Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ jiNadatta-carita (AdikAlika hindI kAvya) racayitA-kavivara rAjasiMha sampAdaka: DA. mAtAprasAda gupta ema.e., DI. liT. DA. kastUracaMda kAsalIvAla ema. e., pI. eca. DI. prakAzaka: gaMdIlAla sAha eDavokeTa __ maMtrI prabandha kAriNI kameTI, di0 jana pra0 kSetra zrImahAvIra jo jayapura
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ E *.0saM -: anukramaNikA 2 viSya 9. prakAzakIya bhUmikA 3. jisa carita 4. zabdakoSa Pr ... PE saM ka. -la. 1-40 1-168 162-240
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya hindI pada saMgraha ke prakAzana ke kucha mAsa pazcAt hI jiNadata carita' ko pAyakoM ke hAthoM meM dete hue atIna pramannatA hai / 'jiedatta carita' hindI sAhitya kI prAdikAlika kRti hai aura isake prakAzana se hindI sAhitya ke itihAsa meM eka nayA adhyAya jur3a sakegA, aisA merA vizvAsa hai| isake pUrva sAhitya podha vibhAga ko aora se 'pradya mna carita' kA prakAzana kiyA jA cukA hai| isa prakAra hindI ke do prAdikAlika evaM ajJAta kAvyoM kI khoja para prakAzana karake sAhitya zodha vibhAga ne rASTra bhASA hindI kI mahanI sevA kI hai| donoM hI kRtiyAM prabandha kAvya haiM aura hindI ke mAdikAla kI mahatvapUrNa kRtiyAM haiN| pradya mna carita kA jaba pravAzana huA thA no urAkA sabhI prora me svAgata huaA thA tathA stra 0 mahApaMDita rAhula sAMkRtyAyana, DA. nArIprasAda dvivedI, DA. vAsudevazaraNa agravAla evaM DA0 gatyendra jaise prabhRtti vidvAnoM ne usakI atyadhika sarAhanA kI thii| usI samaya paMrita rAhala sAMkRtyAyana ne to hameM jiraNadatta carita' ko bhI zIghra hI prakAzita karane kI preraNA dI thI lekina isakI ekagAtra prati DA. kanUra naMda kAmacIvAla ko jayapura ke pATodI ke maMdira ke hastalikhita graMthoM kI sUcI banAte samaya upalabdha huI thI isalie dUsarI prati ko prAvazyatA thii| isake pazcAt imakI dUsarI prati kI talAza karane kA bhI kAphI prayAga kiyA gayA lekina usameM abhI taka koI maphalatA nahIM milii| ata: eka hI hastalikhina prati ke prAcAra para hI imakA prakAzana kiyA jA rahA hai / jirAdatta carita ke sampAdana meM hindI ke murdhanya vidvAna DA mAtAprasAda jI gupta adhyakSa hindI vidyApITha, AgarA vizvavidyAlaya, prAgarA ne jo sahayoga diyA hai usake liye hama prAmArI haiN| DA gupta jI kI hamAre sAhitya zodha dimAga para sadaiva kRpA rahI hai| unhoMne pahile bhI pradya mna parita para prAkkathana likhane kA kaSTa kiyA thA /
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhitya zodha vibhAga dvArA khoja evaM prakAzana kA kArya tejI se cala Jain Granth Bhandars in Rajasthan rahA hai aura zIghra hI 'rAjasthAnI jaina santoM kI sAhitya sAdhanA' pustakeM prakAzita hone vAlI haiN| rAjasthAna ke jaina zAstra bhaNDAroM ko graMtha sUcI kA pAMcavA mAga bhI zIghra hI taiyAra hokara sAmane Ane vAlA hai| isameM 20 hajAra se adhika graMthoM kA paricaya rhegaa| isa taraha aura bhI pustakeM prakAzita hone vAlI haiN| sAhitya zodha vibhAga ko eka paMcavarSIya yojanA mI kSetra kameTI ke vicArAdhIna hai / tathA khoja evaM prakAzana ke kArya ko aura bhI adhika gatizIla banAne kA prayAsa jArI hai| abhI kucha samaya pUrva bhAratIya jJAnapITha ke vyavasthApaka DA0 gokalacaMda jI jaina jaba jayapura zrAye the taba unhoMne isa sambandha meM kucha subhAva mI diye the / zrAzA hI nahIM pUrNa vizvAsa hai ki zrAgAmI kucha hI varSoM meM prAcIna sAhitya kI khoja evaM prakAzana tathA arvAcIna sAhitya ke nirmANa kI dizA meM hama paryApta pragati kara sakeMge / mahAvIra bhavana 1-12-65 kha AL "" dalAla sAha eDavokeTa ajanika maMtrI
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA "jiNadaptacarita" kI upalabdhi DA0 kAsalIvAla ko rAjasthAna ke jaina zAstra bhaNDAroM ko praka sUcI banAte samaya huI thii| isako eka mAtra pANDalipi jayapura ke di. jai mandira pATohI ke zAstra bhaNDAra ke eka guTake meM saMgrahIta hai / gaTake kA prAkAra 6"x=" hai / isameM 34 patra hai| prathama 13 patroM meM 'jigAdatta carita' likhA hRyA hai / zeSa 21 patroM meM anya choTo 13 racanAoM kA saMgraha hai / ye kRtiyAM saMvat 1743 maMgasira budI 7 se lekara maMdat 1172 taka lipibaddha huI haiM / jigadatta carita' kA 'lekhana kAla saM. 1752 kArtika mudI 5. zukrabAra ' hai / yaha prati pAlama nivAsI puSkaramala ke putra mahAnaMda dvArA likhI gaI thI jo paJcamIvrata ke udyApana ke nimitta vratakartA kI ora se sAhitya- jagat ko bheMTa dI gayI thI / prati kAgaja para likhI huI hai / lipi sAmAnyata: spaSTa hai / pratyeka pRSTha para mAmAnyata. 32 paktiyA~ tathA prati paMkti meM itane hI akSara haiN| lekina prArambha ke 3 patra moTI lipi meM likhe huve haiM / isI taraha antima patroM meM lipi kicit patalI ho gayI hai / guTake ke patroM kA eka chora TehA kaTA huA hai, jisase kucha amara kaTa bhI gaye 1. saM. 1752 varSe kAtika mudi 5 zukravAmare likhitaM mahAnaMda pAlavaM nivAsI puSkaramalAtmaja / yAdRzaM pustakaM dRSTatrA, tAdRzaM nikhitaM mayA / yadi zuddhamazuddha vA, mama dopo na dIyate / / zubhaM bhavet lekhakAdhyApakayoH |shriirmt| paMcamIvratopamAnimitta |shubhN /
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ racanA kA nAma lipikAra ne prArambha meM kRti kA nAma 'jiNadatta kathA' tathA anta meM 'jiNadatta caupaI' likhA hai / svayaM kavi bhI apane kAdhya ke sambandha meM sthira maMtavya nahIM rakha sakA hai| vaha bhI kabhI 'carita,' kabhI 'purANa' evaM kAmI 'caupaI' ke nAma se racanA kA ullekha karatA hai / lekina jaina carita kAvyoM meM jIvana carita. kathA zrAkhyAyikA tathA dharma kathA prAdi ke lakSaNoM kA samanvaya prAyaH huA hai / isaliye cArata-kAvya ko kabhI kabhI 'kathA' ena 'purANa' bhI kahate haiM / isI dRSTi ko dhyAna meM rakha kara randa kavi ne bhI apane kAvya ko 'carita, 'kathA' evaM 'purANa zabdoM se abhihita kiyA hai| 'upaI' zabda kA prayoga mukhyataH isI chanda meM kavi ne apanI racanA nikcha karane ke kAraNa kiyA hai jaisA ki anyatra ullivita ca upaI-bandha zabda se prakaTa hai' / prastuta kAvya ko carita' nAma sa kahanA hI adhika ucita rahegA, kyoMki kavi ne ise prAya: 'carita' hI kahA hai aura yaha carita ) dhArmika hai isalie ise 'purANa' bhI kahA hai| kavi paricaya maMgalAcaraNa, sarasvatIcandanA evaM apano laghutA pradarNita karane ke pazcAt kavi ne apanA paricaya dete likhA hai ki ve jaisavAla jAti ke dhAvaka --...- .... 1. jatya hoi kutaiNi aMdhu, jiNadatta rayau caupaI baMdhu // 25 // jiraNadatta pUrI maI caupahI, chappana hoNadhi chamaha kahIM // 153 / / 2 mahu pasAu svAmini kari lema, jiNadatta caritu racau hau ma / / 16 / / tau pasAi zAraNa ghavaru lahara, tA jigadatta ariu hara kAhau / / 1 / / yaha jiNadatta dhariu niya kahiu, azuha kammu cui suha saMgahai / / 548 / / 3. hau akhau jiraNadatta purANu, paviu na lakharaNa chaMda bakhANa // 20 / / __ mai jomau jiNadatta purANu, lAkhu visyau praisu pamANu / / 550 //
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ the ' / pATala unakA gotra thA / kavi ke pitA kA nAma 'pacaUlIyA pramai' thA jo eka sthAna para 'Ate' bhI kahA gayA hai / kintu 'saste saMbhavataH ami prabhaI se pATha-pramAda ke bArA huA hai / inakI mAtA kA nAma 'sirIyA' thA / inake pitA kA saMbhavataH vacapana meM hI svargavAsa hogayA thA aura lAlana pAlana mAha meM hai ki nAti hoMne mAtA ke prati apanA maktimAva pradarzita karate huye likhA hai ki siriyA mAtA ne inaphA bar3e hI karUNA bhASa se pAlana kiyA tathA daza mAsa taka udara meM rakhA jisakI kRtajJatA se uRNa honA saMbhava nahIM thA / inakI mAtA dhArmika vicAroM vAlI thI / kavi kA nAma ralha thA lekina usake kitane hI chandoM meM 'rAjasiMha' athavA rAisiMha bhI nAma pAe haiM saMbhavataH kavi kA nAma rAjasiha thA lekina unakA laghu nAma, jisase ve jana-sAdhAraNa meM sambodhita kiye jAte rahe hoMge 'ralha' rahA hogA / isaliye kavi ne apanI isa kRti meM donoM hI nAmoM kA ullekha kiyA hai| paise usa yuga meM choTe nAmoM kA adhika prayoga hotA thA / valha, palha, bucA, dohana, pUno prAdi nAma bar3e nAmoM ke hI vikRta nAma haiM jinheM kavi hI nahIM kintu jana-sAdhAraNa bhI prayoga meM lAte the / pratha prazastiyoM meM aise saikahoM nAma par3hane ko milate haiM / isaliye yaha nizcita hai ki 'ralha mora 'rAjasiMha kavi ke hI do nAma the| 1. jaisabAla kuli uttama jAti, ghAIsai pAula uttapAti / ___paMUsIyA pAte phau pUtu, kadhai rAhu jiraNadatta caritu // 26 // jo jiNavatta kau suraNi pugaNu, tisako hoi gAe nivyANa / ajara amara gau lahai nista, cavai raha prabhaI kau putta // 551 / / 2. mAtA pAi namau jaM jogu, dekhAliyau behi mata loga / ucari mAza daza rahiu dharAi, dhamma jhudhi hui sirIyA mAi // 27 // puraNa puraNa paNavau mAtA pAi, jei hau pAliu karuNA bhAi / ma uvacAraNA huirAu uraNa, hA hA mAi majha jiNa saraNu // 28 / / sIna
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ racanAkAla +4 hindI ke AdikAla kI kRtiyoM meM 'jirAvata carita' aisI inI-ginI kRtiyoM meM se haiM jisameM svayaM kavi ne racanAkAla kA ullekha kiyA ho| isa dRSTi se bhI isa racanA kA vizeSa mahatva hai / ralchu kavi ne isa kAvya ko saMgata 1354 (saM. 1267 ) mAdavA sudi 5 guruvAra ke dina samApta kiyA thA / usa dina candramA svAti nakSatra para thA tathA tulA rAzi thii| bhArata para una dinoM alAuddIna khilajI ( san 1966 - 1316 ) kA zAsana thaa| kavi ne usa samaya kI rAjanaitika avasthA kA koI ullekha nahIM kiyA hai| saMbhavala urAne zAsana ke pakSa-vipakSa meM likhanA hI ucita nahIM smjhaa| pratha pramANa hai / asaMbhava nahIM ki isalie bhI chada kavi ne kAvya ke tIna sthaloM para padyoM kI saMkhyA kA bhI ullekha kiyA padyoM meM padyoM kI saMkhyA kramazaH 543 va 544 zrIM kahIM hai, jabaki pratilipi kAra ne ina padyoM kI saMkhyA 553 dI hai| mUla ke chaMdoM ko pratilipikAroM ne tor3a tor3a kara paDhA ho, saMkhyA meM kucha vRddhi ho gaI ho / anya kAraNa bhI saMbhava hai / hameM kavi dvArA diyA huA hI svIkAra karanA caahie| lekina ve padya kauna se hU~ jo bAda meM baDhA diye gaye haiM, isakA nirNaya taba taka nahIM ho sakatA jabataka isa racanA kI dUsarI prati upalabdha na ho / ataH aMdha-pramANa kathA kA zrAdhAra cAra seTha jinadatta kI kathA jaina samAja meM bahuta priya rahI hai| isa kathA 1. saMta teraha vajavaNe, bhAdava mudi paMcabha svAti nakhatta caMdu sunahatI, kaha rahata parava 2. gama sattAvana chappana horAtri saya mAhi ( 552 ) saya kahI ( 553 ) guru dipAM / sarasUtI / / 26 //
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ para prAkRta, saMskRta, apabhraMza evaM hindI Adi sabhI bhASAoM meM kRtiyAM milatI hai / 'abhidhAna rAjendra' koza meM isa kathA kA udbhava prAkRta bhASA meM nivaDa zrAvazyaka kathA evaM zrAvazyaka cUNi graMthoM meM batalAyA gayA hai| yaha kathA vahA~ cakSura ke prasaMga para kahI gayI hai kyoMki jinadata pASANa ko putalI ko dekhakara hI saMsAra kI ora pravRtta huA thA / prAkRta bhASA meM eka aura racanA nemicandra ke ziSya sumati garie ko bhI milatI hai / saMskRta bhASA meM jinadasa caritra AcArya guNabhadra kA milatA hai| yaha eka uttama kAvya hai aura jinadatta ke jIvana para acchA prakAza DAlane vAlI eka sundara kRti hai| yaha mANakacandra di0 jaina graMthamAlA se prakAzita bhI ho cukA hai| isake pazcAt apabhraMza mASA meM 'jirAyata kahA' kI racanA karane kA zra eya kavivara lAkhU athavA lakSmaNa kI hai jinhoMne use saMvat 1257 meM samApta kI thii| apaza mApA meM racita yaha racanA jaina samAja meM atyadhika priya raho hai ataH graMtha bhaNDAroM meM isa graMtha kI kitanI hI pratiyA~ upalabdha hotI haiN| isameM 11 saMdhiyA~ haiM aura jinadatta ke jIvana para sundara kAvya racanA kI gaI hai| hamAre kavi ralha athavA rAjasiha ne lAlU kavi dvArA racita 'jiyatta kahA' athavA 'jirAyata carita' ke AdhAra para navIna racanA kA sarjana kiyA jisakA ullekha unhoMne apane kAva ke anta meM bar3e zrAgAra pUrvaka kiyA hai| raha kavi ne lAlU kavi dvArA viracita 1. basantapure nagare vasantapurasce svanAmakhyAte zrAvake, prA. ka. / vasantapure nagare jiyasattU rAyA jiragadalo seTThI, prAva, 5 pra / A. cU. (tatkathA cakSurindriyodAharaNe caklaMdiya pade tRtIya bhAge1105 pRSThe kAusaggA 427 pRSThe ca prarUpitA) pRSTha saMkhyA 1462 2. dekhiye jinaratna koza 3. dekhiye DA0 kAsalIvAla -- pRSTha saMkhyA- 135 dvArA saMpAdita prazasti saMgraha pRSTha saMkhyA - 10 mA | 4. madda joya jiladatta purANu lAkhu viramata asa dekhi bisUra rayau phuDa eDa. hatthAlavaNa buha dehu ||550|| pAMca
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ racanA ko "jiraNadatta purANa' ke nAma se sambodhita kiyA hai| ralha kavi ke pazcAt bhI 15 vIM zatAbdI meM do vidvAnoM ne jinadatta ke jIvana para alaga alaga kRtiyAM likhii| inameM prathama mahApaDita raidhu haiM jo apanaza ke bhArI vidvAna the sadhA usa bhASA meM racanA karanA gaurava samajhate the / isI zatAbdI meM guNasamudra sUri ne saMrakRta gadya meM saMyat 1454 meM jinadatta kathA likhii| isake pazcAt 20 vIM zatAbdI meM pannAlAla caudharI ne jinadatta caritra banikA 'evaM bakhtAvara siMha ne jinadatta carita bhASA (chanda baddha) nikhA / isa prakAra bhaTi jinadatta kI kathA prAyaH pratyeka yuga meM lokapriya rahI hai aura jana vidvAna usake jIvana para eka na eka racanA likhate A rahe haiM / ralDa kAya dvArA racita 'jiraNadatta carita' pUrvApara sabhaya ke anumAra paturtha racanA hai, isa dRSTi se bhI racanA kA mahatva hai / ralaha kI racanA ke anusAra jinadatta kI jIvana-kathA nimna prakAra hai :---- kathA sAra (56 ne 65) jinadatta vasaMtapura ke seTha jIva deva kA ikalautA putra thaa| usakI mAtA kA nAma jIvaMjamA thaa| usa samaya vasaMtapura para candrazekhara nAma kA rAjA rAjya karatA thA / jIvadeva nagara seTha thA aura usakI saMpatti kA koI pAra nahIM thA / jinadatta ko khUba lADa pyAra se pAlA gayA thA / 15 varSa kI avasthA meM use par3hane ke liye upAdhyAya ke pAsa bhejA gayA / vahAM usane lakSaNa natha, chanda zAstra, taka zAstra, zyAkaraNa, rAmAyaNa evaM mahApugaraNa paddhe / isake pazcAt use anya kalAyeM simlalAI gii| (66 se 76) yuvA hone para jaba usane vivAha karane kI koI icchA prakaTa nahIM kI to seTha ko bahuta cintA huI / meTha ne nagara ke jubAriyoM epaM laMpaToM ko bulAyA aura jinadatrA ko mArga para lAne kA upAya karane ke liye kahA / aba jinadatta juAriyoM ko saMgani meM rahane lagA aura nagaravadhunoM ke pAsa jAne lagA lekina phira bhI usakA mana unakI ora nahIM jhukA /
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ peTha (77 se 105) eka dina vaha nandana bana gayA aura vahA~ usane eka pApA ko putalI ko dekhA aura usakI sundaratA kI prazaMsA karane lagA / aba yaha bhI aisI hI kisI suMdarI se vivAha karane kI icchA karane lagA / juvAriyoM ne jinadatta ko jaba isa sthiti meM bar3A prasanna huA / juvAriyoM ne sena se apAra dhana prApta kiyaa| bulAkara seTha ne pUchA ki yaha pratimA kisa strI kI thii| zilpakAra ne batAyA ki yaha caMgapurI ke nagara seTha vimalaseTa kI kanyA vimalAmatI kI pratimA thI / seTha ne citrakAra se apane putra jinadatta kA mizra utaravAyA aura eka brAhmaNa ko vaha citra dekara caMpApura bhejA / zilpakAra ko (106 se 127) vimalaseTha usa citra ko dekhakara evaM mAtA pitA ke sambandha meM jAnakArI kara vimalAmatI kA vivAha jinadatta ke sAtha karane kI svIkRti dI / basantapura se bar3I dhUma dhAma se bArAta campApura ke liye ravAnA huii| bArAta meM hAthI, ghoDe, ratha, pAlakI Adi sabhI the| donoM kA vivAha ho gayA aura bArAta vasantapura lauTa zrAI | jinadatta aura vimalAmatI sAmanya rahane lage / (128 se 145 ) eka dina pAlakI meM baiThakara jinadatta caityAlaya jA rahA thA ki usakI juvAriyoM se bheMTa ho gayI / unhoMne jinadatta ko jumrA khelane kA nimantraNa diyA / jinadatta unakI bAta TAla na sakA / vaha jujhA khelane lage aura jinadatta usameM 11 karoDa dravya hAra gyaa| jinadatta jaba dAMva hAra kara ghara jAne lagA to juvAriyoM ne use binA rupayA cukAye jAne nahIM diyA / jinadatta ne apanA AdamI apane pitA ke maNDArI ( munIma ) ke pAna bhejA lekina usane juprA meM hAre huye rupayoM ko cukAne se manA kara diyA / Akhira use milAvatI kI kAMcalI 6 karoDa rupayoM meM becanI pdd'ii| jinadatta ko isase atyadhika duHkha huaa| vaha ghara Akara videza jAkara dhana kamAne kI socane lagA | ( 146 me 158 ) patra apane zvasura ke yahAM se isI samaya usane eka cAla calI aura eka jhUThA maMgA liyA jisameM usako bulAne ke liye likhA sAta
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ hanA thA / jinadatta eta vimalAmatI baMpApurI ke liye cala diye / yaha unako pahalI videza-yAtrA thI / vimala seTha ne unakA acchA satkAra kiyaa| lekina 4-5 dina pazcAt hI vaha usa vimalAmatI ko caityAnA meM akelI chor3akara vagapura ke liye ravAnA ho gayA / pati ke viyoga meM vimalAmatI atyadhika sadana karane lagI aura usake lauTane taka yaha vahIM caityAlaya meM rahane lgii| (156 se 176) jinadatta dazapura nagara ke praveza dvAra para pahu~cA to vahA~ ke udyAna ko dekhane lagA / itane meM hI vahAM nagara seTha sAgaradatta AyA / idhara vaha bAgIcA jinadatta ke Agamana se harA hone lagA / harI vASTI ko dekhakara mAgAyatta prasanna ho gayA aura usane jinadata se usa bADI ko suvAsita evaM phalayukta karane ko kahA / jinadatta ne zIghra hI prakSAla kA jala una per3oM meM siMcana kiyA aura de zIna ho hare evaM phala bAna ho gaye / aba vahA~ prAma, nAraMgI, sahArA, dAkha, ilAyacI jAmana zrAdi ke vRkSa lahalahAne lage / sAgaradatta usake ina kAryoM se bar3A prabhAvita huyA aura use apane ghara le jAkara apanA dharma-putra ghoSita kara diyaa| (17716) kucha sAraya pazcAt jinadatta sAgaradatta ke sAtha vyApAra ke liye videzayAtrA para ravAnA huaa| unake sAtha nagara ke aneka vyApArI evaM 12 haz2Ara baloM kA TA~DA thA / ve jahAjo meM sAmAna lAdakara cale / (1602 02) unheM samudra-yAtrA kA jJAna thaa| ve hanA ke pravAha ko dekhakara calate the / veraNAnagara ko chor3a kara ve kavaNa dvIpa meM pahu~ce / yahA~ se maMbhApAdana calakara kuNDalapura pahu~ce aura madamadvopa meM hokara ve pATala tilaka dvIpa meM pahu~ne / gotra hI ve sahajAvato nagarI ko chor3akara phokalanagarI meM praveza kiyA / phira vahAM ke kitane hI dvIpoM ko pAra karate huye siMghala dvIpa pahu~ne / yahA~ be aneka vastuoM kA kraya vikraya karane lage / ve apanI vastutroM ko to maha~gA becate evaM maste bhAvoM se vahA~ kI vastunoM ko kharIdane / pATha
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ (201se216) siMghala dvIpa kA usa samaya dhanavAhana nAma kA samrATa zrA / usake zrImatI nAma kI rAjakumArI thI jo eka masaMkara myASise pIr3ita thii| jo bhI vyakti rAtri ko usakA paharA detA thA, vahIM mRtyu ko prApta ho jAtA thaa| isa kArya ke liye rAjA ne pahare para bhejane ke liye pratyeka parivAra ko pravasara bA~Ta rakkhA yA / usa dina eka mAlina ke ikalaute putra ko zarI thI, isaliye yaha prAtaH kAla se hI ro rahI thI / jinadatta usake karuNa vilApa ko nahIM saha sakA aura usake putra ke sthAna para rAjakumArI ke pAsa svayaM jAne ko neyAra ho gyaa| (21 se 232) sAyaMkAla ko java vaha jinadatta rAjA ko pIDita kanyA ke pAsa paharA dene gayA, to rAjA use dekhakara bar3A dukhita huA aura rAjakumArI kI niMdA karane lgaa| jinadatta rAjakumArI se milA 1 rAjakumArI ne usake rUpa, yauvana evaM prAkaka vyaktitva ko dekhakara usase vApasa cale jAne kI prArthanA kI / ye bAtacIta karane lage aura isI bIca meM rAjakumArI ko nidrA mAgayI / bAtacItta ke samaya jinadatta ne usake muMha meM eka sarpa dekha liyA / jaba rAjakumAro so gaI, to vah zmazAna meM jAkara eka nara-muDa uThA lAyA aura use rAjakumArI ko khATa ke nIce rakha diyA aura talavAra hAtha meM lekara svayaM vahIM chipa gayA / rAtri ko rAjakumArI ke mukha meM se vaha bhayaMkara kAlA sarpa nikalA / vaha nara muDa ke pAsa jAkara use isane lagA / jinadatta ne jaba yaha dekhA to usane sarpa ko pUcha pakar3a kara ghumAyA, jisase vaha vyAkula hogayA aura phira use poTalI meM bAMdha kara niHzaMka sogayA / (233se 236) prAtaH hone para rAjA ko jinadatta ke jIvita rahane ke samAcAra mAlUma par3e to vaha turanta hI kumArI ke mahala meM AyA paura sArI sthiti se avagata huA / rAjA ne zrImatI ke sAtha jinadatta kA vivAha kara diyA ! kucha dinoM taka ve donoM bahIM sukhapUrvaka rahe aura jaba jalapAna palane lagA to vaha bhI rAjA se prAjJA lekara zrImatI ke sAtha ravAnA huA / rAjA ne vidA karate huye use apAra sampatti dI /
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ (240243) sAgaradatta zrImatI ke rUpa evaM badana ko dekhakara kAmAsakta ho gayA evaM use prApta karane kA upAya socane lagA / usane eka poTalI samudra meM lie dii| polI ke lie jAna jora se rone lagA tathA use prApta karane ke liye hAhAkAra karane lgaa| jinadatta sAgaradatta kI pIr3A ko dekhakara eka rassI ke sahAre poTalI ko nikAlane ke liye samudra meM uttara gyaa| taba sAgaradatta ne DorI ko bIca hI meM se kATa diyA, jisase jinadatta samudra meM raha gayA | (244 se 258) zrImatI use DUbA huA jAnakara vilApa karane lgii| sAgaradatta use moTI 2 bAtoM se phusalAne lgaa| lekina usake zola ke prabhAva se jalamAna ho jagamagAne lgaa| jalayAna ke anya vyApAriyoM ne sAgaradatta ko khUba phaTakArA tathA saba loga zrImatI ke hAtha paira jor3ane lge| Akhira jalayAna eka dvIpa para jA lgaa| phira vaha zrImatI sAgaradatta ko chor3akara anya vyApAriyoM ke sAtha campApurI calI gaI aura caityAlaya meM vimalamatI ke sAtha rahane lagI / ( 256 se 268 ) samudra meM girate hI jinadatta ne bhagavAna kA smaraNa kiyA / itane meM hI use do lakar3I ke Tukar3e mila gaye aura unake sahAre vaha eka vidyAdhara nagarI meM pahu~ca gayA / taTa para Ate huye dekhakara pahile to vahA~ ke caukIdAra use mArane ke liye daur3e lekina bAda meM usakI zakti evaM sAhasa ko dekhakara unhoMne usakA svAgata kiyA aura use vimAna meM baiThAkara vidyAdharoM kI nagarI rathanUpura le gye| vahAM usakA bhavya svAgata huA aura vahA~ ke rAjA azoka ne apanI kanyA zrRMgAramatI kA usake sAtha vivAha kara diyA / jinadatta ko daheja meM 16 vidyAe~ milI tathA inake atirikta unane aura bhI vidyAe~ prApta kii| jinadatta nahIM kAphI samaya bhAnanda se rahA tathA anta meM prasthAna kI taiyArI karane lgaa| rAjA ne use kAphI sampatti dI tathA eka vimAna diyA | vaha vimAna se zrRMgAramatI sahita caSApurI meM A gyaa| dasa
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 296 se 319 ) vahA~ sabase pahile usane vahI vADI dekho / ve donoM usa rAta udyAna meM hI Thahara gye| pahile jindala sare gayA aura bAda meM pagAramatI so gaI aura jinadasa jAgane lgaa| jinadatta ne apanI svo ko mapanA kauzala dikhalAne ke liye bItA kA rUpa dhAraNa kiyaa| sAramatI jaba jagI aura usane jinadatta ko nahIM pAyA to vaha vilApa karane kA nAma lekara rone lgii| itane meM hI vahA~ vimala seTha AyA aura use vaidyAlaya meM le gayA jahA~ vimalamatI evaM zrImatI pahile se jinadatta kI pratIkSA kara rahI thI / lagI / vaha jinadatta ( 320 se 333 ) jinadatta baune kA rUpa dhAraNa kara nagara meM aneka kautUhala pUrNa kArya karane lgaa| usane rAjA se bheMTa kI aura apanI sthiti para usase nivedana kiyA | usane kahA ki vaha bhUkhoM marane ke kAraNa brAhmaNa se baunA bana gayA hai| usane rAjA se usake dvArA kiye huye kautuka dekhane kI prArthanA kI / rAjA ne use AjJA devI / vaha khela dikhalAne lgaa| vaha apanI vidyAtrala se prAkAza meM ur3a gayA aura aneka tAla ghara kara tAlI bajAne lagA ! rAjA ne prasanna hokara usase puraskAra mA~gane ke liye kahA / taba rAja sabhA ke kisI sadasya ne kahA ki yadi yaha vimala seTha kI tInoM lar3akiyoM ko jo tyAlaya meM mauna raha rahI thI bulA sake taba ho ise puraskAra diyA jAe / caune ne kahA ki mAnava hI nahIM vaha pASANa pratimA ko bhI bulA sakatA hai / phira usane vidyAvala se pASANa kI zilA ko bhI haMsA diyA / ( 334 se 343 ) rAjA ne phira usase puraskAra ke liye kahA / isa para kisI anya vyakti ne kahA ki jaba taka vaha trimala seTha kI tInoM lar3akiyoM ko nahU~mA de, taba taka use puraskAra nahIM diyA jaae| jinadata ne yaha bhI svIkAra kara liyA aura eka 2 dina ukta tInoM meM se eka 2 strI ko bulAne ke liye kahA / usake kahe anusAra bArI 2 se ve striyA AI aura jinadatta ne unakI sArI bAteM batalAdI / isase rAjA aura bhI prabhAvita huA / gyAraha
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3444360) isI samaya rAjA ke mahala vA eka hAthI unmata ho gayA aura saba baMdhana tor3akara vaha nagarI meM svacchaMda phirane lagA / cAroM ora kolAhala maca gyaa| tIna dina taka yaha hAthI kisI se bhI nahIM pakar3A jA sakA / loga nagara chor3akara bhAgane laga / rAjA ne ghopaNA kI ki jo bhI vora hAthI ko vaza meM kara legA use vaha apanI kanyA evaM prAdhA rAjya degA / baune ne rAjA kI ghoSaNA ko svIkAra kiyA / baune ne vidyA-jala se hAthI ko vaza meM kara liyA, usane usa para caTakara khUba ghamAyA aura aMta meM use le jA kara ThA meM vA~dha diyA / bone kA yaha camatkAra dekhakara upasthita janatA ne usako jayajayakAra kii| (361 se 384) baune ne rAjA se rAjakumArI ke sAtha vivAha ke liya kahA / rAjA jina maMdira gayA aura usane apane guru se sArI bAta kahI / guru ne rAjA se jinadatta dvArA kiye gaye abataka ke kAryoM kA savistAra varNana kiyA / phira rAjA ne baune ko vAstavika bAta batAne ke liyekahA to vaha rAjakumArI ke sAtha vivAha karane se inkAra karane lagA / maMtriyoM ne rAjA se baune ke sAtha rAjakumArI kA vivAha karane ke liye manA kiyA / (385se427) maMtriyoM ne bone se phira apane jIvana ko satya kathA kahane ke liye kahA, to usane apanI sArI rAma kahAnI kahadI aura kahA ki vihAra (caityAlaya) meM rahane vAlI sInoM striyAM usakI paliyAM thI / yaha suna rAjAne una striyoM ko bulAne bhejA, to ve mauna dhAraNa kara baiTha gayIM / isa para rAjA, maMtrIgaNa evaM prajAjana usa caityAlaya meM gaye aura unase baune dvArA kahI huI bAta para prakaTa karane ke liye kahA / baune aura una striyoM meM khUba bAdavivAda huaa| tInoM striyoM ne use apanA pati mAnane se inkAra kara diyA tathA hRppA seTha kI kathA kahI jisake videza jAne para eka dUsarA ghUtaM pAkara happA seTha bana gayA thA aura una striyo ne bhI use apanA svAmI mAna liyA thaa| (428se446) anta meM tInoM striyoM kI usane parIkSA lI / usakI parIkSA meM saphala hone ke pazcAt jinadatta ne apanA vAstavika rUpa dhAraNa kiyaa| bAraha
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaha kAmadeva ke samAna deha vAlA ho gyaa| sabhI usake rUpa ko dekhakara cakita ho gayIM / tInoM striyAM utake caraNoM meM par3agaI praura mapanI 2 kathA kahane lgii| rAjA ne mI usase kSamA mAMgI tathA apanI rAjakumArI kA vivAha usake sAtha kara diyA / rAjA ne use apAra dhana, sampadA, evaM hAthI ghoDe prAdi vAhana diye / (447se 456) jinadatta kucha dinoM taka vahA~ rahane ke pazcAt sAgaradatta se milane gayA / usake pApodaya se hAtha-pAMva gala gaye the / jinadatta ne usase apanA sArA ghana se liyA aura campApura se vidA lekara yaha apane deza yasaMtapura ko ravAnA huA / usane apane sAtha eka bar3I bhArI senA lI / usakI senA ko dekhakara bar3e 2 rAjA kAMpane lage aura isa taraha vaha bar3e ThATa-bATa se se vasaMtapura ke samIpa pahu~ca gayA / (457se 464) vasaMtapura ko prajA senA ko dekhakara ghara se bhAgane lagI sathA sArA nagara senA se beSTita ho gayA / khAiyAM khoda kara unheM jala se bhara diyA / candrazekhara rAjA ne prajA ko sAntvanA dI aura kahA ki jabataka usake pAsa do hAtha haiM, tabataka koI bhI zatru parakoTe meM para nahIM rakha sktaa| cAroM mora mobiMdI hone lgii| rAjA ne apane matriyoM se maMtraNA karake vAstavika sthiti jAnane ke liye jinadatta ke pAsa dUta bhejaa| (465se474) candrazekhara kA dUta jinadatta ke darabAra meM gayA aura usane usake Age ratnoM kA thAla rakhakara yathAyogya abhivAdana kiyA / dUta ne jinadatta se vyartha hI prajA kA saMhAra na karane evaM ucita daNDa lekara vApasa lauTane ke liye prArthanA kii| lekina jinadAsa ne kahA ki use kisI prakAra ke daNDa kI AvazyakatA nhiiN| vaha to nagara seTha jIvadeva evaM usakI patnI jIvaMjasA ko lenA cAhatA hai| dUta ne seTha ke pavitra jIvana kI prazaMsA kI aura kahA ki saMbhavataH rAjA aise bhavya puruSa ko nahIM de sktaa| lekina jinadatta ne dUta kI eka na sunI aura zIghra hI unheM samapita karane kA mAdeza diyA / teraha
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ (475se 486) dUta ne ghApasa lauTakara rAjA se sArI mAta khiiN| rAjA candrazekhara ne kisI bhI paristhiti meM seTha ko denA svIkAra nahIM kiyA / jaba yaha bAta seTha ko mAlUma huI to vaha jinadatta ko yAda karane lagA aura usane apane phUTe bhAgya ko dhikkArA / seTha apane hI kAraNa sAre nagara para itanA saMkaTa lene ko taiyyAra nahIM huA aura zatru senA meM svayaM jAne ko taiyyAra ho gayA kintu usakI A~kha phar3akane lagI evaM citta pulakita ho uThA jo usako putra milana ko mAno sUcanA de rahe the / seTha seThAnI kucha anya vyaktiyoM ke sAtha, paMca parameSThI kA smaraNa karate huye rAjA se milane cala diye / (487se512) Darate 2 seTa rAjA ke pAsa paTcA / jinadatta apane mAtA pitA ko dekhakara prasanna ho rahA thA / usane unake mauna rahane kA kAraNa pUchA, to seTha ne apane videza gaye huye putra ke bAre meM sArI bAta kahI / seThAnI ne kahA usake samAna unake bhI eka putra thA / yaha sunakara jinadatta usake pairoM meM gira gayA aura usakI cAroM patniyA~ bhI usake caraNoM meM lipaTa gayIM / mAtA ke stanoM se dUdha kI dhArA baha nikalI / gajA candazekhara ne jinadatta kI bar3e mAdara ke sAtha agavAnI kI aura donoM vasantapura meM rAjya karane lage / kucha varSoM bAda jaba candrazekhara kA svargavAsa hogayA to jinadatta akelA hI rAjya karane lgaa| (513se548) eka bAra asaMtapura meM nintha muni kA prAgamana hudhA jinabatA apanI striyoM ke sAtha unake darzanArtha gayA aura unakA dharmopadeza sunA / isake pazcAt usane apane pUrva mavoM ke bAre meM jAnanA cAhA to usakA bhI samAdhAna kara diyA / saMsAra kI prasAratA ko jAnakara usane cAroM patniyoM sahita jina dIkSA le lI aura tapazcaraNa kara aSTama svarga prApta kiyA / usakI cAroM striyA~ mI mara kara svarga giiN| (546 se553) anta meM kavi ne jinadatta carita kI prazaMsA karate hame likhA hai ki "jo koI bhI isa kAvya kI sunegA, sunAvegA, lilegA tathA likhavAvenA use dhana dhAnya, sampadA evaM puNya lAma hogaa"| cauvaha
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 jaina kathA sAhitya kA svarUpa evaM vikAsa jaina kaviyoM evaM vidvAnoM ne kathA graMthoM ke likhane meM pUNaM ruci lI hai / ina kathA graMthoM kA mukhya uddezya sAmAnyataH kisI puruSa-strI kA caritra saMkSepa meM carita kara usake sAMsarika sukha-dukhoM kA kAraNa usake svayaM kRta pApa-puNya ke pariNAma ko prakaTa karanA hai| dharmopadeza ke nimitta laghu kathAoM kA nirmANa zramaraNa-paramparA meM bahuta hI prAcIna kAla se rahA hai / isake atirikta kathAkAroM kA mukhya uddezya jagat ke prANiyoM ko kalyANa mArga ko aura prerita karane kA rahA hai| laghu kathAoM ke svAdhyAya meM sAdhu evaM gRhastha donoM hI vizeSa rUci lete haiM aura ve unheM acchI taraha se hRdayastha kara lete hai / isIliye laghu evaM vRhad donoM hI prakAra ke kathA kavya hameM prAkRta, saMskRta, apanA evaM hindI bhASA meM pracura mAtrA meM milate haiM / kathAoM ke mukhya viSaya kA varNana karane kA DhaMga prAya: ina sabhI bhASAoM meM ekasA rahA hai / jaina kathA sAhitya ko hama tIna bhAgoM meM vibhAjita kara sakate haiM / (1) vrata kathA sAhitya - eka prakAra kI kathAyeM vratoM ke mAhAtmya pratipAdita karane ke liye likhI jAtI rahI haiN| me prAyaH laghu kathAoM ke rUpa meM milatI haiM jinameM kisI eka ghaTanA ko lekara kisI pAtra vizeSa ke jIvana kA utthAna athavA patana dikhAyA jAtA rahA hai| kathA ke madhya meM kisI saMkaTa athavA vyAdhi vizeSa ke nivAraNArthaM vrata ko pAlana karane kA upadeza diyA jAtA hai| vrata ko nicina samApti para usake sabhI kaSTa dUra ho jAte haiM aura taba usake jIvana ko udA pandraha
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ haraNa svarUpa rakha kara pAThakoM meM kisI eka vrata vizeSa ko pAlane kA upadeza diyA jAtA hai / aisI kathAmoM meM ananta vrata kathA, aSTAhnikAprata kathA, rohigIvata kathA dazalakSaNata kathA, dvAdazavata kathA, raniyata kathA, meghanata kathA, puSpAMjalivrata kathA. sugandhadazamIyata kathA, muktAvaliyata kathA, Adi ke nAma ullekhanIya haiM / (2) jIvana kathAyeM kucha aisI laghu athavA vRhad kathAyeM haiM jinameM kisI vyakti vizeSa ke jIvana kA varNana rahatA hai| isake atirikta kucha sAmAjika athavA ghaTanApraghAna kathAyeM bhI likhI jAtI rahI haiM / aThAraha nAtA thA tathA rakSAbaMdhana kathA kucha aisI hI kathA kutiyA~ hai| tIrthakara, prAcArya, athavA vyakti-vizepa se sambandhita kathAnoM meM jyeSTha jinavara kayA, akalaMka deva kathA, aMjana cora kathA, candanamalayAgiri kazrA, dharma buddhi pApa buddhi kathA, nAgadhI kathA, nizibhojana kathA evaM zIla kayA Adi ke nAma ullekhanIya hai / ye RghAyeM bhI jIdhana ke liye preraNAdAyaka siddha huI haiN| (3) romAJcaka kathA sAhitya-- tIsarI prakAra kI ve kathAyeM haiM jo kisI zrAvaka evaM muni vizeSa ke jIvana para AdhArita rahatI haiM aura unameM nAyaka ke jIvana kA mAdyopAnta varNana rahatA hai| inameM adhikAMza kathAyeM romAJcaka hotI haiM jinameM nAyaka dvArA prAdhcaryajanaka kAryoM ko sampanna kiyA jAtA hai / isake jIvana kA kabhI utthAna hotA hai to kabhI usakA mArga saMkaToM se pravaruna dikhAI dene lagatA hai lekina nAyaka apanI viziSTa yogyatA evaM mAhama se unheM pAra karake pAThakoM kI prazaMsA kA pAtra banatA hai aura puNya kI mahimA kA yazogAna kiyA jAne lagatA hai| aisI kAmoM meM nAyaka kA eka se adhika vivAha, siMhala-yAtrA, vana meM akele bhramaNa karake kisanI hI alaukika vidyAoM ko prApta karanA, unmattagaja. ko vaza meM karanA, apanI vidyAnoM kA pradarzana karanA Adi ghaTanAyeM mukhya rUpa solaha
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ se vAgata hotI haiM jo pAThakoM meM nAyaka ke ovana ke prati utsukatA banAye rakhatI haiN| aise romAJcaru kathA-vAvyoM meM zrImala, ratnacUDa, jinadatta, nAgakumAra, bhaviSyadatta, karakaMDu, sanatkumAra, ghanyakumAra, ratna zekhara, jIvandhara, pradya mna aAdi viziSTa mahApuruSoM ke jIvara para prApaparita kAvya ullekhanIya haiN| ye kAvya prAyaH uparyukta sabhI bhASA meM milate haiM / ina puNya puruSoM ke jIvana meM ghaTane bAlI pramukha ghaTanAyeM nimna prakAra haiM : zrIpAla ___ siddhacakra pUjA ke mAhAtmya ko prakaTa karane ke liye zrIpAla ke jIvana kA smaraspa kiyA jAtA hai| usake jIvana meM marva prathama kuSTha roga pIr3A kI ghaTanA prapatI hai jisake kAraNa use rAjya-mAra chor3akara aMgala kI zaraNa lenI par3atI hai / isI bIca usakA rAjakumarase mainAsundarI se vivAha ho jAtA hai pApa-puNya ke anusAra sukha-dulna kI prApti hotI hai isa siddhAnta para maTAna rahane ke kAraNa vaha apane pilA kI kopa bhAjana banatI hai / manAsundarI apanI patibhakti evaM siddhacakra pUjA ke prabhAva se zrIpAla evaM usake sAthiyoM kA kuSTha dUra karatI hai / zrIpAla ko nayA jIvana milatA hai aura vaha maza evaM sampatti sarjana ke liye videza jAtA hai vahA~ umakA kitanI hI rAjakumAriyoM ke sAtha vivAha hotA hai, lekina dhavana seTha ke dvAsa samudra meM girAyA jAnA, apane bAhubala se use taira kara pAra karanA, rAjakumArI ke sAtha vivAha hone ke samaya apane virodhiyoM ke kupatroM se jhUlI kA pradeza milanA, punaH daivI sahAyatA se usaroM mI bana jaranA evaM rAjakumArI ke sAtha vivAha honA aAdi ghaTanAyeM usake jIvana meM isa prakAra AtI haiM, isame paraka yaha kalpanA bhI nahIM kara sakatA ki bhaviSpa meM nAyaka ke jIvana meM phona sI vipatti evaM sampatti prAne vAlI hai / zrIpAla ke jIvana kI kathA jaina samAja meM bahuta priya hai| ratnacUla rasmanDa kamalasena rAjA kA putra thA / usakA jIvana bhI aneka rogA satraha
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ romAJcaka ghaTanAmoM meM bharA par3A hai| ratnabUDa ne eka madonmatta gaja kA damana kiyA thA kintu vaha gaja ke rUpa meM vidyAdhara thA ataH usane ralacUr3a kA hI apaharaNa kara use jaMgala meM lA phaTakA / isa ke pazcAt yaha nAnA pradezoM meM bhramaNa karatA rahA aura usane aneka sundara rAjakanyAyoM se vivAha kiyA, aneka vidyAthe prApta kii| tadanaMtara rAjadhAnI pAkara usane kitanoM ho varSoM taka rAjya sukha mogA aura anta meM sAcu jIvana apanA kara svarga lAbha liyaa| ratnacura ke jIvana para prAkRta bhASA meM aneka racanAyeM milatI haiM mAgakumAra zrutapaMcamI vrata ke mAhAtmya ko pragaTa karane ke avasara para nAgakumAra ke jIvana kA varNana kiyA jAtA hai | nAgakumAra kanakapura ke rAjA jayandhara eka rAnI pRthvI devI kA putra thA / zauyAva meM nAgoM ke sAtha rakSA kiye jAne ke kAraNa usakA nAgakumAra nAma par3A / nAga deza meM hI aneka vidyAyeM sIkhakara vaha yuvA humA aura vahAM kI mundara kinnariyoM se usane vivAha kiyA / nAgakumAra kA sautelA bhAI zrIdhara utsase vidveSa rastratA ghA / nAgakumAra jaba nagara ke eka madonmata hAthI ko baga karane meM maphala hogayA to zrIdhara aura bhI kupita ho gyaa| nAgakumAra apane pitA kI salAha mAnakara kucha samaya ke liye videza bhramaNa ke liye calA gyaa| sarva prathama vala mathurA pahuMcA aura vahA~ ke rAjA kI kanyA ko bandIguha se nikAla kara kAzmIra pahu~cA jahA~ para vINA bAdana meM tribhuvanarati ko parAjita karake usake sAtha vivAha kiyA / ramyaka vana meM usakA kAla guphAdhAso bhImAsura se sAkSAtkAra humA / kAMcana guphA meM gaTca kara usane aneka vidyAya evaM apAra sampatti prApta kii| isake pazcAt usakI girizikhara ke rAjA banarAja se bheMTa huI aura Urjayanta parvata kI pora usakI putrI lakSmI se usane vivAha kiyA / nAgakumAra vahA~ se Urjayanta parvata kI ora gayA / vahAM usane sindha ke rAjA caMpradyota se apane mAmA aThArA
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ girinagara ke rAjA ko rakSA kI aura usake badale usako putrI se vivAha kiyaa| isake pazcAt usane prabaMdha nagara ke matyAcArI rAnA sukaMTha kA vadha kiyA aura usako pucI rukmiNI se vivAha kiyA / panta meM usane pihitAsava muni se apanI priyA lakSmImatI ke pUrva bhava kI kathA evaM tha tapaMcamI ke upavAsa ke phala kA varNana sunA / zrIdhara dvArA dIkSA lene ke kAraNa usake pitA ne nAgakumAra ko bulAkara aura use rAjya dekara svayaM dIkSA dhAraNa kara lii| nAgakumAra ne rAjya sukha bhoga phara manta meM sAdhu jIvana apanAyA mora mara kara svarga prApta kiyA / mahAkavi puSpadaMta kA apabhraka bhASA meM cibaddha "sAyakumAra cariu' isa kathA kI eka bahuta sundara racanA hai| bhaviSyadatta bhaviSyadatta eka zreSThi putra hai / vaha apane sautele bhAI bandhudatta ke sAtha vyApAra ke liye videza jAtA hai vahA~ vaha khUba dhana kamAtA hai aura vivAha bhI karatA hai / usakA sautelA bhAI use bAra-bAra dhokhA detA hai bhaura eka dina cana meM use akelA chor3akara usakI patnI ke sAtha lauTa prAtA hai| bhaviSyadatta mI eka pathika ko sahAyatA se ghara lauTatA hai aura rAjA ko prasanna karake rAjA kanmA se vivAha kara letA hai / bhaviSyadata kA pUrvAddha jIvana romAJcaka aura sAhasika yAtrAoM evaM Azcaryajanaka ghaTanAmoM se bharA par3A hai / uttarArddha meM yuddha evaM pUrva bhavoM ke varmana kI bahulatA hai / bhaviSyadatta ke jIvana para kitanI hI racanAyeM milatI haiN| ina racanAyoM meM dhanapAla kRta "mavisayattasthA" atyadhika sundara kAvya hai / pharaphuNDa muni kanakAmara ne karakuNDu ke jIvana para apamraza meM bahuta sundara kAzya likhA hai jo daza saMdhiyoM meM vibhakta hai / yaha eka premAkhyAnaka kathA hai jisameM karakaNDu kA madanAvalI se vivAha, vidyAdhara dvArA madanAvalI-karaNa, siMhalayAtrA. vahA~ kI rAjakumArI ranivegA ke sAtha vivAha, mArga meM macchu jagaNIca
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvArA aAkramaNa, vidyAdharI dvArA karakANDu kA apaharaNa evaM vivAha, rativena evaM madanAvalI se milana kI ghaTanAoM kA romAMbaka rIti se varNana kiyA gayA hai / bIca bIca meM avAntara kathAmeM bhI bariNata hai / karakaNDa anta meM sAdhU, jIvana vyatIta kara nivaraNa prApta karate haiN| pradyumna pradyumna zrI kRSNa ke putra the / rukmiNI inakI mAtA kA nAma thA , janma kI chachI rAtri ko hI inheM dhamakenu prasara harA kara le gayA aura mana meM inheM eka gilA ke nIce dabA kara ca nA gamA / jagI rAmaya vAlanaMvara vidyAdhara ne inheM uThA liyA aura apanI strI ko pUtra sama meM pAlane ke liya de diyA / pradyumna meM yuvAvasthA ko prApta karane para kAlasaMvara ke zatra, siMhastha ko parAjita kiyA / pradya mna kA bala evaM usakI zakti dekha kara anya rAjakumAra usase jalane lage / jinamandira ke darzana ke bahAne ve une kA meM le gaye aura usako vipasiyoM se lar3ane ke liye akelA chor3a kara bhAga pAe / lekina pradya mna DarA nahIM aura unapara vijaya prApta kara usane anekoM vidyAeM prApta. kI / vApisa lauTane apanI mAnA kaMcanamAlA se tIna vidhAyeM cataratA se prApta ko kintu usake kahe anusAra kAma na karane kA saMga unakI mAtA kA hI koSa bhAjana bananA par3A / kAlasaMvara nI pradhAna ko mArane kI socane lagA lekina anta meM nArada dvArA bIca batrAva karane para vAstavika sthiti kA patA lgaa| pradya mna dvArikA vApasa lauTa pAye / mArga meM ve duryodhana kI kanyA ko bala pUrvaka chIna kara vimAna dvArA dvArikA pAe / vArikA pahuMcane para stybhaam| ke putra mAnukumAra ko apanI ganeko niyAtroM se khUba chakAyA / tadanaMtara brahmabArI kA yeNa banA kara meM apanI mAtA mukmiNI ke pAsa phuNcaa| vahAM unhoMne satyabhAmA kI dAsiyoM kA vikRta rUma kara diyaa| isa pazcAt pradyumna ne mAyAmayI rukmiNI kI bAha pakar3a kara use zrIkRSNa kI sabhA ke Age se le jAte hue lalakArA / donoM ora kI senA Amane sAmane A iTI tathA zrIkaraNa evaM pradya mna meM khUba kamAsAna yuddha huaa| kisI kI bhI hAra na hone se pUrva zrIsa
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ nArada ne bIca meM Akara pradya mga kA paricaya diyA 1 isase savako bar3I prasatratA huI aura praya mna kA khUba svAgata hunA tathA nagara meM utsava manAyA gayA / praya mna ne varSoM rAjamukha bhogA tathA anta meM dIkSA lekara nirvANa prApta kiyA 1 mahAkavi siMha kI apabhraza mAtrA meM pajjuSNA kahA tathA kavi sacAru kRta hindI meM pradyumna carita donoM hI sundara kAvya haiM / isa prakAra romAJcaka kathA kAvya likhane kI paramparA jainAcAryoM evaM vidvAnoM meM bahuta prAcIna kAla se rahI hai / inake sahAre pAThaka asadguNa ko chor3akara sadguNI kI aora pravRtta hotA hai / ina rocAJcaka jIvana kathAnoM meM bahuta sI ghaTanAeM samAna rUpa se milatI hai jinakA kucha varNana nimna prakAra hai - (1) karamAka thA nA meM puruSoM, maTiyoM tathA rAjakumAroM kA jIvana pariNata hotA hai / ye mahApuruSa apanI alaukika pratibhA ke kAraNa kisI bhI bar3I se bar3I bipatti kA sAgnA karane meM samartha hone haiN| ina kathAoM meM dhArmikatA evaM lauvikAtA kA mela karAyA gayA hai / pratyeka nAyaka anta meM sAghu jovana dhAraNa karatA hai aura mara kara svarga athavA nirvANa prApta karatA hai| pradyumna, jinadatta, karakaNDa mara kara nirvANa prApta karate haiM, jabaki bhaviSyadatta, nAgakumAra para svarga jAte haiN| isa prakAra kathAyeM zAnta rasa me paryanasAnta haiN| (2) sabhI romAJcaka kathAnoM meM prema, viraha, milana kA khUba vargAna milatA hai| isase jaina kaviyoM ke premAzyAnaka kAya likhane ke prati prautsukya prakaTa hotA hai / jinadatta, bhathipyadatta, zrIpAla, nAgakumAra ke jIvana meM kitanI hI ghaTanAyeM ghaTatI haiM, unakA kabhI kisI patnI se milana hotA hai to kabhI kisIse viraha / yAstava meM isa prakAra kI jIvana-kathAnoM ko 15vIM zatAbdI taka khUba mahatva diyA gayA aura isa taraha anekoM kathA-grayoM kA nimAMgA hunaa| (3) meM kAvya yuddha-varNana se bhare par3e haiM / pradyumna ke jIvana kA adhikAMza bhAga yuddha meM vyatIta hotA hai / kabhI-kabhI nAyaka apanI vidyAyoM se yuddha laDate ikkIsa
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ haiN| jinameM sArI senA eka bAra bhara bhI jAtI hai, kintu buddha gAnta hone para nAyaka use agnau vidyA ke bala se phira jIvita kara dete haiN| vAstava meM ye kathAyeM vIra rasa se zrota prota hotI hai / (4) ina kathA - kAvyoM meM madonmata hAthoM para vijaya sAgara ko taira kara kisI rAjakumArI se vivAha vidyAdhara kumAriyoM se vivAha tathA tathA unase aneka vidyAe~ prApta kara lenA, samudra- yAtrA, videza gamana, yakSa gandharva-vidyAdharoM se yuddha yadi aisI ghaTanAyeM hai jinameM eka se adhika pratyeka nAyaka ke jIvana meM milatI haiM / 1 , (5) romAJcaka kathA kAvyoM ke nAyaka eka se adhika vivAha karate haiM, tathA ve sabhI jAtiyoM kI kanyAoM ko le zrAte haiN| ise madhyakAla meM bahu vivAha prathA pracalita honA jAnA jAtA hai| nAgakumAra eka sau se bhI adhika rAjakumAriyoM se vivAha karatA hai / (6) ina carita nAyakoM ke jIvana meM devatA, rAkSasa, gandharva, yakSa, vidyAdhara nAga zrAdi kI pUrI mahAyatA milatI hai aura kabhI kabhI virodha mI shn| par3atA hai / jinadatta evaM pradyumna ko vidyAbaroM se aneka vidyArthI prApta huI thI / isI taraha nAgakumAra ko nAgoM se khUba sahAyatA milI thii| (7) carita nAyakoM ke ina kathA kAvyoM meM pUrva bhavoM kA bhI varNana milatA jisase unake pUrva bhaya meM kiye gaye punyApunya kA phala darzita hotA hai / bAda meM ve vrata athavA sAdhu jIvana dhAraNa karane kI ora prerita hote haiM / isI prakAra kA jinadatta carita bhI eka romAJcaka zailI kA kAvya hai jisakA adhyayana prastuta kiyA jArahA hai| jiNadattacarita - eka adhyayana bhASA : hindI ke AdikAla meM nirmita evaM vikasita kAvyoM meM 'jiraNadattacarita' kA sthAna vizeSataH ullekhanIya hai / isa kRti kI racanA usa samaya huI zrI jaba yahA~ sAhitya meM alaza kI pradhAnatA thI | mahAkavi bAIsa
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ svayambhU, puSpadaMta, dhanapAla, vIra, nayanandi, ghavala kanakAmara, lAtU jamitrahala, narasenadeva jaise vidvAnoM ne apanI kRtiyoM se apabhraza sAhitya ko dhIvRddhi pradAna kara rakkhI thI / vatta mAna bhAratIya bhASAoM ke sAhitya para bhI apanaza kA prabhAva banA huyA thaa| vikramIya gyArahavIM se caudahavIM zatAbdI kA kAla jise hindI kA prAdikAna kahA jAtA hai, bhASA kI dRSTi se apanaza se bahuta prabhAvita hai / jiNadatta carita kI bhASA ko hama purAnI hindI ke nAma se sambopita kara sakate haiM / 'jiraNadatta carita' apabhraza evaM hindI bhASA kI eka boca kI kar3I hai / apabhraMza bhASA ne dhIre dhIre hindI kA rUpa kisa prakAra liyA, yaha isa kAvya se aura sadhAra ke 'pradyumna-carita' jaisI racanAmoM se acchI taraha jAnA jA sakatA hai / racanA apabhraMza eva rAjasthAnI bahUla zabdoM se yukta hai kintu hindI ke Treka zabdoM kA bho usameM prayoga huA hai| mArata para usa samaya yadyapi musalamAnoM kA zAsana thA lekina unako sAhitya evaM saMskRti kA usa samaya taka bhAratIya jIvana, sAhitya evaM saMskRti para adhika prabhAva nahIM par3A thaa| sAhitya meM prAyaH pUrNa rUpa se bhAratIyatA thii| hindI ke kAvyoM kA vikAsa prAyaH apabhraMza kAvyoM ke anusaraNa se huA / 14 vIM zatAbdI taka hindI sAhitya ko jo racanA huI usa para to apabhraza kA prabhAva rahA hI, kintu 14 vIM ke bAda likhe gaye paurANika evaM romAMcaka polI ke prabandha kAvyoM para bhI apabhraza ke kAvyoM kA sIdhA prabhAva dikhalAI par3atA hai| kAvya-rUpa 'jigadatta carita' romAJcaka zailI kA carita hai jinakA nAyaka dhIrodAtta hai / vaha savaMzotpanna hai, vIra hai| aneka vipattiyoM meM bhI nahIM -..- . 1. pradya mna carita - saMpAdaka DaoN. kastUracaMda kAsalIvAla prakAzaka - di0 jana atizaya kSetra zrImahAvIrajI / teIma
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ yamarAtA aura usameM saphala hokara nikalatA hai / apanI sUjha-bUjha se hI yaha aMTi hokara mI rAjya prApta karatA hai aura varSoM taka yogyatA pUrvaka zAsana calAtA hai / anta meM vaha vairAgya dhAraNa kara svarga prApta karatA hai| mahAkAvya kI jo vizeSatAeM prastuta kAvya meM milatI haiM ve nimna prakAra haiM : (1) jinadatta kA kathAnaka purANa mambhata likhA gayA hai / kavi ne usa meM apanI ora se na kahIM joDA hai aura na ghaTAyA hai / (2) nAyaka evaM usase sambandhita pAtroM kI pUrva bhava kI kathA antya kathA kA eka aMga mAtra hai| (3) yaha kAvya anta meM baigamya mulaka evaM zAsarama paryavasAyI hai| nAyaka anta meM muni banakara ravarga lAna karatA hai aura usakI cAroM pattiyA~ bhI svarga jAtI hai| (x} pasna ta kAndha meM galaukika tantoM kA samAyaNA haA hai| jaise ajanI mUla se apane prApa ko pracchanna karanA, vidyAdharoM se vidyAoM ko prApta karanA, AkAga mArga se vimAna meM basakara jina tyA nayoM kI vandanA karanA, apane bAhubala se sAgara pAra karanA, baunA bana kara aneka kautuka karanA tathA madonmatta hAthI ko vaza meM karanA Adi / (5) prArambha meM tIrthakaroM kI mana ni kI gayI hai| garasvatI kA smaraNa evaM phATya racanA kA uddezya batalAyA gayA hai / isake atirikta vinamratA kA pradarzana, hInatA kA pramANana karate hA loka bhApA meM kAya likhane kA heta dhasAyA gayA hai| isa prakAra u vizeSatAoM ke prAcAra para jigAdatta parita' mahAkAnya koTi meM A sakatA hai kinbhu imameM varNanoM kI kamI hai, haoNlI kA camatkAra nahIM hai. aura na chaMda vidhAna meM kisI prakAra kI viziSTatA lAne kA prayAsa kiyA gayA hai / isameM yaha smanA eka udAtta vyakti kA carita-kAvya hI pAnI nAnI maahie| naubIma
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ punaH ise kavi ne sargoM meM vibhAjita nahIM kiyA hai| kevala jaba kathA ko nayA moDa denA hotA hai to kavi yaha kaha uThatA hai ki 'etahi madaru kathaMtara bhaya' (127) arthAt aba kathA kA prabhAva dUsarI ora muDatA hai / kAvya ko sargoM meM vibhAjita karane kI paramparA ko hindI meM jaina vidvAnoM ne bahuta kama apanAyA hai| do-cAra kaviyoM ke atiri, kisI ne bhI kApI rama ho sargoM evaM adhyAyoM meM vibhAjita nahIM kiyaa| jaina kaviyoM ne rAsa, veli, phAgu, carita, kathA, caupaI, vyAhalo, matasaI, saMbodhana prAdi ke rUpa meM jo kAba likhe, ve prAyaH vinA sargoM athavA adhyAyoM meM vibhAjita hue race gaye haiN| saMbhavataH ina kaviyoM kA uddezya kathA ko binA kisI vyavadhAna ke apane pAThakoM ko sunAne kA rahA hai| nAyaka-nAyikA kAvya ke nAyaka jinadatta haiM kintu nAyikA kA sammAna kisako diyA jAne isa viSaya meM kavi mauna hai / jinadatta eva nahIM cAra vivAha karatA hai| cAroM hI paliyAM pariNItA haiM / kintu ina sabameM prathama patnI kA avazya ulle. khanIya sthAna hai kyoMki usI ke kAraNa jinadatta kA caritra mAge bar3hatA hai tathA dUsarI evaM tIsarI patnI bhI usI ke pAzraya meM A kara rahatI haiN| isaliye yadi nAyikA kA hI sthAna kisI ko avazya denA ho to vaha prathama patnI vimalamato ko diyA jA sakatA hai / lekina pratinAyaka kA pada to kisI bhI pAtra ko nahIM diyA jA sakatA / yadyapi sAgaradatta seka usakI patnI para bhAsakta hokara use samudra meM Dubo detA hai lekina yaha ghaTanA so usake jIvana ko eka aura mor3a para le jAnevAlI ghaTanA hai / sAgaradatta prArambha meM to jinadatta kA parama gahAyaka rahA hai| isaliye isa kAma meM koI pratinAyaka nahIM hai / ghaTanAtroM ke vaza nAyaka kA svayameva vyaktitva nikharatA rahatA hai aura usameM anya kisI vitaMdhI ghyakti kI sahAyatA kI znAvazyakatA nahIM hotii| rasa jie dasarA carita gAMta rasa kA mahAkAvya hai / yadyapi kAvya meM kahIM kahIM paccosa
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ mIra, bIkAma hai mAnya kA mukhya rasa zAntarasa ho hai / jinadatta vaNika - putra hai| vivAha hone ke pazcAt vah vyApAra ke liye dezATana ko nikala jAtA hai aura usameM prapAra sampatti arjana kara vApasa svadeza lauTa AtA hai / rAjA candrazekhara aura usakI senAoM meM jo yuddha kI AzaMkA hotI hai vaha kevala AzaMkA mAtra bana kara hI raha jAtI hai| hA~ itanA avazya hai ki jinadatta mI apane aizvarya evaM vidyAoM ke bala para candrazekhara kI upasthiti meM prASA rAjya aura usakI mRtyu ke pazcAt saMpUrNa rAjya kA eka mAtra svAmI bana jAtA hai / lekina isa parivartana meM khUna kI eka dhArA bhI nahIM bahatI tathA na candrazekhara aura na jinadatta ko hathiyAra uThAne kI AvazyakatA par3atI hai / anta meM vaha vairAgya dhAraNa kara svarga lAbha karatA hai / zramAra rasa kA vasaMta vimalamatI ke saundarya darzana karane ke prasaMga meM huA haiM / kavi ne vimalamatI kI sundaratA kA acche evaM pralaMkRta zabdoM meM vana kiyA hai| usa kA varNana karate huye kavi kahatA hai ki vaha zranidya sundarI thii| haMsa ke samAna usakI gati thii| vaha krIDA karatI huI, sarovara taTa para baiThI huI aura jala se khelatI huI rUparAzi lagatI thI / usakI piNDaliyoM meM sabhI varNa zobhita the mAno ke kaMdhu kI piDaliyA ho / kadalI ke samAna usakI jAM thI tathA usakI kaTi meM samA jAne vAlI thii| vaha mAnoM kAmadeva kA chatra thii| usakA zarIra caMpA ke samAna thA / vaha pIna stanoM vAlI thI / usakI udara kI peziyoM evaM kaTitala phaile huye the| candramA ke samAna usakA mukha thaa| usake netra dIrgha the tathA vaha mRganayanI thii| usake zarIra se soji sundarI yA puttAra | laMtiya haMsa gae kIlamAraNa saravara vaiTI / khelatI jala payau rUpa rAsi maha viziya || antrIsa
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiraNe phUTatI thI / usako bhauhe kAmadeva ke dhanuSa ke samAna thI / usakI cAla mastI ko liye huye thI evaM uttakI eka jhalaka pAkara hI kumuni bho pighala jAte the| sahima samAriNaya saho bhaNiya, ima baMpai mutadhArI / tAsu rUba guNa vaNipayaja, kai ralha sabicAra // 10 // mudar3iya sahu kasu sohai pAu, cAlata haMsu deu sasa mAu / jANU thANu vihitahi ghaNe, tahi Upari neura vAjaNe // 1 // ka.baI jA sai ra, chavi ke kuyU piMDarI / jaMgha zuyala kadalI Uyarai, tAmu laka mUTihi maaiyi||2|| jaNu hai iti aNaMgahu taraNI, mahai ju raMga reha tahi ghaNI / nole cikura sa ujjala kAkha, abaru suhAi dIsahi kAkha / / 13 / / caMpAcaNI sohai deha, gala kaMdalaha timi jasu reha / pIrAthariNa ovvaraNa mayasAra, ura poTI kaDiyala visthAra / / 6 / / hAtha sarisa sohahi prAMgulI, gaha su ta dipAha kuda kI phalI / muva vala jaMtu kATi jaNu gaNe, vaNi su rekha kavinhu te kahe // 15 // iloNI aru mAThI lova, haru su paTTiyA soiya gauSa / kANi kuDala iku socanu maNI, nAka thANu jaraNu sUvA taraNI // 16 // mRha maMDalu jovadda sasi vayaragu, doha vastu nAvaI miyaNayariNa / ahi keho vA cAle kiraNa, jAri DasAgI hIrA mariNa chirnn||17|| mauha mamaraNa gharagu khaMciya dharI, dipA lilATa tilaka kaMcurI / siraha mAMga mottiya bhari ghalii, avaru pITha tali vizI rUlaI ||18|| nAda vinoda kathA prAganI, gahirI rayaNa bar3I kaMculI / iku tahi asthi deha kI kiraNI, avara ralha pahirai AmaraNa / / 66 / / jima taNu vAhai diThi pasAri, kAma vAraNa basa ghAlai mAri tiha ko rUpa na vAi jAI, dekhi sarIra mayaragu akulAi // 10 // mAlhato bilAsagai calai, darasana dekhi kumuNivara ulai 1 sattAIma
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIra rasa kA varNana jinadatta ke svadeza lauTane ke samaya huaA hai| usake atula vaibhava, parijana, sevaka evaM yoddhAoM ko dekhakara candrazekhara rAjA use AkramaNa kArI rAjA mAnakara unakA sAmanA karane ke liye yuddha kI taiyyArI karane lagatA hai / isI prasaMga ko lekara kavi ne kucha padya likhe haiM jinheM vIra-rasa se yukta kahA jA sakatA hai| jilA sevA daza lAkha ghuDasavAra, chaha hajAra hAthI evaM asaMkhya UMTa the| paidala evaM dhanuSadhArI daza karor3a the jaba usakI senA ne abhiyAna kiyA to dhUla ke uDane se sUrya kA dikhanA banda hogayA aura jaba nizAnoM ko jor3akara noTa mArI gaI to usakI vani se bahuta se nAgarika evaM rAjJA deza chor3a kara bhAga gaye / kisI rAjA ne bhI usakA sAmanA karane kA sAhasa nahIM kiyaa| janna vaha asaMtapura ke pAsa pahu~cA to vahAM kI sArI prajA bhAgakara kile meM calI gii| kAroM aura kI parikhA ko jala se bhara diyA gayA / rAjA candrazekhara ne daravAje kI rakSA kA bhAra svayaM samhAla liyA / bAroM dizAoM meM mubhaTa khare ho gaye, 1. lae turaMga mola daha lAmna bhaigala' cha sahasra karaha gama kha' / sahasa batIsa joDariga.........., cAuraMgu valu bannu dIna pavANu // 45.1 / / pAika dhArAka hada daha kADi, payadala calana rAyasihu joDi / chattadhArI busi giri jinhu pAhi, te asaMkha rAvata dala maahi||452|| jiraNadatta calatahi kaMpai gharariMga, utthai dhali na sujhara taraNI / hAki nisAraNa joDi jarA haraNa, apanai deza phlANe ghaNe // 453 / / kauNai garahiu uTahi thATa, ka (uraNai) rAya dikhAlahi bATa / dUsaha rAja gaNa ko maMgatra, nAma kahA jainI cakvakavai / / 454 / / bhAjai nayara deza vimala......, para caka bhaja na vi asiUna sahahi / cAle kaTaka kie bahu rola, ari maMDala mariNa illa kalola ||455 / / ThA ThA karata joDi nIsaraha, jAiti mAya deza paisArahi / parijA bhAji gaI jahi rAja. bediu so vasaMtapuru ThAu ||45611 parijA bhAjI, rahara mahaMta, lAgI pauli tiU bhejaMta / bhayau hokuli aru gopharaNI, rane mAra kahu sIse gharaNI / / 457 / / prAisa
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinadatta ke carita meM sAhasa aura vIratA ke sthala haiN| dezATana ke liye nikala paDanA, sAgaradatta kI girI huI poTalI ke liye usakA samudra meM kUda paDanA, tathA anya aneka udAharaNa isa saMbaMdha meM diye jA sakate haiM / kavi ne ina prasaMgo meM bhAva citroM ko prastuta karane kA prayAsa avazya bahuta kama kriyA hai / jinadatta ne jo kautuka dikhAe haiM, ve pradbhuta rasa kI sRSTi karate haiN| kucha granya rasoM kA bhI yatra tatra samAveza huA hai / dhanya kAvya kA mukhya chanda caupaI hai kintu vastu bandhachanda kA bhI khUba prayoga huA hai 1 kAvya ke 553 pacoM meM se 553 cauraI chanda evaM vastu banna haiM lekina kitano caupaI chanda ke bAda meM vastubandha chanda prayoga hogA isa kA koI nizcita siddhAnta kavi kI dRSTi meM nahIM thA / vastubandha tathA cauraI chanda kA prayoga usakI icchAnusAra huA hai| kAvya meM dohe chanda kA bhI prayoga huA hai / kI gaI hai| samagra rUpa se racanA upaI-banya kAvya rUpa meM prastuta jisase yaha prakaTa hai ki usakA mukhya chanda vajrapaI hai, kevala eka rasatA nivAraNa ke liye unameM kucha anyoM kA samAveza bhI kara diyA gayA hai / vana aura ullekha prastuta kAvya meM jina vastu vyApAroM kA varNana nA unheM hama nimna zrayoM meM vibhakta kara sakate haiM: (1) deza evaM nagara barana- isa kAvya meM magadhadeza, (31) basantanagara (40-42), caMpApurI ( 868 ) dapura (160), veNAnagara ( 136 ), kuNDalapura ( 166 ), bhaMbhApATana : (166) madanadvIpa, pATala DIpa (196), siMhadvI 200-2011 rathanupura (26) prati dezoM, nagaroM evaM dvIpoM kA varNana evaM ullekha huA hai / unatIma
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ --- -... sabase vistRta varNana magadha deza evaM vasantapura kA hai jo hamAre nAyaka kA janma sthAna thaa| yaha varNana paramparA-mukta hai / kAnda ne kahA hai ki usa samaya kA va sabase sukhI evaM vaibhavazAlI nagara thA, jahA~ ghara2 meM grAma ke per3a the, jahA~ kelA, dAkha evaM chuhArA ke peDa phaloM se lade rahate the| atithiyoM kA svAgata satta se kiyA jAtA thA / duSToM ke lie daNDa vyavasthA thI lekina vahA~ cora-caraTa kahIM bhI dikhalAI nahIM dete the / vaha nagara mAnoM sAketapura thaa| yaha dhanadhAnya se pUrNa evaM UMce UMce mahaloM vAlA thaa| mamI jAtiyoM ke loga usameM basate the / kavi ne use svarga kA eka Tukar3A ho kahA hai / isI taraha - -- 1. savataraNa pAu vattha jahi TAu, magaha desu tahi kahyi u gAi / pAri gharasiA avAsahi caDI, jaNu tra chuTi saga te pdd'ii||3113 giNaguNahu desu tayoM vyohAra, ghari ghari saphala aMvasAhAra / kArahi rAju sakuTaMbau loi, parataha dukhI na dosai koi // 32 / / pahiyA paMtha na bhUkhe jAhi, kelA dAla chuhArI lAhi / mAmi gAmi chete satkAra, pahiyaha krUra dehi anivAru // 33 / / gAmi gAmi bAr3I aMbarAi, jaise pATaNa teme ThAi / dhamma vi garu bhoyarA dehi, dAma visAhi na koI lehi // 34 // gAMkara kUDa daMDa tahi carai, apurAi sukhi parajA vyavaharaha / dora nu carA yAMkhi dekhiye graha pararaNAri jagaNi pekhiyai / / 35 / / magaha de bhItara sahi mAra, vAsava suraha ahiu so bAru / ghaga kA kaca ' mantra vibhUra, maMdara luga pihiya kaya sUra // 36 / / cariNAvaM maNa vada vAsITha / / vAi besA yaruddha baMdarA, trivArI vihArahaM / nA cAha vArI dhuru vaha vihAra jIvarakhahaM / / aru bihAri vAriThiyA buha viDaha variNa pAra / naha vasaMtapuri ralha kahi cayIya kAra / / 37 // sIsa
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ campApurI aura rathanupura nagaroM kA varNana huA hai| radhanupura ke rAjA kI 84 / striyoM se prAcIna kAla ke dezoM kA patA calatA hai / sUra sAmIya sAhu sotiyahi / sari saravara sAvayahaM sabala aghi sAraMga sAhaNasika / sohA sahiyaNa haM sikhI saMta sahIyaraNa samAraNahaM // dasarA sImA satthavai satyaM savapa suhasAra / suvasa sIla vasaMtapura chaha cauvIsa sakAra / / moha macharu mAraNa mAyAru / mau marI mAraNa maraviNa maliNa malaNa jahi kovi sIsai / mahu maMsa mavarAsahi utahi machiTu maurauNa dIsai / mUr3ha musaNa magalu makharu jahi e masai jala mINu / bharaNaha raha su vasaMtapura bIsa makAra vihIgu // 36 / / rAja-pANu kimu kari vaNiyai, paccalu saggu khaMDa jArizayaha / vasai basaMtu eyaru so ghaNau, caMdasiMharu rAjA taha tariNau / / 40 / / caMdasekhara rAvA ke bhavaraNA, dipahi ta mANika motI rapaNa / samanu prateuru rUpanivAsu, vIsa bIsa savaNhu pravAsu / / 4 / / vasahi ta sabala loya supiyAra, kaMtarAmai tinha kiyAe vihAra / para kahu mIca ega baMchai koi, jIva dayA pAlai saba koi / / 4 / / kokhI mAtI pAlahi dayA, paTavA jIvakaha ihi mayA / pAradho jIva raMga ghAlahi ghAu, davA dhammu kara sabahI bhAu / / 4 / / bAmaNa khatrI akarati carma, te saba pAlaka sarAvaga dharma / mAraNa lAi diyai kalamalI, jiNavaru gavahi chattIsau kulI / / 44 // 1. tahi asoka bijjAhara rAja, asokasirI rAzi kaha bhAu / ra surendra jo yApiu suraI, garuva gareMda sevaja su karahaM // 26 // sAharaNa bAharaNa na muNau atu, karahi rAju meiNi vilasaMta / ikatIsa
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAjika rItirivAja - 'jinadatta carita' ke adhyayana se prAcIna sAmAjika rIti-rivAjoM kA bhI thor3A AbhAsa milatA hai| vivAha sambandha nizcita karane ke liye brAhmaNa jAyA karate the / ve hI lar3akI ko dekhakara sambandha nizcita kara diyA karate ke nAma jAna ||26| soraThI | prateka cAurAsI pati mrafts gurjara dharu maruhaTo, lADi ghoDi dakSiNa puraviNI karaNavaji baMgAli, maMgAlI tilaMga surakhAri ||20|| davahI gaDI karaNA bharaNI, rUpAde kaMcaraNade dhaNI / upamA mAmA nAri, pratrAbhava sutama rUva murAri ||231| cisare sahivara so rekha, kisarekha jaragu sovana rekha 1 1 gulagA suragA navarasa deda bhogamatI guraNamatI bhIr3a || 272 // urabhAde raMbhA kAMti, visaraNade va vilasati / sumayAdevi rUpasundarI, padamAvatI mayAsundarI || 273 || mArogA kanhAde rANi sAbala de hama jAri / reha suma suya pathavariMNa, mogavilAsati haMsAgamaNi // 274 // / daridre sukhameNAvali, tArAde kahu ra maMdodari aru caMdrAmatI, hIrAde rAzI sAraMgade aru caMdrAvayariMga, vIramade rANI bhAvatI 1 gaMgAde sarie gajagamariNa kamalAde aru hasAgamariMga / / 276 / / muktAdevi rUtra prAgalI, cittiriMga iMsiNI aru padmini / sonavatI varaMgata ho gharANI sabhAli / / / 277|1 revalI / / 275 // avalI yAlA poDhA tirI piyamuMdarI sumana manapurI / motI rAmA adhikAra, bhogavatI kaDalAsa kumAri || 278 || zrI saMtamAlA sobhASa, hararU citta kAmiNI kApa 1 sava dAni dAri cAlahi savvai masoharAya bAlahI / / 256 || X X X 1. viSNu eka kau prAisa bhayau so par3a lai caMpApura gayau | bheTina milatI sA yA pralIma paDa choDi dikhAla // 105 // battIsa
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ the / ve kamI-kamI apane sAtha lar3ake kA citra bhI le jAne the| bArAta khUdha mana-dhaja ke sAtha nika natI thI / bArAta kI khAtira mI khUba ko jAtI thii| vivAha meM sonAra hotI thI / vivAha maNDapa meM hotA thA jahAM loka pUrA jAtA thA / striyoM mAGgalika gIta gAtI thIM / daheja dene kI prathA taba mI khUdha thI / jinadatta ko cAroM vivAhoM meM itanA adhika daheja milA ki usase samhAle na samhAlA gayA / putra janma para khUba stuziyAM manAyI jAtI thii| garIvoM anAthoM aura apAhijoM ko usa avasara para khUba dAna diyA jAtA thA / jinadata ke janma para usake pitA ne do karor3a kA dAna diyA thA / bhaviSyavANiyoM para vizvAsa kiyA jAtA thA / rAjA mahArAjA kamI 2 apano kanyAoM kA vivAha bhI inhIM bhaviSyavAriMzaSoM ke AdhAra para kara diyA karate the| samAja meM bahu viyAha kI prathA thI / rAjAcaNa to aneka vivAha karate hI the, bar3e-bar3e seTha sAhUkAra evaM vyApArI mI cAra-cAra pAMca-pAMca vivAha taka kara liyA karate the aura inheM koI burA bhI nahIM batalAtA thA / jinadatta ne cAra vivAha kiye aura naba bhI usakA mArI nAgata huA / jisa samaya ko dhyAna meM rakhate hue kathA 1, paMca saghada bAjevi turaMtu, bahu parimaNu cAle su varAtu // 120 // ekati jAhi mulAsaraNa caDhe, ekatu vAstrara moDe ture / ekatu sAjita sigarI gharI, ekaragu sAji panANI varI // 121 // ekati chADI TolA jAhi, ekati hasta caDhe vigasAhi / ekati jAhi vivAhagu va zTha, manu mili caMpApurIhi paiTha / / 12 / / caMpApuri kolAhalu bhayo, prAgai hAni vimalu pAiyo / 2. rAya soya pupu nIkA kI prajJa, kaDar3a cUDa kari maMDiya dhIya / aha manu citidha dinnu nimaH gu, tahi diyAi rayagA apamAraNa // 265 / / 3. dehi taM bola na phophA pAraNa, doNe vIra paTone pAmpa / puta dedhAe nAhIM strori, dIne geli dAma dui koDi / / 61 / / setIsa
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ kI racanA kI gaI hai usa samaya sAmAjika bandhana kama hI thA / jinadata ke vivAha apanI hI jAti taka sImita na raha kara anya jAtiyoM meM bhI hue the / nagara meM jujhArI hote the evaM vezyAyeM hotI thiiN| kabhI 2 madra vyakti bhI apane lar3akoM ko catura jIva ke sthAnoM meM bhejA karate the| jinadatta ko kucha dinoM taka aise vyaktiyoM kI chAyA meM rakhA gayA thaa| aise hI logoM kA varNana karate hue kavi ne likhA hai '-- bharadda / / bAra bAra besA dhari jAhi aru jUvA khelata na adhAhi / khorI karata na Alasa karaDa, gAMTha kATi maMgalai jina ke davya gaima linchu viThi so jagu kiya Akho mudi / gaMja kUDU mAri jizu sahI tirie saGgha seThi bAta saha kahIM || 1 samAja meM juA khelane kI prathA thI aura use samAja virodhI nahIM samajhA jAtA thA / unake bar3e bar3e kendra the, jahAM bhole bhAle evaM navasikhiye vyakti pha~sa jAyA karate the| jinadatta mI eka bAra meM 11 karoDa kA dAMva hAra gayA thA | hAre hue paiso ko diye vinA juvAdiyoM se mukti milanA saMbhava nahIM thA / 1 P vidyaisrai kI prathA thI kintu kabhI-kabhI 14-15 varSa hone ke bAda use upAdhyAya ke pAsa bhejate the| zikSaka ko upAdhyAya kahate the / vahA~ use lakSaNa graMma chaMda zAstra, nyAya zAstra, vyAkaraNa, rAmAyaNa, mahAbhArata, bharata kA nATaya zAstra, jyotiSa, taMtra evaM maMtra zAstra Adi ko zikSA dete the / vidyAdhyayana ke pazcAt use zastra calAnA bhI sikhAte the jisase vaha samaya khAne para apanI Atma rakSA bhI kara sake / samAja meM jAtiyoM evaM upa jAtiyoM kI saMkhyA paryApta thI / kavi ne 1. khelata bhaI jivanta hAri, jUvArintu jIti paccAri / bhara rastu hama nAhIM soDi hArija dabbU egAraha koDi / / 130 / / zrotIsa
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ apane kAvya meM 24 prakAra kI 'vakAra' evaM 24 prakAra kI 'sakAra' nAma vAlI jAtiyoM ke nAma ginAyeM hai jo usa samaya vasaMtapura meM rahatI thii| usa nagara kI eka aura vizeSatA yaha thI ki 20 prakAra kI 'makAra' vAlI jAtiyA~ vahA~ nahI thI jinase usa nagara kA vAtAvaraNa sadaiva zati evaM pavitra rahatA thA / prAkRtika saundarya varNana I kAvya meM prAkRtika saundarya kA varNana bhI yatra tatra milatA hai| kavi ko peSTa podhoM evaM phala-puSpoM se adhika prema thA isaliye usane nagara vana ke sAtha unakA bhI varNana kiyA hai| sAgaradasa seTha ke udyAna meM vividha paudhe the / azoka evaM kevaDA ke vRkSa the| nAriyala evaM Ama ke vRkSa the / nAraMgI, chuhArA, dAkha, piMDakhajUra, supArI, jAyaphala, ilAyacI, loga yadi kitane hI phaloM ke nAma ginAye haiM puSpoM meM marumA, mAlatI, campA, rAyacampA, mucakanda, molasiri japApuSpa, pADala, kaTha pAila, guDahala Adi ke nAma ullekhanIya haiN| isa prakAra kA varNana hindI kI bahuta kama racanAoM meM milatA hai| samAru kavi ne bhI Age calakara pradyumnacarita (saM. 1411 ) meM bhI isI taraha kA athavA isase bhI vizada varNana kiyA hai| paravartI apanA kAvyoM meM bhI aise varNanoM kI pramukhatA hai / raha kavi ne ina vRkSoM paudhoM evaM latAoMoM ke nAma unakI vizeSatA sahita ginAye haiM / kavi ke zabdoM meM aisA hI eka varNana dekhiye : kie / jo asoka kari vika sAMgu, ana para paritahi dInau mAMgu / jo sira rahiu kevaDau, sicitra khIra bhayo ruvaDau || 166 // je nAliyara kopu kari thie, tinhaI hAra paTole je che sUki rahe saikAra, linchu aMkamAla divAe bAla // 170 // nAriMgu jaMbU chuhArI zakha, piMDakhajUra phophilI prasaMkha 1 jAtIphala ilAyacI lavaMga, kararaNA bharaNA kIe navaraMga || 171 || paitIsa
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAthu kapittha vera pigalI, haraDa baheDa khirI AvalI / sirIkhaMDa agara galIMdI dhUpa rahi nAri tahi ai sahapa || 172 || jAI juhi bela sevatI, davo mastaca aru mAlatI / caMpa rAicaMpa macakudaM krUja vanabhitra jAu 173 / / isI taraha jaba caMpApurI meM madonmatta hAthI apane baMdhana tor3akara rAjapatha para vicaraNa karane lagA, usa samaya kA bhI kavi ne acchA mana giyA hai / kavi ne kahA ki vaha ma vina hAthI praku ko nahIM mAna kara sambha ko ubAr3a kara sakaTukaraze usake eDami ko bhayaMkara rUpa se khoda rahe the| usako baDe 2 dhIra pakar3e huye the / usakI bhayaMkara cItkAra thii| bhramaroM kI paMkti unake pAsa maMDarA rahI thI / loga use sAkSAt kAla hI samajhane lage the| loga TIloM para jA cuke the| isI vargAMna kA aMza dekhiye : I maya mizralu gaJja aMkusa mor3I baMbhU uhi tu sali toDi / sAMkala toDi kari caka cUni gayau mahAvatu ghara kI pratu / gayau mahAvatthU maro jittha, gaja bhUDa maU va tat / uvariGa juna khUTa kAlu, tara suDiu toDinu bhAlu isa prakAra ke varNanoM se jJAta hotA hai ki kavi meM varana karane kI yatheSTa kSamatA dhI, yadyapi usane usakA upayoga sImita hI parimANa meM kriyA hai / romAJcaka tasva kAvya meM romAJcaka kAryoM kA vistRta varNana milatA hU~ / sarva prathama jinadatta ne ajanI mUla jar3I ke sahAre apane Apa ko pracchanna kara liyA / jaba yaha samudra taira kara rathanupura pahuMcA to usakA vidyAdhara kumArI se vivAha huA aura daheja meM solaha vicAra prApta huii| inameM jalagAminI, barUpiNI, chattIsa
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ jalasokharaNI, jalastImanI, hRdayAlokinI, agnistaMminI, sarvasiddhi vidyAtAriNI, pAtAlagAminI, mohinI, aMjaNI, ratnavaSiraNI, zumadazinI, vajaraNI mAdi vidhAnoM ke nAma ullekhanIya haiM / jinadatta ne vahA~ timiravRSTi vidyA maNIbaMdha evaM sauSadha vidyAe~ bhI prApta kI thii| vidyAyala se hI usane vimAna banAyA aura prakRtrima caityAlayoM kI bandanA kI 1 | campApura pahu~ca kara vahA~ rAja darabAra meM baune ke rUpa meM jo usane apanI vidyAnoM kA pradarzana kiyA aura madonmatta hAdhI ko vaza meM kiyA vaha saba usakI prApta vidyAoM ke prAdhAra para hI thA / jaina kAvya evaM purANoM meM isI taraha ko vidyAoM kA bahuta varNana milatA hai| jaina kAvyoM ke nAyaka prAyaH aisI vidyAeM prApta karase haiM aura phira unake sahAre kitane hI pralaukika kArya karate haiM / viveza yAtrA kavi ke samaya meM mArata vyApAra ke lie acchA mAnA jAtA thA / vyApArI loga samUha banAkara tathA baloM para sAmAna lAda kara eka deza se dUsare deSA evaM eka nagara se dUsare nagara taka jAyA karate the / kamI nAvoM se yAtrA karate to kabhI jahAja meM caDha kara vyApAra ke liye jAte / isa vyApArika yAtrA ke samaya eka pramukha cuna liyA jAtA thA aura usI ke prAdegAnumAra sArI chapavasthA calatI thI / jinadatta jaba vyApAra ke lie nikalA to racanA ke anusAra usake saMgha meM 12 hajAra baila the evaM aneka cariNaka-putra the / siMhasa dvIpa usa samaya vyApAra ke liye mukhya AkarSaNa kA kendra sthAna yA / vahA~ javAharAta kA khUna vyApAra hotA thA / lena dena vastuoM meM adhika hotA thA / sikkoM kA calana kama hI thA / aise avasaroM para vyApArI mbUba munAphA kamAte the / nAvika evaM jahAja ke kaptAna jalajaMtuoM kA pUrA patA lagA liyA 1. pAyau jagamagaMtu so titthu, jIvadeva naMdaNu hai jitthu / vijjA cayai nisuraNa jiNadAta, iMdi akiTTami jisamalacattu / / saitIsa
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ karate the / ve apane sAtha mudgara evaM lohe kI sAMkala bhI rakhA karate the / samudra meM bar3e bar3e magara rahate the, unase bacane kA upAya bhI ve loga bhalI prakAra jAnate the / vyApArika yAtrA se vApisa lauTane para unakA rAjA evaM prajA dvArA bar3A svAgata-satkAra kiyA jAtA thA / unheM ucita rIti se sammAnita karane kI bhI prathA thI / isa prakAra jidatta hindI ke prAdhikAna kI eka utkRSTa racanA hai bhASA hai usako hindI sAhitya meM mahatvapUrNa sthAna prApta hogA / graMtha sampAdana bhava: jaldI meM likhe 'Nita carita' ko paryApta khoja karane ke pazcAt bhI koI dUsaro prati upalabdha nahIM ho sakI / isa kAraNa isakA sampAvana eka hI prati ke AdhAra para kiyA gayA hai aura isI kAraNa se isake pATha bheva prAdi nahIM biye jA ske| phira bhI hameM saMtoSa hai ki aise prAcInatama hindI kAvya kA [sampAdana evaM prakAzana ho sakA hai| mUla prati prArambha meM kAphI spaSTa likhI huI haiM lekina anta ke kucha pRSTha pratilipikAra ne haiN| isaliye usane prArambha ke samAna bhAge pratyeka padya dI hai| phira bhI prati sAmAnyataH zuddha evaM spaSTa hai| liye mUla graMtha kA hindI artha bhI de diyA gayA hai tathA pachoM ke nIce mahatvapUrNa zabdoM ke artha evaM unako utpati tathA anta meM vistRta zabdakoza artha sahita biyA gayA hai| hindI zabdakoSa ke vidvAnoM ko isa kAvya meM kitane ho naye zabda mileMge jinakA saMbhavataH abhI taka anya kAvyoM meM upayoga nahIM huprA hai / ke prAge saMkhyA bhI nahIM pAThakoM kI suvidhA ke jidatta carita ke samAna rAjasthAna ke jaina zAstra bhaNDAroM meM aura bhI mahatvapUrNa kAthya upalabdha ho sakeMge aisA hamArA vizvAsa hai isaliye isa vizA meM vizeSa prayatna kI prAvazyakatA hai aDatIsa
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ AbhAra : hama zrImahAvIra kSetra kameTI evaM usake adhyakSa mahodaya karnala DA0 rAjamalajI kAsalIvAla tathA maMtrI zrI gaMdIlAlajI sAha eDavokeTa ke AbhArI haiM jinhoMne isa ko apane sAhityazodha vibhAga se prakAzita karAyA hai| kSetra ke sAhityazodha vibhAga ko prora se prAcIna hindI racanAoM ke prakAza meM lAne kA jo mahatvapUrNa kAma ho rahA hai usake liye sArA hindI jagata unakA kRttaza hai| kSetra ke sa hisya zodha vibhAga ke anya vidvAn zrI anUpacaMda nyAyatIrthaM suganacaMca jaina evaM premacaMda kA ke bhI hama AbhArI haiM jinhoMne isa grantha ke prakAzana meM apanA mahatvapUrNa sahayoga diyA hai| zrI di0 jaina mandira pATodI jayapura ke zAstra bhaNDAra ke vyavasthApaka zrI nAthUlAlajI baja ke bhI hama kRtajJa haiM kI hastalikhita prati bekara isa kAvya ke prakAzana meM hama zrI paM0 sukhadAsajI vyAyatIrtha ke prati jinako satata prareNA ho isa grantha ke prakAzana meM mahatvapUrNa siddha huI hai| sahAyaka bane hai| anta meM AbhAra pradarzita karate haiM mAtAprasAda gupta kastUracaMda kAsalIvAla unatAlIsa
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAya kI socI kha jidatta carita kI pANDulipi kA eka citra
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ jigadatta carita (stuti - khaNDa) (vastubaMdha) raNavivi jievara prAsi je visa / risahAI dhammuddharaNa, viyi ta ji gaya kAli hosahi / sai sahi khitti puNu, tAhaM vivi kamasohahi // ragAhilaresaru suu risaha, varisira ghamma pavAhu / so jaya kAraNa rasaha kada, mAi-praNAhu agaNAhu // artha :-dharma kA uddhAra karane vAle jo RSabhAdi vartamAna tIrSakara haiM. unheM namaskAra karake tathA jo tIrthakara ho gaye haiM aura jo bhaviSya meM hoMge. unheM namamkAra karake tathA unake sAtha (maMgha) meM pRthvI sala para jo karmoM kA zoSaNa karane vAle siddha hue, unheM namaskAra karake nAbhi nareza ke suna jina RSabhadeva ne dharma-pravAha kI varSA ko ralha kavi aime jaya ke kAraNa svarUpa jagat ke nAtha AdinAtha (ko namaskAra karatA hai)| prAsi - am - honaa| vitta : (vi0 prasiddha, vikhyAta) athavA vRta : vita utpanna. saMjAna, atItta / risaha -- Rssbh| sohA~ha-soha - zoSaya / sRja - sRta / kai - kavi / mAi-praraNAhU - prAdinAtha /
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ jiraNavatta carita [ 2 ] saMjamu nemu ammu tasa jANu, jo Nisubai jiraNadata purANu / saMpatti putta pravara nasu hoi, mahipAla vula na dekhai koi // artha :-jo isa jinadatta purANa ko sunatA hai (jIvana meM) sayama, nigama aura dharma usako (prApta huA) jaano| usako bamava, santAna tathA yaza (kA lAma) hotA hai tathA baha pRthvI para koI bhI duHkha nahIM dekhatA hai / saMjamu pu. (saMyama) - hiMsAdi pApa karmoM se nivRtti - daza dharmoM meM se eka dharma / nemu - niyama dharma, vrata upavAsa prAdi / jaya jagaragAha risIsa jiraNeba, raNahi prajiya gaya garagaharaviMda / jiNa, saMbhava ahiNavaNa deu, sumahagAha pararASauM gaya leu / artha :-jagat prabhu RSabha jinendra ko jaya ho tathA gaNadharoM dvArA pUjita ajitanAtha ke caraNoM meM namaskAra ho / jinendra saMbhavanAtha, abhinandana deva, sumatinAtha ko praNAma karatA hU~ jo mata lepa (niSpApa) huye haiM / rimIna - RSabheNa, RSabhadeva svaamii| gaNahAvida - gAdharada / gaya le u - gatalepa-calA gayA hai pA jisakA / paTamapaTTa sAmiya duhaharaNa, jiNa supAmu jarA asaraNa saraNa / caMdappaTu samacitta sahAu, puSparyatu simapuri kAra rAu / / mayaM :--pamapama svAmI duHkhoM kA haraNa karane vAle hai tathA supAzvanAtha
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ stuti khaNDa jinendra nAthoM ko zaraNa dene vAle haiN| candraprabha svAmI zAnta citta evaM zAnta svabhAva vAle haiM tathA puSpadaMta mokSa nagarI ke rAjA haiM / pamappahu - padmaprabha / sivapuri - zivapurI-mokSanagarI / [ sAmiya svAmI / 5 jagattaya - 1 - ] jita soyasu graha soyala vayaNu, tu seyaMsa jayattaya saragu / vAsumujja praharaNe sarIra, jaya jaya vimala atula balavIra / / - artha :- aura zItalanAtha jineMdra gotala bacana vAle haiM tathA he yAMsanAtha, tuma tIna jagata ke zararaNabhUta ho / vAsapUjya svAmI tuma lAla raMga ke zarIra vAle ho tathA atula bala ke dhAraka he vimalanAtha tumhArI jaya ho / 1 sIyalu - zItala / jagAya | 6 ] sahAu - tihuvaraNa tribhuvana pahu - prabhu / 1. mUlapATha 'jagagAha' hai / svabhAva / jiNu dhanaMtu tihUvara jagaraNatSu", vastu dhamma uddharaNa samasyu / jaya pahu saMtiraNaraha vaha haraNa, jaya jaya kuMthu jIva daya karaNa || artha :- anantanAba jiteMdra jo tInoM lokoM tathA jagata ke svAmI haiM, dharmanAtha jo dharma kA uddhAra karane meM samartha hai, zAntinAtha jo jagata ke nAma haiM tathA duHkhoM kA haraNa karane karate haiM tathA jIvoM para dayA karane vAle kupanAtha svAmI kI jaya ho / dhammu - dharmanAtha / samatyu - samartha
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ ada gharikampa vapy jiha harija, surigasugdhau jiraNa guraNa ko rAsi jiragadatta carita I J mahilaragAha suru lipareM namiu / rAmi' jiraNa khala bosaha pAsi // artha:-ranAtha jinhoMne karma zatru ke darda kA haraNa kiyA hai, devatAoM ke dvArA pUjita mAllinAtha ko namaskAra ho, munisuvrata jinendra jo guNoM kI rAzi haiM tathA nami jinendra nizcaya hI doSoM ko nAza karane vAle haiN| niyara - nikara-samUha | f - 7 1. mUlapATha 'rAtri' hai parasada spRNa-sparza karanA / samada vijaya sutu romi jiteMdu, pAsaraNAha paya parasaha du / dhara siru lAi rAisiMha kavada, bahuphalu vIrazAhU jo pavaI / / - artha:-samudravijaya ke putra jiteMdra neminAtha tathA pArzvanAtha jinake caraNoM kA sparza indra karatA hai ( ina sabhI ko namaskAra hai) / kavi rAjasiha ( ra lha ) sASTAMga namaskAra karake kahatA hai ki sabase adhika phanna use hotA hai jo bhagavAn vIranAtha ( mahAvIra ) ko namaskAra karatA hai / [ 8 } EUR 1 carates sAmi vuha hararaNa, cajavosaha mukke jara maraNa / cavIsaha makkha kau ThAu, jilA bIsa nAu dhari bhAu // zrathaM vIvIsoM svAmI (tIrthaMkara) duHkhoM ke hartA haiM, sabhI cauvIsa jarA evaM maraNa se mukta ho cuke haiN| sabhI naubIsa mokSa ke nivAsI haiM isaliye sabhI caubIsa tIrthakaroM ko bhAva dhAraNa kara ( mAva pUrvaka ) namaskAra karatA hU~ / mukke muk muc chUTanA, mukta honA / ThAu - sthAna /
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ stuti khaNDa [ 1. ] cakkesari rohiriNa jayasAru, jAlAmAlariMga aru khetapAtu / aMbimAi tuba mabaU sabhAi, padamAvatI kaha lAgau pAI / / artha :-devI cakra zvarI, rohiNI, jvAlAmAlinI tathA kSetrapAla (deva) kI jaya ho / mAtA ambikA ko bhI bhAvapUrvaka namaskAra karatA hai tathA papAvatI devI ke pAya lagatA huuN| sabhAi -- sa ! bhAva-bhAvapUrvaka / / 11 ] je cavIsa akha' javikharaNo, te paNamA sAmiriNa mApuriNa / kumadra kumudhi vi mahu haraha, paviha saMghaha rajyA karahu / / artha :-jo caubIma yakSa yakSiNiyAM haiM, (tathA jo) svayaM hI (bina zAsana) ko svAminI haiM unheM namaskAra karatA huuN| he deviyoM, merI vikRta mati evaM vikRta buddhi kA haraNa kaze tathA caturvidha saMgha kI rakSA kro| jakkha - yakSa / kumada - kumti| sAmiNoM - svAminI / rakhyA - rkssaa| cauvihasaMghaha - cavidha saMgha-muni, prAyikA. dhAvaka thAvikA ina cAroM kA saMgha kahalAtA hai| 1. 'jakha' mUlapATha hai / iMca vahaNa jama rija jANu, varuNu dhAya paNaduvi IsANu / paraNamau pomiriNavada dharariMgadu, rohiNIkaMtu jayaja pahicaMdu / / prarya .--ndra, agni, yama, naiRta, varuNa, vAyu, kubara tathA IzAna tathA padmAvatI devI ke pati dharaudra ko namaskAra karatA hU~ nayA rohiNI devI ke svAmI candradeva kI jaya ho /
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ jihAdatta carita isa padya meM kavi ne dazoM dizAoMoM ke dasa divAloM ko namaskAra kiyA hai / ida - indra | baruNu - jala / IzANu IzAna / caMdu - soma / - daharaNa - agni / vAya - vAyu, pavana dharaNa - dhanava-kubera | phormiNiva padminI (padmAvatI ) / dhadu dharadra / maMgala artha :- ravi, soma, sukha kA vistAra kreN| zukra, zani, nava graha jitAgama meM prasiddha haiM / - sUru sUrya dui dukha 1 1. indro vahni pitRpati, naiRto vaharaNomarula 1 kubera Iza: pataya: pUrvAdInAmanukramAt / zramarakoza | vipa sukka - zutraH / siTha vRhaspati / keja L 13 1 * sUra soma maMgala bahuu, buddha vihanyada suha vindara / zukrAni 'ejA grAma siha // - ziSTa pratiSThita / -- -- jama ketu / - suha-sukha / yama pheriu naiRta duHkhoM ko bhasma kreN| budha evaM vRhaspati rAhu aura ketu viziSTa graha haiM, ye sabhI - - yaha daha dagdha krnaa| buh budha / viccharau vistu phailAnA | gariTha-gariSTha-viziSTa / gar3ha graha / - 1. 'u' mUla pATha hai / - (zAradA stavana ) [ 14 ] jahi saMbhava jidhara muha kamala, saptabhaMgavANI jasu zramata / prAgama chaMda takka vara vANi, sArada saha anya paya lAgi / /
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ stuti khaNDa artha: jo (zAradA) jinendra bhagavAna ke mukha se prakaTa huI hai, jisakI saptabhaMgamaya vANI hai, jo zrAgama, baMda evaM tarka se yukta hai, aisI vaha zAradA zabda artha evaM 16 kI khAna hai| saMbhava janma | asti ( 2 ) syAt nAsti (x) syAt asti vaktavya nAsti vaktavya / astha pathaM / - 1 ( 3 ) saptabhaMga - syAdvAda ke sAta siddhAnta (1) syAt syAt asti nAsti ( 4 ) syAt pravaktavya ( 6 ) syAt nAsti zravaktavya ( 9 ) syAt pratitarka / zAradA / sakka puThi pRSTha-pITha / gaya - pada | mArada | 15 1 guNa ripa hi bahu vijjAgamasAra, puThi marAla sahada bhavicAra | chaMda vahari kalA bhAvato, sukaha rahU paraba sarasutI / artha: jo guNoM kI nidhi evaM vidyA tathA zrAgama kI sAra-svarUpA haiM, jo svabhAvata haMsa kI pITha para suzobhita haiM jise baMda evaM bahattara kalAyeM priya hai, aisI sarasvatI ko raha kavi namaskAra karatA hai / / vijjAgama - vidyA aura zrAgama | gurihi guNani thui - -J I sadda zabda / 16 7 kari bui sudda TharaNava tu pAtra, parasabare tu sAraba mAi / mahu pasAu svAmini kari tema, jisa varitu racaja haja krema / pasAu stuti / - ] artha :- kavi stuti karake tumhAre caraNoM meM namaskAra karatA hai he zAradA mAtA ! zrApa prasanna hoo| he svAmini, mujha para apanI kRpA usa prakAra karo jisa prakAra maiM jinaita carita kI racanA kara skuuN| prasAda kRpA / 1. hu - mUlapATha -
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 jirAyata carita ( zAradA kA prakaTa honA ) [ 17 ghanaru sukhitri vayaNa sArava yau kahai, meraTha zranta na koI saha / kimaDa kA zrAhi moha mAMhi // artha :- prArthanA ko sunakara zAradA yoM kahane lagI "merA pAra koI nahI pA sakatA hai / kisa kArya ke liye tU merI ArAdhanA karatA hai ? maiM tujha para saMtuSTa huI tU mAMga, mAMga | " prArAha ] ArAgh-ArAdhanA krnaa| saMtu saMtuSTa / bharADa sudara kari sudhana bhAu, taha pasAi pAraNa ghavaru lahara, - [ 18 ] artha :- kavi zuddha bhAva karake kahatA hai- nizcita rUpa se yadi tumane mujha para prasAda kiyA hai to tumhAre prasAda se apAra jJAna prApta karU jisame maiM jisAdatta-varita ko kaha sakUM / J - ! jA niru ahaM kiu pasAja | tA jiraNadatta zrarita haTa kahau / / bhAu nAva 1 niru nizcita rUpa se / gahavara, bhArI, gambhIra, apAra / gANa - jJAna / ( zAradA kA varadAna ) [ 16 ] sA bhAratI gusAiriga devi, tUThI sAragaMde pabhavi / sukara kahA tU kahaNa samasyu, khuhu siri raheM diSNu maha hatyu / / artha :- vaha svAmiti bhAratI (zAradA) devI prasanna hokara zrAnanda ke
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ stuti khaNDa sAtha kahane lagI, "he sukavi tu kathA kahane meM samartha hai| he ralha, tere zira para maiMne apanA hAtha rakha diyA hai / gusAii samandhu - samartha ! - akha caDa yadi -- gosvAminI-svAminI / pamaraNa - mRtyU hA -- ( kavi dvArA laghutA pradarzana ) [ 20 } u u jiragavata purANu, paDiu na sapakharaNa chaMda vasvANu / makkhara' mata hoga jar3a hoi, maha jie do beDa kavi kodra / / artha :- maiM jinadatta purANa ko kaha rahA huuN| maiMne kAvya ke lakSaNa evaM chaMdoM kA bakhAna (vana) nahIM paDhA hai / isaliye yadi kahIM prakAra evaM mAtrA kI hInatA ho to mujhe koI bhI kavi doSa na deveM / kyA qhyA kahanA | akz2ara 1. zrambara mUlapATha / - I 21] horA budhi kie kareja kavitta, raMji raMga saka dhamma kathA yaha vosu, dujjaraNa sayaNa - 1 patra prakaTa prakaTa karanA / pra + maraNa - kahanA / akSara / man2a - mAtrA / artha :- maiM hona buddhi hai kavitA kisa prakAra karU ? (kyoMki) maiM vidvAnoM ke citta ko prasanna bhI nahIM kara sakatA hU~ / dharmakayA ko prakaTa umaliye durjana evaM sajjana ( donoM ( pratipAdita ) karane meM doSa hote hI hai| se hI prArthanA hai ki ve ) roSa na kareM / vivaraNa vitta / kaha jiSNu resu // "
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ jiNavatta parita [ 22 / bhuvaza kaIsa pratIte ghaNe, bahule ahi ThAi ApuNe / kahataNu phurai vivaha jaraNa pekhi, pAya pasArau prAcala dekhi // artha :- bhuvana (jagata) meM bahuta se kavIzvara (mahAkavi) hue haiM aura bahuta se apane sthAnoM para vidyamAna haiN| kavitva vibudha janoM (vidvAnoM) ko dekara sphurita hotA hai / (aura maiM sImina buddhi kA hai)| ataH apane aMcala-vastra (apanI sAmarthya) ko dekhakara hI maiM paira pasAra rahA (kAvya racanA kara rahA) huuN| bhuvana - jgt| kaIsa' - kavIza-mahAkatri / atyahi - sthA-ghaTanA / kAitAgu - kavitya / pekhi - 1 IkSa dekhanA / jai airAvada matta gaIdu, joyaraNa lakSu sarIraha viju / tAsu gAja jai avaraNa sampAraNa, gahayara iyara prApuNe mANa // artha :-yadyapi airAvata mata gajendra hai, usakA zarIra eka lAkha pojana pramANa jAnA jAtA hai aura usakI garjanA bhuvana meM vyApta hai to bhI itara gaja apane mAna (sAmarthya) ke anurUpa garjate hI haiN| ai - yadi / irAvai - airAvata / gada - gajendra / joyaNa - bojana / vida - vid-jAnanA / iyara - itara / mArA - mAna-sAmadhyaM / ghosu kalA puNuM sAsi bhA pAhi, savai amiDa sIyasaka saba kAhi / sAsu kiraNa ticarA jada dipai, pApa samAraNa jogaNA tapai / /
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ ntuti zala praya :-candramA poSTaza kalA pUrNa kahA jAtA hai, vaha saMpUrNa rUpa se amRtamaya hai aura sabake lie zItala (hotA) hai| yadi usakI kiraNeM tInoM muvanoM ko pradIpta (prakAzita) karatI haiM, (to bhI) apanI zakti ke pramANa se (sAmarthya para) juguna tapatA (camakAra) hI hai / puraNa - pUrNa / amiu - amRta / sIyala - zotala / / tihuvaraNa - tribhuvana / pamANa - pramANa / jogaNA - juganU - khadyota / 1 25 ] hAtha joDa jidhara paya paDau, poparAga sAmiya maNi dharau / jasya hoha kuladasaNe madhu, jiraNavatta rapaja paupaI veSu // artha :- hAtha jor3a kara maiM jinendra magavAna ke caraNoM meM par3atA hU~ sathA vIsarAga svAmI ko mana meM dhAraNa karatA hai, jisase kukavitva aMdhA ho jAe, aura maiM jinadatta (kI kathA) caupaI baMdha (kAvya rUpa) meM raca sk| papa - pada / vIyarAga - dhotarAga 1 sAmiya - svAmI / kukaitaNA - kukavitva / gyau - raca-racanA karanA / (katri paricaya) jaisavAla kuli uttama jAti, vAIsada pADala utapAti / paMcakalIyA pAte kara pUtu, kavai rahu jiraNavatta caritu / / artha :-jaisavAla nAmapha uttama jAti ke bAisarve pATala gotra meM merI utpatti huI hai| paMcaUlIyA mAte kA jo putra hai aisA kavi ralha jinadatta carita kI racanA kara rahA hai /
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ jiragavata carita antima chaMdoM meM kavi ne apane ko 'amaI' kA putra batAyA hai kadAcita yahAM bhI 'bhAte' ke sthAna para pATha 'ama honA caahie| saMbhavata: amaI gramite huA hai| ra paMcakala - paJcakula - pAi kaI kavi / I mAtA pAi nabhau jaM jogu, dekhAliyara jehi mataloga / uvari mAsa isa rahiu parama dhamma vRdhi hui sirIyA mAi r ubagAra - artha :- mAtA ke caraNoM meM yathAyogya namaskAra karatA hU~ jisane mujhe mRtyuloka dikhAyA tathA jisane apane udara meM daza mAsa taka rakhA, hosI dharma buddhi vAlI siriyA merI mAtA bhI prathA dharma buddhi meM merI mAtA siriyA ( zrImatI - jisakA ullekha kavA meM huA hai) ke samAna huI / udara-peTa | 27 - I upakAra pAda - caraNA / matalo - mRtyulok| uvara [ 28 / puNu puNu gaNavaja mAtA pAi, meha hau pAlija karuNA bhAi / uragu, hA hA mAjha makbhu jina saraNa || ma uSadhAraNa luisa artha :- maiM bAra bAra mAtA ke caraNoM meM namaskAra karatA hU~ jisane dayA bhAva se mujhe pAlA hai| maiM usake upakAra se uRNa nahIM ho skaa| he mAtA mere to jinendra bhagavAna ho gara haiM / 773
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( racanAkAla ) [ 26 ] saMvata teraha caDavaNNe bhAvava sudi paMcama guru diSNaM / svAti nakhatta caMdu tumahato, kavai rahU paNavada sarasutI / tula - tulA / artha :- saMvat 1354 kI bhAdrapada zuklA paMcamI bRhaspativAra ko jaba candrasvAti nakSatra meM thA aura tulA rAzi thI, kavi ralha sarasvatI ko namaskAra karatA hai / maga varana - (kathA kA prArambha ) | lavaNo hi upAsahi phiriu, jaMbUdIpu mabhiH vippuriva / dAhiNa bharalesa jiNa kSaNI, vaha kAlu tahi praviNa / / - viSNuriu viskurita / artha :- lavaNodaci samudra jisake cAroM ora phirA huA hai, aise jambUdvIpa ke madhya meM viskurita dakSiNa dizA meM bharata kSetra haiM jahAM kAla cala rahA hai / vahi lavaNodadhi / 30 ] bharata avasarI - avasapiro / - bharata kSetra / ' ( magadha deza kA varNana ) | 31 j savaiNa pAu vattha jahi ThAu, maha desu tahi kahithau gAi / pAmari gharANa pravAsaha vahI jagu vaha chUTa se par3I / /
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 artha :- jahAM para samasta magadha kahA jAtA hai / pAmaroM mahaloM para caDhI huI aisI lagatI haiM mAnoM ve chor3o Akara svarga se chUTa par3I hoM / pAri - nIca cana caya - vyakta - chor3A huA | magaha magadha AvAsa- prAsAda pravAsa 1. saga mulapATha | - aMba - zrAma | jivata carita vastueM pAI jAtI haiM aise usa deza kA nAma (nIca manuSyoM) kI striyAM (usa deza meM ) 1 parataha pratyakSa 1 gAi - nAma / - karahi rAjju sakuTaMba artha :- aba usa deza kA vyavahAra sunI jahAM para ghara ghara meM phala sahita sahakAra grAma ke vRkSa the / loga sakuTaMba rAjya jaisA sukha bhogate tathA pratyakSa meM koI dukhI nahIM dikhAI detA thA / sAhAra - sahakAra - eka jAti kA Ama 1 [ 32 | basAhAra / hari ghari saphala loi, parasaha dukhI na dIsai koi // T 33 1 pahiyA paMtha na bhUkhe jAhi kelA dAkha chahArI khAhi / gAmi gAmi dete satkAra, pahiyaha kUru dehi anivAra / / pada :- jahAM para pathika mArga meM bhUkhe nahIM jAte the tathA kelA, dAkha, chuhArA khAte the| jahAM para gAMva gAMva meM satta ke bhojanAlaya the jo pathikoM ko dekhate hI anivArya rUpa se ( sattaoM ke ) kUTa (Dhera ) khAne ke liye dete the pahiya - pathika / krUru - kaTa-Dhera | manakAra matsu ka... Alaya - sattU dhara (satta-bhune hue yava Adi kA cUrNa jo pAnI meM mAnakara mIThA va namakIna banA kara khAtA jAtA hai) / -
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAmi gAmi vADI dhammu viSe garu bhoSaNu artha :- jahAM para gAMva gAMva meM bagIce evaM amarAyAM tho tathA jaise nagara the vaise hI ve sthAna ( grAma ) the / dharma-kAryoM meM ( vahAM ke ) nara (loga) bhojana ( zrAhAradAna ) dete the tathA becI huI vastu kA dAma nahIM lete the athavA dAma dekara koI vastueM nahIM lete the / bhoyara - bhojana / pATaNa vAdI - vATikA nagInA / -- magadha varNana L 24 J aMbarAr3a, jahase pATaNa tese ThAra / dehi, vAma visAhi na koI lehi // pattana -nagara 1 asaNDa marAsima ko bagIcI / visAhivimAhi-vimAdhita- becI huI vastu / [ 35 ] poka kUla daMDa tahi cara, prabhuNai sukhi parajA vyavahaGga cora na cara prAMkhi dekhiye, graha paragAri jarie pekhi || g2A~ karu aparAdhI / lUTeroM kA eka prakAra / pena -- artha :- jahAM jo aparAtrI aura kUTa [duSTa ] hote the unake liye daMDa calatA thA aura prajA apane vyavahAra [ dainika jIvana meM mukhI thI / cora caraTa kahIM bhI nahIM dikhAyI dete the tathA para strI mAtA ke samAna dekhI jAtI thI / . kUDa - kUTa- kuTila, duSTa / -pra + IkSu-- dekhanA / 3.6 1 15 [ magaha desu bhItara suhi sAre dharaNa karaNa kaMcaraNa savya vipUra, caraDu - caraTa vAsava suraha mahiu so cAha / maMdara tRga pihipa kapa sUra //
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ jiragavata carita artha :--magadha deza bhItara se bhI sukhI aura mAravAna (saMpanna) vA / yaha indra kA cAka svarga thA athavA suratha kA bhAketapura thA / vaha dhanaM dhAnya evaM svarNa se pUrita zrA layA usake sUrya ko Dhakane vAle kaMce maMdira (parvata) ke sadRza mahala the / 16 suhi sukhina sukhI sAkelapura kA eka rAjA giyi - sAru * - mAravAna saMpanna | vivi-pihitakA huyA | - ( vibhinna jAtiyoM ke nAma ) vastubaMdha muraha suratha | 27 variMku vaMbharaNa vaiva bAsITha || bADhar3a besA varuDa yaMvarA fvavArI bihAra / vANU vAha bAro vuru bahU vihAracha jIvarAhaM // ru bihAri vAriThiyA buha viDaha " variyAra / taha vasaMtapuri raha kaI chahi vajravIya vakAra / / artha :- vaNika, brAhmaNa, vaidya, amITha, barDa beNyA, varuDa baMdarA, 1 - divArI, vihAra, vA, vAha, bArI, buru, bahu vihAra, varakha, baru, bihArI, vAriTiyA tuha, biDaha vaziyAra raha kavi kahatA hai ki ye caubIsa 7 prakAra kI bakAra ke nAma vAlI jAtiyA~ vahAM maMpura meM rahatI thI / 1. khariyAra mUlapATha | I 38 1 sUra sAmIya sAhu sotyihi / sari sarabara sAvayahaM savvala gratthi sAraMga sAharaNA sika / sohA sahiyaraNa siriva saMta sahiyaNa samArAhaM //
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ magadha bana saraNa sImA satyavaI, satya sarvara suhasAra suvbAsa sIla vasaMtapura, chahi uvIsa sakAra 4 2 artha:-sakAra ke nAma vyAlI nimna codosa jAtiyAM basaMtapura meM nivAsa karatI thI : sura, sAmI (svAmI), sAhU, sotiya ( zrotriya), sari, saravara, sAva ( zrAvaka ), savvala, sAraMga, sAhasa, siU, sohA, sahiyaraNa, siri (kha), saMta sahigaraNa samAraNa, sImA, satyavas ( sArthapati), satya (sArtha), svara, sura (sukhasAra), sUtrabasa, savela, ( zIla) 1 moha ma mAthu mature 1 ma mari mAra bharaviNu, maliNu mala maha sa mamarAsahi utahi, madha tU musaraNa maMgalu vara, jahi ga mala jala monU bharakhara raruha su basaMtapura, vIsa makAra vihINu // 17 jahi kavi sosa / macaraNa dosaI // noTa :- isa chada ke pATha meM kucha maila kavi sIsa' caraNa 3 ke bhavarauraNa dosa artha:-raha kavi kahatA hai ki basaMtapura meM, moha, matsara, mAna, mAyA, mada, marI ( eka roga), mAraNa, mararsavaraNa, maliraNa ( mAsinya), malana ( mana ), madhu, mAMsa, madirA, mavindu ( macchanda), mauraNa (mukuTa binA), muDha, musaraNa, maMgala, bhavara tathA mIna sahita jala ye bIsa makAra nahIM the / 1 lagatI hai caraNa 2 kA 'jahi ke sAtha zrAnA cAhie /
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaraNavatta carita ( basaMtapura nagara varNana ) caupaI [ 40 ] rAja-yANu kimu kari vaNiyaha, paramasu sanzu khaMDa jAriNayada / basai vasaMtu eyara so gharAu, caMbasiharu rAjA taha tariNau / / martha :-rAjA ke sthAna (rAjadhAnI) kA kisa prakAra varNana kiyA jAya ? use to pratyakSa svarga kA TukaSThA hI jaano| yaha vasaMsapura nagara banA basA humA thA aura usakA candrazekhara nAma kA rAjA thA / thANu - sthAna / pAcavu - pratyakSa / sAgu - svarga / caMdasiharu - candramokhara / caMdasekhara rAjA ke bhavaraNa, dipahi ta mANika motI rayaNa / sayatu aMteura rUpanivAnu, bosa bosa sabaNDa pravAmu // artha :-candrazekhara rAjA ke mahala se mANika motI evaM rana cabhakate the (prathavA, ve mahala mANika, motI evaM ranoM se camakate the)| usakA samasta antaHpura rUpa kA nivAsa yA savA sabake liye bIsa bIsa prAnAma (mahala) the / youma - antaHpura / rayarNa - rtn| sayalu - sakala, samasta / madhanu - sabake liye-svarNa / vasahi ta sayala loga supiyAra, kaMdaNa mai tinhu kiyae vihAra / para kala mIcu Na bachar3a koi, jIva dayA pAlai sama koi //
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagava varNana artha :-samI loga prema se rahate the| unhoMne apane vihAra (jina mandira) svarNa-maya banA liye the| vahAM dUsare kI mRtyu kI vAMchA koI nahIM karate the tathA sabhI jIva dayA kA pAlana karate the / supiyAra - su.:-piya+tara-pratyanta priya ! mIcu - mRtyu / kolI bhAlI pAlahi zyA, paTavA jIvakaTa iMhi mayA / pAradhI jIva raNa ghAlahi ghAu, jyA dhammu kau sabahI bhAra artha :-kolI aura mAlI (taka) mI jahA~ dayA dharma kA pAlana karate the / paTavA evaM sapesa bhI dayAvAna the / vadhika jIvoM para koI mau pAta nahIM karate the / (isa prakAra) sabhI kA dayA dharma kA bhASa thA / kolI - kaulika-sUtI vastra bunane ghaale| paTavA - paTavAya-rezamI vastra bunane vaalaa| jIvaka - speraa| pAradhI - pApadhi-vadhika / [ 44 / vAbharaNa khatrI pravarati carma, te saba pAlaka sarAvaga dharma / mAraNa pAi diyA kalamalI, jiraNavara gahi chattIsaja kulI // artha :-brAhmaNa sabhA kSatriya carma (ke prayoga) se virata the aura ve sabhI zrAvaka dharma kA pAlana karate the| mArane (hiMsA karane) kA nAma unako kaSTa detA thA aura chattIsoM jAtiyAM jinendra bhagavAna ko namaskAra bhAratI thii| avarasa - avarata-praparakta-birakta /
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ jiraNavatta carita (stu baMdha) 45. ] suvaNa raMjaNu dhammu guNa vArie / parivAraI sohiyau bei, vANa jigaragAha pujjana / sapala moba karaNA pharaka, jIvadeu tahi Tha chamAha / paraNi suhAi vAma ghari, jIvaMjaya suSisAla / saraNa kiti sinha raha kara, bhamiya puhami prasarAla / prarma :-vaha sabhI savaraNau (ucca jAtiyoM kA priya thA tathA usakI pANI ghamaM evaM. guNoM se yukta thii| vaha apane parivAra ke sAtha gobhita thA, jinendra bhagavAna kI pUjA karatA thA tathA dAna detA thaa| natra joSoM para karuNA (dayA) karatA thA, aisA vahA~ jIvadreva nAma kA seTha zobhita hotA thaa| usake ghara meM sundara gRhiNI (dharma-patnI) 'jIvaMjasA' nAma kI thI jo bahuta sundara thii| 'rasaha kavi' kahatA hai ki unakI dAna dene kI prazasA sampUrNa pRthvI tala para niraMtara phaila rahI thii| asarAla - nirantara / suvaNu - savarNa - ucca jAtiyA~ / sayala -- skl| chajjA - zobhita honaa| amina - phailanA / [ 46 / jagaha pIThi karAvA veliM, jIudeva tahi nivasada seThi / jIvaMjasA mAmeM tasu gharaNi, ruba surekha haMsa-gAi-gamaNi / / artha :-dukhita janoM kI pIr3A ko dUra kara baiThane (vizrAma lene) vAlA jIvadeva nAma kA seTha vahAM rahatA thA / usako strI kA nAma jIvaMjasA thA jo rUpayatI, zubha rekhAnoM se maMDita tathA haMsa kI cAla calane vAlI thii|
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ magara varsana [ 43 ] pAisaja seThi vasAda tahi nagarI, sihi samu bhayau na hosada prajaha / gharaNa karaNa pariyaNu savaraNa saMyukta, para ghari nAhI ekaha pUrva / / artha :-aisA seTha usa nagarI meM rahatA thA, usake samAna na to koI huA aura na dUsarA hogA / vaha dhana-dhAnya evaM saba vArajanoM se yukta thA kevala usake ghara meM putra nahIM thaa| mauru - apru-duusraa| pariyazu - parijana / [ 48 seThiNo bhaNai seTha Nimuralohi, putaha viNu kusu dhUDa tohi / vAraNa dharamu saMpai sa boja, phuNa RSa pAsa bhAi tapu soja / artha :-seThAnI seTha se kahane lagI "he seka suno binA putra ke tumhArA vaMza DUba (samApta ho) jAvegA / dAna, dharma meM sana saMpatti de dIjiye tathA phira RSi ke pAsa jAkara tapa (vrata) le lIjiye / pRtta - putra / saMpaha - saMpatti / [ 46 ] kiyau maMtu pariyaNu kyasAri, kahai vayaNu suhayaru UsAri / pUtaha vinu kula bramha mohi, ki kijjA yaha prathau tohi // artha :-apane parijanoM ko baiThAkara usane maMtraNA kI tathA yaha mukhakara vacana (mukha se) nikAla kara kahA-"binA puSa ke merA kula DUba rahA hai / kyA karanA cAhie, yaha he buddhimAnoM, maiM Apase pUchatA huuN|" / maMtu - maMtra-maMtraNA / muhayara - sukhkr| UsAri - uccAraNa kr| vaha - buha-budha /
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 jitratta carita [ 50 ] zravaNa jiragavara baMdiyaha, RNu viSNu seThi zrappu gidiya / para pasaMsu kara jo bhavvu, beda dhAraNa mariNa pari hari gaNadhu || artha :- graha seTha zramaNa vadanA karane lagA tathA pratidina dUsaroM kI prazaMsA karatA hai tathA mana se garva ko dUra kara dAna detA hai / a - kahanA / bhagavAna kA nAma lene aura jinendra ka vaha apanI nindA karane lagA / jo bhavya pasu - prazaMsA / zravaNa H zramaNa bhagavAna / paraha-dUsare kI / / 51 / jovasthA jo graha nisi karas paMcAnuvyai nimmala parai / puraNavaya tiSNi sikhavaya cAri, mutti svayaMbara va nAri / / artha :- jo rAta-dina jIva dayA pAlana karatA hai, nirmala paMcANuvrata ko dhAraNa karatA hai, tIna guNavatoM aura bAra zikSAvratoM ko ( jIvana meM utAratA hai) mukti-mArI svayaM Akara usakA rakSA karatI hai / yaha nisi - ahaH nizi / patrAnusvaI - pNcaa|" nimmala nirmala | guradama - guNavata 1 tiSSiNa - zrINi / sigvavaya - zikSAvrata / himAyata satyAyana zracIyaraguvrata, brahmacaryA vrata evaM parima parita ye pAMca kahalAte haiM / dita, deza evaM ye tIna guNavata haiM / sAmayika proSadhopanAsa, bhogopabhoga parimANa evaM atithi saMvibhAga ye cAra zikSAgata haiM /
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ maSadha varNana tihi khariNa ghabar3a jokyo seThi, haja pArAharu niru parameSThi / samasa carAcara jANau meu, bodharAja maha arau' praleu / / jala caMdaraNa pralaya para phulla, caru dIvai azuddha sahaya pramusla / agara dhUva kAraNa nira lapatra, phala samUha je jipavara gayA / jipavara vi joi maNu tuTa, cira saMghiu kalimala gaDa tuTha / aThaviha pUya karata tyAMtu, niyama bhAvada deu parahaMtu // parya :-usa kSaNa jIvadeva saMTha kahane sagA pradha meM nizcitarUpa se parameSThi kI prAsaghanA karatA hU~ (kahagA) kyoMki ve hI sakala gharAcara kA bheda jAnate haiM (prtH| maiM una ajita bInagaga bhagavAna kA apa karatA (bolatA) hai| 11523 eka thAla meM jala, caMdana, akSata, uttama puruSa evaM binA sparza kiye huye amUsya (nirmala) navedya eba dIpama usane liye tathA agara dhUpa (dazAMga dhUpa) aura usI kAraNa (uddezya) me phaloM ke samUha ko liyA aura baha mandira meM gayA / / 53 // jinendra bhagavAna kI pratimA ke darzana kara usakA mana pUrNa saMtuSTa ho gayA tathA cirakAla se saMcita pApamala truTita (naSTa) ho gaye / vaha bhagavAna kI aSTa vidhi se pUjA karane lagA tathA apane manameM aIna deva kA dhyAna karane lagA / / 54 // khariNa - khnn-kssnn| parameThi - prmesstthi| prataya - prakSata / niru - nizcitarUpa se / ghara - naivedya / dopaha - dIpaka / tala - adit-ttuuttaa| jhAva - pAvai - dhyAna karanA, citana karanA / 1. jyj-muulpaatth|
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 jiraNabasa parisa [ 55-56 ] gRha kAraNo sAmiya jiraNasutta, satyu pujja guru pUjjiu bhatti, mumivara pAi par3I tihU pati / maha hoi iha muriMgavaru bhae puta // jiraNa seDiriMga hiDai bilAhi / kula maMDaNU tuSa hosa puttU // hAthu dekhi muni bolar3a tAhi, prakharaNa battIsa kalara saMjUtta, artha :- zAstra kI pUjA karake zIghra hI usane gurU kI pUjA kI tathA ( tazatara) usakI patnI muni ke pAMva par3a giiN| ( usane kahA ) he svAmI Apa jinasUtroM (AgamoM) ko jAnane vAle ho / mujhe putra ho, he munivara, ( zrApa) yaha kaha (AzISa deM [ athavA kyA mujhe putra hogA, he munivara, Apa yaha banAe~ | / / 553 hAtha dekhakara muni usa samaya bole "he seThAnI hRdaya meM dukhita mata ho / battIsa lakSaNoM evaM kalA se yukta evaM kula kI zobhA bAlA putra tumhAre hogA / / 56 / / satbhu - zAstra / pati - pattI-patnI- mAryA / jhaTa- zIghra / | seThipi saguNu gAThi gAMdhivau, mosisa muNivaru kahiu gaNegu, si - jhaTiti - 57-58 ] zima ghara jAna mahochau koya | tUThI seThirie mAi sA aMga || pupu alahAdI bola soya, risi bhAsiyaDa mabhUThi hoya / hi Arabiu vola sAhU, piva hosai maNu vitti bacA / / artha :- seThAnI ne usa zakuna ( zubha sUcanA ) kI gAMTha bAMdha lI aura apane ghara jAkara mahotsava kiyaa| guNoM ke vArI munivara ne mujha meM isa ( prakAra ) kahA hai "isase prasanna nedAnI apane aMgoM meM samA nahIM rahI thI ||17||
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinadatta-mamma 15 ThA phira prasanna hokara kahane lagI "RSi kA kahA huA kamI nahIM hotA hai / seTha bhI nizcita rUpa se Anandita hokara bolA- priya (acchA ho ) hogA aisA manameM socakara uchAha karo / 1158|| mosiu - mujhase / riz2aya - nija / riMgaru nizcita rUpa se / - 1 56 - 60 ] 6 dukha zatru karata dina kete gaye, sehirie gambhu mAsa kucha bhae / Aha bhae pUre basta mAsa, su jammu bhI pUriSa mAsa jIvayeu dhari maMdaNa bhayaMja, ghara ghara kuTaMba baghAU gayau / gAvahi gItu nAikA saku, caurI pUrija motinha ku // mahou - mahotsava piva pitR-pitA- priya / artha:- rAja karate huye ( sukha bhogate huye ) kitane hI dina bIta gaye / kAlAntara meM seThANI ko garbha rahA jo do mAsa kA ho gayA phira dama mAsa pUre ho gaye / putra kA janma huA aura sabakI yAzA pUrI huI ||56 / 1 gabhu garne / 1 jIvadeva ke ghara jaba putra utpanna huA to usake kuTumbiyoM dvArA ghara-ghara maiM baghAvA gAyA gayA / striyAM utsAhapUrvaka gIta gAne lagI tathA unhoMne motiyoM ke cauka pUre // 60 // utsAhapUrvaka / - nadrikA - nAyikA - strI / ukusa utka [ 61-62 ] cehi taMbosa ta phophala pArA, do cora paTole pArI / lori, done seTha bAma dui koDI // lula vadhAe nAhI *
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ jiNavatta carita bAda tu kalA nimu caMca, nAi vihAra kiyara pArNava / jiraNavaha pUna mugiha payo pamha, ridhi jinadasa nAu sisa dharai // artha:-seTha lAmbUsa, supArI tathA pAna (bIr3e) dene lgaa| usane sUtI evaM rezamI bastra dAna meM diye / putra (janma) ke baghAve. meM koI khori (kasarakamI) nahIM rakhI / seTha ne do karor3a kA mudrA) dvAra meM di / candramA kI kalA ke samAna putra bar3hane lagA tathA jina mandira jAkara usane Anandotsava mnaayaa| jinendra bhagavAna kI pUjA karake taha muni ke caraNoM meM par3A tathA RSi (muni) ne usakA nAma jinadatta rakhA / phophasa - pugaphala-supArI / paDhola - paTTaphUla-rezamI vastra / paraSa divasa vADhai je taDaja, dina dina viraSa karai te taDau / baraSa paMca rasa ko so uchAha, vijjA paharaNa unmAuri nAI moMkAra mapaja manu mANi, makhana yaMdu sapaka parivAriga / muNi vyAkaraNa virati kaja nANu, bharaha ramAyaNa mahApurANu // arthaH varSa aura dina jyoM-jyo vyatIta hone laga ba usameM utanI hI vRddhi lAne lge| jama usakI 15 varSa kI avasthA huI to vidyA par3ane ke liye vaha, upAdhyAya kula (vidyAlaya) jAne lgaa| sarva prathama usameM 'oMkAra' zabda ko mana meM jAnA / phira lakSaNa zAstra, chaMda zAstra tathA taka zAstra ko pramANita kiyA (phaa)| vyAkaraNa jAnakara vairAgya kA viSaya usane AnA aura isa prakAra bharata (nATna zAstra) rAmAyaNa tathA mahApuragaraNa kA (jJAna prApta kiyA) / uchAi - ucchAya-UMcAI, avasthA / vijjA - vidyA /
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinadatta-janma ujjhAuri - upAdhyAya kula-vidyAlaya / lakharagu - vakSaraNa / takka - srk| mugaNa - jAnanA / birati - bairAgya-pradhyAtma / 1 65-66-67 / likhata pata saukhiu prasurAnu, jotiSu saMta maMtu saba sAe / churo sapanu parU khaMDAgara, sokhI sayalu katA bahattaru / / bhau juvANu maha suddhi sahAu, lagAtu bau pammu kara bhAu / sIta guru mA kimA. ziva para bhAva na gharai // dekhiU pUta taNa vivahAru, bhagada seThi kula bhUupa hAe / pUta viSaya manu lagu Na tohi, kaisa basa viddhi huI mohi // artha :-nirannara par3ha kara jotiSa, nava zAstra aura maMtra kA saba sAra sIkha liyA / samI prakAra se churI aura talavAra calAnA (mAdi) samI 72 kalAyeM usane sIkha lI // 6 // vaha yuvA hunA kintu vaha sva mAtra meM zuddha mati kA zrA, isa avasthA meM bhI vaha lajjAgola thA tathA use dharma kA mAtra thA / vaha zIladaMta kula kI maryAdA ke bhItara AcaraNa karane vAlA thA tathA viSayoM para dhyAna nahIM detA thA // 6 // pRpa kA aisA) vyavahAra dekhakara seTha kahane lagA " (merA) kule isake kAraNa bane vAlA hai| (putra me, usane kahA,) he putra tumhArA mana viSayoM meM laga nahIM rahA hai, ata: mere vaMza kI vRddhi kase hogI" / / 6 / / saMta - taMtra maMtu - maMtra - khaMDAgaru asarAnu - niraMtara nalavAra / juvAgu - vuvA / mai - mati 1 lajAlu - lajjAgIla / ca - puS-zarIra avasthA / bamaviddhi - baMza vRddhi /
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ jiNavatta carita / 68 / ( vastu baMdha ) kabaDa jiNi ke vasaha praNaya citi / nagu ja hargaha prArahahi, gAThe muThi tabakate mobAha / mugariu lasja viNa, visaya mata na viratti sohi // jinha paradamyahaM manu ThaviNa, aya bahi paranAri / tinha hakAri vi seThi niru, kahiya batta vya mAri // artha:-jinake citta meM nitya kapaTa vamatA hai, tathA jo duniyAM ko gAlI dete haiM (durA mAlA kahane) tathA zoragula macAte haiM, tathA jo (drumage kI) mAMTa aura muTThI tAkate huye dekhate rahate haiM / junArI jana jo nilaMjja hokara viSayoM ke bhakta hote haiM aura jinheM vairAgya pracyA nahIM lagatA jinakA mana sadaiva dUsaroM ke dravya meM sthita rahatA hai tathA jo dUsaroM kI strI kI vAM chA karate rahate haiM aise vyaktiyoM ko seTa ne bulAne evaM baiThAkara (apanI) bAta karane kA nizcaya kiyaa| kavar3a - kapaTa / ra / ha~Da / bhaNDa - burA kahanA, gAlI denaa| pAraD / prA+raT - cillAnA, zora karanA / hakAri - bulAnA / matta / bhkt| ni: - nizcita rUpa se / viratti -- vairAmpa / [ 69-70 / navahi seThi maMtu pariThaviu, cunArIhata hamakArata gapar3a / maTha bhaTa jo na kahi bahu kANa, te satu seThi bulAe jAraNa / / bhAra bAra vemA ghari Ahi, aru jUvA khelata na aghAhi / bhorI karata na pAlasu karA, gAMTha kATi aMtarAlA dharai //
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinadata-amma prartha :-taba seTha ne maMtra (vicAra) paristhApita (nirdhArita karane hetu juvAriyoM ko bulAyA / naTa tayA ghara jo bahuta kAni (lajjA) nahIM karate the una sabako bhI se ne jAna bUjhakara bulAyA // 6 // jo bAra bAra vezyA ke ghara jAte the tathA jurnA khelate huye tRpta nahIM hote the, jo corI karane meM prAlasya nahIM karate tathA (dUsaroM kI) gAMTha kATa karake apane ghara ke bhItara gharate the 1170 // [ 51-72 / jinu ke zava gaima tinha viThi, so japa kiyara mApuraNo muThi / gaMjaNu kU mAri nighu sahI, tiriya saha seThi bAta sAha kaho // maho vIru tumha esau karahu, Diu kusa merau ubarau / jo jiraNavasa divya manu lAcaM, nichaya sAkha vAmu so pAvai / / artha :--jinakI dUsaroM ke dhana para dRSTi jAtI thI unako usane apanI muTThI meM kara liyaa| jinakA kArya tiraskAra karanA (kapaTa karanA) evaM mAranA (isa prakAra kA) mabhI kucha thA, unase mI seTha ne ve sabhI bArne kahIM // 7116 "are vIro tuma isa taraha karo ki mere DUbe hue vaMza ko ubAra lo| jo jinadatta kA mana viSayoM ko prora lagA degA, vaha nizcita rUpa se eka lAkha dAma pAvegA / / 2 / / gaMjaNa /_ gaJjana - apamAna, tiraskAra 1 dhAma /. dramma - eka sone kA sikkA / juvAriu haMsi bolaha vosu, tumhi to parija hamArI tolu / jahayA ramA nayara nara nAri, taba tuma pArcha sakA savAri / /
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 jiered afte hi / rAjA sedi su pa sAha, mahU samu bali aura na mahu lIlA rasa cha jAhi ta ha uttaru bobau sAhi / / artha :- juvAriyoM ne ha~sa karake yaha bAta kahI "tuma ne to hamako TaTola liyA (hamArA mUlya yAMkaliyA ) | yadi vaha (jinadatta ) nagara-nAriyoM ! ( vezyAoM) ke sAtha ramane lage, to ( usake ) pIche tuma use ( apane lakSya ke anusAra ) ThIka kara sakoge ?" rAja- seTha ne unase kahA ki mere samAna lajjisa dUsarA koI nahIM hai ise adhika kyA khuuN| vaha jinaratta lIlA rasa ( bhoga vilAsa ) meM jaba icchA karane lage, taba hameM usakA uttara denA (vivAhAdi ke viSaya meM usake vicAra batAnA ) / jai 8 yatri / baliyaca 8. zrIDita nayara 4 nagara / lajjita, JM zaramisvA " [ 75-76 ] vale vIra jiraNadatta hakAri bhavajovalI dilAlahi nAri / kavara aura thakA manu bhAva, puNu basahiM tu ekkai bhAva / / rets khora juvA rasa ramaI, kavara lei vesA ghari vasa / laikA ti mahi kithana, sovietAsu devi hi // artha : vIra jinasa ko bulA kara leM cale tathA unhoMne nava yuvatiyoM ko dikhaayaa| kisI vIra ne usakA mana kisI grabhya prabhaMga meM lagAyA lekina jinadatta kA mana eka meM bhI nahIM lagA 14756 1 koI vIra use jue ke rasa meM ramAne lagA tathA korTa use vezyA ke ghara meM le jAkara rahane lgaa| kisI ne use le jAkara striyoM ke bIca meM khar3A kara diyA, taba bhI usakA hRdaya ( unase) vihvala na huA /
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ hakAri cesA A ghAray -- bulAnA / veshyaa| thakA / thakka -- avasara, prastAva-samaya / | 53-198 ] etvaMtari te kahA karAhi, eMkaraNa paNa tyAsada jAhi / mAsi vopanha baMbaraNa ThaI, uha ko diThi silAhi gaI / / vITho pAhaNamaya pUtalo, gaya jiladatta ciThi bhimalI / bahu lAvaNa gaDhI sutadhAri, bhUle dekhi pracepaNa nAri / / artha :-isake pazcAta ve kyA karate haiM ki naMdana vana ke caityAlayoM meM jAte haiM / vahAM para baiThakara una vIroM ne bhagavAna kare baMdanA kI / isake pazcAta usakI dRSTi (catyAlaba) ke lalATa para mahaI / jaba eka pASANamaya (pApaNa nirmita) putalI dikhAI par3I to jinadata kI vihvala dRSTi usa para jA lagI / vaha sUtradhAra (zilpakAra) ke dvArA prati sundara gar3hI gaI thI / usa acetana sthI (putalI) ko dekhakara vaha jinadatta apane Apa ko bhUla gyaa| espatari : ityaMtara - isake baad| diThi / daSTi / pAhaNamaya - pASAragamaya / gaya - gata / 79-80 | 76-7 malivi pajiu tAhi mukha dekhi, iha pari pAhi rUpa ko rela / kAma vAraNa tasu aghiu hiyau, dhAra juyArita pracalu kau sayaja / / bAhari vIra ti dekha hi prAi, sai jiraNavatta urchaga prahAra / desi pUsalI vibhiu ehu, seThiriNa bhaliu baghAu deha / /
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ jiNarata parita artha :-usakA mukha dekhakara vaha apane prApako bhUla gayA aura kahane lagA ho meM ho yaha rUpa kI sImA hai / usake hRdaya ko jaba madana mANa ne kauMdha diyA so usane daur3a kara juvAriyoM kA mAMcala pakar3a liyA / uma vIroM ne use bAhara pAkara dekhA aura jinadatta ko goda meM uThA liyA / "pUtalI ko dekhakara vaha vismita ho gayA hai isaliye seThAnI se kaha kara badhAvA deM" II ucchaMga - utsNg-god| saMkhaNa vIra pahUte sahA, niya maMdiraha seThi ho jahA~ / kuvaraha saharaNa parakhi kina leha, hama kaha seThi vabhAga caihu / / artha -ubhI kSaNa ve vIra vahAM pahuMce jahA~ seTha apane mandira meM thaa| (unhoMne kahA) he seya, kumAra ke lakSaNoM ko kyoM na parakha lo ? hamako bhI hai seTha, (aba) badhAI (puraskAra) do| taMtriNa tatkSaraNa / [ 83-83 ] tahi seThi tUja satabhAu, lAla mAmu tima biyau pasAu | ra saMbola gharaha paThAi, aMga dAha jigavata, bhagAi / rigasuriNa pUtu tuhi kahaja vicAri putalo rUpamA nAhi nAri / bhai ra vimAhari pahi rAsi, prayAsa karau sori ghari vAsi // artha --yaha sunakara saiTha bahupta santuSTa huaA aura prasanna hokara lAkha dhAma unheM puraskAra-svarUpa diye / unheM (saMdanantara) pAna dekara ghara vidA krimA aura apane prArora ke dAha (cinA) ko jinadatta se kahA / / 12 //
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ aimadatta janma "he putra, suno / maiM tumheM vicAra phara kahatA huuN| jisa nArI ko tuma gutanI ke rUpa meM jAnate ho, yadi vaha rUpa kI rAzi vidyAdharI bhI ho, to aisI syo ko tumhAre ghara meM dAsI ke rUpa meM lAU~gA / / 3 / / taMbola .. tAmbUla-pAna / vijAhari vidyAgharI / / 64-65 | suttadhAri sahayau karAi, kisukA rUpa gharI te nAri / kahihi desu machu bahiyau prAi, kara kaMkarasa tuSa deu pasAu // nisuAha seThi kahau phuDa sohi bAraha marasa bhamata paye mohi / phirata desa mAha citta paika, nayarI eka bhalI maha dir3ha / / prarya :- usane sUtradhAra ko bulavA liyA aura usase pUchA "nUne kisa strI ke rUpa ko yaha (putalI) gar3hI hai ? usakA deza mujhase kaho, meM dadhita hai| maiM tumheM prasAda ke rUpa meM kara kaMkaNa duuNgaa| (yaha sunakara vaha kahane lagA) "he seTha, suno, maiM tumase spaSTa kahatA hU~ ki jaba mujhe cAraha varSa dezoM meM phirate hue ho ge| dezoM meM bhaTakate hue maiMne ailI eka malI nagarI dekhI aura vaha mere hRdaya meM praviSTa ho gayI" / vahiya - vyathita / phara - sphuTa-paSTa / / 86-67 1 caMpApurI nayaro sA bharaNI, dhaNa kaNa kaMcaraNa sohada gharaNare / aMDa daMDa eka sovana ghaDI, maMdira dipahi padAratha mo|| ghari ghari kUSA vAi bihAra, kaMcae maha jina koe pagAra / usama loka vasahi sA bharI, jaNu kailasa iMda ko purii|| artha :--vaha paMpApurI nagarI kahalAtI thI jo dhana-dhAnya evaM kaMcana se /
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ jiNavatta carita khUba suzobhita thI, jahAM eka svarNa-nirmita aNDa daNDa nAma kI gar3hI hai tathA ratnoM se jale hue mahala dIpta rahate haiM / / 8611 __jahA~ ghara ghara meM kUvA, bAvar3I evaM vihAra bagIcA haiM jinake prAkAra svarNa ke bane haiM / uttama loga usameM bhare rahate haiM aura (vaha aisI lagatI hai) mAnoM indra kI purI kailAza ho // 3 // bAi - vaapii-baavdd'ii| [ 85-86 | vapiriNa jaraNa ke hu dehi zukaH, nImavaMta mAzAha tu saha / sapala saraDa aMtejaha bhAri, karahi rAju ne nayara mamAri // bimala seTha vimalA seThiraNI, tahi korasi mahi maMjala dhrnnii| vimaptAmatI maMni sA kisI, rUpa biseSada jiha uravasI / / artha :-baMdI janoM ko jo [apanI koti se] utsAha pradAna karatA hai usa nagarI kA [campApurI kA| rAjA guNapAla hai jo nItivAna hai / usake antaHpura kI samasta striyAM rUpavatI haiM aisA rAjA nagara meM rAjya karatA hai | // 8 // ___ usI nagara meM vimala seTa aura vimalA maThAnI hai jinako kIti mahI maNDala meM ghanI hai / vimalAmatI nAma kI unake jo lar3akI hai vaha mAnoM epa kI vizeSatA meM uzI hai / nIva - nIti / vastu baMdha sauji sudarI gayaNa puttAra / maMtiya haMsa gaI kaulamA saravara baiThI / khelaMto jasA paDa rUparAsi bhada viThiya //
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinadatta janma sahiya samAriNaya taho bhariNaya ima jaMpA sutadhArI / tAsu rUpa puNa vaNiyaja kara ralha muSicAra / / artha :-usa sundarI nayanAbhirAma [prAMkhoM kI putalI ke samAna] haMsa gati liye huI, krIr3A karatI huI, sarovara ke taTa para baiThI huI aura jana se khelatI huI, prakaTa rUpa rAzi ko maiMne dekhaa| usakI sakhiyAM aura samavayaskAe~ bhI usake anurUpa thI, aisA sUtradhAra ne kahA / "[tadantara] ralha kaSi kahatA hai ki vaha vicAra karake usake rUpa maura guNa kA varNana karane lgaa| rANAyaNaputtAra - akhi kI putlo| kolamaraNa - krIDamANa / payana - prakaTa / sahiya - sakhin / mamAriNaya - samAna+ika-samavayaskA / muMdariya saha kasu sohai pAu, cAlata haMsu ' deu tasu bhAu / jANU pAna vihitahi ghaNe, tahi apari neura vAjaNe // sabaI vaSNu sohai piMDarI, am hi te kuMthU piDarau / jaMgha juyata kadalI aparai, tAsu laMka 2 mUThihi mAiyA / / artha :- challoM se yukta usake paira suzobhita the| usako cAla haMsa ko cAla kA mAva pragaTa karatI yo / ghuTanoM ke nIce ke sthAna TikoraNe bahuta ghane nya aura una para bajane vAnI necariyA thii| usakI pipaliyoM meM sabhI varNa zobhita the, mAnoM ve kuSu (manuSya vizeSa) kI piMDaliyA~ hoM / unake apara kadalI ke (sane ke) samAna usako yugala jA~ceM thI aura usakI kaTi muTThI meM samA (bhA) jAve aisI kSINa thii| kuthu - eka paurANika gajA, manuSya vizeSa / 1. hA - mulpaa| 2. loka - mUlapATha /
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ jiraNadatta carita 1 63-64 ] jaNu haha chati agaMgahu taraNI, sahai ju raMga reha tahi dharaNI / nole bihura sa ujala kAkha, avara suhAi bIsahi kAsya / caMpAvaNNI sohai deha, gata dasaha tiNi jasu reha / poraNasthaNi jovaraNa mayasAra, ura poTI kaDiyala vityAra / / artha :-vaha (kA~Ta) mAno kAmadeva kA sUtra thI aura samaga raMga tathA dhanI rekhAeM usameM thIM / ujvala evaM nIla varNa kI romAvali thI jo atyanta sundara evaM suzobhita thii| usakA caMpA puTapa ke raMga kA zarIra zobhita ho rahA thA usake udara meM tIna rekhAeM par3atI thiiN| vaha pauna (unnata ) stanI vAlI thI tathA (usake stana) yauvana-mada se yukta the| usake udara kI peziyAM kaTisthala taka phailI huyI thii| nihara / vikrura - keza - romAvali / poTI pAhi - udara peshii| [ 65-66 / hAtha sarisa sohahiM prAgulI, rAha su ta dipahi kura kI kalI / bhuva vala jaMtu kATi jaNu kAraNe, vaNi su rekha phabinhu se kahe / / iloNI aru mAThI lIya, harU su pahiyA soiya goya / kAriNa kuMDala iphu sokhanu maraNI, nAka thANu jaNa sUvA taNo / artha :-hAthoM ke samAna hI usakI aMguliyA~ muzobhita thI / unake makha kuda-kalikAoM ke samAna camakate the / usakI balazAlI bhujAe~ thIM jo gAno (siMha jaise) usa sthAna para jaMtu kI kATakara lagAI ho / aisA isakI sundara rekhAoM kA varNana kaviyoM ne kiyA hai / / 65||
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinadatta janma lAvaNyapUrNa aura mArita ( suDaula ) vaha bAlikA thI aura eka halako paTTi usakI satrA meM tho| kAnoM meM svAM ke eka-eka kuNDala the / tathA nAka mAnoM sue (tote kI jaisI thI / mAThI mAThita-mita / loba cAlaka, bAlikA / 1 89-5 I muha maMDalu jobai sasi vayaNu, doh ca nAvai miyAryANi / jahi ke ho vapa cAle phiraraNa, jaNu ri kasarI horA mariNa khiraNa || bhauha mamaraNa dhaNu khatiya gharI, dipacha milATa tilaka kaMcurI / sira mAMga moti bhari calaI, zravaru pITha tali bilI rupaI / / artha : candramA ke badana ke samAna usakA mukha maNDana zekhatA thA / vaha mRganayanI apane donoM ko ne kiye hue thii| usake zarIra se kisI na kisI prakAra kI philmoM (dIpti) nikalatI rahatI thii| usake dA~ta hIrAmaNi ko kAMti ke samAna the / usakI mA~ aigI thI mAno kAmadeva ne batupa car3hA rakhA ho| usake lalATa kA tilaka tathA hAra (?) camaka rahe the| sira kI mAMga meM motiyoM ko bharakara vaha cala rahI thI aura usakI pITha ke nIce taka veNI hila rahI thii|" kaMcurI - kaMkulI-hAra | 3.9 . 66 - 100 rara jaDI kaMculI / I nAda vinoda kathA zrAgalo, pahirI safe fra kI phirasI, jisu taNu vAhaha viThi pasAri kAma vAra tasu ghAlai mAri / tiSTha kau rUpu na vaNNai jAi dekhi sarIra maNu prakulAha / / avara taha pahira grAbharaNa || 1. moga- mUlapATha / 2 mUlapATha - paTi / 3 mulagA ci.raNi / 1 -x
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ jidatta carita artha :- "vaha saMgIta vinoda evaM kalA meM bar3hI car3hI thI tathA usane ratna jaTila kaMcukI pahina ko eka tokeko phira ralhU kavi kahatA hai usane ( Upara se ) zrAbhUSaNa pahina rakhe the // 6 // thI. 35 jisako bhI vaha eka bAra dRSTi phailA kara dekhatI thI use bahu kAma ke vANoM se mAra DAlatI thii| usake rUpa-saundarya kA varNana nahIM kiyA jA sakatA hai; (kyoMki) usake zarIra ko dekhakara svayaM kAmadeva bhI mAkula ho uThatA thA / [ 101 - 102 1 J mAlhaMtI vilAsagaDa cala darasana dekhi kumuzivara Dhalai / asI vimalama guNa bhAgalI, dhamma budhi so bhaTTa sAbhalI // haMsa gamaraNa sA padamaNi bhAriNa, saravara viThi sakha siha mahAti / rUpa dekhi sura vibhava kara, narasUra loi sayalu paTataraha 1 IE artha:-vaha loka evaM vilAsa gati se calatI thI aura usakA darzana ( rUpa ) dekhakara kumuni pighala jAte the / isa prakAra kI vaha guNoM meM bar3IcI milatI (nAma kI thI jisakI bhalI buddhi dharma kI ora thI / / 101 / / vaha haMsa kI mI cAla calane vAlI mAnoM padminI thI aura vaha apanI sakhiyoM ke sAtha nahAte huye sarovara meM dikhAI pdd'ii| usakA rUpa dekhakara devatA bhI vismaya (Azcarya ) karate the aura samasta loga taraloka evaM muraloka meM (upase) tulanA karate the // 102 // sukhabAra bajra pATa paTole ' 103-104 | bhayau pasAu, doyoM lAla dAma kau chAu / AraNa, viTha maMnu ki cittu paravAriSa / done 1. paTatare mUlapATa / -
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinavata janma cisakAra taya saiyau bulAi, pUta rupu paDi likhu nikutAi / likhataha kahiu sarIraha ThavaNu, bhagAi seThi saI AI he kavatu // artha :--usa sUtradhAra ko seTha ne prasAda (pAritoSika) diyA, evaM eka lAkha drazya kA usane ThAu (upahAra diyA, use usa jJAnI ne rezamare kapar3e diye tathA apane citta ko pramANa (sthira) karake usane (eka) dRr3ha vicAra kiyA / usI samaya usane citrakAra ko bulAyA (tathA kahA)--mere putra ke rUpa kA citra binA kisI kutAhI (kamI-phasara) ke liNDo / jaba (citrakAra ne) kahA ki zarIra kA usane citra utAra liyA hai, taba seTha (apane svajanoM me) kahane lagA "ise kauna le jaavegaa|" dAma - bya, eka sone kA sikkA / pATa - paTTa-rezama / paTola - paTTakUla-rezamI vastra / uprala - sthApanA-citra, pratikRti / [ 105-106 ] vippu eka kau prAisu bhayau, sare para lar3a caMpApuri gayA / bheTiu vimasamatI sA vAla, dei bhAsIsa para choDi vilAla // bimalamatI paDu boThau jAma, gapa bihalaMghala saghara pari tAma / hAra Dora jasu sohi aMga, caMdana siji saI umaMga / / artha:-eka vipra ko prAjJA huI; vaha paTa (citra) lekara caMpApurI gayA / usa bAlA vimalamatI se usane bheMTa kI tathA pArzIvAda dekara citrapaTa ko khola kara usane dikhalAyA / vimalamatI ne jaba citrapaTa dekhA to vaha vihvalAGga hokara dharA para gira par3I / usake zarIra meM hAra | mAlA suzobhita ho rahe the / use caMdana se sIMca kara saceta karAyA gayA / paDa - pada-citrapaTa / bihalaMghana -vilAGga-vyAkula zarIra vaalii|
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ jiraNavatta carita [ 107-17 | ki yaha bahA ki pa Nu, ka ya sa ka mahamahaNu / ki yaha kaba mayaNu ko khAni, kisu kI kalA marItai prANi // nisunahi seThi kahau hau vibaru, kahiyada so vasaMtapura nayA / vasai jIvadheta muTaya maMjuta, tihi jiraNadatta manoharu pUtu / / artha :--(java seTha ne yaha citra dekhA to usane kahA ) "kyA yaha brahmA hai aghavA yaha viSNu hai ? athavA zaMkara hai athavA masUdana kRSNa hai athavA yaha rUpa evaM kAma (lAvaNya) kI khAna hai ? yaha kimakI kanA hai jise he dUta | sa le pAyA hai ? // 107 / / usa aAhArA ne kahA, "he seTha suno maiM tumase vivaraNa ke sAtha kahatA hU~: ume vasaMtapura nagara kahate haiM / usa nagara meM jovadeva seTha sakuTumba rahatA hai, usakA yaha sundara putra jinadatta hai|" // 18 // tai - tatra, mahamaharA - madhumayana-viSNu, upendra / sva - ruup| sadA-vahAM, usa samaya / carI - carIya-paraka-cara, isa / ihA ho taja gayau sutadhAra, jATa kahI vimalAmati nAri / tavahi bulAi seThi manu' kIya, paTTaya vararaNa tuhArI dhIya / / riNaya pariyaNa lava lai hakAri, puuch| seThi maMtu paisAri / paripaNu bhagai vimala asa koja, vimalamati jiraNadattahi doja / / graho kuTaMba tumha nokata kiyA, isavara bosa hama vigasaha hiyau / dhIya rUkhaDI kahA so kola, sA para ayasa sajaNa ghari bIja / / artha :- [punaH usane kahA) "jaba yahAM se hokara mUtradhAra gayA thA, 5. manU-mUlapATha /
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivAha-vaga usame mimI nArI kI bAta ( basaMtapura ) jAkara kaho yo / taba seTha ne ( seThAnI ko ) bulA kara maMtraNA kI ki tumhArI lar3akI ko dharaNa karane ke liye ve ( mujhe ) bhejeM // 106 // 41 yaha parijanoM ko lA liyA aura unheM biThAkara 'usane maMtra puSTI / parijanoM ne kahA "he vimala, aisA ( hI ) karo: vimalamatI ko jinadatta ko de do // 110 // seka ne kahA, "he kuTumbiyoM, tumane acchA kiyA, tumhAre isa zreSTha vacana se hamArA hRdaya vikasita ho rahA hai / duhitA rUpavatI ho to kyA kiyA jAya ? ho na ho use pratra kisI sajjana ke ghara de diyA jAe" / / 111 / / T 112-113 } vivAhahu bhAi / cadra seThi tuva deNNa sAha, nIko laganu zrI rUpa puNu paTTa lihA, kAparu pahiri viSNu ghara jAi // vippaha jAi meTiyaja sAhU. seThi jovadeDa hasatinaca 1 tumaha kAju hama kiye ju bahuta dhana sulakhana tuhArAja tu // artha: taba seTha ( prastAva svIkAra karate huye ) dainya svabhAva se kahane lagA "acchI lagana meM Akara vyAha krnii|" phira ( usako) lar3akI kA rUpa eka paTTa para likhA kara aura kapar3e pahana kara vaha brAhmagA ( bAyasa) ghara gayA / / 112 // (ghara) jAkara brAhmaNa ne seTha se bheMTa kii| seTha jovadeva use dekhakara bahuta prasanna huA / brAhmaNa ne kahA "maiMne tumhArA kArya bahuta ( prakAra se ) kiyA / tumhArA sulakSaNA putra dhanya hai / / 113 // deNa daNa daitya |
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ jiraNavatta sarita vidhAt varNana / 1.14-115. sahi seThi viThiyau turaMtu, cipta ahinAdina pUchai saMtu / pAvata nAha na nAgoM bAra, tinha ke khemu kusala parivAra / tinha kala khemu kusalu sarva kAhu, aru prAya hamu ropi vivAhu // bAbhagu bharapAI veNi kari joDi, avama likhatu kina dekhaha chori / / prathaM :-taba seTha ne (use) zIghra dekhA aura mana meM prasanna hokara zAMta bhAva se pUchame lagA, "tumheM Ane jAne meM koI dera nahIM lgii| kyA unake parivAra meM kuzala kSema hai" ? / / 114 // "unake yahA~ saba kisI ko kuzala kSema hai aura meM vivAha nizcita kara pAyA huuN|" yaha kaha kara brAhmaNa ne donoM hAtha jor3e aura kahane lagA "isake atirikta (jo kucha udhara kA rAmAcAra hai vaha) isa lekha ko khola kara kyoM nahIM dekhate ho : / / 11 / / [ 116-117 / sau jiraNavattaha taya hakAri, pUcha seThi pAsa vaisAri / nisuNa pUta hau aksau tohi, ikuNika lekha vAci kina mohi / / bhagati guhAra kuMTava kusalAta, parama likhI laguraNa kI bAta / prati kvaDI nayaraNa sutAra, dauThI sikhI vimalamati nAri // artha :-phira usane jimadatta ko bulAyA tathA (pAsameM) biralA kara baha bAta pUchane lagA putra ! sunoM maiM tumase eka bAta kahatA hU~, nipicata rUpa se isa lekha ko par3ha kara mujhe kyoM na munA do" / / 116 / / ( pUtra ne par3ha kara kahA, ) patra meM bhakti, juhAru pIra (apane) kUTamba kI kuzala-kSema likhI hai tathA umameM lagna (vivAha) kI bAta bhI liyo
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivAha varNana huI hai| (isake anantara) usane prasyadhika rUpavatI tathA mundara tArikAnoM ke maitravAlI vimalamatI nArI ko (paTTa para) likhA (citrAMkita) dekhA 1117 / / 1 118-116 ] puNa jai dekhai nAri gujaMga, kAma vAraNa dhAya savvaMga // atula mahAvala samhara dhora, gau mihalaMghasa sAmu sarIra / / bharaNA seThi hamu huhahai sogu, karahu vivAha haMsa jiNa lomu / je ra vijAhari sahi rAsi, pravAsa karama tohi pari pAsi / / artha:-jaba usane guNa sampannA uma stro (vimalamatI) ko dekhA to umake sarvAMga ko kAma bAgara ne beca diyA / vaha asula mahA basavAna evaM dhIra sAhUkAra thA kintu (upa nArI ke citra ko dekhane hI) paha sarIra se vihvalAGga ho gyaa| seTha ne kahA rahe putra, tumhArI isa dazA se) hameM to duHkha hogaa| tuma vivAha karo, jisase loga haMsI nahIM kreN| yadi yaha vidyAdharI tathA rUpa kI rApipa hai to bhI use avazya hI tere ghara kI dAmro banAUga" / / 116 // sAhara / sAhAra / sAdhRkAra / sAhUkAra-mahAjana / [ 120-121 / sahi seli dhari uchara kiyau, sAhu pariyala nyote pAiyo / paMca samaya bAjeSi turaMtu, bahu parivarA pAle su varAtu' / ekatti jAhi sukhAsaraNa baDhe, ekatu vAkhara bhoDe pure| manu sAjita sigarI gharI, ekANu sAji pasAraNI brii|| artha :-tava seTha ne apane ghara meM utsaba kiyA / (jamameM) samI parijanoM 1. barAta - mUlapAcha /
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ jidatta carita ne nimantraNa pAkara bhAga liyaa| zIghra hI pAMca prakAra ke bAje bajane lage tathA bahuta se parijana bArAta meM cale ||120 // 44 koI barAtI sukhAsaraNa (pAlakI) para car3he jA rahe the tathA koI coToM para kAThI rakha karake cale / koI zIghra jAne vAle vAhanoM para cale aura kisI ne U~ToM para palANA sajAyA / pariyagu - parijana / uchau utsava | kI pAlakI / sukha sa eka prakAra [ 129 - 123 } ekati DADI DolA jAhi ekati hasta as vigasAhi // ekati bAhi vivANu vaiTha, sabu mili pAvurihi paiTha // caMpApura kolAhalu bhayo, Agai honi far milija loga bhau hasta kallolu, upara parate behi Aiyo / to // - artha :- koI DaoNDI ke Dole meM cala pdd'e| koI hAthI para car3he hue prasanna ho rahe the / koI vimAnoM meM baMTa kara jA rahe the aura ke isa prakAra I saba milakara campApurI kI ora cale / / 122 / / caMpApurI meM kolAhala maca gayA / vimala seTha agavAnI ke liye Age zrayA / loga jaba Apasa meM mile to zoragula evaM prasannatA chA gayI aura ve eka-dUsare ko tAMbUla dene lage / / 123 / / DolA - bola / tabola hallA hallA / -T tAmbUla-pAna: [ 124-125 ] bhara vimalu tumhi so karahu, kumaru varAla sabu jevara cala | uTha muhuGa jebahu jivaNAra, puni to hor3a laguNa kI jAe ||
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivAha varNana caurI ratrIya harie vAsa, aru taha thApe puSNa kalAsa / gAvahi gItu nAikA sauku, caurI pUrita moto auku // artha :-vimala seTha (parijanoM se) kahane lagA, Apa aisA kareM kumAra eba barAta (ko lekara) saba jImane caleM / he subhaTo, uTho aura jImaNAvAra jImo kyoMki phira lagna kA samaya ho jAvegA // 12 // hare bAMsa ko caMvarI (vaidikA) banAyI gayI aura vahAM puSpa kalaza sthApita kie gAe / striyA~ utsAhapUrvaka gota gAne lagI tathA unhoMne svarI ve. vIca motiyoM kA cauka pUrA / / 125 // jevaNa - jImana / suhaDa - subhaTa / lasuNa - lagna / puNaNa - puNya. pavitra / nAhakA - nAyikA-striyA~ / rAukA - sautka - utsAhapUrvaka / bhayo vivAha vimala kasu kigNa, praganija dAma' dAijo viSNa / samayo vimalamatI vilakhAi, laha vivAha vasaMtapura jAI / / gharaha Ai te kahA karAi, caDhivi pravAsa bhoga vilasAi / rAja karata dinu ketaku gayo, etahi avaru kathaMtara bhayo / artha :--vivAha sampanna huA tathA vimala seTha ne daheja meM pragagita anya diyA / usane kumArI vimalamatI ko bilakhate hue vidA kiyA athavA samayI (yAhI) vilAvatI huI vimalamanI ko lekara vivAha ke pazcAt basantapura ke lie ravAnA ho gaye / / 126 / / ghara jAkara una donoM ne kyA kiyaa| ve apane mahala meM raha kara bhoga bhogane lge| isa prakAra rAjya karate hue (mAnandapUrvaka jIvana vyatIna karate hue) kitane hI dina vyatIta ho gye| isake pazcAt kathA kA pravAha dUsarI ora mudd'aa| 1. mUlapATha - dArA /
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 kasu kIdRza 1 mama - vi karanA / - jiragadatta carita dAsa (dAma) - labhya-sone kA sikkA sevaka | [ 128 - 126 suvAsaraNa jAta bihAra bhaI bheTa paTaha juvAra / sahi khelu // zrAi kumArI boliyo bolu, graho jindavasa iku saraha, sunau bAu juvArija dharacha / NaM NaM kAra karata pavaraNa manAvI pUra } huvA thApA ku bhAsahi tiyA // ' dharya :- eka dina pAlakI meM baiTha kara caityAlaya ko jAte hue juvAriyoM evaM durAcAriyoM se jinadasa kI) bheMTa ho gyii| unhoMne ( jinadatta ko dekhakara ) kumArI zrA rahI hai, isa prakAra bacana kahe aura phira kahA "graho jinadatta ( Ao ) hama eka khela kheleM / / 125 / / manA karate rahane para bhI vaha vahAM baiTha gayA / aura taba jumbAriyoM ne eka sUnA dAva lgaayaa| (pAsA) belane para unakI icchA pUrI huI tathA va apane-apane ko lIna aMkoM vAlA kahane lage / / 126 / / tiyA - pAMse kI vaha dalAna jisameM prApta aMka 3 ke hoN| dyUtakrIDA 130 - 136 | | sta bhaI jidatahi hAri, jUbAri jIti paracAri / bhAi relhamu nAhIM khoTi hAri va hAri ghari vA jArie, bArIharu hama viNu dIne ja ghara jAhU to tumha jobadheca egAraha koDi || artha:-khelate-khelate jinadatta kI hAra hotI gayI aura ( anta meM ) dInI AraNa | vadha kara ||
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ dyUtakrIDA-varNana kAriyoM ne lalakAra kara usase dAva jIta liyaa| ralhU kavi kahatA hai ki juvAriyoM ne kahA ki hamArA isameM koI doSa nahIM hai" aura isa prakAra jinadatta gyAraha karor3a dravya vahA~ hAra gayA / / 130 / / J hArane ke pazcAt jaba jinadatta ne ghara jAnA cAhA to juvAriyoM ne use sauga dilA dI aura kahA ki yadi hameM binA diye ghara jAyoge to tuma jIvadeva kA vadha karoge / / 131 / / paccAri pracAray-lalakAranA / mUlapATha kara [ 132-133 } so jiragavata bhagoTi tahAM paravaDa jara kAravi terA kahI yaha bAta beha pazzaraya bhaMDArija kopija bharoSA hAre cei seThi saru dekha mAMgi, maha bhaMDArahaM 47 bhArI pahAM / jAhU turaMta // ko ba veha | vilAivI dhAgi | artha :- usake pazcAt jinadatta to vahIM ruka gayA aura usane eka AdamI apane bhaMDArI ke pAsa bhejaa| usane vahAM jAkara sArI bAta kahI aura kahA ki zIghra hI bahumUlya ratnAdi do jisase vaha jAve / / 132 / bhaMDArI krAMti hokara kahane lagA ki jue meM hArane vAle ko kauna dhana detA hai ? yadi seTha deve to usase mAMga karake dekhlo| maiM (to) bhaNDAra ko prati meM naSTa nahIM hone dU~gA / / 133 / / / 134 - 135 / upAsu / jaNU uThi gayau vimati pAsa, jidatta yaha paDa suraNa bAta niyama prAkulo, mAphI ramA jati kAcalI // mAlika ratana padAratha jaDI, vici vici horA sone ghaDI / Tae pAsi musAhala joDi, laha haha moli su Ava dhana koDi /
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ jiragavatta carita artha vaha vyakti phira vimalamatI ke pAsa uTha kara calA gayA aura kahA ki "jinadatta ko upAsa karanA par3a gayA hai / " yaha bAta suna kara vaha apane mana meM vyAkula huI tathA usane apanI ratna jar3ita kaMcukI use de dI / / 134 || 48 vaha kaMcukI mANikya evaM ratnoM grAdi bIca-bIca meM hIre evaM sone se ghar3I huI thii| hue zrI / tathA vaha nau koTi dravya meM [ 136 - 137 tahAM, chaha jiragavatta jaNu lai gayau kAbulI hArivi damba kAculI AApi, tuNu ghara jAivi paDiu saMtApu bhayai vilakhAda, bApu vinaMtI kupuriSu jAha / mo samu aura kupUta na bhayo, tAta artha maha ha Na layo || vaha vyakti kaMcukI lekara usI sthAna para gayA jahA~ para jinadatta rukA huA thaa| jinadatta hAre huye dravya ( ke rUpa ) meM kaMcukI arpita kara ghara calA gayA aura phira vahA~ saMtApa karane lagA // 136 // vaha dukhita hokara vilApa karane lagA aura kahane lagA ki fear kI kamAI ( isa prakAra ) ku puruSa hI khAtA hai| mere samAna dUsarA kauna kuputra hogA jisane pitA ke bhrama ko isa taraha hArane ke liye liyA ho // 137 // ApU -- prapita karanA | vA pitA / aghoTija agoTanA rokanA, vinA / -- * kamAI huI pU~jI | padArthoM se jar3I huI thI tathA isameM pAsa-pAsa meM motI jar3e lagI 1936 // - bIra aura je viDhaha artha jilA vinaMtI I ghoTiGa jahAM | paDiu saMtA || " 138 - 136 1 purisa gahIra, vivahi artha jAhi para taura / bhuvevA karahi te purisa kina jAma ti mahi / /
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ HTA uddimu karahi je sAhasu karahi, ghore hora disaMtara phirai / viDhai lachi je puravahi prAsa, jAe guriSa yahi sa mAsa // artha :-jo puruSa dhIra, vIra evaM gambhIra hote haiM ve paradeza jAkara ghana kamAte haiM / jo dhana kamA karake usakI vRddhi nahIM karate haiM ve puruSa kyoM nahIM janma grahaNa karate hI mara jAte hai / / 13 / / jo sAhasa karake puruSArtha karate haiM tathA dhIratApUrvaka dezAntaroM meM phirate haiM, tathA jo lakSmI kamA kara pAzA pUrNa karate haiM aise hI logoM ko dasa mAsa saka mAtA ke garbha meM raha kara utpanna honA ucita mAnanA rAhie // 136 // [ 140-141 ] lA vivAha na visaMtara phirai, dAna parama upagAra nu karahi / vihiM na kisahi pAtako loNa, baiThe rAkhahi ghara ke kapa' // NAsata ghara baiThe su khiyAhi, pAriNaU pivahi vAra caja khAhi / prAMsa parAI karada jU muyau, sobhita na pUtu garabha hI supara artha:--jo na dhana kamAte haiM aura na kimI dezAntara meM jAte haiM tathA na dAna, gharma evaM paropakAra karate haiN| aise pApI kisI ko namaka bhI nahIM dete haiM, aura ve kevala ghara ke kone meM baiTha kara rakhavAlI karane haiM // 140 / / baiThe baiThe ghara ko naSTa karate haiM aura bhaya ko prApta hote haiM / unakA kAyaM kevala pAnI pInA tathA cAra 2 bAra khAte rahanA hai / jo dUsaroM ko pAzA karate haiM ve mare huge haiM / aisA putra (mI) zobhita nahIM hotA, yaha parI mAnoM garbha meM hI mara gayA ho / / 141 / / dimatara - dezAntara / upagAra - japakAra / loNu - lavaNa, namaka / mAra ca3 - cAra vAra !
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 } ete laei jai bhrAyo pUrva, saMgha (i) prata supattah bIja, karaNa pUrA tumha paDiu jUbA hAri horie na hu tinha kahu pUta sai jaNu jubA hAriSi khoyahi dabU, vas khabaMdi lachi pAipa, sA kimu pUtu ahi lAyaii jai yadA E L hoNi - cintA jiragavata carita artha : usI kSaNa jaba usakA pitA prAthA, to usane kahA "he putra, tuma kauna se dukha meM par3e ho ? saMpatti ko supAtra ko denA cAhie kintu praba jue meM hAra kara cintA na karanI cAhie // 142 // - jue meM hAra kara jo dravya khotA hai| he putra ! usa para sabhI jana ha~sate haiN| bar3I kaThinAI se lakSmI pAI jAtI hai use he putra ! kirA prakAra kumArga meM lagAyA jAya ? / / 143 / / jaba 1 *49- pUJa vitR -pitA / apaha - - baMdi kaThinatA / saMtAnu / kona // sabbu / m supata - supAtra / apatha - kumAge | [ 144 - 145 ] dojai horA doSa kahu pUta, dhammu kAji beciyaha bahUta / bAla kaha boja, aura bacha saMpaya ka phIja // keMdra hama samajhA jivAyoM jAma, dekhi rahaha tisa kavi upAu, nigavatta bhayo parahasa tAma / ghara chAyA ko kareM upAra // artha :- he putra ! hInoM (apaMgoM ) evaM dInoM ko denA cAhie aura dharma kArya ke lie bahuta kucha (yadi Avazyaka ho to) beca bhI DAlanA cAhie / tathA ( cAhe use ) kisI bAlaka ko de diyA jAye kintu he vatsa ! saMpatti kA aura kyA kiyA jAtre " || 144 / / isa prakAra apane putra ko samajhA kara jaba usane use jimAyA usa
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhuta kroDA-varNana samaya jinadatta prasanna ho gyaa| (kintu) ralaha kavi kahatA hai vaha avasara dekha kara ghara chor3ane kA koI upAya karane lagA / / 145 / / [ 146-147 / jhUThau lekhi susara kahu lilaI, phuNi julAi jaNa ekaha kahA / kahiu seThisyoM jAIyi teraNa, ho giraNavataha prAyau leNa / / tau jiNavattaha le hakAri, pUchai maMtu seThi vaisAri 1 jaiyaha pUta tata isa koja, nAtaru ghara paThai jaNa bIja // praya :-(tadanantara usane) apane zvasura kA eka jhUThI lekha (patra) likhA aura eka vyakti ko bulA kara kahA, "seTa ke pAsa jA kara yaha kaho ki maiM jigNadatta ko lene pAyA hai / / 146 / / phira meTha ne jinadatta ko bulAyA aura apane pAsa baiThA kara maMtraNA kI aura pUchA "yadi putra, jAnA hai to aisA karo, nahIM to isa vyakti ko ghara bhijavA do" // 14 // | 14-146 / tau jiraNavatta bhaei kara joDi, hama kahu tAta dehu jiNa khoDi / mApu mata hareM kaise calo, jo tuma pitA kahahu so karau // pitA mataha jiraNavatta dalAi, saMbata bahulaku dei pradhAi / bimalAmatI calo tiha ThAi, sAsu susaru kA lAgA paaii|| artha :-tatra jinadatta hAtha jor3a kara bolA "pilAjI hameM kucha doSa na ko / maiM apane matAnumAra kaise cala gA ? jo pApa he pitA kaheMge maiM vahI kA~gA" ||148 / / pitA se prAjJA lekara jinadatta calA gayA usake sAtha mArga ke liye bahuta
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 jiraNavasa carita sA sAmAna bAMdha diyA gyaa| vimalAmatI bhI sAsa zvasura ke pAMva laga kara usI sthAna ko calI // 146 // I 150 - 151 ] na paMcadaza gohirie cale, begi makjhi caMpAri mile| res vimala tumha nokara kiyaDa, prANi bhiTAiya mhAriya dhIyau || dina doDa cAri tihA ThA rahai, puNu uSAu caliye ko karai / so jidatta, vimalamala kaMtu, naMdaraNavaNu callida viSasaMtu / / artha :- ( jinadatta ke ) sAtha meM pandraha grAdamI aura cale aura zIghra hI caMpApura lAkara unhoMne par3Ava kiyaa| vimala seTha ne usase kahA "tumane acchA kiyA jo yahAM lAkara merI lar3akI se bheMTa karAdI" / / 150 / / do cAra dina to vahAM vaha ThaharA lekina phira calane kA upAya karane lagA | vaha vimalamatI kA pati jinadala vikasita hotA huA nadanavana ko calA / 115116 gohiriNa - sAthI / 1. dhoyo-mUla pATha [ ubAja 1 upAya 152 - 153 ] dekhi vAsupUjja ko bhavaNu, paMcami sAhi karAyA havaNu / bhayo parachatu na dekha koi // jaNu mulu saI taM joi, purie asIsa dei sodharaNI, phUlaha mAjhi hoMti siraha asIsa bhAbhar3I jAma, vimalAmatI / dekha tama // artha :- ( usa naMdanavana meM] vAsupUjya svAmI kA mandira dekha kara jinadatta ne paMcAmRta abhiSeka kraayaa| usane aMjanI mUla (eka prakAra kI
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSeza gamana jar3I) ko dekhakara niyA-(usakI sahAyatA se) vaha prachanna ho jAtA aura use koI na dekha pAtA thA / / 152 / / phira usane (samI ko) khUba prAzIrvAda diyA tathA vaha phUloM ke madhya hone vAlI parAga (rupa) ho gayA / jaba (vimalamato) ke zira para (hAtha rakha phara) usane prAzIpa dI, to vimalamatI bhI use nahIM dekha sakI / / 153 / / paMcami - paMcAmRta vastu baMdha / 154 ] purNavi sira rUdhitta aMjaNoyA / jhati parahaNa bhayau, sigdha avi pI padahita / tA rajiyau vimulamaI, jA na kaMtu niya nayaNu diThiyaU / / chaDi ikallI jiNabhuvaNi, gau paDa kAriNi kavana / piya biUya huya ralha kada, robai hasAgamaNi // artha :-jinadatta ne phira sira para aMjanI rakha lI jisase yaha jhaTa prachanna ho gayA aura zIghra ho dazapura pahu~ca gayA / jaba usane apane svAmI ko apanI AMkhoM se na dekhA taba vimalamatI (rone) lagI / "mujhe jina maMdira meM akelI chor3a kara merA svAmI kisa kAraNa se calA gaya" ralha kavi kahatA hai ki pati se vimuktA hokara vaha haMsagAminI rone lgii| jatti - jhAti, jhaTa, zISu / sidhu - zIgha / vijaya - vimukta / pranArAva [ 155-156 ] saMsAgavaNI vaMdAvaiNI, karai plaay| moho mAga dekhata pekhata, kata gapau nAha / /
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ jiraNavatta carita pAva dhUpada hiyaDA kopaha, maNuna 'raDaI / hA hA daiyA kAhobhaiyA, piu piu piu karAi / bhAyau maraNa nAhI saraNa, sAi kahA karAU / phaMThArohaNa vAli hAsaNu, jhaMpA deh|mraauu / / kAThana kIyau kase jIbaU, piya viSu tehi / hAi bAi gusada sahi, chADi kati gayaja kaMta mohi / / artha :-vaha hamagAminI aura candravadanI (vimalamasI) pralApa karane lagI / "mere Age se dekhate dekhate, he nAdha, Apa kahA~ cale gaye / " vaha dauSTa dhUpa karatI hai / usakA hRdaya kupita ho rahA hai tathA mana rudana kara rahA hai / hA hA deSa, kyA ho gayA ? (isa prakAra raTate huya) vaha piu, piu karane agI / / 155 / / " (aba) merI mRtyu A gayI hai, kisI kA zaraNa nahIM hai, aba kyA upAya karU ? kaMTha avaruddha ho rahA hai, kyA agni jalA kara aura usameM kUda kara marajAU~ ? tumane kaSTa diyA hai hai pati ! tumhAre binA kaise jIU ? hAya mare. svAmI kahAM chor3a kara cale gaye // 156 // kATha - kaTTha - kaSTa / mAha - sAti -- upAya / [ 157 / dhArisi jovai dhAhahi rovara, kahA kiyA karatAra / vesi ghaDato pavityaraMtI, gau sAmI aMtarAla / bhaI sa dukhI kAlA mukho, sAsU susare mAi / jiNadatta gusAIU prappANau, sAyau callI ivahi gavAi / / sasu ko kaMtU so jiNavaMtU, lisako sunahu vicAra / ekallaja gayau so mu, bhayau pasapura vAri // artha :-cAroM dizAoM meM yaha dekhatI hai prathA cAra mAra bAra rotI hai,
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ videza gamana paramAtmA, tUne yaha kyA kiyA ? car3hatI latA ko girAkara svAmI aMtarAla (bIca) meM hI cale gaye / atyadhika dukhita huI tathA sAsa zvasura evaM mAtA (ke sAmane) yaha malina mukha vAlI ho gii| jinadatta gusAMI ko jo apane svAmI the, unheM maiM isa prakAra gavAM banI / aba usakA svAmI jo jinadata the usake bAre meM suniye / vaha jo akelA gayA thA vaha dazapura ke dvAra para jA pahuMcA / / 157 / / caupaI [ 158-160 ] vimalamati jiNaharu mira mahala, piya tyAca lokAMza sahA / iMdiya emai solu pAlei, gamothAra Niya citta gupo|| jIvadena naMdanu niyakaMtu, nigavaru daha parihAra saMbu / juvA khele parihamu bhayo, mimi saMghAta... isapura gayo / / basapura pATaNa kara parasAra, vADI dekhatu bhaI basavAra / vRSa prasoka kaMja di gaU jahA, khaNu iku nova virtavyo tahA / / artha :-vimalamatI nizcita rUpa se jina mandira meM rahane lgii| pati ke viyoga meM baha kaSTa sahana karane lgii| indriyoM kA damana aura zIlayata kA pAlana karane lagI tathA sadaiva sAmokAra maMtra kA citta meM smaraNa karane lagI / / 158 // jovadeva kA putra merA pati hai / mandira kI vaMdanA karate samaya mujhe chor3a kara calA gayA hai / juvA khelane se (usakA) jo parihAsa hA usI coTa ke kAraNa baha dazapura calA gayA hai / / 156 // [udhara jinadata' ko] dazapura nagara ke praveza dvAra para usake bagIce dekhate 2 bar3A samaya ho gayA / vaha azoka vRkSa kI moTa meM gayA, vahA~ usane eka kSaNa (thor3I dera) nIMda meM vizrAma kiyA // 160 / /
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 jiraNavatta carita [ 161-163 ] cahiu sukhAsaNu mAyaradatta , pAyau ahi soi jiNavatta / bhaNa e (kai) pUdhiyaja uThAi, maho vIra tU sohi kAI / / NipamaNi pora rAi payapAi, to jiNavatta, bhaNA vihasAH / ha tahu alau niThAle vaNa, tumha tau pAe kAraNa kAraNa // artha :--(itane meM hI) sukhAsana (pAlakI) para baiTha kara vahA~ sAgaradatta prAyA, jahA~ vaha jinadatta so rahA thA / (usake) eka jana (sevaka) ne usako jaThA kara pUchA "he kIra ! bayoM ko rahA hai / 16 / / apane mana meM vIra kA rAja pada prApta karake vaha jinadatta haMsa karake olA "maiM to niThallI sthiti kA hai; tuma yahAM phisa kAraNa prAve ho ?" ||162 / / / 163-164 ] hAthi joDi to nAiku bhaNai, hUM prAyo vADI ghekhaNAI / tau jiNavatta bhaNada viyasAda, pura kI vADI dosaikAi / kAraNa sa kauna kema gaha gahI, muNiu na sUphi jemu yaharahI / dhanu parimaNu mo gharaha bahutu, para paMtho ghara nAhI pUtu / / prayaM :hAtha jor3a kara taba nAyaka (sAgaradatta ne kahA "maiM bAr3I (bagIcA) dekhane ke liye mAyA hU~ / " jina itta taba vikasita ho (sakara) kara kahane lagA "tumheM pura kI yAr3I meM kyA dikha rahA hai " / / 163 / / kauna (syA ) kAragA hai ? kisa prakAra yaha mAnAda hai ? yaha sUtro vADI kase hI ho gaI yaha maiM nahIM jAna pApA / mere ghara meM dhana aura parijana nA baDhta haiM-kistu he pazrivaH / puSa nahIM hai / / 16 / / viyasa - vikas - vikAsa karanA /
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ udyAna-varNana / 165-166 / lau jiNadatta bAta hasi kahA, hamAra ... koparA : tohi nipussaku aMpar3a logu, tAhi amarau rahiu kari sogu / / bhaNai bosa jaI kahiu karehi. bADI sapala bhagati jA dehi / phUlahi aMdha nauba kacanAra, sahale kari prAphau saihAra / / artha :-phira jinadatta haMsa karake bAta karane lagA, maiM to mUkhI (bAr3I) hI jAnatA hU~ / loga tumheM napusaka kahate haiM aura isIliye yaha mAna vATikA zoka kara rahI hai / / 16 / / punaH usa yIra ( jinadatta) ne kahA "yadi Apa merA kahanA kareM to saMpUrNa bAr3I mukti (bhojana phala) dene lage; prAma, nIMbU, kacanAra ke per3oM para phUla prA jAve tathA maiM sahakAra ko saphala (phalayukta) karake prapitta karU" ||166 / / amarau (amarAu) - grAmrarAji - Amra vATikA udyAna-varNana 1 167-168 / jAda tU cAdI karahi suvAsa, sau jiraNabatta hUM terau dAsa / karahi saMta jaDa asvada tohi, nihalai rAju karahi ghari mohi // jo rADI huI thI maila, aThaviha pUja raI hi saSasa / puNya vihe je ukTe gae, jiNa gaMdhovai siMcaraNa lie / artha :-moTa ne kahA "yadi tU vADI ko suvAsita kara de to he jinadatta ! maiM terA dAsa ho jAU / yadi tujhe, (kucha) mAtA ho, to (merA yaha praniSTa) gAna kara aura mere ghara meM tU nizcaya rAjya kara // 167 // jo cAr3I malina ho gayI thI vahAM aba saca ne aSTa prakAra se pUjA
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ jirAyatta carita kI / puSpa ke jo viTapa (vRkSa) pahile ukaU (sukha) gaye the, unakA jina bhagavAna ke gaMdhodaka se vaha siMcana karane lagA / / 168 / / 58 { 166 -17 ! thakkiu sogu, ana para paritahi dona bho / bhayo rUbala 1 P jo prasoka kari mo cha kasira rahiu kevala siMcita vIra ne nAliyara kopu kari Thie sinhaI hAra paDhole kie / je che sUphi rahe sahakAra, simha aMkabAla divAe cAla / / artha :- jo prazoka vRkSa pahile zoka kara (se) thaka rahA thA, usa para (gaMdhodaka) par3ate hI bhoga meM rakhane yogya ho gyaa| jo kevaDe kA paudhA pahile kRza ho rahA thA, aura se siMcita hone ke pazcAt vaha suMdara ho gayA | 1666 || jo nAriyala ko kie hue khar3e the ? unheM aba hare evaM majabUta kara diye / jo Ama pahile sUma rahe the unhoMne aMka pAnI meM aba maMjariyA dI || 170 || kasira * kasiTa - kRSTa | - aMkavAla - kapAlI / - [ 101-102 ] nAriMga jaMbu buhArI dAkha, pimkhamUra phophilI prasaMkha | jAtIphala imAyo lavaMga, kararaNA bharaNA koe navaraMga // kAyu kapittha vera pIpalI, haraDa baheDa khirI AbilI / sirIkhaMDa agara galavI dhUpa, kharahi nAri tahi ThAi sarUpa || artha : nAraMgI, jAmuna, chuhArA, dAkha, piMDakhajUra, asaM pUgaphalI (supArI), jAyaphala, ilAyacI, loMga karaNA tathA maraNA ke vRkSoM ne nayA daMga kara liyA / / 171 // * yahA~ jo karathA, kaithaphala, bera, pIpala, haraDa baheDA, khiraNI, imalI,
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ udyAna - baga zrIkhaMDa, agara aura galIdI dhUpa ke vRkSa the, ve sundara nara-nArI ke samAna hI vahAM khar3e the | || 172 // | 173 - 174 [ jAI jUhi vela sevatI, dacaraNau caMpa zapaja macakuMda, kUjaja vAlava mevAlaja maMdAra, sikuvAra pAusa kapAla dharagahU, saravara kamala bahuta huA / maruvaDa mara balasiro - surahI mAlatI / jAja || maMdAra Ye : dharma-jAti, pUthikA, velA, sevatI, varaNA marumA tathA mAlato, caMpA, rAyacaMdara, mucakuMda, kubjaka molasirI tathA japApuSna / / 173 / / bAlA, nivArikA, maMdAra, siMduvAra, surabhita maMdAra, pADala, kaThapaoNila, guDahala tathA tAlAba meM (khile hue) kamaloM meM (bhramarAdi kA) bahuterA hallA ( zabda ) hone lagA / / 174 // balasirI - bakulazrI molasirI / murahI - eka prakAra kIghAsa / 105-136 1 aMbarAu phala loyaDa prasazatru koila zabda kiyo vAlu / jayati sahi kahA karADa, parai lAgi puge ghari lai jAi // udahida ghari gaja jiraNatu, dharma karivyaM turaMtu tisa hisa sula akhaMDa sarIra, jo iha vaNija jAga para tora | artha :- ( a ) amarASa ( mAtra vATikA ) ne niraMtara ( saghana rUpa se ) phala dhAraNa kie, koyaloM ne jorazora kA zabda kiyaa| taba sAgaradatta ne yAtriyA ki pairoM par3a kara vaha use ghara le gayA / / 175 / / jaba jinadatta sAgaradatta ke ghara gayA to sAgaradatta ne use skAla
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 jigavata carita dharmaM putra kaha ke mAnyatA de dii| usake zarIra sukha ke liye pUrNa vyavasthA kara dI tAki vaha samudra pAra vyApAra ke liye na [ jAve | / / 176 || prasarAlu - niraMtara / aMvarAu - rAji / Alu - jora zora kA vAlu - indra + 177-178 etahi khariNa aNivara sAmahahi, tA jiragadakSa hirAja gahagaha / hAtha joDi puNe pUchaha bAta hamahU varigana paThAbahu tAta // vahidatta bola suha pekhi, pUla viyoga raga sakau dekhi | hami tumhi ekahi jadayo pUta, jima lai Ahi ratha bahuta / / artha :- itane hI meM kucha bar3e vyApArI yahA~ sammukha Ae, jisase jinadala ko hRdaya gadgad ho gyaa| hAtha jor3a kara sAgaradatta se usane nivedana kiyA, ki "he bAta hameM bhI vyApAra karane bhejo " // 17 sAgarabatta usakA mukha dekha kara bolA, "maiM putra kA viyoga nahIM dekha sakUMgA / he putra, hama aura tuma eka hI ( sAtha) jAeMge, jisase hama bahutere ratna lAe~ge" || 178 // pes - pra + IkSu - dekhanA / vyApAra ke liye prasthAna i 176- 180 } vahidatta ghAla jidatta, anu-anu vA sadda sukITha vastu saha bharI jA para tIra cArudatta guNavatta subatta somadatta gharaNa sirigaNa harigaNu zrAsAditothe hayA seTha kI putu // 3 datta / sayo bahUta | mahaMghI kharI //
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyApAra ke liye prasthAna artha :- sAgaradatta aura jinadatta cane tathA apane sAtha unhoMne bAkharoM bahuta sA anya anya ( vivizva prakAra kA ) sAmAna liyaa| unhoMne una saba vastuoM ko marA jo kaThinAI se taiyAra hotI thI aura videzoM meM bahuta meM ma~hagI thI / / 17 / / ( sAgaradatta ke sAtha) cArudatta, guNadatta sudatta, ghanadatta, zrIguNa, hariguNa, RNAditta r3I thA / 150|| somadatta, bhranA, tathA hapA seTha kA putra mITha - klipaTa - kleNa yukta kaMpTa pUrvaka taiyAra kI huI / 61 T 181 - 182 I suTha suThu surupAla / / prajau vijau rajau calahi, zrAse vAse soma tahi milahi / baliu sAhu tejU divapAlu, maru puna drea stea haricaMda pUtu te vAvara bhari cale bahUta / solhe vI guNahi ga kAhu, calahi vijjAhara ase sAhu cale aura AzA, vAsA tathA soma * zrayaM: ajaya, vijaya tathA rajaya ( nAma ke vyApArI unameM mila gaye / tejU sAha tathA devapAla cale tathA maharUkA sundara putra suThu tathA zrIpAla bhI unake sAtha ho gaye / / 181 // haricaMda ke putra tIkaDa tathA bIka ( ve bhI apanA sAmAna) bAkharoM meM bhara kara cle| sIlha tathA bIlha isa prakAra cala par3e ki kisI ko (apane bhAge) nahIM milate the tathA vidyAvara mAmA sAhU bhI ( unake sAtha ) khale / / 182 // T 1-3-184 I adha thoragavahi kha kha gUDha, cholA khokhara kanhau sU / sumati mahAmati solaha tAu caliu sadhAra volhU caMda taraMga || 1
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 pUtu na jAu ghaNNuveDa seThi bAkhara phula jiraNadatta carita Adi, koDi soMga bhara lai je vAti / bie, vui vo bhari veraNAlae / artha :- gUDha khokhayAhI, bAdhA, cholA, khokhara, kAnhA, sUDhA, mahAmati savela kA ( sUtra ) sumati, sadhAru evaM caMda kA (putra) vIlha jale || 183 / / unhoMne bAjaroM meM kyA hai, yaha jAnate huye kI kAMDiyA eka sIMgoM ko bailoM para lAda liyA / dhanadeva seTha ne bhI apAra sAmagrI dI jisase do jahAja bhara liye aura beNA nagara ( ko jAne kA saMkalpa liyA ||184 // [ 105 - 186 | avadha, koDi khaDA tirie noe ghAdhU pItA cAliu ma / dhanu nAma mAge ja prasu sAru pATala cAlita bhUtu // jisukaM hiya paMca parameThi, so purNA cAsi jirAvaru pUja karas tihukAla, sopuNu cAliu daMtA seThi / satu guNapAla artha :- aura dhAvU tathA gItA mI cale tathA karoDa bare camara ( sAtha ) lie | nAga kA lar3akA dhannA tathA dhUla bhI rezamI ( mUlyavAna pATa lekara ) canA / / 185 / / jisake hRdaya meM paMca parameSTi the aisA vaha tA seTha bhI claa| jo jinendra bhagavAna kI tInoM kAla pUjA karatA thA aisA gugapAla bhI sAtha canA / / 166 / / | 1803 - 188 [ padArtha dharahi / cale ti ravarA parIkSA kahi thale ti molu sagha vanAre bhae ikaThA ko paMcadaza milie Ai / / sabu yarigajAre catura challa, bAraha sahasa cale bhari bailla | jo matiddoSa abUjha prajAyA, sava mahi ubahita paradhAna ||
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyApAra ke liye prasthAna 63 artha :- jo ratnoM kI parIkSA ( parakha ) karate the ve bhI cale tathA jo mUlya padArtha rakhate the ve bhI cle| sabhI vyApArI eka sthAna para ikaTThe huye tathA pandraha koza para jA kara unhoMne par3Ava kiyA / / 187 / / sabhI vyApArI catura evaM chaile the aura bAraha hajAra bailoM ko bhara kara ve cale the / jo matihIna evaM ajJa the ( una ) saba meM sAgaradatta pramukha the / / 18 / / rayaraNa ratna | parIkSA parIkSA, pArakhI - - | 1=c ] chAData nayara deza aMtarAsa, calada mahiSa sabu das niru karahi gae bilAvala kaDa pada pasAri / vAkharu sayala parohNu bharrAha / artha :--nagara aura dezoM kI dUrI ko chor3ate huye ve bilAvala taka calate gaye unhoMne bailoM evaM bhaisoM ko dUsaroM ko de diyA aura sArA sAmAna jahAjoM meM lAda diyA / / 186 // I 160-161 ] bhari johitha cale nija dAi, praSNu bahuta iMguru cara sayalaha vatthu parohNu kathau, vArasa varisa ke saMbala layaja || vaNijAre jala jaMta6 ThAMda, dhujA patAkA par3A iras / sudigara lohe bhAra sokare, sAvadhAna hui vaNivara baDe || artha :- tadanaMtara ce jahAjo ko meM bahuta sI anna evaM IMdhana usa para ( kharcI) lekara sabhI bastuoM ko jalayAnoM meM lAda diyA / / 160 / / mara kara apane sthAna ko cle| sAtha car3hA liyaa| bAraha varSa kA saMbala vaNijAroM ko jala jaMtuoM kA patA thA / ( jalayAnoM para ) dhvaja, patAkA tathA pada (havA dvArA ) prerila ho rahe the / unhoMne apane sAtha mudgara
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ jiraNadatta carita evaM lohe kI bhArI sAMkala bhI lii| isa prakAra ke vyApArI mAvadhAna hokara sate / / 161 / / Ira - preraNA krnaa| [ 162-193 1 mAjha parohaNu ropiu bAsu, tahi caDiyau marajiyA desAsu / mAghe dInI loha ToparI, nAtara gauddha lehi cAMcarI / / dhujA patAkA pavaNa jaba hapau, joyaNa sAThi parohaNa gamau / dUta / cAya ra caliu turaMta, surA setu dIsaha mu agaMtu / / artha :-( unhoMne dekhA ki) marajIvA ne praroharaNa (jahAja) ke madhya meM bAsa khar3A kiyA tathA usa para vaha (marajIvA) sAMsa roka kara patu gyaa| usane mAthe para lohe kI TopI de rakhI yI nahIM to ume (samudrI) giddha apane cocoM meM le lete 3161 / / dhvajA evaM patAkA jAla vAyu se Ahata huI taba vaha prarohaNa (jalayAna) sATha yojana calA gayA / ve usa aura utsAhapUrvaka cala rahe the aura anaMta jala hI jala cAroM ora dikhAI par3atA thA / / 162 / / - marajiyA - marajIvaka - samudra ke bhItara utara kara usameM se vastuoM ko nikAlane vaalaa| dUta - duta - vega se [ 194-165 1 duddhara magaramacha ghaDiyAra, pAriNau agama , subhAi pAra / jala bhaya kaMpai sayala sasera, lahari paryaDa bhakolai nIra / / ghauhaDAi gAjaI zu samuha, sau jopaNa gahira jalaudda / vUdha nikarahi rahasa muha koli, jArAi maccha na ghAlai soli / /
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyApAra ke liye prasthAna artha :-- pAnI meM duI ra magara, matsya evaM ghaDiyAla the tathA usa agama pAnI kA pAra bhI nahIM sUjhatA thA / jala ke bhaya se saba zarIra kAMpatA thA tathA pracaMDa laharoM se pAnI bhako bA 1966 : samudra gar3agar3A kara garjanA karatA thA tathA vaha samudra sau sau yojana gaharA thaa| vaha marajIbA DubakI lekara sukha pUrvaka muMha ko baMda kie huye nikalatA thA; kyoMki yadi macchoM ko mAlUma par3a jAtA to use nigama hI jAte / / 165 // ghaDiyAra ghaDiyAla | pamaMDa pracaMDa | - rahama- ramam - sukha | [ belA are afs jaba bhaMbhA pATaNu vAe mayAdIu hUtada sahajAvatI begi 166-167 ] caleya, kavam dIDa veti parahariya | bodhi bhayo vohitha kuMDalapuru kholi / / nosariu, pATaNa tilaja dIu pasariu / pariharau, gau chohitha phophala hI pura' // bohitha jahAja phopha - - artha :- jaba ve vegA nagara ko chor3a kara cale taba kavarapa dvIpa bhI unhoMne zIghra hI choDa diyaa| maMbhA pATara bIca hI meM chor3a kara unhoMne jahAja kanapura sthIMca liyA / / 1661 / 1 munapA madana dvIpa se hokara ve nikale tathA pATala tilaka dvIpa meM praveza kiyA ( tadanaMtara ) unhoMne zIghra hI sahajAvatI ko chor3A aura vaha jahAja phophalapUrI [ pugaphala-supArI kI nagarI) ko gayA / / 167 / / 65 - udda - udara / gUgaphala - supArI /
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ jiNadatta carita | 166-166 ] bAvAnala bohimu gaTa pesi, aMtaru chADi pavAlo desi / saMkhacoDa paritripau AriNa, gayo vahAM jahi hIrA lAni / / paraNasai paNu jala jipavara nAhu, bhaya aMtara coThiu alamAhu / tAhi pana parisiva variNavaha calai, kalimalu sayanulou pariharahi / / artha :- baha jahAja baivAnala ko nakela kara Age bar3hA tathA vIca meM pavAlI-velA ko bhI usane chor3a diyaa| saMkha dvIpa ko bhI usane jAnabUjha kara chor3a diyA aura vaha vahA~ gayA jahAM hIroM kI khAna thI // 16 // vahA~ jala ke madhya jina caityAlaya thA tathA vahAM unhoMge mana se pAra karane vAle jinendra bhagavAna ke darzana kiye / unake caraNoM kA sparza karake ve vyApArI Age cale aura samasta sogoM ne yahA~ apane kalimala (pApa) tyAga die / / 16 / / / 200-201 / tahAM iMtaja parohaNa calA, joyaNa sau bosA nIsaraha / munhi rAisihi kAnhu ki bhAi, saMdhala vIpa pahUte jaai| bariNavArA sahi ThAhari rahA, kaya bipheraNa dIvi pasarahi / mola mahaMghI vAkhara dehi, Apa sau~ dho sATivi lehi // artha :-vahAM se hokara vaha prarohaNa (jahAja) calA aura phira eka sau bIsa pojana nikala gayA / kaviyoM kA satsaMga karane vAle rAjasiMha ne sunA hai ki ve sabhI sihala dvIpa jA kara pahu~ce / / 20 / / vyApArI loga vahA~ Thahara gaye tathA kraya vikraya karane ke liye usa dvIpa meM praveza kiyaa| prapanI vAkharoM (bamoM ) kA ve mahaMgA kie hue bhAvoM meM dete the aura unakI vastuoM ko ve saste bhAva meM sATa [badala] lete the / / 201 // bhAi - bhAgina - sAjhIdAra, stsNgii| mahaMya - mahArgha - mhNgaa|
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ siMhala dvIpa-vana [ 202 - 203 1 sahi gharavAha paTu cakkata, nava nihi cauvaha ramaNa bhaNDAra, tamu kumara piriNamati keha, jo tAhi mahira nisi pasarada jo asarAla doSa bhogavaha 1 vijayAde rANI lai vipAdhi poDiya kAraSu vhisahI so juna supiyAra // asu deha / eva // artha :- usa ( dvIpa) kA prabhu ghanavAhana nAma kA cakravati thA jo niraMtara usa dvIpa kA yoga ( rAjya ) karatA thA / usake bhaNDAra meM nava nidhiya sathA caudaha rasta the, aura atyanta priSa vijamAde usakI rAnI thI || 202 / / usake zrImatI nAma ko rAjakumArI thI jisa kI deha vyAdhi ke kArapa pIDita thI / jo bhI AdamI niNA kA praveza hone para usakA paharA (pahara pahara taka kI rakhavAlI karanA) detA thA vaha manuSya kisI bhI kAraNa para janatA yA 1203 | 204 - 203 maMtrI maMtu kiya bhali jor3a, rAyala loga tinhi layau hakAri, kaha maMti tu asa kare, eka prUtu taddhi mAlikhi keraDa, ghari ghari pata kahIya yAta jAM basa sabu koi / bali basAri // aparNa Usara tuma paDiyaDa 2 pahirau de / UsaraMja // artha:-maMtriyoM ne phira malAI dekhakara maMtraNA kI, kyoMki sabhI gharoM se pAtra (paharA dene ke upayukta yuvaka ) rahate the / isaliye unhoMne sabhI logoM co (maMtraNA ke liye bulAyA aura unheM baiThAkara unase bAta kahI || 2044 | maMtriyoM ne kahA "Apa loga aisA karo ki apanera osare (pAge) para
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ miNavatta carita paharA do|" vahAM eka mAlina' ke eka hI putra thA, usakA uga lamaya (uma dina) prosarA nA par3A thA / / 205 / / / 206-206 ] phUla bisAharaNa gau jiNavatta, mAliriMga kA pari jAi pastu / povA tI hiNDa vilAdAda nati bora pada viyasAda / / kaupa kAna ye ro prArahi, kAhu kArariMga palAve karahi / kisi kAraNi dukha parahi saroru, begi kahehi irDa aMpai vIra / / artha :-jinadatta phUla Rya karane ke liye nikalA aura (saMyoga se) mAlina ke ghara pahuMca gayA / buDhiyA hRdaya se bijakha2 kara ro rahI thii| taba usase vIra jinadatta ne vikasita (khulakara) kAraNa pUchA // 206 / / parI kisa liye isa rIti se rotI ho aura kisa kAraNa pratApa karatI ho ? kisa kAraNa zarIra kA dutrita kara rahI ho : usa vIra ne kahA, "mujhase zIgha bho|" // 207 // rI - roi - riiti| palAva - pralApa / jaMpa -jalpa - khnaa| [ 208-206 / rudana pharai aru jaMpai vayaNu, bhAsU bahuta na thAkada nayaNu / kahauM tAmu jo dukhu prakaharui, hogaha kahe kahA sukhasarai / / suraNa jilayatta phyaMphya tAhi, bhasI kurI kahiyara saGgha kAhi / bhAlina vAtu kahA manu soi, mana vuma tujha nivArai koi / artha :- vaha vRddhA jisake prAstroM ke A~sU nahIM ruka rahe the, rotI huI bolI (maha dukha) maiM usameM kahU~ jo use dUra kara sake / hIna (asamartha) se kahane se kaunasA sukha prApta ho sakatA hai / / 20 / /
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ siMhala dvIpa-vana phira jinadatta usase kahane lagA "bhalI burI jo bhI ho, vaha sabase kahanA cAhie / jo bAta tumhAre mana meM ho, ai mAlina, bAta vaha tumhe kahanI cAhie, jisase ki tumhArA duHkha koI dUra kara sake / / 26 / / [ 210-211 ] kahadda vAta bUDhI likhI, ihi kAla ini jo sahi jAgai rAti uhAraNa iji kuvari burI ho Teva, dina dina jo hi jAgai pahira hRSaka, so nara bhola ( pa ) chor3a mukaU vihAna | so para vIsa mAraNasu mAra deva / (na) khiyai muSaka // uha ubhaya / artha :- vaha vRddhA ro ro kara kahane lagI, "isa samaya yahA~ eka sA kI kAyA hai jo koI vahAM rAtri meM ( usake sAtha ) dUsarA ( hokara ) jAgatA rahatA hai vaha vyakti sabere (dusare dina ) mRta dikhAI par3atA hai / / 10 / / - rAja kanyA kI yaha bahuta burI Adata hai ki vaha dina prati dina manuSyoM ko mAratI hai| jo vahA~ jAgatA hai aura paharA detA hai, vaha molA AdamI maga dikhAI par3atA hai / / 211|| rA [ 212-213 J eku prUtu ekati gharavAhi pahira praju tu so maraha, mAliraNa taraNI suragI jayu vatta, hara bAta pUchiyar3a makAju, 6e kahi gau Domu kasara] tarahi / taha bukha, pUla hiyau gahavara zAhUTa tri unase jiNavatt / pUchita ru dunu sAraja bhrAtR / artha :- ( isa ghara meM ) ikalautA eka hI putra hai aura Doma (vadhika ) kaha gayA hai ki zrAja pahare kA osarA usI kA hai| Aja ke pahare meM merA vaha putra maregA, isI duHkha se merA hRdaya vyAkula ho rahA hai / / 212 ||
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ jiragavata carita jaba usane mAlina kI yaha bAta sunI to jinadatta apane mana meM kahane lagA, yaha bAta maiMne vyartha hI pUchI, kintu pUcha baiThane para to Aja isakA duHkha dUra hI karUMgA || 212 // 190 1 214 - 215 1 viralau na paratiya parihara, virala viralaja sAmi kAju sayaM bhIca 1 hA hA phAra karaha jimavata rahU rahU mAha meM rohi kharI, artha :- viralA hI manuSya dUsare kI strI kA parityAga karatA hai, tathA viralA hI koI guNa karane para bhI guNa karatA hai / viralA hI bhRtya svAmI kA kArya karatA hai tathA viralA hI drumare kI mauta maratA hai / / 214 // avaguNa kantu guraMga karaI / marai parAI mIca // virala mAliNisyoM bolaI vihasaMta | kAM kuSThAya mahU TokarI || jinadatta haH haH karane lagA tathA mAlina se ha~satA huA bolA, "he mAtA cupa raha cupa raha / itanA adhika mata ro / he vRddhA tU mujhe kyoM kuThA rahI hai / / 215 / / 1 mIca bhRtya / mIca mRtyu | - DokarI - buddhA | [ 216-217 1 jaya mahu lavaNa novala caraNu, tahU maha zrAdinAha jiNa prANU / kahA pacArahi sUni kAja, kahata ghAta bhayau tIjI paharA, to jiNadatta bhaNaha vihasAha tuba sukha un hama mAhivva prAju || bhAyo homa hakAraja avaru | sAMjhI vAru va sebau bhAi / ' artha : yadi maiM vRddhA ke caraNoM kI niMdA karatA hU~, to mujhe AdinAtha saugandha hai / ( isa prakAra ) mUrkha mujhe kyoM vyartha ho lalakAra rahe hai ?
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ siMhala dvIpa-varNana 71 tumhAre isa putra ko aura mujhako ( donoM ko ) Aja use mAranA hogA / / 216 // bAteM kahate huya tIsarA pahara ho gayA / Doma AyA aura usane pukAra lagAI to jinadatta hema karake kahane lagA ki saMdhyA samaya Akara maiM saMvA karUMgA / / 21 / / uha - ubhaya mAsa gaThi paharaNa parIrayau, bora gaThi kari jUDau vyatra / saha kara khaDaga pharI phaTakAi, khAMti saMbola vasaga so mAda / / caDhata avAsa dITha jaghu rAi, ghaNavAhaga bolada ko bAda / kavaNe kahina rAbasyoM khare, yaha deva jAi basaNa Usarada / / artha :-malla gAMTha dekara aura dvandva yuddha ke liya] usane kapar3e pahana lie tathA vIra sathi kara usane bAloM ko baaNdhaa| hAtha meM talavAra lekara pharga (lAThI) ko phaTakAtA (phaTakAratA) huA pAna khAtA huaA vaha sone ke liye calA / / 21 / / mahana para caDhata huye jaba use gajA ne dekhA to pUchA ki ''kauna jA rahA hai ? kisI ne rAjA se khar3e hokara nivedana kiyA he deva ! yaha pAga para sone ke lie jA rahA hai // 21 // tavola - pAna / ko - kauna / / 220-221 ] dekhi rAu pachatAvau karA, aisana bora UsarA marai / dhiya pApiNI liyo UcAli, jitanu vekhara titu dehi nikAli //
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 giraNavatta carita gau jiNadatta pravAsa majhAri, sahasara athaNI boThI nAri / pAtu dekhi rAi ko muvA, hAya joSTi prAsaNu piyA / / artha :-rAjA dekha kara pachatAne lagA, ki "aisA kora prosare (pAro) para mregaa| dhikkAra hai jisane aisI rI cAla kara rakhI hai jitanoM ko dekhatA hU~ vaha unako (mAra kara) vahAM se nikAla detI hai / " // 220 / / jinadata mana ke madhya gayA (vahA~) yaha (candra) badanI strI dikhAI dI / jaba rAjA kI sutA ne ume Ate hAra dekhA to hAtha jor3a kara usase Asana para baiThane ko kahA / / 221 / / suvA - mutA vastu baMdha vijaya maMdira gayo jiNadatta / to bibhata Niya maNaha, jaba javu suui pAlaka uThiyau / jima muMDa mANumu galahi, muha mayaMka bolati / / miThiyA ki aga vANahi haNahi pravaru Na prAvahu tujha / bhaNaI bIpha phUDa vatta kahi, sirimai sundari tujha / / artha :----jinadatta vijaya mandira gayA / use apane mana meM vismaya kiyA taba vaha (jinadatta) (yavasthApUrvaka) palaMga ko chor3a kara annaga jA baiThA / jisa prakAra moha manuSya ko gramatA hai usI prakAra vaha candra munnI bolI "tuma cayoM apanI madhurimA se mujhe mAra raho ho, aura (tuma mere) pAsa (kyoM) nahIM A rahe ho? yaha suna kara yaha dhaura (jinadatta) kahane lagA 'zrImatI ? sundarI ! tuma mphuTa (spaSTa rUpa se (apanI} bAta kaho" ||222 // vimau - nismy| javu - bAma - vyavasthA karanA / pAnaka - parvaGka - palaMga / ma - mudhi /
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ siMhala dvIpa-varNana / 222 / sAsundari pekhi para bora // ko tuDsa para soya, mahU kAtu pusi karaNe gasira / parahanu lAyara tiriSi prANi, satthe tuha bhari pesiyau / / dekhi bUddhi roti duhiyA, ekA pUtu vizAkha / tihi sura bahuto maraja, paisA diSaNa mA bhASa / / artha :-rAja sundarI jama zreSTha vIra ko dekha kara ( pUcha kara } bolI / isa paraloka (paradeza) meM tuma kauna ho? tuma kisake putra ho, aura kisakI talAza meM ho ? (usane uttara diyA)-soka) parihAsa ke kAraNa maiMne sAgara pAra kiyA aura eka vyApArI-dasa) meM yahA~ pAkara tumhAre nagara meM maiMna praveza kiyA / dukhitA vRddhA ko jisake eka hI vizAkha narama kA putra hai, rotI dekha kara usake putra ke sthAna para maiM marUMgA, aimA maiMne use vapana diyA hai / / 223 // pekha - pra-+IkSa - dekhnaa| gavesau - gaveSagA karanA - khojanA sastha - sArthaM -cyApArI datta / m - pravizna - ghuranA, paTanA / duhiyA - duHkhitaa| tAhaM japaI rAya subroy| paraaisiya pAhuNaI jAhi mAhi, mA tuha nivAriu / tuSa pekhi mohila aNaNa, basa hUM maI jana tuMha mu mArija // emu bharjatahi ralha kai, garu chAya nA mAisi / kathA eka vara vIra kAha, nivaDA pahirA bAsi / / artha . taba gaja mundhage rAjakumArI | kahane lagI "he paradezI
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 jiNavasa parita pAhune ! tuma yahA~ se jAmo jaano| maiM tumheM manA karatI huuN| tumheM dekha kara mere pitA mohita ho gaye haiM aura eka maiM hU~ jo tumheM mArane jA rahI huuN|" raha kavi [ kahatA hai ] isa prakAra kahate kahate kAphI rAtri bIta gayI aura phira [usane kahA] "he zreSTha vIra eka kaghA kaho jisase paharA baiTe [jAgate rAtri kA zeSa prahara nikala jAye // 224 / / nArAja chaMda [ 224 / sA paharA baiThiu nAri biThata vIra bhujagu / bolA kuddhi soSi vidhi moti / / kahi kahA nIko mAraNI, niba sukhkhu jimu hoi / hA saMpuratA tayaR pakSa soi / / artha :-usa pahara meM vaha nArI baiThI rahIM aura eka vIra [ bhayaMkara | sarpa usako dikhAI pdd'aa| ata:] yaha addha hokara aura viddhita hokara tathA aMgoM ko mor3atI huI bolI "tuma koI bhalI bhAMti jAnI huI kathA kaho, jisase nidrA-sukha mile / kathA-vArtA se vaha zIghra vahA~ mRta strI [hokara | mo gayI // 224 // sUtI jA mahi maMtU sA mahi jiraNavatta karaI / gayau masAriNa bhauja prANi khATa tali bharaha / apuNu sobaI ghaNNau hara khaDagu sabhAli / prajja su prAvada pahirava mAyar3a maraha prayAli / artha :-jaba vaha so gaI usa samaya jinadatta ne yaha kiyA ki zmazAna bhUmi jAkara vahAM se eka mRDI lAkara svATa ke nIce rakha diyA aura pApa svayaM
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ siMhala dvIpa-varNana chantra hokara [chipa kara ] tathA tAnavAra memAla kara sone lgaa| usane kahA, yadi vaha pahare meM prAvegA to vaha vaDag se prakAla hI maregA // 225 // khAya - khaDga - tlvaar| ayAla - akAla - anucita samaya [ 226 ] ettahi sAlA gavalaha jhAlA muha mahate nausara / kAlau vAraNa visahara vAvaNu tahi phaukara / hiMdai caupAsahi voha sahAsahi kAlu bhamaMtu / kahi gaja so pahirau jasu ho vAriu khUTau jasu kaDa maMtu // prarya :-isI samaya (usa rAjakumArI ke) mukha meM se eka guru jvAmAnikanI aura vaha kAlA aura dAruraNa sapaM vahA~ (dvAra para) phukArane lgaa| vaha cAroM pora ghUmane lagA mAnoM dIrgha kAla ha~satA hunA ghUma rahA ho / (usane kahA) vaha paharedAra kahA~ gayA, jisake sAtha merA bara hai, jo kSaya ho cukA hai bhaura jisakA anta (sannikaTa) hai / / 226 // visahara - viSadhara - mii| gvUTa - kSI - kSaya honA / bhAraNasu suttA nidai bhuttau jagaha na kAI / bolA boru sA balabIra baha bhayaMgu nitu sA / / kari kara cappU kAla sappU lAgyo (mu) bai su khariNa / bore pazcArivi vInI gAlivi iva ivaraNa sambhA bAla // artha :-yaha manuSya (jinadatta) so rahA hai aura nidrAyukta hai; kyA vaha (merA prAgamana) nahIM jAnatA hai ? (yaha sunakara) vaha vIra paura balabIra kolA, "vahI sarpa roja sA jAtA hai|" bar3e garva ke sAtha vaha kAnA sarpa usa
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ jigaratta carita ko isane lagA / (taba) kIra ne lalakAra kara use gAlI do "aba tu jAne nahIM pAegA" // 22 // / 126 } bhare corI khAhi bhAjiva mAhi peTahi pahasi rahahI / prAnu prataDala prasiyara mArau kA suta para kahAhi // evA kahi nAhI vega mAhI phiri tihi siri caMpiu / phurakArahau parija turaMbau pUcha dhare piNu pheriyau / / artha :-are tU corI se lAtA hai aura bhAga jAtA hai aura (zrImatI ke peTa meM ghusa kara rahatA hai / prAtra meM ise talavAra se mArUMgA jisame kauna mA putra nara kahA jaayegaa| yaha kaha kara tathA vega se jAkara usane usa sarpa ke pira ko dhara dabAyA aura usa phukAra karate huye (marma) ko turaMta pakaDa kara aura phira usakI pUcha ko pakar3a kara ghumAyA (phirAyA) // 22 // caupaI / 296-23. / pariNa bhusAi sahi sali siru karada, gara chADi visahara ghara paDai / vikama bhuyaMga dekhI manu para, jIu mAri ko narayahaM pAi / / yoli jagAi saja raha raha karai, hAtha hoi tau hAha gharaI / hohi pAI ta bhAi palAi, so vapu Aja mArau kAi / / __ acaM :-use mulAkara usakA sira tala (bhUmi para kara diyA, (jimake pariNAma svarupa) gavaM chor3a kara vaha sarpa dharA para par3a gayA / (ba) usa bhujaMga ko vikala dekha kara vaha mana meM socane lagA ki jIva-vadha karake kauna manuSya narka meM par3e ? yadi use bolI jJAta hotI to vaha ThaharA Thaharo'
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ siMhala dvIpa-varNana 7. karatA, hAtha hote to hAtha ko pakar3atA, paira hote to bhAga jAtA, prataH aba isa zarIra mAtra ko kyA kaSTa dU athavA mArUM / / 226-230 // { 231-232 / jaMpA seThiputa guNa cAra, kima kari karau jova kaja ghAu / hAtha pAu viNu kimu sAdharau, prayasau ghAli caudhurI gharakha / / dhAli ghaumurI dhariyar3a nAgu, phuni nisaMgu hoi sovA lAgu / paha phATI hau bhurapasAra, Ayo Domu su kADhae hAru / / artha :-guNoM ko cAhane vAlA vaha seTha putra bolA kisa prakAra maiM jIva-vadha karU ? usa binA hAtha paira vAle jIva ko kaise pakaDa ? imaliye ise aise hI DAlakara vaugRTI meM rakha detA hai / / 21 / / caupuTI (poTalI, caMgeDI) meM DAlakara usane sarpa ko rakha diyA aura phira niHzaMka hokara vaha sone lagA 1 pau phaTane para jaba saverA humA to homa use nikAlane AyA // 23: / / caupuDI - catuHpaTI - cAra choroM kI poTalI / ghAu - ghAta / nisaMgu - niHzaMka / mAjha pravAsa Domu janu gayo, khesata sAra aura dekhiyo / bhAjita pANu rAisiMhU kahA, kAli basiu so khalata prahadda / / gapi rAi bheTiyau turaMtu, kimu uyariu vIra kahi vAta / bhaNai kumara ini nokau keha, nirarzavata bhaI hamAro deha / / artha :-jaba vaha Domu mahala meM gayA to usa vIra ko usane caupar3a khelate huye dekhA / prANa (lekara) bhAgate huye usane rAjA se kahA, "jo kala sone ke liye AyA thA vaha Aja (caupar3a) khela rahA hai|" // 23 //
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ jirAyata carita rAjA ne jAkara usase turanta seMTa kI tathA pUchA, "he vIra tuma kaise baca gaye ? vaha vArtA kaho / " rAjakumArI ne kahA ki inhoMne ( mujhe ) roga se acchA kara diyA hai aba merA zarIra viSa rahita ho gayA hai / / 234|| s sAra caupar3a / nIka rikka gracchA / - 1 [ 235 - 236 ] kAhi bhuyaMgu divAlaha soi, bhAjI rAu pichouDo ho / ihu deva kumari peTa nIsarau ini kSetra samalu loga saMhariu / / bAla choDi ta jhADe pAi, siriyAmatI bonI parAi | vaha dAije rayaNI anivAra, gharaha jAraNa cAha6 variyAra / artha :- usa ( jinadatta ) ne sarpa nikAla kara dikhAyA / ( jise dekha kara ) rAjA bhAga kara usake pIche ho gyaa| jinadatta ne kahA he deva yaha rAjakumArI ke peTa meM se nikalA hai aura imIne he daMba ! saba logoM kA saMhAra kiyA hai / / 235|| yaha suna kara rAjA ne apane bAloM ko kholakara ( jiraNadatta ke ) pairoM ko bhADA tathA zrImatI kA usake sAtha vivAha kara diyaa| daheja meM anaginata ratna diye / ( isake bAda ) varig2aka dala ghara jAne kI icchA karane lagA ||236 // [ 23.7-238 | variMgavara samakSa prarohaNa cavahi, tara jisgadatta vInatI karahi | samadahi deva moha cita dhara, merau sAtha jAtu haha parahiM // gharAbAha bolai sanabhAu zrAdhau desu karau ni rAya / bho rAyaNu tumha nAhIM khoDa, muha puNu pitA tarI zravaseri / / artha :- sabhI vyApArI prarohA (jahAja) para car3ha gaye taba jinadatta P
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ siMhala dvIpa-varNana ne (rAjA se) vinatI kI, "he deva mujhe vidA do / mujhe citta meM rakhanA / merA sAdhaM (vyApArI-dala) ghara (vApasa) jA rahA hai / / 237 / / ghaNavAna ne usase satya bhAva se kahA, "tuma prAdhe deza para nizcitarUpa se zAsana kro| jinadata ne kahA, "he rAjana! tumhAro aora se koI zruTi nahIM hai kintu mujhe hI mere pitA ko cintA ho rahI hai" / / 238 / / jAtu -kadAcita / avaseri - cintA / / 236-240 / siriyAmatI samaMdI javahI, bauvaha dinna pAbharaNa tahi / jinabattahi done vahu rayaNa, samadiu rAja visakhANiu bayaNa // toriva khulAi paroharaNa caDai, uhista, pApa cha mani gharai / pApI pApa budhi jaya jaDI, kAkara boSi poTasI ghrii|| martha :--aba zrImatI ko rAjA ne vidA kiyA taba use usane caudaha (prakAra ke prAbhUSaNa diye | jinadatta ko bhI bahuta se ratna diye aura gajA ne rote huye vacanoM se unheM vidA dI / / 23611 jahAja para car3hate hI usake laMgara khola diye gaye, (kintu isI samaya) sAgaradatta ke mana meM pApa paMdA huaaa| jaba usake (pApI ke) pApa buddhi bar3I saba usane kAMkaroM kI poTalI bAMdha kara rakha dI / / 240 / / samad - vidA denaa| tIrida - tIra se baMdhe hue laMgara / / 241-242 / so ghAlI ra samada mahi rAli, kahI vIra rayaNNaha kI mAla / ehA ho parI rayama poTalI, so dekhi putta samada mahi pari / / robahi bApa ma dhIrau hohi, kADhi poTalI mappara tohi / svahi vIru manu sAhasu gharaDa, lAgi parata sApara mahi paraha / /
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ jisa carita ayaM :-usane vaha poTalI samudra meM DAla dI aura kahA "he vIra vaha ratnoM kI mAlA haiM / maha ratnoM kI poTalI yahA~ rakhI huI thI he putra dekha yaha samudra meM gira gayI hai // 241 / / [jiNadatta ne kahA, "he pitA, Apa mana roiye aura dhairya dhAraNa kariye / maiM poTalI ko nikAla karake tumhe arpita kruumaa| taba vIra [jinadatta] mana meM kA pAraNA kA thA : 6.1. 11 / meM kUda par3A / / 242 / / praSNa - ay - denaa| 1 243-244 / gapatra poTalI khoju patAla, kATI tharata heDa aMtarAla / kATI carata pApoyA jAma, siriyAmatI pahAyaja tAma / iku robai ara vaulai tAhi, chADe pUta susara kasa jAhi / susaru musA tuma bolAhi kAha, vaha tara hatau hamarata dAsa / / artha :-jaba vaha jinadatta poTalI ko khojane ke liye pAtAla meM gayA, to seTha ne baha rasmI TheTha bIca meM kATa dii| jaba uma pApI ne DorI ko kATa diyA taba zrImanI dhADa mAra kara cillAI // 243 / / baha rone lagI to eka bonA "putra ne chor3a diyA to zvasura kahA~ gayA hai" ? nekina sAgaradasa ne kahA, ekamara 2 tuma kise kahate ho ? baha to hamArA dAsa thA / / 244 / / [ 245-646 / uSNu ko soga sakhI mati kahi, mozyoM rAtru bhogu mu1 dharahi / uvahadatta ke varaNaM suNei, siriyAmatI hAya muMha deI / /
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAgara pAra karanA kulabaha kiTThara kahA cita bharaha, kubho naraka pApoyA pahi / uparata bolA mUha dayA, yaha rovahi para dhImahi napaNu // artha :-sAgaradatta ne kahA, "he sakhI, usakA zoka mata karo / mere sAya tuma rAja mana mogo|" jaba sAgararata ke ye vacana usane sune to zrImatI ne mugDa ko hAthoM se Dhaka liyA / / 245 // zrImatI ne kahA, "kula-vadhU ke viSaya meM mumane citta meM kaisI bhAvanA dhAraNa kara lI hai ? he pApo ! tuma bhIpAka narka meM phoge|" sAgaradasa ne phira usase mukhakArI vapana kaheM, "tuma bahuta se rahI ho, aba netroM ko dharya do // 24 // dhIm -- dhairya denaa| / 207-246 1 aA asahara mAha sato satabhAu, to yaha ra parohA jAu / uhi sata jaladevI uchalAha, uchalo parohaNu bolahi mahi / gajamApa lAgyo bohiya, kiu bariNajAriha maMta ucita / cariNayaka sayasa parepara bharahi, zyo bohiSu ija karA // artha :-(baha prArthanA karane lagI) yadi "laharoM meM satI kA satyabhAva ho to yaha jahAja DUba jAbe / " usake satItya ke prabhASa se jaladevo uchala parI aura uchala kara mana meM vicAra kiyA ki ahAja duvA de / / 247 / / vaha vAhiSa (jahAja) gamagAne lagA / taba vyApAriyoM ne eka ucita vicAra kiyA tathA ve myApArI paraspara kahane lage, "yaha jahAja isI prakAra ke kAryo me DUba rahA hai / " / / 248 / / satabhAu - mazya maav| parohaNa --praroharaNa, svaarii| dol - nohay -ddubaanaa| maMtra -maMtra - maMtraNA / paraMpara - paraspara /
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ jiraNadatta carita / 246-350 / sAdhu lAgi siriyAmati pAI, koca saMti kari mhArI mAi / uhiyata, tinha kUTaNu laya, siriyAmatI koyu IDiyau / / baliu parohaNu rahiu umra ThAu, vIpa dilAuli lAgiu jAi / bhaviyaha subaha satI satabhAu, duisai upacAse bhaubhAu / / :: artha :-- (yaha socakara) samo ne zrImatI ke pA~va pakaTa liye tathA nivedana kiyA, "he hamArI mAtA! apane krodha ko zAnta kro|" ve jaba sAgaradatta ko mArane lage tatra zrImatI ne kodha tyAga diyA // 246 / / . jahAja usa sthAna se calA aura eka dvIpa ke velAkuGa (baMdaragAha para jA lgaa| he bhaviko ! sanI kA satyabhAva suno| isake 246 bheda haiM / / 25011 vilAuli -cegAkuna - bandaragAha / bhatriya -bhavika - mumukSu / [ 251-252 . . . kahai raha mahU yaha saMbhavaI, .....su sonu tA saji saMbhavaI , bhaNa jirAyatta paMca paya saraNa, java jalahara mani prAya uparaNu // maha nirNica sAmI kI prANa, liu praNasagu kigu jAhi parANa / maha jina sumarata Ahi parANa, hoI jIva paMcama gaha ThANa / / . artha :-jaba jinadasa sAgara meM se Upara pAyA to usane kahA, mujhe paMcaparameSThi ke padoM kI zaraNa hai / ralha kavi kahatA hai ki yaha saba zIlazrata pAlane se hI samaya huA hai / / / 25.1 / / mujhe jinendra svAmI kI saugandha hai / maiMne anazana kA nizcaya ne liyA hai ko na cAhe mere prAga cale jAeM / yadi jina bhagavAna kA
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAgara pAra karanA ramara karate huye prANa nikala jAeM to jIva ko paMcamagati kA sthAna (mokSa) prApta ho jAve // 252 // { 253-254 ] sattabara paMca mukhAi, phai suru sa kI mokhahi jAi / sahI kathA yaha pUrI bhaI, sAgara mazjhi kahara saMbhaI | viSama samudda na jAI taraNa, jipavatta sumarai jiraNa ke caraNa / jahAM jurahaNa cariMga hU kiyaja, siriyA dhamma sAthi pAipa || 83 artha :--- sAta akSara ( Namo arihaMtANaM) evaM pacapana (paMkha parimeSThi) kAmamA hone para vaha deva hotA hai prathavA mokSa jAtA hai / yaha samasta kathA yahA~ pUrI hotI hai tathA zrAge kI kyA sAgara ke madhya utpanna hotI hai / / 253 / / samudra viSama thA jise merA nahIM jA sakatA thaa| jivana ne jinendra bhagavAna ke caraNoM kA smaraNa liyaa| ( phalataH ) jahA~ mI vari kendra ( jiradala ) meM rahanA kiyA (harA) zrImatI ke dharma ko apane sAtha ( rakSA karate huye ) pAyA || 254 / / 1 255--256 j pApI chADi gupata so bhaI, mili saMghAta caMpApura gaI / sA pugi gai niNiva vihAri pAya lAgi nigavasa saMbhAli || for kI nA vinamati suniu ko jiladatta sakhI harDa bharadda | sirimati kahara muhai cAhi, tahi kau ghari vasaMtapuri zrAha // r artha :- usa pArthI ko choDakara zrImatI gupta hogaI tathA eka saMghAta (samUha) meM milakara caMpApura calI gyii| phira zrImatI jina
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 kiraNadatta carita mandira meM gayI tathA usake (vimalamatI ) caraNoM meM lagakara usane jinadatta ko pukArA / / 255 / / 84 jaba vimalamati ne pati kA nAma sunA to tujhane lagI, "he skhii| yaha jinadatta kauna hai jisakA nAma tuma le raho ho ? "zrImatI ne usake mukha ka dekha kara kahA, "usakA ghara vasaMtapura meM hai // 256 // [ 257 - 258 } omadeva naMdana supivAra, so meraTha jiragavattu mattAru so tahi vyaraNa Na bhodhaNu kara, maraNa vaya kararaNa paratiya parihara | rahima tiripa te dukha sarIra, sAyada uli sAhasa dhIra '-- artha :- "jI jIvadeva kA priyatara putra hai vahI jinasa merA svAmI hai| vaha rAtrI meM bhojana nahIM karatA hai aura mana, vacana, kAya se parastrI kA sthAgI hai / / 257 / / || (vimalamatI ne kahA, ) "he strI (ni) tuma ruko, tumhAre zarIra meM dRzkha hai / vaha sAhasI evaM dhairyavAna sAgara meM se ( uchala kara ) nikala AyegA / / / / 258 / / ( vastu baMdha ) [256 / viSa sarue *hira gaMbhIra / hi vidu udyali kaThakhaMDa puNeNa lau / kahi turaMtu havikau khamaru, vihivaseNa tahi kAi siddha 10 harivi mahohi bhaviyarAhi, khisura dekhi chaha tahi puNNa phasu, bijjAhari maMji khahedra | pari / /
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAgara pAra karanA prarya :-samudra viSama, gaharA evaM gaMbhIra thaa| vaha' lakar3I ke Tukar3e uchala pAe jinheM usane puNya-pratApa se prApta kara liyA / use zIghra hI eka vidyAdhara ne bulAyA tathA kahA | dekhoJ bhAgya se kArya siddha ho gayA / ralha kavi kahatA hai, usa mahodadhi ko taira kara bhavya jano ! suno, jo kucha usane prApta kiyaa| usake puNya--phala (prabhAva) ko dekho ki kisa taraha vidyAdharI ne usase vivAha kiyA 1 / 256 / / hakka - prAkkAram - mulaanaa| khayara - khacara-pAkAza meM vicarane vAlA vikAra : mahoti - ho: dhi thAu bora tahAM uchalA, bhujADa so sApata tirai / sUke sIvala ke pura khaMDa, ragIso pAyo pamma karA / / benata vigjAharu prAvahI, mAravega mahAvegu pAbaho / are ri kisu maraNa budhi tuhi gaI, rAkhi samudda tIrahi mAnAI / / artha:---vaha DUbA huyA vIra yahAM uchala par3A aura apana bhujAdaMDa se sAgara ko tirane lagA / mUkhe semala kA eka Tukar3A dharma-karaMDa (peTikA) ke samAna usake nyAsa pAyA (dharohara ke rUpa meM milA) 11 260 // vidyAgharoM ne use mAtA dekhA so ve pAyuvega tapA mahAvaMga usakI mora daur3e / unhoMne kahA, "are kaso marane kI cudhi tumheM huI hai jo tumane isa samudra ko chor3a kara tIra para mAne kA saMkalpa kiyA hai ?" NAsa - nyAsa - sthApanA, dharohara / 262-263 / kavar3a bhAi baulaha ti pacAra, jAhiraNa napuDA ghAlahi mAri / ramaNa nihANu jahA~ hA rahiu, jo jalu kavaNu taraNa tuhi kahiu / /
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ jiraNadatta carita kAyara mAru mAra pabhohi, gaDavar3a kara samava jima mehu / unnati kari gahi apamANa, vihaDi jAhi dosahi. na mipAraNa hai| artha :-ve lalakAra kara kapaTa bhAva meM bole, "yaha vappRSThA (asahAya) jAne na pAve, ise hama maareNge| yaha ratna-nidhAna (ratnAkara) hai jahA~ mRtyu rahatI hai / isake jala ko pAra karane ke lie tujhase kisane kahA hai ?" // 261 / / the kAyara jana mAro mAro kahane lage / jisa prakAra samudra meM megha garjanA karate haiM, usI prakAra umar3a kara ve apramANa (aparimita rUpa meM) cillAne lage / " yaha vighaTita ho jAe (Tukar3e 2 ho jAe) aura yaha jalAzaya samRdra meM dikhAI na par3e / / 262 / / hui - huti - mRtyu ! [ 264-665 / mahilai mAraNa bolA joi, so maraI cita maNusu na hoI / mAri ju pAchaI mAraNu kahara, soni boru muNasAda lahada / / phahada jidata churI kari toli, mAbahu prajja ne mArau bolu / - tau na muraNasu jau aMsI karau, mAri churI yaha diha vityarau / / artha :-jo madhya meM hI gArane ke liye kahatA hai vaha cintA karake maratA hai nathA (pRna:) manuSya nahIM hotA hai| pahile mAra karake jo pIche . mArane ke liye kahatA hai, vahI vIra manuSyatA prApta karatA hai| / / 264 / / churI ko dikhalA kara jinadatta ne kahA prAno, mArane ke bola mata bolo | jo aisA nahIM karegA use churI mAra kara dazoM dizAoM meM pheMka dugA / / / 265 / /
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ rabanUpura nagara-varNana / 266-267 / bharaNahi khayaha pahu ghATi nu hoga, hAtha samudda pairanu hai jor3a / raha rahu bIra kopu jaNi karahi, caDi tU vimANa hamAre calahi // prAli bimAraNa layo jo tahAM, bharaNai yoru lai avaha kukihA / vasahi pijjAhara gira umparaha, tuhu ledara jAha racanupUhi / / artha :-khecaroM (vidyAdharoM) ne kahA, "yaha vIra kama nahIM hai jo apane hAthoM se samudra ko taira rahA hai (pAra kara rahA hai)1" ve kahane lage, "he vIra, zAnta ho kApa na kara! tU vimAna para caDha aura hamAre sAtha cala 3266 // vimAna para car3hA kara jaba ve jAne lage to usa vIra ne pUchA, "tuma mujhe kahA~ le jA rahe ho? unhoMne kahA," isa parvata ke Upara vidyAdhara loga rahate hai, usa rathana para nAmaka sthAna para nu. le jAveMge / / 26 / / rayanUpura nagara-varNana / 268-266 } tahi asoka vijjAhara rAu, prasoka sirI rANi kaha bhAu / paM sureMdra jo pApiu surahaM, garuva gareva sevaja tu karahaM / sAhapa bAhaNa na mugaja aMtu, karari rAju mehariNa bilasA / aMteurU ghausasI rANi, tiha ke nAma raltu kavi mAna / artha :-"vahAM para prazoka nAmabA vidyAdhara rAjA hai aura usakI rAnI kA nAma azokazrI hai / mAno indra ne hI vahA~ svarga ko sthApanA kI ho aura jisakI sevA bar3e bar3e narendra karate hai|" / / 268 / / ' usake sAdhana-vAhanAdi kA aMta na jaano| isa prakAra vaha rAjya karatA tayA pRthvI kA moga karatA hai / usake antaHpura meM 84 gAniyA hai jinake nAma ralh katri kahatA hai. maiM jAnatA huuN|" ||266 / /
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 jivata carita 270 - 271 F kArnADa gUjari aru marahaTI, lADi coDi dakSiNa pUraviNI karavaji baMgAla, maMgAlI mI gajaDI kararaNA bharaNI, rUpAde upamAde [ tilaMga kaMcaye dhalI / bhAmAve mAri, pracAbhau sutabhau ruSa murAri // artha :- "kazaDI, gUjarI, mahArASTrIya, lADI, colI, dakSiNI, saurASTra, pUravinI, kannojinI, baMgAlinI, maMgAlI ? sailaMgI, suratArI, draviDI, gauDI, karaNA, rUpAde, kaMcalade, upamAde, sAmAde aura pravAsa sutabhau rUpamurArI // / 270-271 // [ 272 - 273 } citareha tahivara so rekha, kilarekha bhogamati guraNagA suragA navarasa veda, carabhAve raMbhAve kAMti, sumayAdetri vihasa ra ve rUpasundarI, padamAvatI soraThI / suratAra // P jaNu sobanU guNamati prachi rekha / bharaNe // vilasati sundarI / / artha :- yahAM citta rekhA hai, jo vaha zreSTha rekhA bAlI hai, aura kIrti rekhA hai jo mAnoM svarNa-rekhA hai; naba rasoM kA Amanda dene vAlI guNagA aura suragA hai aura bhogamatI evaM guNamatI kahI jAtI hai / / / 272 // / urabhAde evaM raMbhAde haiN| jo kAMtimatI haiM tathA vihasAde rAnI hai jo suzobhita rahatI haiM / subhagAdevI rUpamundarI padmAvatI aura madanasundarI haiM / / / 272 - 273 / / | 234-255 ! jAli / bhArogA kanhAve rAriNa, sAbalave mugAce reha sumaI sudha pavamaNi bhogavilAsani haMsAgamaNi ||
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ rathama pura nagara-varNana gharasariNave sukhaseraNAli, tArAde kara kaha samAli / maMvodhari aru caMdramato, horarave rANI revatI / artha :-"mAregA mahAde rAzI haiM, sAMbana poTa mahagATe ko jAno rekhA, mumati sutA padhinI haiN| tathA mogavilasinI, haMsagAminI haiN|" / / 274 // darSAnade, sukhasezAvalI, tArAde (ke nAma) ralha kavi smaraNa kara kahatA hai 1 maMdodarI, candramatI, hIrAde tathA reSalI rAniyAM haiM / / 275 / / [ 256-277 ] sAraMgadai aru caMdrAyariNa, vIramade rANI bhAvato / gaMgAve rANI gajagamaNi, kamalAve para haMsAgamariNa / muktAdeyi ruba bhAgalI, ciNi haMsiNi aru papinau / sonamatI varaMgata ho gharaNI artha :- "sAraMgade, candravadanI, manako bhAvane nAlI rANo vIramade, bhagAda, rAmI gajagAminI, kamannAde mora haMsagAminI haiN|" / / 276 / / "muvatA devI hai jo rUpa meM vahI bar3I hai, citizI, haMsiNI evaM dino rAniyA~ haiM / sonavatI atyatrika sundara strI hai..........||277|| [ 276-26-280 ] aSalo vAsA podA tiro, pigrasundarI sumahala mamapurI / bhorapatI rAmA avicAra, bhogavato karalAla kumAri // zrIvasaMtamAsA sobhASa, haraha cisa kAmiNI karAva / savvada vAni dArida. ghAlahi, sambara sodarAya bAlaho / / karalA vinoda chaMda para karahi, surapa parsagi rAA mana hAhi / gIta vinAna jAraNa pati, hAva bhAva vibhRma suparati //
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ jisavanta carita bhogavatI tathA artha :- punaH avalIvAlA praur3hA strI hai| priya sundarI, mana ko prasanna karane vAlI sumailla ( sumati ) devI, moravatI, rAmA, kailAza kumArI haiM ||23|| 03 zrIvasaMtamAlA kahI jAtI hai jo apane kaTAkSoM se citta ko haraNa karane vAlI hai| sabhI rAniyAM dAnI aura daridratA ko dUra bhagAne vAlI haiM / ye sabhI rAniyAM azoka rAjA kI ballabhAeM haiM" ||27 I "ce vividha prakAra ke kalA vinoda tathA caMda racanA karatI haiM, surataprasaMga dvArA rAjA ke mana ko haratI haiN| gIta-vijJAna tathA jJAna ko prakaTa karatI haiM tathA de hAva-bhAva evaM vibhrama dhAraNa karatI haiM // 20 // [ 201-202 ] asau sayala teca sA cATu, asosirI rANI kaha pATa / tahi kulizaMNi caMgo kharI, chai siMgArama vijjAharI || ko tahi kaha aMga sovaNNa, jItI rUpa tAla locana / rAha zrasoga puchiu muninAhu, dhIyaha vaha so sAmi kahA / " artha :-- aisA ( usa rAjA kA ) sampUrNa rAvAsa kA bhAva (ThATa ) hai / usakI azokazrI paTTarAnI hai usake kula kI maryAdA svarUpA pratyadhika sundarI tathA vidyAdharI zrRMgAra matI nAma kI putrI hai" || 261|| usake svarNa ke sadRza aMgoM kA kahAM taka varNana kreN| usane rUpa aura tAla meM locana ko jIta liyA hai| rAjA azoka ne munivara se pU " he svAmI merI putrI kA kauna pati hogA use kahiye // 262 // [ 203 - 264 ] hAtha uvaha jo pairatu hoi, kanyA kaja varu hoisa soha / vijAhara rAi sAu kahiya, taja hamu bhAi samudra tala rahiya / /
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ solaha vidyAnoM ko prApti suha turaMtu bheTiyau daha ThAu, begi cAti pariNAvahi mAda / gae vijjAhara purI maMjhAri, guru ra toraNa me vAri / / artha :-(unhoMne uttara diyA,) "apane hAthoM se isa samudra ko tairatA (pAra karatA) ho, bar3I ima kanyA kA svAmI hogA / " jaba vidyAdhara rAjA ne hama se aisA kahA aura tabhI se yahAM Akara samudra-taTa para raha rahe haiM / / 28 / "isaliye tuma usa sthAna para calakara rAjA se bheMTa karo tathA zoghna jalakara (usakI kanyA se) vivAha kro|" (yaha sunakara) vaha vidyAgharoM kI nagage meM gayA jahAM gur3I evaM loraNa dvAra para lage huye the / / 28415 uhi - udadhi / solaha vidyAnoM kI prApti [ 285-286 / dekhi vIra mAnaMdau khayA, pariNAviNa siMgAramaI kuri / rAya soga taha kAi karena, amaniu dAnu pAjI // sihaja padArtha bhUpar3I milI, bijjA solaha pAI bhalo / gaganagAminI bahurUpiNI, pANiusokhaNI ilayabhaNI // artha :-usa vIra ko dera kara vaha vidyAdhara Anandita huprA tathA apanI kumArI zRMgAramatI kA usake sAtha vivAha kara diyA 1 rAjA mazoka ne kyA kiyA ki dAyaje meM agaNita dhana diyA // 28 // use (daheja meM) siMdhuja padArthoM kI mudrikA milI evaM solaha uttama vidyAe~ prApta huii| ne haiM gaganagAminI, bahurUpiNI, jalasosvinI tathA balastaminI // 2-6 / /
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ jievatta sarita [ 207-288 | hipalokaraNI suiMghiu dei, aAgathaMbha dhAraNau kareha / savyasiddha vinAtAraNI, pAyAlagAmiNI aka mohaNI / / citAmariNa guTikA siddhi lahai, gupati nihAe aMjaNI kahai / mANika va ramaNa varasiNo, zubha varasiNI bhuvaraNa gAmiNI / / rasaNa praNeya bheya rasu dei, bajja sarIru bajjaNI theI / / hRdayalokinI jo svaicchita detI haiM, agnistaminI (Aga se) staMbhana karatI hai / sarvasiddhi, vidyA tAriNI, pAtAla gAminI evaM mohanI / / 23 / / cintAmaNi guTikA jisane siddhi prApta hotI hai tathA gupta tathA nidhAna (gAThI huI) vastuyoM ko kahane vAlI aMjaraNI, ratnavarSiNI jI mAzika detI hai, zubhadazinI, mutranagAminI, rasanA jo aneka bhedoM kA rasa detI haiM aura vajU jaisA zarIra banAne vAlI vajigI vidyAoM ko usane prApta kiyA // 28 // [ 286-260 / pravara panna laI tahi bhalI, timira diThi vijjA tahu milI / agovaMdha pArA baMdhaNI, savvIsahI tahi bhayo / bali vijau jiraNadatta lilAra, solaha vijA lakSya vicAra / vijanu ko dekhai ju pamANU, hakAriu manu citiu ju vimANu / / artha :-usa prAjJa ne vahA~ aura bhI vidyAe~ lii| timira dRSTi vidyA (andhakAra meM dekhane ko vidyA) bhI use milI 1 arIbaMdha tathA dhArA badhaNI aura savauSadhi vidyAe~ taka usane prApta kI 1 // 28 // jinadatta kA lalATa vidyA balita ho gyaa| usane vicAra karake solaha vidyAeM lI jisase usakA mukhkha camakane lgaa| usane vidyAoM kI
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ saulaha vidyAoM kI prApti parIkSA karane ke liye mana meM jisa vimAna kA vicAra kiyA usako bulAyA // 260 // patra - paSNa-prAjJa | hakkAriu - bulAyA / [ 291-232 1 Ayau agamagaMtu so titthu jIvadeva naMdaSu hai jityU | vijjA va nisuNa jidatta, baMdi akimi nigamalavatu || tahi jivattu tiriya vIsamadaM maraNa citi phiri kaMsara (sa) baMdi jirAdeva, baMdi karivi pAsi upamaha / bhAyo tahi kheva / / artha :- aura jagamagAtA huA vaha vimAna nahIM para bhA gayA jahA~ isa vidyA ne jinadatta se prArthanA liye " // 292 // para vaha jIvadeva kA putra ( jinadatta ) thA / kI "akRtrima caityAlaya kI vaMdanA karane 63 phira jinadatta ne apanI vismRta strI ko mana meM vicArA to bahu pAsa A gayI / phira kalAga para jinadena kI vaMdanA karake vApisa vahIM zrA gayA || 262 noTa- kailAza parvata bhagavAn AdinAtha kA mokSa sthAna hai / [ 293 - 294 ] bhAi paryAra se rAju karAhi, puNu prayoga siu bAta karAhi / samavaha devati bheTarA jAhiM, mAya zatru abasera kahi || kahai vijjAharu emu karehu, zraSau dekhu kI rAju tuma leha | bharagai vIra hama yaha na suhAi, tAta gavesija kari haja jAi || artha :- ve nagarI meM Akara rAja karane lage / phira usane azoka rAja se bAta kI aura kahA, "he deva! tuma mujhe vidA do to mAtA tathA pitA se milane jaaeN| ve merI cintA kara rahe haiM " 263 //
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 jihAdasa carita vidyAdhara ne usase kahA, ''tuma aisA karo ki tuma prAdhA deza kA rAjya le lo (aura yahIM raho) / " bora (jinadasa) ne kahA, "mujhe yaha acchA nahIM lagatA hai / maiM jAkara mAtA-pitA kI sevA karUMgA" ||264 / / { 265 / rAya soya puNu naukara kIyau, kaDapa cUda kari maMDiya SIya / para manu citina dinnu vimANu, tahi diyai rayaNa prapamAraNa / / artha :--rAjA azoka ne phira yaha satkArya kiyA ki apanI lar3akI ko kar3ai (kar3A) tathA bar3A (prAdi prAbhuSaNoM) se maMDita kiyA aura use mana cAhA vimAna diyA nayA apramANa (anansa) ratna diye // 265 / / tahi - tahA-tathA caMpApurI ke liye prasthAna [ 66-217 ] vihi vimANa rayaNa ghAgharI, pAlaka seja suhAi dharI / ThAiyo haMsatUla ghici chAi, samavata rAya sou bilakhAya / / utari vimArahi ThAuca bhayau, virAja kari piNu pUjaNa layau / riparu maNu citiu prakhau sohi, caMpApuri lai ghalahi mohi // artha : vaha vimAna ratnoM kI jhAlara se ca mayaH rahA thA, jisameM eka sundara parya kA zayyA rakkhI huI thii| haMsa ke samAna usa vimAna meM baha vaika gayA aura rAjA azoka ne usako bilakhate hue vidA kiyA / / 265 / / vimAna se utara kara vaha khar3A ho gyaa| donoM hAthoM se usane phira (bhagavAna kI) pUjA kii| punaH vimAna se kahA, "manameM vicAra karake nizcayapUrvaka maiM tujhase kahatA hU~, na mujhe caMpApura le vAna / / 667 / / viNa ... vinnnn-donoN|
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ caMpApurI ke liye prasthAna [ RES-REE ] so vimAsA Thiya rayaraNanu bharai vijaAhariya kati siMha viSNa vicitti begaha gahare, caMpApuriya rAyasi caMpApura nayaro pasAri, vADI bekhata bhaI bar3I paMthaha sUru meru tala gayo, pahalI rAta pahara iku - artha :- punaH ratnoM se vaha vimAna bhara gayA tathA vidyASarI papane kAnta ( jidatta) ke sAtha usa para cdd'ii| rAjasiMha (kavi ) kahatA hai ki vaha vimAna zIghra hI caMpApurI pahu~ca gayA // 26 // | kahe / / bAra | bhayo |" caMpApurI nagarI ke praveza mArga para bAr3I ( udyAna ) dekhate use bar3I derI ho gii| sUrya astva hokara meru ke tale (pIche) calA gayA tathA isa akAra (hA~) prathama rAtri kA eka pahara vyatIta ho gayA ma viSNa vijJa | 1 300 } jaMpai yora nari suni bhatti, pahire ajju vilavahu rAti / bhai tiriya maha lAiba roya, pahilau pahirana merau deva || -- artha :- vIra jinadatta vidyAdharI se kahane lagA, 'he nArI (strI) zIghra suno yAja kI rAtri pahare meM bilamAzro ( vyatIta kro)| zrI kahA, "maiM rucipUrvaka kruuNgii| prathama paharA he deva, merA ho" ||300 / / bhatti bhaTita - zIghra | seva roma-ruci / [ 301-302 ] sovai tahi jivaMta praghA, rAu virau pada bhaU paratUsa paharu vuija Ai, jAgi vIda bola tihi jAi / vihasAha ||
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ jievatta carita suraNa tU rAi prasogaha thIya, jAgata bahula rayaNa so bhaIya / thoSu eka bolahi sa bhaNI, hUM jAgaDa tU sobahi gharaNI // artha :- vahAM jinadatta praghAkara (thaka kara) sone lagA tathA eka pahara rAgavirAga meM vyatIta ho gayA | jaba dUsarA pahara huA to use pratoSa (saMtoSa) huA aura vIra (jiraNavatta) jAga kara satA yA bolA / / 301 // "he rAjA azoka kI putrI ! tu muna : tujhe, jAgate hue bahuta rAtri ho calI hai / maiM tujhase eka bAta kahatA hUM ki aba maiM jAgatA hU~ aura tU khUba so jA" / / 302 / / rAu - raag| virala - virAga / ramaNa - rjnii| [ 303-304 / piya bAlahe bhuhi mo bAsa, avadhiu bola ma bola hi kata / piya dusu daiju gharaNI sukhipAda, taha patiyAra prahalau jAi / satI nirIne nAha sujANa, sAmI prAgaha vehi parAe / suriNa sAI mera ju bhattAra, nAhi mohi ghaDai itivAra / / artha :-(strI ne kahA.) "he priya yallama ! gerI bAta sunI; slITe bola he kAnta, na bolo| jo bhitra (pati) ko durana dekara ghane sunna uThAtI hai usakA patiyArA (vizvAsa) nikala jAtA hai / / 303 / / galI vaha hai jo (apane ) mujAna (nAgha) ke sAmane (apanA astitva miTA deM aura jo svAmI ke mArga prAgA de / he svAmI suno; "tuma mere bhasAra ho, (vintu Apako bAtoM para) mujhe etavAra (nivAsa) nahIM ho rahA hai" / / 304 / / naI tumhi jAgata avasukha hosa, lo muhi loguNa salahahi koi / bAlama paach| karahi kukammu, nA tinu tiriya vIpumA ammu / /
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ baune ke rUpa meM to jiNavata rUsi bolei, ketiu jhahi vAvasI bhara / sovahi ghaNo ma lAhi kheDa, ghI eka hUu pahiraDa beDa / / ___ artha :-"yadi tumheM jAgate hue avamukha (kaSTa) hotA ho to koI bhI loga merI sarAhanA na kareMge / vallama (pati) ke pIche jo (strI) kukarma karatI hai vaha strI nahIM kutriyA hai use manuSya janma dubArA nahIM milatA hai // 305 / / jinadatta naba ruSTa hokara bolA, "tuma pAgala hokara yaha saba kyA baka rahI ho / tuma dhanI (nIMda) mono tathA mana meM jarA mI kheda mata karo / praba eka bar3I maiM paharA dUgA" // 306 / / [ 304-306 ] bilakhavi gharaNI nova manu kIyau, botI rapariNa sUra agayo / karai kapaTu vAvaraNa uripa jAmu, hui vAvaraNau chADi gaU tAsu // parachanu mAi dekhA tiriya, ghaNa sata siha yaha kisata Tasoya / prApaNa gupata nayara mahi phirai, jAgi mArI so kArana karai // artha :--bilakhatI huI usa strI ne ghanI nIMda kI icchA ko [paura so gaI / rAtri pItI aura sUrya udita dRyaa| usase kapaTa karake (jinadatta ne) khone kA zarIra banA liyA tathA baunA hokara apanI strI ko chor3a gayA ||307 chipa-chipa kara vaha apanI strI ko dekhane lagA ki vaha (strI) sata saha athavA satta ko usane chor3a diyA hai / svayaM vaha gupta rUpa meM nagara meM phirane lagA / jaba vaha sthI (vidyAvarI) jagI to vAraNa karane (sene-cillAne) lagI // 30 //
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ jirAyasa parita vastu baMdha dharaNa viSayana lalita sukumAla / khopovari sasivariNa karaNaya 'vUDamaNi hAra maMDiya / motiya gIMva bhari piyaguraNa gahi kAra iMjaya // puNa dhammakkima jovai visai, uThi javu joipa pAsu / manma bimAhi ramaha kA tirI na dekhAi tAm / / parya :-yaha panyA (strI) sukha sampadA meM panI huI sundara evaM sukomala thI / vaha kSIrasodarI tathA zi badanA thI; svarNa cuDAmaNi eyaM hAra se maMDita (suzobhita) thI / nIMda bhara sote hue vaha guNagata priya (pati) dvArA kyoM chor3a dI gaI ? punaH (tadanantara) dhamakI (ratamita) hokara dizAoM meM dekhane lagI / apane pAya (bagala) meM dekhA to ralha kavi kht| hai ki vimAna ke madhya usa strI ko yaha dikhAI nahIM diyA ||3.6 Thi tirima ca jovana pAsu, mAjhi vimAraNa na dekhaka tAsu / kalimalAi mane baDhi bAha, pAi ragAha phari mUko bAh // prati gaha kAra sAniyana lAgi eja, maha pApiNI mohamaNi kIra / loga kahana sAcau bhayo, jAgata cora nu kuda musi gayaU / artha :-strI ne jo uThakara pAsa (bagala) meM dekhA to vimAna meM use nahIM pAyA / akUlA kara vimAna para UMcI car3ha karake svAgI ! myAmI ! karate hue usane pAr3a mArI (vaha jora se rone lagI) 310 / / atyadhika prAgrahapUrvaka maiMne svAmI ko pakar3A thA kintu mujha pApinI
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ baune ke rUpa meM nova (sone kI icchA kI logoM kA kahanA saccA ho gayA ki jAgate ? hue kisI ko bhI cora nahIM curA sakA hai // 3111 / gar3ha - praveza-prAsakti tallomatA / nUSa mUSa curAnA - 1 312 - 313 ] gahI vari pari kUTa hipaja, kavaLu dosu mai sAmI kIpara bhUkI varaNa mAha | jaNu kachu zrIvaraNa bIja nAha, tara kAhe kiyo mohi vajra kI hiyau, ki vaya pAhaNa zimmadiyau / sUna vimpaNa dekhi vilikhAda, kina phAhi hi caraDAi // EE artha : Aveza meM bhI (grAkula- vyAkula hokara ) vaha apanI chAtI kUTane lagI ( tathA kahane lagI, "he svAmI, maiMne kaunasA aparAdha kiyA hai aura yadi tumheM kucha bhI avaguNa nahIM dikhA hai, to phira kyoM vana ke madhya tumane mujhe chor3a diyA ||312 // kyA (vidhAtA ne merA vajra kA hRdaya kiyA hai prathavA usa deva ne usakA pApa se nirmANa kiyA hai ?" sUne vimAna ko dekhakara vaha rone lagI tathA kaSTane jagI, "merA hRdaya carar3A (naravarA) kara kyoM nahIM phaTa jAtA ? 393 [ 314-315 / tuhi vI bhuhi rahahi parArA, tuhi voha para jiyau ziyA / suhi vinu ura na dekhau ANi piya jivasa misara sAkhi // / mA ko nisaesa, kohe piya choDI paradeza | jana kimu mAha dinu jiyau, iSa kisu dekhi sahA hiTa || sadda artha :- tujhe dekhane para ho mere mAra raheMge tathA tujhe dekhane para hI meM
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 jiragavata carita jI sakatI huuN| tumhAre binA meM dUsare kisI ko bhI ina A~khoM se nahIM dekhatI hU~, jinezvara mere sAkSI hai ki jinadatla hI merA priya pati hai ||314|| aisI rAtri meM tumane mujhe (kaise ) chor3a dI ? he priye mujhe paradeza meM kyoM chor3a diyA ? tumhAre binA meM kaise jIU~gI tathA anna kisako dekhakara hRdaya ko saMbhAlU ? / / 36511 mayA - snehapUrvaka | [ 216- 317 ] jivata nigadatta viriNi bharagaDa, kAraNa kehiyau seThisyo jAI | rovai trimala rahA vaha nAri kari uchaMga laI gaja vihAri // hayara gayau jiteMda bihAra, pAya lAgo jiragavatta samhAri / piya ko bhAu vimalamati surAi ko jibanta sakhI tU bharaNai // artha : vaha virahiNI, jinadala jinadatta kaha rahI thI, yaha bAta seka se jAkara kisI ne kahI / ( vaha seTa ) virula zene lagA tathA usa nArI ko sAntvanA dene lagA 1 tadanantara use hAtha kA sahArA dekara jina mandira meM le gayA ||316 // vaha phira jina mandira meM calI gaI tathA ( jinendra ke) caraNoM meM par3akara bhI jinadatta ko smaraNa karane lagI | jaba vigalamatI ne apane priya (pati) kA nAma sunA to ugane usase pUchA, "he sakhI tU kaunase jinadatta kA nAma le rahI haiM // 31 // 2 [ 318-316 ] jayaMjasi kii| vijjAharI kahadda sugi sakhI, khiya japaNI joyadeva naMdaNu va bhayau sobata chAMDila piu gA~u //
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ naune ke rUpa meM vAi tiriyA kahAhe turaMtu, hamu purNa ahi tAsu ko kati / tinyo tiriyA pracahi ThAi, bAhuDi kathA vora pahi jAI / artha :-vidyAdharI kahane lagI, he sakhI suna, "usane mAtA kA nAma jIvaMjasA batAyA thA aura kahA thA ki vaha jIvadeva kA zreSTha putra hai| kintu maha priya kala mujhe sotI huI chor3a kara calA gyaa| / / 318 / / una donoM striyoM ne bhI usI samaya kahA. "hama mI uso kI kAntAeM (patniyA~) haiM / " phira de tInoM striyAM vahA~ rahane lgiiN| aba lauTa kara kathA kA prasaMga vIra jinadatta ke pAsa jAtA hai / / 316 / / bAhuI - vyAghuTa-lauTanA / / 320-321 ] bahupha cokha nabaro mahi kiyau, pukhi bulAi rAjA pUchipau / kahahi jAti kula prApuraNa ThAu, puSNu kautUlA parisahi gharagaja / / kahada bApta ghaThita vAvaraNA, hamu deva sAmI vAbhaNA / gIta kalA guNa jAgahi sayyu, mahu veu kammu nAu gaMdha // artha:-nagarI meM aba usane (jinadatta ne) bahuka (aneka) camatkAra ke kArya kie to usako gajA ne bulAkara pUchA, "apane kula, jAti evaM sthAna ko batAyo aura apane ghane kautUhala (camatkAra) mI disAyo" / / 120 // vaha dhaunA baiTa kara kahane lagA, "he svAmI hama brAhmaNa deva haiM / maiM samI gAyana-valA aura guNa ko jJAnatA hU~ tathA merA kama meM nAma he deva ! gaMdharva hai" / / 321 / / / 322-323 ] tabahiM rAu gholA ri jhatti, lopahi nAu ma govahi jAti / sunna pugu ghAvariNa cahi prayANa, tuhi tiNa loga kahai tumha pANa / /
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 jiNavata dharita bhUkha marata deva hau kehA karau, sai har3a pANu bhayana vibahau / navahi gusAI mUbI cuddhI, tabahi paNAThI su prA kulI / / artha :-taba rAjA khojha kara bolA, "tuma apanA nAma va jAti na chipAo / he baune ! tuma aja vyakti kI sI bAteM kara rahe ho isase to loga tumheM pANa (zvapaca tathA zarAbI kI taraha prayAsa karane vAlA) kAheMge // 322 // ___ "usane kahA, "he deva / bharakhoM maratA maiM kyA karatA : taba maiM vinaSTa huA pAe (ekpaca ho gayA / jaba se svAmI (paramAtmA) ne merI coTI mUDa dI tabhI maiMne kula aura kula kI kAni pragaSTa kara dI" / / 393 / / vivaha - vinAza / / 364-325 / peTa praratha deva sevA koja, peTa parama saMtara loja / kataharaNa agnu pAna siha bheTa, pAraNa bhayana ho kAraNa peTa / / bAra bAra pASaNa bhaNAi, veva vibhUSita kigma karAi / milai Na zroti kApaDa khANa, bhagu huti bhayo yahu pANu / / artha :-"hai deva ! peTa ke lie hI sevA kI jAtI hai tathA peTa ke lie hI dezAntara liyA jAtA (jAnA par3atA hai| anna evaM pAnI se mujhe bheMTa kahA~ thI / peTa ke liye hI maiM pAraNa (zvapaca) huA (anA) / / 324 / / vaha bImA bAra-bAra kahane lagA "he va 1 mujhe bhukha rahita kyoM nahIM karAte ? mujhe dhotI, kapar3A tathA khAnA mahIM milatA isIliye brAhmaNa se maiM yaha pAyA (panapatha) bana gayA // 325 // 1 366-324 } jAti pAti paha pUhi tAhi, dhyAha yodhu jiNa sanamadhu pAhi / vapaNa eka hara kahau samIda, jiraNavatta bharagati nAri ma die /
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ baune ke rUpa meM takhiraNI vimalumatI pahutau tahAM, varaNamahi nAri merau khelu jotu chada pAla, nATaku naTarDa baiTho jahA~ / dekhi bhUpAla / / artha :-"prabhu ! gaz2ana ! ) nAni gati sadamI paheM kise simA Adi kA sambandha (karanA) ho / jinadatta kahane lagA maiM Apase eka moThI (madhura) bAta kahatA hUM : ..-''nArI ( vivAha yogya strI ) ko mujhe batAiye" / / 326 / / usI samaya jahA~ vimalamatI thI tathA udyAna ke madhya vaha (vidyAdharI) svI baiThI huI thI, vaha yahA~ paTTecA (usane apane prApa kahA) merA parivisa khela komala aura mRdu hai, (ataH) maiM Aja eka nATaka kA jise rAjA dekheM / / 327 / / jIta ! jita-jIlA humA, paricita / pAla - mRdu, komala / [ 328-326 / nAva vinoda chaMda bahu karaja, rUpa virUpa kalA bhaNusarau / khoha bhAi suTiva vIsaha gharAu, iu maTa bhara khela vAvaraNau // gharai sAsu jiha hAsau vayaNa, baMdhada kiraNi bhamada puNu gagana / viparitu choha eka parasiyaja, rAjA hasai pAvalau bhaeu / / artha :--maiM vAditra (bajAUMgA) evaM vividha prakAra ke hAmpa chaida kahUMgA tathA bhalI evaM durI donoM hI prakAra ko kalAtroM kA anusaraNa kruugaa| jisase kSobha tathA mAva (sneha) donoM kA hI khUba anubhava ho| isa prakAra yaha (baunA) naTa-mada (kA khela) khelane lagA / / 328 / / vaha aise tAla dharane lagA jisase haMsI ke bacana nikAne (haMso prAve / kiraNoM ko bAMdha kara vaha aAkAza meM ghUmane lagA / viparIta (virodha kA) mAva
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ jirAyata carita aura droha (kRpApUrNa sneha) ko eka sA dikhA diyA jisase rAjA ha~satA ha~satA bAvalA ho gayA / / 326 / / 104 chaMda - hRdma / vAu ! vAtUla- bAvalA, pAgala / [ 330-331 I tUThau rAjA nija cittAva mAgi mArgi vAvaraNa kauragai eku sabhAmai kaI vimala seTha kI tandho dhoya, itau nAri khulA ehu tabahi bAta eku ko kAraNa rahI bihAri deva tapu guzAI bAsaNu pasAu aha / / lIya / dehi // artha :- rAjA apane citta meM santuSTa ho gayA tathA prasanna hokara bole se kahA, " puraskAra mA~ga puraskAra mA~ga 1" ( taba taka ) sabhA meM kisI eka ne kahA, "eka bAta kA kyA kAraNA hai ? ( yaha bInA batAe ) " ||330|| "he deva, vimala rola kI tInoM lar3akiyAM tapa (vrata) liye huye ( mandira meM ) raha rahI haiN| yadi una ritrayoM ko yaha vRlA sake~, tabhI aba ise prasAda ( puraskAra ) kA vastra meM ||331 // [ 332-333 | kI pASaraNa kATha kI ghaDo, ko le akSara kI te savAsI bharai veva mANusa ki isahi, kI te citta lepasI khar3I | bharagai rAu te hahi mANusI / / meraha bola pAhUNu ha~sai / tava me deSa tini sokhI kalA, jo na hasAu pAhaNu silA || artha - ( baune ne pUchA ) "kyA ve prastara athavA kATha kI gar3hI huI hai ? athavA kyA ve citra ke lepa se khar3I huI haiM kyA ve apsarA hai, athavA kyA ve brahmaNI [?] haiM ? " ( taba ) rAjA ne kahA, ve mAnavI haiM" / / 333 / /
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ baune ke rUpa meM (baune ne kahA, "he deva ! manuSya ke haMsane kI kyA ? mere bola se pASANa mI ha~sa sakatA hai / he deva ! maiMne to baha kalA sIkhI hai ki maiM pApANa kI pilA ko mI na ha~sAda (to merA kyA nAma) // 33 // savAsa - brAhmaNa [ 334-335 ] basta uThAi silA pariThA, eka cittu vijjA sumarA / sarva sabhA silAi, laNa. tilA hANi // ahi dhoru timu pAisa kahA, silArUpa jai vijA rahA / yahu tArUNI vi(jjA) tiha ThADa, hasi hahaDAi raMjAhi rAu / / artha :-vastu ko uThAkara zilA para rakha diyA tathA eka cita hokara vidyA kA smaraNa karane lagA / (vidyA se usane kahA) "samI samara kA citta sukhI ho isaliye tU hI tAruNI (vidyA) zilA hokara haMsa" / / 334 / / usa vIra ne jaba usako yaha bAdeza diyA to vaha vidyA zila-rUpiNI hokara yahAM jA kara baiTha gaI / yaha tAruNI vidyA hI thI jo usa sthAna para ThahAkA mAra kara (slaba jora se) hasane aura rAjA ko rijhAne lagI // 33 // [ 336-337 / tabu so silA hasai hahaDAi, sabhA logu mohau tiha tthaa| sUhi rAjA kari tahi bhAu, mAgi mAgi dhAvaNe paptAu / / ihi pasAu paJya kema, jAma raga mAri hasAu deva / sAmI vayaNa eku avadhAri, dina dina eka bulAlAu nAri / / artha :---taba vaha zilA ThahAkA mAra kara ha~sane lagI jisase mamA ke loga usa sthAna para mohita ho gaye / rAjA snehapUrvaka prasanna huaA aura kahane lagA "he baune / na puraskAra mAMga puraskAra mAMga" / / 336 //
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ ti ( kisI ne kahA ) "kaise puraskAra mila sakatA hai, jaba taka hai deva, yaha moM (isI prakAra ) nAriyoM ko na ha~sA de / " baune ne kahA he svAmI ! merI eka bAta mAna lo / maiM eka-eka dina eka-eka strI ko bulAU~gA 1338 // 106 Aha bihArI jirA hAriu 10 jUSaha chADi pATaNu rAi i satI mArAca da [ 338 ] jayakArI cAlo tinha ko bAta jiNadattu // caMpApurI | tirI // saSu nikala mayau vivAdaNu prAyaca vimalammatto chADa gapau artha : - isa vacana ke anusAra usane bihArI (mandira) meM jAkara jinendra kI jaya-jayakAra kI tathA unakI vArtA claaii| "jue meM saba drazya hAra karake jinadatta vahA~ se nikala gayA ( bhAgA ) / pATaNa ko chor3a kara tathA rAta-dina cala karake caMpApurI mAyA tathA yahAM vaha satI milatI ko chor3a gayA " // 326 // aa [ 336 | kolaha baiThI nArI jeThI, bADI mohI phurasI gau kahi tU tutu kAlI chahi niravAlI ThAla ivA ghari ma hau kAla kahi hau mahA gaDa tapagraha pUcha tehi / " ko soi // artha :- bar3I strI jo baiThI huI thI yaha sunakara bolI meM tuma se usake bAda kI bAta ) pUchatI huuN| mujhe chor3akara phira vaha kahAM gayA / (bone ne utara diyA ) tU to DAlI hai aura niravAlI ( ulajhaneM sulajhAne vAlI hai|
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ baune ke rUpa meM 107 6 kintu) koI (anya bhI) ThAlI (bekAra) hai ? isa samaya ghara jAkara maiM paha para UMgA, jahA raha pha gayA ..3 [ 340 ] duijada vivasI jAya vaisI kahA so kahA / chAnau hoi jAi soi vasapura rAhAi / tahA hUM teu jAi pahuMtA siMhala dIpa bhAra / vivAhI satto siriyAmasI sAyara mAhi pgaa| artha :-dUsare dina vaha nArI jA baiThI to vaha baunA kyA kahane lagA? prachanna hokara baha dasapura meM rahA aura vahI se bhI jAkara vaha mihala dvIe jA car3hA / phira vahAM zrImatI se vivAha karake sAgara ke madhya gira gayA" // 3401 / sAgo prAvaNa nAri piyakhala kAhI so bhayau / yUjiyi norana gahira gaMbhIraha puriNa karaya gayau / / tU tuha vAlI (glI) chahi niravAlI kahisahu kAla subAsa / isau kahAI so bulAI gayo turaMta / / artha :-phira vaha vicakSaraNa nArI kahane lagI, prAge kyA huA ! (mAgara ke) gahare gambhIra jala meM DUbane ke pazcAt vaha kahA~ mayA ? (bone ne kahA,) he strI na TAlI hai aura niravAlI (ulajhana sulajhAne vAlI) hai / (Age kI vArtA maiM kala kahU~gA) / "isa prakAra yaha kaha kara yaha lauTakara (?) mona hI vahAM se calA gayA // 341 // [ 342 ] tIjai vAsAra vo agasari siNi vAho prAi / muriga suriNa liriyA melA pariyA ahA gayA soi / /
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 105 jierer afte pairatu sAyada laI vijjAharu lai gaya siMgArama vijjAharu zrAhi ma zrApa ma :- tIsare dina sabhA meM usa sthAna para Akara bolA- (taba bani suno, jaise hI vaha ( sAgara meM ) gayA, vaha chor3a diyA ( use dekhakara ) usako vidyAdhara rayanapura nagara uro caMpApurI le ne kahA ) he strI ! suno, gyaa| sAgara meM tairate huye le ge| vahA~ zRMgAramatI vidyAdharI ko yAda kara AyA / / 342 | avasara - rathanapuri | caMpApurI // sabhA [ 343 ] pUchai tohI / kala mohI / / mI dharaNa baMgI bolaraNa lAmo bAvaNa dekhitri sUto nibAsUtI chADi gaya tU tahi vAlI (ThAlI) chaha niravAlI ThAu iva ghari u jahaU kAlhi su kahiu jahA gayau soi || cha koi / artha :- yaha sunakara vaha sundara strI bolane lagI, "he bone maiM tuma se pUchatI hU~, "mujhe vaha sotI huI aura nidrA ke vazIbhUta dekhakara chor3a kara kahA~ calA gayA ?" vaha baunA kahane lagA, tU to kAlI hai aura niravAlI ( ulajhane sulabhAne vAlI ) hai kintu kyA (terI bhAMti) koI aura bhI DhAlA hai ? amI to meM ghara jAU~gA / maiM tumheM yaha kala batalAUMgA ki vaha kahAM gayA" / / 343 / / [ 344 ] sInija timija nArI nArI bulAIvi sA chor3a khoha bahulU bahulU rAjA ke mana gAyaka / bhayaU ||
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ deI deI ete parapa ghara pha baune ke rUpa meM jAma tahi bahu jAma chuTTa paTTazSi rayaNa baMdharaNa samasthi / hasthI // nAriyoM ko bulavA kara artha :- ( isa prakAra ) tInoM kI tInoM hI ( unase bAteM kara ) vaha gayA jisase rAjA ke mana meM atyadhika kRpA pUrNa sneha huaa| vaha use bAra bAra meM ratna dene lagA / unI kSA nagara meM base eka hAthI khula gayA ||344 / / choha - kRpApUrNa sneha [ 345 1 maya bhibhalu gau aMkusa moDo khaMbha upADi baMsali toDi / sAkala toDi kari cakavUni gayau mahAtratu gharako pUtu // " gayau mahAvatyu rAyarI jisma gaja bhUDaubhaU pravaddatthu / hau ucariu juna khUTa kAlU ta Diu toDinu bhAlu // - *** artha : - vaha mad vihvala ( hAtho ) aMkuza ko mor3a ( na mAna kara ) karake, jambhe ko upADa tathA toDa karake vaha puSTa dAMtoM vAlA (hAthI) calA gyaa| sAMkala ko tor3a kara usane cakanAcUra kara diyA tathA vaha mahAvata ghara kI ora bhAga gyaa| mahAvata nagarI meM jidhara gayA, vahAM hAthI se bhayabhIta hokara loga kahane lage, maiM ( kisI prakAra ) ubarA ( bacA) bahU mAno kAla hI khula gayA ho / saba vaha vinAza karake zira tor3ane lagA ||345 Usala pIna puSTa / sur3a mud - vinAza karanA vastu baMdha [ 346 ] saraNa tAsa rasuMDu sapar3a bhU bhaMjaNu bisamu / dharas vI dhikkAra soTTaDa, gubhu gurmati pratiliniyaru | uri loga bhaya kAlu chUTa, viddha saha maMdira samala taruvaru //
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ jiragavatta varita dharaNA uppASTi ratha nayara, bhaMga pasia fer gayaMda dharaNamAri / Duddhaya gaNavaru dharaNa na jAha tadiviSkAra bhaI loga 110 artha :- usake jo dA~ta the bhUmi ko bhayaMkara rUpa se naSTa karane vAle ( ho rahe ) the / baDe baDe vIra usako pakaDe huye the aura usakA ( mayaMkara ) cItkAra thaa| usake pAsa bhramaroM kI paMkti guMjAra kara rahI thii| loga Darane lage mAnoM sAkSAt kAla hI chUTa gayA ho| vaha makAnoM tathA sabhI vRkSoM ko naSTa kara rahA thA / ralha kavi kahatA hai ki sAre nagara meM atyadhika utpAta ho gayA thA tathA loga socane lage the ki hAtho ko kaise mArA jAya / vaha durgha ( bhayaMkara ) hAthI pakar3A nahIM jA rahA thA taba loga pukAra karake bhAgane lage the / / 346 / / [ 347-348 ] daMtusali khUvaMta 1 phiraha tala kI mATI Upara karada / so mayamaMtu rA lekhar3a kAsu, vA uuNu kiyaDa nirakhAsu || chadi rahe / tIna divasa tahi chUTe kale, bAja' "uhI namarahaM phira bhAji loga DoMgara hAsthiu mATiu ja phoDa bharaDa || artha :- vaha puSTa dAMtavAlA hAthI pRthvI ko khUda rah thA tathA nIce kI miTTI ko Upara kara rahA thaa| vaha monmatta hAthI kisI se bhI nahIM samajha rahA thA tathA (jirAne ) dhanoM aura udyAnoM ko nirvAsa nahIM rahane yogya) kara digra thA / / 347 / / isa prakAra usa hAthI ko chUTe huye tIna dina ho gaye the aura loga bhAga karake TIlo para jA saDhe the| nagara meM bAje ke sAtha ghoSaesa kirane lagI thI yadi koI hAthI ko mAra kara bhI pakar3egA // 348 // baMtUsalI puSTa daMta -
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ naune ke rUpa meM / 341-350 / jo bhAjada gayavara bhaDavAha, pariNai kumari vesa pradharAu / etiu bolu vAvaraNai muriNau, hAyaTeki phariNa bolai taNAI / / pari viruddha gayavaru aAmAi, jhUThe hoha ta kojai kAra / sAkho karaNa te diye hAri, saI rAjA parigahu bahasAri / / artha :--''tathA jo bhaTa usa gajarAja ko praSTa kara degA, use vaha apanI lar3akI paraNA degA tathA prAdhA rAjya degaa|" yaha ghoSaNA baune ne sunI, tantra hAtha Tekate hue usane yaha bAta svIkAra kara lI / / 346 / / (rAjA ne kahA) "yadi tuma ho / birasa kA mU pramANita ho to hama kyA kara sakeMge ?" yaha sunakara sAkSI ke liye (baune ne) hAra diye taba rAjA ne usa para apanA parigraha (vizvAsa) bizapA // 350 / / parigaha / parigraha-mamatva / nae - vizvAsa karanA / 355-35 / 351-352 ] vItarAga ko prANa ju mohi, pAthai jANIva vAhari / rAjAsaha kautUhala calA, vAdharaNa pAsi logu bahu milA / / ThATa viruddha ru gayavaru (ga) hA, suirI vijAtAraNI tahA / dekhi hAtha bolai ju pacAri, kAhi pura pAliya ujADi // artha :--mujhe vItarAga bhagavAna kI prAna (saugandha hai yadi maiM) isa kArya ko na kara / rAjA svayaM kautUhala vaza vahA~ gayA tathA usa bIne ke pAma bahuta se loga ikaTThe ho gae / / 351 / / yaha baunA gajarAja ke sAmane jAkara khar3A ho gyaa| tAraNI vidyA ko usane smaraNa kiyaa| usa hAthI ko dekhakara vaha use lalakAra kara bolA, "tumane nagara ko kyoM ujAr3a DAlA hai" // 352 / /
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ jiNavasa carita sAi / saI-svayaM / suira smR - smaraNa karanA / hAtha 2 haritana - hAthI / pAgala hAthI ko vaza meM karanA / 353-354 ] mugiha meDaka hau dikha tohi, gayabaru bhasAu ti sauMho hohi / gayavara voha koha va (li) vaMDa, jiraNavattaha nirakhe bhuja paMDa / / kyasita hApi prakAvasi dharata, cakka bhavaNu lai gayavaru phiriu / hAki vIra bolA munibANa, are ver3a tauhi ya hara pArANu / artha :-- (baune ne hAthI kahA, "sUna, maiM tujhe bhIru dekha rahA hai| yadi tU bhalA aura zreSTha gaja hai to mere sanmukha ho / usa balatrAna gajendra ne mArga de diyA jaba umane jinadatta ke mujadaMra ko dekhA / / 353 / / praviSTa hokara usane hAthI ko pakar3A to hAthI usako cana-bhavana lekara lauTa par3A / vIra (jinadatta) use hAMka karake nidAna bolA, "are sevaka, tujhameM yahI nAraNa (bala) hai" / / 354 // bheDaka -- bhIru, kaatr| dIha / vIthI-rAstA, mArga / / 355-356 / suDi pUcha dhari dekhau tohi, gamayara bhalo sisauhau hohi / naji pUSa jaja pariu turaMtu, bhava lAvata lapaca jiNavattu / / paharu eku dhari pherita jAna, kheva viSaNa bhara gayavaru tAma / mahi gapavara kI gaDriI gAja, jahi gayavaru bhaya pirathI bhAja / / ___ artha :- (jinadatta ne kahA,) terI sUDa evaM pUcha pakar3a kara dekhUgA / zreSTha gaja, yadi tU mana hai so sammukha ho / " usane zIghra hI jaba hAthoM ko
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ baune ke rUpa meM sUDa evaM pUcha ko pakar3a liyA / jinadatta ne usako usake bhava (janma) kA jAna karAte huye pakar3A / / 35511 usane eka pahara saka ekaha kara ghRNA : caMdra zreSka maja lena-dim ho gayA / jima yeSTha gajarAja kI gaharI parjanA thI bhaura jisa zreSTha maja ke maya se pRthvI bhAgatI ghI // 356 // sAva .. lApay - bulavAnA, kahalAnA / [ 357-358 ] jahi gayavara kA moha hiyau, so pAvase vilalo kiyau / zo gayavara gazvara hara mANa, raNa garAi sohahi mAla parANa // beDu Da sa pahArahi karaha, tahi bAvaNe joti nirakarai / dhari vaMtUsari mUThihi hayau, caDhivi phaMdhi kari aMkusa tayA // artha :-jisa hAthI kA moTA (bar3A) hRdaya thA, usako usa baune ne ruvAmA (rone para tulA hunA) kara diyA / o gaja zreSTha gajoM ke mAna (abhimAna) kA hanana karatA thA aura siMha ko nahIM ginatA thA, jo aise prakSata prANoM kA thA ||357|| jo apane prahAroM se (apane) bar3e bandhana ko jUTa-vAloM ke jur3e (kA sA) kara DAlatA thA, use vaha baunA nizcita rUpa se parAbhUta kara rahA hai / drAthI ke puSTa dAMtoM ko pakar3a kara usane muTThI mArI tathA kanbhe para car3hakara akRNa le liyA 1 / 358 / / Usara asala - puSTa / , 1. mUla pATha - moTaTa 3. isa caraNa kA dUsarA pATha :-bAvaNa jaMgha aba lali niise| ayaM :-usake (hAthI ke) donoM jaMghAmoM ke nIce se vaha baunA nikala gyaa|
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ jiNavasa carita / 356-360 ] hathiyA pAni khaMbha paMdhi ThAu, jaya-jayakAra loku sahu kiyA / hAthi joDi phuriNa viNavaha teva', putti lagaNa chikArvAha deva / baiTho mAra giraNesara bhavaraNa, pUrvAha niya guru kAraju mahavaNu / saba puru sAmi prabho bhayaDa, hAmitra paNe vAvaNe pariu / / ___ artha :-(tadanaMtara) hAthI ko lAkara usake sthAna para urAne khaMbhe me bAMdha diyaa| (isase) sabhI logoM ne jaya jayakAra kii| hAtha jor3a kara phira yaha baunA vinaya karane lagA, he deva, "(aba) apanI putrI kA lagna dikhAiye (vivAha kIjie)" ||35.6 / rAjA jina maMdira meM jAkara baiTha gayA tathA vahA~ para apane) guru se usa rAjA / sAyaMcaya pUcha / go puruSoM ko Azcarya hunA ki isa baune ne hAthI ko akSata (binA kisI coTa pheTa ke) pakar3a liyA // 36 // mhvrghu| madhavana - indra 1. mUla pATha - 'seva' adbhuta kAryoM kA varNana 361-362 / bhaviyaja bAta kaha niva samvaNu, ehI bAta acaMbhau kavaNu / phoDi egyAraha nUvA kheli, mAtA pitA choDi gau mesi / / ahi parakamma praisA sahaja, naha ko paurakSa kettara kahaja / mo mohina pUtaliya pahAya, puNyavaMta ko sakA pahAraNa / / artha :-zramaNa (guru) ne nizcaya rUpa se kahA, he bhavyo, aisI (isa)
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ baune ke rUpa meM sAta meM pracammA hI kyA? jo gyAraha karor3a jutrA meM hAra gayA tathA mAtA pitA ko chor3akara calA gayA // 361 // jisane parAkrama (puruSArtha) aisA pAyA, usake bala pauruSa ke viSaya meM kitanA kahA jAya / jo patthara kI pUtalI ko dekhakara mohita ho gayA / usa puNyavaMta ko kitanI prazaMsA kI jAve // 3621 // ache / akSata - vinA aMga maMga kiye| bhavitra / bhavika - muktigAmI, manya jIva / parakamma / parAkrama / [ 363-364 } parihasu liyau visaMtara karai, hi ko hAtha majaNI cA / sakala pravara pahoi joi, sahi kiDa pauruSa kaisara hoha / / phiriu bhaneyaha sAgara yopa, popI samparabatta samIpa / siMhasa haMsakUTa dekhiyau, tAsu vIra ko kasau hipatra / / prartha :-jisane khuzI ke sAtha paradeza gamana liyA tathA jisane apane hAtha se aMjanI (muTikA) caDhAI / jisane sukhI (vADI) harI kara dii| aise (puruSa) kA aura kaisA puruSArtha hogA ? // 363 / / jJA pApI sAgaradatta ke sAtha aneka dIpa samudroM meM ghUmA / jisane sihala evaM haMsakUTa dekhA, usa vIra kA hRdaya kaisA hogA ? / / 364 // [ 365-366 mAliNa taNo nAsa nisuragAha, mIca parAI maraNa Ai / gayo prasAraNa maDau prAriNayaja, graho bhaviyA saha kaso hiyaDa / / siriyAmatI uba (2) nIsarayo, jiraNa visahara sayasa loya harita / kAsu pUcha pari tAi joi, taha kara pauriSu kavasaGa ho /
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ jiraNadatta carita artha :- "mAlina se vArtA sunakara jo dUsare kI mRtyu meM marane ke liye gayA, jo zmazAna jAkara murade ko lAyA / he bhavyo, (tuma hI batAo ) usakA hRdaya kaisA hogA" ? // 365 // 116 "zrImatI ke peTa meM se nikalane vAle jisasa ne samasta logoM kA saMhAra kara diyA thA, usa kAla kI (sarpa kI) pUcha pakar3akara jisane (bauna ne ) tAr3anA kI aise vyakti kA pauruSa kaisA hogA ? // 366 / / [ 367-366 } kara akelau sAyara jhaMpa, tahi jasa magara madhya kI pa gayau patAlahi pArija sAhi, tahi kI paura kahiyaha kAhi // phoDi nIra uchaliu balikaMTha, puNe periya samudda bhujavaMDa hAki vijjAharu siha ra bhiDAi, tihi pauruSa kahi hiSai hui vAvaraNa tru sattI bulAi aisA maMtiha himai mariciti vivANu jihu layaja lAha vIra ko kaiso samAi // 3 samAi / hiu || artha :- jo akelA samudra meM kUda par3A, jahA~ magaramaccha vagairaha kUdateM haiM, jo jala ke sahAre pAtAla loka meM calA gayA aise ( manuSya ke) pIsama ke bAre meM kyA kahA jA sakatA hai ?" // 363|| "vaha parAkramI jala ko phAr3a kara uchala AyA, phira usane apanI bhujAoM se samudra kA saMtaraNa kiyA taira kara pAra kiyA) / vidyAdharoM ko lalakAra kara vaha unase bhir3a gyaa| aise puruSArthI kA vala kisake hRdaya meM samA sakatA hai ?" / / 368 / / bInA hokara jisane satiyo ko bulavA diyA aura jisakI helA ( dhAka) maMtriyoM ( ? ) ke hRdaya meM samA gaI, jisane mana cAhA vimAna prApta kiyA, aise vIra kA hRdaya kaisA hogA ?" // 366 //
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ baune ke rUpa meM 117 [ 370-371 ] vimA valAha jahi arthAha pAsa, DiSi vimANu gayau kalApta / tiha bhavahi jahi karI khiyAti, hathie... vapuDA keto bAta / / tau bAbaraNau hakAriu rAi, pUchau vAta kahaja satabhAu / tU parachaNNa bora hahi ..., prApau kina payAsahi mohi / / artha :-''jisake pAsa vidyAvala hai, jo vimAna para car3ha kara kailAza gayA thA, jisane tInoM bhuvanoM meM apanI khyAti karalI thI, aise vapyuDe (becAre) kI kitanI (kyA bAta hai" // 30 // saba baune ko rAjA ne bulAyA aura pUchA, "tU mujhase (apanI) vAtA satabhAva (satya rUpa) se kaha / he vIra! tU chipA huSA kyoM hai ? tU kisa kArya ke liye pAyA hai jise prakAzita nahIM karatA (batAtA) hai? ||371 / / hajAra / AkAram - bunAnA / payAs / prakAzaya - prakAzina, karamA / ! 372-373 / gAta malakhaNa kahiyai kAra, mUDiu maDu coTI pharaharAi / jihi bhoyarA bhityA koya, so kima pariNada rAjA dhoya // jAti vihINa deva vAvarAu, bAra vAra sata cUphara bhagau / pAchaha logu hasai mo baghaNu, phUjara kaMThi ki mohai rayaNa / artha :-(bauna ne kahA ) "jisakA zarIra lakSaNoM rahita hai, use kyA kaheM ? jisakA zira muDA huA hai tathA coTI phaharA rahI hai, jisane mikSA kA bhojana kiyA hai vaha rAjA kI kanyA se kaise vivAha kara sakatA hai ?" // 372 / / "he deva 1 jo jAti vihIna tathA baunA hai tathA bAra bAra satya se cUke vacana bolatA hai aura pIche se jisake vacanoM ko sunakara loga haMsate haiN| kyA
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ jiraNavatta carita hAtho ke gale meM ratnoM kA hAra zomA de sakatA hai" 11373 / / rayA - ratna / 374-375 ] kahA kumari muhi hoNe bona, parihanu marau leha koI chIni / ghAlI jAi deva jiTa pAla, gAvaha galaM rayaNa ko mAla / pApuhAva kahiyA kAi, chelo muha kiM mAliyara mAi / anaI deva na pAvaja kalA, vAMvira kari rayaNa mekhalA / artha :- mujha hIna vo rAjakumArI dene se kyA nAma ? parihAsa ke kAraNa maiM marUMgA aura koI umako (rAjakumArI ko) chIna legA / he devA yaha vaisA hI hogA jaise gadhe ke gale meM ratnoM kI sundara mAlA DAladI jAe // 374 / / apane liye maiM aura kyA kaha sakatA hU~ / bakarI ke muha meM kyA kastUrI samAtI hai ? he deva! baMdara ko kaTi meM radana mekhalA kalA (zobhA) nahIM prApta karatI hai // 37 // [ 376-377 / dhAtra su kahA karaha raviSAma, bhujija joDi jAi pariNAma / praraNa chANata iha sA saba koi, bole kahA savAraya hoii|| veha kuchIla hAya iku kAya, prAMgula cAri cAri mo pApa / soce-thu jaga ru sAkaDI, khAlau peTa pIThi kUbaDI / / arya :- 'mayaM ke dhAma meM jAkara ghRgyu (unukA) kyA karegA ? use vahAM jAkara usakA pariNAma bhoganA par3egA / yahA~ m| anacAhA ho rahA hai / mare bolane se kyA strArtha niklegaa| / / 376 / /
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ merI deha kutsita hai laMbe paira haiM / ghArIra jaise hai / / 377 / / kuchIla / kudrita 8 kutsila / baune ke rUpa meM tathA eka hAtha kA zarIra hai| mere cAra 2 aMgula lakar3I ho, picakA peTa hai tathA pITha kUbar3au [ kapAla nidhAna, usaraNa vAtalaya pUce kAna | khi kubAla kuhI aisI deva mokaDI, zracha kapola 1 nAka chopaDI / / kAmakalA tihi terI kumari, raMbha saraMbha tilottama gavari / joga mohariya mRga lopaNu jAsu, sA kimu sohaDa mees passu / / 378 - 376 ] artha :- lAkha beDhagI haiM tathA kapasala gar3A huA hai| dAMta hasiyA (jaise ) tathA kAna bune haiN| hra deva kuhanI jaMmI muMgarI ho, gAla baiThe hu tathA nAka cipaTI hai ||37|| -- ( dUsarI ora ) terI rAjakumArI kAma kI kalA hai| bahu raMbhA, tilo tamA evaM gaurI hai / vaha jagat mohinI hai, jisake locana mRgoM ke jaise hai / yaha mere pAsa kaise suzobhita hogI ? // 376 // B dAtalA / dAtra ghAsa kATane kI ha~siyA / baiThanA / ach 8 grAsa 1. kapAla mUla pATha hai / 116 [ 380 - 301 ] paDahI nayara mAhi yAjahi gayaSara vara kanya dharima hAtha mai maMtihi tava hipa beTI dehi kucAli ma paraNe / vAvaraNa bhATa, graMtha uThi jAu prApaNI vATa || kaMpiyaja, kUDa cAli, kolI maMtu deu sabu krimaja / lAgi ma devatu DhAli / /
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ jiraNavatta parita artha :-"nagara meM paTahI vana rahI thI ki hAthI ko vaza meM karane vAlA kanyA ko vivaahegaa| hAthI ko baune bhATa ne pakar3A hai aura aba maiM uTha kara apane mArga ko jAtA hU~' / / 380 / / maMtriyoM kA hRdaya kAMpane lagA tathA unhoMne kahA, "he deva ! samasta vicAra phUTa (burA) kiyA hai / prAno putrI ko hameM dekara kucAla mata calie kolI ke liye devala meM mata girAie / / 381 / / hAtha hastina - haathii| [ 382-383 ] prabaru bhagai deva aMsI kIza, lipa rAi eka kaha dAja / merI vAta jiraNa karahu saMdehu, phuDa vayaNu bhai akhiu eDcha / / jai pahu kaisaI pIya na deu, tara yaha sayalu aMteuru lei / rAjA maMtihi samuda vahAi, nayata AdhuNI prANu vivAda / / __artha :-vaha phira kahane lage, "he deva ! aisA kariye / isa kanyA ko eka rAjA ko dIjie / merI bAta meM pApa sandeha na kIjie: maiMne prApase sphuTa (spaSTa) bacana kahA hai" // 282 / / "adi he pramo ! kisI prakAra lar3akI ko nahIM dete ho to sAta aMtaHpura yaha (aise hI) le legA (karegA)" rAjA ne maMtriyoM ko vidA kiyA aura apanI nagarI meM usane mAjhA dilAI (pramArita kI) / / 363 / / [ 384-385 ] bhaMtI rahe hyii phari saMka, rAjA kai mani paiThI saMka / bAra vAra bhae gahyii koi, ati kari mathiyau kAlakuTa hoi / / saha pharAyaDa soraghu gaMdhayu, pRthvai rAu kahata ru sambu / tuha kau prAriNa jiNesara saraNI, phuDI bAta kaha saba mApuraNI / /
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ baune ke rUpa meM artha :-maMtrIgaNa hRdaya meM saMkA karate rahe tathA rAjA ke mana meM bhI kAkA baiTha gayI / mAra-bAra mana ko koI TaTolane lagA / atyadhika mathane se kAla kruSTa ho jAtA hai // 384 / / ____satra zrI raghu (nAma ke) maMdharbha ne (baune se) kahA, "rAjA pUcha rahA hai (asa.) tumheM saba kucha kahanA cAhie; tumheM jinendra kI saugandha hai apanI saba sphuTa (spaSTa) bAta kaho' / / 385 / / [ 186-37 / suNi suriNa deu kaI satabhAu, kahiyada sA vasaMtapura ThAu / mAtA jIvaMjasa piya skhaura, pitA omadheSa sAhasa thora / / eka pUtu hA tiTa pari bhayaja, puNu jirata nAma maha vyau / hAriu sAmiya jUvA dagda, kiyau visaMsaru vitta pari gaa|| praya :- (baunA bolA) he deva ! sunie, sunie / meM satyamAva se kaha rahA hU~ / "usa (mere sthAna) ko vasaMtapura kahA jAtA hai| jisakA maiMne dUdha pauyA hai aisI merI mAtA kA nAma jarevaMjasA hai tathA mere pitA sAhamI jIvadeva hai" ||386 / / "unake ghara meM maiM eka hI puSa huA, tadanantara unhoMne merA jinadatta nAma rakabA / he svAmI ! maiM jue meM draSya hAra gayA, isalie citta meM garna dhAraNa karake maiMne mideza (jAne) kA nizcaya kiyA" / / 367 [ 38-36 ] prAsA kAra hara ariNayau mAtra, to kimu choDi disaMtaka mAi / dhana ko hiyara ma phAdara deva, maha mithu bApa ma bovA keva / doThe asa nayara bahu ghaNe, heTe copa samuha raNe / vAraha carasa visaMtara gae, na jAeja mAya bApu kahA bhae / /
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 jiNadatta carita martha :-"mujhe merI mAM ne bar3I AzAtroM se paidA kiyA thA / use chor3a kara videza meM kyoM kara gayA ? he deva ! merA baca kA hRdaya nahIM phaTatA hai / mere binA mere pitA bhI kisI prakAra mAna rahA / ___ "maiMne bahuta se deza aura nagara dete tathA aneka samudroM evaM dIpoM kI yAtrA kI / videza bhramaNa karate huye bAraha varSa bIta gaye, patA nahIM mere mA~-bAga kA kyA huA" // 386 [ 360-361 ] ihA pararaNI vimalAmatI, siMghala bIpi siriyAmatI / puriNa pariNiya vijjAhari, so kaha lar3a pAyaca caMpApurI / / vimalaseThi deva taNai bihAri, maI tu susAiya tIniu nAri / ko tahi marada yahatu kAha vatta', te sIniu su amhArI kalata / / artha :-"yahAM maiMne trimalamatI ke sAtha vivAha kiyA tathA rAihala dvIpa meM zrImatI ke sAtha (vivAha kipA) / phira vidyAdharI strI ro vivAha kiyA aura usako caMpApurI lAyA" / / 360 // "vimala seTha ke jina mandira meM maiMne jina tInoM striyoM ko bulAyA thA ve tInoM hI merI patniyAM haiM" lekina bahuta sI bAteM kaha kara kona mare ? (kahane se kyA mtlb)||361|| 1. mUla pATha - 'cAla' / 362-313 / je se bacha tumhArI nAri, kima pata to miladhara vaisAri / phuDau vayaNa jA yaha tumhi deta, iha tutu kAi vivAha bIsa / / jai te kahi hamaha piMu pAhi, bIsa phurmAra mAMgara kanu pAsi / eka kumari bai sahi na jAhi. vIsa ki tIsa vivAhahu kAhi / /
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ baune ke rUpa meM 123 artha :-rAjA ne kahA, "he vatsa ! yadi ve tumhArI paliyAM haiM taba (unheM) baiThA kara mila kyoM nahIM lete ? yadi tuma sphuTa (satya) bacana kaha rahe ho to ina bIma (?) striyoM ke sAtha tumane kyoM vivAha kiyA ?" / / 362 // ___ yadi ve kaheMgI ki tuma hamAre priya pati ho to ve bIsa (?) paliyAM kisase (kucha) mAMgeMgI ? tuma jaba eka strI ko nahIM de sakate ho, taba tumane phira bIsa-tIsa (2) ke sAtha vivAha kyoM kiyA ? // 363 // dema - khnaa| bola bola vAvaraNa turaMDa karai, rAjA bola tu sAsA paDA / maMtrI ko maMtra dhari ThANu, iva tuha ekaha kumari parimANa / zrI raghurAi paThAyo dUtu, jAi vihAraha vegi pahata / hAya joDi bolai satabhAu, tumha puNi tila bulASA rAu / prabha :---baunA bola bola kara buddhi (bhUla) kara rahA thA pora rAjA ke bolate hI vaha saMzaya meM par3a gayA / maMtrI ne maMtraraNA kara nizcaya karake kahA, "jamhe aba eka hI kanyA vyAinI hai" / / 364 // __ zrI raghu (gaMdharva) ko rAjA ne dUta banA kara bhejA / vaha jAkara zoghna hI vihAra (jina-mandira) meM pahu~ca gayA / vahA~ hAtha jor3a kara vaha satyabhAra meM kahane lagA, rAjA suma gInoM ko puna: bulA rahA hai" ||365 / / [ 366-367 ) etau vAtu savaraNa jaghu surahi, lobhija rAu paraMparu bhagAI / kAUsagi rahI tiha lAi, prachIsa tAhi jhANa maNu lAda // bAhuDi dUtU na bolai bayaNa, cahi raNa deva raNa vAhi naparnu / zo mada kSetra dhulAI sahI, tauniu jhAraNa majaNa sar3a rhii|
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 jiNadatta parikSa artha :-yaha bAta jaba kAnoM se unhoMne sunI to ve prApasa meM kahane khagI, "rAjA lubdha ho gayA hai / " phira ve kAyotsarga meM (sthita hokara) vahIM para dhyAna magna ho gayIM // 366 / / yahAM se lauTakara vaha dUta bolA, he deva ! ve na bolatI haiM aura na netra DulAtI haiM / jyoM hI maiMne una sabhI ko bulAyA to tInoM dhyAna tathA mauna dhAraNa kara baiTha gayI ||367 / / vAhur3a 1vyAghuTa - lauttnaa| [ 398 ] vRta vayaNa muraNa viyasisa rAi, re vAvaraNe yaha tero bAu / bAyaNa bhagaha palahu tiha ThAi, tinasi naravaha bolahi kAi / artha :-dUna ke vacana sunakara rAjA vikasita huA (musakarAyA) aura kahA, "he baune ! yaha terA sthAna hai / " (yaha suna kara) baune ne kahA, usa sthAna para caliye, unase narapati kyA boleMge' ||368 // nArAma chaMda tInoM striyoM se punaH sAkSAtkAra .. ! 366 ] rAjA parajA logu bAgu gayau vihAri / baiThe prAge prakaraNa lAge sihuI hakAri / / aho toyA pUchana sIyA bApta eka tuva bhaNI / hama e pattIjaha raraha kahAi mero etI tauniu dhanI / / artha :--rAjA prajA aura loga-bAga (janasamudAya ) usa vihAra meM gaNe aura (unake Age) baiThakara tathA unheM bulAkara pUchane lge| he sItA ke samAna
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ baune ke rUpa meM 125 nAriyoM tumase hama eka bAta pUchate haiM / rAha kavi kahatA hai hama (isakI bAta para) ki ye tonoM hI merI striyAM haiM, pratIti nahIM karate haiM" / / 366 / / [ 400-401 / vimalAmato kahai bAta suriNa ho svAmI tAtA / yahu tau vAMvaraNau bhai doraNA baraNau kahA hamArI kaMtA / / gramha piu caMgu suguNaguNa muThi mAha ruvAu / ihu volaha jhUThau viraha na boThau dorAu kUvAra / / puNu paNa ge bolA nitA gelai pare pracAgale / ki bolahi nArI bhikkhAhArI joha bhAgale / mhArI phaMtA jo jiraNavattA vaha chaha gharAu / tU tahu vAyaNa karahina magu raMjAvahi loyaNa tararAja / artha :-vimalAmatI kahane lagI, "he svAmI aura tAta, bAta muno yaha to baunA hai tathA atyanta dIna bacana kahane vAlA hai aura yaha apane ko hamArA pati kahatA hai : hamArA pati svastha hai, paryApta sadguNoMvAlA evaM atyadhika rUpavAna hai / yaha jhUTha bola rahA hai / hameM to viraha meM yaha dIna kutrA dokhA bhI nahIM hai 11407 / / tU bAra bAra yahI kahatA hai aura terA citta, pare dRSTa (isa prakAra) Dola gayA hai ? apanI jihvA ke agrabhAga se ai bhikSA mAMga kara khAne vAle ? tU kyoM kahatA hai ki hama terI patniyAM haiM ? hamArA svAmI to jinadatta hai jo atyanta rUpabAna hai / tU to baunA hai, karahI hai, tathA apanI asti evaM zarIra meM logoM kA manoraMjana karane vAlA hai / / 401 // ai /. ati / karahI - U~TanI para savArI karane vAlA /
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 jiNavatta carita / 402-403 ] vijjAriyA bolai tiriyA so ji turaMtu suriNa / pirathI rAi kahiyara kAI (ma) paNo vAta pAra / / amhaha kaMtA taNiyA ghAtA jAgara sabaha eho / gahU jANa evahi te miya (pU)ha hA saMdeha / / tumi nAri nikiThI tiniu bhUThI jhUThau yaha parivAra / mahu mellivi pilipi pravavi kavaNuSi kahalchu bhattAru / / pari saMpaTa lAi jAi visAe phoTau hohi re virUpa / para pirathI loe mAhI koI pramha piya ke rUpa // zrarya :-tadanantara vidyAdharI bolI, "he pRthvIpati I turanta suniye / aganI bAta kyA kahI jAe / yaha hamAre pati kI sArI bAteM jAnatA hai (prA) nahIM jAnatA hai, isase thor3A pUche, jisase saMdenna miTe" / / 402 // __bone ne kahA, "tuma nikRSTa nAriyAM ho aura tInoM bhUlI ho aura bhUThA hI yaha tumhArA parivAra hai / tuma mujhe chor3a kara aura Thela (dhakela) kara aura kisI ko mAra kahatI (kahanA cAhatI) ho|" striyoM ne kahA, "are laMpaTa, tU aTI lagA rahA hai, re virUpa tu naSTa ho: isa pRthvI para loka meM hamAre priya ke samAna rUpavAna koI nahIM hai" // 403 / / minaTa mata - bhor3A, alpa / [ 404-405 ] rigasuNDaM vAta visaMtara taraNI, kAhe mAhi nisu bhannu dharaNI / tumhAre dusaha paDiu saMdehu, tihi bhai mero kubaDI deha / / TApuNa lAgyo pyo paja, tahi hoi pAra bhayo bAbaraNau / tumha vijoga dukha bhariu gharagAha, jalI dheha bhaI khocI vAha / /
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ baune ke rUpa meM 127 artha :- (baune ne kahA,) "videza (yAtrA) kI bAta muno; e striyoM tuma mujhe (isa prakAra) kyoM mAra DAla rahI ho (taMga kara rahI ho) ? tumhAre duHkha meM mujhe sandeha hai isase merI deha kubar3I ho gaI hai / / 404 / / aura aba maiM atyadhika (duHkhoM kI) ghAnI meM par3a gayA to maiM baunA ho gayA / tumhAre viyoga se atyadhika du rana meM mara gayA isaliye deha jala gaI aura bAMha khocI (Ter3hI) ho gaI // 405 / / nisubha L gisubha -- ni - zumbha - mAra DAlanA / ghANa - ghAnI, kolhu jisameM tila prAdi pere jAte haiM / pA/ pAtina - girane vaalaa| | 406-40, ] tumhahi logu dukha bhayau mahaMtu, baiThe jADU nikale daMta / parihasu liyai hipaI vilakhAtu, kahai vAvaraNau ho jiladatta / / lae ju hAkaTa phaise saMta, saurA nyoM milahi na vAta / kAlhi ju chADi gayo vaDa', so ki mAgu bhayo kubala / / artha :-(baune ne kahA, tumhAre zoka meM mujhe atyadhika duHkha humA isalie gAla baiTha gaye aura dAMta nikala mAye / hRdaya parihAsa ke kAraNa vilakhatA rahA isalie jinadatta baunA ho gayA / / 406 / / (striyoM ne kahA, "tuma jo hAkaTa (?) esa dAMta lie huye ho, tuma saba bAteM (jhUTha) milA rahe ho / tuma kala hI (yadi) dvAra kara gaye the tara to sundara the / prAja kaise qabar3e ho gaye?" // 407 / / 1. mUla pATha - kUbaDau /
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ na bigata carita hRppA seTha kI kapA 406 -406 1 jhUTho bhaIya tiriya karahu, mere bola na tumi garahu | sada paDe ughAu koDa, sage buSA kahi bholara hoi // khisuriNa bAvaNe hoya ajANa, hRpA seThirie vasa paThANa | asI koDi ghara va apAra, ghAThi kova karas mahAru // ! [ ganU sabu artha :- (bone ne kahA.) he striyoM / tuma jhUThI hokara isa prakAra duHkha ( zoka) kara rahI ho / merI vANI para tuma vizvAsa ( ? ) nahIM karatI ho / ughAr3e par3a jAne para sabhI ha~sate haiM, sagA "kaha kara manuSya bholA banatA hai / / 408 / / (striyoM ne kahA, ) " o hIna aura prajJAna baune sun| eka hRppA nAma kA seTha pratiSThAna meM basatA thaa| usake ghara meM assI karor3a apAra dravya thA kintu vaha svayaM to ghaTiyA cAvaloM kA AhAra karatA thA " ||406 // [ 410 - 411 ] tIni nAri taha kharI guNaMgu, rUpa vijjAhari suThu hRpA seThi uThi varivajaha gayau paTha ba utAri tena viTTayau, bhUvita tirI dhUta eku dhari bhApurA hapA seThi so lIniu prAni ta sone leta paTolo suvaMgu | zrAi // bhayaja / bharI // artha :- usake tIna striyAM atyadhika guNavatI thI rUpa meM ve vidyAdhariyoM jaisI atyadhika sundara thii| jaba hRpA seTha uThakara vyApAra ke liye (viveza) gayA to vahA~ eka mUrta AyA || 410 / / usake ( gaI hue) dravya kI (nikAla ) kara usakA bhoga kiyA ( " )
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ baune ke aura Apa hRppA seTha bana gyaa| usakI dI huI paTolI (rezamI sAr3I) ko lekara ve striyAM prati prasanna huI aura ( usake sAtha meM ) ( svarNa se ) I 115 prAkara tInoM hI meM [ 412-413 ] phaleka hoi / dukha harI || mAMDe dUdha niyAta saMjoya, ghiva lApasI kelA dAkha chuhArI khIra khAM birojI nitu baDiva jirasorA bahu lAja, vilasahi rANI jahase rAja / phUla saMyola kapUra bahuta bhaiso bhoga karAvada bhUta || 14 126 prartha :- unhoMne dUdha aura navanIta saMjokara mAMDe tathA ghI aura lApasI kA kalevA hone lagA / kelA, dAkha, chuhArA, khIra, khAMr3a ghora cirauMjI nitya dukha harane lage / dADima, vijaurA Adi bahutere khAdya se 'bhA~ti ne vilasane lage / phUla, pAna, karpUra Adi kA bahuta upabhoga karAne lagA / / 412 - 4130 1. mUla pATha - va rANI aura rAjA kI isa prakAra vaha pUrta [ 414 - 415 ] ghATi kovaI jale jugAta chADI happA seThi kI bAta jiraga cAhuDi bhAvai karatAra sabha zukhu purae e su asAra / taha dImyo vastu badhAI, rAjA phula vAlau apanAI / risa vigi daha vaNijaha gae, paraM beTA beTo bhae / [ kodaca ] [ khAne artha :- kintu ghATo ( athavA ghaTiyA) aura koI se ] unakA gAtra jala gayA to unhoMne happara se kI bAta chor3a dii| striyAM kahane lagI. "he bhagavAna hamArA bharttAra vApasa na thAe, yahI hamArA bhatAra hai kyoMki isane hamAre lie saba sukha pUre kara diye haiM / / 414 //
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ jiNaratta carita usa dhataM ne unheM apAra dravya diyA / he rAjan ! una bAlAtroM ne usako apanA liyaa| [seTha ke] vANijya ke lie bAraha varSa taka cale jAne ke bIca unake beTA beTI ho gae // 415] [ 416-417 / marisa bAraha prAya: javaru, ghara ko vikrama voThI abaru / lahara kaheDe bheTa gavara rAi, machu ghara barasada bonyo kAhi // tavahi bhArata kAta hasi kahai, bAta eka kau kAraNu kahaha / happA seThi vaha prakhyA prapu, beTA beTI kerau kaapu|| artha :-jaba bAraha varSa para seTha ghara lauTA to use ghara kI vyavasthA dUsarI hI dikhAI pdd'ii| baheDe | ? | lekara jaba usane rAjA se bheMTa kI to kahA, "merA ghara tUne kisako de diyA ?" ||416 / / taba rAjA ne haMsa kara kahA, "eka bAta kA kAraNa btaa| vaha anya vyakti bhI apane ko hApA seTha aura beTe deTiyoM kA bApa kahatA hai" // 417 / / { 418-416 ) he| seThi mana bilakho bhayaja, mUDa khumAi pari caThi gayaja / niyama viraha na pAvada mAraNa, dhUtaha diNNa rAi kI prANa / / ziyamaNi dharmA gayo so titthu, pAravA siMhAsaNa haI jitthu / hAtha jori tini vinayo rAi, jA paha dInaha karaha pasAu / / artha :-yaha haNyA seTha mana meM duHkhita huA aura zira ko khujalAte hue uTha kara ghara ko canA gyaa| isa biyoga ke vaha koI kAyade-kAnUna nahIM jAnatA thA kintu usane to dhUrta kA rAjA kI duhAI dilAdI // 418 / / apane mana meM cauMka kara vaha (hamA seTha) vahIM gayA jahAM narapati kA
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ paune meM siMhAsana thaa| hAtha jor3a kara usane rAjA se vinatI kI, "prabhu, dIna para kRpA karo" / / 416 // 420-421 ] soniDa nAri bulAbahu ANi, sabhA mAhi vaisArahu tANi / kahahu ghAsa phuriNa tumha ghari jAi, sabhA maha humA kavaraNa tumhArau pAhu // kiMkara leNa tAha peThiyA, lai prAisu suha kAraNa gayaU / tihU mAri sija prApai tityu, puhimu gAr3ha niya mandira jitya / / artha :-(rAjA ne Adeza diyA) "tInoM striyoM ko bulAno tathA unheM samA meM baiThAmo aura tuma unake ghara jAkara kaho ki sabhA meM batAno ki dAnoM meM se tumhArA kaunasA pati hai" // 42 // unheM le pAne ke lie usane kiMkara bheje| (kiMkara) prAdeza lekara zubha kArya ke lie nayA / tInoM nAriyoM ke sAtha vaha vahAM prAyA jahAM para rAjA (pRthvIpati) kA nija mandira thA // 421 // [ 422-4.3 ] dhUlaheM hAraDora parAya, patithi sukhAsAraNa rAbasi gaiya / pUchai rAu hiyai viyasaMtu, mahi kavaSNu tumhArI kaMtu 11 NisuriNa vapaNu muha joyau tAsu, jisako karataja seThi visAsu / jeThI ghaNa bolA tahA, gAvada sabhA baiThA mahA / / artha :-dhUtaM ko livAne ke liye hAla Dola bhejA aura baha sugvAmana (pAlakI) meM car3hakara rAja-mavana gayA / rAjA mana meM ha~sa kara (striyoM se pUchane lagA, "donoM meM kaunasA tumhArA svAmI hai ?" ||422 // ina vacanoM ko sunakara usane usa rAjA ke muha kI bhora dekhaa|
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 jiraNavatta carita jisakA seTha pradhika vizvAsa karatA thaa| jahAM sabhA baiThI thI vahAM sabase bar3I strI bolI // 423 // { 424-425 / rahina bhAtu ghiu paratiSu mITha, bhAna janama vahiNI kina boTu / happA seThi taha ghAlahu chAra, imu tiha siDa kahahu bhattAru / kahiGa bhatAra Sata niru jabahi, hAhAkAra aucha kiu tahi / sabhA sogu huA bhoge rahiu, niya sAmija tinha mAna vahiu / / artha :-(ito samaya eka ne usase kahA,) dahI, bhAta, gho pratyakSa meM mauTe haiM / anya janma he bahina, kisane dekhA hai| hapA seTha para rAkha DAlo aura. isa ghurta ko hI mAra (svAmI) kaho' / / 424 // ___ jaba usane dhUtaM ko hI nizcitarUpa se svAmI kahA tava dUsarI ne hAhAkAra kiyaa| sabhA ke loga taba mauna ho gae aura kahA, "apane svAmI para tInoM hI khar3aga calAyo / / 42 / / / 423-427 / javAha' para aparaMpara pucha, rAyapamuha ra nANahu bhUru / meThi dhaNI ragara yaha jAisai, Nara bhada dullaha pani pAisaha // haratu paratu tindra ghAsiddha hAri, kabhI garada par3I te nAri / jhUThau bosi te erayahi gaI, hama hi tiriyA samu bhaI / / artha :-jaka duSTAtroM ne paraspara vArtA kI; taba rAjA ne saba kucha (happA seTha ke vacana ko) jhUThA jAnA / unhoMne kahA, 'yaha seTha aura seThANI nakaM jAeMge aura dunaMbha manuSya janma punaH nahIM pAyeMge / / 426 / / harate parate unhone (ima durlabha mAnava janma ko) hAra DAlA tathA
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ baune ke rUpa meM striyAM kubhIpAka narka meM jA par3I / jhUTha bolakara ve narka gii| hama una striyoM kI bhAMti (nahIM) ho gaI hai ? / / 427 / / [ 498-426 ] bharagada vAvaNau tumha aliya ma cabahu, jaise hoi tumha piu sesoM muhi karahu / lachaNa yatIsaha pariciu aMgu, rUpa dekhi mohiyai anaMgu / / siha thApiyo paTolo dali, (vijA) vantu rUpiNI sabhAli / chADI bAvaNa kalA hIrNagu, bhayo jita sAmale maMgu / artha :--usa bone ne mahA. "tuma bhI mata jolo sAhAraH pati thA vaisA hI mujhe karadA / " usakA zarIra battIsa lakSaNoM me yukta ho gayA jise dekhakara kAmadeva mo mAhila huzrA / / 428 / / usane apanA gira rezamI vastra DAla kara ika liyA tathA bahurUpiragI vidyA kA smaraNa kiyA / hrIna aMga baune kI kalA chor3a dI, taba jinadatta sAMvale zarIra kA ho gayA / / 426 / / aliya 2. alIka-masatya / [ 430-431 ] sosa ughADi dhAliyau rAli, mohI sabhA sayalu tihi kAla 1 tihU nAristhu phahada hasaMtu, habahu ti tumhArau kaMsu / / dekhi tirI te pracariju bhayau, cAhahi niralahi te virbhA / aparaMpara te kahai joi, kichu kichu hora kirani hoi / / artha - zira ughADa karake tayA pairoM meM rAla (raMga) DAlakara (bahapAyA) to usa samaya usakA rupa dekhakara sArI samA mAhita ho gaI / uma ne tInoM striyoM se haMsate huye kahA, "aba maiM tumhArA pati hU~ // 437 / /
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 jiraNavasa carita yaha 'dekhakara tInoM striyoM ko prAzcarya huA tathA visthita hokara ve use dhyAna pUrvaka dekhane lgii| ve paraspara kahane lagI, (hamArA pati) to yaha hai kucha kucha hai aura kucha kucha nahIM hai (aisA vicAra karane lagI) / / 431 / / [ 432-433 ] vijjAriya kAhata hA bApta, saMbhali puhama tAha muha bAta / yA vimA khelA dhAvalalaH dema piu dekha mAhIM sAvalau / / puNu pancAnu bhayo jinavatta , battIsaha lakhaNa saMjutta / chADI sAmana vaNNI chAya, bhaI deha sone kI kAya / / artha:-vidyAdharI bAta kahane lagI |he pRthvIpati ! usa kI bAta ko smaraNa kara | yaha bAvalA to vidyA ke khela khela rahA hai hamArA pati to hai deva ! sone kA sA hai| sAMvalA nahIM hai / / 432 / / taba jinadatta pratyakSa ho gayA tathA vaha battIsa lakSaNoM vAlA thA / sAMbale vaNaM ko chAyA chor3a dI aura usako deha sone kI kAyA ho gaI / / 433 / / ] 434-435 / vimalAmatI kA laDi paThaI, siriyAmasI pAya pAkaI / vijmAra lAgI uThi vAha, prabahu khADI jAhI jiNanAha / / jeThI bolA mohi chADi devasa paha, pUjI boli mohi meli sAyara pajii / tIjI bolaI choDi gayau turaMtu, kina piya samalahu phalhi ko bAta // artha :-- vimalAmatI dauDakara usake kaccha (kaTi) se lipaTa gaI tayA zrImatI ne usake pAMva pakar3a liye / vidyAdharI uTha kara usakI bAhoM ge jA lagI aura kahane lagI aba pApa he nAtha ! choDakara na jAe. / / 434 / / sabase bar3I bolI, "ye mujhe maMdira meM chor3a kara cale gaye the"| dUsarI
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ baune ke rUpa meM 135 bolI "mujhe chor3a kara ye samudra meM kUda par3e the / tIsarI ne kahA 'mujhe sotI huI chor3a kara ye turaMta cane gaye the / he priya | kyA kala kI bAtoM kA smaraNa / 436-433 ] ihA sayala bhoga mahi rahiu, bAraha vArisa kaSTa tuma sahiu / eha bolu mati bolaha bhUga, tumhahi kaSTa hamuhi ki mukha baseTha / saba jinayatta kahai satibhAu, tumhahi dukha mughari vahi jAu / pASA kaSTra gayo phuDa kAlu, praga mukha rANu karahu prasarAlu / / artha :-- (striyoM ne kahA) yahAM to hama sakasa bhoga mogatI rahe aura tumane bAraha varSoM taka kaSTa sahe 1 isa prakAra jhUTha mata bolo, tumhAre kaSTa kyA hameM tumhAre mukha para dikhAI de rahe haiM ? // 436 / / saba jinadatta ne satyabhAva se kahA, "he sundariyoM, tumhArA dukha vaha jAe (naSTa ho)| kaSToM kA sphuTa kAla paba pIche calA gayA (lada gayA) / aba tuma nirantara sukha kA rAjya karo / / 437 / / [ 438-436 ] jinasa tiriyanu melau bhayo, cira bhaviyara pAla hi gayo / harasyo vimala seThi tiha Ai, sA rAjA Thi lAgija pAha / / garabA sabhA pracaMbhI bhayo, jiNAta korasi baha diha gapaU / ghausaya tIsA cauraho, paMDiya rAisIha Niha kahI / / artha :--jinadasa aura striyoM kA milana hogayA tathA una mayikoM ke cirakAla ke pApa dUra ho gaye / vimala seTha usa sthAna para bar3A prasanna huyA tathA saba rAjA ke caraNoM se lage / / 438 / /
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ jiraNavasa parita rAjA kI sabhA ko Azcarya huA tathA jinadatta ko koti dezoM dizAoM meM phaila gaI / paMDita rAjasiha ne ye vArasa tIsa caupAiyAM kahI ||436 / / 136 madina / bhavika -- muktI-AkA~kSI muma | 440 - 441 J bharagaha rAi yahU kiMbhu sarlAhayaha, grahase carita nu khavarahu kie / isahi nu vaNaM sake sarasutI, bhagaha rahU yaha kesI matI // karAya jo joisI sujANu, jo joisu kI muNai mamANu 1 pUi rAja bhale citta sagugu, sIghara' vitra dharahi tuha laguNa || 1 artha :- rAjA kahane lagA, "isakI kisa prakAra prazaMsA kI jAe ! aise carita to vidyAdharoM ne hI kiye haiN| isakA varNana kevala sarasvatI hI khAna kara sakatI hai| raha kavi kahatA hai "mere meM kitanI buddhi hai ? 44 rAjA ne catura jyotiSI ko bulAyA jo jyotiSa kA pramANa tricAratA thA / rAjA ne prasanna citta hokara usase zakuna pUchA aura kahA, he vipra zIghra hI lagna rAkhI / / 441 / / ravayara / khavara - vizvAvara mIragha / zIghra 1 mUlapATha soragha [ 442-443 1 kahaha jIvasi lANI rItI, paraMpara inhu bahula parIti / hau jaNaca joisa ko meu, tumha ko sa deva praleu | godhUlaka sAha zepiyau bhalI vAha binu carI raI soI kahi / (puNya) phalAsa || ghare hare vAsa, toraNa bhASe pUrNa
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha vivAha artha :- jyotiSI ne kahA, "lAgI kI roti ke anusAra ina donoM meM Apasa meM bahuta prIti hogI / maiM jyotiSa kA bheda jAnatA hU~, tumhAre Upara a ( vItarAga ) deva prasanna ho gaye haiM / // 442 // godhUli meM vivAha nizcita kiyA aura jo acchA vAra evaM dina thA nahIM kahA gayA | gahare hare yAMsoM kI caurI racI gaI tathA pUrNa kalaza kI sthApanA karake toraNa ( lagAye gaye ) 1 / 4439 lAga * graharaNa svIkAra - jiragavatta kA caturtha vivAha [ 444 - 445 ] vAje paMca sababa gaha gahe, ThAThA lou mili sadu kaNNa viSNu phekiu basAri pariragAI vimalAma nIlAmaNi maragajamaNi Uja, paumarancha mariNa anuvada caMdrakaMti muttAla bharaNe, te saha dima dAijo artha : -: jora jora se pA~ca prakAra ke bAje bajane lage tathA loga uTha kara eka sthAna para mile| use phekii (ghoDe ? ) para biThAkara kaM diyA (?) tathA vimalAmatI nArI jinadatta ko vyAha dI ||444 / 446-447 ] sAha vAhaNu desa kuchAra, artha dravya chattA laMba camara vaha kApi cAuraMga yala 137 apha rahe / nAri // 1 Draja / ghara || nIlamaNi, marakatabharaNa camakalI huIM padmarAgamariNa tathA vaiDUrya, caMdrakAMta evaM jo muktAphala kahe jAte haiM una satrako usane DAyaje (daheja) me diyA || 445|| 1 mUlapATha maumarAi " bonija bhaMDAra / yapi //
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ jiraNavatta carita pArauM tiriya banAI pAsa, pupa vivANa caDiyo ghaNa mAna / mAlivi praratha ramaNu sava layo, ughaya uvaharatta tiNu gyatra / / artha :- rAjA ne sAcana, vAhana tathA kuchAra desa diye tathA marka (dravya) kA to bhaNDAra hI diyA chatra, laMba (daNDa }, camara Adi bahuta sI vastumeM dI tathA caturaMgiNI senA bhI usako (sauMpa) dii||446|| taka jinadata ne cAroM striyoM ko banAyA aura ghanI prAzA ke sAtha unheM vimAna para bar3hAyA / usameM artha tathA ratna Adi saba DAla liye aura tupta hokara kaha sAgaradana ke pAsa gayA / / / 445 // pAlaMda pAlamba - mAzraya, prAdhAra, rughaya / prAdhaya- tRpta honA [ 448-446 ] svahibata jaba dIThau jAi, galiya nAka sari gama puNa pAI / bUsiDa aMgu pova ko gaMdhi, bhAgI pApo kahu kuru myAdhi / / avahivatta mari narayaha gayaja, dravya prApuNI jiraNadattu sayau / me paNu caMpApuri so gayara, puNu ghari caliye ko manu bhayaca' // artha :- jaba usane jAkara sAgaradapta ko dekhA to usakA nAka gala gayA thA evaM pova saI gayA thaa| usake sabhI prama duSita ho gaye the tathA pIpa kI dargandhi pArahI thI kyoMki usa pApI ko kuSTha roga laga gayA thA / / 448 / / sAgaradatta mara kara narka gyaa| jinadatta ne apanA dravya umase le liyA / yaha cana lekara caMpApurI gapA tathA apane ghara jAne kI usake mana meM icchA huI / / 446) 1 mUlapATha (mayoM)
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ basantapura ke liye prasthAna [ 450 - 451 ] (sama) dyau rAja aMsejara ghaNI, samAja vimala jimalA seDigo 1 samAja nAyara nayaya kare loga, jirAyata ca (laha) karai aba sogu // lae turaMga mola vaha lAkha, mahamala - sahastra karaha prasaMkha / sahasa chattIsa joNi cAuraMtu catu balu dona pavANu // artha :( jinadatta ko ) rAjA ke antaHpura ne saghana rUpa se vidA do / vimala seTha evaM vimalA seThANI ne bhI use vidA dii| nagara nivAsiyoM ne vidA dI tathA ( jyoMhI) jinadatta calA loga zoka karane lage / / 450 // ghor3a yaha hAra usane darza sAkha asaMkhya U~Ta mola liye| battIsa hajAra zakti pramAraNa caturaMginI senA jor3a lI ( ikaTThI karalI ||4510 nAyara nAgara 136 artha :paidala evaM dhanurdhArI hai, vaha senA jor3a kara paidala calA aise rAvata cala meM asaMkhya rAjA me // 1452 / / dalita hAtho tathA isa prakAra usane apanI [ 452 - 453 1 pAika SANuka hara graha koDi, payadala caliu rAyasiMha joDi / tAri khusi giri jindu pAhi, se prasaMkha rAvata bala mAha 11 jarabar3a mUrti na sUjha saraNI 1 prayuja besa palAraNe dharaNe // // jiraNadatta hi kaMpar3a dharaNi hAki nivAraNa joDi jaNU hasa, daza karor3a the / rAyasiMha kavi kahatA jisake chatradhArI rAjA pAMvoM meM girate the, jinadata ke calate hI pRthvI kAMpane lgii| itanI dhUla uThane lagI ki sUrya nahIM dikhane lagA 1 jaba samasta nivAnoM ko jor3a kara una para coTa kI gaI to bahuta se svata: hI apane deza bhAga gaye / / 453 / /
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ jiNavatta carita [ 454-45.5 } karapai garahiu uThavahi ghATa, ka ( uragaDa ) rAma vikhAlahi vATa | DUsaha rAja raMga ko aMgavaDa, nAsu kahai mI cakkabadda // bhAjahi nayara vesa bimala , para eka bhau vi asima sahi / bhAle kaTaka kie bahu rola, prarimaMDala manyi hRla kasoma // 140 (parka kara sakatA thA ? tathA kauna rAjA use mArga darzana karA sakatA thA ? usake dussaha teja ko koI bhI sahana nahIM kara sakatA thA, aura use jaina cakravati kA nAma lekara kahane lage the |41.4 / / nagara evaM deza ke loga bhagAne lage tathA zatru bhI usakI talavAroM kA vAra nahIM sahana kara sakate the / usakI menA bhArI pora karatI huI Age bar3hI jisase maMDala ke mana meM vaha zora hila gayA ( vyApta ho gayA ) | ||455 / / [ 456-457 ] koThA karata joDi mosara, jAiti magadha dezA paisarahi parijA bhAji gaI nahi rAu, vedija sare vasaMtapura ThAu // parijA (bhAjI) gaDhaha mahaMta lAgI pauli tija bhejaMta / bhayau Dhokuli para gophaNI, race mArA kahu sA~se dharI // artha : DATA karatI huI senA calI aura vaha magadha deza meM pahuMca gaI sArA basaMtapura nagara senA se veSTita hogayA / prajA ( bhAgakara ) bar3e kile meM calI gii| paoNli laga gaI ( baMda ho gaI) aura maMtra khaDe ho gaye / DhIkulI (ThekulI) aura gopharaNI hue lagAe gae ) anekAneka zirastrANa race gaye 1x6-457 / / aura mAra karane ke lie baida / veMSTiya prAcchAdita karanA /
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ basantapura ke liye prasthAna 141 poli| pratolI --- mukhya mAra DhokulI-gophaNI - patthara pheMkane ke yaMtra / sIsa - zIrSaka - zirastrANa / [ 458-456 ) koTa pA.... (u) taMga apAra, parikhA purima jalaha apAra / gaDhaha seSa parijA bhAkulI, vADA lehi chattIsaha kusI / / caMdasikhara (bo) lai ju padhAri, rAkhahu gar3ha khaDi ko dhAra / aba lagu mohi pAsu boi bA~ha, ko cApihA koTa ko chAMha // artha :-koTa ke (pAsa?) OM bhI prAkAra thI / parivAra (vAI) ko apAra jala se bhara diyA gayA / zeSa prajA gar3ha meM cyAkula pI maura chattIsoM kulI (jAti) ke loga bAr3A le rahe the (yaMdara se gharoM ko baMda kara rahe the yA surakSita ) / / 458|| (vahA~ kA rAjA) caMdrazekhara lalakAra kara kahane lgaa| manu ko rakSA mI talavAra ko ghAra para kro| jaba taka mere pAsa do hAtha hai taba taka koI ( parakoTA-kalA ) ko chAmA para bhI paira nahIM rakha sakalA hai / // 45 // / 460-46.1 1 pUrtha pa(uli) rAi sai rAkha, parigahu bhaI lohi masaMkha / dakSiNa pali bAda suharaNAsu, jo parimaMDala dasa vaya kAlu / / (uta) ra pasi nikubha caMdela, je agileha Na mAhi gela / pachima visa jAya banA pAhi, pautava akuhaba ........... rahi / / cAroM dizAoM meM morcA bandI kI gaI) pUrva kI pola kI rakSA
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 jiraNavatta parita rAjA ne svayaM apane Upara lI, jisa para asaMkhya kSatriyoM kA bhRtya varga niyukta huaa| dakSiNa paula ke Upara muhanAle (to) car3hane sagI, jo zatru-senA-maMDala ke lie kSaya-kAla svarupa thii| // 460 / / __uttara paula para nikuMma caMdela khar3e huye jo anya ko mArga dene ko taiyAra na the / pacchima dizA kI ora yAdava bhaTa par3a rahe (?) the jo ki vanna par3ane para bhI [ vahIM jame ] rahate the / / 461 / / [ 462-464 / pravara asaMkhada bahusai miliya, rakhahi gar3ha chattIsau kulIya / kaMdasikhira kina maMtu turaMtu, ghAli (dUta) kina pUghA vAtu // maMtrI mahAmaMtra hakarAi, asari rAjA vAta karAi / graho maMta tU bheTahi jAi, kiha kAraNi ga.''u prAi / pAhA layau rayaNu bharithAlu, bheTarie vAliu dUtu zuhiNAlu / pravara paMcavaza lakSya hakAri, jiraNavattat kaTaka majhAri // artha:- aura bhI bahutere asaMdhya (yoddhA) mila gaye aura chattIsoM bAlI (mAti) gaDha kI rakSA karane lgii| zodha hI candrazekhara ne maMtraNA kii| (janhoMne kahA) dUta bhejakara kyoM na pUcho ki kyA bAta hai ? / / 462 // rAjA ne maMtriyoM tathA mahAmaMtrIyoM ko bulAyA, tathA avasara (rAjasabhA meM bAta karAI / (rAjA ne maMtrI se kahA, "aho maMtrI, usase jAkara bheMTa karo aura pUcho ki kisa kAraNa yaha pAyA hai ?" ||463 / / pAhui (ugahAra) ke rUpa meM ratnoM ko thAla meM bhara kara aura vaha muhiNAla dUta bheMTa karane ke liye malA / pandraha janoM ko aura bulA liyA aura baha jinadatta kI senA meM calA gayA / / 464 / /
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ dUsa se bheMTa 143 usara prosara / avasara - rAjasamA pAhuu 8.prAbhUta -upahAra candrazekhara rAjA ke vrata ko jirapadatta se bheMTa jAI pahatau siMha uvAri, hAkija karaNi ra parihAri / ko tuma pUcha kaha turaMtu, jaisA rAu jagAyau patti / / ihA ju caMsikharu bhArAja, tuhi vaha mAgai bheMTa pasAra / sIlavaMta guNa gaNaha saMjusa, haja tahu kerau prApaDa tu // martha :-vaha siMha - dvAra para Akara pahuMcA to pratihArI ne svarNa-daMDa hAkA (hilAyA) / usane dUta se pUchA, "tuma kauna ho zIghra batAyA jisase maiM rAjA ke pAsa jAkara bAla batAU / / / 465 / / (dUta ne kahA), " yahA~ jo caMdramokhara nAmakA maTa (yoddhA) rAjA hai, vaha Apase bheMTa kI kRpA cAhatA hai / vaha zolavAna evaM guNoM se saMyukta hai, maiM usakA dUta AyA hU~ / / 466 / / [ 467-468 ] bhItara vAsa kahahi paDihAra, sirapa rAi garaNAvara sAra / pAhuDa la vaha rayaNa prahaha, pUcitra caMdasijhara maha kahaha / / ANi bhiTAhi boliu rAu, gau parihAra itu ke au / rAjA tumha kau kiyA pasAu, bhItara itu pravabhAratu pAsa / artha :- pratihArI ne bhItara (jAkara) bAta kahI sathA zodha rAjA ko bAta batA dI / vaha bahutere ratna upahAra svarupa lie hue hai, aura maiMne pUchA to vaha apane ko caMdrazekhara rAjA kA (dUta) batalAtA hai / / 467 / /
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 jiesa carita rAjA (jinadatta) ne kahA, "use lAkara milAyo / pratihAra dUta ke sthAna para gayA aura kahA, "rAjA ne tuma para kRpA kI hai / he dUta, tuma bhItara padhAro ||468 / / pAhuDa / . - upahAra / sIrapa 1. zIghra [YER 1 bhItari vratu gayau suhiNAtu, prApiu pariu rayaNa bhari yAtu / voThau vRtu rAu tihi ThAu, devi sIsu dhari lagiu pAu / / artha :-sahiNAla (nAma kA vaha) dUta bhItara gayA aura (jinadatta ke) Age ratnoM kA bharA huA thAla usane rakha diyA / dUta ne rAjA ko vahAM dekhA to use vizvAsa dilAera usane (rAjA bhai) garaMgoM ko mArga ki [ 470 ] vastu baMdha dUtu pabharaNai riNamuraNa naranAha / ko parijA gaMjiyA, kApa deva ghara palai kIjai / kAi nayara caudihi visa rahiu, kAsu ubari deva koha kojai / / tuma sameraNi abhiData, sA sImA amhi jiNa hoNa / bhagAi dUsa sae naranAha, phuDa leja daMDa haDU loNa / / duta kahane lagA, "he naranAtha. munI / he deva, Apa kyoM prajA ko naSTa kara rahe haiM aura kisa kAraNa ghara meM pralaya kara rahe haiM ? kisa kAraNa nagara ke cAroM ora aApane gherA DAlA hai ? aura kisa ke Upara he deva! Apa krodha kara rahe haiM ? yadi hama Apase lar3eM to he svAmI / hama jaina dharma se vimukha hoNge| dUsa ne kahA he nara nAtha ! isaliye meM sphuTa rUpa se spaSTa daMDa lekara ghara caliye / / / 430 / / pli| pralaya / uri-Upara
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ vrata se bheMTa 145 [ 461-472 ] bharaNi dUta saragAha surohi, parajA baMdha ma apajasa sehi / mahiM siva jUjha samari hui kAhi, lehi daMDa sAmiya ghari jAhi 2 raNa liu daMDa Nu desa kuThAra, nA liu sahaNa prarayu bhaMDAra / tumharai eyara ji variSayaka grAha, so mohi deu joudeva sAha / / maI :- dUta ne kahA, "he maranAtha ! suniye prajA ko bAMdha kara apayana na lIjie / mujha se yuddha meM lar3ane se ayA hogA / he svAmI ! (grApa) daMDa lekara ghara jAie / / 471 / / (jinadAsa ne kahA, "maiM daMDa nahIM lUgA na deza koThAra (khajAnA) lUnA aura na maiM sahana tathA artha maNDAra lUgA / tumhAre hI nagara meM jo vaNikavara hai uma jIvadeva sAhu ko mujhe dedo" // 4526 // [ 473-474 ] dhammanihANu jIvareu seThi, aru nita naMbaI paMca parameThi / nayarahi maMDaNu sukha sahAu, paratasu jiyata na appA rAja // bhaNai sau kima pahile caU, bhAji ju mayahi kui sAvaU / aAja pa seThi prAu mo ThAu, kalhi napari kA dAMpata rAja / / artha :- (dUta ne kahA) "vaha jIvadeva seTha dharma nidhAna hai tathA nitya prati vaha paMca parameSThi ko namaskAra karatA hai / vaha nagara kA maMDana aura zuddha svabhAva kA hai para use rAjA jIte jI nahIM apita karegA / / / 473 // rAjA (jinadatta) ne kahA, phira pahile keme kahA ? / prAja use nagara meM koI naayo| yada Aja seTha pere sthAna para nahIM pAyA to kala nagarI paura rAjA ko nAgA // 4 // 4 // navarI nagarI 1 mRnapAu 'kAni'
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 jiNadatta parita [ 475-476 / bAhuDi vratu bolai e vayaNa, nisugahi caMba sikhara bhaDa rayaNa / akahA kahA kima kahimai beti, mA~gaha deva jIvade seThi / / yola caMsikhira bhaDa sAhu, are dUta kina gaI tuha jIha / yara kinu bogada bAla gopAla, seThi prAphi jIvau ke kAla / / artha :- vaha dUta vApisa lauTa kara yaha vacana bolA, "he bhaTarala candrazekhara ! suno / yahA~ baiTa kara na kahane yogya bAna kyoM kahate ho ? vaha hai deva ! jIvadeva seTha ko mAMga rahA hai / / / 4751: maTasAdhu candrazekhara bolA / are dUta ! terI jIbha kyoM nahIM gaI ! bar3a bhale hI ( mere ) bAla gopAla ko kyoM nahIM bAMdhale, seTha ko dekara kitane samaya taka maiM jIU~gA ? // 46 // bAhuDa / zyAzruTa - lauTanA, vApasa honA [ 477-486 mApaDa dUtu kahAra sAlu, aru bAhu tu taru phAuu gAla / vajra pam to vRtu kAla, prAphi seThi jIvana ke kAla / / ghara leu mAhaNu bAhaSNu jhADi, varu kinu saMghaDa bai muhi dhAThi / garu kinu napari karada vaha kAlu, prAphi seThi movara kA kAla / ____ artha :- " he laMpaTa dUta maiM terI khAla nikalavA lUgA aura mujAoM se sere gAla phADa duuNgaa| re dUta | tujha para kAla vana par3e, seTa ko dekara maiM kitane samaya taka jIU~gA ? 11477 / / bhale hI mere samasta sAhana-vAhana lelo, bhale hI kyoM na muha meM dAdA dekara mujhe baMdI kara lo, bhale hI kyoM na nagarI ko samApta kara do, para seTha ko arpita kara maiM kitane samaya taka jIUMgA? / / 4 / /
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ jobadeva jinabatta milana lApaDa! .laMpaTa / ke / kiyata- kitanA [ 456-480 ] sAcau caMda sikhara baGa lagAI, varu kinu mayarahaM kuhalA babai / varu kinu besu nirAlA jAla, seThi aphi jIvA kai kAla / "la rahe seTha jaha jANa, teja seThiNi siddha kahada niyAraNa / rAyaNDa bharaNa ThANu chai bhayau, kAraNa tinha raNa mAdipaja / artha:- candrazekhara bahuta satya kaha rahA thA, bhale hI kyoM na nagara meM kucalA bode aura bhale hI kyoM na deza mAtra ko jalA de, seTha kI dekara maiM kitane samaya taka jIU~gA ! / / 476 / / jaba vaha seTha ko jJAta hunA......taba vaha seThAnI se nidAna kahane lgaa| "rAjA kA bhI marane kA samaya prAgayA hai, kAraNa yaha hai ki unhoMne (zatrune) yuddha kI taiyArI kI hai" // 4801 / mava / laya - kahanA, bolanA, jovadeva jinadatta milana [ 481-482 / puzu jIvadeja phahata hiyai e bayaNa, pUta somu hama phUTe gayaNa / (suta) videsu hamu prAyo maraNa, seThiraNa dehaai kara karaNa / bhaNaya seThi re dadaya nikiMTha, eka bAra jiNavatta na dicha / savu seThiriMga samujhAvaraNa liyaja, kari prasAraNa pAha vika hiyau / / artha :-- phira jIvazva apane hRdaya meM yaha vacana kahane lagA, "putra ke zopha meM hamAre nayana phUTa gare haiM / putra jaba videza meM hai taba hamArI mRtyu ghAI hai, seThAnI dekho aba kyA karanA cAhiye" / / / 481 / /
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 jiNavatta carita seTha ne (phira) kahA, "daiva hI bar3A nikRSTa hai, usane eka bAra bhI jinadatta ko nahIM dikhAyA / taba seThAnI usako samajhAne lagI "he nAtha avasAna hai samaya hRdaya ko dRTa karo !!46 / / [ 463-484 ] tUTau ....... sAmiya vaha taNau, amasu nivediu jiu prApuraNau / aba jiNa saraNu aura nahIM koi, jo...baha so sAmipa hoi / / phurai epaNu prara cittu gahagahai, jANau pUtu prAgamaNu kahai / para (iha) saMkaTa dosAi soi, o bhAvai so sAmI hoi / / parya :- "he svAmI (apane donoM) yA durava vA hunA hai (dUra huzrAcAhatA hai) meM apanA jI (vicAra) avazya nivedana kareMgI / ava to jinendra bhagavAna ke atirikta koI zaraNa nahIM hai / he svAmI! jo (bhagavAna ) ne dekhA hai vahI hogA" ||483 / / "A~kheM phaTakatI hai tathA cita gadagada (lakita) ho rahA, mAnoM yaha saba putra-prAgamana kaha rahe ho| kintu sAmane vaha saMkaTa vijhatA hai, isaliye jaisA paramAtmA ko svIkAra hogA, he svAmI! vaisA hI hogA / / 464 // [ 485-486 ] hamu kAragi raNa mAraghaI loga, maraja pUTha ja dhari sogu / iya citeri duviha saMjJAsu, le viNa pAliya para dala pAsu / / seThihi calita nu ...... i rAja, nayara logu cita bhayau visamAu / meThi saMghAta bahuta jaNa calahi, puNu jiNavatta kaTaka paisaraha / artha :-- "hamAra kAraNa logoM ko be mata (na] maareN| (kyoMkijisakA) putra marA (usI ke ghara meM pokA hunaa| isa prakAra cintA
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvadeva jinadatta milana 146 karate huye donoM duvidhA meM pdd'e| zatru kI senA ke pAsa (lie jAne ke lie cale // 45 // seTha ke calate samaya rAjA......nagara ke logoM ke bhI vita meM vismaya (dUrasa) hayA / seTha ke sAtha bahuta se vyakti cale aura phira ve jinadatta kI senA meM praviSTa hue !!486 / / mUlapATha ' mAragaravaI" / 483-488 ] sAvadhANa kiu biTu citu seThi, lAgiu sumaNi maga parameti / ihi (uva?) sahi jai uvarahi, tau pAhAla tabaha ki karaI / / paiThina kaTakaha bahU jaNa rAhija, ...pAi jAha rAi siu kahiu / sau jiNadatta bhaNai muhu joi, vahule miliyaja prAvai...... | artha :-seTa ne apane citta ko sAvadhAna evaM dRDha kiyA tathA paMca parameSThi kA mana meM smaraNa karane lgaa| (usane saMkalpa kiyA.) "yadi isa upasarga se maiM vara jAUMgA to maiM kisI tapasvI ko avazya pahAra dUMgA" // 48 // bahuta se vyaktiyoM ke sAtha baha senA meM gayA aura vahA~ jAkara rAjA se nivedana kiyA / phira jinadatta usakA mugna dalakara kahane lagA, 'bahuta se pakti milakara milane Ae haiM" // 488 / / jo hA seThi pammu ko nisala, so yaha goSadeu kulatilAu / bhaNai rAu maha jI vata kAi, bApu mAi nihi prAvatu pAda / / neta paTolI paMya pasAri, prAbada seThi pravarU tahi nAri / siMhAsaNa Tui rayaNaha aDiya, bahasai prANi seThi kahu pariya / /
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ jibanta carita zrathaM :- "jo seTa dharma kA nilaya hai vaha jIvadeva, jo kula kA tilaka hai yahI hai / rAjA ne kahA, "mere jIte hone se kyA huA yadi mere mAM bApa pairoM ( paidala ) prArahe haiM ? " 486 // 150 mArga meM usane netra tathA paTolI ( do prakAra ke rezamI vastra ) phailAye, kyoMki vahAM se tathA usakI strI A rahI thI / ratnoM se jar3e hue do siMhAsana bhI usase hoTa (tathA aina) lie lA ekspre / / 460 / / [ 461-462 1 jAi pahUte rAi prathANa, bolata bola na tA jinavattaha puchaNa lae, kAhe seThi mauNa iha paradeza niraMjana jANu, gharasana satu huI laya avasANu // vadha sukha va tumha mAMgidhau va jANi mauNavau liyau / artha : ve rAjA ke zrAsthAna ( sabhA maMDapa ) para pahuMce kintu maryAdA hI maryAdA meM rahane ke kAraNa ) ne kucha nahIM bole / isase jinadatta pUchane lagA "he seTha! tumane mauna kyoM le rakhA hai" ? / / 461 / / seThane kahA ise nirjana pradeza jAno aura sanasana ( sannATA) hone kA kAraNa maiMne avasAna le liyA hai| eka supta kA duHkha hai aura ( dUsare ) tumane hameM mAMga bhejA hai, ataH upasarga samajha kara hamane mauna asa le liyA hai // 46 // zrathAraNa / prasthAna kAMNahi kANa 1 laga rahe // - AsthAna maMDapa, adhAI | -- [ 463-494 ] bhAi rAjamati seThi barAha, tumha pIche hamu ka Na zrAhi / jahi kai hiyaha paMca parameThi se tumha Ahi jIvadI seThi / /
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIbaveva jinadata milana tahi visUriu volada seThi, hara pArAhata miru parameSThi, / nicha deu~ veha mahi muniu, ajara amara jipa prApamu surigAu / / artha :-rAjA kahane lagA, he seTa tuma haro mata / tumako por3A (duHkha) dene kA hamArA koI kArya (prayojana) nahIM hai / jisake hRdaya meM paMca parameSThi haiM, jIvadeva seTha tuma aise ho 11463 / / taba seTha bisUra kara (ciMtA rahita hokara) bolA, "maiM to nizcita rUpa saMpaMca parameSThi ko pArAdhanA karatA huuN| nizcaya hI maiM pRthvI ke muniyoM ko deya (prahAra) detA rahA hU~ aura ajara-amara jinAgama haiM, unheM maiM sunatA rahA hU~ / / 464 // [ 465-466 | rAjanu pUnu gayau para toha, tahi dukha sUkaH sapata sarora, / tumha vA hamu nAhI voSu, dula par3e hamu pAu moSa / / sahi rAu bolata hai jAriNa, ete kaTaka lahu para ANi / mohi makhatu jai rAjanu hoDa, iI hoI taru prAvai soi / artha - 'he rAjana, merA putra videza calA gayA; umI ke duHkha se sArA zArIra sUkha gayA / tuma yadi mujhe baMdI karo to isameM hameM koi duHkha nahIM hogA (hamArA kucha bigautA nahIM hai) kyoMki duHkha ko vRddhi se to hameM mokSa (chuTakArA) mila jAvegA / / 465 / / taba rAjA ne (yaha saba) jAnakara kahA, isa sArI senA se zatru ko jAna lo / 'yadi mere samAna koI rAjA hai, to vaha nara zreSTha yahA~ kyoM nahIM vAtA hai| 11466 // [ 467-468 ] tau seviriNa voliDa satabhAu, jA pahu pravahoi pasAu / kicha pari jAgaja veDa niruta, tumha aAso chau mahArau pUtu //
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ jirAyatta carita jiNadatta gahivaru prAyo hiyau, bIu mA vA vilakhiya | uThita pISa loTarI karAI, cAra siriyA lAgahi pAI // 152 artha :- taba seThAnI ne satya bhAva se kahA, "yadi hai prabhu 1 ama ( ApakI ) kRpA ho jaae| to hai deva! hama kucha nimta jAne ( kaheM) kyoMki tumhAre hI aisA hamArA putra thA / / 467 / / jinadatta kA hRdaya pulakita ho uThA aura mA~ bApa ko dekhakara vaha ro par3A / vaha uThakara unake pAMvoM meM loTane lagA tathA usakI cAroM striyAM mI unake caraNoM meM laga gaI ||46811 [ 466-500 ! jarapaNI khaNa rAmi prakaMtu pAya pakhAlita parisiu aMgu / vira bola sAhasa dhIra, kSatra mahU suddhau bhayau sarIra / , seThiNi gavari prAya hiyau, puNu zrApa eu ugaha liyau / jAyo pUtu prAja supiyAra, khora pavAha bahe tharaNa hAra / / artha :- usane mAtA ke caraNoM meM sASTAMga namaskAra kiyA tathA pA~voM ko pavAra (dho kara ( usake aMgoM kA sparza kiyaa| sAhasI jIvadaMba bolA, 1. 'aba merA zarIra zuddha ho gayA 2466 / / meThAnI kA hRdaya bhI mara AyA, phira usane use apanI goda meM liyA aura kahA he priya ! mAnoM tuma sAja hI paidA huye ho aura yaha kahate huye usake bhArI stanoM se dUdha kI dhArA baha nikalI ||10| piyAra 8. priya + tara / / 501 - 502 i mere jidatta pUriya prAsa, tujha viza pUta bhaI bru girAsa / kharaM kuyApahi nA vIsaradra, anu dinu jihAdatta niragavattu karaDa //
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvadeva jinasa milama chADe vApana bhoga vilAsa, pAna phUla bhojana ko pAsa / rAtahi goda na divasaha bhUkha, tumha viNa pUta sahe vaha bukha // ___ artha :- vaha kahane lagI, he jinadatta ! tuma mila gaye aura sumane merI aAzAtroM ko pUrA kara diyA / he putra | tumhAre binA meM nirAza ho gaI thI eka kSaraNa bhI tumhArA bApa (tumhArA-smaraNa) nahIM bhUlanA thaa| ve prati dina jinadatta 2 karate rahate the / / 501 // tumhAre bApa ne saba bhoga vilAsa chor3a diye the tathA unhoMne pAna, puSpa evaM bhojana kI prAzA chor3a ravakhI thI / na rAta ko nIMda bhAtI thI na dina meM bhUkha ! he putra! tumhAre minA hamane bahuta kuHkha sahe / / 502 / / [ 505-504 } bhae vadhAe hAca niptANa, caMsikhara pAe bhagavANaM / uchalI gujI salahahi bhATa, neta paTole chAI hATa // ima AraMde gae pravAsa, iMcita mAnahi bhoga vilAsa / bahula dANa cara saMgha karAi, buhI doNa saba rahe pradhAi / / badhAve hue aura posau (bosA) para coTa par3I tathA rAjA candrazekhara usakI mAgavAnI karane mAe / guThI jachalI tathA bhAToM ne stuli kI cAjAra netra evaM paTora se sajAye gaye // 503 / / / isa prakAra bhAnandita ho kara jinaSatta apane nivAsa sthAna para gae sathA manavAMchita bhoga vilAsa karane lge| cAroM saMghoM ko bahuta sA dAna karane lge| sathA dona mora dukhI loga (unake dAnoM se) tRpta hokara rahane lage / / 504 / / neta netra - eka prakAra kA rezamI kapar3A paTora / paTakala- eka prakAra kA rezamI karaDA
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 jitta carita gRhastha jIvana [ 505 - 506 I saMbasiyara ra jirAyatta rAya, eka cita (tukha) ' rahiya sarIra, vimalamatI sura vimalu upaNNu suppahu mahA ghusato, e lAe harU siriyAmato || rAju karaha vasaMtapuru ThA parikSA pAsa voTa vIra // eku suvasu jayabasa pasaNu / zrarthaH rAjA caMdrazekhara evaM jinadatta donoM basaMtapura meM rAjya karane lge| donoM eka citta do zarIra hokara rahane lage aura donoM vIra prajA kA pAlana karane lage / 505 // -- vimalamatI se sundara putra utpana hue: eka sudatta evaM dUsarA zrImatI patI utpana hue // 506 // 1 mUla pATha - "dekha" [ 507 - 508 1 bhogahi paraThai, nIta paraNIta satIsa bhae / sAhU, tara kari lahiDa saggavara ThAu // karahi rAju jovaMjasA jIvadekha vijjAhari nAyaja sukke, praru jayaketu su garuDakeu I sumitu jayamitta mamabhAvasI, vabirAmi bhayo vimalAsatI / / artha :-- ( jinadatta ) rAjya karate hue bhogoM meM prasthApita ho gaye / aura nitya prati unameM satRSya hote gye| jIvaMjasA aura jIvadeva sAhU ne sapa karake kiyA ||507 / / ( usake mAtA evaM pitA ) zreSTa svarga meM sthAna prApta vidyAdharI strI se suketu, jayaketu evaM garuJjaketu utpanna huve tathA
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ gRhastha jIvana vimalAsatI (zRgAMramatI) se guramitra, ayamitra. mana mAvatI tathA daviNamitra, utpanna huye / 1508 / / [ 506-510 ] variNadharu kuli jiraNavatta upappaNa, pAchai rAju bhayo paripuSNa / bhaviyA kaUNa prabho lora, punna phalaha ki ki nau hou / / jaM jaM puhamihi dIsaha caMgu, taM taM dhammaha kera' aMgu / aM jaM ki pi azubaru havai, taM te pAvaha phaca jiNa kahA // artha :- jinadatta ne vaNika ke ghara janma liyA lekina pIche vaha rAjya meM paripUrNa huprA / lekina he bhaviko! isameM konasA prAzvayaM haiM? puNya se kyA kyA nahIM hotA (kauna kauna se phala nahIM prApta hote) ? 1506 ___ jo jo pRthvI para sundara dikhatA hai, vaha vaha dharma kA aMga hai, aura jo jo kucha bhI asundara hotA hai, vaha vaha pApa kA phala hai- aimA jinendra bhagavAn kA kathana hai / / 510 / / 1 511-512 / jipabaru dhAsu nimmu abhora, sagga mokha baha kAraNa ho / rAjabhoga kira ketI mAti, niyama pAlaDDU bahavi bhAti // ukka baharaNa baharAi nimitta, pahili bhoya saMsAraha visu / rAnu devi jiNavattaha salyu, caMdasikharu tapu lAmyo bhava // martha :- jinendra magavAna kA dharma nizchadra aura prabhoga (bhoga rahita) hai isaliye svarga mona kA bhI kAraNa hai| rAjya bhoga kI kitanI hI sImA ho (kitanA hI parimAyA ho) nizcaya hI bhrAMti kA tyAga kara (usa dharma kA) pAlana karo // 511 //
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ jirAdatta arita ulkApAta ke nimita se bhIga grahaNa ko saMsAra ko sthiti ko bar3hAne vAlA jAmakara use bairAmma huA tathA ginadatta ko samasta rAjya dekara (rAjA) caMdrazekhara bhavya tapa karane lagA / / 512 / / nichamma / Nicchama 2 nizchadramana - niSTakapaTa, kira L kila 1 cai 8tpana - tyAga karanA mAyA rahita baharAi - virAga / ukka L (ulka) -lobha, susecchA vAsanA vaDaNa 2 patana / bhopabhoga muni vaMdanA ke liye prasthAna / 513-514 / pAchaha rAju kara jiyatu, paribAraha so hiyau mahaMtu / sahi baiThe jahi vAla gopAla, zrAina bAta kahA vaNavAla / deva samAhigupta mumi AI, sIlavaMtu jasu zuddha sahAu / phUlo phalo vaesaI beva, para sura bhayara karahi jasu seva // arthaH -- pIche akelA jinadasa rAja karane lagA tathA apane parivAra ke sahRdaya se mahAna ho gayA / eka dina jaba vaha bAla gopAla ke sAtha baMTA hanA thA to vanapAla ne Akara yaha bAta kahI / / 513 / / "he deva ! eka samAdhi gupta nAmake muni Ae hue haiM jo zIlavaMta hai aura jimakA zuddha svabhAya haiN| unake kAraNa vanaspati pala phUla gaI hai tathA jisakI sevA manuSya, deva aura vidyAdhara karate haiM / / 514 / / khabara / khacara - AkAzagAmI, vidyAdhara / [ 515-516 / jiNadatta suriMgau gurahaM java NAja, sAta pAya dhari pariNAmu / puNi pANaMda nisANa divAi, sikha parivAraha vevaNa jAra //
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ suni vaMdanA ke lie prasthAna Aivi dIThe suviru pAi, kari tisudhi giru lAgaja pAda | tumhahina vaMdana sakkai kare, jara mobU tumhi ghAlo khoi | artha :- jinadatta ne jaba yaha sunA aura jAna liyA ki ( usake ) gurU ( Ae) haiN| usane aMtataH sAta peMDa calakara unheM namaskAra kiyaa| phira Ananda ke ghoMse jamA kara parivAra sahita vaha ( unake pAsa ) vaMdanA ke liye gayA / / 515 / / 57 usane vahA~ jAkara muni ke caraNoM ke darzana kiye tathA ( mana, vacana, kAya ) tIna prakAra kI zuddhi kara unake caraNoM meM vaha nizcita rUpa se par3a gayA aura usane kahA, "Apako vaMdanA koI nahIM kara sakatA kyoMki vRddhAvasthA evaM mRtyu tumane kho DAlI haiM" / / 516|| satyopadeza / 517-418 ] pUchai jiragavattu jiraNavara dhammu, kaha (humu ) sIsara gAlija kambhu | sugaMhu, dayA dhammu vaha bheya surohi / P kSetra eku zrarahaMtu gura nigaMdhu saMguma catu, majja maMdhu maha caha sirabhaMtu / paMcuMbara nisi bhoja baddajju, lavaNija alagAlija jalasajju // ( phira unase ) jinata ne jinendra bhagavAna ke dharma ke viSaya meM pUchA / munIzvara ne kahA "karmo ko naSTa karo | eka parihata deva ke mAnoM tathA dayA evaM dharma ke bheda ko suno" / muni ne kahA nigraMtha guru kI sevA kro| maMdirA mAMsa madhu ko nibhrAMti tyAgo | pAMca udambara tathA rAtri ko bhojana tyAgo | navanIta tathA binA chane hue jalakA prayoga tyAgo
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ jiraNavatta carita gAni gAlita-chanA huA nigaMtha - nintha --parigrahahIna, muni [ 516-520 ] aNuvvaya paMca guNanvaya tinni, ghara sikhAvyau dhari chauvaNNa / aMtazAla sallehaNu hoi, e sAvaya vaya pAkhahi joi // puNa praNayAra dhamma bahu bheya, kahiTa muriMNada bhavamala cheu / satta tacca saya rasava pada banda, paMcakAya tuha jAgahi bhavya / / artha :- pAMca aragutrata, tIna guNatrata tathA cAra zikSAnnata (ina bArahavato ko) cAroM varNa (brAhmaraNa kSatrI, vaizya aura zuddha) dhAraraMga kare tathA anta samaya salledhanA dhAraNa kare, ve thAvaka ke vrata kahalAte haiM / / 516 / / phira muni ne mana-mala ko chedane vAle anAgAra (pati) dharma ke aneka bhedoM ko kahA / he bhavya / sAta tatva, (sAta) naya, nava padArtha, (chaha) dravya aura paMcAstikAya ko tuma jAno // 520 / / [ 521-522 ] bAraha bhAvaraNa kahiya bimAri, saMjamu nemu dhamma taja vAri / abhaMtari paramappA bujhi, utama jjhANu kahica maha sajhi // puNa payasthu pisthu jiNutta, rUba zuru gaya rUva aryatu / pradda rauda dhamma kau bheu, zukla jhAraNa vajjariu aleu / / artha- aura kahA "bAraha mAtranAoM kA vicAra. (cintana) karo tathA maMyama, niyama, (daza lakSAgA) dharma aora napa ina cAroM ko paramapada ke liye abhyaMtara (antaraMga) rUpa se jAno / aba maiM tujhe uttama dhyAna ko bAhatA hU~ / / 521 / /
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ taskopadeza phira padastha piMDastha, jinendra ke rUpa ke samAna ( rupastha ) tathA anata P ( guNoM ke dhAraNa karane vAle ) rupAtIla ( siddhoM ke ) dhyAna ko jAno / zrArta, raudra, dharma evaM zukla dhyAnoM ke bhedoM ko jAnakara grahaNa evaM tyAyoM / / 522|| maleu - nahIM lene cokha rUvagaya-rUpAtIta I 523-524 ] susAri / / daMsaNu NA cara rAi, zrAkhiya kiriyA aru pavimAha / cAri niyovi kahiya viyAri, jiragavata kahi muriMga bahu payAra zrApumu yajjarija, suiriMgavi rAhaNu manu bhava kRSi sUddhatihi malahAri, sAmiya patha dirA ko gah gahiu | saMsAri // artha: darzana, jJAna evaM caritra, rasnAdi ko saMpUrNakriyA tathA pratimAoM ko khaa| cAroM prayogoM ko vicAra karane ko kahA aura kahA, he jinadasa ! "yahI saba sAra hai" ||523|| E aneka prakAra ke grAmoM ko kahA jise sunakara rAjA kA mana prasanna ho gayA / (jinadatta ne kahA ) bhava kUpa meM DUbane vAle ke pApa (mala) ko harane bAle svAmI ke caraNa ke binA saMsAra meM (aura) kauna ( sahArA ) haiM ||524|| [ 525-526 ] " pAche jinavatta zravasaru lahibi pUchai supivaru kaha sahu saridhi / pANavaMta sAmiya vaya karahu maha mA saMsau phuDa prabarahu // neSTha, ki kAraNi sAmiyakhe / dIpu kimu vijjAhari sahiya saha // r cahU~ tiriyA saha garupa bui caMpahi iku siMhala
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ jirAyata carita artha :pIche jinadatta ne avasara pAkara muni kahane ko nivedana kiyA / he jJAnavaMta svAmI, mujha para dayA ( sphuTa ) zaMkA ko dUra kIjiye / / 525 / / 160 zreSTha se sarva vRtAMta karake mere mana kI he svAmI, kisa kAraNa se cAroM striyoM se merA atyadhika sneha hai / tathA unameM se do caMpApurI, eka siMhala dvIpa se aura eka sundara vidyAdharI kaise prApta huI so saba kaho / / 526 / / F pUrva bhava varNana ! 527 - 528 1 vimalAeNu bosai e risaDa, desi avaMtI nAmeM visau / puri ujjerie praziya gilAsa, taha dharaNadeva seThi guNarAsi // sahi sivadeu bahu vAla pUtu dhamma kamma kari bhayau saMjutta / kAra jisasada pahANa karatu hyaTa phuli gaka sagga turaMtu // arthaH bimalAnana (nirmala muhaM vAle ) RSi isa prakAra vole, "vizva meM avaMtI nAma kA deza hai usake ujjayiNI nagarI meM prajita (rAjA) kA nivAsa thaa| vahIM gugNoM ko rAzI vAlA ( guNavAna ) eka dhanadeva seTha thA / / 523| -- usake dharma karma se saMyukta zivadeva nAmakA buvimAna bAlaka putra huA 1 ( usa bAlaka kA ) pitA ( dhanadeva ) jinendra bhagavAna kA abhiSeka karate hue proga se marakara turanta hI svargavAsI huA // 1528 / / kuni / kuliya - kuyoga [ 526-530 J tu cariraha pauDija dhaDa para chADiyA nama zrApurAha / hi ki hivaha vasaha jie soi, vajI karahi tu bhojA hoi //
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrva bhava varNana muNi eku baga mAhi jjhAe samAhi, tAhi paya pUjita varaNagI jAhi / chaThana mAsa ta pUjiu taha, bhAri gapau jati puru mAhi // arthaH - he jiraNadatta! (zivadeva ko paryAya meM) tU atyadhika dAridraya se pIDita thA lekina (tUne) apane dharma ko kabhI nahIM choDA / tere hRdaya meM nitya jinendra deva vasate the aura lena dena karake tU apanA peTa bharatA thA // 52 // vana meM samAdhi ke dhyAna meM lage hue eka muni the jinake pada- pUja kara (tU) variMgajI ko jAyA karatA thaa| isa taraha ) chaha mAha taka unakI sevA karatA rahA / taba vaha muni nagara meM bhrAmarI (prahAra) ke liye gaye / / 530 // [ 531-532 } tU paDigAhi gharahi lai gayau, pAya pUji puriNa pADhau kiyau / lAi bAiNo gharahi te jAi, mahA mulIsasa carI karAhi / / jasabai jinabai guNavaha jAriNa, cauthI subaha mariNa pariyAriga / dekhita tohi dhammu kA bhAga, cAriu tiriya bhaiya anurAga / / artha :-tU (una muni ko) paDimAhana kara (prAhAra ke niye) khaDA kara diyA / striyAM apane ghara se bAyaNA (lAhanA) lekara jahAM mahA munIzvara ahAra meM rahe the, bhAI tathA jasavatI, guNavatI, jinayatI tathA cauthI gubhavato cAroM nAriyoM ne mana meM nidAna (usa prahAra kA anumodana) kiyA aura tujhe dharma bhAva meM dekhakara ve cAroM striyAM tujha para anurakta ho gaI / / 531-532 / / carI - AhAra karane kI kriyaa| / 533-534 / munahi prahAra eka kadANa, bhaI ghaNI se ghaririNI siyAga / puNNa pahAu eka jiraNavasa, muriNahi dANu bonau pamiti //
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 miNadatta carita tahi marevi bahi sisiha rAya, paDhamu samiga suravaca saMjApa / viviha moya mariNavi tahi mAvi, prAivi jIvadeu puSa bhavau / artha :-muni ko eka kadanna mAtra prahAra dene se nidAna karane para ke terI striyAM huI / he jizadatta! yaha saba muni ko parimisa (alpa) AhAra dene ke puNya kA prabhAva thaa| // 53 // he rAjan! tuno, tuma mara kara prathama svarga meM zrI deva huye / phira yahA~ vividha prakAra bhogoM ko mAgAkara (moga kara) tathA vahA~ se Aya kara tuma jIva - deva ke putra hue // 534 // [ 535 - 536 ] dui mari caMpavapurI utpaNNA, siMhala dobaha iku prAyaSNA / eka bhaI vijjAhara dhoya, dhArija tuma saMbaMdhI soya / / jiNavatta NisuNa upaNNo boha, jiyamariNa chaDita mAyA motu / mai kui dhoru vIra tau karada, so maha mosnu purI paisaraha // artha :-do mara kara caMpAgurI meM paidA huI / eka siMhala dvIpa meM paidA huI tathA eka vidyAdhara kI kanyA huI / (isa prakAra) cAroM tere (pUrva mana) ke sambandha se striyAM huI / // 535 // pUrva bhava kA vutAMta sunakara jimadatta ko bodha (kAna) utpanna huyA aura usane apane mana se mAthA aura moha ko choDa diyaa| jo koI vIra ghora tapa karatA hai, vaha mara vara mokSa nagarI meM praveza karatA hai / / 5,36 / [.537-538 . patu muvataha vIniu rAju, maI sAhindhana apurNI kAju / car3ha nAri sila jiraNavatta sAhi, bISA lera muraNIsaha pAhi //
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ tapa varmana 163 susara paMcamatsyaya pAli, gANa jaleraNa kamma ka pakhAli / parama samAhi joisI rUDa, tava lathI huma paThayo hunu / arthaH -- (phira jinadatta ne) apane putra mudatta ko rAjya diyA aura kahA, maiM apanA kAja (Atma hita) kruNgaa| cAroM striyoM ke sAtha jinadatta ne munIzvara ke pAsa dIkSA le lI // 53 // saba jinadatta ne duI ra paMca mahAvratoM kA pAlana kiyA tathA jJAna jala se karmoM ke kIcar3a ko dhoyA / jaba muni jinadatta parama samAdhi ke yoga meM ye taba tapa lakSmI ne zIghna hI mapanA dUta bhejA / / 530 // [ 536-540 ] viNavA itu NisuriNa dayayaMta, ...... toDe rapavara ke vaMta / mohamAla rasi dhAliu mAri, hau pAThaya sAmI tava nAri / / taba lacho nihahaGa.......yo, kheba khinnu ehi prAvata bhayo / majha viyou mAra tihi riu, ........... ..... / marya :- dUta ne kahA, "he dayAvAna muno, tumane kAma ke dAMta toDa liye haiM / tumane moha rUpI yoddhA ko raNa meM mAra diyA hai isaliye he svAmI, mujhe tumhArI tapa strI ne bhejA hai / / 536 / / tumhArI taga rUpI lakSmI udAsIna hokara sthita hai / maiM kheda khinna hokara yahAM AyA hai / merA nAma usane viveka rakhA hai.............. || 540 / / [ 541-542 ! suNi vivema tuhi pUchA vAta, (ja) ya cosu paDna moThe prApta / maraNapatha sahiu bIca mai bola, mukti sachi te nigaDa baiTha / / mukti lachi a (i) ho sara dAsi, tApahi chUTahi hama nirabhAti / pakSamohi vinnidhi jasuSaMti, murirAvara timu toDai te (4) ta /
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 jiNadatta carita ( jinadata ne kahA ) he viveka suno maiM tumase eka rAta kahatA hU~ / pahile vAle yopa dekhe jAte haiM / mukti lakSmI ke nikaTa baiThane para bhI mujhe kAma deva para vijaya pApta karane kI dRSTi dI hai / mukti lanI jaba (hamArI) dAsI hogI tathA hama nizcaya rUpa se AbhAsa dekara chUTeMge / jisakI kAMti prakAzita hokara nikalatI hai aise muni zreSTha ( kAma deva ) ke dAMtoM ko tor3a DAlate haiN| ||541-42 / / viveya / viveka pajjovahi prayotita .- prakAzita karanA [ 543-544 ] ratipati jo iha sI tamu lachi, aho vidheya jhatti niru gachi / vievahi jAi murigada garichu, mukti nivAraNa jo niru echa / / pahilai hUMtau riNaya parirastu, sA chaDivi maha bhayau prAsattu / iya videya jaesahi tityu, muNikA gaNu praSTai jitthu / / (jinadatta ne kahA) yahA~ jo (pahile) rati pati thA vahI taya lakSmI kA pati hai / he viveka, zIghra hI nizcita rUpa se jAyo aura gariSTha (bar3e) munindra se jAkara kaho ki mukti nilaMbini (use ) nizcita rupa se iSTa hai / pahile maiM apanI hI (lakSmIpara) anurakta thA / use choDakara maiM phira (tapa lakSmI) se Asakta ho gayA / aba he viveka, hama usI tIrtha jAveMge jisako munizreSTha uttama kahate haiM / [ 545-546 ] sikkArariNa hau riNaru pAThala, maI tuhu sAmI prAi bInayau / tA jiNavatta murigasaca kahai, bhava samudra ko suhayara rahha / / nidhiyappu paramappaja bhAha, kevalaNANu agaMtu upAi / puNu chuDu praTha kamma lau leha, tIjai bhava mari bhoruha gae / /
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ tapa varNana (viveka ne ba-hA) hameM nizcita rUpa se niSkAraNa bhejA gayA hai aura maiMne he svAmo ! tumase prAvara nivedana kiyA hai / isa para munIzvara jinadatta kahane lage ki isa bhava samudra meM kauna (jIva) sukhase raha sakatA hai / / / 545 / / nivikAra paramAtmA kA dhyAna karake tathA anta meM tIsare bhava meM kevala jhAna prApta karake aura pATha karmoM kA kSaya karake jinadatta ne nirvANa lAbha liyaa| // 546 / / muddhara ghora dAra tara li, sAha sagi ha' samma pakhAli / hani te nAri ligu gaya samgi, suha rAyasiha kAziniya lAga / yaha jinavasa cariu niya kahiu, azuha kammu suI suha saMgahA / vitthuru bhadhiyaha mubahu purAriNa, gahu jipa dosa dehu maha jANi / / artha :-- usa vIra ke dara tathA ghora tapa kA pAlana kara sAre duSkarmoM kA prakSAla kara (yo) diyA tathA 6 (cAroM striyo) strI liga chaida kara svayaM gaI / tu bhI rAyasiMha, apane kAja (aAtma hina) meM laga / / 54711 - jo isa jinadatta carita ko nitya kahegA, vaha azubha karmoM ko cUra kara zubha karma kA saMgraha karegA / he bhaviko, isa purANa ko vistAra meM sunanA aura isa viSaya meM mujhe (kha) jAna kara doSa mata denA / / 54811 niya- nitya naya samApti / 546-550 1 jo jigadatta kI niMdA karaha, munata caupahI jala jati mara mao yaha kamA pAlihai rAli, saha michattI vai yaha gAli // maha jobau jiraNavatta purANu, lAkha visyau ahasa pamANu / dekhi visUru rayau phuDa ehu, hasthAlavaNu buhayaNa dehu /
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ jiragavatta carita artha :- jo jinadatta (carita) kI nidA karegA, vaha isa caupaI (baMdha-kAvya) ko sunate hI jala jala kara maregA / kintu jo isa kathA ko apane pAsa (rakha) cAraNa karegA (hRdayagama karegA) vaha mithyAtva galA degA / / 546 / / maiMne usa jinadatta purANa ko dekhA hai jo paM. lAlu dvArA viracita jo aisA (athavA atizaya) pramANa hai| maiMne ise sphuTa rUpa se racA hai / he baMdhujana hastAlaMbana (hAgha kA sahArA) dIjiye / / 550 / / aisa IdRza - aisA / aisa / atisayita - viziSTa / [ 551-552 ] jo jiNavatta kau muragaI purANu, tisako hoi gANu nimbANa / ajara amara pau lahai niruta, cabadda raha prabhaI kau putta // gaya sattAvana chaha saya mAhi, punnavaMta ko chApA ghAha / sakku purANa suriNau nau sattha, bharaNa ralha hau raNa murAu aspa // artha :-"jo jinadatta ke upAkhyAna ko sunatA hai, usake jJAna. aura nirvANa hotA hai| yaha ajara amara gada ko nizcita prApta karatA hai| yaha abhaI kA putra ralha kahatA hai / / 55.1 / / (yahA~ taka kula) chaH sau (chaMda) meM se sattAvana gae (kama huye) / kauna puNyavAna apanI chAyA (TiyA) chipAegA ? tarka, purANa evaM zAstra maiMne nahIM sune haiM ladhA raha kahatA hai, "maiMne artha para bhI vicAra nahIM kiyA hai|" / / 5521 // gAe / jJAna /
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ jirapadatta pUrI bhaI sahasra saloka bijha samata -- I 553 ] caupahI, chappana hIrAva chahalaya kahI / saya rahiya, gaMtha pamANu rAsiha kahi || arthaH jinadatta caupaI chaH sau meM se chappana kama (544) caupaI meM pUrI kI giiN| rAryAsaha kavi kahatA hai ki grantha kA pramANa eka hajAra zloka pramAra hai // 553 167 iti jiragavata caupa saMpUrNa saMvat 1752 varSe katika zuddhi 5 zukravAsare likhataM mahAnaMda pAlavaM nivAsI puSkaramalAtmaja / yAdRzaM pustakaM dRSTvA tAvRzaM likhitaM mayA / yad zuddha madhukha vA mama doSo na dIyate / / 1 / / zubhaM bhavet lekhakAdhyApakayoH / zrIrastu / paMcamIvratopamanimitta zubhaM /
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabdakoSa akheha = - 26 prakhaMDa = pUrNa - 176 ai- 400, akhaya = akSata - 53, yadarAbai = airAvata --- 23 akhyai = kahanA - 417 ahama = aimA - 362, 5'.0 agviu = kahanA - 382 ainI= isa prakAra kI--101,463 aganiu = aganita - 126, 285 aise = aise - 440 agama = prayAha - 164 aiso = - 382, 413 agara = sugaMdhita dravya - 53,172 ahamI -281 agavAraNa = agavAnI - 5.3 asai = aimA - 45,205,220, / aNileha = Age lene ko - 461 222 aMgoTiGa = rukanA - 132 ajamappigo ::: avadhiNI - 30 / praghAhi = thakanA - 70 aura - aura - 4, 137, 144 acAi = gaharI - peTamara, prasannatA 301, 415, 504 auru = aura - 47, 425 abAI = - 146 zAkAhA = na kahanA - 475 praghATiu = rokanA - 136 akkhau - phahanA -- 116 / / acariju = - 431 pravaravara = akSara - 20 / acAgale - duSTa - 401 akAju --. vyartha - 213 / acAbhara = - 271 pradhAvasi -- yAkANa - 354 pratyagaNa = acetana - 1 hAkimi = avima - 261 | acaMbhau = aAzcarya - 361 akulAi = nyAkulahonA -.. 100 | acaM mo = - 36. hAkela u = akelA - 365 acaMbhau = - 436,506 akhada - kahanA .... 345 ala = baiThe hue - 378 grAu = vAhanA --20. 267 | achuDa :- - 73,336 yabahu = kahanA - 221 | - 643. 544
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ ari - apsarA - 332 | atula = tulanA rahita - 5 ahi = - 370,316 - battha = artha - 14 aTrIsa = - 396 asthi = - 38, 66 ache - akSata - 360 prAthu = - 552 ajau = - 181 / | atyahi = vinamAna - 22 ajja = Aja -225,265 | prathArA . - 461 ajju = - 300, graha - 522 ajara = - 551 | adharAGa = AdhA rAjya - 346 grajaru - 464 | anai = - 375 ajANa = ajAna - 188,406 | ana ga = kAmadeva - 42% ajiya = ajita - 3, 527 | anaMtu = ananta - 6, aTakamma = pAThakama - 546 | anapara = umapara - 166 ayiha = pAThaprakAra - 54,168 | anivAra = anaginata - 236 araMgu = 46. | anivAru = anivArya rupa se 3, aNa = aNagaliGa = vinA chanA -- 5.15 annu anu - poche pIche - 176 arAchAjata = anacAhA - 376 antu = anAja - 324 praNayAra = anagAra,muni - 520 / anudinu = pratidina - 501 araNasaNu - anazana - 252 anurAga = prema - 532 aNIvaMdha = anibaMdha -- 289 anuvada = aNudiNu = pratidina | aneyai = aneka - 364 aparArau = anusaraNa karanA 328 apajasa = apayaza - 431 praNeya = aneka - 288 | apaNI = apanI - 402 araNaMgaha = anaMga - 3 | apa gu - svaya - 225 praNaMtu = anaMta - 163,522,546 | apaNe - apane -205 aNNu = anta - 160 | appai = arpaNa karanA - 453 araNuccaya - mannata - 516 | apu = svayaM - 50 417 ataDaGa = binA kisI bAbdake,cupacApa | | appau arpita karanA - 242 - 228 | apanAi - apanAnA - 415 ati = bahuta - 117,311,384, | apamAraNa = apramANa - 263,965 pratIte - bhUtakAla meM - 22, aparaMpara = - 426 431, 442
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahi apuga anu ] appANau - mala = amila = apAra = phau = abUjha = ajJa pratyaMtari = aMtaraMga 551 = apane kumArga - - - - 446 -- apane 406, 458 amara = 551 amarau = AmravATikA zrama i = 470 abhiData = bhiTanA amora = prayoga 511 185 - - -- - - -- nirmala amRta 24 hamArA 400, 403 bramha bramhArI = merI 361 am = yaMtre = 15402 TTM - - -- - hamArA mahi = hamArA pramulla = amUlya zrayasau = aise hI ayAgu = ajJa zrayAsi = akAla ghara - aura aratha = lie bhararhetu = zrarhat zrari = zrarikamma karmazatru - 7 arimaMDala = mAtrusamUha = zraranAtha tIrthakara 403 pras 35, 453 157 - - - - 521 14 -- _322 143 g 53, 231 265 225 324 165 54,517 455 - 7, arU = aura- 10, 35, 70, Adi aruNeva = aru. lAla 5 are = - = 401, 476, praratha = dravya, dhana 446 472, artha - 137, 138, 446, -372, pralakhaNu = lakSaNa rahita alahAdI prasanna 58 ani uli aliya = aleja 522. grama aba 483, 466, pravahu aba 434 avadhArahu dhAraNa karanA avadhAri 337 baSi 1 = - = H = 228, 261, 35.4, = bhramara samUha 428 lepa rahita 52, 442 -y = - - choTe aura -- - - ayasa avasara avasara J 380, 437, avara aura 525 avarahu avaru = ora - 2.63,68,115, Adi zravaruSi = aura avarati = virakta abalovAlA = - a avazya - - -- TT - - 278 - - 203 66, 286 111, ** avasaru = avasara avasAraNa mRtyu avasi = avazya avazya 483 abasu pramukha dukha 305 - 171 1 525 482 - 342 346 468 82,116,
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 avaseri = cintA - 238,263. | aNudara pramundara - 510, abakA = dUra karanA - 208 nahara = Aja - 223, pravAsa = mahala - 120,233, grahaH = thI - 165.330,467 sthAna - 504 | anisi = rAtadina - 51 pravAsahi = prAyAsa - 31 grahala = niSphala - 303 avAsu = aAvAsa - 41 prahAru avahoi = - 467 ahAra) = aAhAra - 406 ayaMtI = - 527 ahiu = -- 36 avicAra - vicAra rahita - 25, grahitAMdaNa = abhinandana - 2 hitAvita - hogaH -- 116 ama = aise - 111 Aho - - 72,111,128,157, asara = zaraNa rahita - 4 ajJA - maryAdA - 66 amarAla = - 45,202 aMkavAla = aMkapAlI - 170 agarAnu) = nirantara - 65,175 graMkusa = aMkuza - 345,358, 437, aga = zarIra - 57,82,106.282 asiphala = tanavAra - 455 | aMgavaH = aMgIkAra karanA - 454 asivaru = talavAra - 228 | aMgu :: - 224,428,456 asIsa = azISa - 153 / / 448,442,466,510, asoirAya = azoka rAjA 276 aMcalu = acana - 76 asoka = azoka - 160,166 : achui vinA kisI ke chue hue - 53 asokamirI = gvaNoka thI - 268 / ghajaNi ] = ajanI gRTikA 153, asoga = azoka - 282, 263 | aMjanI] = - 288.363, asogasirI = azozrI - 281 / aMjaragovA = aMjanavaTI - 154, asogaha = azoka - 302 | ajagu = - 152 asaMkha = gyasaMkhya - 171,451 | aDadaDa = eka gar3hI kA nAma - 86 452,460 / nata = sImA,vAra - 17 asaMkhya = - 451, / asayAla = atasamaya - 516, asaMkhai = asaMkhya - 462, atara = - 166 prasI = assI (80) - 406, | pratarAla = dUrI, bIcameM - 186 azut = azuma - 548,
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ talaI Sma taru = atu - anta 266 Agi = agni aterU = antaHpura - 4188 Adi | Agi = Age athai = prasta hokara 266 bhAgiyaM adhu = aeNA 25 aba = mAna Aisu brAu = maMgala 168, 11 aMbarAha = amarAiyA bimAI = pratrikA mAtA avarAu = zrAmrarAji avasAddAra = zrAe = AkulI - = -- = E j BILL - = - - - 474, 503, = myAkula zrAkhaNa kahanA = kahanA prAkhahi zrAkhiya = saMpUrNa A Ai = 56, 84, 112, mAvi zrAha zraraNA = AdinAtha tIrthaMkara- 1 zrAita = zrIkAra - 513 AitAI = akira 205 prAyo prAivi prAisa = zrAjJI 335 AzA = prakSaya Age sahakAra mAmake vRkSa 534, - - - 166 120,123, zranu AgaI = zrAgama zAstra bhAgamaNu Agamana -- - 1 -- - - - Z - -- - 70. - 105, 421 34 - 175 32 14 357. 134, 456, 341, 516, 423, 10 123, 155,304, 454 zrAyatI = dyAyale yahI huI = 66, 101, 277, agra bhAga 401, zragulI Age yAcala grAja 5 - zrAji = bhAga ko rokane vAlI- 287 bhaMgulI sAmane maMcala 500 zrIpa = Apa Apa - - -- = = AdhA - - 434 Aju = 212, 213,216,407 AraNa = saugandha 252,351,418, ANi = saugandha lAkara - 107,150 Aratu Adi -- = 216,383, Aziyau khAmA 365. 58, zrArada = mAnanda - 62,515, prAgAdiu = prasannahonA zrAde = 504 Ate = kavi ke pitA prAdi = 184, bhAvimAha AdinAtha - 216 - - ApaNa u ApaNI = apanI ApaNa = svayaM prAdha - prAdhA bhASau bhAna = anya - 424 mAni = lAkara Anadava = bhrAnandita - - - - - - 133. 466. - 65 366 12 - - 356, 411 285 apano 24, 201 - 238 26 264 173 - apane ko - 126 500 380 308
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ kar Api = svayaM apane Ayasu Ayumu Aye : = :: Ayu - zrApuNa = prApa ApuNai = ApuraNau 11 grAsara = 22, 23 AsA : zrIzA ApuriMga = apane prApa apuraNI = apanI - 71,383 285 zrAsatta = zrAsakta ApuNe = zrapane zrApuraNI : Apha = arpaNa karanA 166, 477 Aphi bAkI - Y = dekara - 476, 477, 478 Abhar3I = kahI - 15.3 zramaNa = gahane - 66, 234 zrAva = bhAyA - 251 zrAvata = bhAyA prAthaSNA - = H = C - = - 136, 446 148, 375 -- - 411, 320 - Hakan - AJ - grAmo = Ayo = zraravahi = cillAnA ronA 44 - 524 - 115, 160, 162 - 217, 142, - 468, 488 526 483 446, 537 - - ArAu = prArAdhanA 52, 464 ArAhi = arAdhanA 17 Aliyaru = kastUrI 375 Avadda = zrAnA - 51, 167, 225. mAvata = Avatu zrAvahi = 540 = - 68, 207 zrAvahI - 261 KITE = 265 AvAsa = maddala - 251, 220 172 vilo = imalI Asa = icchA Ata- 56, 139 - 220 - 220, 456 - 178 AsAditu = yAsi = hona AsIsa = = # 141 dAsu prANA zrAse = honA 181, 182 Aha 256, 472 487 H - zrAhAru = 146, 156, 160 Ahi hai, kahA jAtA hai Aya 5.35 paidA huI i -- = " - - - 1 AzIrvAda - -- - -- 1 u = isa prakAra AhUTa = svayameva 213 zrAMkhi = prAMkha - 35, 314, 378 prAMgula = aMgula - 377 AsU 208 - Daba = isa prakAra isako tng i - 466 544 -- - 180 MI 105 - - 256 326 207, 248 24 Adi ikaThA = ekatrita ivallI = kelI iku = eka -116,66,66,128 adi itivAra = etavAra, vizvAsa - 304 ini S - 201, 234 187 154
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ ima 8 isa prakAra - 60, 504 ima = -405 iyara = itara - 3 ilAyacI = - 171 iloNI - lAvaNyapUrNa - 66 iva = isa prakAra - 237 Adi ibahi = patrI - 157, 337 ibahu - - 430 ikA = isa samaya - 336 isa = -11 isa = aisA - 147, 141 isahi = -440 isu = isa - 424 iha = graha, vaha - 55,76,196 Adi iji = yaha - ihara = yahAM - 213 ihAM - yahAM - 106,360,436 grAdi ihi = isa -- 210, 211, 487 iha = - 235, 450 iMhi - icchA karanA - 43 iMchita = izita - 504 Ida = inca - 27, 11 idiya = indriya - 158 ughADi = kharela nA - 430 ughadhi = - 445 ughADaha = - 408 ucitu - icita - 248 ujhau = utsava - 120 uchala = -260 udyahi = - 247 uchaliu = udalakara - 258, 256, uchalI = 247, 503 368 uchAha = utsAha - 63 uchAha - utsava - 58 uchaga = goda - 80.106 utsAha uchaMgaha = - 500 ujjala = -63 ujAdhi = ujAu - 352 ujjeNi = uavinI nagase - 527 ujjhAuri = upAdhyAya - 62 uThavahi - badate hue unhu = uTho - 124 uThAi = uThAkara -169, 334 uThi = -134, 309 kAdi uThita = -498 uThiyau = --221 uigu = upavAsa -- 347 upacAsa - gumacAsa - 150 sadhyA uriNa = usane - 307 utyai = ur3anA - 453 utpaNyA = itpanna - 535 utapAti - utpatti - 26 uttama = 26, 7, uttara = idhaNuru vana - 160 IsApu = IzAna - 12 ukaTa :- sUkhanA - 168 ukka - ulkA - 512
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 utari uttara - utara = javAba i = utanA 32 456 uttaMga = kaMtrA udahidadatu = sAgaradatta seTha kA nAma - 176 una unnati uddharakha = uddhAra uddiSu usase = - = - - pagAra = upakAra sampaNa = utpanna upaSNu = utpanna upaplo upAsu ura udyama 136 kahanA - 213 upagaI : pAnA upamAve - uraNa mAde arabasI una uri uvaghAra 229 - 506 506 = utpanna huA - 536 262 - 271 25.1 uparaNu = Upara uparahi = kara uravAri = ukhAr3anA pAi 1 upAu upAi - ukhAr3a utpAdi = utpAta = upavAsa uRNA - 72 Ma - - - - 250 263 - upAya - 145 345 - + 140 267 Jud . 411 546 - 355 346 134 25 273 urvazI 1 -85'9 64 ubaranA = upakAra 1 1 345 25 uvara = udara ubarahi = uvari = udara 27 Upara 470 = vaha = uhakI khahAraNa uhi uvvariMja = bacanA uyahivasa = sAgaradatta seTha kA nAma udAca = upAya' ughAri = dvAra usari JAJ = 1 - vahida uhadasa uvahadatta - -- 176, 240 uvahi udadhi - 246, 283 15.1 465 = 366 uDDu = usa = Ugayo = - = avasara * 463 - - 216 4 487 R = shy = usakI '7'7 210 - dUsarA UcAli : burI bAta Uce = Uja = Upara = kaparASTra Upara kAri ubhe 245 - 175 178 / vi 234 4 adita huA - 307 245, 447 - Jud - 220 - 310 - 445 - 347 LLB hara * 66, 11 khar3e hue - 284 Usara - zrIsarA 205, 21, 220 pArI 247 saraka= pArI - 212 - UsAri - = uccAraNa karanA RSi, sAdhu 45 7 46
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ eu eka = eka i = eka- 364 ekkara eka yaha - 311 - + - 85, 86, 306 zrAdi ekakau = eka - 105 ekacitta ekagu ekatu = koI ekati = koI ekanu = koI kelA = 2 505 == koI - 129 121 e m - - - - ekallau = akelA - 157 ekatrati = ikalautA 212 178 ekaha = eka - 146 ekahi = eka sAtha eku = eka 212, 302 Adi egyAraha egAraha = gyAraha - 361 - 130 eThTha iSTa 543 etyaMtari = isake bAda EL MA 47,75,222 - = isa prakAra -- 121, 122 121 eta u itanI I E E etahi etiu = aisA etI me - 366 ete = usI 149, 344, 466 - - 1 346 ebhu isa prakAra - 223, 264 evahi = isa prakAra - go 6.61 evA = isa prakAra esa aisI 315 esaDa = isa taraha - 73 3 127, 176 402 228 ehA ehI = yahAM - 241 361 = isa - eDDu = yaha eho = maho - 402 aisI - 278 aiso = 124 1 sAu = isa prakAra mau oMkAra = - 64 zrIgaraNa = avaguNa - 312 3 = isa prakAra 80, 331, 382, 550 ka kavitva - 22 200 kaitarayu kainhu = kavi kailAsa = kailAza kaisai = kisI prakAra kaisa u = = kaisA 363 kaise = aise - 407 kaIsa = kavIza kacaraNa = karena karapai = kisI kajaraNe = kauna kacanAra vRkSa vizeSa - 166 216 -- = kaSTa - -- AAJA kaTapAla ka Rtri kaiDa = kar3A kadrASa = kaTAsa 126 -- - - - - -- kachu = kaTaka senA kaTakaTa senA 488 kaTakhaMDa -- 265 - 28 3 278 - kAya ke Tukar3e - 256 paudhA vizeSa 174 22 142, 207, 526 330, 454 312 455, 464 zrAdi 158 383 165 177 T --
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaDi - kaTi -- 375 | karaNA. eka prakAra kA mIThA nIbU keDiyala - kaTispala - 64 171, 271 kar3hAu = nikalAnA - 477 karatau = kartA - 423 karaNa = anAja - 36, 47 karatAra = svAmI - 15.7, 414 kampa - svarNa - 444 karaMTa * karaNDa - 260 karaNaH = svarNa - 465 kahiu = U~Ta para savArI karane karaNaya = kanaka - 301 vAlA - 401 kaNvaji = kannaujinI - 270 kAgA = dayA - 68, 45 kata - kaho, kyoM - 155, 244, 343. kalasa = kalatra (strI) - 361 kattha = kahA~ - 341 kalamalI - kanTa - 44 katahurA = kahA~ 324 kalA = 24, 107. Adi kati = kaise - 156 kalAsa = kalaza - 125. 443 kathA = kahAnI - 21, 66 prAdi / kali : kala - 341 kathaMtara = kathAntara - 127 kalimalu = pApamala - 54, 16 kadalI = kelA - 1 kalimalAi = ghabar3Akara - 310 kadANa - kadanna - 533 kalI - kalI - 65 kanya' - kanyA - 300 kaleU - kalevA - 412 kanyA = putrI - 283 phalola - - 455 kanhode = rAnI vizeSa kA nAma - 274 kallolu - prasannatA - 123 kapaTu = kapaTa - 307 kalhi - kala - 464 kapAla = - 378 katra = kavi - 8, 22, 29 kapUra = + 412 kabar3a - kapaTa - 18 kapola - gAla - 378 kapar3e = kapaTa - 263 kamala = - 14, 174 kanagA :: kauna sA - 154, 162, kamalAde - - 273 kisa 166, 316, 425 kammU = karma - 321, 517, 528 | kavaNAI - kisI ne - 75 kAma = karma - 538, 547, 548 kavaNu = - 104,140,262 kaya = ke, kraya - 36, 201 phapitya = kaithaphala - 172 kavi = kimI ko - 403 kara - hAtha -- 148, 227 / kavaraNe - kisIkA - 222 karaI = -- 45, 50, 51 prAdi / kayasa3 = kaMsa] - 366 karakaMkaNa = hAtha kA gahanA -84 | kavi = -60, 266
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavitta = kavitA - 21 kAmiNI = kAminI - 244 kavinha - kaviyoMne - 15 kAya - zArIra - 377 kATa = -43 // kAraH .. sarapoka - 263 kasira : vRzi = 169 kAraju - kAmaM -360 kasu = -61, 126 kAraNa = --53, 162, 324,421 kaha = kyA - 144, 224, 465 / kAsa = phala - 210, 336, 430, kahA = kathA - 16, 77, 111, - / / 476, 477, 477, 471, 4.76 127, 156, prAdi | kAlA = kAlA mRtyusAmAna -226, kAusariMga = kAyotsarga - 36 kAkara = kaMkara - 240 kAlakuTa - kAla kuSTha - 384 kAkha = 63 kAli = kAla - samaya - kAculI - kaMculI - 134, 136 | kAlI - kala - 233 318 kAcha : - 434 kAlu =mRtyu, - 226, 366, - kAja :- kArya - 207, 216 437, 460, 78 kAjiniya nijakArya - 546 vAla = kAla - 345, 346 kAji - kArya - 144 kAlhi = kala - 343, 407, 435 kAju = kArya - 17, 113, 214 - kAsu = kisake - 222, 347, 450 465, 567 pAhA = kyA - 341 kAdi kATakara - 70, 65 kAhi -- kyoM, kyA - 201, 352, kATha - kASTha - 32 367, 363, 417, 471 kADi :: nikAla kara - 235 kAhu - kisIkI - 115, 181. . kAraja - kaSTa - 156 kAhe : payoM -312, 315, 404, . kAr3haNa hAra = nikalane vAlA - 232 kAraNa - laljA, maryAdA - 39. 461 kijjaha = karanA - 46 kAriMga -. kAna -66 kittarekha - kotirekhA - 273 kAthu = katthA - 175 kiraNa : -5 kAna = kiNa = 126 kAnaDi = kapar3I - 27. kiNNu = kyoM nahIM -252 kApaDu = kapar3A - 325 kitti - kotti - 45 kApara 4 kapar3e -112 kina = kaime - 615, 4.76, 37 kAmakalA - -676 kina = kase - 21, 236, 346,kAmavANa = - 100, 118 [ 372 474, 475 461
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 kiga = kima prakAra - 48,379 , kuyudha vikRta vRddhi - 11 tumai - kumati - 11 kumariNavara - khoTA mUni -101 kiraNa = dosti -- kumAra :: kumArI -- 235, 2.85, 346 kiriyA :- kriyA - 523 kumarU -- - 234 kirAi = kisa - 17 kamAriha .. kumArI - 203 kisAhI :- kimIbhI - 2 kumAri = kumArI - 278 kisi - - 207 tumAri = -1% kisI -- kaisI - 89 kRmA :: kumAra - 124 zigu = se phise -- 177.261,315 / kula = vaMza - 46.66 kisubaI = kisakI - 84 67, 72, 184, kiha - 463 kuni = kula - 23. 5065.28 bihA :: kahA~ 267 kunni = jAti - 44, 158 phorani - Rti, parAM - 6, 436 lu : . kula, vaMga - 626 kilamAgama :- krIr3A karatI huI - ha. lAgi - 1 vilI - - 165 kubatilala = kulatilaka - 68 kolI - kola - 151 tulamaMDa: kulamaNDana 55 kunA kucalA - 446 jabahu ... kRlavadhu - 206 kurumma :: kukarma - 3.5 kulIya jAti - 1462 buvaittara :- kukavitva - 25 kubar3I = kubaDI, bInA- 6 kacAlI -: khAMTI cAla - 381 kuvaraha -: kumAra ke - 81 kumhAra ... -446 kRri = rAjakumArI - 21? buTTAla = kutsita - 27.3 sanAlA = 113 kurava = parijanaloga parivAra * 6. kuhanI = kuhanI - 3:38 kAjala - - 173 | kaTai kananA 613 kuArU -- kora' -- 4.53 kUTaggu - -243 kudAla " becaMgI -- 378. kaTa -- kuTila -- 35 kutArahi = kuhAnA - 215. kau : yuga - 381 jaya kudhanAtha - kaDU - bApaTa - 51 kuddhi - Rddha - 224 gI - 427 kuputa : gutra - 136 . karu = vATara -33
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ kubaDa u :: baDI - kUjA = kudhA - 57 keu - ketu - 13 ketaku kitane hI - 127 ketta kitana kevala = kevaDhe kA kaise : = = = kena lagANu kelA = keha = kyA 323 kailAsa = = kubaDI - 400, 407 377 = = koila 175 - 458, 456 koTa kAMDi = karoDa - 130, 135 - 184, 185, 361, 406, 452 kaoNDI = - 61 kautUhala = kotUhala - 320, 35 kodai = cAvala = 406 15.5 kopar3a = kupita komiMja ko prita 133 = = 166 = kevalajJAna 546 33, 412 kailAza - 262 30 14, 156 kISu = krotra - 170 246, 266 kolAhalu zora - 123 kolI = jAtivizeSa - 43 = kovi koI 36 = kosa koDa = krodha 470 kauna -567 kauvi = koI - 145 kaMcaraNa = svarNa - 36, 426, 27 kaMcaraNade = - 271 kaMjurI = dd - - - - 18.7 - 8 kabulI hAthI - 373 kuMjara kuMDala == kAnoM ke prAnUparaNa - 166 - kaMdalaha RSi = krU cU kuDalapuru kaMThArohaNa = kaMTha kA rukanA 5 maThimalA 370 kaMsa = nAtha 156, 303 64 = = H .. = kandhA 358 kAMti = sundara - 273 kiMkara sevaka 411 Axe - - kuda = eka puSpa kumI pAka = gvAlau = - - 62 4 245 sa 183 khakhadi = kaThinAI - 143 khaciya = khIMcanA hai khasi = kSaNa 142 vaDaga :: talavAra khatrI = kSatriya - 66 kha - - - 65 khayara = kharI = khar3I, zrapya - 181 . 410 nizcaya udala = khAja = khAdya padArtha cArapAI - 225 khATa = khAI vaDaga '425 kha. na = bhaNDAra - 1 218 44 - - 514 7 107 khAlI picakA - -T 413 181 176, 215 -- 6 156 377
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAur3I = gauDI - 201 gagana - AkAza - 323 gagana gAminI yAkAma meM calane vAlI.. skhAlu = camar3A - 477 khi - khinna - 356 khitti = kSiti, pRthvI - 1 khinnu = 540 khiyAta = khyAti - 350 khirI = - 172 sIci = -166 strIgovari = kSINodarI - 106 khIra = kSIra - 412, 500 khajAi- khujAnA - 418 / khU2 = kSaya honA - 226 khUTana = khulA - 345 khetapAlu = kSetrapAla - 10 svadaMta = khodanA - 347 kheja - kheda - 306 khemu kusala = kSema kuzala - 114 khena = - 262 khAMgharu = -163 strocI = TedI -- 4.5 khoce - - 377 khoju = - 242 khoDa = khoTa - 238 khoDi = khoTa - 130, 1488 baMDa = TukaDA - 40 khaMDAgaru = talavAra - 65 khama = - 356, 343 khA~Da - - 412 gaja = hAthI - 345 gajagamaNi = gajAgAminI - 976 gajahi = marjanA - 266 gala = - 456 gaha -- kile meM - 457, 458 gaDabaDa = gaDagaDAhaTa - 263 gahI - - gar3ha = garagaha = samuha - 466 maraNaharaniya = gAvara banda -- 3 gaNu == - 544 gatahi = -306 gayavara = hAthI - 6.53 gayaMda = hAthI -- 346 garama = abhimAna - 141 gara = abhimAna - 226 | garaha = vizvAsa - 400 | gariTha = gariSTha - 13 gama - adhika - 223 . garuda - baDe -- 268 gasvau - atyaghiyaH -- 526 garuGakeja - gADakaMtu - 508 gala = -14 galiya - -44, galIMdI -- 72 gala - gardana - 374 mari = gAro - 376 ganma = garva - 52 gaiyara = hAthI - 23 gaidu = gajendra - 23
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAta - gavAI - - 125, 280, 321 ganu = gavaM - 50, 387 gItu - gIta - 60 gavekiMu = talAza karanA - 222 gIddha = - 162 gasa hi - asanA - 221 gIya = prIyA -16 guTikA = - 288 gahagahai = gadagada - 177, 448 / gur3I = - 503 gahagahI = -164 gugaNa = 7, 45, 3060, prAdi mahagahe = guNagA = - 272 gahavaraha = vyAkula honA - 271 murAriNahi = guNanidhi - 15 gahiu - - 564 guragadatta - - 150 gahiyAi = TaTolanA - 384 guNapAla = -- 186 gahira = gahare - 341, 256 guNamitta = guNamitra - 508 gahirau - 165 guraNArA -527 gahirI = gambhIra - 356 guragakaI = guNavatI - 532 gahI - -312 guNavai - guNavata - 51 gahora - gambhIra - 138 guragavAla = guNapAla - 88 gaha - dukha, Agraha - 408,311 guNi - - 136 gaho - liyA - 268 gumoda = - 158 gAja - garjanA - 23, 356 guNaMga = gRNa sampanna - 118 gAjai - -165 gRNAhi :: -12 gAri - mAMTha - 57 gRpata = gupta - 308 gAma - grAma - 33 mRpatti = chipI 255 gAmiNI - gAminI - 288 gRpati nihA.- guptanidhAna - 188 marata - zarIra - 372,414 guma = - 346 gAdaha - gadhA - 374 | gura = -518 gAla - - 477 guru = vRhaspativAra - 26, 55, 360 gAli - galA denA -546 gusai - svAmI - 156 mAliu - -517 | gusAI = svAmI - 323 gAlivi - gAlI - 227 musAIU = svAmI - 157 gAvahiM - - 60, 125 / musAirigadevi = gAMsvAminIdevI - 16 gira - parvata - 227 gUgari = mUjarI - 130 giri - - 452 | guDa : mUDI - 28 //
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 gUDha - 183 gela = maila, mArga - 461 gopAla gophaNI golaka govahi = gopahi mohilI sAthI - 150 gaMgAde 276 = = gAMTha: = 476, 513 gopayA, patthara pheMkanekA zrastra = gaThi gAMTha - 68, 218 su gaMjara : = apamAna - - 71 jiya = naSTa 150 gaMbhIra = gaMbhIra 341 = gatha = 553 gaMdhabbu = gaMdharva - 321, 355 gaMdhi = -- 446 govai = gaMdhodaka - 168 gaMSi = jAkara - 234 gaMbhIra = gaMbhIra - 256 - 96 gharaNa : -- - = = 443 pAnA - 322 ghar3ahaDAi = 125 ghaDiyAra = ghaDiyAla - 164 ghar3I = gar3I - 6, 165, 332 - - bahuta 44.7, 607 ghara 128,405, 405, 526 aNNAM = pelanA 405 zramahUna dharaNA gha 206, 346, 423, | ghazAha dharaNI = dharaNe 453 ghara = 136, ghara ghara = bara = strI - 31,45, 46 gharavaha = ghara meM - 212 gharaNI = gRhiMsA - 5.33 dharI = gar3hI 84 121 ghalahi - calanA - 276 gharaNA ghAu = vAsa ghanA, bahuta 40, 320, - 174 aNIka - 346 ... = 6nA, bahUta - 405 ghanI 276 zrAdi bahuta 22, 31, 388, 445 ghora ghorU ca Adi - = h 266 ghAtra ghAgharo = jhAlara ghATi = ghaTiyA 414, 406 ghATi = kama - 266 F - ghora 57, 112, 131, ghAlai = mAranA gha=ghI - 422 = tyakta 18 43, 231 376 - - 1 L 1 r - 100, 165 - 536 31.518 chor3o - 518 - 543 caijju caivi = cayakara | ghaDa = cAra 141, 504, 516 sujuka = cauka 60 navaku = cavakI 511, 534 125 532
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ udaha caudaha - 202, 234 cacadisahi = 470 caupaI baMdhu = caupAI chaMdameM 25 10 = upar3I 232 caupaTTI cauraI - 546553, cacapAsahI = cAroM bhora - 30, 226 caurAsI = caurAsI - 266 carI caurI, vedikA, caMbarI F 60, 125, 443 caudara = cAra varNa - 516 uvaNa 'cauvaraNa = catuvaMdana, cAra muMha vAle - 54, 26 106 car3I = car3e - = = aa = catuvidha - 11 cauvIsa ubIsa = causaya = * caka = kahA cakacatra 45.5 makacati: cakanAcUra 345 cakka = cakra - 354 - - - - - - cakkanacha caba kesari = cakrezvarI - 10 67 cakha - cakSu caDadda = char3I, car3hanA 304, 363, 460 caDAI = ladakara car3i vaDiya = car3A 162 vaDiyo = Divi - 6,11,37,38 436 = car3hakara -- 202, 454 80, 160 car3hakara - 266 + - - 447 - 31 240, 268, 127,370,422 161 - catura camaka camara = camaru = ghamara gharaDAi = varavarA 313 caraDu = caraTa, luTerA - 35 caraNa = 234 caraNu carAcara = cariu carita carI = dUta - 107 =-5 - F cahu = = cAu = dhAva cAuraMgu cAyaru = carita 13 cArau = ra caSai = kahanA - 50, 52 carma = camar3A 44 = cAra PL = " L .. - - 186 - 416 - 446 185 = 4 - - - 216,523 5.2 18, 546 - 440 - - 526 68236 caturaMgiNI - 451 Baba - 162 1 468 51, 367, 523 cAru = sundara - 36 cArudatta = 180 cikkAra = cIskAra, pukAra - 346 346 citta mana 246, 276, 113, 332,357, 441, 406 cittakAra citrakAra vittaha citAu citi - {=5 citra - 21, 84, 237 - jisa - 401 104 citta - 330 cita - 65
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ cha citta ra = -334 150,167,25.5.196,446 cittariNa - citraNI - 277 caMpAvamaNI -- caMpA ke varSa ke samAna nittareha - cittarekhA - 232 -14 cira - -438 caMpiu = dabAnA - 228 cihara - romAvali - 66 cAMcurI - candhu, coMca - 1621 dhIra = kapar3e - 61 vita - citA - 264 caityAlA = caityAlaya - 77 citAmaNi = 288 cUr3a - cUr3A - 215 cirojI - - 416 cUr3a mariNa = cuDAmariNa - 306, mar3I = coTI - 323 cer3a = sevaka - 354 coju = camatkAra - 220 coTI = - 372 3 = - 166 cauSDi - colI, (colavaMgI - chabjada = zobhita honA - 45. iTaGa = chaThA - 530 khora = - 35 / / chAu = chipanA - 225 corI = -70 228 chattadhAri - 45.2 caupahI - chattA - chatra - 62 caupur3I = kamer3I = 236 chattIsau - chattIsoM - 44. 162. saMgI = sundara - 281, 343 chappana - -553 baMda = candramA - 62, 183 cha sahasrA = chahajAra . 451 caMdrakati = - 445 caMdaNa = caMdana - 53 chahamaya = -553 caMdappa? = candraprabha - 4 chAr3o = - 315 badazikhara - - 456, 42 lAmAu = chipakara =. 340 mandrAmatI = -275 chApa :- chApA - 223, 433 caMdrAvaNI - candravadanI - 155 chAru = rAkha - 494 caMdu = candramA - 12, 26 zAha - - 552 caMdela = -466 chAMha = chAyA - 456 caMpA = -173 / choni = chIna - 34 caMpavapurI = - 535 chIpI ::. nipaTo - 35ghaMpApuri : caMpApura - 105, 123, / buTa = - 646 - 431
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ Du zIghra 425, 538, 546 -- churI chuhArI = chuhAre = - = = chUTau chUTanA - 346 ailI = bapharo 375 cholA jo = - - 183 + choD = sneha - 326 choDa oma - 344 chaDi choTakara chaMdu chaMda - 14,15, 20, 328 ja6 = jo, jaisA, yadi, jaba, 154 = - 20 23. 118, 131 142, 166. 167, 216, 247, 252, 316305, 335. 480, 437, jAkara, 383, 32, 333, 412, Adi jagavi - 351 jatI = janI jainI " jaiyaha = jayahu jahara - - 175 jaivI jaise = jaise 34, 413 - 465 jaisai = jaisavAla = jAti kA nAma jaha jau = jabhI - 355 = jAkara 267 = - H - - -T - 1 - - 65, 365 - mai - 33, 171,472 454 jaksa = pazta 11 jakkhiNI yakSiNI - 331 - - W - 73 YE - jagaraNastha - jagannAtha 6 jagagAha 11 jagat ke nAtha - jari 336, 148, - 3 | jagattaya = jagattraya jagamagaMtu = jagamagAnA = = 6 ka jagu jagatta jbhati = zIghra 26 jarA jama jaratha = jarAriMga parI - mAtA 1 ubhAraNa = dhyAna 5.30 jar3ita = jar3I huI - 134 jaDiya = = H ja Shi Sw jayadattu jayabhitta jayasAru = F - - - - A pitA jAnane para 1 - jagaNa 230 jaspAi jagAbai = batAnA = 467 mata 266 ja spiDa = paidA karanA 388 jaNu = jaduhava yAdava - jana = 40 22 Adi 25 154 - - 35 - janamu - janma - 424 japatra = japanA - 52 jama = yama 12 jammu = janma jaya = jayakArI --- 223 5 - - 56, 305 - 1 jaya jaya kAra 330 * 505 jayajayakAru = jayajayakAra - 35.6 - 506 466 461 223, 315 261 -- 9, 8, 59, jara = jarA, buvApA jarA = buDhApA - 516 - 508 -10 & yd
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 asa - pAnI -.36, 53, 60, 667 / jAga = - 165 jalajadda = jaladhi - 165 jAgai = jAganA - 210, 211 jalajaMtai = jalajaMtu -- 161 jAraNa, jAga jANau = - jaladevI = -247 103, 66, 176, 442 alavA hu~ = - 166 jANi = - 64, 102, 131 janasajju = -518 274, 420, 448, 462, 466, jalaha = - 458 532 jalahara - - 351 AriNaya3 = jAno - 40 jali jali. + 456 jANU = ghuTane -- 01 lI sa .. - 114,128, jalu -- jAla - 166, 232 541 jale = jalanA - 414 jAti ..... - 26, 320,322 java = jatra - 162 jatru :- - 240, 251,448 jAtipAti = - 373 456 jAtiphala = Ayaphala - 171 jahi = jabase - 323, 226 jAtu = kadAcita - 51 javahI = jabhI, - 35, jAna = jAnanA - 266, 356 425, 426,515, jAbu = gAla - 406 adhu = jaba - 166, 131, 306 jAma nAma = bAra bAra - 344 366, 223, 216 jAma = jaba taka - 106,145, 153, jIjasI - jIyaMjasA - 318 jasavai -. yAvatI - 532 jAmati - janma grahaNa karate ho masu = yaza - 2, 14, 64 jahAM = -81, 136,160, | jAmahi = - jaba 262, 327, prAdi jAyau = jahi jo, jahA~ - 14, 31, 367, | jAyana = yAdava - 461 Adi jAla - - 476 jAi = gaye, jAnA - 48, 57, 62, | janu - -233 jAivi = jAkara - 132, 136 jApati = - 204 146, 516 jAlAmAlariNa : jvAlAmAlinI jAi rAI -426 devI - 10 jAi -- jAti - 173 bhAmA uca ". japApuSya - 133
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 jagadatA / 401 jAsu- - 307, 376 jima = jisa prakAra - 221, 262 jAhi = AnA - 33, 70, 74 Adi | jima = jaise - 62, 224 jAhI .. .. ! jiu = jInA - 314, 315 nADa = -- 131, 122 | jimaNAra = jImaNavAra - 124 jiu = - 374, 4-3 jivAyo = jimAyA - 145 jigaNa = jina - 7, 6, 132, 148 jisu = jisako - 100 jiNapAhu = jinendra bhagavAna - 45 jiha = jinhone - 7,86,326,666 jiNadatta / jihi - jo - 372, 486 jiraNavattaha 2,16, 116, 130 jIu = jIva - 221 jiraNadatta hi / 116, 401, 210 = nAyaka kA nAma jIudeva - jIvadeva - 46, 472 jIta = jItanA - 358 jirAda jIti = jItakara - 130 jiema deva = -262 jItu = jIta - 327 jirAnAha = - 434 jIva = .. 6, 45, 231 mAdi jiraNa muvariMga :. jina mandira - 154 jIvai = jovita rahanA- 388,479 jisarAvara = jinendra deva - 1. 14.25 jIvau - - 156, 476. 477 jiNsutta = jina mUtra - 55 jIvakahu - saperA - 486 bNiharU - __ - 155 jIvadayA = prANiyoM kI dayA, jimida = jinendra - 245 jIvade = - 475, jiraNa = jinendra deva - 3,71, 51. jIvadeu - jinadatta ke pitA kA nAma jina = - 522 - 45, 60, 108, 113,131,156 ziNasara :- jinezvara - 314,360, | 473, 481, 507,534 jauvadeva = jinadatta ke pitA kA nAma jiNeda = jinendra -3, 317 -- 257,261,318,36,488 jilya = jahA~ - 345 jIvara vaha = - 37 jitanu = - 220 jInaM jasa = jIvaM prasA (seThAnI kA nAma) jinha - -65 - 45, 46, 386, 507 jina = jineMdra jIha = jIva 401, 476 jinadatta - 128, 548 'yAdi | jUgala - yugala, donoM - 62 jinabaha: -532 jujha - yuddha - 4.71 jinu = jinako - 1 | juna = - 522
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 juvA = jumA 76, 156 / joyasa = dekhanA 4.3, 550 juvANu = sudhA - 66 joyANa = yojana - 23, 163, 165, juvAra = jumArI - 128 judhArita = jubhArI - 68, 73,129 / jovAi = dekhanA - 17, 157, 306, juvArinha - - 130 310 juhAra = - 117 jovaraNa = yauvana - 64 jUDa juTa - 25 johi = - 371 juDau - bAloM kA bAMdhanA - 218 / jaMdha = jAMgha - 12 jabaha - japA - 330 jajogu = yathAyogya 67 jUyA :- -- 70, 142, 134 jaMtu = jAnavara, pazu - 65 366, 387 | japai = kahanA - 300, Adi jahi = - 173 jaMbu -- jAmUna -- 171 jaThI = bar3I - 43, 33.6, 423 jaMbudIpu = - 30 jetaGgau = jitanA - 33 oma = usa prakAra - 16 jevaNa = jImanA - 124 jamahu - jImanA - 124 ma.kolai = -164 jehi = jisane - 27 jhaiti = khIMcakara - 322 jaise = - 428 jhati = zIghra, - 300, 543 jo = vaha - 5,76,202,210, bhAdi / bharaNA = - 171 joi = dekhanA - 54, 152, 516 jhAi = dhyAna - 546 joiraNI = jogiNI 538 | ] bhADi = jhAr3akara - 478 joisa = -442 jhAr3e :- - 236 joisiu = - 442 bhANa - dhyAna - 397 jAsI = jhAraNu = dhyAna - 366 joisu - - 441 jhAlA = jvaal| -- 226 joga = - 376 | jhAvaha = dhyAna AramA 54 jogaNA - jugana - 24 bhulAi = jhulAkara -- jouriNa:- -451 jhaTa = - 426 bor3i = jor3akara -5, 115,135, mahaMu = jhUThA - 146. 400,4:3, 148, 220, 376 Adi jotiSa = jyotiSa 65 | aThiu = bhaTa - 58
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ jhahI - 403, 408 bhaMsahi = jaka baka karanA 306 / bhaMga - kUdanA - 378 - 364, 280, DAyarI - sthAna - 65, ThAra - +210, 228, ThAlau%3D bekAra - 336, 343, ThAlI = bekAra - 336, 343, mahari = Thahara kara -201, ThAho - -342, lie - -170, Tiya - -268, Theda -- ra lIya = chor3anA - 307, rApuzu - -405, Treki - TekanA - 346, reva = bhArata - 211, ThaDyo = ThaharanA - 266, Dagar3agArA = DagamagAnA - 243, DarAhi = kae - -135, Dara = Dara - 346, gayA = namaskAra karane yogya-16, | DasaNa = dAMta - 346, 378, rAyau = sthApita kiyA - 176,218, | sagI = -17, 327, Dahau jalanA - 13 ThavaraNa = - 162, 4hI = ghoSaNA - 348, Thavastu = sthAna - 104, sAr3I = DAMDI - 122, ThaviraNu = lagA rahanA -68, DAhau = kaSTa denA - 230, ThA = sthAna - 151, DAhu - dAha (cisA) - 22, ThAi = sthAna - 22, 34, 146, 172, DonArI = vRddhA - 215, ........ prAdi homa = - 217, ghAu = sthAna -6, 61, 103, ... Domu = bAMDAla - 212, 232, 233. .....grAdi, Dora = Dore - 106, ThATa = gaurava ke sAtha - 352. Dolaha = DolanA - 401, ThAThA = - 444, 456, holA = - 122, ThAu-khar3A - 267, DoMgara = patharIle TIle parvata - 348, ThAr3ha = khar3A kara diyA - 76, DAraNa = sthAna - 252, chAraNa = ThAna kara ( nizcaya karake ) Jlai = pighala jAnA - 101,
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ DhAli = girAnA - 386, 420, gAi - nAma - 31, 44, hIkuli = - 457, gAu . nAma - 515, gAgA = jJAna - 18, 523, 538, 57.1, - -488, gAvaMta = jJAnavaMta - 525, gAmi = napinAtha - 7, NAme:- nAma - 527, emiu :: mazAra ka ... 4:8. zAsata - nATa karanA -- 141, NamoyAra = NamokAra maMtra - 158 NAsi = nAza karanA - 7, gAya 3 - 520, ragAha - nAtha - 310,482, gagAyaNa - nayana -60,486, gAhizA rezama = nAmi narezvara - 1, zAyaNu = nayana - 397, 484, ragAho = nahIM - 154, sAyira ! = nagara - 222, 263, gAha = nAtha -- 420, 421, gAyarI = nagarI- 266, 345 / / / raNAMkara = apagadhI - 35, Nayaha = nagara -- 40, 472, rizamAsi = nivAsa - 527, gapara - 426, 514, NitrakArarisa = binA kAraNa - 545, sya rai - - 427, giAmmaviyaH = nirmANa karanA -313 mArAgAha = - 471, Niya :- nija, nitya -- 53,68, gArayahi = - 427, 110, 158, 221, 318, 544, gagaravai = narapati - 416,436 | zivamaNi = nija mana - 162, 416, para = nara - 34, gapareMda ..: narendra - 268, giyare = pArA - 7, gAva - nau - 135, NiyAgaNa = nizcaya - 314, 533, gAbaha = namaskAra varanA .. 8, gisama = nirAma - 501, svagaha = navagraha -13, giru = nizcaya meM-58,116,215, hi :: namaskAra - 3, 44, __416, 5.16, 526, 545, gAdi - 421 // rizaraMjana = -462, gAnidhi - namaskAra -1, giNa siMha = -564, gAhavarA - abhiSeka - 528, zisuNa - suno - 470, 536, gRha = nakha - 65, misurAI = -2, gAhara = -- 21: sisuNahu = gunoM - 32,256, gAdi nizcaya se - 12, NisuNahaM - suno - 404, gAha - nahIM - 402, NimuriNa = - 83.134, 406,
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ fing[gada == suragohi = - 46, pidiyai = nindA karanA = gIMda nidrA 502, gosaru = - 517, = nandana da raNaM raNa kAru = lagji taNiyA taNI = = 423, 536 77, manA karanA ta tai = tUne to - 107, 222, - 315, teharu tau = to tantra- 73,74, 106 116, ----- zrAdi tae = - 470, takka, takku = turka - 14,64,522, tabakate = tAkate haiM - 68, sAI = vizvAsa karanA - 346, 361, taragaDa, taU= - 67, 183, - 594 C = so niphala - 260 = ragu - nahIM - 305, mi neminAtha meri Rta ( dizAdeva ) - 12 talinI = 8, 7 - - - Guan Xin -- 50, - YOR = taraNa | = tane 386, = kA - 32, tathyoM tatzru tAM - 345, - 381401, 482, taraha ] - 93,66,213,238, 365 385, 404, tano - 100, 126. tapar3a = lapanA hai, camakanA nA lapa 1 1 narA - taraNI = sUrya- 45 3, tarivi = vairakara - 256, -- = taru = Ladk taruvaru = bar3e- 2 vRkSoM ko tala = taTa, tale, nIce - 263, 266, 347, 48. se hai, 512, - 254, 262, tasa = usakA 2, tasu = usakI tah = 18226, tava = tapa - 437,538, 536,540, tava, tavahi = - 66, 82, 457, tabu = usI samaya - 104, yAdi, 110, tavolu = tAmbUla-pAna - 124, - = = - - 133, 436, A 24, 23 taha - 527, tahA~ usI sthAna para - 132, 136, = 160,........Adi tahi = jahAM ] - 30, 31. usakA 46, ------ Adi, - 18, 37, 40, 125, "Adi, 346, - "mAdi Adi taha = to 162, 216, grAdi, taho - 60. - 528, nAu = tADai = tADanA - 366, tAriza = unheM - 4200 nAta = pitA 148. tAnA = tAta Yoo, tApahi usase - 542, - ...Adi
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 tAma = usako - 106, 145, Adi / tiya striyA~ - 76, tAmahi = usa samaya 225 tArAde - tAruNI tAla = sAlA = tAlu tAlu - 326, tAsa - usake - 346, -- + tAsu = usakA 23," tAha usa, unheM 366, tAhi = use, taba - 74, tArha unako, takha 1, 223, C 45.7, tiu lie te 322, 368, - tirie una- 71, 185, 342, tithi = tona- 51, - - 275, taruNI - 335, Adi - 282, - 226, = - 62 - - - tiraNu situ utanA - 220, = titthu = vahAM 261, 416 Adi tina - unheM - 82, - - -- - 447, tinasi tinase 365, tini = taisI - 333, 416, nini - 516, sinmiu tInoM - 344, 442, dinboM tInoM - 316, tinha = unake - 338387, tinhaI unheM 170, tinhi = unheM - 204, tinhu = unhone 42, Adi = tinha kahu : unake - 115, tintu hu~ = tInoM - 366 timira = pra'dherA - 286, - Adi, -- aravi "zrAdi, tiyAtana kI mAlA 1274 tirai = tairanA - 260, tiriya= strI - 258, " tiriyanu - 438, tiriyA = strI - 427, tirivi = = tirI = strI - 278 306 tila tilaka tilaka = tilottama = tilAMsabhA - 376, tilaMga = telaga - 270, = = pAra karanA - 222, = tisa - usakA tisu = use - 335, tisudhi = trizuddhi 516, 146, tiha usa = tihAM = vahIM - 151. tihi = usake 47, Adi, tihu za -- - 365, Adi, tihukAla = trikAla - 186, tisakA - 1000 = liha ko tivaraNa tribhuvana 6, 24, tihU = tIna - 421, 430, "" - 182, tI u tIjai = tIsare sIjI = tIsarA 342, 546, 348, tIna tIni tIna- 410 tIniu = tInoM - 344, 361. - yadi, ...... 167 PS5, sInmau = tItha Adi, -- zrAdi, 62,.....krAdi, - - tInoM - 331. striyoM - 535, Adi,
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 165 tIyA = striyoM - 369, tuhAra u = tumhArA - 113, tIra = - 465, tuhi = tujhe - 63,..... Adi, ttIrahi = taTa para - 261, | tuha = tuma - 5, 16,"'"Adi, tIsa = -363, tujha = ........" -- 221, tU + - 302,...."prAdi, tujhi = ........ - 521, sUTau = TUTA huyA - 483, tujha = ........ - 206, 501, tUThau - tuSTha, santuSTha - 2, 330, tuTha = santuSTha - 54, tUThahi = santuSTa - 336, tuDi = aTi - 364, tUThI = santuSTa - 16, 57, tuNu = - 1361 te = ve, tere - 11, 44,....."mAdi, tuma = -73, 110, 143, teu - yaha - 340, 450, ....... sAdi, tez2a = nAma - 181, tumha = -131,.....'sAdi, tega - usane - 132, 146, tumaha = tumhArA - 113, tetau - utanA - 63, tumi = tuma - 403, 406, tena = usakA - 411, tumharai = - 472, tama = usa prakAra - 16, tumhahi = tumhAre - 406, 467, saraGa = terA - 167, tumhahina : -516, terahama = - 26, tumhArau = tumhArA - 420, 430 / terI = - 376, tumhArI = 106, 362, terau = terA - 39, tumhAre - 404, teva = - 359, tumhArI = tumhArA - 422, tase = vaise hI - 34, tumhi = -73,..... adi, / seso = - 428, ture = ghor3a - 121, tehi = tujha se - 336,..... mAdi. turaMga = ghor3A - 651 to = taba - 306, 477, turaMtu = zIva - 162, 264, soDa6 = - 542, turaMtau - - 228, toDi tor3akara - 345, turatA = zIghra - 224, toDita = toDatA - 345, sulahatI = tulA rAzi - 26, | tor3e = - 536, tuva = tujhako -- 10,56.84, 112, toraNa - - 284, 443, 216, 223, 'toli = lekara - 265, tuha = tumako - 55,..... prAdi, / tovi = somI - 76,
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 solu - mUlya - ...... bhASA = pokalI - 287, sohi - sujha se - 17, 48, prAdi, tohI = tujhe - 343' sau = to, taba - 73..36.2, TaTa -- dekara - 2, 186.363.478, tauhi = tujhe - 354, daijU = denA - 303, saM - usako - 152, daiya 8 deva -- 482, tasarA = usI kSaNa -81, daiyA = deva - 155, taMkhiNI = tatkSaNa - 327, daivi = deva - 313, taMta-maMtu = taMtra-maMtra - 65, | daram = dravya - 415, taMda = - 136, dANu = dapaM - 7, tabola = pAna - 61, 82, 218, dappU -- darpa - 227, taMvola = pAna - 413, damai = damana - 158, tuga + Uce - 36, daya = dayA - 6, 525, dayA = - 42,43, 517, dayavaMta = - 536, ghakA = usakA - 75, dayavaMta = - 54, thakkiA - thakanA - 169, dravya = - 446, thATa = ThATha - 454, darasAraNade = darzana de - 275, thAisa = snar3A - 531, daramana = darzana - 101, dharaNa = - 500, darasiNI = dazinI - 288, thAkai = akanA - 207, darasahi, = dikhAyo - 320, thATu = sATa - 281, dala - senA - 452, 460, 465, yAe = sthAna - 6, dabar3I = draviDI - 2.71, thAraNa = sthAna - 11, davarago = - 172, thApi - -446, dastra = dravya (dhana)- 71,135.520, thApita = sthApanA - 268, danu = dravya - 130, 131, 14 zrApiyo = .......-- 426, 338, 387, 406, 411 thApe = sthApita kiye - 443, / daviNamitta = - 508, bhAlu = 467, 1 = stuti - 16, damApura = - 136, beI = milI - 288, dasa = 10 - 27, 136, bogavahi = - 183, daha = daza - 415, 436,451,452, daza =
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ dipe dahA - agni, jalAnA - 12, riThiya - dekhI - 30, dahadiha = dazoM dizAeM - 265, diThiyau, diThiyaU = dekhA - 114, dahiu = dahI - 424, 154, dakSiraNa = dakSiNI 270, 460, | diTa - dekhI - 85, 487. dAijI : daheja - 126, hiTu = dikhAmo - 326, kSAraje ! = -236, dila-maMtu = dRr3ha maMtraNA - 103, dAijo = - 445, diSaNa diyA - 126,222,418, dAijo = - 285, viSNu ! =de diyA - 16,444,45, dAu = dAva - 126, dina, dina - 56, 127, 151, dAkha = - 63, 171, 412, 211, 337, dADiva - dADima (anAra) - 413, / dinna = diye - 236, dANa. dAsA = dAna - 45, 4, 50, | dinnU = diyA - 265, | dipa ] = camakanA - 24,44,68, dAtalaya = hasiyA - 378, dihi ! = camakanA - 41,86,65, 266, dAna, dAnu - - 140, 285, darzana - dAnI - 276, dAma : kImata - 34, 61. 103, diyA = diye - 265, mRdrA, 126, | diyau = denA - 2, dAmu = eka sikkA - 72, 82, divapAlu = - 181, dAridaha = - 526, divasa = dina - 63, 340, dAridda = dAridra - 276, divasaha = dina meM - 502, dAruNa = bhayaMkara - 225, divasI = divasa - 340, dAsa - - 167, 244, divAI = dilAnA - 363, 515, dAsi = dAsI - 63, 116, 542, divAe = - 170, dAhiNa = dakSiNa - 30, divATaNa = rAtadina - 335, die = -184, disa = - 461, 4.70, disAla = dikhalAyA - 105, dimAi = dizAe~ - 306, dikhAlADa, dikhAlAhi- - 70.235, | disaMtara = dezAntara - 136, 363, dikha = dikhalAI denA - 353, 387, dila = dRr3ha - 482, disaMtaru = dezAnsara - 140, 388, dika = dekhI - 224, 386,404, niTi = dRSTi -- 71.75, 100.286, | diha = dizA - 436,
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ = dihi = detA hai- 140, doDa = dvIpa - 166, 167, 541, dIja denA - 48, 110, 142, 144, 147, 382, dIya - dikhAI diyA- 616, 506, dRSTi dekhane para - 314, bor3a vIra - dekha kara - - dIdI dRSTi dIThu = dekhA dIThe = dIkhe - 386516, 441, - = dIsA = dIna - 144, 504, vINA - dIna - 400 dI = diye - 16. dIna = dene 374, 106, 312, yadi, 448, 11778220. 424, 436, dInau = - 166, 533, donaha = dIna - 416, doniu dIno = lagAmrI - 131. 16212 236, 4 dIpa = dvIpa 200, 201. Adi, dISidvIpa - 310, - - 446, 137, zrIvar3a bIpaka 5.3, = dIvaja = belA 7 H -- dIva = dvIpa - 135 dIvizeSa me 2010 dazeSA = dIkSA - 53:1, dIsai = dikhAI denA - 32,36, Adi, dosahi = dikhAI denA - 13, 263, doha = dIrgha 67 226, T EL dui do - 61, 180, duijai = dUsare - 340 duisa = do so 55 2, 207, 206, 258, dukha kaSTa dukhaha = dukha - 40%, dukhI : 5 405, 412,.......-di C - H - -- dukhu = dujjA - durjana- 21, dudha = - 425, duddara saMyakara - 164, 438,54, dumaha = donoM meM se- 420, dulahu = 426, - 505, ma duva = dAM mundri duha duHkha hai, Adi, duhahararaNa = duHkha haraNa duhiyA = dukhitA 222. duhI dukhI - 506, dUja - dUla - 4 - 32, - - , H - - 1 - la 163, dUta ru bUma donoM meM- 422, dUvai = donoM - 310. 4 - Adi 445. - - 368, 462 4.79) -Arthika zrAdi, dUsa dumaha - 454, = -.685, dUsiu deza = denA 204552. prAdi, deu = naMba prAvi dekha - dekhAi dekhate - 163, dekhata = dekhate hI - -.....3, 14, dikhAI detA - 11, 155. 130,
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 261, 266, daMtasUli - puSTa dAMta bAlA - 347, dakhaha- -115,133 daMtA seThi - -186 dekhAliyA = dikhAyA - 27, vaMsA = darzana - 38, dekhi - dekhakara - 22, 100, 'pAki daMsaNu = dasana - 523, deNa = dainya - 112, basaMta = -407, deva = - 211, 216,235 / ....... bhAda, devati = deva - 263, dharaNa = dhana - 35, 47,'', * pAvi, devalu - devala - 381, ghaNakarA = dhanadhAnya - 86, dadi = devI, dekara, 11 512, dharagadatta * -160, daza = - 186, 453,456, | dharaNa - kubera - 12, desa - deza - 85,........'mAdi, dhanadeu - -527, desAsu = mAMsa rokakara - 162, dharamabAharaNa - dhanabAhana-nAma - 202, dAma - - 527 216, demu = deva .. 31, 32, mAdi, | dharaNa - dhanya - 113 saMtara- dezAntara - 32, dhaNI = dhanI - 13,.... 'prAdi, deha = bharIra - EL. EE.....mAdi, ! dhanA = dhanuSa - 98,... pradi, dahi dete the - 23, 24,..... mAdi ! prANu deha : ghanadeSa - 184, vaha veveM, devA - 80.......... grAdi, dAi = do -- 456 ghana = dravya - 1 dAi pAri = do cAra - 151, dhanu - dhana - 164, 185, dAja = - 504, ghanmI - strI - 399 doSu -- - 465, samma - dharma - 1,21, 27, mAdi, dosa .. - 548, dhammu = dharma - 2, 34......"pAdi, dosaha - dodha - dhammuddharaNa = dharmoddhAraka -1, dosu = doSa - 20, 21,.... bhAdi, | ghara = bharakara - 8, 226, dara = - 35, 353, 465, gharai = paranA - 51,62,..."prAdi, gharaga = pRthvI - 43, dara - - 470, 471, dharasiMgadu = paraNendra - 12, daMta - dAMta - 406, 536, gharam = pamaM - 48, 14., datUsAni = dvAMtoMvAlA - 645, dharmaputra : dharmaputra - 176, raMtasari = puSTa dAMta - 358, ] dhahi = lekara - 187,245 41,
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2565 gharahu = - 237, | dhUpai - -155, gharA = dharakarake - 27, dhUli = - 453, dhari = dhAraNakara - 6,... Adi-2, ! dhUva = ghUpa - 53, ghari dhari = ...... - E7, | dhoyati = dhotI - 325, dhariu = dharI, pakar3I - 385, 360, na 540,......"aAdi, ! nau = ghAyaH = dhAr3a mAra kara - ....." - 506, 552, cAhahi = dahAr3a mAra kara - 150, gArI :: gutI - 47, dhADi - ........ -- 478, naTa -. - 328, dhAraNuka - dhanurdhara - 452, naTa = khelanA - 327, dhAdhU = - 185, naTa gaTa = -66. bAra - dohakara - 76, 451, nanAdI = khelane - 126, dhArAvadhaggI = dhArA bAMdhane vAlI - nagau - namaskAra karatA hU~-6,27, namiu - namaskAra karanA - 7, vAva daur3anA - 155, nayama = nayana - 117, cAvahI = daur3e - 261, nayagu prAMkhe - 154, 208, 246, bAha - ghADamArakara -310, nayara - nagara - 73, 86, 186, ghiu = dhI - 424, 308, ..... Adi, ghiya :- lar3ako -- 220, nayahi :- nagara - 473, 454, bIDa - kanyA - 210, nayaraha = nagara meM - 348, 478, dhIjahi - dhairya denA -- 246 / nayari = nagara meM - 474, 478, dhIya : lar3akI, putrI - 106, 111, maya = nagara - 108, ....... Adi, 112,..... aAdi nara = manuthya - 211, dhIyau - lar3ako - 150, naraka = - 246, ghIyaha = puSI - 282. nara nAri = - 73, dhIra - dharma rakhane vAle - 138, naranAha - - 470, moha = - 466, nava nihi = navanidhi - 202, dhIre :- dhIratA pUrvaka -- 136, narayaha = naraka - 446, dhusasatI = dha vasatI - 506, narayahaM = naraka meM - 224, dhujA = dhvajA - 161, 163, narava = narapati - 668, dhata = dhUrta - 410, 413, naravat = -466, dhapa -172, . : naramA - na raloka evaM muraloka
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ nivAsI nIcaMda = narendra, rAjA - 417, naru - manuSya - 203, 214, navaDa = namaskAra kareM - 473, navaU = namaskAra karatA hU~, navajovarI = navayuvatI -75, navarasa = 272, navaraMga navIna raMga - 171, - 455, natri = nasirau = nikalA - 235. *** nahIM : nAikA gAyikAyeM = nA nAisa nAva = nAma = - = = nAka = nAliko nAgu = nAge 60, nAyikAeM - 125, nAyaka 163. rAtri - 223, = - nAmakI - 432, 482, 7 nAristhu nAriMga = nAraMgo nArI 62, 317, 321. 322,540, - B - 185, nATaku = nATaka 327, nAtaru = nahIM toM - 147, 162, nAda = svara, vAja nAma = nAsu = nAmeM - - * 232. - - nAyaru = nAmavaMtu = nItivAlA 18, nAri = nArI strI - 75, 83, 84, , - 430, 66, 32, - 185, 266, 387, 256, 454, 46, - 6637448nicchada 450, - 171. 401, nAliyara = nAriyala - 170, nAvadda = namAye huye - 67, nAha = nAtha strI- 108, 336, 344, nAhi = nahIM - 304, nAhI = AA - nADu = nAtha 166, nikarahi = nikale - 115, nikala * calA 338, nikalai = - 406, nikAlI = nikAlanA - 220, nikiThI nikRSTa - 403, 402, nikutarahi = binA kisIkI ke-104, nikuMbha = - 461, nibaMdhu ni 518, - 464, = = nahIM - 47, 61, 130 164, = 155, 304, 312. - //// - - 315, nichau = nizcaya 511, nichamsu = nizci - 511, nichaya = nizcaya -- 72, nija = apane - 160, 330, niThAle = niThallI - 162, nita = nitya - 473, nidhAna = nocA - 378, nipusaku napuMsaka 165, nimmala = nirmala - 51, - 512, nimitta = niya nija 81, 134, 154, Adi niyakaMtu = priya pati - 156, niyau = nikaTa - 541.
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyamANu = nizcita mana meM - 54, ! nisi = rAtri - 203, niyANa = midAna - 263, 480 | moja - 15, niyaru - nizcaya -- 346, nisuraNa = suno - 116, 261, niyaMbahiNa = nitaMcinI - 543.. nisurahi = suno - 85, 444., nirakarai = nizcaya rUpa se karanA - nisuragAha - sunakara - 365, nisunahi = suno - 108, nirakhahi = dekhanA - 431, nisaMgu = niHzaMka - 232, nirakhe = dhekhe - 353, nimubhahu = mAra DAlanA - 454, niramaMtu = -518, niharSa : nizcaya se - 167, nirakhAlI = ulajhane vAstrI - 336, | nihANu - nidhAna - 262, 28, 341, 343, | nIkau = acchA - 111, 150, niranAsu - na rahane yogya - 347, 264, 265, ...... prApi, nivisa = vipa rahita - ........... | nIkI = acchI - 224, nigAlau - - 476 .473 nIkI - pracchA - 112. ni: = nizcita hI - 18, 52, 53, | mIta - - 507, 6,186.......''Adi, nIda - nidrA - 160, niruta - - 467, nIMdau - nindA karanA -216, nirutta = -551, nIra = pAnI - 164, nirumAsi = mAmAsa - 542, nIra = nIra-pAnI - 368, nirahaja - udAsIna - 540, nIraha = jala meM - 341, nilau = - 486, : nIlAmaNi = -445, nivaDa = vyatIta honA - 223, nIle = nIle varNa vAle - 63, nivasai = rahanA - 46, nIva = nIMbU - 166, nivA] = nidAna - 354, nIsaraha - nivalI - 200, 226, nivvANu - - 551, nivAta = navanIta - 412, nIsarayo = nikalA - 166, nibAraha = dUra karanA -206, nIsariu = gaye - 167, nivAriu = manA karanA - ........... neura = nevarI - 61 niviyappu = nirvikAra - 146, neta = netra, eka rezamI kapar3A - 460, nisa = rAta - 315 503, nisAe = nizAnA - 453, 503, / nemu = niyama - 2,521, 5.15, | nevAlau = nivArikA - 174,
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 203 nehu = -526, paisAri = praveza - 266, naMdaNa = putra,-naMdana - 60, paisAriu = pIche chor3A - 197, naMdarAvaNu = naMdanavana - 151, pani = praveza kara - 228, naMdagu = putra - 261, 318, | pa3 = -551, naMdana = putra - 257, par3amappaDa = pagraprama - 4, naMdani = puno - 89 paumarAha = -445, naMdanu = puSa - 156, pauli = pola - 457, 460, 461, niMda = nidrA - 224, pacAlita :- boye hue - 416, nidai = nIMda meM - 227, pagAra : prAkAra - ", nidA - - 546, patram = pratyakSa - 40, 433, nibhUtI :- nidrAke vazIbhUta - 346, pacAra = pukAra kara - 262, nIMda = sonA - 307, 306. pacArahi - lalakAranA - 216, nIMdamariNa = nIMda meM - 311, pacAri = pukAra kara 352, 456, gyote = nimantraNA -1, tAmA-130, nvANu = abhiSeka - 152, paccArivi lalakAranA - 227, nhAti = nahAte huye - 102, / palapA = pracchanna - 154, pachatAvata = pazcAtApa karanA-220, pachima = pazcima - 468, 16 = pahila ke - 545, pajjovahi = prakAzita karanA - 542, paiTa = prasthAna kiyA .- 1950 padatarai = tulanA - 102, paThau = jAnA - 410, paTTaya - - 106, gaichAraNa - pratiSThAna - 406, paTavA - rezamI vastra bunane vAlA - paiThiu = pahuMcanA - 154, 488, paiThI -- baiThI - paTolI = ............ - 411, 460, paiTU = baiThanA - 85, paTole - rezamI vastra - 103, 61, pahamiti = parimiti - 533, pairatu - taira rahA - 266, 283, paTolA = ............ - 426, 43, 503, paisarai = praveza karanA - 203, | paTTariMga = nagara - 344, 486, 536, | paTTiyA = paTiyA - 66, par3arArahi = pAsa - 456, pAThaya = bhejanA - 147, paisAra = praveza dvArA - 160, / paThavau = preSita kiyA - 132,
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2.4 paThavaDa = preSita kiyA - 132, paNIta = prani- 507, paThAi = bhejanA - 2 pana = -- 362, par3a = paTa-citrapaTa - 105 pana - pAsa- 204: par3ai = girakara - 62, 226, 242, patAkA - - 162, patAla = pAsAla- 243, par3atatra = par3ane para - 465, patAlahi - pAtAla- 367, paDayaM = denA - 337, pativAru = vizvAsa- 303, parahi -246, patti - patnI-55, paDahI = paTahI (vAjA) - 30, patIjaha = vizvAMsa- 369, paDAi = gira paDA - 340, pada = -520, paDhAirai 5 ....... - 261, padamariNa - papinI- 102, 274, paDi = citrapaTa - 104, 106, padamAvatI = 'padmAvatI devI - 17, paDiu = paranA - 76, 134, 136, ! 3........ Adi, padAratha = vastu (ratna)- 86, paddhigAhi = ......... - 531, paDitpar3atI = girAkara - 157, | padArtha = -13, 286, paSTimAi = pratimA - 523, padole = majabUta-- 170, paDiyau = par3A - 205, panna = - 289, paDihAra = pratihArI- 467, pabhaNai = kahane lagA- 470, paDihAra :- ........... - 468, pabhaNei 8 , - 133, par3I = girI - 31, 55, 427, pabhAvi - , - 16 // par3a : citrapaTa - ............ gabhaga hi = // - 263, par3e meM par3anA -- 408, pamAe - pramAraNa- 24, par3ae = par3hane ke liye - 63, 126, ! pamANu = pramAraNa- 260, 550, 553, mata = par3hate huye - 65, pamuha = paya - pada, caraMgaga- 8, 14, 15, paDhijana = nahIM par3hA hai - 20, 163, 524, 530, paNavai = praNAma karate haiM- 15, 16, | payar3a - prakaTa- 60, paNavAu = praNAma karatA-3, 25, | payaDataha = pratipAdita karanA- 21, paNama u = praNAma karatA hUM-11, 12, | | payaIpti = prakaTa karatI hai-280, paragasai = / payatthu -- padastha- 529 pagAThI = naSTa karamA- 323, payadala = paidala- 452, 2
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ payapaMca = paMca pada (paJca parameSThi)- | paramappA = paramAtmA- 546, 253: maramara = paramapada-521, payAra = - 524, parameThi / parameriTa- 52, 473, payAsahi = prakAzita- 371, 487 463, 464, payasita = praveza hokara- 354, paravArisa - pramANa- 103, pathI = pairoM meM- 62, pakhAli = bonA-535, 547, payaMDa - pracaNDa- 164, paralopa = paradeza- 222, para = anya, lekina- 42, 47,111, | parasaI = sparza karanA-8, parasannI = prasanna homo- 16, parobhiya = paradezI- 223, | paraha - dUsaroM kI- 50, parakamma = parAtrAma- 362, parahasa = prasana- 145, parakhi = parIkSA-81, parahasu = parihAsa- 222, gharachaNa = chipA hupA-371, parAI - dUsaroM kI-- 141. 214, 361, parachan = prachanna, chipakara- 308, parANa = prANa-252, 304, parajA = prajA- 35, 366, 471, 314, 357, paraTha - prasthApita kiyA- 577, | pari = giranA- 241, 402, 467, pararAya = bhejanA- 422, parilA = khAyo- 458, paraNAI = vivAha karanA- 236, | parigahu = vizvAsa- 350,460, paraNAri = parastrI- 35, parijA = prajA- 456, 457, 458 paraNI = vyAhI, viSAha kiyA- 360,! 450, 505. paraNe i = vivAhanA- 380, pariThada = rakhanA-334, parataha - pratyakSa- 32, pariThaviu = paristhApita- 66, paratiya = dusarI strI- 214, 257, / pariNAi = paraNAnA- 346, 372, paratiSu = pratyakSa- 424, / pariNAI = ............- 444, garatIra = samudrapAra-- 176, 176, / pariNAma = natIjA- 376, paratu - - 427 / pariNAmu = namaskAra- 515, paratuma = pratoSa, mantoSa-301, pariNAvahi = vivAha karo- 254, paradayaha = paradravya-68, pariNAviya = vivAha kiyA- 285, para deza -462, pariNiya = vivAhI- 360, paradhAna - pradhAna-- 188, | pariraNeI = paraNI, vyAhI- 256, paranAri = parastrI- 68, paritahi - par3ate hI- 166 parama - . paripuNNa = paripUrNa- 506,
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ parimaMDala = zatrudala- 467, pavaraNa = pavana- 162, parimANu = parimANa- 364, pANu = pramANa- 451, pariyara : paribana- 47, 110, 164, | panAlI = ......... - 165. pariyA - palA- 46, 342, panAha = ........' - 500, pariyAgiNa = .............. - 5.32. parirasa - anurakta- 544, prasaS = prasanna-506, pariyANi = pramANA - 64, pasAi -- prasAda, kRpA-466, parivAra = - 104, 1sAu = puraskAra meM- 16.....prAli parivAraha - ......" - 513, 515, pamArata - prasAra karatA hU~-12, parivArahaM = kuTumba- 45, pasAri - phailAphara- 1.0, 16, parivAru = parivAra- 403, parisiu - ......... - 491, / magi = prasaMga- 28, parisiva = sparza kara- 116, pasaMm - prazasA 50, parihara = chor3A- 117, / pahara - - 266, pariharahi = dura karate haiM- 166 / paharaNa = kapar3e- 218, parihari = parityAga kara- 50, 158, [ pahariyA: = pahamamA- 21, parihasu = parihAsa - 156, 363, paharu . pahara- 215, 301, 356, 374. 4.6, pahANa :- patthara, prazaMsA-- 662. parihAri = prasohArI- 465, pahAra hi = prahAra- 355, parIchA - parIkSA- 187, pahA~ = pAsa- 132, parIti prIti- 443 / / pahi - 4- 316 paru = ............ - 426 // | pahiyaha - pathika- 33. pastamu = kiMtu use- 473, pahiyA = pavikA- 33. parohA - jahAja- 186, ..... Adi pahiraH . . pahine hUye- 6E, 203, pasaMgaru = paramparA- 366 211, 212, 223, 924, 225 pala i = pralaya- 440, pahirau = paharA- 205, 226, 3.., palAi - bhAgamA- 230, palANI - palAgA- 1215 pahiAra - pahina kara- 112, palAraNa = bhAganaH-453, pahilA - palAri = palAnA (bhAganA)- 386, | pahilau = pahalA- 300, palAya = pralApa- 155, pahile = - 444, patA = , - 277, / pahu = prama, para-6, 154, 325,
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahuMta pahuMcanA - 340, cAya = pairoM ko- 10, 16, pAiru = paidala- 45,2, pAiyaI = prApta karanA - 143, pAipa = pAlana kiyA- 254, pAilAgi = pairoM par3akara - 175, pAisai = pAI = 266, pAyI jAtI haiM- 31, 61, 231, pApa- 438, prAdi, E pANu pAlakI = - 434, Adi pAkauI = pAchai = pIche - 264, 305, pATa = sUtI vastra- 103, 261, pATaNa = nagara- 34, 160, 12. pATa = pATana, nagaraM- 3308. pATalaI = rezamI vastra lekara- 184, pAyala = pAThyau = bhejA hai-- 536, pAula = pATala- 26, 174, pANa = pAna, hAtha - 61, pANa = bAcAla- 322, ( zvapaca ) - 324, !!!.like..... - = ............ = **-**-... pAnI- 164, 367, pAriNu pANiu sokhaNI = pAnI sokhane vAlI - 286, pAna = pAnI, - 324, "zrAdi - lAmbula - 502, ' ds 545. prArUpa - 233, 323, 325, pApI- 140, pApa = ******** = pAriNI 220, 311. pApI (pApa karane vAlA) magaradatta 240, 434, 416 pApIyA = marinoca 31, pAya = paira- 22, 255. pAyAlagA miraNI pAlAlagAminI pAra = sImA- 164, rAziparI 46, pArA prANa- 354, pAlanA- 42, pAlai pAlaka = pAlane vAle - 44, palaMga- 296, pAlahi = pAlanA- 42, 505, pAhu - 511, patri paralija pAlana kiyA- 28, pAlei - pAlana karanA- 158, pAlaka = palaMga- 221, 2 = pAsu = pAvau = pAna- 418, pAvaha pAte haiM - 510, pAtrai = = 207 240, 255, 44, - 143, 246, = = = - 72, pASANa = patthara- 332, = pAsa = nikaTa- 45, 134, 370, pAsavAha pArzvanAtha-8, pAsi 135, 351, 323, - 538, 547, Adi 287 pahi - upahAra- 464, pAhaNa = patthara 313, pAharaNamaya = pASANamaya - 78. pAhaNa = patthara- 333, pahi pairoM para, = pAna- 306, 310, 376, 456, 484, 452,
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 pAsa-531 / puThi = pRSTha- 15, pAhur3a = upahAra- 467, pRrA = phira- 45, 448, .. pAhaNai = pAhunA- 223, puriva = phira- 226, 255,.... Adi piu = pati- 4.0, ......... aAdiH / puNika = phira - 153 / / piu-2 = priyA-2 - 155, | puraNa = puni - 1, 24,......yAdi pichorar3o = pIche- 235. paNaM - piraNu = phira- 228, 267, puraNa puNU = bAra bAra - 28, 401, pitA = -148,''.- Adi / purA vi = - 154 piya = priye-- 38, 154, 156, puSbhoga = puNya se - 256 156,''' .." prAdi / puNNa = puSpa, puNya - 125, 533 piya sundarI - priya sundarI- 278, 'purA phala = puNyaphala - 256 piradhI = pRthvI- 35.6, 403, puNyavaMta * - 362 pirathI rA6 = pRthvI patti- 402, putalI = - 82 pinivi = dhakela kara,- 403, pusa :- putra - 2 pivahi = pInA- 141, putaha = putra - 48 pihiya - pihita (DhakA huA)- 36, | puttAra = putalI - 10 piMDakhajUru = - 171. putti = putra - 222 piMDathu - piMDastha- 522, pRsiha - putrI - 356 piDarI = piNDalI- 62, putta = putra - 55, 180,...... Adi pITha = kamara- 68, puni tau = phira to -- 124 pIThi = pITha- 347, puna = puNya - 506 pITha = - 46, putravaMta = -552 pIche - -463, gura = - 152, 163 pIr3i = pIr3A-4, puraja - putrI - 19 pItA = ............ - 185, pura.e - pUre karanA - 414 pIpasthagi = unnatapIna-64, purakhaMDa = -260 gopI - pApI- 364, purarvAha = pUrate haiM - 136 pIpalI = ............ -- 172, purAriza = - 548 potra :- ............ - 446, purANu = -2, 20, 550 puSTaNa = ........ ' - 491, Adi pujja = pUjA kara- 55, * puri = - 527 pujja- pUjA karanA- 45, purita = purupa - 138
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ purI - nagarI - 27, ....."aAdi | pUrayA = - 126, puru = pura, nagara - 360, 530 pUriu :- pUre - 60, putra = - 534 purNa = pRri - 443, puSpa = phUla - 168, pUrva = ..... - 430, puSpayaMtu = puSpadanta - 4, pUya = pitA - 142, puhama = - 432, pekhata = -155, pulami pRthvI - 45, mekhi = dekhanA - 22, 178, 922, pRhamihi = pRthvI para - 510, puhima = pRthvI - 421, pekhiyaha = dekhI jAtI thI - 35, gucha = pUcha - 228, 355, 366, peTa = ........''"" - 235, 324, puchaDa = pUchanA - 110, 114, peTahi = peTa meM - ............. 116, 147, 422,...'"Adi, / peTu = peTa - 377, pUchaH = pUchanA - 336, 376,366, | peThiyaU = bhajanA - 521, ....''Adi, periyau = pAra karanA - 368, pUcaraNa = - 369, peli = pela kara pUhi = - 326, 360 / / pesiyau = praveza karanA - 222, pUchiyai = -213, poTalI - ............ - 240, 241 puTita = pUchane para - 213. 242, 243. pUTripala = pUchA - 320, poTI = udarapezI - 14, pUja - pUjA - 62, 168, 186, por3hA = praur3hA - 278, pUjaNa = pUjana - 267, pomiriNavA = padmAvatI - 12, pUji = -531, poraSu = pauruSa - 367, pUjiu = .........-530, pauruSa = 'puruSArtha - 362, 368, pujijAu = pUjA kI -- 55, paMca = pAMca prakAra - 120,..."grAdi, gujita - - 537, paMcaUlIyA = paMcoliyA - 26, pUta = putra -- 61, 67,....''prAdi, paMcakApa = paMcAstikAya - 520, pUtaliya = pUtalA - 362, paMcadasa = pandraha - 63, 150, pUtalI = strI-80, paMcapaya : paMcaparameSThi - 251, putaha = putra - 46, paMcaparameTi = paMcaparameSThi -- 186, pUtu - putra - 26, 47,..... prAdi, paMcama = 5, - 26, puya = pUjA - 54, paMcamagai = paJcamagati (mokSa)-252. puraviNI = pUrva kI - 270, paMcamanamvara = paMcamahAyata - 538,
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 = paMcami = paMcAmRtAbhiSeka- 152, paMcAnuvAi paMcAguvrata - 51, paMcubara = pAMca udambara paMtha = bhArga - 33, 460, 518, paMthi = pathika = 164, paMDisa = paDita - 436 dharohaNa = jahAja pha pharaharAi phaharAnA karI phala = phalahU = phale - 506, phalI = 11 = phalu phATaI = phaTanA phATa hi = phaTmA phAila Jia He 1 lakar3I = = 11 10.744 F L ml - 313, * 477, phirane lagI- 66, 136, phirata = phiri = phira phiriGa phoTaja = maSTa hogA, 'kutrAtaca phuMkAranA phur3a = spaSTa 85, 'kuDava = sphuTa - 362 phur3I = spaSTa 285, Mb. - 372, ...... - 53, 6.75, - 514, = 510, isameM, 140, .....pradi -- - 65, 228, 262, 30 Adi . 403, phUDa = spaSTa phuzi phira puni =P 238, phurai = sphurita honA - 29.484, 228, 'Adi, S-III 437, 470, 146," #iz, phulla = phUla, puSpa - 53, = naSTa honA - 451, phuTe phUla = puSpa - 206, Adi. phUlaha - 15.2, 1660 - 514, | phUla hi = phUlI karikha = kirAyA - 3560 pheriya phor3i phAr3akara cIra kara ghumAnA 228, phophala = supArI - 61 165 phophilI = supArI - 171, phaukarada kAgmA - 266, ba = = nahu X SILA-NI = ca vaI = baiThe = - 406, bakha = varzana - 20, barija = vyApAra - 17 battIsa = 32 - 56, 451, battIsaha = - 428, bathAU = bAyAtrA 605 barAta = ... barAtu = barAta barI balabIra ktivAn - 5 baladhIru == balavAn - 227/ alah = bala - 370, basahiM = rahanA - basaMtapuri = vasaMtapura - 25.6 - 208, 47 = 478, yaha = bahattarU = 72 - 65, 120. lagAyA - 121, " - '3 124, kd
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ bahuta-bahuta prakAra se - 113,160, 'bahutakA = bahuterA - 174, cahunu = bahuta - 164, bahule = bahU~ = bahuta bahuta - 192, brahmA = cAi = bar3hA- 62, vAta - 117, 132, bAdhar - 476. bApa pitA 242, 385 bAra = bera, samaya bAra-bAra 'bArata = ....- cAla --- maMjarI 170, 235, = H - = -- " bAhu = bAlaka - 1445 vAvaraNau = bInA - 625, bAMdhi = bAMdhakara - 2805 ' - 46Sa - 45.5, GUE 'bAMha = bhujA bijjAharu = vidyAdhara 342, vilakhAhi = bilakhanA - 46 trig pratimA = 24, zrIsA = vIsa- 200, = bulAnA - 103, - budhi buddhi - 21, 27, + khurI : 114, 124, - 70, 325 ....... L 416, 521. - 206, 611, bulAi = bulAyeM bulAlau bulAnA - 337. culAbahu = bulAnA = 420 cUDa = DUbanA - 65, - - 104 106 Adi 6. nRccha hubA huyA - 260, burahA = DUbane vAle e baiThe bAla = bAlai = bolalola = bhAvi koli = bolanA baMgAla = baMgAlI - 6.2, pradi burA vRddhA kI - 216 = bur3hI = buddhA - 206. vaiciGa = vedhanA - 76. bora 172, - - - 1 - 111, - - 141, viSada = baMdanA karamA baMdhabodhakara 40 -- Adi, .56, ...Adi, - 364, 230, 270. - - bha = 101.306, 380, the "Adi, bhaI = hogaI - 234, 160, bhAdi, ki bhau = huma - 66, bhaugAu = bhedamAva bhAuha moheM, bhagati = bhakti - 117. bhaDa = mada, yarekhA 50 - 211 d w z' // 8460 Hill... mAdi bharAu = yoddhA - 466, bhar3avAha = bhanugaja 386 bhaDArI = bhaMDArI - 132, aNu kahanA 55, 251, bhasmI = kahalAnA -66271 Adi bharaNe == kahI - 272. tAhi kahate huye - 223, bhanAra = bhara (svAmI) - 414. bhattAru bhatIra (svAmI) - 257,
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 bhatta = bharata = 68, bhaviyatai = madhya jAno - 256, mamai = cUmanA - 326, | bhariyahu -- bhavya - 258, Adi, bhamata / bhramaNa karanA - ", mantra = madhya - 50, 520, bhamiya -- phailanA - 45, maJca =bhavya - 513, bharaMtu = - 226, bhAi = bhAva - 28, Ada. bhava := Dara - 346, 356, bhAu = bhAva - sAdi, bhayaka - humA - 60, ... ..pAdi, bhAga : bhAgakA - 532, bhayo / : huA 123, ....... 'Adi, bhAna = bhAmatI - 356, bharai = bharA - 266, bhATa = gATa - 380, 503, maraNa = ..........'' - 481, bhAta = mAta - 424. cantAra . svAmI -04, | gAva - bhAdrapada - 26, maralaI = bhara liye - 184, | bhAmara = bhaganI - 520, bharata = marata - 64, bhAmAda = - 231, manhata * : bharatA kSetra - 3., bhAratI = sarasvatI - 11, garaha ......... - 19, bhAlu - bhAla -- 34... bhagati = prAni - .11. bhAva = vicAra - 66, 75, bhari = mara - 68, ....... Adi mAvaH = -44, mariu - bharA - 405, bhAvagA = gdhiAlu = ghAla bharakara - 468, bhAvatI = acchI lagatI hai - 15., garI - bharanA - 87, Adi, sAla u .: bhalA = 353, bhASa = vacana - 222, bhani = a - 204, bhAsahi = kahane lage - 126, bhalo = sarara - 85, Aga, bhAsiyaha = kahA hugrA - 58, mala = ............ 441, bhikbAhArI :: bhikSAhArI - 401. bhanI = sundara - 355, miAyA :: bhikSA - 332, lrd ., janma - 166, 35.5, aAdi ! miTAiva -- bheMTa karAnA - 15.0, bhavau = -534, bhiDAi = bhir3a jA- 368, 'manakada . bhavakapa - 524, mibhanI - - 58, mAvaraNa = 'mavana - 41, prAdhi mimalu - binuna - 345, gAvarANu = jina-mana- 122, adhi, / bhIDa - 121. bhavamala :. 20, bhItari -- andara - 36, 468, Adi bhadiya - madhya - 661, 438, mani - mukti - 166,
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ mujadaMDa - bAhu - 353, 'molau = molA - 408, bhujaMgu = parpa - 224, bhaMga = vighna - 346, bhupamAsa = prakAza -- 232, bhaMjaNu = maMjana, naSTa - 346, muttau - - 227 'paNa! : mahamA ..., bhuyagu = sarpa - 227, maMDAraha = bhaNDAra ko - 133, bhuvaraNa = bhuvana, jagata - 22, prAdi, . bhaMDAriu = maMDArI - 133, nuva bala = mujAoM kA bala - 65, mamApATaNa = mU = mUmi - 346, mukha = mukhA - 623, 502, majiu = bhauganA - 376, ma :- nahIM - 303, 306, Adi, mUnAla = gajA - 327, mai :- merA - 16, 41, ...... prAdi, bhUlivi= -73, magala = mada galita - 451, mUvaraNAhi = muvana - 3.60. maimehA = matimedha - 506, mUcita = bhUSita - 411, maddala = malina - 168 bheu = bheda - 52, ...... Adi, mau = mada - 36, bhejata - - 457, mauraNa = mauna - 367, 461, bheTa = bheMTa - 324, maugavau : -462, bheTaraNa = bheTa - 263, maurausa = mukuTa binA - 36. bheTariNa - bheMTa ke liye - 464, 1 makAra = 'ma' se prArambha hone vAlI bheDaka = bhIrU - 353, cIjoM ke nAma, makkAra bhaiya = bheda - 288, zrAdi, (badamAza) - 39, bhoga - - 120, adi, / makharu = mogamati = bhogamatI - 2:32, magadhadeza - - 456, bhogava - bhogatA thA - 202, magara - 367, bhoga vilAsa ni = bhogavilAsinI - | magarama cha 8 - 164, 274, | magaha = magadha - 31, bhogahi = / macakuda = -173 bhogu - bhoga - 166, maccha = -195, bhojana = -502, ma = maccha - 367, bhoya - -512, macharu = matpara - 36, bhoyaraga = bhojana - 372, mahidu = machaMda - 36, molai = molA - 211, | majja - madya - 518, - 507
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 majjhi = madhya - Adi, mabhUH = su- 28, mAri = meM, madhya, 68, 220, Adi, mar3aDa = muMDI - 225, 365, maDu = muMDA huA - 372, maNa = mana 212, Adi maraNamatha = manamatha (kAmadeva ) - 141, maraNavayakaraNa = mana, vacana aura kAya 25.7, = manu mahaM = mana meM - 221, mahi - 247, mari = mana 25, 50, ......Adi, masNu = mana - 54, 58, 64, Adi, maragu = mana - 155, bharaNU su = manuSya 264, bhatta = mAtrA, masta - 20, 23, mattai = mAtA se - 146, - 245, matalogu = mRtyu loka - 27, mati = matihINa = matihIna - 188, matI malai = matAnusAra - 146, 440, ya 384, = mathanA mandira = jinAlaya = mana = manapurI manoharu 30, 150, 253, = zrAdi maya = mada - mana bhAvatI = mani = mana - - 411041 - ALINNI - - - 421, 67, 68, 72, 75, manohara - 108, 345. mayaNa = madana (kAmadeva ) - 68, bhayapadIja = madanadvIpa - 117, mamarAsundarI = madana sundarI - 273, 347. mayamatu = madamasa mayarA = madirA - 36, mayasAra = mada sahita - 64, ..... zradi, mayA bhayaMka = yandra marar3a =maranA maragajami marajiyA - maraNa = mRtyu marata = maratA E marAla = - 5 maru = marakara 536, maruyau = marugrA - 173, - 534, maruhUdI = marAThI - 270, maraivi - 206, zrAdi | malara = mardana - 36, malahAri = mana ko pUrA ( saMtoSa ) karane vAlI - 278, - 405, mallinAtha malliragAha maliSu = mAlinya - 36, masAriNa = zmasAna - mana meM - 240, 384, maha = meM - 420, mahayara = mahatvapUrNa - 360, = = -- 221, * 203, - 43, 315, maraNa marahi * maranA 138, marAu = marajAUM -156, = 1 162, 1, 261, 365. 322, wha 1 haMsa - 15. mari = marI - 36 446, 535, 546, 26 - 445 - 524, 7. 225, 365,
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 215 mahamahaNu = manusUdana - 107, ] mAgi = mAMgI - 330, mAdi, maharU : -11, mAjha = madhya - 233, mahaMghI - adhika mUlya kAlI - 176, | mAjhijha = madhya meM - 153, mahA = -531 // mATI = miTTI - 347, mahApurANu = mahApurANa - 64, mAThI = subhela - 66, mahAbala - mahAbalapAna - 118, mADiyau = taiyArI karanA - 480, mahAmati = mA gAga - 21, 3.7, mahAmaMtra = -462, mArapamu - manuNya - 211, 227, mahAvatu = mahAvata - 345, mANika = ratna - 41. 135, mahAvatthu - mahAvata - 243, mANivi = mAraNakara - 534, mahi = madhya meM - 76, 242, mAraH = mAna - 36 ......... mAdi, mAsyasi = mAnavI - 333, mahi maMDala = pRthvI maMDala - EC, mANusu = manuSya - 221, mahiyali = pRthvI para -2, mAtA - mA~ - 27, 28, 386, mahilai = madhya meM - 264, mAti = sImA - 511, mahiSa = bhaise - 186, mAthe - mastaka para - 192, maha = merI - 11, 16, 20 ''prAdi mAnaha = mAnakara - 261, mahochau = mahotsava - 57,, mAnahi = mAnate the-461, 504, mahovahi = mahodadhi - 256, mAya = mAtA - 263, 386, mahAvegu = mahAvega - 261, mAyA = -536, mahaMta = - 457, mAyAru = mAyA - 36, mahaMtu = bar3A - 406, 513 . mAraI = mAranA - mRga = hirana - 376, mArau = mArUMgA - 228, 230,265 mhArau = merA - 467, mAraNa = mAranA -44, mhAriya = merI - 150, mAraNa = ghAta -36,264, mhArI = merI - 246, mAri = ghAla - 71, 150, mAdi, mAi = mAtA - 16, 27, 28, Adi mAriu = mAranA - 223, mAIyai = samA jAnA - 62, mAru = mAro - 263, 457, mAkhada = -485, mAruvega = vAyuvega - 261, mAMga = mArogA = - 274, mAgai = mAMgatA hai - 466, mAla = mAnA - 21.241, 374. mAMgaha - bhAlatI = - 173,
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAliNa - mAlina - 213, 365, / mile = -150, mAliriMga - -205, 206, | mIca = mauta - 214, .....Adi, mAlizisyoM = mAlana se - 215, | mIca = mRtyu - 42, 51.6, mAlina%3D - 206, mIThu = mITha - 424, mAlI = eka jAti - 46, mI!gu = mauna (machalI) - 39. mArahatI - lIlA pUrvaka - 101, mukau = marA huA - 211. mAsa = mahIne -- 27, 56, yAdi, mubake = mukta - 1 mAha = meM - 312, mukha = - 436, mAhi = me - 340, 380, 'prAdi. mukhI : mukhavAlI - 157, mAhilA = mAramA homA ......', muThi = muTThI - 68, 31, mAhI - - 228, mukhAI = -411, mAMgau = mAMgatA - 363, muNaja = jAno - 266, 552, mAMgiyara = ............. - 462, muNas = manuSya - 265, mAMbhi = madhyabhAga -- 153, muzAsAi = manuSyatA - 264, mAMTe = - 412, muNhu = - 517, 548, mhArau = hamArA - 401, mukhAi = marane para - 253. middhatI = mittyAtva - 546, mugi = jAnanA -- 64, 530, miTAvahi = - 468, murigauna = nahIM jAnatA - 164, miThiyA = madhura - 221, mRriNavara :- munighara - 55, 57, prAdi, mimi = - 156, mugisaru = -445, miya = mita - 402 / / muNimubaha = mRnimuvrata - 7, miyaraNaya li = mRga nayanI - 67. muriNa haM = munivara - 62, mila - milanA - 325, 351, muggida = -520, 523, milAvahi = milAnA - 407. muNIsaha = munIzvara - 531, 537, milaba - milakara - 362, muktAdevI = -277, milahi / .......... - 181, muktAla = muktAphala - 135, 442, mili = milakara - 122, Adi, mukti = mokSa - 51, ...... Adi, miliu = - 123, mudigara = mudgara - 161, milie = - 187, mudda = moha - 221, miliya = mila gaye - 462, muni = - 56, 514, miliyau - -488, muniH = - 464, milI = - 286, 286, / muninAha -- muninAtha -- 282,
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ munivara : bhuvau = : mehu = musaNa - 36, bhusi = curAnA - 311, muha = mukha - 14, 178, Adi muhai = muMha - 256. muhaguintu mukhamaMDala - 67 muha muhate sukha meM - 226. muhi = mujhe - 305, BAJ = maranA 141, mudda muDadda = muMDI - 227, muDiya = - = " bhUkI = choDI - 312, = mUThi hi muThThI meM mRDa = zira mUDiu pira - 372, mUDI = muMDanA - 323, mudani = mUrkha 216, mUDha = mUrkha - 36, mUdar3I = mudrikA mUlU = mUla (jar3a) - 152, 2860 meriTa = medinI (pRthvI) - 266, mekhalA = vanaklI - 375 mera = mere - 204, merai meha mere = melaca = meli - Adi, - 238, Adi gUThI - 61, - = merA - 333, - 55, 418, 62,358, na - mela - 366, 266. - 408, 506, yadi, - 349, 438, mokar3I = mogarI - 378, moha = mokSa = megha (bAdala) - 263, PS, mAkhatI moliya - yona 546, moTara = moTA 357, moDati = mor3anA - 224, mor3I mor3akara - 345, motimha motI = - L = = maMDa | maMDiya 1 mIla mulya - 201, daalai = motilavi = mo = bahumUlya mAM samu = mere samAna mosava = mosyoM E. = = - motiyoM ke - 60, motiyoM ke = = C PS5, - 41, ...... Adi, - Adi, - mopa - 465, moha - 36, mAhau = mohita - 336 mohaliya = mohinI - 376, mAhaNaM = mohanI -287, = mohamalla = mohampI yAMddhA - 536, mahi mujhe - yadi mohiu = mohanA- 223, 362, mohiyai Adi | gAr3I = mere - 155, - 428, Adi, | mohu = - 237, 536, - 13, bhagala = madhalu = magAlI mAri meM - 284, = 187, - - 135, - 403, mujha se - 57, 278, - - . 245, 137, - 36, 217 270, - 473, maMDita- 265 306,
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 maMta = maMtraNA - 244, aAdi / rasipa ti = kAmadeva - 543, maMti = maMtrI - 205, radhanuhi - sthanapura - 267, maMtihi = maMtriyoM - 369, Adi, ramai = ramane lage - 73, 76, maMdara = mahala - 36, ramAyarA = rAmAyaNA - 64, madAra = - 174, 1 rajaya = racanA karanA -25,550, maMdira - prAvAsa, mahala - 86, rayaNa : ratna - 41, 134, prAvi, maMdodari = maMdodarI - 275, rayaNana - ratna ko - 268, maMsa = mAMsa - 36, ramaNaha - -460, maMsu = mAMsa + 510, raparaNAI = ratnAdi - 523, maMtra = maMtraNA - 364, rayaNNAha = raznoM ko - 241, maMtrI = maMtrI (saciva) - 203, rayariNa = rAtri - 307, rayaNI = rala - 236, ramaNu = ratna - 262 373, zrAdi, rayavara = kAma - 536, yaha = yahA~ - 432, ......... Adi, ralha = 'kavi kA nAma' - 15, prAdi, yaha rahI - harI honA - 164, ravidhAma - mUrya ke prakAza meM - 376, yahi = -136. rasa = -76, yauM = isa prakAra - 17, [ rasaraNa = rasanA - 288, rasa = rasa - 289, raghyA - rakSA -11, raI - ratrI - 168, ....... zrAdi, rahai = -- 151, 15, pradi, rajada = raudra - 522 rahaNu = rahanA - 254, rakhahi - -462, rahasa - sukha - 165, rabau = ramanA karanA - 16, rahahi = rahanA - 28, racIya = - 125, rahAva - sAtvanA - 316, rathe - 457, rahi = -461, rajau = - 181, rahi = urakhA - 27, ....... 'Adi, ui = rudana - 155, rahiya = rahanA -- 258, .....'Adi, raDiyA = rone lagI - 154, rahI = rahanA -- 331, ..... prAdi, rariMga = yuddha meM - 536, rahe mhu = napa raho -215, 230, 266 - 480, rahe = rahanA - 170, 348, mAdi, ratana = - 135, rA:- rAjA - 162, ...... ..mAdi, raNu =
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 215 rAipau = rAyacaMpA - 173, gavata = rAjA-452, rAhaNa = rAjA -- 210, rAvali = rAjA -- 422, rAisihi = rAjasiMha kavi - 200, | [ rAsi = samUha - 7, 83, 116, rAisihu = rAjasiMha (ralha kami)-8. | -524, rAisIha = rAjasiha -- 436, rAhAi = rahA - 340, rAisundari - rAjamundarI - 222, rAhu = -13, rAu : nAnA - 4, ........ bhAdi | risau - - 527, rAumati = buddhimAna rAjA - 463. | risahAha - vRpabhAdi - 1, rAkha = rakhI - '460, risaha = vRSa manAtha - 1, rAkhahi = rakhatA hai - 140, | kimi = RSi, munivara - 58, 62, rAkhahu = rakSA karo - 456, pisosa = RSiyoM ke Iga - 3, rAkhi = chor3akara - 262, rI = parI - 207, rAja = rAjya - 127, 413, rItI = -442, rAjathAraNu = gajA kA sthAna - 40, ruGa = rUpa - 538, rAjanu- - 465, 466, rudana = -208 rAjamoga = -511, rudhita = dhAraNa kiyA - 154, rAjA = nupati - 40, 41,...mAdi / rUpa = saundarya - 4, .......""mAdi, rAjAsaI - rAjA svayaM - 351, rUpaA = rUpa meM - 83, rAju = rAja - 32.......maadi| | pa nivAsu = rUpa kA nivAsa - 41. rANi = rAnI .. 268......Adi sAparAsi = rUparApti - 6, rANI = rAnI - 202......pAdi rUpasundarI = - 273, rAtahi = rAtri ko - '502, paSTi = rUpakI - 83, rAti - rAmri -- 210.266.300, pAde- --241, rAmA + - 275, hariNa = - 426 rAya = rAjA - 223......yAdi ka] = rUpa - 100, 1.4, rAmagu = rAjan - 238, rUlai = hilanA -5, rAyAha = rAjA - 480, kava = rUpa - 46, 60......mAdi rAyasima - rAjasiMha - 268, havAla = sundara - 166......mAdi rAyasiMha = , - 547, rUbar3I = rUpavatI - 111, 117, samasoma rAjA azoka - 265, rUva murAri = rUpa murAri - 271, rAyasyau - rAjA se - 216, vaha rUpavAna - 401, rAli - DAlanA - 241......mAdi / svahi - rUsa kI - 116,
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 rUsi :- zrodhita - 6.6, lakhu = lakSa - 26, rekha = rekhA - 272, 4.73, lagA = lagna - 356, revatI = rAnI kA nAma - 275, laga = laganA -- 67, 456, reha = rekhA - 64......pAdi laguNa - lagna - 117, 124, ropi = ropakara - 115, laganu - muhUrta - 112, ropiu - gur3A kiyA - 192, sagi = lago - 547, ropiyau = -443, lagiu = - 466, roya = -300, sachi = lakSmI - 136, ....."aAdi, rola = rolA (zora) - 455, lachI = lakSmI - 538, ........"prAdi, rovara - rotI hai - 154......prAdi lajAlu - lajjAzIla - 66, sarova hi - , -215......nAdi lajjavina = vinA lajjA ke - 68, rovanI = - 1 khaDi : - 5 rosu = roSa - 21, laiu = prApta kiyA - 256, rohariMga = rohiNI - 10, | layau = lekara - 53, 64, prAdi, rohiNI kaMsa - rohiNI devI ke iti, | laye = liye - 451, candramA - 12 / layo - liye - 137, yAdi, raMga = - 63, lalATa = bhAla - 68, raMjaNu = raMjAyamAna - 45, lalita = palI huI - 306, raMjAvahi = rijhAne - 335, 401, labai = bAhanA -- 476. raMji = raMjAyamAna (prasanna) - 21, . lavariNau = navanIta - 518, raMbha = raMbhA - 376, lavasgotrahi : lavaNodadhi - 30, raMbhAde = -203 lavaMga : loMga - 171, | lahai = prApta karanA -264, Adi, | lahama = lekara - 53, lai = siyA - 76, 80..... prAdi lahara - - 247, laikara = lekara - 212, lahari = najAi = saMjAnA - 175,. lahiu = prApta kiyA - 507, laharu = lekara - 416, lahiya - prApta karanA - 526, lae = lenA - 407, 451, 46.1 / lAi = lAkara - ma, 366, 403, lakkharaNa = lakSaNa - 20, lAbai - - 300, lakSaNa = cihna - 56, 81, 420, / lAkaDI - lakar3I - 377, . lagyaNa = lakSaNa - 453, | lAgna = lakSa - 72, 82, grAdi,
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 // lAkhu = paM0 lAgnu - 550, lIya = lekara - 331, nAgai = - 148, | lIlArama :- maMga-vilAsa - ....... lAgau :- lagatA hU~ - 10, 516, / lauti = nigalanA - 165, lAgi = sparza kara - 242, 25.5. | nIva = bAlaka - 66, sAgI = - 114, 246, 317, | lai = lekara - 76, 147, 374,pAdi lAgu = lagA - 232, leu - - 470, 478, lAge = lage - 369, lestra * -116, lAgyo = - 227, mArgada, lekha i = samajhanA - 347, lAr3i = lAr3I - 270 lekhi = patra - 146, lAraNI = -442, lega = mane ko - 146, 421, lApar3a = laMpaTa - 467, leta = lanA - 411, lApasI = ........' - 412, lepaso - lepa se - 332, laya = lagAnA - 143, lehi = lete haiM - :4, 162, mAdi, sAva - -75, lehu - -81, 466, Adi, lAvaLa = lAmo - 454, loI = loga - 32, zadi, lAvaNa - sundara - 75, lou = loga - 166, lAbata = - 355, loe = loka - 403, lAvahi = lAnA - 306, loka = saMsAra, loka - 7, lAvai = lagAva - 72, noku = loga - 356, liu = liyA - 252. loga = - 235, 311, yAdi, likha = --146, logu = loga - 116, likhata = likhate huye - 65, lomupAgu = jana samudAya - 366 likhataha = likhate hI - 104, locana = locana - 282, likhI = likhI huI - 117, loTaNI - - 468, liya - liyA - 472, loraNa = namaka -- 140, lilADehi = lalATa para - 77, lopahi = chipAnA - 322, lilAra - lalATa - 260, lobhita = lomI - 366. lihAi = likhAkara - 112, loya = loga - 42, 366, ligu = -547, | loyaNa = lovana - 401, lIe - 01-5, loha Topara - lohe kI Topo - 162, lIja :- lenA - 48, 324, nohe mAra - lohe kI mArI - ...... lIgu = lIna - 470, | laMka = kaTi - 62,
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 laMpaTa = laMpaTI - 403, yahi = bar3hate the - 461, laMpaTaha - laMpaTI - 120, vahI = brahata - 266, laMtiya = liye - 6 var3e = - 465, laMba = - 446. vaNa - vana -- 77, 312,347, 530, vag2ajI - - 530 // paNa = -440, bada = -463, 546, aNNA = varNana karanA --100, vaiTha = baiThakara - 122, 541, varAu - vana karanA - 400, vahaThau = baiThI - 423, vajAre = vyApArI - 185, vaida = baMdya - 35, vAmahi = vana meM - 327, vaharA = vaijAgya - 512, vaNavAla :: janapAla - 513, variu = vaira - 226, vasaI = ghanaspati - 514, yailla = daila - 18, vagiNa - -65 // vaisa = 860, vaNiyaH = varNana - 48, 10, vaisara = vaiTa gayA - 126, vaNiku = mahAjana - 17, baimArata = baiThAnA - 420, | barirAja = vyApAra - 17, barasAri = baiThAkara - 110, 116, vaNijaha = vanaja, vyApara -40, 415 vaimi = baiThakara - 77, 223, yarigajArinha = - 248, vau = vapu (zarIra) - 66 variNajAe = vyApArI - 186, 161, yasalasirI = - 173, | vaNiyAra - - 37, vakAra = 'va' se prArambha hone vAlI-37 variNayara = vyApArI - 177, 161, vacha - vatsa - 144, 362, kagitraru = vyApArI - 196, 472, ajja : baja - 2 bagivAra kariva dala - 236, vajjaNI = vaz2agI - 288, vazida = vAikoM meM indra - 254, vajjarita - -522, 5.24, ! jinadata) vaja - indra kA prAyudha - 613, 328, vaNI = - 433, bana = - 477, vaNNu = varNa - 63, kar3a = - 476, | vatta - yAta - 68, 221, 361 vaDai = bar3I - 143, yatti = bAta - 465, bar3aNa = giranA - 512, vanImaha - -433, vaDavAnala = masudra kI prAga - ...... yatta = bAta - 213, bar3avAra = dar3I dera .................. vasya = vastu = 31,
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 223 badha - 131, | barAi = basA hRmA - 40, 47, 68, cacA = dhAbA -80, varAjI = vyApAra - 526, badhAka = badhAI - 81, vasaraNa = sone ke liye - 212, 219, vadhAe - badhAdhe meM - 61, 503, vasagu = - 462, vapa = vapu, (zarIra) - 17, vasahi = vasanA - 42, 267, mAdi, khapU = zarIra - 230, basaha = - 223, vapuSTA = becArA (garoSa - 261, valiu - sAmajiye .-223, caya = umra -516, vasaMtapura - nagara kA nAma - 38, 36, yamaraNa = vacana - 17, 259, Adi, | vasaMtu = - 40, nayaNI = mukha vAlI - 220, vaha = - 227, 244, vayasAri = baiThAkara - 46, 68, vahai = cala rahA hai - 30, vara - sundara - 14, 53, prAdi, vahari = 72 - 15, varaNa = vivAha -- 106. vahAM = - 198, varata = DorI - 242, vahAda = vidA karanA - 383, vara varSa - 63, vahi = -534, barasa - varSa - 85, 386. vahila = ghalAnA - 425, varimiNI = vaSiNI - 288. vahiNI = bahina - 424, carasiyau :- mikhAI denA - 326, yahiMgayo = - 438. vaha = pati -- 37, 262, 283, aAdi vahijAu - naSTa ho jAya - 43.7, barAr3a = - 37, bahijAu = vyathita - 84, yaruNu = varuNa - 12, vahu = bahuta - 15, 37, ..."mAdi, vastai = varatane - 416, bahuka = bahuta - 320, bala = / bahuttai - bahuta - 462, alabhiNI =vaila ko rokane vAda-286| vahana = bahuta - 361, valada - Ila - 186, | bahuphanu = adhika phala - 5, cali - zobhita - 267, 353, baharUpiNo = aneka rUpoM ko banAne alicaMDa = balavAna - 368, vAlI - 286, valiyAu = zrIhita, lajjita - 74, vahala = bahuta - 302, 443, 504, valuvalu = senA - 411, bahulaku = - 146, vaghaDa = bode -- 446. bahula vahulu = bahuta 2 -- 440, vasta = vastu, cIpa - 334, -48, vastu 3 - 136 vahRta = - 146, 178,
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 vaha = vApaha - pitA - 500, baher3a = vApahi = pitA - 501, vaH = ... .-:57, Aki, vahADa = harI - 363, vAmaraNa = brAhmaNa - 321, dhUpa - vRkSa - 160, cAmagu = brAhmaNa - 115, vAI = bAvaDI - 3, 156, bAya = vAyu - 12, vAigo - lAhanA - 51, vAra - bAra, mArga, derI - 141, 266. bAIsa - 22 - 26, vAravAra = vAra 2 - 373, bAra -166, vArasa = bAraha (12) - 160, vAkhara = pazu vizeSa kAThI - 121, bAraha - bAraha (12) - 85, prAdi. | vAri = dvAra - 157, prAdi, vAstraru = - 176, 186, / vAriThiyA = - 37, bAci = -116, varisa - - 436, yAja = bAjA - 348, pAru = samaya - 217. 443, vAjaNe = bAje (bAra-yantra) - 61, | vAra] = - 226, vAjahi = bajanA - 380, vAla = - 105, 476,513. vAvi = bajane lage - 120, vAlau - bAlA, bAlaka - 174, 415 vATa - mArga darzana - 454, pAlama : svAmI - 305, vAr3A = - 458, | bAlahI = vallabhA - 279, vAr3I = bATikA - 34, 16, yAdi, | vAlahe = ballama - 30, vAr3ha = bar3aI -37, 63, vAlA = - 278, vArAhi - - 221, | vAli = mAnakara - 158, vAriNa = vANI - 14, 45, Adi, | bAniya = vAnA - 382, vANI = vApI - 14, bAlI - nava yuvatI - 341, 343, vANu = - 35, vAvagA = baunA - 30, 343, Adi vAmaraNa : brAhmaNa - 44, bAvaNi = baunA - 346, vAta = bAta - 116. 330, prAdi, bAvalau - pAgala - 326, 432. vAtA = vArtA - 294, 402, dAvalI - bAvalI - 306, bAtu : bArtA - 206. Adi, vAsa: -443, yAdi vAsaNu = puraskAra kA vastra -321, bAdhau = - 474, vAsari = dina - 642, bAdhe - vAsava = indra - 35,
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAsITha = basI - 37, vAsu = bAMsa - 162, vAsupujja = vAsupUjya - 5, 152, vAse = - 181, vAha = vimAna vAha = DAlatI hai - 100, = vAhna 266, vAhaNa " vAharaNu cAri = bAhara cahahi - bahAnA vAhu = bhujAoM bAhUDi = a vAMdira = baMdara 3:35, = = = = - - = = - nAMvaraca baunA - 400, 158, vijaya = vimukta vikata vikeraNa vikraya 201, vikrama vikAsa - 416, vigamaca vigasAhi = prasanna hue vicAra = vicAra - 83, vitri = madhya meM - 266, vicita = vicitra - 268, vici-trici = bIca- 2 me 135, vicAraja = vistAra kareM - 13, vichUrani - 431, vijaja: - 181, vijaya maMdiru = mahala kA nAma vijayAde = vijayAdevI - 202, vijAhari vidyAdharI 83, 116, bijjau = vidyAmoM se 260, - - 30, 310, 405, - 446.478, 80, 351, 367, 48, - 316, 367, Adi, - = vikasita - 111, - 226, -- 152. 157, 260, TH - 221 vijjanu = vidyAoM se - 260, 63, 286, mAtri, vijjA = vidyA vijjAgamamAra = vidyA tathA Agama kA sAra 15, bijjAtAraNI = vidyAtAraNI - 207 Adi 182, 267, .....zrAdi vijjAhara = vidyAdhara vijjAhariya vijoga = vidaha = - 37, biDe = viTapa (vRkSa) - 168, vii = bar3hAkara - 138, 136, trivahi = vRddhi - 138, 140. vidanI = kamAI huI pUjI - 137, nie = binA 501, 502, Adi vikhau = vinaya - 267, - viyoga - - = vidyAdharI - 268, - -- - 225 405 viraNabai - vinaya se - 356, 536, vizvahi = nivedana karo - 543, viSNu vimAna - 268, = triti = do - 415, vigI = beNI - 6, vizu = binA vitrA bIta gaye - 1, vitta - ghana - 511, vityu = vistRta - 548, vittharaja = pheMkanA - 265, vitthAra vistAra videza - videza 41. = naSTa karanA - viddha sai vinAna vijJAna - 280, 48, 131.... Adi 4-**** 432, 346,
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ vinavA - vinatI - 416, biyAri - vicAra - 521, 523, vinu = binA - 46, 314, 315, viyUra = pUrita -- 36, vinoda = raMjana - 69, 280, 328, ! viyor3a - viveka - 540, vizna - - 553, viyoga = nirahU~ - 177, vinivi = nikalatI hai - 5.2, cirata = sampa - 64, 65, viparitu = viparIta - 326, viradha = vRddhi - 63, viSpaha - vipra -- 112, virayau = viracita - 550, vippu - / - 105, 112, virala = biralA - 214, vippuriu = visphurita - 30, viralI - - 214, vipra = -4413 birasorara :- vijoga - 413, vibhRma = bhrama - 280, viraha = viyoga - 400, ...... prAni, vibhUSita = bhUkha rahita - 325, viriNi = virahiNI - 316, vimala - vimalanAtha - 5, 110, Adi viruddha = virodha meM - 352, bimalamai :- vimalamati (tI) - | viruddha = viruddha - 350, 101, 154, | virUpa = sundara - 328, 403, vimalamati = , - 117, vilakhatri = vilasanA - 307, vimalaseTha -- vimalase - 16, vilambAi = bilakhate huye - 126, vimalA = - 450, 137, ....... 'Adi, vimalAgaNu = - 527, vilakhANi u = rote huye - 236, vimalAmai = vimalAmatI - 444, viniyA = - 468, vimalAti = , - 106 | vilanIi = ge-kara - 110, vimalAmatI = - 338, / vilamto = bilakhanA - 357, 418, vimalAseThiNI = vimalA nAma ko bilabaha = vyatIta karanA - 300, seThANI - 6, vilasAi = bhogane lage ........... vimalu = bimala - 124, 316, Adi ! vilasahi - vinarAnA - 413, vimalumani = vimalamatI - 325, jilamaMta = bhAgatA hai - 266, vimANa - vimAna - 266, 267. | bilAnI - 133, viyakhala = vicakSaNa - 341, vilAli ; velAkula ......... .' vigrasAi = haMsakara - 163, 206 . bilAe = vilAdA - 403. viyasiMu = trikasita - 368, | bilAvala = vega kA naa| --186. ciyamaMtu = -151, Adi, | vilArA = .. ... ... - 502, 504, viyAdhi = vyAdhi, bImArI -203, | bilAsagai = vijAga gati - 101,
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ nilikhAi = bilakhanA - 313, ghisAhi = kharIda kara - 34, vilaMkA = vizrAma kiyA -160, visosu = vizvAma - 466, vivaka = savidhararaNa - 108, visUriu = - 414, vivaha = viniSTa - 323, bisepada = viNepatA liye - 89, vivahAra-vyavahAra - 67, vir3i - vighaTa - 263, vivAga = vimAna - 44.7, vihappaI = vRhaspati - 13, vidAraNu = , - 369, vizyau = vilaganA - 411, vivArI = - 37, vihalapana = vihvalAMga - 106, 118, vivAha = - 116, 126, bihasaraNade - - 273, vibAhara - vivAhamA - 362, vihamAGa = makara - 162, 217, 301 vivAhaNu - vivAha ke liye - 122, | vihasata = , - 215, viviha = -534, | bihAraNa = prAta.kAla............. vivuha - vibudha - 22, bihAra - jina madira - 7, pAdi, dicuhajaNa - vibudhajana - 21, vihArai - - 37, (vidvajjana) vihAraha = viveya - vika- 541, 543, 544, | vihAratu = maMdira meM - 365, vivoya = viyoga - 158, bihAri = maMdira - 37, ....'mAdi, vizAla - putra kA nAma - 222, bihArI = // - 338, viSama = gahA - 254, vihitahi = bahuta - 61, viSamu = , - 256, vihivaseraNa - vidhivazAta (bhAgyavaza) viSaya = viSayoM meM - 67, 32, viSayana - sukha (mauktika) - 306, | vihIra = vihIna - 36, 373, viSayaha = viSaya para -66, | bihu - kucha - 251, viSa - meM - 34, ' vidu = jAnanA - 23, visau = vizva meM - 527, / vibhaI : - 431, visamAu - vismaya - 486, vimau = vismaya - 102, 221, visamu = viSama ('mayaMkara) - 386. vibhiu - virimata - 80, visaya = viSaya - 68, vIkaTha = -182, visahara = viSadhara (sarpa) - 366, | vIci = - 166, visaharu = sapaM - 226, 226, vItarAga = -351 visAsu - vizvAna - 423, vInI = vyatIta - 307, visAhaNa - kharIdane ko - 206 / vInatI - prArthanA - 237,
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 -183. vIlhe = yI nayau :- vinatI karA . 45, ma = - 248, . vIpumA = - 305, | bUr3hi = buddhA - 222, vIyarAu = vItarAga - 52, vega = - 228, bIyarAga = , - 25, vegaha = zIna - 266 vIra = bahAdura - 75., ...... prAvi, vegi = " - 196, 197, 207, vIraNAhu = vIranAtha (ma0 mahAyora) beciyai = becanA -- 144, 8 | beTI-beTI -- 381, vIramade : - 276, veThi = baiThanA - 46, 475, vIra rAi - - 161, veThila = ghera niyA - 456, voru - vIra - 72, ....... Adi, beDu = bAla - 358, vIruha = vIroM ne - 77, deNAnayara = vezA nagara - 166, bIlha = vezAlae = 1 - 184, veNi = donoM - 115, thosa = bIsa (20)- 39, ..... prAdi | vetriyana = vihvala - 76, vIsamai = vismRta -- 262, vera = - 172, dhosara3 = bhulAnA - 501, vela = - 173, bIha - vIthI - 353, veli = latA, - 157, bujika = " ......... - 521, velA - 168, buddha = budha - 13, vesA - vazyA - 37, 70, zuru = ..........." - 37, baliuE - 224, buvA = ............ -- 408, vodhu = - 326 / bulA vola - - 364,476, bulAiya - bulAnA - 661, bola - bole - 58, 178, 301, busi + rAjA - 452, bolaNa - bolane - 343, buha = budhamAna - 37, 46, volaga - - 466, JhayaNa = budhajana - 550, oNnahi bolana1 - 368, bUce = bUce - 378, | vAstu = bAta - 73, ........ prAdi, bUr3a = DUbanA - 165, | bole- kahanA - 376, bRddhi = " - 247, bole i - bolA :- 306, yUr3iu = DUbA hunA - 72, 1 vahipa - jahAja - 184 buDivi = , - 341, bAhu = bodha - 6. yuDa tihi = | badara - cAhanA - 42, 14, ..... /
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 caMdaNa = vandanA - 17, ghaMgharagu = candanArtha - 515, SaNa-pae = bharaNa 2 - 344, vaMdana = caMdanA - 516, SoDasu = solaha - 24, vaMdarA = - 37, vaMdaha - vaMdanA karake - 156, baMdi - 261, 292, / sa- yaha - 157, 358, maMdiraNIjaNa - bandI jana - 80, sai = unake, rAjA - 1,280, 35. baMdhada = adhikara - 326,478, saihAra = sahakAra - 166, thaMgharaNa = baMdhA humA - 344, sau = sau - 165, 200, vaMdhaNI - - 289, sa uku = utsAha pUrvaka - 60, 125, caMdhi = bAMdhanA - 356, saughI = sastI - 201, caMbhaNa = bAgaraNa - 37, sakhasa = saba - 407, vaMbhA = , - 335, sakada = kara sakanA = 362, saMvAnu = jora zora se - 175, sakkaI = -516, carAviddhi - caMza vRddhi - 67, sakaH .. ka - 1 vyavahArai = vyavahAra - 35, sakarU' = zaMkara -- 107, cyAkAraNa sakahi = sakanA - 363, vyAdhi = vyAdhi - 448, sakantu = , - 73, cyAha = vivAha - 326, sakAra = 'sa' se prArambha hone vAle - vyohAra - vyavahAra - 32, saaTavau = sakuTumba - 32, sake = ............ - 440, sakhI = sahelI - 102, 245, 256, zAdhya - prAvAja - 175, samga - svarga - 31, 528, zarIra - deha - 118, samgamokSa = svargamokSa - 511, zuklapamANa = zuklaghyAna - 522, saggavara - avaka - 507, gukhu = sukha - 414, sagahi = upasarga - 487 zuddha = pavitra - 514, sagi - .............." -- 547, zubha = ...........'' -- 288, saguNa - zakuna - 57, 441, zuhiNAla = dUta kA nAma - 464, sage = -408, zravaNa - zramaNa - 50, sajaNa = sajjana - 111, zrI raghurA = nAma - 365 saji - sajanA - 251, zrIvasaMtamAlA = -271, sahi : - 448,
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 sata = satIsva - 247, 307, Adi, samAda = mAna sahita - 10, 112, sapta tacca = sapta tatva - 520, samAmai = mA meM - 330, satabhAu = acchI taraha (satyabhAva)- | sabhAli = smaraNa kara - 225, 275 62........... nAdi | samacitta = prAntacitta - 4, sastaSara = sapta akSara(emo-pArihaMtAraNaM)| samajhAi = ............ - 145, - 253, | samasthi = ............ - 344, sattAvana = 57 -552, samatthu - samartha - 6 16, satibhAu = . - 437, | samada = samudra - 241, 263, satI - -247, 250, prAdi, samadata = azoka - 266, satIsa - satapaNa - 5.5, tamavijaya - samudravijaya (ma neminAtha satUkAra = sasa ke bhojanAlaya - 33, / ke pitA ) - 8, satya = ............ - 38, 552, samadaha = samadhI -- 213, satthavai - .............. - 38, samadahi = - 237, satyahi = sAtha -1, samadI = vyAhI (yara pakSa) - 126, sattha = zAstri- 55, samadyata - - .s, satthe = vyApArI dala - 222, samadyau = - 450, sada = zamda - 14, samari -- lar3AI meM - 471, sadhara = dharA para - 106, samalahu = - 435. sadhAru - + 183, sambara = zramaNa, sAdhu - 361, sanamadhu = sambandha - 326, samhAri = saMbhAlanA - 317, sani = pAnizcara - 13, samAi = samAnA - 368, 366, sanu = -- 462, mamANa = + - 23, sapaDu = - 346: samAraNahaM - , - 38, sappU = sarpa - 227. samAriNaya = samAna umra kI - 10, saptamaMga - syAvAda ke sAta siddhAMta ' samAhi = samAdhi - 530, 538, - 14, | samAhigupta - samAdhigupta - 514, saphala = phala sahita - 32, | samITa - sumadhura - 326, saba = sarva, sabhI - 42,44, Adi, | samoSa = pAsa, sAtha -- 364, sabada = ..., samu = samAna - 40, 74, 427, sabahI - -43, ! samujhAvaraNa = - 482, sad = saba - 48, 124 ..... prAdi, : samuda = samA = baiThaka - 334 ......Adi, | samudda = samudra - 195, 254, 261,
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ samRddana = samudra - 386, savaraNa = svarNa - 38, 366, samRdra = 1 - 545, savaNDa = saba ke liye - 41, samUha = -53, sabada = zabda - 120, samerariNa = yuza karanA - 470, savamahi = saba meM - 15, saya . -552, 553, savArayu - svArtha - 376, sayaNa = sajjana -2 savAri = Thoka - 73, rAyala = saca - 42,45, 52, prAvisabAsI = bAhmaNI - 332, sayaM - - 214, | saghu = saba - 115, 122, "bhAdi, sararagu =: zaraNa - 5, 28:.'mAdi | sartha :- sabahI - 334, garA = , - 156, samva - saba - 36, saravara - tAlAba - 38, 102, 174 | sazva - samI- 276, saruvaru = -9., sambala - -35, sarasatI = - 440, savvasiddha = sarvasiddhi - 27, sarasutI = sarasvatI - 15, 26, sabbaha - saba hI - 402, sarAvagadhamma = zravaka-dharma - 44, san = saba - 143, ....... dhAdi, sari - 38, sancAsahI = savauSadhi - 286. sarivi = - 125, sacvaMga = sarvAMga - 118, sarisa = samAna -65, sasi = candramA - 24, 67, sarIra = zarIra - 100, .....'prAdi, | sasivayariMga = zazivadanI - 306, sarIraha - ,, - 23, 104, ..._dhAraNa karatI hai - 15, 63, sarIru = " -5, 207, 20, saha - sahana karanA -- 158, saka.pa = samAna - 172, sahakAra = mAmra - 170, sarUpu- sarUpavAna - 88, 526, sahajAvatI : - - 165 saraMbha = samAna -- 356, saha] - zayana - 473, salahahi = sarAhanA - 305, 503, sahale = sakala, sabhI - 166, salayii = sahasa = hajAra - 186, 451, sallehA : -516, | sahasara = candra - 221, saloka = -553, sahala - hajAra - 451, sava = saba - 360, .......... Adi, sahasu- , -553, mavai - sabhI, sampUrNa - 24, sahahi = - 455, savaiga - , - 31, sahAu = svabhAva-4, 66, 473,514 mabaI = ma - 12, mahArata = sahArA - 315,
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 sahAhi = | sAmahani = sammukha - 177, sahi = sahita - 36, ".....yAdi, sAmi = svAmI -- 214, 282, sahiu =, - 488, 541, sAmiu = svAmI - 425, sahiya = sakhiryA - 6.. sAmiriNa = svAminI - 11, saSTiyaraNa = - 38, sAmiya = svAmI -- 4, 25,..... prAdi sahiyagaI - sAni = , .. sahI = sahana kiyA -71, 253, sAmI = , - 157, 3.4, prAdi sahu = saba - 66, ...........Adi, sAmIya = , -5, sAya ,, -- 157, svayaMvara - - 51, sahAyara - sAgara - 222, ..... Adi, svAtinakhatu = svAti nakSatra - 26, sAparabata - bhAgaradatta - 364,...", svAminI = - 16, sAyaru = sAgara - 251, Adi, svAmI = - 400, mAra = caugar3a - 233 Adi, sA = baha (strI)- 86, 87, ......, sAra3 = dUra karanA - 213, sAha - svAmI - 156, sArada = zAradA -14, aAdi, sAI = ,, -324, mAru -- sampanna - 36, 65, 185, sAkala = sAMkala (argalA)- 345, sAraMga = -38 sAkhi = sAkSI - 314, sAraMgade = -276, sAsI = ,, - 350, sAvadhArA 8 - 487, sAgara - samudra - 253, 364, sAmaya - zrAvaka - 516 sAcA: = - 4.76, sAvayaha = ,, - 38, sAcA = saca - 311, sAla = - 433, sAji = sajAkara - 121, sAvala-usAjita = 1, - 121, sAvalade = sAdidi = badalanA - 201, sAbu = sabhI - .. sAdi- 6. (paSThiH) - 193, sAsai = saMzaya - 364, sASaMde = prAnandapUrvaka - 16, sAsu = zvazU (rAAsa) - 146, sAta = 7 - 515, sAmU = " - 157, sAthi = saMga, pAsa - 254, sAhau = - 443, sAdharau = dharA pAya - 231, sAhaNa = sAdhana - 266, sAmalo = acchI - 101. sAhaNA = saira - 38, sAmale = - 426. sAhANu = , - 446,478,
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ 263 sika = sAhara = sAhUkAra - 118, | sivadeva = - 528, sAhasa = sAhasI - 258, 366, aAdi sibapuri = mokSa -- 4, sAhasu sAhasa - 136, 242, | sihu = sAtha - 102, 26, Adi, sAhi = sahAre - 367, 537, | migAramai = zRGgAramatI-281, 342, sAhibbau = sAdhUgA - 537, siMghaladIpi = siMghaladvIpa - 360, sAhu = seTa -- 38, 58, 113, prAdi , siMcaraNa = sIMcanA - 166. sAMkare = sAMkale - 161, rici = sIMcakara - 106, sA~jho = maMgA gamapa - 3 siMha - sIMcanA - 166, siu = se, saba - 263, 426, prAdi. sidubAra = - 134, siMha = pramukha - 465, sikhavaya - zikSA vrata -51, | sihala = sihala - 340, ...mAdi, sikhi = - 38, sigdhu = zItra - 154, siMhAsarA = -460, sigarI - samI - 121, sihAsarana - siMhAsana - 416, siTha = prasiddha - 13, siMhuja = - 286, siddhaH = siddha hupA - 25he. sIkhiu = sIkhA - 15, siddhi = - 287, sIkhI = - 333, mIghara - sira = mastaka - 154, sImA = - 38, 470, siragha = zIghra - 467, sIyala = zItala - 5, siraha = sira para - E8, sIyalava , -14, siraha = " - 153, sIyatu = - - 5, siri = sira - 228, soyA = sItA - 396, sirI + - 268, saugdhu - zrIraghu - 385, sirIkhaMDa = zrIkhaMDa - 172, maMda - -1, sirigaNa - - 185. | sonavata = zIlavAna - 66, 466, sirimai : zrImatI - 221, mIlu - zIlavata - 157, 251,mAdi sirimati = / - 256, sIlhe = sirIyA - , - 27, 254 / | sIkla = semala - 260, sirIyAmati- , - 236, Adi, ' siru = sira, mastaka - 8, 226, prAdi sIsaI = -36, silA = zilA - 333, sIse = zirastrAraNa - 417, silArUpa = zilA ke rUpa meM - 335, mIhahi = siMha - 357, silAi = zilA - 334, | sIMga = - 441, sIma =
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ suirI = smaraNa karanA - 352, / mutau = sUtA hA - 227, sui chii = svaicchita - 287, susadhAra = sUtradhAra - 103, 106, muta = muta - 1, 216, sunadhAri = " - 78, 84, sukA = sukaSi - 15, 16, "prAdi, | sutadhArI - , - 10, mukITha = kaThinAI se milane yogya-176/ sutamaja = - 271, sukumAla = sukomala - 306, suttAri = sundara tArikA - 117, suruka = zukra - 13. susu = putra -- sukkeja = suketu - 508, sudattaha - - 537, mukha = - 437, sRdatta - sudatta - 180, 50.6, mukharU - - 534, madi :- zuklapakSa - 26, sukhasarai = sukha prApta honA - 208, suddha - - 473, sukhaseraNavali = sukhasamanAnalI - 275 suddhA = - 468, sukhAsaNa = pAlakI - 121, 128, muddhi = zuddha - 66, sarina = - 35, | sughau = -18, sunhiyAra - sukhI honA - 303, sudhAMta = dhAraNa karanA - 280, sukha = - 224, sunata = - 546, sRguNaguNa = sadguNoM vAlA - 400, sundari = - 221, suvaMgu = caMgo, acche svAsthya vAlI sunahi = suchiu = chor3akara - 221, sunahu = suno - 157, sujArA - sujAna - 304, suni = -300, mujANu - - 441, suni u = sunA - 256, muH = sundara - 181, munhi 8 ,, - 200, muThi = // - 400 sugattara = supAtra - 142, suThu = || - 181, 410, Adi, suppahu = suprabha - 506. suraNa -206, 302, supAsa - supArzvanAtha - 4, sugai = munA - 317, 551, supiyAra = prema sahita - 42, 202, subaha = - 250, sughAta = bArtA - 341, muraNahi = suno -- 303, 363, mumai - mumati -- 274, muNI = - 213, sumainAhu = sumatinAtha - 3, suraNei = 245, sumaila = mumati - 278, suraNehi = suno - 471, 517, sumasi = - 228, 461, | sumayAdevi = 'sumayA' devo - 273, - 153,
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ 235 sumarai = smaraNa kiyA - 254, 334 | suhabara - sukha se - 545, sumaraNi = -457, suhavai - samarata = smaraNa karate - 252, / hasAra -pustasAra - 38, suga = -274, | mahAi = zomA denA - 45 63, prAdi sura = devattA - 102,514, | ahi - mukhI - 36, suramA - - 272, / saha = mukha - 245, suratAri - surasArI - 270, | muDi = sUDa - 355, surama - sUrata - 280, muDa - / - 346, suraha = svarga - 36, 268, sadari = -430, surahI = muramita - 174, muMdarIya = rAdarI - 223, sarA = -193, sUrura = sUkhI - 363, 465, suru = sura, devatA - 7, 253, sUkI = sUkhe - 165, sumpAla = zrIpAla - 181, sUkhe = , - 260, sarekha = guma rekhA vAnI - 46, 65, | sUjhai = dikhAI denA - 194, 153, surendra = indra - 268, sUDiu = sUDI se - 345, sulakharaghu = mulakSaNa - 113, sUdu = -163, saba = -462, sUtI = sogaI - 225, 343, suvAga savarNa - 45, sUna = sUnA - 313, suvicAra = vicArapUrvaka -- 6, sUnI = - 126, samvasa = -38, sUra = sUrya - 36, ........' 'mAdi, suvA = lar3akI - 220, sUrU - / / - 13, 26, 550, suvAsa = sugaMdhita - 167, sUvA = totA -66, suvigAla = bar3e - 45, / seja = zayyA - 266, subci = - 528, / seTa = - 48, ....grAdi susara = prabasura - 146, 244 prAdi, | seThi = seTha - 45, 46, .....mAdi susaru = , -- 146, 244, seThiriNa = seThAnI - 56, ....."prAdi susare - , - 157, seThiputra = (jiNadatta) - 231, musAri = sAra - 523, setu = -163, suha = sukha - 13, .......''Adi, seyaMsa = zreyAMsanAtha - 5, muhagAde = - 274. - 514. sur3a = subhaTa - 124, sebaja = sevA - 268, suhaNAla = jAtivizeSa ke yoddhA-460/ sevatI = - 173, seva
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 sevyau = sevA karanA - ............, sohi = , - 65, 106, vA = - 324, sohA : - 38, seSa = zeSa - 458, sohiyau = zomA denA - 45, sauha = vahI - 484, ....... Adi, sau = - 101, sou = ,, - 266, sauvaI = sonA - 225, soga = azoka - 25, moho = sammukha - 353, sogu = zoka - 165, ........'Adi, saMka = zaMkA - 384, sodharalI = dharanA - 153, saMkaTa = -484, soji - usa - 90, ......."prAdi, saMkhadIu = zaMkhadvIpa - 118, sotaha = sauMna kA - 183, saMgara = saMgraha - 548, sotimahi = zrotriya - 38, saMguma = - 518, monavatI - - 277, saMgha = -504, sone = svarga - 135, saMghala = siMhala - 200, sopuraNa - puna: - 186, saMghaha = saMgha - 11, gomAya = sundara vacana - 276, saMghAta = samUha - 156, 255, 486. sobhita - zomita - 141, saMciu - saMjaya kiyA huyA - 54, soma 8 candramA - 13, prAdi, saMjamu - saMyama - 2, 521, somadatta = somadatta - 170, saMjAya = - 534, soya - vahI - 58, saMjuta = sahita - 47, 108, Adi, soraThI = saurASTrI = 270, saMjutu = saMyukta -- 437, 528, solaha = 16 - 286, prAdi, saMjUtta = 1, - 56, sopa = sonA - 301, saMjoi - saMjokara - 412, soSaNa = svaNaM - 282, maMta = zAnta - 38, ........ Adi, sovaraNu = sone meM - 232, saMtApu = saMtApa - 136, 137, 142, sobatI sotI huI - 318, saMti 8 - 246, sopana = svarNa - 16, 272, prAdi, / saMsipAha - zAMtinAtha - 6, sobaha - sonA - 302, saMtu = zAMta hokara -- 17, sovahi = suzobhita honA - 68, yAdi saMtuhI - satuSTa - 15, sovi - vaha, sonA - 154, ''prAdhi : maMdahu = sandeha - 382, ... Adi, sovaMtiya = sotI huI - 306, saMpada = sampatti - 48, ..... yAdi, sohai = zobhita - 56, ..... prAdi / saMpatti = thaibhadha - 2, sohaGa = , - 346, : saMpaya = saMpati - 144,
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ hama = saMbaMdhI = -535, | hathie - saMmA = saMbhava huI - 253, . | piyA = hAthI -- 356, saMmali - - 432, hani = naSTa kara - 547, saMbhava = saMbhavanAtha - 3, 14, hunu = haranA - 46, saMbhava i = saMbhava humA - 251, hapA = happA - 410, ......sAdi, saMmAli = smaraNa kiyA - 255, | happA - , - 180, ....." mAdi, saMmadI = vidA kiyA - 239, hama kaha - hamako - 81, saMvat = samvata - 26, - 131. saMbala - mArga kA bhojana - 146, 160| hamarau = hamArA - 244 saMsahu - - 525, hamaha - hamheM - 363, saMsAraha - - 512, hamahU = hameM - 177, saMsAri hamArI = -234, 400, sahariGa = saMhAra kiyA - 366, | hamAre = - 266, saMjJAsu = vicAroM meM - 485, hamArI = hami = - 178, hamu = hameM - 74, 111, mAdi, hA = hai - 13, 135, ..."'''prAdi, | hamuhi = - 436, hau = maiM - 108, 16, ".."aAdi, / hayau - - 358, 528, haraNa - -552, hara = haranA - 354, haikarA = bulAyA - 84,463, harai = hraNa - 276, hakarAyaja = , - 445, harar3a - -172, hakArau = bulAnA - 217, haraNa = harane vAlA - 6,6, haSkAraja = bulAne - 66, haratu - hakAri = bulAkara - 116, ....prAdi harasyo = kiu = bulAyA - 256, harahi = haratI hai -- 280, hama = saranA - 402, harahu~ = haro - 11, hahi - gAlI denA - 68, hariu = haranA - 7, haNa = hanana karanA -- 357, harievAsa = harA bAMsa - 125, hararAhi = mAranA - 221, hariguraNa = -180, hatthAlavaNa = hastAvalaMbana - 550, haricaMda - hatthu = hAtha - 16, harI = haranA - 412, hatthI - hAthI - 344, | haru = halkI - 66, -438.
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 hoisAi - hovegA - 283, / haMsagaigamariNa = haMsa kI cAla calane hou = hai - 266, 506, vAlI-46,......... hoNimnacintA - 142, 10, 102, hoti = - 153, hasatUna = haMsa ke samAna - 266, honi = agavAnI - 123, haMsAgamariNa = isa gAminI - 154, hoya = - 58, 274, ........."bhAdi, hosa = hogA -47, 56, 58, | | hamAgavaNI - haMsa gAminI - 155, hosahi = hoMge - 1, haMsi = haMsakara - 73, 165, hoha - hoya - 350, haMsinI - - 277, hohi = - 230, 242,. | haMsu = haMsa - 61, iMTe = ghUme - 386, | hAMki = hAMki -- 368, ......... prAdi, ] hiMDada = ghUmanA - 226, haMsa i = haMsate haiM - 116, 143, huMta = hokara - 200, .... prAdi, | huMti = hone para bhI - 325, 430, haMsakUTa = | hUtau = (thA) - 244, 544, // iti / /
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ artha-saMzodhana prastuta racanA hindI kI eka prAcIna kAvya-kRti hai / isameM apabhraMza zabdoM kI bahulatA hai / prakAzana ke pazcAt pustaka ko dekhane para katipaya artha saMzodhana apekSita lage, unheM nIce diyA jA rahA hai| ina meM lagabhaga Adhe sthaloM para mere dvArA diye hue artha haiM, unake hamane tAraka cinha lagA diye haiM, zeSa Adhe sthaloM para naye artha prastAvita haiM / AzA hai pAThaka ina proM para vicAra kreNge| *1. 8. 3. 'dhara siru lAi' kA artha kiyA gayA hai 'sASTAMga namaskAra karake', honA cAhiye 'dharA para sira rakhate hue'| sASTAMga namaskAra bhinna hotA hai| 2, 36. 3: 'sahita tahi machi ma urau ra dIsaI' kA artha kiyA gayA hai 'machindu (machanda) mauraja raNa (mukuTa binA)', 'sahiu' ko kadAvit honA cAhiye 'mahiu', kyoMki 'makAra' yukta nAma vAle padArthoM kA hI isa chaka meM ullekha hupA hai, aura isa pATha ko lekara artha hogA- mahI (prAya) tathA matsyendra (ghar3I maniyA) tayA mayura bhI nahIM dIkhate the / *3. 74. 2: artha meM diye huye 'isase adhika kyA kahU~' ke liye mulapATha meM koI zabdAvalI nahIM hai aura na usase artha meM hI koI spaSTatA mAtI hai| *4. 61. 3: 'jANU, thANu, vihitahi ghaNe' kA artha kiyA gayA hai'bhuTanoM ke nIce sthAna TikoraNe bahuta ghane the kintu 'jAnu-sthAna' se 'ghuTanoM ke nIce kA sthAna' ayaM nahIM liyA jA sakatA hai, na vaha sthAna saghana hI hotA hai / saMmavataHjANU-mAnoM, thANu/ sthAragu = staMbha, vihi = donoM, tahi = vahA~ haiM at| ardha hogA 'usake [donoM paira aise the ]mAnoM vahA~ do sadhana (stema) sthANu ho :
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15. 63. 3: 'nIle citura sa ujjala kAstra' kA arya kiyA gayA hai, 'ujvala evaM nIla varNa ko romAvali tho' / 'romAli' ujjvala barNa kA kisI bhI taruNI kI nahIM ho sakatI hai / prarya saMbhavata: hogA, 'usake cikura (keza-pAza) nIle (gama; 6, aura sAkSA (koTi para kI phai|) sajvala [varNa kI] thI' / kintu tIsare aura cauthe donoM caraNoM ke tuka meM 'kAkha' hai, isaliye asambhava nahI ki 'kAkha' donoM meM se eka caraNa meM smRti-bhrama se pA gayA ho, pATha kucha aura rahA ho| *6. 106. 4: 'andana siMci lai udaMga' kA artha kiyA gayA hai, use caMdana se sIMca kara sareta karAyA gayA / honA cAhiye, use (usa citrapaTa ko) cAdama se siktakara [vimasamatI me] kroDa (goda) meM le liyaa| 17. 122. 4: 'caMpApurihi paiTha' kA artha kiyA gayA hai, 'campApurI kI ora cale', kintu honA cAhie 'caMpApurI meM praviSTa hue / *. 123, 3: 'bhau hAla kallolu' mA marya kiyA gayA hai 'zoragula evaM prasannatA chA gayI', jabaki honA cAhiye 'halla (tumula zabdoM) kA kallola (taraMgollAsa) sA huaa| *. 126, 3: 'samadI vimalamaptI dilalAI' kA 'kumArI vimala matI ko visakhate huye vidA kiyA'-parSa dete huye anya artha ke rUpa meM diyA gayA hai| 'samadhI (mAhI) bilakhatI huI vimalamatI ko', o ki saMbhava nahIM hai, kyoMki 'samadI' samadhI' se bhinna zabda hai, aura donoM meM se kisI zabda kA mI pratha 'cyAhI nahIM hotA hai| 10. 128, 3: 'mAi kumArI' kA artha vi.mA gayA hai 'kumArI mA rahI hai, kintu 'rimalamatI' usa samaya kumArI nahIM, vivAhitA aura jinadatta kI paratI thI aura usakA 'jue ke samaya vahA~ upasthita rahanA' pAThasiddha bhI nahIM hai / ataH 'bAda kumArI' kA artha sambhavataH hogA, 'kyAra kI [jumA khelane kI] phasala prAgaI hai|
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11. 156. 4: 'hAi bAi gusai sahi chADi kati gayau kaMta mohi' ke 'hAi vAi gusai sahi' kA prarya nahIM kiyA gayA hai, jo ki sambhavataH honA cAhie 'hAya bAI (mA), gusse ke saath-'| kevala do sthAnoM para kavi ne phArasI-arabI zabdoM kA prayoga kiyA hai aura unameM se eka yaha hai| *12, 166. 2: 'prana para paritahi dInau mogu' kA artha kiyA gayA hai, 'usa para (gaMdhodhaka) par3ate hI moga meM rakhane yogya ho gayA', jaba ki honA cAhie usa (azoka) ne anya svamAna meM parakara bhoga (phale mUsA) diye| 713. 170. 2: "tinhaI hAra padole (paTole) kie' kA marya kiyA gayA hai| 'unheM aba hare evaM majabUta kara diye', kintu honA cAhiye, 'una mAliparoM ne bhI' jaise ramariMgayAM hAge tathA paTAloM-rezamI vastroM se karatI hai, [prasanna hokara] hAra-paTola kiye (puSpapatrAdi se apanA alaMkaraNa kiyaa| 14. 182.2: 'te vAkhara mari cale yahUta' kA artha kiyA gayA hai, 've mI apanA sAmAna vAkharoM meM bharakara caleM' kintu honA cAhiye 'ye bhI bahuterA vAkhara (Rya-vikraya kA padArtha) [veSThanoM meM bharakara cle| 15. 184, 1-2: "pUtu na jAeu bAsara prAdi, koTi soMga mara lai jevAdi' artha kiyA gayA hai unhoMne vAkharoM meM kyA hai, yaha na jAnate huye bhI koDiyoM evaM sIMgoM ko bailoM para lAda liyA, kintu honA cAhiye, 'pUta (putrajIvaka-eka phala-jisake bIjoM kI mAlAeM banatI thIM, jo prAyaH baccoM ko stramdha rakhane ke liye pi-hAI jAtI thIM) ke bAkhara (saude) kA to Adi (parimArama) hI jJAta na hotA thA aura javAdi (eka sugaMdhita dravya) kA eka koTi sIMga (bailoM) kA mAra le liyA gyaa| 16. 184. 4; "dui vohya mari veraNA lae' kA artha kiyA gayA hai, 'jimame do jahAja bhara lie aura veNA nagara (ko jAne kA saMkalpa liyA', kintu honA cAhiye, 'do jahAjoM kA bhAra [usane] veNA (khasa) kA le liyA' /
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1862: gae bilAvala kai padma pasAri - jisameM padda pakAra' na ho kara pATha 'paisAri' honA cAhiye kA artha kiyA gayA hai 've bilAsa taka calate gaye, kintu artha hogA 've velAkula (bandaragAha) ke praveza [ dvAra ] para pahu~ca ge| 18. 186. 3: 'valada mahiSa sabudai niru karahiM hai, unhoMne bailoM zrora maisoM ko dUsaroM ko diyA baila aura bhaise nizcaya hI zabda karate the / *16. 163. 4) 'suru setu dIsada gu dharaNaM' kA artha kiyA gayA hai, ananta jala hI jala cAroM ora dikhAI par3atA thA, kintu honA cAhiye, [ vahAM ] antahIna [sA ] turA-setu ( unheM] dikhAI par3a rahA thA [jisa chor3ate huve ] | kA zrartha kiyA gayA hoga 20. 166. 1-2 : 'paraNasai Nu jalu jiraNavaru nAhu, bhava aMtara dIji jalavAhu' kA artha kiyA gayA hai, 'vahA~ jala ke madhya jina caityAlaya thA tathA vahA~ unhoMne bhava se pAra karane vAle jinendra bhagavAna ke darzana kiye, jabaki honA kadAcit cAhiye, [unhoMne jinendra bhagavAna se nivedana kiyA ], 'he jinendra nAtha, hamArA dhana jala meM praSTha honA cAhatA hai, kyoMki hameM maya ( samRddhi ? ) meM jalavAha ( jala-jaMtu vizeSa ) dikhAI par3A hai|' 21. 212.20 'AhU si uddhase jihAdatta' kA artha pATha truTita hone ke kAraNa nahIM diyA gayA hai, kintu tatsUcaka koI saketa honA cAhiye thA / 'unase' 'uddhvasta ho gae' athavA 'uddhvastha the' hai / 22. 221. 4: miThiyA ki graNa vArAhi halahi' meM 'bhaNa vArAhi ' kA artha nahIM kiyA gayA hai, 'zraNa vArAhi' hai 'binA bANoM ke' / * 23. 225.2, 365. 3: 'ma' kA artha muMDI (muMDa) kiyA gayA hai, jaba ki honA pahiye 'mRtaka' murdA, [manuSya kA ] raav| 4 = 1 *
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ *24. 228. 2: 'kAmutAra kahAhi' kA artha kiyA gayA hai, jisase kaunasA putra nara kahA jAyagA' / pATha truTita hai, avaziSTa zabdoM kA marya honA cAhiye kadAcit 'tU kisIkA... khlaae|' 25. 246. 4: 'bahu rovahi aru dhImahi nayAgu' kA adhaM kiyA gayA hai, 'tuma bahutta ro rahI ho, ava netroM ko parya do' kintu honA kadAcit cAhiye, 'tuma bahuta ro, paura nevoM ko barabAda kara rahI ho / ' 26. 250. 1: 'rahila una ThAu (naThAu) kA artha nahIM kiyA gayA hai / martha hogA sabhI kucha naSTa ho (?) gayA thaa|' *27. 255 4: 'pAya lAgi jigadata saMbhAli' kArya kiyA gayA hai 'usake (vimala yatI) caraNoM meM lagakara jinadatta ko pukArA', jabaki prasaMga-sammata artha honA cAhiye, 'usane [bhinendra ke] caraNoM se lagakara jinadatta ko sasvara] smaraNa kiyaa| *28, 256.4, 362.1, 365.4: 'maviya' kA artha 'bhavya' kiyA gayA hai, jaba ki honA cAhiye / mavika = mumukSu / (de0 chaMda 257.3, 436.2) *26. 265.2: 'pAbahu prana na mArau bolu' kA artha kiyA gayA hai 'grAmo, mArane ke bola mata bolo' kintu honA cAhiye, 'grAmo, pAna maiM bola na mArUgA (jhurI mArUMgA), 30. 265.3: 'tau na muNasu jo gresI kara' kA marma kiyA gayA hai, 'jo aisA nahIM karegA', honA cAhiye, 'to maiM manuSya nahIM, yadi maiM aisA karU (kevala bola mArU) 31. 268,3: 'NaM surendra jo prApiu surahaM' kA ardha kiyA gayA hai, mAnoM indra ne hI vahA~ svarga kI sthApanA ko ho', kintu honA cAhiye, 'mAnoM vaha surendra hai jo [usa pada para] devatAnoM dvArA sthApita kiyA gayA ho / ' *32 2.71.4: 'pracAmau suptamauruva murAri' kA artha nahIM kiyA gayA
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabdAvalI kyoM kI jyoM artha meM bhI duharA dI gaI haiM, kintu artha hogA, 'jisakA pratyadbhuta putra rUpa murArI huA hai / 33. 274.3: reha sumaI suya padamaNi' kA artha tatsama zabdoM meM duharA mara diyA gayA hai- 'rekhA sumati sutA padminI haiM, jabaki artha honA cAhiye [ aura ] sumati rekhA hai jo padminI kanyA hai- praryAt janma se pazcimI hai|' *34. 260.2: artha meM dI huI zabdAvalI 'jisase usakA mukha camakane lagA' kA AdhAra mUla pATha meM nahIM hai, aura na isase artha meM hI koI spaSTatA zrAI hai| *35. 212.2 : 'maraNa viti zrayAmi upamaI' kA artha kiyA gayA hai, vaha pAsa dhAgaI', kintu honA cAhiye, 'mana dvArA cinnita hote hI vaha zrAkAza meM [ jahA~ jinadasa thA ] utpatita ho gaI ( uDa yA uTha ghaaii'| * 36. 268.3: triSNa vitritahu vega ho' kA koI artha nahIM kiyA gayA hai. honA cAhie usa viza (jiesa) ne [ vimAna para car3hane para ] vivi vega grahaNa kiyA *37. 301.1, 415.1: 'aghAI' kA artha 'thaka kara' aura 'apAra' kiyA gayA hai, jabaki honA cAhiye, 'tRpta hokara' aura 'bhara-peTa' (de0 504.4) I 38. 304.1: 'satI tirI te nAha sujAraNa' kA artha kiyA gayA hai, 'sasI vaha hai jo ( zrapane ) sujAna (nAtha) ke sAmane (apanA) astitva miTA deM, jaba ki honA cAhiye, 'satI strI apane svAmI ko [ hI ] jAnatI hai / " kiyA gayA hai, kintu na 26. 3221: 'iti' kA artha 'khIjhakara cAhiye bhaTiti zIghra ho' / 440. 326.4: 'jiraNadatta bhagati nAri mai di' kA artha kiyA gayA hai, 'nArI ( vivAha yogya strI) ko mujhe batAie kintu honA cAhiye jise jirAdasa kahA jAtA hai, usakI nAriyoM pattiyoM) kI maiMne dekhA hai / '
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 41. 333. 3-4: 'taja me deSa tini sIkhI kalA, jI na hasAu pAhaNu silA' kA artha kiyA gayA hai, 'he deva! maiMne to vaha kalA sIkhI hai ki maiM pASaraNa kI zilA ko bhI na haMsA hU~ (tare merA kyA nAma)', aba ki honA cAhiye, 'he deva, taba to maiMne vaha kalA sIkhI hI nahIM, yadi maiM pASANa-zilA ko (mI) na haMsA huuN|' 42. 341.4: 'so bulAI' kA artha kiyA gayA hai, 'baha lauTakara, jabaki honA cahiye, 'usa [mauna dhAraNa kie huI] strI ko bulavAkara [ mauna tor3akara] bolane ke lie prerita kr'| 43. 242.2. 'suNi suNi tiriyA mela u parimA ahA gayau soha' kA artha kiyA gayA hai, 'he strI suno, sunoM, jaise hI vaha (sAgara meM ) gaga, baha chor3a diyA gayA', jaba ki honA cAhiye, 'he strI! suno, suno, [samudra meM j chor3a diye jAne para vaha jahA~ gyaa| 44. 344.3; 'deI deI jAma jAma tahi vahu rayaNa samariya' kA artha kiyA gayA hai, 'yaha use bAra-cAra ratna dene lagA', aba ki honA prAhiye 'jamI baha use samasta {prakAra ke] bahutere ratna dene lgaa| 45. 355.4: 'bhanna lAvata lapaja jiraNadatta' kA artha kiyA gayA hai| 'usake mana (janma) kA jJAna karAte huye pakar3A', kintu honA cAhiye, jinadatta usa [hAthI ko] maiMvAne (cakkara dene lgaa| 46. 360.4, 'saba puru sAmi pradhabho bhayau' kA bhartha kiyA gayA hai, 'sabhI puruSoM ko prAzcarya hunA', jaba phi honA cAhiye, usane kahA, "he svAmI, samasta para kI mAraparya humA-" / 47. 362.3-4: 'jo mohita pUliya pahANa, puNyavaMta ko saphai pahANa (vasthANa?)' kA artha kiyA gayA hai jo patthara kA pUtalI ko dekhakara mohita ho gayA, usa puNyavaMta kI kitanI prazaMsA kI jAbe ?' kintu honA cAhiye,
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'jisane pASANa kI putalI ko mohita kara liyA usa puNyavaMta ko pragaMmA (?) kauna kara sakatA hai ? pApArA zilA ko tAruNI vidyA dvArA mohita kara ha~mAne aura usake dvArA logoM kA manoraMjana karane kA prasaMga kucha hI pUrva prAyA hai (chaMda-335336), donoM caraNoM ke tuka meM 'paSAraNa' hai, jinameM se pahalA prasaMga ke liye anivArya hai aura dUsarA artha-hona, isalie dUsare ke sthAna para pATha saMbhavataH 'vakhAraNa' honA cAhiye thaa| *48. 363.1. 'parihasu liyau disaMtara karaI' meM 'parihasu' kA artha 'khuzI ke sAtha kiyA gayA hai, ki "parisa' 2 parihAma = [loka dvArA kiyA jAne vAlA] upahAsa hai, jue meM gyAraha karor3a rupaye hAra jAne ke lokaparihAsa ke kAraNa ho jidatta dezAntara gayA thA di0 chaMda 156) / 46. 363.2; 'jahi ko hAtha aMjaNI caDai' kA artha kiyA gayA hai 'jimane apane hAtha se aMjanI (guTikA) car3hAI, kintu honA cAhiye jisake hAtha aMjanI guTikA bar3hI' (de0 chaMda 152) / 57. 376.3: 'aNa chAjata isa madhu koda' kA prathaM kiyA gayA hai, 'yahA~ mantra anacAhA ho rahA hai', jama ki honA cAhiye, 'prazomana ko sabhI loga hasate haiN|' 51. 384.4: 'prati kari bhathiyaja kAlakuTa hoi' ke 'kAlakuThU' kA partha kiyA gayA hai 'kAlakuSTa', honA cAhiye 'kAlakUTa', mamudra se usake pratyadhika maMthana ke kAraNa 'kAlakUTa' nikalA thaa| 52. 362.2: 'kina pata to milavaha vaisAri' kA marya kiyA gayA hai, 'taba unheM baiThAkara mila kyoM nahIM lete? 'jabaki honA cAhiye. 'taba unheM biThAkara unameM [apanA] pratyaya (vizvAsa) kyoM nahIM milAte (utpata karate ) ho?' 53. 406,4 'kodai' kA artha 'cAMvala kiyA gayA hai, kintu 'kodaI'
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ kodava kuddaya /_ kudrava (cAMbala se bhinna) eka prakAra kA nikRSTa dhAnya hai / 54. 411 : 'bhUbita (mUSita)' kA praya 'prasanna huI' kiyA gayA hai, jaba ki honA cAhiye 'sAbhUpita huii| 55. 418 3-4: 'niya ma [] biraha na pAtra jAAe ! dhUsaha diNNa rAI kI praagaa|' kA artha kiyA gayA hai, 'isa biyoga ke vaha koI kAyade-kAnUna nahIM jAnatA thA, kintu usane to dhUrta ko rAjA kI duhAI dilAdI', jabaki honA cAhiye, '[apanI striyoM ko dekhane para apane mana meM jaba use unameM viyoga ke lakSaNa nahIM jJAta hue, to usane ukta pUrta ko rAjA kI prAna (saugandha) do|' 56. 425.2: 'hAhA kAru [a] para kita tavahi' kA arya kiyA gayA hai, 'saba dUsaro ne hAhAkAra kiyA', kintu honA cAhiye, 'taba [usako] apara striyoM ne bhI usameM huMkArI maro - unhoMne bhI usako monni ukta dhUrta ko pati svIkAra kiyaa| 57. 425.4, "niya mAmiu tinhu vADara bahiu' kA artha kiyA gayA hai| 'apane svAmI para tInoM hI khar3aga palAno, jaba ki honA cAhiye, 'apane [videza se lauTe huye vAstavika] patI para tInoM ne khaDga calAyA hai|' 58. 426.1-2; rAya pamuha saba jANahu jhUTha' kA artha kiyA gayA hai 'saba kucha (happA seMTha ke vacana ko)', jaba ki kadAcit honA cAhiye '[una duSTAtroM ke samasta kathana ko' / .. 56. 432.2: 'saMmali puhama tAha muha bAta' kA artha kiyA gayA hai, 'he pRthvIpati! usakI bAta ko smaraNa kara', jaba ki honA cAhile, 'he pRthvIpati, merI bAta suno| ! ... *6.. 432.4: 'hema (hama? piu deva nahIM sAvalau' kA martha kiyA gayA hai, 'hamArA pati to, he deva! sone kA sA hai, sAMvalA nahIM haiM, kintu 'hema' pATha, * jisase 'sone kA sA' prathaM liyA gayA hai, asaMgata hai, usake sthAna para zuddha pATha
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'hama' hogA, jisakA artha hogA 'hamArA' / *61. 438.4: 'sada rAjA uThi lAgiu pAi' kA artha kiyA gayA hai. 'saba rAjA ke gharaNoM se lage', jaba ki honA cAhiye 'rAjA sai (svayaM) uThakara usa (jiraNadatta) ke pairoM lagA' / 62. 441.4: prati meM pATha 'sIragha' hai, jisake sthAna para sIghara' kA sujhAva diyA gagA hai, kintu 'sAra' ThIka isI prakAra (chaMda 468 meM) prAyA huaA hai, isalie lagatA hai ki prati kA pAra pazuddha nahIM hai...---- 63. 444.2, 456.1: prathama sthAna para 'ThA' kA prathaM 'uThakara' kiyA gayA hai, dUsare sthAna para 'ThAThA karanA' artha meM yaha yathAvat hai| kintu 'ThAThA karanA' kA artha 'sajjA karanA' tathA 'ThAThA' kA artha 'saje-baja hue' jJAta hotA hai| 64. 446.1: 'desa kuchAra' kA artha 'kuchAru desa kiyA gayA hai jo ki nirarthaka hai, kintu zuddha pATha kuchAra' ke sthAna para 'kuThAra' 2. 'koThAra' jJAta hotA hai (de. chadra 471) jo saM. koThAgAra maNDAgAra, maNDAra hai / 65. 453.3-4: 'hAki nisaga joSTi araNu haNe, apunai deza palAga ghaNe' kA artha kiyA gayA hai, 'jaba samasta nizAnoM ko jor3akara una para coTa kI gaI to bahuta se svataH hI apane deza 'mAga game', jaba ki honA cAhiya'hakkA (pukAra) lagAkara jaba senA ke logoM ne nizAnoM para prAghAta kie| to aneka deza | aura unake rAjA apane-mApa ho bhAga nikle| *66. 456. 3: / parijA bhAgi gaI jahi gara' kA artha nahIM kiyA gayA hai, honA cAhiye 'prajA mAgakara vahA~ gaI jahAM para [gaDha meM] rAjA thaa| 67. 457. 4; 'race mAru kaha sIse ghaNI' kA artha kiyA gayA hai, 'mAra karane ke liye anekAneka zirastrANa race gaye' kintu honA cAhiye 'mAroM (yoddhAnoM) ne aneka kausIse (2_kapi zIrpa:-burje) bnaaii"|
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68. 458. 1: 'koTA pA [gAra ] ( u ) taraMga apAra' kA prathaM kiyA gayA hai, 'koTa ke pAsa UMcI prAkAra thI, jaba ki honA cAhiye, 'koTa kA prAkAra atyadhika uttaraMga ( UMcA ) thA / 66. 460. 3: 'suhanAla' kA artha 'topa' kiyA gayA hai, kintu 'suhAsa' eka yoddhA kA nAma hai, jo zrAge rAjA candrazekhara ke dUra ke rUpa meM jidatta ke pAsa jAtA hai / (de0 464.2, 466. 1) / 70. 465. 2: 'hAki karaNi daMDa pratihArI ne svarNadaNDa hAMkA ( hilAyA ) dhAraNa karane vAle pratihArI ne use hAMkA ( ' + parihAri' kA artha kiyA gayA hai, jabaki honA cAhiye 'kanaka daNDa pukArA ) ' / au7 1. 466 4: devi sIsudhira lagi pAu' kA artha kiyA gayA hai 'vizvAsa dilAkara usane rAjA ke caraNoM kA sparza kiyA' | 'devi sosa' ke sthAna para zuddha pATha kadAcit 'ye visAsu' mAna kara kiyA gayA hai, kintu rAjA (jidatta) ke darzana karate hI use vizvAsa dilAne kA koI prazna nahIM uThatA hai, isaliye yaha zrarthaM prasaMgasammata nahIM hai| zuddha pATha 'devi' ke sthAna para kadAcit 'dekhi ' hogA, isaliye artha hogA, 'rAjA (jidatta) ko dekhakara dUta apanA sira rakhate hue usake pairoM lagA' / 72. 475 3: 'akahA kahA kima kahiyara veThi' kA artha kiyA gayA hai / 'yahAM baiThakara na kahane yogya bAta kyoM kahate ho ? ' kintu honA cAhiye, 'yahA~ baiThakara yaha kathanIya (jidatta ke dvArA nagarazreSThI jIvadeva ko mAMgane kA ) kathana kaise kahA jAe ? "+" 73. 479.2H 'varu kinu namarahaM kuilA bavai' ke 'kuilA' kA artha 'kucalA' kiyA gayA hai| kintu 'kuilA' 'koyalA' hai. aura 'koyalA bonA' eka muhAvarA hai, jisakA artha hotA hai 'dhAga lagAnA' / *74. 483.1: 'tUTa somiya duha tarAja' kA zrarthaM kiya gayA hai, 11
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ he svAmI, (apane donoM) kA duHsla TUTA hubhA hai (dUra humA cAhatA hai) kintu prasaMga ke anusAra artha isake ThIka viparIta honA cahiye, 'he svAmI [hamapara] duHkha kA ....."TUTa par3A hai| 075. 464.1: 'visurija' kA prathaM 'visUra kara (cintArahita hokara)' kiyA gayA hai, jabaki isake viparIta usa kA artha citAkara (socakara) honA cAhiye / 476. 467.3: "kichu pari jAraNau deu niruta' kA artha kiyA gayA hai, 'to he deva ! hama kucha niruta jAne (kaheM)', kintu honA cAhiye 'he deva, hameM nirakta kA (ThIka bAta) kucha parijJAna ho| #77. 503.1: 'mae vadhAe hAru nisANa' ke 'hAru nisAraNa' kA artha kiyA gayA hai, 'pIso (dhausA) para coTa par3I' / 'pAsA' nirarthaka hai maura 'hAra' bhI azuddha hai, usake sthAna para pATha prati meM 'hae' honA cAhiye aura 'hae nisANa' kA artha honA cAhiye nisAnoM (chauMsoM) para ghoTa parI' / 76. 505.3H 'eka vitta dukha (duva) rahiya sarIra' kA martha kiyA gayA hai, donoM eka-citta do zarIra hokara rahane lage', kintu 'duva' na hokara prati meM pATha 'dukha' hai, ata: artha honA cAhiye, 'ne ekacitta aura duHkharahita zarIra ke the| 79. 507.1-2: 'karahi rAju mohi paraThA, nIta paNIta satINa mae' kA artha kiyA gayA hai, '(jiraNadata) rAjya karate hue moga meM prasthApita ho gae aura nitya prati unameM satRAraNa hote gaye, kintu 'nIta paNIta' 'nirapa-prati nahIM haiM, baha nIti-pati' jJAta hotA hai, jisakA artha 'nIti aura vyavahAra honA cAhiye / 460, 512.1-2: 'ukka vaharaNa varAha nimitta, lahivi bhoya saMsAra vitta' kA artha kiyA gayA hai, 'ulkApAta ke nimita se bhoga prahaNa ko saMsAra kI sthiti ko bar3hAne vAlA jAnakara use vairAgya humA', kintu merI rAya meM
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ a. - - .- - cAhiye honA utka-patana (vAsanA se nivRtti) aura vaigamyalAbha ke nimitta hI saMsAra ke vitta kA mogalAma kara' / 81. 513.3: 'parivAraha so hiyau mahaMtu' kA artha kiyA gayA hai, 'apane parivAra ke sahRdaya se mahAn ho gayA', jaba ki homA kadAcit cAhiye, 'parivAra pUrNa hone ke kAraNa vaha hRdaya kA mahAna ho gayA thaa| 82. 515.1: 'guru' kA artha (usakA) guru' liyA gayA hai, kintu zabda saMbhavataH kevala 'pUjanIya vyakti' ke artha meM prayukta hunA hai / 83. 517.2. 'kaha (huma) gIsaru gAliu kamma' kA artha 'kaha' ke anantara 'hu' lagA karake kiyA gayA hai, 'munIzvara ne kahA, karmoM ko naSTa karo' / kintu kadAcita honA cAhiye [taba] munIzvara ne, jinhoMne karmoM ko gAlita kara rakhA thA- chAna rakhA thA, 'khaa| 484. 521.1. 'bAraha bhAvaraNa kAya viyAri, saMpramu nema dhammu taja cAri kA artha kiyA gayA hai 'bAraha bhAvanAoM kA vicAra (cintana) karo, tathA' saMyama, niyama, (daza-lakSaNa) dharma aura tapa ina cAroM ko.........., kintu honA cAhiye, 'maiMne bAraha bhAvanAoM ko vicAra kara kahA aura saMyama, niyama, dharma tathA tapa ina cAra ke viSaya meM btaayaa| 15. 521.3: 'asaMtari paramappA bujmi' kA artha kiyA gayA hai, 'parama pada ke liye abhyaMtara (antaraMga) rUpa se jAno', jaba ki honA cAhie, 'abhyaMtara (antaHkaraNa) ke paramapada ko jAna kara / 86. 522. 4: 'zukla jjhAraNa variu aleu' kA artha kiyA gayA hai'zukla dhyAna ke bhedoM ko jAna kara grahaNa evaM tyAgo', jaba ki honA cAhiye, 'maiMne alepa (alipta) zukla dhyAna kA kathana kiyaa| *87. 526. 4:, 530.2: 'cariNajI' kA artha lena dena' kiyA gayA hai honA cAhiye 'vANijya' = 'Rya vikrayAdi' /
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ *88. 534.3: 'tahi cavi' kA artha 'vahAM se cayakara' kiyA gayA hai, jo nirarthaka lagatA hai, honA cAhiye 'janheM nyAga kara' ! *86. 536. 2: 'raya' kA artha 'kAma' kiyA gayA hai, kintu kadAcita honA cAhiye 'rjs'| 60. 5400 1: nirUha' kA artha 'udAsIna' kiyA gayA hai, kintu mirUha 8.nirUha 2 Nirova = prAdeza, AjJA hai / 61. 541. 3: 'mAmatha sahiu dIu mai dITha, mukti lachi te niyara vAiTa kA artha kiyA gayA hai, 'mukti lakSmI ke nikaTa baiThane para bhI mujhe kAmadeva para vijaya prApta karane kI dRSTi dI hai kintu honA cAhie, 'uhake dvIpa ko maiMne manmatha ke sahita dekhA hai, maiMne dekhA hai ki vaha muktilakSmI ke nikaTa baiThA hai'| 62. 544, 4: 'muriNavaru maNu achai jitthU' kA artha kiyA gayA hai, 'jisako munizreSTha uttama kahate haiM kintu honA cAhiye 'jahAM muni zreSTha gaNa [rahate haiN| .63. 547. 2: 'sAhu sagi' kA artha 'sAre' kiyA gayA hai, kintu 'sagi' saMbhavataH 'saMgi' hai aura isa saMzodhana se arzva hogA, 'sAdhu [jiNadatta ] ke saMga meM [rahakara] / 64. 550. 3: 'dekhi trisUru rayau phuDa ehu meM se 'dekhi bisUru' kA artha nahIM kiyA gayA hai / usakA artha hogA 'use dekhakara tathA [usakA ] cintana kr'| mAtAprasAda gupta