pUrvopArjitakarmaNAm / tapobhirbahubhiH sA syaadvairaagyaashritcessttitaiH||53|| 450) lokaH sarvo 'pi sarvatra sApAyasthitiradhuvaH / duHkhakArIti kartavyA mokSa eva matiH satAm // 451) ratnatrayapariprAptibodhiH sAtIva durlabhA / labdhA kathaM kathaMciccet kAryo yatno mahAniha // 55 // apavitratA bhavati / kiMlakSaNaH kaayH| kRmidhAtumalAnvitaH // 50 // bhava-ambhodhau saMsArasamudre / jIvapotaH jIvaprohaNaH / bhramAt / karmAmbhaH karmajalam / suciraM cirakAlam / vinAzArtham Asravati / kiMlakSaNaH jIvaprohaNaH / mithyAtvAdikarandhravAn chidravAn // 51 // atra karmAnavanirodhaH dhruvaM sAkSAt saMvaro bhvti| etadanuSThAnaM etasya karmAsravanirodhasya AcaraNam / manovAkAyasaMvRtiH sNvrH||52|| pUrvopArjitakarmaNAm / zAtanaM zaTanam / nirjarA / proktA kthitaa| sA nirjarA / bahubhiH tapobhiH syAt bhavet / sA nirjraa| vairAgyAzritaceSTitaiH kRtvA bhavet // 53 // sarvaH api lokaH sarvatra sApAyasthitiH vinAzasahitasthitiH / adhruvaH duHkhakArI / iti hetoH / satAM matiH mokSe kartavyA / eva nizcayena // 54 // ratnatrayapariprAptiH bodhiH [sA] atIva durlabhA / cet kathaM kathaMcit labdhA / iha bodhau| mahAn yatnaH kAryaH kartavyaH // 55 // apavitra ho jAtI haiM / isa prakArase zarIrake svarUpakA vicAra karanA, yaha azucibhAvanA hai // 50 // saMsArarUpI samudrameM mithyAtvAdirUpa chedoMse saMyukta jIvarUpI nAva bhrama ( ajJAna va paribhramaNa) ke kAraNa bahuta kAlase AtmavinAzake liye karmarUpI jalako grahaNa karatI hai // vizeSArtha-jisa prakAra chidra yukta nAva ghUmakara ukta chidrake dvArA jalako grahaNa karatI huI antameM samudrameM DUbakara apaneko naSTa kara detI hai usI prakAra yaha jIva bhI saMsArameM paribhramaNa karatA huA mithyAtvAdike dvArA karmoMkA Asrava karake isI duHkhamaya saMsArameM ghUmatA rahatA hai / tAtparya yaha hai ki dukhakA kAraNa yaha karmoMkA Asrava hI hai, isIliye use chor3anA cAhiye / isa prakArake vicArakA nAma AsravabhAvanA hai // 51 // koMke Asravako rokanA, yaha nizcayase saMvara kahalAtA hai / isa saMvarakA sAkSAt anuSThAna mana, vacana aura kAyakI azubha pravRttiko roka denA hI hai // vizeSArtha-jina mithyAtva evaM avirati Adi pariNAmoM ke dvArA karma Ate haiM unheM Asrava tathA unake nirodhako saMvara kahA jAtA hai / Asrava jahAM saMsArakA kAraNa hai vahAM saMvara mokSakA kAraNa hai / isIliye Asrava heya aura saMvara upAdeya hai| isa prakAra saMvarake svarUpakA vicAra karanA, yaha saMvarabhAvanA kahI jAtI hai // 52 // pUrvasaMcita koMko dhIre dhIre naSTa karanA, yaha nirjarA kahI gaI hai / vaha vairAgyake Alambanase pravRtta honevAle bahutase tapoMke dvArA hotI hai| isa prakAra nirjarAke svarUpakA vicAra karanA, yaha nirjarAbhAvanA hai // 53 // yaha saba loka sarvatra vinAzayukta sthitise sahita, anitya tathA duHkhadAyI hai| isIliye vivekI janoMko apanI buddhi mokSake viSayameM hI lagAnI cAhiye // vizeSArtha- yaha caudaha rAju UMcA loka anAdinidhana hai, isakA koI karatA-dharatA nahIM hai / jIva apane karmake anusAra isa lokameM paribhramaNa karatA huA kabhI nArakI, kabhI tithaMca, kabhI deva aura kabhI manuSya hotA hai| isameM paribhramaNa karate hue jIvako kabhI nirAkula sukha prApta nahIM hotaa| vaha nirAkula sukha mokSa prApta honepara hI utpanna hotA hai / isaliye vivekI janako ukta mokSakI prAptikA hI prayatna karanA cAhiye / isa prakAra lokake khabhAvakA vicAra karanA, yaha lokabhAvanA kahalAtI hai / / 54 // samyagdarzana, samyagjJAna aura samyak cAritra svarUpa ratnatrayakI prAptikA nAma bodhi hai / vaha bahuta hI durlabha 1 mu (jai. si.) prcurN| 2 ka adhruvN| 3 za prAptiH sA bodhiH atIva /
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ -458 : 6-62] 6. upAsakasaMskAraH 452 ) jinadharmo 'yamatyanta durlabho bhavinAM mataH / tathA grAhyo yathA sAkSAdAmokSaM saha gacchati // 56 453 ) duHkhagrAhagaNAkINe sNsaarkssaarsaagre| dharmapotaM paraM prAhustAraNArtha manISiNaH // 57 // 454 ) anuprekSA imAH sadbhiH sarvadA hRdaye dhRtAH / kurvate tatparaM puNyaM heturytsvrgmokssyoH||58|| 455 ) AdyottamakSamA yatra yo dharmo dazamedabhAk / zrAvakairapi sevyo 'sau yathAzakti yathAgamam // 59 456 ) antastattvaM vizuddhAtmA bahistattvaM dayAGgiSu / dvayoH sanmIlane mokSastasmAd dvitayamAzrayet // 457) karmabhyaH karmakAryebhyaH pRthagbhUtaM cidAtmakam / AtmAnaM bhAvayennityaM nityAnandapadapradam // 1 // 458) ityupAsakasaMskAraH kRtaH zrIpadmanandinA / yeSAmetadanuSThAnaM teSAM dho 'tinirmlH|| 62 // ayaM jinadharmaH / bhavinAM prANinAm / atyantaM durlabhaH / ataH karaNAt tathA grAhyaH yathA sAkSAt / A mokSam A maryArIkRtya / / saha gacchati // 56 // saMsArakSArasAgare sNsaarsmudre| tAraNArtham / manISiNaH pnndditaaH| dharmapotaM dharmaprohaNam / paraM zreSTham / AhuH kathayanti / kiMlakSaNe saMsArasamudre / duHkhagrAhagaNAkIrNe duHkhAni eva jalagharA jIvAsteSAM gaNaiH samAkIrNe mate // 5 // imAH anuprekSAH / sadbhiH paNDitaiH / sarvadA hRdaye dhatAH / tatparaM puNyaM kurvate yatpuNyaM svargamokSayoH hetuH kAraNaM bhavati // 58 // asau dharmaH yathAzati yathAgamaM zrAvakaiH api sevyaH / yaH dharmaH dazamedabhAk dazabhedadhArI / yatra dharma / mAdyA uttamakSamA vartate // 59 // antastattvaM vizuddhAtmA vartate / bahistattvam aGgiSu dayA vartate / tayordvayoH antarbahistattvayoH / sanmIlane ekatrakaraNe vicAraNe / mokSaH bhavet / tasmAtkAraNAt / dvitayam Azrayet // 6 // yogI AtmAnam / nityaM sadaiva bhAvayet vicArayet / kiMlakSaNam bhAramAnam / karmabhyaH karmakAryebhyaH pRthagbhUtaM bhinnakharUpam / punaH cidAtmakam / punaH kiMlakSaNam AtmAnam / nityaM sadaiva / Anandapadapradam // 61 // iti upAsakasaMskAraH zrAvakAcAraH / zrIpadmanandinA kRtaH / yeSAM zrAvakANAm / etat anuSThAnam asti / teSAM zrAvakANAm / atinirmalaH dharmo bhavet // 62 // iti zrAvakAcAraH samAptaH // 6 // hai / yadi vaha jisa kisI prakArase prApta ho jAtI hai to phira usake viSayameM mahAn prayatna karanA cAhiye / isa prakAra ratnatrayasvarUpa bodhikI prAptikI durlabhatAkA vicAra karanA, yaha bodhidurlabhabhAvanA hai // 55 // saMsArI praNiyoMke liye yaha jainadharma atyanta durlabha mAnA gayA hai| ukta dharmako isa prakArase grahaNa karanA cAhiye jisase ki vaha sAkSAt mokSake prApta hone taka sAthameM hI jAve // 56 // vidvAn puruSa duHkharUpI hiMsaka jalajantuoMke samUhase vyApta isa saMsArarUpI khAre samudrameM usase pAra honeke liye dharmarUpI nAvako utkRSTa batalAte haiM / isa prakAra dharmake svarUpakA vicAra karanA dharmabhAvanA kahI jAtI hai // 57 // sajjanoMke dvArA sadA hRdayameM dhAraNa kI gaI ye bAraha anuprekSAyeM usa utkRSTa puNyako karatI haiM jo ki kharga aura mokSakA kAraNa hotA hai // 58 // jisa dharmameM uttama kSamA sabase pahile hai tathA jo dasa bhedoMse saMyukta hai, zrAvakoMko bhI apanI zakti aura Agamake anusAra usa dharmakA sevana karanA cAhiye // 59 / / abhyantara tattva karmakalaMkase rahita vizuddha AtmA tathA bAhya tattva prANiyoMke viSayameM dayAbhAva hai / ina donoMke milane. para mokSa hotA hai / isaliye una donoMkA Azraya karanA cAhiye // 60 // jo caitanyakharUpa AtmA kamoM tathA unake kAryabhUta rAgAdi vibhAvoM aura zarIra Adise bhinna hai usa zAzvatika AnandasvarUpa padako arthAt mokSako pradAna karanevAlI AtmAkA sadA vicAra karanA cAhiye // 61 // isa prakAra yaha upAsakasaMskAra arthAt zrAvakakA cAritra zrI padmanandI munike dvArA racA gayA hai / jo jana isakA AcaraNa karate hai. unake atyanta nirmala dharma hotA hai // 62 // isa prakAra zrAvakAcAra samApta huA // 6 // 2 ka jIvAH taiH samAkINeM / 3 za'dazamedabhAva' nAsti / 4ka Anandapradam / paMcama (jai. si.) nijdhrmoN| 5za ato'ye 'api' padamadhikaM dRshyte| pabhanaM.18
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ [7. dezavratodyotanam ] 459) bAhyAbhyantarasaMgavarjanatayA dhyAnena zuklena yaH kRtvA karmacatuSTayakSayamagAt sarvazatAM nizcitam / tenoktAni pacAMsi dharmakathane satyAni nAnyAni tat bhrAmyatyatra matistu yasya sa mahApApI na bhavyo 'thavA // 1 // 460) eko'pyatra karoti yaH sthitimatiprItaH zucau darzane sa zlAghyaH khalu duHkhito'pyudayato duSkarmaNaH prANabhRt / anyaiH kiM pracurairapi pramuditairatyantadUrIkRptaH sphItAnandabharapradAmRtapathaimithyApathe prsthitaiH||2|| 461) bIjaM mokSatarodRzaM bhavataromithyAtvamArjinAH prAptAyAM zazi tanmumukSumiralaM yatno vidheyo budhaiH / saMsAre bAyonijAlajaTile bhrAmyan kukarmAvRtaH ka prANI labhate mahatyapi gate kAle hitAM tAmiha // 3 // yaH devaH / bAhyAbhyantarasaMgavarjanatayA bAhyAbhyantarasaMgatyAgena / zuklena dhyAnena karmacatuSTayakSayaM kuutaa| sarvajJatAm bhagAta sarvajJatA prAptaH / tena sarvajJena / uktAni kathitAni vAsi dharmakathane nizcitaM satyAni / tu punaH / anyAni' anyadeva-kudevakathitAni vAsi satyAni na / tattasmAtkAraNAt / yasya janasya matiH / atra sarvajJavacane bhrAmyati sa mhaapaapii| athavA sa naraH bhavyaH na / kiMtu abhavyaH // 1 // atra saMsAre / yaH ekaH api bhavyajIvaH atiprItaH san zucau darzane sthitiM karoti / khala nizcitama / sa prANabhUta zlAghyaH / kiMlakSaNaH prANI / duSkarmaNa udayataH dAkhito'pi / anyaiH pracaraiH api jIvaiH kim| kiMlakSaNaiH jIvaiH / pramuditaiH / atyantadUrIkRtasphItAnandabharapradAmRtapathaiH / punaH kiMlakSaNaiH jiivaiH| mithyApathe mithyaamaarge| prasthitaiH calitaiH // 2 // jinAH gaNadharadevAH / mokSataroH mokSavakSasya / bIjam / dRzaM darzanam / AhuH kathayanti / jinAH gaNadharadevAH bhavataroH saMsAravRkSasya bIja mithyAtvam AhuH kathayanti / tattasmAtkAraNAt / dRzi prAptAyo satyAm / mumukSubhiH jo bAhya aura Abhyantara parigrahako chor3a karake tathA zukla dhyAnake dvArA cAra ghAtiyA koMko naSTa karake nizcayase sarvajJatAko prApta ho cukA hai usake dvArA dharmake vyAkhyAnameM kahe gaye vacana satya haiM, isase bhinna rAga-dveSase dUSita hRdayavAle kisI alpajJake vacana satya nahIM haiM / isIliye jisa jIvakI buddhi ukta sarvajJaka vacanoMmeM bhramako prApta hotI hai vaha atizaya pApI hai, athavA vaha bhavya hI nahIM hai // 1 // eka bhI jo bhavya prANI atyanta prasannatAse yahAM nirmala samyagdarzanake viSayameM sthitiko karatA hai vaha pApa karmake udayase duHkhita hokara bhI nizcayase prazaMsanIya hai| isake viparIta jo mithyA mArgameM pravRtta hokara mahAn sukhako pradAna karanevAle mokSake mArgase bahuta dUra haiM ve yadi saMkhyAmeM adhika tathA sukhI bhI hoM to bhI unase kucha prayojana nahIM hai // vizeSArtha- abhiprAya yaha hai ki yadi nirmala samyagdRSTi jIva eka bhI ho to vaha prazaMsAke yogya hai / kintu mithyAmArgameM pravRtta hue prANI saMkhyAmeM yadi adhika bhI hoM to bhI ve prazaMsanIya nahIM hai-nindanIya hI haiN| nirmala samyagdRSTi jIvakA pApa karmake udayase vartamAnameM duHkhI rahanA bhI utanA hAnikAraka nahIM hai, jitanA ki mithyAdRSTi jIvakA puNya karmake udayase vartamAnameM sukhase sthita rahanA bhI hAnikAraka hai / / 2 // jina bhagavAn samyagdarzanako mokSarUpI vRkSakA bIja tathA mithyAdarzanako saMsArarUpI dhRkSakA bIja batalAte haiN| isaliye usa samyagdarzanake prApta ho jAnepara mokSAbhilASI vidvajanoMko usake saMrakSaNa 1ka karmacatuSTayaM / 2 za idaM padaM nopalabhyate ttr| 3za 'kim' nAsti / 4 zaratyantadUrIkRtasphItaM AnandabharapradaM amRtapathaM yaiH|
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 139 -484: 76] 7. dezavatodyotanam 462) saMprApte 'tra bhave kathaM kathamapi drAdhIyasAnehasA mAnuSye zucidarzane ca mahatA kArya sapo mokSadam / mo cellokaniSedhato'tha mahato mohAdazakteratho saMpata na tattadA gRhavatAM SaTkarmayogyaM vatam // 4 // 463) harUmUlavatamaSTadhA tadanu ca syAtpaJcadhANuvataM zIlAkhyaM ca guNavatatrayamataH zikSAzcatasraH praa| rAtrau bhojanavarjanaM zucipaTAt peyaM payaH zaktito maunAdivatamapyanuSThitamidaM puNyAya bhavyAtmanAm // 5 // 464 ) hanti sthAvaradehinaH svaviSaye sarvotrasAn rakSati cUte satyamacauryavRttimabalAM zuddhAM nijAM sevte| digdezavatadaNDavarjanamataH sAmAyikaM proSadhaM pAnaM bhogayugapramANamurarIkuryAhIti vratI // 6 // munIzvaraiH / atha budhaiH / alam atyartham / yatnaH vidheyaH kartavyaH / iha saMsAre / prANI mahati kAle gate api / hitA kalyANa. yuktAm / tAM dRzaM va labhate / kiMlakSaNe saMsAre / bahuyonijAlamaTile nAnAyonisamUhamRte / kilakSaNaH prANI / saMsAre bhrAmyan // 3 // atra bhave sNsaare| kathaM kathamapi kaSTena / drAdhIyasA anehasA dIrghakAlena / mAnuSye / ca punaH / zucidarzane saMprApte sati / mahatA bhanyajIve / mokSadaM tapaH kArya kartavyam / no cet tattapaH na saMpadyeta / kutH| lokaniSedhataH / athai mahataH mohAt / atha azaktaH asAmarthyAt / tadA / gRhavatA gRhasthAnAm / SaTkarmayogyaM vratam asti devapUjAgurUpAstrItyAdi // 4 // idam anuSThitam Acaritam / bhavyAtmanA puNyAya / syAt bhavet / tameva darzayati / dRgdarzanam / aSTadhA mUlavratam / tadanu pazcAt / pavadhA aNuvratam / ca punaH / zrIlAkhyaM vrataM ayaM guNavratam ataH catataH zikSAH / parAH shresstthaaH| rAtrau bhojamavarjanam / zucipaTAt payaH peyaM zucivastrAt jalapAnam / zaktitaH maunAdivatam / sarva puNyAya bhavati // 5 // gRhI gRhasthaH / khaviSaye khakAyeM sthAvaradehinaH pRthvIkAyAdIn / hanti pIDayati / sarvAn prasAn rakSati / satyaM vacaH bUte / acauryavRtti pAlayati / nijAm abalA zuddho yuti sevate / digdezavratau [degte ] anarthadaNDavarjanaM karoti / ataH pazcAt / sAmAyikaM karoti / proSadha-upavAsa Adike viSayameM mahAn prayala karanA cAhiye / kAraNa yaha hai ki pApa karmase Acchanna hokara bahuta-sI (caurAsI lAkha ) yoniyoMke samUhase jaTila isa saMsArameM paribhramaNa karanevAlA prANI dIrgha kAlake vItanepara bhI hitakAraka usa samyagdarzanako kahAMse prApta kara sakatA hai ? arthAt nahIM prApta kara sakatA hai // 3 // yahAM saMsArameM yadi kisI prakArase atizaya dIrgha kAlameM manuSyabhava aura nirmala samyagdarzana prApta ho gayA hai to phira mahApuruSako mokSadAyaka tapakA AcaraNa karanA cAhiye / parantu yadi kuTumbIjanoM Adike rokanese, mahAmohase athavA azaktike kAraNa vaha tapazcaraNa nahIM kiyA jA sakatA hai to phira gRhastha zrAvakoMke chaha Avazyaka ( devapUjA Adi) kriyAoMke yogya vratakA paripAlana to karanA hI cAhiye // 4 // samyagdarzanake sAtha ATha mUlaguNa, tatpazcAt pAMca aNuvrata, tathA tIna guNavrata evaM cAra zikSAvrata isa prakAra ye sAta zIlavata, rAtrimeM bhojanakA parityAga, pavitra vastrase chAne gaye jalakA pInA, tathA zaktike anusAra maunavrata Adi; yaha saba AcaraNa bhavya jIvoM ke liye puNyakA kAraNa hotA hai // 5 // vratI zrAvaka apane prayojanake vaza sthAvara prANiyoMkA ghAta karatA huA bhI saba sa jIvoMkI rakSA karatA hai, satya vacana bolatA hai, cauryavRtti (corI ) kA parityAga karatA hai, zuddha apanI hI strIkA sevana karatA hai, digvata aura dezavratakA pAlana karatA hai, anarthadaNDoM ( pApopadeza, hiMsAdAna, apadhyAna, duHzruti aura pramAdacaryA) 1 ma za mahatAM / 2 za sevyate / 3 ca bhogyutprmaann| 4 ma za mahatAM bhvyjiivaiH| 5 ka ati| 6 aza vratatrayaM / . 7 za yuvatIM /
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 padmanandi-paJcaviMzatiH 465 ) devArAdhanapUjanAdibahuSu vyApArakAryeSu satpuNyopArjana hetuSu pratidinaM saMjAyamAneSvapi / saMsArArNavatAraNe pravahaNaM satpAtramuddizya yat taddezavratadhAriNo dhanavato dAnaM prakRSTo guNaH // 7 // 466) sarvo vAJchati saukhyameva tanubhRttanmokSa eva sphuTaM dRSTyAditraya eva sidhyati sa tannirgrantha eva sthitam / tadvRttirvapuSo 'sya vRttirazanAttadIyate zrAvakaiH kAle kliSTatare 'pi mokSapadavI prAyastato vartate // 8 // 467 ) svecchAhAravihArajalpanatayA nIrugvapurjAyate sAdhUnAM tu na sA tatastadapaTu prAyeNa saMbhAvyate / kuryAdauSadhapathyavAribhiridaM cAritrabhArakSamaM yattasmAdiha vartate prazaminAM dharmo gRhasthottamAt // 9 // [ 465: 77 karoti / gRhI dAnaM karoti / gRhI bhogayugaM bhoga-upabhogapramANaM saMkhyAM karoti / sarva vratam urarI- aGgIkuryAt / iti hetoH / vratI kathyate // 6 // dezavratadhAriNaH dhanavataH zrAvakasyai / satpAtram uddizya yat dAnaM bhavet tat prakRSTaH zreSThaguNaH bhavati / kiMlakSaNa dAnam / saMsArArNavatAraNe pravahaNaM prohaNam / keSu satsu / deva-ArAdhanapUjanAdibahuSu vyApArakAryeSu satpuNyopArjanahetuSu pratidinaM saMjAyamAneSu api // 7 // sarvaH tanubhRt saukhyam eva vAJchati / tat saukhyam / sphuTaM vyaktam / mokSe eva / sa mokSaH / dRSTyAditraye sati sidhyati / tat dRSTyAditrayaM nirgranthapade sthitam / tannirgranthavRttiH vapuSaH zarIrAt bhavati / asya zarIrasya / vRttiH sthiratA / bhazanAt bhojanAt bhavati / tat azanaM bhojanam / zrAvakaiH dIyate / kAle kliSTatare api / prAyaH bAhulyena / tataH zrAvakAt / mokSapadavI vartate // 8 // iha jagati saMsAre / tasmAt kAraNAt / prazaminAM yoginAm / dharmaH / gRhasthottamAt zrAvakAt tartate / yat vapuH zarIram / svecchAhAravihArajalpanatayA / nIrug rogarahitaM jAyate / tu punaH / sAdhUnAm / sA svacchA na / tataH kAraNAt / prAyeNa bAhulyena / tatai munInAM vapuH zarIram / apaTu rujA rogeNa rahitaM na saMbhAvyate / idaM kA parityAga karatA hai; tathA sAmAyika, proSadhopavAsa, dAna ( atithisaMvibhAga ) aura bhogopabhogaparimANako svIkAra karatA hai || 6 || dezanatI dhanavAn zrAvakake pratidina uttama puNyopArjana ke kAraNabhUta devArAdhanA evaM jinapUjanAdirUpa bahuta kAryoMke honepara bhI saMsArarUpI samudrake pAra honemeM naukAkA kAma karanevAlA jo satpAtradAna hai vaha usakA mahAn guNa hai / abhiprAya yaha hai ki zrAvakake samasta kAryoMmeM mukhya kArya satpAtradAna hai || 7 || saba prANI sukhakI hI icchA karate haiM, vaha sukha spaSTatayA mokSameM hI hai, vaha mokSa samyagdarzanAdisvarUpa ratnatrayake honepara hI siddha hotA hai, vaha ratnatraya digambara sAdhuke hI hotA hai, ukta sAdhu kI sthiti zarIra ke nimittase hotI hai, usa zarIrakI sthiti bhojanake nimittase hotI hai, aura vaha bhojana zrAvakoM dvArA diyA jAtA hai / isa prakAra isa atizaya klezayukta kAlameM bhI mokSamArgakI pravRtti prAyaH una zrAvakoMke nimittase hI ho rahI hai // 8 // zarIra icchAnusAra bhojana, gamana aura saMbhASaNase nIroga rahatA hai / parantu isa prakArakI icchAnusAra pravRtti sAdhuoMke sambhava nahIM hai / isaliye unakA zarIra prAyaH asvastha ho jAtA hai / aisI avasthAmeM cUMki zrAvaka usa zarIrako auSadha, pathya bhojana aura jalake dvArA vrataparipAlanake yogya karatA hai ata eva yahAM una muniyoMkA dharma uttama zrAvakake nimittase hI calatA 1 za karoti / 2 za dhanavataH puruSasya zrAvakasya / 3 za karoti / 4 ka kAryeSu satsu puNyopArjana hetuSu, a-pratau truTitaM jAtaM patramatra / 5 za tataH /
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ *470 : 7-12] 7. dezapratoyosanam 468 ) vyAkhyA pustakadAnamunnatadhiyAM pAThAya bhavyAtmanAM bhaktyA yatkiyate zrutAzrayamidaM dAnaM tdaahurbudhaaH| siddhe 'smin jananAntareSu katiSu trailokyalokotsava. zrIkAriprekaTIkRtAkhilajagatkaivalyabhAjo janAH // 10 // 469 ) sarveSAmabhayaM pravRddhakaruNairyahIyate prANinAM dAnaM syAdabhayAdi tena rahitaM dAnatrayaM niSphalam / AhArauSadhazAstradAnavidhibhiH kSudrogajADyAdbhayaM yattatpAtrajane vinazyati tato dAnaM tadekaM param // 11 // 470 ) AhArAt sukhitauSadhAdatitarAM nIrogatA jAyate zAstrAt pAtraniveditAt parabhave pANDityamatyadbhutam / etatsarvaguNaprabhAparikaraH puMlo 'bhayAhAnataH paryante punarunnatonnatapadaprAptirvimuktistataH // 12 // zarIram / auSadhapathyavAribhiH cAritrabhArakSama kuryAt // 9 // yat / unnatadhiyAM bhavyAtmanAm / pAThAya paThanArtham / bhattyA kRtvA / vyAkhyA kriyte| bhatyA kRtvA pustakadAnaM kriyate / tata idaM dAnam / budhAH paNDitAH / zrutAzrayam / AhuH kathayanti zAnadAnaM kathayanti / asmin jJAnadAne siddhe sati / katiSu jananAntareSu paryAyAntareSu / janA lokAH / trailokyalokotsavazrIkAri yatprakaTIkRtam akhilaM jagat yena tat kaivalyaM bhajati iti kaivalyabhAjaH janAH bhavanti // 10 // pravRddhakaruNaiH dayAyuktaiH bhvyaiH| sarveSAM prANinAM yat abhayaM dIyate tat abhayAdidAnam / syAt bhavet / tena abhayadAnena / rahitaM dAnatrayaM niSphalaM bhavet / pAtrajane kSut-kSudhArogAt jADyAt bhayam asti| tat bhayam / AhArauSadhazAstradAnAdibhiH vinazyati / tataH kAraNAt / ekaM para zreSTham / abhayadAna prazasyate zlAdhyate // 11 // bho lokAH zrUyatAM dAnaphalam / AhArAt sukhitA jaayte| auSadhAt / atitarAm atizayena / nIrogatA jAyate / pAtraniveditAt zAstrAt parabhave atyadbhutaM pANDityaM bhavet / abhayAhAnataH / puMsaH puruSasya / etat pUrvoktaH sarvaguNaprabhAparikaraH guNasamUhaH / jAyate / paryante punaH unnatonnatapadaprAptiH jAyate / hai // 9 // unnata buddhike dhAraka bhavya jIvoMko par3haneke liye jo bhaktise pustakakA dAna kiyA jAtA hai, athavA unake liye tattvakA vyAkhyAna kiyA jAtA hai, ise vidvajjana zrutadAna (jJAnadAna) kahate haiN| isa jJAnadAnake siddha ho jAnepara kucha thor3ese hI bhavoMmeM manuSya usa kevalajJAnako prApta kara lete haiM jisake dvArA sampUrNa vizva sAkSAt dekhA jAtA hai tathA jisake pragaTa honepara tInoM lokoMke prANI utsavakI zobhA karate haiM // 10 // dayAlu puruSoMke dvArA jo saba prANiyoMke liye abhaya diyA jAtA hai, arthAt unake bhayako dUra kiyA jAtA hai, vaha abhayadAna kahalAtA hai| usase rahita zeSa tIna prakArakA dAna vyartha hotA hai / cUMki AhAra, auSadha aura zAstrake dAnakI vidhise pAtra janakA kramase kSudhAkA bhaya, rogakA bhaya aura ajJAnatAkA bhaya naSTa hotA hai ata eva eka vaha abhayadAna hI zreSTha hai // vizeSArtha---abhiprAya yaha hai ki uparyukta cAra dAnoMmeM yaha abhayadAna mukhya hai| kAraNa ki zeSa AhArAdi dAnoMkI saphalatA isa abhayadAnake hI Upara avalaMbita hai / isake atirikta yadi vicAra kiyA jAya to ve AhArAdike dAnasvarUpa zeSa tIna dAna bhI isa abhayadAnake hI antargata ho jAte haiM / isakA kAraNa yaha hai ki abhayadAnakA artha hai prANIke saba prakArake bhayako dUra karake use nirbhaya karanA / so AhAradAnake dvArA prANIkI kSudhAke bhayako, auSadhadAnake dvArA rogake bhayako, aura zAstradAnake dvArA usakI ajJAnatAke bhayako hI dUra kiyA jAtA hai // 11 // pAtrake liye diye gaye AhArake nimittase dUsare janmameM sukha, auSadhake nimittase ati 1za trailokalokasya yat shriikaarii| 2ma trailokyalokasya zrIkAri, za trailokalokasya utsava shriikaari|
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 padmanandi-paJcaviMzatiH [471:7-13 471) kRtvA kAryazatAni pApabahulAnyAzritya khedaM paraM bhrAntvA vAridhimekhalAM vasumatI duHkhena yacArjitam / tatputrAdapi jIvitAdapi dhanaM preyo 'sya panthAH zubho dAnaM tena ca dIyatAmidamaho nAnyena tatsaMgatiH // 13 // 472) dAnenaiva gRhasthatA guNavatI lokaddhayoyotikA saiva syAnnanu tadvinA dhanavato lokaddhayadhvaMsakRt / durvyApArazateSu satsu gRhiNaH pApaM yadutpadyate tamAzAya zazAGkazubhrayazase dAnaM ca nAnyatparam // 14 // 473 ) pAtrANAmupayogi yatkila dhanaM taddhImatAM manyate yenAnantaguNaM paratra sukhadaM vyAvartate tatpunaH / yogAya gataM punardhanavatastanaSTameva evaM sarSAsAmiti saMpadA gRhavatAM dAne pradhAnaM phalam // 15 // tataH pazcAt / vimuktirjAyate // 12 // tat dhanaM putrAdapi jIvitAdapi / preyaH vallabham / yat dhanam / duHkhena arjitam upArjisam / kiM kRtvA / akAryazatAni pApabahulAni kRtvA / punaH para khedam Azritya prApya / ca punaH / vAridhimekhalAM vasumatI prAntvA dhanam upArjitam / asya dhanasya / zubhaH panthA maargH| eka dAnam / tena kAraNena / aho iti saMbodhane / bho lokaaH| idaM dhanam / dIyatAm / tasya dhanasya anyena saha saMgatirna // 13 // nanu iti vitarke / dhanavataH puMsaH gRhasthatA dAnena eva guNavatI lokaddhaya-udyotikA / syAt bhavet / sA eva gRhsthtaa| tadvinA tena dAnena vinaa| tadvahasthapada lokadvayadhvaMsakRt / gRhiNA gRhasthasyai / durvyApArAteSu satsu yatpApam utpadyate tanAzAya punaH zazAzubhrayazase dAnaM para zreSTham / anyat na // 14 // kila iti satye / yat dhanam / pAtrANAm upayogi pAtranimittaM bhavati / dhImatA taddhanaM manyate / yena kAraNena / tat dhnm| punaH paratra paraloke / anantaguNaM sukhadaM vyAvartate / punaH yat dhanam / bhogAya gatam / dhanavataH gRhasthasya / tat dhanam / naSTam zaya nIrogatA, aura zAstrake nimittase Azcaryajanaka vidvattA prApta hotI hai / so abhayadAnase puruSako ina saba hI guNoMkA samudAya prApta hotA hai tathA antameM unnata unnata padoM ( indra evaM cakravartI Adi) kI prAptipUrvaka mukti bhI prApta ho jAtI hai // 12 // jo dhana atizaya khedakA anubhava karate hue pApapracura saikaDoM duSkAryoMko karake tathA samudrarUpa karadhanIse sahita arthAt samudraparyanta pRthivIkA paribhramaNa karake bahuta dukhase kamAyA gayA hai vaha dhana manuSyako apane putra evaM prANoMse bhI adhika pyArA hotA hai / isake vyayakA uttama mArga dAna hai| isaliye kaSTase prApta usa dhanakA dAna karanA cAhiye / isake viparIta dUsare mArga (durvyasanAdi) se apavyaya kiye gaye jAnepara usakA saMyoga phirase nahIM prApta ho sakatA hai // 13 // dAnake dvArA hI guNayukta gRhasthAzrama donoM lokoMko prakAzita karatA hai, arthAt jIvako dAnake nimittase hI isa bhava aura parabhava donoMmeM sukha prApta hotA hai / isake viparIta ukta dAnake vinA dhanavAn manuSyakA vaha gRhasthAzrama donoM lokoMko naSTa kara detA hai / saikar3oM duSTa vyApAroMmeM pravRtta honepara gRhasthake jo pApa utpanna hotA hai usako naSTa karanekA tathA candramAke samAna dhavala yazakI prAptikA kAraNa vaha dAna hI hai, usako chor3akara pApanAza aura yazakI prAptikA aura koI dUsarA kAraNa nahIM ho sakatA hai // 14 // jo dhana pAtroMke upayogameM AtA hai usIko buddhimAn manuSya zreSTha mAnate haiM, kyoMki, vaha anantaguNe sukhakA denevAlA hokara paralokameM phirase bhI prApta ho jAtA hai / kintu isake viparIta jo dhanavAnkA dhana bhogake nimittase naSTa hotA hai vaha nizcayase naSTa hI ho jAtA hai, arthAt dAnajanita puNyake abhAvameM vaha phira kabhI 1 ba dhImatA / 2 za gRhasthasya gRhiNaH /
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ -476: 7-18 7. dezamatodyotanam 474) putre rAjyamazeSamarthiSu dhanaM dattvAbhayaM prANiSu prAptAM nityasukhAspadaM sutapasA mokSaM purA pArthivAH / mokSasyApi bhavettataH prathamato dAnaM nidAnaM budhaiH zaktyA deyamidaM sadAticapale dravye tathA jIvite // 16 // 475) ye mokSaM prati nodyatAH sunubhave labdhe 'pi durbuddhayaH se tiSThanti gRhe na dAnamiha cettanmohapAzo dRDhaH / vedaM gRhiNA yathA vividhaM dAnaM sadA dIyatAM tatsaMsArasaritpatiprataraNe potAyate nizcitam // 17 // 476 ) yairnityaM na vilokyate jinapatirna smaryate nAryate na stUyeta na dIyate munijane dAnaM ca bhaktyA param / sAmarthye sati tagRhAzramapadaM pASANanAvA samaM tasthA bhavasAgare 'tiviSame majjanti nazyanti ca // 18 // 143 irvA[eva]dhruvam / iti hetoH / gRhavatAM saMpadAM dAne pradhAnaM phalam // 15 // purA pUrvam / pArthivA rAjAnaH / tapasA kRtvA / nityasukhAspadaM mokSaM prAptAH / kiM kRtvA / putre azeSaM rAjyaM dattvA / arthiSu yAcakeSu dhanaM dattvA / prANiSu abhayaM dattvA / tataH kAraNAt / mokSasyApi prathamataH nidAnaM kAraNaM dAnaM bhavet / sadA kAle / budhaiH caturaiH / zaktyA idaM dAnaM deyam / kva sati / dravye aticapale sati / tathA jIvite aticapale sati // 16 // sunRbhave labdhe api prApte api ye durbuddhayaH nindyabuddhayaH / mokSaM prati na udyatAH / te janAH / gRhe tiSThanti / cet yadi / iha loke / dAnaM na / tat gRhapadam / dRDhaH mohapAzaH / idaM matvA jJAtvA / gRhiNA zrAvakeNa / yatharddhi vividhaM dAnaM sadA dIyatAm / tat dAnam / saMsArasaritpatiprataraNe saMsArasamudrataraNe / nizcitaM potAyate prohaNa iva Acarati iti' potAyate // 17 // yaiH bhavyaiH zrAvakaiH nityaM sadaiva jinapatiH na vilokyate / yaiH zrAvakaiH / jinapatiH na smaryate / yaiH zrAvakaiH jinapatiH na arcyate / yairbhavyaiH jinapatiH na stUyate / ca punaH / sAmarthye sati / bhaktyA kRtvA munijane paraM dAnaM na dIyate / tadgRhAzramapadaM tasya zrAvakasya gRhapadam / pASANanAvA samaM pASANanAvasadRzam / tatrasthAH pASANanAva ' 1 nahIM prApta hotA / ata eva gRhasthoMko samasta sampattiyoMke lAbhakA utkRSTa phala dAnameM hI prApta hotA hai // 15 // pUrva kAlameM aneka rAjA putrako samasta rAjya dekara, yAcaka janoMko dhana dekara, tathA prANiyoMko abhaya dekara utkRSTa tapazcaraNake dvArA avinazvara sukhake sthAnabhUta mokSako prApta hue haiM / isa prakArase vaha dAna mokSakA bhI pradhAna kAraNa hai / isIliye sampatti aura jIvitake atizaya capala arthAt nazvara honepara vidvAn puruSoM ko zaktike anusAra sarvadA usa dAnako avazya denA cAhiye // 16 // uttama manuSyabhavako pA karake bhI jo durbuddhi puruSa mokSake viSayameM udyama nahIM karate haiM ve yadi gharameM rahate hue bhI dAna nahIM dete haiM to unake liye vaha ghara mohake dvArA nirmita dRr3ha jAla jaisA hI hai, aisA samajhakara gRhastha zrAvakako apanI sampattike anusAra sarvadA aneka prakArakA dAna denA cAhiye / kAraNa yaha ki vaha dAna nizcayase saMsArarUpI samudrake pAra honemeM nAvakA kAma karanevAlA hai // 17 // jo jana pratidina jinendra devakA na to darzana karate haiM, na smaraNa karate haiM, na pUjana karate haiM, na stuti karate haiM, aura na samartha hokara bhI bhaktise munijanake liye uttama dAna bhI dete haiM; unakA gRhasthAzrama pada pattharakI nAvake samAna hai| usake Upara sthita hokara ve manuSya atyanta bhayAnaka saMsArarUpI samudrameM gotA khAte hue naSTa hI 1 za 'cet' nAsti / 2 za 'sadA' nAsti / 3 za 'iti' nAsti / 4 za stUryate / 5 za zanaM dIyate na gRhAzramapadaM /
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ papranandi-paMJcaviMzatiH 1477:7-19477) cintAratnasuradrukAmasurabhisparzIpalAdyA bhuvi khyAtA eva paropakArakaraNe dRSTAna te kenacit / tairatropakRtaM na keSucidapi prAyo na saMbhAvyate tatkAryANi punaH sadaiva vidhadAtA paraM dRzyate // 19 // 478) yatra zrAvakaloka eSa vasati syAttatra caityAlayo yasmin so 'sti ca tatra santi yatayo dharmazca tairvatate / dharme satyaghasaMcayo vighaTate svargApavargAzrayaM' saukhyaM bhAvi nRNAM tato guNavatAM syuH zrAvakAH saMmatAH // 20 // 479) kAle duHkhamasaMjJake jinapaterdharma gate kSINatAM tucche sAmayike jane bahutare mithyAndhakAre sati / caitye caityagRhe ca bhaktisahito yaH so 'pi no dRzyate yastatkArayate yathAvidhi punarbhanyaH sa vandyaH satAm // 21 // sadRzagRhapadasthAH / ativiSame / bhavasAgare saMsArasamudre / majanti buDanti nazyanti ca // 18 // cintAratne-surahama-kalpavRkSa. kAmasurabhi-kAmadhenu-goM-sparzopala-pArzvapASANA ete / bhuvi bhUmaNDale / propkaarkrnne| khyAtAH prasiddhAH kathyante / te puurvoktaaH| kenacita puMsA dRSTAH na / taiH cintAratnAdibhiH / kecit upakRtaM na / atra loke| upakAra riH] na kRtaM taH] upakAraH na saMbhAvyate / punaH tatkAryANi / teSAM ratnAdInA kAryANi cintitadAyakAni / sadaiva vidadhat kurvan / dAtA para dRzyate // 19 // yatra eSaH zrAvakalokaH vasati tisstthti| tatra caityAlayaH syAt bhavet / ca punaH / yasmin caityAlaye sati / sa sarvajJabimba asti| athavA yasmin prAme caityAlayaH asti tatra yatayaH snti| taiH yatibhiH dharmaH pravartate / dharme sati aghasaMcayaH pApasaMcayaH vighaTate vinazyati / nRNAM khargApavargasaukhyam / bhAvi bhaviSyati / tataH kAraNAt / guNavatAM zrAvakAH saMmatAH syuH // 20 // duHkhamasaMjJake paJcamakAle sti| jinapateH dharme kSINatAM gate sati / sAmayike jane tucche sati / mithyAndhakAre bahutare sati / caitye prtimaayaam| ca punaH / caityagRhe bhaktisahitaH yaH kazcit zrAvakaH / so'pi no dRzyate / punaH yaH bhavyaH ythaavidhi| tatkArayate tat caityaM pratimA honevAle haiM // 18 // cintAmaNi, kalpavRkSa, kAmadhenu aura pArasa patthara Adi pRthivIpara paropakArake karanemeM kevala prasiddha hI haiM / unako na to kisIne paropakAra karate hue dekhA hai aura na unhoMne yahAM kisIkA upakAra kiyA bhI hai, tathA vaisI sambhAvanA bhI prAyaH nahIM hai / parantu unake kAryoM ( paropakArAdi) ko sadA hI karatA huA kevala dAtA zrAvaka avazya dekhA jAtA hai / tAtparya yaha ki dAnI manuSya una prasiddha cintAmaNi Adise bhI atizaya zreSTha hai // 19 // jisa gAMvameM ye zrAvaka jana rahate haiM vahAM caityAlaya hotA hai aura jahAMpara caityAlaya hai vahAMpara munijana rahate haiM, una muniyoMke dvArA dharmakI pravRtti hotI hai, tathA dharmake honepara pApake samUhakA nAza hokara svarga-mokSakA sukha prApta hotA hai / isaliye guNavAn manuSyoMko zrAvaka abhISTa haiM // vizeSArtha---- abhiprAya yaha hai ki jina jinabhavanoMmeM sthita hokara munijana svarga-mokSake sAdhanabhUta dharmakA pracAra karate haiM ve jinabhavana zrAvakoM ke dvArA hI nirmApita karAye jAte haiM / ata eva jaba ve zrAvaka hI paramparAse usa sukhake sAdhana haiM taba guNI janoMko una zrAvakoMkA yathAyogya sanmAna karanA hI cAhiye // 20 // isa dukhamA nAmake paMcama kAlameM jinendra bhagavAnke dvArA prarUpita dharma kSINa ho cukA hai / isameM jainAgama athavA jaina dharmakA Azraya lenevAle jana thor3e aura ajJAnarUpa andhakArakA pracAra bahuta adhika hai| aisI avasthAmeM jo manuSya jinapratimA aura jinagRhake viSayameM bhakti rakhatA ho vaha bhI 1 ka svrgaapvrgshriyN| 2 za 'nAvAsadRzA gRhsthaaH| 3 shcintaamnnirtn| 4 za gau| 5 ka bhuvi mnnddle| 6za vartate / 7ka svagApavargazriyaM saukhyaM, a-pratA truTitaM jAtaM ptrmtr| 8za sAmayikasahitajane /
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ -482:7-24] 7. dezamatodyotakam 480) bimbAdalopratiyavopratimeva bhaktyA ye kArayanti jinasana jinAkRti c| puNyaM tadIyamiha vAgapi naiva zakA stotuM parasya kimu kArayiturddhayasya // 22 // 481) yAtrAmiH sapanairmahotsavazataiH pUjAmirullocakara naivelibhipajaizca klshaistuurytrikairjaagraiH| ghaNTAcAmaradarpaNAdibhirapi prastArya zomA parI bhavyAH puNyamupArjayanti satataM satyatra caityAlaye // 23 // te cANuvatadhAriNo'pi niyataM yAnsyeva devAlaya tiSThantyeva maharthikAmarapadaM tatraiva lamvA ciram / anAgatya punaH kule 'timahati prApya prakRSTaM zumA nmAnuSyaM ca virAgatAM ca sakalatyAgaM ca muktAstataH // 24 // ca punaH caityagRhaM kArayate sa bhavyaH / so vanyaH satpuruSANAM vandyaH ||21||ye bhavyAH / jinsm| ca punaH / jinAkRti bhaktyA kaarynti| bimbAdalobhatiM kandUrI-ardhasamAnam / jinasadma / yavocati yava-unnatisamAnam / jinAkRtim / kaarynti| iha loke / tIyaM puNyaM stotum / vAgapi sarakhatyapi / zakA samarthA / naiva / parasya dvayasya kArayituH jinasadya jinAkRti kArayituH / kimu kA vArtA // 22 // atra caityAlaye sati / bhvyaaH| satataM nirantaram / puNyam upaarjynti| kaamiH| yAtrAbhiH / punaH kaiH / sapanaiH mahotsavazataiH pUjAbhiH / ullecakaiH candropakaiH / puNyam upArjayanti / punaH naivedyaiH / balimiH yjnyaiH| dhvajaiH / kalazaiH / tauryatrikaiH gItanRtyavAditraiH / jAgaraiH / ghaNTAcAmaradarpaNa-AdarzazataiH api| parI zobhA prastArya puNyam upArjayanti bhavyAH // 23 // te aNuvratadhAriNaH zrAvakA api caityAlayaM yAnti / tatra devloke| maharddhika-amarapadaM laavaa| cire bahatara kAlam / tiSThanti / punaH / atra manuSyaloke Agatya atimahati kuLe / zubhAt puNyAt / mAnuSyaM prApya / ca punH| nahIM dekhanemeM aataa| phira bhI jo bhavya vidhi pUrvaka ukta jinapratimA aura jinagRhakA nirmANa karAtA hai vaha sajjana puruSoMke dvArA vandanIya hai // 21 // jo bhavya jIva bhaktise kuMduruke patteke barAbara jinAlaya tathA jauke barAbara jinapratimAkA nirmANa karAte haiM unake puNyakA varNana karaneke liye yahAM vANI (sarasvatI) bhI samartha nahIM hai / phira jo bhavya jIva una (jinAlaya evaM jinapratimA ) donoMkA hI nirmANa karAtA hai usake viSayameM kyA kahA jAya ? arthAt vaha to atizaya puNyazAlI hai hI // vizeSArtha-isakA abhiprAya yaha hai ki jo bhavya prANI choTe-se choTe bhI jinamaMdirakA athavA jinapratimAkA nirmANa karAtA hai vaha bahuta hI puNyazAlI hotA hai / phira jo bhavya prANI vizAla jinabhavanakA nirmANa karAkara usameM manohara jinapratimAko pratiSThita karAtA hai usako to niHsandeha aparimita puNyakA lAbha honevAlA hai // 22 // saMsArameM caityAlayake honepara aneka bhavya jIva yAtrAoM (jalayAtrA Adi), abhiSekoM, saikaDoM mahAna utsavoM, aneka prakArake pUjAvidhAnoM, caMdoboM, naivedyoM, anya upAhAroM, dhvajAoM, kalazoM, tauryatrikoM (gIta, nRtya, vAditra ), jAgaraNoM tathA ghaMTA, cAmara aura darpaNAdikoMke dvArA utkRSTa zobhAkA vistAra karake nirantara puNyakA upArjana karate haiM // 23 // ve bhavya jIva yadi aNuvratoMke bhI dhAraka hoM to bhI maraneke pazcAta svargalokako hI jAte haiM aura aNimA Adi RddhiyoMse saMyukta devapadako prApta karake cira kAla taka vahAM ( svargameM ) hI rahate haiM / tatpazcAt mahAn puNyakarmake udayase manuSyalokameM Akara aura atizaya prazaMsanIya kulameM uttama manuSya hokara vairAgyako prApta hote hue ve samasta parigrahako chor3akara muni ho jAte haiM tathA isa 1ba vANuvrata / 2 ca-pratipATho'yam / makaza caityaalyN| 3 ka stpurussaiH| 4za 'yavonnati' naasti| 5ma javaunnatasamAnA, za jvonntsmaanN| 6 ka 'parI' nAsti / padmanaM0 19
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 padmanandi-paJcaviMzatiH [483 : 7-25483 ) puMso 'rtheSu caturpu nizcalataro mokSaH paraM satsukhaH zeSAstadviparItadharmakalitA heyA mumukssortH| tasmAttatpadasAdhanatvadharaNo dharmo 'pi no saMmataH yo bhogAdinimittameva sa punaH pApaM dhudhairmnyte|| 25 // 484 ) bhavyAnAmaNubhirvatairanaNubhiH sAdhyo'tra mokSaH paraM nAnyatkiMcidihaiva nizcayanayAjIvaH sukhI jAyate / sarva tu vratajAtamIdRzadhiyA sAphalyametyanyathA saMsArAzrayakAraNaM bhavati yattahuHkhameva sphuTam // 26 // 485 ) yatkalyANaparaMparArpaNaparaM bhavyAtmanAM saMsRtau paryante yadanantasaukhyasadanaM mokSaM dadAti dhruvam / tajjIyAdatidurlabhaM sunaratAmukhyairguNaiH prApitaM zrImatpaGkajanandibhirviracitaM dezavatohayotanam // 27 // virAgatA praapy| ca punaH / sakalaparigrahatyAgaM prApya / tataH mukkAH karmabandhanAt muktA rahitA bhavanti // 24 // puMsaH puruSasya / catuSu artheSu padArtheSu / param utkRSTaH / nizcalataraH mokSaH padArthaH satsukhaH / zeSAH padArthoH trayaH / tadviparItadharmakalitAH moksspraashukhaaH| ataH kAraNAt mumukssoH| heyAH tyaajyaaH| tasmAt dharmapadArthaH api / tatpada-mokSapada-sAdhanatvadharaNa: mokSapadasAdhanasamarthaH dharmapadArthaH dharmaH no saMmataH neSTaH (1) yo bhogAdinimittameva sa budhaiH pApaM manyate // 25 // atra sNsaare| bhavyAnAm aNubhiH [prataiH] aNuvrataiH / anaNubhiH mahAvataiH / paraM mokSaH sAdhyaH / anyatkiMcit na / jIvaH nizcayanayAt / ihaiva mokSe / sukhI jaayte| tu punaH / sarva vratajAtaM vratasamUham [haH / IdRzadhiyA mokSadhiyA / sAphalyam eti sAphalyaM gacchati / anyathA saMsArAzrayakAraNaM bhavati / yat vratajAtaM vratasamUhahiH] / tadduHkham eva / sphuTaM vyaktam // 26 // taddezavratoyotanaM dezavrataprakAzanam / jIyAt / yat dezavratoyotanam / saMsRtau saMsAre / bhavyAtmanAm / kalyANaparaMparA kalyANazreNI tasyAH arpaNe para zreSTham / punaH kiMlakSaNaM dezavratoddayotanam / yat paryante avasAne / dhruvaM nizcitam / anantasaukhyasadanaM mokSaM dadAti / kiMlakSaNaM mokSam / atidurlabham / punaH kilakSaNaM dezavatoddayotanam / sunaratAmukhyaiH guNaiH prApitam / kiMlakSaNaM dezavratoyotanam / zrImatpaGkajanandibhiH viracitaM kRtam // 27 // iti dezavratoddayotanaM samAptam // 7 // kramase ve antameM muktiko bhI prApta kara lete haiM // 24 // dharma, artha, kAma aura mokSa ina cAra puruSArthomeM kevala mokSa puruSArtha hI samIcIna (bAdhA rahita ) sukhase yukta hokara sadA sthira rahanevAlA hai / zeSa tIna puruSArtha usase viparIta (asthira ) svabhAvavAle haiN| ata eva ve mumukSu janake liye chor3aneke yogya haiN| isIlie jo dharma puruSArtha uparyukta mokSa puruSArthakA sAdhaka hotA hai vaha bhI hameM abhISTa hai, kintu jo dharma kevala bhogAdikA hI kAraNa hotA hai use vidvajjana pApa hI samajhate haiM // 25 // bhavya jIvoMko aNuvratoM athavA mahAvratoMke dvArA yahAMpara kevala mokSa hI siddha karaneke yogya hai, anya kucha bhI siddha karaneke yogya nahIM hai / kAraNa yaha hai ki nizcaya nayase jIva usa mokSameM hI sthita hokara sukhI hotA hai| isIliye isa prakArakI buddhise jo saba vratoMkA paripAlana kiyA jAtA hai vaha saphalatAko prApta hotA hai tathA isake viparIta vaha kevala usa saMsArakA kAraNa hotA hai jo pratyakSameM hI duHkhasvarUpa hai // 26 // zrImAn padmanandI munike dvArA racA gayA jo dezavratodyotana prakaraNa saMsArameM bhavya jIvoM ke liye kalyANaparamparAke denemeM tatpara hai, antameM jo nizcayase ananta sukhake sthAnabhUta mokSako detA hai, tathA jo uttama manuSyaparyAya Adi guNoMse prApta karAyA jAnevAlA hai| aisA vaha durlabha dezavratodyotana jayavanta hove // 27 // isa prakAra dezavratodyotana samApta huA // 7 // 1bhaka dharmapadArthaH no sammataH no kathitaH punaH yaH dharmaH bhogAdinimittaM eva budhaiH paNDitaiH sa dharmaH pApaM / 2 ka 'yat' nAsti /
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 8. siddhastutiH ] 486) sUkSmatvAdaNudarzino 'vadhidRzaH pazyanti no yAn pare yatsaMvinmahimaMsthitaM tribhuvanaM khasyaM bhamekaM yathA / siddhAnAmahamaprameyamahasAM teSAM laghurmAnuSo mUDhAtmA kimu vacmi tatra yadi vA bhaktyA mahatyA vazaH // 1 // 487) niHzeSAmarazekharAzritamaNizreNyarcitAGgidrayA devAste 'pi jinA yadunnatapadaprAtyai yatante tarAm / sarveSAmupari pravRddhaparamazAnAdibhiH kSAyikaiH yuktA na vyabhicAribhiH pratidinaM siddhAn namAmo vayam // 2 // 488) ye lokAgravilambinastadadhikaM dharmAstikAyaM vinA no yAtAH sahajasthirAmalalasaddRgbodhasanmUrtayaH / saMprAptAH kRtakRtyatAmasadRzAH siddhA jaganmaGgalaM nityAnanda sudhArasasya ca sadA pAtrANi te pAntu vaH // 3 // ahaM mAnuSaH / mUDhAtmA mUrkhaH / laghuH hInaH / teSAM siddhAnAm / kimu vacmi kiM kathayAmi / kiMlakSaNAnAM siddhAnAm / aprameyamahasAM maryAdArahitatejasAm / yAn siddhAn sUkSmatvAt pare avadhidRzaH avadhijJAninaH / aNudarzinaH sUkSmaparamANudarzinaH / no pazyanti / yeSAM siddhAnAM jJAne / tribhuvanaM pratibhAsate / yathA khastham / AkAze sthitam / bhaM nakSatram / bhAsate / yat jJAnam / tribhuvane / saMvinmahimesthitam / yadi vA / tatra teSu siddheSu / yatkiMcidvacmi tat bhaktyA mahatyA vazaH kathyate // 1 // vayam AcAryAH pratidinaM siddhAn namAmaH / kiMlakSaNAn siddhAn / sarveSAmupari pravRddhaparamajJAnAdibhiH kSAyikaiH yuktAn / avyabhicAribhiH vinAzarahita guNaiH 5 yuktAn / yadunnatapadaprAptyai yeSAM siddhAnAm unnatapadaprAptyai / te'pi jinAH tIrthaMkaradevAH / tarAm atizayena / yatante yatnaM kurvanti / kiMlakSaNA jinadevAH / niHzeSA amarAH devAH teSAM zekhareSu mukuTeSu AzritA ye maNayaH teSAM maNInAM zreNibhiH arcitam adviyaM yeSAM te niHzeSAmarazekharAzritamaNizreNya ciMtAviddhayAH // 2 // te siddhAH / vaH yuSmAn / sadA sarvadA / pAntu rakSantu / ye siddhAH / lokApravilambinaH / tadadhikaM lokAt agre / no yAtAH / kena vinA / dharmAstikAyaM vinaa| kiMlakSaNAH siddhAH / sahaja sthirAtinirmalalasadvag-darzana-bodha-jJAnamUrtayaH / punaH kiMlakSaNAH siddhAH / kRtakRtyatAM saMprAptAH / punaH asadRzAH asamAnAH / punaH kiMlakSaNAH siddhAH / jaganmaGgalam / ca punaH / nityAnandasudhArasasya pAtrANi / te sUkSma honese jina siddhoMko paramANudarzI dUsare avadhijJAnI bhI nahIM dekha pAte haiM tathA jinake jJAnameM sthita tInoM loka AkAzameM sthita eka nakSatrake samAna spaSTa pratibhAsita hote haiM una aparimita tejake dhAraka siddhoMkA varNana kyA mujha jaisA mUrkha va hIna manuSya kara sakatA hai ? arthAt nahIM kara sakatA / phira bhI jo maiM unakA kucha varNana yahAM kara rahA hUM vaha atizaya bhaktike vaza hokara hI kara rahA hUM // 1 // jinake donoM caraNa samasta devoMke mukuToMmeM lage hue mANiyoMkI paMktiyoMse pUjita haiM, arthAt jinake caraNoMmeM samasta deva bhI namaskAra karate haiM, aise ve tIrthaMkara jinadeva bhI jina siddhoMke unnata padako prApta karaneke liye adhika prayatna karate haiM; jo sabake Upara vRddhiMgata hokara anya kisImeM na pAye jAnevAle aise atizaya vRddhiMgata kevalajJAnAdisvarUpa kSAyika bhAvoMse saMyukta haiM; una siddhoMko hama pratidina namaskAra karate haiM // 2 // jo siddha jIva lokazikharake Azrita haiM, Age dharma dravyakA abhAva honese jo usase adhika upara nahIM gaye haiM, jo avinazvara svAbhAvika nirmala darzana ( kevaladarzana ) 1 ka za saMcinmahima / 2 ma (jai si. ) za svacchaM / 3 za svacchaM / 4 za kiMcit bhaktyA / 5 za rahitairguNaiH / 6 za te jinAH / 7 ka niHzeSAmarAH niHzeSadevAH /
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 awww pacanandi-paJcaviMzatiH [489 :8-4489) ye jitvA nijakarmakarkazaripUna prAptAH padaM zAzvataM yeSAM janmajarAmRtiprabhRtibhiH sImApi nollacyate / yeSvaizvaryamacintyamekamasamajJAnAdisaMyojitaM te santu trijagacchikhAgramaNayaH siddhA mama zreyase // 4 // 490) siddho bodhamitiH sa bodha udito zeyapramANo bhavet jJeyaM lokamalokameva ca vadantyAtmeti srvsthitH| mUSAyAM madanojjhite hi jaThare yAra nabhastAdRzaH prAkkAyAt kimapi prahINa iti vA siddhaH sadAnandati // 5 // siddhAH / rakSantu // 3 // te siddhAH mama shreyse| santu bhavantu / kilakSaNAH siddhaaH| trijagacchikhAgramaNayaH / ye siddhAH nijakarmakarkazaripUna zatrUn jitvA / zAzvataM padaM prAptAH / yeSAM siddhAnAm / sImA api maryAdA api / janmajarAmRtiprabhRtibhiH nolldhyte| yeSu siddheSu ekam acintyam aizvarya vartate / asamajJAnAdisaMyojitaM jJAnam atIndriyajJAnaM vartate // 4 // siddhaH sadA Anandati / kiMlakSaNaH siddhaH / kRtakRtyaH / punaH kiMlakSaNaH siddhH| bodhamitiH bodhapramANam / sa uditaH bodhaH prakaTIbhUtaH bodhaH jheyapramANo bhavet / seyaM lokaM ca punaH alokam eva vadanti / iti hetoH / AtmA sarvasthitaH / hi yataH / mUSAyAM mRnmayaputtalikAyAm / madana-ujjhite mynnrhite| jAThare udare / yAdRk nabhaH AkAzaH asti tAdRzaH siddhAkAraH iti prAkkAyAt aura jJAna (kevalajJAna ) rUpa anupama zarIrako dhAraNa karate haiM, jo kRtakRtyasvarUpako prApta ho cuke haiM, anupama haiM, jagatke liye maMgalasvarUpa haiM, tathA avinazvara sukharUpa amRtarasake pAtra haiM ; aise ve siddha sadA Apa logoMkI rakSA kareM // 3 // jo siddha parameSThI apane karmarUpI kaThora zatruoMko jItakara nitya (mokSa) padako prApta ho cuke haiM; janma, jarA evaM maraNa Adi jinakI sImAko bhI nahIM lAMgha sakate, arthAt jo janma, jarA aura maraNase mukta ho gaye haiM; tathA jinameM asAdhAraNa jJAna Adike dvArA acintya evaM advitIya anantacatuSTayasvarUpa aizvaryakA saMyoga karAyA gayA hai| aise ve tInoM lokoMke cUDAmaNike samAna siddha parameSThI mere kalyANake liye hoveM // 4 // siddha jIva apane jJAnake pramANa haiM aura vaha jJAna jJeya (jJAnakA viSaya ) ke pramANa kahA gayA hai| vaha jJeya bhI loka evaM alokasvarUpa hai| isIse AtmA sarvavyApaka kahA jAtA hai| sAMce (jisameM DhAlakara pAtra evaM AbhUSaNa Adi banAye jAte haiM) meMse mainake pRthak ho jAnepara usake bhItara jaisA zuddha AkAza zeSa raha jAtA hai aise AkArako dhAraNa karanevAlA tathA pUrva zarIrase kucha hIna aisA vaha siddha parameSThI sadA AnandakA anubhava karatA hai| vizeSArtha-siddhoMkA jJAna aparimita hai jo samasta loka evaM alokako viSaya karatA hai| isa prakAra loka aura aloka rUpa aparimita jJeyako viSaya karanevAle usa jJAnase cUMki AtmA abhinna hai- tatsvarUpa hai| isI apekSAse AtmAko vyApaka kahA jAtA hai / vastutaH to vaha pUrva zarIrase kucha nyUna rahakara apane sImita kSetrameM hI rahatA hai / pUrva zarIrase kucha nyUna rahanekA kAraNa yaha hai ki zarIrake upAMgabhUta jo nAsikAchidrAdi hote haiM vahAM AtmapradezoMkA abhAva rahatA hai| zarIrakA sambandha chUTanepara amUrtika siddhAtmAkA AkAra kaisA rahatA hai, yaha batalAte hue yahAM yaha udAharaNa diyA gayA hai ki jaise miTTI Adise nirmita putaleke bhItara maina bhara diyA gayA ho, tatpazcAt use agnikA saMyoga prApta honepara jisa prakAra usa mainake gala jAnepara vahAM usa AkArameM zuddha AkAza zeSa raha jAtA hai usI prakAra zarIrakA sambandha chUTa 1ca shudo| 2 ka lokaM alokaM ca punaH eva vadanti /
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 149 -493:8-8] 8. siddhastutiH 491) dRgbodhau paramau tadAvRtihateH saukhyaM ca mohakSayAt vIrya vighnavighAtato 'pratihataM mUrtirna naamkssteH| AyurnAzavazAnna janmamaraNe gotre na gotraM vinA siddhAnAM na ca vedanIyavirahAhuHkhaM sukhaM cAkSajam // 6 // 492 ) yairduHkhAni samApnuvanti vidhivajAnanti pazyanti no vIryaM naiva nijaM bhajantyasubhRto nityaM sthitAH saMsRtau / karmANi prahatAni tAni mahatA yogena yaiste sadA siddhA nityacatuSTayAmRtasarinnAthA bhaveyurna kim // 7 // 493 ) ekAkSAdvahukarmasaMvRtamatesyakSAdijIvAH sukha zAnAdhikyayutA bhavanti kimapi klezopazAnteriha / ye siddhAstu samastakarmaviSamadhvAntaprabandhacyutAH sadvodhAH sukhinazca te kathamaho na syutrilokAdhipAH // 8 // kimapi prahINaH // 5 // siddhAnAM dRgbodhau paramau vartete' / kasmAt / tayordvayoH jJAnadarzanayoH AvRtihateH AvaraNaspheTanAt / ca punaH / siddhAnAM saukhyaM vartate / kasmAt / mohakSayAt / siddhAnAm anantavIrya vartate / kasmAt / vighnavighAtataH antarAyakarmakSayAt / kiMlakSaNaM vIryam / apratihataM na kenApi hatam / siddhAnAM mUrtiH na / kasmAt / nAmakSateH nAmakarmakSayAt / yeSAM siddhAnAM janmamaraNe na / kasmAt / AyuHkarmanAzAt / yeSAM siddhAnAm / gotre dve na uccanIcagotre na / kasmAt / gotrakarmavinAzAt / ca punaH / siddhAnAm / akSajam indriya-utpannam akSaja sukhaM duHkhaM n| kasmAt / vedanIyakarmavirahAt nAzAt // 6 // te siddhaaH| sadA srvdaa| nityacatuSTayAmRtasarinnAthAH anntsukhsmudraaH| kiM na bhaveyuH / api tu bhaveyaH / yaiH si yogena shukdhyaanen| tAni krmaanni| prahatAni vinAzitAni / yaH karmabhiH / asubhRtaH jIvAH duHkhAni samApnuvanti vidhivat duHkhAni jAnanti no pazyanti nijaM vIryam naiva bhajanti nAzrayanti / nityam / saMsRtau sthitAH saMsAre sthitaaH||7|| iha jagati sNsaare| ekAkSAt ekendriyAt / dvi-akSAdijIvAH dvIndriyAdijIvAH / sukhajJAnAdhikyayutAH bhavanti / kasmAt / kimapi klezopazAnteH sakAzAt / kiMlakSaNAt ekendriyAt' / bahukarmasaMvRtamateH / aho iti saMbodhane / tu punaH / te siddhAH / kathaM sukhinaH na syuH na jAnepara usake AkAra zuddha Atmapradeza zeSa raha jAte haiM // 5 // siddhoMke darzanAvaraNake kSayase utkRSTa darzana (kevaladarzana), jJAnAvaraNake kSayase utkRSTa jJAna ( kevalajJAna), mohanIya karmake kSayase ananta sukha, antarAyake vinAzase anantavIrya, nAmakarmake kSayase unake mUrtikA abhAva hokara amUrtatva ( sUkSmatva ), Ayu karmake naSTa ho jAnese janma-maraNakA abhAva hokara avagAhanatva, gotra karmake kSINa ho jAnepara ucca evaM nIca gotroMkA abhAva hokara agurulaghutva, tathA vedanIya karmake naSTa ho jAnese indriyajanya sukha-duHkhakA abhAva hokara avyAbAdhatva guNa pragaTa hotA hai // 6 // jina karmoMke nimittase nirantara saMsArameM sthita prANI sadA duHkhoMko prApta huA karate haiM, vidhivat AtmasvarUpako na jAnate haiM aura na dekhate haiM, tathA apane svAbhAvika vIrya ( sAmarthya ) kA bhI anubhava nahIM karate haiM; una karmoko jina siddhoMne mahAn yoga arthAt zukladhyAnake dvArA naSTa kara diyA hai ve siddha bhagavAn avinazvara anantacatuSTayarUpa amRtakI nadIke adhipati (samudra) nahIM hoMge kyA ? arthAt avazya hoMge // 7 // saMsArameM jisa ekendriya jIvakI buddhi karmake bahuta AvaraNase sahita hai usakI apekSA dvIndriya Adi jIva adhika sukhI evaM adhika jJAnavAn haiM, kAraNa ki inake usakI apekSA karmakA AvaraNa kama hai| phira 1za vrtte| 2 za sphoTanAt / 3 za no| 4 ka 'kimapi' naasti| 5 ka 'ekendriyAt' nAsti /
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 paanandi-paJcaviMzatiH [494:45494 ) yaH kenApyatigADhagADhamamito duHkhapradaiH pragrahaiH baddho 'nyaizca naro ruSA ghanatarairApAdamAmastakam / ekasmin zithile 'pi tatra manute saukhyaM sa siddhAH punaH kiM na syuH sukhinaH sadA virahitA bAhyAntarairbandhanaiH // 9 // 495 ) sarvajJaH kurute paraM tanubhRtaH prAcuryataH karmaNAM reNUnAM gaNanaM kilAdhivasatAmekaM pradezaM dhanam / ityAzAsvakhilAsu baddhamahaso duHkhaM na kasmAnmaha nmuktasyAsya tu sarvataH kimiti no jAyeta saukhyaM param // 10 // bhaveyuH / api tu sukhinaH bhaveyuH / ye siddhAH samastakarmaviSamadhvAntaprabandhacyutAH samastakarmabandhanarahitAH / ye siddhAH sdbodhaaH| ye siddhAH trilokAdhipAH // 8 // yaH naraH kena api puruSeNa ruSA' krodhena / anyaiH pragrahaiH rajjubhiH / abhitaH sarvatra / atigADhagADham ApAdaM AmastakaM baddhaH / kiMlakSaNaiH pragrahaiH / dhanataraiH duHkhapradaiH / tatra teSu bandhaneSu / ekasmin bandhane zithile sati / sa naraH baddhanaraH / saukhyaM mnute| punaH siddhAH bAhyAntaraiH bandhanaiH virahitAH sadA sukhinaH kiM na syuH bhaveyuH / api tu sukhinaH bhaveyuH // 9 // kila iti satye / tanumRtaH jIvasya / karmaNAM reNUnAM gaNanaM para prAcuryataH sarvajJaH kurute / kiMlakSaNAnAM karmareNUnAm / ekaikapradezaM dhanaM nibiDam adhivasatAm iti akhilAsu AzAma paramANaSu / baddhamahasaH karmaparamANubhiH veSTitaijIvasya / kasmAnmahaduHkhaM na / api tu duHkham asti / asya muktasya karmabandhanarahitasya / sarvataH paraM saukhyaM kimiti no jAyeta / api bhalA jo siddha jIva samasta karmarUpI ghora andhakArake vistArase rahita ho cuke haiM ve tInoM lokoMke adhipati hokara uttama jJAna ( kevalajJAna ) aura ananta sukhase sampanna kaise na hoMge ? avazya hoMge // ( vizeSArthaekendriya jIvoMke jitanI adhika mAtrAmeM jJAnAvaraNAdi karmoMkA AvaraNa hai usase uttarottara dvIndriyAdi jIvoMke vaha kucha kama hai| isIliye ekendriyoMkI apekSA dvIndriya aura unakI apekSA trIndriyAdi jIva uttarottara adhika jJAnavAn evaM sukhI dekhe jAte haiN| phira jaba vahI karmoMkA AvaraNa siddhoMke pUrNatayA naSTa ho cukA hai taba unake anantajJAnI evaM anantasukhI ho jAnemeM kucha bhI sandeha nahIM rahatA // 8 // jo manuSya kisI dUsare manuSyake dvArA krodhake vaza hokara pairase lekara mastaka taka cAroM ora duHkhadAyaka dRr3hatara rassiyoMke dvArA jakar3a kara bAMdha diyA gayA hai vaha unameMse kisI eka bhI rassIke zithila honepara sukhakA anubhava kiyA karatA hai| phira bhalA jo siddha jIva bAhya aura Abhyantara donoM hI bandhanoMse rahita ho cuke haiM ve kyA sadA sukhI na hoMge ? arthAt avazya hoMge // 9 // prANIke eka pradezameM saghanarUpase sthita karmoM ke pracura paramANuoMkI gaNanA kevala sarvajJa hI kara sakatA hai| phira jaba saba dizAoMmeM arthAt saba orase isa prANIkA Atmateja karmoMse sambaddha (rukA huA) hai taba use mahAn duHkha kyoM na hogA ? avazya hogaa| isake viparIta jo yaha siddha jIva saba orase hI ukta karmoMse rahita ho cukA hai usake utkRSTa sukha nahIM hogA kyA ? arthAt avazya hogA // vizeSArtha- abhiprAya yaha hai ki isa saMsArI prANIke eka hI AtmapradezameM itane adhika karmaparamANu saMbaddha haiM ki unakI ginatI kevala sarvajJa hI kara saH tA hai, na ki hama jaisA koI alpajJa prANI / aise isa jIvake saba hI ( asaMkhyAta ) Atmapradeza una karmaparamANuoMse saMbaddha haiM / aba bhalA vicAra kIjiye ki itane anantAnanta karmaparamANuoMse baMdhA huA yaha saMsArI prANI kitanA adhika dukhI aura una sabase rahita ho gayA siddha jIva 1 za 'ruSA' nAsti / 2 za aapdaaN| 3 za vessttito| 4 za yasya /
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 498 : 8-13] 8. siddhastutiH 496) yeSAM karmanidAnajanyavividhakSuttaNmukhA vyAdhayaH teSAmannajalAdikauSadhagaNastacchAntaye yujyate / siddhAnAM tu na karma tatkRtarujo nAtaH kimannAdibhiH nityAtmotthasukhAmRtAmbudhigatAstRptAsta eva dhruvam // 11 // 497 ) siddhajyotiratIva nirmalatarajJAnaikamUrti sphurad vartiIpamivopasevya labhate yogI sthiraM tatpadam / sabudhyAtha vikalpajAlarahitastadrUpatAmApata stAdRgjAyata evaM devavinutastrailokyacUDAmaNiH // 12 // 498 ) yatsUkSmaM ca mahaJca zUnyamapi yanno zUnyamutpadyate nazyatyeva ca nityameva ca tathA nAstyeva cAstyeva ca / ekaM yadyadanekameva tadapi prAptaM pratItiM dRDhAM siddhajyotiramUrti citsukhamayaM kenApi tallakSyate // 13 // tu para saukhyaM jAyate // 10 // yeSAM jIvAnAm karmanidAnajanyavividhakSut-kSudhA-tRT-tRSA-pramukhAH vyAdhayaH vartante / teSAM jIvAnAm / tacchAntaye teSAM vyAdhInAM shaantye| annajalAdikoSadhagaNa: yujyte| tu punaH siddhAnAM karma n| siddhAnAM tatkRtarujaH na taiH karmabhiH kRtarujaH n| ataH kAraNAt annAdibhiH kiM kAryam / na kimapi / te siddhAH / dhruvaM nizcitam / tRptaaH| punaH nityAtmotthasukhAmRtAmbudhigatAH prAptAH // 11 // yogI muniH / siddhajyotiH upasevya / sthiram / tatpadaM mokSapadam / labhate prApnoti / kiMlakSaNaH yogii| atIvanirmalatarajJAnakamUrtiH / yathA vartiH sphuraddIpaMm upasevya dIpaguNaM labhate / atha sadbudhdyA kRtvA vikalpajAlarahitaH tadrUpatAm ApataM [tan ] prAptam / tAdRg jAyate siddhasadRzaH jaayte| devavinutaH devaiH vizeSeNa nutaH / trailokyacUDAmaNiH jAyate // 12 // tat siddhajyotiH / kenApi jnyaaninaa| lakSyate jJAyate / yat siddhajyotiH sUkSmam alakSyatvAt / yat siddhajyotiH mahat gariSTham apramANatvAt na vidyate pramANaM maryAdA yasya saH apramANastasya bhAvaH kitanA adhika sukhI hogA // 10 // jina prANiyoMke karmake nimittase utpanna huI aneka prakArakI bhUkha-pyAsa Adi vyAdhiyAM huA karatI haiM unakA ina vyAdhiyoMkI zAntike liye anna, jala aura auSadha AdikA lenA ucita hai| kintu jina siddha jIvoM ke na karma haiM aura na isIliye tajjanya vyAdhiyAM bhI haiM unako ina annAdi vastuoMse kyA prayojana hai ? arthAt unako inase kucha bhI prayojana nahIM rhaa| ve to nizcayase avinazvara AtmamAtrajanya (atIndriya ) sukharUpI amRtake samudrameM magna rahakara sadA hI tRpta rahate haiM // 11 // jisa prakAra battI dIpakakI sevA karake usake padako prApta kara letI hai, arthAta dIpaka svarUpa pariNama jAtI hai, usI prakAra atyanta nirmala jJAnarUpa asAdhAraNa mUrtisvarUpa siddhajyotikI ArAdhanA karake yogI bhI svayaM usake sthira pada (siddhapada ) ko prApta kara letA hai| athavA vaha samyagjJAnake dvArA vikalpasamUhase rahita hotA huA siddhasvarUpako prApta hokara aisA ho jAtA hai ki tInoM lokake cUDAmaNi ratnake samAna usako deva bhI namaskAra karate haiM // 12 // jo siddhajyoti sUkSma bhI hai aura sthUla bhI hai, zUnya bhI hai aura paripUrNa bhI hai, utpAda-vinAzazAlI bhI hai aura nitya bhI hai, sadbhAvarUpa bhI hai aura abhAvarUpa bhI hai, tathA eka bhI hai aura aneka bhI hai; aisI vaha dRDha pratItiko prApta huI amUrtika, cetana evaM sukhasvarUpa siddhajyoti kisI virale hI yogI puruSake 1 ca pratipATho'yam / bhaka va za 'mAphtaM taadRg| 2 ka jAyate / 3 za shaantye| 4 za tatkarma / 5za prApataM 6ma sadRzaM, za sdRshe|
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 pacanandi- paJcaviMzatiH 499) syAcchandAmRtagarmitAgamamahAratnAkarakhAnato ghautA yasya matiH sa eva manute tattvaM vimuktAtmanaH / tatasyaiva tadeva yAti sumateH sAkSAdupAdeyatAM bhedena svakRtena tena ca vinA svaM rUpamekaM param // 14 // [499:6-8 aprabhASatvaM tasmAt apramANatvAt / yatsiddhajyotiH zUnyaM saMsArAbhAvAt / yatsiddhajyotiH no zUnyaM khacatuSTayena no zUnyam / yatsiddhajyotiH utpadyate nazyati paryAyArthanayene / yatsiddhajyotiH nityaM dravyanayena / yatsiddhajyotiH nAsti astiguNApekSayA dravyasya nAkhitvaM guNasya astitvaM dravyApekSamA guNasya nAstitvaM dravyasya astitvam / yatsiddhajyotiH ekaM dravyataH / yatsiddhajyoti: anekaM guNanaH / yatsiddhajyotiH tadapi dRDhAM pratItiM prAptam / yatsiddhajyotiH amUrti citsukhamayam / tat kenApi lakSmate // 13 // yasya manyasya matiH / syAtzabda- astitvAdizabdAmRtena garmitaH AgamaH eva ratnAkaraH tasya snAnataH / cItA prakSAlitA yasma matiH sa eva vizuddhAtmanaH tattvaM manute / tattasmAtkAraNAt / tasya sumateH / tadeva Atmatattvam / upAdeyatAM yAti prAhmamAvaM yAti / kena / medena medajJAnena / ca punaH / tena / khakRtena AtmanA kRtena / vinA bhedajJAnena vinA / ekaM paraM 1 samupalakte / dvArA dekhI jAtI hai // vizeSArtha -- yahAM jo siddhajyotiko paraspara viruddha pratIta honevAle aneka dharmosa saMyukta batalAyA hai vaha vivakSAmedase batalAyA gayA hai / yathA - vaha siddhajyoti cUMki atIndriya hai ata eva sUkSma kahI jAtI hai / parantu usameM anantAnanta padArtha pratibhAsita hote haiM, ataH isa apekSAse vaha sthala bhI kahI jAtI hai / vaha para ( pudgalAdi ) dravyoMke guNoMse rahita honeke kAraNa zUnya tathA anantacatuSTayase saMyukta honeke kAraNa paripUrNa bhI hai / paryAyArthika nayakI apekSA vaha pariNamanazIla honese utpAda - vinAzazAlI tathA dravyArthika nayakI apekSA vikAra rahita honese nitya bhI mAnI jAtI hai / svakIya dravya, kSetra, kAla aura mAvakI apekSA vaha sadbhAvasvarUpa tathA para dravya, kSetra, kAla aura bhAvakI apekSA amAvasvarUpa mI hai / vaha apane svabhAvako chor3akara anyasvarUpa na honeke kAraNa eka tathA aneka padArthoka svarUpako pratibhAsita karaneke kAraNa aneka svarUpa bhI hai| aisI usa siddhajyotikA cintana sabhI nahIM kara pAte, kintu nirmala jJAnake dhAraka kucha vizeSa yogIjana hI usakA cintana karate haiM // 13 // 'svAt' zabdarUpa amRtase garbhita Agama ( anekAntasiddhAnta ) rUpI mahAsamudra meM snAna karanese jisakI buddhi nirmala ho cukI hai vahI siddha AtmAke rahasyako jAna sakatA hai / isaliye usI subuddhi nIvake liye jaba taka apane Apa kiyA gayA meda ( saMsArI va mukta svarUpa ) vidyamAna hai taba taka vahI siddhasvarUpa sAkSAt upAdeya ( grahaNa karane yogya ) hotA hai / tatpazcAt uparyukta medabuddhike naSTa ho jAnepara kevala eka nirvikalpaka zuddha Atmatattva hI pratimAsita hotA hai- usa samaya vaha upAdAna - upAdeya bhAva bhI naSTa ho jAtA hai // vizeSArtha -- yaha bhavya jIva jaba anekAntamaya paramAgamakA abhyAsa karatA hai taba vaha vivekabuddhiko prApta hokara siddhoMke yathArtha svarUpako jAna letA hai / usa samaya vaha apane Apako karmakalaMkase lipta jAnakara usI siddha svarUpako hI upAdeya ( A ) mAnatA hai / kintu jaise hI usake svarUpAcaraNa pragaTa hotA hai vaise hI usakI vaha saMsArI aura mukta viSayaka medabuddhi bhI naSTa ho jAtI hai- usa samaya usake dhyAna, dhyAtA evaM dhyeyakA bheda hI nahIM rahatA / taba use saba prakArake vikalpoMse rahita ekamAtra mato'ye 'punanaM vikte pramANaM maryAdA yasya tat apramANaM mIyate pramANIkriyate maryAdIkriyate tat pramANaM' ityetAvAn pATho'dhikaH paryAyanayena / 2
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ -502:8-17] 8. siddhastutiH 153 500 ) dRSTistattvavidaH karotyavirataM zuddhAtmarUpe sthitA zuddhaM tatpadamekamulbaNamateranyatra cAnyAdRzam / svarNAttanmayameva vastu ghaTitaM lohAca muktyarthinA muktvA mohavijRmbhitaM nanu pathA zuddhena saMcaryatAm // 15 // 501) nirdoSazrutacakSuSA SaDapi hi dravyANi dRSTA sudhI rAdatte vizadaM svamanyamilitaM svarNa yathA dhAvakaH / yaH kazcit kila nizcinoti rahitaH zAstreNa tattvaM paraM so 'ndho rUpanirUpaNaM hi kurute prApto manaHzUnyatAm // 16 // 502) yo heyetarabodhasaMbhRtamatirmazcan sa heyaM paraM tattvaM svIkurute tadeva kathitaM siddhatvabIjaM jinaH / nAnyo bhrAntigataH svato'tha parato heye pare 'rthe 'sya tada duSprApaM zuci vama yena paramaM taddhAma saMprApyate // 17 // kharUpaM na jAyate // 14 // tattvavidaH smygdRsstteH| ulbaNamateH utkaTamateH / dRSTiH pratItiH ruciH| avirataM nirantaram / zuddhAtmarUpe sthitA / ekaM zuddhaM tatpadaM mokSapadam / kroti| ca punH| anyatra anyAdRzaH mithyAdRSTaH mithyAtve ruciH saMsAra karoti / varNAt ghaTitaM' vastu svarNamayaM bhavet lohAt dhaTita vastu lohamayaM bhavet / nanu iti vitrke| muktyarthinA mohavijambhitaM muktvA / zuddhena pathA mArgeNa / saMcaryatAM gamyatAm // 15 // sudhIH jJAnavAn / nirdoSazrutacakSuSA nirdoSasiddhAntanetreNa / SaDapi Sada api dravyANi / hi ytH| dRSTvA / svam Atmatattvam / Adatte gRhNAti / kiMlakSaNam Atmatattvam / anyamilitaM karmamilitam / yathA dhAvakaH varNam Adatte gRhNAti / kila iti stye| yaH kazcit zAstreNa rahitaH para tatvaM nizvanoti grahItum icchati / sa andhaH rUpanirUpaNaM kurute / manaHzUnyatA prAptaH // 16 // yaH bhavyaH / heyetarabodhasaMbhRtamatiH heyaupAdeyatattve vicAramatiH / sa heyaM tattvaM muJcan param upAdeyaM tattvaM sviikurute| jinaiH tadeva tattvaM siddhatvabIjaM kathitam / anyaH n| svataH atha parataH AtmanaH parataH / heye pdaarthe| pare upAdeye padArthe / bhrAntigataH prAptaH / asya jIvasya / tat vartma mArgam / zuddha AtmasvarUpa hI pratibhAsita hotA hai // 14 // nirmala buddhiko dhAraNa karanevAle tattvajJa puruSakI dRSTi nirantara zuddha AtmasvarUpameM sthita hokara eka mAtra zuddha Atmapada arthAt mokSapadako karatI hai / kintu ajJAnI puruSakI dRSTi azuddha AtmasvarUpa yA para padArthomeM sthita hokara saMsArako bar3hAtI hai| ThIka haisuvarNase nirmita vastu ( kaTaka-kuNDala Adi ) suvarNamaya tathA lohase nirmita vastu (churI Adi) lohamaya hI hotI hai / isIliye mumukSu jIvako mohase vRddhiko prApta hue vikalpasamUhako chor3akara zuddha mokSamArgase saMcAra karanA cAhiye // 15 // jisa prakAra sunAra tAMbA Adise mizrita suvarNako dekhakara usameMse tAMbA Adiko alaga karake zuddha suvarNako grahaNa karatA hai usI prakAra vivekI puruSa nirdoSa AgamarUpa netrase chahoM dravyoMko dekhakara unameMse nirmala Atmatattvako grahaNa karatA hai / jo koI jIva zAstrase rahita hokara utkRSTa AtmatattvakA nizcaya karatA hai vaha mUrkha usa andheke samAna hai jo ki andhA va manase ( vivekase ) rahita hokara bhI rUpakA avalokana karanA cAhatA hai // 16 // jisakI buddhi heya aura upAdeya tattvake jJAnase paripUrNa hai vaha bhavya jIva heya padArthako chor3akara upAdeyabhUta utkRSTa Atmatattvako svIkAra karatA hai, kyoMki, jinendra devane use hI muktikA bIja batalAyA hai / isake viparIta jo jIva heya aura upAdeya tattvake viSayameM svataH athavA parake upadezase bhramako prApta hotA hai vaha ukta Atmatattvako svIkAra nahIM kara pAtA hai| isaliye usake liye vaha nirmala mokSamArga durlabha ho jAtA hai jisake ki dvArA vaha 1 ka jnaiH| 2 ka svarNAt svrnnghttitN| 3za muky| 4 ma kurute manaHsUnyatAM kurute sUnyatA prAptaH, za kurute manye zUnyatAM kurute zUnyatA praaptH| NyAnaM...
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmanandi-paJcaviMzatiH [503: 8-18503) sAGgopAGgamapi zrutaM bahutaraM siddhatvaniSpattaye ye 'nyAthai parikalpayanti khalu te nirvaannmaargcyutaaH| mArga cintayato 'nvayena tamatikramyApareNa sphurTa niHzeSa zrutameti tatra vipule sAkSAdvicAre sati // 18 // 504) niHzeSazrutasaMpadaH zamanidherArAdhanAyAH phalaM prAptAnAM viSaye sadaiva sukhinAmalpaiva muktAtmanAm / uktA bhaktivazAnmayApyaviduSA yA sApi gIH sAMprataM niHzreNirbhavatAdanantasukhataddhAmArurukSormama // 19 // 505) vizvaM pazyati vetti zarma labhate svotpannamAtyantikaM nAzotpattiyutaM tathApyavicalaM muktyarthinAM mAnase / ekIbhUtamidaM vasatyavirataM saMsArabhArojjhitaM zAntaM jIvaghanaM dvitIyarahitaM muktAtmarUpaM mahaH // 20 // 506 ) tyaktvA nyAsanayapramANavivRtIH sarve punaH kAraka saMbandhaM ca tathA tvamityahamiti prAyAn vikalpAnapi / sarvopAdhivivarjitAtmani paraM zuddhaikabodhAtmani sthitvA siddhimupAzrito vijayate siddhaH samRddho gunnaiH|| 21 // mokSaM duSprApam / zuci pavitram / yena varmanA maargenn| tat parama dhAma mokSagRham / saMprApyate labhyate // 17 // ye mUDhAH / sAGgopAGgaM zrutaM bahatara siddhtvnisspttye| anyArtham anyamArgeNa / parikalpayanti vicArayanti / khalu iti satye / te nraaH| nirvANamArgacyutAH santi / anvayena paraMparAyAtaM dravyazrutam / atikramya ullasya / apareNa unnatamArgeNa / mArga cintayataH muneH / niHzeSaM zrutam / eti Agacchati / ka sati / tatra bhAvazrute / sAkSAt vipule vicAre sati // 18 // mayA api aviduSA jaDena / muktAtmanAM siddhAnAm / vissye| yA gIH vaannii| bhaktivazAt / uktA kathitA / sA gIH vANI api sAMpratam / mama muneH / niHzreNiH bhavatAt / kiMlakSaNasya mama / anantasukhataddhAma ArurukSoH mokSagRhamArodumicchoH / punaH kiMlakSaNasya mama / niHzeSazrutasaMpadaH / punaH shmnidheH| kiMlakSaNAnAM siddhAnAm / ArAdhanAyAH phalaM prAptAnAm / sadaiva sukhinAm / kilakSaNA vaannii| alpA stokA // 19 // muktAtmarUpaM mahaH vizvaM pazyati, vizvaM samastaM vetti / mahaH khotpannaM Atmotpannam Atyantikam / zarma sukham / labhate / punaH kiMlakSaNaM mahaH / nAzotpattiyutaM dhrauvya-vyaya-utpAdayutam / tathApi / avicalaM zAzvatam / muktyrthinaam| mAnase citte| idaM mahaH / ekIbhUtam avirataM vasati / punaH kiMlakSaNaM mahaH / saMsArabhArojjhitaM zAntaM jIvadhanaM dvitIyarahitaM muktAtmarUpaM mahaH // 20 // siddhaH vijayate siddhim upAzritaH / guNaiH samRddhaH mRtaH / kiM kRtvaa| zuddhaikabodhAtmani sarva-upAdhiutkRSTa mokSapada prApta kiyA jAtA hai // 17 // aMgoM aura upAMgoMse sahita bahuta-sA bhI zruta ( Agama) muktikI prAptikA sAdhana hai| jo jIva usakI anya sAMsArika kAryoMke liye kalpanA karate haiM ve mokSamArgase bhraSTa hote haiM / paramparAgata dravya zrutakA atikramaNa karake jo anya mArgase cintana karatA hai usako tadviSayaka mahAn vicArake honepara sAkSAt samasta zruta prApta hotA hai // 18 // jo samasta zrutarUpa sampattise sahita aura zAntike sthAnabhUta aise AtmatattvakI ArAdhanAke phalako prApta hokara zAzvatika sukhako pA cuke haiM aise una muktAtmAoMke viSayameM mujha jaise alpajJane jo bhaktivaza kucha thor3A-sA kathana kiyA hai vaha ananta sukhase paripUrNa usa mokSarUpI mahalake Upara ArohaNakI icchA karanevAle aise mere liye niHzreNi (nasainI) ke samAna hove // 19 // yaha siddhAtmArUpa teja vizvako dekhatA aura jAnatA hai, AtmamAtrase utpanna Atyantika sukhako prApta karatA hai, nAza va utpAdase yukta hokara bhI nizcala (dhruva ) hai, mumukSu janoMke hRdayameM ekatrita hokara nirantara rahatA hai, saMsArake bhArase rahita hai, zAnta hai, saghana AtmapradezosvarUpa hai, tathA asAdhAraNa hai // 20 // jo nikSepa, naya evaM pramANakI apekSAse kiye jAnevAle vivaraNoM; kartA 1 za duSprApyam / 21 ka gRhaM caTitumicchoH / 3 ka dhauvyautpAdayutam /
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ -509 :8-24] 8. siddhastutiH 155 507 ) taireva pratipadyate 'tra ramaNIsvarNAdivastu priyaM tatsiddhaikamahaH sadantarahazA mandaina yaidRshyte| ye tattattvarasaprabhinnahRdayAsteSAmazeSa punaH sAmrAjyaM tRNavadvapuzca paravadrogAzca rogA iva // 22 // 508) vandyAste guNinasta eva bhuvane dhanyAsta eva bhuvaM siddhAnAM smRtigocaraM rucivazAnAmApi yairnIyate / ye dhyAyanti punaH prazastamanasastAna durgabhUbhRharI madhyasthAH sthiranAsikAgrimazasteSAM kimu mahe // 23 // 509 ) yaH siddhe paramAtmani pravitatajJAnaikamUrtI kila jJAnI nizcayataH sa eva sakalaprazAvatAmagraNIH / tarkavyAkaraNAdizAstrasahitaiH kiM tatra zUnyairyato __ yadyogaM vidadhAti vedhyaviSaye tadvANamAvarNyate // 24 // varjitAtmani sthitvaa| punaH kiM kRtvaa| nyAsanayapramANavikRtIH tyatvA / punaH sarva kArakam / ca' punaH saMbandhaM tyaktvA / punaH tvam ahaM iti vikalpAn / prAyAn bAhulyAn(?) / muktvA // 21 // atra loke / taireva mUkhaiH / ramaNIkharNAdivastu / priyaM manojJam / pratipadyate anggiikriyte| yaiH mandaiH / ttsiddhaikmhH| antaradRzA jJAnanetreNa / na dRshyte| kiMlakSaNaM mahaH / sat samIcInam / punaH / ye munayaH / tattattvarasaprabhinnahRdayAH siddhakharUparasena bhinnaihRdyaaH| teSAm azeSaM sAmrAjyaM tRNavat / teSAM munInA vapuH paravat / ca punH| teSAM bhogAH rogA iva // 22 // bhuvane trailokye te bhavyAH vandyAH / bhuvane te bhavyA eva gunninH| dhruvaM te eva dhanyAH zlAghyAH / yairbhavyaiH / rucivazAt siddhAnAM nAma api' niiyte| ye punH| tAn siddhAn / dhyaaynti| kiNlkssnnaaste| prazastamanasaH / punaH kiMlakSaNAH / bhUbhRddarImadhyasthAH / sthiranAsikAprimazaH netrANi yeSAm teSA' kimu bamahe // 23 // kila iti stye| yaH bhvyH| paramAtmani viSaye jJAnI sa eva nizcayataH sakalA gariSThaH / kilakSaNe paramAtmani / siddhe / punaH pravitatajJAnaikamUrtI / tarkavyAkaraNAdizAstrasahitaiH puruSaiH / tatra Atmani zUnyaiH kim / na kimapi / yataH / yadvANam / vedhyaviSaye yoga" vidadhAti / tadvANam AvarNyate / yena bANena vedhya AzliSyate sa bANa Adi samasta kArakoM; kAraka evaM kriyA Adike sambandha, tathA 'tuma' va 'maiM' ityAdi vikalpoMko bhI chor3akara kevala zuddha eka jJAnasvarUpa tathA samasta upAdhise rahita AtmAmeM sthita hokara siddhiko prApta huA hai aisA vaha anantajJAnAdi guNoMse samRddha siddha parameSThI jayavanta hove // 21 // saMsArameM jo mUrkha jana uttama Abhyantara netra (jJAna ) se usa samIcIna siddhAtmArUpa advitIya tejako nahIM dekhate haiM ve hI yahAM strI evaM suvarNa Adi vastuoMko priya mAnate haiN| kintu jinakA hRdaya usa siddhAtmArUpa rasase paripUrNa ho cukA hai unake liye samasta sAmrAjya ( cakravartitva ) tRNake samAna tuccha pratIta hotA hai, zarIra dUsarekA-sA ( athavA zatru jaisA ) pratibhAsita hotA hai, tathA bhoga rogake samAna jAna par3ate haiM // 22 // jo bhavya jIva bhaktipUrvaka siddhoMke nAma mAtrakA bhI smaraNa karate haiM ve saMsArameM nizcayase vandanIya haiM, ve hI guNavAn haiM, aura ve hI prazaMsAke yogya haiM / phira jo sAdhu jana durga ( durgama sthAna ) athavA parvatakI guphAke madhyameM sthita hokara aura nAsikAke agrabhAgapara apane netroMko sthira karake prasanna manase una siddhoMkA dhyAna karate haiM unake viSayameM hama kyA kaheM ? arthAt ve to atizaya guNavAn evaM vandanIya haiM hI // 23 // jo bhavya jIva atizaya vistRta jJAnarUpa advitIya zarIrake dhAraka siddha paramAtmAke viSayameM jJAnavAn hai vahI nizcayase samasta vidvAnoMmeM zreSTha hai| kintu jo siddhAtmaviSayaka jJAnase zUnya rahakara nyAya evaM vyAkaraNa Adi zAstroMke jAnakAra haiM unase yahAM kucha bhI prayojana nahIM hai| kAraNa yaha ki jo 1za nyAsa 4 naya 9 pramANa 2 vivRtiiH| 2za'ca naasti| 3za prabhinna / 4za aghi / 55 za netrAsteSAM 6za punaH' naasti| zaviSayayogaM /
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ AAAAAAAAAw pabhanandi-paJcaviMzatiH [510: 8-25510) siddhAtmA paramaH paraM pravilasadvodhaH prabuddhAtmanA yenAzAyi sa kiM karoti bahubhiH zAstrairbahirvAcakaiH / yasya progatarocirujjvalatanurbhAnuH karastho bhavet dhvAntadhvaMsavidhau sa kiM mRgayate ratnapradIpAdikAn // 25 // 511 ) sarvatra cyutakarmabandhanatayA sarvatra saharzanAH sarvatrAkhilavastujAtaviSayavyAsaktabodhatviSaH / sarvatra sphuradannatoSatasadAnandAtmakA nizcalA: sarvathaiva nirAkulAH zivasukhaM siddhAH prayacchantu naH // 26 // 512) AtmottuGgagRhaM prasiddhabahirAdyAtmapramedakSaNaM bahvAtmAdhyavasAnasaMgatalasatsopAnazobhAnvitam / tatrAtmA vibhurAtmanAtmasuhRdo hastAvalambI samA. ruhyAnandakalatrasaMgatabhuvaM siddhaH sadA modate // 27 // AvarNyate // 24 ||yen muninA prabuddhAtmanA / paraM [paramaH] zreSThaH / siddhaatmaa| ajJAyi jnyaatH| kiMlakSaNaH prmaatmaa| pravilasadbodhaH / sa jJAnavAn bahubhiH bahirvAcakaiH zAstraiH kiM karoti / yasya puNsH| dhvAntadhvaMsavidhau karasthaH bhAnuH sUryaH bhavet sa ki ratnapradIpAdikAn mRgayate avalokayate / api tu na mRgyte| kiMlakSaNaH bhAnuH / prodgatarocirajvalatanuH // 25 // siddhaaH| naH asmabhyam / zivasukhaM prayacchantu dadatu / kilakSaNAH siddhAH / sarvatra cyutakarmabandhanatayA sarvatra saddarzanAH kevaladarzanAH / punaH kiMlakSaNAH siddhaaH| sarvatra akhilavastujAtaviSayavyAsaktabodhatviSaH sarvapadArthasamUhagocarAH AsaktajJAnadIptayaH / punaH kiMlakSaNAH siddhAH / sarvatra sphurdunntonntst-aanndaatmkaaH| nizcalAH / punaH kiMlakSaNAH siddhAH / nirAkulAH / evaMbhUtAH siddhAH sukhaM dadatu // 26 // siddhaH sadA modate / aatmaa| vibhuH rAjA / tatra AtmottuGgagRha samAruhya modte| kiMlakSaNaM gRham / lakSyake viSayameM sambandhako karatA hai vahI bANa kahA jAtA hai // vizeSArtha- jo bANa apane lakSyakA vedhana karatA hai vahI bANa prazaMsanIya mAnA jAtA hai, kintu jo bANa apane lakSyake vedhanemeM asamartha rahatA hai vaha vAstava bANa kahalAneke yogya nahIM hai| isI prakAra jo bhavya jIva prayojanIbhUta Atmatattvake viSayameM jAnakArI rakhate haiM ve hI vAstavameM prazaMsanIya haiM / isake viparIta jo nyAya, vyAkaraNa evaM jyotiSa Adi aneka viSayoM ke prakANDa vidvAn hokara bhI yadi prayojanIbhUta Atmatattvake viSayameM ajJAnI haiM to ve nindAke pAtra haiN| kAraNa yaha ki AtmajJAnake vinA jIvakA kabhI kalyANa nahIM ho sakatA / yahI kAraNa hai ki dravyaliMgI muni bAraha aMgoMke pAThI hokara bhI bhavyasenake samAna saMsArameM paribhramaNa karate haiM tathA isake viparIta zivabhUti (bhAvaprAbhRta 52-53) muni jaise bhavya prANI kevala tuSa-mASake samAna Atmaparavivekase hI saMsArase mukta ho jAte haiM // 24 // jisa vivekI puruSane samyagjJAnase vibhUSita kevala utkRSTa siddha AtmAkA parijJAna prApta kara liyA hai vaha bAhya padArthoM kA vivecana karanevAle bahuta zAstroMse kyA karatA hai ! arthAt use inase kucha bhI prayojana nahIM rahatA / ThIka hI hai-jisake hAthameM kiraNoMke udayase saMyukta ujjvala zarIravAlA sUrya sthita hotA hai vaha kyA andhakArako naSTa karaneke liye ratnake dIpaka Adiko khojatA hai ! arthAt nahIM khojatA hai // 25 // jo siddha jIva samasta AtmapradezoMmeM karmabandhanase rahita ho jAneke kAraNa saba AtmapradezoMmeM vyApta samIcIna darzanase sahita haiM, jinakI samasta vastusamUhako vipaya karanevAlI jJAnajyotikA prasAra sarvatra ho rahA hai arthAt jo sarvajJa ho cuke haiM, jo sarvatra prakAzamAna zAzvatika ananta sukhasvarUpa haiM, tathA jo sarvatra hI nizcala evaM nirAkula haiM; aise ve siddha hameM mokSasukha pradAna kareM // 26 // jo AtmArUpI unnata bhavana prasiddha bahirAtmA Adi bhedoMrUpa khaNDoM ( maMjiloM) se sahita tathA bahuta-sI AtmAke pariNAmoMrUpa sundara sIr3hiyoMkI zobhAse saMyukta hai usameM AtmArUpa mitrake hAthakA 1 ka shresstthN| 2 ka bhAnu bhavet / 3 ka samUhaiH gocara Asakta, a pratau tu truTitaM jAtaM patramatra / 4 za sphurataunnatonnata /
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 157 --514 : 8-29] 8. siddhastutiH 513) saivaikA sugatistadeva ca sukhaM te eva dRgbodhane siddhAnAmaparaM yadasti sakalaM tanme priyaM netarat / ityAlocya dRDhaM ta eva ca mayA citte dhRtAH sarvadA tadrUpaM paramaM prayAtumanasA hitvA bhavaM bhISaNam // 28 // 514 ) te siddhAH parameSThino na viSayA vAcAmatastAn prati prAyo vacmi yadeva tatkhalu nabhasyAlekhyamAlikhyate / tannAmApi mude smRtaM tata ito bhaktyAtha vAcAlitasteSAM stotramidaM tathApi kRtavAnambhojanandI muniH // 29 // prasiddhabahirAtmA-antarAtmA-paramAtmAprabhedalakSaNam / punaH kiMlakSaNam AtmagRham / bahu-Atma-adhyavasAnasaMgatalasatsopAnazobhAnvitam / kiMlakSaNaH aatmaa| vibhuH| AtmasuhRdaH paramAtmanA / hstaavlmbii| siddhaH nisspnnH| AnandakalatrasaMgatabhuvaM paramAnandam / sadA modate // 27 // sA ekA sugatiH / ca punaH / tadeva sukham / te dve eva dRgbodhane / siddhAnAM yat aparaM guNam (?) asti / me mama / tatsakalaM priyam iSTam / itarat anyat / iSTaM n| iti Alocya vicaary| te eva siddhAH / mayA sarvadA citte dhRtaaH| bhISaNaM bhavaM saMsAraM hitvA paraM tadrUpaM manasA kRtvA prayAtu prApnotu // 28 // te siddhAH vAcA viSayA gocarAH na / kiMlakSaNAH siddhAH / parameSThinaH / ataH kAraNAt / tAn siddhAn prati / prAyaH bAhulyena / yadeva vacmi tatkhalu / nabhasi aakaashe| AlekhyaM citrm| Alikhyate / tathApi / ambhojanandI muniH padmanandI muniH / teSAM siddhAnAm / idaM stotraM kRtavAn / tannAmApi teSAM siddhAnAM naamaapi| mude harSAya / smRtaM kathitam / tatastasmAddhetoH / atha bhaktyA kRtvA / itaH vAcAlitvAt vAcAlitaH / padmanandI muniH idaM stotraM kRtavAn // 29 // iti siddhstutiH||8|| wwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwww Azraya lenevAlA yaha AtmArUpa rAjA AnandarUpa strIse adhiSThita pRthivIpara car3hakara mukta hotA huA sadA Anandita rahatA hai / vizeSArtha- jisa prakAra aneka sIr3hiyoMse suzobhita pAMca-sAta khaNDoMvAle bhavanameM manuSya kisI mitrake hAthakA sahArA lekara una sIr3hiyoM ( pAyariyoM) ke Azrayase anAyAsa hI Upara abhISTa sthAnameM pahuMcakara Anandako prApta hotA hai usI prakAra yaha jIva adhaHpravRttakaraNAdi pariNAmoMrUpa sIr3hiyoMparase bahirAtmA, antarAtmA aura paramAtmArUpa tIna khaNDoMvAle AtmArUpa bhavanameM sthita hotA huA apane AtmArUpa mitrakA hastAvalambana lekara ( AtmalIna hokara ) zAzvatika sukhase saMyukta usa siddhakSetrameM pahuMca jAtA hai jahAM vaha ananta kAla taka abAdha sukhako bhogatA hai // 27 // siddhoMkI jo gati hai vahI eka uttama gati hai| unakA jo sukha hai vahI eka uttama sukha hai| unake jo jJAna-darzana haiM ve hI yathArtha jJAna-darzana haiM, tathA aura bhI jo kucha siddhoMkA hai vaha saba mujhako priya hai| isako chor3akara aura dUsarA kucha bhI mujhe priya nahIM hai / isa prakAra vicAra karate hue maiMne bhayAnaka saMsArako chor3akara aura una siddhoMke utkRSTa svarUpakI prAptimeM mana lagAkara apane cittameM nirantara una siddhoMko hI dRr3hatA pUrvaka dhAraNa kiyA hai| // 28 // ve siddha parameSThI cUMki vacanoMke viSaya nahIM haiM ata eva prAyaH unako lakSya karake jo kucha bhI maiM kaha rahA hUM vaha AkAzameM citralekhanake samAna hai / phira bhI cUMki unake nAma mAtrakA smaraNa bhI Anandako utpanna karatA hai, ata eva bhaktivaza vAcAlita (vakavAdI ) hokara maiMne padmanandI munine-unake isa stotrako kiyA hai // 29 // isa prakAra siddhastuti samApta huI // 8 // 1ba siddhoH| 2 ka vibhuH rAjA aatm| 3maka niSpannaH sdaa| 4 za citraam| 5za tathA /
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ [9. AlocanA] 515) yadyAnandanidhi bhavantamamalaM tattvaM mano gAhate tvannAmasmRtilakSaNo yadi mahAmantro 'styanantaprabhaH / yAnaM ca tritayAtmake yadi bhavenmArge bhavadarzite ko loke'tra satAmabhISTaviSaye vighno jineza prbho||1|| 516) nimsaMgatvamarAgitAtha samatA karmakSayo bodhanaM vizvavyApi samaM dRzA tadatulAnandena vIryeNa ca / Isagdeva tavaiva saMsRtiparityAgAya jAtaH kramaH zuddhastena sadA bhavaJcaraNayoH sevA satAM saMmatA // 2 // 517) yadyetasya dRDhA mama sthitirabhUttvatsevayA nizcitaM trailokyeza balIyaso 'pi hi kutaH saMsArazatrorbhayam / prAptasyAmRtavarSaharSajanakaM sadyantradhArAgRhaM puMsaH kiM kurute zucau kharataro madhyAhnakAlAtapaH // 3 // bho jineza / bho prbho| yadi cet / satAM sAdhUnAm / manaH / bhavantam / amalaM nirmalam / tatvame Anandanidhim / gAhate vicArayati / yadi cet / tvannAmasmRtilakSaNaH tava nAmasmaraNalakSaNaH / anantaprabhaH mahAmantraH asti / ca punH| yadi cet / bhavaharzite / tritayAtmake mArge rtntrymaarge| yAnaM gmnm| asti tdaa| atra loke| satAM sAdhUnAm / amISTaviSaye klyaannvissye| kaH vighnaH / api tu na ko'pi vighnH||1|| bho deva / saMsRtiparityAgAya saMsAranAzAya / IdRk shuddhH| kramaH mArgaH tavaiva / jAtaH utpannaH / tadeva darzayati / niHsaMgatvaM aparigrahatvam / atha arAgitA ni[nI rAgatvam / smtaa| karmakSayaH / vizvavyApi bodhanaM jJAnam / ca punaH / tat jJAnam / atula-Anandena vIryeNa / dRzA kevaladarzanena / samaM sArdham / tena kAraNena / satAM sAdhUnAm / sadA kaale| bhavacaraNayoH tava caraNayoH / sevA saMmatA kathitA // 2 // bho trailokyesh| yadi cet / etasya pratyakSavartamAnasya mama tvatsevayA dRDhA sthitiH abhUt nizcitam / tadA saMsArazatroH / balIyasaH gariSThasya / api / hi ytH| bhayaM kutaH kasmAdbhavati / amRtavarSaNena harSajanakam utpAdakam / satsamIcInam / yatradhArAgRhaM prAptasya puMsaH puruSasya / zucau jyeSThASADhe / kharataraH bhatizayena tIkSNaH / madhyAhnakAlAtapaH kiM kurute / api tu kimapi na kurute // 3 // he jinendra deva ! yadi sAdhu janoMkA mana Anandake sthAnabhUta nirmala Apake svarUpakA avagAhana karatA hai, yadi ananta dIptise sampanna Apake nAmakA smaraNarUpa mahAmaMtra pAsameM hai, aura yadi Apake dvArA dikhalAye gaye ratnatrayasvarUpa mokSamArgameM gamana hai; to phira yahAM lokameM una sAdhu janoMko apane abhISTa viSayameM vighna kauna-sA ho sakatA hai ? arthAt unake liye abhISTa viSayameM koI bhI bAdhA upasthita nahIM hotii||1|| he deva! parigrahatyAga, vItarAgatA, samatA, karmakA kSaya, kevaladarzanake sAtha samasta padArthoMko eka sAtha viSaya karanevAlA jJAna (kevalajJAna ), anantasukha aura anantavIrya; isa prakArakI yaha vizuddha pravRtti saMsArase mukta honeke liye ApakI hI huI hai / isIliye sAdhu janoMko sadA Apake caraNoMkI ArAdhanA abhISTa hai // 2 // he trilokInAtha ! yadi ApakI ArAdhanAse nizcayataH merI aisI dRr3ha sthiti ho gaI hai to phira mujhe atizaya balavAn bhI saMsArarUpa zatruse bhaya kyoM hogA ? arthAt nahIM hogA / ThIka hai-amRtavarSAse harSako utpanna karanevAle aise uttama yantradhArAgRha (phuvvAroMse yukta gRha) ko prApta hue puruSako kyA grISma RtumeM madhyAhakAlIna sUryakA atyanta tIkSNa bhI santApa duHkhI kara sakatA hai ? arthAt nahIM 1za shmtaa| 2 bhaza amalaM tatvaM / 3 zatrayAtmake rtntrymaarge| 4ka 'nirAgatvaM naasti| 5'tava caraNayoH nAsti /
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ -520 : 9-6] 159 9. mAlocanA 518 ) yaH kazcinipuNo jagatrayagatAnarthAnazeSAMzciraM sArAsAravivecanaikamanasA mImAMsate nistuSam / tasya tvaM parameka eva bhagavan sAro ghasAraM paraM sarva me bhavadAzritasya mahatI tenaabhvnnivRtiH||4|| 519 ) zAnaM darzanamapyazeSaviSayaM saukhyaM tathAtyantikaM vIrya ca prabhutA ca nirmalatarA rUpaM svakIyaM tava / samyagyogadRzA jinezvara cirAttenopalabdhe tvayi zAtaM kiM na vilokitaM na kimatha prAptaM na ki yogibhiH // 5 // 520 ) tvAmekaM trijagatpatiM paramahaM manye jinaM svAminaM tvAmekaM praNamAmi cetasi dadhe seve stuve sarvadA / tvAmekaM zaraNaM gato'smi bahunA proktena kiMcidbhaveditthaM tadbhavatu prayojanamato nAnyena me kenacit // 6 // yaH kazcit / nipuNaH caturaH / jagatrayagatAna prAptAn azeSAn arthAn / sArAsAravivecanaikamanasA kRtvA / ciraM bahukAlam / nistuSaM paripUrNam / mImAMsate vicArayati / tasya vicArakapuruSasya / paramam ekaH' tvameva sAraH pratibhAsate se] / bho bhagavan / hi yataH / paraM sarvam asAra pratibhAsate / tena kAraNena bhavadAzritasya / me mama / mahatI gariSThA / nirvRttiH sukham / abhavat // 4 // bho jinezvara / tava azeSaviSayaM samastagocaram / jJAnaM darzanam api vartate tathA AtyantikaM saukhyam / ca punH| vIrya vrtte| bho jinezvara / tava nirmalatarA prabhutA vrtte| tava svakIyaM rUpaM vartate / bho jinezvara / tena samyagyogazA samyagyoganetreNa / cirAt bahukAlena / tvayi upalabdhe sati yogibhiH kiM na jJAtam / atha kiM na vilokitam / atha yogibhiH kina prAptam / apitu sarva jJAtaM sarve vilokitaM sarva prAptam // 5 // ahaM tvAm ekaM trijagatpatim / paraM zreSTham / jinaM svAmina manye / tvAm ekam / sadA praNamAmi / tvAm ekaM cetasi dadhe dhArayAmi / bho jineza / tvAm eka seve| tvAmekaM sarvadA stve| tvAm ekaM zaraNaM gato'smi prApto'smi / bahunA proktena kim / itthaM kiMcidbhavet tadbhavatu / ataH kAraNAt / me mama / anyena kara sakatA // 3 // he bhagavan ! jo koI catura puruSa sAra va asAra padArthoMkA vivecana karanevAle asAdhAraNa manake dvArA nirdoSa rItise tInoM lokoMke samasta padArthoMkA bahuta kAla taka vicAra karatA hai usake liye kevala eka Apa hI sArabhUta tathA anya saba asArabhUta haiN| isIliye ApakI zaraNameM prApta hue mujhako mahAn Ananda prApta hotA hai // 4 // he jinezvara ! ApakA jJAna aura darzana samasta padArthoMko viSaya karanevAlA hai, sukha aura vIrya ApakA ananta hai, tathA ApakA prabhutva atizaya nirmala hai| isa prakArakA ApakA nija svarUpa hai / isaliye jina yogI janoMne samIcIna dhyAnarUpa netrake dvArA cira kAlameM Apako prApta kara liyA hai unhoMne kyA nahIM jAnA, kyA nahIM dekhA, tathA kyA nahIM prApta kara liyA ? arthAt eka mAtra Apake jAna lenese unhoMne saba kucha jAna liyA, dekha liyA aura prApta kara liyA hai // 5 // maiM eka tumako hI tInoM lokoMkA svAmI, utkRSTa, jina aura prabhu mAnatA hUM / maiM eka tumako hI sarvadA namaskAra karatA hUM, tumako hI cittameM dhAraNa karatA hUM, tumhArI hI sevA karatA hUM, tumhArI hI stuti karatA hUM, tathA eka tumhArI hI zaraNameM prApta huA huuN| bahuta kahanese kyA lAbha hai ? isa prakArase jo kucha prayojana siddha ho sakatA hai vaha hove| mujhe Apake sivAya anya kisIse bhI prayojana nahIM hai // 6 // 1maza ek| 2za nirvRtiH abhavat , ma-pratau tu ghaTitaM AtaM patramatra / 3 ka 'kim' nAsti /
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 padmanandi-paJcaviMzatiH 521 ) pApaM kAritavAn yadatra kRtavAnanyaiH kRtaM sAdhviti bhrAntyAhaM pratipannavAMzca manasA vAcA ca kAyena ca / kAle saMprati yacca bhAvini navasthAnodgataM yatpunastanmithyAkhilamastu me jinapate svaM nindataste puraH // 7 // 522 ) lokAlokamanantaparyayayutaM kAlatrayIgocaraM tvaM jAnAsi jinendra pazyasi tarAM zazvatsamaM sarvataH / svAmin vetsi mamaikajanmajanitaM doSaM na kiMcitkuto toste purataH sa vAcya iti me zuddhyarthamAlocitum // 8 // 523 ) Azritya vyavahAramArgamatha vA mUlottarAkhyAn guNAn sAdhordhArayato mama smRtipathaprasthAyi yahUSaNam / zuddhyarthaM tadapi prabho tava puraH sajjo 'hamAlocituM niHzalyaM hRdayaM vidheyamajaDairbhavyairyataH sarvathA // 9 // [521: 97 kenacit prayojanaM kAryaM na // 6 // bho jinapate / ahaM sevakaH / atra loke / yatpApaM kAritavAn / yatpApam ahaM kRtavAn / anyaiH kRtaM pApaM bhrAntyA sAdhu iti pratipannavAn aGgIkRtam / ca punaH / manasA manoyogena / vo vAcA vacoyogena / kAyena kAyayogena / pApam aGgIkRtam / yatpApaM saMprati paJcamakAle / navasthAnAt udgatam utpannam / yatpApaM bhAvini / AgAmikAle bhaviSyati / bho jinapate tat akhilaM samastam / me mama pApam / mithyA astu / kiMlakSaNasya mama / te tava / puraH agre / svam AtmAnaM nindataH // 7 // bho jinendra / tvaM lokam alokam / zazvat anavaratam / samaM yugapat / sarvataH / tarAm atizayena / jAnAsi pazyasi / kiMlakSaNaM lokAlokam / anantaparyayayutam / punaH kAlatrayIgocaram / bho svAmin / mama ekajanmajanitam utpannaM doSaM kiMcitkuto hetoH / na vetsi na jAnAsi / sa doSaH te tava sarvajJasya / purataH agrataH / vAcyaH kathanIyaH / iti hetoH / itIti kim / me mama / zuddhyartham Alocitum // 8 // athavA vyavahAramArgam Azritya / sAdhoH munIzvarasya / mUlaguNa-uttaraguNAn dhArayato mama / yarte smRtipathaM prasthAyi smaryamANamapi / dUSaNam / he prabho / ahaM zuddhayarthaM tadapi / tava puraH agrataH / Alocitum / sajjaH sAvadhAno jAtaH / yataH / ajaDeH caturaiH bhavyaiH sarvathA hRdayaM 1 he jinendra deva ! mana, vacana aura kAyase maiMne yahAM jo kucha bhI ajJAnatAvaza pApa kiyA hai, anyake dvArA karAyA hai, tathA dUsaroMke dvArA kiye jAnepara 'acchA kiyA' isa prakArase svIkAra kiyA hai arthAt anumodanA kI hai; isake atirikta inhIM nau sthAnoM ( 1 manaHkRta, 2 manaH kArita, 3 mano'numodita, 4 vacanakRta, 5 vacanakArita, 6 vacanAnumodita, 7 kAyakRta, 8 kAyakArita aura 9 kAyAnumodita ) ke dvArA aura bhI jo pApa vartamAna kAlameM kiyA jA rahA hai tathA bhaviSya meM kiyA jAvegA vaha saba merA pApa tumhAre sAmane AtmanindA karanese mithyA hove // 7 // he jinendra ! tuma trikAlavartI ananta paryAyoMse sahita loka evaM alokako sadA saba orase yugapat jAnate aura dekhate ho / phira he svAmin ! tuma mere eka janmameM utpanna doSako kisa kAraNase nahIM jAnate ho ? arthAt avazya jAnate ho / phira bhI maiM AlocanApUrvaka Atmazuddhike liye ukta doSako Apake sAmane pragaTa karatA hUM // 8 // vyavahAra mArgakA Azraya karake athavA mUla evaM uttara guNoMko dhAraNa karanevAle mujha sAdhuko jo dUSaNa smaraNameM A rahA hai usakI bhI zuddhike liye he prabho ! maiM Apake Age AlocanA karaneke liye udyata huA hUM / kAraNa yaha ki vivekI bhavya jIvoMko saba prakAra se apane hRdayako zalyarahita karanA cAhiye // 9 // 1za 'vA' nAsti / 2 ka iti / 3 ka mayA / 4 ka 'yat' nAsti /
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ -527 :9-13] 9. AlocanA 524 ) sarvo 'pyatra muhurmuhurjinapate lokairasaMkhyairmita vyaktAvyaktavikalpajAlakalitaH prANI bhavet saMsRtau / tattAvadbhirayaM sadaiva nicito doSairvikalpAnugaiH prAyazcittamiyat kutaH zrutagataM zuddhirbhavatsaMnidheH // 10 // 525 ) bhAvAntaHkaraNendriyANi vidhivatsaMhRtya bAhyAzrayA dekIkRtya punastvayA saha shucihaanaiksnmuurtinaa| niHsaMgaH zrutasArasaMgatamatiH zAnto rahaH prAptavAn yastvAM deva samIkSate sa labhate dhanyo bhavatsaMnidhim // 11 // 526 ) tvAmAsAdya purA kRtena mahatA puNyena pUjyaM prabhu brahmAcairapi yatpadaM na sulabhaM tallabhyate nizcitam / arhannAtha paraM karomi kimahaM ceto bhavatsaMnidhA vadyApi dhriyamANamapyatitarAmetadvahirdhAvati // 12 // 527 ) saMsAro bahuduHkhadaH sukhapadaM nirvANametatkRte / __ tyaktvArthAdi tapovanaM vayamitAstatrojjhitaH saMzayaH / niHzalyaM vidheyaM zalyarahitaM hRdayaM karaNIyam // 9 // bho jinpte| atra loke saMsRtau / sarvaH api / prANI jIvaH / muhumurhaH vAraMvAram / asaMkhyailoMkaiH saMkhyArahitaiH lokapramANaiH / mita-pramitavyakta-avyaktavikalpajAlaiH kalitaH bhavet / tattasmAtkAraNAt / ayaM praannii| tAvadbhiH pramANaiH / doSaiH / sadaiva nicitaH bhRtaH / kiMlakSaNaiH doSaiH / vikalpAnugaiH / iyatprAyazcittaM kutaH zrutagatam / api tu na / teSAM doSANAM bhavatsaMnidheH zuddhiH // 10 // bho deva / yaH tvAm / samIkSate pazyati / sa dhanyaH / bhavatsaMnidhi lbhte| kiMlakSaNaH sa bhavyaH / niHsaMgaH parigraharahitaH / punaH zrutasArasaMgatamatiH / punaH zAntaH / punaH rahaH ekAnte / tyAzrayAt bAhyapadArthAt / bhAvAntaHkaraNendriyANi vidhivat saMhRtya indriyamanovyApArANi [rAn / saMkocya / punaH tvayA saha ekIkRtya / kiMlakSaNena tvayA / zucijJAnakasanmUrtinA // 11 // bho arhan / bho nAtha / purAkRtena mahatA puNyena / tvAm / AsAdya prApya / nizcitaM tatparaM padaM labhyate prApyate yatpadaM brahmAdyairapi sulabhaM na / kiMlakSaNaM tvAm / pUjyaM prabhum / ahaM kiM karomi / etaccataH adyApi / bhavatsaMnidhau tava samIpe / dhriyamANamapi / atitarAm atizayena / bahiH bAye / dhAvati // 12 // saMsAraH bahuduHkhadaH / sukhapadaM nirvANam / etatkRte nirvANakRte kAraNAya / vayam arthAdi tyaktvA he jinendra deva ! yahAM saMsArameM saba hI prANI vAra vAra asaMkhyAta loka pramANa spaSTa aura aspaSTa vikalpoMke samUhase saMyukta hote haiM / tathA ukta vikalpoMke anusAra ye prANI nirantara utane ( asaMkhyAta loka pramANa) hI doSoMse vyApta hote haiM / itanA prAyazcitta bhalA AgamAnusAra kahAMse ho sakatA hai ? arthAt nahIM ho sakatA / ata eva una doSoMkI zuddhi Apake saMnidhAna athavA ArAdhanase hotI hai // 10 // he deva ! jo bhavya jIva bhAva mana aura bhAvendriyoMko niyamAnusAra bAhya vastuoMkI orase haTAkara tathA nirmala evaM jJAnarUpa advitIya uttama mUrtike dhAraka Apake sAtha ekameka karake parigraharahita, Agamake rahasyakA jJAtA, zAnta aura ekAnta sthAnako prApta hotA huA Apako dekhatA hai vaha prazaMsanIya hai / vahI ApakI samIpatAko prApta karatA hai // 11 // he arahaMta deva ! pUrvakRta mahAn puNyake udayase pUjaneke yogya Apa jaise svAmIko pA karake jo pada brahmA Adike liye bhI durlabha hai vaha nizcita hI prApta kiyA jA sakatA hai / parantu he nAtha ! maiM kyA karUM? Apake saMnidhAnameM balapUrvaka lagAnepara mI yaha citta Aja bhI bAhya padArthokI ora daur3atA hai // 12 // saMsAra bahuta duHkhadAyaka hai, parantu mokSa sukhakA sthAna hai / isa mokSako prApta karaneke 1bhaka baza smiikssyte| 2za doSaiH vikalpAnugaiH sadaiva nicitaH bhRtaH iytpraayshcittN| 3 ka za smiikssyte| 4za ekAM / 5za bhAvAntaHkaraNAni / 6za nizcitaM paraM padaM / padmanaM0 21
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ dara padmanandi-paJcaviMzatiH [527 : 9-13etasmAdapi duSkaravratavidhernAdyApi siddhiryato pAtAlItaralIkRtaM dalamiva bhrAmyatyado mAnasam // 13 // 528 ) jhampAH kurvaditastataH parilasadbAhyArthalAbhAida. nityaM vyAkulatAM parAM gatavataH kArya vinApyAtmanaH / prAmaM vAsayadindriyaM bhavakRto dUraM suhRt karmaNaH kSemaM tAvadihAsti kutra yamino yAvanmano jIvati // 14 // 529 ) nUnaM mRtyumupaiti yAtamamalaM tvAM zuddhabodhAtmakaM tvattastena bahirdhamatyavirataM ceto vikalpAkulam / svAmin kiM kriyate 'tra mohavazato mRtyorna bhIH kasya tat sarvAnarthaparaMparAkRdahito mohaH sa me vAryatAm // 15 // tapovanam itAH praaptaaH| tatra tpovne| saMzayaH ujjhitaH tyktH| etasmAdapi duSkaravratavidheH sakAzAt siddhiH adyApi na / yataH adA mAnasaM bhrAmyati / kamiva / dalamiva patramiva / kilakSaNaM dalam / vAtAlItaralIkRtaM vAtAnAm AlI patiH tayA ccliikRtm||13|| iha loke / yaminaH muneH / yAvanmanaH yAvatkAlaM manaH jIvati tAvatkAlaM kSemaM kutra asti / manaH kiM kurvat / itastataH jhampAH kurvat / punaH kiM kurvat / bAhya-arthalAbhAt parilasat / punaH kiM kurvat / nityaM parI vyAkulatAM dadat / AtmanaH kArya vinApi / kiMlakSaNasya AtmanaH / gatavataH jJAnayuktasya / punaH indriyaM prAma vAsayadbhavakRtaH karmaNaH / dUram atizayena / suhRt mitram / evaMbhUtasya muneH manaH yAvatkAlaM jIvati tAvatkSemaM kutra / api tu na // 14 // he svAmin / bho zrI-arhan / cetaH manaH / amalaM nirmalam / zuddhabodhAtmakaM tvAm / yAtaM prAptam / nUnaM nizcitam / mRtyum upaiti gacchati / kiMlakSaNaM manaH / vikalpena Akulam / tena kAraNena / avirataM nirantaram / tvattaH sarvajJataH / liye hama dhana-sampatti Adiko chor3akara tapovanako prApta hue haiM aura usake viSayameM hamane saba prakArake sandehako bhI chor3a diyA hai| kintu isa kaThina vratavidhAnase bhI abhI taka siddhi prApta nahIM huI / isakA kAraNa yaha hai ki vAyusamUhake dvArA caMcala kiye gaye patteke samAna yaha mana bhramako prApta ho rahA hai / / 13 // jo mana idhara udhara sapATA lagAtA hai, bAhya padArthoke lAbhase harSita hotA hai, vinA kisI prayojanake hI nirantara jJAnamaya AtmAko atizaya vyAkula karatA hai, indriyasamUhako vAsita karatA hai, tathA saMsArake kAraNIbhUta karmakA parama mitra hai; aisA vaha mana jaba taka jIvita hai taba taka yahAM saMyamIkA kalyANa kahAMse ho sakatA hai ? arthAt nahIM ho sakatA // vizeSArtha- isakA abhiprAya yaha hai ki jaba taka mana zAnta nahIM hotA taba taka saMyamakA paripAlana karanepara bhI kabhI AtmakA kalyANa nahIM ho sakatA hai / kAraNa yaha ki manakI asthiratAse bAhya iSTAniSTa padArthoMmeM rAga-dveSakI pravRtti banI rahatI hai, aura jaba taka rAga-dveSakA pariNamana hai taba taka karmakA bandha bhI anivArya hai| tathA jaba takaM navIna navIna karmakA bandha hotA rahegA taba taka duHkhamaya isa janma-maraNarUpa saMsArakI paramparA bhI cAlU hI rhegii| isa avasthAmeM AtmAko kabhI zAntikA lAbha nahIM ho sakatA hai / ata eva AtmakalyANakI icchA karanevAle bhavya jIvoMko sarvaprathama apane caMcala manako vazameM karanA cAhiye / manake vazIbhUta ho jAnepara usake izArepara pravRtta honevAlI indriyAM svayameva vazaMgata ho jAtI haiN| taba aisI avasthAmeM bandhakA abhAva ho jAnese mokSa bhI kucha dUra nahIM rahatA // 14 // he svAmin ! yaha citta nirmala evaM zuddha caitanyasvarUpa Apako prApta hotA huA nizcayase mRtyuko prApta ho jAtA hai / isIliye vaha vikalpoMse vyAkula hotA huA ApakI orase haTakara nirantara bAhya padArthoM meM 1za muneH manaH yAvatkAlaM jiivti| 2 ka indriyagrAma /
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ MannKorearrammcomnirmonion -532 :9-18] 9. AlocanA 163 580 ) sarveSAmapi karmaNAmatitarAM moho balIyAnasau dhatte caJcalatAM bibheti ca mRtestasya prbhaavaanmnH| no cejIvati ko mriyeta ka iha dravyatvataH sarvadA nAnAtvaM jagato jinendra bhavatA dRSTaM paraM paryayaiH // 16 // 531) vAtavyAptasamudravArilaharIsaMghAtavatsarvadA sarvatra kSaNabhaGguraM jagadidaM saMcintya gheto mama / saMpratyetadazeSajanmajanakavyApArapArasthitaM / sthAtuM vAJchati nirvikAraparamAnande tvayi brahmaNi // 17 // 532) enaH syAdazubhopayogata itaHprApnoti duHkhaM jano dharmaH syAzca zubhopayogata itaH saukhyaM kimapyAzrayet / dvandvaM dvandva midaM bhavAzrayatayA zuddhopayogAtpuna nityAnandapadaM tadatra ca bhavAnahannahaM tatra ca // 18 // bahiH bAhye bhramati / bho khAmina / kiM kriyate / atra loke| mohavazataH / kasya jIvasya / mRtyoHmaraNataH sakAzAt / bhIH bhayaM na / api tu sarveSAM bhayam asti / tat tasmAtkAraNAt / mama sa mohaH / vAryatA nivAryatAm / kiMlakSaNaH mohaH / sarvAnarthaparaMparAkRt / punaH ahitaH zatruH // 15 // bho jinendra / sarveSAm api karmaNAM madhye asau mohaH / atitarAm atizayena / balIyAn baliSThaH / tasya mohasya / prabhAvAnmanaH caJcalatAM dhatte / ca punaH / mRteH maraNAt bibheti bhayaM karoti / no cet / iha jagati / dravyatvataH kaH jIvati / kaH mriyeta / jagataH paryayaiH sarvadA nAnArUpam asti / paraM kiMta / bho jinendra bhavatA / dRSTam avalokitaM jagat // 16 // tat mama cetaH mnH| saMprati idAnIm / tvayi brahmaNi sthAtuM vAJchati / idaM jagat sarvadA kSaNabhaharaM saMcintya / kiMvat / vAta-pavanavyAptasamudravArilaharIsaMghAtavat samUhavat / kiMlakSaNaM manaH / azeSajanmajanaka utpAdaka-vyApArapAre sthitaM vikalparahitam / kiMlakSaNe tvyi| nirvikAraparamAnande vikaarrhite||17|| azubhopayogataH enaH pApaM syAt bhavet / itaH pApAt / janaH duHkhaM prApnoti / ca punaH / zubhopayogataH dharmaH syAt / itaH dharmAt / anaH kimapi paribhramaNa karatA hai / kyA kiyA jAya, mohake vazase yahAM mRtyukA bhaya bhalA kisako nahIM hotA hai ? arthAt usakA bhaya prAyaH sabhIko hotA hai / isaliye he prabho! samasta anarthoM kI paramparAke kAraNIbhUta mere isa moharUpa zatrukA nivAraNa kIjiye // 15 // sabhI karmoMmeM vaha moha atizaya balavAn hai / usIke prabhAvase mana capalatAko dhAraNa karatA hai aura mRtyuse DaratA hai / yadi aisA na hotA to phira saMsArameM dravyakI apekSA kauna jItA hai aura kauna maratA hai ? he jinendra ! Apane kevala paryAyoMkI apekSAse hI saMsArakI vividhatAko dekhA hai // vizeSArtha- yadi nizcaya nayase vicAra kiyA jAya to zuddha caitanyasvarUpa yaha AtmA anAdi-nidhana hai, usakA na kabhI janma hotA hai aura na kabhI maraNa bhii| usake janma-maraNakI kalpanA vyavahArI jana paryAyakI pradhAnatAse kevala mohake nimittase karate haiM / jisakA vaha moha naSTa ho jAtA hai usakA mana capalatAko chor3akara sthira ho jAtA hai| use phira mRtyukA bhaya nahIM hotA / isa prakArase use yathArtha AtmasvarUpakI pratIti hone lagatI hai aura taba vaha zIghra hI paramAnandamaya avinazvara padako prApta kara letA hai // 16 // yaha vizva vAyuse tADita hue samudrake jalameM uThanevAlI laharoMke samUhake samAna sadA aura sarvatra kSaNanazvara hai, aisA vicAra karake yaha merA mana isa samaya janma-maraNarUpa saMsArakI kAraNIbhUta ina samasta pravRttiyoMke pAra pahuMcakara arthAt aisI kriyAoMko chor3akara nirvikAra va paramAnandasvarUpa Apa paramAtmAmeM sthita honekI icchA karatA hai // 17 // azubha upayogase pApa utpanna hotA 1ka 'bho jinendra' nAsti / 2ka'pavana' nAsti /
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 padmanandi-paJcaviMzatiH [533 : 9-19 533 ) yannAntarna bahiH sthitaM na ca dizi sthUlaM na sUkSma pumAn naiva strI na napuMsakaM na gurutAM prAptaM na yallAghavam / karmasparzazarIragandhagaNanAvyAhAravarNojjhitaM svacchajJAnadRgekamUrti tadahaM jyotiH paraM nAparam // 19 // 534 ) etenaiva cidunnatikSayakRtA kArya vinA vairiNA zazvatkarmakhalena tiSThati kRtaM nAthAvayorantaram / eSo'haM sa ca te puraH parigato duSTo'tra niHsAryatAM sadrakSetaranigraho nayavato dharmaH prabhorIdRzaH // 20 // saukhyam Azrayet / bhavAzrayatayA idaM dvandvaM dvandvam / punaH zuddhopayogAt tat nityAnandapadaM syaat| ca punH| atra prmaanndpde| bhavAn ahamnasti / ca pun| tatra tvayi viSaye ahaM lInaH // 18 // ahaM tatparaM jyotiH aparaM na / yat jyotiH antaH na / yajyotiH bahiH na sthitam / yajyotiH dizi sthitaM nai| yajyotiH sthUlaM na sUkSma n| yajyotiH pumAn na strI na napuMsakaM n| yajyotiH gurutA na prApta lAghavaM na prAptam / punaH kiMlakSaNaM jyotiH| karmasparzazarIragandhagaNanAvyAhAravarNojjhitam indriyavyApArarahitam / punaH svacchajJAnadRgekamUrtiH // 19 // he nAtha / etena karmakhalena / AvayoH dvayoH / antaraM kRtam / tiSThati dRshyte| kiMlakSaNena karmakhalena / cidunnatikSayakRtA / punaH kArya vinA vairiNA / zazvat nirantaram / ahameSaH sa ca karmazatruH / te tava / purataH agrataH / parigataH prAptaH / atra dvayoH madhye / duSTaH niHsAryatAm / nayavataH prabho rAjJaH / IdRzaH dharmaH hai aura isase prANI duHkhako prApta karatA hai, tathA zubha upayogase dharma hotA hai aura isase prANI kisI vizeSa sukhako prApta karatA hai / sukha aura duHkhakA yaha kalahakArI jor3A saMsArake sahArese calatA hai / parantu isake viparIta zuddha upayogase vaha zAzvatika sukhakA sthAna arthAt mokSa prApta hotA hai / he arahaMta jina ! isa pada ( mokSa ) meM to Apa sthita haiM aura maiM usa padameM, arthAt sAtA-asAtA vedanIyajanita kSaNika sukha-duHkhake sthAnabhUta saMsArameM, sthita hUM // 18 // jo utkRSTa jyoti ( caitanya ) na to bhItara sthita hai aura na bAhira sthita hai, jo dizAvizeSameM sthita nahIM hai, jo na sthUla hai aura na sUkSma hai; jo na puruSa hai, na strI hai aura na napuMsaka hai; jo na gurutAko prApta hai aura na laghutAko prApta hai; jo karma, sparza, zarIra, gandha, gaNanA, zabda aura varNase rahita hai; tathA jo nirmala jJAna evaM darzanakI mUrti hai; usI utkRSTa jyotisvarUpa meM hUM- isase bhinna aura dUsarA koI bhI kharUpa merA nahIM hai / vizeSArtha- abhiprAya yaha hai ki bhedabuddhike rahanepara zarIra evaM sva aura parakI kalpanA hotI hai / bhItara-bAhira; sthUla-sUkSma evaM puruSa-strI Adi uparyukta saba vikalpa eka usa zarIrake Azrayase hI huA karate haiM / kintu jaba vaha bhedabuddhi naSTa ho jAtI hai aura abhedabuddhi pragaTa ho jAtI hai taba vaha samasta bhedavyavahAra bhI usIke sAtha naSTa ho jAtA hai| usa samaya akhaNDa citpiNDasvarUpa eka mAtra AtmajyotikA hI pratibhAsa hotA hai / yahAM taka ki isa nirvikalpa avasthAmeM samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra AdikA bhI bheda naSTa ho jAtA hai // 19 // he svAmin ! vinA kisI prayojanake hI vairabhAvako prApta hokara unnata caitanya svarUpakA ghAta karanevAle isI karmarUpa duSTa zatruke dvArA hama donoMke bIcameM utpanna kiyA gayA bheda sthita hai| yaha maiM aura vaha karmazatru donoM hI Apake sAmane upasthita haiN| inameMse Apa duSTako nikAla kara bAhira kara deM, kyoMki, sajjanakI 1.za vyaapaar| 2 ka tatra tttvaarthvissye| 3za 'yajyotiH dizi sthitaM na' iti nAsti / 4za iNgaik| 5 za dRzyate tiSThati / 6ka eSaH ca sa krm|
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 165 -537:9-23] 9. AlocanA 535 ) AdhivyAdhijarAmRtiprabhRtayaH saMbandhino varmaNa stadbhiznasya mamAtmano bhagavataH kiM kartumIzA jddaaH| nAnAkAravikArakAriNa ime sAkSAnnabhomaNDale tiSThanto'pi na kurvate jalamucastatra svarUpAntaram // 21 // 536 ) saMsArAtapadahyamAnavapuSA duHkhaM mayA sthIyate nityaM nAtha yathA sthalasthitimatA matsyena tAmyanmanaH / kAruNyAmRtasaMgazItalatare tvatpAdapaGkeruhe yAvaddeva samarpayAmi hRdayaM tAvatparaM saukhyavAn // 22 // 537 ) sAkSagrAmamidaM mano bhavati yadvAhyArthasaMbandhabhAk tatkarma pravijRmbhate pRthagahaM tasmAtsadA sarvathA / caitanyAttava tattatheti yadi vA tatrApi tatkAraNaM zuddhAtman mama nizcayAtpunariha tvayyeva deva sthitiH // 23 // sadrakSA itaranigrahaH duSTanigrahaH // 20 // AdhirmAnasI vyathA / vyAdhiH zarIrotpannajarAmRti-maraNaprabhRtayaH / varmaNaH zarIrasya saMbandhinaH santi / ime pUrvoktA rogAH jaDAH mama AtmanaH kiM kartum IzAH smrthaaH| na kimpi| kiMlakSaNasya mama / tadbhinnasya tebhyaH rogAdibhyaH bhinnasya / punaH kiMlakSaNasya / bhagavataH paramezvarasya / nAnAkAravikArakAriNaH / jalamucaH meghAH nabhomaNDale sAkSAt tisstthnto'pi| tatra AkAzamaNDale / svarUpAntaraM kartuM na samarthAH bhavanti AkAzam anyarUpaM na kurvate // 21 // he nAtha / myaa| nityaM sadaiva / duHkhaM sthIyate / kiMlakSaNena mayA / saMsArAtapadahyamAnavapuSA zarIreNa / yathA sthalasthitimatA matsyena tAmyanmanaH yayA bhavati tathA duHkhaM sthIyate / he deva / yAvatkAlam / tvatpAdapaGkeruhe tava caraNakamale / hRdayaM samarpayAmi / tAvatkAlaM para saukhyavAn / kiMlakSaNe tava crnnkmle| kAruNyAmRtasaMgazItalatare // 22 // he deva / bho zuddhAtman / idaM manaH yad bAhyArthasaMbandhabhAk bhavati / kiMlakSaNaM manaH / sAkSagrAmam indriyagrAmeNa vartamAnam / tatkarma pratiz2ambhate' prasarati / ahaM sadA sarvadA / tasmAtkarmaNaH pRthak yadi vA tathA caitanyAt tatkarma pRthak / tatrApi mayi / tatkarma / rakSA karanA aura duSTako daNDa denA, yaha nyAyapriya rAjAkA kartavya hotA hai // 20 // Adhi (mAnasika kaSTa ), vyAdhi ( zArIrika kaSTa ), jarA aura mRtyu Adi zarIrase sambandha rakhanevAle haiM / maiM bhagavAn AtmA usa zarIrase bhinna hUM, ata eva usa zarIra sambandhI ve jar3a Adhi-vyAdhi Adi merA kyA kara sakate haiM ? arthAt ye AtmAkA kucha bhI vigAr3a nahIM kara sakate / ThIka bhI hai-pratyakSameM aneka AkAroM aura vikAroMko karanevAle ye bAdala AkAzamaNDalameM rahakara bhI AkAzake svarUpameM kucha bhI antara nahIM karate haiM // 21 // jisa prakAra jalake sUkha jAnepara sthalameM sthita huA matsya manameM atizaya kaSTa pAtA hai usI prakAra saMsArarUpa ghAmase jalanevAle zarIrako dhAraNa karatA huA yahAM sthita hokara maiM bhI atizaya kaSTa pA rahA hUM / he deva ! jaba taka maiM dayArUpa amRtake sambandhase atizaya zItalatAko prApta hue tumhAre caraNa-kamaloMmeM apane hRdayako samarpita karatA hUM taba taka atizaya sukhakA anubhava karatA hUM / / 22 // he zuddha Atman ! indriyasamUhake sAtha yaha mana cUMki bAhya padArthoMse sambandha rakhatA hai, ata eva usase karma bar3hatA hai / maiM usa karmase sadA aura saba prakArase bhinna hUM athavA tumhAre caitanyase vaha karma sarvathA bhinna hai / yahAM bhI vahI pUrvokta (cetanAcetanatva) kAraNa hai / he deva ! merI sthiti nizcayase yahAM tumhAre viSayameM hI hai // 23 // 1za pratijammate / 2 ka srvdaa| 3 za nAnAkArakAriNaH / 4 ka yathA' nAsti / 5 ka yataH bAhyArthaH /
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 pagranandi-paJcaviMzatiH [538:9-24538 ) kiM lokena kimAzrayeNa kimuta dravyeNa kAyena kiM kiM vAgbhiH kimutendriyaiH kimasubhiH kiM tairvikalpairapi / sarve pudralaparyayA bata pare tvattaH pramatto bhava nAtmannebhirabhizrayasyati tarAmAlena kiM bandhanam // 24 // 539 ) dharmAdharmanabhAMsi kAla iti me naivAhitaM kurvate catvAro'pi sahAyatAmupagatAstiSThanti gatyAdiSu / ekA pudgala eva saMnidhigato nokarmakarmAkRti dhairI bandhakRdeSa saMprati mayA medAsinA khaNDitaH // 25 // 540 ) rAgadveSakRtairyathA pariNamedrUpAntaraiH pudgalo. nAkAzAdicatuSTayaM virahitaM mUrtyA tathA prANinAm / tAbhyAM karmaghanaM bhavedavirataM tasmAdiyaM saMsRti stasyAM duHkhaparaMpareti viduSA tyAjyau prayatnena tau // 26 // 541 ) kiM bAhyeSu pareSu vastuSu manaH kRtvA vikalpAn bahUn rAgadveSamayAn mudhaiva kuruSe duHkhAya karmAzubham / AnandAmRtasAgare yadi vasasyAsAdya zuddhAtmani sphItaM tatsukhamekatAmupagataM tvaM yAsi re nizcitam // 27 // kAraNam / mama nizcayAtpunaH iha tvayi eva sthitiH // 23 // uta aho / bho Atman / lokena kim / AzrayeNa kim / dravyeNa kim / kAyena kim / vAgbhiH vacanaiH kim / uta aho / indriyaiH kim| asubhiH kiM prANaiH kim / kiM taiH vikalpaiH api / na kimapi / sarve pudglpryyaaH| bata iti khede / tvattaH pare bhinnaaH| pramattaH bhavan / ebhiH pUrvoktaiH vikalpaiH / atitarAm atizayena / Alena vRthaiva / bandhanaM kim abhizrayasi Azrayasi // 24 // dharma-adharma-kAla-AkAza iti catvAro'pi / me mama / ahitaM kaSTam / naiva kurvate / gatyAdiSu sahAyatAm upagatAH prAptAH tiSThanti / ekaH' pudgala eva vairI mama saMnidhigataH nokarma-karmAkRtiH bandhakRt / saMprati idAnIm / sa zatruH mayA / bhedAsinA bhedajJAnakhaDnena / khaNDitaH pIDitaH // 25 // yathA pAntaraiH pariNameta / kiMlakSaNaiH ruupaantraiH| raagdesstH| tathA AkAzAdicataSyaM na pariNameta / kiMlakSaNamAkAzAdicatuSTayam / mUrtyA virahitam / tAbhyAM rAgadveSAbhyAM prANinAm avirataM dhanaM karma bhavet / tasmAt karmaghanAt iyaM saMsRtiH / tasyA saMsRtau / duHkhaparaMparA / iti hetoH / viduSA paNDitena / tau rAgadveSau prayatnena tyAjyau // 26 // re manaH / bAhyeSu pareSu vastuSu he Atman ! tumheM lokase, Azrayase, dravyase, zarIrase, vacanoMse, indriyoMse, prANoMse aura una vikalpoMse bhI kyA prayojana hai ? arthAt inase tumhArA kucha bhI prayojana nahIM hai / kAraNa yaha ki ye saba pudgalakI paryAyeM haiM jo tumase bhinna haiM / kheda hai ki tuma pramAdI hokara inake dvArA vyarthameM hI kyoM bandhanako prApta hote ho ? // 24 // dharma, adharma, AkAza aura kAla ye cAroM dravya merA kucha bhI ahita nahIM karate haiM / ve cAroM to gati Adi ( sthiti, avakAza aura vartanA) meM sahAyaka hokara sthita haiN| kintu karma evaM nokarmake svarUpase pariNata huA yaha eka pudgalarUpa zatru hI mere sAnnidhyako prApta hokara bandhakA kAraNa hotA hai / so maiMne use isa samaya bheda (viveka) rUpa talavArase khaNDita kara diyA hai // 25 // jisa prakAra rAga aura dveSake dvArA kiye gaye pariNAmAntaroMse pudgala dravya pariNata hotA hai usa prakAra ve amUrtika AkAzAdi cAra dravya ukta pariNAmAntaroMse pariNata nahIM hote haiM / ukta rAga aura dveSase nirantara prANiyoMke sadA kaThora karmakA bandha hotA hai, usase ( karmabandhase ) yaha saMsAra hotA hai, aura usa saMsArameM duHkhoMkI paramparA prApta hotI hai / isa kAraNa vidvAn puruSako prayatnapUrvaka ukta rAga aura dveSakA parityAga karanA cAhiye // 26 ||re mana ! tU 1za prANaiH kiM vikalpairapi kiM / 2 za eSaH /
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 544 : 9-30 ] 9. AlocanA 542 ) ityAsthAyaM hRdi sthiraM jina bhavatpAdaprasAdAtsatImadhyAtmaikatulAmayaM jana itaH zuddhyarthamArohati / enaM kartumamIca doSiNamitaH karmArayo durdharAstiSThanti prasabhaM tadatra bhagavan madhyasthasAkSI bhavAn // 28 // 543 ) dvaitaM saMsRtireva nizcayavazAdadvaitamevAmRtaM saMkSepAdubhayatra jalpitamidaM paryantakASThAgatam / nirgatyAdipadAcchanaiH zabalitAdanyatsamAlambate yaH so 'saMza iti sphuTaM vyavahRterbrahmAdinAmeti ca // 29 // 544 ) cAritraM yadabhANi kevalahazA deva tvayA muktaye puMsA tatkhalu mAdRzena viSame kAle kalau durdharam / bhaktiryA samabhUdiha tvayi dRDhA puNyaiH puropArjitaiH saMsArArNavatAraNe jina tataH saivAstu poto mama // 30 // 167 I vikalpAn kRtvA duHkhAya azubhaM karma mudhaiva kiM kuruSe / kiMlakSaNAn vikalpAn / bahUn rAgadveSamayAn / yadi vA bhedajJAnam AsAdya prApya | AnandAmRtasAgare zuddhAtmani vasasi tadA nizcitaM tvam ekatAm upagataM sukhaM sphItaM yAsi // 27 // bho jina / hRdi iti AsthAya Aropya / sthiram ayaM janaH lokaH / bhavatpAdaprasAdAt zuddhyartham / itaH ekasmin pakSe / adhyAtmaikatulAM satIm Arohati caTati / itaH dvitIyapakSe / amI karmazatravaH / enaM janaM lokam / doSiNaM kartum tiSThanti / prasabha balAtkAreNa / durdharAH / tattasmAtkAraNAt / atra nyAye | bho bhagavan / tvam / madhyasthasAkSI // 28 // nizvayavazAt dvaitaM saMsRtiH eva / advaitam amRtam eva / saMkSepAt ubhayatra saMsAramokSayoH / idaM jalpitam / paryantakASThAgatam / yaH bhavyaH / zanaiH' mandaM mandam | AdipadAt dvaitapadAt / nirgatya zabalitAt ekIbhUtAt nirgatya / anyat nizcayapadam / samAlambate / iti hetoH / sa nizcayena / asaMjJaH nAmarahitaH / sphuTaM vyaktam / ca punaH / vyavahRteH vyavahArAt / brahmAdi nAma vartate // 29 // bho deva | tvayA muktaye yat caritram abhANi kathitam / kernai / kevaladRzA kevalajJAnanetreNa / tat cAritram / khalu nizcitam / laukAle paJcamakAle / mAdRzena puMsA dhartuM durdharam / / kila paJcamakAle / tvayi viSaye / / purA pUrvam / upArjitaiH puNyaiH kRtvA / yA bhaktiH samabhUt / dRDhA bahulA / he jina / tataH kAraNAt / saMsArasamudratAraNe / sA eva bhaktiH mama potaH prohaNasamAnam / astu // 30 // bAhya para padArthoM meM bahuta-se rAga-dveSarUpa vikalpoMko karake vyartha hI duHkhake kAraNIbhUta azubha karmako kyoM karatA hai ? yadi tU ekatva ( advaitabhAva ) ko prApta hokara AnandarUpa amRtake samudrabhUta zuddha AtmAmeM nivAsa kare to nizcayase hI mahAn sukhako prApta ho sakegA // 27 // he jina ! hRdayameM isa prakArakA sthira vicAra karake yaha jana zuddhi ke liye Apake caraNoMke prasAdase nirdoSa adhyAtmarUpI advitIya tarAjU ( kAMTA ) para eka ora car3hatA hai / aura dUsarI ora use sadoSa karane ke liye ye durjeya karmarUpI zatru balAt sthita hote haiM / isaliye he bhagavan ! isa viSaya meM Apa madhyastha (niSpakSa ) sAkSI haiM // 28 // z dvaita (Atma-parakA bheda ) hI saMsAra tathA advaita hI mokSa hai / yaha ina donoMke viSayameM saMkSepase katha jo carama sImAko prApta hai / jo bhavya jIva dhIre dhIre isa vicitra prathama ( dvaita) padase nikala kara dUsare (advaita ) padakA Azraya karatA hai vaha yadyapi nizcayataH vAcya vAcakabhAvakA abhAva ho jAneke kAraNa saMjJA (nAma) se rahita ho jAtA hai; phira bhI vyavahArase vaha brahmA Adi ( parabrahma, paramAtmA ) nAmako prApta karatA hai // 29 // he jina deva ! kevalajJAnI Apane jo muktike liye cAritra batalAyA hai use nizcayase mujha jaisA puruSa isa viSama paMcama kAlameM dhAraNa nahIM kara sakatA hai / isaliye pUrvopArjita mahAn 1 1 za ityAdhyAya / 2 za Arohati itaH / 3 a kartu tiSTati prasabhaM, ka kartuM prasabhaM / 4 ka bhagavan bhavAn tvam / 5 za zanaiH 6 a za abhANi kena / 7 za kevalanetreNa / zanaiH /
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 patnanandi-paJcaviMzatiH [545 : 9-31545) indratvaM ca nigodatAM ca bahudhA madhye tathA yonayaH saMsAre bhramatA ciraM yadakhilAH prAptA myaanntshH| tannApUrvamihAsti kiMcidapi me hitvA vimuktipradA samyagdarzanabodhavRttipadavIM tAM deva pUrNAM kuru // 31 // 546) zrIvIreNa mama prasannamanasA tatkiMciduzcaiH pada prAptyartha paramopadezavacanaM citte samAropitam / yenAstAmidamekabhUtalagataM rAjya kSaNadhvaMsi yat trailokyasya ca tana me priyamiha zrImajineza prabho // 32 // 547) sUreH paGkajanandinaH kRtimimAmAlocanAmarhatA magre yaH paThati trisaMdhyamamalazraddhAnatAko nrH| yogIndrazcirakAlarUDhatapasA yatnena yanmRgyate tatprAmoti paraM padaM sa matimAnAnandasana dhruvam // 33 // www.rrrrrrrrrrrrrrrminarwww yadyasmAtkAraNAt / indratvaM ca nigodatAM ca tathA madhye bahudhA akhilA yonayaH mayA saMsAre ciraM bhramatA anantazaH vArAn prAptAH / tattasmAt / me mama samyagdarzanabodhavRttipadavIM hitvA / iha saMsAre / kiMcidapi apUrva na asti / tAM vimuktipradA gAditrayIm / bho deva / pUrNA kuru // 31 // bho zrImajineza / he prbho| zrIvIreNa gurunnaa| uccaiH padaprAptyartha mama citte tatkiMcitparamopadezavacanaM samAropitam / kiMlakSaNena vIreNa / prasannamanasA Anandayuktena / yena dhamopadezena / idam ekabhUtalagata rAjyam / AstA dUre tiSThatu / kiMlakSaNa rAjyam / kSaNadhvaMsi vinazvaram / iha loke / tanme trailokyasya rAjyaM priyaM na // 32 // yaH bhavyaH nrH| arhatAm agre imAM AlocanA trisaMdhyaM paThati / kiMlakSaNaH bhvyH| amalazraddhAnataH zraddhayA namrazarIraH / kiMlakSaNAm imAma alocanAm / sUreH paGkajanandinaH kRtim / sa matimAna tatparaM padaM prApnoti yatpadaM yogIndraH cirakAlarUDhatapasA yatnena / mRgyate avalokyate / kiMlakSaNaM padam / Anandasadma / dhruvaM nizcitam // 33 // ityAlocanA samAptA // 9 // puNyase yahAM jo merI Apake viSayameM dRr3ha bhakti huI hai vahI mujhe isa saMsArarUpI samudrase pAra honeke liye jahAja ke samAna hove // 30 // he deva ! maiMne cira kAlase saMsArameM paribhramaNa karate hue bahuta vAra indra pada, nigoda paryAya tathA bIcameM aura bhI jo samasta ananta bhava prApta kiye haiM unameM muktiko pradAna karanevAlI samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritrarUpa pariNatiko chor3akara aura koI bhI apUrva nahIM hai / isaliye ratnatrayasvarUpa jisa padavIko abhI taka maiMne kabhI nahIM prApta kiyA hai usa apUrva padavIko pUrNa kIjiye // 31 // he jinendra prabho! zrI vIra bhagavAn ( athavA zrI vIranandI guru ) ne prasannacitta ho karake ucca pada ( mokSa ) kI prAptike liye jo mere cittameM thor3e-se uttama upadezarUpa vacanakA AropaNa kiyA hai usake prabhAvase kSaNanazvara jo eka pRthivItalakA rAjya hai vaha to dUra rahe, kintu mujhe vaha tInoM lokoMkA bhI rAjya yahAM priya nahIM hai // 32 // jo buddhimAn manuSya nirmala zraddhAse apane zarIrako namrIbhUta karake tInoM sandhyA kAloMmeM arahanta bhagavAnke Age zrI padmanandI sUrike dvArA viracita isa AlocanArUpa prakaraNako par3hatA hai vaha nizcayase Anandake sthAnabhUta usa utkRSTa padako prApta karatA hai jise yogIzvara tapazcaraNake dvArA prayatnapUrvaka cira kAlase khojA karate haiM // 33 // isa prakAra AlocanA adhikAra samApta huA // 9 // 1za naraH imAM arhatAM AlocanAM / 2za namradehaH /
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ [10. sadbodhacandrodayaH] 548 ) yajAnannapi buddhimAnapi guruH zakto na vaktuM girA proktaM cenna tathApi cetasi nRNAM samAti cAkAzavat / yatra svAnubhavasthite 'pi viralA lakSyaM labhante cirA tanmokSaikanibandhana vijayate cittattvamatyadbhutam // 1 // 549 ) nityAnityatayA mahattanutayAnekaikarUpatvavat cittattvaM sadasattayA caM gahanaM pUrNa ca zUnyaM ca yat / tajjIyAdakhilazrutAzrayazucijJAnaprabhAbhAsuro yasmin ghastuvicAramArgacaturo yaH so'pi saMmuhyati // 2 // 550 ) sarvasminnaNimAdipaGkajavane ramye 'pi hitvA rati yo dRSTiM zucimuktihaMsavanitAM pratyAdarAittavAn / cetovRttinirodhalabdhaparamabrahmapramodAmbubhRt samyaksAmyasarovarasthitijuSe haMsAya tasmai namaH // 3 // taccittattvam atyadbhutaM mokSakanibandhanaM vijayate / yat caitanyatattvam / girA vANyA / vaktuM kathitum / guruH bRhaspatiH / zaktaH samarthaH na / kiMlakSaNaH guruH / jAnannapi buddhimAnapi / ca punaH / cet yadi / caitanyatattvaM proktaM tathApi nRNAM cetasi na samAti AkAzavat / yatra tattve khAnubhavasthite'pi viralA narAH / lakSyaM grAhyam / labhante / cirAt dIrghakAlena // 1 // taccittattvaM jIyAt / yattatvaM nity-anitytyaa| ca punaH / mahattanutayA pradezApekSayA dIrghalaghutayA / aneka-ekarUpatvataH / satasattayA gahanaM pUrNa zUnyaM tattvaM vartate / yasmin tattve / so'pi saMmuhyati / saH kaH / yaH bhavyaH akhilazruta-Azraya-AdhArazucijJAnaprabhAbhAsuraH / punaH vastuvicAramArgacaturaH / so'pi saMmuhyati // 2 // tasmai haMsAya namaH / kiMlakSaNAya hara jisa cetana tattvako jAnatA huA bhI aura buddhimAn bhI guru vANIke dvArA kahaneke liye samartha nahIM hai, tathA yadi kahA bhI jAya to bhI jo AkAzake samAna manuSyoMke hRdayameM samAtA nahIM hai, tathA jisake svAnubhavameM sthita honepara bhI virale hI manuSya cira kAlameM lakSya ( mokSa ) ko prApta kara pAte haiM; vaha mokSakA advitIya kAraNabhUta Azcaryajanaka cetana tattva jayavanta hove // 1 // jo cetana tattva nitya aura anitya svarUpase, sthUla aura kRza svarUpase, aneka aura eka svarUpase, sat aura asat svarUpase, tathA pUrNa aura zUnya svarUpase gahana hai; tathA jisake viSayameM samasta zrutako viSaya karanevAlI aisI nirmala jJAnarUpa jyotise daidIpyamAna evaM tattvake vicArameM catura aisA manuSya bhI mohako prApta hotA hai vaha cetana tattva jIvita rahe // vizeSArtha- vaha cidrUpa tattva bar3A durUha hai, kAraNa ki bhinna bhinna apekSAse usakA svarUpa aneka prakArakA hai / yathA- ukta cidrapa tattva yadi dravyArthika nayakI apekSA nitya hai to paryAyArthika nayakI apekSA vaha anitya bhI hai, yadi vaha ananta padArthoMko viSaya karanese sthUla hai to mUrtise rahita honeke kAraNa sUkSma bhI hai, yadi vaha sAmAnyasvarUpase eka hai to vizeSasvarUpase aneka bhI hai, yadi vaha svakIya dravyAdicatuSTayakI apekSA sat hai to parakIya dravyAdicatuSTayakI apekSA asat bhI hai, tathA yadi vaha anantacatuSTaya Adi guNoMse paripUrNa hai to rUpa-rasAdise rahita honeke kAraNa zUnya bhI hai| isa prakAra usakA svarUpa gambhIra honese kabhI kabhI samasta zrutake pAragAmI bhI usake viSayameM mohako prApta ho jAte haiM // 2 // aNimA-mahimA Adi ATha RddhiyoMrUpa ramaNIya samasta kamalavanake rahanepara bhI jo 1ka buddhimAnapi cet / padmanaM0 22
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 pabhanandi-paJcaviMzatiH [551 :10-4551) sarvabhAvavilaye vibhAti yat stsmaadhibhrnirbhraatmnH| citsvarUpamabhitaH prakAzakaM zarmaghAma namatAdbhutaM mahaH // 4 // 552 ) vizvavastuvidhRtikSama lasajjAlamantaparivarjitaM girAm / astametyakhilamekahelayA yatra tajayati cinmayaM mahaH // 5 // 553) no vikalparahitaM cidAtmakaM vastu jAtu manaso 'pi gocaram / karmajAzritavikalparUpiNaH kA kathA tu vapuSo jaDAtmanaH // 6 // 554) cetaso na vacaso'pi gocarastarhi nAsti bhavitA khapuSpavat / zaGkanIyamidamatra no yataH svAnubhUtiviSayastato 'sti tat // 7 // vRttinirodhena manovyApAranirodhena labdhaM prAptaM yat paramabrahmapramodaM tadeva ambu jalaM taM bibharti' iti bhRt / samyak sAmyasamatAsarovaraM tasya sarovarasya sthitisevakAya 'yuSaprItisevanayo, / yaH AtmahaMsa. / zucimuktihaMsavanitAM pratyAdarAt dRSTiM dattavAn / kiM kRtvA / sarvasmin aNimAdipaGkajavane ramye'pi / ratim anurAgaM hitvA tyaktvA // 3 // citsvarUpaM mahaH nmt| yanmahaH satsamAdhibhareNa nirbharAtmanaH satsamAdhinA pUrNayoginaH muneH / sarvabhAvavilaye sati vibhAti samastarAgAdipariNAmavinAze sati zobhate / punaH kiMlakSaNaM mahaH / abhitaH sarvataH / prakAzakam / punaH kiMlakSaNaM mahaH / adbhutam / zarmadhAma sukhanidhAnam // 4 // tat cinmayaM mahaH jayati / kiMlakSaNaM mahaH / vizvavastuvidhRtikSamaM samastavastuprakAzakam / punaH lasat uddyotakam / punaH antaparivarjitaM vinAzarahitam / yatra mahasi / akhilaM samastam / girAM vANInAm / jAlaM samUham / ekahelayA astam eti astaM gacchati // 5 // cidAtmaka vastu jAtu manasaH api gocaraM n| kiMlakSaNaM cidAtmakam / vikalparahitam / karmajAdhitavikalparUpiNaH vapuSaH zarIrasya kA kathA / punaH kiMlakSaNasya zarIrasya / jaDAtmanaH // 6 // tat jyotiH / cetasaH gocaraM na / vacaso'pi gocara na / tarhi bhavitA na asti / khapuSpavat AkAzapuSpavat / atra Atmani / idaM no AtmArUpa haMsa usake viSayameM anurakta na hokara Adarase muktirUpa haMsIke Upara hI apanI dRSTi rakhatA hai tathA jo cittavRttike nirodhase prApta hue parabrahmasvarUpa AnandarUpI jalase paripUrNa aise samIcIna samatAbhAvarUpa sarovarameM nivAsa karatA hai usa AtmArUpa haMsake liye namaskAra ho // 3 // jo Azcaryajanaka citsvarUpa teja rAga-dveSAdirUpa vibhAva pariNAmoMke naSTa ho jAnepara samIcIna samAdhike bhArako dhAraNa karanevAle yogIke zobhAyamAna hotA hai, jo saba padArthoMkA prakAzaka hai, tathA jo sukhakA kAraNa hai usa citvarUpa tejako namaskAra karo // 4 // jo cidrUpa teja samasta vastuoMko prakAzita karanemeM samartha hai, daidIpyamAna hai, antase rahita arthAt avinazvara hai, tathA jisake viSayameM samasta vacanoMkA samUha krIr3AmAtrase hI nAzako prApta hotA hai arthAt jo vacanakA aviSaya hai; vaha cidrUpa teja jayavanta hove // 5 // vaha caitanyarUpa tattva saba prakArake vikalpoMse rahita hai aura udhara vaha mana karmajanita rAga-dveSake Azrayase honevAle vikalpasvarUpa hai / isIliye jaba vaha caitanya tattva usa manakA bhI viSaya nahIM hai taba phira jar3asvarUpa ( acetana ) zarIrakI to bAta hI kyA hai- usakA to viSaya vaha kabhI ho hI nahIM sakatA hai // 6 // jaba vaha caitanya rUpa teja manakA aura vacanakA bhI viSaya nahIM hai taba to vaha AkAzakusumake samAna asat ho jAvegA, aisI mI yahAM AzaMkA nahIM karanI cAhiye kyoMki, vaha svAnubhavakA viSaya hai / isIliye 1maka cetovRttivyaapaar| 2 ka jalaM viti| 3 za samatA srovrsy| 4 ka nmtaav| 5ka puurnnyogen| 6za 'samUha' naasti| 7za jAta /
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ -559 : 10-12] 10. sadbodhacandrodayaH 555 ) nUnamatra paramAtmani sthitaM svAntamantamupayAti tdvhiH| taM vihAya satataM bhramatyadaH ko bimeti maraNAnna bhUtale // 8 // 556) tattvamAtmagatameva nizcitaM yo'nyadezanihitaM smiiksste| vastu muSTividhRtaM prayatnataH kAnane mRgayate sa mUDhadhIH // 9 // 557 ) tatparaH paramayogasaMpadA pAtramatra na punrbhirgtH| nApareNa cali[la ]to yathepsitaH sthAnalAbhavibhavo vibhAjyate // 10 // 558) sAdhulakSyamanavApya cinmaye yatra suSTu gahane tpkhinH| apratItibhuvamAzritA jaDA bhAnti nATyagatapAtrasaMnibhAH // 11 // 559 ) bhUridharmayutamapyabuddhimAnandhahastividhinAyabudhya ys| bhrAmyati pracurajanmasaMkaTe pAtu vastadatizAyi cinmahaH // 12 // zaGkanIyam / yataH sakAzAt / svAnubhUtiviSayaH gocaraH / tataH kAraNAt / khapuSpavat nAsti iti na // 7 // nUnaM nivitam / khAntaM mnH| atra paramAtmani / sthitam / antaM vinAzam upyaati| tattasmAtkAraNAt / taM paramAtmAnam / vihAya tyaktvA / adaH manaH / satataM nirantaram / bahiH baahye| bhrmti| bhUtale maraNAt kaH na bimeti // 8 // yaH AtmagataM tatvam anyadezanihitaM niSThita smiiksste| saH / mUDhadhIH muurkhH| muSTividhRtaM vastu / kAnane vane / prytntH| mRgayate avalokayati // 9 // atra paramAtmani / tatparaH sAvadhAnaH bhavyaH / paramayogasaMpadA pAtraM bhavet / punaH bahirgataH na bhavet / AtmarahitaH AtmapAtraM na bhavet / apareNa yathA cali[lataH sAmAnyamAgecalitaH / IpsitaH sthAnalAbhavibhavaH / na vibhAvyate na prApyate // 10 // yatra cinmye| tapakhinaH munIzvarAH / sAdhu lakSyaM samIcInakhabhAvam / anavApya aprApya / apratItibhuvam AzritAH munIzvarAH / jahA mUrkhAH / maanti| ke iva / nATyagatapAtrasaMnibhAH sadRzAH zobhante // 11 // tat cinmhH| baH yuSmAn / pAtu rakSatu / kiMlakSaNaM mahaH / atizAyi atizayayuktam / yat caitanyatattvam / bhUridharmayutam api / abuddhimAn mUrkhaH / andhahastividhinA / AsmAnam / vaha sat hI hai, na ki asat // 7 // yahAM paramAtmAmeM sthita huA mana nizcayase maraNako prApta ho jAtA hai| isIliye vaha use ( paramAtmAko) chor3akara nirantara bAhya padArthomeM vicaratA hai / ThIka hai- isa pRthivItalapara mRtyuse kauna nahIM DaratA hai ! arthAt usase saba hI Darate haiM // 8 // caitanya tattva nizcayase apane ApameM hI sthita hai, usa caitanyarUpa tattvako jo anya sthAnameM sthita samajhatA hai vaha mUrkha muTThImeM rakhI huI vastuko mAnoM prayatnapUrvaka vanameM khojatA hai // 9 // jo bhavya jIva isa paramAtmatattvameM tallIna hotA hai vaha samAdhirUpa sampattiyoMkA pAtra hotA hai, kintu jo bAhya padArthomeM mugdha rahatA hai vaha unakA pAtra nahIM hotA hai| ThIka haijo dUsare mArgase cala rahA hai use icchAnusAra sthAnakI prAptirUpa sampatti nahIM prApta ho sakatI hai // 10 // jo tapasvI atizaya gahana usa caitanyakharUpa tattvake viSayameM lakSya (vedhya ) ko na pAkara atattvazraddhAna (mithyAtva) rUpa bhUmikAkA Azraya lete haiM ve mUDhabuddhi nATakake pAtroMke samAna pratIta haiN| vizeSArthajisa prakAra nATakake pAtra rAjA, raMka evaM sAdhu Adike meSako grahaNa karake aura tadanusAra hI unake caritrako dikhalA karake darzaka janoMko yadyapi mugdha kara lete haiM, phira bhI ve yathArtha rAjA Adi nahIM hote / ThIka isI prakArase jo bAhya tapazcaraNAdi to karate haiM, kintu samyagdarzanase rahita honeke kAraNa usa caitanya tattvakA anubhava nahIM kara pAte haiM ve yogIkA bheSa le karake bhI vAstavika yogI nahIM ho sakate // 11 // ajJAnI prANI bahuta dharmovAle jisa cetana tattvako andha-hastI nyAyase jAna karake aneka janma-maraNoMse bhayAnaka isa saMsArameM paribhramaNa karatA hai vaha anupama cetana tattvarUpa teja Apa sabakI rakSA 1maza nizcitaM / 2 'sAvadhAnaH nAsti /
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 padmanandi-paJcaviMzatiH [560 : 10-13560) karmabandhakalito 'pyabandhano rAgadveSamalino 'pi nirmlH| dehavAnapi ca dehavarjitazcitrametadakhilaM kilAtmanaH // 13 // 561 ) nirvinAzamapi nAzamAzritaM zUnyamapyatizayena sNbhRtm| ekameva gatamapyanekatAM tattvamIDagapi no virudhyate // 14 // 562 ) vismRtArthaparimArgaNaM yathA yastathA shjcetnaashritH| sa krameNa paramekatAM gataH svasvarUpapadamAzrayeDuvam // 15 // 563) yadyadeva manasi sthitaM bhavet tattadeva sahasA parityajet / ityupAdhiparihArapUrNatA sA yadA bhavati tatpadaM tadA // 16 // avabudhya jnyaatvaa| pracurajanmasaMkaTe bhrAmyati // 12 // kila iti stye| AtmanaH etat / citram akhilam Azcaryam / tatkim / vyAptaH api aatmaa| abandhanaH bndhrhitH| rAgadveSamalinaH AtmA api nirmalaH / ca punaH / dehavAnapi AtmA dehavarjitaH / etatsarva citram // 13 // IdRk api tattvaM no virudhyate / mahaH nirvinAzamapi nAzam Azritam / zUnyam api atizayena saMbhRtam / ekamapi Atmatattvam anekatAM gatam / IdRga api tattvaM no virudhyate // 14 // saH bhavyaH / krameNa khasvarUpapadam Azrayet / kiMlakSaNaH sa bhavyaH / dhruvaM param ekatAM gataH yaH bhavyaH / tathA sahajacetanAzritaH yathA vismRtArthaparimArgaNaM vismRta-artha-avalokana vicAraNaM vA // 15 // yat yat vikalpaM manasi sthitaM bhavet tattadeva vikalpaM sahasA zIghraNa parityajet / iti upAdhiparihArapUrNatA saMkalpavikalpaparihAraH tyAgaH yadA bhavati tadA tatpadaM mokSapadaM bhavati // 16 // Ans kare // vizeSArtha-jisa prakAra andhA manuSya hAthIke yathArtha AkArako na jAnakara usake jisa avayava (pAMva yA sUMDa Adi) kA sparza karatA hai usako hI hAthI samajha baiThatA hai, usI prakAra mithyAdRSTi jIva aneka dharma yukta usa cetana tattvako yathArtha svarUpase na jAnakara ekAntataH kisI eka hI dharmasvarUpa samajha baiThatA hai| isI kAraNa vaha janma-maraNa svarUpa isa saMsArameM hI paribhramaNa karake dukha sahatA hai // 12 // yaha AtmA karmabandhase sahita hokara bhI bandhanase rahita hai, rAga-dveSase malina hokara bhI nirmala hai, tathA zarIrase sambaddha hokara bhI usa zarIrase rahita hai| isa prakAra yaha saba AtmAkA svarUpa Azcaryajanaka hai // vizeSArtha- abhiprAya yaha hai ki zuddha nizcayanayase isa AtmAke na rAga-dveSa pariNAma haiM, na kokA bandha hai, aura na zarIra hI hai / vaha vAstavameM vItarAga, svAdhIna evaM azarIra hokara siddhake samAna hai| parantu payaryAyasvarUpase vaha karmabandhase sahita hokara rAga-dveSase malina evaM zarIrase sahita mAnA jAtA hai // 13 // vaha Atmatattva vinAzase rahita hokara bhI nAzako prApta hai, zUnya hokara bhI atizayase paripUrNa hai, tathA eka hokara bhI anekatAko prApta hai| isa prakAra nayavivakSAse aisA mAnanemeM kucha bhI virodha nahIM AtA hai // 14 // jisa prakAra mUrchita manuSya svAbhAvika cetanAko pAkara (hozameM Akara) apanI bhUlI huI vastukI khoja karane lagatA hai usI prakAra jo bhavya prANI apane svAbhAvika caitanyakA Azraya letA hai vaha kramase ekatvako prApta hokara apane svAbhAvika utkRSTa pada ( mokSa ) ko nizcita hI prApta kara letA hai // 15 // jo jo vikalpa Akara manameM sthita hotA hai usa usako zIghra hI chor3a denA cAhiye / isa prakAra jaba vaha vikalpoMkA tyAga paripUrNa ho jAtA hai taba vaha mokSapada bhI prApta ho jAtA hai // 16 // 1ka citraM Azcarya akhilaM / 2ka 'api nAsti / 3za 'sa' naasti| 4 za yathA /
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 569:10-22 10. sadbodhacandrodayaH 173 564) saMhRteSu khamano 'nileSu yadbhAti tattvamamalAtmanaH param / tadgataM paramanistaraGgatAmagnirupa iha janmakAnane // 17 // 565 ) mukta ityapi na kAryamaasA karmajAlakalito 'hamityapi / nirvikalpapadavImupAzrayan saMyamI hi labhate paraM padam // 18 // 566 ) karma cAhamiti ca dvaye sati dvaitametadiha janmakAraNam / eka ityapi matiH satI na yatsApyupAdhiracitA tadaGgabhRt // 19 // 567 ) saMvizuddhaparamAtmabhAvanA saMvizuddhapadakAraNaM bhavet / setaretarakRte suvarNato lohatazca vikRtIstadAzrite // 20 // 568 ) karma bhinnamanizaM svato'khilaM pazyato vishdbodhckssussaa| tatkRte 'pi paramArthavedino yogino na sukhaduHkhakalpanA // 21 // 569 ) mAnasasya gatirasti cennirAlamba eva pathi bhAsvato ythaa| yogino dRgavarodhakArakaH saMnidhirna tamasAM kadAcana // 22 // khemano'nileSu indriyamana-ucchAsaniHzvAseSu / saMhRteSu saMkociteSu / yat / param utkRSTam / amalAtmanaH tattvam / bhAti zobhate / tatparamanistaralatAM gataM vikalparahitaM tattvaM viddhi / tattattvam iha janmakAnane vane ugraH agniH // 17 // ahaM karmajAlakalitaH ityapi zokaM yogI na karoti / aJjasA sAmastyena / ahaM karmajAlarahitaH muktaH iti harSa na kArya karaNIyam / saMyamI nirvikalpapadavIm upAzrayan / hi yataH / paraM padaM labhate prApnoti // 18 // karma ca punaH aham etacintane dvaye sati / iha loke / etat dvaitam / ahameva karma iti buddhiH cintanaM saMsArakAraNam / karma eva aham iti matiH satI na / aGgabhRt jIvaH / tasya jIvasya / iti matiH sApi upAdhiracitA // 19 // saMvizuddhaparamAtmabhAvanA saMvizuddhapadakAraNaM bhavet / sA bhAvanA itarA itarakRte azuddhapadakAraNAya bhavet / lohataH vikRtiH lohamayI bhavet / ca punaH / suvarNataH vikRtiH suvarNamayI bhavet / lohAzritA lohmyii| suvarNAzritA suvarNamayI // 20 // vizadabodhacakSuSA nirmljnyaannetrnne| akhilaM samastam / karma / anizam / khataH AtmanaH sakAzAt / bhinnaM pazyataH yoginaH muneH / sukhaduHkhakalpanA na bhavet / kva sati / tatkRte'pi taiH rAgAdibhiH sukhe vA duHkhe vA kRte'pi / kiMlakSaNasya muneH / paramArthavedinaH // 21 // cevadi / yoginaH muneH / mAnasasya gatiH nirAlambe indriya, mana evaM zvAsocchrAsake naSTa ho jAnepara jo nirmala AtmAkA utkRSTa svarUpa pratibhAsita hotA hai vaha atizaya sthiratAko prApta hokara yahAM janma ( saMsAra) rUpa vanako jalAneke liye tIkSNa agnike samAna hotA hai // 17 // vAstavameM 'maiM mukta hUM' isa prakArakA bhI vikalpa nahIM karanA cAhiye, tathA 'maiM karmoMke samUhase sambaddha hUM' aisA bhI vikalpa nahIM karanA cAhiye / kAraNa yaha hai ki saMyamI puruSa nirvikalpa padavIko prApta hokara hI nizcayase utkRSTa mokSapadako prApta karatA hai // 18 // he prANI ! 'karma aura maiM' isa prakAra do padArthoM kI kalpanAke honepara jo yahAM dvaitabuddhi hotI hai vaha saMsArakA kAraNa hai| tathA 'maiM eka hUM' isa prakArakA bhI vikalpa yogya nahIM hai, kyoMki, vaha bhI upAdhise nirmita honeke kAraNa saMsArakA hI kAraNa hotA hai // 19 // atizaya vizuddha paramAtmatattvakI jo bhAvanA hai vaha atizaya nirmala mokSapadakI kAraNa hotI hai / tathA isase viparIta jo bhAvanA hai vaha saMsArakA kAraNa hotI hai / ThIka hai-suvarNase jo paryAya utpanna hotI hai vaha suvarNamaya tathA lohase jo paryAya utpanna hotI hai vaha lohamaya hI huA karatI hai // 20 // samasta karma mujhase bhinna haiM, isa prakAra nirantara nirmala jJAnarUpa netrase dekhanevAle evaM yathArtha svarUpake vettA yogIke karmakRta sukha-dukhake honepara bhI usake ukta sukha-dukhakI kalpanA nahIM hotI hai // 21 // yadi yogIke manakI gati sUryake samAna nirAdhAra mArgameM hI ho to usake dekhanemeM bAdhA 1ka sv| 2 ba tdnggbhRtH| 3 ka vikRtistdaashritaa| 4 za manausvAseSu / 5 ka yat / 6za iti / 7za jIvaH tasya saMbuddhiH he jIva iti| 8za sA upAdhi / 9ka cakSuSA jJAnanetreNa / 10za 'vA' nAsti /
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 padmanandi-paJcaviMzatiH 570 ) rugjarAdivikRtirna me 'JjasA sA tanorahamitaH sadA pRthak / mIlite 'pi sati khe vikAritA jAyate na jaladairvikAribhiH // 23 // 571) vyAdhinAGgamabhibhUyate paraM tadvato 'pi na punazcidAtmakaH / utthitena gRhameva dahyate vahninA na gaganaM tadAzritam // 24 // 572 ) bodharUpamakhilairupAdhibhirvarjitaM kimapi yattadeva naH / [570: 10-23 nAnyadalpamapi tatsvamIdRzaM mokSaheturiti yoganizcayaH // 25 // 573 ) yogato hi labhate vibandhanaM yogato 'pi kila mucyate naraH / yogavartma viSamaM gurorgirA bodhyametadakhilaM mumukSuNA // 26 // 574 ) zuddhabodhamayamasti vastu yad rAmaNIyakapadaM tadeva naH / sa pramAda iha mohajaH kvacitkalpyate vada paro [ re ]'pi ramyatA // 27 // pathi mArge saMcarati gatirasti tadA kadAcana / tamasAm ajJAnAnAm / saMnidhirnaikaTayaM na bhavet / kiMlakSaNaH tamasAM saMnidhiH / dRg-darzana-avarodhakArakaH / tatra dRSTAntamAha / yathA bhAsvataH sUryasya / mArge saMcarataH janasya andhakArANAM naikaTacaM na bhavet // 22 // rugjarAdivikRtiH / aJjasA sAmastyena / me mama na / sA vikRtiH / tanoH zarIrasya asti / itaH zarIrAt / ahaM sadA pRthakU bhinnaH / khe AkAze / vikAribhiH jaladaiH vikArakaraNazIlaiH meghaiH / mIlite''pi ekIbhUte'pi sati' AkAzadravyasya vikAritA na jAyate // 23 // vyAdhinA aGgam / paraM kevalam / abhibhUyate pIDyate / punaH cidAtmakaH na abhibhUyate / kiMlakSaNaH cidAtmakaH / tadgataH tasmin zarIre gataH prAptaH / utthitena [ vahninA ] aminA / gRhameva dayate / tadAzritaM gRhAzritam / gaganam AkAzam / na dahyate // 24 // yatkimapi bodharUpam akhilaiH upAdhibhiH varjitaM tadeva / naH asmAkam / tattvam / anyat alpam api na / IdRzaM tattvaM mokSahetuH iti yoganizcayaH // 25 // hi yataH / yogataH naraH vibandhanaM labhate / yogato'pi / kila iti satye / naraH mucyate / yogavartma viSamam / mumukSuNA muninA / etat yogamArgam / guroH girA vANyA kRtvA / bodhyaM jJAtavyam // 26 // yat vastu zuddhabodhamayamasti tadeva / naH asmAkaM rAmaNIyakapadaM ramyapadam / iha jagati / pahuMcAnevAlI andhakAra ( ajJAna ) kI samIpatA kabhI bhI nahIM ho sakatI hai // vizeSArtha - jisa prakAra nirAdhAra AkAzamArgameM gamana karanevAle sUryake rahanepara andhakAra kisI prakArase bAdhA nahIM pahuMcA sakatA hai usI prakAra samasta mAnasika vikalpoMse rahita AtmatattvameM saMcAra karanevAle yogIke tattvadarzanameM ajJAna - andhakAra bhI bAdhA nahIM pahuMcA sakatA hai // 22 // roga evaM jarA Adi rUpa vikAra vAstavameM merA nahIM hai, vaha to zarIrakA vikAra hai aura maiM usa zarIrase sambaddha hokara bhI vastutaH usase sarvadA bhinna hUM / ThIka hai - vikArako utpanna karanevAle meghoMke sAtha AkAzakA milApa honepara bhI usameM kisI prakArakA vikArabhAva nahIM udita hotA // 23 // roga kevala zarIrakA abhibhava karatA hai, kintu vaha usameM sthita honepara bhI cetana AtmAkA abhibhava nahIM karatA / ThIka hai - utpanna huI agni kevala gharako hI jalAtI hai, kintu usake AzrayabhUta AkAzako nahIM jalAtI hai // 24 // samasta upAdhiyoMse rahita jo kucha bhI jJAnarUpa hai vahI hamArA svarUpa hai, usase bhinna thor3A-sA bhI tattva hamArA nahIM hai; isa prakArakA yogakA nizcaya mokSakA kAraNa hotA hai // 25 // manuSya yogake nimittase vizeSa bandhanako prApta karatA hai, tathA yogake nimittase hI vaha usase mukta bhI hotA hai / isa prakAra yogakA mArga viSama hai / mokSAbhilASI bhavya jIvako isa samasta yogamArgakA jJAna guruke upadezase prApta karanA cAhiye // 26 // jo zuddha jJAnasvarUpa vastu hai vahI hamArA ramaNIya pada hai / isake viparIta jo anya I 1 a za ucchritena / 2 za vikAribhirmedhaiH vikArakaraNazIlaiH jaladaiH / saMmIlite / 3 za 'sati' nAsti / 4 za 'tadAzritaM' nAsti / 5 za nibaMdhanaM / 6 za ato'ye 'ramyatA kalpyate' paryantaH pAThaH skhalitaH jAtaH /
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 175 577: 10-30] 10. sadbodhacandrodayaH 575) AtmavodhazucitIrthamadbhutaM snAnamatra kurutottamaM budhaaH| yanna yAtyaparatIrthakoTibhiH kSAlayatyapi malaM tadAntaram // 28 // 576) citsamudrataTabaddhasevayA jAyate kimu na ratnasaMcayaH / duHkhaheturamutastu durgatiH kiM na viplavamupaiti yoginaH // 29 // 577) nizcayAvagamanasthititrayaM ratnasaMcitiriyaM parAtmani / yogadRSTiviSayIbhavannasau nizcayena punareka eva hi // 30 // sa mohajaH moh-utpnnH| prmaadH| yatra prmaade| kvacit smye| apare'pi vastuni ramyatA kalpyate sA mohazaktiH // 27 // AtmabodhaH AtmajJAnam / zucitIrtham adbhutam uttamam asti / bho budhAH paNDitAH / atra AtmatIrthe / snAnaM kuruta / yanmalam aparatIrthakoTibhiH na yAti / tanmalaM antarajamalam / AtmatIrthasnAnena kRtvA yAti // 28 // citsamudrataTabaddhasevayA caitanyasamudrasevayA kRtvA / yoginaH ratnasaMcayaH kimu na jAyate / api tu darzanAdiratnasaMcayaH jAyate / tu punaH / amutaH darzanAdiratnasaMcayAt / durgatiH / viplavaM vinAzam / kiM na upaiti / api tu vinAzam upaiti / kiMlakSaNA durgatiH / duHkhahetuH // 29 // parAtmani viSaye nizcaya-avagamana-sthitidarzanajJAnacAritratrayaM ratnasaMcitiH iyaM kathyate / punaH / asau ratnasaMcitiH / kisI bAhya jar3a vastumeM bhI ramaNIyatAkI kalpanA kI jAtI hai vaha kevala mohajanita pramAda hai // 27 // AtmajJAnarUpa pavitra tIrtha Azcaryajanaka hai / he vidvAno ! Apa isameM uttama rItise snAna kreN| jo abhyantara mala dUsare karor3oM tIrthoMse bhI nahIM jAtA hai use bhI yaha tIrtha dho DAlatA hai // 28 // caitanyarUpa samudrake taTase sambandhita sevAke dvArA kyA ratnoMkA saMcaya nahIM hotA hai ? avazya hotA hai / tathA usase dukhakI kAraNIbhUta yogIkI durgati kyA nAzako nahIM prApta hotI hai ? arthAt avazya hI vaha nAzako prApta hotI hai // vizeSArtha-jisa prakAra samudrake taTapara rahanevAle manuSyake pAsa kucha bahumUlya ratnoMkA saMcaya ho jAtA hai tathA isase usakI durgati (nirdhanatA ) naSTa ho jAtI hai / usI prakAra caitanyarUpa samudrake taTakI ArAdhanA karanevAle yogIke bhI amUlya ratnoM ( samyagdarzana, jJAna aura cAritra Adi) kA saMcaya ho jAtA hai aura isase usakI durgati (nAraka paryAya Adi) bhI naSTa ho jAtI hai / isa prakAra use nArakAdi paryAyajanita dukhake naSTa ho jAnese apUrva zAntikA lAbha hotA hai // 29 // paramAtmAke viSayameM jo nizcaya, jJAna aura sthiratA hotI hai; ina tInoMkA nAma hI ratnasaMcaya hai| vaha paramAtmA yogarUpa netrakA viSaya hai / nizciya nayakI apekSA vaha ratnatrayasvarUpa AtmA eka hI hai, usameM samyagdarzanAdikA bheda bhI dRSTigocara nahIM hotA // vizeSArtha- samyagdarzanAdike svarUpakA vicAra nizcaya aura vyavahArakI apekSA do prakArase kiyA jAtA hai| yathA- jIvAdi sAta tattvoMkA yathArtha zraddhAna karanA, yaha vyavahAra samyagdarzana hai| ukta jIvAdi tattvoMkA jo yathArtha jJAna hotA hai, ise vyavahAra samyagjJAna kahate haiM / pAparUpa kriyAoMke parityAgako vyavahAra samyakcAritra kahA jAtA hai / yaha vyavahArakI apekSA unake svarUpakA vicAra huA / nizcaya nayakI apekSA unakA svarUpa isa prakAra hai-zuddha AtmAke viSayameM ruci utpanna honA nizcaya samyagdarzana, usI AtmAke svarUpakA jAnanA nizcaya samyagjJAna, aura ukta AtmAmeM hI lIna honA yaha nizcaya cAritra kahA jAtA hai| inameM vyavahAra jahAM taka nizcayakA sAdhaka hai vahAM taka hI vaha upAdeya hai, vastutaH vaha asatyArtha honese heya hI hai| upAdeya kevala nizcaya hI hai, kyoMki, vaha yathArtha hai / yahAM nizcaya ratnatrayake 1ka tadantaraM / 2 bhaza kalpayet / 3 za rtntrysNcyo| 4 za ratnatrayasaMcayAt /
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 pabhanandi-paJcaviMzatiH [578 : 10-31578) preritAH zrutaguNena zemuSIkArmukeNa zaravad gaadyH| bAhyavedhyaviSaye kRtazramAzcidraNe prahatakarmazatravaH // 31 // 579) cittavAcyakaraNIyavarjitA nizcayena munivRttiriiddshii| __anyathA bhavati karmagauravAt sA pramAdapadavImupeyuSaH // 32 // 580) stsmaadhishshlaanychnodyaadullstymlbodhvaaridhiH| yogino 'NusadRzaM vibhAvyate yatra manamakhilaM carAcaram // 33 // 581) karmazuSkatRNarAzirunnato'pyudgate zucisamAdhimArutAt / medavodhadahane hRdi sthite yogino jhaTiti bhasmasAdbhavet // 34 // 582) cittamattakariNA na ceddhato duSTabodhavanavatinAthavA / yogakalpatarureSa nizcitaM vAJchitaM phalati mokSasatphalam // 35 // www yogadRSTiviSayI bhavan nizcayena ekaH AtmA // 30 // zemuSIkArmukeNa zreSThavuddhidhanuSA / zrutaguNena zrutapaNacena (?) darzanajJAnacAritrazarAH / preritAH / kva / bAhyavedhyaviSaye parapadArthe / cidraNe caitanyaraNe / kRtazramAH prahatakarma jAtAH karmazatravaH hatAH // 31 // nizcayena munivRttirIdRzI / kiMlakSaNA / cittavAcyakaraNIyavarjitA mano-indriyarahitAH / pramAdapadavIm upayuSaH prAptavataH / muneH karmagauravAt / sA vRttiH anyathA bhavati sA munivRttiH viparItA bhavet // 32 // satsamAdhizazalAJchanodayAt upazamacandrodayAt / yoginaH muneH / amalabodhavAridhiH bodhsmudrH| ullasati / yatra jJAnasamudre / manam akhilaM carAcaram aNusadRzaM vibhAvyate // 33 // yoginaH karmazuSkatRNarAziH / jhaTiti zIghraNa / bhasmasAt bhasmIbhAvam / bhavet / ka sati / zucisamAdhimAstAt / udgate'pi medabodhadahane hRdi sthite sati / kiMlakSaNA tRNarAziH / unnataH // 34 // "yogakalpataruH vRkssH| nizcitaM vAJchitaM mokSaphalaM phalati / cedyadi / cittamattakariNA mnohstinaa| na hataH na piidditH| atha / cedyadi / duSTabodha-kujJAna-vahninA-agninA na bhasmIkRtaH / tadA vAJchitaM phalati // 35 // svarUpakA hI digdarzana karAyA gayA hai / vaha nirmala dhyAnakI apekSA rakhatA hai // 30 // AgamarUpa DorIse saMyukta aise buddhirUpa dhanuSase prerita samyagdarzanAdirUpa bANa caitanyarUpa raNake bhItara bAhya padArtharUpa lakSyake viSayameM parizrama karake karmarUpa zatruoMko naSTa kara dete haiM / vizeSArtha-abhiprAya yaha hai ki jisa prakAra raNabhUmimeM DorIse susajjita dhanuSake dvArA chor3e gaye bANa lakSyabhUta zatruoMko vedhakara unheM naSTa kara dete haiM usI prakAra yahAM caitanyarUpI raNabhUmimeM AgamAbhyAsarUpI DorIse buddhirUpI dhanuSako susajjita kara usakI preraNAse prApta hue samyagdarzanAdirUpI bANoMke dvArA karmarUpI zatru bhI naSTa kara diye jAte haiM // 31 // nizcayase munikI vRtti mana, vacana evaM kAyakI pravRttise rahita aisI hotI hai| tAtparya yaha ki vaha manogupti, vacanagupti evaM kAyaguptise sahita hotI hai / parantu pramAda avasthAko prApta hue munike karmakI adhikatAke kAraNa vaha (munivRtti) isase viparIta arthAt uparyukta tIna guptiyoMse rahita hotI hai // 32 // samIcIna samAdhirUpa candramAke udayase harSita hokara yogIkA nirmala jJAnarUpa samudra vRddhiko prApta hotA hai, jisameM DUbA huA yaha samasta carAcara vizva aNuke samAna pratibhAsita hotA hai // 33 // pavitra samAdhirUpa vAyuke dvArA yogIke hRdayameM sthita bhedajJAnarUpI agnike prajvalita honepara usameM UMcA bhI karmarUpI sUkhe tRNoMkA Dhera zIghra hI bhasma ho jAtA hai // 34 // yadi yaha yogarUpI kalpavRkSa unmatta hAthIke dvArA 1ka vedya / 2 ka ba jhgiti| 3 za dRssttiH| 4 ka viSaye padArthe / 5 ka jhgiti| 6 ka bhasmabhAvaM / 7 ka cedyadi / cittamattakariNA mnohstinaa| na hataH na piidditH| athavA / cedyadi / duSTabodha-kujJAnavahinA agninA na bhasmIkRtaH / tadA eSaH yogakalpataruH vRkSaH nizcitaM vAMchitaM mokSaphalaM phalati // 35 //
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 177 -587 : 10-40] 10. sadbodhacandrodayaH 583 ) tAvadeva mativAhinI sadA dhAvati zrutagatA puraH purH| __yAvadatra paramAtmasaMvidA bhidyate na hRdayaM manISiNaH // 36 // 584) yaH kaSAyapavanairacumbito bodhvhnirmlollsddshH| kiM na mohatimiraM vikhaNDayana bhAsate jagati citpradIpakaH // 37 // 585) bAhyazAstragahane vihAriNI yA mtirbhuviklpdhaarinnii| citsvarUpakulasananirgatA sA satI na sadRzI kuyoSitA // 38 // 586) yastu heyamitaraJca bhAvayannAdyato hi prmaaptumiihte| tasya buddhirupadezato gurorAzrayetsvapadameva nizcalam // 39 // 587) supta eSa bahumohanidrayA laDitaH svamabalAdi pshyti| jAgratocavacasA gurorgataM saMgataM sakalameva dRzyate // 40 // atra loke| manISiNaH mativAhinI paNDitasya buddhindii| tAvadeva tAvatkAlam / zrutagatA siddhAnte praaptaa| puraH puraH agre agre| sadA dhAvati / yAvatkAlam / paramAtmasaMvidA paramAtmajJAnena / hRdayaM na midyate // 36 // citpradIpakaH mohatimire vikhaNDayan' jagati viSaye kiM na bhaaste| api tu bhAsate / yaH caitanyadIpakaH kaSAyapavanaiH acumbitaH / kilakSaNaH caitanyadIpakaH / bodhavAhiH / amala-nirmala-ullasaddazaH aclyogvrti'||37||yaa matiH bAhyazAstragahane bane / vihAriNI svecchaacrnnshiilaa| kiMlakSaNA mtiH| bhuviklpdhaarinnii| punaH citkhruupkulsdmnirgtaa| sA matiH satI sAdhvIna / kuyoSitA sadRzI sA mtiH||30|| yaH bhvyH| heyaM tyAjyam / tu punH| itarat aheyam upAdeyam / dvayam / bhAvayan vicArayan / AdyataH heyAt / param upAdeyam / AptuM prAptum / Ihate vAJchati / tasya buddhiH guroH upadezataiH / nizcalaM khapadam Azrayet // 39 // eSa jIvaH suptaH bahumohanidrayA lcitH| abalAdi khaM pazyati kalatrAdi AtmIyaM pazyati / guroH uccavacasA uccavacanena / jAgratA athavA mithyAjJAnarUpI amike dvArA naSTa nahIM kiyA jAtA hai to vaha nizcayase abhISTa mokSarUpI uttama phalako utpanna karatA hai // 35 // yahAM vidvAn sAdhukI buddhirUpI nadI AgamameM sthita hokara nirantara taba taka hI Age Age daur3atI hai jaba taka ki usakA hRdaya utkRSTa Atmatattvake jJAnase bhedA nahIM jAtA // vizeSArtha- isakA abhiprAya yaha hai ki vidvAn sAdhuke liye jaba utkRSTa AtmAkA svarUpa samajhameM A jAtA hai taba use zrutake parizIlanakI vizeSa AvazyakatA nahIM rahatI / kAraNa yaha ki AtmatattvakA parijJAna prApta karanA yahI to Agamake abhyAsakA phala hai, so vaha use prApta ho hI cukA hai / aba usake liye mokSapada kucha dUra nahIM hai // 36 // jo caitanyarUpI dIpaka kaSAyarUpI vAyuse nahIM chuA gayA hai, jJAnarUpI amise sahita hai, tathA prakAzamAna nirmala dazAoM (dravyaparyAyoM) rUpa dazA (battI ) se suzobhita hai, vaha kyA saMsArameM moharUpI andhakArako naSTa karatA huA nahIM pratibhAsita hotA hai ? arthAt avazya hI pratibhAsita hotA hai // 37 // jo buddhirUpI strI bAhya zAstrarUpI vanameM ghUmanevAlI hai, bahutase vikalpoMko dhAraNa karatI hai, tathA caitanyarUpI kulIna gharase nikala cukI hai| vaha pativratAke samAna samIcIna nahIM hai, kintu durAcAriNI strIke samAna hai // 38 // jo bhavya jIva heya aura upAdeyakA vicAra karatA huA pahale ( heya ) kI apekSA dUsare (upAdeya ) ko prApta karanekA prayatna karatA hai usakI buddhi guruke upadezase sthira Atmapada (mokSa) ko hI prApta karatI hai // 39 // moharUpI gAr3ha nidAke vazIbhUta hokara soyA huA yaha prANI strI-putrAdi bAhya vastuoMko apanI samajhatA hai / vaha jaba guruke UMce vacana arthAt upadezase jAga uThatA hai taba saMyogako prApta hue una bhaka sdshH| 2ma viSaDayan, kaviDambayan / 3ca supta etadiha moh| 4bhavarti, kavartinaH / 5ka'tyAjyaM' naasti| 6ka'prA' naasti| 7 updeshaad| 8shgurorvcsaa| parAna...
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ [588:10-41 pamanandi-paJcaviMzatiH 588) jaspitena bahunA kimAzrayed buddhimAnamalayogasiddhaye / sAmyameva sakalairupAdhibhiH karmajAlajanitairvivarjitam // 41 // 589 ) nAmamAtrakathayA parAtmano bhuurijnmkRtpaapsNkssyH| bodhavRtarupayastu tadgatAH kurvate hi jagatAM pati naram // 42 // 590) citsvarUpapadalInamAnaso yaH sadA sa kila yoginaaykH| jIvarAzirakhilazcidAtmako darzanIya iti cAtmasaMnibhaH // 43 // 591) antaragabahiraGgayogataH kAryasiddhirakhileti yoginA / AsitavyamanizaM prayatataH svaM paraM sadRzameva pazyatA // 44 // puruSeNa sakalaM saMgataM militaM vastu / gataM vinazvaram / dRzyate // 40 // bahunA jalpitena kim / buddhimAn amalayogasiddhaye sAmyameva Azrayet / kiMlakSaNaM sAmyam / sakalaiH karmajAlajanitaiH upAdhibhiH / varjita rahitam // 41 // paramAtmanaH nAmamAtrakathayA kRtvA bhUrijanmakRtapApasaMkSayaH vinAzaH bhavati / bodhavRttarucayaH darzanajJAnacAritrANi / tadgatAH tasminAtmani gatAH / naraM jagatA patiM kurvate // 42 // yaH muniH / sadA citsvarUpapadalInamAnasaH / kila iti satye / sa yoginAyakaiH bhavet / ca punaH / akhilaH jIvarAziH cidAtmakaH AtmasaMnibhaH / darzanIyaH avalokanIyaH // 43 // antaraGgabahiraGgagayogataH akhilA kAryasiddhiH / iti hetoH| yoginA muninaa| anizam / prytntH| AsitavyaM sthAtavyam / kiMlakSaNena muninA / khaM param / sadRza saba hI bAhya padArthoMko nazvara samajhane lagatA hai // 40 // bahuta kahanese kyA ? buddhimAn manuSyako nirmala yogakI siddhike liye karmasamUhase utpanna huI samasta upAdhiyoMse rahita eka mAtra samatAbhAvakA hI Azraya karanA cAhiye / / 41 // paramAtmAke nAma mAtrakI kathAse hI aneka janmoMmeM saMcita kiye hue pApoMkA nAza hotA hai tathA ukta paramAtmAmeM sthita jJAna, cAritra aura samyagdarzana manuSyako jagatkA adhIzvara banA detA hai // 42 // jisa munikA mana caitanya svarUpameM lIna hotA hai vaha yogiyoMmeM zreSTha ho jAtA hai| cUMki samasta jIvarAzi caitanyasvarUpa hai ataeva use apane samAna hI dekhanA cAhiye // 43 // saba kAryoMkI siddhi antaraMga aura bahiraMga yogase hotI hai / isaliye yogIko nirantara prayatnapUrvaka sva aura parako samadRSTi se dekhate hue rahanA cAhiye // vizeSArtha-yoga zabdake do artha haiM-mana, vacana evaM kAyakI pravRtti aura samAdhi / inameM mana, vacana aura kAyakI pravRttirUpa jo yoga hai vaha do prakArakA hai-zubha aura azubha / inameM zubha yogase puNya tathA azubha yogase pApakA Asrava hotA hai aura tadanusAra hI jIvako sAMsArika sukha va dukhakI prApti hotI hai / yaha donoM hI prakArakA yoga zarIrase sambaddha honeke kAraNa bahiraMga kahA jAtA hai / antaraMga yoga samAdhi hai / isase jIvako avinazvara padakI prApti hotI hai| yahAM 1ca-pratipATho'yam , bhaka yoganAyakaH /
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 179 -595 : 10-48] 10. sadbodhacandrodayaH 592) loka eSa bahubhASabhAvitaH svArjitena vividhena krmnnaa| pazyato 'sya vikRtIrjaDAtmanaH kSobhameti hRdayaM na yoginH||45|| . 593 ) supta eSa bahumohanidrayA dIrghakAlamavirAmayA jnH| zAstrametadadhigamya sAMprataM suprabodha iha jAyatAmiti // 46 // 594) citsvarUpaMgagane jayatyasA vekadezaviSayApi rmytaa| ISadudatavacaHkaraiH paraiH patnanandivadanendunA kRtA // 47 // 595 ) tyaktAzeSaparigrahaH zamadhano guptitrayAlaMkRtaH zuddhAtmAnamupAzrito bhavati yo yogI niraashsttH| mokSo hastagato 'sya nirmalamateretAvataiva dhruvaM pratyUhaM kurute svabhAvaviSamo moho na vairI yadi // 48 // samAnam / pazyatA // 44 // eSa lokaH khArjitena / vividhena nAnArUpeNa / krmnnaa| bahubhAvabhAvitaH saMkalpavikalpayuktaH / asya jaDAtmanaH lokasya / vikRtIH vikArAn / pshytH| yoginaH muneH / hRdayaM kSobhaM na eti vyAkulaM na gacchati // 45 // eSa janaH dIrghakAlaM bahumohanidrayA suptH| kiMlakSaNayA nidryaa| avirAmayA antarahitayA / iti hetoH / iha jagati vissye| sAMpratam etat zAstram / adhigamya jnyaatvaa| bho lok| suprabodhaH jAyatAM jAgarUkaH jAyatAm // 46 // citsvarUpagagane caitny-aakaashe| asau ramyatA jayati / kiMlakSaNA ramyatA / ekdeshvissyaa| padmanandivadanendunA vadanacandreNa / ISatudgatavacaH karaiH paraiH kRtA // 47 // yaH yogI tyaktAzeSaparigrahaH bhavati / punaH kiMlakSaNaH yogii| zamadhanaH kSamAdhanaH / tataH kAraNAt / guptitrayAlaMkRtaH / punaH kilakSaNaH yogii| zuddhAtmAnam upAzritaH / nirAzaH AzArahitaH / bhasya nirmalamateH yoginaH / etAvatA hetunA / dhruvaM nizcitam / mokSaH hastagataH prAptaH bhavet / yadi cet mohaH vairI khabhAvaviSamaH / pratyUha vighnam / granthakartAne sva aura parameM samabuddhi rakhate hue yogIko isa antaraMga yogameM sthita rahanekI ora saMketa kiyA hai // 44 // yaha janasamudAya apane kamAye hue aneka prakArake karmake anusAra bahuta avasthAoMko prApta hotA hai / usa ajJAnIke vikAroMko dekhakara yogIkA mana kSobhako nahIM prApta hotA // 45 // yaha prANI nirantara rahanevAlI moharUpa gAr3ha nidrAse bahuta kAla taka soyA hai| aba use yahAM isa zAstrakA abhyAsa karake jAgRta (samyagjJAnI) ho jAnA cAhiye // 46 // padmanandI munike mukharUpa candramAke dvArA kiMcit udayako prApta huI utkRSTa vacanarUpa kiraNoMse kI gaI vaha ramaNIyatA eka dezako viSaya karatI huI mI caitanyarUpa AkAzameM jayavanta hove // 47 // jisa yogIne samasta parigrahakA parityAga kara diyA hai, jo zAntirUpa sampattise sahita hai, tIna guptiyoMse alaMkRta hai, tathA zuddha AtmasvarUpako prApta karake AzA (icchA yA tRSNA) se rahita ho cukA hai usake mArgameM svabhAvase duSTa vaha moharUpI zatru yadi vighna nahIM karatA hai to itane mAtrase hI mokSa isa nirmalabuddhi yogIke 1va vishvruup| 2kaza karaiH kraiH| 3ka vacaHkaraiH kiraNaH kRtA /
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ pacanandi-paJcaviMzatiH [596:10-49596) trailokye kimihAsti ko 'pi sa suraH kiM vA naraH ki phaNI yasmAnIrmama yAmi kAtaratayA yasyAzrayaM caapdi| uktaM yatparamezvareNa guruNA niHzeSavAmchAbhayaM bhrAntiklezaharaM hRdi sphurati cettattattvamatyadbhutam // 49 // 597 ) tattvajJAnasudhArNavaM laharibhiraM samullAsayan tRSNApatravicitracittakamale saMkocamudrAM dadhat / sadvidyAzritabhavyakairavakule kurvan vikAsazriyaM yogIndrodayabhUdhare vijayate sdbodhcndrodyH||50|| ma kurute // 48 // yattattvam / paramezvareNa guruNA uktam / cet yadi / tattvam atyanutaM me hRdi sphurati tadA iha trailokye sa ko'pi / suraH devaH / kim asti / vA athavA / sa naraH kim asti / atha saH phaNI zeSanAgaH / kim asti / yasmAt mama mIH bhayaM bhvti| ca punaH / Apadi satyAM kAtaratayA yasya AzrayaM yAmi / kiMlakSaNaM tattvam / niHzeSavAJchAbhayabhrAntidezaharam // 49 // yogIndrodayabhUdhare yogIndra evaM udayabhUdharaH udayAcalaH tasmin yogIndrodayabhUdhare / sadodhacandrodayaH vijayate / candrodayaH kiM kurvan / tatvajJAnasudhArNavaM tattvajJAnasudhAsamudram / lhribhiH| dUram atizayena / samullAsayan Anandayan / punaH tRSNApatravicitracittakamale saMkocamudrAM dadhat / sadvidyAzritabhavyakairavakule vikAzazriyaM kurvan vijayate // 50 // iti.sadodhacandrodayaH // 10 // hAthameM hI sthita samajhanA cAhiye // 48 // mahAn paramezvarake dvArA kahA huA jo caitanya tattva samasta icchA, bhaya, bhAnti aura klezako dUra karatA hai vaha Azcaryajanaka caitanya tattva yadi hRdayameM prakAzamAna hai to phira tInoM lokoMmeM yahAM kyA aisA koI deva hai, aisA koI manuSya hai, athavA aisA koI sarpa hai; jisase mujhe bhaya utpanna ho athavA Apattike Anepara maiM kAtara hokara jisakI zaraNameM jAUM ? arthAt uparyukta caitanya svarUpake hRdayameM sthita rahanepara kamI kisIse bhaya nahIM ho sakatA hai aura isIliye kisIkI zaraNameM mI jAnekI AvazyakatA nahIM hotI hai // 49 // jo sadbodhacandrodaya ( samyagjJAnarUpI candrakA udaya ) sattvajJAnarUpI amRtake samudrako tattvavicArarUpa laharoMke dvArA dUrase hI pragaTa karatA hai, tRSNArUpI pattoMse vicitra aise cittarUpI kamalako saMkucita karatA hai, tathA samyagjJAnake Azrita hue bhavyajIvoMrUpa kumudoMke samUhako vikasita karatA hai; vaha sadbodhacandrodaya (yaha prakaraNa ) munIndrarUpI udayAcala parvatapara jayavanta hotA hai // 50 // isa prakAra sadbodhacandrodaya adhikAra samApta huA // 10 // 1shcessitsv| 2katatvajJAnasamudram /
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ [11. nizcayapazcAzat ] 598) durlakSyaM jayati paraM jyotirvAcAM gaNaH kavIndrANAm / jalamiva vajre yasminnalabdhamadhyo bahirjuThati // 1 // 599 ) manaso 'cintyaM vAcAmagocaraM yanmahastanorminnam / khAnubhavamAtragamyaM cidruupmmuurtmvyaavH||2|| 600) vapurAdiparityakte majatyAnandasAgare manasi / pratibhAti yattadekaM jayati paraM cinmayaM jyotiH // 3 // 601 ) sa jayati gururgarIyAn yasyAmalavacanarazmibhigiti' / nazyati tanmohatamo yadaviSayo dinakarAdInAm // 4 // 602 ) AstAM jarAdiduHkhaM sukhamapi viSayodbhavaM satAM duHkham / tairmanyate sukhaM yattanmuktau sA ca duHsAdhyA // 5 // 603 ) zrutaparicitAnubhUtaM sarve sarvasya janmane suciram / na tu muktaye 'tra sulabhA shuddhaatmjyotiruplbdhiH||6|| tat paraM durlakSyaM jyotirjayati / yasmin jyotiSi / kavIndrANAM vAcA gaNaH samUhaH / bahiH bAhya lutthti| kiMlakSaNaH vAcA gaNaH / alabdhamadhyaH / kasmin kamiva / vajre jalamiva / bahilaThati // 1 // cidrUpaM mahaH / vaH yuSmAn / avyAt rakSatu / yanmahaH / manasaH acintyam agamyam / yanmahaH vAcAm agocaraM tanobhinnam / yanmahaH svaanubhvmaatrgmym| yanmahaH amUrtam / tajyotiH rakSatu // 2 // tadekaM cinmayaM para jyotiH jyti| yat jyotiH pratibhAti AnandasAgare manasi mbti| kiMlakSaNe AnandasAgare / vapurAdiparityakte zarIrAdirahite // 3 // saH garIyAn gariSThaH guruH jayati yasya guroH amalavacanarazmibhiH tanmohatamaH jhagiti nazyati yanmohatamaH dinakarAdInAM aviSayaH agocaraH // 4 // jarAdiduHkham AtA dUre tiSThatu / viSayodbhavam api sukham / satA sAdhUnAm / duHkham / taiH sAdhubhiH yatsukham / amilaSyate tatsukham / muktI mokSe / manyate / ca punaH / sA muktiH| duHsAdhyA // 5 // atra sNsaare| sarvasya jIvasya / sarva vastu sarva viSayAdivastu / suciraM cirakAlam / jisa prakAra jala vajrake madhyameM praveza na pAkara bAhira hI lur3haka jAtA hai usI prakAra jisa utkRSTa jyotike madhyameM mahAkaviyoMke vacanoMkA samUha bhI praveza na pAkara bAhira hI raha jAtA hai, arthAt jisakA varNana mahAkavi bhI apanI vANIke dvArA nahIM kara sakate haiM, tathA jo bahuta kaThinatAse dekhI jA sakatI hai vaha utkRSTa jyoti jayavanta hove // 1 // jisa caitanyarUpa tejake viSayameM manase kucha vicAra nahIM kiyA jA sakatA hai, vacanase kucha kahA nahIM jA sakatA hai, tathA jo zarIrase bhinna, anubhava mAtrase gamya evaM amUrta hai; vaha caitanyarUpa teja Apa logoMkI rakSA kare // 2 // manake bAhya zarIrAdikI orase haTakara AnandarUpa samudrameM DUba jAnepara jo jyoti pratibhAsita hotI hai vaha utkRSTa caitanyasvarUpa jyoti jayavanta hove // 3 // jo ajJAnarUpa andhakAra sUryAdikoMke dvArA naSTa nahIM kiyA jA sakatA hai vaha jisa gurukI nirmala vacanarUpa kiraNoMke dvArA zIghra hI naSTa ho jAtA hai vaha zreSTha guru jayavanta hove // 4 // vRddhatva Adike nimittase utpanna honevAlA dukha to dUra hI rahe, kintu viSayabhogoMse utpanna huA sukha bhI sAdhu janoMko dukharUpa hI pratibhAsita hotA hai| ve jisako vAstavika sukha mAnate haiM vaha sukha muktimeM hai aura vaha bahuta kaThinatAse siddha kI jA sakatI hai // 5 // lokameM saba hI prANiyoMne cira kAlase 1shjhttiti| 2za pratI evaMvidhA TIkA vartate-tatpara jyotiH jyti| yatparaM jyotiH kavIndrANAM vAcA durlakSaM yatparaM jyotiH bAcA gaNaH yasin madhyaH lamdhaH bahilThati kamiva baje.jalamiva // 1 // 3za amuurti| 4za jyoti-paraM jyti|
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 padmanandi-paJcaviMzatiH [604:11-7604 ) bodho 'pi yatra viralo vRttirvAcImagocare bADham / anubhUtistatra punardurlakSyAtmani paraM gahanam // 7 // 605) vyavahatirabodhajanabodhanAya karmakSayAya shuddhnyH| svAthai mumukSurahamiti vakSye tadAzritaM kiMcit // 8 // 606) vyavahAro'bhUtArthoM bhUtArtho dezitastu zuddhanayaH / zuddhanayamAzritA ye prAmuvanti yatayaH padaM paramam // 9 // 607) tattvaM vAgativarti vyavahRtimAsAdya jAyate vAcyam / guNaparyayAdivivRteH prasarati taccApi zatazAkham // 10 // 608) mukhyopacAravivRti vyavahAropAyato yataH santaH / sAtvA zrayanti zuddhaM tattvamiti vyavahRtiH pUjyA // 11 // 609) Atmani nizcayabodhasthitayo ratnatrayaM bhavakSataye / bhUtArthapathaprasthitabuddherAtmaiva tattritayam // 12 // zrutaM paricitam anubhUtam asti / kasmai hetave / janmane saMsArAya / tu punaH / muktaye mokSAya / yA zuddhAtmajyotirupalabdhiH sA upalabdhiH sulabhA na // 6 // tat jyotiH paraM gahanam / yatra Atmani / bodho'pi viralaH aprApyaH / atra Atmani vRttiH vivaraNam / bADham atizayena / vArcA vANInAm / agocrH| tatra Atmani / anubhUtiH durlakSyA // 7 // vyavahRtiH vyvhaarH| abodhajanabodhanAya mUrkhajanapratibodhanAya bhavati / zuddhanayaH karmakSayAya bhavati / ahaM mumukSuH / iti hetoH / kiMcit tadAnitaM zuddhanayAzritam / khArtham AtmArtham / kiMcit vakSye kathayiSyAmi // 8 // vyavahAraH bhUtArthaH bhUtAnAM prANinAm arthaH bhUtArthaH (1) vyavahAraH dezitaH kathitaH / zuddhanayaH bhUtArthaH satyArthaH dezitaH kathitaH / ye yatayaH munayaH zuddhanayam AzritAH te munyH| paramaM padaM prApnuvanti // 9 // tattvaM vAk-ativati vacanarahitam / tattvam / vyavahati vyavahAram / AsAdya praapy| vAcya vacanagocaram / jAyate / ca punaH / tattatvam / guNaparyayAdivivRteH vyavahArAt zatazAkhaM prasarati // 10 // yataH ysmaaddhetoH| santaH sAdhavaH / vyavahAra-upAyataH, mukhya-upacAravivRti zuddhanizcayavyavaharaNaM jJAtvA / zuddhaM tattvam Azrayanti / iti hetoH| vyavahRtiH pUjyA vyavahAranayaH pUjyaH // 11 // Atmani viSaye / nizcayabodhasthitayaH darzanajJAnacAritrANi ratnatrayam / bhavakSataye janma-maraNarUpa saMsArakI kAraNIbhUta vastuoMke viSayameM sunA hai, paricaya prApta kiyA hai, tathA anubhava bhI kiyA hai / kintu jo zuddha AtmAkI jyoti muktikI kAraNabhUta hai usakI upalabdhi unheM sulabha nahIM huI // 6 // jo AtmA vacanoMke agocara hai-vikalpAtIta hai-usa Atmatattvake viSayameM prAyaH jJAna hI nahIM hotA hai, usake viSayameM sthiti aura bhI kaThina hai, tathA usakA anubhava to durlabha hI hai / vaha Atmatattva atyanta durgama hai // 7 // vyavahAranaya ajJAnI janako pratibodhita karaneke liye hai, kintu zuddha nizcayanaya karmoke nAzakA kAraNa hai| isIliye mokSakI abhilASA rakhanevAlA maiM ( padmanandI ) svake nimitta zuddha nizcayanayake Azrayase prayojanIbhUta AtmasvarUpakA varNana karatA hUM // 8 // vyavahAranaya asatya padArthako viSaya karanevAlA tathA nizcayanaya yathArtha vastuko viSaya karanevAlA kahA gayA hai / jo muni zuddha nizcayanayakA Azraya lete haiM ve utkRSTa pada ( mokSa ) ko prApta karate haiM // 9 // vastukA yathArtha svarUpa vacanake agocara hai arthAt vaha vacanake dvArA kahA nahIM jA sakatA hai| vaha vyavahArakA Azraya le karake hI vacanake dvArA kahaneke yogya hotA hai / vaha bhI guNoM aura paryAyoM Adike vivaraNase saikar3oM zAkhAoM meM vistArako prApta hotA hai // 10 // cUMki sajjana manuSya vyavahAranayake Azrayase hI mukhya aura upacArabhUta kathanako jAnakara zuddha svarUpakA Azraya lete haiM, ataeva vaha vyavahAra pUjya (grAhya ) hai // 11 // AtmAke viSayameM dRr3hatA ( samyagdarzana ), 1za vivRtirvAcA / 2 ka mgocro| 3 ka paramaM padam ! 4 za vivRtivivrnnN| 5bhne| 6za dezitaH ye munayaH paramaM padaM praamuvnti|
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 183 613 : 11-16] 11. nizcayapazcAzat 610 ) samyakasukhabodhadRzAM tritayamakhaNDa parAtmano rUpam / tattatra tatparo yaH sa eva tllbdhikRtkRtyH|| 13 // 611) agnAvivoSNabhAvaH samyagbodho 'stiM darzanaM zuddham / zAtaM pratItaimAbhyAM sUtsvAsthyaM bhavati cAritram // 14 // 612) vihitAbhyAsA bahirarthavedhyasaMbandhino gaadishraaH| saphalAH zuddhAtmaraNe chinditakarmArisaMghAtAH // 15 // 613) hiMsojjhita ekAkI sarvopadravasaho vnstho'pi| taruriva naro na sidhyati samyagboghAite jAtu // 16 // saMsAranAzAya bhavati / bhUtArthapathaprasthitabuddheH nizcayamArgacalitabuddheH muneH / Atmaiva tatritayam // 12 // samyaksukhabodhadRzA darzanajJAnacAritrANAm / tritayaM parAtmanaH rUpam / akhaNDaM paripUrNam / tattasmAtkAraNAt / yaH bhavyaH / tatra bhAtmani viSaye tatparaH sa eva bhavyaH tallabdhikRtakRtyaH tasya AtmanaH landhinA kRtakRtyaH // 13 // zuddha darzanaM jJAtaM pratItam asti / amo viSaye yathA uSNabhAvaH tathA smygbhaavbodho'sti| AbhyAM dvAbhyAm / svAsthyaM sat cAritraM bhvti||14|| gAdizarAH darzanAdivANAH / zuddhAtmaraNe saMgrAme saphalA bhavanti / kiMlakSaNAH zarAH / chinditakarma-arisaMghAtAH chinditkrmshtrusmuuhaaH| punaH kiMlakSaNA baannaaH| bahirarthavedhyasaMbandhinaH vihit-abhyaasaaH||15|| naraH samyambodhAt Rte rhitH| jAtu kadAcit / na sidhyati / sa naraH taruH iva / kilakSaNaH naraH / hiMsojjhitaH hiMsArahitaH / punaH ekAkI / punaH kiMlakSaNaH jJAna aura sthiti (cAritra) rUpa ratnatraya saMsArake nAzakA kAraNa hai / kintu jisakI buddhi zuddha nizcayanayake mArgameM pravRtta ho cukI hai usake liye ve tInoM (samyagdarzanAdi) eka AtmasyarUpa hI haiM-usase bhinna nahIM haiM // 12 // samIcIna sukha (cAritra), jJAna aura darzana ina tInoMkI ekatA paramAtmAkA akhaNDa svarUpa hai / isIliye jo jIva uparyukta paramAtmasvarUpameM lIna hotA hai vahI unakI prAptise kRtakRtya hotA hai // 13 // jisa prakAra abhedasvarUpase amimeM uSNatA rahatI hai usI prakArase AtmAmeM jJAna hai, isa prakArakI pratItikA nAma zuddha samyagdarzana aura usI prakArase jAnanekA nAma samyagjJAna haiM / ina donoMke sAtha ukta AtmAke svarUpameM sthita honekA nAma samyakcAritra hai // 14 // jo samyagdarzana AdirUpa bANa bAhya vasturUpa vedhya (lakSya ) se sambandha rakhate haiM tathA jinhoMne isa kAryakA abhyAsa mI kiyA hai ve samyagdarzanAdirUpa bANa zuddha AtmArUpa raNameM karmarUpa zatruoMke samUhako naSTa karake saphala hote haiM // 15 // jo manuSya vRkSake samAna hiMsAkarmase rahita hai, akelA hai arthAt kisI sahAyakakI apekSA nahIM karatA hai, samasta upadravoMko sahana karanevAlA hai, tathA vanameM sthita mI hai, phira bhI vaha samyagjJAnake vinA kabhI bhI siddha nahIM ho sakatA hai / vizeSArtha-vanameM akelA sthita jo vRkSa zaitya evaM garmI Adike upadravoMko sahatA hai tathA sthAvara honeke kAraNa hiMsAkarmase bhI rahita hai, phira bhI samyamjJAnase rahita honeke kAraNa jisa prakAra vaha kabhI mukti nahIM pA sakatA hai usI prakAra jo manuSya sAdhu ho karake saba prakArake upadravoM evaM parISahoMko sahana karatA hai, gharako chor3akara vanameM ekAkI raha rahA hai, tathA prANighAtase virata hai| phira bhI yadi usane samyagjJAnako nahIM prApta kiyA hai to vaha bhI kabhI mukta nahIM ho 15 bosti / 2 pravIti / 3 ka karmasamUhaH /
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 patnanandi-paJcaviMzatiH [614:11-17614) aspRSTamabaddhamananyamayutamavizeSamabhramopetaH / yaH pazyatyAtmAnaM sa pumAn khalu zuddhanayaniSThaH // 17 // 615) zuddhAcchuddhamazuddhaM dhyAyannAmotyazuddhameva svam / janayati hemro haimaM lohAllolliauhaM naraH kaTakam // 18 // 616) sAnuSThAnavizuddha hagbodhe jRmbhite kuto janma / udite gabhastimAlini kiM na vinazyati tamo naizam // 19 // 617) Atmabhuvi karmabIjAzcittataruyaMtphalaM phalati janma / muktyarthinA sa dAhyo bhedajJAnopadAvena // 20 // 618) amalAtmajalaM samalaM karoti mama karmakardamastadapi / kA bhItiH sati nizcitamedakarakSAnakatakaphale // 21 // naraH / sarva-upadravasahaH sahanazIlaH / punaH vanasthaH vane tiSThati iti vanasthaH // 16 // khalu iti nizcitam / sa pumAn zuddhanayaniSThaH / yaH bhavyaH / AtmAnam aspRSTaM pazyati / kiMvat / kamalinIdalavat / kasmAt / nIrAt kamalinIdalaM bhinnam / kiMlakSaNa AtmAnam / abaddhaM bandhanarahitam / punaH kiMlakSaNam AtmAnam / ananyam advitIyam / punaH kilakSaNam AtmAnam / mayutaM bhinnam / punaH kiMlakSaNam AtmAnam / avizeSaM pUrNam / kiMlakSaNaH bhvyH| abhramopetaH bhramarahitaH // 17 // zuddhAt zuklAdidhyAnAt / kham AtmAnam / dhyAyan / zuddha tattvam Anoti / azuddhaM dhyAyan azuddhaM tattvam Apnoti / naraH henaH suvarNAt / hemaM suvarNamayam / kaTakaM janayati utpAdayati / lohAt lohamayaM kaTakam utpAdayati // 18 // dRgbodhe / vRmbhite sati prasarite sati / kuto janma saMsAraH kutH| kiMlakSaNe dRgbodhe / sAnuSThAnena cAritreNa vizuddhe pavitre / tatra dRSTAntam mAha / gamastimAlini sUrye udite sati / naizaM tamaH rAtrisaMbandhitamaH / kiM na vinazyati / api tu nazyati // 19 // Atmabhuvi AtmabhUmau / karmabIjAt cittataruH vRkSaH / janmasaMsAraphalaM phalati / muktyarthinA sa cittataH / bhedajJAnopadAvena / dAhyaH dahanIyaH // 20 // mama amalam AtmajalaM karmakardamaH / samalaM malayuktam / karoti / tadapi nizcitamedakarajJAnakatakaphale sakatA hai||16||jo bhavya jIva bhramase rahita hokara apaneko karmase aspaSTa, bandhase rahita, eka, parake saMyogase rahita tathA paryAyake sambandhase rahita zuddha dravyasvarUpa dekhatA hai use nizcayase zuddha nayapara niSThA rakhanevAlA samajhanA cAhiye // 17 // jIva zuddha nizcayanayase zuddha AtmAkA dhyAna karatA huA zuddha hI AtmasvarUpako prApta karatA hai tathA vyavahAranayakA avalambana lekara azuddha AtmAkA vicAra karatA huA azuddha hI AtmasvarUpako prApta karatA hai / ThIka hai- manuSya suvarNase suvarNamaya kar3eko tathA lohase lohamaya hI kar3eko utpanna karatA hai // 18 // cAritrasahita vizuddha samyagdarzana aura samyagjJAnake vRddhiMgata honepara bhalA janma-maraNarUpa saMsAra kahAMse raha sakatA hai ? arthAt nahIM raha sakatA / ThIka hai- sUryake udita honepara kyA rAtrikA andhakAra naSTa nahIM hotA hai ? avazya hI vaha naSTa ho jAtA hai // 19 // AtmArUpa pRthivIke Upara karmarUpa bIjase AvirbhUta huA yaha cittarUpa vRkSa jisa saMsArarUpa phalako utpanna karatA hai use mokSAbhilApI jIvako bhedajJAnarUpa tIkSNa tIvra agnike dvArA jalA denA cAhiye // 20 // yadyapi karmarUpI kIcar3a mere nirmala AtmArUpa jalako malina karatA hai to bhI nizcita bhedako pragaTa karanevAle jJAna (bhedajJAna) rUpa nirmalI phalake honepara mujhe usase kyA bhaya hai ? arthAt kucha bhI bhaya nahIM hai // vizeSArtha-jisa prakAra kIcar3ase malina kiyA gayA pAnI nirmalI phalake DAla denepara svaccha ho jAtA hai usI prakAra karmake udayase utpanna duSTa krodhAdi vikAroMke dvArA malinatAko prApta huI AtmA sva-parabhedajJAnake dvArA nizcayase nirmala ho jAtI hai| isIliye vivekI ( bhedajJAnI ) jIvako karmakRta usa malinatAkA kucha bhI bhaya nahIM rahatA hai // 21 // 1za 'mbNdh| 2zakasmAt nIrA / kiM lakSaNaM / 3za abNdh| 4za sadAsaH cittataraH /
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ -624 : 15-27] 11. nizcayapazcAzat 185 619 ) anyo 'hamanyametaccharIramapi kiM punarna bhirrthaaH| vyabhicArI yatra sutastatra kimarayaH svakIyAH syuH||22|| 620) vyAdhistudati zarIraM na mAmamUrte vizuddhabodhamayam / agnirdahati kuTIraM na kuTIrAsaktamAkAzam // 23 // 621 ) vapurAzritamidamakhilaM 'kSudhAdibhirbhavati kimapi yadasAtam / no nizcayena tanme yadahaM bAdhAvinirmuktaH // 24 // 622 ) naivAtmano vikAraH krodhAdiH kiMtu karmasaMbandhAt / sphaTikamaNeriva rakatvamAzritAtpuSpato rakAt // 25 // 623 ) kuryAtkarma vikalpaM kiM mama tenAtizuddharUpasya / mukhasaMyogajavikRtena vikArI darpaNo bhavati // 26 // 624 ) AstAM bahirupadhicayastanuvacana vikalpajAlamanyaparam / karmakRtatvAnmattaH kuto vizuddhasya mama kiMcit // 27 // sati / mama kA bhItiH bhayaM kim / kimapi bhayaM na // 21 // aham anyaH / etat zarIram api anyat / punaH bahiroH baahypdaarthaaH| anyAni [nye] kiM na santi / api tu anyAni [nye ] santi / yatra mayi / sutaH putraH / vyabhicArI bhavati / tatra khakIyAH AtmIyAH / arayaH zatrabaH / kiM syuH bhaveyuH / api tu AtmIyAH na bhaveyuH // 22 // vyAdhiH zarIraM tudati vyathayati pIDayati / mAm amUrta vizuddhabodhamayaM na pIDayati / yathA amiH kuTIraM dahati / kuTIrAsatam AkAzaM na dahati // 23 // yatkimapi / asAta duHkham / kSudAdibhirbhavati / idam akhilam / vapuH AzritaM zarIrAzritam / tadvapuH / nizcayena / me mmeN| no| yat ahaM bAdhAvinirmaktaH // 24 // krodhAdiH Atmano vikAraH naiva / kiMtu karmasaMbandhAt karmagaH saMbandhAt kodhAdivikAraH bhavet / raktAt puSpataH AzritAt yathA sphaTikamaNeH raktatvaM tathA krodhAdiH // 25 // karma vikalpaM kuryAt / atizuddharUpasya mm| tena karmaNA kiM prayojanam / na kimpi| yathA mukhasaMyogajavikRteH mukhasaMyogajAt vikArAt / darpaNaH AdarzaH / vikArI na bhavati // 26 // bhirupdhicyH| AstA dUre tiSThatu / tanuvacana vikalpajAlam / api mattaH aparaM bhinnam / kasmAt / jaba maiM anya hUM aura yaha zarIra bhI anya hai taba kyA pratyakSameM bhinna dikhanevAle bAhya padArtha (strI-putra Adi) mujhase bhinna nahIM haiM ? arthAt ve to avazya hI bhinna haiM / ThIka hai- jahAM apanA putra hI vyabhicArI ho arthAt apane anukUla na ho vahAM kyA zatru apane anukUla ho sakate haiM ! arthAt nahIM ho sakate // 22 // roga zarIrako pIr3ita karatA hai, vaha amUrta evaM nirmala jJAnasvarUpa mujhako (AtmAko) pIr3ita nahIM karatA hai / ThIka hai- Aga jhoMpar3Iko hI jalAtI hai, na ki jhoMpar3Ise saMyukta AkAzako bhI // 23 // bhUkha-pyAsa Adike dvArA jo kucha bhI dukha hotA hai vaha saba zarIrake Azrita hai / nizcayase vaha (dukha ) mere liye nahIM hotA hai, kyoMki, maiM svabhAvataH bAdhAse rahita hUM // 24 // krodha Adi vikAra AtmAke nahIM haiM, kintu ve karmase sambaddha honeke kAraNa usase bhinna haiM / jaise- lAla puSpake Azrayase sphaTika maNike prApta huI lAlimA vAstavameM usakI nahIM hotI hai // 25 // karma vikalpako karatA rahe, atizaya zuddha svarUpase saMyukta merI usake dvArA kyA hAni ho sakatI hai ? kucha bhI nhiiN| ThIka hai- mukhake saMyogase utpanna vikArake kAraNa kucha darpaNa vikArayukta nahIM ho jAtA hai // 26 // bAhirI upAdhiyoMkA samUha (strI-putra-dhanAdi) to dUra hI rahe, kintu zarIra evaM vacana sambandhI vikalpoMkA samUha bhI karmakRta honeke kAraNa mujhase bhinna hai / maiM svabhAvase zuddha hUM, ata eva kucha bhI vikAra merA kahAMse ho sakatA hai ! 1ca manyadecharIra ["manyadetaccharIra"] 2 kSudAdimi / 3 'yathA' naasti| 4shtdidN| 5za'mama naasti| 6za 'karmasaMbandhAt' nAsti / 7za raktatvamiva tthaa| 8'yathA' maasti| paNanaM. 24
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 pamanandi-paJcaviMzatiH [625:11-28625 ) karma paraM tatkArya sukhamasukhaM vA tadeva parameva / tasmin harSaviSAdau mohI vidadhAti khalu nAnyaH // 28 // 626) karma na yathA svarUpaM na tathA tatkAryakalpanAjAlam / tatrAtmamativihIno mumukSurAtmA sukhI bhavati // 29 // 627 ) karmakRtakAryajAte kamaiva vidhau tathA niSedhe ca / nAhamatizuddhabodho vidhUtavizvopadhinityam // 30 // 628 ) bAhyAyAmapi vikRtau mohI jAgarti sarvadAtmeti / kiM nopabhuktahemo 'hema grAvANamapi manute // 31 // 629 ) sati dvitIye cintA karma tatastena vartate janma / eko'smi sakalacintArahito'smi mumukSuriti niyatam // 32 // karmakRtatvAt / mama vizuddhasya kiMcit api kutaH // 27 // karma para bhinnam / tatkArya tasya karmaNaH kArya paraM bhinnam / sukham / vA athavA / asukhaM duHkham / tadeva para bhinnam / tasmin sukhduHkhe| mohI jIvaH harSaviSAdau vidadhAti karoti / khalu nizcitam / anyaH na bhavyaH harSaviSAdau na karoti // 28 // yathA karmavarUpaM mamedaM na tathA tatkAryakalpanAjAlaM tasya karmaNaH kAyekalpanAjAlam / mamedaM na / rAgadvevAdivikalpaM mama na / tatra karmakArye AtmamativihInaH mamatvarahitaH / mumukSuH AtmA sukhI bhavati // 29 // karmakRtakArya-rAgadveSAdiH tayoH rAgadveSayoH jAte utpanne kAraNavidhau kamaiva / tathA karma kAryaniSedhavidhau kamaiva / karmaNaH bandhamokSayoH kAraNaM nizcayena aham na / kiMlakSaNo'ham / atishuddhbodhH| nityaM sadaiva / vidhUtavizva-upadhiH spheTitaupadhiH // 30 // mohI jIvaH sarvadA bAhyAyAmapi vikRtI AtmA iti vicArya jaagrti| tatra dRSTAntamAha / upabhuktahemaH dhattarabhakSakaH hema phalabhakSakaH nrH| prAvANaM pASANam / api / hema suvarNam / kiM na manute / api tu manute // 31 // dvitIye vastuni sati cintA bhavet / tataH cintAyAH sakAzAt karma / tena karmaNA kRtvA janma saMsAraH vartate / iti hetoH / niyataM nizcitam / nahIM ho sakatA hai // 27 // karma bhinna hai tathA usake kAryabhUta jo sukha aura dukha haiM ve bhI bhinna haiN| karmake kAryabhUta una sukha aura dukhameM nizcayase ajJAnI jIva hI harSa aura viSAda karatA hai, na ki jJAnI jIva // 28 // jisa prakAra karma AtmAkA svarUpa nahIM hai usI prakAra usake kAryabhUta vikalpoMkA samUha bhI AtmAkA svarUpa nahIM hai| isIliye unameM Atmamati arthAt mamatvabuddhise rahita huA mokSAbhilASI jIva sukhI hotA hai // 29 // karmakRta kAryasamUha ( rAga-dveSAdi) va usakI vidhi aura niSedhameM karma hI kAraNa hai, maiM (AtmA) nahIM huuN| maiM to sadA atizaya nirmala jJAnasvarUpa hokara samasta upAdhise rahita hUM // 30 // ajJAnI jIva karmakRta bAhya bhI vikArameM nirantara 'AtmA' aisA mAnatA hai / ThIka hai-jisane dhatUreke phalako khAyA hai vaha kyA pattharako bhI suvarNa nahIM mAnatA hai ? mAnatA hI hai / vizeSArtha-jisa prakAra dhatUreke phalako khAkara manuSya usake unmAdase pattharako bhI suvarNa mAnatA hai usI prakAra mithyAjJAnI jIva mithyAtvake prabhAvase jo bAhya vikAra ( rAga-dveSa, strI, putra evaM dhana Adi ) karmajanita hokara AtmAse bhinna haiM unheM vaha apane mAnatA hai // 31 // AtmAse bhinna kisI dUsare padArthake honepara usake liye cintA utpanna hotI hai, usase karmakA bandha hotA hai, tathA usa karmabandhase phira janmaparamparA calatI hai / parantu maiM nizcayase eka hUM aura isIliye samasta cintAoMse rahita hotA huA mokSakA abhilASI hUM // 32 // 1ka hem| 2za'tatkArya naasti| 3za 'kArya' nAsti / 4 utpanna / 5za krnn| 6za sphoTita /
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 187 -635:11-30]] 11. nizcayapaJcAzada 630 ) yArazyapi tAdRzyapi paratacintA karoti khalu bandham / kiM mama tayA mumukSoH pareNa kiM sarvadaikasya // 33 // 631) mayi ghetaH parajAtaM tava paraM karma vikRtiheturtH| kiM tena nirvikAraH kevalamahamamalabodhAtmA // 34 // 632) tyAjyA sarvA cinteti baddhirAviSkaroti tttttvm| candrodayAyate yazcaitanyamahodadhau jhgiti||35|| 633) caitanyamasaMpRktaM karmavikAreNa yattadevAham / tasya ca saMsRtijanmaprabhRti na kiMcitkutazcintA // 36 // 634) cittena karmaNA tvaM baddho yadi bayate tvayA tdtH| pratibandIkRtamAtman mocayati tvAM na sNdehH|| 37 // 635) nRtvatarorviSayasukhacchAyAlAbhena kiM manaHpAntha / bhavaduHkhakSutpIDita tuSTo 'si gRhANa phalamamRtam // 38 // maham / eko'smi sakalacintArahito'smi / ahaM mumukSuH muktivAJchakaH // 32 // yAnI api tAhamI api / parataH parasmAt / cintA / khalu iti nizcitam / bandhaM karoti / mama tayA cintayA kiM prayojanam / kimapi kArya na / ekasya mama mumukSoH pareNa vastunA kiM prayojanam / kimapi prayojana ne // 33 // mayi viSaye cetaH parajAtaM parotpannam / ca punH| tacittaM param / tat karma param / ataH kAraNAt / taJcittaM karma ca / vikRtihetuH vikAramayam / tena citena tena karmaNA ki prayojanam / kimapi prayojanaM n| ahaM kevalaM nirvikAraH amalabodhAtmA // 34 // sarvA cintA tyAjyA / iti hetoH| buddhiH tattattvam / Avi. karoti prakaTI karoti / yatattvaM caitanyamahodadhau caitanyasamudre / agiti zIgheNa / candrodayAyate candrodaya ivAcarati // 35 // yat caitanyaM krmvikaarenn| asaMtam amilitam / tadeva aham / ca punaH / tasya mama caitanyasya / saMsRtijanmapramRti kiMcit na / mama kutazcintA // 36 // bho Atman / cittena karmaNA tvaM baddhaH / ataH kAraNAt yadi cet / tat manaH tvayA badhyate tadA bho Atman / pratibandIkRtaM tvA mocayati na saMdehaH // 37 // bho manaHpAntha bho bhavaduHkhakSutpIDita / vRtvataroH manuSyapadaanya padArthake nimittase jisa kisI bhI prakArakI cintA hotI hai vaha nizcayase karmabandhako karatI hai| mokSake icchuka mujhako usa cintAse tathA para vastuoMse bhI kyA prayojana hai ? arthAt inase mujhe kucha bhI prayojana nahIM hai / kAraNa yaha ki maiM inase bhinna hokara sarvadA ekasvarUpa hUM // 33 // mujhameM jo citta hai vaha parase utpanna huA hai aura vaha para (jisase citta utpanna huA hai) karma hai jo ki vikArakA kAraNa hai / isaliye mujhe usase kyA prayojana hai ! kucha bhI nahIM / kAraNa ki maiM vikArase rahita, eka aura nirmala jJAna svarUpa hUM // 34 // saba cintA tyAganeke yogya hai, isa prakArakI buddhi usa tattvako pragaTa karatI hai jo ki caitanyarUpa mahAsamudrakI vRddhimeM zIghra hI candramAkA kAma karatA hai // vizeSArtha-abhiprAya yaha hai ki jisa prakAra candramAkA udaya honepara samudra vRddhiko prApta hotA hai usI prakAra 'saba prakArakI cintA heya hai' isa bhAvanAse caitanya svarUpa bhI vRddhiko prApta hotA hai // 35 // jo cetana tattva karmakRta vikArake saMsargase rahita hai vahI maiM hUM / usake ( caitanyasvarUpa AtmAke ) saMsAra evaM janma maraNAdi kucha bhI nahIM hai / phira bhalA mujhe (AtmAke) cintA kahAM se ho sakatI hai ! arthAt nahIM ho sakatI hai // 36 // he Atman / tuma manake dvArA karmase bAMdhe gaye ho / yadi tuma usa manako bAMdha dete ho arthAt use vazameM kara lete ho to isase vaha pratibandIkharUpa hokara tumako chur3A degA, isameM sandeha nahIM hai / / 37 // he sAMsArika dukharUpa kSudhAse pIr3ita manarUpa pathika ! tU manuSya paryAyarUpaM vRkSakI viSayasukharUpa chAyAkI prAptise hI kyoM santuSTa hotA hai ! usase tU amRtarUpa phalako grahaNa kara // vizeSArtha 1kapareNa kiM prayojanaM n| 2shjhttiti| 3'mumumaH' nAkhi. 4-vastunA kiM prayojanaM na /
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 pamamandi-paJcaviMzatiH [686:15-39636) svAntaM dhvAntamazeSa doSojjhitamarkavimvamiva maarge| vinihanti nirAlambe saMcaradanizaM yatIzAnAm // 39 // 637 ) saMvicchikhinA galite tnumuussaakrmmdnmyvpussi| svamiva svaM cidrUpaM pazyan yogI bhavati siddhaH // 40 // 638 ) ahameva citsvarUpazcidrUpasyAzrayo mama sa eva / __nAnyat kimapi jaDatvAtprItiH sadRzeSu kalyANI // 41 // 639) khaparavibhAgAvagame jAte samyak pare pritykt| sahajaikabodharUpe tiSThatyAtmA svayaM siddhH|| 42 // vRkSasya / viSayasukhacchAyAlAmena kiM tuSTo'si / amRtaphalaM gRhANa mokSaphalaM gRhANa // 38 // yatIzAnA khAntaM manaH / nirAlambe mAgeM anizaM saMcarat / azeSaM smstm| dhvAntam andhakAram / vinihanti spheTayati / kiMlakSaNaM manaH / doSojjhitam / arkavimbamiva sUryabimbamiva // 39 // yogI khaM cidrUpaM pazyan siddhaH bhavati / ka sati / tanu-zarIramUSA-masi (1) / karmamadanamayavapuSi karmamayaNamayazarIre / saMvicchikhinA jJAnAminA / galite sati yogI siddhaH bhavati // 40 // mahavidrapaH eva citvarUpaH / mama cidrUpasya / sa eva citkharUpaH aashryH| kimapi anyat na / kasmAt / jaDatvAt / prItiH sadRzeSu kalyANI // 41 // svaparavibhAga-avagame bhedajJAne jAte sati utpanne sati / paravastuni parityakte sati / jisa prakAra sUryake tApase santapta koI pathika mArgameM chAyAyukta vRkSako pAkara usakI kevala chAyAse hI santuSTa ho jAtA hai, yadi vaha usameM lage hue phaloMko grahaNa karanekA prayatna karatA to use isase bhI kahIM adhika sukha prApta ho sakatA thaa| ThIka isI prakArase yaha jIva manuSya paryAyako pAkara usase prApta hone. vAle viSayasukhakA anubhava karatA huA itane mAtrase hI santuSTa ho jAtA hai / parantu vaha ajJAnatAvaza yaha nahIM socatA ki isa manuSya paryAyase to vaha ajara-amara pada (mokSa) prApta kiyA jA sakatA hai jo ki anya devAdi paryAyase durlabha hai / isIliye yahAM manako sambodhita karake yaha upadeza diyA gayA hai ki tU isa durlabha manuSya paryAyako pAkara usa asthira viSayasukhameM hI santuSTa na ho, kintu sthira mokSasukhako prApta karanekA udyama kara // 38 // muniyoMkA mana sUryabimbake samAna Alambana rahita mArgameM nirantara saMcAra karatA huA doSoMse rahita hokara samasta ajJAnarUpa andhakArako naSTa karatA hai // vizeSArtha-jisa prakAra sUryakA vimba nirAdhAra AkAzamArgameM gamana karatA huA doSA (rAtri) ke sambandhase rahita hokara samasta andhakArako naSTa kara detA hai usI prakAra muniyoMkA mana aneka prakArake sakalpa-vikalpoMrUpa Azrayase rahita mokSamArgameM pravRtta hokara doSoMke saMsargase rahita hotA huA samasta ajJAnako naSTa kara detA hai // 39 // samyagjJAnarUpa agnike nimittase zarIrarUpa sAMce se karmarUpa mainamaya zarIrake gala jAnepara AkAzake samAna apane caitanya svarUpako dekhanevAlA yogI siddha ho jAtA hai // vizeSArtha-jisa prakAra anike sambandhase sAMceke bhItara sthita maineke gala jAnepara vahAM zuddha AkAza hI zeSa raha jAtA hai usI prakAra samyagjJAnake dvArA zarIrameMse kArmaNa piNDake nirjIrNa ho jAnepara apanA zuddha caitanya svarUpa pragaTa ho jAtA hai / usakA avalokana karatA huA yogI siddha avasthAko prApta ho jAtA hai // 40 // maiM hI citsvarUpa hUM, aura citsvarUpa jo maiM hUM so merA Azraya bhI vahI citsvarUpa hai / usako chor3akara jar3a honese aura koI dUsarA merA Azraya nahIM ho sakatA hai| yaha ThIka bhI hai, kyoMki, samAna vyaktiyoM meM jo prema hotA hai vahI kalyANakAraka hotA hai / / 41 // kha aura parake vibhAga ( bheda) kA jJAna ho jAnepara yaha AtmA bhalI bhAMti parako chor3akara svayaM siddha 1za sphottyti| 2za karmamaya, ba-pratipATho'yam /
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ -644:11-47] 11, nizcayapazcAzat 640) heyopAdeyavibhAgabhAvanAkathyamAnamapi tattvam / heyopAdeyavibhAgabhAvanAvarjitaM viddhi // 43 // 641 ) pratipadyamAnamapi ca zrutAdvizuddhaM parAtmanastattvam / urarIkarotu cetastadapi na tacetaso gamyam // 44 // 642 ) ahamekAkyadvaitaM dvaitamahaM karmakalita iti buddheH| AdyamanapAyi muktaritaravikalpaM bhavasya param // 45 // 643 ) baddho mukto'hamatha dvaite sati jAyate nanu dvaitam / mokSAyetyubhayamanovikalparahito bhavati muktH||46|| 644) gatabhAvibhavadbhAvAbhAvapratibhAvabhAvitaM cittam / abhyAsAccidrUpaM paramAnandAnvitaM kurute // 47 // khayaM siddhaH AtmA sahajaikabodharUpe tiSThati // 42 // heyaM tyAjyam upAdeyaM grahaNIyaM tayoH dvayoH heyopAdeyayoH dvayoH vibhAgabhAvanayA bhedabhAvanayA kRtvA kathyamAnam api / tattvaM heyopAdeyamedabhAvanayA varjitam / tattvaM viddhi // 43 // ca punaH / parAtmanaH vizuddhaM tattvam / zrutAt zAstrAt / pratipadyamAnamapi kathyamAnamapi / cetaH urarIkarotu anggiikrotu| tadapi tattvam / cetasaH gamyaM gocaraM na // 44 // aham ekAkI iti buddheH sakAzAt advaitm| ahaM karmakalitaH iti buddhedvaitam / AyaM muke: anapAyi vighnarahitam / itarat dvaitaM paraM bhavasya saMsArasya kAraNaM vikalpam // 45 // ahaM baddhaH artha ahaM muktaH dvaite sati nanu dvaitaM jAyate / iti hetoH| mokSAya ubhayamanovikalparahitaH muktaH bhavati // 46 // gatabhAvibhavadbhAvAH teSAm abhAvaH atItabhaviSyadvartamAnAH bhAvAH teSAm abhAvaH tasya pratibhAvaH saMbhAvanaM tena bhAvitaM cirta medahotA huA eka apane svAbhAvika jJAnasvarUpameM sthita ho jAtA hai / // 42 // heya aura upAdeyake vibhAgakI bhAvanAse kahA jAnevAlA bhI tatva usa heya-upAdeyavibhAgakI bhAvanAse rahita hai, aisA jAnanA caahiye| vizeSArtha- para padArtha heya haiM aura caitanyamaya AtmAkA svarUpa upAdeya hai, isa prakAra vyavahAranayakI apekSA heya-upAdeyavibhAgakI bhAvanAse hI yadyapi AtmatatvakA varNana kiyA jAtA hai| phira bhI nizcayanayakI apekSA vaha samasta vikalpoMse rahita honeke kAraNa ukta heya-upAdeyavibhAgakI bhAvanAse bhI rahita hai // 13 // yadyapi mana AgamakI sahAyatAse vizuddha paramAtmAke svarUpako jAnakara hI use svIkAra karatA hai, phira bhI vaha Atmatatva vAstavameM usa manakA viSaya nahIM hai| vizeSArtha- abhiprAya yaha hai ki AtmatattvakA parijJAna Agamake dvArA hotA hai aura usa Agamake vicArameM mana kAraNa hai, kyoMki, manake vinA kisI prakArakA bhI vicAra sambhava nahIM hai / isa prakAra usa Atmatattvake svIkAra karanemeM yadyapi mana kAraNa hotA hai, phira bhI nizcayanayakI apekSA vaha Atmatattva kevala svAnubhavake dvArA hI gamya hai, na ki anya mana Adike dvArA / / 44 // 'maiM akelA hUM' isa prakArakI buddhise advaita tathA 'maiM karmase saMyukta hUM' isa prakArakI buddhise dvaita hotA hai / ina donoMmeMse prathama vikalpa ( advaita) avinazvara muktikA kAraNa aura dvitIya (dvaita ) vikalpa kevala saMsArakA kAraNa hai // 45 // maiM baddha hUM athavA mukta hUM, isa prakAra dvitvabuddhike honepara nizcayase dvaita hotA hai / isaliye jo yogI mokSake nimitta ina donoM vikalpoMse rahita ho gayA hai vaha mukta ho jAtA hai // 46 // bhUta, bhaviSyat evaM vartamAna padArthoke abhAvakI bhAvanAse paripUrNa citta abhyAsake balase caitanya svarUpako utkRSTa Anandase yukta kara detA hai // vizeSArtha-nizcayase maiM zuddha 10 muktataravikalpaM, basa muktataradikalpaM / 2 aGgIkarotu' nAsti / 3 bama muktH| 4aa kAraNavikalpaM / 'artha' iti naasti|
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 pacanandi-pazcaviMzatiH [645:11-48645 ) baddhaM pazyan baddho muktaM mukto bhavetsadAtmAnam / __ yAti yadIyena pathA tadeva puramaznute pAnthaH // 48 // 646) mA gA pahirantarvA sAmyasudhApAnavardhitAnanda / Assva yathaiva tathaiva ca vikAraparivarjitaH satatam // 49 // 647 ) tajjayati yatra labdhe zrutabhuvi matyApagAtidhAvantI / vinivRttA dUrAdapi jhagiti' svasthAnamAzrayati // 50 // 648 ) tannamata gRhItAkhilakAlatrayagatajagannayavyApti / yatrAstameti sahasA sakalo 'pi hi vaakprispndH||51|| 649 ) tannamata vinaSTAkhilavikalpajAlamANi parikalite / yatra vahanti vidagdhA dagdhavanAnIva hRdayAni // 52 // jJAna-abhyAsAt cidrUpaM paramAnandAnvitaM kurute // 47 // sadA sarvadA AtmAnaM baddha pazyan badaH bhavet / muktaM pazyan mukaH bhavet / pAnyaH pathikaH / yadIyena pathA mArgeNa yAti tadeva purai nagaram / aznute prApnoti // 48 // bahiH bAhyam / antaH abhyantaram / mA gAH mA gaccha / bho sAmyasudhApAnavadhitAnanda / tathA Asva tisstth| tathA katham / yathA vikAraparivarjitaH satataM bhavasi // 49 // tattattvaM jayati / yatra tattve landhe sati / matyApagA mati dii| zrutabhuvi AgamabhUmau / atidhAvantI, dUrAdapi vinivRttA vyAdhuTitA / giti vegena / khasthAnam Azrayati // 50 // tat AtmajyotiH bho lokAH yUyaM namata / yatra AtmajyotiSi / sakalo'pi vAkparispandaH vacanasamUhaH / sahasA astama eti astaM gacchati / kiMlakSaNaM jyotiH| gRhIta-akhilakAlatrayagatajagatrayasya vyAptiH yasmin tat vyApti // 51 // bho bhvyaaH| tattattvam / yUyaM namata / yatra Atmani tattve parikalite sati jJAte sati / vidagdhAH paNDitAH / dagdhavanAni iva hRdayAni vahanti dhArayanti / kathaMbhUtAni hRdayavanAni / caitanyasvarUpa hUM, usake sivAya dUsarA koI bhI padArtha merA na to bhUta kAlameM thA, na vartamAnameM hai, aura na bhaviSyameM hogaa| isa prakAra jaba yaha mana advaitakI bhAvanAse dRr3hatAko prApta ho jAtA hai taba jIvako paramAnandasvarUpa pada prApta hotA hai // 17 // jo jIva AtmAko nirantara karmase baddha dekhatA hai vaha karmabaddha hI rahatA hai, kintu jo use mukta dekhatA hai vaha mukta ho jAtA hai / ThIka hai-pathika jisa nagarake mArgase jAtA hai usI nagarako vaha prApta hotA hai // 48 // he samatArUpa amRtake pAnase vRddhiMgata Anandako prApta Atman ! tU bAhya tattva athavA antastattvameM mata jA / tU jisa prakArase bhI nirantara vikAroMse rahita hotA hai usI prakArase sthita ho jA // 49 // jisa caitanyasvarUpake prApta honepara AgamarUpa pRthivIke Upara vegase daur3anevAlI buddhirUpI nadI dUrase lauTakara zIghra hI apane sthAnakA Azraya letI hai vaha caitanya svarUpa jayavanta rahe // vizeSArtha- abhiprAya yaha hai ki jaba taka caitanya svarUpakI upalabdhi nahIM hotI hai sabhI taka buddhi Agamake abhyAsameM pravRtta hotI hai| kintu jaise hI ukta caitanya svarUpakA anubhava prApta hotA hai vaise hI vaha buddhi AgamakI orase vimukha hokara usa caitanya svarUpameM hI rama jAtI hai / isIse jIvako zAzvatika sukhakI prApti hotI hai // 50 // jisa AtmajyotimeM tInoM kAla aura tInoM lokoMke saba hI padArtha pratibhAsita hote haiM tathA jisake pragaTa honepara samasta hI vacanapravRtti sahasA naSTa ho jAtI hai usa Atmajyotiko namaskAra karo / / 51 // jisa Atmatejake jAna lenepara catura jana jale hue vanoMke samAna vinAzako prApta hue samasta vikalpasamUharUpa vRkSoMse yukta hRdayoMko dhAraNa karate haiM usa Atmatejake liye namaskAra karo // vizeSArtha-jisa prakAra vanameM agnike laga jAnepara saba vRkSa jalakara naSTa 1za mukto| 2 za jhaTiti / 3za 'medajJAna' iti naasti| 4 zamati' naasti| 5 'astaM' nAsti / 6. za kathaMbhUtAni ityAdi saMdarbho nAsti /
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 655 : 11-58 ] 11. nizcayapaJcAzat 650 ) baddho vA mukto vA cidrUpo nayavicAra vidhireSaH / sarvanayapakSarahito bhavati hi sAkSAtsamayasAraH // 53 // 651 ) nayanikSepapramitiprabhRtivikalpojjhitaM paraM zAntam / zuddhAnubhUtigocara mahamekaM dhAma cidrUpam // 54 // 652 ) jJAte jJAtamazeSaM dRSTe dRSTaM ca zuddhacidrUpe / niHzeSabodhyaviSaya hagbodhau yanna tadbhinnau // 55 // 653 ) bhAve manohare 'pi ca kAcinniyatA ca jAyate prItiH / api sarvAH paramAtmani dRSTe tu svayaM samApyante // 56 // 654 ) sannapyasanniva vidAM janasAmAnyo 'pi karmaNo yogaH / taraNapaTUnAmRddhaH pathikAnAmiva saritpUraH // 57 // 655 ) mRgayamANena suciraM rohaNabhuvi ratnamIpsitaM prApya / yAyazrutirapi vilokyate labdhatattvena // 58 // 191 vinaSTAkhilavikalpajAla mANi // 52 // cidrUpaH baddhaH vA muktaH vA eSaH nayavicAravidhiH / hi yataH / sAkSAtsamayasAraH sarvanayapakSa rahitaH bhavati // 53 // aham ekaM cidrUpam / dhAma gRham / kiMlakSaNaM cidrUpam / nayanikSepa pramiti pramANaprabhRtiAdivikalpojjhitaM rahitam / punaH kiMlakSaNaM cidrUpam / zAntam / paraM zreSTham / punaH zuddhAnubhUtigocaram // 54 // zuddhacidrUpe jJAte sati azeSaM jJAtam / ca punaH / zuddhacidrUpe dRSTe sati azeSaM dRSTam / yayasmAtkAraNAt / dRmbodhau / tadbhinnau na tasmAt cidrUpAt bhinnau na / kiMlakSaNau dRgbodhau / niHzeSabodhyaviSayau niHzeSajJeyagocarau // 55 // ca punaH / manohare'pi bhAve sati / kAcit niyatA nizcitA / prItiH / jAyate utpadyate / api / svayam AtmanA paramAtmani dRSTe sati sarvAH prItayaH samApyante / yasmin paramAtmani dRSTe sati sarvapadArthAH dRzyante / sarvo moho vinAzaM gacchati // 56 // vidAM paNDitAnAm / karmaNo yogaH san api asan iva / taraNapaTUnAM pathikAnAM saritpUraH iva / kiMlakSaNaH saritUraH / janasAmAnyo'pi janatulyaH api / samRddhaH // 57 // labdhatattvena muninA / heya - aheyazrutiH api vilokyate / rohaNabhuvi rohaNAcale / suciraM cirakAlam / mRgayamANena ho jAte haiM usI prakAra vivekI janake hRdayameM Atmatejake pragaTa ho jAnepara samasta vikalpasamUha naSTa ho jAte haiM / aise Atmatejako namaskAra karanA cAhiye // 52 // caitanyasvarUpa baddha hai athavA mukta hai, yaha to nayoMke Azrita vicArakA vidhAna hai / vAstava meM samayasAra ( AtmasvarUpa ) sAkSAt ina saba nayapakSoM se rahita hai // 53 // jo caitanyarUpa teja naya, nikSepa aura pramANa Adi vikalpoMse rahita; utkRSTa, zAnta, eka evaM zuddha anubhavakA viSaya hai vahI maiM hUM // 54 // zuddha caitanyasvarUpake jJAta ho jAnepara saba kucha jJAta ho jAtA hai tathA usake dekha lenepara saba kucha dekhanemeM A jAtA hai| kAraNa yaha ki samasta jJeya padArthoM ko viSaya karanevAle darzana aura jJAna ukta caitanya svarUpase bhinna nahIM haiM // 55 // manohara bhI padArthake viSaya meM kucha niyamita hI prIti utpanna hotI hai / parantu paramAtmAkA darzana honepara saba hI prakAra kI prIti svayameva naSTa ho jAtI hai // 56 // jisa prakAra tairanemeM nipuNa pathikoMke liye vRddhiMgata nadIkA pravAha ho karake bhI nahIMke samAna hotA hai- use ve kucha bhI bAdhaka nahIM mAnate haiM - usI prakAra vidvajjanoMke liye janasAdhAraNameM rahanevAlA karmakA sambandha vidyamAna hokara bhI avidyamAnake samAna pratIta hotA hai // 57 // jisa prakAra cira kAlase rohaNa parvatakI bhUmi meM icchita ratnako khojanevAlA manuSya use prApta karake heya aura upAdeyakI zrutikA bhI avalokana karatA hai - yaha grahaNa karaneke yogya hai yA tyAgane ke yogya, isa prakArakA vicAra karatA hai- usI prakAra tattvajJa puruSa AtmArUpa rohaNabhUmimeM cira kAlase icchita AtmatattvarUpa ratnako khojatA huA use prApta karake heya upAdeya zrutikA bhI 1. ka vA nAsti / 2 za eka aham / 3 za manohare bhAve / 4 ka sarva moha /
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 padmanandi- paJcaviMzatiH 656 ) karmakalito'pi muktaH sazrIko durgato 'pyahamatIva / tapasA duHkhyapi ca sukhI zrIgurupAdaprasAdena // 59 // 657 ) bodhAdasti na kiMcitkArya yaddRzyate malAttanme / AkRSTayantra sUtrAddArunaraH sphurati naTakAnAm // 60 // 658) nizcayapaJcAzat padmanandinaM sUrimAzribhiH kaizcit / zabdaiH svaM zaktisUcitavastuguNairviraciteyamiti // 61 // 659 ) tRNaM nRpazrIH kimu vacmi tasyAM na kAryamAkhaNDalasaMpado 'pi / azeSavAJchAvilayaikarUpaM tattvaM paraM cetasi cenmamAste // 62 // [656:2-4 avalokyamAnena / IpsitaM ratnaM prApya vilokyate // 58 // zrIgurupAdaprasAdena ahaM karmakalito'pi muktaH / zrIgurupAdaprasAdena ahaM durgato'pi daridro'pi atIva sazrIkaH zrImAn / ca punaH / tapasA duHkhI api zrIgurupAdaprasAdena ahaM sukhI // 59 // me mama bodhAt jJAnAt / kiMcit aparam / kArya na asti / yat dRzyate tat / malAt karmamalAt dRzyate / naTakAnAm / dA naraH kASThaputtalikA | AkRyantrasUtrAt AkarSitasUtrAt / naTati nRtyati // 60 // iti amunA prakAreNa / iyaM nizcayapaJcAzat kaizcit zabdaiH / viracitA kRtA / kiMlakSaNaiH zabdaiH / padmanandinam / sUrim AcAryam | AzribhiH AzritaiH / punaH kiMlakSaNaiH shbdaiH| `svazaktisUcitavastuguNaiH // 61 // cedyadi / mama cetasi / param ' Atmatattvam / Aste' tiSThati / kiMlakSaNaM paraM tattvam / azeSavAJchAvilayaikarUpaM sarvavAJchArahitam / nRpazrIH tRNam / tasyAM rAjalakSmyAm / kimu vacmi kiM kathayAmi / mama AkhaNDalasaMpado'pi na kAryam // 62 // iti nizcayapaJcAzat samAptA // 11 // avalokana karatA hai || 58 || maiM karmase saMyukta ho karake bhI zrIgurudevake caraNoMke prasAdase mukta jaisA hI hUM, atyanta daridra hokara bhI lakSmIvAn hUM, tathA tapase duHkhI hokara bhI sukhI hUM // vizeSArthatattvajJa jIva vicAra karatA hai ki yadyapi maiM paryAyakI apekSA karmase sambaddha hUM, daridrI hUM, aura tapase duHkhI bhI hUM tathApi gurune jo mujhe zuddha AtmasvarUpakA bodha karAyA hai usase maiM yaha jAna cukAhUM ki vAstavameM na maiM karmase sambaddha hUM, na daridrI hUM, aura na tapase duHkhI hI hUM / kAraNa yaha ki nizcayase maiM karmabandhase rahita, anantacatuSTayarUpa lakSmIse sahita, evaM paramAnandase paripUrNa hUM / ye para padArtha zuddha AtmakharUpapara kucha bhI prabhAva nahIM DAla sakate haiM // 59 // mujhe jJAnake sivAya anya kucha bhI kArya nahIM hai / anya jo kucha bhI dikhatA hai vaha karmamalase dikhatA hai / jaise- naToMkA kASThamaya puruSa ( kaThaputalI ) yaMtrakI DorIke khIMcanese nAcatA hai || vizeSArtha - jisa prakAra naTake dvArA kaThaputalIke yaMtrakI DorIke khIMce jAnepara vaha kaThaputalI nAcA karatI hai usI prakAra prANI karmarUpa DorIse prerita hokara caturgatisvarUpa saMsAra meM paribhramaNa kiyA karatA hai, nizcayase dekhA jAya to jIva karmabandhase rahita zuddha jJAtA draSTA hai, usakA kisI bhI bAhya para padArthase prayojana nahIM hai // 60 // padmanandI sUrikA Azraya lekara apanI zakti (vAcaka zakti ) se vastuke guNoMko sUcita karanevAle kucha zabdoMke dvArA yaha 'nizcayapaMcAzat' prakaraNa racA gayA hai // 61 // yadi mere manameM samasta icchAoMke abhAvarUpa anupama svarUpavAlA utkRSTa Atmatattva sthita hai to phira rAjalakSmI tRNake samAna tuccha hai / usake viSayameM to kyA kahUM, kintu mujhe to taba indrakI sampatti se bhI kucha prayojana nahIM hai // 62 // isa prakAra nizcayapaMcAzat adhikAra samApta huA // 11 // -00-00 1 ka AkRSTiyana, va AkUzrayatra / 2 za svabhakti / 3 za cenmamAsti / 4 ka AkaSTi / 5 za cetasi mama antaHkaraNe paraM / 6 vA asti /
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ [12. brahmacaryarakSAvartiH] 660 ) bhrUkSepeNa jayanti ye ripukulaM lokAdhipAH kecana drAk teSAmapi yena vakSasi dRDhaM ropaH samAropitaH / so 'pi prodtavikramaH smarabhaTaH zAntAtmamirlIlayA yaiH zastragrahavarjitairapi jitastebhyo yatibhyo namaH // 1 // AtmA brahma viviktabodhanilayo yattatra carya paraM svAnAsaMgavivarjitaikamanasastabrahmacarya muneH| evaM satyabalAH svamAtRbhaginIputrIsamAH prekSate vRddhAdyA vijitendriyo yadi tadA sa brahmacArI bhavet // 2 // 662) svapne syAdaticAritA yadi tadA tatrApi zAstroditaM prAyazcittavidhi karoti rajanIbhAgAnugatyA muniH / tebhyaH yatibhyaH / namaH namaskAro'stu / yaiH ytibhiH| so'pi / progatavikramaH utpanna vikramaH / smarabhaTaH lIlayA jitaH / kiM lakSaNairyatibhiH / zAntAtmabhiH kSamAyuktaH / punaH kiMlakSaNaiH / zastragrahavarjitaiH api kAmo jitaH / yena kaamen| teSAM rAjJAm / api / vakSasi hRdaye / dRDhaM kaThinaM ropaH bANaH / samAropitaH sthApitaH / teSAM keSAmeM / ye kecana rAjAnaH / bhrakSepeNa ripukulaM jynti| kiMlakSaNAH rAjAnaH lokAdhipAH // 1 // AtmA brahma viviktabodhanilayaH / tatra Atmani / yanmuneH / carya pravartanam / tatparaM brahmacaryam / kiMlakSaNasya muneH / sva-aGgasya zarIrasya / AsaMgAt nikaTAt / vivarjitaikamanasaH / evaM sati abalAH vRddhAdyAH yadi svamAtRbhaginIputrIsamAH prekSate tadA sa muniH brahmacArI bhavet / kiMlakSaNaH muniH vijitendriyaH // 2 // tatra brhmcry| yadi svapre'pi aticAritA / syAdbhavet / tadA muniH / rajanIbhAgAnugatyA rAtriprahara-anusAreNa zAstroditaM prAyazcittavidhiM karoti / punaH / yadi cet / jAprato'pi hi rAgodrekatayA durAzayatayA jo kitane hI rAjA bhRkuTikI kuTilatAse hI zatrusamUhako jIta lete haiM unake bhI vakSaHsthalameM jisane dRr3hatAse bANakA AghAta kiyA hai aise usa parAkramI kAmadevarUpa subhaTako jina zAnta muniyoMne vinA zastrake hI anAyAsa jIta liyA hai una muniyoMke liye namaskAra ho // 1 // brahma zabdakA artha nirmala jJAnasvarUpa AtmA hai, usa AtmAmeM lIna honekA nAma brahmacarya hai / jisa munikA mana apane zarIrake bhI sambandhameM nirmamatva ho cukA hai usIke vaha brahmacarya hotA hai| aisA honepara yadi indriyavijayI hokara vRddhA Adi (yuvatI, bAlA ) striyoMko kramase apanI mAtA, bahina aura putrIke samAna samajhatA hai to vaha brahmacArI hotA hai / vizeSArtha-vyavahAra aura nizcayakI apekSA brahmacaryake do meda kiye jA sakate haiN| inameM maithuna kriyAke tyAgako vyavahAra brahmacarya kahA jAtA hai / vaha bhI aNuvrata aura mahAvratake bhedase do prakArakA hai / apanI patnIko chor3a zeSa saba striyoMko yathAyogya mAtA, bahina aura putrIke samAna mAnakara unameM rAgapUrNa vyavahAra na karanA; ise brahmacaryANuvrata athavA svadArasantoSa bhI kahA jAtA hai / tathA zeSa striyoMke samAna apanI patnIke viSayameM bhI anurAgabuddhi na rakhanA, yaha brahmacaryamahAvrata kahalAtA hai jo munike hotA hai / apane vizuddha AtmasvarUpameM hI ramaNa karanekA nAma nizcaya brahmacarya hai| yaha una mahAmuniyoMke hotA hai jo anya bAhya padArthoke viSayameM to kyA, kintu apane zarIrake bhI viSayameM niHspRha ho cuke haiM / isa prakArake brahmacaryakA hI svarUpa prastuta zlokameM nirdiSTa kiyA gayA hai / / 2 / / yadi svapnameM bhI kadAcit brahmacaryake viSayameM aticAra (doSa ) utpanna hotA hai to muni usake 1za shstrgrhnnvrjitaiH| 2 zateSAM keSAm' nAsti / padmana0 25
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 patnanandi-paJcaviMzatiH [662:12-3rAgodrekatayA durAzayatayA sA gauravAta karmaNaH tasya syAdyadi jAgrato 'pi hi punastasyAM mahacchodhanam // 3 // 663) nityaM khAdati hastisUkarapalaM siMho balI tadra ti gharSaNaikadine zilAkaNacare pArAvate sA sadA / na brahmavatameti nAzamathavA syAnnaiva bhukterguNA ttadrakSAM dRDha eka eva kurute saadhormnHsNymH|| 4 // 664) cetAsaMyamanaM yathAvadadhanaM mUlavatAnAM mataM / zeSANAM ca yathAbalaM prabhavatAM bAhya muneAninaH / tajanyaM punarAntaraM samarasIbhAvena ciccetaso nityAnandavidhAyi kAryajanakaM sarvatra heturdvayam // 5 // .665 ) cetobhrAntikarI narasya madirApItiyathA strI tathA tatsaMgena kuto munetavidhiH stoko 'pi saMbhAvyate / vA karmaNaH gauravAt / sau aticaaritaa| tasya muneH / syAt bhavet / tadA / tasyAm aticAritAyAm / mahat zodhanam seho balI nityaM sadaiva hastisUkarapalaM mAMsaM khaadti| tadatiH tasya siMhasya ratiH kAmaH / varSeNa ekadine bhavati / sA ratiH / pArAvate kapotayugale sadA / kiMlakSaNe pArAvate / zilAkaNacare pASANakhaNDacare / tataH bhukteH AhArasya guNAt brahmavrataM nAzaM na eti na gacchati / athavA abhuktarguNAt abhojanAt brahmavrataM na bhavet / sAdhoH muneH / eka eva manaHsaMyamaH manonirodhaH / tadrakSA tasya kAmasya rakSA kurute // 4 // jJAninaH muneH mUlavatAnAm / ca punaH / zeSANAm uttaraguNAnAm / yathAvat yathoktam / avanaM rakSaNam / bAhya cetaHsaMyamanaM matam / kiMlakSaNAnAm uttaraguNAnAm / yathAvalaM prabhavatAM yathokta-utpadyamAnAnAm / punaH / ciccetasaH samarasIbhAvena ekIbhAvena / Antaram abhyantaram / tajanyaM tasmAt mUlottaraguNapratipAlanAt / kiMlakSaNam abhyantarasamarasam / nityAnandavidhAyikAryajanakam / sarvatra vidhau / hetuyaM bAhya-abhyantarakAraNam // 5 // narasya yathA madirApItiH mdiraapaanm| cetobhrAntikarI bhavet tathA strI cetobhrAntikarI bhavet / muneH| tatsaMgena tasyAH striyAH saMgena nikaTena / stoko'pi vratavidhiH kutaH saMbhAvyate / api tu na saMbhAvyate / tattasmAtkAraNAt / vratibhiH samastaviSayameM bhI rAtrivibhAgake anusAra vidhipUrvaka prAyazcittako karate haiM / phira yadi karmodayavaza rAgakI prabalatAse athavA duSTa abhiprAyase jAgRta avasthAmeM vaisA aticAra hotA hai taba to unheM mahAn prAyazcitta karanA par3atA hai // 3 // jo balavAn siMha nirantara hAthI aura zUkarake mAMsako khAtA hai usakA anurAga ( saMbhoga ) varSameM kevala eka dinake liye hotA hai / isake viparIta jo kabUtara kaMkar3oMko khAtA hai usakA vaha anurAga nirantara banA rahatA hai / athavA, bhojanake guNase- gariSTha bhojana yA rUkhA-sUkhA bhojana karane athavA upavAsa karanese- usa brahmacaryakA na to nAza hotA hai aura na rakSA hI hotI hai| usakI rakSA to dRr3hatAse nigrahako prApta karAyA gayA eka sAdhukA mana hI karatA hai // 4 // mUlaguNoMkA tathA zaktike anusAra utpanna honevAle zeSa ( uttara ) guNoMkA vidhipUrvaka rakSaNa karanA, yaha jJAnI munikA bAhya manaHsaMyama kahA jAtA hai / isase phira vaha antaraMga saMyama utpanna hotA hai jo caitanya aura cittake ekarUpa ho jAnese zAzvatika sukhako utpanna karatA hai / ThIka hai- sarvatra bAhya aura Abhyantara ye donoM hI kAraNa kAryake janaka hote haiM // 5 // jisa prakAra madyapAna manuSyake cittako bhrAntiyukta kara detA hai usI prakAra strI bhI usake cittako bhrAntiyukta kara detI hai| phira bhalA usakI saMgatise munike thor3e-se bhI vratAcaraNakI sambhAvanA kahAMse ho sakatI hai ? nahIM ho sakatI hai / isaliye jinakI buddhi saMsAraparibhramaNase bhayako 1 ka bA / 2 ka krmjnkN| 3 za 'sA' naasti| 4 ka tadrakSA' naasti| 5 ka 'matam' naasti| 6 za 'ekIbhAvena' nAsti /
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 95 -668 : 12-1] 10. brahmacaryarakSAvartiH tasmAtsaMsRtipAtabhItamatibhiH prAptaistapobhUmikA kartavyo vratibhiH samastayuvatityAge prayatno mahAn // 6 // 666) muktAri dRDhArgalA bhavataroH seke 'GganA sAriNI mohavyAdhavinirmitA naramRgasyAvandhane vAgurA / yatsaMgena satAmapi prasarati prANAtipAtAdi tat tadvArtApi yateryatitvahataye kuryAnna kiM sA punaH // 7 // 667 ) tAvatpUjyapadasthitiH parilasattAvadyazo jRmbhate tAvacchubhratarA guNAH zucimanastAvattapo nirmalam / tAvaddharmakathApi rAjati yatestAvatsa dRzyo bhaveda / yAvanna smarakAri hAri yuvate rAgAnmukhaM vIkSate // 8 // 668 ) tejohAnimapUtatAM vratahatiM pApaM prapAtaM patho mukta rAgitayAGganAsmRtirapi klezaM karoti dhruvam / yuvatityAge mahAn prayatnaH kartavyaH / kiMlakSaNaiH vratibhiH / saMsRtipAtena bhItamatibhiH / punaH kiMlakSaNaiH vratibhiH / tapobhUmikA prAptaiH // 6 // aGganA strii| muktebhari dRDhArgalA / aGganA bhavataroH saMsAravRkSasya / seke siJcane / sAriNI jaladhoriNI / aGganA / naramRgasya Abandhane / mohavyAdhena bhillena vinirmitA vAgurau / yatsaMgena yasyAH striyAH saMgena / satAmapi / tat prANAtipAtAdi prasarati prANanAzodbhavaM pApaM prasarati / tadvArtApi / yateH muneH / yatitvahataye bhavet / punaH sA strI pratyakSaM yatitvapadanAzaM kiM na kuryAt / api tu kuryAt // 7 // yAvat kAlam / rAgAt yuvateH mukhaM na vIkSate / kiMlakSaNaM mukham / smarakAri kAmotpAdakam / hAri manoharam / tAvatkAlam / puujypdsthitiH| parilasat dIptiyuktaM yazaH tAvat jmbhte| zubhratarAH guNAH tAvat snti| tAvat manaH shuciH| tAvat tapo nirmalam / tAvatkAlaM yateH dhrmkthaapi| rAjate zobhate / sa yatiH / tAvatkAlam / dRzyaH draSTuM yogyaH bhavet / yAvatkAlaM yuvateH mukham / na vIkSate na avalokayati ||8||raagityaa aGganAsmRtiH strIsmaraNam / api dhruvaM nizcitam / tejohAni karoti apavitratAM karoti / vratahatiM karoti vratavinAzaM karoti / pApaM karoti / strIsmaraNaM mukteH pathaH prApta huI hai tathA jo tapakA anuSThAna karanevAle haiM una saMyamI janoMko samasta strIjanake tyAgameM mahAn prayatna karanA cAhiye // 6 // jo strI mokSarUpa mahalake dvArakI dRr3ha argalA ( donoM kapAToMko rokanevAlA kASThavizeSa-beMDA ) ke samAna hai, jo saMsArarUpa vRkSake sIMcaneke liye sAriNI ( choTI nadI yA siMcanapAtra ) ke sadRza hai, jo puruSarUpa hiraNake bAMdhaneke liye vAgurA (jAla) ke samAna hai, tathA jisakI saMgatise sajjanoMke bhI prANaghAtAdi ( hiMsAdi) doSa vistArako prApta hote haiM; usa strIkA nAma lenA bhI jaba munivratake nAzakA kAraNa hotA hai taba bhalA vaha svayaM kyA nahIM kara sakatI hai ! arthAt vaha sabhI vrata-niyamAdiko naSTa karanevAlI hai // 7 // jaba taka kAmako uddIpita karanevAlA yuvatI strIkA manohara mukha anurAgapUrNa dRSTise nahIM dekhatA hai taba taka hI munikI pUjya padameM sthiti raha sakatI hai, taba taka hI usakI manohara kIrtikA vistAra hotA hai, taba taka hI usake nirmala guNa vidyamAna rahate haiM, taba taka hI usakA mana pavitra rahatA hai, taba taka hI nirmala tapa rahatA hai, taba taka hI dharmakI kathA suzobhita hotI hai, aura taba taka hI vaha darzanake yogya hotA hai // 8 // rAgabuddhise kiyA gayA strIkA smaraNa bhI jaba nizcayase munike tejakI hAni, apavitratA, vratakA vinAza, pApa, mokSamArgase patana tathA klezako karatA hai taba bhalA usakI samIpatA, darzana, vArtAlApa aura sparza Adi kyA anarthokI. paramparAko nahIM karate haiM ? arthAt 1za kuryAna sA kiM punH| 2 vAgurA vinirmitA /
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 padmanandi-paJcaviMzatiH [668 : 12-9tatsAMnidhyavilokanaprativacaHsparzAdayaH kurvate kiM nAnarthaparaMparAmiti yatestyAjyAbalA duurtH||9|| 669 ) vezyA syADanatastadasti na yatezcedasti sA syAt kuto nAtmIyA yuvatiryatitvamabhavattatyAgato ytpuraa| puMso 'nyasya ca yoSito yadi ratizchinno nRpAttatpateH syAdApajananadvayakSayakarI tyAjyaiva yoSA yateH // 10 // 670) dArA eva gRhaM na ceSTakacitaM tattairgRhastho bhavet tattyAge yatirAdadhAti niyataM sa brahmacarya param / vaikalyaM kila tatra cettadaparaM sarva vinaSTaM vrataM paMsastena vinA tadA tadabhayabhraSyatvamApadyate // 11 // 671) saMpadyeta dinadvayaM yadi sukhaM no bhojanAdestadA strINAmapyatirupagarvitadhiyAmaGgaM zavAgAyate / mArgAt prapAtaM karoti / klezaM karoti / tatsAMnidhyavilokanaprativacaHsparzAdayaH tasyAH yuvatyAH nikaTa viloknprtivcnsprshaadyH| anarthaparaMparAM pApaparaMparAm / kiM na kurvate / api tu kurvate / iti hetoH / bho yate' / abalA dUrataH tyAjyA tyajanIyA // 9 // vezyA dhanataH syAt bhavet / taddhanaM yateH nAsti / cet yadi / kaliprabhAvAt yatibhiH dhanaM gRhItaM taddhanaM yateH asti tadA sA vezyA kutaH kasmAt prApyate / tasya yateH AtmIyA api yuvatiH na / saiva tyktaa| yat yasmAt / purA pUrvam / tattyAgataH strItyAgataH / yatitvam abhavat / ca punaH / anyasya puMsaH puruSasya / yoSitaH sakAzAt / yadi / ratiH kI tadA tatpateH tasyAH striyAH pateH [ patyuH ] vallabhAt / athadhA nRpAt / chinnaH hastapAdaindriyAdicheditaH / Apat syAt bhavet / tataH kAraNAt / yoSA jananadvayakSayakarI ihlokprlokdvykssykrii| yateH tyAjyA // 10 // dArAH strI eva gRham / ca punaH / iSTakacitaM vyAptaM gRhaM gRhaM na / loke ITaH / tattasmAtkAraNAt / taiH kalatraiH kRtvA / gRhasthaH bhavet / tattyAge strItyAge sati / sa yatiH niyataM nizcitam / paraM brahmacaryam AdadhAti Acarati / cet yadi / tatra brahmacarye vaikalyam / kila iti satye / aparaM sarva sakalaM vratam / vinaSTam / tena brahmacaryeNa vinA tadA puMsaH puruSasya / tadubhayabhraSTatvam Apadyate prApyate ihaloke paraloke bhraSTaM bhavet // 11 // yadi strINAm / bhojanAdeH sakAzAt / dinadvayaM sukhaM no saMpadyeta sukhaM na utpadyate / tadA strINAm avazya karate haiM / isaliye sAdhuko aisI strIkA dUrase hI tyAga karanA cAhiye // 9 // vezyA dhanase prApta hotI hai, so vaha dhana munike pAsa hai nahIM / yadi kadAcit vaha dhana bhI usake pAsa ho to bhI vaha prApta kahAMse hogI ? arthAt usakI prApti durlabha hai / isake atirikta yadi apanI hI strI munike pAsa ho, so yaha bhI sambhava nahIM hai| kyoMki, pUrvameM usakA tyAga karake hI to munidharma svIkAra kiyA hai / yadi kisI dUsare puruSakI strIse anurAga kiyA jAya to rAjAke dvArA tathA usa strIke patike dvArA bhI indriyachedana Adike kaSTako prApta hotA hai / isaliye sAdhuke liye donoM lokoMko naSTa karanevAlI usa strIkA tyAga hI karanA cAhiye // 10 // strI hI ghara hai, IMToMse nirmita ghara vAstavameM ghara nahIM hai / usa strIrUpa gRhake sambandhase hI zrAvaka gRhastha hotA hai / aura usakA tyAga karake sAdhu niyamita utkRSTa brahmacaryako dhAraNa karatA hai / yadi usa brahmacaryake viSayameM vikalatA ( doSa ) ho to phira anya saba vrata naSTa ho jAtA hai / isa prakAra usa brahmacaryake vinA puruSa donoM hI lokoMse bhraSTa hotA hai, arthAt usake yaha loka aura paraloka donoM hI bigar3ate haiM // 11 // yadi do dina hI bhojana AdikA sukha na prApta ho to apane saundaryapara atyanta abhimAna karanevAlI una striyoMkA zarIra mRta zarIrake samAna ho jAtA hai / strIke zarIrameM sambaddha lAvaNya 1za 'api tu kurvate' naasti| 2 za 'bho yate' naasti| 3 za 'bhavet' naasti| 4 za issttH| 5 ka 'sa' naasti| 6za 'sakalaM' naasti| 7za ihlokprlokbhrssttN|
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 197 -674 : 12-15] 12. brahmacaryarakSAvatiH lAvaNyAdyapi tatra caJcalamiti zliSTaM ca tattadgatA dRSTvA kuGkumakajalAdiracanAM mA gaccha mohaM mune // 12 // 672 ) rambhAstambhamRNAlahemazazabhRnnIlotpalAdyaiH purA yasyai strIvapupaH puraH parigataiH prAptA pratiSThA na hi / tatparyantadazAM gataM vidhivazAkSiptaM kSataM pakSibhi bhItaizchAditanAsikaiH pitRvane dRSTa laghu tyajyate // 13 // 673 ) aGgaM yadyapi yoSitAM pravilasattAruNyalAvaNyavad bhaSAvattadapi pramodajanakaM mahAtmanAMno staam| ucchUnarbahubhiH zavairatitarAM kIrNa zmazAnasthalaM labdhvA tuSyati kRSNakAkanikaro no rAjahaMsavajaH // 14 // 674) yUkAdhAma kacAH kapAlamajinAcchannaM mukhaM yoSitAM tacchidre nayane kucau palabharau bAhU tate kiikse| ajhaM zarIram / zavAgAyate zavamRtaka-aGgam iva Acarati / kiMlakSagAnAM strINAm / atirUpagarvitadhiyAm / ca punaH / tatra striyAH aGge / lAvaNyAdi api caJcalam / zliSTaM baddham / tattasmAtkAraNAt / bho mune kuGkumakajjalAdiracanAm / tadgatAM tasyAM striyAM gatAM prAptAm / dRSTvA mohaM mA gaccha // 12 // yasyAH sya] strIvapuSaH / puraH agre| rambhAstambhamRNAlahemazazabhRnnIlo. tpalAdyaiH puraHparigataiH prAptaiH / pratiSThA na hi prAptA / taccharIram / vidhivazAt karmavazAt / paryantadazAM gataM maraNaM prAptam / pitRvane kSiptam / pakSibhiH kSataM khaNDitam / dRSTam / janaiH laghu tyajyate / kiMlakSaNaiH janaiH / bhItaiH chAditanAsikaiH // 13 // yoSitAM strINAm ahaM yadyapi pravilasattAruNyalAvaNyavadrUSAvat AbharaNayuktazarIraM mUDhAtmanAM pramodajanakaM bhavati / satAM sAdhUnAM pramodajanakaM no| yathA zmazAnasthala labdhvA kRSNakAkanikaraH tuSyati / rAjahaMsavajaH no tuSyati / kiMlakSaNaM zmazAnama / ucchranaiH bahubhiH zavaiH mRtakaiH / atitarAm / kIrNa vyAptam // 14 // yoSitAM strINAm / kacAH kezAH / yUkAdhAma gRham / strINAM mukhaM kapAlam ajinena Acchannam AcchAditam / nayane dve tacchidre tasya mukhasya chide| strINAM kucau palabharau maaNspinnddau| bAhU tate bhujau dIrgha kIkase' asthisvarUpe / strINAM tundam udaram / mUtramalAdisama viSThAgRham / jaghanaM prasyandi kSaraNasvabhAvaM Adi bhI vinazvara haiN| isaliye he mune ! usake zarIrameM saMlagna kuMkuma aura kAjala AdikI racanAko dekhakara tU mohako prApta mata ho // 12 // pUrva samayameM jisa strIzarIrake Age kadalIstambha, kamalanAla, suvarNa, candramA aura nIla kamala Adi pratiSThAko nahIM prApta ho sake haiM vaha zarIra jaba daivavaza maraNa avasthAko prApta honepara smazAnameM pheMka diyA jAtA hai aura pakSI use idhara udhara noMcakara kSata-vikSata kara DAlate haiM taba aisI avasthAmeM use dekhakara bhayako prApta hue loga nAkako baMda karake zIghra hI chor3a dete haiM- taba usase anurAga karanA to dUra rahA kintu usa avasthAmeM ve use dekha bhI nahIM sakate haiM / 13 / / yadyapi zobhAyamAna yauvana evaM saundaryase paripUrNa striyoMkA zarIra AbhUpaNoMse vibhUSita hai to bhI vaha mUrkhajanoMke liye hI Anandako utpanna karatA hai, na ki sajjana manuSyoMke liye / ThIka hai- bahuta-se sar3e-gale mRta zarIroMse atizaya vyApta smazAnabhUmiko pAkara kAle kauvoMkA samudAya hI santuSTa hotA hai, na ki rAjahaMsoMkA samudAya // 14 // striyoMke bAla juoMke ghara haiM, mastaka evaM mukha camar3ese AcchAdita hai, donoM netra usa mukhake chidra haiM, donoM stana mAMsase paripUrNa haiM, donoM bhujAyeM laMbI haDDiyAM haiM, udara mala-mUtrAdikA sthAna hai / jaghana 1ka tadvatAm, cava tadgatam / 2 ka za ysyaaH| 3 bhaza prAptAH pratiSThAM, ka prAptAH pratiSThA / 4 ka tdvtaaN| 5kaza 'puraH' naasti| 6a za prtisstthaaN| 7ka praaptaaH| 8ka 'yathA' naasti| 9za dIrghakIkase /
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 [674:12-15 pAnandi-paJcaviMzatiH tumdai mUtramalAdisama jaghanaM prasyandivoMgRhaM pAdasthUNamidaM kimatra mahatAM rAgAya saMbhAvyate // 15 // 675) kAryAkAryavicArazUnyamanaso lokasya kiM mahe yo rAgAndhatayAdareNa vanitAvaktrasya lAlAM pibet / lApyAste kavayaH zazAGkavaditi pratyaktavAgDambarai zvarmAnaddhakapAlametadapi yairapre satAM varNyate // 16 // 676) eSa strIviSaye vinApi hi paraproktopadezaM bhRzaM rAgAndho madanodayAdanucitaM kiM kiM na kuryaajnH| apyetatparamArthabodhavikelaH prauDhaM karoti sphurat zRGgAraM pravidhAya kAvyamasakallokasya kazcitkaviH // 17 // 677) dArArthAdiparigrahaH kRtagRhanyApArasAro'pi san devaH so'pi gRhI naraH paradhanastrInispRhaH sarvadA / vIryaniHsaraNasthAnam / varSoMgRhaM purISagRham / pAdasthUNam / atra shriire| mahatA rAgAya idaM kiM sNbhaavyte| strIzarIre rAgAya' kimapi na saMbhAvyate // 15 // tasya lokasya vayaM kiM brUmahe / kiMlakSaNasya lokasya / kAryAkArya vicAre zUnyamanasaH / yaH ayaM lokaH / rAgAndhatayA AdareNa vanitAvaktrasya lAlAM pibet / te kavayaH zlAghyAH iti ko'rthaH nindyaaH| yaiH kavibhiH / etadapi zrImukham / satAM sAdhUnAm agre zazAzvat candrava iti vrnnyte| kiMlakSaNaM mukham / carmAnaddhakapAlam / kiMlakSaNaiH kavibhiH / pratyakavAgDambaraH // 16 // eSa janaH lokaH / madanodayAt kAmodayAt / bhRzam atizayena / rAgAndhaH api paraprokta-upadeza vinApi hi zrIviSaye kiM kim anucitama ayogyakArya na kuryaat| apitu kuryAt / kazcitkaviH etat sphUracchamAra kAvyaM prauDhama / pravidhAya kRtvA / asakRt nirantaram / lokasya paramArthabodhavikalaH karoti // 17 // so'pi gRhI naraH bhavyaH devaH kathyate / kiMlakSaNaH bhvyH| dArA strI artha-dravya-parigrahayuktaH / punaH kRtagRhavyApArasAraH api san sa bhavyaH paradhanaparastrIniHspRhaH / sarvadA / tu punaH / sa muniH| devAnAm api devaH eva / atra loke| kena puMsA puruSeNa no manyate / api tu sarvaiH manyate / yasya mammmmmmmmm bahate hue malakA ghara hai, tathA paira stambha (thuniyA) ke samAna hai| aisI avasthAmeM yaha strIkA zarIra yahAM kyA mahAn puruSoMke liye anurAgakA kAraNa ho sakatA hai ? arthAt unake liye vaha anurAgakA kAraNa kabhI bhI nahIM hotA hai // 15 // jisakA mana kartavya aura akartavyake vicArase rahita hai, tathA isIliye jo rAgameM andhA hokara utsukatAse strIke mukhakI lArako pItA hai, usa manuSyake viSayameM hama kyA kaheM ! kintu jo kavijana apane spaSTa vacanoMke vistArase sajjanoMke Age camar3ese AcchAdita isa kapAla yukta mukhako candramAke samAna sundara batalAte haiM ve bhI prazaMsanIya samajhe jAte haiM- jo vAstavameM nindAke pAtra haiM // 16 // yaha janasamUha dUsaroMke upadezake vinA bhI kAmake uddIpta honese rAgase andhA hokara svIke viSayameM kauna kauna-sA nindha kArya nahIM karatA hai ? arthAt vinA upadezake hI vaha strIke sAtha aneka prakArakI nindanIya ceSTAoMko karatA hai / phira heya-upAdeyake jJAnase rahita koI kavi nirantara zRMgAra rasase paripUrNa kAvyako racakara una logoMke cittako aura bhI rAgase puSTa karatA hai // 17 // jo gRhasva strI evaM dhana Adi parigrahase sahita hokara gharake uttama vyApAra Adi kAryoMko karatA huA mI kamI paradhana aura parastrIkI icchA nahIM karatA hai vaha gRhastha manuSya bhI deva (prazaMsanIya ) hai / phira 6 1kvikl| 23 prigrhkRtgrh| 3za raagaadyH| 4za 'candravat iti naasti| 5za prigrhvyaapaarsaarH| kena' naasti|
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ -680 : 12-21] 12. brahmacaryarakSAvartiH yasya strI na tu sarvathA na ca dhanaM ratnatrayAlaGkRto devAnAmapi deva eva sa muniH kenAtra no manyate // 18 // 678) kAminyAdi vinAtra duHkhahataye svIkurtate tacca ye lokAstatra sukhaM parAzritatayA tadduHkhameva dhruvam / hitvA tadviSayotthamantavirasaM stokaM yadAdhyAtmikaM tattavaikadRzAM sukhaM nirupamaM nityaM nijaM nIrajam // 19 // 679 ) saubhAgyAdiguNapramodasadanaiH puNyairyutAste hRdi strINAM ye suciraM vasanti vilasattAruNyapuNyazriyAm / jyotirbodhamayaM tadantaradRzA kAyAtpRthak pazyatAM yeSAM tAnatu jAtu te'pi kRtinastebhyo namaH kurvate // 20 // 680) duSprApaM bahuduHkharAzirazuci stokAyuralpajJatAjJAtaprAntadinaM jarAhatamatiH prAyo naratvaM bhave / 199 muneH / sarvathA prakAreNa / na tu khI na ca dhanam / sa muniH ratnatraya - alaGkRtaH // 18 // lokAH kAminyAdi vinA / atra loke / duHkhahtaye duHkhanAzAya / tat strI Adi / svIkurvate aGgIkurvanti / ca punaH / tatra strISu yatsukhaM tatsukhaM parAzritatayA duHkhameva dhruvam / tat viSayotthaM viSayodbhavam / antavirasaM stokam / hitvA parityajya / bhavyaH / yatsukham tattvaikadRzAm AdhyAtmikaM tatsukham / aGgIkurute / tatsukhaM tattvaikadRzAM sukham / kiMlakSaNaM sukham / nirupamam / nijaM svakIyam / nityaM zAzvatam / nIrajaM rajorahitam ||19||ye narAH strINAM hRdi / suciraM cirakAlaM vasanti / te narAH puNyaiH yutA vartante / kiMlakSaNaiH puNyaiH / saubhAgyAdiguNa pramodasadanaiH saubhAgyamandiraiH / kiMlakSaNAnAM strINAm / vilasattAruNyapuNyazriyAm / yeSAM yatInAM hRdi / tAH striyaH / jAtu kadAcit / na vasanti / te'pi yatayaH / kRtinaH puNyayuktAH / tebhyaH namaH kurvate / tadbodhamayaM jyotiH / antaradRzA kAyAt pRthak pazyata jJAnanetreNa pazyatAm // 20 // bhave saMsAre / naratvaM manuSyapadam / prAyaH bAhulyena / duSprApam / idaM naratvam / bahuduHkharAziH azuciH / idaM naratvaM stokAyuH / alpajJatayA ajJAtaprAntadinam ajJAtamaraNadinam / idaM naratvam / jarAhatamatiH / asmin '' jisake pAsa sarvathA na to strI hai aura na dhana hI hai tathA jo ratnatrayase vibhUSita hai vaha muni to devoMkA bhI deva ( devoMse bhI pUjya ) hai / vaha bhalA yahAM kisake dvArA nahIM mAnA jAtA hai ? arthAt usakI saba hI pUjA karate haiM // 18 // yahAM strI Adike vinA jo duHkha hotA hai usako naSTa karaneke liye loga ukta strI Adiko svIkAra karate haiM / parantu una strI Adike nimittase jo sukha hotA hai vaha vAstava meM parake adhIna honese duHkha hI hai | isaliye vivekI jana pariNAma meM ahitakAraka evaM pramANameM alpa usa viSayajanya sukhako chor3akara tattvadarziyoMke usa anupama sukhako svIkAra karate haiM jo AtmAdhIna, nitya, AtmIka (svAdhIna ) evaM pApase rahita hai // 19 // jo manuSya zobhAyamAna yauvanakI pavitra zobhAse sampanna aisI striyoMke hRdayameM cira kAla taka nivAsa karate haiM ve saubhAgya Adi guNoM evaM Anandake sthAnabhUta puNyase yukta hote haiM, arthAt jinheM uttama striyAM cAhatI haiM ve puNyAtmA puruSa haiM / kintu abhyantara netrase jJAnamaya jyotiko zarIrase bhinna dekhanevAle jina sAdhuoMke hRdayameM ve striyAM kabhI bhI nivAsa nahIM karatI haiM una puNyazAlI muniyoMke liye ve pUrvokta ( striyoM ke hRdayameM rahanevAle) puNyAtmA puruSa bhI namaskAra karate haiM // 20 // saMsArameM jo manuSyaparyAya durlabha hai, bahuta duHkhoMke samUhase vyApta hai, apavitra hai, alpa Ayuse sahita hai, jisake anta ( maraNa ) kA dina alpajJatAke kAraNa jJAta nahIM kiyA jA sakatA 1 ka 'strISu' nAsti / 2 ka yatsukham AdhyAtmikaM yatsukhaM /
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmanandi-paJcaviMzatiH [680 : 12-21asminneva tapastataH zivapadaM tatraiva sAkSAtsukhaM saukhyArthIti vicintya cetasi tapaH kuryAnaro nirmalam // 21 // 681) ukteyaM munipamanandibhiSajA dvAbhyAM yutAyAH zubhA savRttauSadhaviMzaterucitavAgambhasA vrtitaa| nirgranthaiH paralokadarzanakRte prodyattapovArdhakai zvetazcakSuranaGgarogazamanI vartiH sadA sevyatAm // 22 // naratve / tapaH kAryam / tataH tapasaH sakAzAt / zivapadaM bhavet / tatra zivapade / sAkSAt sukham / saukhyArthI naraiH / cetasi iti vicintya nirmalaM tapaH kuryAt // 21 // prodyattapovArdhakaiH prakAzatapovRddhaiH / nirgranthaiH munibhiH / paralokadarzanakRte kAraNAya / sadvRttauSadhaviMzataH vartiH sadA sevyatAm / kiMlakSaNAyAH saccAritrauSadhaviMzateH / dvAbhyAM yutAyAH / sA iyaM vartiH / munipadmanandibhiSajA vaidyena / uktA kathitA / zubhA zreSThA / punaH kiMlakSaNA vartiH / ucitavAk arthAmbhasA vartitA marditA / punaH kiMlakSaNA vartiH / cetazcakSuranaGgarogazamanI manonetrasaMbandhinaM kandarpa vinAzanazIlA // 22 // iti zrIbrahmacaryarakSAvartiH samAptA // 12 // hai, tathA jisameM vRddhAvasthAke kAraNa buddhi prAyaH kuNThita ho jAtI hai; usa manuSya paryAyameM hI tapa kiyA jA sakatA hai / tathA mokSapadakI prApti isa tapase hotI hai aura vAstavika sukha usa mokSameM hI hai| yaha manameM vicAra karake mokSasukhAbhilASI manuSyako isa durlabha manuSya paryAyameM nirmala tapa karanA cAhiye // 21 // dose adhika uttama bIsa chandoM (padyoM) rUpa auSadhi (bAIsa zlokoMmeM racita yaha brahmacarya prakaraNa ) kI jo yaha battI muni padmanandIrUpa vaidyake dvArA batalAyI gaI hai, zreSTha hai, yogya zabda evaM artharUpa jalase jisakA udvartana kiyA gayA hai, tathA jo cittarUpa cakSuke kAmarUpa rogako zAnta karanevAlI hai usakA sevana tapovRddha sAdhuoMko paralokake darzanake liye nirantara karanA cAhiye // vizeSArthayahAM zrI padmanandI munine jo yaha bAIsa zlokamaya brahmacarya prakaraNa racA hai usake liye unhoMne auSadhikI battI (ImeM auSadhikA prayoga kara AMkhameM lagAne ke liye banAI gaI battI athavA aMjana lagAnekI zalAI ) kI upamA dI hai / abhiprAya usakA yaha hai ki jisa prakAra uttama vaidyake dvArA batalAye gaye zreSTha aMjanako zalAkAke dvArA AkhoMmeM lagAnepara manuSyakI AkhoMkA roga (phulI Adi) dUra ho jAtA hai aura taba vaha dUsare logoMko spaSTa dekhane lagatA hai, isI prakAra jo bhavya jIva muni padmanandIke dvArA uttamottama zabdoM aura arthakA Azraya lekara race gaye isa brahmacarya prakaraNakA manana karate haiM unake cittakA kAmaroga (viSayavAMchA ) naSTa ho jAtA hai aura taba ve munivratako dhAraNa karake paraloka ( dUsare bhava ) ke dekhanemeM samartha ho jAte haiM / tAtparya yaha ki aisA karanese durgatikA duHkha naSTa hokara unheM yA to mokSakI prApti ho jAtI hai yA phira dUsare bhavameM devAdikI uttama paryAya prApta hotI hai // 22 // isa prakAra brahmacaryarakSAvartI nAmakA adhikAra samApta huA // 12 // 1 ka mokSArthIti / 2 mokSArthInaram /
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ [13. RSabhastotram ] 682 ) jaya usaha NAhiNaMdaNa tihuvaNaNilaekadIva titthayara / jaya sayalajIvavacchala NimmalaguNarayaNaNihi NAha // 1 // 683) sayalasurAsuramaNimauDakiraNakabburiyapAyapIDha tumaM / dhaNNA pecchaMti thuNaMti javaMti jhAyaMti jiNaNAha // 2 // 684) cammacchiNA vi diDhe taha tailoe Na mAi mhhriso| NANacchiNA uNo jiNa Na-yANimo kiM paripphurada // 3 // 685 ) taM jiNa NANamaNaMtaM visaIkayasayalavatthuvitthAraM / jo thuNai so payAsai samuhakahamavaDasAlUro // 4 // 686) amhArisANa tuha gottakittaNeNa vi jiNesa saMcaraha / AesaM maggaMtI purao hiyaicchiyA lacchI // 5 // bho usaha bho RSabha / bho NAhiNaMdaNa bho nAbhinandana / bho tribhuvananilayaekadIpa tribhavanagRhadIpa / bho tIrthakara / bho skljiivvtsl| bho nirmalaguNaratnanidhe / bho nAtha / tvaM jaya // 1 // bho jinanAtha / bho sakalasurAsuramaNimukuTakiraNaH karburitapAdapITha / tvAM jina dhanyA narAH prekSante stuvanti japanti dhyAyanti // 2 // bho jina / tvayi carmanetreNApi dRSTa sati mahAharSaH trailokye na mAti / punaH jJAnanetreNa tvayi dRSTe sati kiyat AnandaM parisphurati tad vayaM na jAnImaH // 3 // bho jina / yaH pumAn sarvopadezena tvAM stauti / kiMlakSaNaM tvAm / jJAnamayam anantam / punaH kiMlakSaNaM tvAm / viSayIkRtasakalavastuvistAraM gocarIkRtasakalapadArtham / sa pumAn avaTakUpamaNDUkaH daduraH / samudrakathAM prakAzayati // 4 // bho jineza / bho zrIsarvajJa / mama sadRzAnAM [ asmAdRzAnAM ] janAnAm / tava gotrakIrtanena tava nAmasmaraNena / hRdayasthitA [ hRdayepsitA ] mano * he RSabha jinendra ! nAbhi rAjAke putra Apa tIna lokarUpa gRhako prakAzita karaneke liye advitIya dIpakake samAna haiM, dharmatIrthake pravartaka haiM, samasta prANiyoMke viSayameM vAtsalya bhAvako dhAraNa karate haiM, tathA nirmala guNoMrUpa ratnoMke sthAna haiM / Apa jayavanta hoveM // 1 // namaskAra karate hue samasta devoM evaM asuroMke maNimaya mukuToMkI kiraNoMse jinakA pAdapITha (paira rakhanekA Asana ) vicitra varNakA ho rahA hai aise he RSabha jinendra ! puNyAtmA jIva ApakA darzana karate haiM, stuti karate haiM, japa karate haiM, aura dhyAna bhI karate haiM // 2 // he jina ! carmamaya netrase bhI ApakA darzana honepara jo mahAn harSa utpanna hotA hai vaha tInoM lokoMmeM nahIM samAtA hai| phira jJAnarUpa netrase ApakA darzana honepara kitanA Ananda prApta hogA, yaha hama nahIM jAnate haiM // 3 // he jinendra ! jo jIva samasta vastuoMke vistArako viSaya karanevAle Apake ananta jJAnakI stuti karatA hai vaha apaneko usa kUpamaNDUka (kue~meM rahanevAlA meMDhaka ) ke samAna pragaTa karatA hai jo kue~meM rahatA huA bhI samudrake vRttAnta (vistArAdi ) ko batalAtA hai // vizeSArtha-jisa prakAra kue~meM rahanevAlA kSudra meMDhaka kabhI samudrake vistAra Adiko nahIM batalA sakatA hai usI prakAra alpajJa manuSya Apake usa ananta jJAnakI stuti nahIM kara sakatA hai jisameM ki samasta dravye evaM unake ananta guNa aura paryAyeM yugapat pratibhAsita ho rahI haiM // 4 // he jinendra! Apake nAmake kIrtanase-kevala nAmake smaraNa mAtrase- bhI hama jaise manuSyoMke sAmane manacAhI lakSmI AjJA mAMgatI 1za jjhAyanti / padmanaM0 26
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 paanandi-paJcaviMzatiH [687 : 13-6687 ) jAsi sirI taha saMte tuva avaiNNammi tIeM nnttttaaeN| saMke jaNiyANiTTA diTThA savvaTThasiddhI vi // 6 // 688 ) NAhighare ghasuhArAvaDaNaM jaM suiramihaM' tuhoyaraNA / Asi NahAhi jiNesara teNa dharA vasumaI jAyA // 7 // 689 ) sa ciya suraNaviyapayA maruevI pahu Thio si jaMgamme / purao paTTo yajjhai majjhe se puttavaMtINaM // 8 // 690) aMkatthe taha diTe jaMteNa suraoNyalaM suriMdeNa / aNimesattabahuttaM sayalaM NayaNANa paDivaNaM // 9 // vAJchitA lakSmIH / mama purataH agre / AdezaM prArthayantI saMcarati pravartate // 5 // zaGke aham / evaM manye / bho zrIsarvajJa / yA zrI: lakSmIH tathA zrIH shobhaa| tvayi sati srvaarthsiddhau| bhAsi pUrvam AsIt / tvayi avatIrNe sati tasyAH lakSmyAH naSTA zobhA sarvArthasiddhau api na dRSTA / janitAniSTA // 6 // bho jinezvara / tava avataraNAt / nAbhigRhe [ iha ] pRthivyAm / nabhasaH AkAzAt / yadyasmAt / sucira cirakAlam / vasudhArApatanam AsIt tena hetunA mA pRthvI vasumatI jAtA dravyavatItvam upagatA // 7 // bho prabho / marudevI seMcI sura-deva-indrANI ca punaH [ sa ciya sA eva ] devaiH namitapadA jAtA / satyaM yasyAH mahadevyAH garbha tvaM sthito'si tasyAH marudevyAH mastake putravatInAM madhye aprataH paTTaH badhyate / putravatI marudevI pradhAnA tatsadazA anyA na // 8 // bho jineza / aGkasthe tvayi dRSTe sati surendreNa / netrANAm animeSanAnAtvaM saphalaM pratipannaM saphalaM jJAtam / kiMlakSaNena huI upasthita hotI hai // 5 // he bhagavan ! Apake sarvArthasiddhimeM sthita rahanepara jo usa samaya usakI zobhA thI vaha Apake yahAM avatAra lenepara naSTa ho gaI / isase mujhe aisI AzaMkA hotI hai ki isIliye usa samaya sarvArthasiddhi bhI aisI dekhI gaI mAnoM unakA aniSTa hI ho gayA hai // vizeSArtha-jisa samaya bhagavAn RSabha jinendrakA jIva sarvArthasiddhimeM vidyamAna thA usa samaya bhAvI tIrthakarake vahAM rahanese usakI zobhA nirAlI hI thii| phira jaba vaha vahAMse cyuta hokara mAtA marudevIke garbha meM avatIrNa huA taba sarvArthasiddhikI vaha zobhA naSTa ho gaI thI / isapara yahAM yaha utprekSA kI gaI hai ki bhagavAn RSabha jinendrake cyuta honepara vaha sarvArthasiddhi mAno vidhavA hI ho gaI thI, isIliye vaha usa samaya saubhAgyazrIse rahita dekhI gaI // 6 // he jinezvara ! Apake avatAra lenese nAbhi rAjAke gharapara AkAzase jo cira kAla (pandraha mAsa ) taka dhanakI dhArAkA patana huA- ratnoMkI varSA huI-usase yaha pRthivI 'vasumatI (dhanavAlI)' isa sArthaka nAmase yukta huI // 7 // he bhagavan ! jisa marudevIke garbhameM tuma jaisA prabhu sthita thA usIke caraNoMmeM usa samaya devoMne namaskAra kiyA thaa| taba putravatI striyoMke madhyameM unake samakSa usake liye paTTa bAMdhA gayA thA, arthAt samasta putravatI striyoMke bIcameM tIrthaMkara jaise putraratnako janma denevAlI eka vahI marudevI putravatI prasiddha kI gaI thI // 8 // he jinendra ! sumerupara jAte hue indrako godameM sthita ApakA darzana honepara usane apane netroMkI nirnimeSatA ( jhapakanakA abhAva ) aura adhikatA ( sahasra saMkhyA) ko saphala samajhA // vizeSArtha- yaha AMgamaprasiddha bAta hai ki devoMke netra nirnimeSa ( palakoMkI jhapakanase rahita ) hote haiM / tadanusAra indrake netra nirnimeSa to the hI, sAthameM ve saMkhyAmeM bhI eka hajAra the / indrane jaba ina netroMse prabhukA darzana kiyA taba usane unako saphala samajhA / yaha suyoga anya manuSya Adiko prApta nahIM hotA hai / kAraNa ki unake do hI netra hote haiM aura ve bhI sanimeSa / isaliye ve jaba trilokInAthakA darzana karate haiM taba unheM bIca bIcameM palakoMke jhapakanese vyavadhAna bhI hotA hai| ve una devoMke samAna bahuta samaya taka TakaTakI lagAkara bhagavAnkA darzana nahIM kara pAte haiM // 9 // 1kaza yAsi / 2 ma avayaNami tIye, ka avayaNamittiye, shavynnmittiiye| 3 bhaka za nntttthaaye| 4 kaza siddhaavi| 5 ka muiramai, ca suzramihiM, za suiramahi / 6 ka za arnnii| 7 ca pratipATho'yam, bhakaza surAlayaM / 8 ka AsIt pUrve AsIt / 9za naSTA yA zomA / 10za shcii|
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ -694 : 13-13] 13. RSabhastotram 691 ) titthattaNamAvaNNo merU tuha jammaNhANajalajoe / taM tasse sUrapamuhI payAhiNaM jiNa kuNaMti sayA // 10 // 692) merusire paDaNuccha liyaNIratADaNapaNaTThadevANaM / taM vittaM tuha pahANaM taha jaha NahamAsi saMkiNaM // 11 // 693) NAha tuha jammaNhANe hariNo merummi NazyamANassa / agrat bhaggA tara ajja vi bhaMgurA mehA // 12 // 694 ) jANa bahuehiM vittI jAyA kappahumehiM tehiM viNA / ekkeNa vi tANa tara payANa parikappiyA NAha // 13 // 203 indreNa / surAlayaM mandiraM [ surAcalaM ] gacchatA // // bho jina / tava janmasnAnajalayogena mehastIrthatvam ApannaH prAptaH / tat tasmAt kAraNAt / sUra-sUryapramukhAH devAH sadAkAle tasya meroH pradakSiNAM kurvanti // 10 // meruzirasi mastake tava tat janmasnAnaM tathA vRttaM jAtaM yathA patanocchalananIratADanavazAt praNaSTadevAnAM nabhaH kIrNam AzritaM vyAptaM jAtam // 11 // bho nAtha / tava janmanAne merI hareH indrasya nRtyamAnasya sphAlitabhujAbhiH tadA bhagnAH meghAH adyApi bhaGgurAH khaNDitA dRzyante // 12 // bho nAtha / yAsAM prajAnAM bahubhiH kalpadrumaiH vRttirjAtA udarapUrNa jAtam / tairvinA kalpadrumaiH vinA / tAsAM prajAnAm / ekenApi he jina ! usa samaya cUMki meru parvata Apake janmAbhiSekake jalake sambandhase tIrthasvarUpako prApta ho cukA thA, isIliye hI mAno sUrya-candrAdi jyotiSI deva nirantara usakI pradakSiNA kiyA karate haiM // 10 // janmAbhiSekake samaya meru parvatake zikharapara nIce girakara Upara ucchalate hue jalake abhighAtase. kucha khedako prApta hue devoMke dvArA ApakA vaha janmAbhiSeka isa prakAra se sampanna huA ki jisase AkAza una devoM aura jalase vyApta ho gayA // 11 // he nAtha ! Apake janmAbhiSekamahotsavameM meruke Upara nRtya karanevAle indrakI kampita ( caMcala ) bhujAoMse nAzako prApta hue megha isa samaya bhI bhaMgura ( vinazvara ) dekhe jAte haiM // 12 // he nAtha ! bhogabhUmike samaya jina prajAjanoMkI AjIvikA bahuta-se kalpavRkSoM dvArA sampanna huI thI unakI vaha AjIvikA una kalpavRkSoM ke abhAva meM eka mAtra Apake dvArA sampanna ( pradarzita ) kI gaI thI // vizeSArtha - pUrvameM yahAM ( bharatakSetra meM ) jaba bhogabhUmi kI pravRtti thI taba prajAjanakI AjIvikA bahuta-se ( dasa prakArake ) kalpavRkSoMke dvArA sampanna hotI thI / parantu jaba tIsare kAlakA anta honemeM palyakA AThavAM bhAga zeSa rahA thA taba ve kalpavRkSa dhIre dhIre naSTa ho gaye the / usa samaya bhagava Adi jinendra ne unheM karmabhUmike yogya asi-masi Adi AjIvikAke sAdhanoMkI zikSA dI thI / jaisA ki svAmI samantabhadrAcAryane kahA bhI hai- prajApatiryA prathamaM jijIviSuH zazAsa kRSyAdiSu karmasu prajAH / prabuddhatattvaH punaradbhutodayo mamatvato nirvivide vidAMvaraH || abhiprAya yaha hai ki jina RSabha jinendrane pahile kalpavRkSoMke naSTa ho jAnepara AjIvikAke nimitta vyAkulatAko prApta huI prajAko prajApati ke rUpameM kRSi Adi chaha karmoMkI zikSA dI thI ve hI RSabha jinendra phira vastusvarUpako jAnakara saMsAra, zarIra evaM bhogoMse virakta hote hue Azcaryajanaka abhyudayako prApta hue aura samasta vidvAnoMmeM agresara ho gaye | bR. sva. sto. 2. isa prakArase jo prajAjana bhogabhUmike kAlameM aneka kalpavRkSoMse AjIvikAko sampanna karate the unhoMne karmabhUmike prArambhameM eka mAtra ukta RSabha jinendrase hI usa AjIvikAko sampanna kiyA thAve RSabha jinendrase asi, masi va kRSi Adi karmoMkI zikSA pAkara AnandapUrvaka AjIvikA karane lage 1 1 ka za tattassa / 2 ka surapamuhA / 13 ba pratipATho'yam / bha za mAsiyaM kinnaM, ka mAsiyaM kiNNaM ca mAsiyaM kiNaM / 4 a za bhuvAhi / 5 ka surasUryapramukhAH /
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 padmanandi-pazcaviMzatiH [695 : 13-14695) pahuNA tae saNAhA gharAsi tIe kahaNNahI buuddho| ___NavaghaNasamayasamullasiyasAsachammeNa romaMco // 14 // 696) viju vva ghaNe raMge diTThapaNaTThA paNaJcirI amrii| jahayA taiyA vi tae rAyasirI tArisI diTThA // 15 // 697 ) veraggadiNe sahasA vasuhA juNNaM tiNaM va jaM mukkaa|| deva tae sA aja vi vilavai sarijalaravA varAI // 16 // 698 ) aisohio si taiyA kAussaggaTTio tumaM NAha / dhammikagharAraMme ubbhIkayamUlakhaMbho vva // 17 // 699 ) hiyayatthajhANasihiDajjhamANa sahasA sarIradhUmo vva / sahaI jiNa tujjha sIse mahuyarakulasaMNiho kesbhro|| 18 // tvayA vRttiH parikalpitA // 13 // bho prabho tvayA prabhuNA kRtvA dharA pRthvI sanAthA AsIt / anyathA tasyA dharAyAH navadhana-meghasamayasamullasitazvArsa [ sasya-] chona [cchadmanA] prAdurbhUtaH romAJcaH kathaM bhavet // 14 // yadA yasmin kAle / tvayA nRtyazAlAyAM pranRtyantI amarI devAGganA nIlAMjasA dRSTapraNaSTA dRSTA tadA kAle rAjazrIH api tArisI tAdRzI devAGganAsadRzI vinazvarA dRSTA / kasmin keva / meghe vidyudiva // 15 // bho deva / vairAgyadine tvayA sahasA yA vasudhA jIrNatRNam iva muktA sA vasudhA adyApi saritAjalaravAt vyAjena varAkinI [varAkI ] vilapati rudanaM karoti // 16 // bho nAtha / tvaM tadA kAyotsargasthitaiH atizobhitaH AsIt [ asi ] dharmaikagRhArambhe UrtIkRtamUlastambhavat tvaM rAjasedeg // 17 // bho jina / tava zIrSe mastake kezasamUhaH zobhate / kiMlakSaNaH kezabharaH / madhukarakulasaMnibhaH kezabharaH / kiMvat / hRdayasthadhyAnazikhidahyamAnazarIradhUmravat // 18 // the // 13 // he bhagavan ! usa samaya pRthivI Apa jaise prabhuko pAkara sanAtha huI thii| yadi aisA na huA hotA to phira vaha navIna varSAkAlake samaya pragaTa hue dhAnyAMkuroMke chalase romAMcako kaise dhAraNa kara sakatI thI? // 14 // he bhagavan ! jaba Apane meghake madhyameM kSaNameM naSTa honevAlI bijalIke samAna raMgabhUmimeM dekhate hI dekhate maraNako prApta honevAlI nRtya karatI huI nIlAMjanA apsarAko dekhA thA tabhI Apane rAjalakSmIko bhI isI prakAra kSaNabhaMgura samajha liyA thA // vizeSArtha-kisI samaya bhagavAn RSabha jinendra aneka rAjA-mahArAoMse veSTita hokara siMhAsanapara virAjamAna the| usa samaya unakI sevA karaneke liye indra aneka gandharvo aura apsarAoM ke sAtha vahAM AyA / usane bhaktivaza vahAM apsarAoMkA nRtya prArambha karAyA / usane bhagavAnko rAjya-bhogase virakta karanekI icchAse isa kAryameM aise pAtra (nIlAMjanA) ko niyukta kiyA jisakI ki Ayu zIghra hI samApta honevAlI thii| tadanusAra nIlAMjanA rasa, bhAva aura layake sAtha nRtya kara hI rahI thI ki itanemeM usakI Ayu samApta ho gaI aura vaha dekhate hI dekhate kSaNabharameM adRzya ho gaI / yadyapi indrane rasabhaMgake bhayase vahAM dUsarI vaisI hI apsarAko tatkAla khar3A kara diyA thA, phira bhI bhagavAn RSabha jinendra isase anabhijJa nahIM rahe / isase unake hRdayameM bar3A vairAgya huA (A. pu. 17, 1-11.) // 1 // he deva ! Apane vairAgyake dina cUMki pRthivIko jIrNa tRNake samAna akasmAt hI chor3a diyA thA, isIliye vaha vecArI Aja bhI nadIjalakI dhvanike miSase vilApa kara rahI hai // 16 // he nAtha ! Apa kAyotsargase sthita hokara aise atizaya zobhAyamAna hote the jaise mAno dharmarUpI advitIya prAsAdake nirmANameM Upara khar3A kiyA gayA mUla khambhA hI ho // 17 // he jina ! Apake zirapara jo bhramarasamUhake samAna kAle kezoMkA bhAra hai vaha aisA zobhita hotA hai 1ka kaha Naho, ba khnh| 2ba vri| 3 ca pratipATho'yam / a ka za ujjhiiky| 4 ka za sohai. navamegha / 6maka svaas| 7ka api taadRshii| 8a za 'rudanaM karoti' naasti| 9 ka kAyotsarga sthitH| 10maka rAjate / 11 dagdhamAnazIghazarIravat dhUmravada, ka dagdhamAnazarIradhUmravat , za dagdhamAnazIghrazarIradhUmravat /
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ -704:13-23] 13. RSabhastotram 205 700) kammakalaMkacaukke NaDe nnimmlsmaahibhuuiie| tuha NANadappaNe cciya loyAloyaM paDipphaliyaM // 19 // 701) AvaraNAINi tae samUlamummUliyAi daTTaNa / kammacaukkeNa muyaM va NAha bhIeNa seseNa // 20 // 702 ) NANAmaNiNimmANe deva Thio sahasi samavasaraNammi / uriM vai saMNiviTTho jiyANa joINa savvANaM // 21 // 703) louttarA vi sA samavasaraNasohA jiNesa tuha pAe / lahiUNa lahai mahimaM raviNo NaliNi vva kusumaTThADDA] // 22 // 704) Nihoso akalaMko ajaDo caMdo vva sahasi taM taha vi| sIhAsaNAyalattho jiNiMda kykuvlyaannNdo|| 23 // bho arghya pUjya / nirmalasamAdhibhUtyA karmakalaGkacatuSke naSTe sati tava jJAnadarpaNe lokAlokaM pratibimbitam // 19 // bho nAtha | AvaraNAdIni tvayA samUlam unmUlitAni utpAditAni / bhItena zeSeNa aghAtikarmacatuSkena dRSTrA sa aghAticatuSkaH mRtagavat [tat aghAticatuSkaM mRtavat ] tvayi viSaye sthitam // 20 // bho deva / samavasaraNe nAnAmaNinirmANe tvaM sthitaH zobhase / kiMlakSaNastvam / yAvatAM [ jitAnAM ] sarveSAM yoginAm upari niviSTaH san virAjase zobhase // 21 // bho jineza / sA samavasaraNazobhA lokottarA api tava pAdau labdhvA prApya mahimAnaM labhate / yatha sUryasya pAdapAn [pAdAn ] labdhvA kamalinI viraajte| kiMlakSaNA kamalinI / kusumasthA kusumeSu tiSThatIti kusumasthA // 22 // bho jinendra / tvaM candravat zobhase tathApi candrAt adhikaH / yatastvaM nirdoSaH / punaH kiMlakSagaH tvam / akalaGkaH kalaGkarahitaH / ajaDaH jJAnavAn / punaH kiMmAno hRdayameM sthita dhyAnarUpI agnise sahasA jalanevAle zarIrakA dhuAM hI ho // 18 // he bhagavan ! nirmala dhyAnarUpa sampadAse cAra ghAtiyA karmarUpa kalaMkake naSTa hojAnepara pragaTa hue Apake jJAna (kevalajJAna) rUpa darpaNameM hI loka aura aloka pratibimbita hone lage the // 19 // he nAtha ! usa samaya jJAnAvaraNAdi cAra ghAtiyA karmoko samUla naSTa hue dekhakara zeSa ( vedanIya, Ayu, nAma aura gotra ) cAra aghAtiyA karma bhayase hI mAno mare hueke samAna ( anubhAgase kSINa ) ho gaye the||20|| he deva! vividha prakArakI maNiyoMse nirmita samavasaraNameM sthita Apa jIte gaye saba yogiyoMke Upara baiThe hueke samAna suzobhita hote haiM // vizeSArthabhagavAn jinendra samavasaraNasabhAmeM gandhakuTIhI bhItara svabhAvase hI sarvopari virAjamAna rahate haiM / isake Upara yahAM yaha utprekSA kI gaI hai ki unhoMne cUMki apanI Abhyantara va bAhya lakSmIke dvArA saba hI yogIjanoMko jIta liyA thA, isIliye ve mAno una saba yogiyoMke Upara sthita the // 21 // he jineza ! vaha samavasaraNakI zobhA yadyapi alaukika thI, phira bhI vaha Apake pAdoM ( caraNoM) ko prApta karake aisI mahimAko prApta huI jaisI ki puSpoMse vyApta kamalinI sUryake pAdoM (kiraNoM) ko prApta karake mahimAko prApta hotI hai // 22 // he jinendra ! siMhAsanarUpa udayAcalapara sthita Apa cUMki candramAke samAna kuvalaya (pRthivImaNDala, candrapakSameM kumuda ) ko Anandita karate haiM; ata eva usa candramAke samAna suzobhita hote haiM, to bhI ApameM usa candramAkI apekSA vizeSatA hai- kAraNa ki jisa prakAra Apa ajJAnAdi doSoMse rahita honeke kAraNa nirdoSa haiM usa prakAra candramA nirdoSa nahIM hai- vaha sadoSa hai, kyoMki vaha doSA (rAtri ) se sambandha rakhatA hai| Apa karmamalase rahita honeke kAraNa akalaMka haiM, parantu candramA kalaMka ( kAlA cihna ) se hI sahita hai / tathA Apa jaDatA ( ajJAnatA ) se rahita honeke kAraNa ajaDa haiM / parantu candramA ajaDa nahIM hai, 1ka mU, ma za mukh| 2ba suhasi, za sohsi| 3 ka uvariva, baza uvari v| 4 ca-pratipATho'm / akaza jiNaMda / 5ka mRgavat / 6 ka lakSaNastvaM srvessaaN| 7za jina /
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 padmanandi-paJcaviMzatiH [705 : 13-24705) acchaMtu tAva iyarA phuriyaviveyA nnmNtsirsihraa| hoi asoo rukkho vi NAha tuha saMNihANattho // 24 // 706) chattattayamAlaMbiyaNimmalamuttAhalacchalA tujjha / jaNaloyaNesu varisai amayaM pi va NAha biMdUhi // 25 // 707 ) kayaloyaloyaNuppalaharisAi suresahatthaca liyaaii| tuha deva sarayasasaharakiraNakayAI va camarAI // 26 // 708) vihalIkayapaMcasare paMcasaro jiNa tumammi kAUNa / amarakayapupphaviTTicchalA bahU muvai kusumasare // 27 // lakSaNastvam / siMhAsanAcalasthaH / punaH kiMlakSaNastvam / kRtakuvalayAnandaH // 23 // bho nAtha / tAvat itare bhavyAH dUre tiSThantu / kiMviziSTA bhavyAH / sphuritvivekaaH| punaH namrIbhUtaziraHzikharAH / tava saMnidhAnasthaH tava nikaTasthavRkSaH azokaH zokarahitaH bhvti| bhavyajIvasya kA vArtA // 24 // bho nAtha / tava chatratrayam AlambitanirmalamuktAphalacchalAt janalocaneSu amRtaM bindubhiH varSati iva // 25 // bho deva / tava camarANi zazadharakiraNakRtAni iva / punaH kiMlakSaNAni camarANi / kRtalokalocanotpalaharSANi / punaH kiMlakSaNAni camarANi / indrahastecAlitAni // 26 // bho jina / paJcazaraH kAmaH tvayi viSaye amaradevakRtapuSpavRSTicchalAt / bahUn kusumazarAn puSpastabakAn muJcati / kiMlakSaNastvam / viphalIkRtapaJcazaraH nirjitakAmaH // 27 // kintu jaDa hai- himase grasta hai // 23 // he nAtha ! jinake viveka pragaTa huA hai tathA jinakA zirarUpa zikhara Apako namaskAra karanemeM namrIbhUta hotA hai aise dUsare bhavya jIva to dUra hI raheM, kintu Apake samIpameM sthita vRkSa bhI azoka ho jAtA hai / vizeSArtha-yahAM granthakartA bhagavAn RSabha jinendrakI stuti karate hue unake samIpameM sthita ATha prAtihAryoM meM se prathama azoka vRkSakA ullekha karate haiM / vaha vRkSa yadyapi nAmase hI 'azoka' prasiddha hai, phira bhI ve apane zabdacAturyase yaha vyakta karate haiM ki jaba jinendra bhagavAnkI kevala samIpatAko hI pAkara vaha sthAvara vRkSa bhI azoka ( zoka rahita ) ho jAtA hai taba bhalA jo vivekI jIva unake samIpameM sthita hokara unheM bhaktipUrvaka namaskAra Adi karate haiM ve zoka rahita kaise na hoMge ? avazya hI ve zokase rahita hokara anupama sukhako prApta kareMge // 24 // he nAtha ! Apake tIna chatra laTakate hue nirmala motiyoMke chalase mAno binduoMke dvArA bhavyajanoMke netroMmeM amRtakI varSA hI karate haiN| vizeSArtha- bhagavAn RSabha jinendra ke zirake Upara jo tIna chatra avasthita the unake saba ora jo sundara motI laTaka rahe the ve logoMke netromeM aise dikhate the jaise ki mAno ve tIna chatra una motiyoMke miSase amRtabinduoMkI varSA hI kara rahe hoM // 25 // he deva ! logoMke netroMrUpa nIla kamaloMko harSita karanevAle jo camara indrake hAthoMse Apake Upara Dhore jA rahe the ve zaratkAlIna candramAkI kiraNoMse kiye gayeke samAna pratIta hote the // 26 // he jina ! Apake viSayameM apane pAMca bANoMko vyartha dekhakara vaha kAmadeva devoMke dvArA kI jAnevAlI puSpavRSTike chalase mAno Apake Upara bahuta-se puSpamaya bANoMko chor3a rahA hai // vizeSArtha- kAmadevakA eka nAma paMcazara bhI hai, jisakA artha hotA hai pAMca bANoMvAlA / ye bANa bhI usake lohamaya na hokara puSpamaya mAne jAte haiM / vaha inhIM bANoMke dvArA kitane hI avivekI prANiyoMko jItakara unheM viSayAsakta kiyA karatA hai / prakRtameM yahAM bhagavAn RSabha jinendrake upara jo devoMke dvArA puppoMkI varSA kI jA rahI thI usake Upara yaha utprekSA kI gaI hai ki vaha puSpavarSA nahIM hai, balki jaba bhagavAnko apane vazameM karaneke liye usa kAmadevane unake Upara apane pAMcoM bANoMko calA diyA aura phira bhI ve usake vazameM nahIM hue, taba usane mAno unake Upara eka sAtha bahuta-se bANoMko hI chor3anA prArambha kara diyA thA // 27 // 1 za icchNtu| 2 ka asoho, bhaza asovo| 3 ba-pratipATho'yam / bhakaca za sro| 4 bhaza vitthtthii| 5ka hastena /
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ AAPAAAAnnary. -712 : 13-31] 13. RSabhastotram 207 709) esa jiNo paramappA NANI aNNANaM suNaha mA vayaNaM / / .tuha duMduhI rasaMto kahai va tijayassa miliyassa // 28 // 710) raviNo saMtAvayaraM sasiNo uNa jaDuyAyaraM deva / saMtAvajaDattaharaM tujjha cciya pahu pahAvalayaM // 29 // 711) maMdaraimahijamANavurAsiNigghosasaMNihA tujjha / vANI suhA Na aNNA saMsAravisassa NAsayarI // 30 // 712) pattANa sAraNiM piva tujjha giraM sA gaI jaDANaM pi / jA mokkhataruTThANe asarisaphalakAraNaM hoi // 31 // tava dundubhiH rasan zabdaM kurvan san militasya trijagata evaM kathayatIve / evaM kiM kthyti| eSa jinaH paramAtmA jnyaanii| bho lokAH anyeSAM kudevAnAM vacanaM mA zRNuna // 28 // bho deva arthe / bho prabho / raveH sUryasya prabhAvalayaM saMtApakaram / punaH zazinaH candrasya prabhAvalayaM jaDatAkara zItakaram / bho jina / tava prabhAvalayaM saMtApajaDatvaharam // 29 // bho deva / tava vANI sudhA amRtm| saMsAraviSasya naashkrii| anyA kudevasya vANI saMsAravinAzakarI na bhavati / kiMlakSaNA tava vaannii| mandareNa meruNA madhyamAna-amburAzinirghoSasaMnibhA sdRshii||30|| bho jina / tava giraM vANI prAptAnAM jaDAnAm api sA tava gIH vANI / teSAM jaDAnAM gatiH sumaarggaa| tava vANI mokSatarusthAne asadRzaphalakAraNaM bhavati / sA vANI kevalajaladhoraNIva // 31 // he bhagavan ! zabda karatI huI tumhArI bherI tInoM lokoMke sammilita prANiyoMko mAno yaha kara rahI thI ki he bhavya jIvo! yaha jinadeva hI jJAnI paramAtmA hai, dUsarA koI paramAtmA nahIM hai; ata eva eka jinendra devako chor3akara tuma loga dUsaroMke upadezako mata suno||28|| he deva! sUryakA prabhAmaNDala to santApako karanevAlA hai aura candrakA prabhAmaNDala jaDatA (zaitya) ko utpanna karanevAlA hai| kintu he prabho! santApa aura jaDatA ( ajJAnatA) ina donoMko dUra karanevAlA prabhAmaNDala eka ApakA hI hai / / 29 // meru parvatake dvArA mathe jAnevAle samudrakI dhvanike samAna gambhIra ApakI uttama vANI amRtasvarUpa hokara saMsArarUpa viSako naSTa karanevAlI hai, isako chor3akara aura kisIkI vANI usa saMsArarUpa viSako naSTa nahIM kara sakatI hai / vizeSArtha-jinendra bhagavAnkI jo divyadhvani khiratI hai vaha tAlu, kaNTha evaM oSTha Adike vyApArase rahita nirakSara hotI hai| usakI AvAja samudra athavA meghakI garjanAke samAna gambhIra hotI hai| usameM eka yaha vizeSatA hotI hai ki jisase zrotAgaNoMko aisA pratIta hotA hai ki bhagavAn hamArI bhASAmeM hI upadeza de rahe haiN| kahIMpara aisA bhI ullekha pAyA jAtA hai ki vaha divyadhvani hotI to nirakSara hI hai, kintu use mAgadha deva ardhamAgadhI bhASAmeM pariNamAtA hai| vaha divyadhvani svabhAvataH tInoM sandhyAkAloMmeM nau muhUrta taka khiratI hai| parantu gaNadhara, indra evaM cakravartI Adike praznake anusAra kabhI vaha anya samayameM bhI khiratI hai / vaha eka yojana taka sunI jAtI hai / bhagavAn jinendra cUMki vItarAga aura sarvajJa hote haiM ata eva unake dvArA nirdiSTa tattvake viSayameM kisI prakArakA sandeha Adi nahIM kiyA jA sakatA hai| kAraNa yaha ki vacanameM asatyatA yA to kaSAyavaza dekhI jAtI hai yA alpajJatAke kAraNa, so vaha jinendra bhagavAnmeM rahI nahIM hai| ata eva unakI vANIko yahAM amRtake samAna saMsAraviSanAzaka batAyA gayA hai||30|| he jinendra deva! kyArIke samAna tumhArI vANIko prApta hue ajJAnI jIvoMkI bhI vaha avasthA hotI hai jo mokSarUpa vRkSake sthAnameM anupama phalakA kAraNa hotI hai| vizeSArtha-jisa prakAra uttama kyArIko banAkara usameM lagAyA gayA vRkSa jalasiMcanako pAkara abhISTa phala detA hai usI prakAra jo bhavya jIva mokSarUpa vRkSakI kyArIke samAna usa jinavANIko pAkara (sunakara) tadanusAra mokSamArgameM pravRtta hote haiM unheM 1 kabaNANo NANaM, ca NagoNNAgaM, ma za NANoNgANaM / 2 saba jaDuyArayaM, za jaDayArayaM / 3 bhaza mNdir| 4 ka za 'mANAMbu / 5 kthyti| 6bhaza maMdireNa /
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 [718:13-32 pabhanandi-paJcaviMzatiH 713) poyaM piva tuha vayaNaM saMlINA phuDamahokayajaDohaM / helAe ciya jIvA taraMti bhavasAyaramaNattaM // 32 // 714) tuha vayaNaM ciya sAhai gRNamaNeyaMtavAdaviyaDavahaM / taha hiyayapaIiaraM' savvattaNamappaNo NAha // 33 // 715) vipaDivajaha jo tuha girAe maisuivaleNa kevlinno| varadiTThidiTThaNahajaMtapakkhigaNaNe vi so aNdho|| 34 // 716) bhiNNANa paraNayANaM ekekamasaMgayA NayA tujjha / pAvaMti jayammi jayaM majjhammi riUNa kiM cittaM // 35 // 717) aNNassa jae jIhA kassa sayANassa varNaNe tujjha / jattha jiNa te vi jAyA suragurupamuhA kaI kuMThA // 36 // aho ityAzcarye / bho pUjya / sphuTaM vyaktam / jIvAH helayA anantabhavasAgaraM taranti / kilakSaNA bhavyAH / tava pravacane saMlagnAH / yathA narAH potaM pravahaNam Azritya jalaughaM samudraM taranti // 32 // bho naath| bho arghya / tava vacanaM nUnaM nizcitama anekAntavAdavikaTapathaM sAdhayati / tathA AtmajJAninAM sarveSAM hRdayapradIpakaraM tava vacanam // 33 // bho deva / yaH maDhaH tava kevalinaH vANyAM matizratiyalena vipratipadyate saMzayaM kroti| sa andhaH varadRSTidRSTanabhoyAntapakSigaNane saMzayaM karoti // 34 // bho deva / tava nayAH bhinnAnAM paranayAnAM ripUNAM madhye jagatraye jayaM pAvaMti prApnuvanti / tatkiM citram / kiMlakSaNAstava nyaaH| ekam ekam asaMgatAH amilitAH // 35 // bho jina / jagati sNsaare| tava varNane anyasya sajJAnasya pravINasya kasya jihvA vartate / api tu na kasyApi / yatra tava varNane suragurupramukhAH kavayaH devAH kuNThA mUrkhAH jAtAH / anyasya avazya hI usase anupama phala ( mokSasukha ) prApta hotA hai // 31 // jisa prakAra jaDauSa ( jalaugha ) arthAt jalakI rAziko adhaHkRta (nIce karanevAlI) nAvakA Azraya lekara prANI anAyAsa hI apAra samudrake pAra ho jAte haiM, usI prakAra jaDaugha arthAt ajJAnasamUhako adhaHkRta (tiraskRta) karanevAlI ApakI vANIrUpa nAkkA Azraya lekara bhavya jIva bhI anAyAsa hI ananta saMsArarUpa samudrake pAra ho jAte haiM, yaha spaSTa hai // 32 // he nAtha ! hRdayameM pratItiko utpanna karanevAlI ApakI vANI hI nizcayase ane. kAntavAdarUpa kaThina mArgako tathA apane sarvajJatvako bhI siddha karatI hai // 33 // he bhagavan ! jo manuSya apane matijJAna aura zrutajJAnake balapara Apa jaise kevalIkI vANIke viSayameM- usake dvArA nirUpita tattvasvarUpameMvivAda (sandehAdi) ko prApta hotA hai, usakA yaha AcaraNa usa andhe manuSyake samAna hai jo kisI nirmala netroMvAle anya manuSyake dvArA dekhe gaye aise AkAzameM saMcAra karate hue pakSiyoMkI gaNanA (saMkhyA) meM vivAda karatA hai // 34 // he bhagavan ! jagatmeM Apake pRthak pRthak eka eka naya zatrubhUta bhinna bhinna paramatoMke madhyameM yadi jayako prApta karate haiM to isameM Azcarya kyA hai ? kucha bhI nahIM // 35 // he jina! jagatmeM jisa tumhAre varNanameM bRhaspati Adi kavi bhI kuNThita ( asamartha ) ho cuke haiM usameM bhalA anya kisa buddhimAnkI jihvA samartha ho sakatI hai ? arthAt Apake guNoMkA kIrtana jaba bRhaspati Adi bhI nahIM kara sake haiM taba phira anya kauna-sA aisA kavi hai jo Apake una guNoMkA pUrNatayA kIrtana kara sake ? // 36 // 2 ca-pratipATho'yam / 1 sarvAsvapi pratiSu 'pavayaNami' paatthH| vaNNaNe, ca karasAyasayANa vnnnnnne| ka za paIyaaraM / 3za pakkha / 4 bhabaza kassAisayANa
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 209 -721:13-40] 13. RSabhastotram 718) so mohatheNarahio payAsio pahu supaho tae taiyA / teNaje vi rayaNajuyA NinvigdhaM jaMti NivvANaM // 37 // 719 ) ummuhiyammi tammi hu mokkhaNihANammi guNaNihANa tae / kehi Na juNNatiNAi va iyaraiNihANehiM bhuvaNammi // 38 // 720 ) mohamahAphaNiDakko jaNo virAyaM tuma pmuttuunn| iyarANAe kaha pahu viceyaNo ceyaNaM lahai // 39 // 721 ) bhavasAyarammi dhammo dharaha paDataM jaNaM tuha ceya / savarassa va paramAraMNakAraNamiyarANa jiNaNAha // 40 // kA vArtA // 36 // bho prabho / tadA tasmin kAle / tvayA supathaH sumArgaH / prakAzitaH / kiMlakSaNaH mArgaH / mohacoreNa rahitaH / tena pathA mArgeNa / bhavyajIvAH adyApi ratnayutAH drshnaadiyutaaH| nirvighnaM vighnarahitam / nirvANaM mokSaM prayAnti // 37 // bho guNanidhAna / tvayA / hu~ sphuTam / tammin mokSanidhAne udghATite sati / kaiH bhnyjiivaiH| bhuvane trailokye / itaranidhAnAni suvarNAdijIrNatRNa iva na tyaktAni / api tu bhavyaiH itaradravyANi tyaktAni // 38 // he prbho| mohamahAphaNidaSTaH vicetanaH gatacetanaH jnH| svAM vItarAgagaruDaM pramuktvoM [pramucya ] itarakudevAjJayA cetanA kathaM labhate // 39 // bho jinanAtha / tava dharmaH bhavasAgare saMsArasamudre patantaM janaM dhArayati / itareSAM mithyAdRSTInAM dharmaH paramAraNakAraNaM zabarANAM bhillAnAM dharma he prabho ! usa samaya Apane moharUpa corase rahita usa sumArga ( mokSamArga) ko pragaTa kiyA thA ki jisase Aja bhI manuSya ratnoM (ratnatraya ) se yukta hokara nirbAdha mokSako jAte haiM // vizeSArtha-jisa prakAra zAsanake suprabandhase coroMse rahita kiye gaye mArgameM manuSya icchita dhanako lekara nirbAdha gamanAgamana karate haiM, usI prakAra bhagavAn RSabha devane apane divya upadezake dvArA jisa mokSamArgako moharUpa corase rahita kara diyA thA usase saMcAra karate hue sAdhujana abhI bhI samyagdarzanAdirUpa anupama ratnoM ke sAtha nirvighna abhISTa sthAna (mokSa) ko prApta karate haiM // 37 // he guNanidhAna ! Apake dvArA usa mokSarUpa nidhi (khajAnA) ke khola denepara lokameM kina bhavya jIvoMne ratna-suvarNAdirUpa dUsarI nidhiyoMko jIrNa tRNake samAna nahIM chor3a diyA thA ? arthAt bahutoMne unheM chor3a kara jinadIkSA svIkAra kI thii|| 38 // he prabho ! moharUpI mahAn sarpake dvArA kATA jAkara mUrchAko prApta huA manuSya Apa vItarAgako chor3akara dUsarekI AjJA ( upadeza) se kaise cetanAko prApta ho sakatA hai ? arthAt nahIM ho sakatA / vizeSArtha-jisa prakAra sarpake kATanese mUrchAko prApta huA manuSya mAntrikake upadezase nirviSa hokara cetanatAko pA letA hai usI prakAra mohase grasita saMsArI prANI Apake sadupadezase avivekako chor3akara apane caitanyasvarUpako pA lete haiM / / 39 // he jinendra ! saMsArarUpa samudrameM girate hue prANIkI rakSA ApakA hI dharma karatA hai / dUsaroMkA dharma to bhIlake dharma (dhanuSa) ke samAna anya jIvoMke mAranekA hI kAraNa hotA hai // 40 // he jina ! 1ca-pratipATho'yam / bhakaza mohtthenn| 2 ka za tennaaj| 3 bhaza na juNNataNAiyamiyara, kaNa juNati gA iva, cabaNa juNNataNAiamiyara / 4 ca diho, ba ddNko| 5 za kaayr| 6za tvayA saH supathaH / 7ka mohvairinnaa| 8 ka hi / 9 ka drvyaadi| 10za prmuktaa| 11 zatavaiva / padmanaM. 27
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 padmanandi-paJcaviMzatiH [722 : 1341722) aNNo ko tuha purao vaggai garuyattaNaM pyaasNto| jammi tai paramiyattaM kesaNahANaM pi jiNa jAyaM // 41 // 723) sahaI sarIraM tuha pahu tihuyaNajaNaNayaNabiMbavicchuriyaM / paDisamayamacciyaM cArutaralaNIluppalehiM vai // 42 // 724) ahamahamiyAe NivaDaMti NAha chuhiyAliNo vya haricakkhU / tujjha cciya NahapahasaramajjhaTTiyaMcalaNakamalesuM // 43 // 725 ) kaNayakamalANamuvari sevA tuha vibuhakappiyANa tuhaM / ahiyasirINaM tatto juttaM caraNANa saMcaraNaM // 44 // 726) sai-harikayakaNNasu ho gijai amarehiM tuha jaso sgge| maNNe taM soumaNo hariNo hrinnkmlliinno|| 45 // iva // 40 // bho jina / tava purataH agre anyaH kaH valAti gurutvaM prakAzayan yasmin tvayi kezanakhAnAm api pramANatvaM jAtam // 4 // bho prbho| tava zarIraM zobhate / kiMlakSaNaM zarIram / tribhuvanajananayana bimbeSu visphuritaM pratibimbitam / ca punH| kiMlakSaNa zarIram / cArutaralanIlotpaleH kamalaiH pratisamayam arcitam // 42 // bho nAtha bho arghya / tava nakhaprabhAsaromadhyasthita caraNakamaleSu / haricadaMSi indranayanAni / ahamahamikayA ahaM prathamam Agatam / nipatanti / kiMlakSaNAni naya. nAni / kSudhitA bhramarA iva // 43 // tattasmAtkAraNAt / tava caraNAnAM kanakakamalAnAm upari saMcaraNaM gamanaM yuktam / kiMlakSaNAnAM caraNAnAm / adhikazrINAm / punaH kiMlakSaNAnAm / kanakakamalAnAM tava sevAnimittaM vibudhadevakalpitAnAM racitAnAm / vibudhaiH devaiH sthApitAnAm // 44 // bho deva / tava yazaH devaiH kharge giiyte| kiMlakSaNaM yazaH / zacI-indrakRtakarNasukha zacIindrayoH kRtakarNasukham / aham evaM manye / tadyazaH zrotumanAH hariNaH mRgaH candrakramalInaH [ candramAlInaH ] // 45 // jina ApameM bAla aura nakha bhI parimitatAko prApta arthAt vRddhise rahita ho gaye the una Apake Age dUsarA kauna apanI mahimAko pragaTa karate hue jA sakatA hai ? arthAt koI nahIM // vizeSArtha-kevalajJAnake pragaTa ho jAnepara nakha aura bAloMkI vRddhi nahIM hotii| isake Upara yahAM yaha utprekSA kI gaI hai ki vaha nakha-kezoMkI vRddhikA abhAva mAno yaha sUcanA hI karatA thA ki ye jinendra bhagavAn sarvazreSTha haiM, inake Age kisI dUsarekA prabhAva nahIM raha sakatA hai // 41 // he prabho! Apake zarIrapara jo tInoM lokoMke prANiyoMke netroMkA pratibimba par3a rahA thA usase vyApta vaha zarIra aisA pratIta hotA thA mAno vaha nirantara sundara evaM caMcala nIla kamaloM ke dvArA pUjAko hI prApta ho rahA hai // 42 // he nAtha ! tumhAre hI nakhoMkI kAntirUpa sarovarake madhyameM sthita caraNarUpa kamaloMke Upara jo indrake netra girate haiM ve aise dikhate haiM jaise mAno ahamahamikA arthAt maiM pahile pahuMcUM , maiM pahile pahuMcUM, isa rUpase bhUkhe bhramara hI unapara gira rahe haiM // 43 // he bhagavan ! tumhArI sevAke liye devoMke dvArA race gaye suvarNamaya kamaloM ke Upara jo Apake caraNoMkA saMcAra hotA thA vaha yogya hI thA, kyoMki, Apake caraNoMkI zobhA una kamaloMse adhika thI // 44 // he jinendra ! svargameM indrANI aura indrake kAnoMko sukha denevAlA jo devoMke dvArA ApakA yazogAna kiyA jAtA hai usako sunaneke liye utsuka hokara hI mAno hiraNane candrakA Azraya liyA hai, aisA maiM samajhatA hUM // 45 // he jinendra ! kamalameM lakSmI rahatI hai, yaha kahanA asatya hai; kAraNa ki vaha to Apake caraNakamalameM rahatI hai / tabhI to namaskAra karate hue janoMke Upara 1ka za sohi| 2 ca pratipATho'yam / akaza 'c'| 3 ka mittiy| 4 bha'ahaM prathama AgataM' naasti| 5ka 'vibudhadevakalpitAnAM racitAnAM nAsti / 6 za candrakramAlInaH /
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ -730 : 1349] 13. RSabhastotram 727) aliyaM kamale kamalA kamakamale tuha jiNiMda sA vasaI / NahakiraNaNiNa ghaDati NayajaNe se kaDakkhachaDA // 46 // 728) je kayakuvalayaharise tumammi videsiNo sa tANaM pi / doso sasimmi vA AhayANa jaha vAhiAvaraNaM // 47 // 729 ) ko iha hi uvvaraMto jiNa jayasaMharaNamaraNavaNasihiNo / tuha payathuiNijjharaNI vAraNamiNamo Na jai hoMti // 48 // 730 ) karajuvalakamalamaule bhAlatthe tuha puro kapa vasa / saggApavaggakamalA kuNaMti' taM teNa sappurisA // 49 // 211 bho jinendra / kamalA lakSmIH kamale vasati iti alIkam asatyam / sA kamalA lakSmIH tava kramakramale vasati, anyathA natajane tasyAH lakSmyAH kaTAkSacchaTAH nakhakiraNavyAjena kathaM ghaDanti // 46 // bho jina / kRtakuvalaya- bhUvalayaharSe tvayi ye vidveSiNaH vartante sa doSasteSAM vidveSiNAm api asti / yathA zazini candre dhUlI' - AhatAnAM puruSANAM taddhUlI AvaraNaM teSAm api bhavet // 47 // bho jina / hi yataH / iha jagati jagatsaMharaNamaraNavana zikhinaH agneH sakAzAt kaH uddharet / yadi cet / idaM tava padastutinirjharaNIvAri jalaM na bhaviSyati // 48 // bho jina | bhAlasthe karayugalakamalamukule svargApavargakamalA lakSmIH vasati / kiMlakSaNe karakamale / tava purataH agre mukulIkRte / tena kAraNena satpuruSAH tatkarakamalaM tava agrataH kurvanti // 49 // bho jina / tava purataH 1 / Apake nakhoMkI kiraNoM ke chalase usake netrakaTAkSoMkI kAnti saMgatiko prApta ho sakatI hai // 46 // he jinendra ! kuvalaya arthAt bhUmaNDalako harSita karanevAle Apake viSayameM jo vidveSa rakhate haiM vaha unakA hI doSa hai / jaise - kuvalaya ( kumuda ) ko praphullita karanevAle candra ke viSaya meM jo mUrkha bAhirI AvaraNa karate haiM to vaha unakA hI doSa hotA hai, na ki candrakA | abhiprAya yaha hai ki jaise koI candrake prakAza (cAMdanI) ko rokaneke liye yadi bAhya AvaraNa karatA hai to vaha usakA hI doSa samajhA jAtA hai, na ki usa candrakA / kAraNa ki vaha to svabhAvataH prakAzaka va AlhAdajanaka hI hai / isI prakAra yadi koI ajJAnI jIva Apako pA karake bhI Atmahita nahIM karatA hai to yaha usakA hI doSa hai, na ki ApakA / kAraNa ki Apa to svabhAvataH saba hI prANiyoMke hitakAraka haiM // 47 // he jina ! yadi Apake caraNoMkI stutirUpa yaha nadI rokanevAlI ( bujhAnevAlI ) na hotI to phira yahAM jagatkA saMhAra karanevAlI mRtyurUpa dAvA kauna baca sakatA thA ? arthAt koI nahIM zeSa raha sakatA thA // 48 // he bhagavan ! tumhAre Age namaskAra karate samaya mastakake Upara sthita donoM hAthoMrUpa kamalakI kalImeM cUMki svarga aura mokSakI lakSmI nivAsa karatI hai, isIliye sajjana puruSa use ( donoM hAthoMko bhAlastha ) kiyA karate haiM ||49 || he jinendra ! tumhAre Age namrIbhUta hue sirase cUMki moharUpa Thagake dvArA sthApita kI gaI mohanadhUli ( mohako prApta karAnevAlI dhUli ) nAzako prApta ho jAtI hai, isIliye vidvAn jana zira jhukAkara Apako namaskAra kiyA karate haiM // 50 // he bhagavan ! jo loga tumhAre brahmA Adi saba nAmoMko dUsaroM ( vidhAtA Adi) ke batalAte haiM ve mUrkha mAno candrakI cAMdanI ko jugunUmeM jor3ate haiM // vizeSArtha - jisa prakAra jugunUkA prakAza kabhI cAMdanIke samAna nahIM ho sakatA hai usI prakAra brahmA, viSNu aura maheza ityAdi jo Apake sArthaka nAma haiM ve devasvarUpase mAne jAnevAle dUsaroMke kabhI nahIM ho sakate - ve saba to Apake hI nAma haiM / yathA 1 ka va kuNati 2 mA dhUli / 3 tat dhUli / 4 ka kavena /
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 [731:13-50 paanandi-paJcaviMzatiH 731) viyalaha mohaNadhUlI tuha purao mohaThagaMpariTTaviyA / paNaviyasIsAo to paNaviyasIsA buhA hoti // 50 // 732 ) baMbhappamuhA saNNA savvA tuha je bhaNati annnnss| sasijoNhA khajjoe jaDehi joDijae tehiM // 51 // 733) taM ceva mokkhapayavI taM ciya saraNaM jaNassa savvasta / taM NikAraNavijjo jAijarAmaraNavAhiharo // 52 // 734) kicchAhiM samuvaladdhe kayakiccA jammi joiNo hoti / taM paramakAraNaM jiNa Ne tumAhito paro asthi // 53 // 735 ) suhamo si taha Na dIsasi jaha pahu paramANupecchaehi pi guruvo taha bohamae jaha taI savvaM pi saMmAyaM // 54 // 736 ) NIsesaMvatthusatthe heyamaheyaM NiruvamANassa / taM paramappA sAro sesamasAraM palAla vA // 55 // aprataH praNamitazIrSAt mohanadhUliH vigalati ptti| kiMlakSaNA dhUliH / mohaThagasthApitA / tattasmAtkAraNAt / vudhAH paNDitAH praNamitazIrSA bhavanti // 50 // bho jina ye pumAMsaH anyadevasya brahmA [4] pramukhAH sarvAH saMjJAH nAmnaH [nAmAni ] tavaiva bhaNanti / taiH jaDaiH zazijyotsnAkiraNAH khadyote yojyate [yojyante] // 51 // bho jina / tvameva mokSapadavI / bho jina / tvameva janasya zaraNam / sarvasya janasya zaraNam / bho jina / tvameva niHkAraNavaidyaH / tvameva jAtijarAmaraNavyAdhiharaH // 52 // bho jin| yasmin tvayi kRcchrAtsamupalabdhe sati yoginaH kRtakRtyA bhavanti / tattasmAtkAraNAt / tvataH sakAzAt / aparaH paramapadakAraNaM na asti // 53 // bho prbho| tathA tena prakAreNa sUkSmo'si yathA paramANuprekSakaiH munibhiH na dRzyase / bho jina tvaM tathA gariSThaH yathA tvayi jJAnamaye sarva pratibimbita saMmAtam // 54 // bho deva / niHzeSavastuzAstre / heyaM tyAjyam / aheyaM prAhyam / nirUpyamANasya madhye tvaM paramAtmA sAraH prAhyaH / zeSaM vastu tvattaH anyat asAraM vA / palAlaM tRNam // 55 // bho dev| ~ ~ tvAmavyayaM vibhumacintyamasaMkhyamAdyaM brahmANamIzvaramanantamanaGgaketum / yogIzvaraM viditayogamanekamekaM jJAnasvarUpamamalaM pravadanti santaH // buddhastvameva vibudhArcitabuddhibodhAttvaM zaMkaro'si bhuvanatrayazaMkaratvAt / dhAtAsi dhIra zivamArgavidhervidhAnAd vyaktaM tvameva bhagavan puruSottamo'si [bhaktAmara0 24-25] // 51 // he jinendra ! tuma hI mokSake mArga ho, tuma hI saba prANiyoMke liye zaraNabhUta ho; tathA tuma hI janma, jarA aura maraNarUpa vyAdhiko naSTa karanevAle niHsvArtha vaidya ho // 52 // he arhan ! jisa Apako kaSTapUrvaka prApta (jJAta) karake yogIjana kRtakRtya ho jAte haiM vaha tuma hI usa kRtakRtyatAke utkRSTa kAraNa ho, tumhAre sivAya dUsarA koI usakA kAraNa nahIM ho sakatA hai // 53 // he prabho ! tuma aise sUkSma ho ki jisase paramANuko dekhanevAle bhI tumheM nahIM dekha pAte haiN| tathA tuma aise sthUla ho ki jisase anantajJAnasvarUpa ApameM saba hI vizva samA jAtA hai // 54 // he bhagavan ! samasta vastuoMke samUhameM yaha heya hai aura yaha upAdeya hai, aisA nirUpaNa karanevAle zAstrakA sAra tuma paramAtmA hI ho / zeSa saba palAla (puAla) ke samAna niHsAra hai / / 55 // he sarvajJa ! jisa AkAzake garbhameM tInoM hI loka paramANukI lIlAko dhAraNa karate haiM, arthAt paramANuke samAna pratIta hote haiM, vaha AkAza bhI Apake jJAnake bhItara 1 va ua / 2 ma ka viyo, za vidd'o| 3 za Na' nAsti / 4 ka pacchaehi / 5 za gruvo| 6 ka tae, za taha / 7 ka Nissesa /
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ -741:13-60] 13. RSabhastotram 213 737 ) dharai paramANulIlaM jaggabme tihuyaNaM pitaM pinnhN| aMto NANassa tuha iyarassa Na erisI mahimA // 56 // 738 ) bhuvaNatthuya thuNai jai jae sarassaI saMtayaM tuhaM taha vi / Na guNataM lahai tahiM ko tarai jaDo jaNo aNNo // 57 // 739 ) khayari vva saMcaraMtI tihuyaNaguru tuha guNohagayaNammi / dUraM pi gayA suiraM kassa girA pttperNtaa|| 58 // 740 ) jattha asakko sakko aNIsaro Isaro phaNIso vi| tuha thotte tattha kaI ahamamaI taM khamijAsu // 59 // 741 ) taM bhavvapomaNaMdI teyaNihI saru dhva nnihoso| mohaMdhayAraharaNe tuha pAyA mama pasIyaMtu // 60 // yaya AkAzasya garne madhye tribhuvanemapi paramANulIlA maryAdI dhrti| tat nabhaH tava jJAnasya antaH madhye paramANulIlAM dhrti| itarasya kudevasya IdRzI mahimA na // 56 // bho bhuvanastutya / jagatraye sarasvatI satataM stauti tava stutiM karoti / tathApi tava guNAntaM pAra na labhate / tasmin tava guNasamudre anyaH jaDaH mUDhaH kaH tarati / api tu na ko'pi // 57 // bho tribhuvnguro| tava guNaughagagane AkAze / kasya gI: vANI / prAptaparyantA / suciraM cirakAlam / saMcarantI gacchantI dUraM gatA api / kA iva / khacarI iva pakSiNI iv| api tu na kasyApi gIH praaptpryntaa||58|| bho dev| yatra tava stotre| zakaH indraH azaktaH asamarthaH / gIzo'pi nAgAdhipo'pi stotum anIzvaraH asamarthaH / tasmin stotre ahaM kaviH amatiH mtirhitH| tadaparAdhaM kSamasva // 59 // bho dev| tava pAdau mama prasIdatAm / kiMlakSaNaH tvm| bhvypdmnndii| punaH kiMlakSaNaH tvam / tejonidhiH / punaH kiMlakSaNaH tvam / sUryavat nirdoSaH / ka / mohaMdhayAraharaNe mohAndhakAraharaNe jJAnasUryaH // 6 // iti RSabhastotram // 13 // paramANu jaisA pratIta hotA hai| aisI mahimA brahmA-viSNu Adi kisI dUsarekI nahIM hai // 56 // he bhuvanastuta ! yadi saMsArameM tumhArI stuti sarasvatI bhI nirantara kare to vaha bhI jaba tumhAre guNoMkA anta nahIM pAtI hai taba phira anya kauna-sA mUrkha manuSya usa guNasamudrake bhItara taira sakatA hai ? arthAt Apake sampUrNa guNoMkI stuti koI bhI nahIM kara sakatA hai // 57 // he tribhuvanapate ! Apake guNasamUharUpa AkAzameM pakSiNI ( athavA vidyAdharI) ke samAna cira kAlase saMcAra karanevAlI kisIkI vANIne dUra jAkara bhI kyA usake ( AkAzake, guNasamUhake ) antako pAyA hai ? abhiprAya yaha hai ki jisa prakAra pakSI cira kAla taka gamana karake bhI AkAzake antako nahIM pAtA hai usI prakAra cira kAla taka stuti karake bhI kisIkI vANI Apake guNoMkA anta nahIM pA sakatI hai / / 58 // he bhagavan ! jisa tere stotrake viSayameM indra azakta ( asamartha ) hai, Izvara ( mahAdeva ) anIzvara (asamartha ) hai, tathA dharaNendra bhI asamartha hai; usa tere stotrake viSayoM meM nirbuddhi kavi [ kaise ] samartha ho sakatA hUM! arthAt nahIM ho sakatA / isaliye kSamA karo // 59 // he jina! tuma sUryake samAna padmanandI arthAt bhavya jIvoMrUpa kamaloMko Anandita karanevAle, tejake bhaNDAra aura nirdoSa arthAt ajJAnAdi doSoMse rahita (sUryapakSameM-doSAse rahita) ho / tumhAre pAda (caraNa) sUryake pAdoM ( kiraNoM ) ke samAna mere moharUpa andhakArake naSTa karanemeM prasanna hoveM // 60 // isa prakAra RSabhastotra samApta huA // 13 // 1ka za gvme| 2 ka za nnh| 3 aza teyaNihI saruvva, va teyaNIhI iNaM sruuvv| 4ka 'yasya' nAsti / 5ka tribhuvnptiH| 6za'maryAdA' nAsti / 7ka'kavi' nAsti /
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ [14. jinavarastavanam] 742) diDhe tumammi jiNavara sahalIlAI majma NayaNAI / cittaM gataM ca lahuM amieNe va siMciyaM jAyaM // 1 // 743) diDhe tumammi jiNavara diTThiharAsesamohatimireNa / taha paDheM jA diTuM jahaTTiyaM taM mae tacaM // 2 // 744) diTe tumammi jiNavara paramANadeNa pariyaM hiyayaM / majA tahA jaha maNNe mokkhaM piva pattamappANaM // 3 // 745 ) diDhe tumammi jiNavara NaTuM ciya maNNiya mahApAvaM / raviuggame NisAe ThAi tamo kittiyaM kAlaM // 4 // 746) dile tumammi jiNavara sijjhai so ko vi punnnnpmbhaaro| hoI jaNo jeNa paDU ihaparaloyatthasiddhINaM // 5 // 747) diTe tumammi jiNavara maNNe taM appaNo sukayalAhaM / hohI so jeNAsarisasuhaNihI akkhao mokkho||6|| 748) diTe tumammi jiNavara saMtoso majma taha paro jaao| iMdavihavo vi jaNai Na taNhAlesaM pi jaha hiyae // 7 // bho jinavara / tvayi dRSTe sati mama netrANi saphalIbhUtAni / mama cittaM manaH / ca punaH / gAtram amRtena siJcitamiva jAtam // 1 // bho jinavara / tvayi dRSTe sati dRSTihara-cakSuhahIra-azeSamohatimireNa tathA naSTaM yathA mayA yathAsthitaM tattvaM raSTam // 2 // bho jinavara tvayi dRSTe sati mama hRdayaM tathA paramAnandena pUritaM yathA AtmAnaM mokSa prAptam iva manye // 3 // bho jinavara / tvayi dRSTe sati mahApApaM naSTamiva manye / yathA ravi-udgame sati naizaM tamaH nizodbhavaM tamaH bhandhakAraH kiyantaM kAla tiSThati // 4 // bho jinavara / tvayi dRSTe sati se ko'pi puNyaprAgbhAraH sidhyati yena puNyasamUhena janaH prabhuH bhavati / ihalokaparalokasiddhInAM pAtraM bhavati // 5 // bho jinavara tvayi dRSTe sati AtmanaH taM sukRtalAbhaM mnye| yena sukRtalAmena puNyalAmena sa mokSaH bhaviSyati / kiMlakSaNaH mokSaH / asadRzasukhanidhiH / punaH akSayaH vinAzarahitaH // 6 // bho jinavara / tvayi dRSTe sati mama tathA paraH zreSThaH saMtoSaH jAtaH yathA indravibhavo'pi hRdaye tRSNAlezaM na janayati notpAdayati // 7 // he jinendra ! ApakA darzana honepara mere netra saphala ho gaye tathA mana aura zarIra zIghra hI amRtase sIMce gayeke samAna zAnta ho gaye haiM // 1 // he jinendra ! ApakA darzana honepara darzanameM bAdhA pahuMcAnevAlA samasta moha ( darzanamoha ) rUpa andhakAra isa prakAra naSTa ho gayA ki jisase maiMne yathAvasthita sattvako dekha liyA hai- samyagdarzanako prApta kara liyA hai // 2 // he jinendra ! ApakA darzana honepara merA antaHkaraNa aise utkRSTa Anandase paripUrNa ho gayA hai ki jisase maiM apaneko muktiko prApta huA hI samajhatA hUM // 3 // he jinendra ! ApakA darzana honepara maiM mahApApako naSTa huA hI mAnatA hUM / ThIka hai-sUryakA udaya ho jAnepara rAtrikA andhakAra bhalA kitane samaya Thahara sakatA hai ! arthAt nahIM ThaharatA, vaha sUryake udita hote hI naSTa ho jAtA hai // 4 // he jinendra ! ApakA darzana honepara vaha koI apUrva puNyakA samUha siddha hotA hai ki jisase prANI isa loka tathA paraloka sambandhI abhISTa siddhiyoMkA svAmI ho jAtA hai // 5 // he jinendra ! ApakA darzana honepara maiM apane usa puNyalAbhako mAnatA hUM jisase ki mujhe anupama sukhake bhaNDArasvarUpa vaha avinazvara mokSa prApta hogA // 6 // he jinendra ! ApakA darzana honepara mujhe aisA utkRSTa santoSa utpanna huA hai ki jisase mere hRdayameM indrakA vaibhava bhI lezamAtra tRSNAko nahIM 1maza amenn| 2 za tnnhii| 3 za ka 'saH' nAsti / 4 tRSNAlezamapi na kArayati /
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ -755 : 14-14] 15. jinavarastavanam 749) diTe tumammi jiNavara viyArapaDivajie paramasaMte / jassa Na hiTThI diTThI tassa Na nnvjmmaiviccheo||8|| 750) diDhe tumammi jiNavara ja maha kajaMtarAulaM hiyayaM / kaDyA vi havai puvyajiyassa kammarasa so doso||9|| 751 ) diDhe tumammi jiNavara acchau jammaMtaraM mamehAvi / sahasA suhehiM ghaDiyaM dukkhehiM palAiyaM dUraM // 10 // 752) diTe tumammi jiNavara bajjhai paTTo diNammi ajayaNe / sahalattaNeNa majjhe savvadiNANaM pi sesANaM // 11 // 753) diDhe tumammi jiNavara bhavaNamiNaM tujjha maha mahagyataraM / __savvANaM pi sirINaM saMkeyagharaM va paDihAi // 12 // 754 ) diDhe tumammi jiNavara bhattijalolaM samAsiyaM chettaM / jaM taM pulayamisA puNNabIyamaMkuriyamiva sahai // 13 // 755 ) diDhe tumammi jiNavara samayAmayasAyare gahIrammi / rAyAidosakalase deve ko maNNae sayANo // 14 // bho jinavara / tvayi dRSTe sati yasya dRSTiH harSitA na tasya navajanmavicchedaH na / kiMlakSaNe tvayi / vikAraparivarjite paramazAnte // 8 // bho jinavara / tvayi dRSTe sati kadApi yanmama hRdayaM kAryAntarAkulaM bhavati sa pUrvArjitakarmaNo doSaH // 9 // bho jinavara / tvayi dRSTe sati janmAntare'pi mama vAJchA dUre tisstthtu| idAnIM sahasA zIghram / ahaM sukhaiH ghaTitam Azritam / dUram atishyen| duHkhaiH palAyitaM tyaktam // 10 // bho jinavara / tvayi dRSTe sati janaH lokaH adyadine [ adyatane] sarvadinAnAM zeSANAM madhye saphalatvena paTTe badhnAti // 11||"bho jinavara / tvayi dRSTe sati idaM tava bhavanaM samavasaraNaM mahat maha [ hA ] ghetaraM pratibhAti zobhate / kiMlakSaNaM samavasaraNam / sarvAsAM zrINAM saMketagRhamiva // 12 // bho jinavara / tvayi dRSTe sati yat zarIre bhaktijalena vyAptaM smaashritm| tat zarIraM pulakitamiSeNa vyAjena puNyabIjam akuritam iva sahai zobhate puNyAGkuramiva // 13 // bho jinavara / tvayi dRSTe sati rAgAdidoSakaluSe deve kaH sajJAnaH anurAgaM prItiM manyate / api tu sajJAnaH utpanna karatA hai // 7 // he jinendra ! rAgAdi vikAroMse rahita evaM atizaya zAnta aise ApakA darzana honepara jisakI dRSTi harSako prApta nahIM hotI hai usake navIna janmakA nAza nahIM ho sakatA hai, arthAta usakI saMsAraparamparA calatI hI rahegI // 8 // he jinendra ! ApakA darzana honepara yadi merA hRdaya kabhI dUsare kisI mahAn kAryase vyAkula hotA hai to vaha pUrvopArjita karmake doSase hotA hai // 9 // he jinendra ! ApakA darzana honepara janmAntarake sukhakI icchA to dUra rahe, kintu usase isa lokameM bhI mujhe akasmAta sukha prApta huA hai aura dukha saba dUra bhAga gaye haiM // 10 // he jinendra ! ApakA darzana honepara zeSa saba hI dinoMke madhyameM Ajake dina saphalatAkA paTTa bAMdhA gayA hai / abhiprAya yaha hai ki itane dinoMmeM AjakA yaha merA dina saphala huA hai, kyoMki, Aja mujhe cirasaMcita pApako naSTa karanevAlA ApakA darzana prApta huA hai // 11 // he jinendra ! ApakA darzana honepara yaha tumhArA mahA- mUlyavAn ghara (jinamandira) mujhe sabhI lakSmiyoMke saMketagRhake samAna pratibhAsita hotA hai| abhiprAya yaha ki yahAM ApakA darzana karanepara mujhe saba prakArakI lakSmI prApta honevAlI hai|| 12 // he jinendra! ApakA darzana honepara bhaktirUpa jalase AI hue kheta (zarIra) ko jo puNyarUpa bIja prApta huA thA vaha mAno romAMcake miSase aMkurita hokara hI zobhAyamAna ho rahA hai / / 13 // he jinendra ! siddhAntarUpa amRtake samudra evaM gambhIra aise ApakA darzana honepara 1ca hitttthi| 2 za Na nniyjmm| 3za nijjnm| 4za janaiH lokaiH| 5ka-pratAvasyA gAthAyASTIkaivaMvidhAsti-duSThe tvayi jinavara bhavanamidaM tava mama madhyaMtaraM pratibhAti zobhate samavazaraNaM sarvAsAmapi zrINAM saMketagRhamiva /
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 padmanamdi-paJcaviMzatiH [756:14-15756 ) diDe tumammi jiNavara mokkho aidullaho vi saMpaDai / micchattamalakalaMkI maNo Na jai hoi purisassa // 15 // 757 ) diDhe tumammi jiNavara cammamaeNacchiNA vi taM puNNaM / jaM jaNai puro kevaladasaNaNANAI NayaNAI // 16 // 758) diDhe tumammi jiNavara sukayattho maNNio Na jeNappA / so bahuyabuDaNubbuDaNAI bhavasAyare kAhI // 17 // 759) diDhe tumammi jiNavara NicchayadiTTIe hoi jaM kiM pi| _Na girAe gocaraM taM sANubhavatthaM pi kiM bhaNimo // 18 // 760 ) diTTe tumammi jiNavara dttttvvaavhivisesruuvmmi| dasaNasuddhIeM gayaM dANiM maha Nasthi savvatthA // 19 // 761) diDhe tumammi jiNavara ahiyaM suhiyA samujalA hoi / jaNadiTThI ko pecchaha tahasaNasuhayaraM sUraM // 20 // 762) diTe tumammi jiNavara buhammi dosojjhiyammi vIrammi / kassa kira ramai diTThI jaDammi dosAyare khatthe // 21 // na / kiMlakSaNe tvayi / samayAmRtasAgare gaMbhIre // 14 // bho jinavara / tvayi dRSTe sati puruSasya atidurlabho'pi mokSaH saMpadyate yadi cenmanaH mithyAtvamalakala hitaM na bhavati // 15 // bho jinavara / tvayi dRSTe sati carmamayanetreNApi tatpuNyaM janyate utpadyate yatpuNyaM puraH agre kevaladarzanajJAnAni nayanAni janayati utpAdayati // 16 // bho jinavara / tvayi dRSTe sati yena janena AtmA sukRtArthaH na mAnitaH sa naraH bhavasAgare samudre majjanonmajanAni kariSyati // 17 // bho jinavara / tvayi dRSTe sati nizcayadRSTayA yatkimapi bhavati tatsvAnubhavasthamapi svakIyaanubhavagocaramapi girA vANyA kRtvA gocaraM n| tatkiM kthyte||18|| bho jinavara / tvayi dRSTe sati / idAnIM darzanazuddhayA ekatvaM gataM prAptaM sarvathA na asti / api zuddhayA ekatvaM gataM prAptaM sarvathA na asti / api tu asti / kiMlakSaNe tvayi / avadhivizeSarUpe kevalayukte // 19 // bho jinavara / tvayi dRSTe sati janadRSTiH adhikaM suhitA samujvalA bhvti| tattasmAtkAraNAt / tava darzanaM sukhakara sUrya kaH na prekSate / api tu sarvaH prekSate // 20 // bho jinavara / tvayi dRSTe sati / kila iti satye / kasya janasya kauna-sA buddhimAn manuSya rAgAdi-doSoMse malinatAko prApta hue devoMko mAnatA hai ? arthAt koI bhI buddhimAn puruSa unheM deva nahIM mAnatA hai // 14 // he jinendra ! yadi puruSakA mana mithyAtvarUpa malase malina nahIM hotA hai to ApakA darzana honepara atyanta durlabha mokSa bhI prApta ho sakatA hai // 15 // he jinendra ! carmamaya netrase bhI ApakA darzana honepara vaha puNya prApta hotA hai jo ki bhaviSyameM kevaladarzana aura kevalajJAna rUpa netroMko utpanna karatA hai // 16 // he jinendra ! ApakA darzana honepara jo jIva apaneko atizaya kRtArtha ( kRtakRtya ) nahIM mAnatA hai vaha saMsArarUpa samudrameM bahuta vAra gotA lagAvegA // 17 // he jinendra ! ApakA darzana honepara jo kucha bhI hotA hai vaha nizcayadRSTi se vacanakA viSaya nahIM hai, vaha to kevala svAnubhavakA hI viSaya hai / ata eva usake viSayameM bhalA hama kyA kaha sakate haiM ? arthAt kucha nahIM kaha sakate haiM-vaha anirvacanIya hai // 18 // he jinendra ! dekhane yogya padArthoM ke sImAvizeSa svarUpa ( sarvAdhika darzanIya ) ApakA darzana honepara jo darzanavizuddhi huI hai usase isa samaya yaha nizcaya huA hai ki saba bAhya padArtha mere nahIM haiM // 19 // he jinendra! ApakA darzana honepara logoMkI dRSTi atizaya sukhayukta aura ujjvala ho jAtI hai| phira bhalA kauna-sA buddhimAn manuSya usa dRSTiko sukhakAraka aise sUryakA darzana karatA hai ? arthAt koI nahIM karatA // 20 // he jinendra ! jJAnI, 1ka maNNaI, za pazcAt saMzodhane kRte mUlapratipATho viskhalito jaatH| 2 a za bahubuDDaNabuDaNAI, ka bhuvddunnbuddunnaaii| 3 va bahai, -sa vihi| 4 bhacaba sddhaae| 53 idaannmii| 6za ato'gre 'giro vANyAH kRtvA gocaraM svakIyAnubhavagocaramapi na' ityevaM vidhaH pATho'sti / 7ka 'janasya' nAsti /
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ -768 : 1527] 14. jinavarastavanam 217 763) diTTe tumammi jiNavara ciMtAmaNikAmadheNukappatarU / khajjoya vva pahAe majjha maNe NippahA jAyA // 22 // 764) diDhe tumammi jiNavara rahasaraso maha maNammi jo jaao| ANaMdaMsamiso so tattoNIharau bhirNto||23|| 765 ) diDhe tumammi jiNavara kallANaparaMparA puro purise| saMcarai aNAhUyA vi sasahare kiraNamAla vva // 24 // 766 ) diTe tumammi jiNavara disavallIo phalaMti svvaao| iTuM ahulliyA vi hu varisai suNNaM pi rayaNehiM // 25 // 767 ) diTre tumammi jiNavara bhavvo bhayavajio have NavaraM / gayaNiI ciye jAyai joNhApasare sare kumuyaM // 26 // 768) diTe tumammi jiNavara hiyaeNaM maha suhaM samullasiyaM / sariNAheNiva sahasA uggamie puNNimAiMde // 27 // dRSTiH / doSAkare / jaDe / khasthe AkAzasthe / candre rmte| kiMlakSaNe tvayi / jJAnavati jJAnayukte / punaH doSojjhite subhaTe // 21 // bho jinavara / tvayi dRSTe sati cintAmaNiratnakAmadhenukalpataravaH mama manasi niHprabhA jAtAH / khadyota iva prabhAte jyotiriMgaNa iva // 22 // bho jinavara / tvayi dRSTe sati / mama manasi yaH rahasya rabhasa ] rasaH / jAtaH utpannaH / sa rhsyrsH| tattasmAtkAraNAt / AnandAzrumiSAt vyAjAt bahirantaH niHsarati // 23 // bho jinavara / tvayi dRSTe sati kalyANaparamparA anAhUtApi acintitA api puruSasya agre saMcarati Agacchati / zazadhare candre kiraNamAlAvat // 24 // bho jinavara / tvayi dRSTe sati sarvAH digvallyaH phalanti iSTaM sukhaM phalanti / kiMlakSaNA digvayaH / aphulitA api / hu sphuTam / AkAzaM ratnaiH varSati // 25 // bho jinavara / tvayi dRSTa sati bhavyaH bhayavArjito bhavet / navaraM zIghram / sare srovre| kumudaM candrodaye sati gatanidraM jAyate // 26 // bho jinavara / tvayi dRSTe sati mama hRdayena sukhaM samullasitaM zIghraNa / yathA pUrNimAcandre udgamite sati prakaTite sati / sarinAthena iva doSoMse rahita aura vIra aise Apako dekha lenepara phira kisakI dRSTi candramAkI ora ramatI hai ? arthAt ApakA darzana karake phira kisIko bhI candramAke darzanakI icchA nahIM rhtii| kAraNa ki usakA svarUpa Apase viparIta hai- Apa jJAnI haiM, parantu vaha jaDa (mUrkha, zItala) hai / Apa doSojjhita arthAt ajJAnAdi doSoMse rahita haiM, parantu vaha doSAkara ( doSoMkI khAna, rAtrikA karanevAlA) hai| tathA Apa vIra arthAt karma-zatruoMko jItanevAle subhaTa haiM, parantu vaha khastha (AkAzameM sthita) arthAt bhayabhIta hokara AkAzameM chipakara rahanevAlA hai // 21 // he jinendra ! ApakA darzana honepara mere manameM cintAmaNi, kAmadhenu Ara kalpavRkSa bhI isa prakAra kAntihIna (phIke) ho gaye haiM jisa prakAra ki prabhAtake ho jAnepara juganU kAntihIna ho jAtI hai // 22 // he jinendra ! ApakA darzana honepara mere manameM jo harSarUpa jala utpanna huA hai vaha mAno harSake kAraNa utpanna hue AMsuoMke miSase bhItarase bAhira hI nikala rahA hai // 23 // he jinendra ! ApakA darzana honepara kalyANakI paramparA (samUha) vinA bulAye hI puruSake Age isa prakArase calatI hai jisa prakAra ki candramAke Age usakI kiraNoMkA samUha calatA hai // 24 // he jinendra ! ApakA darzana honepara saba dizArUpa beleM phUloMke vinA bhI abhISTa phala detI haiM, tathA rikta bhI AkAza ratnoMkI varSA karatA hai // 25 // he jinendra ! ApakA darzana honepara bhavya jIva sahasA bhaya aura nidrAse isa prakAra rahita (prabuddha) ho jAtA hai jisa prakAra ki cAMdanIkA vistAra honepara sarovarameM kumuda (sapheda kamala) nidrAse rahita (praphullita ) ho jAtA hai // 26 // he jinendra ! ApakA darzana honepara merA hRdaya sahasA isa prakAra sukhapUrvaka harSako prApta huA hai jisa prakAra ki pUrNimAke candrakA 1 ca pratipATho'yam / bhakaza ANaM daamumimaa| 2 aza gayarNidacciya, bagaNaNidovvaya / 3 bhakaza joNhaM pasare / 4 a kumuvaM, ka kumuyaM, za kumudava / 5 za 'jAta utpannaH sa rahasyarasaH' nAsti / 6 ka kiMlakSaNA dishH| padmanaM. 28
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm 218 padmanandi-paJcaviMzatiH [769 : 14-28763) diDhe tumammi jiNavara dohimi cakkhUhiM taha suhI ahiyaM / hiyae jaha sahasacchohomi' tti maNoraho jAo // 28 // 770) diTe tumammi jiNavara bhavo vi mittattaNaM gao eso| eyammi Thiyassa jao jAyaM tuha daMsaNaM majjha // 29 // 771 ) diDhe tumammi jiNavara bhavvANaM bhUribhattijuttANaM / savvAo siddhIo hoMti' puro ekalIlAe // 30 // 772 ) diDhe tumammi jiNavara suhaga 772) diTe tamammi jiNavara shgisNsaahnnekbiiymmi| kaMThagayajIviyassa vi dhIraM saMpajaeM paramaM // 31 // 773 ) diTTe tumammi jiNavara kamammi siddhe Na kiM puNo siddhaM / siddhiyaraM ko NANI mahai Na tuha daMsaNaM tamhA // 32 // 774) diDhe tumammi jiNavara pommakayaM dasaNatthuI tujjha / jo pahu paDhai tiyAlaM bhavajAlaM so samosarai // 33 // 775) diTTe tumammi jiNavara bhaNiyamiNaM jaNiyajaNamaNANaMdaM / savvehiM paDhijaMtaM gaMdau suiraM dharAvIDhe // 34 // samudreNa iva / sukhaM samullasitam // 27 // bho jinavara / tvayi dRSTe sati sahasrAkSaH dvAbhyAM cakSuA tathA adhika sukhI jAtaH yathA hRdayena atimanoratho jAtaH atyAnando jAtaH // 28 // bho jinavara / tvayi dRSTe sati eSa bhavaH saMsAro'pi mitratvaM gataH / yataH yasmAtkAraNAt / etasmin bhave saMsAre sthitasya mama tava darzanaM jAtaM prAptam // 29 // bho jinavara / tvayi dRSTe sati bhUribhaktiyuktAnAM bhavyAnAM sarvAH siddhayaH ekalIlayA puraH agre bhavanti // 30 // bho jinavara tvayi dRSTe sati kaNThagatajIvitasyApi paramaM dhairya saMpadyate / kiMlakSaNe tvayi / sugatisaMsAdhanaikabIje // 31 // bho jinavara / tvayi dRSTe sati tava kramakamale siddhe sati kiM na siddham / api tu sarva siddham / tasmAt kAraNAt kaH jJAnI tava darzanaM na mahati vAJchati // 32 // bho jinavara / tvayi dRSTe sati / bho prabho padmanandikRtaM tava darzanastavaM yaH trikAlaM paThati sa bhavyaH bhavajAlaM saMsArasamUhaM spheTayati // 33 // bho jinavara / tvayi dRSTe sati idaM bhaNitaM kathitaM tava stotram / suciraM bahukAlam / dharApIThe bhUmaNDale / nandatu vRddhi gacchatu / kathaMbhUtaM stotram / janitajanamano-Anandam / punaH kiMlakSaNaM stotram / sarvaiH bhavyaiH paTyamAnam // 34 // iti jinavaradarzanastavanam // 14 // udaya honepara samudra Ananda (vRddhi ) ko prApta hotA hai // 27 // he jinendra ! do hI netroMse ApakA darzana honepara maiM itanA adhika sukhI huA hUM ki jisase mere hRdayameM aisA manoratha utpanna huA hai ki maiM sahasrAkSa (hajAra netroMvAlA ) arthAt indra hoUMgA // 28 // he jinendra ! ApakA darzana honepara yaha saMsAra bhI mitratAko prApta huA hai| yahI kAraNa hai jo isameM sthita rahanepara bhI mere liye ApakA darzana prApta huA hai // 29 // he jinendra ! ApakA darzana honepara atizaya bhaktise yukta bhavya jIvoMke Age saba siddhiyAM eka krIDAmAtrase (anAyAsa) hI Akara prApta hotI haiM // 30 // he jinendra ! zubha gatike sAdhanemeM anupama bIjabhUta aise ApakA darzana honepara maraNonmukha prANIko bhI utkRSTa dhairya prApta hotA hai // 31 // he jinendra ! Apake darzanase Apake caraNake siddha ho jAnepara kyA nahIM siddha huA? arthAt Apake caraNoMke prasAdase saba kucha siddha ho jAtA hai / isaliye kauna-sA jJAnavAn puruSa siddhiko karanevAle Apake darzanako nahIM cAhatA hai ? arthAt saba hI vivekI jana Apake darzanakI abhilASA karate haiM // 32 // he jinendra ! ApakA darzana honepara jo bhavya jIva padmanandI munike dvArA racI gaI ApakI isa darzanastutiko tInoM saMdhyAkAloMmeM par3hatA hai vaha he prabho ! apane saMsArasamUhako naSTa karatA hai // 33 // he jinendra ApakA darzana karake maiMne bhavya janoMke manako Anandita karanevAle jisa darzanastotrako kahA hai vaha sabake par3hanekA viSaya banakara pRthivItalapara cira kAla taka samRddhiko prApta ho // 34 // isa prakAra jinadarzanastuti samApta huI // 14 // 1ka hohii| 2ca pratipATho'yam / a ka za hodi / 3 ba vi harisaM sNpjje| 4 aka za siddhe Na kiM siddhaM, ca siddhe Na kiM purA siddhaM / 5 ka thuI, ca yuvaM, ba thuyaM, za thui / - 6 ka za paDhajjataM / A . .
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ nararwwwarmarrownian [15. zrutadevatAstutiH] 776) jayatyazeSAmaramaulilAlitaM sarasvati tvatpadapaGkajadvayam / hRdi sthitaM yajanajADyanAzanaM rajovimuktaM zrayatItyapUrvatAm // 1 // 777) apekSate yanna dinaM na yAminIM na cAntaraM naiva bahizca bhArati / na tApajADyakaraM na tanmahaH stuve bhavatyAH sakalaprakAzakam // 2 // 778) tava stave yatkavirasmi sAMprataM bhavatprasAdAdapi labdhapATavaH / savitri gaGgAsarite 'rghadAyako bhavAmi tattajalapUritAJjaliH // 3 // bho sarasvati / tvatpadapaGkajadvayaM caraNakamaladvayam / jyti| kiMlakSaNaM caraNakamaladvayam / azeSa-amarANAM devAnAM maulibhiH mukuTaiH lAlitaM cumbitam / yattava caraNakamaladvayaM hRdi sthitam / janajADyanAzanaM janasya mUrkhatvanAzanam / iti hetoH / apUrvatAM zrayati / itIti kim / rajovimuktaM tava caraNakamaladvayaM pAparajorahitam // 1 // bho bhArati bho sarasvati / bhava stuve / yanmahaH dinaM na apekSate dinaM na vaanychte| yanmahaH yAminI na apekSate rAtriM na vaanychte| yanmahaH antaram abhyantaraM n| yanmahaH / bahiH bAhye na / yattava mahaH tApakRt na / ca punaH / yattava mahaH jAjyakara mUrkhatvakArakam / na / kiMlakSaNaM mahaH / sakalaprakAzakam / bho mAtaH / bhavatyAH tanmahaH / stuve ahaM staumi // 2 // bho savitri bho maatH| yat yasmAtkAraNAt / ahaM tava stve| kaviH asmi kavirbhavAmi / sAMpratam idAnIm / aham / labdhapATavaH prAptapANDityaH / bhavatprasAdAt / tatra dRSTAntamAha / ahaM gaGgAsarite nadyai arghadAyako bhavAmi / kiMlakSaNaH aham / tajjalena tasyAH gaGgAyAH jalena pUritAJjaliH // 3 // he sarasvatI ! jo tere donoM caraNa-kamala hRdayameM sthita hokara logoMkI jar3atA ( ajJAnatA) ko naSTa karanevAle tathA raja ( pAparUpa dhUli ) se rahita hote hue usa jar3a aura dhUliyukta kamalakI apekSA apUrvatA ( vizeSatA ) ko prApta hote haiM ve tere donoM caraNa-kamala samasta devoM ke mukuToMse sparzita hote hue jayavanta hoveM // 1 // he sarasvatI! jo terA teja na dinakI apekSA karatA hai aura na rAtrikI bhI apekSA karatA hai, na abhyantarakI apekSA karatA hai aura na bAhyakI bhI apekSA karatA hai, tathA na santApako karatA hai aura na jar3atAko bhI karatA hai; usa samasta padArthoMko prakAzita karanevAle tere tejakI maiM stuti karatA hUM // vizeSArthaabhiprAya yaha hai ki sarasvatIkA teja sUrya aura candrake tejakI apekSA bhI adhika zreSTha hai / isakA kAraNa yaha hai ki sUryakA teja jahAM dinakI apekSA karatA hai vahAM candramAkA teja rAtrikI apekSA karatA hai, isI prakAra sUryakA teja yadi santApako karatA hai to candrakA teja jar3atA ( zItalatA) ko karatA hai / isake atirikta ye donoM hI teja kevala bAhya arthako aura use bhI alpa mAtrAmeM hI prakAzita karate haiM, na ki antastattvako bhI / parantu sarasvatIkA teja dina aura rAtrikI apekSA na karake sarvadA hI vastuoMko prakAzita karatA hai / vaha na to sUryatejake samAna janako santapta karatA hai aura na candratejake samAna jar3atAko hI karatA hai, balki vaha logoMke santApako naSTa karake unakI jar3atA ( ajJAnatA) ko bhI dUra karatA hai| isake atirikta vaha jaise bAhya padArthoMko prakAzita karatA hai vaise hI antastattvako bhI pragaTa karatA hai / isIliye vaha sarasvatIkA teja sUrya evaM candrake tejakI apekSA adhika zreSTha honeke kAraNa stuti karaneke yogya hai // 2 // he sarasvatI mAtA ! tere hI prasAdase nipuNatAko prApta karake jo maiM isa samaya terI stutike viSayameM kavi huA hUM arthAt kavitA karaneke liye udyata huA hUM vaha isa prakAra hai jaise ki mAno maiM 1 ka tvatpAdapaMkajaM tava crnnkmlN| 2 ka kamalam / 3 a sarite nadyAH, kasaritaH nadyAH /
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 pannanandi-paJcaviMzatiH [779 : 15-4779) zrutAdikevalyapi tAvakI zriyaM stuvanazakto 'hamiti prapadyate / jayeti varNadvayameva mAdRzA vadanti yadevi tadeva sAhasam // 4 // 780 ) tvamatra lokatrayasadmani sthitA pradIpikA bodhamayI srsvtii| tadantarasthAkhilavastusaMcayaM janAH prapazyanti sadRSTayo 'pyataH // 5 // 781) nabhAsamaM vartma tavAtinirmalaM pRthu prayAtaM vibudhairna kairiha / tathApi devi pratibhAsate tarAM yadetadakSuNNamiva kSaNena tu // 6 // bho devi / bho mAtaH / zrutAdikevalI api tAvakI zriyaM stuvan san aham azaktaH, sa zrutakevalI iti pratipadyate iti bravIti / yasmAtkAraNAt / bho devi / mAdRzAH purussaaH| tvaM jaya iti varNadvayam / eva nizcayena / vadanti / tadeva sAhasam adbhutaM gariSTham // 4 // bho sarasvati bho mAtaH / tvam atra lokatrayasadmani gRhe| bodhamayI jnyaanmyii| pradIpikA sthitA api vartate / ataH bodhamayIdIpikAyAH sakAzAt / janAH lokAH / tadantarasthAkhilavastusaMcayaM tasya lokatrayasya antarastham akhilavastusaMcayaM samUham / prapazyanti avalokyanti / kiMlakSaNA janAH / sadRSTayaH darzanayuktAH bhavyAH // 5 // bho devi / tava varma mArgaH / nabhaHsamam AkAzavat atinirmalam / tu punaH / yat tava atinirmalaM mArga [rgaH] / pRthu vistIrNa vartate / iha tava vartmani maageN| kairvibudhaiH na prayAtaM gurutAM prAptam / tathApi kSaNena / tarAm atizayena / etat tava mArgam akSuNNam avAhitam iva pratibhAsate / gaMgA nadIke pAnIko aMjulImeM bharakara usase usI gaMgA nadIko argha deneke liye hI udyata huA hUM // 3 // he devI ! jaba terI lakSmIkI stuti karate hue zrutakevalI bhI yaha svIkAra karate haiM ki 'hama stuti karanemeM asamartha haiM' taba phira mujha jaise alpajJa manuSya jo tere viSayameM 'jaya' arthAt tU jayavanta ho, aise do hI akSara kahate haiM usako bhI sAhasa hI samajhanA cAhiye // 4 // he sarasvatI! tuma tIna lokarUpa bhavanameM sthita vaha jJAnamaya dIpaka ho ki jisake dvArA dRSTihIna (andhe) manuSyoMke sAtha dRSTiyukta (sUjhatA) manuSya bhI ukta tIna lokarUpa bhavanake bhItara sthita samasta vastuoMke samUhako dekhate haiN| vizeSArthayahAM sarasvatIke liye dIpakakI upamA de karake usase bhI kucha vizeSatA pragaTa kI gaI hai| vaha isa prakArasedIpakake dvArA kevala sadRSTi ( netrayukta ) prANiyoMko hI padArthakA darzana hotA hai, na ki dRSTihIna manuSyoMko bhI / parantu sarasvatImeM yaha vizeSatA hai ki usake prasAdase jaise dRSTiyukta manuSya padArthakA jJAna prApta karate haiM vaise hI dRSTihIna (andha) manuSya bhI usake dvArA jJAna prApta karate haiN| yahAM taka ki sarasvatIkI utkarSatAse kevalajJAnako prApta karake jIva samasta vizvake bhI dekhanemeM samartha ho jAtA hai jo ki dIpakake dvArA sambhava nahIM hai||5|| he devI! terA mArga AkAzake samAna atyanta nirmala evaM vistRta hai, isa mArgase kauna-se vidvAnoMne gamana nahIM kiyA hai ? arthAt usa mArgase bahuta-se vidvAn jAte rahe haiN| phira bhI yaha kSaNabharake liye atizaya akSuNNa-sA ( anabhyasta-sA) hI pratibhAsita hotA hai // vizeSArtha-jaba kisI viziSTa nagara Adike pArthiva mArgase janasamudAya gamanAgamana karatA hai taba vaha akSuNNa na rahakara unake pAdacihnAdise aMkita ho jAtA hai / isake atirikta usake saMkucita honese kucha hI manuSya usa parase A-jA sakate haiM, na ki eka sAtha bahuta-se / kintu sarasvatIkA mArga AkAzake samAna nirmala evaM vizAla hai / jisa prakAra AkAzamArgase yadyapi anekoM vibudha ( deva) va pakSI Adi eka sAtha pratidina nirbAdhasvarUpase gamanAgamana karate haiM, phira bhI vaha TUTane-phUTane Adise rahita honeke kAraNa vikRta nahIM hotA, aura isIliye aisA pratibhAsa hotA hai ki mAno yahAMse kisIkA saMcAra hI nahIM huA hai| isI prakAra sarasvatIkA bhI mArga itanA vizAla hai ki usa parase aneka vidvajjana kitanI bhI dUra taka kyoM na jAveM, phira bhI usakA na to anta hI
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ -787 : 15-12] 15 zrutadevatAstutiH 221 782) tadastu tAvatkavitAdikaM nRNAM tava prabhAvAtkRtalokavismayam / bhavettadapyAzu padaM yadIkSate tapobhirugrairmunibhirmahAtmabhiH // 7 // 783 ) bhavatkalA yatra na vANi mAnuSe na vetti zAstraM sa ciraM paThannapi / manAgapi prItiyutena cakSuSA yamIkSase kairna guNaiH sa bhUSyate // 8 // 784 ) sa sarvavitpazyati vetti cAkhilaM na vA bhavatyA rahito 'pi budhyate / tadatra tasyApi jagannayaprabhostvameva devi pratipattikAraNam // 9 // 785) cirAdatiklezazatairbhavAmbudhau paribhraman bhUri naratvamaznute / tanUbhRdetatpuruSArthasAdhanaM tvayA vinA devi punaH praNazyati // 10 // 786 ) kadAcidamba tvadanugrahaM vinA zrute hyadhIte 'pi na tattvanizcayaH / tataH kutaH puMsi bhavedvivekitA tvayA vimuktasya tu janma niSphalam // 11 // 787 ) vidhAya mAtaH prathamaM tvadAzrayaM zrayanti tanmokSapadaM maharSayaH / pradIpamAzritya gRhe tamastate yadIpsitaM vastu labheta mAnavaH // 12 // etAvatA kiM sUcitam / tava mArgoM gahana ityarthaH // 6 // bho devi / tava prabhAvAt nRNAM kavitAdikaM bhavet / kiMlakSaNaM kavitAdikam / kRtalokavismayam / tatkavitAdikaM tAvat dUre tiSThatu / tava prabhAvAt / tatpadam api / Azu zIghraNa / bhavet / yatpadaM mahAtmabhiH munibhiH / upraiH tapobhiH / Izyate avalokyate // 7 // bho vANi bho devi / yatra yasmin mAnuSe bhavatkalA na vartate sa naraH / cira cirakAlam / paThannapi zAstraM na vetti na jAnAti / bho devi / prItiyutena cakSuSA manAga api yaM naram IkSase tvaM vilokayasi sa naraH kaiH guNairna bhUSyate / api tu sarvaiH bhUSyate // 8 // bho devi / atra loke / sa pumAn sarvavit yaH tvAM smarati / bhavatyA tvayA / rahitaH sarvavit na / tvayA yuktaH akhilaM samastaM pazyati / ca punaH / akhilaM vetti jAnAti / vA tasyApi jagatprabhoH vItarAgasya / pratipattikAraNaM jJAnasya kAraNaM tvameva // 9 // bho devi / tanubhRt jIvaH / bhavAmbudhau saMsArasamudre / bhUri cirakAlam / paribhraman cirAt atiklezazataiH kRtvA naratvam aznute prApnoti / punaH tvayA vinA etatpuruSArthasAdhanam / praNazyati vinAzaM gacchati // 10 // bho amba bho mAtaH / tvadanugrahaM vinA tava prasAdena vinA / hi yataH / zrute adhIte'pi zAstre paThite api / tattvanizcayaH kadAcit na bhavet / tataH kAraNAt / puMsi puruSe vivekitA kutaH bhavet / tu punaH / tvayA vimuktasya jIvasya / janma manuSyapadam / niSphalaM bhavet // 11 // bho mAtaH / maharSayaH prathamaM tvadAAtA hai aura na usameM kisI prakArakA vikAra bhI ho pAtA hai / isIliye vaha sadA akSuNNa banA rahatA hai // 6 // he devI! tere prabhAvase manuSya jo logoMko Azcarya utpanna karanevAlI kavitA Adi karate haiM vaha to dUra hI rahe, kAraNa ki usase to vaha pada ( mokSa ) bhI zIghra prApta ho jAtA hai jise ki mahAtmA munijana tIvra tapazcaraNake dvArA dekha pAte haiM // 7 // he vANI ! jisa manuSyameM ApakI kalA nahIM hai vaha cira kAla taka par3hatA huA bhI zAstrako nahIM jAna pAtA hai / aura tuma jisakI ora prItiyukta netrase thor3A bhI dekhatI ho vaha kina kina guNoMse vibhUSita nahIM hotA hai, arthAt vaha aneka guNoMse suzobhita ho jAtA hai // 8 // he devI ! jo sarvajJa samasta padArthoMko dekhatA aura jAnatA hai vaha bhI tumase rahita hokara nahIM jAnatAdekhatA hai / isaliye tInoM lokoMke adhipati usa sarvajJake bhI jJAnakA kAraNa tuma hI ho // 9 // he devI! cira kAlase saMsArarUpa samudrameM paribhramaNa karatA huA prANI saikaDoM mahAn kaSToMko sahakara puruSArtha (dharma, artha, kAma va mokSa ) kI sAdhanabhUta jisa manuSya paryAyako prApta karatA hai vaha bhI tere vinA naSTa ho jAtI hai // 10 // he mAtA ! yadi kadAcit manuSya tere anugrahake vinA zAstrakA adhyayana bhI karatA hai to bhI use tattvakA nizcaya nahIM ho pAtA / taba aisI avasthAmeM bhalA use vivekabuddhi kahAMse ho sakatI hai ? arthAt nahIM ho sktii| he devI! tujhase rahita prANIkA janma niSphala hotA hai // 11 // he mAtA!
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 pamanandi-paJcaviMzatiH [788:15-13788 ) tvayi prabhUtAni padAni dehinAM padaM tadekaM tadapi prayacchasi / samastazuklApi suvarNavigrahA tvamatra mAtaH kRtacitraceSTitA // 13 // 789 ) samudraghoSAkRtiraha ti prabhau yadA tvamutkarSamupAgatA bhRzam / azeSabhASAtmatayA tvayA tadA kRtaM na keSAM hRdi mAtaradbhutam // 14 // 790) sacakSurapyeSa janastvayA vinA yadandha eveti vibhAvyate budhaiH / tadasya lokatritayasya locanaM sarasvati tvaM paramArthadarzane // 15 // zrayam / vidhAya kRtvA / mokSapadaM zrAyanti' prApnuvanti / yat mAnavaH naraH / tamastate tamovyApte gRhe pradIpam Azritya / IpsitaM vAJchitaM vastu / lameta prApnoti // 12 // bho mAtaH / atra jagati / tvaM kRtacitraceSTitA vartase / tvayi vissye| prabhUtAni padAni tadapi dehinAM jIvAnAM tadekaM padaM prayacchasi dadAsi / kiMlakSaNA tvam / samastazulApi suvarNavigrahA suSTaM[chu ] varNa suvarNa zarIraM yasyAH sA / vyavahAreNa suvarNamayacchavizarIrA ityarthaH // 13 // bho mAtaH / yadA kAle tvam / arhati prabhI sarvajJe / bhRzam atyartham / utkarSam upAgatA utkarSatA praaptaa| kiMlakSaNA tvam / samudraghoSAkRtiH / tadA tvayA azeSabhASAtmatayA sarvabhASAsvarUpeNa / keSAM jIvAnAM hRdi adbhutam Azcarya na kRtam / api tu sarveSAM hRdi Azcarya kRtam // 14 // bho sarakhati / yat eSa janaH / tvayA vinA / sacakSurapi netrayukto'pi jana: budhaiH andha iti vibhAvyate kathyate / tattasmAtkAraNAt / asya mahAmuni jaba pahile terA avalambana lete haiM taba kahIM usa mokSapadakA Azraya le pAte haiN| ThIka bhI haimanuSya andhakArase vyApta gharameM dIpakakA avalambana lekara hI icchita vastuko prApta karatA hai // 12 // he mAtA ! tumhAre viSayameM prANiyoMke bahuta-se pada haiM, arthAt prANI aneka padoMke dvArA tumhArI stuti karate haiM, to bhI tuma unheM usa eka hI pada ( mokSa )ko detI ho| tuma pUrNatayA dhavala ho karake bhI uttama varNamaya (akArAdi akSara svarUpa ) zarIravAlI ho / he devI! tumhArI yaha pravRtti yahAM Azcaryako utpanna karatI hai // vizeSArtha- sarasvatIke pAsa manuSyoMke bahuta pada haiM, paraMtu vaha unheM eka hI pada detI hai; isa prakAra yadyapi yahAM zabdase virodha pratIta hotA hai, parantu yathArthataH virodha nahIM hai| kAraNa yaha ki yahAM 'pada' zabdake do artha haiM- zabda aura sthAna / isase yahAM vaha bhAva nikalatA hai ki manuSya bahuta-se zabdoMke dvArA jo sarasvatIkI stuti karate haiM usase vaha unheM advitIya mokSapadako pradAna karatI hai| isI prakAra jo sarasvatI pUrNatayA dhavala (zveta ) hai vaha suvarNa jaise zarIravAlI kaise ho sakatI hai ? yaha bhI yadyapi virodha pratIta hotA hai, parantu vAstavameM virodha yahAM kucha bhI nahIM hai| kAraNa yaha ki zukla zabdase abhiprAya yahAM nirmalakA tathA varNa zabdase abhiprAya akArAdi akSaroMkA hai / ata eva bhAva isakA yaha huA ki akArAdi uttama varNo rUpa zarIravAlI vaha sarasvatI pUrNatayA nirmala hai // 13 // he mAtA! jaba tuma bhagavAn arahantake viSayameM samudrake zabdake samAna AkArako dharaNa karake atizaya utkarSako prApta hotI ho taba samasta bhASAoMmeM pariNata hokara tuma kina jIvoMke hRdayameM Azcaryako nahIM karatI ho? arthAt sabhI jIvoMko AzcaryAnvita karatI ho // vizeSArtha- jinendra bhagavAnkI jo samudrake zabda samAna gambhIra divyadhvani khiratI hai yahI vAstavameM sarasvatIkI sarvotkRSTatA hai / ise hI gaNadhara deva bAraha aMgoMmeM grathita karate haiM / usameM yaha atizayavizeSa hai ki jisase vaha samudrake zabdake samAna akSaramaya na hokara bhI zrotAjanako apanI apanI bhApAsvarUpa pratIta hotI hai aura isIliye use sarvabhASAtmaka kahA jAtA hai // 14 // he sarasvati ! cUMki yaha manuSya tumhAre vinA AMkhoMse sahita hokara "za Azrayanti / 2za muSTaM suvaNa muTu varNa /
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 794 : 15-19] 15. zrutadevatAstutiH 791 ) girA naraprANitameti sAratAM kavitvavaktRtvaguNena sA ca gIH / idaM dvayaM durlabhameva te punaH prasAdalezAdapi jAyate nRNAm // 16 // 792 ) nRNAM bhavatsaMnidhisaMskRtaM zravo vihAya nAnyaddhitamakSayaM ca tat / bhavedvivekArthamidaM paraM punarvimUDhatArthaM viSayaM svamarpayat // 17 // 793 ) kRtApi tAlvoSThapuTAdibhirnRNAM tvamAdiparyanta vivarjitasthitiH / iti tvayApIdRzadharmayuktayA sa sarvathaikAntavidhiviMcUrNitaH // 18 // 794 ) api prayAtA vazamekajanmani dhudhenu cintAmaNikalpapAdapAH / phalanti hi tvaM punaratra vA pare bhave kathaM tairupamIyase budhaiH // 19 // 223 1 lokatritayasya / paramArthadarzane tvaM locanam // 15 // bho devi / tava girA vANyA kRtvA / narasya prANitaM jIvitam / sAratAM saphalatAm / eti gacchati / ca punaH / sA gIH / kavitvavaktRtvaguNena zreSThA vartate / idaM dvayaM kavitva - vaktRtvam / durlabham eva / punaH / te tava / prasAdAt prasAdalezAt api nRNAM dvayaM jAyate // 16 // nRNAM puruSANAm / bho devi / bhavatsaMnidhisaMskRtam / tava naikaTyaM tatra samIpam / zravaH tava zravaNam / vihAya tyaktvA / anyat zravaNam / akSayam / hitaM hitakArakaM na / tattasmAtkAraNAt / tatra zravaNena idaM vivekArthaM bhavet / punaH param anyat zravaNam / vimUr3hatArtham / kham AtmAnaM viSayaM jaDatvagocaram | arpayat dadat // 17 // iti amunA prakAreNa / tvaM nRNAM tAtvoSThapuTAdibhiH kRtApi / bho devi / tvam Adi-paryantaantavivarjita-rahita- sthitiH vartase / tvayA IdRzadharmayuktayA AdyantarahitayA / sa sarvathA ekAntavidhiH vicUrNitaH spheTitaH // 18 // bho devi / dhenucintAmaNikalpapAdapAH kAmadhenucintAmaNiratna kalpavRkSAH / vazaM prayAtAH / ekajanmani phalanti / punaH tvam / bhI vidvAnoMke dvArA andhA ( ajJAna ) hI samajhA jAtA hai, isIliye tInoM lokoM ke prANiyoMke liye yathArtha tattvakA darzana ( jJAna ) karAnemeM tuma anupama netrake samAna ho // 15 // jisa prakAra vANIke dvArA manuSyoM kA jIvana zreSThatAko prApta hotA hai usI prakAra vaha vANI bhI kavitva aura vaktRtva guNoM ke dvArA zreSThako prApta hotI hai / ye donoM ( kavitva aura vaktRtva ) yadyapi durlabha hI haiM, to bhI he devI! terI thor3I-sI bhI prasannatAse ve donoM guNa manuSyoM ko prApta ho jAte haiM // 16 // he sarasvatI ! tumhArI samIpatA se saMskArako prApta hue zravaNa ( kAna ) ko chor3akara manuSyoMkA dUsarA koI avinazvara hita nahIM hai / tumhArI sabhI patAse saMskRta yaha zravaNa vivekakA kAraNa hotA hai tathA apaneko viSayakI ora pravRtta karAnevAlA dUsarA zravaNa avivekakA kAraNa hotA hai // vizeSArtha - abhiprAya isakA yaha hai ki jo manuSya apane kAnoMse jinavANIkA zravaNa karate haiM unake kAna saphala haiN| isase unako avinazvara sukhakI prApti hotI hai / parantu jo manuSya una kAnoMse jinavANIko na sunakara anya rAgavardhaka kathAoM Adiko sunate haiM ve vivekase rahita hokara viSayabhoga meM pravRtta hote haiM aura isa prakAra se antameM asahya dukhako bhogate haiM // 17 // he bhAratI ! yadyapi tU manuSyoMke tAlu aura oSThapuTa Adike dvArA utpanna kI gaI hai to bhI terI sthiti Adi aura antase rahita hai, arthAt tU anAdinidhana hai / isa prakArake dharma ( anekAnta ) se saMyukta tUne sarvathA ekAntavidhAnako naSTa kara diyA hai / vizeSArtha - vANI kathaMcit nitya aura kathaMcit anitya bhI hai / vaha varNa-pada-vAkyarUpa vANI cUMki tAla aura oSTha Adi sthAnoMse utpanna hotI hai ata eva paryAyasvarUpase anitya hai / sAtha hI dravyasvarUpase cUMki usakA vinAza sambhava nahIM hai ata eva dravyasvarUpase athavA anAdipravAha se vaha nitya bhI hai / isa prakAra anekAntasvarUpa vaha vANI samasta ekAnta matoM kA nirAkaraNa karatI hai // 18 // kAmadhenu, cintAmaNi aura kalpavRkSa ye adhInatAko prApta hokara eka janmameM hI phala dete haiM / parantu 1 za cApare / 2za prasAdAt prasAdalezAt /
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 padmanandi- paJcaviMzatiH 795) agocaro vAsarakRnnizA kRtorjanasya yazcetasi vartate tamaH / vibhidyate vAgadhidevate tvayA tvamuttamajyotiriti praNIyase // 20 // 796 ) jinezvarasvacchasaraH sarojinI tvamaGgapUrvAdisarojarAjitA / gaNeza savraja sevitA sadA karoSi keSAM na mudaM parAmiha // 21 // 797) parAtmatattvapratipattipUrvakaM paraM padaM yatra sati prasiddhyati / [795 : 15-20 kiyattataste sphurataH prabhAvato nRpatvasaubhAgyavarAGganAdikam // 22 // 798) tvadaGghripadmadvayabhaktibhAvite tRtIyamunmIlati bodhalocanam / girAmadhIze saha kevalena yat samAzritaM spardhamivekSate 'khilam // 23 // 1 atra janmani / apare bhave aparajanmani phalasi / taiH kalpavRkSAdibhiH / katham upamIyase // 19 // bho vAgadhidevate bho mAtaH / tvayA tamaH vibhidyate dUrIkriyate / yattamaH janasya cetasi vartate / yattamaH / vAsarakRnnizAkRtoH sUryAcandramasoH / agocaraH agamyaH / iti hetoH tvam / uttamajyotiH / pragIyase kathyase // 20 // bho devi / tvam / iha loke / keSAM jIvAnAm / parAM mudaM harSa na karoSi / api tu sarveSAM prANinAM mudaM karoSi / kiMlakSaNA tvam / jinezvaramvacchasarovarasya sarojinI kamalinI vartase / punaH kiMlakSaNA tvam | aGgapUrvAdisarojakamalAni taiH rAjitA zobhitA / punaH kiMlakSaNA tvam / gaNeza gaNadhara deva-haMsavraja-samUhaiH sevitA / sadAkAle // 21 // tataH kAraNAt / te tatra / sphurataH prabhAvataH sakAzAt / nRpatvasaubhAgyavarAGganAdikaM kiyanmAtram / yatra tava prabhAve sati paraM padaM prasiddhyati / kiMlakSaNaM padam / parAtmatattvapratipattipUrvakaM bhedajJAnapUrvakam // 22 // bho devi / tvadaGghripadmadvayabhaktibhAvite nare tava caraNakamalabhaktiyukte nare / tRtIyaM bodhalocanaM jJAnanetram / unmIlati pragaTIbhavati / yattava bodhalocanam / girAm adhIze sarvajJe / kevalena saha sparddha samAzritam iva / yattRtIyalocanam / akhila he devI! tU isa bhavameM aura parabhavameM bhI phala detI hai / phira bhalA vidvAn manuSya tere liye inakI upamA kaise dete haiM ? arthAt tU inakI upamAke yogya nahIM hai- unase zreSTha hai // 19 // he vAgadhidevate ! logoMke cittameM jo andhakAra ( ajJAna ) sthita hai vaha sUrya aura candrakA viSaya nahIM hai, arthAt use na to sUrya naSTa kara sakatA hai aura na candra bhI / parantu he devI ! use ( ajJAnAndhakArako ) tU naSTa karatI hai / isaliye tujhe 'uttamajyoti' arthAt sUrya-candrase bhI zreSTha dIptiko dhAraNa karanevAlI kahA jAtA hai // 20 // he sarasvatI ! tuma jinendrarUpa sarovara kI kamalinI hokara aMga-pUrvAdirUpa kamaloMse zobhAyamAna tathA nirantara gaNadhararUpa haMsoM ke samUhase sevita hotI huI yahAM kina jIvoMke liye utkRSTa harSako nahIM karatI ho ? arthAt saba hI janoMko Anandita karatI ho // 21 // he devI ! jahAM tere prabhAvase AtmA aura para ( zarIrAdi ) kA jJAna ho jAne se prANIko utkRSTa pada ( mokSa ) siddha ho jAtA hai vahAM usa tere daidIpyamAna prabhAvake Age rAjApana, subhagatA evaM sundara strI Adi kyA cIja haiM ? arthAt kucha bhI nahIM hai // vizeSArtha - abhiprAya yaha hai ki jinavANIkI upAsanAse jIvako hita evaM ahitakA viveka utpanna hotA hai aura isase use sarvotkRSTa mokSapada bhI prApta ho jAtA hai / aisI avasthAmeM usakI upAsanA se rAjapada Adike prApta hone meM bhalA kauna-sI kaThinAI hai ? kucha bhI nahIM // 22 // he vacanoMkI adhIzvarI ! jo tere donoM caraNoMrUpa kamaloMkI bhaktise paripUrNa hai usake pUrNa zrutajJAnarUpa vaha tIsarA netra pragaTa hotA hai jo ki mAno kevalajJAnake sAtha spardhAko hI prApta ho karake usake viSayabhUta samasta vizvako dekhatA hai || vizeSArtha - abhiprAya yaha hai ki jinavANIkI ArAdhanAse dvAdazAMgarUpa pUrNa zrutakA jJAna prApta hotA hai jo viSayakI apekSA kevalajJAnake hI samAna hai / vizeSatA donoM meM kevala yahI hai ki jahAM zrutajJAna una saba padArthoMko parokSa 1 zaye /
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 255 -808:1528] 15. zrutadevatAstutiH 799 ) tvameva tIrtha zuciyodhavArimat samastalokatrayazuddhikAraNam / tvameva cAnandasamudravardhane mRgAGkamUrtiH paramArthadarzinAm // 24 // 800 ) tvayAdivodhaH khalu saMskRto vrajet pareSu bodhevakhileSu hetutAm / tvamakSi puMsAmatidUradarzane tvameva saMsArataroH kuThArikA // 25 // 801) yathAvidhAnaM tvamanusmRtA satI gurUpadezo 'ymvrnnmedtH| na tAH zriyaste na guNA na tatpadaM prayacchasi prANabhRte na yacchubhe // 26 // 802) anekajanmArjitapApaparvato vivekavajreNa sa yena bhidyte| bhavadvapuHzAstraghanAnnireti tatsadarthavAkyAmRtabhAramedurAt // 27 // 803) tamAMsi tejAMsi vijitya vADamayaM prakAzayadyatparamaM mhnmhH| na lupyate tairna ca taiH prakAzyate svataH prakAzAtmakameva nandatu // 28 // samastam / IkSate pazyati // 23 // bho devi / tvameva tIrtha zucibodhavArimat / tvameva samastalokatrayazuddhikAraNam / tvameva Anandasamudravardhane paramArthadarzinAM mRgAmUrtiH // 24 // khalu iti stye| bho devi / tvayA AdibodhaH mtijnyaanm| saMskRtaH vrajet alNkRtH| pareSu akhileSu zrutajJAnAdibodheSu hetutAM vrajet / bho devi / tvaM puMsAm atidUradarzane akSi netram / tvameva saMsArataroH kuThArikA // 25 // bho zubhe manojJe bho devi| ayaM gurUpadezaH / tvaM yathAvidhAnam / avarNabhedataH akSarabhedarahitAt athavA akArAdi-akSarabhedAt / anusmRtA satI ArAdhitA stii| tatpadaM na yatpadaM prANabhRte jIvAya na prayacchasi na dadAsi / tAH zriyaH na te guNAH na yAH zriyaH yAn guNAn na prayacchati // 26 // bho devi / sa anekajanmanA arjitaH pApaparvataH yena vivekavajreNa bhidyate tadvivekavajram / bhavadvapuHzAstraghanAt-meghAt nireti nirgacchati / kiMlakSaNAt bhavadvapuHzAstraghanAt / sadarthavAkyAmRtabhAramedurAt syAdvAdAmRtapuSTAt // 27 // vAGmayaM mahat mahaH tejaH nandatu yanmahaH tamAMsi andhakArANi / tejAsi ( avizada ) svarUpase jAnatA hai vahAM kevalajJAna unheM pratyakSa (vizada ) svarUpase jAnatA hai / isI bAtako lakSyameM rakhakara yahAM yaha kahA gayA hai ki vaha zrutajJAnarUpa tIsarA netra mAno kevalajJAnake sAtha spardhA hI karatA hai // 23 // he devi ! nirmala jJAnarUpa jalase paripUrNa tuma hI vaha tIrtha ho jo ki tInoM lokoMke samasta prANiyoMko zuddha karanevAlA hai / tathA tattvake yathArthasvarUpako dekhanevAle jIvoMke AnandarUpa samudrake bar3hAnemeM candramAkI mUrtiko dhAraNa karanevAlI bhI tuma hI ho // 24 // he vANI! tumhAre dvArA saMskArako prApta huA prathama jJAna ( matijJAna) yA akSarabodha dUsare samasta (zrutajJAnAdi) jJAnoMmeM kAraNatAko prApta hotA hai / he devi! tuma manuSyoMke liye dUradezastha vastuoMke dikhalAnemeM netrake samAna hokara unake saMsArarUpa vRkSako kATaneke liye kuThArakA kAma karatI ho // 25 // he zubhe ! jo prANI terA vidhipUrvaka smaraNa karatA hai- adhyayana karatA hai- usake liye aisI koI lakSmI nahIM hai, aise koI guNa nahIM haiM, tathA aisA koI pada nahIM hai, jise tU varNabhedake vinA-brAhmaNatva AdikI apekSA na karake-na detI ho / yaha gurukA upadeza hai| abhiprAya yaha hai ki tU apanA smaraNa karanevAloM (jinavANIbhaktoM) ke liye samAnarUpase aneka prakArakI lakSmI, aneka guNoM aura uttama padako pradAna karatI hai // 26 // he bhAratI! jisa vivekarUpa vajrake dvArA aneka janmoMmeM kamAyA huA vaha pAparUpa parvata khaNDita kiyA jAtA hai vaha vivekarUpa vajra samIcIna arthase sampanna vAkyoMrUpa amRtake bhArase paripUrNa aise tere zrutamaya zarIrarUpa meghase pragaTa hotA hai| vizeSArtha- yahAM vivekameM vajrakA Aropa karake yaha batalAyA gayA hai ki jisa prakAra vajrake dvArA bar3e bar3e parvata khaNDita kara diye jAte haiM usI prakAra vivekarUpa vajrake dvArA balavAn karmarUpa parvata naSTa kara diye jAte hai| vajra jaise jalase paripUrNa meghase utpanna hotA hai vaise hI yaha viveka bhI samIcIna arthake bodhaka vAkyarUpa jalase paripUrNa aise sarasvatIke zarIrabhUta zAstrarUpa meghase utpanna hotA hai| tAtparya yaha ki jinavANIke parizIlanase vaha vivekabuddhi pragaTa hotI hai jisake prabhAvase navIna karmoMkA saMvara tathA pUrvasaMcita karmoMkI nirjarA hokara avinazvara sukha prApta ho jAtA hai // 27 // zabdamaya zAstra (dravyazruta) andhakAra padmanaM. 29
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 padmanandi - paJcaviMzatiH [804:84-28 804 ) tava prasAdaH kavitAM karotyataH kathaM jaDastatra ghaTeta mAdRzaH / prasIda tatrApi mayi svanandane na jAtu mAtA viguNe 'pi niSThurA // 29 // 805) imAmadhIte zrutadevatAstutiM kRtiM pumAn yo munipadmanandinaH / sa yAti pAraM kavitAdisadguNaprabandhasindhoH kramato bhavasya ca // 30 // 806 ) kuNThAste 'pi bRhaspatiprabhRtayo yasmin bhavanti dhruvaM tasmin devi tava stutivyatikare mandA narAH ke tadvAkcApalametadazrutavatAmasmAkamamba tvayA kSantavyaM mukharatvakAraNamasau yenAtibhaktigrahaH // 31 // vayam 1 / sUryAdInAM tejAMsi / vijitya prakAzayat / punaH paramaM zreSTham / yanmahaH / taiH tamomiH / na lupyate / punaH / taiH tejobhiH / na prakAzyate / kiMlakSaNaM mahaH / svataH prakAzAtmakam // 28 // bho mAtaH / ayaM tava prasAdaH / naraH kavitAM karoti / ataH tava prasAdAt / tatra kavitve / mAdRzaH jaDaH kathaM ghaTeta - samastena' kathaM ghaTeta / tatrApi mayi prasIda / jAtucit / viguNe guNarahiteM api svanandane mAtA niSThurA kaThorA na bhavet // 29 // yaH pumAn imAM zrutadevatAstutim adhIte paThati / kiMlakSaNAM stutim / munipadmanandinaH kRtim / sa naraH / kavitAdisadguNaprabandhasindhoH kavitAdiguNaracanAsamudrasya pAraM yAti / ca punaH / kramataH bhavasya pAraM yAti saMsArasya pAraM gacchati // 30 // bho devi yasmin tava stutivyatikare stutisamUhe / te'pi bRhaspatiprabhRtayaH devAH / dhruvam / kuNThAH mUrkhAH bhavanti / tasmin tava stotre / vayaM mandAH mUrkhAH narAH ke / tattasmAtkAraNAt / bho amba bho mAtaH / asmAkam etat vAkcApalaM vacanacaJcalatvaM tvayA kSantavyam / kiMlakSaNAnAm asmAkam / azrutavatAM zrutarahitAnAm / yena kAraNena / mukharatvakAraNaM capalatvakANam / asau atibhaktigrahaH bhatIva bhaktivazaH // 31 // sarasvatI stavanam // 15 // aura teja (sUrya-candrAdikI prabhA ) ko jItakara jisa utkRSTa mahAn tejako pragaTa karatA hai vaha na andhakArake dvArA lupta kiyA jA sakatA hai aura na anya tejake dvArA prakAzita bhI kiyA jA sakatA hai / vaha svasaMvedana - svarUpa teja vRddhiko prApta hove // vizeSArtha - jinavANIke abhyAsase ajJAnabhAva naSTa hokara kevalajJAnarUpa jo apUrva jyoti pragaTa hotI hai vaha sUrya candrAdike prakAzakI apekSA utkRSTa hai / isakA kAraNa yaha hai ki sUrya-candrAdikA prakAza niyamita ( kramazaH dina aura rAtri ) samayameM rahakara sImita padArthoMko hI pragaTa karatA hai / parantu vaha kevalajJAnarUpa prakAza dina va rAtrikI apekSA na karake - sarvakAla rahakara - tInoM lokoM va tInoM kAloMke samasta padArthoM ko pragaTa karatA hai / isa kevalajJAnarUpa prakAzako naSTa karanemeM andhakAra ( karma ) samartha nahIM hai-vaha sva-paraprakAzakasvarUpase sadA sthira rahanevAlA hai || 28 || he sarasvatI ! terI prasannatA hI kavitAko karatI hai, kyoMki, mujha jaisA mUrkha puruSa bhalA usa kavitAko karaneke liye kaise yogya ho sakatA hai ? nahIM ho sakatA / isaliye tU mujha mUrkhake Upara bhI prasanna ho, kyoMki, mAtA guNahIna bhI apane putrake viSayameM kaThora nahIM huA karatI hai ! // 29 // jo puruSa muni padmanandIkI kRtisvarUpa isa zrutadevatAkI stutiko par3hatA hai vaha kavitA Adi uttamottama guNoMke vistArarUpa samudrake tathA kramase saMsArake bhI pArako prApta ho jAtA hai // 30 // he devI! jisa tere stutisamUhake viSayameM nizcayase ve bRhaspati Adi bhI kuNThita (asamartha ) ho jAte haiM usake viSaya meM hama jaise mandabuddhi manuSya kauna ho sakate haiM ? arthAt hama jaise to terI stuti karanemeM sarvathA asamartha haiN| isaliye he mAtA ! zAstrajJAnase rahita hamArI jo yaha vacanoMkI caMcalatA, arthAt stutirUpa vacanapravRtti hai, use tU kSamAkara / kAraNa yaha ki isa vAcAlatA ( bakavAda ) kA kAraNa vaha terI atizaya bhaktirUpa graha (pizAca ) haiM / abhiprAya yaha ki maiMne isa yogya na hote hue bhI jo yaha stuti kI hai vaha kevala terI bhaktike vaza hokara hI kI hai // 31 // isa prakAra sarasvatIstotra samApta huA // 15 // 1 a za sAmastena /
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ [16. vayaMbhUstutiH 807 ) svayaMbhuvA yena samuddhRtaM jagajaDatvakUpe patitaM pramAdataH / parAtmatattvapratipAdanollasadvacoguNairAdijinaH sa sevyatAm // 1 // 808) bhavArireko na paro'sti dehinAM suhRcca ratnatrayameka eva hi / sa durjayo yena jitastadAzrayAttato 'jitAnme jinato 'stu satsukham // 2 // 809) punAtu naH saMbhavatIrthakRjinaH punaH punaH saMbhavaduHkha duHkhitaaH| tadartinAzAya vimuktivartmanaH prakAzakaM yaM zaraNaM prapedire // 3 // 810 ) nijairguNairapratimairmahAnajo na tu trilokIjanatArcanena yH|| yato hi vizvaM laghu taM vimuktaye namAmi sAkSAdabhinandanaM jinam // 4 // ___sa AdijinaH sarvajJaH RSabhadevaH sevyatAm / yena Adijinena / parAtmatattvapratipAdanena ullasantaH ye vacoguNAH taiH vacoguNaiH / jagat samuddhRtam / kiMlakSaNena Adijinena / svayaMbhuvA svayaMprabuddhajJAnena / kiMlakSaNaM jagat / pramAdataH jaDatvakUpe patitam // 1 // hi yataH / dehinAM jIvAnAm / ekaH bhavaH saMsAraH / ariH zatruH / aparaH zatrune asti / ca punaH / eka eva ratnatrayaM suhRt asti / yena ajitena / sa saMsArazatruH / tadAzrayAt tasya ratnatrayasya AzrayAt / jitaH / kiMlakSaNaH saMsArazatruH / durjayaH / tataH kAraNAt / ajitAt jinataH sakAzAt / me mama / satsukham astu // 2 // saMbhavatIrthakRt jinaH / naH asmAkama / punaH punaH punAtu pavitrIkarotu / saMbhavaH saMsAraH tasya duHkhena duHkhitAH prANinaH / yaM zaraNaM prapedire yaM saMbhavatIrthakareM praaptaaH| ksmai| tadartinAzAya sNsaarnaashaay| kiMlakSaNaM tIrthakaram / vimuktivarmanaH mokSamArgasya / prakAzakam // 3 // tam abhinandanaM jinam / vimuktaye mokSAya / sAkSAt manovacanakAyaiH namAmi / yaH abhinndnH| nijaiH guNaiH / apratimaiH asamAnaiH / mahAn vartate / tu punaH / trilokI janasamUha-arcanena pUjanena / mahAn na / kiMlakSaNaH abhinandanaH / ajaH janma svayambhU arthAt svayaM hI prabodhako prApta hue jisa Adi ( RSabha ) jinendrane pramAdake vaza hokara ajJAnatArUpa kue~meM gire hue jagatke prANiyoMkA para-tattva aura Atmatattva ( athavA utkRSTa Atmatattva ) ke upadezameM zobhAyamAna vacanarUpa guNoMse uddhAra kiyA hai usa Adi jinendrakI ArAdhanA karanA cAhiye // vizeSArtha- yahAM zlokameM prayukta guNa zabdake do artha haiM-hitakArakatva Adi guNa tathA rassI / usakA abhiprAya yaha hai ki jisa prakAra koI manuSya yadi asAvadhAnIse kue~ meM gira jAtA hai to itara dayAlu manuSya kue~ meM rassiyoMko DAlakara unake sahArese use bAhira nikAla lete haiN| isI prakAra bhagavAn Adi jinendrane jo bahuta-se prANI ajJAnatAke vaza hokara dharmake mArgase vimukha hote hue kaSTa bhoga rahe the unakA hitopadezake dvArA uddhAra kiyA thA- unheM mokSamArgameM lagAyA thaa| unhoMne unako aise vacanoM dvArA padArthakA svarUpa samajhAyA thA jo ki hitakAraka hote hue unheM manohara bhI pratIta hote the| 'hitaM manohAri ca durlabha vacaH' isa uktike anusAra yaha sarvasAdhAraNako sulabha nahIM hai // 1 // prANiyoMkA saMsAra hI eka utkRSTa zatru tathA ratnatraya hI eka utkRSTa mitra hai, inake sivAya dUsarA koI zatru athavA mitra nahIM hai| jisane usa ratnatrayarUpa mitrake avalambanase usa durjaya saMsArarUpa zatruko jIta liyA hai usa ajita jinendrase mujhe samIcIna sukha prApta hove // 2 // bAra vAra janma-maraNarUpa saMsArake duHkhase pIr3ita prANI usa pIDAko dUra karaneke liye mokSamArgako prakAzita karanevAle jisa sambhavanAtha tIrthakarakI zaraNameM prApta hue the vaha sambhava jinendra hamako pavitra kare // 3 // aja arthAt janma-maraNase rahita jo abhinandana jinendra apane anupama guNoMke dvArA mahimAko prApta huA hai, na ki tInoM lokoMke prANiyoM dvArA kI jAnevAlI pUjAse; tathA jisake Age vizva tuccha hai arthAt jo apane anantajJAnake dvArA samasta vizvako sAkSAt jAnatA-dekhatA hai usa 1za bhvorireko| 2 za 'saH' nAsti / 3za asmAn naH punAtu pavitrIkarotu punaH punH| 4 ka saMbhavasya saMsArasya /
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dha padmanandi- paJcaviMzatiH 811 ) nayapramANAdividhAnasadvaTaM prakAzitaM tattvamatIva nirmalam / yatastvayA tatsumate 'tra tAvakaM tadanvayaM nAma namo'stu te jina // 5 // 812 ) rarAja padmaprabhatIrthakRtsadasyazeSalokatrayalokamadhyagaH / nabhasyuDuvAtayutaH zazI yathA vaco 'mRtairvarSati yaH sa pAtu naH // 6 // 813 ) narAmarAhIzvarapIDane jayI dhRtAyudho dhIramanA jhaSadhvajaH / [ 811: 16-5 vinApi zastrairnanu yena nirjito jinaM supArzva praNamAmi taM sadA // 7 // 814 ) zaziprabho vAgamRtAMzubhiH zazI paraM kadAcinna kalaGkasaMgataH / na cApi doSAkaratAM yayau yatirjayatyasau saMsRtitApanAzanaH // 8 // rahitaH / hi yataH kAraNAt / vizvaM samastam / laghu stokam // 4 // bho sumate bho jina / tvayA yataH atIva nirmalaM tattvaM prakAzitam / kiMlakSaNaM tattvam / nayapramANAdividhAnasaddhaTaM naya pramANAdiyuktam / tattasmAtkAraNAt / atra jagati / tAvakaM nAma | tadanvayaM [ rthatAM ] yAtam / te tubhyaM namo'stu // 5 // padmaprabhatIrthakRt jinaH / sadasi samavasaraNasabhAyAm / azeSalokatraya loka madhyagaH madhyavartI / rarAja zuzubhe / yathA nabhasi AkAze / uDutrAtayutaH tArAgaNayuktaH / zazI candraH / rarAja / yaH padmaprabhaH vaco'mRtaiH varSati sa padmaprabhaH naH asmAn pAtu rakSatu // 6 // taM supArzva jinaM sadA praNamAmi / nanu iti vitarke / yena supArzvena / zastrairvinApi / jhaSadhvajeH kAmaH / nirjitaH / kiMlakSaNaH kAmaH / nara- amara - ahIzvara indradharaNendracakriNAM pIDane / jayI jetA / punaH kiMlakSaNaH kAmaH / dhRtAyudhaH dhIramanAH // 7 // asau zaziprabhaiH yatiH jayati / kiMlakSaNaH zrIcandraprabhaH / saMsRtitaiApanAzanaH / yaH candraprabhaH vAk vacana - amRta - aMzubhiH kiraNaiH / paraM zreSTam / zazI yaH candraH kadAcit kalaGka abhinaMdana jinake liye maiM muktike prAptyartha namaskAra karatA hUM // 4 // he samuti jinendra ! cUMki Apane naya evaM pramANa Adika vidhise saMgata tattva ( vastu svarUpa ) ko atizaya nirdoSa rIti se prakAzita kiyA thA, eva ApakA sumati (su zobhanA matiryasyAsau sumati:: (:- uttama buddhivAlA) yaha nAma sArthaka hai / he jina ! Apako namaskAra ho || 5 || jisa prakAra AkAzameM tArAsamUhase saMyukta hokara candra zobhAyamAna hotA hai usI prakAra jo padmaprabha tIrthaMkara samavasaraNasabhA meM tInoM lokoMke samasta prANiyoM ke madhya meM sthita hokara zobhAyamAna huA tathA jisane vahAM vacanarUpa amRtakI varSA kI thI vaha padmaprabha jinendra hamArI rakSA kare // 6 // jo sAhasI mInaketu ( kAmadeva ) zastrako dhAraNa karake cakravartI, indra aura dharaNendrako bhI pIr3ita karake unake Upara vijaya prApta karatA hai aise usa kAmadeva subhaTako bhI jisane vinA zastrake hI jIta liyA hai usa supArzva jinake liye maiM sadA praNAma karatA hUM // vizeSArtha -- saMsArameM kAmadeva ( viSayavAsanA ) atyanta prabala mAnA jAtA hai| dUsaroMkI to bAta hI kyA hai, kintu indra, dharaNendra aura cakravartI Adi bhI usake vazameM dekhe jAte haiM / aise subhaTa usa kAmadevake Upara ve hI vijaya prApta kara sakate haiM jinake hRdayameM Atma-paraviveka jAgRta hai / bhagavAn supArzva aise hI vivekI mahApuruSa the / ata eva unheM ukta kAmadevapara vijaya prApta karaneke liye kisI zastrAdikI bhI AvazyakatA nahIM huii| unhoMne eka mAtra vivekabuddhise use parAjita kara diyA thA / ata eva ve namaskAra karaneke yogya haiM // 7 // candramAke samAna prabhAvAle candraprabha jinendra yadyapi vacanarUpa amRtakI kiraNoMse candramA the, parantu jaise candramA kalaMka ( kAlA cihna) se sahita vaise ve kalaMka (pApa-mala ) se sahita kabhI nahIM the / tathA jaise candramA doSAkara ( rAtriko karanevAlA ) hai vaise ve doSAkara ( doSoMkI khAni ) nahIM the arthAt ve ajJAnAdi saba doSoMse rahita the / ve saMsArake 3 ca sa pApa / 4 ka prabhuH / 5 za pApa 1 ka makhadhvajaH / 2 ca pratipATho'yam / akaza prabhurvAgaM / 6 za 'amRta' nAsti /
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 229 -819 :16-13] 16. svayaMbhUstutiH 815 ) yadIyapAdadvitayapraNAmataH patatyadho mohanadhUliraGginAm / zirogatA mohaThakaprayogataH sa puSpadantaH satataM praNamyate // 5 // 816) satAM yadIyaM vacanaM suzItalaM yadeva candrAdapi cndnaadpi| tadatra loke bhavatApahAri yat praNamyate kiM na sa zItalo jinH||10|| 817) jagatraye zreya ito hyayAditi prasiddhanAmA jina eSa vandyate / yato janAnAM bahubhaktizAlinAM bhavanti sarve saphalA mnorthaaH||11|| 818) padAjayugme tava vAsupUjya tajanasya puNyaM praNatasya tadbhavet / yato na sA zrIriha hi triviSTape na tatsukhaM yanna puraH pradhAvati // 12 // 819 ) malairvimukto vimalo na kairjino yathArthanAmA bhuvane nmskRtH| tadasya nAmasmRtirapyasaMzayaM karoti vaimalyamaghAtmanAmapi // 13 // saMgataH saMyutaH n| ca punaH / yaH tIrthakaraH doSAkaratAm api / na yayau na yAtavAn // 8 // sa puSpadantaH jinaH satataM prnnmyte| yadIyapAdadvitaya praNAmataH yasya puSpadantasya pAdadvayasya prnnaamtH| aginAM prANinAm / mohanadhUliH adhaH patati / kiMlakSaNA mohanadhUliH / mohaThaprayogataH zirogatA // 9 // sa zItalaH jinaH kiM na praNamyate / apitu praNamyate / yadIyaM vacanam / satAM sAdhUnAm / candrAdapi candanAdapi suzItalam / yadeva vacaH / atra loke| bhavatApahAri saMsAratApanAzanama // 10 // eSaH zreyaH iti prasidvanAmA jinaH vndyte| hi yataH / jagatraye / itaH zreyasaH sakAzAt / janaH / zreyaH sukham / ayAt / yataH shreysH| janAnAM lokAnAm / sarve manorathAH saphalA bhavanti / kiMlakSagAnAM janAnAm / bahubhaktizAlinAM bahubhaktiyuktAnAm // 11 // bho vAsupUjya / tava praNatasya janasya / tattatpuNyaM bhavet / yataH puNyAt / iha hi| sA zrI. na tatsukhaM na yA zrIH yatsukhaM puraH agre na pradhAvati na Agacchati // 12 // vimalaH jinaH / bhuvane triloke / kaiH bhvyaiH| na nmskRtH| api tu sarvaiH nmskRtH| kiMlakSaNa: vimalaH / malaivimuktaH yathArthanAmA / tattasantApako naSTa karanevAle candraprabha munIndra jayavanta hoveM // 8 // jisake donoM caraNoMmeM namaskAra karate samaya moharUpa Thagake prayatnase prANiyoMke zirameM sthita huI mohanadhUli (mohanajanaka pAparaja) nIce gira jAtI hai use puSpadanta bhagavAnko maiM nirantara praNAma karatA hUM // vizeSArtha-prANiyoMke mastaka ( mastipka) meM jo ajJAnatAke kAraNa aneka prakArake durvicAra utpanna hote haiM ve jinendra bhagavAnke nAmasmaraNa, cintana evaM vandanase naSTa ho jAte haiN| yahAM uparyukta durvicAroMmeM mohake dvArA sthApita dhUlikA Aropa karake yaha utprekSA kI gaI hai ki mohake dvArA jo prANiyoMke mastakapara mohanadhUli sthApita kI jAtI hai vaha mAno puSpadanta jinendrako praNAma karanese ( mastaka jhukAnese ) anAyAsa hI naSTa ho jAtI hai // 9 // lokameM jisake vacana sajjana puruSoMke liye candramA aura candanase bhI adhika zItala tathA saMsArake tApako naSTa karanevAle haiM usa zItala jinako kyA praNAma nahIM karanA cAhiye ? arthAt avazya hI vaha praNAma karaneke yogya hai // 10 // tInoM lokoMmeM prANisamUha cUMki isa zreyAMsa jinase zreya arthAt kalyANako prApta huA hai isaliye jo 'zreyAn' isa sArthaka nAmase prasiddha hai tathA jisake nimittase bahuta bhakti karanevAle janoMke saba manoratha (abhilASAmeM) saphala hote haiM usa zreyAn jinendrako praNAma karatA hUM // 11 // he vAsupUjya ! tere caraNayugalameM praNAma karate hue prANIke vaha puNya utpanna hotA hai jisase tInoM lokoMmeM yahAM vaha koI lakSmI nahIM tathA vaha koI sukha bhI nahIM hai jo ki usake Age na daur3atA ho // vizeSArtha- abhiprAya yaha hai ki vAsupUjya jinendrake caraNa-kamalameM namaskAra karanese jo puNyabandha hotA hai usase saba prakArakI lakSmI aura uttama sukha prApta hotA hai // 12 // jo vimala jinendra karma-malase rahita hokara 'vimala' isa sArthaka nAmako dhAraNa karate haiM unako lokameM bhalA kina bhavya jIvoMne namaskAra nahIM kiyA hai ? arthAt sabhI bhavya jIvoMne unheM namaskAra kiyA 15 tthg| 2ka paadaamj| 3ca pUjyajanasya /
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 padmanandi- paJcaviMzatiH 820) anantabodhAdicatuSTayAtmakaM dadhAmyanantaM hRdi tadguNAzayA / bhavedyadarthI nanu tena sevyate tadanvito bhUritRpeva satsaraH // 14 // 821 ) namo'stu dharmAya jinAya muktaye sudharmatIrthapravidhAyine sadA / [ 820: 820 : 16-14 yamAzrito bhavyajano 'tidurlabhAM labheta kalyANaparaMparAM parAm // 15 // 822 ) vidhAya karmakSayamAtmazAntikRjjagatsu yaH zAntikarastato 'bhavat / iti svamanyaM prati zAntikAraNaM' namAmi zAnti jinamunnatazriyam // 16 // 823) dAGginAM cid dvitayaM vimuktaye parigrahadvandvavimocanena tat / vizuddhamAsIdiha yasya mAdRzAM sa kunthunAtho 'stu bhavaprazAntaye // 17 // 824 ) vibhAnti yasyAGghrinakhA namatsurasphuracchiroratnamaho 'dhikaprabhAH / jagadgRhe pApamovinAzanA iva pradIpAH sa jino jayatyaraH // 18 // smAtkAraNAt / asya vimalasya / nAmasmaraNam / asaMzayaM saMzayarahitam / aghAtmanAm api vaimalyaM karoti nirmalaM[ nairmalyaM ] karoti // 13 // ahaM zrI - anantatIrthakaraM hRdi dadhAmi / kayA / tadguNAzayA tasya anantanAthatIrthaMkarasya guNAnAm AzA tayA / kiMlakSaNam anantam / anantabodhAdicatuSTayAtmakam anantajJAnAdicatuSTayamvarUpam / nanu iti vitarke / yadarthI bhavet yaH guNagrAhI bhavet / tena puMsA / tadanvitaH sevyate tena guNagrAhiNA puruSeNa tadanvitaH guNayuktaH naraH sevyate / dRSTAntamAha / bhUritRSAyuktena puruSeNa yathA saraH sevyate // 14 // dharmAya jinAya muktaye mokSAya namo'stu / kiMlakSaNAya dharmAya / suSThadharmatIrthapravidhAyine dharmatIrthakarAya / yaM dharmanAtham / sadAkAle / bhavyajanaH AzritaH / kalyANaparamparAM parAM sukhazreNIvarAm / atidurlabhAm / labheta prApnuyAt // 15 // ahaM zrIzAnti jinam unnatazriyaM namAmi iti / svam AtmAnam / ca / anyaM zAntikAraNam / yaH zrIzAntinAthaH / karmakSayaM nAzam / vidhAya kRtvA / AtmazAntikRt abhavat / tataH kAraNAt jagatsu zAntikaraH // 16 // aGginAM dayA / cit jJAnam / dvitayam / vimuktaye mokSAya / kAraNam / iha loke / parigrahadvandvavimocanena / tat dvitayaM dayAjJAnaM ca / vizuddham AsIt / sa kunthunAthaH / mAdRzAM narANAm / bhavaprazAntaye saMsAranAzAya / astu bhavatu // 17 // saH araH jinaH jayati / yasya aranAthasya aGginakhAH / vibhAnti zobhante / kiMlakSaNAH nakhAH / namantaH ye surA devAH teSAM devAnAM sphurantaH[ nti ] ziroratnAni teSAM ratnAnAM mahasA tejasA adhikA prabhA yatra te namatsurahai / isIliye unake nAmakA smaraNa bhI nizcayase pApiSTha janoM ke bhI usa pApa - malako naSTa karake unheM vimala ( nirmala) karatA hai || 13 || jo ananta jina anantajJAna, anantadarzana, anantasukha aura anantavIrya ina anantacatuSTayasvarUpa hai usako maiM unhIM guNoM ( anantacatuSTaya ) ko prApta karanekI icchAse hRdaya meM dhAraNa karatA hUM / ThIka bhI hai ---- jo jisa guNakA abhilApI hotA hai vaha usI guNase yukta manuSyakI sevA karatA hai / jaise- atizaya pyAsase yukta arthAt pAnIkA abhilASI manuSya uttama tAlAbakI sevA karatA hai // 14 // jisa dharmanAtha jinendrakI zaraNa meM gayA huA bhavya jIva atizaya durlabha utkRSTa kalyANakI paramparAko prApta karatA hai aise usa uttama dharmatIrtha ke pravartaka dharmanAtha jinendrake liye maiM muktiprAptikI icchAse namaskAra karatA hUM || 15 || jo zAntinAtha jinendra karmoMko naSTa karake prathama to apane ApakI zAntiko karanevAlA huA aura tatpazcAt jagat ke dUsare prANiyoMke liye bhI zAntikA kAraNa huA, isa prakAra se jo sva aura para donoMkI hI zAntikA kAraNa hai usa utkRSTa lakSmI (samavasaraNAdirUpa bAhya tathA ananta catuSTayasvarUpa antaraMga lakSmI ) se yukta zAntinAtha jinendrako maiM namaskAra karatA hUM || 16 || saMsAra meM jisa kunthunAtha jinendrako mukti ke nimitta antaraMga aura bAhya donoM hI prakArakI parigrahako chor3a denese prANiyoMkI dayA aura caitanya (kevalajJAna) ye do vizuddha guNa pragaTa hue the vaha kunthunAtha jinendra mujha jaise chadmastha prANiyoMke liye saMsArakI zAnti (nAza ) kA kAraNa hove || 17 || namaskAra karate hue devoMke prakAzamAna zirorala ( cUDAmaNi ) kI kAntise adhika kAntivAle jisake pairoM ke nakha saMsArarUpa gharameM pAparUpa andhakArako naSTa 1 ca zazAntikAriNam / 2 ka Azritya /
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ -828 : 16.22] 16. svayaMbhUstutiH 825) suhRtsukhI syAdahitaH suduHkhitaH svato'pyudAsInatamAdapi prbhoH| yataH sa jIyAjinamallirekatAM gato jgdvismykaaricessttitH||19|| 826) vihAya nUnaM tRNavatsvasaMpadaM munirvatairyo 'bhavadatra suvrtH| jagAma taddhAma virAmavarjitaM subodhadRDajhe sa jinaH prasIdatu // 20 // 827) paraM parAyattatayAtidurbalaM calaM khasaukhyaM yadasaukhyameva tat / adaH pramucyAtmasukhe kRtAdaro namirjino yaH sa mamAstu muktaye // 21 // 828) ariSTasaMkartanacakranemitAma upAgato bhavyajaneSu yo jinaH / sphurcchirortnmhodhikprbhaaH| jagadgRhe pradIpA iva / kiMlakSaNA nakhAH / pApatamovinAzanAH // 18 // sa jinaH malliH jIyAta / kiMlakSaNaH malliH / AtmanA saha ekatAM gataH / jagadvismayakArI-AzcaryakArI cessttitH| yataH yasmAddhetoH / mahata mitraH mitrm]| svataH AtmanaH sakAzAt / sukhI bhavet / ahitaH suduHkhitaH bhavet / kasmAt prabhoH mallinAthasya nAthAt ] udAsInatamAt // 19 // sa suvrataH jinaH / me mama prasIdatu prasanno bhavatu / atra loke / yaH munisuvrataH / nUnaM svasaMpadaM taNavata / vihAya parityajya / vrataiH' muniH abhavat / tat mokSadhAma gRham / jagAma agamat / kiMlakSaNaM mokSagRham / virAmavarjitaM vinAzarahitam / punaH kiMlakSaNo jinaH / subodhadRk / / 20 // sa namirjinaH mama muktaye'stu / yaH namiH / adaH svasaukhyaM indriyasukham / pramucya parityajya / Atmamukhe kRtAdaraH Atmasukhe AdaraH kRtH| kiMlakSaNam indriyasukham / parAyattatayA praadhiintyaa| paraM bhinnam / punaH yatsaukhyam / atidurbalaM hInam / calaM vinazvaram / tatsaukhyam asaukhyameva // 21 // sa jinaH jayatAt / yaH jinaH / bhavyajaneSu / ariSTasaMkartana cakranemitAm upAgataH / azubhakarmaNaH kartanaM chedanaM tasmin chedane cakranemitAM karanevAle dIpakoMke samAna zobhAyamAna hote haiM vaha aranAtha jinendra jayavaMta hove // 18 // atyanta udAsInatA ( vItarAgatA ) ko prApta hue bhI jisa malli prabhuke nimittase mitra svayaM sukhI aura zatru svayaM atizaya duHkhI hotA hai, isa prakArase jisakI pravRtti vizvake liye Azcaryajanaka hai, tathA jo advaitabhAvako prApta huA hai vaha malli jinendra jayavanta hove // vizeSArtha-- jo prANI zatruko duHkhI aura mitrako sukhI karatA hai vaha kabhI udAsIna nahIM raha sakatA hai| kintu malli jinendra na to zatruse dveSa rakhate the. aura na mitrase anurAga bhii| phira bhI unake utkarSako dekhakara ve svabhAvataH kramase duHkhI aura sukhI hote the| isIliye yahAM unakI pravRttiko AzcaryakArI kahA gayA hai // 19 // jo munisuvrata yahAM apanI sampattiko tRNake samAna chor3a karake vratoM ( mahAvratoM) ke dvArA suvrata ( uttama vratoMke dhAraka) muni hue the aura tatpazcAt usa avinazvara pada (mokSa) ko bhI prApta hue the ve samyagjJAna aura samyagdarzanase vibhUSita munisuvrata jinendra mere upara prasanna hoveM // 20 // jo indriyasukha para (karma) ke adhIna honeke kAraNa AtmAse para arthAt bhinna hai, atizaya durbala hai, tathA vinazvara hai vaha vAstavameM duHkharUpa hI hai| jisane usa indriyasukhako chor3akara AtmIka sukhake viSayameM Adara kiyA thA vaha neminAtha jinendra mere liye muktikA kAraNa hove // 21 // jo azubha karmako 1ka svasaukhyaM / 2 za yatra te adhikprbhaaH| 3 ka kaarii| 4 ca munivratairyo /
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 [82831623 paanandi-paJcaviMzatiH ariSTanemirjagatIti vizrutaH sa Urjayante jayatAditaH zivam // 22 // 829 ) yadUrdhvadeze nabhasi kSaNAdahi prabhoH phaNAratnakaraiH pradhAvitam / padAtibhirvA kamaThAhateH kRte karotu pArzvaH sa jino mamAmRtam // 23 // 830) trilokalokezvaratAM gato 'pi yaH svakIyakAye'pi tathApi niHspRhaH / sa vardhamAno 'ntyajino natAya me dadAtu mokSaM munipadmanandine // 24 // cakradhArAtvaM prAptaH / iti hetoH / jagati vissye| ariSTanemiH / vizrutaH vikhyAtaH / abhavat / punaH Urjayante raivtke| zivam itaH mokSaM gataH // 22 // sa pArzvaH jinaH mama amRtaM karotu mokSaM karotu / yadUrghadeze yasya pArzvanAthasya Urdhvadeze / nabhasi aakaashe| kSaNAt zIghrAt / ahiprabhoH dharaNendrasya / phnnaartnkraiH| pradhAvitaM prasAritam / kamaThAhateH kamaThapIDanasya / kRte kAraNAya / padAtibhiH iva // 23 // sa vardhamAnaH antyajinaH / me mahyam / mokSaM dadAtu / me padmanandine / natAya namrAya mokSaM karotu / yaH zrIvardhamAnaH trilokalokezvaratAM gato'pi tathApi khakIyakAye zarIre niHspRhaH // 24 // iti svayaMbhUstutiH samAptA // 16 // kATaneke liye cakrakI dhArake samAna honese jagatmeM bhavya janoMke bIca 'ariSTanemi' isa sArthaka nAmase prasiddha hokara giranAra parvatase muktiko prApta huA hai vaha neminAtha jinendra jayavaMta hove // 22 // jisake Upara AkAzameM dharaNendrake phaNoM sambandhI ratnoMke kiraNa kamaThake AghAtake liye arthAt usake upadravako vyartha karaneke liye kSaNabharameM pAdacArI senAke samAna daur3e the vaha pArzvanAtha jinendra mere liye amRta arthAt mokSako kare // 23 // tIna lokake prANiyoMmeM prabhutAko prApta hokara bhI jo apane zarIrake viSayameM bhI mamatva bhAvase rahita hai vaha vardhamAna antima tIrthaMkara namrIbhUta hue mujha padmanandI munike liye mokSa pradAna kare // 24 // isa prakAra khayaMbhUstotra samApta huA // 16 // 1 ka kmtthaahte| 2 a vikSAtaH, ka vijnyaatH| 3 ka kSaNAt ahiprbhoH| 4 za kamaThasya aahteH|
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ [17. suprabhAtASTakam ] 831 ) niHzeSAvaraNadvayasthitinizAprAnte 'ntarAprayakSayA[yo] yote mohakRte gate ca sahasA nidrAbhare duurtH| samyagjJAnahagakSiyugmamabhito visphAritaM yatra ta llabdhaM yairiha suprabhAtamacalaM tebhyo jinebhyo nmH||1|| 832) yatsacakrasukhapradaM yadamalaM bAnaprabhAbhAsuraM lokAlokapadaprakAzanavidhiprauDhaM prakRSTaM sakRt / udbhUte sati yatra jIvitamiva prAptaM paraM prANibhiH / trailokyAdhipaterjinasya satataM tatsuprabhAtaM stuve // 2 // 833) ekAntoddhatavAdikauzikazatairnaSTaM bhayAdAkulai tiM yatra vizuddhakhecaranutivyAhArakolAhalam / tebhyo jinebhyo namaH / yaiH jinaiH / iha loke / tat acalaM zAzvatam / suprabhAtam / labdhaM prAptam / yatra suprbhaate| samyagjJAnadRgakSiyugmaM jJAnadarzananetram / abhitaH samantAt / visphAritaM vistAritam / kka sati / niHzeSAvaraNadvayasthitinizAprAnte ujhyote (1) jJAnAvaraNAdinizAvinAze sati / kasmAt antarAyakSayAt / ca punH| mohakRte / nidrAmare smuuhe| sahasA dUrataH gate sati // 1 // trailokyAdhipateH jinasya tatsuprabhAtaM stuve ahaM stomi / yat suprabhAtam / saJcasukhapradaM bhavyacakravAkasukhapradam / yat amalaM nirmalam / yatsuprabhAtam / jJAnaprabhAbhAsuraM dIptivantam / yatsuprabhAtaM loka-alokaprakAzanavidhiprauDhaM prakRSTam / yatra suprabhAte / sakRt ekavAram / udbhUte sati / prANibhiH jIvaiH / paraM zreSTham / jIvitamiva prAptam // 2 // arhatparameSThinaH tatsuprabhAtam / paraM zreSTham ahaM manye / yatsuprabhAtam / saddharmavidhipravardhanakaram / punaH nirupamam upamArahitam / punaH jisa suprabhAtameM samasta jJAnAvaraNa aura darzanAvaraNa ina do AvaraNa koMkI sthitirUpa rAtrikA anta hokara antarAya karmake kSayarUpI prakAzake ho jAnepara tathA zIghra hI moha karmase nirmita nidrAbhArake sahasA dUra ho jAnepara samIcIna jJAna aura darzanarUpa netrayugala saba ora vistArako prApta hue haiM arthAt khula gaye haiM aise usa sthira suprabhAtako jinhoMne prApta kara liyA hai una jinendra devoMko namaskAra ho // vizeSArthajisa prakAra prabhAtake ho jAnepara rAtrikA anta hokara dhIre dhIre sUryakA prakAza phailane lagatA hai tathA logoMkI nidrA dUra hokara unake netrayugala khula jAte haiM jisase ki ve saba ora dekhane laga jAte haiN| ThIka isI prakArase jinendra devoMke liye jisa apUrva prabhAtakA lAbha huA karatA hai usameM rAtrike samAna unake jJAnAvaraNa aura darzanAvaraNa karmokI sthitikA anta hotA hai, antarAyakarmakA kSaya hI prakAza hai, mohakarmajanita avivekarUpa nidrAkA bhAra naSTa ho jAtA hai / taba unake kevalajJAna aura kevaladarzanarUpa donoM netra khula jAte haiM jisase ve samasta hI vizvako spaSTatayA jAnane aura dekhane gate haiN| aise una alaukika avinazvara suprabhAtako prApta karanevAle jinendroMke liye yahAM namaskAra kiyA gayA hai // 1 // jo suprabhAta saccakra arthAt sajjanasamUhako sukha denevAlA ( athavA uttama cakravAka pakSiyoMke liye sukha denevAlA, athavA samIcIna cakraratnako dhAraNa karanevAle cakravartIke sukhako denevAlA ), nirmala, jJAnakI prabhAse prakAzamAna, loka evaM aloka rUpa sthAnake prakAzita karanekI vidhimeM catura aura utkRSTa hai tathA jisake eka vAra prakaTa honepara mAno prANI utkRSTa jIvanako hI prApta kara lete haiM; aise usa tIna lokake adhipatisvarUpa jinendra bhagavAnke suprabhAtakI maiM nirantara stuti karatA hUM // 2 // jisa suprabhAtameM sarvathA ekAntavAdase uddhata saikar3oM pravAdIrUpa ulla pakSI bhayase 1 kakSyAyote, va kssyodhaate| 2 ca yadamalajJAna / pAna.30
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ pannanandi-paJcaviMzatiH [833 : 17-3yasaddharmavidhipravardhanakara tatsuprabhAtaM paraM manye 'hatparameSThino nirupamaM saMsArasaMtApahRt // 3 // 834) sAnandaM surasundarIbhirabhitaH zaryadA gIyate / prAtaH prAtaradhIzvaraM yadatulaM vaitAlikaiH paThyate / yazcAzrAvi nabhazcaraizca phaNibhiH kanyAjanAgAyata stadvande jinasuprabhAtamakhilatrailokyaharSapradam // 4 // 835) uddayote sati yatra nazyati tarAM loke 'ghacauro 'ciraM doSezo 'ntaratIva yatra malino mandaprabho jAyate / yatrAnItitamastatervighaTanAjAtA dizo nirmalA vandhaM nandatu zAzvataM jinapatestatsuprabhAtaM param // 5 // saMsArasaMtApahRt saMsArAtApanAzanam / yatra suprabhAte / ekAnta-uddhatavAdikauzikazataiH ekAntamithyAtvavAdikauzikasahastraiH / bhayAt / AkulaiH vyAkulaiH / naSTaM jAtam / yatra suprabhAte vizuddhakhecaranutivyAhArakolAhalaM jAtaM khecarastutivacanaiH kolAhalaM jAtam // 3 // tajinasuprabhAtamahaM vande / kiMlakSaNaM suprabhAtam / akhilatrailokyaharSapradam / yatprAtaH surasundarIbhiH / sAdham / zaH indraH / abhitaH samantAt / sAnandaM yathA syAttathA AgIyate / yat prAtaH / adhIzvaraM khAminam uddizya / atulaM yathA syAttathA / vaitAlikaiH bandijaneH paThyate / ca punaH / yatprAtaH / nabhazcaraH vidyAdharaiH pakSibhiH' / phaNibhiH dharaNe zrutam / yatprAtaH kanyAjanAt nAgakanyAjanAt gaaytH| trilokanivAsijanaiH zrutam // 4 // jinapateH zrIsarvajJasya / tatsuprabhAtaM nandatu / kiMlakSaNaM suprabhAtam / vandyam / zAzvatam / paraM prakRSTam / yatra suprabhAte uddayote sati / loke lokaviSaye / aghacauraH paapcaurH| tarAma atizayena / nazyati vilIyate / yatra suprabhAte / doSezaH mohaH / mandaprabhaH jAyate / candrazca mandaprabhaH jAyate / kiMlakSaNo mohazcandrazca / antaH madhye / atIvamalinaH / yatra suprbhaate| anItitamastateH durNayatamaHsamUhasyai vighaTanAt vyAkula hokara naSTa ho cuke haiM, jo AkAzagAmI vidyAdharoM evaM devoMke dvArA kI jAnevAlI vizuddha stutike zabdase zabdAyamAna hai, jo samIcIna dharmavidhiko bar3hAnevAlA hai, upamAse rahita arthAt anupama hai, tathA saMsArake santApako naSTa karanevAlA hai, aise usa arahaMta parameSThIke suprabhAtako hI maiM utkRSTa suprabhAta mAnatA hU~ // 3 // indroMke sAtha devAMganAeM jisa suprabhAtakA AnandapUrvaka saba ora gAna karatI haiM, baMdIjana apane svAmIko lakSya karake jisa anupama suprabhAtakI stuti karate haiM, tathA jisa suprabhAtako vidyAdhara aura nAgakumAra jAtike deva gAtI huI kanyAjanoMse sunate haiN| isa prakAra samasta tInoM bhI lokoMko harSita karanevAle usa jina bhagavAnke suprabhAtakI meM vandanA karatA hUM // 4 // jisa suprabhAtakA prakAza ho jAnepara lokameM pAparUpa cora atizaya zIghra naSTa ho jAtA hai, jisa suprabhAtake prakAzameM dopeza arthAt moharUpa candramA bhItara atizaya malina hokara mandaprabhAvAlA ho jAtA hai, tathA jisa suprabhAtake honepara anyAyarUpa andhakArasamUhake naSTa ho jAnese dizAyeM nirmala ho jAtI haiN| aisA vaha vandanIya va avinazvara jina bhagavAnkA utkRSTa suprabhAta vRddhiko prApta hove // vizeSArtha-prabhAta samayake ho jAnepara rAtrimeM saMcAra karanevAle cora bhAga jAte haiM, doSeza (rAtrikA svAmI candramA) malina va mandaprabhAvAlA (phIkA) ho jAtA hai, tathA rAtrijanita andhakArake naSTa ho jAnese dizAyeM nirmala ho jAtI haiN| isI prakAra jina bhagavAnko jisa anupama suprabhAtakA lAbha hotA hai usake honepara corake samAna cirakAlIna pApa zIghra hI naSTa ho jAtA hai, doSeza ( dopoMkA svAmI moha) kAntihIna hokara dUra bhAga jAtA hai, tathA anyAya va atyAcArake naSTa ho jAnese saba ora prasannatA chA 1za ykssimiH| 2za caurvir| 3maka tamosamUhasya /
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ -837:17-7] 235 17. suprabhAtASTakam 836 ) mArga yatprakaTIkaroti harate doSAnuSaGgasthiti lokAnAM vidadhAti dRSTimacirAdarthAvalokakSamAm / kAmAsaktadhiyAmapi kRzayati prIti priyAyAmiti prAtastulyatayApi ko 'pi mahimApUrvaH prabhAto 'haMtAm // 6 // 837 ) yadbhAnorapi gocaraM na gatavAn citte sthitaM tattamo bhanyAnAM dalayattathA kuvalaye kuryAdvikAzazriyam / WWW dizaH nirmalAH jAtAH / pakSe upadezaH // 5 // arhatA sarvajJAnAm / prabhAtaH / iti amunA prakAreNa / prAtastulyatayApi ko'pi apUrvamahimA vrtte| yatsuprabhAtaM mArga prakaTIkaroti / doSAnuSaGgasthiti doSasaMsargasthitim / harate spheTayati / lokAnAM dRSTim , acirAt arthAvalokakSamAm / vidadhAti karoti / yatsuprabhAtaM kAmAsaktadhiyAm api priyAyAM prItiM kRzayati / pakSe rAgAdiprIti kRzayati kSINaM NAM ] karoti / iti hetoH apUrvamahimA prabhAtaH vartate // 6 // jainaM zrIsuprabhAtaM sadA kAle / vaH yuSmAkam / kSemaM vidadhAtu karotu / kiMlakSaNaM prabhAtam / asamam asadRzam / yatsuprabhAtam / bhavyAnAM tattamaH dalayat spheTayat yattamaH bhAnorapi saryasyApi / gocara gamyam / na gatavat na prAptam / yattamaH citte sthitam / yatprabhAtaM kuvalaye bhUmaNDale vikazazriyaM kurvat / yadidaM jAtI hai| vaha jinendra devakA suprabhAta vandanIya hai // 5 // arahaMtoMkA prabhAta mArgako pragaTa karatA hai, doSoMke sambandhakI sthitiko naSTa karatA hai, logoMkI dRSTiko zIghra hI padArthake dekhanemeM samartha karatA hai, tathA viSayabhogameM Asaktabuddhi prANiyoMkI strIviSayaka prItiko kRza (nirbala) karatA hai / isa prakAra vaha arahaMtoMkA prabhAta yadyapi prabhAtakAlake tulya hI hai, phira bhI usakI koI apUrva hI mahimA hai // vizeSArtha-- jisa prakAra prabhAtake ho jAnepara mArga pragaTa dikhane lagatA hai usI prakAra arahantoMke isa prabhAtameM prANiyoMko mokSakA mArga dikhane lagatA hai, jisa prakAra prabhAta doSA (rAtri ) kI saMgatiko naSTa karatA hai usI prakAra yaha arahaMtoMkA prabhAta rAga-dveSAdirUpa doSoMkI saMgatiko naSTa karatA hai, jisa prakAra prabhAta logoMkI dRSTiko zIghra hI ghaTa-paTAdi padArthoM ke dekhanemeM samartha kara detA hai usI prakAra yaha arahaMtoMkA prabhAta prANiyoMkI dRSTi (jJAna) ko jIvAdi sAta tattvoMke yathArtha svarUpake dekhane-jAnanemeM samartha kara detA hai, tathA jisa prakAra prabhAta ho jAnepara kAmI janakI strIviSayaka prIti kama ho jAtI hai usI prakAra usa arahaMtoMke prabhAtameM bhI kAmI janakI viSayecchA kama ho jAtI hai| isa prakAra arahaMtoMkA vaha prabhAta prasiddha prabhAtake samAna hokara bhI apUrva hI mahimAko dhAraNa karatA hai // 6 // bhavya jIvoMke hRdayameM sthita jo andhakAra sUryake gocara nahIM huA hai arthAt jise sUrya bhI naSTa nahIM kara sakA hai usako jo jina bhagavAnkA suprabhAta naSTa karatA hai, jo kuvalaya ( bhUmaNDala ) ke viSayameM vikAzalakSmI (pramoda ) ko karatA hai - lokake saba prANiyoMko harSita karatA hai, tathA jo nizAcaroM (candra evaM rAkSasa Adi ) ke bhI teja aura sukhakA ghAta nahIM karatA hai| vaha jina bhagavAnkA anupama suprabhAta sarvadA Apa sabakA kalyANa kre|| vizeSArtha-lokaprasiddha prabhAtakI apekSA jina bhagavAnke isa suprabhAtameM apUrvatA hai| vaha isa prakArase-prabhAtakA samaya kevala rAtrike andhakAra ko naSTa karatA hai, vaha jIvoMke abhyantara andhakAra (ajJAna )ko naSTa nahIM kara sakatA hai; parantu jina bhagavAn kA vaha suprabhAta bhavya jIvoMke hRdayameM sthita usa ajJAnAndhakArako bhI naSTa karatA hai| lokaprasiddha prabhAta 14ka pUrvaprabhAto, va puurvprbhaate|
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 padmanandi-paJcaviMzatiH [838:17-7tejAsaukhyahaterakarI yadidaM naktaMcarANAmapi kSemaM vo vidhAtu jainamasamaM zrIsuprabhAtaM sadA / 7 // 838 ) bhavyAmbhoruhanandikevalaraviH prAmoti yatrodayaM duSkarmodayanidrayA parihRtaM jAgarti sarva jagat / nityaM yaiH paripaThyate jinapateretatprabhAtASTakaM teSAmAzu vinAzameti duritaM dharmaH sukhaM vardhate // 8 // suprabhAtam / naktaMcarANAM devacandrarAkSasAdInAm / saukhyahateH tejaH akartR 'han hiMsAgatyoH' devAdInAM sukhena gamanasya tejaH tasya tejasaH akartR akArakam // 7 // yatra suprbhaate| bhavyAmbhoruhanandikevalaraviH udayaM prApnoti / yatra yasmin prabhAte / udite sti| sarva jagat duSkarmodayanidrayA parihRtaM tyktm| jAgarti etat jinapateH prabhAtASTakam / yaiH bhavyaiH / nityaM sadaiva / paripaThyate / teSA bhavyAnAm / duritaM pApam / Azu zIghraNa / vinAzam eti vilayaM gcchti| dharmaH sukhaM vardhate // 8 // iti suprabhAtASTakam // 17 // kuvalaya ( sapheda kamala ) ko vikasita nahIM karatA, balki use mukulita hI karatA hai| parantu jina bhagavAnkA suprabhAta usa kuvalayako ( bhUmaNDalake samasta jIvoMko) vikasita (pramudita) hI karatA hai| lokaprasiddha prabhAta nizAcaroM ( candra, cora evaM ulUka Adi) ke teja aura sukhako naSTa karatA hai, parantu jina bhagavAnkA vaha suprabhAta unake teja aura sukhako naSTa nahIM karatA hai| isa prakAra vaha jina bhagavAnkA apUrva suprabhAta sabhI prANiyoMke liye kalyANakArI hai // 7 // jisa suprabhAtameM bhavya jIvoMrUpa kamaloMko Anandita karanevAlA kevalajJAnarUpa sUrya udayako prApta hotA hai tathA sampUrNa jagat ( jagatke jIva) pApa karma ke udayarUpa nidrAse chuTakArA pAkara jAgatA hai arthAt prabodhako prApta hotA hai usa jina bhagavAnke suprabhAtakI stutisvarUpa isa prabhAtASTakako jo jIva nirantara par3hate haiM unakA pApa zIghra hI nAzako prApta hotA hai tathA dharma evaM sukha vRddhiMgata hotA hai| vizeSArtha-jisa prakAra prabhAtake ho jAnepara kamaloMko praphullita karanevAlA sUrya udayako prApta hotA hai usI prakAra jina bhagavAnke usa suprabhAtameM bhavya jIvoMko praphullita karanevAlA kevalajJAnarUpa sUrya udayako prApta hotA hai tathA jisa prakAra prabhAtake ho jAnepara jagatke prANI nidrAse rahita hokara jAga uThate haiM usI prakAra jina bhagavAnke prabhAtameM jagatke saba prANI pApakarmake udayasvarUpa nidrAse rahita hokara jAga uThate haiM-prabodhako prApta ho jAte haiN| isa prakAra yaha jina bhagavAnkA suprabhAta anupama hai| usake viSayameM jo zrImuni padmanandIne ATha zlokoMmeM yaha stuti kI hai usake par3hanese prANiyoMke pApakA vinAza aura dharma evaM sukhakI abhivRddhi hotI hai // 8 // isa prakAra suprabhAtASTaka samApta huA // 17 // 1ca za sdid| 1za sIghra /
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ [18. zAntinAthastotram] 839 ) trailokyAdhipatitvasUcanapara lokezvarairuddhRtaM yasyoparyuparIndumaNDalanibhaM chatratraya rAjate / adhAntodgatakevalojvalarucA nirbhatArkaprabhaM so 'smAn pAtu niraJjano jinapatiH zrIzAntinAthaH sadA // 1 // 840 ) devaH sarvavidepa eSa paramo nAnyastrilokIpatiH santyasyaiva samastatattvaviSayA vAcaH satAM saMmatAH / etaddhoSayatIva yasya vibudhairAsphAlito dundubhiH so 'smAn pAtu niraJjano jinapatiH zrIzAntinAthaH sadA // 2 // 841) divyastrImukhapaGkajaikamukuraprollAsinAnAmaNi sphaariibhuutvicitrrshmircitaanmraamrendraayudhaiH| saccitrIkRtavAtavarmani lasatsiMhAsane yA sthitaH so'smAn pAtu nirajano jinapatiH zrIzAntinAthaH sadA // 3 // 842 ) gandhAkRSTamadhuvratavajarutaiApAritA kurvatI stotrANIva divaH suraiH sumanasA vRSTiryadane 'bhavat / sa zrIzAntinAthaH asmAn sadA pAtu rakSatu / kiMlakSaNaH zrIzAntinAthaH / nirjnH| jinptiH| yasya zrIzAntinAthasya / uparyupari chtrtrym| rAjate shobhte| kiMlakSaNaM chatratrayam / trailokyAdhipatitvasUcanaparaM trailokyasvAmitvasUcakam / punaH kiMlakSaNaM chatratrayam / lokezvaraiH uddhRtam indrAdibhiH dhRtam / punaH kiMlakSaNaM chatratrayam / indumaNDalanibhaM candramaNDalasadRzam / punaH kiMlakSaNaM chatratrayam / adhAntam anvrtm| udgatakevalojvalarucA dIptyA kRtvA nibharsitam arkaprabhaM sphettitsuurytejH||1|| sa shriishaantinaathH| sadA srvkaale| asmAn pAtu rksstu| kiMlakSaNaH zrIzAntinAthaH / nirajanaH / jinptiH| yasya zrIzAntinAthasya dundubhiH / vidhudhaiH devaiH| AsphAlitaH taadditH| etaddhoSayatIva / kiM ghoSayati / devaH eSa zrIzAntinAthaH sarvavit / paramaH zreSThaH / trilokiiptiH| anyaH n| asya zrIzAntinAthasya / vAcaH / satAM sAdhUnAm / saMmatAH abhISTAH kathitAH santi / kiMlakSaNA vaacH| smsttttvvissyaaH||2|| sa zrIzAntinAthaH asmAn pAtu rakSatu / yaH zrIzAntinAthaH lasasiMhAsane sthitH| kiMlakSaNe siNhaasne| divyastrImukhapaGkajaikamukuraprollAsinAnAmaNisphArIbhUtavicitrarazmiracitAnamrAmarendrAyudhaiH kRtvA saccitrIkRtavAtavama'ni kurdurIkRta-AkAze // 3 // sa zrIzAntinAthaH asmAn pAtu rakSatu / yadane yasya zrIzAntinAthasya jisa zAntinAtha bhagavAnke eka ekake Upara idroMke dvArA dhAraNa kiye gaye candramaNDalake samAna tIna chatra tInoM lokoMkI prabhutAko sUcita karate hue nirantara udita rahanevAle kevalajJAnarUpa nirmala jyotike dvArA sUryakI prabhAko tiraskRta karake suzobhita hote haiM vaha pAparUpa kAlimAse rahita zrIzAntinAtha jinendra hama logoMkI sadA rakSA kare // 1 // jisakI bherI devoM dvArA tAr3ita hokara mAno yahI ghoSaNA karatI hai ki tInoM lokoMkA svAmI aura sarvajJa yaha zAntinAtha jinendra hI utkRSTa deva hai aura dUsarA nahIM hai; tathA samasta tattvoMke yathArtha svarUpako pragaTa karanevAle isIke vacana sajjanoMko abhISTa haiM, dUsare kisIke bhI vacana unheM abhISTa nahIM haiM; vaha pAparUpa kAlimAse rahita zrIzAntinAtha jinendra hama logoMkI sadA rakSA kare // 2 // jo zAntinAtha jinendra devAMganAoMke mukhakamalarUpa anupama darpaNameM daidIpyamAna aneka maNiyoMkI phailanevAlI vicitra kiraNoMke dvArA race gaye kucha namrIbhUta indradhanuSoMse AkAzako samIcInatayA vicitra ( aneka varNamaya) karanevAle siMhAsanapara sthita hai vaha pAparUpa kAlimAse rahita zAntinAtha bhagavAn sadA hama logoMkI rakSA kare // 3 // jisa zAntinAtha jinendrake Age devoMke dvArA vyApArita huI arthAt 1ka yudhaH scitriikRt|
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 [ 842 : 18-4 padmanandi - paJcaviMzatiH sevAyAtasamastaviSTapapatistutyAzrayasparddhayA so'smAn pAtu niraJjano jinapatiH zrIzAntinAthaH sadA // 4 // 843) khadyotau kimutAnalasya kaNike zubhrAbhralezAvatha sUryAcandramasAviti praguNitau lokAkSiyugmaiH suraiH / sa hi yadagrato 'tivizadaM tadyasya bhAmaNDalaM so'smAn pAtu niraJjano jinapatiH zrIzAntinAthaH sadA // 5 // 814 ) yasyAzokatarurvinidrasumanogucchaprasaktaiH kvaNadbhRGgairbhaktiyutaH prabhoraharahargAya nivAste yazaH / zubhraM sAbhinayo marucalalatAparyanta pANizriyA so'smAn pAtu niraJjano jinapatiH zrIzAntinAthaH sadA // 6 // 845 ) vistIrNAkhilavastutattvakathanApArapravAhojvalA niHzeSArthiniSevitAtizizirA zailAdivottuGgataH / amre / divaH AkAzAt / suraiH devaiH / kRtA / sumanasAM puSpANAm / vRSTiH abhavat / kiMlakSaNA vRSTiH / gandhAkRSTamadhutratatrajastaiH zabdaiH / vyApAritA zabdAyamAnA / stotrANi kurvatIva / kyaa| sevAAyAta samasta viSTapapatistusyAzrayasparddhayA // 4 // sa zrIzAntinAthaH asmAn pAtu rakSatu / yasya zrIzAntinAthasya tat bhAmaNDalamativizadaM vartate / yadaprataH yasya bhAmaNDalasya apre / hi yataH / suraiH devaiH / sUryAcandramasau tate iti / kim / khadyotau / uta aho / analasya ameH / kaNike dve / atha zubhra abhralezI loke 'bhoDalakhaNDau' / lokAkSiyugmaiH iti / praguNitau vicAritau // 5 // sa zrIzAntinAthaH asmAn / pAtu rakSatu / yasya zrIzAntimAthasya / azokataruH kvaNanaiH kRtvA / prabhoH zrIzAntinAthasya / zubhraM yazaH / ahaH ahaH pratidinam / gAyanniva / Aste tiSThati / kiMlakSaNaiH bhRGgaiH / vinidrasumanogucchaprasaktaiH vikasitapuSpaguccheSu AsaktaH / kiMlakSaNaH azokataruH / bhaktiyutaH / punaH kiMlakSaNaH ashoktruH| marucalalatAparyantapANizriyA mahatA pavanena calaM caJcalIkRtaM latAparyantaM latAntaM' tadeva pANiH hastaM tasya zriyA kRtvA / sAbhinayaH nartanayuktaH // 6 // sa zrIzAntinAthaH asmAn pAtu rakSatu / yataH zrIzAntinAthAt / sarasvatI / prodbhUtA utpannA / kiMlakSaNA sarasvatI / suranutA devaiH vanditA / punaH kiMlakSaNA sarakhatI / vizvaM trilokam / punAnA pavitrI kI gaI jo AkAzase puSpoMkI varSA huI thI vaha gandhake dvArA khIMce gaye bhramarasamUhake zabdoMse mAnoM sevAke nimitta Aye hue samasta lokake svAmiyoM dvArA kI jAnevAlI stutike nimittase spardhAko prApta ho karake stutiyoM ko hI kara rahI thI, vaha pAparUpa kAlimAse rahita zAntinAtha jinendra hama logoM kI rakSA kare // 4 // jisa zAntinAtha bhagavAnkA atyanta nirmala vaha bhAmaNDala hai jisake ki Age logoMke donoM netra tathA deva sUrya aura candramAke viSaya meM aisI kalpanA karate haiM ki ye kyA do juganU haiM, athavA agnike do kaNa haiM, athavA sapheda mevake do Tukar3e haiM; vaha pAparUpa kAlimAse rahita zAntinAtha jinendra hama logoM kI rakSA kareM // vizeSArtha -- abhiprAya yaha hai ki bhagavAn zAntinAtha jinendrakA prabhAmaNDala itanA nirmala aura dedIpyamAna thA ki usake Age sUrya-candra logoMko juganU, agnikaNa athavA dhavala meghake khaNDake samAna kAntihIna pratIta hote the // 5 // jisa zAntinAtha jinendrakA azokavRkSa vikasita puSpoM ke gucchoMmeM Asakta hokara zabda karanevAle bhoMroMke dvArA mAno bhaktiyukta hokara pratidina prabhuke dhavala yazakA gAna karatA huA tathA vAyuse caMcala latAoMke paryantabhAgarUpa bhujAoMkI zobhAse mAno abhinaya ( nRtya ) karatA huA hI sthita hai vaha pAparUpa kAlimAse rahita zAntinAtha jinendra hama lonoMkI sadA rakSA kare // 6 // unnata parvata ke samAna jisa zAntinAtha jinendrase utpanna huI divya vANIrUpa sarakhatI nAmaka nadI ( athavA gaMgA) vistIrNa samasta vastukharUpake vyAkhyAnarUpa apAra pravAhase ujjvala, sampUrNa arthI janoMse sevita, atizaya zItala, devoMse stuta tathA vizvako pavitra karanevAlI hai; vaha pAparUpa kAlimAse rahita zAntinAtha jinendra hama logoMkI 1 ka 'agneH' nAsti / 2 ka 'latAnta' nAsti /
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ -847 : 185] 18. zAntinAthastotram 239 prodbhUtA hi sarasvatI suranutA vizvaM punAnA yataH so 'smAn pAtu niraJjano jinapatiH zrIzAntinAthaH sadA // 7 // 846 ) lIlodvelitabAhukaGkaNaraNatkAraprahRSTaiH suraiH cnycnycndrmriicisNcysmaakaaraishclccaamraiH| nityaM yaH parivIjyate trijagatAM nAthastathApyaspRhaH so 'smAn pAtu niraJjano jinapatiH zrIzAntinAthaH sadA // 8 // 847 ) niHzeSazrutavodhavRddhamatibhiH prAjyairudArairapi stotraMryasya guNArNavasya haribhiH pAro na sNpraapyte| bhavyAmbhoruhanandikevalaravirbhaktyA mayApi stutaH so 'smAn pAtu nirajano jinapatiH zrIzAntinAthaH sadA // 9 // kurvANA / punaH kiMlakSaNA vaannii| vistiinnoN| akhilavastutattvakathanaapArapravAhena ujvlaa| punaH kiMlakSaNA vaannii| niHzeSArthiniSevitAH niHzeSayAcakaiH sevitA / punaH kiMlakSaNA vaannii| atizizirA atizItalA / uttugataH zailAt himAlayAt / utpannA gaGgA iva // 7 // sa zrIzAntinAthaH asmAn pAtu rakSatu / yaH shriishaantinaathH| suraiH devaiH / caamraiH| nityaM sadaiva / priviijyte| kiMlakSaNaH suraiH| lIlayA udvelitAni vAhukaGkaNAni teSAM bAhakaGkaNAnAM raNatkAreNa prahRSTaiH harSitaiH / kiMlakSaNaH cAmaraiH / caJca candramarIcisaMcayasamAkAraiH cndrkirnnsmaanaiH| trijagatAM nAthaH tathApi aspRhaH vAgchArahitaH // 8 // . sa zrIzAntinAthaH asmAn pAtu rakSatu / kiMlakSaNaH shriishaantinaathH| nirajanaH / jinapatiH / yasya zrIzAntinAthasya / guNArNavasya guNasamadrasya / haribhiH indrH| stotraiH kRtvA pAraH na sNpraapyte| kiMlakSaNaiH indrH| niHzeSazrutabodhavRddhamatibhiH dvAdazAGgena pUrNamatibhiH / kiMlakSaNaiH stotraiH / prAjyaiH udAraiH / gambhIraiH pracuraiH / sa zrIzAntinAthaH bhaktyA kRtvA / mayA padmanandinA stutaH / kiMlakSaNaH sa zrIzAntinAthaH / bhavyAmbhoruhanandikevalaraviH bhavyakamalaprakAzana karaviH sUryaH // 9 // iti zrIzAntinAthastotram // 18 // sadA rakSA kare // vizeSArtha-yahAM bhagavAn zAntinAthakI vANIkI sarasvatI nadIse tulanA karate hue yaha batalAyA gayA hai ki jisa prakAra sarasvatI nadI apAra nirmala jalapravAhase saMyukta hai usI prakAra bhagavAnkI vANI vistIrNa samasta padArthoM ke svarUpake kathanarUpa pravAhase saMyukta hai, jisa prakAra snAnAdike abhilASI jana usa nadIkI sevA karate haiM usI prakAra tattvake jijJAsu jana bhagavAnkI usa vANIkI bhI sevA karate haiM, jisa prakAra nadI garmI se pIr3ita prANiyoM ko svabhAvase zItala karanevAlI hotI hai usI prakAra bhagavAnkI vaha vANI bhI prANiyoMke saMsArarUpa santApako naSTa karake unheM zItala karanevAlI hai, nadI yadi UMce parvatase utpanna hotI hai to vaha vANI bhI parvatake samAna guNoMse unnatiko prApta hue jinendra bhagavAnse utpanna huI hai, yadi deva nadIkI stuti karate haiM to ve bhagavAnkI usa vANIkI bhI stuti karate haiM; tathA yadi nadI zArIrika bAhya malako dUra karake vizvako pavitra karatI hai to vaha bhagavAnkI vANI prANiyoMke abhyantara mala ( ajJAna evaM rAga-dveSa Adi) ko dUra karake unheM pavitra karatI hai| isa prakAra vaha zAntinAtha jinendrakI vANI nadIke samAna hokara bhI usase utkRSTatAko prApta hai| kAraNa ki vaha to kevala prANiyoMke bAhya malako hI dUra kara sakatI hai, parantu vaha bhagavAnkI vANI unake abhyantara malake bhI dUra karatI hai // 7 // tInoM lokoMke svAmI jisa zAntinAtha jinendrake Upara lIlAse uThAyI gaI bhujAoMmeM sthita kaMkaNake zabdase harSako prApta hue deva sadA prakAzamAna candrakiraNoMke samUhake samAna AkAravAle caMcala cAmaroMko Dhorate haiM, to bhI jo icchAse rahita hai; vaha pAparUpa kAlimAse rahita zAntinAtha jinendra hama logoMkI sadA rakSA kare // 8 // samasta zAstrajJAnase vRddhiMgata buddhivAle indra bhI bahutase mahAn stotroM ke dvArA jisa zAntinAtha jinendra ke guNasamUhakA pAra nahIM pA pAte haiM usa bhavya jIvoMrUpa kamaloMko praphullita karanevAle aise kevalajJAnarUpa sUryase saMyukta jinendrakI maiMne jo bhI stuti kI hai vaha kevala bhaktike vaza hokara hI kI hai| vaha pAparUpa kAlimAse rahita zrI zAntinAtha jinendra hama logoMkI sadA rakSA kare // 9 // isa prakAra zAntinAtha stotra samApta huA // 18 // 1za vRddhi|
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ [19. zrIjinapUjASTakam 848) jAtijarAmaraNamityanalatrayasya jIvAzritasya bahutApakRto yathAvat / vidhyApanAya jinapAdayugAnabhUmau dhArAprayaM pravaravArikRtaM kSipAmi // 1 // 849) yavaddhaco jinapaterbhavatApahAri nAhaM suzItalamapIha bhavAmi tadvat / karpUracandanamitIva mayArpitaM sat tvatpAdapaGkajasamAzrayaNaM karoti // 2 // 850) rAjatyasau zucitarAkSatapuarAjidattAdhikRtya jinmksstmkssdhuutaiH| vIrasya netarajanasya tu vIrapaTTo baddhaH zirasyatitarAM zriyamAtanoti // 3 // 851) sAkSAdapuSpazara eva jinastadenaM saMpUjayAmi shucipusspshrairmnojhaiH| nAnyaM tadAzrayatayA kila yanna yatra tattatra ramyamadhikAM kurute ca lakSmIm // 4 // jinapAdayugAgrabhUmau / pravaravArikRtaM jalakRtaM dhArAtrayaM kSipAmi / aham iti adhyAhAraH / jAtiH janma jarA maraNam iti analatrayasya / yathAvat vidhipUrvakam / vidhyApanAya zAntaye / kiMlakSaNasya analatrayasya / jIveSu Azritasya / punaH bahutApakRtaH aamaapkaarksy1|| jldhaarii| karparacandanaM tvatpAdapaGkajasamAzrayaNaM karoti / bho deva / paracandanaM tava caraNa-A yoti| mayA pUjakena / arpitaM dattam / sat samIcInam / itIva / itIti kim / iha loke / ahaM suzItalamapi tadvat zItalaM na bhavAmi yadvata jinapateH vacaH / bhavatApahAri saMsAratApaharaNazIlam / karpUracandanam iti hetoH sarvajJasya caraNakamalam Azrayati // 2 // candanam / asau zucitarAkSatapuarAjiH / rAjati zobhate / kiMlakSaNA aksstpujraajiH| jinam adhikRtya dttaa| kilakSaNaM jinam / akSadhUtaiH indriyadhUtaiH kRtvA / akSataM na pIDitam / pakSe indriyalampaTai na pAtitam / mahAvIrasya / zirasi mstke| baddhaH paTTaH / atitarAm atizayena / zriyaM zobhAm / Atanoti vistArayati / tu punH| itarasya janasya kudevasya vA kAtarajanasya / paTTaH baddhaH na zobhate // 3 // akSatam / eSa jinaH sAkSAt / apuSpazaraH kandarparahitaH / tattasmAt / enaM zrIsarvajJam / manojJaiH zucipuSpazaraiH kusummaalaabhiH| ahaM pUjakaH saMpUjayAmi / anyaM na pUjayAmi / kyaa| tdaashrytyaa| kAmAzrayatvena anyaM na arcyaami| __ janma, jarA aura maraNa ye jIvake Azrayase rahanevAlI tIna agniyAM bahuta santApako karanevAlI haiN| maiM unako zAnta karaneke liye jina bhagavAnke caraNayugalake Age vidhipUrvaka uttama jalase nirmita tIna dhArAoMkA kSepaNa karatA huuN||1|| jisa prakAra jina bhagavAnkI vANI saMsArake santApako dUra karanevAlI hai usa prakAra zItala ho karake bhI maiM usa santApako dUra nahIM kara sakatA hUM, isa prakArake vicArase hI mAnoM mere dvArA bheMTa kiyA gayA kapUramizrita vaha candana he bhagavan ! Apake caraNakamaloMkA Azraya karatA hai // 2 // indriyarUpa dhUtoMke dvArA bAdhAko nahIM prApta hue aise jina bhagavAnke Azrayase dI gaI vaha atizaya pavitra akSatoMke puMjoMkI paMkti suzobhita hotI hai / ThIka hai- parAkramI puruSake zirapara bAMdhA gayA vIrapaTTa jaise atyanta zobhAko vistRta karatA hai vaise kAyara puruSake zirapara bAMdhA gayA vaha usa zobhAko vistRta nahIM karatA // 3 // yaha jinendra pratyakSameM apuSpazara arthAt puSpazara (kAma) se rahita hai, isaliye maiM isakI manohara va pavitra puSpazaroM (puSpahAroM ) se pUjA karatA huuN| anya ( brahmA Adi ) kisIkI bhI maiM unase pUjA nahIM karatA hUM, kyoMki, vaha puSpazara arthAt kAmake adhIna hai| ThIka hai--- jo ramaNIya vastu jahAM nahIM hotI hai vaha vahAM adhika lakSmIko karatI hai // vizeSArtha- puSpazara zabdake do artha hote haiM, puSparUpa bAmoMkA dhAraka kAmadeva tathA puSpamAlA / yahAM zleSakI pradhAnatAse ukta donoM arthokI vivakSA karake yaha batalAyA gayA hai jina bhagavAnke pAsa puSpazara (kAmavAsanA) nahIM hai, isaliye maiM usakI bhaza 'jaladhArA candanaM akSata' ityAdizabdAH TIkAyAH prArambhe likhitAH santi / 2 za 'karpUracandanaM naasti| 3 zazItalaM na bhavAmi yadat' ityetAvAn pATho nAsti /
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19. zrIjinapUjA kam 852 ) devo'yamindriyabalapralayaM karoti naivedya mindriyabalapradakhAdyametat / citraM tathApi purataH sthitamarhato 'sya zobhAM bibharti jagato nayanotsavAya // 5 // 853 ) ArtikaM taralavahnizikhaM vibhAti svacche jinasya vapuSi pratibimbitaM sat / nAnalo mRgayamANa ivAvaziSTaM dagdhuM paribhramati karmacayaM pracaNDaH // 6 // 854 ) kastUrikArasamayIriva patravallIH kurvan mukheSu calanairiha digvadhUnAm / harSAdiva prabhujinAzrayaNena vAtapreGkhadapurnaTati pazyata dhUpadhUmaiH // 7 // 855) uccaiH phalAya paramAmRtasaMjJakAya nAnAphalairjinapatiM paripUjayAmi / tadbhaktireva sakalAni phalAni datte mohena tattadapi yAcata eva lokaH // 8 // - 855 : 19-8 -] 241 yadrayaM vastu yatra na vidyate tadvastu tatra "yojitam adhikAM lakSmIM zobhAM kurute // 4 // puSpam / ayaM devaH sarvajJaH / indriyabalepralayaM karoti / etat naivedyaM indriyabalapradakhAyam indriyabalapoSakam / citram Azvaryam / tathApi asya arhataH sarvajJasya / purataH agrataH sthitaM zobhAM bibharti / kasme / jagataH nayanotsavAya AnandAya // 5 // naivedyam | ArArtikaM dIpaM[paH ] jinasya vapuSi zarIre svacche pratibimbitaM sat vidyamAnaM vibhAti / kiMlakSaNaM dIpam [ ArArtikam ] taralA caJcalA vahnizikhA yatra tat taralavazikham / utprekSate / dhyAna-analaH agniH paribhramati iva / kiM kartum iva / avaziSTam urva[dva]ritam | karmacayaM karmasamUham / dagdhum / mRgayamANaH avalokyamAna iva / kiMlakSaNaH dhyAnAnalaH / pracaNDaH // 6 // dIpam bho bhavyAH / yUyaM pazyata / kam / dhUpadhUmam | jinAzrayaNena harSAt naTati nRtyati iva / kiMlakSaNaM dhUpa[ ] / vAtena preGkhapuH kampamAnazarIram / iha samaye / digvadhUnAM dizAstrINAm / mukhe / calanaiH paribhramaNaiH patravallIH kurvan iva / kiMlakSaNA: patravallI: / kastUrikArasamayIH // 7 // dhUpam / ahaM zrAvakaH jinapatiM nAnAphalaiH paripUjayAmi / kasmai / ucaiH phalAya parama - amRtasaMjJakAya mokSAya / tadbhaktiH tasya jinasya bhaktiH puSpazaroM (puSpamAlAoM se ) se pUjA karatA hUM / anya hari, hara aura brahmA Adi cUMki puSpazarase sahita haiM; ata eva unakI puSpazaroMse pUjA karanemeM kucha bhI zobhA nahIM hai / isI bAtako puSTa karaneke liye yaha bhI kaha diyA hai ki jahAMpara jo vastu nahIM hai vahIM para usa vastuke rakhanemeM zobhA hotI hai, na ki jahAM para vaha vastu vidyamAna hai / tAtparya yaha hai ki jinendra bhagavAn hI jagadvijayI kAmadevase rahita honeke kAraNa puSpoMdvArA pUjaneke yogya haiM, na ki ukta kAmase pIr3ita hari-hara Adi / kAraNa yaha pUjaka jisa prakAra kAmase rahita jinendrakI pUjAse svayaM bhI kAmarahita ho jAtA hai usa prakAra kAma se pIr3ita anyakI pUjA karanese vaha kabhI bhI usase rahita nahIM ho sakatA hai || 4 || yaha bhagavAn indriyaroat a karatA hai aura yaha naivedya indriyavalako denevAlA khAdya ( bhakSya ) hai / phira bhI Azcarya hai ki isa arahaMta bhagavAn ke Age sthita vaha naivedya jagatke prANiyoM ke netroMko AnandadAyaka zobhAko dhAraNa karatA hai || 5 || caMcala agnizikhA se saMyukta AratIkA dIpaka jina bhagavAn ke svaccha zarIra meM pratibimbita hokara aise zobhAyamAna hotA hai jaise mAnoM vaha avazeSa (aghAti) karmasamUhako jalAne ke liye khojatI huI tIvra dhyAnarUpa agni hI ghUma rahI ho || 6 || dekho vAyuse kampamAna zarIvAlA dhUpakA dhuA~ apane kampana ( caMcalatA ) se mAnoM yahAM dizAoMrUpa striyoMke mukhoM meM kastUrIke rasase nirmita patravallI (kapoloMpara kI jAnevAlI racanA) ko karatA huA jina bhagavAn ke Azraya se prApta hue harSase nAca hI rahA hai // 7 // maiM utkRSTa amRta nAmaka unnata phala (mokSa) ko prApta karaneke liye aneka phaloMse jinendra devakI pUjA karatA hUM / yadyapi jinendrakI bhakti hI samasta phaloMko detI hai, to bhI manuSya ajJAnatA se phalakI yAcanA 1 za balaM / 2 ca pratipATho'yam / bha ka za dhUmam / 3 za yad dravyaM / 4 a joyitaM, za joSitaM / 5 ka uddharitaM / padmanaM0 31
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 padmanandi-paJcaviMzatiH [856 : 19-9856 ) pUjAvidhi vidhivadA vidhAya deve stotraM ca sNmdrsaashritcittvRttiH| puSpAJjaliM vimalakevalalocanAya yacchAmi sarvajanazAntikarAya tasmai // 9 // 857 ) vIpamananditaguNaugha na kAryamasti pUjAdinA yadapi te kRtkRtytaayaaH| svadheyase tadapi tatkurute jano'In kAryA kRSiH phalakRte na tu bhUpakRtyai // 10 // eva sakalAni phalAni datte / tadapi lokaH mohena tanmokSaphalaM yAcate eva // 8 // phalam / atra deve / vidhivat vidhipUrvakam / pUjAvidhim / ca punaH / stotram / vidhAya kRtvA / tasmai sarvajJAya / puSpAJjaliM yacchAmi dadAmi / kiMlakSaNo'haM zrAvakaH / saMmadarasAzritacittavRttiH sAnandacittaH / kiMlakSaNAya devAya / vimalakevalalocanAya / punaH sarvajanazAntikarAya // 9 // argham / bho bho zrIpayananditagaNaudha / ydpi| te tava / kRtakRtyatAyAH kRtakAryatvAt / pUjAdinA kArya na asti / tadapi / khazreyase klyaannaay| janaH tatpUjAdikaM kurute / tatra dRSTAntamAha / kRSiH phalakRte-karaNAya kAryA kartavyA, na tu bhUpakRtyai / loko'yam AtmanaH sukhahetave kRSi karoti, na tu rAjJaH sukhahetave // 10 // iti zrIjinapUjASTakam // 19 // kiyA karatA hai // 8 // harSarUpa jalase paripUrNa manovyApArase sahita maiM yahAM vidhipUrvaka jina bhagavAnke viSayameM pUjAvidhAna tathA stutiko karake nirmala kevalajJAnarUpa netrase saMyukta hokara saba jIvoMko zAnti pradAna karanevAle usa jinendrake liye puSpAMjali detA hUM // 9 // muni pana (padmanandI) ke dvArA jisake guNasamUhakI stuti kI gaI hai aise he arahaMta deva ! yadyapi kRtakRtyatAko prApta ho jAnese tumheM pUjA Adise kucha bhI prayojana nahIM rahA hai, to bhI manuSya apane kalyANake liye tumhArI pUjA karate haiN| ThIka bhI hai khetI apane hI prayojanako siddha karaneke liye kI jAtI hai, na ki rAjAke prayojanako siddha karaneke liye // vizeSArtha-jisa prakAra kisAna jo khetIko karatA hai usameMse vaha kucha bhAga yadyapi karake rUpameM rAjAko bhI detA hai to bhI vaha rAjAke nimitta kucha khetI nahIM karatA, kintu apane hI prayojana ( kuTumbaparipAlana Adi) ke sAdhanArtha use karatA hai / ThIka isI prakArase bhakta jana jo jinendra AdikI pUjA karate haiM vaha kucha unako prasanna karaneke liye nahIM karate haiM, kintu apane AtmapariNAmoMkI nirmalatAke liye hI karate haiN| kAraNa yaha ki jina bhagavAn to vItarAga ( rAga-dveSa rahita ) haiM, ataH usase unakI prasannatA to sambhava nahIM hai| phira bhI usase pUjakake pariNAmoMmeM jo nirmalatA utpanna hotI hai usase usake pApa kA~kA rasa kSINa hotA hai aura puNya karmokA anubhAga vRddhiko prApta hotA hai| isa prakAra dukhakA vinAza hokara use sukhakI prApti svayameva hotI hai / AcAryapravara zrI samantabhadra svAmIne bhI aisA hI kahA hai-na pUjayArthastvayi vItarAge na nindayA nAtha vivAntavaire / tathApi te puNyaguNasmRtirnaH punAtu cittaM duritAJjanebhyaH // arthAt he bhagavan ! Apa cUMki vItarAga haiM, isaliye Apako pUjAse kucha prayojana nahIM rahA hai / tathA Apa cUMki vairabhAva (dveSabuddhi) se bhI rahita haiM, isaliye nindAse bhI Apako kucha prayojana nahIM rahA hai| phira bhI pUMjA Adike dvArA honevAle Apake pavitra guNoMkA smaraNa hamAre cittako pAparUpa kAlimAse bacAtA hai [ sva. sto. 57. ] // 10 // isa prakAra jinapUjASTaka samApta huA // 19 // - 1bhaka kRssiH|
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ [20. zrIkaruNASTakam ] 858) tribhuvanaguro jinezvara paramAnandaikakAraNa kuruSva / mayi kiMkare 'tra karuNAM tathA yathA jAyate muktiH // 1 // 859 ) nirviNNo 'haM nitarA marhan bahuduHkhayA bhavasthityA / apunarbhavAya bhavahara kuru karuNAmatra mayi dIne // 2 // 860) uddhara mAM patitamato viSamAdbhavakUpataH kRpAM kRtvA / annalamuddharaNe svamasIti punaH punarvacmi // 3 // 861) tvaM kAruNikaH svAmI tvameva zaraNaM jineza tenAham / moharipudalitamAnaH pUtkAraM tava puraH kurve // 4 // bho tribhuvnguro| bho jinezvara / bho paramAnandaikakAraNa / atra mayi kiMkare sevake / tathA karuNA dayAM kuruSva yathA muktiH jAyate utpadyate // 1 // bho arhan / bho bhavahara saMsAranAzaka / bahuduHkhayuktayA bhavasthityA ahaM nitarAm atizayena / nirviSNaH udAsInaH / atra mayi diine| karuNAM dayAM kuru / apunarbhavAya bhavanAzanAya // 2 // bho aIn / kRpaNaM kRtvA ataH viSamAt kUpataH patitaM mAm uddhara / uddharaNe tvam alaM samarthaH asi / iti hetoH / punaH punaH tava agre| vacmi kathayAmi // 3 // bho jineza / tvaM kAruNikaH svaamii| mama tvameva zaraNam / tena kAraNena ahaM tava puraH agre| pUtkAraM kurve| kiMlakSaNo'ham / moharipudalitamAnaH // 4 // bho jina / grAmapateH prAmanAyakasya / pareNa kenApi upavate puMsi piidditpurusse| karuNA jAyate tInoM lokoMke guru aura utkRSTa sukhake advitIya kAraNa aise he jinezvara! isa mujha dAsake Upara aisI kRpA kIjiye ki jisase mujhe mukti prApta ho jAya // 1 // he saMsArake nAzaka arahaMta ! maiM bahuta duHkhako utpanna karanevAle isa saMsAravAsase atyanta virakta huA huuN| Apa isa mujha dInake Upara aisI kRpA kIjiye ki jisase mujhe punaH janma na lenA par3e, arthAt maiM mukta ho jAUM // 2 // he arahaMta! Apa kRpA karake isa bhayAnaka saMsArarUpa kueMmeM par3e hue merA usase uddhAra kIjiye / Apa usase uddhAra karaneke liye samartha haiM, isIliye maiM vAra vAra Apase nivedana karatA hUM // 3 // he jineza! tuma hI dayAlu ho, tuma hI prabhu ho, aura tuma hI rakSaka ho| isIliye jisakA moharUpa zatruke dvArA mAnamardana kiyA gayA hai aisA vaha maiM Apake Age pukAra kara kahatA hUM // 4 // he jina ! jo eka gAMvakA svAmI hotA hai vaha bhI kisI 1za 'apunarbhavAya bhavanAzanAya' naasti| 2za puruSe grAmanAyakasya karuNA /
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 padmanandi-paJcaviMzatiH [862:20-5. 862) grAmapaterapi karuNA pareNa kenApyupadrute puNsi| jagatAM prabhorna kiM tava jina mayi khalakarmabhiH prahate // 5 // 863) apahara mama janma dayAM kRtvetyekatra vacasi vaktavye / tenAtidagdha iti me deva babhUva pralApitvam // 6 // 864) tava jinacaraNAjayugaM karuNAmRtasaMgazItalaM yAvat / saMsArAtapataptaH karomi hRdi tAvadeva sukhI // 7 // 865) jagadekazaraNa bhagavanna samazrIpadmananditaguNodha / kiMbahunA kuru karuNAm atra jane zaraNamApanne // 8 // dayA utpdyte| khalakarmabhiH mayi prahate vyathite / jagatAM prabhoH tava dayA kiM na jAyate / api tu jAyate // 5 // bho deva / dayAM kRtvA mama janma apahara saMsAranAzanaM kuru / ekatvavacasi vaktavye iti nizcayaH / tena jnmnaa| aham atidagdhaH / iti hetoH / me mama / pralApitvaM kaSTatvaM babhUva // 6 // bho jina / saMsAra-AtapataptaH ahaM tava caraNAbjayugaM yAvatkAlaM hRdi karomi tAvatkAlam eva sukhii| kiMlakSaNaM caraNakamalam / karuNA-amRtasaMgavat zItalam // 7 // bho jagadekazaraNa / bho bhagavan / bho asamazrIpaunanditaguNaugha / atra mayi / jne| karuNAM kuru / bahunA uktena kim / kiMlakSaNe mayi / zaraNam Apanne prApte // 8 // iti zrIkaruNASTakam // 20 // dusareke dvArA pIr3ita manuSyake Upara dayA karatA hai ! phira jaba Apa tInoM hI lokoMke svAmI haiM taba kyA duSTa karmoMke dvArA pIr3ita mere Upara dayA nahIM kareMge? arthAt avazya kareMge // 5 // he deva! Apa kRpA karake mere janma (janma-maraNarUpa saMsAra) ko naSTa kara dIjiye, yahI eka bAta mujhe Apase kahanI hai / parantu cUMki maiM usa janmase . atizaya jalA huA hUM arthAt pIr3ita hUM, isIliye maiM bahuta bakavAdI huA hUM // 6 // he jina ! saMsArarUpa Atapase santApako prApta huA maiM jaba taka dayArUpa amRtakI saMgatise zItalatAko prApta hue tumhAre donoM caraNa kamaloMko hRdayameM dhAraNa karatA hUM tabhI taka sukhI rahatA hUM // 7 // jagatke prANiyoMke advitIya rakSaka tathA asAdhAraNa lakSmIse sampanna aura muni padmanandIke dvArA stuta guNasamUhase sahita aise he bhagavan ! maiM bahuta kyA kahUM, zaraNameM Aye hue isa janake (mere) Upara Apa dayA kareM // 8 // isa prakAra karuNASTaka samApta huA // 20 // 1 ca pratipATho'yam / a ka za kRtvktvvcsi| 2za sNsaartaaptptH| 3 za sama /
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 21. kriyAkANDacUlikA] 866) samyagdarzanabodhavRttasamaMtAzIlakSamAdyairghanaiH ___ saMketAzrayavajinezvara bhavAn srvairgunnairaashritH| manye tvayyavakAzalabdhirahitaiH sarvatra loke vayaM saMgrAhyA iti garvitaiH parihRto doSairazeSairapi // 1 // 867 ) yastvAmanantaguNamekavibhuM trilokyAH stauti prbhuutkvitaagunngrvitaatmaa| Arohati dumaziraH sa naro nabho 'ntaM gantuM jinendra mativibhramato budho 'pi // 2 // 868 ) zaknoti kartumiha kaH stavanaM samastavidyAdhipasya bhavato vibudhaarcitaadde| tatrApi tajinapate kurute jano yat taccittamadhyagatabhaktinivedanAya / / 3 // ___ bho jinezvara / bhavAn tvam / sarvaiH guNaiH AzritaH samyagdarzanabodhavRtta-cAritrasamatAzIlakSamAdyaiH / ghanaiH nibiDai. / tvam AzritaH / kiMvat / saGketAzrayavat saMketagRhavat / bho jineza / tvam azeSaiH samastaiH doSaiH parihRtaH tyaktaH / aham evaM manye / kiMlakSaNaiH doSaiH / tvayi viSaye avakAzalabdhira hitaiH| punaH kiMlakSaNaiH doSaiH / iti hetoH / garvitaiH / itIti kim / sarvatra loke vayaM saMgrAhyAH sNgrhnniiyaaH||1|| bho jinendra / yaH naraH / tvAM stoti / kiMlakSaNaM tvAm / anantaguNam / trilokyAH ekaM vibhum / kilakSaNaH se nrH| prabhUta-utpanna-kavitAguNaH tena kavitAguNena grvitaatmaa| sa naraH nabho'ntaM gantuM mativibhramataH tuma. ziraH Arohati / budho'pi caturo'pi // 2 // bho jinpte| iha loke sNsaare| bhavataH tava / stavanaM kartuM kaH shknoti| kiMlakSaNasya dhipasya / punaH kiMlakSaNasya bhvtH| vibudheH devaiH arcitA H / tatrApi tvayi vissye| janaH tat stavanaM kurute| he jinezvara! samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra, samatA, zIla aura kSamA Adi saba guNoMne jo saMketagRhake samAna ApakA saghanarUpase Azraya kiyA hai| isase mujhe aisA pratIta hotA hai ki ApameM sthAna prApta na honese 'lokameM hama sarvatra saMgraha kiye jAneke yogya haiN| isa prakArake abhimAnako hI mAnoM prApta hokara saba doSoMne Apako chor3a diyA hai / vizeSArtha-jina bhagavAnmeM samyagdarzana Adi sabhI uttamottama guNa hote haiM, parantu doSa unameM eka bhI nahIM hotA hai| isake liye granthakArane yahAM yaha utprekSA kI hai ki unake bhItara itane adhika guNa praviSTa ho cuke the ki doSoMko vahAM sthAna hI nahIM rahA thA / isIliye mAnoM unase tiraskRta honeke kAraNa doSoMko yaha abhimAna hI utpanna huA thA ki lokameM hamArA saMgraha to saba hI karanA cAhate haiM, phira yadi ye jina hamArI upekSA karate haiM to hama inake pAsa kabhI bhI na jaaveNge| isa abhimAnake kAraNa hI una doSoMne jinendra devako chor3a diyA thA // 1 // he jinendra! kavitA karane yogya bahuta se guNoMke honese abhimAnako prApta huA jo manuSya ananta guNoMse sahita evaM tInoM lokoMke advitIya prabhusvarUpa tumhArI stuti karatA hai vaha vidvAn hokara bhI mAnoM buddhikI viparItatAse ( mUrkhatAse) AkAzake antako pAneke liye vRkSake zikharapara hI car3hatA hai| vizeSArtha-jisa prakAra ananta AkAzakA anta pAnA asambhava hai usI prakAra trilokInAtha (jinendra) ke ananta guNoMkA bhI stutike dvArA anta pAnA asambhava hI hai / phira bhI jo vidvAn kavi stutike dvArA unake ananta guNoMkA kIrtana karanA cAhatA hai, yaha samajhanA cAhiye ki vaha apane kavitva guNake abhimAnase hI vaisA karaneke liye udyata hotA hai // 2 // jo samasta vidyAoMke svAmI haiM tathA jinake caraNa devoM dvArA pUje gaye haiM aise ApakI stuti karaneke liye yahAM kauna samartha hai ? arthAt koI bhI samartha nahIM hai| phira bhI he jinendra! manuSya jo ApakI stuti karatA hai vaha apane cittameM rahanevAlI bhaktiko pragaTa karaneke liye hI use karatA hai // 3 // 1bhaza shmtaa| 2za 'sa' nAsti /
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 padmanandi-paJcaviMzatiH [869:21-4869 ) nAmApi deva bhavataH smRtigocaratvaM vAggocaratvamatha yena subhktibhaajaa| nItaM labheta sa naro nikhilArthasiddhi sAdhvI stutirbhavatu mAM 'kila kAtra cintA // 4 // 870 ) etAvataiva mama pUryata eva deva sevAM karomi bhavatazcaraNadvayasya / atraiva janmani paratra ca sarvakAlaM na tvAmitaH paramahaM jina yAcayAmi // 5 // 871) sarvAMgamAvagamataH khalu tattvabodho mokSAya vRttamapi saMprati durghaTaM naH / jADyAttathA kutanutastvayi bhaktireva devAsti saiva bhavatu kamatastadartham // 6 // 872 ) harati haratu vRddhaM vArdhakaM kAyakAnti dadhati dadhatu dUraM mandatAmindriyANi / bhavati bhavatu duHkhaM jAyatAM vA vinAzaH paramiha jinanAthe bhaktirekA mamAstu // 7 // 873 ) astu trayaM mama sudarzanayodhavRttasaMvandhi yAntu ca samastadurIhitAni / yAce na kiMcidaparaM bhagavan bhavantaM nAprAptamasti kimapIha yatastrilokyAm // 8 // yat yasmAtkAraNAt / tat stotram / cittamadhyagatabhaktinivedanAya manogatabhaktiprakaTanAya // 3 // bho deva / yena puMsA nareNa / bhavataH tava / nAmApi smRtigocaratvaM smaraNagocaratvam / atha vAggocaratvaM nItaM kRtam / kiMlakSaNena nareNa / subhaktibhAjA bhaktiyuktena / sa nrH| nikhila-arthasiddhim / labheta prApnuyAt / kila iti satye / sAdhvI stutirbhavatu / atra tvayi vissye| mAM ko cintaa| na kApi // 4 // bho deva / atraiva jnmni| ca punaH / paratra janmani / sarvakAlam / bhavataH tava / caraNadvayasya sevA karomi / etAvatA sevAmAtreNa / mama pUryate eva / bho jina / ahaM tvAM yAcayAmi / vA / itaH hetoH / aparaM na yAcayAmi // 5 // bho deva / khalu nizcitam / tattvabodhaH mokSAya / kasmAt / sarva-Agama-avagamataH sarva-Agama-dvAdazAGgam avalokAt / tat jJAnam / vRttaM cAritram / api / naH asmAkam / saMprati idAnIm / durghaTam / kasmAt jADyAt mUkhatvAt / tathA kutanutaH nindyazarIrAt / tvayi viSaye bhaktireva asti / saiva bhaktiH / kramataH tadartha mokSArtha bhavatu // 6 // vRddhaM vRddhapadam / vArdhaka kAyakAnti harati tarhi hrtu| indriyANi dUram atizayena mandatA dadhati cet dadhatu / cet duHkhaM bhavati tadA duHkhaM bhavatu / vA vinAzazca jAyatAm / iha loke / mama jinanAthe param ekA bhaktirastu bhavatu // 7 // bho bhagavan / mama sudarzanabodhavRttasaMbandhi trayam astu| ca punaH / samastadurIhitAni yAntuM / aparaM kiMcit na yAce bhavantam aparaM na prArthayAmi / yataH yasmAtkAraNAt / iha trilokyA he deva! jo manuSya atizaya bhaktise yukta hokara Apake nAmako bhI smRtikA viSaya athavA vacanakA viSaya karatA hai - manase Apake nAmakA cintana tathA vacanase kevala usakA uccAraNa hI karatA hai - usake sabhI prakArake prayojana siddha hote haiM / aisI avasthAmeM mujhe kyA cintA hai ? arthAt kucha bhI nahIM / vaha uttama stuti hI prayojanako siddha karanevAlI hove // 4 // he deva ! maiM isa janmameM tathA dUsare janmameM bhI nirantara Apake caraNayugalakI sevA karatA hUM, itane mAtrase hI merA prayojana pUrNa ho jAtA hai / he jinendra ! isase adhika maiM Apase aura kucha nahIM mAgatA hUM / / 5 / he deva! muktikA kAraNIbhUta jo tatvajJAna hai vaha nizcayataH samasta Agamake jAna lenepara prApta hotA hai, so vaha jaDabuddhi honese hamAre liye durlabha hI hai| isI prakAra usa mokSakA kAraNIbhUta jo cAritra hai vaha bhI zarIrakI durbalatAse isa samaya hameM nahIM prApta ho sakatA hai / isa kAraNa Apake viSayameM jo merI bhakti hai vahI kramase mujhe muktikA kAraNa hove // 6 // vRddhiko prApta huA bur3hApA yadi zarIrakI kAntiko naSTa karatA hai to kare, yadi indriyAM atyanta zithilatAko dhAraNa karatI haiM to kareM, yadi duHkha hotA hai to hove, tathA yadi vinAza hotA hai to vaha bhI bhale hove / parantu yahAM merI eka mAtra jinendrake viSayameM bhakti banI rahe // 7 // he bhagavan ! mujhe samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra sambandhI tIna arthAt ratnatraya prApta hove tathA merI samasta duzceSTAyeM naSTa ho jAveM, 1 aza maa| 2 za viSaye mA bhavatu kaa| 3 a za pUryatAm / 4 aka sarvaAgamaavagamataH srvaavloknaat| 5 ka viSaye eva bhaktirasti / 6ka vinaashH| 7za hitAni nAzaM yAntu /
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ -877 :21-12] 21. kriyAkANDacUlikA 247 874 ) dhanyo 'smi puNyanilayo 'smi nirAkulo 'smi zAnto 'smi naSTavipadasmi vidasmi deva / zrImajinendra bhavato 'triyugaM zaraNyaM prApto 'smi cedahamatIndriyasaukhyakAri // 9 // 875 ) ratnatraye tapasi paGktividhe ca dharme mUlottareSu ca guNeSvatha guptikArye / darpAtpramAdata utAgasi me pravRtte mithyAstu nAtha jinadeva tava prasAdAt // 10 // 876 ) manovaco 'GgaiH kRtamaGgipIDanaM pramoditaM kAritamatra ynmyaa| pramAdato darpata etadAzrayaM tadastu mithyA jina duSkRtaM mama // 11 // 877 ) cintAduSpariNAmasaMtativazAdunmArgagAyA giraH kAyAtsaMvRtivarjitAdanucitaM karmArjitaM yanmayA / kimapi aprAptaM na asti / sarva prAptaM darzanAdi vinA // 8 // bho deva / bho zrImajinendra / cet aham / bhavataH tave / aGgiyugaM zaraNya prApto'smi tadA ahaM dhanyo'smi / ahaM puNyanilayo'smi / tadA ahaM nirAkulo'smi / ahaM zAnto'smi / ahaM naSTavipadasmi Apadarahito'smi / ahaM vidasmi vidvAn asmi / bho deva / cettava caraNazaraNaM prApto'smi / kiMlakSaNaM caraNazaraNam / atIndriyasaukhyakAri // 9 // bho naath| bho deva / ratnatraye mArge / darpAt / uta aho / pramAdataH / Agasi ahaMkAre / atha doSe / atha apraadhe| me mama pravRtte sati / tava prasAdAt / sarva doSa [sarvo doSaH ] mithyA astu / tapasi / ca punaH / patividhe' vrate dharme / atha mUlottareSu guNeSu / atha guptikArye pramAdAtpravRtte sati / sarva mithyA astu vRthA astu // 10 // bho jina / mayA prmaadtH| atra loke| darpataH yat manovaco'GgaiH aGgipIDanaM pApaM kRtam / anyeSAM kaaritm| pramoditam / mm| etadAzrayaM manovacanakAyaiH Azritam / duSkRtaM tatpApam / mithyA vRthA / astu bhavatu // 11 // bho prabho / bho jinpte| mayA jIvena / / giraH vacanAt / kAyAt / yat anucitam ayogyam / karma arjitam upArjitam / kiMlakSaNAyA isase adhika maiM Apaseaura kucha nahIM mAgatA hUM; kyoMki, tInoM lokoMmeM abhI taka jo prApta na huA ho, aisA anya kucha bhI nahIM hai // vizeSArtha- yahAM bhagavAn jinendrase kevala eka yahI yAcanA kI gaI hai ki Apake prasAdase merI duSTa vRtti naSTa hokara mujhe ratnatrayakI prApti hove, isake atirikta aura dUsarI kucha bhI yAcanA nahIM kI gaI hai| isakA kAraNa yaha diyA gayA hai ki ananta kAlase isa saMsArameM paribhramaNa karate hue prANIne indra va cakravartI Adike pada to aneka vAra prApta kara liye, kintu ratnatrayakI prApti use abhI taka kabhI nahIM huii| isIliye usa aprAptapUrva ratnatrayakI hI yahAM yAcanA kI gaI hai / nItikAra bhI yahI kahate haiM ki 'loko hyabhinavapriyaH' arthAt janasamudAya navIna navIna vastuse hI anurAga kiyA karatA hai // 8 // he zrImajjinendra deva ! cUMki maiM atIndriya sukha ( mokSasukha ) ko karanevAle Apake caraNayugalakI zaraNako prApta kara cukA hUM; ata eva maiM dhanya hUM, puNyakA sthAna hUM, AkulatAse rahita hUM, zAnta hUM, vipattiyoMse rahita hUM, tathA jJAtA bhI hUM // 9 // he nAtha! he jina deva ! ratnatraya, tapa, dasa prakArakA dharma, mUlaguNa, uttaraguNa aura guptirUpa kArya; ina sabake viSayameM abhimAnase 'athavA pramAdase merI sadoSa pravRtti huI ho vaha Apake prasAdase mithyA hove // 10 // he jina ! pramAdase athavA abhimAnase jo maiMne yahAM mana, vacana evaM zarIrake dvArA prANiyoMkA pIr3ana svayaM kiyA hai, dUsaroMse karAyA hai, athavA prANipIr3ana karate hue jIvako dekhakara harSa pragaTa kiyA hai; usake Azrayase honevAlA merA vaha pApa mithyA hove // 11 // he jinendra prabho! cintAke kAraNa utpanna hue azubha pariNAmoMke vaza hokara arthAt manakI duSTa vRttise, kumAmeM pravRtta huI vANI arthAt sAvadya vacanake dvArA, tathA saMvarase rahita zarIrake dvArA jo maiMne anucita (pApa) karma utpanna kiyA hai 1za tat / 2za'zaraNyaM naasti| 3bha sarvadoSaM / 4za vidhau| 5bha pravarte,ka prvrtite| 6ka'savai' nAsti /
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ [878 : 21-12 248 padmanandi-paJcaviMzatiH tannAzaM vrajatu prabho jinapate tvatyAdapadmasmRte. reSA mokSaphalapradA kila kathaM nAsmin samarthA bhavet // 12 // 878) vANI pramANamiha sarvavidastrilokI samanyasau prvrdiipshikhaasmaanaa| syAdvAdakAntikalitA nRsurAhivandyA kAlatraye prakaTitAkhilavastutattvA // 13 // 879 ) kSamasva mama vANi tajinapatizrutAdistutI yduunmbhvnmnovcnkaayvaiklytH| anekabhavasaMbhavairjaDimakAraNaiH karmabhiH kuto'tra kila mAze janani tAdRzaM pATavam // 14 // girH| unmArgagAyAH pApavacane prvrtnshiilaayaaH| kiMlakSaNAtkAyAt / saMvRtivarjitAt saMvararahitAt / tvatpAdapadmasthiteH mama / tatkarma nAzaM vrajatu / eSA tava pAdapadmasthitiH / kila iti stye| mokssphlprdaa| asmin karmaNi samarthA kathaM na bhavet / api tu bhavet // 12 // iha loke / vANI / sarvavidaH sarvajJasya / pramANam / asau vANI / trilokIsagrani prvrdiipshikhaasmaanaa| punaH syAdvAdakAntikalitA / punaH kiMlakSaNA vaannii| nR-sura-ahivandyA / punaH kAlatraye / prakaTitam akhilaM vastutattvaM yayA sA prakaTitAkhilavastutattvA // 13 // bho vANi / jinapatizrutAdistutau stivissye| mnovcnkaayvaiklytH| yat akSaramAtrAdikam unam abhavat tat mama kSamasva / bho janani / kila iti stye| aba jagati sNsaare| mAdRze jane / karmabhiH piiddite| tAdRzaM pATavaM kutaH bhavet / kiMlakSaNaiH karmabhiH / anekabhavasaMbhavaiH / jaDimakAraNaH mUrkhatvakAraNaiH // 14 // ayaM pallavaH jIyAt / vaha tumhAre caraNa-kamalake smaraNase nAzako prApta hove / ThIka bhI hai- jo tumhAre caraNa-kamalakI smRti mokSarUpa phalako denevAlI hai vaha isa (pApavinAza) kAryameM kaise samartha nahIM hogI ? avazya hogI // 12 // jo sarvajJakI vANI (jinavANI) tIna lokarUpa gharameM uttama dIpakakI zikhAke samAna hokara syAdvAdarUpa prabhAse sahita hai| manuSya, deva evaM nAgakumAroMse vandanIya hai; tathA tInoM kAlaviSayaka vastuoMke svarUpako pragaTa karanevAlI hai; vaha yahAM pramANa (satya) hai / vizeSArtha- yahAM jinavANIko dIpazikhAke samAna batalAkara usase bhI usameM kucha vizeSatA pragaTa kI gaI hai / yathA-dIpazikhA jahAM gharake bhItarakI hI vastuoMko prakAzita karatI hai vahAM jinavANI tInoM lokoMke bhItarakI samasta hI vastuoMko prakAzita karatI hai, dIpaka yadi prabhAse sahita hotA hai to vaha vANI bhI anekAntarUpa prabhAse sahita hai, dIpazikhAkI yadi kucha manuSya hI vandanA karate haiM to jinavANIkI vandanA manuSya, deva evaM asura bhI karate haiM; tathA dIpazikhA yadi vartamAna kucha hI vastuoMko pragaTa karatI hai to vaha jinavANI tInoM hI kAloMkI samasta vastuoMko pragaTa karatI hai / isa prakAra dIpazikhAke samAna hokara bhI usa jinavANIkA svarUpa apUrva hI hai // 13 // he vANI ! jinendra aura sarasvatI AdikI stutike viSayameM mana, vacana evaM zarIrakI vikalatAke kAraNa jo kucha kamI huI hai use he mAtA ! tU kSamA kara / kAraNa yaha ki aneka bhavoMmeM upArjita evaM ajJAnatAko utpanna karanevAle kamoMkA udaya rahanese mujha jaise manuSyameM vaisI nipuNatA kahAMse ho sakatI hai ! arthAt nahIM ho sakatI hai // 14 // samasta bhavya jIvoMke liye abhISTa phalako denevAlA yaha kriyAkANDarUpa kalpavRkSakI 1 ca pratipATho'yam / bhakaza padmasthite /
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 -883:21-18] 21. kriyAkANDacUlikA 880) pallavo 'yaM kriyaakaannddklpshaakhaagrsNgtH| jIyAdazeSabhavyAnAM prArthitArthaphalapradaH // 15 // 881) kriyAkANDasaMbandhinI calikeyaM naraiH paThyate yaitrisaMdhyaM ca teSAm / / vapurbhAratIcittavaikalyato yA na pUrNA kriyA sApi pUrNatvameti // 16 // 882 ) jinezvara namo'stu te tribhuvanaikacUDAmaNe gato'smi zaraNaM vibho bhavabhiyA bhavantaM prati / tadAhatikRte budhairakathi tattvametanmayA zritaM sudRDhacetasA bhavaharastvamevAtra yat // 17 // 883 ) arhan samAzritaisamastanarAmarAdi bhavyAjanandivacanAMzuravestavAgre / maukharyametadabudhena mayA kRtaM yattabhUribhaktirabhasasthitamAnasena // 18 // kiMlakSaNaH pllvH| kriyAkANDakalpazAkhAprasaMgataH kriyAkANDa eva kalpavRkSazAkhAgraM tatra saMgataH prAptaH / punaH kiMlakSaNaH / azeSabhavyAnAM prArthita-arthapradaH phalapradaiH // 15 // iyaM kriyAkANDasaMbandhinI cUlikA yaiH naraiH trisaMdhyaM pshyte| ca punH| teSAM pAThakAnAma / vapaHbhAratIcittavaikalyato mnovcnkaayvaiklytH| yA kriyA pUrNA na sApi kriyA pUrNatvama eti gacchati // 16 // bho jineshvr| bho tribhuvnaikcuuddaamnne| te tubhym| nmo'stu| bho vibho| bhavabhiyA saMsArabhItyA / bhavantaM prati zaraNaM gato'smi / budhaiH paNDitaiH / tadAhatikRte tasya saMsArasya AhatikRte nAzAya / etattattvam akathi kathitaH tam] / mayA sudRDhacetasA Azritam / yat yasmAtkAraNAt / atra saMsAre / bhavaharaH saMsAranAzakaH tvameva // 17 // bho arhan / tvaagre| mayA pdmnndinaa| yat etat / maukharya vAcAlatvaM kRtm| tat idm| bhUribhaktirabhasasthitamAnasena bhUribhaktipreritena mayA kRtm| kiMlakSaNasya tv| samAzritasamastanaraamara-AdibhavyakamaleSu vacanAMzuraveH sUryasya / kiMlakSaNena mayA / abudhena jJAnarahitena // 18 // iti kriyAkANDacUlikA // 21 // zAkhAke agrabhAgameM lagA huA navIna patra jayavanta hove // 15 // jo manuSya kriyAkANDa sambandhI isa cUlikAko tInoM sandhyAkAloMmeM par3hate haiM unakI zarIra, vANI aura manakI vikalatAke kAraNa jo kriyA pUrNa nahIM huI hai vaha bhI pUrNa ho jAtI hai // 16 // he jinezvara! he tIna lokake cUDAmaNi vibho! tumhAre liye namaskAra ho / maiM saMsArake bhayase ApakI zaraNameM AyA huuN| vidvAnoMne usa saMsArako naSTa karaneke liye yahI tatva batalAyA hai, isIliye maiMne dRr3hacita hokara isIkA Alambana liyA hai| kAraNa yaha ki yahA~ saMsArako naSTa karanevAle tuma hI ho // 17 // he arahaMta ! jisa prakAra sUrya apanI kiraNoMke dvArA samasta kamaloMko praphullita karatA hai usI prakAra Apa bhI sabhA ( samavasaraNa) meM Aye hue samasta manuSya evaM deva Adi bhavya jIvoM rUpa kamaloMko apane vacanarUpa kiraNoM ke dvArA praphullita (Anandita) karate haiN| Apake Age jo vidvattAse vihIna maiMne yaha vAcAlatA (stuti ) kI hai vaha kevala ApakI mahatI bhaktike vegameM manake sthita honese arthAt manameM atizaya bhaktike honese hI kI hai // 18 // isa prakAra kriyAkANDacUlikA samApta huI // 21 // ka za samAzrita / 3 etattattvaM akathitaH myaa| 1karakathitastvametanmayA ca rakathitaM tvameva tnmyaa| 2 ca-pratipATho'yam / padmanaM. 32
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 22. ekatvabhAvanAdazakam ] 884 ) svAnubhUtyaiva yadgamyaM ramyaM yaccAtmavedinAm / jalpe tatparamaM jyotiraMvAganasagocaraMm // 1 // 885) ekatvaikapadaprAptamAtmatattvamavaiti yaH / ArAdhyate sa evAnyaistasyArAdhyo na vidyate // 2 // 886 ) ekatvajJo bahubhyo 'pi karmabhyo na bibheti saH / yogI sunaugato 'mbhodhijalebhya iva dhIradhIH // 3 // 887 ) caitanyaikatvasaMvittirdurlabhA saiva mokSadA / labdhA kathaM kathaMcizcezcintanIyA muhurmuhuH // 4 // 888 ) mokSa eva sukhaM sAkSAttacca sAdhyaM mumukSubhiH / saMsAre 'tra tu tannAsti yadasti khalu tanna tat // 5 // tatparamaM jyotiH ahaM jalpe / kiMlakSaNaM paramajyotiH / avADyAnasagocaraM manovacanakAyaiH agamyam / yat paramaM jyotiH svAnunayA eva gmym| ca punaH / yajyotiH AtmavedinAM ramyaM manojJam // 1 // yaH ekatvaikapadaprAptam ekasvarUpapadaM prAptam Atmatattvam / avaiti jAnAti / sa jJAnavAn eva anyaiH ArAdhyate / tasya jJAnavataH ArAdhyaH na vidyate // 2 // sa ekatvajJaH yogI bahubhyo'pi karmabhyaH na bibheti bhayaM na karoti / sunaugataH suSThu - zobhanainaukAyAM gataH pumAn / dhIradhIH / ambhodhijalebhyaH sakAzAt bhayaM na karoti // 3 // caitanye ekatvasaMvittiH durlabhA / sA eva ekatvabhAvanA mokSadA / cetkathaM kathaMcillabdhA muhuH muhuH vAraM vAraM cintanIyA // 4 // sAkSAtsukhaM mokSe vartate / ca punaH / tatsukhaM munIzvaraiH sAdhyam / tu punaH / atra saMsAre / t mokSasukhaM na asti / yat sukhaM saMsAre asti / khalu nizcitam / tatsukhaM tat mokSasukhaM na // 5 // saMsArasaMbandhi vastu kiMcit / jo parama jyoti kevala svAnubhavase hI gamya ( prApta karane yogya ) tathA AtmajJAniyoMke liye ramaNIya hai| usa vacana evaM manake aviSayabhUta parama ( utkRSTa ) jyotike viSayameM maiM kucha kahatA hUM // 1 // jo bhavya jIva ekatva ( advaita ) rUpa advitIya padako prApta hue Atmatattvako jAnatA hai vaha svayaM hI dUsaroMke dvArA ArAdhA jAtA hai arthAt dUsare prANI usakI hI ArAdhanA karate haiM, usakA ArAdhya ( pUjanIya ) dUsarA koI nahIM rahatA hai || 2 || jisa prakAra utkRSTa nAvako prApta huA dhIrabuddhi ( sAhasI ) manuSya samudrake aparimita jalase nahIM DaratA hai usI prakAra ekatvakA jAnakAra vaha yogI bahuta-se bhI kArmeMse nahIM DaratA hai ||3|| caitanyarUpa ekatvakA jJAna durlabha hai, parantu mokSako denevAlA vahI hai / yadi vaha jisa kisI prakAra se prApta ho jAtA hai to usakA vAra vAra cintana karanA cAhiye || 4 || vAstavika sukha mokSameM hai aura vaha mumukSu janoM ke dvArA siddha karaneke yogya hai / yahAM saMsAra meM vaha sukha nahIM hai / yahAM jo sukha hai vaha nizcayase yathArtha sukha nahIM hai || 5 || saMsAra sambandhI koI bhI vastu ramaNIya nahIM hai, isa prakAra hameM guruke upadezase nizcaya ho 1 a za paramajyoti ba paramAM jyoti" / 2 a va ba za manasagocaram / 3 a suSTA zobhana ka suSTA zobhanA / 4 za karotIva / 5 za 'tat' nAsti /
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ -894 : 22-11] 22. ekatvabhAvanAdazakam 889 ) kiMcitsaMsAra saMbandhi bandhuraM neti nizcayAt / gurUpadezato 'smAkaM niHzreyasapadaM priyam // 6 // 890) mohodayaviSAkrAntamapi svargasukhaM calam / kA kathApara saukhyAnAmalaM bhavasukhena me // 7 // 891 ) lakSyIkRtya sadAtmAnaM zuddhabodhamayaM muniH / Aste yaH sumatizcAtra so 'pyamutra carannaipi // 8 // 892 ) vItarAgapathe svasthaH prasthito munipuGgavaH / tasya muktisukhaprApteH kaH pratyUho jagattraye // 9 // 893 ) ityekAgramanA nityaM bhAvayan bhAvanApadam / mokSalakSmI kaTAkSAlimAlAsadma sa jAyate // 10 // 894 ) etajanmaphalaM dharmaH sa cedasti mamAmalaH / Apadyapi kutazcintA mRtyorapi kuto bhayam // 11 // bandhuraM na manoharaM na / iti nizcayAt / gurUpadezataH asmAkam / niHzreyasapadaM mokSapadam / priyam iSTam // 6 // svargasukham api / calaM vinazvaram / mohodayaviSAkrAntam asti / aparasaukhyAnAM kA kathA / me mama / bhavasukhena alaM pUryatAm // 7 yaH muniH sat [ sadA ] AtmAnaM lakSyIkRtya / Aste tiSThati / kiMlakSaNam AtmAnam / zuddhabodhamayam / sa sumatiH / atra loke / amutra paraloke / caran api gacchan api / sukhI bhavati // 8 // vItarAgapathe prasthitaH munipuGgavaH svasthaH / tasya munipuGgavasya / muktisukhaprApte jagatraye kaH pratyUhaH kaH vighnaH // 9 // iti ekAgramanA muniH / nityaM sadaiva / bhAvanApadaM bhAvayan cintayan / sa bhavyaH / mokSalakSmIkaTAkSAlimAlA - bhRGgamAlAsamUha- sadma- gRham jAyate // 10 // cet yadi / sa dharmaH mama asti / kiMlakSaNaH dharmaH / amalaH / etat janmaphalaM manuSyapadaM saphalam / Apadi satyAM kutazcintA / mRtyoH api bhayaM kutaH // 11 // iti ekatvabhAvanAdazakam // 22 // 251 gayA hai / isI kAraNa hamako mokSapada pyArA hai || 6 || mohaka udayarUpa viSase mizrita svargakA sukha bhI jaba nazvara hai taba bhalA aura dUsare tuccha sukhoM ke sambandhameM kyA kahA jAya ? arthAt ve to atyanta vinazvara aura heya haiM hI / isaliye mujhe aise saMsArasukhase vasa ho - maiM aise saMsArasukhako nahIM cAhatA hUM // 7 // jo nirmala buddhiko dhAraNa karanevAlA muni isa lokameM nirantara zuddha jJAnasvarUpa AtmAko lakSya karake rahatA hai vaha paralokameM saMcAra karatA huA bhI usI prakAra se rahatA hai // 8 // jo zreSTha muni AtmalIna hokara vItarAgamArga arthAt mokSamArga meM prasthAna kara rahA hai usake liye mokSasukhakI prApti meM tInoM lokoMmeM koI bhI vighna upasthita nahIM ho sakatA hai // 9 // isa prakAra ekAgramana hokara jo muni sarvadA isa bhAvanApada ( ekatvabhAvanA ) ko bhAtA hai vaha muktirUpa lakSmIke kaTAkSapaMktiyoMkI mAlAkA sthAna ho jAtA hai, arthAt use mokSa prApta ho jAtA hai // 10 // isa manuSyajanmakA phala dharmakI prApti hai / so vaha nirmala dharma yadi mere pAsa hai to phira mujhe Apattike viSayameM bhI kyA cintA hai, tathA mRtyuse bhI kyA Dara hai ? arthAt usa dharma honepara na to ApattikI cintA rahatI hai aura na maraNakA Dara bhI rahatA hai // 11 // isa prakAra ekatvabhAvanAdazaka adhikAra samApta huA // 22 // 1 ca samitiSvatra / 2 ba caratyapi / 3 ka prApte / 4 za kaTAkSAlimAlAsamUhaH / 5 ka gRhaH /
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ [23. paramArthaviMzatiH] 895) mohadveSaratizritA vikRtayo dRSTAH zrutAH sevitAH vAraMvAramanantakAlavicaratsarvAGgibhiH sNsRtii| advaitaM punarAtmano bhagavato durlakSyamekaM paraM bIjaM mokSataroridaM vijayate bhavyAtmabhirvanditam // 1 // 896) antarbAhya vikalpajAlarahitAM zuddhaikacidrUpiNI vande tAM paramAtmanaH praNayinI kRtyAntagAM svasthatAm / yatrAnantacatuSTayAmRtasarityAtmAnamantargataM na prAmoti jarAdiduHsahazikho janmogadAvAnalaH // 2 // 897 ) ekatvasthitaye matiryadanizaM saMjAyate me tayA pyAnandaH paramAtmasaMnidhigataH kiMcitsamunmIlati / kiMcitkAlamavApya saiva sakalaiH zIlairguNairAzritA tAmAnandakalAM vizAlavilasadbodhAM kariSyatyasau // 3 // saMsRtau saMsAre / anantakAlaM vicarat anantakAle bhramat / sarvAGgibhiH sarvajIvaiH / mohadveSaratizritA vikRtayaH dRSTAH zrutAH sevitAH vAraMvAram ityarthaH / punaH AtmanaH advaitaM durlakSyam / kiMlakSaNam advaitam / bhagavataH tava ekaM para mokSataroH bIjam / idam Atmatattvam advaitaM vijayate / punaH / bhavyAtmabhiH bhavyajIvaiH / vanditam // 1 // tAM svasthatAm aham / vande namAmi / kiMlakSaNAM svasthatAm / antarbAhyavikalpajAla-samUherahitAm / punaH zuddhakacidrapiNIm / punaH kiMlakSaNAM khasthatAm / paramAtmanaH praNayinIm / punaH / kRtyAntagAM kRtakRtyAm / yatra svasthatAyA madhye / antargatam AtmAnaM janmogradAvAnalaH na prApnoti / kiMlakSaNa svasthatAyAm / anantacatuSTayAmRtasariti nadyAm / kiMlakSaNaH saMsArAgniH / jarAdiduHsahazikhaH // 2 // me mama / matiH ekatvasthitaye yat anizaM saMjAyate / tayA sdbudhyaa| paramAtmasaMnidhigataH AnandaH / kiMcit / samunmIlati prakaTIbhavet / saiva asau zreSTamatiH / kiMcitkAlam / avApya prApya / tAm AnandakalAM kariSyati / kiMlakSaNAM kalAm / vizAlavilasadbodhAm / punaH kiMlakSaNAM kalAm / zIlaiH guNaiH sakalaiH AzritAm // 3 // saMsArameM ananta kAlase vicaraNa karanevAle saba prANiyoMne moha, dveSa aura rAgake nimittase honevAle vikAroMko vAra vAra dekhA hai, sunA hai aura sevana bhI kiyA hai| parantu bhagavAn AtmAkA eka advaita hI kevala durlakSya hai arthAt use abhI taka na dekhA hai, na sunA hai, aura na sevana bhI kiyA hai / bhavya jIvoMse vandita aura mokSarUpa vRkSakA bIjabhUta yaha advaita jayavanta hove // 1 // jo svasthatA antaraMga aura bAhya vikalpoMke samUhase rahita hai, zuddha eka caitanyasvarUpase sahita hai, paramAtmAkI vallabhA (priyatamA ) hai, kRtya ( kArya ) ke antako prApta ho cukI hai arthAt kRtakRtya hai, tathA anantacatuSTayarUpa amRtakI nadIke samAna honese jisake bhItara prApta hue AtmAko jarA (vRddhatva ) AdirUpa asahya jvAlAvAlI janma (saMsAra ) rUpa tIkSNa vanAgni nahIM prApta hotI hai| aisI usa ananta catuSTayasvarUpa svasthatAko maiM namaskAra karatA hUM // 2 // ekatva ( advaita ) meM sthiti ke liye jo merI nirantara buddhi hotI hai usake nimittase paramAtmAkI samIpatAko prApta huA Ananda kucha thor3A-sA pragaTa hotA hai| vahI buddhi kucha kAlako prApta hokara arthAt kucha hI samayameM samasta zIloM aura guNoM ke AdhArabhUta evaM pragaTa hue vipula jJAna ( kevalajJAna ) se 1ka anntkaalN| 2za viklpsmuuh| 3za-pratau 'kiMlakSaNAM svasthatAm' ityetannAsti /
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ -901:23-7] 23. paramArthaviMzatiH 253 898 ) kenApyasti na kAryamAzritavatA mitreNa cAnyena vA premAne 'pi na me 'sti saMprati sukhI tiSThAmyahaM kevlH| saMyogena yadatra kaSTamabhavatsaMsAracakre ciraM nirviNNaH khalu tena tena nitarAmekAkitA rocate // 4 // 899 ) yo jAnAti sa eva pazyati sadA cidrUpatAM na tyajet so 'haM nAparamasti kiMcidapi me tattvaM sadetatparam / yazcAnyattadazeSamanyajanitaM krodhAdi kAyAdi' vA zrutvA zAstrazatAni saMprati manasyetacchutaM vartate // 5 // 900 ) hInaM saMhananaM parISahasahaM nAbhUdidaM sAMprataM kAle duHkha[5]masaMjJake 'tra yadapi prAyo na tIvra tpH| kazcinnAtizayastathApi yadasAvAta hi duSkarmaNA mantaHzuddhacidAtmaguptamanasaH sarve paraM tena kim // 6 // 901) saddagbodhamayaM vihAya paramAnandasvarUpaM paraM jyotirnAnyadahaM vicitravilasatkarmakatAyAmapi / me mama / kenApi mitreNa saha / ca punH| anyena vo| AzritavatA sevakAdinA vaa| kimapi kArya na asti| maima aGge'pi prema na asti / saMprati ahaM kevalaH sukhI tiSThAmi / atra saMsAra cake saMyogena yatkaSTam abhavat / ciraM bahukAlam / tena kaSTena / sallu iti satye / aham / nirviSNaH parAGmukhaH / tena kAraNena / nitarAm atizayena / ekAkitA rocate // 4 // yaH jAnAti pazyati sa eva jJAnavAn sadA cidrUpatAM na tyajet / so'ham aparaM kiMcidapi etat paraM tattvaM na asti| sadvidyamAnamapi / ca punH| yat anyat tat azeSam / anya janitaM krodhAdikarmakAryAdi kriyAkAraNam / anyajanitaM karmajanitam asti / zAstrANi zrutvA saMprati etat zrutaM manasi vartate / pUrvoktaM jJAnarahasyaM hRdi vartate // 5 // atra duHkhamasaMjJake kAle / yat yasmAtkAraNAt / saMhananaM hInam / idaM zarIraM sAMprataM parIvahasahaM nAbhUt / atra paJcamakAle tIvaM tapaH api na vartate / prAyaH atizayena / tapaH nAsti / yat yasmAtkAragAt / asau kazcit atizayaH na / tathApi duSkarmaNAM Artam antaHzuddhacidAtmaguptamanasaH muneH sarvam / paraM bhinnam / tena kAlena Artena / kiM prayojanam // 6 // paraMjyotiH sadgbodhamayaM paramAnandavarUpam / vihAya tyaktvA / anyat sampanna usa AnandakI kalAko utpanna karegI // 3 // mujhe AzrayameM prApta hue kisI bhI mitra athavA zatruse prayojana nahIM hai, mujhe isa zarIrameM bhI prema nahIM rahA hai, isa samaya maiM akelA hI sukhI huuN| yahAM saMsAraparibhramaNameM cira kAlase jo mujhe saMyogake nimittase kaSTa huA hai usase maiM virakta huA hUM, isIliye aba mujhe ekAkIpana ( advaita ) atyanta rucatA hai // 4 // jo jAnatA hai vahI dekhatA hai aura vaha nirantara caitanyasvarUpako nahIM chor3atA hai / vahI maiM hUM, isase bhinna aura merA koI svarUpa nahIM hai| yaha samIcIna utkRSTa tatva hai / caitanya svarUpase bhinna jo krodha Adi vibhAvabhAva athavA zarIra Adi haiM ve saba anya arthAt karmase utpanna hue haiM / saikaDoM zAstroM ko suna karake isa samaya mere manameM yahI eka zAstra (advaitatattva) vartamAna hai // 5 // yadyapi isa samaya yaha saMhanana ( haDDiyoMkA bandhana ) parISahoM (kSudhA-tRSA Adi) ko nahIM saha sakatA hai aura isa duHpamA nAmaka paMcama kAlameM tIvra tapa bhI sambhava nahIM hai, to bhI yaha koI khedakI bAta nahIM hai, kyoMki, yaha azubha karmoMkI pIr3A hai / bhItara zuddha caitanyasvarUpa AtmAmeM manako surakSita karanevAle mujhe usa karmakRta pIr3Ase kyA prayojana hai ? arthAt kucha bhI nahIM hai // 6 // aneka prakArake vilAsavAle karmoM ke sAtha merI ekatAke honepara bhI jo utkRSTa jyoti samyagdarzana, samyagjJAna evaM utkRSTa AnandasvarUpa hai vahI maiM hUM, usako chor3akara maiM anya nahIM huuN| ThIka bhI hai- sphaTika maNimeM kAle padArthake sambandhase 1 ca pratipATho'yam / bha ka za kaaryaadi| 2 ka 'vA' nAsti / 3 za 'mama aGge'pi prema na asti' ityetAvAn pATho naasti|
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 pabhanandi-paJcaviMzatiH [901 :23-7kANoM keSNapadArthasaMnidhivazAjAte maNau sphATike yattasmAtpRthageva sa dvayakRto loke vikAro bhavet // 7 // 902 ) ApatsApi yateH pareNa saha yaH saMgo bhavetkenacit sApatsuSTha garIyasI punaraho yaH zrImatAM saMgamaH / yastu zrImadamadyapAnavikalairuttAnitAsyairnRpaH saMparkaH sa mumukSucetasi sadA mRtyorapi klezakRt // 8 // 903) snigdhA mA munayo bhavantu gRhiNo yacchantu mA bhojanaM mA kiMciddhanamastu mA vapuridaM rugvarjitaM jAyatAm / nagnaM mAmavalokya nindatu janastatrApi khedo na me nityAnandapadapradaM guruvaco jAgarti ceJcetasi // 9 // ahaM na / vicitrvilstkrbhktaayaampi| yadyasmAtkAraNAt / sphATike maNau kRSNapadArthasanidhivazAt kANe jIte sati / tasmAt kRSNapadArthAt sa maNiH pRthageva bhinnaH / loke saMsAre / vikAraH dvayakRtaH bhavet // 7 // aho iti saMbodhane / yateH munIzvarasya / pareNa kenacitsaha yaH saMgaH saMyogaH bhavet / sApi Apat ApadA kaSTam / punaH yaH zrImatA dravyayuktAnAm / saMgamaH sA suSTha garIyasI Apat / tu punaH / yaH nRpaiH saha / saMparkaH saMyogaH / sa rAjasaMyogaH mumukSucetasi municetasi / sdaakaale| mRtyoH maraNAt / api klezakRt / kiMlakSaNaiH nRpaH / zrImadamadyapAnavikalaiH / punaH uttAnitAsyaiH uurdhvmukhaiH| garvitaiH // 8 // tasi guruvacaH jAgarti / kiMlakSaNaM guruvacaH / nityAnandapadapradam / tadA munayaH / snigdhAH sneha kAriNaH mA bhavantu / tadA gRhiNaH zrAvakAH bhojanaM mA yacchantu / tadA dhanaM kiMcit mA astu / tadA idaM vapuH zarIra rugvarjitaM mA jAyatAm / mAM nagnam avalokya janaH nindatu / tatra laukikaduHkhe me khedaH na duHkhaM na // 9 // kAlepanake utpanna honepara bhI vaha usa maNise pRthaka hI hotA hai| kAraNa yaha ki lokameM jo bhI vikAra hotA hai vaha do padArthoMke nimittase hI hotA hai | vizeSArtha- yadyapi sphaTika maNimeM kisI dUsare kAle padArthake nimittase kAlimA aura japApuSpake saMsargase lAlimA avazya dekhI jAtI hai, parantu vaha vastutaH usakI nahIM hotI hai / vaha svabhAvase nirmala va dhavalavarNa hI rahatA hai| jaba taka usake pAsameM kisI anya raMgakI vastu rahatI hai tabhI taka usameM dUsarA raMga dekhane meM AtA hai aura usake vahAMse haTa jAnepara phira sphaTika maNi meM vaha vikRta raMga nahIM rahatA hai| ThIka isI prakArase AtmAke sAtha jJAnAvaraNAdi aneka karmoMkA saMyoga rahanepara hI usameM ajJAnatA evaM rAga-dveSa Adi vikArabhAva dekhe jAte haiN| parantu ve vAstavameM usake nahIM haiM, vaha to svabhAvase zuddha jJAna-darzanasvarUpa hI hai / vastumeM jo vikArabhAva hotA hai vaha kisI dUsare padArthake nimittase hI hotA hai / ata eva vaha usakA nahIM kahA jA sakatA hai, kyoMki, vaha kucha hI kAla taka rahanevAlA hai| jaise- Agake saMyogase jalameM honevAlI uSNatA kucha samaya ( agnisaMyoga ) taka hI rahatI hai, tatpazcAt zItalatA hI usameM rahatI hai jo sadA rahanevAlI hai // 7 // sAdhukA kisI para vastuke sAtha jo saMyoga hotA hai vaha bhI usake liye ApattisvarUpa pratIta hotA hai, phira jo zrImAnoM (dhanavAnoM) ke sAtha usakA samAgama hotA hai vaha to usake liye atizaya mahAn ApattisvarUpa hotA hai, isake atirikta sampattike abhimAnarUpa madyapAnase vikala hokara Upara mukhako karanevAle aise rAjA logoMke sAtha jo saMyoga hotA hai vaha to usa mokSAbhilApI sAdhuke manameM nirantara mRtyuse bhI adhika kaSTakAraka hotA hai // 8 // yadi mere hRdayameM nitya Anandapada arthAt mokSapadako denevAlI gurukI vANI jAgatI hai to munijana sneha karanevAle bhale hI na hoM, gRhastha jana yadi bhojana nahIM dete haiM to na deM, mere pAsa kucha bhI dhana na ho, yaha zarIra rogase rahita na ho arthAt saroga bhI ho, tathA mujhe nagna dekhakara loga nindA bhI kare; to bhI mere 1 ka kANe ca kAya / 2 za vazAt kRSNatve jaate| 3 ka tatra loke khedaH /
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ -906 : 23-12] 23. paramArthaviMzatiH 255 904) duHkhavyAlasamAkule bhavavane hiMsAdidoSadrume nityaM durgatipallipAtikupathe bhrAmyanti sarve 'GginaH / tanmadhye suguruprakAzitapathe prArabdhayAno janaH yAtyAnandakaraM paraM sthirataraM nirvANamekaM param // 10 // 905 ) yatsAtaM yadasAtamaGgiSu bhavettatkarmakArya tata statkamaiva tadanyadAtmana idaM jAnanti ye yoginH| IdRgbhedavibhAvanAzritadhiyAM teSAM kuto 'haM sukhI duHkhI ceti vikalpakalmaSakalA kuryAtpadaM cetasi // 11 // 906) devaM tatpratimAM guruM munijanaM zAstrAdi manyAmahe sarva bhaktiparA vayaM vyavahRte mArge sthitA nizcayAt / bhavavane sarve aginaH jIvAH / bhrAmyanti / kiMlakSaNe bhavavane / duHkhvyaal-dussttgj-srpsmaakule| punaH hiMsAdidoSa. drume / punaH kiMlakSaNe sNsaarvne| durgatipallipAtikupathe durgatibhillagrAmasadRze kupathe / tanmadhye tasya saMsArasya madhye / suguruprakAzitapathe / prArabdhayAnaH prArabdhagamanaH janaH / nityaM sadaiva / ekaM nirvANaM puraM yAti / kiMlakSaNaM nirvANam / AnandakaraM param / sthirataraM zAzvatam // 10 // aGgiSu jIveSu / yatsAtaM zubhakarma / yat asAtam azubhakarma bhvet| saMsAre / tatsarva karmakAryam / tataH karmakAryAt / tatkamaiva tatkarma anyat AtmanaH sakAzAt bhinnm| ye yoginaH ida bhedajJAnaM jAnanti teSAM IrabhedavibhAvanA-AzritadhiyAM munInAM cetasi ahaM sukhI ahaM duHkhI iti vikalpakalmaSakalA paapklaa| padaM sthAnam / kutaH kuryAt kathaM kuryAt / api tu na kuryAt // 11 // yAvat vayaM vyavahRte mArge vyavahAramArga sthitAH / bhaktiparAH vayaM sarva manyAmahe / devaM tatpratimAM guruM munijanaM zAstrAdi sarva manyAmahe / nizcayAt punaH ekatAzrayaNataH asmAkam Atmaiva paraM tattvaM liye usameM kucha kheda nahIM hotA // 9 // jo saMsArarUpI vana duHkhoMrUpa saoNM ( athavA hAthiyoM ) se vyApta hai, hiMsA Adi doSoMrUpa vRkSoMse sahita hai, tathA narakAdi durgatirUpa bhIlavastIkI ora jAnevAle kumArgase yukta hai, usameM saba prANI sadAse paribhramaNa karate haiN| ukta saMsArarUpa vanake bhItara jo manuSya uttama guruke dvArA dikhalAye gaye mArgameM ( mokSamArgameM ) gamana prArambha kara detA hai vaha usa advitIya mokSarUpa purako prApta hotA hai jo Anandako karanevAlA hai, utkRSTa hai, tathA atyanta sthira ( avinazvara ) bhI hai // 10 // prANiyoMko jo sukha-dukhakA anubhava hotA hai vaha karma ( sAtA aura asAtA vedanIya ) kA kArya hai, isIliye vaha karma hI hai aura vaha AtmAse bhinna hai| isa bAtako jo yogI jAnate haiM tathA jinakI buddhi isa prakArake bhedakI bhAvanAkA Azraya le cukI hai una yogiyoMke manameM 'maiM sukhI hUM, athavA duHkhI hUM' isa prakArake vikalpase malina kalA kahAMse sthAna prApta kara sakatI hai ? arthAt una yogiyoMke manameM vaisA vikalpa kabhI nahIM udita hotA // 11 // vyavahAra mArgameM sthita hama loga bhaktimeM tatpara hokara jina deva, jinapratimA, guru, munijana aura zAstra Adi sabako mAnate haiN| parantu nizcayase abheda ( advaita ) kA Azraya lenese pragaTa hue caitanya guNase prakAzameM AI huI buddhike vistArarUpa tejase sahita hamAre liye kevala AtmA hI utkRSTa tattva rahatA hai // vizeSArtha-jIva jaba taka vyavahAramArgameM sthita rahatA hai taba taka vaha jina bhagavAn aura unakI pratimA Adiko pUjya mAnakara yathAyogya unakI pUjA Adi karatA hai| isase usake puNya karmakA bandha hotA hai jo nizcayamArgakI prAptikA sAdhana hotA hai / pazcAt jaba vaha nizcayamArgapara ArUr3ha ho jAtA hai taba usakI buddhi abheda (advaita ) kA Azraya le letI hai| vaha yaha samajhane lagatA hai 1 ka dossodgme| 2 ka 'grAma' nAsti / 3 ka tataH tatkameva /
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 padmanandi-paJcaviMzatiH asmAkaM punarekatAzrayaNato vyaktIbhavazcihuNasphArIbhUtamatiprabandhamahasAmAtmaiva tattvaM param // 12 // 907 ) varSe harSamapAkarotu tudatu sphItA himAnI tanuM dharmaH zarmaharo 'stu daMzamazakaM klezAya saMpadyatAm / anyairvA bahubhiH parISahabhaTairArabhyatAM me mRtikSaM pratyupadezanizcalamaternAtrApi kiMcidbhayam // 13 // 908) cakSurmukhya pIkakarSakamayo grAmo mRto manyate cepAdikRSikSemAM balavatA bodhAriNA tyAjitaH / [906 : 23-12 vartate / kiMlakSaNAnAm asmAkam / vyak tIbhavat prakaTIbhUtacidguNa- jJAnaguNaH tena sphArIbhUtaM matiprabandhamahaH yatra teSAM mahasAm // 12 // atra loke / varSa varSAkAlaH / harSam Anandam / apAkarotu dUrIkarotu / sphItA himAnI / tanuM zarIram / tudatu pIDayatu / dharmaH zarmaharaH saukhyaharaH astu / daMzamazakaM klezAya saMpadyatAm / vA anyaiH bahubhiH parISahabhaTaiH / mRtiH maraNam / ArabhyatAm / atrApi mRtyuviSaye / me mama / kiMcidbhayaM na / kiMlakSaNasya mama / mokSaM pratyupadezanizcalamateH // 13 // ceyadi / AtmA prabhuH / cakSurmukhyahRSI kakarSakamayaH indriyakisANamayaH / prAmaH mRtaH manyate / ca punaH / so'pi AtmA prabhuH zaktimAn / tacintAM na karoti tasya indriyasya cintA na karoti / kiMlakSaNa cintAm / rUpAdikRSikSama rUpAdikRSipoSakAm / ki strI, putra aura mitra tathA jo zarIra nirantara AtmAse sambaddha rahatA hai vaha bhI merA nahIM hai; maiM caitanyakA eka piNDa hUM - usako chor3akara anya kucha bhI merA nahIM hai / isa avasthAmeM usake pUjya - pUjakabhAvakA bhI dvaita nahIM rahatA / kAraNa yaha ki pUjya pUjakabhAvarUpa buddhi bhI rAgakI pariNati hai jo puNyabandhakI kAraNa hotI hai / yaha puNya karma bhI jIvako devendra evaM cakravartI Adi ke padoMmeM sthita karake saMsArameM hI paratantra rakhatA hai / ata eva isa dRSTi se vaha pUjya-pUjaka bhAva bhI heya hai, upAdeya kevala eka saccidAnandamaya AtmA hI hai / parantu jaba taka prANIke isa prakArakI dRr3hatA prApta nahIM hotI taba taka use vyavahAramArgakA Alambana lekara jina pUjanAdi zubha kAryoMko karanA hI cAhiye, anyathA usakA saMsAra dIrgha ho sakatA hai // 12 // jaba maiM mokSaviSayaka upadezase buddhikI sthiratAko prApta kara letA hUM taba bhale hI varSAkAla mere harpako naSTa kare, vistRta mahAn zaitya zarIrako pIr3ita kare, ghAma ( sUryatApa ) sukhakA apaharaNa kare, DAMsa-macchara klezake kAraNa hoveM, athavA aura bhI bahuta-se parISaharUpa subhaTa mere maraNako bhI prArambha kara deM; to bhI inase mujhe kucha bhI bhaya nahIM hai // 13 // jo zaktizAlI AtmArUpa prabhu cakSu Adi indriyoMrUpa kisAnoMse nirmita grAmako marA huA samajhatA hai tathA jo jJAnarUpa balavAn zatruke dvArA rUpAdi viSayarUpa kRSikI bhUmise bhraSTa karAyA jA cukA hai, phira bhI jo kucha honevAlA hai usake viSayameM isa samaya cintA nahIM karatA hai / isa prakArase vaha saMsArako naSTa hueke samAna dekhatA hai // vizeSArtha - jisa prakAra kisI zaktizAlI gAMvake svAmIkI yadi anya prabala zatruke dvArA khetIke yogya bhUmi chIna lI jAtI hai to vaha apane kisAnoM se paripUrNa usa gAMvako marA huA-sA mAnatA hai / phira bhI vaha bhavitavyako pradhAna mAnakara usakI kucha cintA nahIM karatA hai / ThIka isI prakArase sarvazaktimAn AtmAko jaba samyagjJAnarUpa zatruke dvArA rUpa- rasAdirUpa khetIke yogya bhUmise bhraSTa kara diyA jAtA hai- vivekabuddhike utpanna ho jAnepara jaba vaha rUparasAdisvarUpa indriyaviSayoMmeM anurAgase rahita ho jAtA hai, taba vaha bhI una indriyarUpa kisAnoMke gAMvako 1 ca cidrUpAdikRSi | 2 bhabhUtaH mati, ka bhUtamati / 3 vA mAraNam /
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ 257 -911:23-17] 23. paramArthaviMzatiH tazcintAM ma ca so'pi saMprati karotyAtmA prabhuH zaktimAna yatkicinavitAtra tena ca bhavo 'pyAlokyate naSTavat // 14 // 909) karmakSatyupazAntikAraNavazAtsaddezanAyA guro rAtmaikatva vizuddhabodhanilayo niHshesssNgojjhitH| zazvattadgatabhAvanAzritamanA loke vasan saMyamI nAvadyena sa lipyate 'nadalavattoyena padmAkare // 15 // 910) gurvazidvayadattamuktipadavIprAptyarthanirgranthatA. jAtAnandavazAnmamendriyasukhaM duHkhaM mano manyate / susvAduHpratibhAsate kila khalastAvatsamAsAdito yAvanno sitazarkarAtimadhurA saMtarpiNI labhyate // 16 // 911) nimranthatvamudA mamojvalataradhyAnAzritasphItayA durdhyAnAkSasukhaM punaH smRtipathaprasthAyyapi syaatkutH| kiMlakSaNaH AtmA prabhuH / balavatA bodhAdinA tyAjitaH / tena AtmaprabhuNA / yatkiMcidbhavitApi tadbhaviSyati / tatkim / bhavaH sNsaarH| naSTavat vilokyate // 14 // sa saMyamI / loke vasan tiSThan / avadyena pApena na lipyate / kiMlakSaNaH sNymii| karmakSati-vinAza-upazAntikAraNavazAt / guroH saddezanAyAH gurUpadezAt / Atmaikatva vishuddhbodhnilyH| punaH niHzeSasaMga-parigraharahitaH / punaH kiMlakSaNaH sNymii| zazvattadgata-Atmagata-bhAvanAzritamanAH / tatra dRSTAntamAha / padmAkare sarovare / toyena jalena / abjadalavat kamaladalavat // 15 // mama manaH indriyasukhaM duHkhaM manyate / kasmAt / gurvavidayadattamuktipadavIprAptyarthanirgranthatAjAtAnandavazAt / kila iti satye / tAvatkAlaM khalaH piNyAkakhaNDaH loke miSTaH khalaH / samAsAditaH prAptaH / susvAduH pratibhAsate / yAvatkAlaM sitazarkarA 'mizrI' na labhyate / kiMlakSaNA zarkarA / atimadhurA saMtarpiNI // 16 // nirgranthatvamudA marA huA samajhatA hai aura usakI kucha bhI cintA nahIM karatA hai| balki taba vaha apane saMsArako naSTa huA-sA samajhane lagatA hai / tAtparya yaha ki ekatvabuddhike utpanna ho jAnepara jIvako indriyaviSayoM meM anurAga nahIM rahatA hai / usa samaya vaha indriyoMko naSTa huA-sA mAnakara muktiko hAthameM AyA hI samajhatA hai // 14 // jo saMyamI karmake kSaya athavA upazamake kAraNa vaza tathA guruke sadupadezase AtmAkI ekatAviSayaka nirmala jJAnakA sthAna bana gayA hai, jisane samasta parigrahakA parityAga kara diyA hai, tathA jisakA mana nirantara AtmAkI ekatAkI bhAvanAke Azrita rahatA hai; vaha saMyabhI puruSa lokameM rahatA huA bhI isa prekAra pApasa lipta nahIM hotA jisa prakAra ki tAlAbameM sthita kamalapatra pAnIse lipta nahIM hotA hai // 15 // guruke caraNayugalake dvArA mukti padavIko prApta karaneke liye jo nirganthatA (digambaratva) dI gaI hai usake nimittase utpanna hue Anandake prabhAvase merA mana indriyaviSayajanita sukhako dukharUpa hI mAnatA hai / ThIka hai-prApta huA khala (telake nikAla lenepara jo tila AdikA bhAga zeSa rahatA hai) taba taka hI svAdiSTa pratIta hotA hai jaba taka ki atizaya mIThI sapheda zakkara (mizrI) tRptiko karanevAlI nahIM prApta hotI hai // 16 // atizaya nirmala dhyAnake Azrayase vistArako prApta hue nimranthatAjanita Anandake prApta ho jAnepara khoTe 1za navato'pi / 2maza khaliH / papranaM.33
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 paanandi-paJcaviMzatiH [911:23-17nirgatyodtavAtabodhitazikhijvAlAkarAlADhahA cchItAM prApya ca vApikAM vizati kastatraiva dhImAn naraH // 17 // 912) jAyetogatamohato 'bhilaSitA mokSe 'pi sA siddhihat tadbhatArthaparigraho bhavati kiM kvApi spRhaalumuniH| ityAlocanasaMgataikamanasA zuddhAtmasaMbandhinA tattvajJAnaparAyaNena satataM sthAtavyamagrAhiNA // 18 // 913) jAyante virasA rasA vighaTate goSThIkathAkautukaM zIryante viSayAstathA viramati prItiH zarIre 'pi ca / nirgranthatAnandena / punaH ujvalataradhyAna-AzritasphItayA kRtvA mama durdhyAna-akSasukham / smRtipathaprasthAyi smaraNagocaram / kutaH syAt bhavet / udtavAtabodhitazikhijvAlAkarAlAt gRhAt nirgatya pavanaprerita-aminA dagdhagRhAt nirgty| ca punaH / zItAM vApikAM prApya / tatraiva jvalitagRhe / kaH dhImAn caturaH naraH pravizati / api tu pravezaM na karoti // 17 // mokSe'pi abhilaSitA' udgatamohataH / jAyeta utpdyet| tasya mokSasya sA abhilssitaa| siddhihRt muktiniSedhikA / jAyate / tattasmAtkAraNAt / bhUtArthaparigrahaH satyArthaparigrahaH muniH / kiM vApi vastuni / spRhAluH bhavati / api tu na bhavati / iti Alocana. saMgataikamanasA / satataM nirantaram / agrAhiNA parigraharahitena / zuddhAtmasaMbandhinA tattvajJAnaparAyaNena / sthAtavyam // 18 // citaH / cintAyAmapi / mumukSoH muneH / rasAH virasAH jAyante / goSThI kathAkautukaM vighttte| tathA viSayAH zIryante zaTanti / ca punaH / zarIre'pi prItiH viramati / ca punaH / maunaM pratibhAsate / rahaH ekAnte prAptaH / prAyaH bAhulyena / doSaH samaM sArdham / dhyAnase utpanna indriyasukha smRtikA viSaya kahAMse ho sakatA hai ? arthAt nimranthatAjanya sukhake sAmane indriyaviSayajanya sukha tuccha pratIta hotA hai, ataH usakI cAha naSTa ho jAtI hai / ThIka hai- utpanna huI vAyuke dvArA pragaTa kI gaI agnikI jvAlAse bhayAnaka aise gharake bhItarase nikala kara zItala vAvar3Iko prApta karatA huA kauna-sA buddhimAn puruSa phirase usI jalate hue gharameM praveza karatA hai ? arthAt koI nahIM karatA hai // 17 // mohake udayase jo mokSake viSayameM bhI amilASA hotI hai vaha siddhi (mukti) ko naSTa karanevAlI hai| isaliye bhUtArtha ( satyArtha ) arthAt nizcaya nayako grahaNa karanevAlA muni kyA kisI bhI padArthake viSayameM icchAyukta hotA hai ? arthAt nahIM hotA / isa prakAra manameM upayukta vicAra karake zuddha AtmAse sambandha rakhate hue sAdhuko parigrahase rahita hokara nirantara tattvajJAnameM tatpara rahanA cAhiye // 18 // caitanyasvarUpa AtmAke cintanameM mumukSa janake rasa nIrasa ho jAte haiM, sammilita hokara paraspara calanevAlI kathAoMkA kautUhala naSTa ho jAtA hai, indriyaviSaya vilIna ho jAte haiM, zarIrake mI viSayameM premakA anta ho jAtA hai, ekAntameM mauna pratibhAsita hotA hai, tathA vaisI avasthAmeM doSoMke sAtha mana bhI maranekI icchA karatA hai / / vizeSArtha- abhiprAya yaha hai ki jaba taka prANIkA AtmasvarUpakI ora lakSya nahIM hotA hai tamI taka use saMgItake sunanemeM, nRtyaparipUrNa nATaka Adike dekhanemeM, paraspara kathA-vArtA karanemeM tathA zaMgArAdipUrNa upanyAsa Adike par3hane-sunanameM Ananda AtA hai / kintu jaise hI usake hRdayameM AtmasvarUpakA bodha udita hotA hai vaise hI use uparyukta indriyaviSayoMke nimittase prApta honevAlA rasa (Ananda ) nIrasa pratibhAsita hone lagatA hai / anya indriyaviSayoMkI to bAta hI kyA, kintu usa samaya usakA apane zarIrake viSayameM 1za abhilASitA
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ -914:23-20] 23. paramArthaviMzatiH maunaM ca pratibhAsate 'pi ca rahaH prAyo mumukSocitaH cintAyAmapi yAtumicchati samaM doSairmanaH pazcatAm // 19 // 914) tattvaM vAgativarti zuddhanagato yatsarvapakSavyutaM tadvAcyaM vyavahAramArgapatitaM ziSyArpaNe jAyate / prAgalbhyaM na tathAsti tatra vivRtau bodho na tADagvidhaH tenAyaM nanu mAzo jaDamatirmonAzritastiSThati // 20 // manaH pazcatA yAtum icchati vinAzaM gacchati // 19 // zuddhanayataH yattattvam / vAk-ativati vacanarahitam / punaH kilakSaNaM tattvam / sarvapakSacyutaM nayanyAsarahitam / tattattvaM vyavahAramArgapatitam / ziSyArpaNe vAcyaM vacanagocaram / jAyate / tatra Atmatattve / tathA prAgalbhyaM na / tatra Atmatattve / vikRtI vicAraNe / tAdagvidhaH bodhaH jJAnaM n| nanu iti vitrke| tena kaarnnen| arya mAhagjanaH jaDamatiH maunAzritaH tiSThati // 20 // iti zrIparamArthaviMzatiH // 23 // mI anurAga nahIM rahatA / vaha ekAnta sthAnameM maunapUrvaka sthita hokara AtmAnandameM mama rahatA hai aura isa prakArase vaha ajJAnAdi doSoM evaM samasta mAnasika vikalpoMse rahita hokara ajara-amara bana jAta haiM // 19 // jo tattva zuddha nizcayanayakI apekSA vacanakA aviSaya (avaktavya ) tathA nityatvAdi saba vikalpoMse rahita hai vahI ziSyoMko deneke viSayameM arthAt ziSyoMko prabodha karAneke liye vyavahAramArgameM par3akara vacanakA viSaya bhI hotA hai / usa AtmatattvakA vivaraNa karaneke liye na to mujhameM vaisI pratibhAzAlitA (nipuNatA) hai aura na usa prakArakA jJAna hI hai / ata eva mujha jaisA mandabuddhi manuSya maunakA avalambana lekara hI sthita rahatA hai| vizeSArtha- yadi zuddha nizcayanayakI apekSA vastuke zuddha svarUpakA vicAra kiyA jAya taba to vaha vacanoM dvArA kahA hI nahIM jA sakatA hai / parantu usakA parijJAna ziSyoMko prApta ho, isake liye vacanoMkA Azraya lekara unake dvArA unheM bodha karAyA jAtA hai / yaha vyavahAramArga hai, kyoMki, vAcyavAcakakA yaha dvaitabhAva vahAM hI sambhava hai, na ki nizcayamArgameM / granthakartA zrI muni padmamandI apanI laghutA pragaTa karate hue yahAM kahate haiM ki vyavahAramArgakA avalambana lekara bhI jisa pratibhA athavA jJAnake dvArA ziSyoMko usa AtmatattvakA bodha karAyA jA sakatA hai vaha mujhameM nahIM hai, isaliye maiM usakA vizeSa vivaraNa na karake maunakA hI Azraya letA hUM // 20 // isa prakAra paramArthaviMzati adhikAra samApta huA // 23 //
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ [24. zarIrASTakam ] 915) durgandhAzucidhAtubhittikalitaM saMchAditaM carmaNA viNmUtrAdibhRtaM kSudhAdivilasadduHkhAkhubhipichadritam / kliSTaM kAyakuTIrakaM svayamapi prAptaM jarAvahninA cedetattadapi sthiraM zucitaraM mUDho jano manyate // 1 // 916) durgandhaM kRmikITajAlakalitaM nityaM savaharasaM zaucanAnavidhAnavArivihitaprakSAlanaM rugbhRtam / etatvAyakuTIraka mUDhaH janaH / sthira zAzvatam / zucitaraM zreSTham / manyate / kiMlakSaNaM kAyakuTIrakam / durgandhAzucidhAtubhittikalitam / punaH kiMlakSaNaM zarIram / carmaNA saMchAditam / punaH idaM zarIraM viSThAdimUtrAdibhRtam / kSudhA-AdiduHkhamUSakAH taiH chidritaM pIDitam / punaH idaM zarIraM jarA-agninA svayamapi dagdhaM praaptm| kliSTaM klezabhRtam / tattasmAtkAraNAt / tadapi mUrkhaH janaH zarIraM sthira manyate // 1 // unnatadhiyaH munayaH mAnuSyaM vapuH zarIram nADIvraNaM sphoTakam / AhuH kathayanti / tatra zarIravraNe / annaM bheSajam / vasanAni vastrANi paTTakaM loke sphoTakoparivastrabandhanam / tatrApi zarIravraNe / janaH rAgI mamatvaM karoti / aho iti Azcarya / jo zarIrarUpa jhopaDI durgandhayukta apavitra rasa, rudhira evaM asthi Adi dhAtuoMrUpa bhittiyoM (dIvAloM ) ke Azrita hai, camar3ese veSTita hai, viSThA evaM mUtra Adise paripUrNa hai tathA pragaTa hue bhUkha-pyAsa Adika duHkhoMrUpa cUhoMke dvArA chedoMyukta kI gaI hai; aisI vaha zarIrarUpa jhopaDI yadyapi svayaM hI vRddhatvarUpa amise prApta kI jAtI hai to bhI ajJAnI manuSya use sthira evaM atizaya pavitra mAnate haiN| vizeSArtha- yahAM zarIrake liye jhoMpaDIkI upamA dekara yaha batalAyA hai ki jisa prakAra bAMsa Adise nirmita bhItoMke Azrayase rahanevAlI jhoMpar3I ghAsa yA pattoMse AcchAdita rahatI hai / isameM cUhoMke dvArA jo yatra tatra cheda kiye jAte haiM unase vaha kamajora ho jAtI hai| usameM yadi kadAcit Aga laga jAtI hai to vaha dekhate hI dekhate bhasma ho jAtI hai / ThIka isI prakArakA yaha zarIra bhI hai- isameM bhItoMke sthAnapara durgandhita evaM apavitra rasa-rudhirAdi dhAtueM haiM, ghAsa Adike sthAnameM isako AcchAdita karanevAlA camar3A hai, tathA yahAM cUhoMke sthAnameM bhUkha-pyAsa Adise honevAle vipula duHkha haiM jo use nirantara nirvala karate haiM / isa prakAra jhopar3Ike samAna honepara bhI usase zarIrameM yaha vizeSatA hai ki vaha to samayAnusAra niyamase vRddhatva (buDhApA) se vyApta hokara nArAko prApta honevAlA hai, parantu vaha jhopar3I kadAcit hI asAvadhAnIke kAraNa agni Adise vyApta hokara naSTa hotI hai| aisI avasthAke honepara bhI Azcarya yahI hai ki ajJAnI prANI use sthira aura pavitra samajha kara usake nimittase aneka prakArake duHkhoMko sahate haiM // 1 // jo yaha manuSyakA zarIra durgandhase sahita hai, laToM evaM anya kSudra kIr3oMke samUhase vyApta hai, nirantara bahanevAle pasInA evaM nAsikA Adike dUSita rasase paripUrNa hai, pavitratAke sUcaka snAnako siddha karanevAle jalase jisako dhoyA jAtA hai, phira bhI jo rogoMse paripUrNa hai; aise usa manuSyake zarIrako utkRSTa buddhike dhAraka vidvAn nasase sambaddha phor3A Adike ghAvake samAna batalAte haiM / usameM anna (AhAra) to auSadhake samAna hai tathA vastra
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ -918: 24-4 ] 24. zarIra. kam mAnuSyaM vapurAhurunnatadhiyo nADIvraNaM meSarja tatrAnaM vasanAni paTTakamaho tatrApi rAgI janaH // 2 // 917 ) nRNAmazeSANi sadaiva sarvathA vapUMSi sarvAzucibhAji nizcitam / tataH ka eteSu budhaH prapadyate zucitvamambupluticandanAdibhiH // 3 // 918 ) tiktevA [ kSvA ]kuMphalopamaM vapuridaM naivopabhogyaM nRNAM syAnmoha kujanmarandharahitaM zuSkaM tapodharmataH / 261 kiMlakSaNaM zarIravraNam / durgandham / punaH kRmikITajAlakalitaM vyAptam / punaH kiMlakSaNaM zarIravraNam / nityasravat-kSarat dUrasaM nindyarasam / punaH kiMlakSaNa zarIravraNam / zaucasnAnavidhAnena vAriNA vihitaprakSAlanam' / punaH rugbhRtaM vyAdhibhRtam // 2 // nRNAm | azeSANi samastAni / vapUMSi zarIrANi / sadaiva sarvathA / nizcitam / azucibhAJji azucitvaM bhajanti / tataH kAraNAt / kaH budhaH / eteSu zarIreSu / ambuticandanAdiH jalasnAnacandanAdibhiH zucitvaM pratipadyate // 3 // nRNAm idaM vapuH / tikteSvA[ kSvA ] kuphalopamaM kaTukabIphalasadRzaM vartate / cedyadi / tapodharmataH zuSkam / syAt bhavet / tadA bhavanadI- saMsAranadItAre kSamaM samartha jAyate / upabhogyaM naiva / idaM vapuH / tumbIphalam / antaH madhye gauravitaM na madhye gurutvarahitam / pakSe tapogaurava jJAnagarvarahitam / 1 paTTI ke samAna hai / phira bhI Azcarya hai ki usameM bhI manuSya anurAga karatA hai // vizeSArtha - yahAM manuSya ke zarIrako ghAvake samAna batalAkara donoM meM samAnatA sUcita kI gaI hai / yathA-jaise ghAva durgandhase sahita hotA hai vaise hI yaha zarIra bhI durgandhayukta hai, ghAvameM jisa prakAra laToM evaM anya choTe choTe kIr3oMkA samUha rahatA hai usI prakAra zarIrameM bhI vaha rahatA hI hai, ghAvase yadi nirantara pIva aura khUna Adi bahatA rahatA hai to isa zarIra se bhI nirantara pasInA Adi bahatA hI rahatA hai, ghAvako yadi jalase dhokara svaccha kiyA jAtA hai to isa zarIra ko bhI jalase snAna karAkara svaccha kiyA jAtA hai, ghAva jaise rogase pUrNa hai vaise hI zarIra bhI rogoM se paripUrNa hai, ghAvako ThIka karaneke liye yadi auSadha lagAyI jAtI hai to zarIrako bhojana diyA jAtA hai, tathA yadi ghAvako paTTI se bAMdhA jAtA hai to isa zarIrako bhI vastroMse veSTita kiyA jAtA hai / isa prakAra zarIrameM ghAvakI samAnatA honepara bhI Azcarya eka yahI hai ki ghAvako to manuSya nahIM cAhatA hai, parantu isa zarIra meM vaha anurAga karatA hai || 2 || manuSyoMke samasta zarIra sadA aura saba prakAra se niyamataH apavitra rahate haiM / isaliye ina zarIroMke viSayameM kauna-sA buddhimAn manuSya jalanirmita snAna evaM candana Adike dvArA pavitratAko svIkAra karatA hai ? arthAt koI bhI buddhimAn manuSya svabhAvataH apavitra usa zarIrako snAnAdike dvArA zuddha nahIM mAna sakatA hai || 3 || yaha manuSyoMkA zarIra kaDuvI tuMbIke samAna hai, isaliye vaha upayogake yogya nahIM hai / yadi vaha moha aura kujanmarUpa chidroM se rahita, taparUpa ghAma ( dhUpa ) se zuSka ( sUkhA huA ) tathA bhItara gurutAse rahita ho to saMsArarUpa nadIke pAra karAne meM samartha hotA hai / ata eva use moha evaM kujanmase rahita karake tapameM lagAnA uttama hai / isake vinA vaha sadA aura saba prakAra se niHsAra hai / vizeSArtha - yahAM manuSyake zarIra ko kaDuvI tuMbIkI upamA dekara yaha batalAyA hai ki jisa prakAra kI tuMbI khAneke yogya nahIM hotI hai usI prakAra yaha zarIra bhI anurAgake yogya nahIM hai / yadi vaha tuMbI chedoMse rahita, dhUpase sUkhI aura madhya meM gaurava (bhArIpana ) se rahita hai to nadImeM tairaneke kAmameM AtI hai / ThIka isI prakArase yadi yaha zarIra bhI moha evaM duSkularUpa chedoMse rahita, tapase kSINa 1 1 za ka kaTveSvAku / 2 ka vihitaM prakSAlanam /
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 padmanandi-pazJcavizatiH nAntagauravitaM tadA bhavanadItAre' kSamaM jAyate tatatatra niyojitaM varamathAsAraM sadA sarvathA // 4 // 919 ) bhavatu bhavatu yAdRk tADagetadvapumaiM hRdi guruvacanaM vedasti tattattvadarzi / tvaritamasamasArAnandakandAyamAnA bhavati yadanubhAvAdakSayA mokSalakSmIH // 5 // 920 ) paryante kRmayo'tha vahnivazato bhasmairve matsyAdanAt viSThA syAdathavA vapuHpariNatistasyedRzI jAyate / nityaM naiva rasAyanAdibhirapi kSayyeva yattatkRte kaH pApaM kurute budho 'tra bhavitA kaSTA yato durgatiH // 6 // 921 ) saMsArastanuyoge erSaM viSayo duHkhAnyato dehino vahnerlohasamAzritasya ghanato ghAtAdyato niSThurAt / [ 918 : 244 tapodharmataH zuSkaM zarIram / atha tatra zarIra tumbIphale tattadguruvacana niyojitaM varam / anyathA tapodharmataH zuSkaM na tadA / sadA asAraM sarvathA // 4 // cedyadi / me hRdi guruvacanam asti etadvapuH yAdRk tAdRk bhavatu bhavatu / taguravacanaM tvaritaM tattvadarzi / yadanubhAvAt yasya guroH prabhAvAt akSayA mokSalakSmIH bhavati / kiMlakSaNA mokSalakSmIH / asamasArAnandakandAyamAnA asadRza-AnandayuktA // 5 // idaM vapuH paryante vinAzakAle kRmayaH bhavet / atha vahnivazataH bhasmaivai bhavet / ca punaH / matsyAdanAt matsyabhakSagAt / viSThA syAt bhavet / tasya zarIrasya IdRzI pariNatiH saMjAyate / athavA nityaM naiva zAzvataM naiva / rasAyanAdibhiH mahArogAdibhiH kSayi vinazvaram / yat yasmAtkAraNAt / tasya zarIrasya kRte karaNAya / kaH budhaH atra pArpa kurvate / yataH durgatiH kaTa bhavitA // 6 // eSaH tanuyogaH zarIrayogaH / viSayaH saMsAraH / ataH zarIrayogataH / dehinaH jIvasya duHkhAni / yathA vahneH lohasamAzritasya niSThurAt ghanataH ghAtAt duHkhaM jAyate / kiMlakSaNasya ameH / lohasamAzritasya / tena kAraNena / mumukSubhiH / iyaM I aura gaurava (abhimAna) se rahita ho to vaha saMsArarUpa nadIke pAra honemeM sahAyaka hotA hai / isIliye jo bhavya prANI saMsArarUpa nadIke pAra hokara zAzvatika sukhako prApta karanA cAhate haiM unheM isa durlabha manuSyazarIrako tapa AdimeM lagAnA cAhiye / anyathA usako phirase prApta karanA bahuta kaThina hogA // 4 // yadi hRdayameM jIvAdi padArthoMke yathArtha svarUpako pragaTa karanevAlA gurukA upadeza sthita hai to merA jaisA kucha yaha zarIra hai vaha vaisA banA rahe, arthAt usase mujhe kisI prakArakA kheda nahIM hai / isakA kAraNa yaha hai ki ukta guruke upadezake prabhAvase asAdhAraNa evaM utkRSTa AnandakI kAraNIbhUta avinazvara mokSalakSmI zIghra hI prApta hotI hai // 5 // yaha zarIra antameM arthAt prANarahita honepara kIr3oMsvarUpa, athavA anike vaza hokara bhasmasvarUpa, athavA machaliyoMke khAnese viSThA (mala) svarUpa ho jAtA hai / usa zarIrakA pariNamana aisA hI hotA hai / auSadhi Adike dvArA bhI nitya nahIM haiM, kintu vinazvara hI hai, taba bhalA kauna-sA vidvAn manuSya isake viSayameM pApakArya karatA hai? arthAt koI bhI vidvAn usake nimitta pApakarmako nahIM karatA hai / kAraNa yaha ki usa pApase narakAdi durgati hI prApta hogI // 6 // yaha zarIrakA sambandha hI saMsAra hai, isase viSayameM pravRtti hotI hai jisase prANIko dukha hote haiM / ThIka hai-- lohakA Azraya nevAlI amiko kaThora ghanake ghAta Adi sahane par3ate haiM / isaliye mokSArthI bhavya jIvoMko isa zarIrako 1 ka nAnta gauravita / 2 ba tIre / 3 va bhavati / 4 a ka ca bhasmazca, ma bhasmatva / 5 za tanuroga 6 ca eva / 7 a ka bhasmaH 1 8 za tanurogaH zarIrarogaH /
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ -922 : 24-8] 263 24. zarIrASTakam tyAjyA tena tanurmumukSubhiriyaM yuktyA mahatyA tayA no bhUyo 'pi yayAtmano bhavakRte tatsaMnidhirjAyate // 7 // 922 ) rakSApoSavidhau jano 'sya vapuSaH sarvaH sadaivodyataH kAlAdiSTajarA karotyanudinaM tajarjaraM caanyoH| spardhAmAzritayordvayorvijayinI saikA jarA jAyate sAkSAtkAlapuraHsarA yadi tadA kAsthA sthiratve nRNAm // 8 // tanuH / tayA mahatyA yuktyA kRtvA tyAjyA yayA yuktyA bhUyo'pi / bhavakRte' kAraNAya / AtmanaH / tasya zarIrasya / saMnidhiH nikaTam / na jAyate // 7 // sarvaH janaH / asya vapuSaH zarIrasya / rakSApoSavidhau sadA udyataH / anudinam / kAlAdiSTajarA kAlena preritA jraa| tat zarIram / jarjaraM karoti / ca punaH / anayoH janajarayoH dvyoH| spardhAma IrSyAma AzritayoH madhye yadi sA ekA jarA sAkSAt vijayinI jAyate tadA nRNAM sthiratve kA AsthA / kathaMbhUtA jarA / kAlapuraHsarA // 8 // iti zarIrASTakam // 24 // aisI mahatI yuktise chor3anA cAhiye ki jisase saMsArake kAraNIbhUta usa zarIrakA sambandha AtmAke sAtha phirase na ho sake // vizeSArtha-prathamataH lohako agnimeM khUba tapAyA jAtA hai| phira use ghanase ThokapITakara usake upakaraNa banAye jAte haiM / isa kAryameM jisa prakAra lohekI saMgatise vyarthameM agniko bhI ghanakRta ghAtoMko sahanA par3atA hai usI prakAra zarIrakI saMgatise AtmAko bhI usake sAtha aneka prakArake dukha sahane par3ate haiN| isaliye granthakAra kahate haiM ki tapa Adike dvArA usa zarIrako isa prakArase chor3anekA prayatna karanA cAhiye ki jisase punaH usakI prApti na ho| kAraNa yaha ki isa manuSyazarIrako prApta karake yadi usake dvArA sAdhya saMyama evaM tapa AdikA AcaraNa na kiyA to praNIko vaha zarIra punaH punaH prApta hotA hI rahegA aura isase zarIrake sAthameM kaSToMko bhI sahanA hI par3egA // 7 // saba prANI isa zarIrake rakSaNa aura poSaNameM nirantara hI prayatnazIla rahate haiM, udhara kAlake dvArA AdiSTa jarA- mRtyuse prerita bur3hApA- use pratidina nirbala karatA hai / isa prakAra mAnoM paraspara meM spardhAko hI prApta hue ina donoMmeM eka vaha bur3hApA hI vijayI hotA hai, kyoMki, usake Age sAkSAt kAla ( yamarAja ) sthita hai| aisI avasthAmeM jaba zarIrakI yaha sthiti hai to phira usakI sthiratAmeM manuSyoMkA kyA prayatna cala sakatA hai ? arthAt kucha bhI unakA prayatna nahIM cala sakatA hai / / 8 // isa prakAra zarIrASTaka adhikAra samApta huA // 24 // 16za bhUyo'pi tatkRte sNsaarkte|
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ [25. svAnASTakam ] 923) sanmAlyAdi yadIyasaMnidhivazAdaspRzyatAmAzrayed viNmUtrAdibhRtaM rasAdighaTitaM bIbhatsu yatpUti ca / AtmAnaM malinaM karotyapi zuciM sarvAzucInAmidaM saMketaikagRhaM nRNAM vapurapAM snAnAtkathaM zuddhyati // 1 // 924) AtmAtIva zuciH svabhAvata iti snAnaM vRthAsmin pare kAyazcAzucireva tena zucitAmabhyeti no jAtucit / nRNAm idaM vapuH zarIram / apAM jalAnAm / nAnAtkathaM zuddhyati / yadIyasaMnidhivazAt yasya zarIrasya saMnidhivazAt nikaTavazAt / sanmAlyAdi puSpamAlAdi aspRzyatAm Azrayet / ca punaH / yat zarIraM viTe-viSThAmUtrAdibhRtam / punaH rasAdighaTitam / punaH bIbhatsu bhayAnakam / punaH pUti durgandham / zucim AtmAnaM malinaM karoti idaM zarIram / punaH kiMlakSaNam / sarvAzucInAM saMketaikagRham / tat zarIraM jalAt na zudhyati // 1 // AtmA khabhAvataH atIva zuciH pavitraH / iti hetoH / asmin pare zreSThe Atmani / snAnaM vRthA aphalam / ca punH| kAyaH sadaiva azuciH eva / tenai jalena / zucitA pavitratAm / jAtucit jisa zarIrakI samIpatAke kAraNa uttama mAlA Adi chUneke bhI yogya nahIM rahatI haiM, jo mala evaM mUtra Adise bharA huA hai, rasa evaM rudhira Adi sAta dhAtuoMse racA gayA hai, bhayAnaka hai, durgandhase yukta hai, tathA jo nirmala AtmAko bhI malina karatA hai; aisA samasta apavitratAoMke eka saMketagRha ke samAna yaha manuSyoMkA zarIra jalake snAnase kaise zuddha ho sakatA hai? arthAt nahIM ho sakatA hai // 1 // AtmA to svabhAvase atyanta pavitra hai, isaliye usa utkRSTa AtmAke viSayameM snAna vyartha hI hai; tathA zarIra svabhAvase apavitra hI hai, isaliye vaha bhI kabhI usa snAnake dvArA pavitra nahIM ho sakatA hai| isa prakAra khAnakI vyarthatA donoM hI prakArase siddha hotI hai| phira bhI jo loga usa strAnako karate haiM vaha unake liye karor3oM pRthivIkAyika, jalakAyika evaM anya kIr3oMkI hiMsAkA kAraNa honese pApa aura rAgakA hI kAraNa hotA hai| vizeSArtha- yahAM khAnakI AvazyakatAkA vicAra karate hue yaha prazna upasthita hotA hai ki usase kyA AtmA pavitra hotI hai yA zarIra ? isake uttarameM vicAra karanepara yaha nizcita pratIta hotA hai ki ukta mAnake dvArA AtmA to pavitra hotI nahIM hai, kyoMki, vaha svayaM hI pavitra hai / phira usase zarIrakI zuddhi hotI ho, so yaha bhI nahIM kahA jA sakatA hai kyoMki vaha svabhAvase hI apavitra hai / jisa prakAra koyaleko jalase ragar3a ragar3akara dhonepara bhI vaha kabhI kAlepanako nahIM chor3a sakatA hai, athavA malase bharA huA ghaTa kabhI bAhira mAMjanese zuddha nahIM ho sakatA hai| usI prakAra mala-mUtrAdise paripUrNa yaha saptadhAtumaya zarIra bhI kabhI mAnake dvArA zuddha nahIM ho sakatA hai| isa taraha donoM hI prakArase mAnakI vyarthatA siddha hotI hai| phira bhI jo loga sAna karate haiM ve cUMki jalakA yika, pRthivIkAyika tathA anya trasa jIvoMkA bhI usake dvArA ghAta karate haiM; ata eva ve kevala hiMsAjanita pApake bhAgI hote haiM / isake atirikta ve zarIrakI bAhya svacchatAmeM rAga bhI rakhate haiM, yaha bhI pApakA hI kAraNa hai / abhiprAya yaha hai 1kapunaH vinn| raka kAyaH eva azuciH tena /
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ -926:25-4] 25. snAnASTakam mAnasyobhayathetyabhUdviphalatA ye kurvate tatpunas teSAM bhUjalakITakoTihananAtpApAya rAgAya ca // 2 // 925) citte prAgbhavakoTisaMcitarajaHsaMbandhitAvirbhavan mithyAtvAdimalavyapAyajanakaH snAnaM vivekaH satAm / anyadvArikRtaM tu jantunikaravyApAdanAtpApaka no dharmo na pavitratA khalu tataH kAye svabhAvAzucau // 3 // 926 ) samyagbodhavizuddhavAriNi lasatsaddarzanormivaje nityAnandavizeSazaityasubhage niHzeSapApadruhi / sattIrthe paramAtmanAmani sadA snAnaM kurudhvaM budhAH zuddhyarthe kimu dhAvata tripathagAmAlaprayAsAkulAH // 4 // kadAcit / no abhyeti na prApnoti / iti hetoH / snAnasya ubhayathA dviprakAram / viphalatA abhUt / punaH ye munayaH tat snAnaM kurvate teSAM yatInAM bhUjalakITakoTihananAt tatsnAnaM pApAya rAgAya ca // 2 // satAM satpuruSANAm / vivekaH snAnam / kiMlakSaNaH vivekaH / citte manasi / prAgbhava-pUrvaparyAya-koTisaMcitarajaHsaMbandhitAvirbhavanmithyAtvAdimalavyapAyajanakaH nAzakArakaH vivekaH / tu punH| khalu iti nizcitam / svabhAvAzucau svabhAvAt apavitre kaaye| anyadvArikRtaM snAnaM jantunikaravyApAdanAt jantusamUhavinAzanAt pApakRt / tataH pApAt no dharmaH / khalu nizcitam / svabhAvAzucau kAye pavitratA na // 3 // bho budhAH tripathagAM gaGgAm / zuvartha kimu dhAvata AlaprayAsAkulAH / bho bhvyaaH| paramAtmanAmani sattIrthe snAnaM kurudhvam / kiMlakSaNe sattIrthe / samyagbodha eva zuddhaM jalaM yatra tattasmin samyagbodhavizuddhavAriNi / punaH kiMlakSaNe paramAtmanAmani tIrthe / lasatsaddarzanomivraje / punaH nityAnanda ki nizcaya dRSTise vicAra karanepara snAnake dvArA zarIra to zuddha nahIM hotA hai, pratyuta jIvahiMsA evaM Arambha Adi hI usase hotA hai| yahI kAraNa hai jo muniyoM ke mUlaguNoMmeM hI usakA niSedha kiyA gayA hai| parantu vyavahArakI apekSA vaha anAvazyaka nahIM hai, balki gRhasthake liye vaha Avazyaka bhI hai| kAraNa ki usake vinA zarIra to malina rahatA hI hai, sAthameM mana bhI malina rahatA hai| vinA snAnake jinapUjanAdi zubha kAryoM meM prasannatA bhI nahIM rhtii| hAM, yaha avazya hai ki bAhya zuddhike sAtha hI Abhyantara zuddhikA bhI dhyAna avazya rakhanA cAhiye / yadi antaraMgameM mada-mAtsaryAdi bhAva haiM to kevala yaha bAhya zuddhi kAryakArI nahIM hogI // 2 // cittameM pUrvake karor3oM bhavoMmeM saMcita hue pApa karmarUpa dhUlike sambandhase pragaTa honevAle mithyAtva AdirUpa malako naSTa karanevAlI jo vivekabuddhi utpanna hotI hai vahI vAstavameM sAdhu janoMkA snAna hai / isase bhinna jo jalakRta snAna hai vaha prANisamUhako pIDAjanaka honese pApako karanevAlA hai / usase na to dharma hI sambhava hai aura na svabhAvase apavitra zarIrakI pavitratA bhI sambhava hai // 3 // he vidvAno! jo paramAtmA nAmaka samIcIna tIrtha samyagjJAnarUpa nirmala jalase paripUrNa hai, zobhAyamAna samyagdarzanarUpa laharoMke samUhase vyApta hai, avinazvara AnandavizeSarUpa ( anantasukha ) zaityase manohara hai, tathA samasta pApoMko naSTa karanevAlA hai; usameM Apa loga nirantara snAna kareM / vyarthaka parizramase vyAkula hokara zuddhike liye gaMgAkI ora kyoM daur3ate haiM ? arthAt gaMgA AdimeM snAna karanese kucha antaraMga zuddhi nahIM ho sakatI hai, vaha to paramAtmAke smaraNa evaM usake svarUpake cintana Adise hI ho sakatI hai, ata eva usImeM avagAhana 1za koTikITa / 2 ka zuddha jalam / padmanaM. 34
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 [927:25-5 padmanandi-paJcaviMzatiH 927 ) no dRSTaH zucitattvanizcayanado na jhAnaratnAkaraH pApaiH kApi na dRzyate ca samatAnAmAtizuddhA nadI / tenaitAni vihAya pApaharaNe satyAni tIrthAni te tIrthAbhAsasurApagAdiSu jaDA majjanti tuSyanti ca // 5 // 928) no tIrtha na jalaM tadasti bhuvane nAnyatkimapyasti tat niHzeSAzuci yena mAnuSavapuH sAkSAdidaM zuddhyati / AdhivyAdhijarAmRtiprabhRtibhirvyAptaM tathaitatpunaH' zazvattApakaraM yathAsya vapuSo nAmApyasahyaM satAm // 6 // 929 ) sarvastIrthajalairapi pratidinaM snAtaM na zuddhaM bhavet karpUrAdivilepanairapi sadA liptaM ca durgandhabhRt / yatnenApi ca rakSitaM kSayapathaprasthAyi duHkhaprada yattasmAdvapuSaH kimanyadazubhaM kaSTaM ca kiM prANinAm // 7 // vizeSazaityasubhage / punaH niHzeSapApahe pApaspheTake // 4 // pApaiH pApayuktaiH puruSaiH / kvApi kasmin kAle / zucitattvanizcayanadaH na dRSTaH / punaH taiH pApaiH jJAnaratnAkaraH na dRSTaH / ca punaH / samatA nAma nadI na dRshyte| tena kAraNena / etAni satyAni tIrthAni pApaharaNe samarthAni / vihAya parityajya / te jaDAH mUrkhAH / tIrthAbhAsasurApagAdiSu gaGgAditIrtheSu majanti tuSyanti ca // 5 // bhuvane sNsaare| yena vstunaa| idaM mAnuSavapuH sAkSAt zudhyati tattIrtha no / tajjalaM na asti / tadanyat kimapi na asti| niHzeSAzuci sarvam ashuci| punaH AdhivyAdhijarAmRtiprabhRtibhiH / tat zarIram / vyAptam zazvat tApakaram / yathA asya vapuSaH nAmApi / satA sAdhUnAm / asahyam // 6 // yadvapuH sarvaiH tIrthajalaiH api pratidinaM snAtaM zuddhaM na bhavet / yadvapuH karpUrAdivilepanaiH sadA liptam api durgandhabhRt / ca punaH / yatnenApi rakSitam / kSayapathaprasthAyi kSayapathagamanazIlam / punaH duHkhapradam / karanA cAhiye // 4 // pApI jIvoMne na to tattvake nizcayarUpa pavitra nada (nadIvizeSa ) ko dekhA hai aura na jJAnarUpa samudrako hI dekhA hai / ve samatA nAmaka atizaya pavitra nadIko bhI kahIM para nahIM dekhate haiN| isaliye ve mUrkha pApako naSTa karaneke viSayameM yathArthabhUta ina samIcIna tIrthoMko chor3akara tIrthake samAna pratibhAsita honevAle gaMgA Adi tIrthAbhAsoMmeM snAna karake santuSTa hote haiM // 5 // saMsArameM vaha koI tIrtha nahIM hai, vaha koI jala nahIM hai, tathA anya bhI vaha koI vastu nahIM hai| jisake dvArA pUrNarUpase apavitra yaha manuSyakA zarIra pratyakSameM zuddha ho ske| Adhi ( mAnasika kaSTa ), vyAdhi ( zArIrika kaSTa ), vur3hApA aura maraNa Adise vyApta yaha zarIra nirantara itanA santApakAraka hai ki sajjanoMko usakA nAma lenA bhI asahya pratIta hotA hai // 6 // yadi isa zarIrako pratidina samasta tIrthoM ke jalase bhI snAna karAyA jAya to bhI vaha zuddha nahIM ho sakatA hai, yadi isakA kapUra va kuMkuma Adi uvaTanoMke dvArA nirantara lepana bhI kiyA jAya to bhI vaha durgandhako dhAraNa karatA hai, tathA yadi isakI prayatnapUrvaka rakSA bhI kI jAya to bhI vaha kSayake mArgameM hI prasthAna karanevAlA arthAt naSTa honevAlA hai / isa prakAra jo zarIra saba prakArase dukha denevAlA hai usase adhika prANiyoMko aura dUsarA kauna-sA azubha va kauna-sA kaSTa ho sakatA hai ? arthAt prANiyoMko sabase adhika azubha aura kaSTa denevAlA yaha zarIra hI 1ca pratipATho'yam / a ka vyAptaM tadA tatpunaHba vyApta thetanaH / 2 za'ca' naasti| 3 ka asti anyatkimapi /
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 930 : 25-8 ] 25. snAnASTakam 930) bhavyA bhUribhavArjitoditamahad Dhamoha sarpollasanmithyAbodhaviSaprasaMgavikalA mandIbhavaddRSTayaH / zrImatpaGkajanandivaktrazazabhRdvimprasUtaM paraM pItvA karNapuTairbhavantu sukhinaH snAnASTakAkhyAmRtam // 8 // tasmAdvapuSaH sakAzAt anyatkaSTaM kim / prANinAm anyat azubhaM kim // 7 // bho bhavyAH / nAnASTakAkhyAmRtaM karNapuTaiH pIkhA sukhinaH bhavantu / kiMlakSaNA yUyam / bhUribhavArjita - udita - mahAdRGmoha sarpa - ullasanmithyAbodhaviSaprasaMgena vikalAH / mandIbhavaddRSTayaH / kiMlakSaNam amRtam / zrImatpaGkaja-padmanandivaktrazazabhRt - candrabimbAt prasUtam // paraM zreSTam // 8 // iti snAnASTakaM samAptam // 25 // 267 hai, anya koI nahIM hai // 7 // jo bhavya jIva aneka janmoMmeM upArjita hokara udayako prApta hue aise darzanamohanIyarUpa mahAsarpase pragaTa hue mithyAjJAnarUpa viSake saMsargase vyAkula haiM tathA isI kAraNa se jinakI samyagdarzanarUpa dRSTi atizaya manda ho gaI hai ve bhavya jIva zrImAn padmanandI munike mukharUpa candrabimbase utpanna hue isa utkRSTa 'khAnASTaka' nAmaka amRtako kAnoMse pIkara sukhI hoveM // vizeSArtha - yadi kabhI kisI prANIko viSailA sarpa kATa letA hai to vaha zarIrameM phailanevAle usake viSase atyanta vyAkula ho jAtA hai tathA usakI dRSTi ( nigAha ) manda par3a jAtI hai / saubhAgyase yadi usa samaya use candrabimba se utpanna amRtakI prApti ho jAtI hai, to vaha use pIkara nirviSa hotA huA pUrva cetanAko prApta kara letA hai / ThIka isI prakAra jo prANI sarpake samAna aneka bhavoMmeM upArjita darzanamohanIyake udayase mithyAbhAvako prApta hue jJAna ( mithyAjJAna ) ke dvArA vivekazUnya ho gaye haiM tathA jinakA samyagdarzana manda par3a gayA hai ve yadi padmanandI munike dvArA racita isa ' snAnASTaka' prakaraNako kAnoMse suneMge to usa aviveka ke naSTa ho jAnese ve avazya hI prabodhako prApta ho jAveMge, kyoMki, yaha snAnASTaka prakaraNa amRtake samAna sukha denevAlA hai || 8 || isa prakAra snAnASTaka adhikAra samApta huA || 24 // 81 1 a sazabhRrdvina, ca zazibhRdbhiva, va zazibhUbiMba / 2 ka bha za vakracandra /
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 26. brahmacaryASTakam ] 931) bhavavivardhanameva yato bhavedadhikaduHkhakaraM ciramaGginAm / iti nijAGganayApi na tanmataM matimatAM surataM kimuto 'nyathA // 1 // 932) pazava eva rate ratamAnasA iti budhaiH pazukarma taducyate / abhidhayA nanu sArthakayAnayA pazugatiH purato 'sya phalaM bhavet // 2 // 933) yadi bhavedabalAsu ratiH zubhA kila nijAsu satAmiha sarvathA / kimiti parvasu sA parivarjitA kimiti vA tapase satataM budhaiH // 3 // tatsutam / matimatAM jJAnavatAm / nijAGganayApi saha na mataM na kathitam / iti hetoH / uta aho / anyathA parAGganayA kim / kimapi na / yataH yasmAtkAraNAt / surataM bhavavivardhanam eva saMsAra vardhakam eva bhavet / aninAM prANinAm / ciraM cirakAlam / adhikaduHkhakaram // 1 // rate surate / ratamAnasaH prItacittAH narAH / pazava eva / tatsurataM budhaiH pazukarma iti ucyate kathyate 1 nanu iti vitarke / anayA abhidhayA sArthakayA nAmnA / purataH agrataH / asya jIvasya / pazugatiH phalaM bhavet // 2 // yadi cet / abalAsu ratiH zubhA bhavet / nijAsu svakIyastrISu ratiH zreSThA bhavet tadA iha loke sarvathA satAM sAdhUnAm / munibhiH sA ratiH maithuna (strIsevana) cUMki prANiyoMke saMsArako bar3hAkara unheM cirakAla taka adhika dukha denevAlA hai, isIliye buddhimAn manuSyoMko jaba apanI strIke bhI sAtha vaha maithunakarma abhISTa nahIM hai taba bhalA anya prakArase arthAt parastrI Adike sAtha to vaha unheM abhISTa kyoM hogA ? arthAt usakI to buddhimAn manuSya kabhI icchA hI nahIM karate haiM // 1 // isa maithunakarmameM cUMki pazuoMkA hI mana anurakta rahatA hai, isIliye vidvAn manuSya usako pazukarma isa sArthaka nAmase kahate haiM / tathA Ageke bhavameM isakA phala bhI pazugati arthAt tiryaMcagatikI prApti hotA hai // vizeSArtha - abhiprAya isakA yaha hai ki jo manuSya nirantara viSayAsakta rahate haiM ve pazuoMse bhI gaye-bIte haiM, kyoMki, pazuoMkA to prAyaH isake liye kucha niyata hI samaya rahatA hai; kintu aise manuSyoMkA usake liye koI bhI samaya niyata nahIM rahatA- ve nirantara hI kAmAsakta rahate haiN| isakA phala yaha hotA hai ki AgAmI bhavameM unheM usa tiryaMca paryAyakI prApti hI hotI hai jahAM prAyaH hitAhitakA kucha bhI viveka nahIM rahatA / isIliye zAstrakAroMne parasparake virodhase rahita hI dharma, artha aura kAma ina tIna puruSArthoM ke sevanakA vidhAna kiyA hai // 2 // yadi lokameM sajjana puruSoM ko apanI striyoMke viSayameM bhI kiyA jAnevAlA anurAga zreSTha pratIta hotA to phira vidvAn parva ( aSTamIva caturdazI Adi ) ke dinoM meM athavA tapake nimitta usakA nirantara tyAga kyoM karAte ? arthAt nahIM karAte // vizeSArtha - abhiprAya yaha hai ki parastrI Adike sAtha kiyA jAnevAlA maithunakarma to sarvathA nindanIya hai hI, kintu svastrIke sAtha bhI kiyA jAnevAlA vaha karma nindanIya hI hai / hAM, itanA avazya hai ki vaha parastrI AdikI apekSA kucha kama nindanIya hai / yahI kAraNa hai jo vivekI gRhastha aSTamI - caturdazI Adi parvake dinoMmeM svastrIsevanakA bhI parityAga kiyA karate haiM, tathA mumukSu jana to usakA sarvathA hI tyAga karake tapako
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ -938:26-8] 269 26. brahmacaryASTakam 934 ) ratipaterudayAnarayoSitorazucinorvapuSoH parighaTTanAt / azuci suSTutaraM tadito bhavetsukhalave viduSaH kthmaadrH||4|| 935 ) azacini prasabhaM ratakarmaNi pratizarIri ratiyadapi sthitA / cidarimohavijRmbhaNadUSaNAdiyamaho bhavatIti nibodhitaa||5|| 936 ) niravazeSayamadrumakhaNDane zitakuThArahatirnanu maithunam / satatamAtmahitaM zubhamicchatA parihRtirvatinAsya vidhIyate // 6 // 937 ) madhu yathA pibato vikRtistathA vRjinakarmabhRtaH surate mtiH| na punaretadabhISTamihAGginAM na ca paratra yadAyati duHkhadam // 7 // 938 ) ratiniSedhavidhau yatatAM bhavezcapalatAM pravihAya manaH sdaa| viSayasaukhyamidaM viSasaMnibhaM kuzalamasti na mukavatastava // 8 // parvasu aSTamyAdiSu kathaM parivarjitA / vA athavA / budhaiH varjitA tathA satataM tapase kim // 3 // narayoSitoH yo / ratiSpatto: kAmasya udayAn / azucinoH vapuSoH parighaTanAt parigharSaNAt / tat azuci suSThutaraM nindyaM phalaM mavet / itaH asmAt kAraNAt // viduSaH paNDitasya / sukhalave stokasukhe AdaraH katham / api paNDitaH AdaraM na karoti // 4 // aho iti bAthA / sadApi pratizarIri jIvaM jIvaM prati / azucini / ratakarmaNi rAgakarmaNi sthite sati ratiH sthitA / prasama' balAtkAreNa / iti cin-ArimohavijRmbhaNa-prasaraNadUSaNAt / iyaM ratiH nibodhitA bhavati prakaTIbhavati // 5 // nanu iti vit| maithunaM niravazeSa ymdunnaakhnnddne| zita-tIkSNakuThArahatiH / vratinA ytinaa| asya maithunasya / parihatiH tyAgaH / vidhIyate kiyate |kilpmen braatinmaa| satatam AtmahitaM zubhaM hitam icchatA // 6 // yathA / madhu madyaM pibataH vikRtiH bhavet tathA vRjinakarmamRtaH pApakarmabhRtAH jIvasya surate matiH / punaH / etat suratam / iha loke aGginAm abhISTaM na / ca punaH / paratra paraloke / yatsurattam jAmati AgAmikAle / duHkhadaM surataM vartate // 7 // he manaH / capalatA pravihAya tyakvA / ratiniSedhavidhau / yatatAM yanaM kurutAmm / idaM grahaNa karate haiM // 3 // kAma ( veda ) ke udayase puruSa aura strIke apavitra zarIroM (jananendriyoM ) ke ragar3anese jo atyanta apavitra maithunakarma tathA usase jo alpa sukha hotA hai usake viSayameM malaya vivekI jIvako kaise Adara ho sakatA hai ? arthAt nahIM ho sakatA // 4 // pratyeka prANImeM jo apavitra maithunakarmake viSayameM balAt anurAga sthita rahatA hai vaha cetanatAke zatrubhUta mohake visArarUpa dokse hotA hai / isakA kAraNa aviveka hai // 5 // nizcayase yaha maithunakarma samasta saMyamarUpa vRnake khaNDita karanemeM tIkSNa kuThArake AghAtake samAna hai / isIliye nirantara uttama AtmahitakI icchA karanevAlA sAdhu isakA tyAga karatA hai // 6 // jisa prakAra madyake pInevAle puruSako vikAra hotA hai usI prakAra thApa karmako dhAraNa karanevAle prANIkI maithunake viSayameM buddhi hotI hai / parantu yaha prANiyoMko na isa lokameM abhISTa hai aura na paralokameM bhI, kyoMki vaha bhaviSyameM dukhadAyaka hai // 7 // he mana! tU caMcalatAko chor3akara nirantara maithunake parityAgakI vidhimeM prayatna kara, kyoMki, yaha viSayasukha viSake samAna dukhadAyaka hai| isaliye isako bhogate hue terA kalyANa nahIM ho sakatA hai // vizeSArtha-jisa prakAra viSake mavASNase prANIko maraNajanya dukhako bhoganA par3atA hai usI prakAra isa maithunaviSayaka anurAgase bhI prANIko janmamaraNake aneka duHkha sahane par3ate haiN| isIliye yahAM manako saMbodhita karake yaha kaha gayA hai ki he mana ! nU isa loka aura paraloka donoM hI lokoMmeM dukha denevAle usa viSayabhogako chor3anekA prayatna kara, anyathA tegA 1 ca za prtishriir| 21 zanibodhatA, ca nibodhito, ba nibodhataH [nissedhitaa]| 30 tathA tapase ke. zatathA mAsamma satataM kiN| 4karAgakarmaNi ratiH sthitA satI prs| 5ka bhaza nibodhatA bhavet prkiimvti| 6ka dukhadaM vartate /
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 padmanandi-paJcaviMzatiH [939:26-1939 ) yuvatisaMgativarjanemaSTakaM prati mumukSujanaM bhaNitaM mayA / suratarAgasamudragatA janAH kuruta mA krudhamatra munau mayi // 9 // viSayasaukhyaM viSasaMnibhaM bhavet / tava viSayAn bhuktavataH kuzalaM na asti // 8||'myaa padmanandimuninA / mumukSujanaM prati / yavati-strIsaMgativarjanam aSTakama / bhaNitaM kathitam / suratarAgasamudragatAH prAptAH / janAH lokAH / atra mayi munI muniishvre| krudhaM kopam / mA kuruta mA kurvntu| mayi padmanandimunI // 9 // brahmacaryASTakaM samAptam // 26 // // iti padmananyAcAryaviracitA padmanandipaJcaviMzatiH // ahita anivArya hai // 8 // maiMne svIsaMsargake parityAgaviSayaka jo yaha ATha zlokoMkA prakaraNa racA hai vaha mokSAbhilASI janako lakSya karake racA hai| isaliye jo prANI maithunake anurAgarUpa samudrameM mama ho rahe haiM ve mujha ( padmanandI) munike Upara krodha na kareM // 9 // isa prakAra brahmacaryASTaka samApta huA // 26 // // isa prakAra padmanandI munike dvArA viracita 'padmanandi-paJcaviMzati' grantha samApta huA | 1ka saMgavivarjana / 2 ka-pratAvevaMvidhAratyasya zlokasya TIkA-mayA padmanandinA muninA / yuvatisaMgavivarjanaM aSTakam / prati mumukSujanaM munijanaM prti| bhaNitam asti / punaH suratarAgasamudre gatAH prAptAH / janAH lokaaH| atra mayi munau / krudhaM kopam / mA kuruta // 9 // dow
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ a bhaisohio si taiyA 13- 17, 698 akSaya syAkSayAnanda- 4-50, 357 agocaro vAsarakRnnizA- 15-20, 795 bhagnAvivoSNabhAvaH 11-14, 611 aGgaM yadyapi yoSitAM 12-14, 673 13-24, 705 acchaMtu tAva iyarA ajamekaM paraM zAntaM bhajJo yadbhavakoTibhiH aNuvratAni paJcaiva aNNassa jahA jIhA aNNo ko tuha purao atisUkSmamatisthUlaM adhuvANi samastAni avAzaraNe caitra anantabodhAdianarghya ratnatraya - | anuprekSA imAH sadbhiH 6-58, 454 anekajanmArjitapApa- 15-27, 802 anaupamyamanirdezya 4-59, 366 antaraGgabahiraGgayogataH 10-44,591 antarbAhya vikalpajAla- 23-2, 896 antastatvamupAdhivarjita- 5-8, 395 antastattvaM vizuddhAtmA 6-60, 456 anyo'hamanyametat 11 22, 619 apahara mama janma dayAM 20-6, 863 apArajanma saMtAna4-57, 361 api prayAtA vazameka-15-19, 794 apekSate yatra dinaM na 15-2, 777 abhayAhArabhaiSajya6-33, 129 abhyasyatAntaradRzaM amalAtmajalaM samalaM 11-21, 618 1-50, 50 ambhodanibhA 3-4, 256 amhArisANa tuha gotta- 13-5, 686 ariSTasaMkartanacakra16-22, 828 arthAdau pracuraprapaJca1-28, 28 arhansamAzritasamasta - 21-18, 883 4-18, 325 1 130, 130 6-24, 420 13-36, 717 13 41, 722 4-58, 365 6-45, 141 6-43, 439 16-14, 820 1-58,58 padyAnukramaNikA aliyaM kamale kamalA 13 46, 727 alpAyuSAmalpadhiyAM 1 - 127, 127 aviratamiha tAvat 9-904, 105 azucini prasabhaM 26-5, 935 astu vayaM mama sudarzana- 21-8, 873 aspRSTamabamananya- 11-17, 614 ahamahamiyAe NivaDati 13- 43, 724 adamekAkyadvaitaM 11-45, 642 11-41, 638 4-54, 361 13-9, 690 ahameva citsvarUpaH ahaM caitanyamevaikyaM katheta di A AkAza eva zazisUrya- 3-31, 283 AkrandaM kurute yadatra 3 23, 275 AcArazca tadevaikaM 4-41, 348 AcAro dazadharmasaMyama- 1-38, 38 AjAternatvamasi 1-172,172 Atmani nizcayabodha- 11-12, 609 AtmabodhazucitIrtha- 10-28, 575 Atmabhuvi karmatrIjAt 11 20, 617 AtmAtIva zuciH 25-2, 921 AtmAnamevamadhigamya 1-139 139 AtmA brahmavivibodha- 12 - 2, 661 AtmA bhinnastadanugati- 4-79, 386 AtmA mUrtivivarjito 1 - 136, 136 AtmA svaM paramIkSate 1 - 152, 152 AtmaikaH sopayogo mama 1-155, 155 AtmottuGgagRhaM 8-27, 512 AdAya vratamAtmatatva- 5-1, 388 Adau darzanamunnataM 9-98, 14 AdyA sadrata saMcayasya 9-6, 8 Adyo jino nRpaH zreyAn 6-1, 397 AdyottamakSamA yatra 6-59, 455 AdhivyAdhijarAmRti 9-21, 535 ApatsApi yateH pareNa 23-8, 902 ApadeSu rAgaroSa 1-112, 112 Apanmaya saMsAre 3-46,298 AyAte'nubhavaM bhavAdi 1-108, 108 AyAsakoTibhirupAAyAsakoTibhirupA 2-42, 205 2-7,240 AyuH kSatiH pratikSaNam 3 28, 280 ArAdhyante jinendrA 1-13, 13 bhArArtikaM taralavahnizikhaM 19-6, 853 AvaraNAINi tae 13-20, 701 Azritya vyavahAramArga 3-3, 523 bhAstAmanyagatau pratikSaNa 1 - 142, 142 mAstAmasya vidhAnataH 1-196, 196 AstAmetadamutra sUnRta 1-93, 93 AstAmetadyadiha jananIM 1-22, 22 bhAstAM jarAdiduHkhaM 99-4, 602 AstAM tatra sthito yastu 4 - 62, 369 AstAM bahirupAdhicayaH 11-27, 624 AhArAtsukhitauSadhAd 7-12, 470 i iti jJeyaM tadevaikaM 4-21, 328 ityatra gahane'tyanta 4-61,368 ityAdirdharma eSaH kSitipa1-164, 164 ityAsthAya hRdi sthiraM 9 28,542 ityupAsaka saMskAraH 6-62, 48 ityekAgramanA nityaM 22-10, 893 indratvaM ca nigodatAM ca 9-30, 544 indrasya praNatasya 9-8, 4 imAmadhIte zrutadevatA- 15-30, 805 iSTakSayo yadiha te 3-14, 266 iha varamanubhUtaM bhUri 1-37, 37 u uktaM jinairdvAdazabheda 1 - 126, 126 ukteyaM munipadmanandi- 12-22, 681 ugragrISmaravipratApa- 1-192, 192 ucaiH phalAya paramAmRta- 19-8, 855 udyodIraNA sattA udeti pAtAyaM raviryathA 4-34, 341 3-7, 259 2-48, 246 20-3, 860 utkRSTapAtramanagAraudara mAM patitamato
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 papranandi-paJcaviMzatiH uddayote sati yatra nazyati 17-5, 835 | karma paraM satkArya sukha- 11-28, 625 | kRtvA kAryazatAni 7-13, 421 unmucyAlayabandhanAdapi 1-62, 62 | karmabandhakalito. 10-13, 560 | kecitkiMcitparijJAya 4-4, 315 ummuhiyammi tammiya 13-38,719 karmabhitramanizaM svato-10-21, 568 keciskenApi kAruNyAt 4-6, 313 uhyante te zirobhiH 1-194, 194 karmabhyaH karmakAryebhyaH 6-61, 457 | kenApi hi pareNa syAt 4-25, 332 karmamalavilayahetoH 1-98, 98 kenApyasti na kArya- 23-4, 898 ekatvajJo bahabhyo'pi 22-3, 886 karmazuSkatRNarAzi- 10.34, 581 kevalajJAnaraksaukhya- 4-20, 327 ekatvasaptatiriya sura- 4-77, 384 karmAndhau tadvicitrodaya-1-131,131 ko iha hi umvaraMto 13-48, 729 ekatvasthitaye 23-3, 897 karmAsravanirodho'tra 6-52, 448 kopyandho'pi 1-189, 189 ekatvaikapadaprApta- 22-2, 885 kalAvekaH sAdhurbhavati 1-36, 36 | kriyAkANDasaMbandhinI 2-16, 881 ekadame nizi vasanti 3.16.268 | kaSAyaviSayogaTa- 1-99, 99! kriyAkArakasaMbandha- 4-38, 345 ekameva hi caitanya 4-15, 322 kastUrikArasa- 19-7, 854 krodhAdikarmayoge'pi 4-35,342 ekasyApi mamatvamAtma- 1-44, 44 kAkiNyA mapi saMgraho na 1-42, 42 ka yAmaH kiM kurmaH 1-122, 122 ekAkSAdvahukarmasaMvRta- 8-8, 493 kAdAcisko bandhaH 1-54, 54 kAkIrtiHka daridratA 1-18, 18 ekAntodvatavAdikauzika- 17-3 833 | kAntAtmajadraviNamukhya- 2-5, 203 | kAtmA tiSThati kIdRzaH 1-135, 135 eko'pyatra karoti yaH 7.2, 460 | kAminyAdi vinAtraduHkha 12-19,678 / kSamasva mama vANi 21-14, 879 etajanmaphalaM dharmaH 22.11, 894 | | kAyotsargAyatAGgo 1-1,1 | kSIranIravadekatra 6.49, 445 etanmohaThakaprayoga- 1.119, 119 kArya tapaH paramiha 2-25, 223 kSudbhaktestRDapIha 1-177,177 etAvateva mama pUryata 21-5, 870 kAryAkAryavicArazUnya 12-16, 675 etenaiva cidukhatiH 9.20, 534 | kAlatraye bahiravasthiti 1-67, 67 khadyotI kimutAnalasya 18-5, 843 enaH syAdazubhopayogataH 9-18, 532 | kAlAdapi prasRtamoha 1-113, 113 | khayari va saMcaraMtI 13-57, 739 evaM sati yadevAsti 4-56, 363 kAle duHkhamasaMjJake jina-7-21. 479 | khAdipaJcakanirmuktaM 4-2, 309 eSa strIviSaye vinApi hi 12-17,676 | kAlena pralayaM vrajanti 3-51, 303 esa jiNo paramappA 13-28, 709 kAsthA samani sundare'pi 1-88, 88 | gaGgAsAgarapuSkarAdiSu 1-95, 95 kicchAhi samuvaladdhe 13-53, 734 gatabhAvibhavagAva- 11-47, 644 aizvaryAdiguNaprakAzana- 1-121, 121 kimAlakolahalairamala- 1-144, 144 | gato jJAtiH kazcidahirapi 1-20, 20 kiMcitsaMsArasaMbandhi 22-6, 889 gandhAkRSTamadhuvrata- 18-4,842 audAryayuktajanahasta- 2-47, 245 kiM jAnAsi na kiM 3-12, 264 girA naramANitameti 15-16, 791 kiM jAnAsi na vItarAga-1-86, 86 gIrvANA aNimAdisvastha- 3-33, 285 kacA yUkAvAsA 1-115, 115 kiM jIvitena kRpaNasya 2-46, 244 guNAH zIlAni sarvANi 4-42, 349 kaNayakamalANamuvari 13-44,725 / kiM te guNAH kimiha 2-19, 217 gurUpadezato'bhyAsAt 4.22, 329 kati na kati na vArAn 1-47, 47 / kiM te gRhAH kimiha te 2.17, 215 guroreva prasAdena 6-18, 414 kadAcidamba tvadanugrahaM 15-11, 786 kiM devaH kimu devatA 3-32, 284 gurvazidvayadattamuni- 23-16, 910 kammakalakacaukke 13-19,700 | kiM bAhyeSu parepu vastupu 9-27, 541 gurvI bhrAntiriyaM jaDatva- 3-24, 276 kayaloyaloyaNuppala 13-26, 707 kiM meM kariSyataH Rrau 4-28, 335 grAmapaterapi karuNA 20-5, 862 karajuvalakamalamaule 13-49, 730 kiM lokena kimAzrayeNa 1-149, 149 | grAmAntaraM vrajati yaH 2-26,224 karmakalito'pi muktaH 13.59, 656 kiM lokena kimAzrayeNa 9-24, 538 grAsamtadardhamapi deya- 2-32, 230 karmakRtakAryajAte 21-30, 627 kuNThAste'pi bRhaspati- 15-31, 806 grISme bhUdharamastakAzrita- 5-6, 393 karmakSatyupazAntikAraNa-23-15,909 kuryAtkarma zubhAzubhaM 1-138, 138 karma cAhamiti ca dvaye 10-19, 566 kuryAtkarma vikalpaM 11-26, 623 cakSurmukhyahRSIkakarSaka- 23.14,908 karma na yathA svarUpaM 11-29, 626 | kRtApi tAlvoSTapuTAdi 15-18,793 / catvAri yAnyabhayabheSaja- 2-50, 248
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ pacAsukamANakA sammamA viliTe 5.3,684 | bANa pAehi vittI 13-1, 694 | varSa vAgativati 15-10,607 cAritraM badamANi 9-10, 544 jAtijarAmaraNa- 19.1,848 | tvaM vAgavivarti 21-20,914 vicAra batiprAvi 2-1,311 | jAtiyAMtima yatra 1-1.9, 109 vAryAsatapobhUtA 2, 72 vicamatkariNA na 1.15, 582 | jAto. jano niyata eva 3-11,265 tatparaH paramayoga- 10-10,557 visavAnyakaraNIya 10-12, 579 jAto'pyajAta iva 2.40, 238 tatpratiprIticittena 1-23,330 pina karmaNA vaM 117, 634 jAnanti khayameva yad 1-160,160 tathA zuciraya kAya: 6-50, 446 pite prAmbhavakoTi- 15-3, 925 jAnIte yaH paraM brahma 4-24, 331 vastu tAvatkavitA- 15-7, 782 citsamudrataTabaddha 10-29, 576 jAyante jinacakravarti-1-179, 179 tadekaM paramaM jJAnaM 4-19, 346 visarUpagagane 10-17, 594 jAyante virasA rasA 1.154, 154 tadeva mahatI vidyA 4-49 356 citkharUpapadalIna- 10-15, 590 jAyante virasA rasA 23-19, 913 vadevaikaM paraM tatvaM 4-44, 351 vicid dve pare 0-73, 380 jAyetodatamohato 23.18, 912 tadevaika paraM durga- 4-18, 355 cidAnandaikasamAvaM -1,308 jAsi sirI tai saMte 5-6, 687 tadevakaM paraM ravaM 4-13, 350 cintArapariNAma- 21.12.877 jitvA mohamahAmaTaM 1-193, 163 tadevaikaM paraM viddhi 4-51, 358 cintAraNasuradukAma- --19, 477 | jinadharmo'yamatvantaM 6-56, 452 tayAyata tAtparyAt 1-129, 129 cintAmyAkulatA- 1-29, 29 | jinezvara namo'stu te 21-17,882 tanurapi yadi kannA 1-26, 26 cirAdatiklezazataiH 15-10, 785 jinezvarasvacchasaraH 15-21, 796 tatramata gRhItAkhila- 11-51, 648 cetaso na vacaso'pi 10-7,554 bIyAjino jagati 2.11 199 tabamata vinaSTAkhila- 11-52, 649 cetAsaMyamanaM yathAvat 12-5, 664 | jIvapoto bhavAmbhodhau 6-51, 447 tamAMsi tejAMsi vijitya 15-28,803 cetomAntikarI narasya 12-6,665 | jIvA hiMsAdisaMkalpaiH 6-41, 437 tava jina dharaNAja- 20-7, 864 ghetovRttinirodhanena 5-2, 389 jIvAjIvavicitravastu 1.147, 147 tava prasAdaH kavitAM 15-29, 804 caitamyamasaMpRka .1.36, 633 | jugupsate saMsRtimana 1-51, 51 tavastave yaskavirali 15-3, 778 caitanyaikatvasaMvittiH 22-4, 887 je kayakuvalayaharise 13-17, 728 caitvAlaye ca jinasUri- 2.30, 235 va mokkhapayavI 13-52, 733 hAte jJAtamazeSaM 11.55,652 taM jiNaNANamaNataM 15-1, 685 jJAnajyotirudeti 1-146,146 jJAnaM darzanamapyazeSa- saMdezaM taM naraM tatvaM jyattayamAlaMpiya 9-5, 519 6-26, 422 13-25, 706 jJAnaM darzanamayazeSa- 1.158, 158 taM bhanyapomaNaMdI 15-10,741 zAnino'mRtasaMgAya 1-01, 378 tAvaspUjyapadasthitiH 12-8, 667 jagAye zreya ito 15-11, 817 tAvadeva mativAhinI 10.36, 583 jagadekazaraNa bhagavan 20-8, 865 tAvadvalAti vairiNAM 1-105, 175 sampAH kurvaditastataH 9-14, 528 jahabamakRtavAcA- 1-82,82 tikteSvAkuphalopamaM 21-4,918 jatva masako sako 13.59, 740 tityattaNamAvaNNo 13.10,691 janpAditamanasaH 1-96, 96 gANAmaNiNimmANe 13.21, 702 tiSThatyAyuratIva -100 170 jantumukharate dharmaH 4-9, 316 | mAha tuha jammaNhANe 13.12, 693 tiSThAmo vayamujvalena 181, 84 janma prApya nareSu 1.169, 169 | gAhighare vasuhArA- 13-7, 688 tuha vayaNa ciya sAhaha 13-13, 714 janmothaiH kula evaM 1-181, 184 Nihoso bhakalaMko 13-23, 704 tRNaM nRpazrIH kim 11.62,659 jaya usaha cAhiNaMdaNa 13-1,682 NIsesavatthusatthe 13-55,736 tRNaM vA rakaM vA ripurama 1-55, 45 jayati jagadIzaH 1-5,5 te cANuvatadhAriNo'pi .-24, 482 jayati jino etidhanuSAM 3-1, 253 tApati yatra labdhe 150, 647 ! tejohAnimapUtatAM 12-9, 668 jayati sukhanidhAnaM 1-00,77 taDidiva calametatputra 3-26, 278 tebhyaH pradattamiha 2-49, 247 japatyazeSAsaramauli- 15-1, 776 | tattvajJAnasudhArNavaM 10.50, 597 | te vaH pAntu mumukSavaH 1-64, 64 jariyatebabahunA 1.-11, 588 / tatvamAtmagatameva 10.5, 556 | te sidAH parameSTino 829, 514 pAnaM. 35 IHHHHH
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 pacanandi-paJcaviMzatiH taireva pratipacate'tra 8-22, 507 | durlakSyaM jayati paraM 1.1,598 | dharmo jIvadayA gRhastha- 1 7 syaktAzeSaparigrahaH 10.48,595 darlakSye'pi cidAtmani 1-110,110 dharmo rakSati rakSitaH 1.182, 182 syaktvA dUraM vidhurapayaso 1-178, 178 | | durladhyAdbhavitavyatA 3-9, 261 | dhikkAntAstanamaNDalaM 1-162, 162 tyaktvA nyAsanayapramANa 8-21, 506 | durArjitakarmakAraNa- 3.6, 258 dhik tatpauruSamAsatA 1.30, 30 syAjyaM mAMsaM ca mayaM ca 6-23, 419 | duzreSTAkRtakarmazilpi- 3-39, 291 dhUlIdhUsaritaM vimukta- 5-3, 390 tyAjyA sarvA cinteti 11-35, 632 | duSprApaM bahuduHkharAzi 12-21, 680 tribhuvanaguro jinezvara 20-1, 858 | duHkhagrAhagaNAkINe 6-57, 453 trilokalokezvaratA 16-24, 830 | duHkhanyAlasamAkulaM 3-17, 269 | na paramiyanti bhavanti 1-32, 32 trailokyaprabhubhAvato 1.10, 10 duHkhamyAlasamAkule 23.10, 904 nabhaHsamaM varma 15-6, 781 trailokyAdhipatitva- 18.1, 839 duHkhaM kiMcit sukhaM 1.74,381 | namasyaM ca tadaivaikaM 5-40, 347 trailokye kimihAsti 10-49, 596 duHkhe vA samupasthite'ya 3-5, 257 | namo'stu dharmAya 16.15, 821 svadavipanadvayabhakti- 15-23, 798 dUrAdabhISTamadhigacchati 1-188, 188 | nayanikSepapramiti- 11-54, 651 svamatra lokatrayasaani 15-5, 780 hagavagamacaritrAlaMkRtaH 1-71, 74 | nayapramANAdividhAna- 16-5, 811 svameva tIrtha zucibodha. 15-24, 799 igbodhau paramau tadAvRtihateH 8-6,491 narAmarAhIzvarapIune 16-7, 813 svayAdibodhaH khalu 15-25, 800 hasmUlavratamaSTadhA 7-5, 463 naTaM rakhamivAmbudhau 1.166, 166 tvayi prabhUtAni padAni 15-13,788 | dRSanAvasamo zeyo 6-35, 431 naSTA maNIriva cirAt 2-35, 233 svaM kAruNikA svAmI 20-4, 861STinirNItirAtmA 181, 81 | naSTe vastuni zobhane 3-15, 267 tvAmAsAdya purAkRtena 9-12, 526 | raSTistattvavidaH 8-15, 500 | nAkRtirnAkSaraM varNo 4-65, 372 tvAmekaM trijagatpati 9-6, 520 | devapUjA gurUpAstiH 6-7, 403 nAnAgRhanyatikarA- 2-13, 211 devaM tatpratimAM guruM 23-12, 906 mAnAjanAzritaparigraha- 2-6, 204 devaH sa kiM bhavati 2-18,216 nAnAyonijalaughalakhita 1.183,183 dacaM nauSadhamasya naiva 3-48, 300 | devaH sarvavideSa eva 18-2, 840 nAmamAtrakathayA 10-42, 589 dattAnandamapArasaMsRti 1-198, 198 | devArAdhanapUjanAdi 7-7, 465 nAmApi deva bhavataH 21.4, 869 dayAGginAM cid dvitayaM 16-17, 823 devo'yamindriyabala- 19-5, 852 mAmApi yaH smarati 2-16, 214 darSanajJAnacaritra. 6-30, 426 dezavratAnusAreNaM 6-22, 418 nAmApi hi paraM tasmAt 4-16, 343 darzana nizcayaH puMsi 4-14, 321 doSAnAdhuSya loke 1-85, 85 nArthaH padAtpadamapi 2-43, 241 dAnaprakAzanamazobhana- 2-52, 250 ghUtamAMsasurAvezyA 1-16, 16 nirguNairapratimaiH 16-4,810 dAnaM ye na prayacchanti 6-32, 428 ghUtamAMsasurAvezyA 6-10, 406 nityaM svAdati hastisUkara-12-4, 663 dAnAya yasya na dhanaM 2.21, 219 pUtAdharmasutaH palAdiha 1-31, 31 nityAnityatayA mahat 10-2, 549 dAnAya yasya na samurasahate 2.34, 232 dvAdazApi sadA cintyAH 6-12, 438 niravazeSayamadrumakhaNDane 26-6, 936 dAnenaiva gRhasthatA 7.14, 472 dvaitato dvaitamadvaitAt 4-51,338 nirUpya tattvaM sthiratA 1-80, 80 dAnopadezanamidaM 2-53, 251 | dvaita saMsatireva 9.29, 543 nimranyasvamudA 23.17, 911 dArA evaM gRhaM na 12.11, 670 nirjarA ca tathA loko 6-44, 440 dArArthAdiparigrahaH 12-18, 677 nirjarAzAtanaM prokA -55, 449 diDhe tumammi 11.1 i., 742f. dhanyo'smi puNyanilayo 21.9, 874 | nirdoSazrutacakSuSA 8-16, 501 dinAni khaNDAni gurUNi 3-50, 302 | dharaha paramANulIle 13-56, 737 | nirviNNo'haM nitarAM 20-2, 859 digyastrImukhapaGkajaika- 18-3, 841 | dharmazatruvinAzArtha 6.13, 409 | nirvinAzamapi 10-15. 561 durgandhaM kRmikITajAla- 24-2, 916 dharmaH zrIvazamantra eSa 1.195, 195/ nizcayapaJcAzat 11-61, 658 durgandhAzucidhAtu. 3-3, 255 dharmAgametadiha mArdava 1-87, 87 | nizcayAbagamanasthiti 10-30, 577 durgandhAzucidhAtuH 24-1, 915 | dharmAdharmanabhAMsi 9.25, 539 | nizcayena tadaikatvamadvaita 4-32, 339 duAnArthamavadyakAraNa- 1-53, 53 | dharmArthino'pi lokasya 6.11, 407 | nizcayaikarazA nityaM -15, 324
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ nizcetanyo jinendrastada- 1-128, 128 niHzarIraM nirAlambaM 4-60, 367 18- 9, 847 6-98, 504 8-2, 487 1-107, 107 | 17-1, 831 9-2, 516 | 4-70, 377 | 10-8, 555 8-14, 529 niHzeSazrutabodhavRttaniHzeSazrutasaMpadaH niHzeSAmarazekharA niHzeSAmalazIla niHzeSAvaraNadvaya niHsaMgatvamarAgitAya niHspRhAyANimAdyanUnamatra parAtmani sthitaM nUnaM mRtyumupaiti nRNAmazeSANi sadaiva 24-3, 917 nRNAM bhavatsaMnidhisaMskRtaM 15-17, 792 635 11-38, 11-25,622 1-2, 2 25 -6, 928 25-5, 927 nRtyatarorviSayasukha naiatemano vikAraH no kiMcitkara kArya masti no tIthaM na jalaM tadakhi no dRSTaH zucitatvano vikalparahitaM 10- 6, 553 | no zUnyo na jaDo na 1 134, 134 nyAyAdandhakavartakIyaka 1- 167, 167 myAsazca sA ca karagrahaNaM 2 45, 243 pa pattANa sAraNi piva padAbjayugme tava paramadharmanadAjana paramAnandAbjara saM paraM parAyattatayAti paraM matvA sarva parAtmatacca pratipatti parigrahavatAM zivaM yadi paryante krimayo'tha vahni 24-6, 920 parvasvatha yathAzakti 6-25, 421 palitaikadarzanAdapi 1- 171, 171 palaaisi kriyAkANDa 21-15, 880 pazava eva rate ratamAnasA. 26-2, 932 pazcAdanyAni kAryANi 6 - 17, 413 pahuNA tara saNAddA 13-14 695 pAtrANAmupayogi yat 7 15,473 pApaM kAritavAn yadatra 13-31, 712 16-12, 818 9-99, 116 1-153, 153 16-21, 827 1-103, 103 15-22, 797 1-56,56 padyAnukramaNikA pApArikSayakAri 4-9, 396 puNyakSayAykSayamupaiti 2-38, 236 putrAdizokazi khizAnti 3-55, 307. putre rAjya mazeSamarthiSu 7 16, 474 16-3, 809 punAtu naH saMbhavatIrtha puMso'rtheSu caturSu pUjA na cejjinapateH pUjAvidhiM vidhivadatra pUrvopArjita karmaNA poyaM piva tuha vayaNaM pratikSaNamayaM jano pratikSaNamidaM hRdi pratipadyamAnamapi ca prathamamudayamucaiH prapazyanti jinaM bhaktyA | prabodho nIrandhra pramANanayanikSepAH prAtarutthAya kartavyaM prAtardarbhadalAmakoTiprApte nRjanmani tapaH prApte'pi durlabhatare'pi prAyaH kuto gRhagate priyajanamRtizokaH preritAH zrutaguNena prothattigmaka pratejasi ba baddhaM pazyan baddho eat muktoser baddho vA mukto vA bandhamokSau ratidveSau bandhaskandhasamAzritAM bahirviSayasaMbandhaH bahubhirapi kimanyaiH baMbhappamuddA saNNA 7-25, 483 2-24, 222 19-9, 856 3-10, 262 13-32, 713 1-151, 151 1-48, 48 Curre bAhyAbhyantara saMgabAjhAyAmapi vikRtau bimbAdalonati bIjaM mokSataroza 9-7, 521 | bIbhasuH prANighAvo 2-4, 202 2- 15, 213 3-27, 279 10- 31, 578 1- 65, 65 275 bodharUpamakhilairupAdhi 10-25, 572 bodhAdasti na kiMcit 11-60, 657 bodhenApi yutistasya 4-37, 344 bodhospi yatra viralo 99-9, 604 bha 99-88, 641 7-26,484 3- 30, 282 | bhavArireko na paro'sti 6-14, 410 bhavyAnAmaNubhirvrataiH bhavyA bhUribhavArjito- 25-8, 930 1-6, 838 bhAvAntaHkaraNendriyANi 9-11, 525 bhAve manoharespi ca bhikSA varaM parihRtA bhiNNANa paraNayANa 11-56, 653 2-23, 221 13-35, 716 bhinno'haM vapuSo bahi- 1-148, 148 bhuktyAdibhiH pratidinaM 2-8, 206 bhuvaNatthu thuNai jai 13-57, 738 bhUridharmayutamapyabuddhi 10-12,559 bhUridharmAtmakaM tavaM 8-9, 314 bhRGgAH puSpitaketakI 1-185, 185 bhedajJAnavizeSa saMhRta bhogopabhogasaMkhyAnaM 5-7, 394 6-27, 423 bhramati nabhasi candraH 3-25, 277 bhramanto'pi sadA zAstra- 4-5, 312 bhrAntipradeSu bahuvartmasu 1-60, 60 bhrAmyan kAlamanantamatra 3 - 20, 272 kSepeNa jayanti ye 12-1, 660 ma 19-86, 645 11-46, 643 11-53, 650 4-33,340 1 190, 190 8-11, 318 176, 76 13-51, 732 10-38, 585 bhavatu bhavatu yAdRk bhavatkalA yatra na vANi bhavanamidama kIrteH 1-49, 49 4-16, 323 | bhavyAmbhoruhanandi6-16, 412 1-174, 174 2-22, 220 -9,459 11-31, 628 7-22, 480 7-3, 461 1-18, 19 24-5, 919 15-8, 783 9-90, 17 2-6, 260 1-78, 78 bhavaripuriha tAvaduHkha- 1-140, 140 bhavavivardhanameva yato bhavasAyarammi dhammo 26-1, 931 13 -40, 721 16-2, 808 bhavanti vRkSeSu patanti bhavabhujaganAgadamanI 26-7, 937 madhu yathA pibato manaso'cintyaM manovosh: manovAkkAyaceSTAbhiH 11-2, 599 21-11, 876 4-30, 337 mandAyate ya iha dAna- 2-31, 229
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 manye na prAyazasteSAM mayi cetaH parajAta malairvimukto vimalo 6- 21, 417 11-34, 631 16 - 13, 819 13-30, 711 11-49,646 10-22,569 maMdara mahilamANAM mAgA bahiranta mAnasasya gatirasti mAnuSyaM kila durlabha mAnuSyaM prApya puNyAt mAnuSyaM sarakule janma 10-, 836 mAyitvaM kurute kRtaM mArga prakaTIkaroti mithyAtvAderyadiha 1-100, 100 miSyAzAM visadRzAM ca 1 - 34, 34 mithyADazo'pi rucireva 2-33, 231 | 10- 18, 565 12-7, 666 mukta ityapi na hair career 9-90, 40 muktvA mUlaguNAn mukhyopacAravivRi 99-99, 608 mumukSUNAM tadaivaikaM mUlaM dharmatarorAdhA 4-46, 353 6-38, 434 mUle tanustadanudhAvati 2- 14, 212 mRgayamANena suciraM 11-58, 655 3-45,297 mRtyogoM caramAgate merusire paDhaNucchaliya 13-11, 692 mokSa eva sukhaM sAkSAt 22-5, 888 mokSasya kAraNamabhi- 2-12, 210 mojhespi mohAdabhilASa- 1-55, 55 mohadveSaratizritA 23-1, 895 mohamahAphaNiDako 13-39, 720 1- 97, 97 1-71, 71 4-72, 379 9-80, 90 mohamyAdhabhaTena saMsRti 1-118, 118 mohodayaviSAkrAnta- 22-7, 890 mlAne kSAlanataH kutaH 9-89, 41 mhAskokanadespi 1-66, 66 ya yajjAnapi buddhimAnapi 10 1, 548 yajAyate kimapi karma 1 161, 161 yatInAM zrAvakANAM ca 6-40, 436 yatkalyANaparaMparArpaNa- 7-27, 485 raH kRto'pi madanArtha- 2-27, 225 yatparadArArthAdiSu 9-98, 94 padmanandi-paJcaviMzatiH yAH khAdanti palaM pibanti 1-23, 23 yuddhe tAvadalaM rathebhayuvatisaMga vivarjana 2-81, 293 yUkAdhAmakacAH kapAla guruM naiva manyante yatpAdapaGkaja1-197, 197 yatproktaM pratimAbhirAbhi- 1-15, 15 yatra zrAvaka loka eSa 7-20, 478 | 26-9, 939 yatkhaNDamahI 1-181, 181 12-15,674 yatsaMgAdhArametacalati 1-104, 104 6-19, 415 yatsaccakra sukhapradaM 17- 2, 832 | ye jitvA nijakarmakarkaza 8-4, 489 yatsAtaM yadasAtam ye jinendra na pazyanti 6-15, 411 23-11, 905 6-47, 443 ye dharmakAraNasamullasitA 2-30, 228 yenedaM jagadApadambudhi 1-117, 117 ye paThanti na sacchAstra 6-20, 416 yesbhyAsayanti kathayanti 4-80, 387 yatsukhaM tatsukhAbhAsaM yatsUkSmaM ca mahaca 8-13, 498 yathAvidhAnaM tvamanusmRtA 15-26,801 yadanyatamabodhAnAM 4-3,310 ye mUrkhA bhuvi tespi ye mokSaM prati nodyatAH 2-19, 263 7 17, 475 6-3, 488 yadi bhavedabalAsu ratiH yadIyapAdadvitayaM yadUrdhvadeze nabhasi yadeva caitanyamahaM tadeva yaddIyate jinagRhAya yad dRSTaM bahiraGganAdi yadbhAnorapi gocaraM na yadyadeva manasi sthitaM ye lokApravilambinaH yeSAM karmanidAnajanya yeSAM jinopadezena <-11, 496 6-37, 433 8-48, 59 ye vacAramapArasaukhya yadyAnanda nidhiM yadyekatra dine yadyetasya dRDhA mama yadvadvaco jinapateH yAntarna bahiH sthitaM yAntarna bahiH sthitaM yastu heyamitaraca 26-3, 933 18-9, 815 yastvAmanantaguNa yasyAzokatarurvinidrayasyAsti no dhanavataH yaH kalpayetkimapi 16-23, 829 4-76,383 2-51,249 tarnihitAni khAni 1-156, 156 8-9, 515 1-143, 149 17-7, 837 10- 16,563 3-2, 254 9-3, 517 19-2,849 1 159, 159 9-99, 533 10-39, 586 21-2, 867 18- 6, 844 2-36,234 | yaH kazcinnipu yaH kaSAyapavanaiH yaH kenApyatigADhagADha- 8-2, 494 yaH zAkapiNDamapi 2-10, 208 yaH siddhe paramAtmani 8-24, 509 yAtrAbhiH svapanairmahotsava 7-23, 481 yA durdevA 1-25, 25 yAdRzyapi tAdRzyapi 11-33, 630 yAvanme sthitibhojane'sti 1-43, 43 | | yairduHkhAni samAmuvanti 8-7, 492 yairnityaM na vilokyate -16, 476 3-18, 270 10-26, 573 23-5, 899 2-9, 207 3 29, 281 1-27, 27 8-17, 502 yaiva svakarmakRtakAla yogato hi labhate yo jAnAti sa eva yo dattavAniha mumukSu yo nAtra gocaraM mRtyoH yo yenaiva hataH sa taM yo heyetarabodhasaMbhRta ra rakSApopavidhau jano raGkAyate parivRDho'pi rajaka zilAsarazIbhiH ratijalaramamANo 24-8, 922 1-173, 173 1- 24, 24 1-176, 176 26-8, 938 26-4, 934 6-55, 451 6-3, 399 2-54, 252 6-28, 424 21-10, 875 12-13,672 16-6, 812 1-125, 125 3-8, 518 ratiniSedhavidhau 10- 37, 584 | ratipaterudayAvara taarpariprAptiH natrayAtmake mArge taarmaraNavIra ratnatrayAzrayaH kAryaH ratatraye tapasi pakki rambhAstambhamRNAla rarAja padmaprabhatIrthakRt
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNAnukramaNikA 277 raviNo saMtApayara 29, 710, vidvanmanyatayA sadasya-1-111,111 | zuddhaM vAgativati 1-157, 157 rAgadveSakRtairyathA 9-26, 540 vidhAya karmakSayamAtma- 16-16, 822 zuddhAcchuddhamazuddhaM 11-16, 615 rAgo yasya na vidyate 13, 3 vidhAya mAtaH prathama 15-12, 787 zRNvanantakagocaraM 3-38,290 rAjatyasau zucitarA 19-3, 850 | vinayazca yathAyogyaM 6-29, 425 zrAmaNyapuNyatarurucca- 1-83, 83 rAjApi kSaNamAvato 3-42, 294 vippaDivajaha jo tuha 13-34, 715 zrIpadmananditaguNauSa 19-10, 857 majarAdivikRtirna 10-23, 570 | vibhAnti yasyAGginakhA 16-18, 824 zrIvIreNa mama prasanna 9-31, 546 vimohA mokSAya svahita 1-102,102 | zrutaparicitamanubhUtaM 11-6, 603 lakSmI vyAdhamRgImatIva-1-44, 296 | viyalai mohaNadhUlI 13-50, 731 | zrutAdikevalyapi 15-4, 779 sakSyIkRtya sadAtmAnaM 22-8, 891 | vizvavastuvidhatikSama 10.5, 552 | zreyAnRpo jayati 2-3, 201 lakSyante jalarAzayaH 3-22, 274 | vizvaM pazyati vetti zarma 8-20, 505 | zreyo'bhidhasya nRpateH 2-2, 200 landhA zrIriha vAnchitA 3-40, 292 | vistIrNAkhilavastu- 18.7, 845 | zvApi kSiterapi 2.41, 239 labdhipaJcakasAmagrI 1-12, 319 vismRtArthaparimArgaNaM 10-15, 562 kandhe kathaM kathamapIha 1-168, 168 | vihalIkayapaMcasaro 13-27, 708 | saha harikayakaNNasuho 13-45, 726 lamadhvA janma kule zucau 5-5, 392/ vihAya nUnaM tRNavat 16-20,826 | sa evAmRtamArgasthaH 4-19, 326 lIlodvelitavAhu- 18-8, 846 vihAya vyAmohaM 1-123, 123 | sakalapuruSadharmabhraMza- 121, 21 louttarA vi sA 13.22, 703 | vihitAbhyAsA bahirartha- 11-15,612 sacakSurapyeSa jana- 15.15, 790 loka eSa bahubhAva- 10.45, 592 vItarAgapathe svasthaH 22.9, 892 | sa ciya suraNaviyapayA 13.8, 689 lokasya tvaM na kazcita 1-111.141| vRkSAvRkSAmevANDajA 3-19,271 | sa jayati gurugarIyAn 11-4, 601 lokaH sarvo'pi sarvatra 6-54, 450 veraggadiNe sahasA 13-16, 697 sa jayAta jinadavaH1 -6,6 lokA gRhapriyatamA- 3-51, 306 | vezyA syAdanatastada- 12-10, 669 | satatAbhyastabhogAnAM 1-150, 150 lokAlokamanantaparyaya 9-8,522 vairAgyatyAgadArudvaya- 1-106, 106 satAM yadIyaM vacanaM 16-20, 816 kokA tasi 3-53, 305 myavahAro'bhUtArtho 11-9, 606 sati dvitIye cintA 11-32, 629 myavahRtirabodhajana 11-8, 605 sati santi vratAnyeva 1-92, 92 vyAkhyA pustakadAnamukhata 7-10, 468 vacanaviracitevotpacate 1-79, 79 satpAtradAnajanitobata- 2-20, 218 myAkhyA yat kriyate 1.1.1, 101 vane patatyapi 1-63, 63 satpAtreSu yathAzakti 6-31, 427 myAgheNAghrAtakAyasya 6-46,442 vanazikhini mRto'ndhaH 175, 75 satsamAdhizaza- 10-33, 580 myAdhinAGgamabhibhUyate 10-24, 571 vanyAsta guNinasta eva 8-23, 508) sa svargaH sukharAmaNIyaka 1-180, 180 vyAdhistudati zarIraM 11-23, 620 vapurAdiparityakte 11-3, 600 sadRgbodhamayaM vihAya 23-7, 901 myApI naiva zarIra eva 1-137, 137 vapurAzritamidamakhilaM 11-24, 621 sabhAgate kila vipakSa 2-28, 226 vayamiha nijayUthabhraSTa 1-46, 46 | santaH sarvasurAsurendra 1.12, 12 varSa harSamapAkarotu 22-13, 907 | zaknoti kartumiha kaH 21-3, 868 | samapyasasiva vidA 11-57, 654 vAcastasya pramANa ya iha 1-124, 124 | zarIrAdivahizcintA 4-55, 362 sanmAlyAdi yadIya 25-1, 923 vAmchansyeva sukhaM tatra 3-36, 288 | zaziprabho vAgamRtAMzu 16-8, 814 saptaiva narakANi syuH 6-12, 408 vANI pramANamiha 21-13, 878 zazvajanmajarAntakA- 1-165, 165 | samatA sarvabhUteSu 6-8, 404 vAtamyAptasamudravAri 9.17, 531 | zazvanmohamahAndhakAra 1-132, 132 | samayastheSu vAtsalyaM 6-36, 432 vAtUla eSa kimu kiM 3-47, 299 zAnte karmaNyucita 1-133, 133 samartho'pi na yo dadyAt 6-34, 430 vAsaH zUnyamaThe kacit 5-4, 391 zAstraM janmatarucchedi 4-45, 352 samudraghoSAkRtiraheti 15-14, 789 vikalpormibhiratyaktaH 4-26, 333 | ziSyANAmapahAya 1-61, 61 samyaksukhabodhadRzAM 11-13, 610 viju va ghaNe raMge 13.15, 696 | zuddhabodhamayamasti 10-27, 574 | samyagdarzanabodhavRtta- 21-1, 866 viSmUtrakrimisaMkule -110, 114 zuddhaM yadeva caitanyaM 4-52, 359 | samyagdarzanabodhavRtti 1-70, 70
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 pAnandi-pakSanivatiH sambahanopacAritra -11, 320 | saMvidhuddhaparamAtma 10-20, 567 | saubhAgIyasikAminI- 1-186, 186 samyAhambodhacAritra 6-2, 398 saMsAraghoradharmeNa 1-14, 354 saubhAgyazauryasukha- 2-54, 242 sambambodhavibuddhavAridhi 25-1, 926 saMsArasAgara- 4-78, 385 saubhAgyAdiguNapramoda- 12-20, 679 sapalasurAsuramati 13.2, 683 | saMsArastanuyoga eSa 25-7, 921 sthiraM sadapi sarvadA 3-21, 273 sarpo hAralatA mavasya- 1-191, 191| saMsArAtapadadhamAna 9-22, 536 khigdhA mA munayo bhavantu 23.9, 903 sarvajJaH kurute paraM . 8-10, 495 | saMsAre'tra ghanATavI- 1-120, 120 | khigdhairapi vrajata mA 1-35, 35 sarvatra cyutakarma- 8-26, 511 | saMsAre bhramataviraM 19,9 spRSTA yatra mahI tadati 1-69, 69 sarvatrodvanokadAva 3-34, 286 | saMsAro bahuduHkhadaH 9-13, 527 | spRhA mojhe'pi mohosthA 4-53, 360 sarvamAvavilaye vimA- 1.-1, 551 / saMhArograsamIrasaMhati 1-193, 193 maramapi hRdi yeSAM 1-57, 57 sarvavidbhirasaMsAraiH 5-63, 370 saMhRteSu khamano'nileSu 10.17, 564 syAcchabdAmRtagarbhitA 8-14, 499 sarvavidvItarAgoko 2-10,3171 sAkSagrAmamidaM mano 9-23, 537 svakarmavyAgheNa sphurita 3-49, 301 sarvasivimAdipAna 10-3, 550 sAkSAdapuSpazara eva 19.4, 851 svajano vA paro vApi 6-48, 444 21-5.871 sAkSAnmanovacanakAya 2-11,209 svaparavibhAgAvagame 11-42,639 sarvANi mbasanAni durgati 1-33, 33 | sAkopAmapi zrutaM 8-18, 503 svaparahitameva munibhiH 1-51, 91 sarvAn guNAniha paratra 2-39,237 sAdhulakSyamanavApya 10-11,558 svapne syAdaticAritA 12-3, 662 sarve jIvadavAdhArAH 6-39, 435 sAnandaM surasundarImiH 17.4, 834 svayaMbhuvA yena samudataM 16-1, 807 sarveSAmapi karmaNAm 9-16, 530 | sAnuSTAnavizuddha 11-19, 616 svargAyAvatino'pi 1-11, 11 sarveSAmamayaM pravRddha- --21, 469 sAmAyikaM na jAyeta 6-9, 405 svasukhapayasi dIgyanmRtyu 3-37,289 sastIrthajalairapi 25-0,929 sAmyamekaM paraM kArya 4-66, 373 svaM zuddha pravihAya ciguNa 1-39: 39 sarvo'patra muhurmuhuH 9-10, 524 sAmyaM niHzeSazAsANAM 4-68, 375 ! svAnubhUtyaiva yadgamyaM 22-1, 884 sarvo vAnchati saukhyameva -8, 4661 sAmyaM bharaNamityAhuH 4-69, 376 svAntaM dhvAntamazeSaM 11-39, 636 sa sarvavitpazyati veti 15-5,78 374 svecchAhAravihAra 7-9,467 sahai sarIraM tuha pahu 13-12,723 sAmya svAsthya samAdhizva 4-64,371 saMcha kamalairmarAvapi 1-160, 187 siddhajyotiratIva nirmala 8-12, 497 | hanti myoma sa muSTinA 3-43, 295 saMpaJcArUlataH privA- 3-35, 287 siddhAtmA paramaH paraM 8-25, 510 hanti sthAvaradehinaH 76, 464 saMpaceta dinadayaM yadi 12.12, 671 siddho bodhamitiH 8-5, 490 | harati haratu vRddha 21-7, 872 saMpUrNadezamedAmbA - 6-4, 400 suta eSa bahumoha 10-40, 587 hiyayasthajmANasihi- 13.18, 699 saMpratyatra kahau kAle 6-6, 402 / supta eSa bahumohanidrayA 10-46, 593 | hiMsA prANiSu kalmaSaM 1.52, 52 saMpratyapi pravarteta dharmakhenaiva 6-5, 401 suhamo si tahaNa 13-54, 735 hiMsomita ekAkI 11-16, 613 saMpratyati na kevalI 1-68, 68 | suhRtsukhI syAdahitaH 16-19, 825 hInaM saMhanana parISaha- 23-6, 900 saMprApte'tra mave kathaM 4, 462 sUkSmatvAdaNudarzino 8-1,486 | hRdayabhuvi hagekaM 1-73, 73 saMbandhe'pi sati tyAjyau 1-29, 336 ! sUnoma'terapi dinaM 2-29, 227 hRdi yattadbAci bahiH 1-89, 89 saMyogena badAyAtaM 1-27, 334, reH paGkajanandinaH 9-33, 547 he cetaH kimu jIva 1.145, 145 saMyogo bamda viprayoga 3-52, 304 saivaikA sugatistadeva 8-28, 513 | heyaM hi karma rAgAdi 4-75, 382 saMvicchikhinA galite 11-10, 637 ! so mohayeNarahimo 3-37, 718 | heyopAdeyavibhAga- 11-43, 640
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSa-zabda-sUcI makSaja dukha makSaja sukha aja-pUrva aGgavAsa 224 acauryavRtti majita maNimAdi aNuvata bhaNuvratadhArI maNuvratI baticAritA advaita adharma madhruvAnuprekSA mananumati 27 / zabda pRSTha 149 arthakriyA bhaI uttamakSamA 35,130 bhavadhiha uttaraguNa 20,160,240 mavirati udaya 49,154 mazanadAna udIraNA | mazaraNa udumbarapaMcaka 220 azucisva uddiSTavirati 58,169 mAbhopayoga upacAra 31,39,146 mazoka 206,238 upAzruta 154 145 masAta upAdhyAya (adhyApaka) 81,86 | masAta karma upAsaka 129 maham 64-65 upAsakAdhyayana bhahiMsA 117,167,252 arjayanta 134 232 mAkiMcanya 41 RSama 135 bhAkheTa 48,135 mAcAra 20,27,118 ekAkSa 260 bhAcArya (sUri) ekAdazasthAna 43,252 mAgmA 55-55,12,115,148 ekAntavAda Aramostha sukha 151 ekAntavAsa mAdijina ekAntavidhi 134,15,130 mAyajina bhauSadhadAna 91,13,140-11 44,149,233 mAdhyAtmikasukha kacchukAru bhAntarasaMyama kamaTha 232 mAyu kali 19,25 bhArambhavirati 76,2.3 135 bhArAdhanA 13,154 217,223 mArjava kalpAdhipa 118mAta 128 kaSAyanigraha 24 mAlocana kAma 94,30 bhAvaraNa 263 kAmago 76 227 mAvazyaka kriyA 18 kAmadhenu 217,223 bhAsada bhavya kAya 160 mAnava 136 | kAyakleza bhAhAradAna kAyotsarga 1,204 238 indrajAla 26,36,79,93,96 kAraka 154 232 | Izvara 213 kArita 160,247 94,130 / utkRSTapAtra 9. kAla manantacatuSTaya manantabodhAdi anantasaukhya bhanuprekSA bhantarAya bhansyavidhi andhakavartakIya mandhahastividhi 223 apramatta bamjanandI mabhayadAna abhinandana bhamUrtatva sambhojanandI mambhoruhanandI bhara mariSTanemi
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 pandipArvizatiH kevalajJAna dumAritra 107 garva 36 kunthunAtha " darzanAdi kupAtra 19| darzanAvaraNa kumati cipa 24 dasadharma kurugotra cipamahaH 11 kRta 11.,14. cintAmaNi 2.0,225 dazamazaka kRtakRtya 115,183,212 dhUlikA 219 128,11,15-16 kRtakRsyatA 10,14. 15 dAmatIrtha kRSNa caityagRha 21 caityAlaya 111-15 digambara kevaladarzana caurya digbata kevalalabdhi 12. divAmukta kevalI 206 10,2.0 dimyadhvani (vANI) chamasthatA kezaloca dundumi 200,230 kSaNika 52,55 jaghanya pAtra kSAyikajJAna janmakhAna duHkhamakAka gaNeza 214 duSamakAla 253 jAtyandhaharakhI gAditraya gArhasthya jAtyAdigarva jina guNavata jinadeva 120 jinapati 109,247 dezamA 25. jinavANI guru 26,81,254,255,261 dezavrata 130,119 gurUpAkhi 128 jinasana dezavatadhArI 110 jinAkRti 8,9,14 gRhaspatA | jIvitadAna gRhAzrama 129,133 jainI vAra gRhidharma jJAna 31,15,18,183 gRhimata jJAnAvaraNa dharaNendra gehivata tatvavit 1,51,52,11,70,., 159 tapa 29,83, 128, 247 83,91,12,128, grAmapati 155 30,1016,20,257 cakravartI 10,38,75,225,266 dharmarasAyana tIrthatva 1.3 dharmasuta caturdazarata tyAga dharmAnuprekSA caturvidhadAna dharmAstikAya caritra namas caritra 31,34,18,144, daNDavarjana 139 nami 167,183 dayA 56,11,111 m cAmara 205,239 darzana 7,64,11,18,183/ 191,2.8,220 gupti 196 daitabuddhi 12 gotra caturartha tyAgakarma 117
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabda navanidhi navasthAnodrata nADIvraNa nAbhi nAbhinandana nAbhinarendra nAbhisUnu nAma nikSepa nigoda nitya nityacatuSTaya nirgrantha nirmamyatA nirjarA nizcaya nizcayadRSTi niHzaGkita nyAsa paGkajanandI padma padmanandita padmanandI padmaprabha paraMjyoti parameDI parAjamA parigrahavirati parISada paMktividhadharma pAtra pAtradAna pArtha *** puruparvava puSpadanta puSpavRSTi pRSTha 01 pratimA 160 prabodha 260 pramANa 1,202 pramAda 201 pramiti 78 3 149 56, 114,393 168 52,55 149 25 pAne 26 zabda pramodita prANAtipAta prANidayA prAyavita prAyazvitavidhi proSadha bandha 25,257 bandha-mokSa 120 balamRt 255 bahirAtmA 216 bANa vizeSa-vAda-sUcI 31 154 bAhyasaMyama bRhaspati 127,146,168 218 bodha bodhi 242, 244 70,92,110,124, bodhidurlabha 130,179,192, 200, brahma 213, 22, 232 | mahmacarya 228macArI 24,121,165 madata mA 88-89 133 8,13 bharatakSetra 7 bhavya 253,256 247 91| bhASendriya muktidAna bhAmaNDala bhava-antaHkaraNa 232 bhUva 165 bhUtArtha 21,166 yogabhUma pRSTha 8,255 mati 34 madya 56, 114, 154, 228 66,174, 106,247 191 229 bhogopabhogapramANa 206,230 | bhogopabhogasaMkhyAna 247 | mali 195 6 149 mAnasa 193 | mArdava 0,139 | mosa 25,34 zabda 14 | mithyAguru mithyAtva miSyAra miSyATi 71 156 mithyAdeva 155 muktipatha madhyamapAtra manas marudevI 99 13 mukhya 194 suni 226 sunidharma 114 munivRtti 42,193,196 mahAvata maMgaLa 136 mUkhaguNa * 115 mUlavata mUladdaradaNDa mRgayA mela 193 14 mosa mokSa 161,167 moha mauna yati 207,238 | yatrasUtra 181 yAdava yoga 99 91 52, 53 yogamudrA 258 yoginAyaka yogI 87 139 132 traya 281 pRSTha 33,208 8, 10 91 160 202 231 146 118 70 36 8, 9 67 87 19 67 31 182 28,30,31,125 194 21 12 203 26, 130 44, 149,162,163,233 20 176 20,130, 160,247 37,139 30 192 14 28, 122, 149, 174-76,178 51 178 62, 115, 118, 173, 179 182, 199,247
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 zabda ratasaMciti rasAyana rAtribhojana rAtribhojanavarjana rAma rohaNabhU raudra labdhipaJcaka loka vacana vardhamAna vasumatI vAtsalya vAsupUjya vikAra vikRti vinaya cimala viveka vItarAga vIra bIra nandI vIramunIndra vedanIya bezyA vyavahAranaya vyavahAramArga vyavahRtamArga vyasana vyasanitAtyAga vyasanI vyAkaraNa dhyApI vrata vratatIrtha vratI zaka zaraNa zaziprabha padmanandi-paJcaviMzatiH pRTha 175 zAnti 261 zAntinAtha zabda 132 zAkhadAna 139 zikSAvata 103 zivabhUti 191 zItala 128 zIla 113 zIlaba 136 zuladhyAna 160 zuddhanaya 232 zuddhanayaniSTha 202 zuddhanizraya 132 zuddhAdeza 229 zuddhopayoga 254 zubhopayoga 257 | zUnya 133 | zRGgAra 229 | zRGgArAdirasa 122 zauca 48 zuva 168,216 zrutadAna zrutadevatA 77 92 zruti 149 zreyasa 6,11 zreyAn 182 zreyAn rAjA 259 vana 155 SaTkarma 8, 14, 18, 129 vadadravya 155 54 7 sacittatyAga 19 sattA 5,7,20,130 satpAtradAna satya sAGgarAjya 78 samatA 139 | samayasAra 213 samavasaraNa 118 samAdhi 229 samiti pRSTha zabda 230 samyagdarzana 3 | samyagdRz samyagbodha 91,133, 141 131,139 samyagvRta 14 sarasvatI 229 sarvArthasiddhi 5,43,119,252 saMbhava 139 saMyama 138 saMyamasAdhana 34, 182, 259 184 saMyamI saMvara saMsAra saMhanana 114 63 - 64 122, 163 sAta 162 sAdhu 52 sAmAyika 198 sAmya 44 sAmyasarovara 20 siddha 154 siddhajyoti 141 | siMhAsana 226 sudarzana 208 sudRSTi 229 supArzva 128 subodha 78 sumati 13 surAcacha 128, 139 suvRtta 153 suta 7sthitibhojana 30, 139 129 22-23 117 syAdvAda 79 | svayaMbhU svasaMvedana svasthatA svAdhyAya 191 svAnubhUti 205 svAsthya himavatu 122, 127 38 hiMsA pRSTha 245 31 245 99 239 202 227 21, 38-39, 128, 130 40 173,257 23,136 135 253 255 26, 28-29 7, 128, 139 2, 122, 128 169 43,146 151 205,237 246 80 228 246 228 202 246 231 rara 248 227 44 43,252 118, 128 50 51,122 29 25
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ granthagata vRttoMkI saMkhyA occccccco 1. zArdUlavikrIDita (vR. ra. 3-136)-2-4, 7-12, 14-15, 18, 23, 27-31, 33, 38-44, 52-53, 59, 61-62, 64-66, 60-70, 72, 84, 86, 88, 90, 93, 95, 97, 101, 107-12, 114, 117-21, 130, 132, 134-38, 142-43, 145-49, 152, 154, 156-60, 162-63, 165-67, 169-70, 174-75, 177, 179-87, 189-93, 195-96, 198, 254-58, 261-64, 267, 269, 271-72, 274-76, 284-88, 290-97, 300, 303-5, 388-96, 459-79, 481-550, 595-97, 660-81, 806, 831-47, 866, 877, 895-916, 918, 920-30-319. isake pratyeka caraNameM magaNa, sagaNa, jagaNa, sagaNa, tagaNa, tagaNa aura antameM 1 varNa guru hotA hai| yati 12 aura 7 varNopara hotI hai| 2. AryA-24, 32, 54, 78, 89, 91, 94, 96, 98, 129, 153, 171, 253, 280, 298, 598-658, 682-775, 858-65=178. isake prathama aura tRtIya caraNameM 12 mAtrAyeM, dvitIya caraNameM 18 tathA caturtha caraNameM 15 mAtrAyeM hotI haiM ( shrutbodh)| 3. zloka (anuSTubh )-16, 92, 150, 281, 308-82, 397-458, 880, 884-94-153. ___ isake cAroM caraNoM meM pAMcavAM varNa laghu va chaThA guru hotA hai / dvitIya va caturtha caraNameM sAtavAM varNa laghu hotA hai (shrutbodh)| 4. vasantatilakA (vR. ra. 3-96)-34-35, 50, 60, 63, 67, 83, 87, 113, 125, 139, 161, 168, 173, 108, 197, 199-252, 265-66, 268, 270, 283, 299, 306-7, 384-85, 387, 480, 848-57, 867-75, 878, 883%3103. isake pratyeka caraNameM tagaNa, bhagaNa, jagaNa, jagaNa bhaura antameM 2 varNa guru hote hai| 5. vaMzastha (vR. ra. 3-59)-51, 80, 259, 302, 776-805, 807-30, 876, 91760. isake pratyeka caraNameM jagaNa, tagaNa, jagaNa aura ragaNa hotA hai| 6. rathoddhatA (vR. ra. 3-51)-551-9444. isake pratyeka caraNameM ragaNa, nagaNa, ragaNa bhaura tatpazcAt kramase 1 laghu va 1 dIrgha varNa hotA hai| 7. mAlinI (vR. ra. 3-110)-5, 6, 17, 21, 26, 37, 46-47, 57, 71-77, 79, 82, 105, 140, 176, 277-79, 282, 289, 919-25. isake pratyeka caraNameM nagaNa, nagaNa, magaNa, yagaNa aura yagaNa tathA 8 va 7 varNopara yati hotI hai| 8. sragdharA (vR. ra. 3-142)-1, 13, 19, 25, 71, 81, 85, 104, 106, 124, 128, 131, 141, 155, 164, 194%16. isake pratyeka caraNameM magaNa, ragaNa, bhagaNa, nagaNa, aura phira 3 yagaNa hote haiM / yati 7, 7 va 7 varNopara hotI hai|
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 pamanandi-paJcaviMzatiH 9. zikhariNI (vR. ra. 3-123)-20, 36, 15, 49, 102, 103, 15, 122-23, 3.11.. isake pratyeka caraNameM yagaNa, magaNa, nagaNa, sagaNa, bhagaNa aura phira kramase , varNa laghu va 1 varga dIrgha hotA hai| 10. drutavilambita (pR. ra. 3-62)-116, 931-39%310. isake pratyeka caraNameM nagaNa, bhagaNa, bhagaNa aura ragaNa hote haiN| 11. pRthvI (vR. ra.3-124)-18, 56, 99, 144, 15, 273, 879, 882-8. isake pratyeka caraNameM jagaNa, sagaNa, jagaNa, sagaNa, yagaNa bhaura kramase 1 varNa laghu aura 1 guru hotA hai| yati 8 va 9 varNopara hotI hai| 12. mandAkrAntA (vR. ra. 3-127)-22, 100, 13, 172, 178, 3866. ___ isake pratyeka caraNameM magaNa, bhagaga, nagaNa, vagaNa, tagaNa aura antameM 2 dIrgha varNa hote haiN| yati 4, 6 maura * varNopara hotI hai| 13. upendravajrA (kR. ra. 3-42)-58, 290, 343, 1594. isake pratyeka caraNameM jagaNa, vagaNa, jagaNa aura mamsameM 2 varNa guru hote haiN| 14. indravajrA (vR. ra. 3-41)-55, 126-27-3. isake pratyeka caraNameM vagaNa, phira tagaNa, jagaNa aura antameM 2 varSa guru hote hai| 15. bhujaMgaprayAta (vR..3-70).-4811. isake pratyeka caraNameM 4 yagaNa hote haiN|
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
_