Book Title: Dwatrinshad Dwatrinshika Part 01
Author(s): Abhayshekharsuri
Publisher: Divyadarshan Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022084/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Namotthu NaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa nyAyavizArada-nyAyAcArya mahopAdhyAya zrImad yazovijaya viracitA dvAtriMzadvAtriMzikA (mA -1) svopajJa tattvArthadIpikAgavRttisamalaMkRtA gurjarabhAvAnuvAda sahitA ca . - bhAvAnuvAda - zrI prema-bhuvanabhAnu-dharmajita-jayazekharasUrIzvara ziSya muni abhayazekharavijaya gaNI prakAzaka divyadarzana TrasTa dhoLakA - 387810 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Namotthu NaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa mahopAdhyAyazrI yazovijayajI viracitA dvAtriMzadadvAtriMzikA maH -1 svopajJa tattvArthadIpikAkhyavRttisamalaMkRtA gurjarabhAvAnuvAda sahitA ca - bhAvAnuvAda - zrI prema-bhuvanabhAnu-dharmajita-jayazekharasUrIzvara ziSya muni abhayazekharavijaya gaNI prakAzaka divyadarzana TrasTa 37, kalikuMDa sosAyaTI, dhoLakA ji. amadAvAda. 387810 prathama prakAzana - vi. saM. 2051 mUlya = 80 rUpiyA noMdha - A pustaka jJAnanidhimAMthI prakAzita thayuM che. mATe gRhasthoe enI mAlikI karavI hoya to pustakanI kiMmata jJAnakhAte cUkavavI. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya.... vi. saM. 2050 nuM, zrIsUrimana paMcaprasthAna ArAdhaka pUjyapAda AcArya bhagavaMta zrImad vijaya jayazekharasUrIzvarajI ma.sA. Adi ThANA 12 nuM cAturmAsa, muMbai goregAma nivAsI zA. juhAramalajI manarUpajI sAkariyA parivAra (rAja. caralI vALA) taraphathI, suzrAvaka caMdanamalajI vagerenI varSonI sAgraha vinaMtIne mAna ApIne pAlItANA mukAme zrI sAMDerAva jinendrabhuvanamAM zrI zatruMjayatapa, vardhamAnatapa pAyA, pratidina girirAjanI sparzanA vagere aneka ArAdhanAothI sabhara thayuM. judA judA 72 gAmonA lagabhaga 230 ArAdhakonI vividha ArAdhanAonA zikhara rUpe cAturmAsa Ayojaka saMghavI parivAra taraphathI prabhubhaktino bhavya mahotsava thayo - zrIsumitra mahApUjana, zrI jayataLATInA aDhAra abhiSeka vagere anuSThAno bhavya thayAM. A cAturmAsa daramyAna pUjyapAda AcArya bhagavaMte zrIsUripatranI paMcaprasthAnanI pAMcamI vAranI ArAdhanA nirvighnatayA suMdara rIte pUrNa karI. enA pUrNAhuti prasaMge pAlItANAmAM anyAnya sthaLe birAjamAna aneka AcArya bhagavaMto vagere mahAtmAonI upasthitimAM, teozrInA, "zrIsUripatranA je paTTa para pU. A. mahArAje pAMca vAra pAMca pAMca pIThikAnI ArAdhanA karI e paTTa have viziSTa rIte mannamaya-prabhAvaka banI gayo kahevAya. mATe e punaH bhaktibhAva pUrvaka bolI bolIne vahorAvavo joie" vagere sUcanAnusAre caDhAvo thayo. ane sUrima- ArAdhaka pUjyapa A bhagavaMtazrInA saMparkathI dharmamArge joDAyelA muMbai - muluMDa nivAsI zrI kizora mAlade- zrI navinabhAi mAMDa e sArI bolI bolI e paTTa pUjyazrIne vahorAvavAno lAbha lIdho. jJAnadravyanI A upaja temaja cAturmAsamAM anya paNa thayelI upajano zIdhra sadupayoga thAya e mATe zrI sAMDerAva jinendra bhuvananA TrasTIoe prastuta pustakanA kharcano lAbha levAno nirNaya karyo. tadanusAra, A cAturmAsamAM thayela jJAnadravyanI upajamAMthI A pustaka prakAzita thai rahyuM che. A suMdara granthanA racayitA mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAja, bhAvAnuvAda kartA -saMpAdaka pUjyapAda munirAjazrI abhayazekharavijaya gaNivaranAM caraNomAM bhAvabharI vandanA. A pustakanuM suMdara TAipa seTIMga karI ApanAra zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendranA komyuTara sezananA, ketana zAha vagerene dhanyavAda. svakIya jJAnanidhino Avo suMdara anumodanIya lAbha levA badala zrI sAMDerAva jinendra bhavana-TrasTa, pAlItANAne paNa khUba-khUba dhanyavAda... mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAjanA A mahattvanA granthanA svAdhyAya dvArA sahu koi Atmahita sAdhe evI zubhecchA... li. divyadarzana TrasTa vatI noMdha: saMskRtamAM 2 nuM vacaluM pAMkhaDu barAbara na kumArapALa vi. zAha UThavAthI vA jevuM vaMcAya che. tyAM AgaLa pAchaLanA sandarbhathI va jANI levo. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( mahAjano yena gataH sa patthA) (prastAvanA). A nyAyane mahAmahopAdhyAyajIe jemAM sArthaka karyo che te grantha dvAnniza kAtrizikA. tArkika zreSTha zrI siddhasena divAkarasUri mahArAjAe batrIza zlokanI banelI batrIzI racI. aSTaka, SoDazaka, vizikA ane paMcAzaka je onA hAla paNa upalabdha che te 1444 granthonA praNetA zrI haribhadrasUri mahArAjAe batrIzI paNa racI haze evI kalpanA azakya nathI. kalikAla sarvajJa zrI hemacaMdrasUri mahArAjAe paNa batrIzIo racI che. mahAjanoe kaMDArelA A mArge nyAya vizArada nyAyAcArya mahAmahopAdhyAyajIe paNa padArpaNa karI eka nahIM, be nahIM, batrIsa-batrIza batrIzIonI hRdayaMgama racanA karI che. granthanA nAma anusAra batrIzeya prakaraNomAM batrIsa-batrIza mULa zloko che, na nyUna-na adhika. AmAM vaLI eka vizeSatA e che ke dareka batrIzInA aMtima zlokamAM "paramAnanda' zabda vaNAyelo che. A thai mULagranthanI vAta. enA para upAdhyAyajI mahArAje 'tattvArthadIpikA' nAmanI svopajJa vRtti racI che. svopajJa vRttinuM nAma tArthadIpikA che e, prazastinA nIcenA loka parathI jaNAya che yazovijayanAmnA taccaraNAmbhojasevinA / dvAtriMzikAnAM vivRtizcakre tattvArthadIpikA / / / keTalAka mULa zloko para vistRta vRtti che. to keTalAka para saMkSipta avasUri jevI. keTalAka zlokanI vRttimAM sAkSI pATho ja TAMkIne abhipretArtha jaNAvyo che to keTalAka zlokonI vRttimAM mAtra dikSmadarzana karI vistAra mATe anya granthono atideza karI dIdho che. A anya grantho tarIke bahudhA svakIya ja dharmaparIkSA, syAdvAda kalpalatA, upadeza rahasya vagere grantho che. saMkhyAbaMdha zloko para to "spaSTaH' ityAdi kahIne vRtti ja racI nathI... yAvatuM batrIzamI batrIzInA to eke ya zloka para vRtti nathI. vaLI 80 TakA thIya vadhu zlokonI avataraNikA karI nathI. vRtti granthanI A badhI prathama najare AMkhe caDhatI vAto kahI. adhyAtmasAramAM upAdhyAyajI mahArAjAe kahyuM che keshaastraatpricitaaN samyak sampradAyAcca dhImatAm / IhAnubhavayogAcca prakriyAM kAmapi bruve / / 7 / / AmAM zAstra, prAjJapuruSono saMpradAya ane svakIya IhA e traNa grantha grathananA je Source batAvyA che teno spaSTa vyApAra prastuta granthamAM jovA maLe che. aSTaka prakaraNa, SoDazaka prakaraNa, yogadRSTi samuccaya, yogabindu ane pAtaMjalayogadarzana mukhyatayA A pAMca granthomAMthI jANavA maLelI vAtono, saMpradAya ane svakIya IhA anusAra prastuta granthamAM saMkSepa yA vistAra karavAmAM Avyo che. eTale ke te te mULa zAstramAM ja jeno vistAra suspaSTa che teno ahIM mAtra saMkSepathI ja ullekha karyo che. je je vAtano potAne vadhu spaSTa vistAra karavAno saMpradAya ane svakIya vicAraNA-phuraNAne anusAra avasara maLyo teno teno ahIM vistAra karAyo che. eTale ghaDIkamAM ema lAge che ke aSTaka- SoDazaka vagereno A samarIgrantha che. to kyAreka ema lAge ke judA judA zAstromAM kahelA te te saMdarbhanA pratipAdanono A saMkalanA grantha che. dA. ta. yogabindunA amuka adhikArathI batrIzIno prAraMbha thayo hoya, vacce pAcho eno ja samAna saMdarbhavALo anya adhikAra AvI jAya, pachI enA ja saMdarbhavALo pAtaMjala yogadarzanano saMdarbha Ave, pachI yogadRSTi samuccayano thoDo adhikAra Ave, pAcho yogabinduno mULa adhikAra cAlu thai jAya. AvI AvI rIte aSTaka-SoDazaka vagerenA adhikAro mATe paNa jANavuM. emAM vaLI vacce vacce kyAreka AgamapAThonA saMdarbhathI paNa prastuta adhikAranuM samarthana hoya, anyAnya granthonA samAna saMdarbhavALA adhikAronuM A saMkalana padArthonI dhAraNA karI pUrvApara anusaMdhAna karavAnI upAdhyAyajI mahArAjanI kuzaLa pratibhAne jaNAvanAruM mApaka yaMtra che. vaLI kyAreka to ema lAge Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke A koi TIppaNa grantha che, eTale ke jema AcArya bhagavaMta zrI municandrasUri mahArAjAe kammapayaDI cUrNi para viSamapada TIppaNa karyuM che- cUrNigata te te bAbatonuM hetu vagere batAvavA dvArA spaSTIkaraNa karyuM che tema uparokta granthonA te te adhikAronI amuka amuka bAbato para vizeSa prakAza pAtharavA TIppaNanI racanA karI na hoya evo A grantha che. phera eTalo che ke abhipreta te te adhikArono eka saLaMga grantha jo hota to mane ema lAge che ke teoe evI TIppaNa ja racI lIdhI hota, paNa evo saLaMga grantha na hovAthI svasaMkalanA anusAre e e granthAdhikArone goThavI A navo grantha racyo che ane vizeSa bAbato para prakAza pAtharyo che. 1444 granthonA praNetA yAkinI mahattAsUnu sUri puraMdara AcAryazrI haribhadrasUri mahArAjAe upalabdha gamAdi zAstromAM na maLatI athavA nirdezamAtra rUpe maLatI ghaNI bAbato para svakIya mArgAnusArI prajJAnA prabhAve suMdara prakAza pADyo - zaMkA/samAdhAna dvArA ghaNI bAbatonuM yathArtha nirNayAtmaka prarUpaNa karyuM - keTalIya Agamika bAbatone hetuvAdanI kasoTI para caDhAvI tarkapUrNa siddha karI, keTalAMya maulika nirUpaNo ane niSkarSothI jijJAsuonI jijJAsAne tRpta karI che. e ja rIte upAdhyAyajI mahArAje zAstrIya bAbato aMge DhagalAbaMdha niSkarSA, maulika susaMvAdI prarUpaNAo, Agamika bAbatonuM satarka prarUpaNa - nirdoSa lakSaNo - zAstra vacanonA tAtparya vagere prarUpavA dvArA jijJAsuone sAnaMda AzcaryanA aphATa samudramAM garakAva karI dIdhA che. A bAbatanI prastuta batrIzI granthamAM Thera Thera pratIti thayA vinA rahetI nathI. e ja rIte haribhadrasUri mahArAje mULa granthamAM TUMkamAM prarUpelI vAtone upAdhyAyajI mahArAje hetapradarzana vagere karIne vadhu suspaSTa karI che. pUrva vRttikAre vibhAgIkaraNAdi pUrvaka enuM vizada vivecana kadAca na karyuM hoya tevuM vibhAgIkaraNa pUrvaka vivecana kareluM paNa A granthamAM jovA maLe che. jema ke cothI jinamahattva kAtrizikAmAM prabhunA saMvatsarIdAna aMge eka vAta Ave che ke prabhuno prabhAva ja evo hoya che ke jIvo saMtoSa sukhavALA bane che. AmAM saMtoSasukhanuM evuM pRthakkaraNa karI dekhADyuM che ke "dhana grahaNa karavAnI icchA ubhI karanAra karma jeonuM sopakrama hoya teone anicchArUpa saMtoSa ane te karma jeonuM nirupakrama hoya teone parimita icchArUpa saMtoSa thAya che. A vibhAgIkaraNathI ja e dAnano sarvathA abhAva thai javAnI zaMkAnuM paNa nirAkaraNa karI dIdhuM che. ane asaMkhya dAnanI asaMbhAvanAnuM paNa samarthana karI dIdhuM che. zrIharibhadrasUri mahArAjAnI prarUpelI vAtonuM, temanA pachI ubhA thayelA pUrvapakSonuM ke anya saMbhavita zaMkAonuM nirAkaraNa karIne samarthana karyuM che, temaja vadhu spaSTIkaraNa karyuM che. svamAnya pUrvaprAptavAtonI nyUnatA vigereno parihAra karI pUrNatA karavAnuM paNa upAdhyAyajI mahArAja cUkatA nathI. jemake "paramAtmA dhvastadoSa hoya che enI siddhi mATe zrI samantabhadrokta anumAna ke jeno AkAra Avo apAyo che - ko'ka AtmAmAM doSa ane AvaraNanI hAni saMpUrNa thAya che, kema ke tAratamyavALI hoya che, jema ke svarNamalakSaya- AmAM pakSa vagereno vicAra karatA bAdha ane asiddhi doSa Ave che tenuM pradarzana karI zaMkA samAdhAna karavA dvArA niSkarSa kADhI Apyo che ke "doSatva ane AvaraNatva niHzeSa kSINa thatA padArthamAM rahela che. kema ke aMzataH kSINa thatA padArthamAM rahelI jAtirUpa che. jema ke svarNalatva" Avo anumAna prayoga levAthI koi doSa raheto nathI. yAkinI mahattAsUnuM zrIharibhadrasUri mahArAje upalabdha AgamAdimAM jovA na maLatA je padArthonuM anyadarzananA zAstramAMthI jainazAstromAM samatavAra rUpe prarUpaNa karyuM che. te padArthono ( jema ke zrutajJAna, cintAjJAna, bhAvanAjJAna, padArtha, vAkyartha, mahAvAkyartha, daMparyArtha vagere...) teonA te te granthanA vRttikAroe teonA ja granthonI vRttimAM upayoga karyo dekhAya che. paNa teoe ke anya koi granthakAre e padArthonuM svakIya granthomAM prarUpaNa kareluM hoya ke sAkSI vagere tarIke ullekha karelo hoya evuM prAyaH jovA maLyuM nathI, sivAya ke upAdhyAyajI mahArAjanA grantho. eTale ema kahI zakAya ke upAdhyAyajI mahArAje zrIharibhadrasUri ma.nA e padArthonuM vadhu samarthana ane vadhu pracAra/prasAra karyA che. prastuta grantha to evA padArthono Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja dariyo che. A spaSTa thAya e mATe batrIze batrIzImAM mukhyatayA kayA kayA granthAdhikArono adhikAra che te joie1. dAna batrIzI: aneka granthagata dAnaviSayaka prarUpaNanuM maulika saMkalana.... dAna aMgenI vyavasthA eka prakaraNamAM A rIte anyatra kyAMya prAyaH jovA maLatI nathI. 27 muM aSTaka 2. dezanA : prathama SoDazaka, 10 muM SoDazaka, 21 muM aSTaka, 2 juM SoDazaka. 3. mArga : dharmaratnaprakaraNa, upadezamAlA, maulika.. 4. jina mahattva : aSTaka 29 vagere. 5. bhakti : SoDazaka 7/8/9 ka:sAdhusamayaH9muM jJAnASTaka, 5muM bhikSASTaka, kaThuM sarvasaMpankarI bhikSASTaka, 10muM vairAgyASTaka, 22 muM bhAvazuddhi vicArASTaka, 23 muM zAsanamAli niSedhASTaka-(aMzataH) 7. dharmavyavasthA H 17muM mAMsabhakSaNadUSaNASTaka, 18 muM mAMsabhakSakamatadUSaNASTaka, 19 muM madyapAnadUSaNASTaka, 20 meM maithunadUSaNASTaka, 11 muM tapoDaSTaka. 8. vAda batrIzI : 12 vAdASTaka, 13 dharmavAdASTaka, 14 ekAntanityapakSa khaMDanASTaka, 15 ekAnta anityapakSa khaMDanASTaka, 16 nityAnityapakSa maMDanASTaka 9. kathAbatrIzI : ThANAMga 4 kathAno adhikAra, dazavaikAlika niryukti - zullikAcArakathAdhyayana 10. yogalakSaNa batrIzI : yogabiMdu 86 thI 91, 3 juM SoDazaka, yogabiMdu 92 thI 99, yogabiMdu 349 thI 351 11. pAtaMjala yogalakSaNa : pAtaMjala yogadarzana 12. pUrvasevA : yogabiMdu 109 thI 139, 164 thI 170 13. mujyaSaprAdhAnya : yogabiMdu 140 thI 163, 173 thI 177 14. apunarbandhaka yogabiMdu 178 thI 189, 193 thI 220, 232 thI 251 . 15. samyagdaSTi : yogabiMdu 253 thI 272, maulika 16. IzAnugraha : pAtaMjala yogadarzana, yogabiMdu 300 thI 316 17. devapuruSakAra : yogabiMdu 318 thI 356 mAMthI bahubhAga 18. yogabheda : yogabiMdu 358 thI 367, SoDazaka 13, SoDazaka 14 19. yogaviveka : yogadRSTi samuccaya 2 thI 10, yogabiMdu 309 thI 378, yogadaSTi samuccaya 209 thI 221 20. yogAvatAra : pAtaMjala yogadarzana, yogabiMdu 415 thI 424, yogadaSTi samuccaya 13 thI 20 21. mitrA : yogadaSTi samuccaya 21 thI 40, pAtaMjala yogadarzana 22. tArAditraya : yogadRSTi samuccaya 41 thI 78, pAtaMjala yogadarzana 23. kutarkagrahanivRtti: yogabiMdu 66-67, yogadRSTi samuccaya 86 thI 148. 24. saddaSTi : yogadRSTi samuccaya 154 thI 182 25. klezaNAnopAya : pAtaMjala yogadarzana, maulika 23. yogamAyAbhyaH pAtaMjala yogadarzana 27. bhikSu: maulika - dazavaikAlika niryuktino thoDo adhikAra 28. dIkSA: SoDazaka - 12, SoDazaka 10 29. vinaya zrIdazavaikAlikasUtra, vividha prakaraNo 30. kevalibhukti vyavasthApana : zrI zAstravArtA samuccaya, zrI syAdvAda ratnAkarAdi grantho, tathA svakIya adhyAtmamata Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parIkSA vagere grantho 31. mukti : upara mujaba 32. sajjanastutiH maulika. vividha viSayono vistAra dharAvatA A vizAla granthanI prathama ATha batrIzIono A pustakamAM samAveza karavAmAM Avyo che. jo ke A ATha batrIzIonA bhAvAnuvAdanuM lakhANa meM varSo pUrve kareluM. paNa ATale sudhI pahoMcavAmAM cAra pAMca sthAno evA AvyAM ke jenI paMkti saMtoSaprada rIte besatI nahotI. ne A ja kAraNasara AgaLa lakhavAno utsAha moLo paDI gayo, kAma khoraMbhe paDyuM. paNa A je lakhANa taiyAra thayeluM ene vAMcanArA aneka mahAtmAonuM vAraMvAra sUcana AvyuM ke ATaluM to prakAzita karAvI ja gho. eTale pharIthI kAma hAtha para lIdhuM. pelA durgamasthAno para punaH anekazaH vicAra karyo. bIjA paNa aneka vidvAnone e sthAno pUchAvyA. e aneka vidvAnonA abhiprAyo, ne mArI vicAraNA... badhuM anusaMdhAna karI je artha mane jevo ucita lAgyo che e pramANe A pustakamAM lIdho che. saMbhava che pUjya upAdhyAyajI mahArAjanA arthagaMbhIra abhiprAyane huM na paNa pakaDI zakyo houM ke ocho vatto pakaDI zakyo houM ke kyAMka to bhinna abhiprAya ja pakaDaDyo hoya. AmAMnuM je kAMi anucita thayuM hoya tenA hArdika micchAmi dukkaDam pUrvaka sahakAra ApanAra e vidvAnono hArdika AbhAra.. pUrve je lakhANa kareluM te saMpUrNa lakhANane saMyamalakSI nityaekAsaNa tapoyukta pUjyapAda A. bhagavaMta zrImad vijaya jagaccandrasU. ma. sAhebe sAdyanta tapAsI ApyuM che ne aneka bahumUlya sUcano jaNAvyA che je kyAreya nahIM visarAya. pAchaLathI je thoDuM lakhANa umeryuM che tene pUjyapAda gacchAdhipati siddhAnta divAkara A. bhagavaMta zrImad vijaya jayaghoSasU. ma. sAhebe joi ApavA kRpA karI che. teo zrImadbhA to aneka upakAro sadeva smaraNIya siddhAnta mahodadhi, karmasAhityaniSNAta, brahmacaryamUrti sva. pUjyapAda premasUrIzvarajI mahArAjA; vardhamAnataponidhi, hajAro yuvAnone jJAna-kriyAmaya dharmamArge joDanAra abhinava prayoga-zibiranA Adya preraNA-vAcanA dAtA, mane jJAna-saMyamAdi dAtA sva. pujyapAda bhavanabhAnurIzvarajI mahArAjA: sahajAnaMdI, adhyAtmarasika, karyasAhityamarmajJa sva. pUjyapAda dharmajitasUrIzvarajI mahArAjA; zrI sUrima7 paMca prasthAnanI pAMcavAra ArAdhanA karanAra prabhu bhaktirasika pUjyapAda gurudeva zrI jayazekharasUrIzvarajI mahArAjA... aneka guNagaNa samRddha A suvidita gItArtha guruonI paraMparA mane prApta thai che e mAruM parama saubhAgya che. A pUjyonI satata varasI rahelI kRpAdRSTi ja mArI zakti ane kalpanA bahAranuM paNa AvuM sAhitya sarjana karAve che. sahavartI mahAtmAono anekavidha sahakAra to kyAreya bhUlAya evo nathI. A bhAvAnuvAdamAM chabasthatA, anAbhoga, pramAda vagerenA kAraNe, parama pavitra zrIjinAjJAne pratikULa je kAMi prastuta thayuM hoya e badala micchAmi dukkaDam devA pUrvaka madhyastha bahuzruta vidvAnone enuM saMzodhana karavA ane mane jaNAvavA vinamrabhAve vinaMtI karuM chuM. tathA upAdhyAyajI mahArAjanI A adbhuta kRtinAM rahasyo pAmavA mATe jijJAsuo A bhAvAnuvAdano sahAro lai mArA prayAsane sArthaka karo evI prArthanA sAthe viramuM chuM. anaMta siddhaAtmAonI sAdhanAbhUmi, 1 abhayazekhara vijaya gaNI pAlItANA. vi. saM. 2050 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukrama ja ja A ............. % 1 6 5 4 x 6 6 ...... 8 8 8 8 A AjJA AdaranuM prakRSTa phaLa...... ekanayAkrAnta dezanAthI paNa buddhi parikarmaNA ..... paka nayadezanA pradAnano krama . ************ durnayAbhiniveze daDha khaMDana ........... dezanAbatrIzI aMge kaMika vicAraNA (3) mArgadvatrizikA ziSTAcAra paNa AdaraNIya ....... ziSTAcAramAM pravartakatA .................... AgamAnumAnanuM prayojana ....... AcaraNAmAM svamatikalpita doSa na darzAvAya ..... asaMvignAcaraNathI viDaMbaNA svecchAcArIonA doSa ........ gacchanirgatane nukzAna......... saMvignapAkSika vicAra .... saMvignapAkSikane icchAyogano saMbhava...... dvividha bAlatA ... saMvignapakSa e trIjo mArga. mArgabatrIzI aMge keTalIka vicAraNA .................. (4) jinamahattvakAtrizikA mahattvabuddhithI dharmajanana .. ...... ........... 93 saMvAdIvacana e mahattva... ........ 96 viziSTa audayikabhAva paNa mahattva prayojaka ....... 98 viziSTasvabhAva prayukta mahattva ... nityanirdoSatA mahattvaprayojaka nathI .............. 100 doSaghnasamAM lAghava .................... 102 zrIsamantabhadrAcAryokta anumAna ...... 103 e anumAnano pariSkAra.......... 104 jagatkartutvavicAra .......................... 105 karnajanyatAvacchedaka koNa?....... ........... 106 katitvane avacchedaka mAnavAmAM lAghava.................. dhRtijanaka Izvara nathI . . 110 parimitadAnadAtA vItarAga mahAnuM nathI-bauddhamata 114 parimitadAnanuM kAraNa .... yAcakAbhAvanuM kAraNa ............ 115 sAMvatsarikadAna paNa eka kalpa ......... 116 prabhuvIranA abhigrahanuM aucitya ................... 118 rAjyapradAnAdinuM aucitya .............. ...... 121 kuzala cittanI asaMbhavitatA ............. | paramAnaMda saMpattinuM bIja-prabhubhakti ................ 127 (1) dAnadvatrizikA maMgala . anyathAdhI aticArApAdaka........... anukaMpAnuM lakSaNa ............ kAraNika dAnazALAdimAM anukaMpA akSata... phaLabhedamAM niyavicAraNA ..... anukaMpAdAna dharmAga che ............... ............... AgamavirodhanI zaMkAnuM nirAkaraNa ............ sAdhuone puNyabaMdha aniSTa-zaMkA .... puNyodaya paNa zubhodaya-samAdhAna .. viSayaprAptimAM paNa abhogapariNAma ............. bhakti zuM che? ............ pAtradAnano bIjo bhAMgo ..... bhagavatIjInA sUtra aMge zaMkA-samAdhAna ........... ThANAMgajInA sUtra aMge zaMkA-samAdhAna ............... bhagavatIjI aMge anyAbhiprAyanI duSTatA.......... pAtradAna caturbhagInA trIjA-cothA bhAMgA ........ supAtradAnanI phaLapradatAnuM kAraNa ..... dravyadoSa aniSTa nathI.... virAdhanAnA svarU5 aMge carcA ....... varjanAbhiprAya e virAdhanAmAM upAdhi che?... varjanAbhiprAya ja virAdhanAnuM kAraNa .............. 31 dAnabatrIzInI keTalIka vizeSa vAto . (2) dezanA trizikA zrotAnusAre dezanA Aptavacano aMge zaMkA-samAdhAna .. bALAdinuM lakSaNa .. bALa-madhyamanA darzanamAM nyUnatA .... zAstratattva ......... ............ zrutajJAnanI vizeSatA ........... cintAmayajJAna . bhAvanAmayajJAna zrutajJAnAdinuM phaLa ............. bhAvanAjJano prabhAva ..... ajJanI dharmabuddhi paNa asuMdara ..... bALAdine ApavAnI dezanA .................... A A A ********.......... A che 108 114 ............. 123 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ...... 179 - 137 ) : 187 189 ... 137 | ......... 144 199 .............. 145 201 202 205 ....... ...... . 207 jinamahattvakAtrizikA aMge kaMika vicAraNA ... 127 | jJAnagarbhita vairAgya ... (5) bhaktiAtrizikA guNavatpAtatyanI AvazyakatA ................... 181 jinamaMdira nirmANanA adhikArI vagere .. sAdhusAmaadvAtrizikA aMge kaMika vizeSa ........ 184 jinabiMba nirmANavidhi (7) dharmavyavasthAddhAtrizikA bhAvazuddhi ane mannanyAsa ......................... 134 | mAMsamAM bhakSyatAsAdhaka bauddha anumAna ...186 trividha pratiSThA ........ ......................... e anumAnamAM ubhayathA doSa... svAtmAmAM thatI pratiSThA ja mukhya hovAmAM prathama hetu. | mAMsa zA mATe abhakSya? ............. dvija mata ............................................... 192 svAtmAmAM thatI pratiSThA ja mukhya hovAmAM bIjo hetu. | niSedha-vidhAnanI pUrvapakSIya vyavasthA ............ 193 ................. 139 | e vyavasthAnI duSTatA-uttarapakSa .................... 195 pratimAmAM upacaritabhAvarUpa pratiSThA................. 140 anya zaMkA-samAdhAna. ............ 197 pratimAmAM vItarAganuM saMnidhAna asaMbhavita ..... 14ra madyapAnamAM doSo ......... 198 sakhaMDana navyarnayAyikamata.. .......... maiithunanA doSo .... ........... tattvacintAmaNikAramatanirAsa .. gRhasthadharmanI nimnatA ....... bali vagere vidhAnanI AvazyakatA ............. 147 maMDalatantavAdI mata ....... siddhAvasthAne uddezIne paNa abhiSekAdinI yogyatA .. bodhazUnya dayA iSTa nathI dayA aMgenuM tattvajJAna. ........................ 206 ................. 149 hiMsA-ahiMsA aMge vividhanayAbhiprAya ........... paMcopacArAdi pUjA............... ................. 150 hiMsA-ahiMsA aMge nizcaya-vyavahAra ............... 209 stotrapUjA ................ 151 trividha zuddha nizcaya......................... 210 trividha yogasArA pUjA ............ 152 pUjAmAM hiMsA, chatAM lAbha ......... (8) vAdaddhAtrizikA 153 zuSkavAda. sAdhu pUjAnA anadhikArI ........... vivAda ............. ................... 212 pUjAmAM hiMsAzaMkIne nukazAna.......... dharmavAda.............. ........... bhaktidvatrizikA aMge kaMika uddabodhana .......... dharmavAdano viSaya (3) sAdhusAmathyAtrizikA pramANalakSaNAdinI nirupayogitA .......... jJAnanA traNa prakAra ... ................ ............ udayanAcAryadatta upAlaMbha .......... 220 jJAnanA svAmI vagere ............. 163 e upAlaMbhanI ayogyatA .......... 221 jJAnanA liMgo ... lakSaNane kevalavyatirekI na manAya ................. 222 kAryabhede kAraNabheda Avazyaka ..... pramANa lakSaNopayoga aMge anya zaMkA-samAdhAna 223 sarvasaMpankarI bhikSA.. ............ 168 ekAntanityavAdamAM hiMsAdinI aghaTanA ... 225 poSaknI bhikSA .......... 170 manoyogadhvasane hiMsA na manAya ................. 223 vRtti bhikSA .................. 17) ekAntanityano zarIra sAthe saMbaMdha na ghaTe ....... 227 prathamabhikSAthI sAdhusAgaDha........................... 172 vibhu AtmAnuM zarIragrahaNa asaMbhavita ............ 229 asaMkalpitapiMDaprApti azakya-zaMkA ............ | niSkriya AtmAno zarIrasaMbaMdha azakya .......... 230 saMkalpitapiMDa kone kahevAya?-samAdhAna ........... 174 | | ekAnta anityavAdamAM hiMsAdi na ghaTe ................ 232 sAdhudharma atiduSkara che... hiMsaka kone kahezo? .................. 233 trividha vairAgya .............. *************... 177 | nityAnityavAde badhuM sughaTa ............... duHkhagarbhita vairAgya .......... 178 karmodaya kharo, paNa hiMsakaneya doSa .. 237 mohagarbhita vairAgya ......... 178 | hiMsAviratinI saMbhavitatA ...... 239 212 154 157 213 ............... 216 .161 ... 16pa ........... 167 173 17 | 23pa ...... Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ buddhibaLe bRhaspatinA putranI pare opatA, syAdavAda garbhita zAstranA marmo supere kholatA; } siddhAntarakSA kAja pyAlA pI lIdhA apamAnanA, bhuvanabhAnu caraNamAM bhAvathI kara vaMdanA. Vijay's Page #11 -------------------------------------------------------------------------- Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAna-dvAtriMzikA zrI arhaM namaH / zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH / zrI mahAvIra paramAtmane namaH zrImadyazovijayavAcakapuMgavAya namaH / zrI premabhuvanabhAnusUrIzvaradharmajijjayazekharasUrIzvarebhyo namaH / aiM namaH / nyAyavizArada - nyAyAcArya zrImadyazovijayopAdhyAyaviracitA dvAtriMzadvAtriMzikA 1 1. dAnadvAtriMzikA aindravRndavinatAMghriyAmalaM yAmalaM jinapatiM samAzritAm / yogino'pi vinamanti bhAratIM bhAratI mama dadAtu sA sadA / / indronA vRndathI praNAma karAyeluM che ca2Nayugala jeonuM evA zrI jinezvaradevano Azraya karIne rahelI je sarasvatIdevIne yogIo paNa atyaMta bhaktipUrvaka praNAma kare che te sarasvatIdevI mane haMmezA bhA = prakAza = jJAna ane rati = AnaMda Apo. athavA, ukta svarUpa vALA zrI jinezvaradevano Azraya karIne rahelI jeNIne yogIo paNa atyaMta bhaktipUrvaka praNAma kare che te sarasvatI devI mane vANI Apo, eTale ke te sarasvatI devI, prAraMbha karAtA A granthanI racanA mATe Avazyaka evA nirdoSa zabda mane Apo. [pendra zabdathI granthakAre svaiSTa bIjanuM praNidhAna karyuM che. meM kA2nA jApathI granthakAre sarasvatI devIne prasanna karelA. mATe 'teM'kAra e granthakAranuM svaiSTa bIja che.'aindravRnda...' ityAdi je vizeSaNa zrIjinapatinuM vaparAyuM che tenAthI bhagavAnanA pUjAtizayanuM sUcana thAya che. jina = saghaLA apAyonA kAraNabhUta rAga-dveSane jItelA. eTale 'jinapati' zabdathI bhagavAnano apAyApagamAtizaya sUcita thAya che. jJAnanI ane vANInI devI sa2svatI khuda bhagavano Azraya karIne rahelI che evuM je kahyuM che tenAthI bhagavAno jJAnAtizaya ane vacanAtizaya jaNAya che. vaLI 'bhagavAnane AzrayIne rahelI vAvI (ke vANI e ja devI) mane haMmezA vacano Apo' evuM je jaNAvyuM che enAthI e spaSTa che ke 'e vacanothI racAyelA A granthamAM zrI jinavacanane pratikULa kAMi nathI.' vaLI 'vANIdevI mane vacano Apo' evuM jaNAvIne granthakAre svalaghutA vyakta karI che, 'A to badhA vANInI devInAM (ke bhagavAnanI vANI rUpI devInAM) vacano che, mAruM kAMi nathI' e rIte.] zreyobhUta aneka zAstrArthonA saMgrahane manamAM upasthita karIne batrIzI prakaraNano prAraMbha karatA granthakAra sau prathama dAnabatrIzIne kahe che. tene sau prathama eTalA mATe kahe che ke dAnadharma prathama hovAthI 52ma maMgalarUpa che. [Azaya e che ke dharma, artha, kAma ane mokSa e cAra puruSArtho che. emAM zeSa 3 puruSArthonA kAraNabhUta hoi dharma e prathamapuruSArtha che. e dharma cAra prakAre che. dAna, zIla, tapa ane bhAva. A cAre ya prakArano dharma ka2vA mATe mukhyatayA anukrame dhana, indriya, zarIra ane mana pratyenuM AtmAnuM je anAdikAlIna valaNa che tene badalavuM paDe che. emAM dhana, apekSAe AtmAthI sauthI dUranI cIja che, enAM karatAM indriyo kaMika najIka Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA ___ zreyobhUtAnekazAstrArthasaMgrahaM manasiMkRtya dvAtriMzikAprakaraNamArabhamANo granthakAro dAnadharmasya prAthamyena paramamaMgalarUpatvAdAdau tadvAtriMzikAmAhaaindrazarmapradaM daanmnukNpaasmnvitm| bhaktyA supAtradAnaM tu mokSadaM dezitaM jinaiH / / 1 / / che, enA karatAM zarIra vadhu najIka che, ane enA karatAMya mana sauthI najIka che. mATe mana pratyenuM valaNa pheravavuM sauthI agharuM che, zarIra pratyenuM valaNa pheravavuM kaMika saheluM che, enAM karatAM indriya pratyenuM valaNa pheravavuM vadhu saheluM che ane dhana pratyenuM valaNa pheravavuM apekSAe sauthI saheluM che. mATe e apekSAe ema kahI zakAya che ke dAna dharma sahuthI sahelo che, zIladharma enA karatAM agharo, tapa dharma enA karatAMya agharo ane bhAvadharma sahuthI agharo che. mATe dAnadharma prathama che. vaLI ghaNuM kharuM jIvo supAtradAna ke anukaMpAdAna dvArA dharmamAM praveza pAme che. jemake dhanAsArthavAha, nayasArameghakumArano jIva hAthI vagere. mATe dAna dharma sahuthI prathama che. eTale e zreSThamaMgalarUpa hoi granthakAra sahuthI prathama dAnabatrIzIne kahe che-]. [zaMkA - 'dAna' parama maMgalarUpa che e to samajyA, paNa eTalA mAtrathI ene ja prAraMbhamAM kahevAnI zI jarura che? samAdhAna - dhAtrizaddhAtrizikA AkhA granthanuM maMgala thai jAya e mATe ene prAraMbhe kahyuM che. A maMgala paNa granthAraMbhe be prayojana karavAmAM Ave che. (1) ziSTAcAra pratipAlana ane (2) vipnadhvasa. A banne prayojano svataMtra che, eTale ke "grantharacanA vagere zreyobhUta kAryanA prAraMbhe, koi vipna na Ave e mATe ziSTapuruSo maMgaLa karatAM hoya che. ne tethI ziSTa puruSono Avo AcAra rUDha thayelo che. eTale A AcArapAlana paNa aMtatogatvA vinavvasa mATe ja hovAthI ene svataMtra prayojana tarIke jaNAvavuM na joie.' ityAdi zaMkA na karavI. kAraNake ziSTapuruSa ja e che je pUrvapuruSonAM vacanonuM ke jagatanA sadvyavahAronuM anuzAsana mAthe rAkhe, enuM ullaMghana kare nahIM. tethI koi atizayita jJAnI dvArA nirNaya maLI jAya ke "vivalita zreyobhUta kAryamAM tamane koi vighna AvavAnuM nathI' to paNa ziSTapuruSa maMgaLa karavA pUrvaka ja eno prAraMbha kare che. eTalesto jemanA badhA aMtarAyakarmo kSINa thai gayA che evA zrI tIrthaMkara paramAtmA paNa dezanAnA prAraMbhe "namo ti-ssa' ema kahIne tIrthane namaskAra kare che. eTale vidhvadhvaMsarUpa prayojana na hoya to paNa, huM ziSTa chuM, mAre cAlI AvelA ziSTAcAronuM pAlana karavuM ja joie. anyathA huM ziSTa rahIza nahIM' evA vicAradvArA paNa maMgaLa karavuM ja joie. eTale A paNa eka svataMtra prayojana che. ne tethI ja granthakAro badhe vijJavinAyakopazAntaye, ziSTAcArapratipAlanAya ca' ema A banne prayojanone alaga-alaga jaNAvatA hoya che. AnA parathI e sucana jANavuM joie ke, sAmAnyathI ziSTapuruSo je AcaraNa je prayojanathI karatA hoya te prayojana amuka cokkasa puruSane ke cokkasa paristhitimAM na hovA mAtrathI 'mane (ke have) A AcaraNanI kazI jarura nathI' ema vicArI ziSTapuruSa e ziSTAcArane phagAvI zake nahIM. ziSTapuruSonuM AcaraNa-maryAda jALavI rAkhavA' A paNa eka mahattvanuM prayojana che ja, ne e mATe e pAlana karavuM ja joie. tethI ja, rAtre bhikSAsaMbaMdhI koi aticAra lAgyo na hovAnA kAraNe enA pratikramaNa tarIke zramaNa sUtramAM "paDikkamAmi gokharacariAe.." AlAvo bolavAnuM prayojana rahetuM na hovA chatAM, ema paccakakhANanA sAdhusaMbaMdhI AgAro zrAvakone bolavA Avazyaka na hovA chatAM e AlAvo ne e AgAro bolavAmAM Ave ja che. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAna-dvAtriMzikA aindreti - anukaMpAsamanvitaM = anukaMpApUrvakaM dAnaM, indrasya saMbandhyaindraM yaccharma tatpradam / sAMsArikasukhAntarapradAnopalakSaNametat / sveSTavIjapraNidhAnArthaM cetthamupanyAsaH / bhaktyA supAtradAnaM tu jinaiH = bhagavadbhiH mokSadaM dezitaM, tasya vodhiprAptidvArA bhagavatyAM mokSaphalakatvAbhidhAnAt / / 1 / / graMthakAra zrI upAdhyAyajI mahArAje paNa sAmAcArI prakaraNamAM 14 mI gAthAmAM kahyuM chejivi hu icchAkAro balAbhiogassa vaarnntttthaae| tahavi hu sA majjAyA aNNattha vi hoi kAyavvA / / 14 / / jo ke icchAkAra prayoga balAbhiyoganI zaMkAnA vAraNa mATe che, to paNa anyatra paNa = jyAM svataH ja abhiyoganI zaMkA hotI nathI tyAM paNa icchAkAra prayoga avazya karavo joie, kAraNa ke evI maryAdA anukaMpA pUrvaka apAtuM dAna indra saMbaMdhI sukhane denAruM hoya che. A vAta anya sAMsArika sukhanA upalakSaNabhUta jANavI. eTale ke anukaMpAdAna indranuM sukha vagere saghaLAM sAMsArika sukhone denAruM bane che evo tAtparyArtha jANavo. prazna - jo ene saghaLAM sAMsArika sukhone ApanAruM jaNAvavuM che to e rIte ja ullekha karavo hato ne, indranA sukhane ApanAruM che e rIte ullekha karI, pachI e ullekhane upalakSaNa rUpe Theravavo. AvuM gaurava karavAnI zI jarUra che? uttara - tamAro prazna sAco che. paNa tema chatAM, potAnuM (granthakAranuM) je iSTa bIja che ( kAra) tenuM grathanA prAraMbhe praNidhAna thai jAya e mATe A rIte ullekha karyo che. bhaktithI apAtuM supAtradAna mokSane ApanAruM che evuM zrI jinezvaradevoe darzAvyuM che. A vAta supAtradAna bodhinI prApti karAvavA dvArA mokSa phalaka bane che evuM bhagavatIjImAM je kahyuM che tenA parathI jaNAya che.(AmAM nayasAra vagerenuM dRSTAnta jANavuM.)1// [anukaMpAthI ane bhaktithI apAtA dAnanuM phaLa kahyuM. have anukaMpA ane bhaktinA yogya viSayanI prarUpaNA karavA granthakAra kahe che-] anukaMpAnuM pAtra hoya te anukaMpya.sAdhu mahArAja vagere supAtra e bhaktinuM pAtra che. anukaMpyane anukaMpAthI ghana ApavuM ane sAdhu vagere supAtrane bhaktithI dAna ApavuM e yogya phaLane ApanAruM bane che. anukaMpyane jeo bhakti karavA yogya mAne che. ane tethI e rIte bhaktithI dAna de che) ane supAtrane jeo anukaMpA karavA yogya mAne che ane tethI jANe dayA-dAna karatA hoya e rIte anukaMpAthI dAna de che) teonI A viparIta buddhi teone praticAra lagADe che. * ahIM vizeSa artha e che ke jo kALa, bhavitavyatA vagere anukuLa na hoya to anukaMpAdana sAMsArika sukha ApIne aTakI jAya che. paNa jo kALa vagere anukULa banI gayA hoya to anukaMpAdAna evuM puNya baMdhAvI Ape che jenA prabhAve mAnavabhava, Aryakula, jainadharma vagerenI prApti dvArA AtmAno abhyadaya thAya che. jemake meghakumAra. anyatra paNa je kahyuM che-- mokkhatthaM jaM dANaM taM pai eso vihI smkkhaao| aNukaMpAdANaM puNa jiNehiM na kayA vi paDisiddhaM / / artha:- saMsmaraNamAM supAtrane zuddhadAna ApavuM, asaMsmaraNamAM azuddha paNa apAya, kapAtrane dAna ApavuM niSiddha che. Avo badho je vidhi AgamamAM kahyo che te mokSa mATe karAtA dAna aMge jANavo. anukaMpAdAnano to zrI jinezvaradevoe kyAMya niSedha karyo nathI. AnAthI paNa sUcita thAya che ke sAmAnyathI, anukaMpAdAna mokSaphaLa mATe hotuM nathI. samaNovAsae NaM bhaMte! tahArUvaM samaNaM vA-jAva paDilAbhemANe kiM cayati? goyamA! jIviyaM cayati, duccayaM cayati, dukkaraM kareti, dullahaM lahai, bohiM bujjhai tao pacchA sijjhati jAva aMtaM kareti / / (bhagavatI sUtraM - 264] Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA anukaMpA'nukaMpye syAdbhaktiH pAtre tu sNgtaa| anyathAdhIstu dAtRNAmaticAraprasajjikA / / 2 / / anukaMpeti / anukaMpA'nukaMpye viSaye, bhaktistu pAtre sAdhvAdau saMgatA syAt = samucitaphaladA syAt / anyathAdhIstu = anukaMpye supAtratvasya supAtre cAnukaMpyatvasya buddhistu dAtRRNAmaticAraprasajjikA'ticArApAdikA / atra yadyapi supAtratvadhiyo'nukaMpye'saMyatAdau mithyArUpatayA'ticArApAdakatvaM yujyate, supAtre'nukaMpyatvadhiyastu na kathaMcit, tatra glAnatvAdidazAyAmanyadApi ca *sveSToddhArapratiyogiduHkhAzrayatvarUpAnukaMpyatvadhiyaH pramAtvAt, tathApi svApekSayA hInatve sati sveSToddhArapratiyogiduHkhAzrayatvarUpamanukaMpyatvaM tatrAprAmANikameveti na doSaH / apare tvAhuH- tatra prAguktaM nirvizeSaNamanukaMpyatvaM pratIyamAnaM sAhacaryAdidoSeNa yadA dIna, hIna anAtha vagere anukaMpApAtra jIvo ke jeo asaMyatAdi che teone supAtra mAnavA e mithyA mAnyatA che. eTale enAthI aticAra lAge e to jANe ke saMgata che. paNa sAdhu vagere supAtrane anukaMpApAtra mAnavA e kAMi mithyA mAnyatA nathI ke jethI enAthI aticAra lAgavAnI vAta saMgata Thare. supAtra evA paNa sAdhu vagerene anukaMpya mAnavA e mithyA mAnyatA rUpa eTalA mATe nathI ke glAna vagere avasthAmAM sAdhu vagere paNa anukaMpya hoya ja che. vaLI, te sivAya paNa, bhUkha-thAka vagere rUpa je duHkhamAMthI temano uddhAra thavo e potAne iSTa che te duHkhanI AzrayatA rUpa (te duHkhanA Azraya hovA rU5) anukaMpApAtratA sAdhu vageremAM hoya che ja, eTale teo aMgenI 'A anukaMpApAtra che' evI buddhi pramA ja che. ne tethI e "anyathAdhI' na hovAthI enAthI aticAra lAgavAnI vAta jo ke saMgata TharatI nathI. tema chatAM, svApekSayA hInatva rU5 vizeSaNathI yukta je tAdaza duHkhAzrayatnarUpa anukaMpyatva che tene to supAtramAM mAnavuM e aprAmANika ja che. kahevAno bhAva e che ke anukaMpyatve be prakAre che (1 tAdazaduHkhAzrayasvarUpa anukaMpyatva ane (2) "svaapekSAe hInatA" rU5 vizeSaNathI yukta tAdazaduHkhAzrayatna rUpa anukaMpyatva (eTale ke "A mArA karatAM hIna = nIcA che ane tevA prakAranA duHkhathI duHkhI che' evuM anukaMpyatva). AmAMthI supAtramAM prathama prakAranuM anukaMpyatva mAnavuM e mithyA na hovA chatAM bIjA prakAranuM anukaMpyatva mAnavuM e to mithyA che ja, kemake sAdhu vagere supAtramAM svanI apekSAe hInatva rahyuM nathI. tethI e aticAra lagADanAra bane che evI amArI vAtamAM koi doSa nathI. bIjA AcAryono abhiprAya Avo che - anukaMpyatva to tAdRza duHkhanI AzrayatA rUpa eka prakAranuM ja che. svApekSayA hInatva rUpa vizeSaNathI yukta evo ja bIjo prakAra kahyo che te mAnavAnI jarUra nathI. paNa je jIvomAM anukaMpyatva hoya che teomAM ghaNuM kharuM, anukaMpA karanAranI apekSAe hInatva paNa rahyuM hoya che. anukaMpyatva ane hInatva vacce vyApya-vyApaka bhAva na hovA chatAM, A bhUyaH sAhacaryanA kAraNe, supAtramAM * dekhAyeluM anukaMpyatva jo hInatvanI buddhi (supAtramAM bicArA paNAnI buddhio paNa pedA kare che to ja e aticAra lagADanAruM bane che. kAraNake anyathA buddhi = ayathArtha buddhi hInAmAM utkarSanI ane utkRSTamAM hInatAnI buddhi * svasya iSTo ya uddhAro vivakSitaduHkhAbhAvarUpastatpratiyogi yaddaHkhaM tadAzrayatvamiti samAsaH / @ ahIM "asaMyata' tarIke mithyAdRSTi gRhastho jANavA. "Adi' zabdathI bAvA jogI vagereno nirdeza jANavo. teono tyAgI tarIkeno vyavahAra hovAthI asaMyata' zabda dvArA samAveza karavAno nathI. avirata samyavI- dezaviratane granthakAra svayaM AgaLa pAtra kahevAnA che. mATe emanuM "asaMyatAdi' zabdathI ahIM grahaNa nathI. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAna-dvAtriMzikA hInatvavuddhiM janayati tadaivAticArApAdakaM, nAnyadA, anyathAdhiyo hInotkRSTayorutkarSApakarSabuddhyAdhAnadvAraiva doSatvAt / ata eva 'na cAnukaMpAdAnaM sAdhuSu na saMbhavati, Ayariya aNukaMpAe gaccho aNukaMpio mahAbhAgo' iti vacanAd ityaSTakavRttyanusAreNAcAryAdiSvapyutkRSTatvadhiyo'pratirodhe'nukaMpA'vyAhateti / etannaye ca supAtradAnamapi gRhItRduHkhoddhAropAyatveneSyamANamanukaMpAdAnameva, sAkSAtsveSTopAyatveneSyamANaM vAcathati vadhyAri II karAvavA dvArA ja doSa rUpa bane che. supAtra vize thayelI anukaMpyatvanI buddhi paNa jo hInatvanI buddhi nathI karAvatI to e aticAra paNa lagADatI nathI ja. tethI ja, 27mA aSTakanA trIjA zlokanI vRttimAM je kahyuM che ke - "AcAryanI anukaMpA karavAmAM mahAbhAga gacchanI anukaMpA thai jAya che evA vacanathI jaNAya che ke "sAdhuone anukaMpAdAna devuM e saMbhavatuM nathI evuM nathI - tene anusAra to AcArya vagere aMge paNa jo A mArAthI ghaNA UMcA che' evI buddhi haNAi na jAya to anukaMpA hovI abAdhita che. [prazna - sAdhu vagere supAtrane AhArAdinuM je dAna karavAmAM Ave che temAM teonuM bhUkha vagerenuM duHkha dUra thAya evI gaNatarI to hoya ja che, kemake evuM duHkha vagere rU5 kAraNa UbhuM thayuM na hoya to to sAdhu AhArAdinuM grahaNa kare ja nahi. have anukaMpyatvanI vyAkhyAmAM svaapekSAe hInatva hovA rUpa vizeSaNano samAveza jo na mAnavAno hoya to, ane tethI sAdhu vagere para paNa anukaMpA hovI jo abAdhita hoya to) AhArAdinuM dAna detI vakhate, dAtA mATe sAdhu vagere supAtramAM anekapyatva hovuM paNa akSata ja hovAthI e badhuM dAna anukaMpAdAna ja banI jaze. ane to pachI sAdhu vagere aMge supAtradAna jevuM koi dAna ja na rahevAnI Apatti Avaze. uttara - tamArI vAta sAcI che. paNa sAdhu vagere para anukaMpA hovI abAdhita mAnanAra A niyamane anukaMpAdAna ane supAtradAnanI vyAkhyA ja judI che, eTale AvI Apatti AvatI nathI. A niyamane e vyAkhyAo evI che ke "AhArAdinuM grahaNa karanAra sAdhu vagerenuM bhUkha vagerenuM duHkha dUra karavAno A (dAna devuM te) upAya che. (eTale ke huM sAdhu mahArAjane A AhAradinuM dAna karuM jethI emanuM bhUkha vagerenuM duHkha dUra thAya)' AvA abhiprAyathI jo dAna ApavAmAM AvatuM hoya to e anukaMpAdAna ja che. ane, "A sAdhumahArAja vagerene AhArAdinuM dAna karavuM e mArA iSTa mokSano upAya che, eTale ke A sAdhumahArAja vagerene AhArAdi nuM dAna karuM jethI mAro saMsAramAMthI uddhAra thAya-mokSa thAya ke A sAdhumahArAja vagere saMyamI che, guNavAnuM che, emane AhArAdinuM dAna karuM jethI emanA saMyama vagere guNo mArAmAM paNa Ave.)' AvA abhiprAyathI jo dAna ApavAmAM AvatuM hoya to e supAtradAna che. eTale A nayamate paNa supAtradAnano abhAva thai jato nathI. [zaMkA - paNa je nayamata supAtramAM anukaMpyatva mAnato nathI e namate to, "kAriyALupANa..ityAdi vAkya asaMgata TharI jaze ne? samAdhAna - nA, tyAM "anukaMpA' zabdano artha 'bhakti karavAthI koi asaMgati raheze nahIM. ne Avo artha karavo zAstrasiddha paNa che ja. sarvazAstra ziromaNi zrIkalpasUtra nA cothA vyAkhyAnamAM "tay vi mane mAvaM mahAvIre HIByamanuvaMkA ..' ityAdi sUtranI vyAkhyAmAM mAtAnI anukaMpA mATe' no artha "mAtAnI bhakti mATe' ema karyo che. JrA anukaMpyapratye anukaMpA dAkhavavI ane supAtra pratye bhakti dAkhavavI e yogya che ema kahyuM. emAM anukaMpA zuM che? e jaNAvavA granthakAra kahe che - Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA tatrAdyA du:khinAM duHkhodidhIrSAlpAsukhazramAt / pRthivyAdau jinArcAdau yathA tadanukaMpinAm / / 3 / / tatreti / tatra = bhaktyanukaMpayormadhye AdyA = anukaMpA duHkhinA = duHkhArttAnAM puMsAM duHkhoddidhIrSA = duHkhoddhArecchA, alpAnAmasukhaM yasmAdetAdRzo yaH zramastasmAt / itthaM ca vastugatyA balavadaniSTAnanubandhI yo duHkhiduHkhoddhArastadviSayiNI svasyecchA'nukaMpeti phalitam / udAharati-yathA jinArcAdau kArye pRthivyAdau viSaye tadanukaMpinAmitthaMbhUtabhagavatpUjApradarzanAdinA pratibuddhAH santaH SaTakAyAn rakSantviti pariNAmavatAmityarthaH / yadyapi jinArcAdikaM bhaktyanuSThAnameva, tathApi tasya samyaktvazuddhyarthatvAt tasya cAnukaMpAli [anukaMpAnuM lakSaNo alpajIvone duHkha pahoMce tevA prayatnathI duHkhI jIvonuM duHkha dUra karavAnI icchA e anukaMpA che. eTale ke jIvonuM je duHkha dUra karavAmAM anya ghaNA jIvonuM duHkha UbhuM thatuM hoya to e duHkha dUra karavAnI icchA e anukaMpA nathI, jemake mAchImArane jALa na hovAthI bhUkhyA rahevuM paDe che. to ene jALa ApIne e duHkha dUra karavAmAM Ave to enuM ekanuM duHkha dUra thAya paNa anya seMkaDo mAchalI vagerene maraNanuM mahAduHkha UbhuM thAya, eTale A rIte enuM duHkha dUra karavAnI icchA e anukaMpA nathI. cetanAno viziSTa vikAsa pAmelA ekAda paMcendriyajIvanI hiMsA dvArA cetanAno atyaMta alpa vikAsa pAmelA aneka ekendriyAdi jIvonI dayA thatI hoya to paNa te anuMkapArUpa nathI, e vAta paNa ahIM upalakSaNathI jANavI. eTale ja zrI sUyagaDAMgamAM, roje roja anAja vagerenA upayoga dvArA aneka ekendriya jIvonI virAdhanA karavAnA badale eka kadAvara hAthIne mArI mahinAo sudhI enA mAMsathI calAvavuM - jethI eka ja jIvanI hiMsA karavI paDe" hastI tApasInA AvA abhiprAyane ekendriyajIvonI anuMkapArUpe ke suMdarabuddhirUpe svIkAryo nathI. eTale vastusthiti e thai ke duHkhInA je duHkhano uddhAra, tenA karatAM vadhu moTA duHkhane kheMcI lAvanAra na hoya te duHkhanA uddhAranI icchA e anukaMpA che. A bAbatamAM udAharaNa dekhADatA granthakAra uttarArdhamAM kahe che ke- jemake jinapUjA vagere kAryamAM pRthvIkAyAdijIvo para anukaMpAvALA zrAvakoe karelI anukaMpA. jo ke jinapUjA vageremAM pRthvIkAyAdi thoDA jIvonI virAdhanA thAya che, tema chatAM, "bhagAvananI AvI pUjA joine jIvo pratibodha pAmo ane pratibodha pAmIne sarvavirati jIvana svIkArI chae jIvanikAyanA jIvonuM rakSaNa karo, ne e rIte e jIvono akAlamRtyunA duHkhamAMthI uddhAra thAo." Avo pariNAma dharAvanArA zrAvakAdi mATe to e "anukaMpA' rU5 che ja. zaMkA - A rIte chae jIvanikAyanA jIvonA AraMbha samAraMbhAdi dvArA thanArA duHkhono uddhAra karavAnI icchAthI jinapUjA vagere thAya che, ane tethI emAM anukaMpA akSata che ema tame A je kaho cho enAthI to e phalita thai javAnI Apatti Avaze ke "jinapUjA' e pajIvanikAya paranI anukaMpAthI karAtuM anukaMpAanuSThAna che, prabhupratyenI bhaktithI karAtuM bhakita anuSThAna nathI. samAdhAna - tamArI zaMkA sAcI che. zrI jinezvaradevanI pUjA to jo ke, zrI jinezvaradevapratyenI bhaktithI karavAmAM AvatI hovAthI bhaktianuSThAna ja che. tema chatAM, paMcaliMgI vagere granthamAM A pramANe je jaNAvyuM che ke "zrIjinapUjA samyaktanI zuddhi mATe karavAmAM Ave che, ane samyaktanuM anukaMpA e liMga che. eTale jinapUjA jIvonI anukaMpA mATe karavAmAM Ave che ema kahevAmAM paNa koi doSa nathI' tene anusarIne ame paNa A pramANe ene anukaMpAnA dRSTAnta tarIke kahyuM che.all anukaMpAnI vyAkhyAmAM "alpAsukhazramAd' Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAna-dvAtriMzikA GgakatvAt tadarthakatvamapyaviruddhameveti paJcaliGgyAdAvitthaM vyavasthiterasmAbhirapyevamuktam / / 3 / / alpAsukhazramAdityasya kRtyamAha - stokAnAmupakAraH syAdAraMbhAdyatra bhuuysaam| tatrAnukaMpA na matA yatheSTApUrtakarmasu / / 4 / / stovAnAmati - spaSTa: navaramiMApUrNasvarUpametat (yo. 6. sa. 996-999) RtvigbhirmaMtrasaMskArairbrAhmaNAnAM samakSataH / aMtarvedyAM hi yaddattamiSTaM tadabhidhIyate / / vApIkUpataDAgAni devatAyatanAni ca / annapradAnametattu pUrtaM tattvavido viduH|| iti / / 4 / / nanvevaM kAraNikadAnazAlAdikarmaNo'pyucchedApattirityata AhapuSTAlaMbanamAzritya dAnazAlAdi karma yt| tattu pravacanonnatyA bIjAdhAnAdibhAvataH / / 5 / / alpajIvone duHkha pahoMce evA prayatnathI' (duHkhane dUra karavAnI icchA) evuM je kahyuM che te zA mATe kahyuM che e jaNAvavA granthakArazrI kahe che - je anuSThAnamAM ghaNA jIvono AraMbha thavA dvArA thoDA jIvone upakAra thAya che te anuSThAnamAM thoDA jIvono duHkhamAMthI uddhAra hovA chatAM "anukaMpAmanAyelI nathI. (kAraNake ghaNA jIvone enAthI duHkha pahoMce che.) jemake iSTApUrnavagere anuSThAno. iSTApUrtinuM svarUpa AvuM jANavuM - goroe maMtrasaMskAra karavA pUrvaka brAhmaNonI samakSa vedikAnI aMdara je ApyuM hoya te "iSTa' kahevAya che. vAvaDI, kUvo, taLAva, devatAnuM maMdira vagere baMdhAvavA ke dAnazALA vageremAM anna ApavuM e badhuM pUrti che ema tattvajJo kahe che.jo (kAraNika dAnazALAdimAM anukaMpA akSata] zaMkA - dAnazALA vageremAM je dAna apAya che temAM bhakti to hotI nathI, eTale e supAtradAna to nathI, vaLI dAnazALA vagere pUrvamAM anukaMpA nathI ema tame kaho cho, eTale e anukaMpAdAna paNa nathI. to pachI, tevA kAraNe je dAnazALA vagere calAvavAmAM Ave che teno to uccheda ja thai javAnI Apatti Avaze. AvI zaMkAnuM samAdhAna ApavA granthakAra kahe che kAraNika dAnazALA vageremAM anukaMpA rahelI ja che. kai rIte ? A rIte - puSTa kAraNane = yathArtha kAraNane avalaMbIne dAnazALA vagere je karma karavAmAM Ave che tenAthI loko zrIjinazAsananI prazaMsA kare che. AnAthI pravacananI unnati thavA dvArA lokomAM bIjAdhAna thAya che. (uttarottara dharmaprAptinA bIja paDe che.) e bIjAdhAnathI paraMparAe te te ghaNA jIvonI mukti thAya che. ghaNA jIvo sakaLajIvarAzinA abhaya-amaraNa dAtA bane che. eka jIva paNa bIjAdhAna dvArA samyaktAdi (jainadharma) pAme che to pariNAme sarvajIvone tenA taraphathI abhaya" maLe che. eTale ke sarvajIvono, enA dvArA thanArA maraNanA duHkhamAMthI uddhAra thAya che. upadezamAlA (268) mAM kahyuM che ke "yatnavi.- je vyakti eka paNa duHkhArUM jIvane jainadharma pamADe che te sakala jIvalokamAM amArInI ghoSaNA kare che.' Ama dAnazALA vageremAM pRthvIkAyAdi thoDA jIvonI virAdhanA hovA chatAM ghaNA jIvone bIjAdhAnAdi thavA dvArA je upakAra thAya che tenA kAraNe, A kAraNika dAnazALA vagere anukaMpAnI kAraNatAne ullaMghatA nathI, eTale ke emAM anuMkapAnI kAraNatA jaLavAi rahe che. tethI anukaMpAthI maLatA Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA bahUnAmupakAreNa naanukNpaanimitttaam| atikrAmati tenAtra mukhyo hetuH shubhaashyH||6|| puSTAlaMbanamiti / puSTAlaMbanaM = sadbhAvakAraNamAzritya yaddAnazAlAdikarma pradezisaMpratirAjAdInAM, tattu pravacanasya prazaMsAdinonnatyA bIjAdhAnAdInAM bhAvataH = siddherlokAnAm / / 5 / / bhuunaamiti| tato nirvRtisiddherbahUnAmupakAreNAnukaMpAnimittatAM nAtikrAmati / tena kAraNenAtrAnukaMpocitaphale mukhyaH zubhAzayo hetuH, dAnaM tu gauNameva, vedyasaMvedyapadastha eva tAdRgAzayapAtraM, tAdRgAzayAnugama eva ca nizcayato'nukaMpeti phalitam / / 6 / / etadeva nayapradarzanapUrvaM prapaJcayati kSetrAdivyavahAreNa dRzyate phalasAdhanam / nizcayena punarbhAvaH kevalaH phalabhedakRt / / 7 / / kSetrAdIti / vyavahAreNa pAtrAdibhedAt phalabhedo, nizcayena tu bhAvavaicitryAdeveti tattvam / / 7 / / kaalaalNtevA phaLavizeSa mATe e kAraNika dAnazALA vagere kRtya asaMgata na rahevAthI eno uccheda thai javAnI Apatti AvatI nathI. pradeza rAjA, saMpratirAjA vagerenA dAnazALA vagere kAryo paNa AvA hoi anukaMpAvALA hatA. prazana - tevA puSTakAraNa vinA je dAnazALA vagere karavAmAM Ave che, ane tevA puSTakAraNe je dAnazALA vagere calAvavAmAM Ave che, e baMnemAM, AraMbhAdi karIne dAna ApavAnI kriyA to samAna ja che, to ekamAM anukaMpA na rahI hovA chatAM bIjAmAM te rahI che enuM kAraNa zuM? uttara - bannemAM dAnAdi kriyA samAna hovA chatAM bIjA kAryamAM anukaMpA rahI che ane tethI enAthI anukaMpA prAyogya phaLa maLe che emAM mukhya kAraNa hoya to te, te kArya karanArano zubhaAzaya che, dhana ApavAnI kiyA e phaLa pratye gauNa che. Avo zubha Azaya vedyasaMvedyapade rahelA jIvomAM ja hoya che. AmAM kAraNa evuM lAge che ke avedya saMvedyapade rahelA jIvomAM tevo sUkSmabodha hoto nathI ke jethI e puSTakAraNane oLakhIne ene AgaLa karIne evo zubhabhAva pedA karI zake.) ane evo zubha Azaya pragaTyo hoya to ja nizcayanaye "anukaMpA' hoya che e vAta AnA parathI (dAnAdi gauNa che, zubhAzaya mukhya che enA parathI) phalita thAya che. eTale ke evo Azaya prApta thayo na hoya to jinapUjA vagere paNa nizcayanaye anukapA yukta hovA siddha thatA nathI. phiLabhedamAM nayavicAraNA]. A ja vAtane nayapradarzanapUrvaka vicAratA granthakAra kahe che - ziMkA - jinapUjAmAM zrIjinezvaradevane caraNe dhareluM dAna ane kAraNika dAnazALA vageremAM dIna-hIna ne ApeluM dAna e bannemAM anukaMpA rahI che ema tame kahyuM. vaLI tame ema paNa kahyuM ke "jo evo zubhaAzaya na hoya to jinapUjA vageremAM paNa anukaMpA rahI nathI." to A badhA parathI, "sAtakSetromAM zrIjinezvaradeva e ratnapAtra che, emane caraNe je dharavAmAM Ave che enuM utkRSTa phaLa maLe che. sAdhu-sAdhvI vagere rUpa kSetramAM dharelA dAnanuM enAthI ochuM phaLa maLe che, dIna-hInane Apela dAnanuM to ethIya ochuM phaLa maLe che. ityAdi zAstraprasiddha vAtono zuM virodha nahi thAya? AvI zaMkAnuM samAdhAna e che ke-] . zrI jinezvaradeva, sAdhu-sAdhvI vagere rUpa pAtranA bhede juduM juduM phaLa maLe che evI je zAstra prasiddha vAta Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAna dvAtriMzikA banasya puSTatvaM spaSTayitumAha - kAle'lpamapi lAbhAya nAkAle karma bhvpi| vRSTau vRddhiH kaNasyApi knnkottivRthaanythaa||8|| kAla iti / spaSTaH / / 8 / / avasarAnuguNyenAnukaMpAdAnasya prAdhAnyaM bhagavadRSTAntena smrthyitumaahche e vyavahAranaye jANavI. nizcayanaya to e ja kahe che ke phaLamAM je bheda paDe che te pAtranA bhedanA kAraNe nahi, paNa dAtAnA bhAvanA bhedanA kAraNe. dAtAno bhAva jeTalo vadhu zubha eTaluM phaLa vadhu suMdara maLe che. [sAmAnyathI, dIna-hInane ApavAmAM je bhAva Ave enA karatAM sAdhu-sAdhvIne ApavAmAM ghaNuM kharuM bhAva vadhu pragaTe, ane enA karatAMya zrIjinezvaradevane caraNe dharavAmAM ghaNuM kharuM bhAva vadhu pragaTe che. eTale bahulatayA, zrIjinezvaradevane caraNe dharavAthI ja vadhu phaLa maLatuM dekhAya che. vaLI vyavahAramAM bhAva to dekhAto nathI. eTale vyavahAranaya, pAtrabhede phaLabheda kahe che e dhyAnamAM rAkhavuM]. evuM puSTa AlaMbana hoya to dAnazALA vagere kRtya anukaMpAyukta bane che e kahyuM. emAM kAla = yogya avasara e puSTa AlaMbana che e vAtane spaSTa karavA granthakAra kahe che - kAle = yogya avasare kareluM nAnuM paNa kArya phAyado kare che, jyAre akAle = anavasare kareluM moTuM paNa kArya lAbha karatuM nathI. jemake varSAkALe eka kaNanI paNa vRddhi thAya che, jyAre e sivAya eka karoDa kaNiyA paNa niSphaLa thAya che. A ja vAtane jaNAvatI keTalIka paMktio - kALa moMghe azana, zItakALe vasana, zramasukhAsana raNe udakadAyI, suguNanarasAMbhare, vIsare navi kada, pAsajI tuM sadA che sakhAi.. - zrIvIravijaya mahArAja moMghe kALe re dAna dIyaMtA zAbAzI ghaNI -bAravratanI pUjAmAM, pauSadhavratanI pUjAmAM.. toyairalpairapi karuNayA bhImabhAnau nidAghe, mAlAkAra! vyaraci bhavatA yA tarorasya puSTim / sA kiM zakyA janayitamiha prAvRSeNyena vArAM dhArAH sArA api vikiratA vizvato vAridena / / 8 / / dikALa vagerenI je paristhitimAM samartha zrAvaka vagere dAnazALA vagere kare ke jenAthI "oho! jaino kevA dayAnA kAma kare che' ityAdi rUpe jainadharmanI prazaMsA thAya to e paristhiti vagere rUpa avasara e puSTa AlaMbanarUpa jANavo. paNa jo paristhiti evI hoya ke dAnazALA vagere karanAra sthitisaMpanna te te zrAvakAdinI ja prazaMsA thavAnI hoya, paNa jainadharmanI prazaMsA thavAnI na hoya, to enAthI bIjAdhAnAdi thavAnuM na hoi e paristhiti vagere e rIte puSTaAlaMbana banatI nathI. tema chatAM, mArI najara sAme jIvo bhUkha vagerenA bhayaMkara duHkhathI herAna thai rahyA che, marI rahyA che, ane toya chatI zaktie huM kAMi nahi karuM to mAruM dila kaThora-nirdaya banI jaze, ane evuM kaThora baneluM dila dharma mATe ayogya che. tethI huM dharma mATe ayogya na banI jAuM' evo zubhaAzaya pedA thavA rUpe e paristhiti puSTa AlaMbana bane paNa kharI. ema koi paristhiti evI UbhI thai hoya ke jemAM anya dharmIo paNa evA dayA-dAnAdi kAryo karatA hoya vagere rUpa kAraNoe jaino tevA kArya kare to paNa jainadharmanI kaMi vizeSa prazaMsAdi thavAnA na hoya, tema chatAM, jo AgevAna jaino tevA kArya na kare to jaina dharmanI niMdA vagere thavAnA hoya ane tethI loka bodhidurlabha banavAno hoya to evI paristhiti paNa "A dAnazALAdi karuM, jethI loko bodhidurlabha na bane' evA zubhaAzaya dvArA puSTaAlaMbana rUpa banI jAya che. AvuM vicAratAM lAge che.] avasarane anusarIne karAtuM anukaMpAdAna pradhAna che eTale ke Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 dharmAGgatvaM sphuTIkartuM dAnasya bhagavAnapi / ata eva vrataM gRhNan dadau saMvatsaraM vasu / / 9 / / dharmAMgatvamiti / ata eva = kAle'lpasyApi lAbhArthatvAdeva dAnasya = anukaMpAdAnasya dharmAGgatvaM sphuTIkartuM bhagavAnapi vrataM gRhNan saMvatsaraM vasu dadau / tatazca mahatA dharmAvasare'nuSThitaM sarvasyApyavasthaucityayogena dharmAMgamiti spaSTIbhavatIti bhAvaH / tadAha (aSTaka pra. 27/3) dvAtriMzadvAtriMzikA - dharmAMgakhyApanArthaM ca dAnasyApi mahAmatiH / avasthaucityayogena sarvasyaivAnukaMpayA / / iti / / 9 / / nanvevaM sAdhorapyetadApattirityata Aha dharmanuM kAraNa bane che e vAtanuM bhagavAnanA dRSTAntathI samarthana karavA mATe granthakAra kahe che [anukaMpAdAna dharmAMga che] yogya avasare kareluM nAnuM paNa kArya ghaNo lAbha karAve che. mATe ja, 'anukaMpAdAna e paNa dharmanuM eka aMga che' e vAtane prasiddha karavA mATe bhagavAne paNa dIkSAgrahaNa kAle eka varSa mATe sAMvatsarika dAna ApyuM. kahevAno Azaya e che ke bhagavAne anya avasare anukaMpAdAnAtmaka sAMvatsarika dAna ApyuM hota to 'anukaMpAdAna e dharmanuM eka aMga che' evuM prasiddha na thAta. paNa cAritra prAptirUpa dharmanA avasare e dAna ApyuM eTale e dharmanA aMga rUpe lokamAM prasiddhi pAmyuM. kAraNake mahApuruSo (moTA mANaso) je cIjanA avasare je kAMi kare che 'e te cIjanuM eka aMga che' ema sAmAnya jana svIkArI le che. [A vAta lokavyavahAramAM paNa jovA maLe che. gAmanA eka pratiSThita AgevAnanI kanyAnA lagnano prasaMga hato. jyAre vararAjA corImAM AvI rahyA hatA tyAre va22AjAnI ADethI bilADI utarI. A banAvane kanyAnI mAtA ke je eka dakSasannArI hatA teNe joyo. 'bIjA koinI khAsa naja2 gai nathI to mAre A vAta jAhera karI lokomAM apazukananI zaMkA zA mATe UbhI karavI'? ema vicArI teNe e vAta koine karI nahi. paNa potAnA manamAM apazakunanI zaMkA rUpa kIDo DaMkhavA lAgyo. putrInuM lagnajIvana kevuM jaze enI jAtajAtanI ciMtA thavA mAMDI. eTale e apazukanane haNI nAMkhavAnA nusakhA rUpe e sAsue jamAinuM nAka kheMcyuM. lokoe A dRzya joyuM. sAsu mUrkha ke pAgala nathI, paNa dakSa che, bilkula svastha che temaja aNajANapaNe sahasA A kAma karyuM nathI evuM lokonA khyAlamAM saheje AvI gayuM che. eTale lokoe kalpI lIdhuM ke A nAka kheMcavuM e paNa lagna prasaMganuM eka aMga che. kahevAya che ke 'sAsue jamAinuM nAka kheMcavuM' e bAbata lagnanA eka aMga rUpe tyArathI prasiddha thai.] , bhagavAne dharma avasare anukaMpAdAna dIdhuM enAthI anukaMpA e paNa eka dharmAMga che ema prasiddha thayuM e vAta siddha thai. vaLI bhagavAn gRhastho ke sAdhuo badhA mATe mahAnu che, anusaraNIya che, eTale gRhastho ke sAdhuo badhAne pota potAnI avasthAnuM = bhUmikAnuM aucitya jALavIne anukaMpAdAna devuM e dharmAMga che (zubha AtmapariNAma rUpa dharmanuM kAraNa che) e vAta spaSTa thAya che. aSTakaprakaraNamAM (27/3) kahyuM che ke 'badhA mATe potapotAnI bhUmikAnA aucityane jALavIne anukaMpAthI dAna devuM e dharmAMga bane che evuM prasthApita ka2vA mATe mahAmati bhagavAne sAMvatsarika mahAdAna ApyuM.'ll Ama, e 'anukaMpAdAna jo badhAne mATe dharmAMga rUpa che to sAdhue paNa anukaMpAdAna devuM joie evI Apatti Avaze' evI saMbhavita zaMkAne uddezIne granthakAra kahe che- puSTa AlaMbanarUpa dAvizeSamAM mahAvratadhArI sAdhu zrIsuhastigiri mahArAje anukaMpAdAna ApyuM hatuM. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 dAna dvAtriMzikA sAdhunApi dazAbhedaM praapyaitdnukNpyaa| dattaM jJAtAdbhagavato raMkasyeva suhstinaa||10|| ___ sAdhunApIti / sAdhunApi = mahAvratadhAriNApi dazAbhedaM prApya = puSTAlaMbanamAzrityaitad = dAnamanukaMpayA dattaM, suhastineva raGkasya, tadAha - 'zrUyate cAgame AryasuhastyAcAryasya raMkadAnamiti / kutaH? ityAha - 'bhagavataH zrIvardhamAnasvAmino jJAtAt / taduktaM - jJApakaM cAtra bhagavAnniSkrAnto'pi dvijanmane / devadUSyaM dadaddhImAnanukaMpAvizeSataH / / (aSTaka praka. 27/5) iti / prayogazcAtra - 'dazAvizeSe yaterasaMyatAya dAnamaduSTaM, anukaMpAnimittatvAt, bhagavaddvijanmadAnavad' ityAhuH / / 10 / / na cAdhikaraNaM hyetadvizuddhAzayato mtm| api tvanyadguNasthAnaM gunnaantrnibndhnm||11|| na ceti| na caitatkAraNikaM yatidAnamadhikaraNaM mataM, adhikriyate AtmA'nenA'saMyatasAmarthyapoSaNata aSTakaprakaraNa (273) nI vRttimAM kahyuM che ke "AgamamAMthI jANavA maLe che ke Aryasuhasti AcArye bhikhArIne annanuM dAna ApyuM hatuM.' vaLI teoe e dAna kaMi mAtra svamatikalpanAthI nahotuM ApyuM ke jethI e AcaraNa anukaraNIya na bane. teoe to zrIvardhamAnasvAmInuM dRSTAnta laine e dAna ApyuM hatuM. aSTakaprakaraNa (27) 5) mAM kahyuM che ke "dIkSA svIkArela paNa dhImAnuM bhagavAne vizeSa prakAranI anukaMpAthI prerAine brAhmaNane (aDadhuM) devadUSya ApyuM hatuM, ema sAdhu paNa dazAvizeSa anukaMpAdAna ApI zake che e bAbatamAM dRSTAnta jANavuM,' sAdhune paNa avasthAvizeSa anukaMpAdAna devuM e aduSTa che evuM siddha karavA mATeno anumAna prayoga Avo jANavo ke - "dazAvizeSe sAdhue asaMyatane karela anukaMpAdAna nirdoSa hoya che, kemake A bicArA jIvano bhavakAntAramAMthI uddhAra thAo evI(bhAva) anukaMpAnA nimittabhUta hoya che, jemake bhagavAne brAhmaNane karavuM dAna. [AmAM rahasya A che ke - sAmAnyathI asaMyatane dAna karavAmAM eno asaMyama vadhavAnuM ja saMyatane dekhAya che. bIjuM vizeSa koi kAraNa na hoya tyAre manamAM bIjo koi bhAva ramato nathI. mATe asaMyamanI vRddhi najaramAM ramavA chatAM enI dharAra upekSA karIne saMyata, asaMyatane dAna Ape to e adhikaraNa rUpa bane e spaSTa che. paNa jyAre evuM kAraNa vizeSa UbhuM thAya che tyAre apAyelA anukaMpAdAnathI lenAra asaMyatane bahumAnAdi dvArA bodhiprApti vagere thAya che. tethI enA asaMyamanI vRddhinuM dazya dabAi jaine e anukaMpA dvArA ene thanArA bodhi prApti vagerenuM dazya najara sAme ramavA mAMDe che. tethI ene najaramAM rAkhIne karAtuM hovAthI e kAraNika anukaMpAdAna nirdoSa rahe che.] 1oll AtmA jenA vaDe durgatino adhikArI bane che e adhikaraNa che. asaMyatane dAna devAthI e asaMyatanI zakti vadhe che jenAthI enA asaMyamanuM poSaNa thAya che. A kAraNe asaMyatane saMyate ApeluM anukaMpAdAna e adhikaraNa rUpa bane che. tema chatAM sAdhue kAraNe ApeluM anukaMpAdAna e 'adhikaraNa' manAyuM nathI. kemake emAM svabhUmikAnA aucityanI jALavaNI hovAthI Azaya vizuddha hoya che. zrotAne bodhiprApti AdinA uddezathI thatA upadezadAnamAM jema sAdhune svabhUmikAnA aucityanuM ullaMghana nathI tema e ja uddezathI thatA anukaMpAdAnamAM paNa te ullaMghana nathI e jANavuM ziMkA - Azaya vizuddha hovA mAtrathI zuM thai gayuM? asaMyatane dAna devAnI kriyA to enI e ja rahevAthI Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 dvAtriMzadadvAtriMzikA ityadhikaraNam / kutaH? ityAha - vizuddhAzayataH = avasthaucityenAzayavizuddheH, bhAvabhedena karmabhedAt / anarthAsaMbhavamuktvA'rthaprAptimapyAha- 'api tu' ityabhyuccaye / anyadadhikRtaguNasthAnakAnmithyAdRSTitvAderaparamaviratasamyagdRSTyAdikaM guNAnAM = jJAnAdInAM sthAnaM mataM guNAntarasya sarvaviratyAdernibandhanam / / 11 / / ___ nanvevaM 'gihiNo veyAvaDiaM na kujjA' ityAdyAgamavirodha ityata Aha - vaiyAvRttye gRhasthAnAM niSedhaH zrUyate tu yH| sa autsargikatAM bibhrannatasyArthasya bAdhakaH / / 12 / / vaiyAvRttya iti / gRhasthAnAM vaiyAvRttye tu sAdhoryo niSedhaH zrUyate, sa autsargikatAM vibhrnnaitsyaapvaae adhikaraNarUpa banaze ja! samAdhAna - nA, evuM nathI, Azaya badalAi javAthI dAna devAnI kriyA paNa badalAI ja gaI hoya che. eTale ke tevA vizuddha Azaya vinAnI dAnakriyA karatAM A vizuddha AzayavALI dAnakriyA e eka judI ja kriyA che. tethI vizuddhaAzayazunya dAnakriyA adhikaraNa rUpa hovA chatAM A dAnakriyA tevI nathI. Ai jusUtra nayamane kahyuM. vyavahAranayamate vicArIe to, dAnakriyA to bannemAM samAna che, tema chatAM sahakArI bhede phaLabheda thAya che. jemake ghaTotpattinA kAraNabhUta evo paNa daMDa tophAnI chokarAnA hAthamAM Ave to e ghaTanAzanuM kAraNa banI jAya che. ema prastutamAM anarthanA kAraNabhUta evuM paNa asaMyatane ApeluM dAna, vizuddha AzayarUpa sahakArInA yoge anartha karanAruM rahetuM nathI, paNa uparathI lAbha karanAruM banI rahe che. mATe ene adhikaraNarUpa manAtuM nathI.] Ama kAraNika anukaMpAdAnathI, lenAra asaMyatanA asaMyamanA poSaNadvArA adhikaraNa banavA rUpa koi anartha to nathI thato, paNa uparathI e lAbha thAya che ke A kAraNika anukaMpAdAnanA prabhAve ene lenAra jIva bodhiprApti dvArA adhikRta mithyAtva guNaThANethI 4 thA avirata samyakta vagere guNaThANe caDe che je guNaThANuM samyapha jJAnAdiguNonuM sthAna che temaja uparanA sarvavirati vagere guNaThANAnA kAraNabhUta che.ll11il : AigamavirodhanI zaMkAnuM nirAkaraNa kAraNika anukaMpAdAnathI thatA lAbhane tame jaNAvyo. tema chatAM zrIdazavaikAlikasUtramAM viviktacaryA cUlikAmAM sAdhune uddezIne je kahyuM che ke "gRhasthanI vaiyAvacca na karavI' eno to AnAthI virodha thaze ja ne! kemake gRhasthanuM bhUkha vegerenuM duHkha je dUra thAya che e paNa eka prakAranI enI vaiyAvacca ja che ne!" AvI zaMkAne dUra karavA granthakAra kahe che gRhasthanI vaiyAvacca karavAno sAdhune je niSedha che te to autsargika che. eTale ke evuM kAraNavizeSa UbhuM na thayuM hoya tevI sAmAnya paristhiti mATe eniSedha che. jyAre ahIM anukaMpAdAnanI je anujJA batAvI che e to kAraNavizeSa hovAthI ApavAdika che. autsargika vAta apavAdanI bAdhaka nathI hotI, paNa apavAda ja utsargano bAdhaka hoya che. [zrI tIrthaMkara/gaNadhara devoe sAmAnyatayA prathama sAmAnya paristhitine anulakSIne autsargika vidhAna ke niSedha karyA hoya che. e pachI vizeSa paristhitine anulakSIne ApavAdika niSedha ke vidhAna karyA hoya che. eTale ApavAdika niSedha ke vidhAna tsargika vidhAna ke niSedhanI uparavaTa jaine karavAmAM AvyA hoya che. tethI autsargika vidhAnAdi vidyamAna 1. abhivAyaNavaMdaNapUaNaM vA / asaMkiliTehiM samaM vasijjA, muNI carittassa jao na haannii|| iti zlokazeSaH (dazavai. dvi.cU. 9) Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAna-dvAtriMzikA dikasyArthasya baadhkH| apavAdo jhutsarga bAdhate, na tUtsargo'pavAdamiti / / 12 / / sUtrAntaraM samAdhatteye tu dAnaM prazaMsantItyAdisUtre'pi sNgtH| vihAya viSayo mRgyo dazAbhedaM vipshcitaa||13|| ye viti| ye tu dAnaM prazaMsantItyAdisUtre'pi- 'je u dANaM pasaMsaMti vahamicchaMti pANiNaM / je a NaM paDisehaMti vitticcheaM karaMti te / / (19/20) iti sUtrakRtasUtre'pi dazAbhedaM vihAya saMgato hovA chatAM paristhiti vizeSamAM tenA niSedhAdimAM jinAjJA che evuM phalita thAya che. mATe "apavAda utsargane bAdhita kare che ema kahevAya che. athavA sAmAnya paristhiti karatAM vizeSa paristhiti e baLavattara nimittarUpa che. eTale sAmAnya paristhiti mATenA kAyadArUpa utsarga karatAM vizeSa paristhiti mATenA kAyadArUpa apavAda baLavattara che, ane tethI e utsargane bAdhita kare che. mATe e autsargika sUtra A ApavAdika anukaMpAdAnanuM bAdhaka nathI../12A A ApavAdika anukaMpAdAnathI zrIsUyagaDAMganA ne 3 tAjuM pataMti..." ityAdi sUtrano je virodha thAya che tene TALavA samAdhAna ApatA granthakAra kahe che - zaMkA - zrI sUyagaDAMganA prathama zrutaskaMdhanA 11 mA mArga adhyayananI 20mI gAthAmAM kahyuM che ke "dAnathI grahaNa karanArA aneka jIvone upakAra thAya che evuM vicArIne jeo tenI prazaMsA kare che teo e dAnamAM thanArA prANIvadhane icche che = anumode che. (mATe enI prazaMsA na karavI.) 'dAnamAM ghaNI hiMsA thAya che' ema vicArIne je agItArtho dAnano niSedha kare che teo te dAna para nabhanArA jIvonI AjIvikAno uccheda kare che (ane tethI aMtarAyakarma bAMdhe che. mATe eno niSedha paNa na karavo.)" Ama A sUtramAM asaMyatane apAtA dAnanI prazaMsAno paNa niSedha karyo che, to asaMyatane dAna ApavAnI to vAta ja kyAM rahI? samAdhAna - asaMyatadAnanA niSedhanA garbhita arthavALA e sUtranA, avasthAbhedane (vizeSa prakAranI avasthAne) choDIne yogya viSayane paMDita puruSe aidaMparyazuddhithI vicArI kADhavo joie, paNa padArtha mAtramAM mUDha na banI javuM, kAraNake A sUtranI saMgati, puSTaAlaMbana sivAyanI avasthA aMge ja thAya che. 27 mA aSTakanI 7mI gAthAmAM kahyuM ja che ke "jeo dAnanI prazaMsA kare che... ityAdi jaNAvanAra je sUtra sUyagaDAMgamAM kahyuM che tene mahAtmAoe avasthA bheda = apuSTa AlaMbanavALI avasthA aMge jANavuM.' Azaya e che ke prastuta sUtrano zaMkAkAre karelo yathAzruta artha e padArtha che. AvA padArthane prakaTa karavAthI je bodha thAya tene ja AgamasUtranA aMtima tAtparya rUpa mAnI levAnI ke e mujaba AcaraNa karavAnI mUDhatA sevavI na joie. paNa padArtha, vAkyArtha, mahAvAkyartha ane dampardhArtha sudhI UMDA utaravuM joie, to sAcuM rahasya hAthamAM Ave. [vyAkhyAnA padArtha vagare A 4 aMgonI prarUpaNA zrIupadezapada ke zrIupadezarahasya granthamAMthI joi levI. bIjI batrIzInA bhAvAnuvAdamAM Ano thoDo adhikAra Avaze.] prastutasUtra aMge e prarUpaNA AvI jANavI - sUtranAM padone pakaDIne karAto sIdho artha e padArtha che. enA para thoDo vicAra karIe to jaNAya che ke A rIte dAnanI prazaMsA ke niSedha bannemAM doSa rahyo che to dhana saMbaMdhI kAMi bolavuM ja na joie. eTale ke 2 devo na joie. AvuM zaMkAvAkya e vAkyartha che. paNa A upadeza na devo e yogya to nathI ja, kAraNake dAna, zIla, tapa ane bhAva e cAre ya prakAranA dharmano upadeza ApavAnuM pratipAdana saghaLAM AstikazAstromAM kareluM che. to pachI prastutasUtrathI eno virodha na thAya e rIte e sUtrane vizeSa viSaya vALuM mAnavuM joie. eTale ke emAM karelA niSedha ane vidhAna amuka cokkasa vibhAgapUrvaka che ema mAnavuM joie. e vibhAgano A Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 dvAtriMzadvAtriMzikA yukto viSayo vipazcitA mRgyaH = aidaMparyazuddhyA vicAraNIyaH / na tu padArthamAtre mUDhatayA bhAvyaM, apuSTAlaMbanaviSayatayaivAsyopapAdanAt / Aha ca-ye tu dAnaM prazaMsantItyAdi sUtraM tu yatsmRtam / avasthAbhedaviSayaM draSTavyaM tanmadAtmama:II (kaSTa 27/7) tirArU II punaH zaMte - nanvevaM puNyabandhaH syAtsAdhorna ca sa issyte| puNyabandhAnyapIDAbhyAM channaM bhuGkte yato ytiH||14|| nnviti| nanvevamapavAdato'pi sAdhoranukaMpAdAne'bhyupagamyamAne puNyabandhaH syAt, anukaMpAyAH sAtabandhahetutvAt / na ca sa puNyavandha iSyate saadhoH| yataH = yasmAdyatiH puNyavandhAnyapIDAbhyAM channaM muI94To. ___ etadeva spssttytirIte nirNaya karavo ke AgamamAM je je dAnanuM vidhAna karavAmAM AvyuM che te satyavRttirUpa hoi hiMsArUpa na hovAnA kAraNe teno upadeza devAmAM ke prazaMsA karavAmAM hiMsAnI anumati vagere rUpa koi doSa nathI. ema AgamamAM je je dAnano niSedha karavAmAM Avyo che (jemake mAchImArane jALa ApavI) te asatyavRttirUpa hovAthI teno niSedha karavAmAM AjIvikAno uccheda karavAno pariNAma na hoi koi doSa nathI. Ama Agamane bAdhA pahoMce e rIte ubhaya karavAmAM doSa che ane Agama abAdhita rahe e rIte ubhaya karavAmAM lAbha che. AvI vicAraNA- enuM pratipAdaka vAkya e mahAvAkyartha che. "A rIte AgamanuM ullaMghana na karavA rUpa AgamanI abAdhA e mokSaprAptinuM kAraNa che Avo nirNaya e prastutamAM audampardhArtha che. [A mATenA vizeSa jijJAsue upadezapadanI 877 thI 880 gAthAono temaja upadeza rahasyanI 168 thI 171 gAthAono savivaraNa adhikAra jovo.] A vicAraNA parathI jaNAya che ke Agamavihita dAnanI prazaMsA ke vidhAna karavAmAM koi doSa nathI. prastutamAM asaMyatane je anukaMpAdAna ApavAnI vAta che te paNa vizeSa prakAranI avasthAne anulakSIne ja che. je avasthAmAM apAtuM anukaMpAdAna prabhu mahAvIradeva ane Aryasuhastigiri mahArAjanA dRSTAMtaparathI vihita hovuM jaNAya che. e lenArane bodhiprApti vagere karAvI ApanAra satyavRtti rUpa hoi emAM enA asaMyamanI vRddhi karavAno pariNAma na hovAthI koi doSa lagAto nathI. Ama dazAvizeSamAM asaMyatane ApeluM anukaMpAdAna adhikaraNarUpa nathI, ke emAM 'gihiNo veyAvaDiya..' ityAdi ke "je udANa..' ityAdi Agamavacanono virodha nathI e nakkI thayuM. 13ll tema chatAM pUrvapakSI navI zaMkA uThAve che (gAthA 14 thI 16) A rIte apavAdathI anukaMpAdAna devAmAM sAdhune paNa AjJAbhaMgAdinA kAraNe thanAra pApagaMdharUpa koi doSa lAgato nathI e tame jaNAvyuM. tema chatAM anukaMpA e zAtAvedanIyakarma rUpa puNyanA baMdhanuM kAraNa hoi enAthI puNyabaMdha thaze je sAdhune iSTa nathI. A vAta enA parathI jaNAya che ke puNyabaMdha ane anya pIDAnA parihAra mATe to sAdhuone pracchanna bhojana karavAnuM hoya che.[14A ja vAtane spaSTa karavA zaMkAkAra kahe che - sAdhuone puNyabaMdha aniSTa-zaMkA]. sAdhu mahArAja jAheramAM bhojana karavA bese to e sahaja che ke bhUkhapIDita bhikhArI vagere emane bhojana * bhUtavratyanukaMpAdAnaM, sarAgasaMyamAdiyogaH kSAntiH zaucamiti sadvedyasya / / tattvArthasUtra 6/13 / / Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAna- dvAtriMzikA dInAdidAne puNyaM syAttadadAnaM ca pIDanam / zaktau pIDA'pratIkAre zAstrArthasya ca bAdhanam / / 15 / / dInAdIti / prakaTaM bhojane dInAdInAM yAcamAnAnAM dAne puNyaM syAt, na cAnukaMpAvAMsteSAmadattvA kadApi bhoktuM zaktaH, atidhASTaryamavalaMbya kathaMcit teSAmadAne ca pIDanaM syAt teSAM tadAnImaprItirUpaM zAsanadveSAtparatra ka2tA joi bhojananI mAMgaNI kare. kRpAparIta manavALA sAdhu temane ApyA vinA to svayaM paNa ArogI na ja zake, kemake emanuM bhUkhanuM duHkha joi svayaM dravI gayA hoya che. dila dravI gayuM hovA chatAM ghaNI dhiDhAi karInedila para patharo mUkIne kadAca teone na Ape ane svayaM badhuM bhojana karI le to te bhikhArIone pIDA thAya. 'A sAdhuo ane temano dharma kevo nirdaya che ke ame ATalA kSudhAtura chIe to paNa amane kaMi ApatA nathI ane pote ja badhuM ohiyA karI jAya che' ityAdi aprItirUpa pIDA ahIM (A janmamAM) thAya ane zAsanadveSAdinA kAraNe thayela pApabaMdhathI 52lokamAM durgati vagerenI pIDA thAya. 15 zaMkA - [saMyamayogone sIdAvyA vagara prasannatApUrvaka tapazcaryA vagere karanAra sAdhune joine paNa keTalAka mithyAtvopahata buddhivALA jIvone aprIti-durbhAva thatA hoya che ke 'mahArAja nAhakanuM zarIrane kaSTa Ape che... vagere. paNa chatAM, sAdhu tapazcaryA cAlu rAkhe che ne parapIDAjanananA koi doSathI kharaDAtA nathI, kAraNake e mithyAtvI jIvane pIDA thAo evo sAdhuno koi Azaya hoto nathI. ema] bhikhArIne A je kAMi pIDA thAya che te potAnI buddhi mithyAtvathI haNAyelI hovA rUpa svadoSanA kAraNe thAya che. sAdhune kAMi teone pIDA ka2vAno evo koi saMkliSTa pariNAma hoto nathI, sAdhune to potAne aniSTa evo puNyabaMdha na thai jAya eTalo ja pariNAma hoya che. eTale bhikhArIne na ApavAmAM sAdhune zuM doSa lAgavAno? samAdhAna - bIjAone thanArI pIDAno-aprItino jenAthI parihAra thai zake evo yogya upAya jo vidyamAna hoya to e upAyane ajamAvIne sAdhue teonI pIDAno parihAra karavo evo zAstrArtha che. [baLAbhiyoganI zaMkAthI svalpa paNa pIDA thavAnI je zakyatA che teno parihAra karavA mATe icchAkAra prayoga ka2vo joie ityAdi zAstrasiddha vAto A zAstrArthanI sUcaka jANavI.] eTale e aprIti rUpa 52pIDAno parihAra na karavAmAM zAstrArthane bAdhA to pahoMce ja che. [zaMkA - A rIte parapIDAno je parihAra thato nathI emAM sAdhunA rAgadveSa kAMi bhAga bhajavatA nathI, to sAdhune emAM zuM doSa lAge? samAdhAna - ] rAga-dveSa jema cAritranA pratipakSarUpa che, ane tethI e bethI jema doSa lAge che, tema (parapIDAno parihAra ka2vAnI) zakti gopavavI e paNa cAritranA pratipakSa rUpa ja che, ane tethI enAthI paNa doSa lAge ja che. [upA. mahArAje sAmAcArIprakaraNanI navamI gAthAmAM kahyuM che ke - Naya kevalabhAveNaM hiyakajje vIriaM NigRhaMto / vIriyAyAravisohiyacaraNociyaNijjaraM pAve / / 1 / / je hitakArya ka2vAno mAtra bhAva rAkhe che, paNa e mATe vIrya pho2vato nathI te vIryAcAra pAlanathI vizodhita cAritrane ucita nirjarA karI zakato nathI. AmAM vIryAcAra pAlanathI cAritranI vizuddhi kahI che, tethI vIryane gopavavAthI cAritranI azuddhi thAya e samajI zakAya che. tethI zakti gopavavI e paNa cAritrane virodhI che ne mATe doSa janaka che e samajAya Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 dvAtriMzadvAtriMza = ca kugatisaMgatirUpam / 'tadaprItidAnapariNAmAbhAvAnna doSo bhaviSyatI' tyAzaMkyAha - zaktau satyAM pIDAyAH : paraduHkhasyApratIkAre = anuddhAre ca zAstrArthasya = parAprItiparihAraprayatnapratipAdanarUpasya bAdhanaM, rAgadveSayoriva zaktinigUhanasyApi cAritrapratipakSatvAt / prasiddho'yamarthaH saptamASTake / / 15 / / kiM ca dAnena bhogAptistato bhavaparaMparA / dharmAdharmakSayAnmuktirmumukSorneSTamityadaH / / 16 / / kiM ceti / kiM ca dAnena hetunA bhogAptirbhavati, tato bhavaparaMparA, mohadhArAvRddheH / tathA 'dharmAdharmayoH = puchyapApayoH kSayAnmuttiH' kRti hetoravaH = anupAvAnuM mumukSoRSTam / / 16 / / siddhAntayaMtinaivN yatpuNyabaMdho'pi dharmahetuH zubhodayaH / vahnerdAhyaM vinAzyeva nazvaratvAtsvato mataH / / 17 / / naivamiti / naivaM yathA prAguktaM yad = yasmAt puNyabandho'pi zubhodayaH = sadvipAko dharmaheturmataH taddhetubhireva dazAvizeSe'nuSaMgataH puNyAnubaMdhipuNyasaMbhavAt, prANAtipAtaviramaNAdau tathA'vadhAraNAt / na che.] mATe yAcakonI AvI pIDAno parihAra karavA sAdhue udyamazIla banavuM ja joie. A vAta sAtamA pracchanna bhojana aSTakamAM vivecelI che. [Ama prakaTa bhojana karavAmAM Ave, ane yAcako mAMgatA Ave to, yAcakone nahi ApavAmAM je dveSa che teno yAcakone ApavA dvArA parihAra na karatAM pracchannabhojananuM vidhAna karIne je parihAra karavAmAM Avyo che tenAthI jaNAya che ke yAcakone anukaMpAdAna ApavA dvArA sAdhune je puNyabaMdha thAya te paNa iSTa nathI.]I||15|| [sAmAnyathI utsarga rUpe A rIte anukaMpAdAna ane enAthI thanAra puNyabaMdha bhale sAdhune iSTa na hoya, paNa je anukaMpAdAnathI sAmA jIvane bodhiprApti Adi thavAno lAbha che tevuM prAsaMgika anukaMpAdAna apavAdapade sAdhune zA mATe iSTa na bane? AvI zaMkAnA samAdhAna mATe pUrvapakSI kahe che-] 'pendrazarmapravaM yAnamanu MpAsamanvitam' ityAdi dvArA tame ja kahI gayA cho ke anukaMpAdAnathI sAMsArika bhogasukhanI prApti thAya che. eTale A rIte sAdhu anukaMpAdAna apavAdapade Ape to paNa enA phaLarUpe bhogaprApti thAya che jenA kA2Ne pAchI bhavaparaMparA sarjAya che. vaLI mokSa to puNya ane pApa bannenA kSayathI thAya che. eTale mokSecchune jema pApabaMdha iSTa hoto nathI tema puNyabaMdha paNa iSTa hoto nathI. vaLI jemAM svAtmahitarUpa svArtha na bhaLelo hoya paNa uparathI bhavavRddhirUpa ahita bhaLeluM hoya evo to koi parArtha (52o5kA2) ka2vo zAstramAM anujJAta nathI. eTale AvA ApavAdika anukaMpAdAnathI anyane bodhiprApti vagere thavA rUpa paropakAra rahyo hovA chatAM sAdhune potAne to bhogaprAptidvArA bhava raM5rA vRddhi rUpa ane mokSanuM dUrIkaraNa rUpa ahita ja thatuM hoi mumukSu evA sAdhune e zI rIte iSTa bane mATe evI avasthA vizeSamAM paNa anukaMpAdAna karavuM e sAdhu mATe yogya nathI ja. [pUrvapakSa pUro.]||16|| A pUrvapakSano javAba ApavA granthakAra siddhAnta dekhADe che- [puNyabaMdha paNa zubhodaya-samAdhAna] pUrvapakSIe karelI A badhI vAto barAbara nathI. sAmAnya saMjogomAM yAcakAdine ApavAthI je puNyabaMdha thAya ane tenAthI je bhogaprApti vagere thAya te sAdhune aniSTa hoya che. paNa sAmAne bodhiprApti vagere thavAnA Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 dAna-dvAtriMzikA cAyaM muktipratipaMthI, dAhya vinAzya vaneriva tasya pApaM vinAzya svato nazvaratvAt = nAzazIlatvAt / zAstrArthA'bAdhena nirjarApratibandhakapuNyabandhAbhAvAnnAtra doSa iti garbhArthaH / / 17 / / bhogAptirapi naitsmaadbhogprinnaamtH| maMtritaM zraddhayA puMsAM jlmpymRtaayte||18|| bhogAptiriti / bhogaprAptirapi naitasmAd = ApavAdikAnukaMpAdAnAt, abhogapariNAmataH = bhogAnubhavopanAyakAdhyavasAyAbhAvAt / dRSTAntamAha - maMtritaM jalamapi puMsAM zraddhayA = bhaktyA amRtAyate = amRtkaarylAbhane najaramAM rAkhIne dazAvizeSamAM je anukaMpAdAna ApavAmAM Ave che tenAthI thanAra puNyabaMdha sAdhune aniSTa nathI, kAraNa ke puNyabaMdha paNa zubha rUpe udayamAM AvanAra hovAthI uttarottara dharmaprAptimAM hetubhUta bananAro hoya che. je uttarottara dharmaprAptimAM hetubhUta hoya tenAthI ja dazAvizeSamAM AnuSaMgika phaLa rUpe puNyAnubaMdhI puNyano (zubha rUpe udayamAM AvanAra puNyano) baMdha saMbhave che. A vAta paNa enA parathI nirNAta thAya che ke uttarottara apramattatA, vItarAgatA vagere dharmaprAptinA hetubhUta prANAtipAta viramaNa vagerethI paNa AnuSaMgika phaLa rUpe puNyAnubaMdhI puNyano baMdha thAya ja che. AvA zubhaudayavALo puNyAnubaMdhI puNyodaya mono pratibaMdhaka nathI, kemake jema agni baLataNano nAza karIne pachI svayaM paNa naSTa thai jAya che tema A puNyAnubaMdhI puNya paNa yogya bhUmikA vagerenI prApti karAvIne pachI svayaM naSTa thai jAya che. eTale enA kAraNe mokSa aTakato na hovAthI e muktinuM pratibaMdhaka nathI. mATe e amane zA mATe iSTa na hoya? AmAM rahasya e che ke A rIte dazAvizeSamAM anukaMpAdAna karavAthI zAstrArthano bAdha thato na hovAnA kAraNe enAthI je nirjarAno pratibaMdhaka hoya evo puNyabaMdha thato nathI, ane tethI puNyabaMdha hovA' mAtranA kAraNe A prAsaMgika anukaMpAdAnamAM koi doSa nathI./17ll[puNyabaMdhathI bhogaprApti dvArA bhavaparaMparAnuM sarjana thaze evo je doSa dekhADyo hato tenuM nirAkaraNa karavA granthakAra kahe che-] viSayaprAptimAM paNa abhogapariNAma). A ApavAdika anukaMpAdAnathI puNyabaMdha dvArA bhogaprApti thaze' ityAdi vAta paNa yogya nathI, kAraNake bhogano anubhava karAvI Ape evo adhyavasAya hoto nathI. Aizaya e che ke bhogasAdhanabhUta viSayonI prApti = saMparka thavo e mAtra 'bhoga' nathI, nahitara to apramattasaMyata vagerene paNa AhArAdikALe rasanendriya vagerenA viSayano saMparka hoi bhoga mAnavo paDe. kintu viSayasaMparka thavA para emAM tanmaya banI rAga-Asakti Adi karavA e bhoga che. vaLI eka sAmAnya kAyado evo che ke zubha ke azubha kriyAkALe jevo bhAva hoya tevo bhAva te kriyAthI baMdhAyelA puNya ke pApanA udayakALe prAyaH karIne Ave che. eTale ke zubha-azubha kriyAne anusarIne puNya ke pApa baMdhAya che ane e kriyA vakhate rahelA zubha-azubha bhAvane anusarIne te puNya ke pApanA udayakALe zubha-azubha bhAvanI prApti thAya che. sAdhu mahArAja vizeSa prasaMge je anukaMpAdAna kare che, e vakhate "A lenArane AhAra-viSayAdinI prApti thavA dvArA enuM duHkha dUra thAo ane e sukhI thAo' evo bhAva nathI hoto paNa "A anukaMpAdAna dvArA lenAra jIva bodhiprApti vagere dvArA rAgadveSAdinA bhayaMkara baMdhana vagere rUpa saMsAramAMthI sarvathA mukta thAo' ityAdi bhAva (abhogapariNAma) hoya che. eTale e anukaMpAdAna rUpa kriyAthI baMdhAyelA puNyanA udaye viSayonI prApti thavA para paNa tevA rAgAdi pariNAma (bhogapariNAma) thatA nathI. Ama bhogahetubhUta viSayonI prApti thavA para paNa abhogapariNAmanA prabhAve Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 dvAtriMzadvAtriMzikA kAri bhavati / evaM hi bhogahetorapyatrAdhyavasAyavizeSAd bhogAnupanatirupapadyata iti bhAvaH / / 18 / / ___ nanvidaM haribhadrasaMmatyA bhavadbhirvyavasthApyate, tenaiva cAbhinivizyoktamityAzaMkyAhana ca svdaanpossaarthmuktmetdpeshlm| haribhadro pado'bhANIdyata: saMvignapAkSikaH / / 19 / / ___ na ceti / na ca svadAnasya = svIyAsaMyatadAnasya poSArthaM = samarthanArthaM uktametadapezalaM = asundaram / yataH = yasmAt saMvignapAkSiko haribhadro'daH = prAguktaM hi = nizcitamabhANIt / na hi saMvignapAkSiko'nRtaM brUte / taduktaM saptaviMzatitamASTakavivaraNe - 'svakIyAsaMyatadAnasamarthanAgarbhArthakamidaM prakaraNaM sUriNA kRtamiti bhogaprApti thatI nathI (bhogAnubhava thato nathI.) tethI saMsAravRddhi paNa thatI nathI.] "A amRta che" "A amRta che' evA vAraMvAranA ciMtanarUpa maMtrathI maMtrita thayeluM pANI paNa mAnavInI evI zraddhAnA prabhAve jema amRtanuM kArya kare che(r) tema bhoganA hetubhUta viSayo paNa abhoga pariNAmanA prabhAve abhoganuM kArya kare che ema samajavuM. eTale ke A vizeSa prakAranA adhyavasAyanA prabhAve bhogahetuthI paNa bhoganI prApti na thavAnI A vAta saMgata rahe che. mATe, sAdhuthI thatA kAraNika anukaMpAdAnano, A rIte bhogaprApti dvArA saMsAravRddhinA kAraNarUpe ke mokSapratibaMdhaka puNyabaMdhanA kAraNarUpe kahI uccheda karavo e yogya nathI.] sAdhunA anukaMpAdAnanI tame A je prarUpaNA ane puSTi karo cho e badhuM zrIharibhadrasUri mahArAje karyuM che mATe karo cho. paNa mULa vAta to e che ke temaNe ja abhiniveza pakaDIne e badhI prarUpaNA karI che. eTale emanI saMmatithI tame karelI A prarUpaNA paNa abhinivezamUlaka hoi AdaraNIya nathI' evI zaMkAne manamAM rAkhIne granthakAra kahe che pote asaMyatone je dAna ApeluM tenuM samarthana karavA mATe haribhadrasUri mahArAje A badhuM kahyuM che, mATe e badhuM asuMdara che' evuM kahevuM e yogya nathI, kAraNake saMvignapAkSika evA zrIharibhadrasUri mahArAje A badhI vAta nizcitapaNe kahI che, ane saMvignapAkSika asatya bolatA nathI. kemake emAM emanI saMvignapANikatA ja khaMDita thai jAya.] 27mA aSTakanA vivaraNamAM vivaraNakAre paNa A vAtano khulAso karyo che. [eTale ke haribhadrasUri mahArAja svayaM jo abhiniviSTa hota, ane tethI teoe svakIya anukaMpAdAnanA samarthana mATe asatya vAto upajAvI kADhI hota to vivaraNakAra teozrIno saMvignapAkSika tarIke ullekha karI e prarUpaNAnuM samarthana na karata.) e vivaraNamAM kahyuM che ke - "zrIharibhadrasUrimahArAja bhojanAvasare zaMkhavAdana pUrvaka yAcakone bhojana apAvatA hatA AvuM saMbhaLAya che. AnA para keTalAka vivecako evI kalpanA kare che ke "sAdhunA anukaMpAdAnanuM samarthana karanAra A prakaraNa zrIharibhadrasUrimahArAje pote asaMyatone je dAna karyuM tenuM samarthana karavA mATe racyuM che. mATe e jinAjJAmUlaka nahIM, paNa abhinivezamalka hoi sujJajanone agrAhya che.]' paNa teonI AvI kalpanA mujabanI vAta saMbhavatI nathI, kAraNake zrIharibhadrasUri mahArAja saMvignapAkSika hatA, ane saMvigna ke saMvignapANika zAstrakAra Agamaviruddha padArtha kahe e saMbhavatuM nathI, kemake evuM kare to emanuM saMvignapaNuM ke saMvignapAkSikapaNuM ja UDI jAya. paMcAzaka (12/ 17) mAM kahyuM che ke "durbhASita = Agamaviruddha upadeza e atIva kaTu vipAka denAro che evuM jANatA saMvigna @ nIyamathakRtanityanunyamAnaM phri nAma no vivijAraHpariti? -- jhinyAnaMdittotra). Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 dAna-dvAtriMzikA kecitkalpayanti, haribhadrAcAryo hi bhojanakAle zaMkhavAdanapUrvakamarthibhyo bhojanaM dApitavAniti zrUyate / na caitatsaMbhAvyate, saMvignapAkSiko hyasau, na ca saMvignasya tatpAkSikasya vA'nAgamikArthopadezaH saMbhavati, tttvhariprasAtiT kAda va(paMvA. 02/07) 'saMviggo NuvaesaM Na dei duibhAsiaM kaDuvivAgaM / jANato tammi tahA atahakkAro u micchattaM / |iti / / 19 / / bhaktistu bhavanistAravAJchA svasya supaatrtH| tayA dattaM supAtrAya bahukarmakSayakSamam / / 20 / / . bhaktistviti / bhaktistu svasya supAtrato bhavanistAravAMchA / ArAdhyatvena jJAnaM bhaktiH, ArAdhanA ca gauravitaprItihetuH kriyA gauravitasevA cetyetadapi phalato naitallakSaNamatizete / tayA = bhaktyA supAtrAya dattaM upadezaka anupadeza detA nathI = anAgamika vAta karatA nathI. mATe temanA kathana aMge "tahatti' na karavuM e mithyAtva che'. [aSTakajInA vivaraNakAranI ane upA. mahArAjanI AvI prarUpaNA parathI evuM phalita thai zake che ke zrIharibhadrasUri mahArAjAnI ukta prarUpaNA satyathI vegaLI nathI. eTale sAdhue kAraNika anukaMpAdAna devuM emAM zAstrArthano bAdha nathI. mATe (1) anyajIvone bodhiprApti vagere lAbha joine zrIharibhadrasUrimahArAje jo e rojanuM dAna apAvyuM hoya to e Agamaviruddha na hotuM, tethI eno bacAva karavAno koi prazna nahoto. athavA (2) zrIharibhadrasUri mahArAjano "saMvignapAkSika' tarIke ullekha karyo che "saMvigna' tarIke nahi, eTale teomAM sAdhuone jinAnujJAta na hoya evuM AcaraNa paNa saMbhave che. evuM AcaraNa hovA chatAM, eno bacAva na hoya ane prarUpaNA to jinAjJAnusAra ja hoya to ja saMvignapAkSikapaNuM TakI zake che. prastutamAM zrIharibhadrasUri mahArAjanuM zaMkhavAghanapUrvaka yAcakone bhojanadAna e paNa evA ja prakAranuM eka jinAjJAAnanujJAta AcaraNa hovuM saMbhavI zake. paNa teozrIe Ano bacAva karyo nathI, ke enA bacAva mATe prastuta prakaraNa banAvyuM nathI. eno to jinAnanujJAta tarIke ja svIkAra teoe karyo che, ane e rIte svakIya saMvignapAkSikatva jALavI rAkhyuM che. (A bemAMthI bIjI kalpanAnI saMbhAvanA vadhu jANavI.) mATe teo zrImade ApavAdika anukaMpAdAnanI karelI A prarUpaNamAM AgamaviruddhatvanI to koi zaMkA karavAnI jarUra nathI.]dAnanA prathama prakAra anukaMpAdAnanI prarUpaNA pUrNa thai. have bIjA prakAra supAtradAnanI prarUpaNA karatA granthakAra kahe che] [bhakti zuM che?] [bhaktithI ApeluM supAtradAna mokSadAyaka che' evuM zrIjinezvaradevoe kahyuM che e pramANe granthakAre pUrve prathama zlokamAM kaheluM. emAM bhakti zuM che ? A -] supAtranA AlaMbane pote bhavasamudrane tarI javAnI vAMchA e bhakti che. sAmAnyathI bhakti tarIke A vAta prasiddha che ke - "A mAre ArAdhya che, mArI ArAdhanAnuM pAtra che' evI pratIti (jJAna) e bhakti che. e ArAdhanA eTale evI kriyA ke je gauravaprApta ArAdhya vyaktinI prasannatAnA hetubhUta hoya, ema gauravaprApta ArAdhyanI sevA e paNa ArAdhanA che. [upalI avasthA pAmela gauravaprApta ArAdhya vyaktione prasannatA-aprasannatA jevuM kazuM hotuM nathI. eTale "gauravaprApta 1 saMvigno'nupadezaM na dadAti durbhASitaM kaTuvipAkam / jAnAnastasmiMstathA'tathAkArastu mithyAtvam / / Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 dvAtriMzadvAtriMzikA bahukarmakSaye kSamaM = samarthaM bhavati / / 20 / / tathAhipAtradAnacaturbhagyAmAdyaH saMzuddha issyte| dvitIye bhajanA zeSAvaniSTaphaladau matau / / 21 / / ___ pAtreti / pAtradAnaviSayiNI yA caturbhaMgI - saMyatAya zuddhadAnaM, saMyatAyAzuddhadAnaM, asaMyatAya zuddhadAnaM, asaMtAyAzuddhadAnaM itybhilaapaaH| tasyAmAdyo bhaGgaH samyag = atizayena zuddha iSyate, nirjarAyA eva janakatvAt / dvitIyabhaMge kAlAdibhedena phalabhAvAbhAvAbhyAM bhajanA vikalpAtmikA / zeSau = tRtIyacaturthabhaMgAvaniSTaphaladau ekAntakarmabandhahetutvAnmatau / / 21 / / zuddhaM dattvA supAtrAya saanubndhshubhaarjnaat| sAnubandhaM na badhnAti pApaM baddhaM ca muJcati / / 22 / / zuddhamiti / supAtrAya = pratihatapratyAkhyAtapApakarmaNe zuddhamantrAdikaM dattvA sAnubandhasya = punnyaaArAdhyanI sevA e paNa ArAdhanA che' ema kahyuM che.] [Ama ArAdhya tarIke "jJAna' e bhakti tarIke prasiddha che. jyAre granthakAre bhakti tarIke icchAne kahI che, to A bemAM virodha nahi thAya? evI zaMkAnuM vAraNa karavA granthakAra kahe che-] ArAdhya tarIke jJAna rUpa je bhakti che te paNa phaLane AzrIne ame karelA A lakSaNanuM ullaMghana karatI nathI, ane tethI avyApti doSa nathI. A bhakti jJAnarUpa hoi icchA rUpa ukta lakSaNa temAM sAkSAt jatuM nathI. tema chatAM ukta icchArUpa bhaktinI jema A jJAnarUpa bhaktinuM phaLa paNa bhavanistAra che. eTale phaLane AzrIne e paNa ukta lakSaNane anusare che.] AvI bhaktithI supAtrane ApeluM dAna pracura karmanirjarA karavA mATe samartha hoya che. AvA A vAtane pAtradAnanA cArabhAgA dvArA samajAvavA granthakAra kahe che supAtra samajIne bhaktithI apAtuM dAna e pAtradAna. enA 4 bhAMgA che (1) saMyatane zuddhadAna,(2) saMyatane azuddhadAna, (3) asaMyatane zuddhadAna ane (4) asaMyatane azuddhadAna. A 4 mAMthI prathama bhAMgo atyaMta zuddha che kAraNake nirjarAno ja janaka che. bIjA bhAMgAmAM amuka kALa-puruSa vagerenI paristhitimAM vipula nirjarArUpa phaLa maLe che, anya kALa-puruSa vagerenI paristhitimAM te phaLa maLatuM nathI. eTale bIjA bhAMgAmAM vikalparUpa bhajanA che. zeSa trIjA ane cothA bhAMgA ekAnta karmabandhanA hetubhUta hoi aniSTaphaLa ApanArA manAya che.ll1al[A ja vAtanuM spaSTIkaraNa karavA prathama bhAMgAne vivecI rahelA granthakAra kahe che-]. jemaNe pUrvabaddha pApakarmane niMdAdithI haNI nAMkhyA che ane anAgata pApanuM paccakhANa karyuM che (ane saMvarathI vartamAnakAlIna pApakarmane aTakAvyA che, tevA supAtrane eSaNAdi saMbaMdhI doSa rahita zuddha anna vagere ApIne zrAvakAdi puNyAnubaMdhI puNya bAMdhavAnA prabhAve sAnubaMdha pApa bAMdhatA nathI, temaja pUrvabaddha pApakarmano samaNovAsagassa NaM bhaMte! tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA (paDihayapaccakkhAyapAvakamma) phAsuesaNijjeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM paDilAbhemANassa kiM kajjati? goyamA! egaMtaso nijjarA kajjai, natthi ya se pAve kamme kajjati / samaNovAsagassa NaM bhaMte! tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA aphAsueNaM aNesaNijjeNaM asaNapANajAvapaDilAbhemANassa kiM kajjai? goyamA! bahutariyA se nijjarA kajjai, appatarAe se pAve kamme kajjai / samaNovAsagassa NaM bhaMte! tahArUvaM assaMjayaavirayapaDihayapaccakkhAyapAvakammaM phAsueNa vA aphAsueNa vA esaNijjeNa vA aNesaNijjeNa vA asaNapANajAva kiM kajjai? goyamA! egaMtaso se pAve kamme kajjai, natthi se kAi nijjarA kajjai / / [bhagavatI-sUtraM 339]. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAna-dvAtriMzikA 21. nubandhinaH zubhasya = puNyasyArjanAt sAnubandhaM = anuvandhasahitaM pApaM na vadhnAti / baddhaM ca pUrvaM pApaM muJcati = tyajati / itthaM ca pApanivRttau prayANabhaMgAprayojakapuNyena mokSasaulabhyamAveditaM bhavati / / 22 / / bhavetpAtravizeSe vA kAraNe vA tthaavidhe| azuddhasyApi dAnaM hi dvayorlAbhAya naanythaa||23|| bhavediti / pAtravizeSe vA AgamAbhihitasvarUpakSapakAdirUpe, kAraNe vA tathAvidhe = durbhikSadIrghAdhvaglAnatvAdirUpe AgADhe'zuddhasyApi dAnaM hi supAtrAya dvayoH = dAtRgRhItro bhAya bhavet, dAturvivekazuddhAntaHkaraNatvAt, grahItuzca gItArthAdipadavattvAt / nAnyathA = pAtravizeSasya kAraNavizeSasya vA virahe / / 23 / / nanvevaM saMyatAyAzuddhadAne phale dvayorbhavatu bhajanA, dAturbahutaranirjarA'lpatarapApakarmabandhabhAgitvaM tu bhgvkSaya kare che. A rIte pApa nivRtta thaye puNya paNa je baMdhAya che te jIvane mokSa tarapha je prayANa cAlu che tene aTakAvavAmAM prayojaka banatuM nathI. [uparathI prathama saMghayaNa vagere sAmagrI pUrI pADanAruM che ane tethI mokSa sulabha bane che e vAta sUcita thAya che.22o bIjA bhAMgAnuM vivecana karavA granthakAra kahe che [pAtradAnano bIjo bhAMgo]. Agamokta svarUpavALA vikRSTa tapasvI kSaka vagere rUpa pAtravizeSane ApeluM azuddhadAna ke e sivAya paNa dubhikSa, jaMgala vageremAM dIrghavihAra, glAnatva vagere rUpa AgADha kAraNe anya paNa sAdhune ApeluM azuddhadAna (aSaNIya AhArAdinuM dAna) dAtA ane grahaNa karanAra sAdhu e bannene hitakara bane che, kAraNake dAtA pAtravizeSa ke kAraNavizeSano viveka karanAro zuddha aMtaHkaraNa vALo hoya che, temaja grahaNa karanAra sAdhu gItArtha vagere padathI yukta hoya che. jo AvuM pAtra vizeSa ke kAraNavizeSa na hoya to azuddhadAna, denArane ke lenArane hitakara banatuM nathI. [dAtA be prakAre hoya che. sAdhu mahArAjane aneSaNIya-amAsuka na apAya evuM jANanArA ane na jANanArA mugdha. AmAMthI mugdha je azuddha dAna kare che enI vAta AgaLa karavAnA che. jeo ukta jANakAra che teo pAtravizeSa vagerenI avidyamAnatAmAM to sAdhunI halanA vagere karavAno abhiniveza hoya to ja azuddha Ape che. paNa enI vAta paNa AgaLa azubhadIrghaAyunI hattA vageremAM karavAnA che. eTale jaNAya che ke ahIM je dAtA levAno che te amugdha-jANakAra che temaja abhiniviSTa nathI. Avo dAtA to pAtra vizeSa ke kAraNavizeSa tapAsI ne ja azuddha AhArAdinuM dAna kare, e sivAya nahi. mATe dAtAnuM aMtaHkaraNa vivekathI zuddha hovuM ahIM kahyuM che. lenAra sAdhu mATe gItArtha vagere padothI yukta hoya che evuM ja kahyuM temAM gItArtha vagere pado bRhatkalpabhASyanI 4946 mI nIcenI gAthA pramANe jANavA. zIyalyo nayaTIU #Dano hArayifma Lidono hiM jIvaDo marattaduddo ya nayaTI || gItArtha, jayaNA, kRtayogI (te te kArya temaja tapa vagereno anubhavI-abhyAsI) ane kAraNa ema 4 pada jANavA. anya AcAryanA mate gItArtha, kRtayogI, arakta, adviSTa ane jayaNA ema pAMca pada jANavA. A 4 ke 5 padavALA mahAtmA azuddha AhAranuM grahaNa vagere apavAdane seve to paNa nirdoSa = zuddha rahe che evuM A ja zlokamAM kahyuM che. Ama emane koi doSa lAgato nathI, vaLI cAritrakAyane Teko maLe che jenA dvArA uttarottara saMyamasthAna prApti, karma nirjarA vagere lAbha thAya che. temaja saMyamanI zAstraaviruddha koipaNa kriyA nirjarA rU5 lAbha to karAve ja che. eTale A rIte grAhaka mahAtmAne lAbha thAya che. jyAre pAtravizeSa ke kAraNavizeSa na hoya tyAre azuddhanuM grahaNa karavAmAM # saMtharaNami asuddhaM dunavi giNaMtaditayANa'hiyaM / AuradiTuMteNaM taM caiva hiyaM asaMtharaNe / ni. bhA. 1650]. Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA 22 tyuktaM katham ? apavAdAdAvapi bhAvazuddhyA phalAvizeSAd-ityata AhaathavA yo gRhI mugdho lubdhakajJAtabhAvitaH / tasya tatsvalpabandhAya bahunirjaraNAya ca / / 24 / athaveti / athavA pakSAntare / yo gRhI mugdhaH = agRhItadAnazAstrArtho lubdhakajJAtena 'mRgeSu lubdhakAnAmiva sAdhuSu zrAddhAnAM yathAkathaMcidannAdyupaDhaukanenAnudhAvanamevayuktamiti pArzvasthapradarzitena bhAvitaH = vAsitaH / tasya tat = saMyatAyAzuddhadAnaM mugdhatvAdeva svalpapApabandhAya bahukarmanirjaraNAya ca bhavati / / 24 / / zAstrArtha bAdhita thato hovAthI nirjarA vagere rUpa phaLanI prApti thatI nathI.]||23|| [bhagavatIjInA sUtra aMge zaMkA-samAdhAna] zaMkA - sAdhune azuddha dAna ApavAmAM pAtravizeSa ke kAraNavizeSa hoya to bannene zuddha dAna ApavA jeTaluM saMpUrNa phaLa maLe che, nyUna nahi ane e bemAMthI ekeya na hoya to e phaLa maLatuM nathI. evI bhajanA tame je dekhADI e bhale mAnya karIe. paNa bhagavatIjImAM to (sUtra 331 mAM) ema kahyuM che ke 'pratihata-pratyAkhyAta pApakarmavALA sAdhune aneSaNIya-aprAsuka azanAdinuM dAna karanAra zramaNopAsakane vipula nirjarA thAya che ane alpa pApakarmabaMdha thAya che' to AnuM zuM karazo? kemake jo apavAda che (pAtravizeSAdi che) to denAra vivekapUrvaka deto hoi bhAvazuddha hovAnA kAraNe tene zuddhadAnane samAna ja ekAMte vipulanirjarA rUpa phaLa maLavuM joie, pApabaMdha jarA paNa thavo na joie. (ane jo tevuM pAtravizeSa vagere nathI to bahutara nirjarA vagere rUpa phaLa maLavuM na joie. eTale bahuta nirjarA vagere rUpa phaLa je bhagavatIjImAM kahyuM che te to zI rIte saMgata thAya?) AvI zaMkAnuM samAdhAna karavA granthakAra kahe che- 'athavA zabda bIjA pakSane jaNAvavA mATe che. [ahIM bIjo pakSa A rIte jANavo. AgaLa je prathama pakSa kahyo emAM pAtravizeSatva rUpa ke kA2NavizeSatvarUpa lenAra sAdhunI paristhitinA bhede phaLabheda rUpa bhajanA batAvI. have denAra dAtAnA mugdhatva rUpa (lubdhakadRSTAntabhAvitatvarUpa) ke abhiniviSTatva rUpa Azayabheda svarUpa paristhitibhede phaLabheda rUpa bhajanA batAvavAno A bIjo pakSa che.]' sAdhuone kevuM dAna ApavuM joie?' ityAdi dAnazAstranI vAtono ajANakAra je mugdha gRhastha lubdhakadRSTAntathI bhAvati te tivA pAtra ke kA2Na vizeSanI avidyamAnatAmAM paNa] sAdhune je azuddhadAna Ape che te, te dAtA mugdha hovAthI ja tene alpapApabaMdha karAvanAruM ane pracura nirjarA karAvanAruM bane che. AmAM lubdhakadRSTAntanI bhAvanA AvI jANavI - pAsatthAo mugdhajIvone Ama samajAve che ke jema lubdhaka (zikArI) mATe game te rIte ha2Nano pIcho pakaDavo e (zikAranI prApta thavA rUpa)lAbha mATe che tema tamAre gRhasthoe game te rIte paNa AhArAdi laine sAdhu mahArAja nA pADatA hoya to paNa sAdhunI pAchaLa paDavuM e (supAtra dAnanI prApti rUpa)lAbha mATe thAya che. game te rIte sAdhu mahArAjane vahorAvavuM- bhakti ka2vI emAM ja tamAruM hita che. pAsasthAonI AvI samajAvaTathI bhavita thayelA jIvo lubdhaka dRSTAntabhAvita mugdha jIvo kahevAya che. [Ama mugdhatA ane lubdhakadRSTAntanA prabhAve 'game te rIte vahorAvavAthI mAruM hita ja thavAnuM che' evo abhiprAya hovAthI 'Amane vahorAvuM jethI mAruM hita thAya' evo zubhaAzaya pragaTa thayo hovAnA kAraNe pracura nirjarA thAya che. ane emAM je kAMi avidhi vagere thAya che enA kAraNe alpa pApabaMdha thAya che e samajavuM.]||24|| [saMyatane apAtA Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 dAna-dvAtriMzikA itthmaashyvaicitryaadtraalpaayusskhetutaa| yuktA cAzubhadIrghAyurhetutA suutrdrshitaa||25|| itthamiti / itthaM = amunA prakAreNAzayavaicitryAt = bhAvabhedAt atra = saMyatAzuddhadAne'lpAyuSkahetutA'zubhadIrghAyurhetutA ca sUtradarzitA = sthAnAMgAyuktA yuktA, mugdhAbhiniviSTayoretadupapatteH, zuddhadAyakApekSayA'zuddhadAyake mugdhe'lpazubhAyurvandhasaMbhavAt, kSullakabhavagrahaNarUpAyA alpatAyAzca sUtrAntaravirodhenAsaMbhavAditi vyaktamadaH sthAnAGgavRttyAdau[sU. 126] / / 25 / / azuddha dAna aMgenA anya sUtranI saMgati dekhADatA granthakAra kahe che-] (ThANAMgajInA sUtra aMge zaMkA-samAdhAna]. (zrI sthAnAgasUtramAM A pramANe sUtra (125) Ave che ke "jIvo traNa kAraNe alpaAyuSyakarma bAMdhe che. te A rIte-prANAtipAta karavo, mRSAvAda bolavuM, suvihita sAdhu bhagavaMtane aprAsuka-aneSaNIya azanAdi vahorAvavA. A traNa kAraNe jIvo alpAyuSyakarma bAMdhe che....traNa kAraNe jIvo azubhadIrghaAyuSya bAMdhe che. te A rIte prANAtipAta karavo, mRSA bolavuM temaja tathAvidha sAdhumahArAjane hIlanA, niMdA, hiMsA, gaI, apamAna vagere karIne anyatara amanojJa, aprItikara AhArAdi vahorAvavA. A traNa kAraNe jIvo azubhadIrgha AyuSya bAMdhe che." A sUtranI vRttimAM kahyuM che ke "prANAtipAtAdithI azubhadIrghaAyu baMdhAya che' evuM jaNAvanAra sUtrAzano ane "saMyatane azuddhadAna devAthI bahunirjarA-alpa pApabaMdha thAya che' evuM jaNAvanAra bhagavatIjInA satrano virodha na thAya e mATe ThANAMganA prastuta sutramAM je prathamAMza che temAM lubdhakadRSTAntabhAvitajIve ApelA azuddha dAnanI vAta jANavI. enAthI alpaAyuSya baMdhAya che evuM ja kahyuM che temAM paNa kSullakabhava rUpa alpaAyuSya na samajavuM paNa niravadyadAna denArane thatA AyuSyabaMdhanI apekSAe alpaAyuSyabaMdha samajavo. (azubhadIrdhAyu aMgenA sUtrAzamAM to avajJA-hIlanA vagerenA prabhAve azubhadIrghaAyuSyano baMdha thAya che e sugama che.)] Ama saMyatane azuddhadAna ApavuM e alpAyuSyabaMdhanuM ane azubhadIrdhAyuSyabaMdhanuM kAraNa che evuM ThANAMga vageremAM je kahyuM che te paNa AzayanI vicitratAnA (zubha-azubhabhAvanA) kAraNe saMgata rahe che. kAraNake lubdhaka dRSTAnta bhAvimugdhane azuddhadAna devAmAM paNa sAdhunI bhaktidvArA svahita sAdhI levAno zubha Azaya hoya che jyAre bhikSAnA doSo vagerenA jANakAra paNa abhiniviSTa gRhasthane 'azuddha vahorAvIne sAdhune emanA cAritrathI bhraSTa karuM' ityAdi Sa-hIlanA vagere rUpa azubhaAzaya hoya che. azuddhadAyaka mugdhane zuddhadAyakanI apekSAe alpa zubhAyuno baMdha saMbhave che, prastutamAM kSullaka bhavarUpa alpa AyunA baMdhanI vAta anyasUtra sAthe viruddha hoi saMbhavatI nathI. A vAta sthAnAMganI vRtti" vageremAM spaSTa karelI che.rapA * tihiM ThANehiM jIvA appAuattAte kammaM pagariMti, taM jahA-pANe ativAtittA bhavati, musaM vaittA bhavai, tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA aphAsueNaM aNesaNijjeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM paDilAbhittA bhavai, iccetehiM tihiM ThANehiM jIvA appAuattAte kammaM pgreNti|... tihiM ThANehiM jIvA asubhadIhAuyattAe kammaM pagareMti, taM jahA - pANe ativAtittA bhavai, musaM vaittA bhavai, tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA hIlettA priMdittA khisettA garahittA avamANittA annayareNaM amaNuneNaM apItikAraNeNaM asaNa. paDilAbhettA bhavai, iccetehiM tihiM ThANehiM jIvA asubhadIhAuattAe kammaM pgreNti| ThA. 125.] # zrI ThANAMgavRttino adhikAra Avo che-- athavA yo hi jIvo jinAdiguNapakSapAtitayA tatpUjAdyarthaM pRthivyAdyArambheNa nyAsApahArAdinA ca prANAtipAtAdiSu vartate tasya sarAgasaMyamaniravadyadAnanimittAyuSkApekSayeyamalpAyuSTA samavaseyA / atha naitadevaM, nirvizeSaNatvAtsUtrasya, alpAyuSkasya kSullakabhavagrahaNarUpasyApi Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 dvAtriMzadadvAtriMzikA yastUttaraguNAzuddhaM prajJaptigocaraM vdet| tenAtra bhajanAsUtraM dRSTaM sUtrakRte katham? / / 26 / / ystviti| yastvAdhAkarmikasyaikAntaduSTatvaM manyamAnaH prakRte'rthe prajJaptigocaraM = bhagavatIviSayaM (bhagavatIjI aMge anyAbhiprAyanI duSTatA) saMyatane apAtA azuddhadAna aMge anya vivecakanA abhiprAyamAM zuM doSa rahelo che te dekhADavA granthakAra kahe che anyavivecaka mAne che ke AdhArmika bhikSA to ekAnta duSTa che. ene ApanAro mugdha hoya ke zAstrajJA hoya, bannene mahAnuksAna ja thAya, bahutarA nirjarA vagere rU5 lAbha thAya ja nahi. bhagavatIjImAM amAsuka aneSaNIya dAtAne je bahutarA nirjarA kahI che te AdhAkarmika bhikSA rUpa amAsuka- aSaNIyane ApanAra ghatAne nahIM, kintu bIjavagerethI saMsakta hoya tevA AhArAdi rU5 uttaraguNaazuddha bhikSAnA dAtAne kahI che. [evI zaMkA na karavI ke "amAsuka/aSaNIya zabda AdhArmika AhArAdine ja jaNAve che, AvA uttaraguNa azuddha piDane nahi." AvI zaMkA eTalA mATe na karavI ke] jeno parityAga zakya che evA bIjAdisaMsakta anna vagerene jaNAvavA mATe paNa "amAsuka/aSaNIya' zabdono prayoga dekhAya che. anyavivecakanA AvA abhiprAya aMge granthakAra kahe che - "AdhAkarmanA dAnathI paNa bahutarA nirjarA thAya evuM mAnIe to AdhAkarmane zAstramAM je mUlaguNa azuddha (avizodhikoTi) doSa kahyo che teno virodha ja thai prANAtipAtAdihetuto yujyamAnatvAd / ataH kathamabhidhIyate - savizeSaNaprANAtipAtAdivartI jIva ApekSikI cAlpAyuSkateti? ucyate - avizeSaNatve'pi sUtrasya prANAtipAtAdevizeSaNamavazyaM vAcyam, yata itastRtIyasUtre prANAtipAtAdita eva azubhadIrghAyuSTAM vakSyati, na hi samAnahetoH kAryavaiSamyaM yujyate, sarvatrAnAzvAsaprasaGgAt / tathA 'samaNovAsagassa NaM bhaMte! tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA aphAsueNaM aNesaNijjeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM paDilAbhemANassa kiM kajjai? goyamA! bahutariyA se nijjarA kajjai, appatarAe se pAve kamme kajjaitti bhagavatIvacanazravaNAdavasIyate- naiveyaM kSullakabhavagrahaNarUpA'lpAyuSTA, na hi svalpapApabahunirjarAnibandhanasyAnuSThAnasya kSullakabhavagrahaNanimittatA sambhAvyate, jinapUjanAdyanuSThAnasyApi tthaaprsNgaat| ' artha - je jIva, zrIjinezvaradeva, sAdhu vagerenA guNothI AkRSTa hovAnA kAraNe emanI pUjA vagere mATe pRthvIkAyAdino AraMbha, thApaNa olavavI vagere dvArA hiMsA vagere pApasthAno seve che tene sarAga-saMyama, niravaghadAna vagerethI jevuM AyuSya baMdhAya enI apekSAe alpaAyuSya baMdhAya che. sUtramAM je alpAyuSkatA kahI che te AvI samajavI. zaMkA - sUtramAM Avo viziSTa prakArano jIva ne AvI viziSTa prakAranI alpAyuSyatA jaNAvanAra koi vizeSaNa vaparAyuM nathI. vaLI, sUtramAM je alpAyuSya kahyuM che te kSullakabhavarU5 alpAyuSya paNa lai ja zakAya che, kAraNake hiMsA vagerethI evA alpAyuSyano baMdha thavo saMgata che. tethI, evuM zA mATe kaho cho ke "ahIM, hiMsaka jIva tarIke, "jinAdiguNapakSapAtI hovAnA kAraNe jinapUjA vagere mATe hiMsAdimAM pravRtta' evA vizeSaNavALo jIva levAno che ne alpAyuSkatA tarIke sarAgasaMyamaniravaghadAna Adijanya dIrghazubhAyunI apekSAe je alpa hoya evuM AyuSya dharAvatI ApekSikI alpAyuSkatA levAnI che"? samAdhAna - A sUtramAM hiMsA ke alpAyuSkatA mATe koi vizeSaNa vAparyuM na hovA chatAM, (viziSTa prakAranA jIvakRta) viziSTa prakAranI hiMsA ne viziSTa prakAranI alpAyuSkatAnI ja ahIM vAta che ema mAnavuM Avazyaka che. kAraNake A sUtra pachInA trIjA sUtramAM hiMsAthI dIrdhaazubha AyuSya baMdhAya che ema jaNAvyuM che. eTale tyAMnI jema ahIM paNa jo sAmAnya hiMsAnI ja vAta hoya to ahIM paNa zubhaalpaAyuSya na kahetAM, azubhadIrghaAyuSya ja kahyuM hota. kAraNake samAnakAraNanuM kArya alagaalaga hovuM saMbhavatuM nathI. vaLI bhagavatIjImAM, sAdhune aneSaNIya AhArAdi vahorAvanArane alpapApabaMdha ne vipulanirjarAnuM phaLa batAvyuM che tethI paNa jaNAya che ke hiMsA-aSaNIya AhAradAnAdithI je zubhAlpAyuSyanI ahIM vAta karI che bhavanA AyuSyanI nahIM jANavI. kAraNake je pravRtti alpapApa-vipulanirjarAnuM kAraNa hoya te kSullakabhavanA AyuSyanuM kAraNa hoya zake nahIM , nahIMtara to jinapUjA vagere anuSThAnane paNa evA mAnavA paDe. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAna-dvAtriMzikA uttaraguNAzuddhaM vadet, zakyaparityAgabIjAdisaMsaktAnAdisthale'pyaprAsukAneSaNIyapadapravRttidarzanAt / tena caivaM yUkAparibhavabhayAt paridhAnaM parityajatA'tra = viSaye sUtrakRte bhajanAsUtraM kathaM dRSTam? evaM hi tadanAcArasUtre zrUyate 'ahAgaDAiM(kammANi) jaMti annamanne sakammuNA / 3vanitte viyajJA 3yvanittetti vA puLo di. mR. 1-8nA ___ atra hyAdhAkarmikasya phale bhajanaiva vyaktIkRtA, 'anyo'nyaM' padagrahaNenArthAntarasya kartumazakyatvAt, svarUpato'sAvadha bhajanAvyutpAdanasyAnatiprayojanatvAcceti saMkSepaH / / 26 / / zuddhaM vA yadazuddhaM vA'saMyatAya prdiiyte| gurutvabuddhyA ttkrmbndhkRnnaanukNpyaa||27|| zuddhaM ceti(?veti)| asaMyatAya yacchuddhaM vA'zuddhaM vA gurutvavuddhyA pradIyate tadasAdhuSu sAdhusaMjJayA jAya ne, kAraNake e piMDa game te rIte zuddha thayo hoya to ja enA dAtAne AvuM zubhaphaLa maLe, anyathA nahIM." AvI kalpI lIdhelI Apatti rUpa jU thai javAnA bhaye, zubhabhAvathI (ane lubdhakadaSTAMta bhAvita hovAnA kAraNe) AdhAkarmanuM dAna karanAra mugdhajIvane thanArI sUtramAM pratipAdita evI bahutarAnirjarAne UDADavA rUpa vastrano tyAga karavA taiyAra thai gayelA te vivecake sUyagaDAMgamAM AvatA bhajanAsUtrano artha kai rIte karyo che? ['saMtharama masuddha..." ityAdi vacanathI, tathAvidha kAraNe AdhAkarmAdi azuddha paNa lenAra gItArtha vagere padayukta mahAtmA temaja vivekI dAtA e bannene hita thAya che evuM ja jaNAya che tadrupa vastrane choDavAnI paNa Apatti e vivecaka mATe jANavI.] sUyagaDAMgamAM anAcArazruta adhyayanamAM (2-5-8) kahyuM che ke "jeo anyonya = paraspara AdhAkarmano upayoga kare che teo svakIya karmathI (svakRta AdhAkarma upabhoga janya karmathI) lepAyela jANavA' Avo ekAnta na kahevo ke "svakIya karmathI nahi lepAyelA jANavA' evo ekAnta paNa na kahevo." A sUtramAM AdhAkarmanA phaLamAM bhajanA hovI ja vyakta karI che. eTale AdhAkarmane ekAnta duSTa mAnavAnuM na hovAthI anyavivecakano e abhiprAya yogya nathI. sUtramAM "anyonya' zabda je vaparAyo che tenA kAraNe arthAntara (bIjo artha) karI zakAto nathI. [zaMkA - "ahAgaDAi' ("ahAkammANi') zabda sUtramAM je vaparAyo che teno artha "yathAkRta (yathAkarma) = gRhastha potAne mATe svAbhAvika rIte banAvela piMDa' Avo thai zake che. eTale ukta sUtrano artha Avo thai zake che ke "AvA yathAkRta piMDane khAnAra karmathI lepAya ja ke na ja lepAya e bemAMthI ekeya ekAtta kahevo nahi, kAraNa ke je rAgadveSAdi karIne tevA yathAkRta piMDane Aroge che te karmathI lepAya che ane je rAgadveSa vinA Aroge che te karmathI lepAtA nathI. Ama A sUtra yathAkRta piMDanA phaLa aMge bhajanA dekhADe che, AdhAkarmanA phaLa aMge nahi. mATe AdhAkarma to ekAnta duSTa ja che.] samAdhAna -] uktasUtrano A rIte arthAntara karI zakAto nathI. vaLI yathAkRta piMDa to svarUpe nirdoSa hoya che. eTale enA phaLa tarIke "ekAne karmabaMdha thAya ja evI zaMkA paDavAno prazna ja na rahevAthI enA vize vikalpanI saMgati karI dekhADavAnuM koi vizeSa prayojana rahetuM nathI. mATe ukta sUtrano Avo arthAntara karIne AdhAkarmane abAdhitapaNe ekAnta duSTa mAnavuM vagere ayogya che.rakA [bIjA bhAMgAnI vicAraNA karI. have trIjA, cothA bhAMgAnI vicAraNA karavA granthakAra kahe che-]. 1 AdhAkarmANi bhujante'nyonyaM svakarmaNA / upaliptAna vijAnIyAdanupaliptAniti vA punH|| Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 dvAtriMzadvAtriMzikA karmabandhakRt / na punaranukaMpayA, anukaMpAdAnasya kvApyaniSiddhatvAt, 'aNukaMpAdANaM puNa jiNehiM na kayAi paDisiddham" iti vacanAt / / 27 / / / doSapoSakatAM jJAtvA tAmupekSya ddjjnH| prajvAlya candanaM kuryAtkaSTAmagArajIvikAm / / 28 / / ata: pAtraM parIkSeta dAnazauNDa: svayaM dhiyaa| tat tridhA syAnmuniH zrAddhaH smygdRssttistthaaprH||29|| piAtradAnacaturbhagInA trIjA-cothA bhAMgA). A guru che'. evI bhaktinI buddhithI asaMyatane je zuddha ke azuddha AhArAdi ApavAmAM Ave che te asAdhune sAdhu mAnavA rUpa viparItabuddhinA kAraNe karmabaMdha karAvanAruM bane che. bhigavatIjI(sU. 331) mAM kahyuM che ke "he bhagavan! tathAvidha asaMyata-aviratane prAsaka ke aprAsuka eSaNIya ke aSaNIya AhArAdi ApanAra zrAvakane zuM phaLa maLe che? he gautama! tene ekAMte pApakarma baMdhAya che, jarA paNa nirjarA thatI nathI, AnI vRttimAM khulAso karyo che ke prAsukAdizuddhamAM jIvAtano abhAva hovAthI ane amAsukAdi azuddhamAM teno sadbhAva hovAthI kaMika vizeSatA jarUra hoya che, paNa "asaMyamanuM poSaNa rUpa mukhya bAbata baMnemAM samAna hoi tenA phaLa rUpa pApakarmabaMdha ane nirjarAnA abhAvanI ja ahIM vivalA hovAthI te vizeSatAnI vivaphA .asaMyatane dAna devAnuM pApakarmabaMdha rU5 A phaLa, paNa "Amane AhArAdinuM dAna karuM jethI mAro saMsAramAMthI chUTakAro thAya, mokSa thAya' evI bhaktithI mokSa mATe apAtA dAnanuM jANavuM, anukaMpAthI asaMyatane apAtA dAnanuM nahi. kAraNake anukaMpAthI to koine paNa dAna ApavAno zAstramAM niSedha nathI. A vAta anukaMpAdAnano to zrIjinezvaradevoe koine paNa vize niSedha karyo nathI' (anukaMpAnA upalakSaNathI "aucitya" paNa samajI levuM. pote ApyA pUrve paNa jene ghaNuM ghaNuM maLyuM che tevA anukaMpAnA apAtra anya saMnyAsI vagerene sajjanane bAraNe Avelo kyAre ya pAcho na phare evA aucityane jALavavA mATe Ape to paNa karmabaMdha rUpa kaTu phaLa maLatuM nathI. mAtra supAtranI (bhaktinI) buddhi ja viparIta hoi enAthI devAtA dAnathI ja pApakarmabaMdha thAya che. athavA to A aucityathI apAtuM dAna paNa nIcenI rIte anukaMpAdAnamAM ja samAviSTa jANavuM. huM A saMnyAsI vagerene nahi ApuM to e saMnyAsI temaja jonAra anya loko "Ano dharma kevo ke dAna ApavAno niSedha kare che" ityAdi rUpe dharmanI niMdA karI bodhidurlabha na bano evI bhAva anukaMpA emAM bhaLelI hoya che.]rA mokSa mATe bhaktithI asaMyatane apAtuM dAna karmabaMdha karanAruM kema che? ene upamA sahita samajAvavA ane karmabaMdhathI bacavA mATe bhaktinA pAtranI parIkSA karavI joie evuM jaNAvavA granthakAra kahe che-] A mArA ApelA AhArAdithI lenAra parivrAjakAdinA asaMyama, mithyAtva vagere rUpa doSonuM ja poSaNa thavAnuM che evuM jANIne paNa ainukaMpAno avasara na hovA chatAM bhaktithI] te doSapoSaNanI upekSA karIne AhArAdinuM dAna karato zrAvaka candanane bALIne kolasA pADavAnI kaSTamaya AjIvikA UbhI karavA jevuM kare che. caMdananA caMdana tarIke je vyApAra karanAra caMdananA kolasA pADIne kolasAno vyApAra karanAra karatAM ghaNo sAro lAbha pAmI zake che ane kolasA pADatI vakhatanI garamI vagere kaSTamAMthI bacI zake che. supAtramAM dAna "asya pUrvArdha : 'mokkhatthaM jaM dANaM taM pai eso vihI samakkhAo' / Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAna-dvAtriMzikA toSati-rAta tisporAri II eteSAM daanmettsthgunnaanaamnumodnaat| aucityAnativRttyA ca sarvasaMpatkaraM matam / / 30 / / eteSAmiti / eteSAM = muni-zrAddha-samyagdRzAM dAnametatsthAnAM = etadvRttInAM guNAnAmanumodanAt, tadAnasya tadbhaktipUrvakatvAt, aucityAnativRttyA = svAcArAnullaMghanena ca sarvasaMpatkaraM = jJAnapUrvakatvena paraMparayA mahAnandapradaM matam / / 30 / / zubhayoge'pi yo doSo dravyataH ko'pi jaayte| kUpajJAtena sa punarnAniSTo yatanAvataH / / 31 / / zubhayoge'pIti / pAtradAnavabuddhInAM sAdharmikavAtsalyAdau zubhayoge'pi = prazastavyApAre'pi yaH karavA yogya svasaMpatti e caMdana che. kapAtramAM enuM dAna e kolasA pADavA jevuM che. bhaktithI apAtA dAnathI lAbhane badale nukzAna na thai jAya e mATe dAnavIra zrAvake svayaM buddhithI pAtranI parIkSA karavI joie. parIkSAmAM pAsa thanAra pAtra traNa prakAre hoya che. sAdhu, zrAvaka temaja aviratasamyagdaSTi.l/2829o [pAtrane ApeluM dAna kayA kAraNe kevuM phaLa Ape che e jaNAvavA granthakAra kahe che-]. suipAtradAnanI phaLapradatAnuM kAraNa]. muni, zrAvaka ane samyaktIne je dAna ApavAmAM Ave che te teomAM rahela saMyama vagere guNonA kAraNe teo pratye pragaTelI bhaktithI ApavAmAM AvatuM hovAthI e dAnathI teomAM rahela te guNonI anumodanA thAya che. vaLI emAM svaAcAranuM ullaMghana na karavA rUpa aucityanuM pAlana hoya che, ullaMghana nathI hotuM. eTale guNonI anumodanA ane aucityanuM anullaMghana e be kAraNe A dAna sarvasaMpankara manAyuM che. [itara saMnyAsImAM rahelA brahmacarya, kSamA vagere guNothI AkarSAine te guNonI anumodanA mATe koi zrAvaka tene paNa sAdhunI jema ja bhaktithI dAna Ape to emAM aucityapAlana na hoi e dAna sarvasaMpankara banatuM nathI e jANavuM.] A rIte supAtrane ApeluM dAna jJAnapUrvaka hoi paraMparAe mokSanA mahAAnaMdane ApanAruM bane che, mATe ene sarvasaMpankara manAyuM che. jJAnapUrvaka ema je kahyuM enAthI e sUcita thAya che ke e dAna detI vakhate, te sAdhu vagere supAtramAM rahela saMyama vagere viziSTa guNonA AkarSaNa-anumodanA vagerethI ja citta raMgAyeluM hoya che. ane tethI e dAnathI baMdhAyela puNyAnubaMdhI puNyanA udayakALe paNa te guNonA viziSTa AkarSaNa, te guNa prAptinI anukULatA vagere bhAvo prApta thAya che je jIvane mokSa tarapha lai jAya che.]l3 ll siAdhu rUpa supAtrane dAna ApavAmAM to AraMbhAdi koi doSa lAgato nathI. paNa zrAvakanI ane avirata samyaktInI to bhojana vagerethI bhakti karavAmAM AraMbhAdi paNa thAya che. to e dAna sarvasaMpankara zI rIte bane? evA praznanuM samAdhAna karavA granthakAra kahe che-] drivyadoSa aniSTa nathI. supAtrane dAna ApavAnA abhiprAyavALA zrAvakAdinI sAdharmikavAtsalya vagere rUpa prazasta pravRttimAM AraMbha vagere rU5 je koi dravyadoSa lAge che te Agamaprasiddha kUpadRSTAnna mujaba jayaNAparAyaNa dAtAne aniSTa banato nathI (pApakarmabaMdha vagere rUpa aniSTa karanAra hoto nathI), kAraNake svarUpe sAvadya hovA chatAM anubaMdhathI Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 dvAtriMzadvAtriMzikA ko'pi dravyataH doSo jAyate sa kUpajJAtena = AgamaprasiddhakUpadRSTAntena yatanAvataH = yatanAparAyaNasya nAniSTaH, svarUpataH sAvadyatve'pyanubandhato niravadyatvAt / tadidamuktam * jayamANassa bhave virAhaNA sutta - vihisamaggassa / sA hoi NijjaraphalA ajjhatthavisohijuttassa / / [ o. ni. 7 / 59 ] atra hi apavAdapadapratyayAyA virAdhanAyA vyAkhyAnAt phalabhedaupayiko jJAnapUrvakatvena kriyAbheda eva labhyate / yattu 'varjanAbhiprAyajanyAM nirjarAM prati jIvaghAtapariNAmAjanyatvena jIvavirAdhanAyAH pratibandhakAbhAvatvenaivAtra hetutvamiti' kazcidAha e niravagha hoya che. [z2inabhavanAdi vihita kAryo vidhipUrvaka ane jayaNApUrvaka karavAmAM je dravyahiMsA thAya che te 52mArthathI ahiMsA rUpa hoya che e vAtanuM pratipAdana upadezapadamAM padArtha-vAkyArthe vagerenI vicAraNAnA adhikA2mAM karyuM che.] mATe ja vidhi-jayaNA vagerethI yukta pravRttimAM thatI AvI dravyavirAdhanAne nirjarAphaLaka kahI che. oghaniryukti (759) ane pisniryukti (760) mAM kahyuM che ke 'sUtravidhisamagra, adhyAtmavizodhiyukta ane jayaNApUrvaka pravartanArathI je virAdhanA thAya che te nirjarAtmaka phaLavALI bane che.' A zlokanI vyAkhyAmAM evuM jaNAvyuM che ke ahIM 'virAdhanA' tarIke apavAdapada pratyayika virAdhanA levAnI che. AdhAkarmagrahaNa, nadI uta2vI vagere rUpa ApavAdika pravRttiomAM (jIvaghAtAdirUpa) virAdhanA thavAnI jANakArI hoya ja che. tema chatAM, saMyamarakSA-jJAnavRddhi vagerenA uddezathI e pravRtti ka2vAmAM Ave che. eTale jJAnapUrvaka thanArI evI paNa A virAdhanA anya virAdhanA karatAM vilakSaNa hoya che evuM nirbhIta thAya che. mATe karmabaMdhaphalaka evI anyavirAdhanAthI vilakSaNakriyA rUpa hoi ahiMsApAlana jema karmanirjarA rUpa bhinna phaLanuM kAraNa bane che tema A ApavAdika virAdhanArUpa vilakSaNa kriyA paNa karmanirjarArUpa bhinna phaLanuM kAraNa bane che. [tethI jayaNA vagere jema sIdhA jayaNAvagere rUpe ja nirjarAnA kAraNabhUta che, paNa pratibaMdhakAbhAvarUpe nahi, tema A ApavAdikI virAdhanA paNa sIdhI vilakSaNakriyA rUpe ja nirjarAnA kAraNabhUta bane che, pratibaMdhakAbhAvarUpe nahi. tethI] 'oniryuktinI ukta gAthAmAM je nirjarA kahI che te varjanAbhiprAya (virAdhanAne varjavAnA abhiprAya) janya che ane tenA pratye jIvavirAdhanA pratibaMdhakAbhAvarUpe kAraNa che, kAraNake e virAdhanA jIvaghAtapariNAma janya (jIvone mAravAnA pariNAmathI janya) hotI nathI' AvuM koka sAhasika vivecanakAre je kahyuM che temAM te vivecaka nuM apUrva ja vyAkhyAna(!) temaja apUrva ja tarka karavAnI kuzaLatA(!) jaNAya che. [eTale ke enA vyAkhyAna ane tarka ayogya che.] kA2Nake e vivecake jIvavirAdhanAne nirjarA pratye je pratibaMdhaka mAnI che te kai rIte mAnI che? kevala (koipaNa vizeSaNazUnya-zuddha)virAdhanArUpe to e nirjarAnI pratibaMdhaka nathI. [kemake evuM hoya to ApavAdikI virAdhanAthI paNa nirjarAno pratibaMdha thai jAya]. eTale jo jIvaghAtapariNAma viziSTa virAdhanA (jIvane mAravAno pariNAma hoya ane thayelI virAdhanA) rUpe ene jo nirjarAnI pratibaMdhaka mAnIe to jIvaghAtapariNAma paNa devAnAMpriya evA e vivecakanA mate nirjarAno hetu banI jaze! kai rIte? A rIte- jyAM vizeSaNayukta vizeSya rUpaviziSTanI vAta hoya tyAM (jemake jalaviziSTa ghaTanI vAta hoya tyAM) mAtra vizeSya hoya to paNa viziSTano abhAva hoya che je vizeSaNAbhAvaprayukta hoya che.(jemake khAlI ghaDo hoya tyAM jalayuktaghaTano abhAva hoya che). ema mAtra vizeSaNa hoya to paNa viziSTano to abhAva ja rahe che(jemake jyAM pANI che, paNa ghaDo nathI tyAM). A viziSTAbhAva vizeSyAbhAvaprayukta hoya che. AthI jaNAya che ke jyAM vizeSaNAbhAvaprayukta viziSTAbhAva hoya che tyAM mAtra (zuddha) vizeSya ja hoya * yA yatamAnasya bhavedvirAdhanA sUtravidhisamagrasya / sA bhavati nirjaraphalA'dhyAtmavizodhiyuktasya / / Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAna-dvAtriMzikA sAhasikaH, tasyApUrvameva vyAkhyAnamapUrvameva cAgamatarkakauzalaM, kevalAyAstasyAH prativandhakatvAbhAvAt, jIvaghAtapariNAmaviziSTatvena pratibandhakatve ca vizeSaNA'bhAvaprayuktasya viziSTAbhAvasya zuddhavizeSyasvarUpatve vizeSyAbhAvaprayuktasya tasya zuddhavizeSaNarUpasyApi saMbhavAjjIvaghAtapariNAmo'pi devAnAMpriyasya nirjarAhetuH prasajyeta / atha varjanAbhiprAyeNa jIvaghAtapariNAmajanyatvalakSaNaM svarUpameva virAdhanAyAstyAjyate'to neyamasatI pratibandhiketi cet ? kimetad virAdhanApadapravRttinimittaM vizeSaNaM vA? Adye pravRttinimittaM nAsti, padaM cocyate -- ityymunmttprlaapH| antye coktadoSatAdavasthyamiti ziSyadhyandhanamAtrametat / atha 'yaddharmaviziSTaM yadvastu nijasvarUpaM jahAti sa dharmastatropAdhiriti niyamAdvarjanA'bhiprAyaviziSTA hi jIvavirAdhanA jIvaghAtapariNAmajanyatvaM che, ema jyAM vizeSyAbhAvaprayukta viziSTAbhAva hoya che tyAM mAtra vizeSaNa ja hoya che. prastuta zlokamAM je virAdhanAnI vAta che emAM jIvathAtariNAma rUpa vizeSaNa to nathI. eTale tamArA mate, tyAM vizeSaNAbhAvaprayukta viziSTAbhAva rUpe pratibaMdhakArabhAva hAjara che ane nirjarArUpa kArya thayuM. A pratibaMdhakAbhAva rUpa kAraNano zlokamAM "virAdhanA' (zuddhavizeSya) rUpe ullekha thayo che. eTale ke vizeSaNAbhAvaprayukta viziSTAbhAva e zuddha vizeSya svarUpa che evuM tamAre svIkAravuM paDaze. ane to pachI vizeSAbhAvaprayukta viziSTAbhAvane zuddha vizeSaNa svarUpa mAnavo e paNa saMbhavI zake che. have, je cIja jenA pratye pratibaMdhaka hoya teno abhAva te kArya pratye kAraNa hoya che. prastutamAM jIvaghAtapariNAmaviziSTa je virAdhanA, e jo nirjarA pratye pratibaMdhaka che to jIvaghAta pariNAmaviziSTa virAdhanAno abhAva e nirjarA pratye kAraNa che. AmAM jIvaghAta pariNAma e vizeSaNa che ane virAdhanA e vizeSa che. jyAM jIvano ghAta karavAno (zikArI vagereno) pariNAma hovA chatAM (haraNa bhAgI javA vagere kAraNe) virAdhanA thai nathI tyAM virAdhanA rUpa vizeSyanA abhAva prayukta viziSTAbhAva hAjara che, je jIvaghAtapariNAmAtmaka zuddhavizeSaNa svarUpa che. vaLI A viziSTAbhAva nirjarA pratye kAraNa to che ja. eTale zaddhavizeSaNa evo (zikArI vagereno) jIvaghAtapariNAma paNa nirjarAnuM kAraNa hovo siddha thai gayo! virAdhanAnA svarUpa aMge carcA. pUrvapakSa - jIvaghAtapariNAmajanyatva e virAdhanAnuM svarUpa che. sAdhune to jIvavirAdhanAne varjavAno abhiprAya hoya che. eTale temanAthI jIvavirAdhanA je thAya che te jIvane mAravAnA pariNAmathI thayelI hotI nathI. eTale ke varjanAbhiprAyathI virAdhanAnuM jIvaghAtapariNAmajanyatva svarUpa dUra karAyuM hoya che. jenuM svarUpa ja naSTa thai gayuM te vastu asat = avidyamAna banI jAya che. eTale asat evI e virAdhanA nirjarAnI pratibaMdhaka banatI nathI, ane tethI pratibaMdhakAbhAva rUpe nirjarAnuM kAraNa bane che. uttarapakSa - te te vastuno te te zabdathI ullekha je thAya che te, te te vastumAM rahela amuka dharmanA kAraNe thAya che. A dharmane pravRttinimitta kahe che. jemake gotva dharmanA kAraNe gAyano "go' zabdathI ullekha thAya che. to "gotva' e "go' padanuM pravRttinimitta che. A padapravRttinimitta paNa vastunuM eka prakAranuM svarUpa ja hoya che. (jemake gotva e gAyanuM svarUpa che.) vastunA padapravRttinimitta sivAyanA anya je svarUpo hoya che te badhA e vastunA vizeSaNa tarIke hoya che. jemake puSpanuM puSyatva rUpa je svarUpa che e padapravRttinimittabhUta che, te sivAyanA raktatva (raktavarNa), sauMdarya, sugaMdha vagere rUpa je svarUpo che te badhA enA vizeSaNa rUpa bane che ane tethI raktapuSpa, suMdarapuSpa, sugaMdhI puSpa vagere rUpe ullekha thAya che. mATe ATaluM nakkI thayuM ke Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 dvAtriMzadvAtriMzikA saMyamanAzahetuM parityajatI'tibhAvArthaparyAlocanAdanupahitavirAdhanAtvena pratavindhakatvaM labhyate, ityupahitAyAstasyAH pratibandhakAbhAvatvamakSatamiti cet? na, prakRtavirAdhanAvyaktau jIvaghAtapariNAmajanyatvasyAsattvena vastunA je koi svarUpo hoya te kAM to padapravRttinimitta hoya kAM to vizeSaNa hoya. prastuta mAM virAdhanAnuM jIvaghAtapariNAmajanyatva evuM tame je svarUpa kaho cho te tenuM padapravRttinimitta che ke vizeSaNa? jo padapravRttinimitta kahezo to e Apatti Avaze ke prastutavirAdhanAno 'virAdhanA' tarIke ullekha karavo e unmatta pralApa rUpa banI jaze. te A rIte- prastutavirAdhanAmAM jIvaghAtapariNAmajanyatva svarUpa pravRttinimitta nathI. je vastumAM je padanuM pravRttinimitta na hoya te vastuno te padathI ullekha to unmatta ja kare. jemake "go' padanuM pravattinimitta "gotva' azvamAM nathI. tema chatAM azvane go tarIke to unmatta ja bole. tethI jIvaghAtapariNAmajanyatva'ne jo virAdhanAnuM vizeSaNa mAnazo to jIvaghAta pariNAma paNa nirjarAno hetu banI javAno uparokta doSa tadavastha raheze. eTale A rIte e virAdhanAne apratibaMdhaka siddha karavAnI vAta to zraddhALu ziSyonI buddhine ThagavAnI ja vAta che. virjanAbhiprAya e virAdhanAmAM upAdhi che. pUrvapakSa : je dharmathI viziSTa (yukta) banelI je vastu svasvarUpane choDI de che te dharma te vastumAM 'upAdhi' kahevAya che. jemake japAkusumanA saMparkathI sphaTika potAnA nirmaLasvarUpane choDIne lAlaraMga apanAve che to japAkusuma e sphaTikamAM upAdhi che. varjanAbhiprAya yukta je jIvavirAdhanA thAya che te jIvavirAdhanA varjanAbhiprAyanA prabhAve saMyamanAzanA hetubhUta evuM svakIya jIvaghAtapariNAmajanyatva svarUpa gumAve che. Ano vicAra karatAM jaNAya che ke varjanAbhiprAya e virAdhanAmAM upAdhi bhUta che. e upAdhi hoya to virAdhanA saMyamanAzaka rahetI nathI, eTale ke nirjarAno pratibaMdhaka paNa rahetI nathI. e upAdhi na hoya to ja anupahita virAdhanA nirjarAnI pratibaMdhaka bane che. tethI varjanAbhiprAyathI upahita virAdhanAmAM svarUpe ja pratibaMdhakAbhAva abAdhitapaNe jaLavAi rahe che. arthAt jIvaghAtapariNAmathI viziSTa na hoi e pratibaMdhaka ja nathI to tame kahelI Apatti zI rIte Ave? uttarapakSa prastuta virAdhanA "A jIvane haNuM' ityAdi abhiprAyathI thai hotI nathI. eTale emAM pahelethI jIvaghAta pariNAmajanyatva hotuM ja nathI. to varjanAbhiprAyathI te dUra thavuM paNa azakya ja rahe che. pUirvapakSa: tamArI vAta sAcI che. tema chatAM, virAdhanA vize sAmAnyathI je "A jIvaghAta pariNAma janya che' evI jIvaghAtapariNAmajanyatva prakAraka pramA thatI hoya che te pramAno pratibaMdha karavA rUpa je virAdhanAnA svarUpano tyAga te to varjanAbhiprAyathI thavo azakya raheto nathI ne? uttarapakSa : hA, upara pramANe takAraka pramAno pratibaMdha karavA rUpa svarUpatyAga paNa azakya ja rahe che, kAraNake A virAdhanA jIvaghAta pariNAmajanya na hoi tene vize tevI pramA (yathArtha jJAna)ja mULamAM saMbhavatI nathI. to teno pratibaMdha paNa zI rIte thAya? pUrvapakSa : varjanAbhiprAyanA abhAvaviziSTa virAdhanA tarIke ja virAdhanAne pratibaMdhaka mAnavAmAM uparano koi doSa raheto nathI. uparAMtamAM varjanAbhiprAyane nirjarAnuM pRthaka kAraNa mAnavuM na paDavAthI lAghava thavA rUpa guNa ja thAya che. [Azaya e che ke jema sUryakAnta maNinA abhAvaviziSTa candrakAnta maNi e dhraha pratye pratibaMdhaka che to sUryakAnta maNi dAha pratye uttejaka che tema prastutamAM varjanAbhiprAya paNa nirjarA pratye uttejaka che. eTale varjanAbhiprAya uttaka rUpe ja pratibaMdhakano pratibaMdha karavA rUpe ja) nirjarA pratye kAraNa hoi tene svataMtra Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAna- dvAtriMzikA 31 tyAjayitumazakyatvAt / ata eva tatprakArakapramitiprativandharUpasyApi taddhAnasyAnupapatteH (? ttiH) / syAdetat varjanAbhiprAyAbhAvaviziSTavirAdhanAtvena prativandhakatve na ko'pi doSaH, pratyuta varjanAbhiprAyasya pRthakkAraNatvAkalpanAllAghavamiti, maivaM, vizeSaNavizeSyabhAve vinigamanAvirahAt, anyathA doSAbhAvaviziSTavAdhatvenaiva duSTajJAne prativandhakatvaprasaMgAt, vizeSyAbhAvasthale'tiprasaMgAcca / tasmAdvarjanAbhiprAyasyaiva phalavizeSe nizcayato hetutvaM vyavahAreNa ca tattadvyaktInAM bhAvAnugatAnAM nimittatvamiti sAMpratam / vipaJcitaM kAraNa mAnavuM paDatuM nathI.] = uttarapakSa : A vAta barAbara nathI, kA2Na ke varjanAbhiprAyAbhAvaviziSTa virAdhanAne pratibaMdhaka mAnavo ke virAdhanA viziSTa varjanAbhiprAyAbhAvane pratibaMdhaka mAnavo emAM koi vinigamaka nirNAyaka nathI. anyathA [=tema chatAM, 'varjanAbhiprAyAbhAva e abhAvarUpa hoi ene ame vizeSyarUpa nahi mAnIe, ane tethI virAdhanAviziSTavarjanA-bhiprAyAbhAvane pratibaMdhaka mAnavo Avazyaka na rahevAthI vinigamanA viraha nathI' evuM jo kahezo to evuM paNa mAnavAnI Apatti Avaze ke] duSTajJAnane doSAbhAva viziSTa bAdha rUpe ja pratibaMdhaka mAnavuM paDaze, bAdhaviziSTa doSAbhAva rUpe ene pratibaMdhaka manAze nahi. kahevAno Azaya e che ke 'pItatvAbhAvavAnu zaMkhaH' 'valllabhAvavAnuM jaLahradaH' ityAdi rUpa je bAdhanuM jJAna pratibaMdhaka bane che te paNa nirdoSa joie. e bAdha jJAna thavAmAM ja jo koi doSa bhAga bhajavato hoya to pachI, e duSTajJAnathI pratibaMdha thai zakato nathI.jemake pILiyAnA kA2Ne thatuM 'zvetatvAbhAvavAnu zaMkhaH' evuM pratyakSa doSajanya hovAnA kA2Ne 'zvetaH zaMkhaH' evA jJAnano pratibaMdha karI zakatuM nathI. Ama doSAbhAvaviziSTa bAdha rUpa duSTajJAna pratibaMdhaka bane che. A ja rIte bAdhanuM jJAna thAya ane e nirdoSa che evuM jJAna thAya to paNa pratibaMdha thAya che. eTale ke bAdhaviziSTa doSAbhAva rUpe paNa duSTajJAna pratibaMdhaka bane che. jyAre tamArA abhiprAya mujaba to doSAbhAva vizeSyarUpa banI zakato na hovAthI bAdhaviziSTa doSAbhAvarUpe duSTajJAna pratibaMdhaka banI zakatuM nathI. vaLI, je vyaktine jIvavirAdhanAne varjavAno koi abhiprAya nathI (eTale ke varjanAbhiprAyAbhAva rUpa vizeSaNa hAjara che) paNa tema chatAM virAdhanA paNa thai nathI (eTale ke vizeSyano abhAva che) tene viziSTAbhAva to jaLavAi rahevAthI karmanirjarArUpa kArya thavAno atiprasaMga thaze. mATe varjanAbhiprAyAbhAvaviziSTa virAdhanAne pratibaMdhaka mAnI, varjanAbhiprAyane nirjarAnuM svataMtra kAraNa na mAnavo e yogya nathI. [varjanAbhiprAya ja nirjarAnuM kAraNa] [prazna : prastuta zlokamAM je nirjarA kahI che tenA kAraNanI ame je je kalpanA ApIe chIe te badhIne tame toDI nAMkho cho to Akhare tame ja kahone ke e nirjarAnuM kA2Na koNa che?] uttara : AvI badhI kalpanAomAM eka yA bIjI Apatti AvatI hovAthI, varjanAbhiprAya e ja karmanirjarArUpa viziSTa phaLa pratye nizcayanaye kA2Na che evuM mAnavuM yogya che. [prazna : paNa to pachI 'virAdhanA'ne ukta zlokamAM nirjarAnuM kAraNa tarIke je kahI che teno virodha nahi thAya?] uttara : e vyavahAranaye kahyuM che. vyavahAranaye varjanAbhiprAya rUpa bhAvathI yukta te te virAdhanAne karma nirjarA rUpa phaLavizeSa pratye nimittakA2Na kahevAmAM kAMi ayogya nathI. ne ApavA te risavA' 'je AzravanuM sthAna che te zubhabhAvanA prabhAve saMvaranuM sthAna bane che' ityAdi pratipAdana vyavahAranaye zAstromAM maLe ja Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 dvAtriMzadadvAtriMzikA cedamanyatreti neha vistaraH / / 31 / / itthaM dAnavidhijJAtA dhIraH puNyaprabhAvakaH / yathAzakti dadaddAnaM paramAnaMdabhAg bhavet / / 32 / / sthamitispaSTa:rUra IT che ne! A bAbatano vistArathI vicAra anyagranthamAM karyo che mATe ahIM karatA nathI." juo dharmaparIkSA zloka 53nI vRtti. sabhAvAnuvAda mudrita pustakamAM juo pR. naM. ra99 thI 309] prikaraNano upasaMhAra karatAM granthakAra kahe che-] A pramANe dAnavidhino jANakAra, dhIra, puNyano = dharmano prabhAvaka ane yathAzakti dAna deto AtmA mokSasukhane pAme che.pharI dinabatrIzInI keTalIka vizeSa vAto - (1) bhUkha-roga vagerethI duHkhI thayelAno te duHkhamAMthI chUTakAro karavA apAtuM AhAra-auSadha vagerenuM dAna e anukaMpAdAna che. A anukaMpAdAna sAMsArika sukhone denAruM hoya che. A rIte apAtA anukaMpAdAnamAM e jIva saMsAramAMthI chUTakAro pAmI mokSasukhane pAme evI gaNatarI mukhyatayA hotI nathI, mAtra tAtkAlika duHkhamAMthI mukta thai kaMika sukhavALI (saMsAranI ja) avasthA pAme evI gaNatarI hoya che. tethI 'nabhAve yA puna jhiriyA tamAravuddhivarI' 'kriyA je bhAvathI karavAmAM AvI hoya te bhAvanI vRddhi karanArI bane che' e zAstravacana mujaba A anukaMpAdAna paNa bahulatayA sAMsArika sukhone ja Ape che. AmAM dravya anukaMpA hoya che. (2) vivalita eka ke aneka jIvonA jeTalA pramANanA duHkhanA uddhAra mATe dAnAdi karavAmAM AvatA hoya tenA karatAM moTA pramANanA duHkho anya eka ke aneka jIvo para sAkSAt ke paraMparAe AvI paDatA hoya to emAM anukaMpA kahevI e aviveka che e vAta spaSTa che, tethI evA anuSThAnane anukaMpAdAna paNa kahevAtuM * dharmaparIkSAmAM, prastuta zlokanI abhipreta ApavAdika virAdhanAmAM 'cemanAmo nanyA vartanamatravatI rA' evA vAkyaprayoga dvArA anAbhogajanyatvano ane varjanAbhiprAyano niSedha karyo che. (juo pustaka pR. naM. 303) jyAre ahIM, varjanAbhiprAyane ja svataMtrakAraNa kahevA dvArA, nirjarAphalaka e virAdhanAmAM varjanAbhiprAya to rahyo ja che evuM sUcana karyuM che. to A dekhAtA virodhanuM zuM karavuM? enuM samAdhAna nIce mujaba karavuM. (1) dharmaparIkSAmAM, prastuta virAdhanAmAM varjanAbhiprAya hovAno niSedha je karyo che te, temaja nirjarAnA kAraNa tarIke teno je niSedha karyo che e, A banne 'A virAdhanAthI chuTuM' evo je vyAvahArika cUla varjanAbhiprAya che enA abhiprAya jANavo. jyAre prastuta granthamAM je varjanAbhiprAyane nirjarAnA kAraNa tarIke kahyo che te nazcayika varjanAbhiprAya jANavo. saMyamapAlanAdinA udezathI nadImAM pANI utaravAnI kriyA rU5 virAdhanA karavA taiyAra thai gayelA mahAtmAne paNa e pANImAM rahelA jIvonI prANaviyogarUpa virAdhanAthI kema bacuM? evo tAttvika varjanAbhiprAya to hoya ja che. (athavA saMyamapAlanAdi dvArA mokSa pAmI e badhA jIvonI virAdhanAthI bacuM evo pariNAme nazcayika varjanAbhiprAya to hoya ja che.) athavA bIjI rIte samAdhAna - pUrvapakSIno varjanAbhiprAyane uttejaka mAnavAno ane svataMtrakAraNa na mAnavAno je abhiprAya che tenuM ahIM granthAkAre TUMkamAM khaMDana karyuM che. ane 'varjanAbhiprAya paNa kAraNa nathI, AjJAzuddha bhAva ja kAraNa che' evI uparanI je koTi che teno dharmaparIkSAmAM vistAra karyo che. temaja ahIM " vizvaraM cekanyatra' zabdathI eno atideza karyo che. mATe A be granthAdhikAromAM vAstavika koi virodha nathI e jANavuM. (AvA samanvayanI vistRta noMdha mATe dharmaparIkSA mudrita pustakanA pR. naM. 309 vagerenI TIppaNI jovI.] Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAna-dvAtriMzikA nathI. (3) paNa tevuM ja anuSThAna jo bodhiprApti vagere lAbhane najaramAM rAkhIne karavAmAM AvatuM hoya to e pAchuM anukaMpAdAna bane che. kAraNa ke bodhiprApti vagere dvArA cauda rAjalokamAM abhayadAnano paDaha vAge che. upadezamAlAmAM kahyuM che ke - 'sayalammivi jiyaloe teNa ihaM ghosio amaaghaao| ikkaMpi jo duhattaM sattaM bohei jiNavayaNe / / 268 / / artha "saMsAranA duHkhathI Arta thayelA eka paNa jIvane je jinavacanano bodha (samyaktAdi) pamADe che teNe A sakala jIvalokamAM amArInI ghoSaNA karAvelI jANavI.' Ama, AmAM, uddhArAtA duHkhonuM ja pramANa vadhI javAthI anukaMpA akSata rahe che. jo ke AvA anuSThAnamAM anya jIvone thanArA bodhiprApti vagereno ja mukhya uddeza hovAthI emAM dravya anukaMpA nahi, paNa bhAvaanukaMpA jANavI. vaLI, A anuSThAnathI anya jIvone bodhiprApti thaze ityAdi avitatha nirNaya mATe sUkSma bodha Avazyaka che. evo sUkSmabodha vedyasaMvedyapade rahelA jIvone ja hoya che, mATe granthakAre e pramANe kahyuM che. vedasaMvedyapadano Azaya pedA thayo hoya to ja nizcayanI anukaMpA hoya che evuM ja kahyuM che te paNa AvI bhAvaanukaMpAnA abhiprAya jANavuM. nahitara nezcayika dravyaanukaMpA to avedyasaMvedyapadasthane paNa saMbhave che. prabhu mahAvIra deve je kahyuM che ke- "mo medA!tAnIvALuvA rittIgo te saMsAro' tenAthI jaNAya che ke avedyasaMvedyapade rahelA mArgAnusArI mithyAtvI evA e (maghakumAranA jIva) hAthImAM anukaMpA vidyamAna hatI. (4) aucityane jALavIne anukaMpAdAna devuM e badhA mATe dharma rUpa che. eTale dazAvizeSamAM sAdhue anukaMpAdAna devuM paNa niSiddha nathI. "A varAka saMsArasamudramAMthI kai rIte vistAra pAme?' evA bhAvathI ja apAyeluM hoi e anukaMpAdAna svakIyasaMsAranistArane ruMdhe evo puNyabaMdha karAvatuM nathI. AmAM paNa janmAvena kayA puNa....' e nyAya lagADavo. supAtradAnathI bodhiprApti Adino je lAbha thAya che temAM paNa A ja nyAya lagADavo. (5) guNavAnanI bhaktinA abhiprAyathI thatI sAdharmika vAtsalya vagere zubhapravRttimAM jayaNA ane vidhinuM jo saMpUrNa pAlana hoya to pApakarmabaMdharUpa alpa paNa doSa lAgato nathI,pracura nirjarA ane puNyAnubaMdhI puNyabaMdha rUpa lAbha ja thAya che. e mATe kUpakhanana dRSTAntanuM arthaghaTana AvuM jANavuM- jema kUpakhanana sva-parane nirmaLajaLa upakAra karanAruM che tema sAdharmikavAtsalya karaNa- anumodana dvArA sva-parane puNyabaMdha vagere upakAra karanAruM che. sAdharmika vAtsalyamAM jo jayaNA ke vidhinI thoDI ghaNI khAmI rahelI hoya, paNa zubhabhAvollAsa joradAra hoya to alpapApabaMdha ane vipulanirjarA-pracurapuNyabaMdha thAya che. eve vakhate kUpadRSTAntanuM arthaghaTana AvuM jANavuM - jema kUvo khodavAmAM prAraMbhe kAdavathI kharaDAvuM, zrama, tRSAvRddhi vagere doSa thAya che. paNa chevaTe nirmaLapANI prApta thatAM e pANIthI ja e badhuM dUra thai jAya che ane sva-parane anya paNa ghaNo lAbha thAya che, tema sAdharmikavAtsalya vageremAM avidhi-ajayaNAnA kAraNe thayelI hiMsA vagerethI alpa pApabaMdha vagere doSa lAge che, paNa je joradAra zubhabhAvollAsa jAge che tenAthI e pApabaMdha rUpa doSa haNAi jai vipulanirjarApracurapuNyabaMdha rU5 lAbha thAya che. lubdha kadaSTAntabhAvita mugdha jIva saMyatane je azuddhadAna Ape che temAM paNa A ja pramANe jANavuM, eTale ke enI avidhi vagerenA kAraNe ene alpa pApabaMdha thAya che, ane zubhabhAvanA kAraNe pracurakarmanirjarA thAya che. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 dvAtriMzadvAtriMzikA je sAdharmikavAtsalya vagere dekhAdekhIthI mAtra kIrti vagere mATe karavAmAM Ave che, sAdharmikomAM rahelA guNonA AkarSaNathI thayela zubhabhAvollAsanuM to jemAM nAma nizAna nathI, temaja vidhi ane jayaNAnI to jemAM dharAra upekSA ja che tevA sAdharmikavAtsalya vagerethI tenA Ayojakane uparokta koi lAbho thatA nathI evuM mane lAge che. tathA pura vagere AphatanA avasare dIna hIna banelA loko mATe rasoDuM karavuM vagere rAhatakAryo, lenAranA ne jonAranA dilamAM zrI jinazAsana pratye ahobhAva-Adara pedA thAya e rIte karavA joie. e mATe dAtAoe svanAmane gauNa karavuM joie, ne "jaino A karI rahyA che e rIte ja A kAryo karavA joie. temaja AjanA jAherAtanA yugamAM AvAM je koi kAryo karyA hoya tenA akhabAra vageremAM yogya samAcAro Ave e mATe prayatna paNa avazya karavo ja joie. bezaka, potAnA nAmanI vAhavAha, prazaMsA, jAherAtathI to dUra ja rahevAnuM che. paNa, jaina zAsananI vAha-vAha to jeTalI vadhu thAya eTalI icchanIya che. jethI sAmAnya prajAnA mAnasamAM "jaino to khAlI occhava-mahotsavamAM kharco kare che. mAnavo mATe kazuM karatA nathI' vagere mAnyatA dvArA jainazAsananI niMdA-avahelanA ghara na karI jAya, ne uparathI "prabhuvIranA anuyAyIo- jeno prajA mATe paNa keTalo keTalo bhoga Ape che - emanI udAratAne dhanya che." vagere lAgaNI UbhI thAya. jainasaMghanA lAkhokaroDo rUpiyA kharcIne AvAM kAryo thAya, ne chatAM enI yogya jAherAtanI bAbatamAM upekSA sevAya, e ajaina prajAne jainazAsananA ahobhAva dvArA bodhibIjanI saMbhavita prAptithI vaMcita rAkhavA barAbara hovAthI mAtra mUDhatA che, "satkArya karavuM to gupta karavuM, jAherAtanI zI jarUra?" vagere mAnyatA, A bAbatamAM guNakara nathI, paNa doSakara che, ne kharcelA lAkho rUpiyAne UgI nIkaLavA detI nathI - A vAta niHzaMka che. vAcaka jasanI muni-hitavANI Atama sAkhe dharma je tihAM jananuM zuM kAma? jana-mana-raMjana dharmanuM mUla na eka badAma. jagamAM jana che bahu ruci ruci nahIM ko eka; nija hita hoya tema kIjIe, grahI pratijJA Teka. dUra rahIne viSayathI, kIje zruta abhyAsa; saMgati kIje saMtanI, huie tenA dAsa. samatA se laya lAie, dharI adhyAtama raMga niMdA tajIe parataNI, bhajIe saMyama caMga. vAsavijaye' kahI, eha muni hita vAta; eha bhAva je muni dhare, te pAme ziva sAta. yatidharmabatrIzI) Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezanA-dvAtriMzikA / 3tha rezanAnnizivAnArI AdyAyAM dvAtriMzikAyAM dAnamuktaM, tadantarAyabhIrutvaM ca mukhyo guNaH, tacca dezanAvivekanirvAhyamitIyamadhunA vivicyateyathAsthAnaM guNotpatteH suvaidyeneva bhessjm| bAlAdyapekSayA deyA dezanA kleshnaashinii||1|| yathAsthAnamiti / suvaidyena bheSajamiva bAlAdyapekSayA = bAlAdyAnuguNyena dezanA deyA sAdhuneti zeSaH / kiM bhUtA? klezanAzinI = bhAvadhAtusAmyena doSApahA / kutaH? ityAha yathAsthAnaM = sthAnamanatikramya guNotpatteH, yathAhi sadapyauSadhaM taruNAdiyogyaM bAlAdInAM na guNAya tathA dharmadezanApi madhyamAdiyogyA bAlAdInAM na guNAya, iti yathAsthAnametanniyogo nyAyyaH / / 1 / / vipakSe bAdhamAha sUiyagaDAMgamAM je kahyuM che ke "jo dAnanI prazaMsA karavAmAM Ave to dAna aMge thatI jIvavirAdhanAnI anumodanAno doSa lAge ne jo dAnano niSedha karavAmAM Ave to e dAna para nabhanArAonI AjIvikAno uccheda thavAthI aMtarAya karavAno doSa lAge." tethI yogya viveka karavAnuM prathama batrIzImAM jaNAvyuM. eTale dAna aMge bolavAmAM khUba sAvadhAnI joie, nahIMtara ito vyAghrastato nadI nyAye ubhayathA doSa lAge. tethI bolavAno viveka pragaTe e mATe have dezanAbatrIzI kahevAze.] pahelI batrIzImAM dAnanI vAta karI, "eno aMtarAya na thai jAya' ema DaratA rahevuM e aMtarAyabhIrutva mukhya guNa che. e dezanAvivekathI (dezanAnA vivekathI ke dezanAthI prApta thatA vivekathI) jALavI zakAya che. eTale have bIjI batrIzImAM dezanAnuM vivecana karAya che. [ahIM aMtarAyabhIrutva je kahyuM che tenA upalakSaNathI jIvahiMsAnI anumodanA na thai jAya' evI bhIrutA paNa jANI levI .. zriotAnusAre dezanA] davA che ne! e to rogone nAbuda ja karaze' ema vicArI sAro vaidya kAMi ADedhaDa davA nathI Apato, kintu davA lenAra jevo bALa, vRddha vagere hoya tene anusarIne davA Ape che, to ja e davA dhAtunuM sAmya karIne rogane dUra karanArI bane che. nahitara, taruNAdine yogya sAruM paNa auSadha jo bALa vagerene ApavAmAM Ave to emane e guNakara banatuM nathI. A ja rIte gItArtha gurue 'bhagavAnanI vANI che ne! e to karmarogane nAbuda karavAno upakAra ja karaze' ema vicArI game tema dezanA ApavAnI hotI nathI, kinta zrotA jevo bALa, madhyama ke paMDita hoya tene anusarIne dezanA ApavI joie, to ja e bhAvadhAtunuM sAmya karIne rAgAdi klezono nAza karanArI bane che, kemake yathAsthAne ja guNo utpanna thAya che. tethI ja madhyama vagere kakSAnA zrotAne yogya UMcI paNa dharmadezanA bALa vagere kakSAnA jIvone hitakara banatI nathI. mATe zrotA je kakSAno hoya te kakSAne anurUpa dezanA ApavI e yogya che. AnAthI viparIta karavAmAM, "zrotAne lAbha nathI thato' eTaluM ja nukzAna nathI, kintu geralAbha paNa thavA' rUpa moTuM nukzAna thavA rUpa bAdhA dekhADatA granthakAra kahe che yathAsthAna dezanA ApavAmAM na Ave ane zrotAnI kakSAnuM ullaMghana karIne jo dezanA devAmAM Ave to buddhimAM apariNAma ke atipariNAmarUpa aMdhApo cAle che jenAthI zrotA unmArge ghasaDAi jAya che. mATe A rIte parasthAnadezanA devI e eka prakAranI kuzIlatA karavA jevuM che je kuzIlatA sanmArga rU5 vRkSa mATe Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 dvAtriMzadvAtriMzikA unmArganayanAt puMsAmanyathA vA kuzIlatA / sanmArgadrumadAhAya vahnijvAlA prasajyate / / 2 / / unmArgeti / anyathA = yathAsthAnaM dezanAyA adAne puMsAM dhyAMdhyakaraNadvAreNonmArganayanAt vA kuzIlatA prasajyate / kiMbhUtA ? sanmArgadrumANAM dAhAya vahnijvAlA, anAbhogenApi svataH pareSAM mArgabhedaprasaMgasya prabalApAyahetutvAditi bhAvaH / / 2 / / nanvevaM, 'na bhavati dharmaH zrotuH sarvasyaikAnto hitazravaNAt / . bruvato'nugrahabuddhyA vaktustvekAntato bhavati / / ' iti vAcakavacanaM [ tattvArthakArikA - 29] vyAhanyeta / ataH khalvanugrahadhiyA''gamArthopadezamAtrameveSTasAdhanatayA pratIyate zroturbhAvastu durgrahaH - ityAzaGkAyA mAha anugrahadhiyA vakturdharmitvaM niyamena yat / bhaNitaM tattu dezAdipuruSAdividaM prati / / 3 / / anugraheti / anugrahadhiyA vaktuH = dharmopadeSTurdharmitvaM = nirjarAbhAgitvaM niyamena = ekAntena yadbhaNitaM, tattu dezAdIn puruSAdIMzca vetti yastaM prati, na tu tajjJAne zaktimasphorayataM prati / / 3 / / nanu puruSAdibhedena agnijvAlA samAna hoya che, eTale ke enAthI svayaM ane anya zrotA vagere mATe sanmArga naSTa thAya che, sanmArgathI dUra pheMkAi javAnuM thAya che. A parasthAna dezanAne AvI kuzIlatA rUpa eTalA mATe kahI che ke anAbhogathI paNa potAnAthI anyane mArgabheda thAya e mithyAtvavRddhi vagere rUpa bhayaMkara apAyanA kAraNabhUta che.rA [Aptavacano aMge zaMkA-samAdhAna] zaMkA - [bALa vagereno vibhAga karIne ene anusAre dezanA ApavI joie. anyathA zrotAone lAbha to nathI thato. paNa u52thI zrotA ane vaktA bannene nukzAna thAya che. AvuM tame je kahyuM tenAthI vAcaka puMgava zrI umAsvAti mahArAjAnA vacanano virodha thAya che. teo zrImade zrI tattvArthasUtranI prathama kArikAnA 29 mAM zlokamAM kahyuM che ke 'hitanI vAtone-dharmane sAMbhaLavAthI badhA ja zrotAone ekAnte dharma(lAbha) thAya ja evuM nathI. paNa upakAra karavAnI buddhithI bolatA vaktAne to ekAnte karmanirjarA vagere rUpa lAbha thAya ja che.' Ano virodha eTalA mATe thAya che ke vaktAe bhale ne bALAdine madhyamAdi yogya dezanA ApI hoya, tema chatAM emAM hitabuddhi ane AgamAviruddhatA jaLavAyelI hoya to vaktAne to lAbha ja thavo joie ne? umAsvAti mahArAjAnAM A vacano 52thI jaNAya che ke upadezaka mahAtmAne to anugrahabuddhithI Agamokta upadeza Apavo e ja karmanirjarArUpa svaiSTanuM sAdhana che. vaLI zrotAnA manamAM kevA bhAvo rame che, e kevI bhUmikAe 2helo che e vAta chadmastha upadezaka mATe durreya paNa che. mATe 'bALAdine anusarIne dezanA ApavI' evI vAta yogya nathI.] AvI zaMkAnuM samAdhAna karavA granthakAra kahe che anugrahabuddhithI dharmano upadeza denArA vaktAne ekAnte nirjarA rUpa dharma thAya che evuM umAsvAti mahArAjAe je kahyuM che te deza kAla vagerenA temaja zrotA puruSa vagerenA jANakAra vaktA mATe kahyuM che, nahi Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezanA-dvAtriMzikA dezanAbhedo na yuktaH, rAjaraGkayorekarUpeNaiva dezanAvidhAnAt / tathA cAcArasUtraM- 'jahA puNNassa katthaI tahA tucchassa katthaI, jahA tucchassa katthaI tahA puNNassa katthaI [AcArAMga sU. 102] tti / sUtrollaMghanaM ca mahate'narthAya-ityAzajhyAhako'yaM puruSa ityAdivacanAdata eva c| parSadAdivivekAcca vyakto mandasya nigrahaH / / 4 / / ko'yamiti / ata eva ca = viparyaye doSAdeva ca 'ko'yaM puruSaH?' ityAdivacanAt nandyAvazyakAdau ke te vAtone jANavA mATe prayatna paNa na karatAM vaktA mATe. je vaktA deza-kAla vagere temaja zrotA puruSanI kakSA vagerene jANI le che, ane vaLI te zrotAo paranI upakArabuddhi to emanI akSata ja che to pachI e vaktA te bALa puruSAdine je rIte upakAra thAya e rIte ja bolavAnA che, eTale ke teo bALAdine anusarIne ja bolavAnA che, tethI evA vaktAne to ekAnta lAbha zA mATe na thAya? Ama enI dezanAmAM paNa bALAdine anusaravAnuM vidhAna jaLavAi raheluM ja hoya che. zaMkA - tema chatAM, zrotA puruSa vagerenA bhede judI judI dezanA kahevI e yogya nathI, kAraNake zrotA game te hoya - rAjA hoya yA raMka hoya, to paNa bannene samAnarUpe dezanA ApavAnuM zAstramAM vidhAna che. AcArAMga (sU. 101)mAM kahyuM che ke "je rIte puNyazALI rAjA vagerene dharma kahevAya che te ja rIte tuccha-garIba vagerene paNa dharma kahevAya che. je rIte tucchane dharma kahevAya che te rIte puNyazALIne kahevAya che. A rIte AcArAMgasUtramAM zrotAno bheda hoya to paNa samAna dezanA devAnuM kahyuM che, tethI, dezanAbheda karavo emAM sUtranuM ullaMghana che je moTuM anartha kare che. mATe zrotAbhede dezanAda karavo e yogya nathI. AvI zaMkAnuM samAdhAna ApavA granthakAra kahe chedezanA devAmAM viparyaya karavAmAM doSa lAge che. tethI, AcArAMgamAM uktasUtranA pachInA ja sUtramAM A(zrotA) koNa puruSa che?' evuM je kahyuM che tenAthI temaja nandIsUtra, Avazyaka vageremAM parSadrano viveka karavAnuM je kahyuM che tenAthI jaNAya che ke deza vagerenI temaja puruSa vagerenI jANakArI na pAmelA manda vaktAno apasiddhAnta thai javA rUpa nigraha thAya che e vAta spaSTa che. jo deza-puruSa vagerenI jANakArI vagara paNa bolanArane apasiddhAnta thai javAno prazna na hota to zAstromAM tevuM vidhAna paNa na karata.] Azaya e che ke AcArAMganuM 'jahA puNassa...' ityAdi sUtra to "sAdhue dharmadezanA nispRhapaNe ApavI' evuM vyakta karavA mATe che. rAjA vagerene dharmopadeza AdarapUrvaka Ape jethI vastra-pAtrAdi prApta thAya, tuccha pAsethI zuM maLavAnuM che? ema vicArI ene dharmopadeza na Ape-athavA upekSAthI Ape.... AvuM na thAya e mATe pUrvArdha che. jema tucchane dharmopadeza detI vakhate enI pAsethI badalAmAM kAMi prApta karavAnI spRhA hotI nathI tema rAjA vagerene dharmopadeza detI vakhate paNa nispRha rahevuM evuM jaNAvavA mATe uttarArdha che.] rAjAdinA (e kono bhakta che? e bhadraka pariNAmI che ke raudra pariNAmI? ityAdi) abhiprAyane anusarIne e mujaba dezanA devAmAM na Ave to zuM zuM doSa thAya enuM spaSTa prarUpaNa karIne e pachI tyAM ja (AcArAMganA e adhikAramAM ja) zrotA puruSa vagerenA temaja deza vagerenA jANakArane ja dezanAno adhikAra che evuM je vyakta karyuM che tenAthI jaNAya che ke uparanuM sUtra to sAdhunI nirIhatA vyakta karavA mATe ja che. [A vAtano vRttikAra bhagavaMta zrI zIlAMkAcArye 1 yathA puNyasya kathyate tathA tucchasya kathyate, yathA tucchasya kathyate tathA puNyasya kthyte| Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 dvAtriMzadvAtriMzikA parSadAdInAM vivekAd = vivecanAcca mandasya = dezAdipuruSAdijJAnAbhAvavato vakturnigrahaH = apasiddhAntalakSaNo vyaktaH = prakaTa eva / ayaM bhAvaH uktAcArasUtraM sAdhordharmavyAkhyAne nirIhatAmAtradyotakameva, rAjAderabhiprAyAnanusaraNe prakaTadoSopadarzanapUrvamanupadameva tatra puruSAdidezAdiparijJAnavattvena dezanAdhikAritvAbhivyaJjanAt / taduktaM - ''avi ya haNe aNAiyamANe etthaM pi jANa seyaM ti Natthi keyaM purise kaM ca Nae tti' [AcArAMga sU. 103] / kiJcaivaM puruSAdiparijJAnAnAvazyakatve parSadAdiguNadoSopavarNanaM tatra tatra vyarthaM sthAvitti / / 4 / / ajJAtavAgvivekAnAM paNDitatvAbhimAninAm / viSaM yadvartate vAci mukhe nAzIviSasya tat / / 5 / / ajJAteti / ajJAto vAgvivekaH = zuddhAzuddhayogyAyogyaviSayatvAdirUpo yaisteSAM paMDitatvAbhimAninAM vAci = bhASAyAM viSaM yanmithyAtvarUpaM vartate tadAzIviSasya = vyAlasya mukhe na, anekajanmaduHkhadaM hyekemanyaccaikajanmaduHkhadameveti / / 5 / / bAlAdInAM lakSaNamAha paNa khulAso karyo che ke 'atra 7 nirIhatA vikSitA, na punarayaM niyamaH patayaiva thanIyam' - A sUtramAM nirIhatA jaNAvavAnI vivakSA che, badhAne eka sarakhI rIte ja kahevuM evo niyama jaNAvavAnI nahi.] dezanAnA adhikArIne abhivyakta karanAra te sUtramAM kahyuM che ke 'anAdara karato evo te rAjA krodhAbhibhUta thai haNI paNa nAMkhe'. Ama avidhithI upadeza devAmAM A lokamAM to bAdhA thAya. parSada vagerene jANyA vagara avidhithI kahevAmAM 'A dharmakathAmAM paNa zreyaH = puNya ja thavAnuM che evuM nathI' e tuM jANa, to pachI dharmakathA kai rIte karavI? e jaNAvavA AgaLa kahe che -- 'A bhadraka che ke mithyAtvI? kayA AzayathI pUche che? kayA devatAne namelo che (bhakta che?) ityAdi vicArI pachI yathAyogya upadeza Apavo.' vaLI umAsvAti mahArAjAnA ke AcArAMganA ukta vacanane AgaLa karIne 'dharmopadeza mATe puruSa vagerenA jJAnanI koi jarU2 nathI' evuM mAnIe to te te granthomAM parSanA guNa-doSonuM je varNana maLe che te nirarthaka thai jAya. II4l [konI AgaLa kyAre zuM bolavuM? ityAdi viveka jeone nathI teonA vacana keTalA bhayaMkara nIvaDe che e jaNAvavA granthakAra kahe che-] mArA vacana zuddha che ke azuddha, deza-puruSAdine yogya che ke ayogya? ityAdi bAbatano viveka = bheda jeo karI zakatA nathI, ane tema chatAM jeo jAtane paMDita mAne che teonA vacanamAM mithyAtvarUpa (svaruci mujaba te te nayane AgaLa karanAra zrotA mATe sIdhesIdhI anyanayanI vAto karavA mAMDavI e mithyA ja Thare che ne!) je jhera hoya che te AzIviSa sarpanA mukhamAM paNa hotuM nathI. eTale ke AzIviSa sarpanA jhera karatAM paNa e jhera vadhu bhayaMkara hoya che. kAraNake sApanuM jhera to eka janmamAM ja mRtyu vagerenuM duHkha Ape che. jyAre e jhe2 to aneka janmanuM duHkha Ape che. [mATe to kahyuM che ne ke - sAvapnAva...ALa vayaLAAM no na vALapha vizesaM / yunuM pi tassa na lamaM miMga puLa vesamAM hrAuM? / / sAvadya ane niravadya vacananA bheda je jANato nathI tene bolavuM paNa yogya nathI to dezanA ApavI to zI rIte yogya Thare?] Ama, bALa vagere zrotAne anusarIne dezanA ApavI e nakkI thayuM. emAM bALa vagerenuM lakSaNa jaMNAvavA have granthakAra kahe che- 1 api ca hanyAdanAdriyamANe'trApi jAnIhi zreya iti nAsti ko'yaM puruSaH ? kaM ca nataH ? Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezanA- dvAtriMzikA tatra bAlo rato liGge vRttAnveSI tu madhyamaH / paMDita: sarvayatnena zAstratattvaM parIkSate / / 6 // tati| tatra = teSu bAlAdiSu madhye liMge liMgamAtre rato bAlaH, liMgamAtraprAdhAnyApekSayA'sadAraMbhatvAt / vRttAnveSI tu = vRttaprAdhAnyApekSI tu madhyamaH, bAlApekSayA madhyamAcAratvAt / yastu sarvayatnena = 39 [bALAdinuM lakSaNa] je jIvo liMgane ja pradhAnatayA jue che, eTale ke dharmanI vidyamAnatA ke avidyamAnatA nA nirNaya mATe bAhya veza-AkA2ne ja AgaLa kare che teo 'bALa' che,kemake asad AraMbhavALA hoya che, (niSiddha kArya karanArA hoya che.) mAtra liMgane joine AcaraNA karavAvALA hoi teonuM AcaraNa zeSa be prakAranA jIvo ka2tAM tuccha hoya che. [mAtra gRhatyAga vagere bAhya dekhAva jovA maLe eTale AvA jIvo e vyaktine dharma mAnI le che ane pachI enA do2vAyA doravAya paNa che, paNa e jovA nathI besatA ke A vezadhArInuM, vezadhAraNAdi dekhAtA AcaraNa sivAyanuM vartana enA vezane anusaratuM zAstrokta che ke nahIM? temaja enA siddhAnto = mAnyatA yogya che ke nahIM? ityAdi.] je jIvo mAtra vezane joine dharmano nirNaya nathI karI letAM, paNa vezane anurUpa vRtta = AcaraNa che ke nahIM e paNa vicAre che, [evuM AcaraNa hoya to ja dharmanI vidyamAnatA mAne che] teo 'madhyama' che. guru-lAghavano ke aidaMparyano vicAra karIne je kArya thAya te kAryane te nathI karato paNa mAtra (avivRta) sUtramAM je kahyuM hoya tevA kAryane Acare che. mATe madhyama AcAravALo hoi e 'madhyama' kahevAya che. jeo sarvaprayatna pUrvaka zAstratattvone-mULasiddhAntone tapAse che [ane te avisaMvAdI lAge to ja temAM dharma mAne che] teo paMDita che, kAraNake tAttvika dRSTie e jIvo ja jJAna-darzana-cAritra rUpa mArgane anusa2nA2A hoi utkRSTa AcAravALA hoya che. [lokamAM paNa jovA maLe che ke bALaka mAtra caLakATane joine AkarSAi jAya che. ane tethI, vadhu caLakATavALA imITezanane pakaDe che,sAcA ratnane choDI de che. madhyamabuddhivALo thayelo mANasa bhegI ratnanI kiMmata, vajana, nirmaLatA vagere paNa jue che. jyAre kuzaLa pArakhuM UMDANamAM utarI enA lakSaNone-guNa doSane paNa jue che.] [ahIM prazna UThI zake che ke, 'bALajIva sAmI vyaktinA mAtra vezane jue che, AcA2ne paNa jotA nathI. ane tethI, asad AcAra hoya to paNa jo tyAgIno veza jovA maLe to, bALajIva ene tyAgI-dharmI-vandanIya tarIke svIkArI le che' A vAta prasiddha che. AmAM bALajIvano potAno AcAra sad che ke asa che enI vAta nathI. tema chatAM, ahIM liMgamAtranI rucivALo jIva 'bALa' hovAmAM 'e asad AraMbhavALo hoya che' e pramANe hetu darzAvyo che. AvuM kema? vaLI AgaLa paNa madhyamajIvane khudane ja bALanI apekSAe madhyama AcA2vALo ane uttamajIvane uttama AcAravALo kahyo che. to 'bALa'vagereno bheda paDavAmAM teonA potAnA AcAranI mukhyatA che ke sAmI vyaktimAM teo zene prAdhAnya Ape che enI mukhyatA che? AvA saMbhavita praznano uttara Avo lAge che ke upadeza ApavA mATe sAmA jIvanI kakSAnI jANakArI je meLavavAnI hoya che emAM to 'mAtra liMgane = bAhya dekhAvane jue te bALa' AvI ja vyAkhyA mukhya che. paNa AvA jIvanI dRSTi bhUmikA ja evI hoya che ke koipaNa kSetramAM e hoya, e vezamAtrane ja pradhAna karato hoya che, pachI e vezane anurU5 AcAra kevA joie? e bAbatanI ene koi kALajI hotI nathI, ane tethI e AcAramAM ghaNo zithila bane che, asad AcAravALo bane che. jemake evo jIva polIsa bane to paNa polIsano Dresa paheravAthI, huM = Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadadvAtriMzikA zAstratattvaM parIkSate sa paMDitaH, tattvatastasya mArgAnusAritayotkRSTAcAratvAt / / 6 / / gRhatyAgAdikaM liMgaM bAhyaM zuddhiM vinA vRthaa| na bheSajaM vinA''rogyaM vaidyaveSeNa rogiNaH / / 7 / / __ gRheti / gRhatyAgAdikaM vAhyaM = vahirvarti liMgaM zuddhiM vinA = antastattvavivekamantarA vRthA = nirarthakam / na hi rogiNo bheSajopayogaM vinA vaidyaveSadhAraNamAtreNArogyaM bhavati / ata evaitatparairapi mithyaacaarkaMika sattAvALo banyo, bIjo guno Adare to ene aTakAvavAnI sajA karavAnI mane sattA maLI. evo badho eno khyAla haze, paNa huM polIsa chuM to mAre to koi ja gunAhita pravRtti na karAya, mAre to badhA ja kAyadAonuM paripUrNa pAlana karavuM joie... to ja A vezane huM vaphAdAra kahevAuM.. Avo ene koI khyAla na rahevAthI, e svayaM lAMca levI-lokone trAsa ApI-dabaDAvI paisA paDAvavA vagere asad AcAramAM paDaze. ema koi bALa' jIva, yAvatuM cAritrajIvanano svIkAra kare to paNa, jo grahaNa-AsevanazikSA dvArA e AgaLanI madhyama-paMDita avasthA na pAme, to e vezamAtrane ja pradhAna karanAro rahevAthI, "saMsAramAM hatA tyAM sudhI khADAmAM hatA, have to ApaNo uddhAra thai gayo' Avo mithyA saMtoSa mAnanAro bane che. "cAritra lIdhuM eTale kAMi kArya patI gayuM nathI, have to sAdhanAnI zaruAta thAya che.' ityAdi koi vicAra ene raheto na hovAthI AcAra pAlananuM tathA aticAra-anAcAra varjananuM ene mahattva rahetuM nathI. ane tethI anAdikAlIna saMskAravazAt e vezane ananurUpa aneka asad AcaraNomAM sarakI paDe che paNa jo e jIva madhyama hoya ke bane to, vezamAtrane pradhAna karanAro raheto nathI, paNa "mAruM AcaraNa kevuM che?" e jonAro paNa bane che. ane tethI e AcAra pAlanane mahattva ApanAro banavAthI asaAcArothI bacI zake che. ane tethI madhyama AcAravALo bane che. prastutamAM, bALa ane madhyama jIvamAM kramazaH asadu ane madhyama AcAra hovAnI je vAta karI che te AvA abhiprAyathI karI hoya ema lAge che, athavA, bALa jIva mAtra vezane jonAro hovAthI je vezadhArImAM akSattavya zithilAcAra hoya tenI paNa tyAgI tarIke pUjA kare che, ane e dvArA e vezadhArInA zithilAcArane protsAhana Ape che, ene vadhu zithila banAve che, mATe AvAnI paNa pUjA e bALajIvano asadAcAra che. madhyamajIva AvA zithilAcArIne pUjato nathI ane tethI zithilAcArane vadhAravAmAM nimitta banato nathI mATe e madhyama AcAravALo che. AvA abhiprAyathI ukta vAta karI hoya evuM paNa hoya zake. cAritramArgamAM Avelo ke rahelo paMDita jIva utsarga-apavAda..nizcaya-vyavahAra vagerenA samanvaya pUrvaka je siddhAntano audaMparyArtha che ke jema jema rAgadveSa zIdhra vilIna thatA jAya tema tema pravartavuM' ene mukhya karIne pravartavAthI uttama AcAravALo hoya che. ema, evA anya uttama AcAravALAno ja e mukhyatayA pUjaka hovAthI uttama AcArane ja samarthana-protsAhana ApanAro hovAnA kAraNe uttama AcAravALo che. Avo abhiprAya hoi zake.] InDA liMgamAM paNa parigrahatyAga vagere dharma rahela che, temaja e paNa AdaraNIya to che ja, to ene pradhAna karanAra jIvane "bALa' zA mATe kaho cho? evI zaMkAnuM samAdhAna karavA gandhakAra kahe che-] bALa-madhyamanA darzanamAM nyUnatA). AMtarika viveka rUpa zuddhi vinA bahArathI je gRhatyAga Adi karavAmAM Ave che te nirarthaka Thare che, rogInA Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezanA-dvAtriMzikA 41. phalamucyate, tallakSaNaM cedaM - bAhyendriyANi saMyamya ya Aste manasA smaran / indriyArthAn vimUDhAtmA mithyaacaa24 sa dhyaTI ti IST gurudoSakRtAM vRttamapi tyAjyaM lghutyjaam| jADyatyAgAya patanaM jvalati jvalane ythaa||8|| gurviti / vRttaM khalu asadAraMbhanivRttimadanuSThAnaM, tacca kArya hetUpacAreNa yaccAritramucyate tatkSAyopazamikatvAcchuddhameva, yattu kIAdyarthaM tadvadAbhAsate tallaghutyajAmapi = sUkSmadoSAkaraNayatnavatAmapi gurUn doSAn pravacanopaghAtakAriNaH kurvanti ye teSAM saMbandhi tyAjyam / yathA jADyatyAgAya = aMgazaityApanayanAya jvalati jvalane patanam / / 8 / / peTamAM davA gayA vinA mAtra bAhya vaidyano veSa dhAraNa karI levAthI Arogya prApta thatuM nathI. (hospITalamAM dAkhala thaine tyAMno Dresa paherI levA mAtrathI nirogI banI javAya' evuM mAnanAro to "bALa" ja kahevAya ne!) mATe ja AMtarika bhAva vagaranA AvA AcaraNarUpa liMgane anyadharmIo paNa mithyAcAranA phaLarUpa kahe che. mithyAcAranuM lakSaNa A pramANe jANavuM - "je vimUDha AtmA bahArathI indriyone ruMdhe che ane aMdaramAM manathI indriyanA viSayone yAda karato rahe che te mithyAcAra kahevAya che." [AgamamAM paNa guNano aMza paNa na pAmelA jIvone je anaMtavAra dravyacAritranI prApti kahI che te AvA ja tattvanirapekSa dravyaliMga rUpa jANavI.]II midhyamajIvo vRttane jue che e kahyuM hatuM. sAruM dekhAtuM badhuM vRtta kAMi vAstavamAM prazasta hotuM nathI evuM jaNAvavA granthakAra kahe -]. hiMsA vagere pAMca Azrava rUpa asa AraMbhanI nivRttivALuM anuSThAna e vRtta che. e vRtta cAritramohanIya karmanA kSayopazamathI thayela AMtarika pariNAma rUpa cAritrathI jo utpanna thayeluM hoya to kAryamAM kAraNano upacAra karIne ene "cAritra' kahe che. e kSAyopathamika hovAthI zuddha ja hoya che. paNa ene samAna ja bhAsatuM evuM paNa je vRtta, AMtarika cAritra pariNAma vagara ja, kIrtilAbha vagere mATe AcaravAmAM Ave che te aparizuddha hoya che. nAnA doSa lAgI na jAya te mATe prayatnazIla evA paNa je jIvo pravacanano upaghAta karanArA moTA doSone seve che teima sAdhu-zrAvaka vagerenI niMdA kare che] tevA jIvonuM samAna dekhAtuM evuM paNa vRtta tyAjya che, (eTale ke dharmanirNAyaka nathI.) jemake ThaMDIne dUra karavA mATe agnimAM ja kUdI paDavAnuM AcaraNa tyAjya che. [ahIM kahevAno bhAva e che ke vRtta to kItyadi vagere mATe cAritra pAlanAranuM paNa hoya che, mATe enA bharose dharmano nirNaya karavo e paNa yogya nathI. AMtarika pariNAmathI yukta evA saTTAthI dharmano nirNaya thai zake che. paNa dekhavA maLatuM vRtta sad che ke asadu eno nirNaya budha-paMDita ja karI zake che. ane paMDita to zAstratattvane paNa jANI zakato hoi enAthI ja dharmano nirNaya zA mATe na kare? eTale dharmanA nirNaya mATe bAhyaliMga para bharoso rAkhavo jema yogya nathI ema vRtta para bharoso rAkhavo paNa yogya nathI e nakkI thayuM.]l8 have paMDita jene jue che te zAstratattvane jaNAvavA granthakAra kahe che-]. zAstratattva) je utsarga, apavAda, nizcaya, vyavahAra vagerethI yukta hoya, daSTa ane iSTathI aviruddha arthavALuM hoya temaja audaMparyanI vizuddhivALuM hoya eTale ke tAtparyathI zuddha hoya te zAstratattva = Agamatattva che. ane tene eka mAtra paMDito ja jANI zake che. AmAM dRSTa eTale pratyakSa ane anumAnathI jANelA artho tathA iSTa eTale Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 dvAtriMzadadvAtriMzikA zAstratattvaM budhajJeyamutsargAdisamanvitam / tad dRSTeSTAviruddhArthamaidaMparyavizuddhimat / / 9 / / ___zAstreti / zAstratattvaM budhajJeyaM = paMDitaikagamyam, utsargAdisamanvitaM, AdinA'pavAdanizcayavyavahArAdigrahaH / tad dRSTeSTAbhyAM = pratyakSAdinA''gamAntareNa cA'viruddhArthaM, tathA aidaMparyavizuddhimat = tAtparyataH zuddha II II zrutacintottarotpannabhAvanAbhAvyamastyadaH / zrutaM srvaanugaadvaakyaatprmaannnyvrjitaat||10|| ___ zruteti / zrutacintAbhyAmuttarotpannA yA bhAvanA tayA bhAvyaM sugrahatAtparyakamadaH = zAstratattvamasti / tatra zrutaM sarvAnugAt = sarvazAstrAvirodhinirNItArthAt vAkyAt pramANanayavarjitAt = pramANanayAdhigamarahitAt, padArthamAtrAvagrahottarasya vAkyArthasya kathaMbhAvAkAMkSAgarbhatvenehArUpatvAt, pramANanayAdhigamayozca kRtsnaikadezApAyarUpatvAt / / 10 / / svakIya ja AgamAntarathI jANelA artho. A banneno virodha na thAya evA arthonuM pratipAdaka zAstra joie. [jemAM utsarga-apavAda pratipAdaka ghaNAM sUtro maLe che; "AtmA che, pariNAmI che, vicitra evA pAramArthika karmathI baMdhAyelo che, te mukta thAya che" AvuM badhuM daSTaSTa aviruddha arthanuM pratipAdana che; temaja upalaka dRSTie viruddha bhAsatA padArthomAM paNa sarvajJanI AjJA ja pramANa che AvI aidaMparyazuddhi jemAM maLe che te Agamatattva che.JIo ziAtattva aMge ja kaMika vadhu kahe che-] zrutajJAna ane cintAjJAna vaDe uttarakALe bhAvanAjJAna utpanna thAya che. zAstratattva A bhAvanAjJAnathI bhAvavA yogya hoya che. eTale ke enAthI enuM tAtparya sugRhIta thAya che. A zrata, cintA ane bhAvanA jJAnanI kramazaH prarUpaNA karavA sau prathama zrutajJAnane granthakAra uttarArdhamAM jaNAve che. sarvazAstro sAthe AnA yathAzruta arthane koi virodha nathI evo jenA artha mATe nirNaya thayo che tevA vAkyanA pramANa ane nayanA bodha zUnya artha mAtrano je bodha thAya che e zrutajJAna che. AvuM jJAna karanArA jIvane evA prakArano jJAnAvaraNano layopazama ja hoto nathI ke jethI prastuta vAkyanA pote samajelA arthathI viruddha evA pratyakSa ke anumAna dvArA dRSTapadArtha ke anya zAstravacana dvArA iSTapadArthanI upasthiti thAya. eTale pote samajela artha ene sakalazAstraavirodhI lAge che. A kAraNe ahIM 'sarvazAstrAvirodhinirNatArtha' evuM vizeSaNa vAparyuM che. vaLI AvA kaMika virodhI bhAsatA anya vAkyartha vagere ene upasthita na hovAthI evA jIvane "AvuM kema kahyuM haze?' e rIte "kathaMbhAva' nI AkAMkSAgarbhita hoi ihAmaya evo vAkyartha (padArthAdi 4 mAMnuM bIjuM aMga) paNa thato nathI to pramANa ke naya rU5 bodha to zI rIte thAya? kemake pramANa ane naya to padArtha mAtranA avagraha pachI AvI ihA thavA upara je saMpUrNa ke ekadezIya apAya = nirNaya thAya tadrupa che. mATe "pramANanayavarjita' evuM vizeSaNa joDyuM che. ll10 zruitajJAnanI ja anya vizeSatA dekhADavA granthakAra kahe che...] zruitajJAnanI vizeSatA 10 mAM zlokamAM rahelA paMcamI vibhaphatyanta vAca' zabda sAthe 'utpanna' zabdano anvaya jANavo. ema 13 mAM zlokamAM rahela 'jJAna' zabdano paNa ahIM anvaya jANavo. koThAramAM rahela avinaSTa bIja jevuM A Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezanA-dvAtriMzikA utpannamavinaSTaM ca bIjaM koSThagataM ythaa| parasparavibhinnoktapadArthaviSayaM tu n||11|| utpannamiti / utpannamityatra prAktanapaMcamyantasyAnvayaH, jJAnamiti vyavahitottarazlokasthamatrAnuSajyate / zrutajJAna hoya che. [koThAramAM rahelA avinaSTa bIjamAMthI aMkuro vagerenI prApti thatI nathI, tema chatAM aMkurA vagerenI prAptinI yogyatA rahI hoya che, kemake avinaSTa che, mAtra evI yogya sAmagrI maLavI joie. ema A zrutajJAnamAM cintA-bhAvanA jJAnasaMbaMdhI bodha prApta thatA nathI, tema chatAM mithyA abhinivezathI mukta hoi e bodhanI yogyatA rahI hoya che. mAtra e mATe yogya prajJApaka vagerenI sAmagrI joie. pote jevo artha karyo hoya teno mithyAabhiniveza ja thai jAya to enuM jJAna "zrutajJAna' nathI rahetuM, mithyAjJAna thai jAya che, e vinaSTabIja samAna jANavuM] vaLI A zrutajJAna paraspara je padArtha vibhinna kahyA hoya che tenA viSayanuM hotuM nathI, kemake e saMdeharUpa hoi ajJAna che. Ama ahIM paraspara vibhinnokta padArtha viSayano vyavaccheda karyo che. AnA sthAne keTalAka vidvAno vArthamAtra viSayano vyavaccheda hovo kahe che. teoe A vyavaccheda, padArtha-vAkyArtha-mahAkAvyArtha-audaMparyArtha bodha rUpe thatA eka dIrgha upayogamAM saMkaLAyelA padArtha (padathI vAcyArtha) bodhano na mAnavo joie, kemake zrutajJAnamAM evo bodha hoya che evuM upadezapadamAM kahyuM che. paNa, AvA dIrgha upayogamAM nahIM saMkaLAyela (saMkaLAvavAnI yogyatA paNa nahIM dharAvanAra), vAcyArtha (= padArtha) mAtra viSayanA bodhano ahIM vyavaccheda jANavo. athavA to tyAM svataMtra saMjJAno vyavaccheda ja iSTa che ema mAnavuM jethI koi doSa nathI. Azaya e che ke vyAkhyA vinAnuM kevala sUtra mUka che, mUMgA mANasanI jema te aMgulInirdezAdi sUcana mAtra karI zake che. paNa arthanI thatI vyAkhyA jIbha samAna che. eTale ke vyAkhyA grantha jijJAsuone spaSTa arthabodha karAve che. spaSTa arthabodha mATe Avazyaka vistRta pratipAdana karanAra vAkya samUho e vyAkhyA che, e ja zabdArUDha thayelo artha che. A artha = sUtranI vyAkhyA karanArA vAkya samUho cAra prakAranA che. padArtha, vAkyArtha, mahAvAkSArtha ne edaMparyArtha. zabdo sAMbhaLavA mAtrathI je yathAzruta sAmAnya artha bhAse che tenuM pratipAdaka vacana e padArtha che. jemake "daMtadhvA no khUmAM sarve' A sUtranA yathAzruta arthanuM pratipAdana karanAra (1) "jenAthI koipaNa jIvane pIDA pahoMce evI mana-vacana ke kAyAthI koipaNa pravRtti karavI nahIM' AvuM vyAkhyA vAkya e padArtha che. (2) ATalI vyAkhyA karavA para vyutpanna zrotAne svayaM zaMkA paDe che athavA vyAkhyAtA svayaM te zaMkAne vyakta karatuM vyAkhyA vAkya kahe che - jo koipaNa jIvane pIDA pahoMce evI pravRtti niSiddha che,to zrAvakoe jinamaMdiranuM nirmANa zI rIte karAvI zakAya? (arthAt karAvI zakAya nahIM), kAraNake emAM to ghaNA tra-sthAvara jIvone pIDA pahoMce ja che - AvuM vAkya e ja vAkyartha che. Ane ja "cAlanA' paNa kahe che.(3) A saMdehanuM samAdhAna karavA mATe vyAkhyAtA je kahe te mahAvAkyartha - (pratyavasthAna) che. arthAt "avidhithI jinAlaya vagere karAvavA e doSarUpa che, mATe vidhitatpara banavuM. "daMtadhyA no mUDa bre' vagere vAkyamAM je niSedha che te avidhikRta hiMsAno niSedha che. - saMyamarakSArthe nadI utaravI vagere vihita pravRtti sivAyanI pravRttimAM thatI hiMsAno niSedha che. vaLI A vihita pravRtti vakhate paNa, i pArtha nanne DyiA ... vagere zAstradarzita vidhinA pAlana dvArA, zakya parihAravALI parapIDAno parihAra to karavAno ja hoya che. A rIte A aMzamAM parapIDAparihAra jaNAvanAra sUtra paNa anusarAtuM hovAthI vidhitatpara avazya banavuM joie.' ityAdi vacanaprayogo e mahAvAkyartha che. (4) mahAvAkyartha rUpe samAdhAna ApavA chatAM, zaMkA rahyA kare ke bhale ne jinamaMdiranAM nirmANAdi zrAvako Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA evamagre'pi / avinaSTaM ca yathA koSThagataM vIjaM, parasparavibhinnoktA ye padArthAstadviSayaM tu na tasya saMdeharUpatvAt / yaistu vAcyA ( kyA ) rthamAtraviSayasyAtra vyavaccheda ucyate, tairvizakalitasyaivAyameSTavyaH, na tu mATe, ne locaka2Na-nadI utta2Na vagere sAdhuo mATe vihita hoya, paNa eTalA mAtrathI kAMi emAM thanArI pIDA vagere thoDAM TaLI jAya che? ne jo bIjA jIvone pIDA vagere thAya to anya vepAra vagere pravRttinI jema A pravRttithI paNa AtmAne to nukzAna ja thAya ne? e adharma ja banI jAya ne? AvI koi ja zaMkA na 2he e mATe te te sUtronuM aiparya = tAtparya jaNAvanAra vacana prayoga je karavAmAM Ave ke 'binAjJA dharme sAra' dharmamAM sArabhUta - mahattva dharAvatI koi bAbata hoya to e jinAjJA che.' AvuM vAkya e aidaMparyArtha che. arthAt - koipaNa pravRtti dharmarUpa bane (ane tethI kartavya bane) ke adharmarUpa bane (ane tethI akartavya-niSiddha bane) emAM ahiMsA ke hiMsA e mahattvanuM paribaLa nathI paNa jinAjJA hovI ke na hovI e mahattvanuM paribaLa che. eTale ke jemAM hiMsA thatI hoya te adharma (tyAjya) ane jemAM ahiMsA hoya te dharma (kartavya) evuM rahasya nathI, paNa, jemAM jinAjJA bhaLelI hoya te kartavya (lAbhakartA) ne jemAM jinAjJA bhaLelI na hoya te tyAjya (nukzAna kartA) AvuM rahasya che. AvuM badhuM jaNAvanAra vAkyaprayoga e aidaMparyArtha-tAtparyArtha che. idaM eva paraM (= pradhAna) ke tadeva pa2 (= pradhAnaM) A rIte idaMparaM--tatpara zabda banI tenA parathI aidaMparya-tAtparya zabdo banyA che. vaktAnA abhiprAyamAM je pradhAna (= mukhya) hoya te aidaMparya = tAtparya kahevAya che. tene jaNAvanAra vAkya aidaMparyArtha che. A padArtha-vAkyArtha vagere cAra bhedamAM kramika utpAda rUpa paraspara apekSA hoya che. tethI paraspara sApekSabhAve padArthAdi cAre no bodha udbhave tyAre ja bodha sUtranA paripUrNa bodha rUpa bane che. A paripUrNa arthabodha avayavInI jema eka dIrghaupayoga svarUpa che ne emAM padArthAdi cAre avayavanI jema saMkaLAyelA hoya che. 44 sUtranI vyAkhyA svarUpa A cAra vAkyomAMthI prathama padArthavAkyathI je bodha thAya te zruta-cintA ane bhAvanAjJAna e traNamAMnuM prathama zrutajJAna che. 'jinamaMdiranirmANAdimAM parapIDAparihAra zakya nathI (ne chatAM enuM paNa granthomAM vidhAna to maLe ja che) to jinamaMdiranirmANane kartavya zI rIte mAnavuM? vagere upasthiti vAkyArthabodhakALe hoya che, paNa padArthavAkyathI zrutajJAna thatI vakhate hotI nathI... tethI padArtha vAkyamAM koipaNa zAstravacanano virodha hovAnI kalpanAmAtra paNa hotI nathI. tethI e vAkyane 'sarvazAstraavirodhinirNItArtha' tarIke kahyuM che. 'i AyA' A sUtrano yathAzrutArtha 'eka AtmA che' ATalo bodha thAya e zrutajJAna che. paNa A bodha thatI vakhate 'jo eka ja AtmA hoya to koino paNa mokSa zI rIte saMbhave?' vagere kazuM upasthita hotuM nathI, ne tethI, 'A vAta saMgrahanayanI apekSAe kahI che' vagere samAdhAnarUpa mahAvAkyArtha paNa hoto nathI. Ama, zrutajJAnamAM nayabodha hoto nathI. e ja rIte pramANa bodha paNa hoto nathI. tethI zrutajJAna karAvanAra padArthavAkyane 'pramANanayavarjita' kahyuM che. paNa chatAM, A padArthavAkyathI thatuM zrutajJAna kramazaH vAkyArtha vagereno bodha karAvIne sUtrano paripUrNa arthabodha karAvavAnuM kAraNa banI paNa zake che. mATe ene utpanna ane koSTagata avinaSTa bIja tarIke kahyuM che. 'daMtA no mUbA sabve' A sUtra parathI thato 'koi paNa jIvane pIDA thAya evI pravRtti karavI nahIM' Avo bodha e zrutajJAna che. A sAmAnya arthanI sAthe virodha dharAvanAra,'zrAvake jinamaMdiranuM nirmANa karavuM joie' Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezanA-dvAtriMzikA dIrghakopayogAnusyUtasya padavAkyamahAvAkyaidaMparyArthamUrtikasya, tasyopadezapadaprasiddhatvAditi dhyeyam / yadvA tatra svatantrasaMjJAvyavaccheda eveSyate iti na doSaH / / 11 / / mahAvAkyArthajaM sUkSmayuktyA syaadvaadsNgtm| cintAmayaM visarpi syAttailabindurivAMbhasi / / 12 / / maheti / mahAvAkyArthena = vastvAkAMkSArUpeNa janitaM sUkSmayA = sUkSmavuddhigamyayA yuktyA syAdvAdena = AvA padArtha viSayaka bodha, A zrutajJAnamAM sAthe sAthe bhaLelo hoto nathI. arthAt parapIDA parivAra ane jinamaMdira nirmANa... A be vibhinnokta padArtho che. A banneno bhAsa karAve evuM samUhAlaMbanajJAna svarUpe zrutajJAna thatuM nathI, kemake emAM to parapIDAjanaka pravRttino tyAga ne kartavyatA banne bhAsavAthI e saMdeharUpa banI jAya. eTale "haMtavA..' vagere sutra parathI thatuM zrutajJAna enAthI vibhinnokta jinamaMdira nirmANAdi padArtha viSayaka hotuM nathI. ema jinamaMdira nirmANAdi viSayaka sUtra parathI je zrutajJAna thAya e, enA mATe vibhinnokta je parapIDAparihArAdi padArtha, tadviSayaka hotuM nathI. Ama koipaNa sUtra parathI thanAruM zrutajJAna, svavibhitrokta padArtha viSayaka hotuM nathI, mATe ahIM "parasparamiznopArthaviSayaM tura" ema kahyuM che. eTale ke AvA vibhinna padArtha viSayaka bodha zrutamaya jJAnamAM hoto nathI. anya vidvAno kahe che ke zrutamayajJAnamAM padArtha = padano artha = vAcyArtha mAtra viSayaka bodhano vyavaccheda hoya che. granthakAranuM kahevuM evuM che ke anyavidvAno A je vyavaccheda kare che te vAkyArthIdithI sAva nirapekSapaNe (yogyatA rUpe paNa apekSA nahIM - ane tethI ja pote karelA arthanA abhinivezavALo) chUTochavAyo je vAcyArthabodha thAya che teno kRtamaya jJAnamAM vyavaccheda jANavo joie. paNa dIrgha eka upayoga rUpe thatA padArtha bodha (vAcyArthabodha), vAkyArthabodha, mahAvAkyArthabodha ne aidaMparyArthabodhamAM saMkaLAyelA (ke abhinivezazunya hovAnA kAraNe saMkaLAvAnI yogyatA dharAvanArA) padArthabodhano vyavaccheda mAnavo nahIM. kAraNake Avo bodha zrutamayajJAnamAM hoya che ema upadezapadamAM jaNAvyuM che. athavA to tyAM svataMtraprasiddha saMjJAno ja vyavaccheda mAnavo eTale ke e paNa zrutajJAna svarUpa hovA chatAM, jaina zAstromAM zruta-cintA-bhAvanAmayajJAna evI je saMjJAo che emAMnI "kRtamayajJAna' nI saMjJAno ja-teno vyavahAra na karavArUpe AvA chUTA bodhamAM vyavaccheda mAnavo. tethI koi doSa raheto nathI./11I [cintAmaya jJAnanuM pratipAdana karavA granthakAra kahe che-]. eka abhiprAyanA bodharUpa padArtha para tadviSayaka anya abhiprAyo upasthita thavAthI cAlanA(zaMkA) rUpa vAkyartha thAya che. tathAvidha kSayopazamanA prabhAve enA samAdhAna rUpe anya abhiprAyono paNa jemAM samAveza hoya tevo mahAvAkyartha thAya che. Ama AmAM padArthadaSTa (= padanA artha mAtrathI jJAta) dharma sivAyanA vastunA anyapaNa sarvadharmo Alipta hoya che. [Ama mahAvAkyArtha mATe zabdathI sAkSAt ukta vastusvarUpanI to kharI ja, paNa e sivAyanA vastu svarUpanI paNa AkAMkSA Avazyaka che. eTale ke saMpUrNa vastusvarUpanI AkAMkSA joie. mATe ahIM mahAvAkyarthane vastuAkAMkSArUpa kahela che.] eTale mahAvAkyartha rUpa bodha AkSipta itara sarva dharmAtmaka vastunA pratipAdaka anekAntavAdanI vyutpattivALo hoya che. AvA mahAvAkyArthathI janya temaja sarva pramANa-nayagarbhita avisaMvAdinI sUkSmabuddhigamya yuktionI vicAraNAothI yukta ane saptabhaMgImaya syAdvAdathI saMkaLAyeluM evuM cittAmaya jJAna hoya che je pANImAM telanuM TIpuM jema vistAra pAmavAnA svabhAvavALuM Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 dvAtriMzadvAtriMzikA saptabhaGgyAtmakena saMgataM jJAnamambhasi tailavinduriva visarpi = pravardhamAnaM cintAmayaM syAt / / 12 / / sarvatrAjJApuraskAri jJAnaM syaadbhaavnaamym| azuddhajAtyaratnAbhAsamaM taatpryvRttitH||13|| ___ sarvatreti / sarvatra = mahAvAkyanirNIte'rthe vipakSazaGkAnirAsadAyA'yAjJApuraskAri = bhagavadAjJAprAdhAnyadyotakaM tAtparyavRttito jAyamAnaM jJAnaM bhAvanAmayaM syAt / azuddhajAtyaratnasya = svabhAvata evAnyajIvaratnebhyo'dhikajJAnadIptisvabhAvasya bhavyarUpasyAbhAsamaM = kAntitulyam / ekasya vAkyasya kathaM zrutAdayo hoya che tema [uttarottara jema jema cintana karavAmAM Ave tema tema] vistAra pAmavAvALuM hoya che. sUkSmabuddhigamya vicAraNAothI yukta hovAthI, 'ghaToDati' ATaluM zravaNa thavA para tarata vicAra Ave che ke "ghaDo che to zuM sarvathA che? para svarUpe paNa e vidyamAna che?" vagere..ne tarata svakSayopazamanA prabhAve "ghaDo svasvarUpe sat che - parasvarUpe asat che...vagere...' khyAla Ave che. eTale ke "yAdasyava'.. "syAtrAsyava...' vagere svarUpa saptabhaMgI enA bodhamAM skure che. siptabhaMgInA eka eka bhaMga syAt pada lAMchita hovAthI ahIM "syAdvAda' | vivaraNa tarIke "saptabhaMgyAtmaka" kahela che. tethI mahAvAkyarthajanya cittA jJAna saptabhaMgImaya syAdvAdathI yukta hoya che ema ahIM jaNAvyuM che./12/ hive trIjA bhAvanAmaya jJAnanuM pratipAdana karavA granthakAra kahe che-]. mahAvAkyathI je arthano jevo nirNaya thAya che tenAthI bhinna vivakSA haze to? tevI viparIta arthanI zaMkAnuM daDha nirAkaraNa karavA mATe, "bhagavAnanI AjJA ja sarvatra mukhya che' evuM jinAjJAnA prAdhAnyanuM sUcaka temaja tAtparyavRttine viSaya karanAruM jJAna e bhAvanAmayajJAna jANavuM. (jemake, mahAvAkyArthathI bodhamAM nirNaya thayo ke nahiM@A sarva matani...' evA vAkyathI avidhikata hiMsAno ja niSedha che,jinamaMdira vagere saMbaMdhI vidhihiMsA jinopadiSTa hovAthI e, niSedhano viSaya nathI. AnA para paNa jo koine zaMkA thAya ke "bhale ne jinabhavana vagere saMbaMdhI e hiMsA jinopadiSTa hoya, paNa eTalA mAtrathI emAM maratA jIvonI pIDA thoDI dUra thai jAya che? mATe e hiMsAthI paNa adharma thato haze to?' AvI zaMkAnuM nirmaLa umUlana karavA mATe "koipaNa anuSThAna dharmarUpa bane che ke adharmarUpa emAM jinAjJA ja mukhya AdhAra che. AvA tAtparyane viSaya karanAruM jJAna e bhAvanAjJAna che. jinabhavana vagere paNa, emAM dravyahiMsA hovA chatAM jinAjJA rahI hovAthI dharmarUpa ja che.] jema azuddha evA paNa jAtyaratnanI tathAsvabhAve ja anya ratno karatAM adhika dIpti hoya che tema zeSa jIvaratno karatAM svabhAve ja adhika dIptisvabhAvavALA bhavyajIvanI kAtti samAna A bhAvanAjJAna hoya che. (eTale ke A jJAna anyajJAno karatAM adhika prakAza phelAvanAruM hoya che. A jJAnathI jaNAya che ke jJAna ane jJAnapUrvakanI kriyA ja zIgha mokSadAyaka bane che.] eka ja vAkyanA zrutajJAna, cittAjJAna vagere vyApAro zI rIte thAya? evI jo naiyAyika zaMkA kare to ene evo javAba Apavo ke jema tamArA mate savikalpaka jJAnanI utpatti mATe indriyanA saMnikarSa vagere vyApAro thAya che tema prastutamAM samajavuM. naiyAyikanI prakriyA AvI che - "mAM ghaTa evuM savikalpa jJAna ke jemAM ghaTatva vizeSaNa che ane ayaM (ghaDo)vizeSya che, te utpanna thavA mATe pUrvekSaNe ghaTatva ane ghaTanuM vizeSaNa-vizeSyabhAvazUnya evuM nirvikalpaka pratyakSa thavuM joie. A nirvikalpaka pratyakSa thavA mATe AMkhano ghaTa sAthe svasaMyuktatva (= saMyoga) sannikarSa ane ghaTava sAthe svasaMyuktasamavAya sagnikarma naiyAyike Avazyaka mAnelo che. Ama eka ja indriyanA jema saMyoga, svasaMyuktasamavAya... ema judA Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezanA- dvAtriMzikA vyApArAH ? iti parapratyavasthAne tu yathendriyasya tava savikalpake jananIye sannikarSAdaya ityuttrmdhikmupdeshrahasthe vivitamasmAbhiH ||9rU || Adye'viruddhArthatayA manAk syAddarzanagrahaH / dvitIye buddhimAdhyasthyacintAyogAtkadApi na / / 14 / / 47 Adyaiti / Adye = zrutamaye jJAne sati manAk = ISadaviruddhArthatayA svAbhimatasya darzanagraho bhavati 'asmadIyaM darzanaM zobhanaM nAnyad' ityevaMrUpaH / dvitIye = cintAmaye jJAne sati vuddhernayapramANAdhigamarUpAyA mAdhyasthyena svaparataMtroktasya nyAyabalAyAtasyArthasya samarthanasAmarthyAvizeSarUpeNa cintAyogAt kadApi na syAddarzanagrahaH / ata evAnyatrApyavisaMvAdino'rthasya dRSTivAdamUlakatvAttannirAkaraNe dRSTivAdasyaiva tattvato judA sannikarSa (= indriyanA vyApA2) tame mAnelA che ema prastutamAM eka ja vAkyanA zrutajJAna vagere vyApAro samajavA. athavA, eka ja indriyanA, viSaya sAthe sannikarSa-- mana sAthe saMyoga vagere thAya che ema prastutamAM jANavuM. A padArtha vagere saMbaMdhI vizeSa vicAraNA ame upadezarahasyagranthamAM karI che.13|| [zrutajJAnAdinuM phaLa] [A zrutajJAna vagerenI vidyamAnatamAM zuM thAya che te granthakAra jaNAve che-] jene Adya = zrutamayajJAna thAya che tene svaabhimata arthathI viruddha koi arthanI upasthiti na hovAthI pote samajelo artha ja sarvathA aviruddhapaNe satya lAge che. tethI potAnI e mAnyatA rUpa darzanano ene 'amAruM darzana suMdara che, anya nahIM' ityAdi rUpa kaMika Agraha baMdhAya che. [A Agraha paNa yogyaprajJApanAthI dUra thAya evo hoya che mATe 'kaMika' ema kahyuM che. jo e dUra thAya evo na 2he to mithyA abhinivezarUpa banavAthI zrutajJAna na rahetAM mithyAjJAna banI jAya. eTale, bauddhadarzana vageremAM 2helA paNa koi sAdhakane mAtra padArthonA kSaNikatva vagerenI sUcaka vAto ja sAMbhaLI hovAthI, ane (kathaMci) nityatvasUcaka vagere vAto sAMbhaLI na hovAthI padArthone anitya vagere mAnavAnI mAnyatA ghaDAi hovA mAtrathI e gADha mithyAtvI ja hovAno bedhaDaka nirNaya karI zakAya nahIM. zAstromAM paNa, guraniyoganA kAraNe kyAreka viparIta zraddhA paNa hovI samyaktvIne kahI che. A jIvone vastunA vivakSita aMzane jaNAvanAra vacano maLyA hovAthI e bAbatanuM zrutamaya jJAna hoya che, anyanayAbhipreta aMzane jaNAvanAra (vibhinnokta) vacano maLyA na hovAthI e aMge vAkyArtha paNa thayo nathI hoto. chatAM abhiniveza na hovAthI prajJApanIyatA hovAnA kAraNe mArgAnusArIpaNuM vagere saMbhavita hoya che ema lAge che. paNa dRSTirAganA saMskAravazAt svadarzanano Agraha baMdhAi javo ane mAnyatA abhinivezamAM palaTAi javI e ghaNuM kharuM zakya hovAthI moTe bhAge to e mithyAjJAna rUpa ja banI jatuM hoya che e jANavuM.] jene bIjuM cintAmaya jJAna thAya che enI naya ane pramANanA bodha rUpa buddhi, sva5radarzanamAM kahela nyAyapUrNa bAbatanuM samAna rIte samarthana karavAnA sAmarthyarUpa mAdhyasthyathI pavitrita thai hoya che. A mAdhyasthyanA prabhAve te te darzanokta vAtonI yathAsthAna niyoga ka2vAnI cintA pravartavAthI koi eka darzanano kadAgraha pakaDAto nathI.] [paNa dareka darzananI yogya bAbatano svIkAra hoya che.] mATe ja jaina darzanano paNa evo kAgraha pakaDAyo hoto nathI ke 'sAcI ane sArI vAto amArA jaina darzanamAM ja kahI che, anya darzanonI to badhI vAto asuMdara ja che...ityAdi' AnA kAraNe ja anya darzanamAM paNa je akaraNaniyama vagere Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 nirAkaraNamiti vyaktamupadezapade / / 14 / / sarvatraiva hitA vRttiH samApattyA'nurUpayA / jJAne saMjIvinIcArajJAtena carame smRtA / / 15 / / dvAtriMzadvAtriMzikA sarvatreti / sarvatraiva bhavyasamudAye hitA = hitakAriNI vRttiH = pravRttiH samApattyA = - sarvAnugrahapariNatyASnurUpayA = ucitayA saMjIvinIcArajJAtena carame jJAne bhAvanAmaye smRtA / atrAyaM bhAvArtho vRddhairupadizyateyathA kila kayAcit striyA kRtrimagavIkRtasya svapatyurvaTavRkSAdhaHsthitayA vidyAdharIvacanenopalabdhasvabhAvalAbhopAyabhAvaM saMjIvinIsadbhAvaM tatra viziSyAjAnAnayA tatpradezavartinI sarveva cAristasya cAritA'nuSaMgataH saMjIvinyupabhogAcca sa puruSaH saMvRtta iti / evaM sarvatraiva kRpAparaM bhAvanAjJAnaM bhavati, hitaM tu yogyatAniyatasaM avisaMvAdI vAta kahI hoya che tene dRSTivAdamUlaka samajI, te sArI vAtano 'A to phalANAe kahI che, mATe e sArI hoya ja nahi' ityAdirUpe tiraskAra karavAmAM dRSTivAdano ja tiraskAra thAya che evuM upadezapadagranthamA spaSTarUpe jaNAvyuM che. [juo upadezapada gAthA 693/694. tyAM kahyuM che ke anyadarzanamAM je vAta arthathI samAna hoya yA sAnvartha zabdothI paNa samAna hoya tenA aMge pradveSa rAkhavo e moha che, jinamatasthita sAdhu-zrAvako mATe to e vizeSa karIne moharUpa che. dvAdazAMgIne sarvapravAdonuM mULa kahI che. mATe e ratnAkara samAna che. tethI anya zAstromAM paNa je kAMi suMdara vAto maLe te badhIno dvAdazAMgImAM samavatAra karavo. mATe vyAsakapila vagere praNIta yogazAstromAM je akaraNaniyama vagere suMdara vAto Ave che te badhI jinAgamasamudramAMthI ja labdhasvarUpa jANavI. eTale tenI avajJA karavAmAM zrI jinAvajJA thatI hovAthI koi kalyANaprApti thatI nathI.]||14|| [bhAvanAmayajJAnanI vidyamAnatAmAM zuM thAya che e jaNAvavA granthakAra kahe che--] carama bhAvanAmaya jJAnanI hAjarImAM, ucita evI sarvajIvo para anugraha karavAnI pariNati rUpa samApattinA prabhAve, sarva bhavyajIvonA samudAyanI hitakara pravRtti cArisaMjIvinIcAra nyAye pravarte che. 'svasiddhAnta sarvadarzanonA samUha rUpa che' AvI buddhinI thayelI vyutpattinA prabhAve anyadarzanamAM 2hela jIvo para paNa anugraha karavAnI pariNati UbhI thAya che, [e jIvo para 'harIpha' vagerepaNAMno bhAva Ubho thato nathI.] cArisaMjIvinIcAra dRSTAnta aMge vRddha puruSo Avo bhAvArtha jaNAve che - koi strIe svapatine vaza ka2vA mATe koi parivrAjikAe upadiSTa upAya ajamAvyo ane teno pati baLada banI gayo. pachI to ghaNuM duHkha thayuM. roja baLadane cAro carAvavA lai jAya che. ekavAra pote vaDalAnI nIce beThI hatI. tyAre tyAM AvelI paraspara vAta karatI vidyAdharI pAsethI eTaluM sAMbhaLavA maLyuM ke A ja vaDa nIce saMjIvanI nAmanI je auSadhi che te carAvavAmAM Ave to A kRtrima baLada pAcho svAbhAvika manuSyarUpane pAme. paNa kai auSadhi saMjIvanI che? e vizeSa rIte na jANanAra te strIe svapatine vaDa nIcenI badhI auSadhio kramazaH carAvI. emAM bhegI bhegI saMjIvanI auSadhi paNa jevI ca2vAmAM AvI gai ke turaMta e baLada punaH manuSya banI gayo. Ama jema e strInI te puruSa baLadanuM hita karavAnI buddhi hatI (ane e mujaba hitakara pravRtti hatI) tema bhAvanAjJAnavALA mahAnubhAvane sarvajIvo para hitakara buddhi hoya che, ane tadanurUpa hitakara pravRtti hoya che. enAthI potapotAnI yogyatAne anusarIne te te jIvonuM hita thAya che.||15| A bhAvanAjJAnanA ja phaLanI jaM atthao abhiNNaM aNNatthA saddao vi taha ceva / tammi paoso moho visesao jiNamayaThiyANaM / / 693 / / savvappavAyamUlaM duvAlasaMgaM jao samakkhAyaM / rayaNAgaratullaM khalu to savvaM suMdaraM taMmi / / 694 / / Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 dezanA-dvAtriMzikA bhavamiti / / 15 / / etasyaiva phalamabhiSTautietenaivopavAsAdevaiyAvRtyAdighAtinaH / nityatvamekabhaktAderjAnanti balavattayA / / 16 / / __eteneti| etenaiva = bhAvanAjJAnenaivopavAsAdevaiyAvRtyAdibalavadguNaghAtinaH sakAzAt valavattayA nityatvaM = sArvadikatvaM 'aho NiccaM tavo kamma' (dazavaikAlikasUtra 6/62) ityAdyAgamaprasiddhamekabhaktAderjAnanti = nizcinvanti upadezapadAdikartAraH / anyathA hi yathA zrutArthamAtragrAhyekabhaktApekSayopavAsAdereva valavattvazravaNAtpUrvAparavirodhodbhAvanenaiva mriyeteti bhAvaH / vistarastUpadezarahasye / / 16 / / stuti karatA granthakAra kahe che [bhAvanAjJAnano prabhAva) upadezapada mahAgraMthanA kartA zrIharibhadrasUri mahArAjA vageree A bhAvanAjJAnanA baLe ja evo nizcaya karyo che ke vaiyAvacca vagere rUpa adhika baLavAna guNane haNanArA upavAsa vagere karatAM "ekAzana' e karmanirjarA vagere rUpa lAbha mATe adhika baLavAnuM sAdhana hoi nityakartavya che. ekAzananuM A nityakartavyatva prado viM tavo' ityAdi AgamamAM prasiddha che. Azaya e che ke ekabAju zrI dazavaikAlikasUtra (9-62) mAM kahyuM che ke "sarva zrI tIrthaMkaradevoe nitya taponuSThAna kahyuM che. lajjA eTale saMyama, lajjAsama = saMyamane avirodhI, vRtti = deha pAlana, saMyamane avirodhIpaNe dehapAlana thai zake e rIte eka TaMka bhojana (ekAzana) karavAnI anujJA che. "aho' zabdathI A bAbatanI prazaMsA sUcita thAya che. bIjI bAju "ekAzana karatAM upavAsathI vadhu prabaLa karmanirjarA thAya che" ityAdi vAto zAstraprasiddha che. eTale bhAvanAjJAna jo na hoya to A vAtomAM pUrvAparavirodhanuM ulkAvana karIne ja alpajJa to kiMkartavyamUDhatA yA azraddhA vagerethI haNAi jAya. kintu zrIharibhadrasUri mahArAjA vageree A bhAvanAjJAnanA mAhAtmathI evo nizcaya karI Apyo che ke "nitya ekAzanano tyAga karIne karavAmAM Avato upavAsa paNa prAyaH sAro nathI, kAraNake ekAzana nitya kartavya che jyAre upavAsane naimittika kahyo che. parvatithi vagere kAraNe ja upavAsa karavAnuM vidhAna hovAthI 'pado ziDyuM tosUtramAM paNa A pramANe je kahyuM che te svIkAravuM joie. tAtparya e che ke zAstrokta kAraNo vinA paNa, nitya ekAzananI upekSA karIne upavAsa karavAmAM Ave to sUtraporisi vagere bIjA pracura. nirjarAjanaka AcAro sIdAvAnI saMbhAvanA rahe che. eTale kahyuM che ke upavAsa naimittika che ane ekAzana nitya karma che. A mATenI vistRta vicAraNA upadezarahasya (zloka 107-108)mAM che. Ama je zAstravacano aMge bhAvanAjJAnazUnya vyaktine virodhanI AzaMkA vagere dvArA nukzAna saMbhavita che e ja zAstravacano zrIharibhadrasUri mahArAja vagerene atyaMta aviruddha-sughaTa lAge che e bhAvanAjJAnano prabhAva che. mATe dareka Atmahitecchue bhAvanAjJAna sudhI pahoMcavAno prayatna karavo joie, jethI pachI kyAreya zAstravacanomAM virodhanI AzaMkA na rahe. Avo A zlokano sUcitArtha jANavoliphA* 1 aho niccaM tavokammaM savvavuddhehiM vnni| jAva lajjAsamA vittI egabhattaM ca bhoaNaM / / 2 bhAvanAjJAna zunya vyakti mATe granthakAre je bhaya vyakta karyo che ke pUrvApara virodhanA udubhAvana dvArA bicAro mAryo ja jAya!te kharekhara! keTalo badho vAstavika bhAse che. vartamAnamAM paNa, kahevAtA vidvAno bhAvanAjJAnano sparza pAmyA na hovAthI mAtra padArthajJAnamAM aTavAi jaine kevA muMjhAya che te kyAM ajJAta che? jemake "dharma mokSa mATe ja karavo joie' AvA matalabanA zAstravacana parathI bhAvanAmayajJAna sudhI na pahoMcanAra- ne Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 dvAtriMzadvAtriMzikA vinaitannUnamajJeSu dharmadhIrapi na shriye| gRhItaglAnabhaiSajyapradAnAbhigraheSviva / / 17 / / vineti / etad = bhAvanAjJAnaM vinA nUnaM = nizcitaM dharmadhIrapi = dharmavuddhirapi na zriye = cAritralakSmyai prabhavati / gRhIto glAnabhaiSajyapradAnasyAbhigraho 'glAnAya mayA bhaiSajyaM dAtavyami'tyevaMrUpo yaistaiSvivAjJeSu = pUrvAparAnusaMdhAnavikaleSu / / 17 / / / kalyANa mATe bhAvanAjJAnanI AvazyakatA para bhAra mUkavA granthakAra kahe che.] ajJanI dharmabuddhi paNa asuMdara]. A bhAvanAjJAna vinA to pUrvApara anusaMdhAnazUnya annajIvamAM rahelI dharmabuddhi paNa cAritralakSmI = guNasthAnaprApti mATe samartha thatI nathI e vAta nizcita che. Azaya e che ke "A anuSThAna karavAthI mAre cAritrapAlana vagere rU5 dharma thaze AvI dharmabuddhithI karavAmAM Avela anuSThAna paNa bhAvanAjJAna vinA dharma rUpa banI zakatuM nathI. [upadezamAlA (414)mAM paNa kahyuM che ke "alpajJAnI jIva ati duSkara tapa vagere kare to paNa kleza pAme che, kAraNake suMdarabuddhithI kareluM tenuM ghaNuM paNa anuSThAna suMdara banatuM nathI] uttarArdhamAM A ja bAbatanuM dRSTAnta Ape che- eka nagaramAM saparivAra AcArya mahArAja comAsu padhAryA. eka ajJa bhAvuke pratijJA karI ke "mAre glAna sAdhune auSadha ApavuM." Avo abhigraha levAnI dharmabuddhi paNa AvA ajJa mAtra padArthajJAnano jJAtA banelo- kahevAto vidvAna ATalo bodha karI le che ke "dharmanuM prayojana mokSa ja hovuM joie'. paNa pachI, jyAre 'arthazAmamittAdhirr gharSa vi titavyam' AvuM zAstravacana enI sAme upasthita thAya che tyAre, e bhAvanAmaya jJAnane pAmelo na hovAthI ATalo saraLa viSayavibhAga karI zakato nathI ke dharmanuM prayojana batADavAnA adhikAramAM temaja Azayazuddhi aMgenA adhikAramAM "dharma mokSa mATe ja karavo joie' evuM vidhAna AveluM che jyAre, "artha-kAma mATe zuM karavuM?" evI jijJAsAnA adhikAramAM eno niravagha upAya darzAvavA mATe temaja pApakriyAomAMthI jIvane bahAra kADhI vadhu ne vadhu dharmakriyAo tarapha vALavAnA abhiprAyathI 'artha-kAmanA icchuke paNa dharma ja karavo joie' ityAdi vidhAna AveluM che, mATe AmAM koi vAstavika virodha nathI, bhAvanAjJAnathI dUra rahyA hovAnA kAraNe AvuM samAdhAna zodhI-samajI zakatA na hovAthI, zAstravacanomAM kevAkevA managhaData-pUrvApara viruddha- jinAjJAne pratikULa arthaghaTano karavA paDe che e jANavA mATe joi lyo dharmasvarUpadarzana pustaka- tenI prastAvanArUpe lakhAyela tattvAvalokanane emAM karAyelAM nirUpaNonI zAstrAnusArI tarkasaMgata samIkSA mATe joi lyo -- tatvAvalokanasamIkSA. padArthajJAnamAM ja chabachabiyA karyA karavAthI kevo maro thAya che! 'artha-kAmanA abhilASIe paNa dharmamAM ja udyama karavo joie' AvuM spaSTa vidhAna maLatuM hovA chatAM, "artha-kAmanI icchA che? to dharma to na ja karAya' dharma karazo to DUbI jazo...' vagere ghoMghATa karavo paDe che! ne "dharma mokSa mATe ja karAya' evA vacananA eka abhiprAyane pakaDanArA abhinivezamAM taNAi javuM paDe che! A kahevAtA vidvAnone pUchavuM joie ke - je granthamAM "artha-kAmanA abhilASIe paNa dharmamAM ja udyama karavo joie' evuM vidhAna che e granthanA racayitA prakAranA dilamAM zuM rahyuM che? arthakAmanA abhilASIe dharma na ja karavo joie e ke dharma ja karavo joie e? emanA dilamAM jo evuM rahyuM hoya ke arthakAmanA abhilASIe dharma to na ja karAya', to 'artha-kAmanA abhilASIe paNa dharma ja karavo joie' evuM te zI rIte kahI zake? dilamAM beThuM hoya ke "dharma na ja karAya'... ne chatAM bahAra ema bole ke "dharma ja karavo joie to to emanuM AptapaNuM ja kyAM rahe? paNa, teo paNa Apta to che ja. mATe mAnavuM joie ke "artha-kAmanA abhilASIe paNa dharma ja karavo joie' evuM ja granthakAranA dilamAM raheluM che ne tethI A ja vAta zAstrasiddha che. bhAvanAjJAna keLavIne yogya viSaya vibhAga karI ApanArA mahAtmAonAM caraNomAM vaMdana karIe.. ane bhAvanAjJAna sudhI nahIM pahoMcelA-zruta (padArtha) jJAnamAM ja abhinivezavALA banI sva-parane bhAre nukzAna pahoMcADI rahelA kahevAtA vidvAnonI bhAvakaruNA ciMtavIe ke paramakRpALu paramAtmA teone paNa bhAvanA jJAna sudhI pahoMcADe.. astu * appAgamo kilissai jaivi karei aidukkaraM tu tavaM / suMdarabuddhIi kayaM bahuyaMpi na suMdaraM hoi|| Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezanA-dvAtriMzikA teSAM tathAvidhA'prAptau svaadhnytvvibhaavinaam| cittaM hi tattvataH saadhuglaanbhaavaabhisndhimt||18||. teSAmiti / teSAM = gRhItoktAbhigrahANAM tathAvidhasya = glAnasyAprAptau svAdhanyatvavibhAvinAM 'aho'hamadhanyo na siddhaM me vAJchitami' tyevamAlocanaparANAM cittaM hi yatastattvato'bhigrahaviSayAprAptau zokagamanalakSaNAdbhAvAtsAdhUnAM glAnabhAve'bhisandhimad = abhiprAyAnvitaM bhvti| bhAvanAnvitazca naivaM pratijAnIte / yataH parairapyevamiSyate, yadAha tArAvAptau rAmaM prati sugrIvaH-[aSTaka 21/6] aMgeSveva jarAM(?rA) yAtu yattvayopakRtaM mama / naraH pratyupakArAya vipatsu labhate phalam / iti / / evaM dAnadIkSAdikamapi bhAvanAM vinA sthUlavuddhyA na zriye, kiMtvanarthakRdeva, yaduktamaSTake [21-7]jIvone dharma mATe banatI nathI.17I. Ai ja bAbatane spaSTa karavA granthakAra kahe che-] glAnane auSadha ApavAno abhigraha lenAra te ajJa jIvo tathAvidha glAna sAdhu na maLavAthI jAtane adhanya mAne che ke huM adhanya chuM ke je mAruM icchita saphaLa na thayuM.' AvuM vicAranArA teonuM citta, jenAthI abhigrahanI saphaLatA thAya tevo viSaya na maLavAthI zokAtura banatuM hovAthI jaNAya che ke e garbhita rIte "sAdhu mahArAja bimAra paDyA hota to sAruM' evA abhiprAyavALuM che. [sAdhu bimAra paDe to ja teonuM icchita siddha thAya tema che. eTale A vAta spaSTa che. mATe dharmabuddhithI ajJa jIve karelo Avo abhigraha paNa dharma (karma nirjarA) mATe thato nathI. eTale bhAvanAjJAnayukta jIva AvI pratijJA karato nathI. A vAta enA parathI jaNAya che ke vAlmIki vagere anyadharmIo paNa AvuM ja mAne che. sugrIve rAmacandrajInI sahAyathI tArArANInI punaHprApti thai enA para rAmacandrajIne kahyuM ke tame A je mArA para upakAra karyo che enA para huM icchA karuM chuM ke mArA zarIramAM ja vRddhatva AvI jAva. kemake jo evuM ghaDapaNa nahIM Ave to mane paNa tamArA para Avo pratyupakAra karavAnI bhAvanA thaze je tame vipattimAM mUkAva to ja saphaLa bane. eTale ke jo vRddhatva na Ave to mane pratyupakAra karavAnI icchA thaze. ke je icchAnI saphaLatA mATe tamAre vipattimAM phasAvuM paDe. tethI emAM to uparathI upakArI para vipatti ja icchavAnI hoi bahetara che ke mArA aMgomAM ja ghaDapaNa AvI jAya. A ja rIte bhAvanAjJAna vinA mAtra sthalabuddhithI apAtA dAna-dIkSA vagere paNa hitakara banatA nathI. kintu anartha karanArA ja bane che e jANavuM. 21 mAM dharmasUkSmabuddhyAzrayaNaaSTakamAM (21/7) kahyuM che ke "glAnane auSadha ApavAno abhigraha dharmabuddhithI karavA chatAM buddhidoSanA kAraNe jema dharmanA vyAghAta mATe thAya che ema viruddha dAna vagere karavAmAM temaja zAstroktanyAyabAdhita pravajyA ApavA vageremAM hInottamagatinA kAraNe haMmezA dharmavyAghAta ja thAya che. jIvopaghAta nA hetubhUta hoi zAstraniSiddha evuM sAdhu mATe AdhAkarma dravya ke anya mATe mAMsa vagere dravya e viruddha dravya, ane sadoSa hovAnA kAraNe zAstraniSiddha pAtra e viruddha pAtra. viruddhadravyanuM dAna ke viruddha pAtrane apAtuM dAna e viruddhadAna, zAstraniSiddha hovAnA kAraNe "hIna' evA paNa deya dravya ke pAtrane 'uttama" tarIke jovA e hInottamagati. bhAvanAjJAnazanya skUlabuddhivALo ajJa evuM vicAre che ke "A bicAro bhUkhathI herAna herAna thai rahyo che to lAva zikAra karI mAMsa ApI enuM duHkha dUra karuM' ityAdi - AvuM vicArI mAMsadAna kare. ema bhikSAnA doSono jANakAra paNa, tevA kAraNa vizeSa vinA ja, sAdhumahArAjanI bhakti thaze ema vicArI AdhAkarmanuM dAna Ape. A badhuM viruddhadAna che, emAM dharmano vyAghAta ja thAya che. ema dIkSA ApavA mATe yogya mumukSunA zAstramAM je je guNo kahyA che tenAthI zunya koi jIva dIkSA levA mATe Avyo, to ayogya Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 dvAtriMzadvAtriMzikA evaM viruddhadAnAdau hInottamagatte sadA / pravrajyAdividhAne ca zAstroktanyAyavAdhite / / iti / / 18 / / itthaM ca zrAvanaiva sarvakriyAjIvAturiti nigamayatitasmAdbhAvanayA bhAvyaM zAstratattvaM vinA'param / paralokavidhau mAnaM balavannAtra dRshyte||19|| tasmAditi / paralokavidhau = dharmakriyAyAM mAnaM = pramANaM valavad = anyAnupajIvi / / 19 / / bAhyakriyApradhAnaiva deyA bAlasya deshnaa| sevanIyastadAcAro yathA'sau svaasthymshnute||20|| vAyeti spaSTa ra0 || samyagloco dharA zayyA tapazcitraM priisshaaH| alpopadhitvamityAdi bAhyaM bAlasya kthyte||21|| smygiti| AdinA'nupAnatkatvaM, rajanyAM praharadvayaM svApaH, mahatI piMDavizuddhiH, dravyAdyabhigrahAH, jANavA chatAM, jyAM sudhI pALaze tyAM sudhI cha javanikAyanI dayA to karaze ityAdi sthaLabuddhithI vicArI dIkSA Ape to emAM paNa dharmavyAghAta jANavo. ema "gacchavAsamAM ghaNA doSa saMbhave che' evuM vicArI niraticAra saMyama pAlananI buddhithI je agItArtha ekAkI bane che tenuM te AcaraNa paNa dharmavyAghAta mATe thAya che. A badhAthI nizcita thAya che ke bhAvanAjJAna vinA dharmabuddhi paNa hitakara banatI nathI./18 Ama bhAvanAjJAna ja sarvaanuSThAnono prANa che evuM nigamana karatA granthakAra kahe che Ama, bhAvanAjJAna vinAnI dharmabuddhithI kareluM dharmAnuSThAna paNa adharma rUpa bane che, tenAthI jaNAya che ke paraloka saMbaMdhI vidhi rUpa dharmakriyA aMge (e vAstavamAM dharmakriyArUpa che ke nahIM e jANavA mATe) bhAvanAjJAnathI bhAvita karela zAstratattva sivAya bIjuM koi baLavAnuM pramANa dekhAtuM nathI. eTale ke evuM zAstratattva ja anya para AdhAra rAkhyA vinA pramANabhUta bane che. tAtparya e che ke paraloka mATe... yAvatuM paraloka mATe hitakara bane evI icchAthI je kAMi anuSThAna karAya te badhuM bhAvanAjJAnathI bhAvita karela zAstratattvanA AdhAre karavuM, mAtra svakalpanA nirmita tanA ke zrutajJAnanA AdhAre nahIM./1 [Ama bALa vagerenuM lakSaNa kahyuM. have bALajIvane kevI dezanA ApavI te granthakAra jaNAve che]. - biALAdine ApavAnI dezanA jemAM bAhyakriyAnuM prAdhAnya jaLavAi rahyuM hoya evI ja dezanA bALajIvone ApavI. temaja emAM je bAhyakriyArUpa AcAranuM varNana AvatuM hoya te badhA AcAranuM tenI samakSa pAlana karavuM jethI e bALajIva svAdhdha pAme. jo e AcAranuM tenI samakSa pAlana karavAmAM na Ave to tene e upadezamAM vaitavyanI zaMkA paDavAthI mithyAtva rUpa roganI vRddhi thAya che. eTale A rIte e rogI na bane ane kriyAmArgamAM zraddhA rUpa temaja dharma pratye Azcarya prerita ahobhAva rUpa svAcya pAme e mATe enI samakSa AcArapAlana karavuM.20. [e ja bAhyakriyAone jaNAvatA granthakAra kahe che] loca, bhUmizayana, aneka prakArano tapa,bAvIza parISaha, alpaupadhi rAkhavI, pagarakhAM na paheravAM, rAtre mAtra be praharanI ja alpanidrA, viziSTa kALajIpUrvaka sUkSmatAvALI (sAmAne ahobhAva pedA karI de evI Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezanA-dvAtriMzikA 53 vikRtityAgaH, ekasikthAdipAraNakaM, aniyatavihArakalpaH, nityaM kAyotsargazcetyAdikaM grAhyam / / 21 / / madhyamasya punarvAcyaM vRttaM yatsAdhusaMgatam / samyagIryAsamityAdi trikoTI zuddhabhojanam / / 22 / / madhyamasyeti / AdinA'nyapravacanamAtRgrahaH / tisraH koTyo rAgadveSamoharUpAH kRtakAritAnumitabhedena hananapacanakrayarUpA vA / / 22 / / vayaHkrameNAdhyayanazravaNadhyAnasaMgatiH / sadAzayenAnugataM pArataMtryaM gurorapi / / 23 / / vaya iti / kramo'tra prathame vayasyadhyayanaM dvitIye'rthazravaNaM tRtIye ca dhyAnena bhAvanamityevaMrUpaH / sadAzayaH 'saMsArakSaya,turguruyami'ti ruzatapariAmaH IIRrU|| mahAn) piMDavizuddhi, dravya-kSetra-kALa-bhAva saMbaMdhI vividha abhigraho,vigai tyAga, jemAM eka vagere dhAnyano ja upayoga hoya tevuM pAraNuM, aniyata-vihArakalpa, haMmeza kAyotsarga karavo vagere rUpa bAhya AcAra, jenAthI 'bALa' zrotAnuM AcAradharma para AkarSaNa thAya e rIte samyak prakAre kahevo. [pUrvanA zlokamAM kahI gayA che ke A badhA AcAronuM bALajIvo samakSa barAbara AcaraNa karavuM jethI e svAsthya pAme. eTale tathAvidha paristhitivazAt A vicitra tapa, anutpAnakatva, piMDavizuddhi vageremAMnA paNa je AcAronuM pAlana thatuM na hoya tenuM varNana na ka2vuM. eTale je gAmaDA vageremAM gocarInI vyavasthA thatI hoya tyAM lokone 'amArA mATe banAveluM paNa ame laie nahIM' vagere vAta karavI na joie.]I||21|| [madhyamakakSAnA zrotAne kevI dezanA ApavI te granthakAra jaNAve che-] madhyamakakSAnA jIvane iryAsamiti vagere aSTa pravacana mAtAnA pAlanavALuM, rAga-dveSa-moha rUpa ke ka2NakarAvaNa-anumodanarUpa ke jIvaghAta ka2vo-rAMdhavuM-kharIdavuM rUpa traNakoTithI zuddha bhojananA AcAravALuM evuM sAdhunuM savRtta bhAvapUrvaka varNavavuM. bALajIva pAse jevI piMDavizuddhi varNavavAmAM Ave enA karatAM paNa vadhu sUkSmatApUrvaka madhyamajIvo pAse varNavavI.||22||[Ane ja aMge granthakAra anya vAto kahe che--] prathama vayamAM adhyayana karavuM, bIjI vayamAM arthazravaNa ka2vuM ane trIjI uMmaramAM dhyAnathI AtmAne bhAvita ka2vo. AvA prakAranA vayanA krame adhyayana, zravaNa ane dhyAna yukta savRtta kahevuM. [ahIM adhyayana eTale mukhyatayA sUtra gokhavAnI vAta jANavI. bAlyavayamAM yAdadAsta tIvra hoya che ne samajazakti ochI, mATe e uMmare adhyayana karavAnuM kahyuM. uMmara vadhatAM samajazakti vadhatI jAya che ne sAmAnyatayA smaraNazakti ghaTatI jAya che. mATe e uMmare artha zravaNa ka2vAnuM kahyuM. jema jema uMmara vadhatI jAya che tema tema aneka anubhavo thatA jAya che- taDakA-chAyAmAMthI vAraMvAra pasAra thavAnuM banatuM rahe che. tethI prAraMbhakALe sAmAnya prasaMga paNa manamAM jevA saMkalpa-vikalponA tophAna macAvato tevA tophAna pAchalI uMma2mAM vizeSa prasaMgo paNa macAvI na zake evI mAnasika keLavaNI-sahanazIlatA prAyaH pedA thai hoya che. eTale e uMmaramAM dhyA sukara bane che. mATe e vayamAM dhyAna karavAnuM kahyuM che.] temaja 'A guru mAro saMsArakSaya karanArA che' AvA kuzalapariNAmapUrvaka gurune parataMtra rahevuM. A pArataMtrya bhagavatprAptinA bIjabhUta che jenAthI mokSa thAya che.||23|| [paMDita zrotAne ApavAnI dezanAnuM digdarzana karatA granthakAra kahe che--] Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 dvAtriMzadvAtriMzikA vacanArAdhanAddharmo'dharmastasya ca baadhnaat| dharmaguhyamidaM vAcyaM budhasya ca vipshcitaa||24|| vacaneti / vacanArAdhanAd = AgamArAdhanayaiva dharmaH, tasya = vacanasya bAdhanAdevAdharmo, nAnyatraikAnta ityetadupasarjanIkRtasakalakriyaM pradhAnIkRtabhagavadvacanaM dharmaguhyaM vudhasya vipazcitA vAcyaM, vacanAyattatvAtsa nuSThAnacAra4T itthamAjJA''daradvArA hRdayasthe jine sti| bhavetsamarasApattiH phalaM dhyAnasya yA param / / 25 / / itthamiti / itthaM = anayA rItyA''jJA''daradvArA = bhagavadvacanavahumAnadvAreNa hRdayasthe = dhyAnasAkSAtkRte jine sati bhavetsamarasApattiH = samatApattiryA dhyAnasya paraM = prakRSTaM phalaM, tadAha - 'saiSeha jinavacananI- AgamanI ArAdhanAthI ja zruta-cAritra dharma thAya che. ane te vacanane bAdhA pahoMcADavAthI ja, kaSTa vagere karavA chatAM adharma thAya che. A eka ja bAbatamAM ekAnta che, anya "ahiMsA' "kaSTa' vagere bAbatamAM ekAnta nathI. eTale ke "jemAM ahiMsA hoya te dharma, jemAM ahiMsA na hoya te adharma' ityAdirUpa koi ekAtta nathI. Ama "jinAjJAnI ArAdhanAthI dharma ane virAdhanAthI adharma' AvuM vidhi-niSedha garbhita dharmanuM rahasya jaNAvanAra vacana "paMDita' kakSAnA zrotAne kahevuM. A vacanamAM sakala anuSThAnone gauNa karavAmAM AvyA che ane bhagavacanane mukhya karavAmAM AvyuM che. AvuM eTalA mATe karAya che ke badhAM anuSThAno jinavacanane AdhIna che.ra4 [jinavacanano Avo Adara karavAthI thatA lAbhane granthakAra jaNAve che-] [AjJAAdaranuM prakRSTa phaLa]. A rIte dareka anuSThAnamAM bhagavAnanI AjJAne AgaLa karavA rUpe eno Adara karavAthI bhagavAnuM hRdayastha thAya che. "eka saMbaMdhInuM jJAna anya saMbaMdhInuM smAraka hoya che' A nyAya mujaba, bhagavadvacana rUpa eka saMbaMdhInuM kareluM jJAna tenA svataMtra vakatRtva saMbaMdhathI anya saMbaMdhI evA bhagavAnanuM smaraNa karAve che. Ama smRti dvArA bhagavAnuM hRdayastha bane che. bhagavAnuM hRdayastha thaye samarasApatti (samatApatti) thAya che je dhyAnanuM prakRSTa phaLa che. [bhagavasvarUpamAM upayukta banelo jIva te upayogathI abhinna hoi paramArthathI bhagavAnamaya ja banI jAya che. Ama bAhyaAlaMbanabhUta bhagavAnA AkArathI uparakta evI mananI dhyAnavizeSarUpa ke tenA phaLa rUpa je vizeSa avasthA hoya che tene "samApatti' kahe che. yoga zAstramAM kahyuM che ke "tasthataananatA samapattiH' A samApatti "mArAmAM bhagavatravarUpa che, huM te ja chuM' ityAdi dhyAnathI ulikhita thatA vaijJAnika saMbaMdhavizeSa rU5 che.] A samApatti ja samyakta vagere guNapuruSa rUpa yogInI mAtA che temaja nirvANa phaLa ApanArI che. ema bIjA SoDazakanA 10 mAM zlokamAM kahyuM che. (ahIM samyaktAdinI mAtA tarIke kahevA dvArA e sUcana jANavuM ke samyakta pedA karanAra samatApatti paNa e avasthAne ucita dhyAnanuM phaLa che.) mATe A samApattine dhyAnanA prakRSTaphaLarUpe ahIM kahI che. rUlya gha - vaLI, A rIte paNa AjJAno Adara ja garIyAnuM = mahattvano che- mukhya che. kai rIte? A rIte- Agamavacanokta arthanA smaraNapUrvaka thatuM dharmavyApArarUpa vacanAnuSThAna ke je samApattisaMjJaka 1 cintAmaNiH paro'sau tenaivaM bhavati samarasApattiH / saiSeha yogimAtA nirvANaphalapradA proktA / / Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezanA-dvAtriMzikA yogimAte'ti [SoDa. 2/15] / itthaM ca samApattisaMjJakA'saMgAnuSThAnaphalakasya vcnaanusstthaansyaajnyaa''drasaMgAnuSThAnasvarUpa phaLanuM janaka che te A rIte AjJAnA Adara dvArA ja utpanna thAya che. pahelAM daMDa dvArA cakrabhramaNa thAya che ne pachI daMDa kADhI lIdho hovA chatAM tajjanya saMskAra dvArA cakrabhramaNa thatuM rahe che. ema pahelAM, jinavacananA anusaMdhAnapUrvaka anuSThAna thAya che. e vacanAnuSThAna che. A vacanAnuSThAnathI evA saMskAra UbhA thAya che ke jethI pachI, vacanonuM anusaMdhAna na hovA chatAM candranagadhanyAye sahaja rIte anuSThAna thayA kare che. A asaMgAnuSThAna che. tethI ahIM vacanAnuSThAnane asaMgAnuSThAnaphaLaka kahyuM che. "samAparisaMzaka' evA vizeSaNa dvArA ahIM granthakAre asaMgAnuSThAnanI "samApatti' evI saMjJA sUcavI che. yogadaSTisamuccayanA 176 mAM zlokamAM asaMgAnuSThAnanA prazAntavAhitA, vibhAgaparikSaya, zivavatma ane dhUMvAdhvA evA nAmo jaNAvyA che. chatAM, yogaviMzikA mULa tathA vRttimAM arUpI paramAtmArUpa AlaMbananA kevalajJAnAdi guNonI samApattisvarUpa pariNatine anAlaMbanayoga tarIke jaNAvela che. vaLI enI aDhAramI gAthAmAM asaMgaanuSThAnane anAlaMbana yoga tarIke jaNAvela che. eTale asaMgAnuSThAna = anAlaMbana yoga = samApatti thavAthI asaMgAnuSThAnanI "samApatti" evI saMjJA jaNAvI che. Ama, AjJAnA AdarathI ja vacanAnuSThAna dvArA asaMgAnuSThAnAtmaka viziSTa phaLa prApta thatuM hovAthI e ja garIyAnuM che e nizcita thayuM. kriyAntare 2... AjJAnA Adara rahitapaNe je tapa vagere anuSThAno karAya che tenuM AvuM prakRSTaphaLa maLatuM nathI, kAraNake emAM vacananA puraskAra dvArA bhagavAna hRdayastha thatA na hovAthI samApatti thatI nathI. ahIM e samajavA jevuM che ke, bhAvanAmaya jJAnamAM badhI ja kriyAo gauNa ne jinavacana ja mukhya bhAsavAprarUpavAnI je vAta 24 mAM zlokamAM karelI enA anusaMdhAnamAM A 25 mAM zlokamAM rUttha = manA rItyA ema jaNAvIne AjJAnA AdaranI vAta karI che. eTale prastutamAM, samApattisvarUpa prakRSTa phaLa lAvI ApanAra AjJA Adara tarIke bhAvanAmaya jJAna dvArA pragaTato AjJAAdara samajavo joie. tethI, kyAreka, "zAstra vacano ja amAre pramANa che, zAstra ja amArI cakSu che, ame to zAstrane ja anusarIe. zAstra zuM kahe che? te jaNAvo...' vagere pracAra dvArA potAne zAstrAnusArI mAnanArAo paNa A bhAvanAjJAnathI so yojana dUra rahyA hovAnA kAraNe, samApatti tarapha AgaLa vadhavAnI vAta to dUra rahI, kaMika mithyAabhinivezanA kAraNe, mokSa-mokSa karavA chatAM, mokSathI keTalAya dUra pheMkAi jatA hoya che. bezaka, prabhuvacano pratye teono khUba Adara ahobhAva hovo te, ne e AdarabhAvanA prabhAve ja prabhuvacanone najaramAM rAkhI teo yAvat saMsAra tyAga karI kaThora sAdhanAmaya jIvana jIvatA hoya te.. ne keTalAMya zAstronuM adhyayana paNa karatAM hoya te... ne A badhuM najaramAM rAkhI "ApaNane to ghaNo prabhuvacanano prema che" AvI mAnyatAmAM paNa rAcatA hoya che. A badhuM saMbhavita che... paNa bhAvanAjJAnanA abhAvano prabhAva juo... AvI mAnyatAne e mAtra bhrAnirUpa banAvI de che. te te zAstravacanano yathAzruta artha (padArthAdi cAramAMno prathama padArtha) teo samajI zakatA hoya che ne e arthane ja saMpUrNa artha rUpa mAnI enA abhinivezavALA banatA hoya che. eTale e sUtranA utsargapade nIkaLatA arthane teo jANatA hoya to apavAdapade nIkaLatA arthane jANatA hotA nathI. e sUtranA vyavahAranayAbhiprAye nIkaLatA arthane jANatA hoya to nizcayanayAbhiprAye nIkaLatA arthane jANatA hotA nathI. jANatA na hoya tyAM sudhI to ThIka che, paNa kyAreka pote je jANatA hoya te ja saMpUrNa arthabodha svarUpa che, A sivAya A sUtrano bIjo koi artha hoya ja na zake. Avo badho abhiniveza baMdhAi jato hoya che je Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 dvAtriMzadvAtriMzikA dvAraivopapatterayameva garIyAniti phalitam / kriyAntare ca naitadupapattiH, na ca tadanantaraM bhagavadanudhyAnAdupapattiH, aniyamAdanuSaGgata evAsaMgasaMbhavAcceti / / 25 / / dezanaikanayAkrAntA kathaM baalaadypekssyaa| iti ceditthameva syAttabuddhiparikarmaNA / / 26 / / deshneti| dharmaguhyAnuktau vAlAdyapekSayaikanayAkrAntA = vyavahArAdimAtrapradhAnA dezanA kathaM yujyate? jIvane bIjA abhiprAye nIkaLatA arthane sAMbhaLavA samajavA mATenI udAratAthI paNa vaMcita karI de che, parAbhiprAya mATe atyaMta asahiSNu banAve che. kyAreka jhanunI paNa banAve che. je badhuM ja, e jIvane mokSamArgathI kyAMya dUra haDaselI devA mATe samartha hoya che. AgaLa trIjI batrIzImAM granthakAra,gacchavAsa saMbhavita alpadoSathI DarIne gacchane choDI janArA sAdhuo, atyaMta duSkara tapazcaraNa vagere karatA hovA chatAM, bAhyanI jema avrata hoya che vagere je jaNAvavAnA che temAM paNa AvuM ja kaMika samajavuM joie. A jIvone paNa khUba zAstravacananI rUci hoya che, ne enA, potAne beselA arthane (padArthabodhane) anusaravA mATe ja teo gaccha choDI gayA hoya che ne chatAM, ArAdhaka banavAnA badale moTe bhAge virAdhaka ja banI jatA hoya che e badho bhAvanAmaya jJAna janya AjJAAdarano abhAvano ja aparAdha hoya che. ema gacchamAM rahyA hovA chatAM, bhAvanAmayajJAna pAmavAnI tamannA na dharAvavI, ne pote karelA arthano abhiniveza pakaDI levo. A badhAnA kAraNe bAhya dRSTie AjJA ruci hovA chatAM, bAhyatApasa vagerenI jema abhinnagranthipaNuM- avatapaNuM vagere nukzAno lamaNe jhIMkAya e asaMbhavita nathI. mATe sarva Atmahitecchue bhAvanAmaya jJAna sudhI pahoMcavAno prayAsa karavo joie. ne jyAM sudhI e zakya na bane tyAM sudhI e jJAnane pAmelA gItArtha gurunuM pAratanya svIkAravuM joie. A rahasya che. bhAvanAjJAna janya AjJAAdara pUrvaka thatI kriyAnuM ja samApattisvarUpa prakRSTa phaLa maLe che e kahyuM - AvA Adara vinAnI kriyAmAM evuM prakRSTa phaLa maLatuM nathI, kAraNake emAM bhagavAnuM hRdayastha thatA hotA nathI. zaMkA - evI Adara zunya kriyA pachI bhagavAnanuM dhyAna dharavAthI bhagavAna hRdayastha thaze ne tethI e prakRSTaphaLa paNa prApta thai jaze ne? samAdhAna - A barAbara nathI, kAraNake dareka kriyA pachI bhagavadhyAna thAya ja evo ke evuM dhyAna lagAvavAthI samApatti thAya ja evo koi niyama nathI. Azaya e che ke, bhagavadAzAnA Adara pUrvaka kriyA thAya to vacanAnuSThAna ne kramazaH asaMga anuSThAna thavAno niyama che. jyAre, "Atmahita mATe bhagavadajJA ja mahattvanI che" Avo Adara jene pedA thayo nathI (pachI bhale ne anAdara na hoya) evI vyakti Atmahita mATe kriyA karI pachI prabhunuM dhyAna kare to e avazya samApatti pAme ja evo niyama nathI. kyAreka koka jIva dhyAnanI tevI tIvratAne kAraNe e pAmI jAya to, temAM paNa prabhuvacananA Adarano anuSaMga = saMbaMdha hovAnI saMbhAvanA che, ne enA prabhAve asaMgaanuSThAna saMbhavita bane che. mATe aMtato gavA AjJAno Adara ja mahAnuM che e jANavuM../rapAI [bALa vagerene ApavAnI dezanAnuM svarUpa kahyuM. enA para saMbhavita zaMkAnuM samAdhAna dekhADavA granthakAra kahe che-]. eikanayAkrAntadezanAthI paNa buddhi parikarmaNA]. zaMkA - bALa vagere zrotAne dharmanA rahasyabhUta vacananI pradhAnatA vagere rU5 nizcayane kahyA vagara mAtra Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezanA-dvAtriMzikA 'egaMte hoi micchattaM' iti vacanAditi cet? itthameva = vAlAdyapekSayA vyavahArAdimAtraprAdhAnyenaiva tadbuddheH = vAlAdivuddheH parikarmaNA = arthAntaragrahaNasaukaryarUpA syAt / itthaM cAtrArthAntarapratipakSAbhAvAnnayAntaravyavasthApanapariNAmAcca na doSaH, ziSyamatiparikarmaNArthamekanayadezanAyA api saMmatyAdau vyutpAdanAt / / 26 / / pramANadezanaiveyaM tato yogyatayA mtaa| dravyata: sApi no mAnaM vaiparItyaM yayA bhvet||27|| pramANeti / tata iyaM yogyatayA pramANadezanaiva matA, vyutpAdayiSyamANanayAntarasamAhAreNa tattvopapatteH, tadbhAvena tatphalasaMbhavAcca / dravyataH phalAnupayogalakSaNAt sApi = pramANadezanApi no mAnaM = na pramANaM bAhya AcAra vagerenI pradhAnatAvALI vyavahAra pradhAna dezanA ApavI evuM tame kahyuM. paNa AvI dezanA zI rIte yogya kahevAya? kemake koi paNa nayanA ekAntamAM mithyAtva che evuM zAstravacana che. samAdhAna - bALa vagere dareka zrotAne syAdvAdamaya vAtono ja bodha karAvavAno vaktAno abhiprAya hoya che. paNa bALa vagerenI buddhi ja evI hoya che ke vyavahArAdimAtranA prAdhAnyavALI dezanAthI ja e evI parikamita thai zake che ke jethI nizcayAdine mAnya arthAntarane samajavo saraLa bane. Ama AvI ekanayanA prAdhAnyavALI A dezanAmAM paNa anyanayamAnya arthAttaranuM khaMDana ja karavAno abhiprAya hoto nathI. temaja e anyanayamAnya arthanuM paNa (yogya avasare) vyavasthApana karavAno pariNAma hovAthI mithyAtva lAgI javAno doSa nathI. A rIte ziSyanI buddhine vikasita karavA mATe ekanayamAnya dezanA devI paNa kahyuM che e bAbatanuM zrI sammatitarka prakaraNa vageremAM pratipAdana karyuM che. eTale, paMDitane apAtI dharmaguhyanuM- AjJAAdaranuM mahattva samajAvatI dezanA ja bhAvanAjJAna vagere sudhI pahoMcADanArI hovAthI prakRSTaphaLa prayojikA banatI hovAthI e pradhAna che ja. paNa enI bhUmikA na hovAthI je rIte e bhUmikA ghaDAya e rIte yogyabhUmikA ghaDavA mATe) bALa-madhyamane vyavahAra nayAkAnta dezanA apAya che. tethI bALa jIva dhIme dhIme madhyama bane che ne madhyamajIva paMDita bane che. A vAta AgaLanA zlokamAM karaze.rakA niya karatAM pramANa mahAnuM che. mATe to tattvArthasUtra "mAnaveradhAma:' mAM alpasvarI evA paNa "naya' zabdane prathama na mUkatAM bIjo mUkyo che. eTale na dezanA karatAM pramANadezanA ja mahAnuM hovAthI bALa vagerene paNa pramANa dezanA ja zA mATe na ApavI? evI zaMkAnuM samAdhAna karavA granthakAra kahe che-]. bALa vagerene lakSyamAM rAkhIne apAtI ekana dezanA paNa tenI buddhinI parikarmaNA dvArA anya dezanAnI bhUmikA taiyAra karatI hovAthI pramANadezanA rUpa ja manAyelI che, kAraNake tevI bhUmikA taiyAra thavA para anyanayanI prajJApanA thAya che. eTale ubhayanayano samAhAra thavAthI e dezanAmAM pramANadezanApaNuM saMgata Thare che. vaLI A pramANadezanApaNAMnA kAraNe (athavA anyanayanI paNa dezanA thavAnA kAraNe ubhayanayanI sApekSatA samajAvAthI = "pramANa' bhUta vAto = prAmANika vAto samajAvAthI) pramANadezanAnuM je phaLa che te phaLa prApta thavuM saMbhave che. eTale A kAraNe paNa bALa vagerene ApelI ekana dezanA pramANadezanA ja che. bAkI bALa vagerene jo sIdhI pramANadezanA ApavAmAM Ave to teonI buddhi tevI parikarmita na hovAthI je phaLa maLavuM joie e phaLa maLatuM nathI. eTale e dezanA dravyathI pramANa dezanA kahevAya che. AvI dravyathI pramANadezanA pramANabhUta nathI, kemake enAthI buddhino yogya prakAza thavAnA badale uparathI buddhino aMdhApo thAya che, sAdhuveza vagere paranuM enuM bahumAna naSTa thai jAya che. bezaka, dUdha vadhAre zaktiprada che. paNa hojarI jo dUdhane pacAvavA Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 yayA vaiparItyaM dhyAndhyalakSaNaM bhavet / / 27 / / Adau yathAruci zrAvyaM tato vAcyaM nayAntaram / jJAte tvekanaye'nyasmAt pariziSTaM pradarzayet / / 28 / / dvAtriMza AdAviti - Adau prathamaM yathAruci = zrotRrucyanusArinayAnuguNyena zrAvyaM jinavacanam / tataH svapAratantryaM buddhiparikarmaNAM ca zroturjJAtvA nayAntaraM vAcyam / anyasmAt = svavyatiriktAttvekasminnaye zrotrA jJAte sati pariziSTaM = ajJAtanayAntaraM pradarzayet, aprAptaprApaNagarIyastvAnmahatAmAraMbhasya / / 28 / / saMvignabhAvitA ye syurye ca pArzvasthabhAvitAH / muktvA dravyAdikaM teSAM zuddhoJchaM tena darzitam / / 29 / / sNvigneti|"[sNvignbhaavitaa bAlAH paMDitAzca syuH, pArzvasthavAsitA vAlAH syuH, tatra pArzvasthavAsi = mATe samartha nathI, to maganuM pANI ApavuM ja hitakara bane che. maganuM pANI ja hojarIne kramazaH dUdha pacAvavAne paNa samartha banAvaze. bAkI dUdha pacAvavAnI zakti na hovA chatAM, 'dUdha saMpUrNa khorAka che' eTalI ja vAtane naja2mAM lai ApavAmAM Ave to zaktinA badale azakti ja vadhe e spaSTa che.]II27AA [kramazaH nayadezanA ApavI e paNa pramANadezanArUpa bane che evuM kahyuM. emAM kayA krame te te nayadezanA ApavI e jaNAvavA granthakAra kahe che-] [nayadezanApradAnano krama] sahu prathama zrotAnI jevI ruci hoya tene anukULa je naya hoya tenI dezanA ApavI. [AnAthI zrotAne vaktA pratye AkarSaNa thAya che jenA prabhAve ene vaktA para kaMika AsthA thavAthI vaktAnI vAta para vicAra ka2vA ane svIkA2vA e taiyAra thAya che. mATe to upamitibhavaprapaMcAkathAmAM arthapremI jIvane arthakathAthI AkarSavA vage2nI vAta che.] AvI dezanAthI e zrotA potAne (vaktAne) parataMtra banyo che(pote je kaheze ene svIkA2vAnI taiyArI vALo thayo che) e, temaja anya nayanI vAta samajavA mATe Avazyaka evI enI buddhinI parikarmaNA thai gai che e, jANIne pachI vaktAe ene bIjA nayanI dezanA ApavI. [eka paNa nayanI vAta mukhyatayA jeNe jANI nathI evA zrotA mATe A vAta kahI.] je zrotAe eka nayanI vAta anya vaktA pAsethI pahelAM jANI lIdhI che (paNa eno abhiniveza nathI) tevA zrotAne ajJAta evA bIjA nayanI dezanA Ape. [e paNa potAnA para eno vizvAsa Ubho karIne pachI ApavI, e jANavuM. temaja emAM prathama jJAta nayanuM mukhyatayA khaMDana na hoya te jANavuM, kemake e nayanI enI vyutpatti paNa UbhI ja rAkhavAnI che.] kAraNake mahApuruSono koipaNa prayAsa aprAptacIjanI prApti karAvanAro hovAnA kA2Ne ja mahAna hoya che.II28 [A ja vAtane eka zAstrasiddha bAbatathI spaSTa karatA granthakAra kahe che -] saMvignabhAvita jIvo bALa paNa hoi zake, paMDita paNa hoi zake. pAsasthAothI vAsita jIvo bALa hoya che. te bALajIvo mugdha paNa hoi zake, abhiniviSTa paNa hoi zake. AmAMthI je saMvignabhAvita bALa jIvo hoya che teo apariNata hoya che. dravya-kSetra vagerenI tevI vizeSa paristhitine na jANatA teo vizeSa prakAranA dravya-kSetra vagerene paNa sAmAnyasaMjogo rUpe ja jue che. ane tethI 'sAdhuone zuddha bhikSA ja apAya, evA * brekeTa aMtargata pATha saMvegI upAzraya, hAjA paTelanI poLa, amadAvAdanI hastalikhita pratamAM nathI. Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezanA- dvAtriMzikA bAlA ( mugdhA) AbhinivezikAzca vodhyAH / ye saMvignabhAvitA vAlAste'pariNatAH yathApariNatimajAnAnA dravyAdikamavizeSatayaikAntavyavasthAnAH ] / tena = hetunA ye saMvignabhAvitAH syuH ye ca pArzvasthabhAvitAsteSAM dravyAdikaM muktvA''dinA kSetrAdigrahaH, zuddhoJchaM = zuddhapiMDavidhAnaM darzitaM, 'saMviggabhAviANaM luddhayadiTTaMtabhAviANaM ca / 59 svaabhiprAyamujabanA ekAntanI mAnyatAvALA hoya che. [AvI mAnyatAvALI paristhiti UbhI evI rIte thayelI hoya che ke, pUrve je saMvigno AvyA hoya teoe sAmAnya niyama mujaba prathama utsarga dekhADavAno hoi A utsargamArga teone dekhADyo hoya. e pachI apavAdamArga dekhADavAno avasara rahyo na hoya athavA te zrotAonI buddhi tevI parikarmita thai na hoya ane tethI apavAdamArga dekhADyo na hoya. eTale e bALajIvoe Avo ekAnta nakkI karI dIdho hoya che ke zuddhabhikSA ja vahorAvAya (A ekAntano paNa abhiniveza na pakaDAi gayo hoya te jANavuM). 'sau prathama zrotAnI rucine anusarIne ene anukULa nayadezanA ApavI temaja zrotAe ekanaya jo anya pAsethI jANyo hoya to ene anyanayanI dezanA ApavI' AvI u52 dekhADelI je vyavasthA che tenA kA2Ne ja bRhatkalpa vageremAM jeo saMvignabhAvita hoya temaja jeo pArzvasthabhAvita hoya te (bALajIvone) tevA vizeSa prakAranA dravya-kSetra vagerene choDIne zuddha bhikSAdAnanuM vidhAna upadezavAnuM jaNAvyuM che. tyAM kahyuM che ke 'saMvignabhAvita gRhasthone temaja lubdhaka dRSTAntabhAvita gRhasthone tevA vizeSa kSetra, kAla ane bhAvane choDIne zuddha piDaMnI vAto kahe.'] [AmAM saMvignabhAvita gRhasthone zuddhapiMDanI dezanA devAnI je vAta che e 'prathama yathAruci dezanA ApavAnI' vAtanA samarthanamAM jANavI, ane lubdhaka dRSTAntabhAvitane je zuddhapiMDanI dezanA devAnI vAta che e 'anya ajJAta naya dekhADavAnI' vAtanA samarthanamAM jANavI, kAraNake lubdhaka dRSTAntabhAvita A jIvoe azuddha bhikSA ApavAnI vAta to pAsasthA pAsethI jANelI ja hoya che. lubdhaka dRSTAntabhAvita jIvone zuddhapiMDanI A dezanA paNa potAnA vacana para ene vizvAsa bese evI bhUmikA UbhI karyA pachI samajavI, anyathA, kAM to vaktAnI satyavAtane paNa asatya mAnI e phagAvI de athavA to buddhibheda thavAthI dvidhAmAM paDe, ane azuddha bhikSA ApavAnuM paNa baMdha kare to bhagavatIjImAM kahelA pracuranirjarAnA lAbhathI paNa vaMcita rahe. zrotAne svavacana 52 vizvAsa bese evI paristhiti nirmANa ka2vI e AtmArthI dharmopadezakanuM eka bahu mahattvanuM kartavya che. emAM ya jyAre eka nayane ja jANanAra ane zraddhA ka2nA2 zrotAne anyanayanuM pradarzana ka2vAnuM hoya tyAre to e atyaMta Avazyaka banI jAya che. eTale ja to, dIrgha aTavImAMthI jyAre vihA2 ka2vAno hoya ane tethI apavAda pade azuddha bhikSA vagereno paNa upayoga karavAno hoya tyAre mAtra utsargane ja jANanAra ane saddahanAra agItArtho utsargane ja pakaDIne ahita na AcarI bese e mATe teone adhvAkalpa (dIrghaaTavI pasAra karatI vakhatanA AcAro) je kahevAno hoya che (ke jemAM aTavI saMbaMdhI apavAdanI vAto paNa Ave che) tenA para te agItArthone 'A to AcArya mahArAja potAnI kalpelI badhI vAto kahe che, zAstramAM to AvuM azuddha levAnuM kAMi kahyuM nathI' evo avizvAsa na thai jAya e mATe 'AcArya jANIbUjhIne vacamAM vacamAM kaMika kahevAnuM choDI de ane anya gItArtho 'gurujI, A to kahevAnuM rahI gayuM' ema kahI yAda karAve evI karAmata ka2vAnuM chedagranthomAM kahyuM che.(jethI te agItArthone paNa pratIti thAya ke AcArya mahArAja A je badhuM kahe che te svakalpita nathI, zAstrokta che ane tene anya gItArtho paNa jANe ja che.) saMvignabhAvitane paNa je enI rucine anusAre zuddha bhikSAnI 1 saMvigna bhAvitAnAM lubdhakadRSTAntabhAvitAnAM ca / muktvA kSetrakAlaM bhAvaM ca kathayanti zuddhoJcham / / Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 dvAtriMzadvAtriMzikA ___ muttUNa khittakAlaM bhAvaM ca kahiMti suTuMchaM / / ityAdinA bRhatkalpAdau / atra hi saMvignabhAvitAn prati dravyAdikAraNeSvazuddhasyApi vyutpAdanaM, pArzvasthabhAvitAn prati ca zuddhoJchavidhereva tatsArthakamiti labhyate, itarattu piSTapeSaNatulyamiti / / 29 / / durnayAbhiniveze tu taM dRDhaM duussyedpi| duSTAMzacchedato nAMghrI dUSayedviSakaMTakaH / / 30 / / durnayeti / parasya kudezanayA durnayAbhiniveze tvekAntagraharUpe jJAte taM = durnayaM dRDhaM dUSayedapi / yato duSTAMzasya chedato viSakaMTakoM'ghrI na dUSayedevamihApi durnayalavacchede dvAvapi nayau susthitAvavatiSThete iti / dezanA ApavAnuM kahyuM te "svavacana para ene vizvAsa bese' ityAdirUpa svapAratanyanuM ane buddhiparikarmaNAnuM saMpAdana thAya e mATe jANavuM. e thayA bAda] saMvignabhAvita te gRhasthone tevA vizeSa prakAranA dravya vagere kAraNoe "azaddhabhikSAnuM paNa dAna karAya' ityAdirU5 anyanathI paNa mAhitagAra kahe, pArzvasthabhAvita gRhastha to A nayanI bAbatamAM vyutpanna ja hovAthI tene to mAtra zuddhapiMDanI dezanAthI ja ubhayanayano paricaya thai javAthI pramANa dezanA saMpanna thai jAya che. eTale ene mATe to zuddhapiMDa aMgenuM vyutpAdana sArthaka bane che e jaNAya che, azuddha bhikSAnI dezanA to enA mATe piSTapeSaNa tulya ja banI rahe che, kemake e bAbatamAM to e vyutpanna ja hoya che. saMvignabhAvita gRhastho "azuddhabhikSA vahorAvAya ja nahIM' Avo je khyAla dharAvatA hoya che tenA nivAraNa mATe "(avasare) azuddha bhikSA paNa vahorAvAya' evI prarUpaNA karavI Avazka hoya che. paNa pArzvasthabhAvita gRhastha evo khyAla dharAvato hoto nathI, mATe ene AvI prarUpaNA karavI Avazyaka nathI ema ahIM jaNAvyuM che, bAkI, e paNa, zuddhaazuddha kAMi paNa vahorAvAya, ATalo ja vyutpanna hoya che. kevA avasare zuddha ane kevA avasare azuddha vahorAvavAnuM e bAbatamAM to e paNa avyutpanna ja hovAthI, jo evI yogya bhUmikA hoya to AvA dravyAdi avasare azuddha paNa vahorAvI zakAya' vagere upadeza sArthaka che ja. athavA to, ene zuddha bhikSAdAnano upadeza je ApavAno hoya che emAM ja A vibhAjana paNa samajAvI devAnI hakIkata jANavI. eTale ke sAmAnya saMyogomAM zuddha ja apAya, azuddha paNa ApavAnI je vAta che te AvI AvI paristhiti mATe jANavI. TUMkamAM, yAvadaprApta tAva6 vidheyam.]l29 dirnayAbhiniveze daDha khaMDana). [anya pAsethI jANelA eka nayano jo abhiniveza baMdhAi gayo hoya ane tethI e durnaya banI gayo hoya to zuM karavuM? e granthakAra jaNAve che] zrotAne anyanI kudezanAthI ekAntanA Agraha rUpa durnayAbhiniveza thai gayo che' evuM jo jaNAya to e durnayanuM daDha paNe khaMDana paNa karavuM. jema duSTabhAga chedI nAMkhavAmAM Ave to viSakaMTaka pagane bagADato nathI ema prastutamAM durnayanA aMzano cheda karavAthI pachI banne nayo susthita banIne rahe che, eTale ke pachI banne nayonI vyutpannatA rahe che. eka nayano abhiniveza raheto nathI. zaMkA - paNa Ama anyanayanA pratikSepa pUrvaka jo ajJAtanayanI dezanA ApavAmAM Ave to e paNa durnaya ja nahIM banI jAya? kemake nayamAM itarAMzano pratikSepa hoto nathI. pratattvazAdI taritarazIMgapratikSepa dhyavasAyavizepo naya' evI ja nayanI vyAkhyA che. samAdhAna - AmAM itaranayano je pratikSepa karavAmAM Ave che te, te itara nayane dUSita TheravavAnA tAtparyathI Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezanA-dvAtriMzikA 61 na caivamitarAMzapratikSepATurnayApattiH, tasya prakRtanayadUSaNAtAtparyeNa nayAntaraprAdhAnyagrAhakatvena pareSAM tarkavadanugrAhakatvena tatra tatra vyavasthitatvAt / nirNItametannayarahasye[pR. 36] / / 30 / / jAnAti dAtuM gItArtho ya evaM dharmadezanAm / kalikAle'pi tasyaiva prabhAvAddharma edhte||31|| gItArthAya jgjjntuprmaannddaayine| munaye bhagavaddharmadezakAya namo namaH / / 32 / / nAnAtItA nItArthIti vyarU9 TIrUra IT nahi, arthAt enA viSayano sarvathA niSedha karavAnA tAtparyathI nahi, paNa ei jJAtanayano abhiniveza chUTI jAya ane] ajJAta nayano viSaya mukhyarUpe gRhIta thai zake e mATe hoya che "dravyamAtraprAdI naya dravyArthiH' ityAdi rUpa te te nayanA lakSaNamAM mAtra' zabdathI paryAya vagere 35 itarAMzano pratikSepa bhAse che. paNa vastutaH e "mAtra' zabda paryAyano sarvathA niSedha karavA mATe nathI, paNa 'dravya' no ja mukhyarUpe svIkAra karavA mATe che. eTale A mukhya viSayabhUta dravya' sivAyanA anya "paryAya' vagereno e tarkanI jema gauNa rUpe nizcAyaka bane che. (athavA taka = anvayevyabhicAranI zaMkAno vighaTaka anukUlatarka. anumiti pratye tarka e sIdho janaka nathI paNa vyAptigrAhakatayA gauNarUpe grAhaka che. ema prastutamAM jANavuM.) AvI vyavasthA dravyArthika, paryAyArthika vagere dareka nayonA lakSaNamAM rahela "mAtra' zabda mATe jANavI. AvI ja rIte prastutamAM paNa durnaya banela jJAtanayano je pratikSepa karavAno kahyo che enA aMge jANavuM. "naye A rIte itarAMzapratikSepa karavAthI "durnaya' nathI banato eno nirNaya granthakAre svakIya "nayarahasya' granthamAM karI dekhADyo che. (juo zrI aMdherI gujarAtI jainasaMgha prakAzita na rahasya pustaka pR. 36) 30 deizanA dvatrizikAno upasaMhAra karatAM granthakAra kahe che-]. je gItArtha mahAtmA A pramANe dharmadezanA ApavAnuM jANe che teonA ja prabhAve kalikALamAM paNa dharmanI jAhojalAlI che. jagatanA jIvone paramAnanda ApanArA, bhagavadudharmanA dezaka AvA gItArtha muni bhagavaMtane namaskAra ho.. namaskAra ho...3132/ dezanAbatrIzI aMge kaMika vicAraNA dharmanI (dharmapratipAdaka zAstranI) kaSa, cheda ane tApa ema je 3 parIkSAo kahelI che teno ane bALa, madhyama ane paMDita e 3 kakSAnA jIvono paraspara vicAra karIe to jaNAya che ke je dharma kaSa parIkSAmAM pAsa thato hoya ene bALajIvo satyadharma tarIke svIkArI le che. tapa karavo, dhyAna dharavuM vagere vidhAno ane koinI hiMsA na karavI, jUTha na bolavuM vagere niSedho sAMbhaLIne ja emane enA para ahobhAva thai jAya che. pachI teone e dharmamAM kahelAM anuSThAno A vidhi-niSedhane anurUpa che ke nahIM e jovAnI jarUra lAgatI nathI. madhyamajIvo vRttane pradhAna gaNe che. eTale ke nAnA moTA anuSThAnone tapAse che. tethI je dharma cheda' parIkSAmAMthI pAsa thato hoya tene teo "dharma' tarIke svIkArI le che. eTale hiMsAno niSedha karyA pachI hisAgarbhita yajJa vagere anuSThAno jo e dharmamAM thatA hoya to evA dharmane teo "dharma" tarIke svIkAratA nathI. ahiMsA vagerenI jema jema vadhu jhINI jhINI kALajIvALA AcaraNo jovA-jANavA maLe tema tema teone e dharma pratye vadhu AkarSaNa thAya che. mATe to teonI AgaLa samiti vagerenI dezanA ApavAnuM vidhAna che. A jIvonI buddhi Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 dvAtriMzadvAtriMzikA paMDita jIvonI buddhi jeTalI vikAsa pAmelI na hoi, suMdara AcAra mArga jovA maLI jAya to pachI enA mULabhUtasiddhAnto A ahiMsA vagerene anurUpa che ke nahIM? e jovAnI teone jarU2 lAgatI nathI. paMDitajIvo zAstratattvane jue che. eTale ke jenA zAstrono siddhAnta evo hoya ke jenA 52 ahiMsA vagere saMgata Thare tene teo yogya mAne che. eTale ke teo je dharma 'tApa' parIkSAmAM uttIrNa thato hoya tene satya dharma tarIke svIkAre che. teo vRttane paNa jue che. tema chatAM vRtta karatAMye aneka gaNuM vadhu mahattva mULabhUtasiddhAMtane ja ApatA hoya che. eTale eka kaThora AcAra pAlana karanArA gaccha bahAra thayela sAdhu che ane eka zithila banela saMvignapAkSika che. to e bemAM paMDita jIva saMvignapAkSikane ja UMcA mAnaze, gacchabAhyane nahIM. zAstramAM AvI karelI vAtamAM paNa ene jarAya asaMgati-zaMkA-ke Azcarya nahIM lAge,kintu A ekadama barAbara ja che evuM lAgaze. bALajIvo liMgane jue che ane ene anurUpa enA vismaya pamADe evA sthUlabAhya AcArone jUe che, paNa sUkSmatAthI AcaraNane jotA nathI AvI je vAstavikatA che tenA 52thI eka sUcana A paNa samajavuM ke AvA jIvone parikarmita buddhivALA ane sva (= vaktA) pratye vizvAsavALA karIne bALakakSAmAMthI u52 lAvavAno prayAsa karavAnI bhUmikA jyAM sudhI UbhI thai na hoya tyAM sudhI teo AgaLa pracchanna zithilAcAravALAnuM khaMDana na ka2vuM. upara uparanI dRSTie tarka pUrNa lAge evI karNapriyavANIthI lokone dharma ta2pha AkarSanArA hoya ane svajIvanamAM akSantavya zithAlAcA2vALA hoya tevAonA paNa,sva-52ne nukzAna ka2nA2A paNa doSo ukta bALajIvo AgaLa prakaTa karavA na joie. ema AcArapAlanamAM sUkSmakALajIno AbhAsa Ubho karanArA gaccha bAhyajIvonA sva-52ne nukzAna karanArA doSo paNa evI vizeSabhUmikA UbhI karyA vagara madhyama kakSAnA jIvone kahevA na joie. ke bALajIvone padArtha-vAkyArthe vagere sAthe A bALajIvo vagerenI vicAraNA karIe to evuM lAge mAtra padArtha bodha thAya che, koipaNa jIvane mana vagerethI pIDA na karavI eTalo yathAzruta artha e pakaDI le che. paNa pachI, jinamaMdira, loca vagere pravRttimAM A yathAzruta artha bAdhita thAya che vagere rUpe e yathAzruta artha ane pravRttinuM paraspara anusaMdhAna karavAnI enI bhUmikA hotI nathI, kAraNake pravRttivRttane jovAnI ene jarU2 ja lAgatI hotI nathI. madhyamakakSAno jIva vRttane-pravRttine pradhAna gaNe che. eTale 'koine pIDA na ka2vI' evuM jANyA pachI jinabhavana vagere pravRttino vicAra karatAM, jo e pRthvIkAyAdine jIva tarIke jANato hoya to ene zaMkA paDI zake che ke AmAM to anyajIvone pIDA karavAnuM thAya che. eTale A pravRtti zI rIte karI zakAya? Ama madhyamajIva vAkyArthasudhI pahoMcI zake che. mahAvAkyArtha ane aidamyaparyArthane to paMDita ja pAmI zake che. zaMkA - prastuta batrIzInA 21 mAM zlokamAM (ema SoDazakamAM paNa) bALajIvane loca, pRthvI para saMthAro, tapazcaryA, parISaha sahana vagere svarUpa sAdhujIvananA bAhya AcAranI dezanA ApavAnuM kahyuM che. jyAre yogazatakamAM apunarbandhakajIvane laukika dharmanI, samyagdaSTine zrAvakadharmanI, zrAvakane sarvaviratinI ne sAdhune sAmAcArInI dezanA ApavAnuM kahyuM che. apunarbandhakajIva bALa hovo samajAya che. eTale prastuta grantha pramANe ene sAdhunA bAhya AcAronI dezanA ApavAnuM jaNAya che ne yogazatakanA mate laukikadharmanI dezanA ApavAnuM jaNAya che, to A bemAM virodha nahIM? vaLI AvazyakanI 1618 mI gAthAnI vRttimAM zrI haribhadrasUri mahArAje ema jaNAvyuM che ke pahelAM sarvavirati batAvavI ne pachI dezivarati batAvavI. ema bRhatkalpa prathama uddezAmAM Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezanA-dvAtriMzikA 1139 mI gAthAmAM sarvavirati-dezavirati-samyagdarzana-madyamAM nivRtti... upadezano A krama darzAvyo che tathA A krama na jALave to prAyazcitta paNa darzAvyuM che, jyAre yogazatakamAM, samyagdaSTijIvane, pahelAM sAdhudharma na darzAvatA zrAvakadharma zA mATe darzAvavo te zloka nabaMra 28 mAM sakAraNa jaNAvyuM che. eTale Ano paNa virodha nathI? samAdhAna - upasthita thayelA zrotAnI bhUmikAne vaktA be rIte tapAse che. dharmamArgamAM joDAvA aMgenI bhUmikA ne tattvane samajavA aMgenI bhUmikA. AmAMnI prathama bhUmikA mukhyatayA mohanIyakarmanA kSayopazamanA AdhAre UbhI thAya che. ne e kSayopazamane anusarIne enA apunarbandhaka, avirata samyakatvI, dezavirati ane sarvavirati evA cAra mukhyabheda che. bIjI bhUmikA mukhyatayA jJAnAvaraNanA kSayopazamane sApekSa che ne enA bALa, madhyama ane paMDita evA bheda che. bIjA prakAranI bhUmikA UbhI karanAra A jJAnAvaraNIyano kSayopazama mohanIyanA kSayopazamane anusarIne ja hIna ke adhika hoya che evo niyama nathI. eTale, sarvaviratinI bhUmikA hovA sAthe "bALa' paNuM hovuM paNa saMbhave che. ema apunarbandhakanI bhUmikA hovA sAthe paMDitapaNuM hovuM paNa asaMbhavita nathI. eTale ja, ATha varSanI uMmare buddhino eTalo vikAsa na hovA chatAM sarvaviratinI bhUmikA hovI niSiddha nathI. evA jIvane sarvaviratinA mArge lAvavA paNa bahu UMcA sUkSma tattvonI samajaNa na ApatAM sthULathI saMsAramAM keTalAM pApo che ne saMyama jIvananA AcAro keTalA niSpApa che vagerenI samajaNa ApavI ja ucita hoya che. ema vayaska hovA chatAM, gAmaDAmAM rahevA vagerenA kAraNe eTalI samajaNa zakti na hoya, ane tema chatAM sarvavirati yogya bhUmikA hoya to saMyamajIvananA AcAronuM sthaLa dRSTie varNana karI, AkarSIne saMyamamArge caDhAvI zakAya che. ema apunarbandhaka ke avirata samyakatvI yogya bhUmikA dharAvanAra zrotA paNa Ama ghaNuM bhaNyo gaNyo hovAnA kAraNe buddhi vikasita hoya to ene enI bhUmikA yogya vAto paNa sUkSma rIte karavI paDe che. jemake e ja bhUmikAnA bALa jIvane jinapUjAno mahimA vagere darzAvI pUjA karato karI devAno. ene AmAM puSpAdinA jIvonI hiMsA hovA chatAM e doSarUpa nathI vagere samajAvavAnuM hotuM nathI, kAraNake jo samajAvavA jaie to svarUpahiMsA vagerene e samajI na zakavAthI "AmAM to hiMsA thAya" ema karIne pUjA na paNa kare, uparathI avahelanA paNa kare. mATe to bALajIvane budhasaMbaMdhI dezanA ApavI e parasthAnadezanA hoi pApadezanA kahevAyelI che. keTalIya bAbato evI hoya che je budhane hetugrAhya hovA chatAM bALajIvane AjJA grAhya ja hoya che. bALajIvane paNa e bAbato hetu purassara samajAvavA jaie to e samajI na zakavAthI mUMjhavaNamAM paDe, kadAca vaktA pratye abhAva paNa pedA thAya ke "mane samajAvI zakavAnI AvaData nathI ne nakAmI mAthAjhIMka kare che" athavA "vaktA kahe che e badhuM ja kAMi sAcuM nathI' evI azraddhA vagere paNa thAya. ne tethI ene mArgamAM joDavAnuM prayojana siddha thatuM nathI. zrI siddhasena divAkarasUri mahArAje govALiyAonI samakSa emanI bhASAmAM vAda na karatAM paMDitonI bhASAmAM vAda karyo ne mATe hAryA. bIjI bAju bhale apunarbandhaka hoya, paNa jJAnAvaraNano kSayopazama teja hoya to ene jinapUjAnuM vidhAna darzAvavA para sahaja A zaMkA thavAnI zakyatA hoya che ke "AmAM' to hiMsA rahelI che. ityAdi... eTale ene svarUpahiMsA vagere samajaNa ApI "jinAjJA dharme sAraH' nA audaMparyArtha sudhI pahoMcADavo Avazyaka banI rahe che. anyathA, ne hiMcatsirvabhUtAni kahIne hiMsAmaya yajJAdinuM vidhAna karanAra vaidika granthomAM pUrvAparavirodha Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA vagere doSo che to jaina granthomAM paNa e doSa lAgaze ityAdi vicAra ane jaina dharma pratye AkarSita nahIM thavA che. prastuta granthamAM ane SoDazakamAM bALa Adine ApavAnI dezanAnuM ja svarUpa jaNAvyuM che e digdarzana che. ene anusaravAno artha samajavo joie. sarvavirati pAmavAne ucita bALajIvane saMyamajIvananA bAhya AcAronI, dezavirati pAmavAne ucita bALa jIvane zrAvaka jIvananA AcAronI, samyakta pAmavAne ucita bALa jIvane samyakta ucita vyavahAronI-AcAronI, ane mArgAnusArI avasthA pAmavAne ucita jIvane mArgAnusArInA 35 guNo-vyavahAronI dezanA ApavI ucita che. A ja rIte madhyamajIva jo sarvaviratine ucita hoya to ene saMyamanI vizuddhi, AcArapAlana aMge granthomAM darzAvelI sUkSmakALajIo vagerenuM varNana karavuM joie. A ja pramANe dezavirati vagerene ucita madhyamajIvane zrAvakapaNAM vagerenA AcAra pAlananI sUkSmakALajIonuM varNana karavuM joie. ema sarvavirati vagerene ucita paMDitajIvane saMyamajIvana vagere te tenA AcAronuM sUkSma nirUpaNa ne emAM mULabhUta siddhAnto kevI rIte vaNAyelA hoya che te varNavavuM joie, temaja te te dareka AcAromAM "AjJA dharme sAraH' e dharmaguhya samajAvavuM joie. jyAre vrata-niyamamAM joDavAno prastAva na hoya ne mAtra jANakArI vagere ApavAno prastAva hoya (jANakArI ApavAnuM prayojana e dvArA enA dilamAM dharmamArganuM AkarSaNa pedA karavuM, sthira karavuM, vadhAravuM ne pariNAme ene paNa dharmamArgamAM joDavo.. AgaLa vadhAravo e hoya che.) to apunarbandhaka prAyogya jIvane paNa, enI bALa vagere bhUmikAne anusarIne sarvaviratinA bAhya AcAro vagerenuM paNa varNana karI zakAya che. enAthI ene Adara bahumAna pragaTe che, bhaviSya mATe eka lakSya baMdhAya che. paNa jyAre vrata-niyama ApavAnI gaNatarIthI preraNA thai rahI hoya tyAre sarvaviratine ucita jIvane enI ja preraNA karavI joie. nIcI kakSAnI preraNA ene enuM ja AkarSaNa karI emAM ja joDaze je nukazAnakartA puravAra thAya.jene thoDI vadhu preraNA karavAthI sarvathA rAtrIbhojana choDI zake ema hoya tene, ema kahevAmAM Ave ke, 'tuM rAtrIbhojana che? to paNa rAtre jamyA pachI kAMi na levuM eTalo niyama le.." to e prakAre niyama lai e rAtrIbhojana je cAlu rAkhaze eno doSa lAge e spaSTa che. hAribhadrI AvazyakamAM temaja bRhatkalpabhASyamAM sarvaviratine ucita bhAselA AvA jIvonI apekSAe vAta che. yogazatakamAM paNa AvA jIvo mATe A ja vAta che, mATe koi virodha nathI. koipaNa Ave tene pahelAM sarvavirati batAvavAnuM je kahyuM che temAM paNa garbhita rIte A to samajI levuM ja joie ke "Ane sarvaviratinI vAta karavAthI e DarI jaze, bhAgI jaze, pachI kazuM sAMbhaLavA paNa Ubho na rahe..'Avo koi nirNaya vaktAne zrotA mATe thayo na ja hovo joie, jo evo nirNaya (sabaLa saMbhAvanA) koipaNa rIte thai gayo hoya to ene sarvaviratino upadeza na ja apAya. hajAra rUpiyAno mAla dekhADavAthI AmAM ApaNuM kAma nahIM' ema samajIne bhAgI ja jAya- 100 rU. no pachI batADavAno mAla jovA paNa Ubho na rahe' AvuM dukAnadArane pratIta thai gayuM hoya to e zI rIte pahelAM 1000 rU. no mAla ja dekhADe? eTale ukta nirNayAbhAvavALA zrotAne sau prathama sarvaviratinI dezanA ApavAnI vAta samajavI joie. bAkI to vaktAne deza-kALa-puruSa Adino jevo nirNaya thAya e pramANe dezanA aMge uparathI nIce javAnI ke nIcethI upara javAnI banne prakAranI paddhati ucita lAge che, emAM ekAnta na jANavo. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezanA- dvAtriMzikA 65 jema chedasUtromAM samAna gunA mATe zaikSaka, gItArtha, sthavira, upAdhyaya, AcAryane uttarottara vadhu prAyazcitta ApavAnI paddhati batAvyA bAda tarata ja ghaNe sthaLe, (matAMtara tarIke nahIM, paNa judI paddhati tarIke) uttarottara ochuM prAyazcitta ApavAnI paddhati paNa batAvI che emAM puruSa-deza-kALane naja2mAM levAnI apekSA che. ema dezanA aMge jANavuM. dhAro ke zrotA saMpUrNatayA 2AtrIbhojana tyAga karI zake evI paristhitimAM nathI evI vaktAne jANakA2I maLI gai che. tema chatAM, vaktAne evI paNa pratIti thai che ke zrotA dAkSiNyatA guNavALo che. ne tethI 'mAhArAja sAheba ghaNuM ghaNuM kahe che to keTalI nA pADavI? badhI vAtano inakAra ka2vo yogya na kahevAya, kAMi nahIM, thoDo puruSArtha pho2vIne-kaSTa veThIne paNa ATaluM to karIza ja' AvA abhiprAyathI paNa AMzika tyAga karavA kaTibaddha banaze, e rIte tyAga apanAvaze, barAbara pAlaze ne e pAlananA prabhAve AgaLa vadhaze. AvI saMbhAvanA bhAsI hoya to sarvathA tyAganI vAtathI prAraMbha kare, ne kramazaH nIce utare. paNa, AvI ja paristhitivALA zrotA mATe jo AvI pratIti thai hoya ke, 'mahArAja sAheba to badhI azakya vAta kare che... moTI moTI vAta kare che - ApaNuM kAma nahIM... ApaNe kazuM karI zakavAnA to chIe nahIM, nAhaka mahArAja sAhebane upadeza ApavAnuM kaSTa ApavuM, emano samaya bagADavo enA karatAM UbhA ja thai jAva...' vagere. to nIcethI ja zaruAta kare ne jema jema nIce nIcenA sa2La niyamo apanAvavAno abhiprAya ghaDAto jAya tema tema upara kheMcatA jAya. (uchAmaNInI jema.) athavA navA jIva AgaLa enA pariNAma jANavA mATe, sau prathama enI AgaLa sarvaviratinA AcAra vagerenuM varNana kare. (ene sarvavirati svIkAravAnI preraNA ka2vA rUpe nahIM, paNa mAtra sAdhu jIvana AvuM hoya che evo khyAla ApavA mATe.) A sAMbhaLavA para enA dilamAM kevA pariNAmo jAge che e tapAse. emAM jo enI vAto vagere parathI ema lAge ke viSayasukhapipAsA vagerenA kA2Ne haju sarvaviratinA svIkAra mATe samartha nathI. to pachI zrAvaka dharmanuM varNana kare. ne enA pariNAmo tapAse. ema kramazaH samyagdarzana ane mArgAnusArInA AcAronuM varNana kare. paNa vrata svIkAra mATenI preraNA, sarvavirati mATe asamartha bhAselA jIvane kare nahIM, to doSa nathI. hAribhadrI AvazyakamAM paNa, pahelAM zrAvakadharma kahevAmAM Ave ane sarvavirati mATenuM sattva dharAvanAra paNa prathama zrAvaka dharma sAMbhaLI e ja svIkAre to doSa kahyo che. evuM sattva na dharAvanAra zrAvakadharma svIkAre emAM doSa kahyo nathI. dharmabindumAM paNa sadiLoH prayooDantarAyaH, anumitizvetatra... ema kahIne samartha aMge ja doSa darzAvyo che, asamartha aMge nahIM. Ama dezanApaddhati aMge yathAyogya vicAravuM. zruta, cittA ane bhAMvanA A traNe jJAnane jaLa, dUdha ane amRtanI upamA zrIlalitavistarA granthamAM ApavAmAM AvI che. jema jaLa karatAM dUdha ane dUdha ka2tAM amRta vadhAre dAhazAmaka ane miThAzavALuM hoya che ema zrutajJAna karatAM cintAjJAna ane cintAjJAna karatAM bhAvanAjJAna vadhAre viSayatRSNAzAmaka hoya che. (athavA jaLathI zuSkatA maTI bhinAza Ave, dUdhathI rukSatA jai snigdhatA Ave ane amRtathI mUrchA-jaDatA jai caitanya sphurAyamAna thAya ema zrutajJAnathI viSayatApanI zuSkatA maTI upazamanI bhinAza Ave, cintAjJAnathI viSayaciMtAnI rukSatA maTI tattvaciMtananI snigdhatA Ave ane bhAvanAjJAnathI viSayarasanI jaDatA maTI tattvAbhinivezanuM caitanya Ave.) Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA | satha mannizihA sArU I dezanayA mArgo vyavasthApya iti tatsvarUpamihocyate - mArgaH pravartakaM mAnaM zabdo bhgvtoditH| saMvignAzaThagItArthAcaraNaM ceti sa dvidhA / / 1 / / ___mArga iti / pravartakaM = svajanakecchAjanakajJAnajananadvArA pravRttijanakaM mAnaM = pramANam / sa ca bhagavatA = sarvajJenodito vidhirUpaH = zabdaH / saMvignAH = saMvegavanto'zaThAH = abhrAntA gItArthAH = svabhyastasUtrAsteiSAmAcaraNaM ceti dvidhA, vidheriva ziSTAcArasyApi pravartakatvAt / tadidamAha dharmaratnaprakaraNakRt-'maggo AgamaNII ahavA saMviggavahujaNAiNNaM tti / / 1 / / dvitIyAnAdare hanta prthmsyaapynaadrH| jItasyApi pradhAnatvaM sAMprataM zrUyate yataH / / 2 / / dvitIyeti / dvitIyasya = ziSTAcaraNasyAnAdare = pravartakatvenAnabhyupagame haMta prathamasyApi = bhagavadvacanasyApyanAdara eva, yato jItasyApi sAMprataM pradhAnatvaM vyavahArapratipAdakazAstraprasiddhaM zrUyate / tathA ca kayA jIvane kevI dezanA ApavI e gai batrIzImAM jaNAvyuM. e dezanAthI mokSamArganI vyavasthA karavAnI hoya che. eTale have A trIjI batrIzImAM te mArganuM svarUpa kahevAya che.-- (1) svajanaka je icchA tenuM janaka je jJAna tene utpanna karavA dvArA je pravRtti janaka banatuM hoya tevuM pramANa e mArga che. AmAM sva eTale pravRtti. eTale ke mArga tarIke abhipreta pramANa, jJAnane utpanna kare che. e jJAna tevI icchA pedA kare che. ane e icchA pravRtti karAve che. Ama tathAvidha jJAnajanana dvArA pravartaka banatuM pramANa e mArga che. A mArga be prakAre che. (1) sarvajJa bhagavaMte kahela vidhyarthaprayoga yukta zabda ane (2) saMvigna azaTha gItArthonuM AcaraNa. AmAM azaTha eTale pote Acarela AcaraNanA nirNayamAM abrAnta ane gItArtha eTale sUtra ane arthanA suMdara abhyAsavALA (eTale ke e abhyAsanA kAraNe strArthanI upasthitivALA temaja pUrvAparavirodha na rahe e rIte tAtparyane pAmelA.) vidhyarthaprayoga jema pravartaka che tema yathokta ziSTAcAra paNa pravartaka che ja, mATe e paNa "mArga' rU5 che. A vAta dharmaratnaprakaraNakAra zrI -zAMtisUri mahArAje A rIte kahI che - "mArga AgamanItirUpa che athavA saMvignabahujanathI AcarAyela AcAra rUpa che. [1] [zaMkA - upadezapadamAM padArtha, vAkyartha vagerenI prarUpaNAmAM daMparyArtha tarIke "sarvajJavacana rUpa AjJA dharmamAM sAra che'evuM phalita karI dekhADyuM che. tethI sarvajJavacanano Adara karavo e barAbara che, paNa saMvignagItArthanA AcaraNane mArga mAnI eno Adara karavo zI rIte yogya kahevAya? AvI zaMkAnuM samAdhAna ApavA granthakAra kahe che...] ziSTAcAra paNa AdaraNIya]. ziSTAcAra rU5 dvitIya mArgano pravartaka tarIke na mAnavA rUpa anAdara karavAmAM bhagavadvacana rUpa prathama mArgano paNa anAdara ja thAya che, kAraNake "ziSTAcAra rU5 jIta vartamAnamAM pradhAna che' evuM kathana vyavahAra 1. ubhayANusAriNI jA sA mAgaNusAriNI kiriyA / / ityuttarArddhaH / / 8 / / Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArga-dvAtriMzikA 67 jItaprAdhAnyAnAdare tatpratipAdakazAstrAnAdarAvyaktameva nAstikatvamiti bhAvaH / / 2 / / anumAya staamuktaacaarennaagmmuultaam| pathi pravartamAnAnAM zaMkyA nAndhaparaMparA / / 3 / / ___anumAyeti / uktAcAreNa = saMvignAzaThagItArthAcAreNa AgamamUlatAmanumAya satAM = mArgAnusAriNAM pathi = mahAjanAnuyAtamArge pravartamAnAnAmandhaparaMparA na zaMkyA = na zaMkanIyA / itthaM caatraagmvodhitessttopaaypratipAdaka zAstramAM saMbhaLAya che. eTale jItavyavahArane-ziSTAcArane pravartaka tarIke svIkArI pradhAnapaNe anusaravAmAM na Ave to enA prAdhAnyane jaNAvanAra zAstrano anAdara thAya e spaSTa che. ane jinavacanamaya zAstrano anAdara karavAthI to nAstikatA ja AvI jAya e cokhkhuM caNAka che. [Ama ziSTAcArano Adara karavAmAM paNa jinAjJA 2helI ja che, mATe enA anAdaranI zaMkAyogya nathI.]llo zikA - AgamavacanamAM je vidhyarthapratyaya vaparAyo hoya che tenAthI iSTanA upAya rUpe jANI pravartavuM e ziSTo mATe yogya che. vartamAnamAM jItavyavahAra pradhAna che' evA AgamavacanamAM te te AcArone iSTanA upAya tarIke jaNAvanAra vidhyarthapratyaya to koi che nahIM. jene iSTopAya rUpe jANI na hoya evI to koi pravRtti ziSTo karatA nathI. mATe AvA AcaraNane anusaravuM e to eka prakAranI aMdhaparaMparA ja banI raheze ne! AvI zaMkAnuM samAdhAna ApavA granthakAra kahe che-] saMvigna azaTha gItArthonA AcaraNathI "teoe Acarela A pravRtti AgamamUlaka che' evuM anumAna karIne, mahAjane AcarelA mArgamAM pravRtti karatAM mArgAnusArI sajjano mATe "A aMdha paraMparA che' evI zaMkA na karavI. Aizaya e che ke te te AcaraNa vizenAM vacano upalabdha AgamamAM na maLatAM hoya to paNa, mArgAnusArI sajjano "A badhA Acare che, mATe ApaNe paNa AcarIe' eTale mAtra vicArIne gADariyA pravAha rUpe e AcaraNone nathI AcaratAM, kintu "saMvigna azaTha gItArtha mahApuruSo Ane Acare che eTale avazya e AgamamAM kahyuM hovuM joie e pramANe anumAna karI Agamokta AcaraNa rUpe ja ene Acare che. mATe teonI e pravRtti gADariyAM pravAha rUpa hotI nathI.]. ziSTAcAramAM pravartakatA] Ama ahIM je kahyuM ke "ukta AcaraNa parathI anumAna karIne mArgAnusArI sajjano pravRtti kare che tenA parathI mAnavuM paDe che ke teoe kareluM e anumAna (vidhi) Agama bodhita iSTopAyatAkatvanuM ja hovuM joie, mAtra AgamamUlakatvanuM nahIM. eTale ke "A AcaraNa AgamamUlaka che, kAraNake saMvigna azaTha gItArtho ene Acare che, jemake mahAvratapAlana' eTaluM ja anumAna karIne teo e pravRtti kare che evuM nathI, kintu A AcaraNamAM (Agamagata vidhipratyayathI) AgamathI jaNAyelI iSTasAdhanatA rahelI che, kemake saMvigna azaTha gItArtho ene Acare che, jemake mahAvratapAlana' AvuM anumAna karIne ja sajjano tenI pravRtti kare che... AvuM anumAna kema mAnavuM paDe che? e samajavA vicAraNA pravRtti mATe iSTasAdhanatanuM jJAna Avazyaka che, mAtra AgamamUlakatvanuM jJAna enA mATe paripUrNa nathI. (jinapUjAmAM AgamamUlakatvanuM jJAna hovA chatAM iSTasAdhanatvanuM jJAna na hovAthI sAdhuo pravartatA nathI.) * saMvegI upAzrayanI ha. la. pratamAM "vatra vidhivadhine...' ityAdi pATha che. temAM Agamagatavidhibodhita. ityAdi artha jANavo. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 dvAtriMzadvAtriMzikA tAkatvamevAnumeyaM, AgamagrahaNaM cAndhaparaMparAzaMkAvyudAsAya, iti nAgamakalpanottaraM vidhyarthavodhakalpanAdvAravyavadhAnena pravartakatAyAH zabdasAdhAraNyakSatiH, apratyakSeNAgamena prakRtArthasya vodhayitumazakyatvAt, eTale prastutamAM AgamamUlakatvanuM anumAna karyA pachI paNa iSTa sAdhanatAnuM jJAna ('A mArA iSTanuM sAdhana che' evuM jJAna) karavAnuM to UbhuM ja rahe che. A jJAna karyuM karavuM? kevI rIte karavuM? AgamavacanathI e iSTasAdhanatAnuM jJAna thavuM mAnI zakAtuM nathI. kAraNake jItavyavahAra tarIke abhipreta prastuta AcaraNone jaNAvanAra koi Agamavacana upalabdha AgamomAM sAMbhaLavA maLatuM nathI. eTale apratyakSa AgamathI 'vivakSita AcaraNa iSTa sAdhana che' evo e prastuta arthano bodha thavo zakya nathI. prazna - gItArthanA AcaraNa parathI AgamamUlakatvanuM je anumAna karavAmAM Ave che temAM Agama e paNa eka prakAranuM vacana ja che. eTale gItArthanA AcAraNa parathI evA AgamavacanamUlakatvanuM anumAna karavuM ke je iSTasAdhanatvane jaNAvanAra vidhipratyayathI ghaTita ja hoya. eTale apratyakSa hovA chatAM anumeya evA te AgamavacanathI te iSTa sAdhanatvanuM jJAna thai zake che uttara - A vAta paNa ayogya che. kAraNake gItArtha AcaraNa parathI anumita thatA AgamavacananI varNAnupUrvI koi nizcita thai zakatI nathI. eTale ke AgamavacanamAM kyA zabdo kayA krame vaparAyA haze te nakkI karI zakAtuM nathI. dA. ta. kalpa(kapaDAM) nuM prAvaraNa eka gItArtha AcaraNa rUpa che. ene jaNAvanAra Agamavacana "kalpAnAM prAvaraNa kuryAtuM" AvuM haze ke "kalyAnuM prAvRNayAt' AvuM haze ke anya koi? ityAdi nakkI karI zakAtuM nathI. je vacananA ghaTakIbhUta zabdono nirNaya na thai zakato hoya te vacana paNa anirNAta ja rahe che. ane anirNAta vacana to arthabodhaka paNa zI rIte bane? mATe ja to siddhAntamuktAvalinI dinakarI TIkAmAM kahyuM che ke "sthate = anumIyate manena ra maMtI samAptidetutveDanumAnava pramAAM, na tu ziSTa vIrAnumatI zrutiH, idAnImAnupUrvIvizeSanirNayAbhAvena tasyA avodhakatvAd / ' artha - kalpAya che = anumAna karAya che. Ama "anumAna karAya che' evuM kahIne e sUcita karyuM che ke maMgala samAptinuM kAraNa che e bAbatamAM anumAna ja pramANa che, nahIM ke ziSTAcAra parathI zrutinuM anumAna karI e zratirUpa Agama pramANa. te paNa eTalA mATe ke hamaNAM e zrutinA anumAna parathI paNa zrutinI varNAnupUrvAvizeSano nirNaya karI zakAto na hovAthI evI anirNAta zruti abodhaka che." mATe apratyakSa AgamathI iSTa sAdhanatvarUpe prastuta arthano bodha thai zakato nathI e nakkI thayuM. dvAdazAMgI rUpa AgamasamudramAM cokkasa zabdothI banela hovA rUpe vyavasthita evuM je Agamavacana prastuta arthano bodha karAvI zake evuM rahyuM haze te to hAla upasthita nathI. tethI e paNa bodhaka nathI. Ama te te AcaraNanA iSTasAdhanatvane jaNAvanAra te te vizeSa Agamavacana pratyakSa ke anumAnathI jANI zakAtuM nathI. tethI badhA AcaraNo aMge sAmAnyathI ja anumAna karI zakAya che. kahyuM che ke "AcaraNA paNa AjJA = Agama ja che." [A upacarita vacana jANavuM. vAstavika artha eno paNa prastutamAM Avo jANavo ke AcaraNAmAM paNa AjJA rahelI ja hoya che. JA ja kAraNe AgamabodhitaSTopAyakatvanA abhipreta anumAnamAM paNa e sAmAnyathI ja anumAna jANavuM] Ama gItArthaAcaraNa parathI "e AgamamUlaka che' eTaluM ja jo anumAna karavAmAM Ave ne "A AcaraNa AgamavacanathI jaNAyelI iSTasAdhanatAvALuM che, kemake azaThagItArthothI AcarAyeluM che, jemake mahAvratapAlana" AvuM anumAna azakya rahe to iSTasAdhanatAnuM jJAna AgamathI thayeluM hovuM mAnI zakAtuM nathI. eTale e jJAna mATe "vivalita AcaraNa iSTasAdhana che, kemake AgamamUlaka che' ityAdi rUpa anumAna ja karavuM paDe che. e Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArga-dvAtriMzikA 69 vyavasthitasya cAnupasthiteH sAmAnyata eva tadanumAnAt, tadidamuktaM 'AyaraNA vi hu ANatti' / vastuta anumAna karyA pachI ja sajjano e pravRtti kare. eTale ke AgamamUlakatvanA anumAna pachI pravRtti mATe vidhi pratyayanA artharUpa je iSTasAdhanatA tenA bodha mATe karavAmAM AvatI kalpanA (anumAna) rUpa dvAranuM vyavadhAna thayuM. vidhyarthabodhakalpanA...ityAdi je pada che teno samAsa vidhyarthabodhAya kalpanA evo karavo. athavA kalpanAno artha anumiti karIe to vidhyarthabodharUpA kalpanA vidhyarthabodhakalpanA evo samAsa karavo. athavA to tyAM pratamAM kadAca lahiyAthI azuddhi thai gai hoya ane zuddhapATha vidhyarthabodhakakalpanA...ityAdi hoya. evo pATha jo hoya to artha Avo thAya ke vidhyartha je iSTasAdhanatA tenI bodhaka je kalpanA (anumAna)...] AvuM vyavadhAnabhUta je anumAna karavuM paDe che emAM Apatti e Ave ke "pravartakatA zabdasAdhAraNa hoya che eTale ke "je koi pravartaka hoya te zabda hoya' evI je mAnyatA che tenI kSati thai jAya. kAraNake vidhi pratyayane je pravartaka mAnavAmAM Ave che te paNa iSTasAdhanatAbodhakatvarUpe. (juo dharmaparIkSA gAthA 55 nI vRtti). eTale jaNAya che ke jemAM iSTasAdhanatAbodhakatva hoya te pravartaka bane. prastutamAM A iSTasAdhanatAbodhakatva "vivakSita AcaraNa iSTasAdhana che, kemake AgamamUlaka che' evA anumAnamAM AvyuM. tethI anumAna pravartaka banavAthI uktamAnyatAnI kSati thAya. eTale pahelAM kahyuM tema mAnavuM paDe che ke gItArthanA AcaraNa parathI mAtra AgamUlakatvanuM anumAna nathI karAtuM, kintu AgamabodhitakhopAyatAkatvanuM anumAna karAya che. AmAM iSTopAyatva AgamathI jaNAyeluM kalpavAnuM hovAthI 'pravartakatA zabda sAdhAraNa hoya che evI mAnyatA bAdhita thatI nathI. [AmAM e Agamavacana kevA zabdovALuM hoya e jANavAnI AvazyakatA rahetI nathI ane sAmAnyathI A anumAna thAya che e jANavuM] prazna - pravRtti mATe to mAtra iSTasAdhanatAnuM jJAna Avazyaka che. eTale prastutamAM paNa mAtra iSTopAyatAkatvanuM anumAna mAno ne! AgamabodhitawopAyatAkatvanuM anumAna mAnavAnI zI jarUra che? arthAt emAM "Agama' ne ghusADavAnI zI jarUra che? uttara - sAmAnyajananI pravRtti joine cAlatI aMdha paraMparAmAM paNa e aMdhaparaMparA calAvanArAo "phalANo A pravRtti kare che to ApaNe paNa karIe, ApaNane paNa enAthI kaMika iSTalAbha thaze' ityAdi rUpe emAM iSTopAyatvanuM anumAna karIne ja e pravRtti kare che, ane tema chatAM e aMdhaparaMparArUpa bane che. eTale prastatamAM sajjanonI vivakSita pravRtti mATe paNa, jo e mAtra iTTopAyatvanA anumAnathI thayelI hoya to aMdhaparaMparAnI zaMkA UbhI thai zake che. eTale e zaMkAne dUra karavA mATe prastutamAM "Agama' nuM grahaNa karyuM ['AgamabodhituSTopAyatAkatva' nuM kliSTa anumAna anubhavAtuM nathI. eTale granthakAra svaabhiprAya dekhADavA vastutaH vagere kahe che-] vastutaH to yuktisaMgata ziSTAcArathI ja iSTasAdhanatva rUpa vidhyartha siddha thai jAya che. eTale ke vivakSita AcaraNa iSTasAdhana che, kAraNake yuktisaMgata ziSTAcAra (gItArtha AcaraNa) rUpa che, jemake mahAvratapAlana' AvA anumAna dvArA ziSTAcAra ja iSTasAdhanatvano bodha karAvI de che. eTale AgamathI iSTasAdhanatA jaNAyelI che" ityAdi mAnavuM Avazyaka na rahevAthI e mATe AgamAnumAna karavuM paDatuM nathI. ["yuktisaMgata' evuM je ziSTAcAranuM vizeSaNa vAparyuM che enAthI aMdhaparaMparAnI zaMkA dUra thai jAya che e jANavuM] viLI Ama ziSTAcArathI iSTasAdhanatAbodha thavAthI ziSTAcAra ja pravartaka banyo. tethI pravartakatA zabdasAdhAraNa hoya' evA niyamamAM granthakArane svarasa nahIM hoya ema lAge che. A rIte ziSTAcAra Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 dvAtriMzadvAtriMzikA upapattikena ziSTAcAreNaiva vidhyarthasiddhAvAgamAnumAnaM bhagavadvahumAnadvArA samApattisiddhaye iti draSTavya sUtre saddhetunotsRSTamapi kvcidpodyte| hitade'pyaniSiddhe'rthe kiM punarnAsya maantaa||4|| sUtra iti / sUtre = Agame utsRSTamapi = utsargaviSayIkRtamapi saddhetunA = puSTenAlaMvanena kvacidapodyate = apavAdaviSayIkriyate / hitade'pi = iSTasAdhane'pyaniSiddhe = sUtrAvArite kiM punarasya = ziSTAcArasya na mAnatA = na pramANatA? / / 4 / / udAsIne'rthe bhavatvasya mAnatA, vAritaM tu kAraNasahasreNApi parAvartayitumazakyamityata aahpaNa pravartaka bane che mATe ja siddhAntamuktAvalImAM paNa, maMgalamAM rahelI samApti ke vijJadhvaMsa rU5 iSTanI sAdhanatAne 'ziSTAcAraviSayatva' hetuthI ja siddha karI dekhADI che, ziSTAcAraviSayatva dvArA zrutinuM anumAna karI e zruti parathI iSTasAdhanatAnI siddhi karI dekhADI nathI.] [AgamAnumAnanuM prayojana] prazna - AgamAnumAna jo iSTasAdhanatvane jaNAvavA mATe nathI karAtuM to zA mATe karAya che ? uttara - bhagavabahumAnadvArA samApattinI siddhi mATe AgamAnumAna karAya che. Azaya e che ke bIjI batrIzImAM 2pamAM zlokamAM jaNAvI gayA ke "AjJAnA Adara dvArA zrI jinazvaradeva hRdayastha thaye samarasApatti- samApatti thAya che je bAnanuM prakRSTa phaLa che. AgamArthanA smaraNa pUrvaka karAtuM anuSThAna ja vacanAnuSThAna bane che je asaMgAnuSThAnanuM janaka hoya che. A mATe AjJAno Adara ja Avazyaka che ItyAdi : ' prastutamAM ziSTAcArathI ISTasAdhanatAno bodha thavA dvArA te te anuSThAnanI pravRtti karAya che ema kahyuM . eTale AgamAnumAna jo karavAmAM na AvyuM hoya to A AgamArthanuM smaraNa vagere azakya banavAthI samApatti zI rIte thAya ? tethI samApatti vagerarUpa viziSTa lAbha mATe AgamAnumAna karAya che e jANavuM Ilal [AgamanI jema saMvijhuazaTha gItArthanuM AcaraNa (ziSTAcAra) paNa pramANabhUta che ja enuM vadhu samarthana karavA granthakAra kahe che-] AgamamAM vidhi ke niSedha rUpe utsargano viSaya banelI cIja paNa puSTakAraNa rUpa saddhatu pAmIne niSedha ke vidhi rUpe apavAdano viSaya banI jAya che. eTale ke evA vizeSa avasare AcarelA viruddha AcaraNane paNa AgamamAM pramANabhUta TheravyuM che. to pachI je hitakara che = iSTa sAdhanabhUta che tathA sUtrathI niSedha karAyela nathI te ziSTAcAra paNa pramANabhUta zA mATe na Thare ? arthAt e pramANabhUta che ja.l4ll je ziSTAcAra pratye Agama udAsIna che eTale ke AgamamAM jeno niSedha paNa nathI ke vidhAna paNa nathI tevo ziSTAcAra bhale pramANabhUta Thare, paNa je ziSTAcArano sUtramAM sAkSAt zabdothI niSedha karyo che tene hajAra kAraNa bhegA thAya to paNa badalI zake nahi, eTale ke hajAra kAraNa bhegA thaIne paNa e niSiddha AcaraNane anujJAta = vidhi AcaraNarUpa banAvI zake nahi. AvI zaMkAnuM samAdhAna ApavA granthakAra kahe che AgamamAM koI paNa cIjano sarvathA niSedha nathI ke sarvathA vidhAna nathI. [AmAM "mathuna' no apavAda samajavo. e rAgadveSa vinA azakya hoi eno sarvathA niSedha che. kahyuM che ke - vi vivi gaytrArtha siddha vA vi nirihiM mojuM medumAvaM na te vi rAtoTiM] [jo sarvathA niSedha ke vidhAna nathI to sAdhaka pravRtti Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71. mArga-dvAtriMzikA 'niSedhaH sarvathA nAsti vidhirvA srvthaa''gme| AyaM vyayaM ca tulayellAbhAkAGkSI vnnigythaa||5|| niSedha iti / sUtre vidhiniSedhau hi gauNamukhyabhAvena mithaH saMvalitAveva pratipAdyete, anyathA'nekAntamaryAdAtikramaprasaMgAditi bhAvaH / / 5 / / pravAhadhArApatitaM niSiddhaM yanna dRshyte| ata eva na tanmatyA dUSayanti vipazcitaH / / 6 / / pravAheti / ziSTasaMmatatvasaMdehe'pi tadrUSaNamanyAyyaM kiM punastannizcaya iti bhAvaH / tadidamAha - *jaM ca vihiaMNa sutte(Na sutte vihiaM) Na ya paDisiddhaM jaNaMmi cirarUDhaM / karavI ke nivRtta thavuM eno nirNaya kaI rIte kare ? A rIte-] jema napho meLavavAnI icchAvALo vANiyo lAbha nukazAnane najaramAM rAkhIne vyApAramAM pravRtta ke nivRtta thAya che ema karmanirjarAnA lAbha-nukzAnanI tulanA karIne e mujaba pravRtta-nivRtta thavuM. | sUtramAM sarvathA vidhi ke sarvathA niSedha nathI evuM je kahyuM eno artha e thAya ke ekAnta koI vidhAna nathI karyuM ke ekAnta koI niSedha nathI dekhADyo. koI paNa sUtramAM vidhi ane niSedha e banne gauNamukhyabhAve paraspara saMkaLAyelA ja pratipAdita karAya che. eTale ke vyavahAradRSTie je vidhi pratipAdaka sUtra hoya che temAM paNa gauNa bhAve (apavAdapade) teno niSedha karavAno abhiprAya arthathI to hoya ja che. ema je niSedhaka sUtra hoya che temAM paNa gauNabhAve (apavAdapade) tenuM vidhAna karavAno abhiprAya arthathI to rahelo ja hoya che. A rIte gauNamukhyabhAve baMne jo saMkaLAyelA na hoya to anekAntanI maryAdAnuM ullaMghana ja thaI jAya. [Azaya e che ke vidhi- niSedha banne saMvalita na hoya to e sUtra ekAnta upadezaka banI jAya. ane to pachI te te sUtrarUpa bhagavacana ane kutIrthikonA tene samAna dekhAtAM vacana "ra diMcAt sarvabhUtAni' ItyAdi vacana... emAM koI phera ja na rahe. temaja utsarga-apavAda ubhayaghaTita paripUrNa arthanuM e e sUtramAM bodhakatva na AvavAthI e nizcayadRSTie pramANa paNa na bane. vaLI nizcayathI prAmANya mATe siddhAnto para syAdvAda-anekAntavAdanI mahora chApa paNa Avazyaka che. vizeSa artha mATe juo upadeza rahasya zloka 133][Ama te te ziSTAcArano sUtramAM je niSedha karAyo hoya che te paNa kAraNa vizeSabhAvI apavAdapadIya vidhithI saMvalita ja hoya che. eTale ke evI paristhitimAM e niSiddha ja na hoI pramANabhUta zA mATe na bane ?] pA [A ja bAbatanuM vadhu samarthana karavA granthakAra kahe che AicaraNAmAM svamatikalpita doSa na darzAvAya). jeno Adyapravartaka ajJAta hoya evI paNa je pravRtti pravAhadhArAmAM = paraMparAmAM AvelI hoya, ane je zAstramAM niSiddha na dekhAtI hoya tevI pravRttine kAraNe (ziSTAcAra paNa pramANa che e kAraNe ja) prAjJa puruSo svamatithI dUSita TheravatA nathI. ahIM "pravAhadhArApatita' evA zabdathI e sUcita thAya che ke enA pravartaka azaThasaMvignagItArtha hatA ke anya? teno temaja samAnakAlIna anya gItArthone te mAnya hatuM ke nahIM ? teno 1 sarakhAvo: tA rabAputra dhvanirapedA ya pUvatha naOiA nA varSa suninA nAda%4 vAvo 3. mAnA rU52T * yacca na sUtre vihitaM na ca pratiSiddhaM jane ciraDham / svamativikalpitadopAstadapi na dUpayanti gItArthAH / / Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 dvAtriMzadvAtriMzikA samavighiyosA te pi na tUti vIyasthA gharmaratna. - 12 / dA. saMvignAcaraNaM samyak klppraavrnnaadikm| viparyastaM punaH zrAddhamamatvaprabhRti smRtam / / 7 / / saMvigneti / saMvignAnAmAcaraNaM samyak = sAdhunItyA kalpaprAvaraNAdikam / tadAha'annaha bhaNiyaMpi sue kiMci kAlAikAraNAvikkhaM / Ainnamanahacciya dIsai saMviggagIehiM / / kappANaM pAvaraNaM aggoaraccAo jholiAbhikkhA / uvaggahiyakaDAhayatuMvayamuhadANadorAI / / ityAdi / viparyastaM = asaMvignAcaraNaM punaH zrAddhamamatvaprabhRti mRtam tavAda -[87] jaha saDDhesu mamattaM rADhAi asuddhuvhibhttaaii| hAla nirNaya nathI. eTale ke e ziSTasaMmata hovAmAM saMdeha che. tema chatAM ene dUSita TheravavuM e jo nyAyasaMgata nathI to je ziSTAcaraNa mATe ziSTanI saMmatino nirNaya che tene apramANa kahI dUSita TheravavuM e zI rIte nyAyI Thare ? dharmaratnaprakaraNa (99)mAM kahyuM che ke "sUtramAM je vihita nathI, temaja pratiSiddha paNa nathI, ane gItArthajanamAM cirarUDha thayeluM che tene paNa "AmAM AvA AvA doSo rahelA che' ItyAdi rIte svamatithI doSone kalpIne gItArtho dUSita TheravatA nathI. mATe ziSTAcArane apramANa mAnavo e yogya nathI. IkA [pramANa ane apramANa AcaraNonA udAharaNa Ape che-]. kalpaprAvaraNa vagere AcaraNa e sAdhumaryAdApUrvakanuM saMvignonuM samyapha AcaraNa che. dharmaratna prakaraNamAM (81,82) kahyuM che ke Agama zAstramAM judA ja prakAre kahelI maLatI hovA chatAM, saMvigna gItArtha mahAtmAoe kALa vagere kAraNonI apekSAe keTalIka bAbato enA karatAM judA ja prakAre AcarI hoya evuM jovA maLe che, jemake bhikSAcaryA vagere mATe kapaDAM oDhIne javuM, agrAvatArano tyAga ane kaTIpaTakane judI rIte jhoLIne gAMTha mArIne bhikSA lAvavI. aupagrahika kaTAhaka = kaDAI, tagAru=parAta (kApa kADhavA mATe), tuMbaDuM = tuMbaDAmAMthI banAvAtI tarapaNI, ene pakaDI zakAya e mATe moTuM = kAMTho banAvavo, kAMThAmAMthI pakaDavA mATe dorI lagAvavI...' ityAdi. AnAthI viparyasta tarIke eTale ke asaMvignonA AcaraNa tarIke zrAddhamamatva vagere AcaraNo prasiddha che. dharmaratnaprakaraNamAM (87) kahyuM che ke " je pramAdarUpa bane che te AcaraNa AvuM jANavuM - zrAvako para mamatva rADhInI = zarIra zobhAnI icchAthI azuddha upadhi- bhojanAdi grahaNa karavA, yAvatkAla mATe ApelI vasati, pathArI, ozikuM vagerenA paribhoga.' I7ll [ AgaLa tame kahI gayA ke koIno sarvathA niSedha nathI ke vidhAna nathI. tethI sUtramAM utsarge niSiddha evA kalpaprAcaraNAdi ke zrAddhamamatvAdi e banne AcaraNo samAna ja thayA. to e bemAM tame zuM bheda juo cho ke jethI ekane saMvigna AcaraNa rUpe pramANa mAno cho ane anyane asaMvignaAcaraNa rUpe apramANa mAno cho ? AvA praznano javAba ApavA granthakAra kahe che-] 1 anyathA bhaNitamapi sUtre kiMcitkAlAdikAraNApekSam / AcIrNamanyathaiva dRzyate sNvigngiitaiH|| 2 kalpAnAM prAvaraNamagrAvatAratyAgo jholikAbhikSA / aupagrahikakaTAhakatuMvakamukhadAnadavarakAdi / / 3 yathA zrAddhepu mamatvaM rADhayA'zuddhopadhibhaktAdIni / pradattavasatitUlImasUrakAdInAM pribhogH|| Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArga- dvAtriMzikA iivaka(jillekhta)vahitUnImamUrrra parimootti | I | | AdyaM jJAnAtparaM mohAdvizeSo vizado'nayoH / ekatvaM nAnayoryuktaM kAcamANikyayoriva / / 8 // bAghamiti| jJAnaM = tattvajJAnaM, mohaH = gAravamanatA ||8|| 73 AmAMnuM kalpaprAvaraNa vagere rUpa prathamaprakAranuM AcaraNa tattvajJAnathI (saMyamapAlanAdinA ucita upAyanA jJAnathI) thayuM che jyAre zrAddhamamatva vagere rUpa dvitIya prakAranuM AcaraNa rasa, Rddhi ane zAtAgA2vanI mannatA rUpa mohathI thayuM che. vaLI dareka pravRttimAM prANa to AMtarika bhAva ja hoya che. eTale A be AcaraNomAM prANarUpa AMtarika bhAvono A bheda e ja e beno AsamAna jamInano bheda che. tethI e bene kAca ane mANekanI jema eka = samAna rIte pramANabhUta mAnavA e yogya nathI."||8|| #[A arthAdhikAra mAdhyasthyapUrvaka sUkSmavicAra mAMgI le che. AcAryAdi mahAtmAonI pravRttimAM jarApaNa pheraphAra thayelo ke karelo dekhAya to e pravRttino niSedha karanAra zAstravacanone ke te pravRttithI bhinnapravRtti jaNAvanAra zAstravaconone AgaLa karIne e phe2phA2vALI pravRttine zAstraviruddha kahevAya ke nahiM ? temaja evI pravRtti karanAra mahAtmAone virAdhaka, AjJAbhaMjaka, gurudrohI, mithyAtvI, kuguru vagere kahI zakAya ke nahIM ? ke pachI e pravRtti paNa jIta AcArarUpa ane mArgarUpa bane ? zaMkA - Avo prazna ja kema UThAvavo paDe che? je AcaraNa 'jIta' rUpa banI zake che enA mATe dharmaratna prakaraNanI 99 mI gAthAmAM 'Na ya paDisiddha' aMza paNa jaNAvelo che. eTale ke sUtramAM jeno niSedha na hoya te AcaraNa ja mAnya banI zake. eTale jo e pravRttinuM niSedhaka zAstravacana maLatuM hoya to e pravRtti mArgarUpa na banavAthI ene AdaranArA virAdhaka bane ja e spaSTa che. samAdhAna - A 'Na ya paDisiddha' je kahyuM che teno artha jeno sarvathA niSedha na hoya te' evo levAno che, nahIM ke 'jeno sAmAnyathI paNa niSedha na hoya te...' arthAt je sarvathA niSiddha hoya te ja 'jIta' rUpa banI zakatuM nathI, e sivAyanuM AcaraNa to, sAmAnyathI niSiddha hovA chatAM, 'jIta' rUpa banI zake che. zaMkA - AvuM zAnA parathI kaho cho? samAdhAna - AvI spaSTa asandigdha tAravaNI karAvI ApanArA ghaNAM kAraNo che. (1) jo AvuM na mAnIe to granthakAre bIjA mArga tarIke darzAvela 'jIta' no uccheda ja thai jAya che. kAraNake je AcaraNa zAstravihita che teno to 'bhagavadvacana' rUpa prathamamArgamAM ja samAveza che. ane je AcaraNa zAstraniSiddha che teno to jItamAM samAveza thai zakato nathI ema tame kaho cho. zaMkA - nA, jItano uccheda mAnavAnI Apatti nathI, zAstra je bAbatonuM vidhAna karatuM nathI ke niSedha karatuM nathI, kintu udAsIna rahe che, tevI bAbatonuM dezakALAdine AzrIne thatuM AcaraNa 'jIta' banI zake che. samAdhAna - AvI kalpanA ucita nathI. 'jIta' tarIke mAnya AcaraNo mATe 'annaha bhaz2iyaM pi sue' 'Ainnamannahacciya' 'zAstramAM anyathA kaheluM che ane AcaraNa anyathA jovA maLe che' AvuM je kaheluM che enA parathI ja zuM e jaNAi jatuM nathI ke jevuM AcaraNa thayuM che evuM zAstravihita nathI, zAstravihita AcaraNa enAthI bhinna hoya che. zaMkA - paNa emAM, e AcaraNa zAstraniSiddha che evuM kyAM siddha thayuM? samAdhAna - 'eka vizeSanuM vidhAna anya vizeSanA niSedhamAM phalita thAya che' Avo eka nyAya che. jemake, gRhastha mATe nyAyasaMpanna vaibhavanuM vidhAna karyuM che enAthI ja anyAyopArjita vaibhavano niSedha thai jAya che. prastutamAM 'je rItanuM AcaraNa gItArtha saMvignoe kareluM che enA karatAM, anya prakAre zrRtamAM vidhAna karyuM che' evuM je jaNAvyuM che tenAthI ja, A nyAyAnusAre, jaNAi jAya che ke gItArtha saMvignonuM te AcaraNa niSiddha hatuM. (2) vaLI zAstraniSiddha AcaraNA 'jIta' banI zake nahIM evuM mAnavAmAM to dharmaratnaprakaraNamAM kalpaprAva2Na vagere je 'jIta' nA udAharaNo ApelA che e badhA paNa asaMgata TharI javAnI Apatti Avaze, kAraNake e badhA zAstraniSiddha che. e adhikAramAM saMvatsarI ane comAsInI tithinA phe2phA2ne paNa 'jIta' tarIke jaNAvela che. jyAM sudhI saMvatsarI pAMcamanI hatI Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 darzayadbhiH kulAcAralopAdAmuSmikaM bhayam / vArayadbhiH svagacchIyagRhiNaH sAdhusaMgatim / / 9 / dravyastavaM yatInAmapyanupazyadbhiruttamam / vivekavikalaM dAnaM sthApayadbhiryathA tathA / / 10 / / apuSTAlaMbanotsiktairmugdhamIneSu mainikaiH / itthaM doSAdasaMvignairhahA vidhaM viDambitam / / 11 / / dvAtriMzadvAtriMzikA darzayadbhiriti / AmuSmikaM = pretyapratyavAyavipAkalakSaNam (... vipAkaphalaM iti pUrvamudritaprate) / / 9 / / drvystvmiti| apinA Agame yatInAM tanniSedho dyotyate / anupazyadbhiH = manyamAnaiH / / 10 / / (puEti vyaH ||11|| [asaMvignoe potAnA mohaprerita AcaraNothI vizvanI kevI viDaMbaNA karI che ene 3 zloko vaDe jaNAvatA granthakAra kahe che-] [asaMvignAcaraNathI viDaMbaNA] ayogya AcArone kulAcAra tarIke jaNAvI, 'Ano lopa karazo to paralokamAM enA vipAka bhogavavA paDaze' evo paralokasaMbaMdhI bhaya dekhADatA, (athavA 'ApaNA sAdhuono ja saMga vagere karavo e tamAro kulAcAra che, eno lopa karIne anya sAdhuono saMga karazo to paralokamAM enA vipAka bhogavavA paDaze' AvuM dekhADatA ane e rIte) svagacchanA bhakta gRhasthone (anya gacchanA) sAdhupuruSo sAthe saMga karatA aTakAvatA, sAdhuo mATe jeno AgamamAM niSedha karyo che (ATalo artha api zabdathI ghotita thAya che) tevo paNa dravyastava sAdhuo mATe paNa uttama che evuM mAnatAM, vivekazUnya dAnanI paNa 'dAna to je kAMi ApIe chIe enAthI lAbha ja lAbha che' ityAdi rIte game tema sthApanA karatAM apuSTa AlaMbanane pakaDIne UbhA thayelA temaja mugdhajIvo rUpa mAchalAMo aMge mAchImAra samAna (eTale ke mugdhajIvone ThagIne AtmahitarUpa prANothI viyukta karanArA) evA asaMvignoe A pramANe doSathI hA! hA!! vizvanI viTaMbaNA karI che.||9||10||11|| [asaMvignonI ja anya ayogya vAtane ughADI pADatAM granthakAra kahe che-] tyAM sudhI cotha to aparvatithi hatI. aparvamAM parva karavAno niSedha hovo to spaSTa ja che. tema chatAM, saMvatsarI parva cothanuM thayuM che ne e 'jIta' kahevAyuM che. zaMkA - paNa tithi to siddhAnta che, sAmAcArI nahIM. sAmAcArImAM pheraphAra thai zake, siddhAntamAM nahIM. tethI tithimAM paNa pheraphAra to na ja thai zake ne? samAdhAna - zAstranI anabhijJatA vagerenA kAraNe thayelI A mAtra bhrAnti ja che... nahIMtara to zrI kAlikasUrimahArAja paNa pAMcamanI cotha karavA svarUpa pheraphAra zI rIte karI zakata? teozrIe cotha karI che ne AkhA saMghe apanAvI che, mATe Atmahitecchue A bhrAnti vahelI take kADhI nAkhavA jevI che. [pU. kAlikasUri mahArAjanI gurupaMraparA (ane pote paNa tyAM sudhI) pAMcamanI ja saMvatsarI karatA hatA ane upadezatA hatA, tema chatAM, cothanI saMvatsarI teoe karI eTalA mAtrathI teo 'virAdhaka', 'jinAjJAbhaMjaka', 'gurudrohI', 'pote tyAM sudhI je karatA hatA ane kahetA hatA tenA karatAM viruddha karanArA tathA kahenArA...' vagere doSAropaNa thatuM nathI-thayuM nathI e noMdhanIya che. ](punama-amAsanI kSaya-vRddhie terasanI kSaya-vRddhi karavA e zAstraniSiddha che evI potAnI mAnyatA hovA chatAM pU. sva. AcArya vijayarAmacandrasUri mahArAje paNa vi. saMvata 2020 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7dha mArga-dvAtriMzikA apyeSa zithilollApo na zrAvyo gRhmedhinaam| sUkSmo'rtha ityado'yuktaM sUtre tdgunnvrnnnaat||12|| ____ apIti / eSo'pi zithilAnAmullApo yaduta 'na zrAvyo gRhamedhinAM sUkSmo'rthaH' ityadaH = vacanamayuktaM, sUtre = bhagavatyAdau teSAM = gRhamedhinAmapi keSAJcid guNavarNanAt, 'laddhaTThA gahiaTThA' ityAdinA sAdhUktasUkSmArthapariNAmazaktimattvapratipAdanAt / samyaktvaprakaraNaprasiddho'yamarthaH / / 12 / / zithilAcArIono A paNa je ullApa che ke "gRhasthone zAstronI sUkSma vAto kahevI na joie." te yogya nathI, kemake bhagavatIjI vagere sUtramAM keTalAka gRhasthonA varNanamAM laddhA gahiaTTA' vagere vizeSaNo vaparAyAM che je vizeSaNo teoe zAstranA sUkSma arthane jANelo che' ityAdi jaNAve che. temaja AnAthI "sAdhu vaDe kahevAtA sUkSma padArthone pariNAvavAnI teomAM zakti hoya che enuM pratipAdana thAya che. A vAta samyakta prakaraNamAM prasiddha che. eTale je gRhastho sUkSma bAbatone pariNAvI zakatA hoya teone tenAthI nukazAna thavAno saMbhava raheto nathI. to e bAbato temane zA mATe na jaNAvavI?I12 AivA zithilAcArI asaMvigno sAcA sAdhuonI je niMdA kare che teno phalitArtha dekhADatAM granthakAra kahe che -. # jemake zrIsUyagaDAMganA bIjA zrutaskaMdhanA sAtamA nAlandIya adhyayananA prAraMbhe lepa nAmanA zramaNopAsakanA laddhade gaDiyaTTe pucchiyadre vizizkiya abhigaDiyaTTe AvA vizeSaNo kahelAM che jeno artha A pramANe che-- labdhArtha =tattvanA jANakAra, gRhItArtha = mokSamArga svarUpa arthane grahaNa karelo che, pRSTArtha = jeNe vizeSa prakAre artha pUchelo che, ane tethI vinizcitArtha = jeNe vizeSa prakAre arthano nizcaya karyo che, abhigatArtha = jeNe e artha pratIta thayo che te. thI 2047 sudhI evI je AcaraNA karI ne e pUrve tathA pachI enAthI bhinna AcaraNA karI, to A bemAMthI kai AcaraNA zAstrasiddha ne kai zAstraniSiddha ? bemAMthI eka to zAstraniSiddha haze ja? e aMge emane zAstrapATha pUchavA joie? tathA, pahelAM teo juduM karatA hatA, have juduM kare che, asthiramananA che... AvuM badhuM kahI zakAya? tathA e zAstraniSiddha AcaraNA je AcarI e virAdhanA karI ema kahI zakAya? "paNa e to abhiyoga vagere paristhitivazAt emaNe evI AcaraNA karavI paDelI." chatAM, caturvidha saMghanA emane anusaranArA sabhyone paNa e AcaraNAnuM prAyazcitta karAvavAmAM nathI AvyuM e jaNAve che ke e AcaraNa sAmAnyathI zAstraniSiddha hovA chatAM virAdhanA rUpa nahotI, ne tethI mArgarUpa hatI. saMvignagItArtha mahAtmAo paNa paTTaka vagere dvArA je pheraphAra kare che te deza-kALAdinI paristhitivazAt ja kare che ne tethI evo pheraphAra virAdhanArUpa na banatA mArgarUpa ja bane che e svIkAravuM joie.). pUrve, zrIAcArAMgajInuM zastraparijJA adhyayana sUtrathI ane arthathI bhaNI lIdhA bAda ja ziSyanI vaDI dIkSA karavAnuM vidhAna hatuM. eTale e pUrve vaDI dIkSA karavAno niSedha hato e samajI zakAya che. ane have?... zrIAcArAMgajIne bhaNe e pUrve ja zrIdazavaikAlikasUtranA SaDUjIvanikAya adhyayanane ziSya sUtrathI-arthathI bhaNI le eTale vaDI dIkSA karavAmAM Ave che. A AcaraNa paNa "jIta' kahevAyuM che. 'virAdhanA' nahIM. eTale, zAstraniSiddha hovA mAtrathI, vivakSita AcaraNA "jIta' rUpa banI na zake, e 'virAdhanA' ja kahevAya evuM kahI zakAtuM nathI, : (3) aneka zAstravacano paNa A niSkarSa para pahoMcavA prere che ke je AcaraNA zAstraniSiddha hoya che, tevA dezakAla vagerene lakSamAM laine gItArtha saMvignothI AcaravAmAM Ave to "jIta' rUpa bane che, virAdhanA rUpa nahIM. jemake AcaraNAmAM koipaNa pheraphAra mATe kayA Agamavacana sAme jovuM? e mATe dharmaratnaprakaraNanA vRttikAre kahyuM che ke -- dosA jeNa Nirujjhanti, jeNa khijjati puvvkmmaaii| so so mukkhovAo rogAvatthAsu samaNaM v|| artha - jenAthI doSo dUra thatA jAya, jenAthI pUrvabaddhakarmono nAza thato jAya te badhuM mokSanA upAyarUpa che (eTale ke mArga Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 dvAtriMzadvAtriMzikA teSAM nindA'lpasAdhUnAM bahyAcaraNamAninAm / pravRttAMgIkRtAtyAge mithyaadRggunndrshinii||13|| tessaamiti| teSAM = asaMvignAnAmalpasAdhUnAM = viralAnAM yatInAM, vahvAcarita(raNa)mAninAM = vahubhirAcIrNaM khalu vayamAcarAmaH stokAH punarete saMvignatvAbhimAnino dAMbhikA ityabhimAnavatAM nindA, aMgIkRtasya mithyAbhUtasyApi vahyAcIrNasyAtyAge'bhyupagamyamAne mithyAdRzAM guNadarzinI pravRttA, samyagdRgapekSayA mithyAdRzAmeva vahutvAt / tadAha 'vahunApavittiniSTha (tti) rUchatena(hiM) rUdattoDyo jevA dhammo na ujjhiyavvo jeNa tahiM vahujaNapavitti ||u. pada 909 / / 13 / / ghaNAMoe je AcaryuM che tene ame AcarIe chIe, jAtane saMvigna mAnatA A thoDA sAdhuo je kriyAcusta hovAno dekhAva kare che teo to daMbhI che' AvA abhimAnavALA te asaMvigno virala saMkhyAmAM rahelA ughatavihArI saMvegI sAdhuonI je nindA kare che ke tame to ochA cho eTale tamAruM AcaraNa tyAjya che, ame ghaNA chIe eTale amAruM AcaraNa grAhya che ityAdirUpa) te niMdA mithyAtvIone guNavAna tarIke jovAmAM phalita thAya che. AvuM eTalA mATe phalita thAya che ke teoe svIkArela mArga mithyA hovA chatAM, mAtra jo bahu AcaranArA hovAthI ja atyAjya mAnavAno hoya to e rIte to samyagudRSTinI apekSAe mithyAtvIo ja ghaNA hovAthI mithyAtvIono mArga ja atyAjya banI jAya. eTale ke ene ja guNakara mAnavo paDe. upadezapada 909 mAM kahyuM che ke "je lokone bahujanapravRttimAtra mAnya che teoe ihalaukika dharma choDavo nahi, kAraNa ke temAM ghaNA loko pravartatA hoya che. I1all (e asaMvigno jo khoTA che to dharmasthAnomAM teonI bolabAlA ja kema cAle che? eno javAba ApavA granthakAra kahe che-] 1 bahujanapravRttimAtramicchadbhiAkikazcaiva / dharmo nojjhitavyo yena tatra vahujanapravRttiH / / rUpa bane che, jemake ruNa avasthAmAM je cIjathI roga maTato jAya e badhuM Sadha rUpa che. vivakSita navA AcaraNanuM niSedhaka koi zAstra vacana maLatuM hoya to e AcaraNa apanAvavuM nahIM' evuM vRttikAre kahyuM nathI. 'jIta' tarIke pramANabhUta Tharela aneka AcaraNo darzAvIne chevaTe, athavA vadhu zuM kahevuM? 'jaM savvahA na sutte paDisiddhaM neva jiivvhheuu| taM savvaMpi pamANaM cArittadhaNANamaNiyaM c|| artha - sUtramAM, mathunasevananI jema jeno sarvathA niSedha nathI, temaja je jIvahiMsAnA kAraNabhUta nathI te badhI vAto cAritradhanavALA mahAtmAone pramANa che, mAnya che. A pramANe dharma ratna prakAraNanA mULakAre paNa kahyuM che. pUrvAcAryoe paNa kahyuM che ke 'avalaMviUNa kajjaM jaM kiMpi samAyaraMti giiytthaa| thovAvarAhavahuguNa savvesiM taM pamANaM tu / / artha - saMyamopakAraka kAryane AzrIne gItArtha puruSo alpadoSavALuM ane anekaguNovALuM je kAMi Acare che te badhA cAritrasaMpanna mahAtmAone 'pramANa' hoya che.' niSiddha vAto ja tevA deza-kALamAM aniSiddha banI jai kaSya banI jAya che evuM vAcakavarya zrIumAsvAti mahArAjAe prazamaratiprakaraNamAM kahyuM che. 'kiMcicchuddhaM kalpyamakalpyaM syAdakalpyamapi klpym| Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 99 mArga-dvAtriMzikA idaM kalirajAparvabhasma bhsmgrhodyH| khelanaM tadasaMvignarAjasyaivAdhunocitam / / 14 / / rUtiA vya:/194TI samudAye manAgdoSabhItaiH svecchAvihAribhiH / saMvignairapyagItArtheH parebhyo naatiricyte||15|| ___ samudAya iti / samudAye manAgdoSebhyaH = IpatkalahAdirUpebhyo bhItaiH svecchAvihAribhiH = svacchandacAribhiH saMvignairapi = vAhyAcArapradhAnairapyagItAthaiH parebhyaH = asaMvignebhyo nAtiricyate = nAdhikIbhU A kalikALarU5 raja: parva = hoLI che. vaLI emAM bhasmagrahanA udaya rU5 bhasma = rAkha eTale ke dhULa thAvat... UDI rahI che. jema hoLI parvamAM dhULa uDatI hoya tyAre emAM aziSTa loko ja nAce-kUde che ema eka to kalikALa ane emAM pAchI bhasmagrahanI asara... eTale A kALamAM asaMvigno rUpa rAjAno nAca hovo ja yogya che./14 sukhazIlatA vagerenA kAraNe bAhya AcAramArgathI zithila thayelAonA doSa dekhADyA. have bAhya AcAramArgane mukhya karanArA paNa svecchAcArIonA doSa dekhADavA granthakAra kahe che-]. sveicchAcArIonA doSa) "samudAyamAM kaMika kalaha vagere thAya che AvA alpa doSathI bIne (samudAyano tyAga karIne) svacchandacArI banelA bAhya AcArane pradhAna karanArA agItArtho bIjA asaMvigno karatAM judAM nathI. arthAt asaMvigno jema aneka doSonuM sthAna bane che tema saMvigna jevA dekhAtA A svacchandAcArIo paNa aneka doSonuM sthAna bane che.1pa teionA doSonuM digdarzana karatA granthakAra kahe che] piNDaH zayyA vastraM pAtraM vA bheSajAdyaM vA / / artha - piMDa, zayA, vastra, pAtra, auSadha vageremAMthI tevI koika zuddha ane kahya cIja paNa tevA dezakALAdimAM akathya banI jAya che, ema, akathya bAbata paNa vizeSa prakAranA dezakALAdimAM kahya banI jAya che." je pUrve akathya hatuM, eTale ja niSiddha hatuM, te ja pachI kaltha = AcaraNIya = jIta' mArga rUpa bane che evuM AmAM paNa jaNAvyuM che. prazana - AmAM, akalpa kalpa banI javAnI je vAta che e to "apavAdamArga' mATe che. "jIta' mATe kyAM che? uttara - sAmAnyathI, "apavAda' ane 'jIta' zabdothI be judI judI bAbato upasthita thavAnA kAraNe e bene sAva bhinna mAnavAnA kAraNe A prazana khaDo thAya che. amuka cokkasa deza-kALa-puruSAdine najaramAM laine gItArtha saMvignothI AcarAyela bAbata ja 'jIta' bane che ke "apavAda' bane che. A be vacce bheda pADavo hoya to evo pADI zakAya ke, dezakALAdine najaramAM laine ekavAra karela AcaraNa, bIjIvAra karatI vakhate jo, dezakALAdinA vizeSa prakAre nirIkSaNa karyA bAda Avazyaka lAge to karavAnuM hoya e "apavAda' tarIke samajAya che. paNa, avasarpiNI kALa vagerene najaramAM lai, jyAM sudhI dezakALAdimAM bIjo vizeSa phe2phA2 na thAya tyAM sudhI mATe, haMmeza mATe, saMvigna gItArtho je AcaraNa nizcita karI de e "jIta' tarIke samajAya che. pachI, A AcaraNamAM dareka vakhate, 'tevA dezakALAdi che ke nahIM?' e mATenA gItArthanA viziSTa nirNayanI AvazyakatA hotI nathI. A to Avo kaMika bheda bhAse che e mATe kahyuM bAkI, 'jIta' paNa eka vizeSa prakArano apavAda ja che ane tethI ukta vacana enA mATe paNa che ja. (4) upadezamALA (392).. Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 dvAtriMzadvAtriMzikA vadanti gRhiNAM madhye paarthsthaanaamvndytaam| yathAcchandatayAtmAnamavandhaM jAnate na te||16|| vadantIti / paradoSaM pazyanti, svadoSaM ca na pazyantIti mahatIyaM teSAM kadarthaneti bhAvaH / / 16 / / A svecchAcArI sAdhuo gRhasthonI sabhAmAM zithilAcArI banelA pAsatthAone avanda tarIke jaNAve che, paNa "svayaM paNa yathAchanda banyA hovAnA kAraNe avanda che' e vAta teo jANatA nathI. pAsatyA jema avanya che tema yathAchaMda paNa avanya che ja. kahevAno bhAva e che ke teo paradoSane (pAsatthAonA doSane) jue che ane tethI avanda kahe che) ane potAnA yathAchaMdapaNAMnA doSane jotA nathI ane (tethI te jAtane avanda mAnatA nathI.) eTale A teonI bahu moTI kadarthanA che./1lAAM Ai svecchAcArIo paNa pota potAnI buddhi pramANe tarka pUrvaka vadhu ArAdhanA thAya evA AcArapAlanamAM tatpara dekhAya che. to teonA e udhata AcArathI teo mokSamArgamAM AgaLa to vadhaze ja ne? evI zaMkAnuM samAdhAna ApavA granthakAra kahe che...] tamhA savvANunnA savvaniseho ca pavayaNe ntthi| AyaM vayaM tulijjA lAhAkaMkhivva vaanniyo|| ane prastuta granthamAM (3-5)mI gAthAnissedhH sarvathA nAsti vidhirvA srvthaa''gme| Aya vyayaM ca tulayellAbhAkAMkSI vaNigyathA / / banneno artha - (tethI) pravacanamAM = AgamamAM koipaNa vAtano sarvathA niSedha nathI ke sarvathA anujJA nathI. lAbhAkAMkSI vANiyAnI jema Aya-vyayano hisAba lagAvI pravRtti yA nivRtti karavI. zAstromAM Dagale ne pagale vidhAna ke niSedha hovA chatAM e vidhAna-niSedha sarvathA (ekAnta) hotA nathI. dezakALAdine anusarIne vihita cIja niSiddha ne niSiddha cIja vihita banI zake che. koipaNa paristhitimAM jenuM AcaraNa virAdhanA rUpe ja rahe, mArga rU5 na ja bane evI cIja to eka mAtra maithuna che. kahyuM che-- na ya kiMci aNunnAyaM paDisiddhaM vA vi jiNavariMdehiM / mottuM mehuNabhAvaM na taM viNA rAgadosehiM / / artha - zrIjinezvara bhagavaMtoe koi cIjanI sarvathA anujJA ApI nathI ke maithuna sivAya anya koi cIjano sarvathA niSedha karyo nathI. maithunano sarvathA niSedha eTalA mATe che ke e rAga-dveSa vinA thai zakatuM nathI. jenAthI rAga-dveSanI hAni thAya evI to koi paNa pravRtti AcaraNIya che ema pUjya upAdhyAyajI mahArAja aneka granthomAM upasaMhAra rUpe jaNAve che-- kiM bahunA iha jaha jaha rAgaddosA lahuM vilijjati / taha taha payaTTiavvaM esA ANA jiNiMdANaM / / artha - vadhAre zuM kahevuM? "je je rIte rAga-dveSa zIdhra vilIna thatA jAya che te rIte pravartavuM' A zrIjinezvaradevanI AjJA A badhA granthAdhikAro parathI spaSTa che ke, zAstramAM sAmAnyathI niSedha maLato hovA mAtrathI, te te pheraphAra saMvigna gItArtho deza-kALAdine joine paNa karI na ja zake... evo badho pheraphAra zAstraviruddha ja hoya. virAdhanArUpa ja hoya... AvI badhI vAto satyathI vegaLI che. tethI ja upAdhyAyajI mahArAje paNa A mArga dvAaizikAnI AThamI gAthAmAM, kalpaprAcaraNAdi jIta rUpa je che ane zrAddhamamatvAdi virAdhanArUpa je che enA kAraNa tarIke ema nathI kahyuM ke "kalpaprAvaraNAdi zAstraniSiddha nathI mATe jIta rUpa che jyAre zrAddhamamatvAdi zAstraniSiddha che mATe virAdhanArUpa che,' kintu ema kahyuM che ke 'kalpaprAcaraNAdi tattvajJAnathI thayelA che mATe jIta che ane zrAddhamamatvAdi mohathI (= rAga-dveSathI) thayelA che mATe "virAdhanA' che.' Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArga-dvAtriMzikA 79 gItArthapArataMtryeNa jJAnamajJAninAM matam / vinA cakSuSmadAdhAramandhaH pathi kathaM vrajet / / 17 / / gItArtheti / mukhyaM jJAnaM gItArthAnAmeva, tatpArataMtryalakSaNaM gauNameva tadagItArthAnAmiti bhAvaH / / 17 / / agItArthone gItArthanA parataMtrarUpe ja jJAna hovuM manAyuM che. eTale gItArthanA AdhAra vinA teo mokSamArgamAM AgaLa zI rIte vadhI zake? dekhatA mANasanI sahAya vinA AMdhaLo raste zI rIte cAlI zake? jeo gItArtha che teone ja mukhya (= anupacarita) jJAna hoya che. agItArtho to teone parataMtra rahe- teonA doravAyA doravAya to ja jJAnanA kAryakAryanA viveka vagere rU5 phaLane pAmI zakatA hovAthI gauNapaNe eTale ke pAratanyarUpe jJAnavALA hoya che. Azaya e che ke jJAnanuM phaLa kArya-anAryano viveka vagere che. gItArthane e svakIya jJAnathI thai jAya che. agItArthane evuM jJAna na hovA chatAM, jo gItArthane pUchIne ja kAMipaNa karavuM evuM gItArthanuM pAratanya hoya, to gItArtha tene akAryane akArya rUpe jaNAvI nivRtti karAve che te kAryane kartavyarUpe jaNAvI pravRtti karAve che. agItArthane potAnuM jJAna hota to paNa enA prabhAve A ja thavAnuM hatuM. eTale agItArthane jJAna na hovA chatAM jJAnanuM phaLa gItArthapAratanya dvArA maLI jatuM hovAthI phaLataH jJAna hovAnuM kahevAya che. tethI agItArthamAM raheluM gItArthapAratatya e ja enuM jJAna che. vaLI A gurupAratanya e vAstavika jJAna to nathI ja, paNa jJAnanA kAryabhUta kAryAkArya vivekanA kAraNabhUta che. mATe, upacArathI jJAna rUpa kahevAtuM hovAthI ene gauNa rUpe jJAna kahyuM che./17I. tethI ja gurupAratanya choDanArane thatuM nukzAna jaNAvavA granthakAra kahe che-]. prazna - A badhA pratipAdana parathI zuM tamAro evo abhiprAya phalita thato nathI ke sarvathA niSiddha maithunane choDIne, jeNe je pheraphAra karavo hoya te karI zake che, bhale ne e zAstraniSiddha hoya, to paNa, e virAdhanArUpa banatuM nathI. paNa "jIta' mArga rUpa ja bane che? uttara - nA, Avo abhiprAya phalita thato nathI. kAraNake koipaNa AcaraNane 'jIta' banavA mATenI eka mahattvanI zarta e che ke saMvignagItArtha mahAtmAoe e AcareluM hovuM joie. eTale je te vyaktinA AcaraNanI to koi kiMmata ja nathI. AcaraNamAM rAgadveSanA kAraNe AvanArI anucitatAne saMvignatA TALe che ane deza-kALanA tathA tene anurUpa AcaraNanA nirNayamAM saMbhavita anucitatAne gItArthatA TALe che. mATe, saMvignagItArthanuM AcaraNa "jIta' banavAmAM koi anupapatti nathI. je saMvignagItArtha nathI enuM to suMdarabuddhithI kareluM AcaraNa paNa zAstrakAro kyAM mAnya kare che? appAgamo kilissai jaivi karei aidukkaraM tu tavaM / suMdarabuddhie kayaM bahuyaM pi na sundaraM hoi / upadezamALA 414 / / artha - alpa AgamajJAnI atiduSkara tapa kare to paNa kleza pAme che, kAraNake "A hitakara anuSThAna che' evA khyAlathI teNe kareluM ghaNuM kArya paNa pariNAme suMdara banatuM nathI. AcaraNamAM je rAgadveSaprayukta zithilatA Ave che e to rAga-dveSa prayukta hovAnA kAraNe ja "jIta' rU5 banatI nathI e spaSTa che. arthAt evA koi deza-kALAdine najaramAM levAmAM AvyA nathI, paNa rAga-dveSa ke pramAdane vaza banI zithila AcaraNa karyuM, ne pachI enA bacAva mATe deza-kALane AgaLa dharavAmAM Ave to e virAdhanA rUpa che e spaSTa che. zaMkA - chatAM, AcaraNamAM paTTaka vagere dvArA pheraphAra karanArA A AcAryAdi mahAtmAo zAstranA rahasyArtha pAmelA na hovAthI agItArtha che, ne tethI emaNe pheraveluM AcaraNa virAdhanArUpa ja bane ne? samAdhAna - "bIjA badhA agItArtha che ne ame ja sAcuM tattva samajelA gItArtha chIe' AvuM mAnavAvALA ja vastutaH tattvanA anabhijJa agItArtha hoya che evuM yogasAramAM kahyuM che. tAttvikA vayamevAnye bhrAntAH srve'pytaattvikaaH| Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA tattyAgenAphalaM teSAM shuddhonychaadikmpyho| viparItaM phalaM vA syAnnaubhaMga iva vAridhau / / 18 / / ___ taditi / tattyAgena = gItArthapArataMtryaparihAreNa teSAM = saMvignAbhAsAnAM zuddhoJchAdikamapyaphalaM viparItaphalaM vA syAt, vAridhAviva naubhaMgaH / / 18 / / yadi nAmaiteSAM nAsti jJAnaM, kathaM tarhi mAsakSapaNAdiduSkaratapo'nuSThAtRtvamityata Aha gacchanirgatane nukzAnI. gItArthapAratanya rUpa jJAnano tyAga karavAthI pachI te saMvigna jevA dekhAtA agItArtho zuddha bhikSA vagerene je Acare che e badhuM paNa teonuM yA to niSphaLa jAya che yA to viparIta phaLa ApanAruM bane che. jema samudramAM hoDImAM chidra paDI jAya to e hoDI samudrane taravA mATe yA to nirarthaka banI jAya che yA to emAM ja pANI bharAvAthI ene vaLagI rahenAra mATe uparathI DubADanArI bane che. ema bhavasamudrane pAra pamADavA aMge gacchabAhya te agItArthonA zuddhabhikSA vagere anuSThAno jANavA. mukhyatayA jJAnapUrvakanI kriyA AtmAne hitakartA che. agItArthonA A zuddhabhikSA vagere anuSThAno jJAnapUrvakanA na thavAthI tApasAdinA ajJAnakaSTanI jema ajJAnakaSTarUpa ja banI rahevAthI e AtmAne lAbhakartA zI rIte bane?I18 jo A agItArthone jJAna nathI to mAsakSamaNa vagere duSkaratA teo zI rIte kare che? viziSTa jJAna-viveka vinA Avo tapa thoDo saMbhave? evI zaMkAne dUra karavA granthakAra kahe che gacchabahAra nIkaLelA A agItArtho prAyaH karIne abhinnagranthika (granthibheda nahi karelA) hoya che, mUDha eTale ke ajJAnaAviSTa hoya che. eTale atyaMta duSkara evA paNa mAsakSapaNa vagere anuSThAno Acare to paNa kutIrthikonI jema teo vratapariNAma rahita hoya che. eTale ke anya tApaso vagere paNa jema tevA viziSTa iti matsariNo dUrotsAritAstattvasArataH / / 2-10 / / mAtra ame ja tattvanA sAcA jANakAra = gItArtha chIe. bIjA badhA to tattvane samajavAmAM bhrAnta thayelA che ane tethI atAttvika = agItArtha che' AvI mAnyatA dharAvanArA matsarIo tattvanA sArathI kyAMya dUra pheMkAi gayA che. Ama, dezakALAdine anusarIne saMvignagItArtho je kAMi Acare che te, zAstraniSiddha hovA chatAM, virAdhanA rUpa banatuM nathI, balba jIta-mArga rUpa bane che ane tethI ArAdhanA rUpa hovAnA kAraNe ene AcaranArA enA dvArA Atmahita sAdhe che evo A adhikArano rahasyArtha nizcita thayo. ane tethI ja, saMvignagItArtho dezakALAdine joi paDhaka vagere dvArA je kAMi pheraphAra kare-- navuM AcaraNa pravartAve te aMge, "zAstra zuM kahe che? zAstramAM to AnAthI bhinna vAto kahI che, Ano to niSedha karyo che, mATe A badhA zAstraviruddha che, jinAjJAbhaMjaka che, virAdhaka che, gurudrohI che, kuguru che, avandanIya che' AvI badhI bUmarANa macAvI mUkavI e zAstranA rahasyArthanI anabhijJatA ja che ke bIjuM kAMi? tathA, 'amane zAstrapATha Apo, kayA zAstravacananA AdhAre tame A pheraphAra karo cho?' vagere rIte zAstrapATha mAgavA e paNa mUDhatA ja rahe che ne ke bIjuM kAMi? temaja, vivalita AcaraNathI viparIta pratipAdana karanArA zAstrapATho loko samakSa raju karIne potAnI jAtane zAstrasiddhAntasaMrakSaka, zAstrAnusArI, gItArtha vagere mAnI levI e...tathA, "AcaraNamAM pheraphAra karanArA A mahAtmAo A vivalita zAstrapAThane anusaratA nathI, mATe agItArtha che, ne tethI emaNe karelA pheraphAra agItArthakata hovAthI "jIta' rU5 na bane, virAdhanA ja bane..' vagere mAnyatAo apanAvavI e... A badhuM narI bhrAnti ja rahe che ne ke bIjuM kAMi? vastutaH virAdhanA rUpa zuM bane ene granthakAre navamA vagere zlokamAM jaNAvyuM che. emAM svagaccha para zraddhA dharAvanArA gRhasthone anya sAdhuono saMga karatA vAravA... AvA AcaraNane paNa virAdhanArUpa jaNAvyuM che. eTale, bIjA gacchanA sAdhuone hAtha na joDavA, vaMdana na karavA, emanA pravacanAdi na sAMbhaLavA, saMparka na karavo vagere svazraddhALu zrAvakone je zIkhavavAmAM Ave che te virAdhanArUpa zA mATe nahIM? e badhA sujJoe vicAravA yogya che.] Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArga-dvAtriMzikA abhinnagranthaya: prAyaH kurvnto'pytidusskrm| bAhyA ivAvratA mUDhA dhvAMkSajJAtena darzitAH / / 19 / / - abhinneti| abhinnagranthayaH = akRtagranthibhedAH prAyaH kurvanto'pyatiduSkaraM mAsakSapaNAdikaM bAhyA ivA'vratAH svAbhAvikavratapariNAmarahitA mUDhAH = ajJAnAviSTA dhvAMkSajJAtena = vAyasadRSTAntena drshitaaH| yathAhi kecana vAyasA nirmalasalilapUrNasaritparisaraM parityajya marumarIcikAsu jalatvabhrAntibhAjastAH prati prasthitAH, tebhyaH kecanAnyairniSiddhAH pratyAyAtAH sukhino vabhUvuH, ye ca nA''yAtAste madhyAhnArkatApataralitAH pipAsitA eva mRtaaH| evaM samudAyAdapi manAgdoSabhItyA ye svamatyA vijihIrSavo gItArthanivAritAH pratyAvartante, te'pi jJAnAdisaMpadbhAjanaM bhavanti, apare tu jJAnAdiguNebhyo'pi bhrazyantIti / tadidamAha 'pAyaM abhinnagaMThI tavA(mA)itaha dukkaraM pi kuvvNtaa| jJAna vinA ya mohathI paMcAgnitapa vagere rUpa kaSTamaya anuSThAna kare che, ane tema chatAM vAstavika sAdhutA to pAmatAM ja nathI tema prastutamAM jANavuM] A vAta kAgaDAnA dRSTAntathI paMcAzaka vageremAM batAvI che. kAgaDAnuM dRSTAnta A pramANe jANavuM - susvAdu, zItaLa, svaccha ane kamaLanI rajakaNothI suMgadhI banelA jaLavALuM eka manohara sarovara hatuM. tene kinAre keTalAka kAgaDAo rahetA hatA. tRSAtura banelA keTalAka kAgaDAo sarovara tarapha na jatA bIjI bAju mRgajaLamAM pANInI bhrAnti pAmI e tarapha upaDyA. te vakhate koke temane salAha ApI, "e to mRgajaLa che. pANI joie che to sarovaramAM ja jAva." A sAMbhaLI keTalAka kAgaDA sarovare pAchA pharyA ane pANI pAmIne sukhI thayA. jeo pAchA na pharyA teo madhyAhnanA sUryatApathI klAnta ane tRSAtura thai marI gayA. Ama guNAlaya evo gurugaccha e sarovara che. jJAna-darzana-cAritra e pANI che, dharmArthI jIvo e kAgaDA che. gurugacchathI bahAra thai javuM e mRgajaLa tarapha javA samAna che. samudAyamAM dekhAtA alpadoSathI DarIne svamatimujaba gacchabahAra vihAra karI javAnI icchAvALA je agItArtho gItArthoe vAravAthI pAchA phare che teo jJAnAdi saMpatti pAmIne sukhI thAya che, ane jeo pAchA pharatA nathI teo jJAnAdiguNo rUpI pANIthI bhraSTa thAya che ane chevaTe duHkhI thAya che. paMcAzaka (11/38) mAM kahyuM che ke - "(gacchabahAra nIkaLelA teo) prAyaH abhinnagranthika hoya che. teo ajJAnathI duSkara tapa vagere karatAM hovA chatAM bAhya kutIrthikonI jema sAdhu nathI hotA e dhvAMkSanA = kAgaDAnA udAharaNathI jANavuM.' AgamamAM (AcArAMga sU. 188) paNa kahyuM che ke "dravyathI namatA paNa keTalAka jIvo potAnA saMyamajIvitano vipariNAma = nAza karI nAMkhe che." tAtparya e che ke te agItArthonuM anuSThAna jJAnathI nahi, paNa mohathI thayuM hoya che. AvuM mohathI thayeluM anuSThAna niSphaLa yA viparIta phalaka bane che. guru pratyeno dveSa vagere rUpa tevA atikrUra pariNAmanA kAraNe nahIM, kintu apavAdasevanAdino bhaya hovAnA kAraNe ekalavihArI bananAra koka sAdhu koika vastunA utsargapade karelA niSedhane sUtrathI jANato hovA chatAM arthapattithI apavAdapade tenI je anujJA hoya che tene jANato hato nathI. tethI apavAdapade anujJAta evI te vastune e to niSiddha ja mAnato hovAthI potAnAthI te sevAi na jAya evA bhayavALo hoya che. A ja kAraNe te gacchavAsathI paNa bhIru hoya che. (kAraNake garacchavAsamAM 1 prAyo'bhinnagranthayastamasastathA duSkaramapi kurvantaH / bAyA iva na te sAdhavaH dhvAMkSodAharaNena vijnyeyaaH|| Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadadvAtriMzikA vajjhavva Na te sAhU dhaMkhAharaNeNa vineyA / / aagmepyuktN'namama vero navAM vipariNAmati [kAvA. 988]. dravyato namanto'pyeke saMyamajIvitaM vipariNAmayanti nAzayantItyetadarthaH / / 19 / / vadantaH pratyudAsInAna paruSaM prussaashyaaH| vizvAsAdAkRterete mahApApasya bhAjanam / / 20 / / vadanta iti / udAsInAn = madhyasthAn zikSAparAyaNAn prati paruSaM 'bhavanta eva samyakriyAM na kurvate ko'yamasmAn pratyupadezaH' ityAdirUpaM vacanaM vadantaH paruSo'jJAnAvezAdAzayo yeSAM te tathA, ete AkRteH = AkArasya vizvAsAnmahApApasya parapratAraNalakSaNasya bhAjanaM bhavanti, pAmarANAM guNAbhAsamAtreNaiva AvI utsarganiSiddha bAbatonuM sevana avaranavara saMbhavita hoya che.) A gacchavAsa bhIrutAnA kAraNe ja vicitra karmodayavazAt je ekAkI banyo hoya che ane chatAM, sUtrane anusaravAnI ruci khasI na hovAthI, sUtranA svamati mujaba artha karI e pramANe "huM zAstrane anusarIne vartu evA AzvAsana sAthe pravRtti kare che. tenI A pravRttio ghaNuM kharuM to ajJAna kaSTa rUpe ja pariName che. tema chatAM, tevA vizeSa prakAranA pariNAmanA kAraNe kyAreka kyAMka AgamAnusArI kRtyarUpe paNa e pariName che. AvA jIvonI bAdabAkI mATe ahIM prAyaH' zabda vaparAyo che te jANavuM. bhagavatI sUtranI vRttimAM ArAdhaka-virAdhaka caturbhagInA adhikAramAM AvA jIvone dezaArAdhaka jaNAvyA che. te jANavuM. Ama gacchabAhya thayA hovA chatAM keTalAka jIvo pariNAmavizeSanA kAraNe dezaArAdhaka hoya che, ne teno vyavaccheda karavA prAyaH zabda che. ema, keTalAka vidvAno ema paNa kahe che ke pariNAmavizeSanA kAraNe ko'kane gacchabahAra nIkaLavA chatAM sarvavirati paNa saMbhavita che. ne tethI prAyaH zabdathI eno paNa vyavaccheda karI zakAya. AmAM teo dalIla Ape che ke prastuta zlokamAM "prAyaH vrata' ne paMcAzakajInA ukta zlokamAM 'pAya Na te sAhU" Avo anvaya hovAthI, prAyaH zabda, koi vratI-sAdhu hovA paNa saMbhave che ema jaNAve che. e vakhate "mannaprantha' e bAhyAnuM vizeSaNa samajavuM. athavA, "prApamannakanyA' = prAyaH abhinnagranthi hoya, paNa koka 'bhinnagranthi = graMthi- parigrahane bhedanAra nirjhantha-sAdhu" saMbhave che evo artha jANavo.]/1lI svicchandAcArI banelA A agItArthone bIjo moTo pratyapAya dekhADavA granthakAra kahe che-]. vaLI hitazikSA ApanArA madhyastha hitecchuo pratye 'tame ja barAbara kriyA karatA nathI, amane zuM salAha Apo cho?' ityAdi rUpa kaThora vacana bolatA ane ajJAnanA AvezathI kaThora AzayavALA evA A aMgItArtho AkRtinA vizvAsathI anyane ThagavAnA mahApApanA bhAgIdAra bane che, kAraNa ke pAmarajIvonI guNono AbhAsa thavA mAtrathI skUlanA thai javI saMbhave che. Azaya e che ke AvA agItArthono bAhya dekhAva to samyaka kriyAno temaja viziSTa ArAdhaka bhAvano ja hoya che. vaLI bALajIvo to bAhya dekhAvane ja jue che e bIjI batrIzImAM kahI gayA. eTale evA pAmara bALajIvo A bAhyaliMganA vizvAsamAM AvI AvA agItArthone viziSTa ArAdhaka tarIke svIkAre che, ane teonA doravAyA doravAya che. tethI bhaviSyamAM skUlanA pAme che. eTale teonA vizvAsano A je ghAta thAya che tenA pApanA te agItArtho bhAgI bane che.ll20ll Aima zithilavihArI banelAne temaja udyatavihArI banavAnA abhimAnavALA gacchabahAra thayelA agItArthone 1namanto vaike jIvitaM vipariNAmayanti / / Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArga-dvAtriMzikA savAraMmavA 20 ye tu svakarmadoSeNa pramAdyanto'pi dhArmikAH / saMvignapAkSikAste'pi mArgAnvAcayazAlinaH / / 21 / / ye viti| ye tu svakarmadoSeNa = vIryAntarAyodayalakSaNena pramAdyanto'pi = kriyAsvavasIdanto'pi dhArmikAH = dharmaniratAH saMvignapAkSikAH = saMvignapakSakRtaste'pi mArgasyAnvAcayo bhAvasAdhvapekSayA pRsstthlsanatAnakSattena zAtatta tyavaMzInA tadu$ [35. mAtA - 122] - nalmiditi teja padaM ti' I TI zuddhaprarUpaNaiteSAM mUlamuttarasaMpadaH / susAdhuglAnibhaiSajyapradAnAbhyarcanAdikAH / / 22 / / zuddhati / eteSAM = saMvignapAkSikANAM zuddhaprarUpaNaiva mUlaM sarvaguNAnAmAdyamutpattisthAnaM, tadapekSayatanAyA eva teSAM nirjarAhetutvAt / taduktaM [upa. mAlA 526] hINassa vi suddhaparUvagassa saMviggapakkhavAissa / jA jA havijja jayaNA sA sA se NijjarA hoi / / icchAyogasaMbhavAccAtra netarAMgavaikalye'pi phalavaikalyaM, saMbhavita doSo batAvyA. have varyAntarAyakarmanA udayathI zithila banelAne thoDe ghaNe aMze paNa bacAva je rIte maLI zake e jaNAvavA granthakAra kahe che-] siMgnipAkSika vicAra] varyAntarAyakarmanA udayarUpa svakarmadoSanA kAraNe kriyAomAM sIdAtA hovA chatAM paNa dharmarata = svakriyA pratye zraddhAzIla jeo saMvignapAkSika bane che eTale ke mokSAbhilASI saMvigna susAdhuo pratye pakSavALA = suMdarabuddhivALA jeo bane che teo paNa mArganA anvAcayathI zobhatA hoya che. AmAM mArgano anvAya eTale bhAvasAdhunI puMTha pakaDI rAkhavI te. eTale ke bhAvasAdhune dareka bAbatamAM AgaLa karavA te. teithI bhaviSyamAM teo punaH mArgane pAmI zake che.] upadezamALA (pa22) mAM kahyuM che ke ['bahuvAra paNa samajAvavA chatAM vezanA gADha anurAgathI veza na choDe to ene samajAvAya ke tuM saMvignapAkSikapaNuM pALa, jethI cAritradharmanuM bIjAdhAna rahevAthI bhavAMtare) tuM A saMvignapANikatAthI mokSamArga pAmI zakIza."AranA siMvigna pAliko zenA baLa para punaH mArga pAmI zake che? e jaNAvavA granthakAra kahe che-] siMvipAkSika jIvonI ruci zaddhamArga para akSata rahelI hoya che. eTale teo svazithilatAno bacAva karavA mArganI anyathA prarUpaNA karatA nathI, kintu zuddhamArganI ja prarUpaNA kare che.] teonI A zuddha prarUpaNA (jinavacananA sarve sarvA Adara pariNAmane AdhIna hovAthI) uttarottara sarvaguNone utpanna thavA mATe prathama utpattikAraNa bane che, kAraNake zuddha prarUpaNAnI sApekSa jayaNA ja teone mATe karmanirjarAnA hetubhUta bane che. upadezamALA (53) mAM kahyuM che ke "niSkalaMka cAritraguNe karIne to dUra, (eTaluM ja nahIM) uttaraguNoe karIne paNa nyUna evA saMvignapakSapAtI zuddha prarUpakanI (kAyAthI zithila hovA chatAM haiye zuddha ArAdhanA para dRDha rAga ane sadanuSThAna para gADha mamatA hovAthI) parimita jaLagrahaNAdimAM doSa ochA lagADavAnI kAMika 1 accaNuratto jo puNa na muyai bahuso vi pnnvijjNto| saMviggapakkhiyattaM karijja, labbhihisi teNa pahaM / / 522 / / . 2 hInasyApi zuddhaprarUpakasya saMvignapakSapAtinaH / yA yA bhavedyatanA sA sA tasya nirjarA bhvti|| Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 dvAtriMzadvAtriMzikA samyagdarzanasyaivAtra sahakAritvAt, zAstrayoga eva samyagdarzanacAritrayoIyostulyavadapekSaNAt / tadidamuktam vi. ni. 9961 'daMsaNapakkho sAvaya carittabhaTThe ya maMdadhamme ya / ___ daMsaNacarittapakkho samaNe paralogakaMkhimi / / uttarasaMpadaH = utkRSTasaMpadazca susAdhUnAM glAnerapanAyakaM yajhaiSajyaM tatpradAnaM cAbhyarcanaM ca tadAdikAH / / 22 / / AtmArthaM dIkSaNaM teSAM niSiddhaM zrUyate shrute| jJAnAdyarthAnyadIkSA ca svopasaMpacca naahitaa||23|| AtmArthamiti / AtmArthaM = svavaiyAvRttyAdyarthaM teSAM = saMvignapAkSikANAM dIkSaNaM zrute niSiddhaM zrUyate, attaTThA na vi dikkhai' iti vacanAt / jJAnAdyarthA'nyeSAM bhAvacaraNapariNAmavatpRSThabhAvinAmapunarbandhakAdInAM zubha pariNati rUpa je je koi jayaNA hoya che, te te ene nirjarA karAvanArI thAya che. AmAM saMvignapAkSikanuM zuddhaprarUpaka' evuM je vizeSaNa mUkyuM che enAthI jaNAya che ke zuddha prarUpaNA e ja A nirjarAmAM mukhya bhAga bhajavanAra cIja che. e na hoya to zeSa jayaNA vadhAre hoya to paNa nirjarA nathI, ane e hoya to zeSa jayaNA jeTalI ochI/vadhAre hoya e pramANe ochI/vadhAre nirjarA avazya thAya.] prazna - jJAna-darzana-cAritramAMthI cAritra ahIM avidyamAna hovAthI karmanirjarA rU5 phaLa zI rIte maLe? siMvignapAkSikane icchAyogano saMbhava uttara - saMvipAkSikane zuddha mArganI ruci akhaMDita hoya che. eTale zratokta anuSThAna karavAnI icchA vidyamAna hoi icchAyoga saMbhavI zake che, tethI cAritrarUpa anya aMganI vikalatA hovA chatAM phaLano abhAva raheto nathI. eTale ke icchAyoganA phaLarUpa nirjarA to thAya ja che. te paNa eTalA mATe ke icchAyoga mATe ? samyagdarzana ja (samyajJAnano paNa AmAM ja aMtarbhAva samajI levo) sahakArI che, cAritra nahIM. zAstrayoga mATe ja samyagdarzana ane samyakucAritra e bannenI samAna rIte apekSA hoya che. Avazyakaniyukti (1165)mAM kahyuM che ke "zrAvaka, cAritrabhraSTa purANa ane cAritrapAlanamAM zithila thayela mandadharma jIvomAM darzana paNa hoya che. paralokAkAMkSI zramaNamAM = susAdhumAM darzana-cAritra pakSa hoya che." (Ama cAritra rUpa eka aMga na hovAthI zAstrayogajanya phaLa na maLavA chatAM icchAyogajanya phaLa to abAdhita rahevuM saMbhave che e jANavuM.) Ama zuddha prarUpaNA e teonI pAyAnI saMpatti che e nakkI thayuM. e sivAya susAdhuone glAni dUra kare evuM auSadha ApavuM, temanI bhakti karavI vagere teonI uttarasaMpad = utkRSTa saMpatti jANavI. kerI [A saMvignapAlikono eka mahattvano AcAra batAvatA granthakAra kahe che saMvignapAkSika svataiyAvRjya vagere mATe anyane dIkSA na Ape evo zAstramAM niSedha saMbhaLAya che. upadezamALAmAM (51) mAM kahyuM che ke "(saMvignapAkSika) svanimitte upasthita thayelAne paNa potAne mATe ziSya tarIke dIkSA Apato nathI. tema chatAM, bhAvacAritranA pariNAmavALA jIvonI pAchaLa rahelA apunarbandhaka vagere anyajIvone jJAna vagerenI ene prApti thAya e mATe, potAnA nAme dIkSA ApavI temaja e mATe svaupasaMpatuM tarIke ene svIkAravo e ahitakara nathI. je bhAvacAritrapariNAmavALA nathI teone dIkSA zI rIte apAya? 1 darzanapakSaH zrAvake cAritrabhraSTe ca mandadharme ca / darzanacAcitrapakSaH zramaNe prlokkaangkssinni|| 2 vaMdai na ya vaMdAvai, kiikamma kuNai, kArave neya / attaTThA na vi dikkhai, dei susAhUNa boheuM / / 516 / / upadeza. ''' Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArga-dvAtriMzikA dIkSA ca tadarthaM ca teSAM svopasaMpacca nAhitA = nAhitakAriNI, asadgrahaparityAgArthamapunarvandhakAdInAmapi dIkSaNAdhikArAt / taduktaM saiapuNabaMdhagANaM kuggahavirahaM lahuM kuNaitti' / tAttvikAnAM tu tAttvikaiH saha thonanamaNUcAvIra: tadui - "he susAdu vo tiArarU II nAvazyakAdivaiyarthaM teSAM zakyaM prkurvtaam| anumatyAdisAmrAjyAd bhAvAvezAcca cetasaH / / 24 / / neti| AvazyakAdivaiyarthyaM ca teSAM svavIryAnusAreNa zakyaM svAcAraM prakurvatAM na bhavati, tatkaraNa evAcAraprItyecchAyoganirvAhAt / tathA'numatyAdInAM = anumodanAdInAM sAmrAjyAt = sarvathA'bhaMgAt / cetasaH = cittassa bhAvAvezAt = arthAdhupayogAcca zraddhAmedhAdhupapatteH / / 24 / / dravyatve'pi pradhAnatvAttathAkalpAt tdksstm| yato mArgapravezAya mataM mithyAdRzAmapi / / 25 / / dravyatve'pIti / tadAvazyakasya bhAvasAdhvapekSayA dravyatve'pi pradhAnatvAd, icchAdhatizayena bhaavkaarnnevuM na pUchavuM, kAraNa ke asadgaha choDAvavA mATe apunarbandhaka vagerene dIkSA ApI zakAya che. paMcAzakamAM (2/44) mAM kahyuM che ke "bhAvita karAtuM zrIjinokta dIkSAvidhAna paNa sakaMdu baMdhaka ane apunarbandhaka jIvonA asadgahano zIghanAza kare che." Ama tAttvika pariNAma zunya jIvane tAttvika pariNAma zunya evA potAnI pAse rAkhI zake e jaNAvyuM. paNa je pratibaddha jIva cAritranA tAtvika pariNAmavALo hoya tene to tAtvikonI sAthe = susAdhuonI sAthe ja joDI Ape che. A paNa eno eka AcAra che. upadezamALA (51) mAM kahyuM che- "saMvignapAkSika jIva yogyajIvane bodha pamADIne pachI susAdhuone soMpI de."Ira3ll tiothI sevAtAM anuSThAno niSphaLa jatAM nathI evuM granthakAra jaNAve che...] svavIryane anusAra zakya svaAcArane karatA teonAM Avazyaka vagere vyartha jatAM nathI, kAraNake svavaryAnusAra anuSThAno karatA rahevAmAM Ave to ja enA pratyenI prIti jaLavAi rahevAthI icchAyogano nirvAha thAya che. svivIryane anusAre paNa e na karavAmAM Ave to enA pratye bedarakArI vagere bhAva AvavAthI prIti rahI zakatI nathI. vaLI AcAronI anumodanA vagere to sarvathA akSata rahelI hoya che. temaja cittano AvazyakAdinA arthamAM upayoga hovAthI zraddhA-medhA vagere (dhRti, dhAraNA, anuprekSA) upapanna thai zake che. 1 icchAyogano nirvAha, 2 anumodanAnI akhaMDitatA temaja 3 upayogathI thayela zraddhA vagere. A traNa kAraNe teonuM Avazyaka dravyaAvazyaka hovA chatAM pradhAna hoi akSata rahe che. (ATalo anvaya 25 mA zlokamAMthI karavo.).ra4o. [A ja vAtane granthakAra kAraNa darzAvavA pUrvaka kahe che] saMvignapAkSikonuM te Avazyaka bhAvasAdhunA AvazyakanI apekSAe dravyaAvazyaka rUpa hovA chatAM pradhAnadravyarUpa hoi, temaja evo ja teono AcAra hovAthI (arthAt sva AcAra mujaba e hovAthI) akSata rahe che, eTale ke sarvathA niSphaLa jatuM nathI. AvuM paNa eTalA mATe nizcita thAya che ke mithyAtvIonuM Avazyaka paNa mArgapraveza mATe thAya che evuM gItArthoe svIkAryuM che. eTale ke teonuM Avazyaka paNa sarvathA nirarthaka nathI. to darzanapakSane jALavI rAkhanAra saMvignapAkSikanuM to e zI rIte nirarthaka hoya? anuyogadvArasUtranI 2 dikkhAvihANameaM bhAvijjataM tuM tNtnniiiie| saiapuNavaMdhagANaM kuggahavirahaM lahuM kuNai / / 2/44 / / paMcAzaka Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA tvAd, dravyapadasya kvacidapradhAnArthakatvena kvacicca kAraNArthakatvenAnuyogadvAravRttI vyavasthApanAt / tathAkalpAt = tathA''cArAt tadAvazyakaM teSAmakSataM, yato mArgapravezAya mithyAdRzAmapi tadAvazyakaM mataM = gItArtheraGgIkRtaM, abhyAsarUpatvAt, askhalitatvAdiguNagarbhatayA dravyatvopavarNanasyaitadarthadyotakatvAcca / / 25 / / mArgabhedastu yaH kazcinnijamatyA viklpyte| sa tu sundarabuddhyApi kriyamANo na sundaraH / / 26 / / mAtiA tyAra6 TI vRttimAM 'dravya' zabdanI be vyavasthA dekhADI che. je sarvathA nirarthaka hoya te anuSThAna apradhAnadravya kahevAya che. ane je bhAvanuM kAraNa banatuM hoya te anuSThAna pradhAna dravya kahevAya che. Ama 'dravya' paNa pradhAna-apradhAna dvividha hoi prastutamAM apradhAnadravya AvazyakanI zaMkA na paDe e mATe "pradhAna' zabda vaparAyo che. saMvipAlikanuM Avazyaka, "icchA' vagere prabaLa kakSAnA hoi bhAvanuM kAraNa bane che. eTale e pradhAnadravya Avazyaka rUpa hoya che. mithyAtvIonuM Avazyaka paNa sAva niSphaLa nathI hotuM, kintu mArgapraveza karAvanAra hoya che. evuM ja kahyuM emAM A be kAraNo jANavA. (1) te abhyAsarUpa hoya che. jema jinokta dIkSAvidhi anyatIrthikonI kriyAonA abhyAsanA saMskArathI thayela kugrahano viraha karI mArga praveza mATe thAya che ema A abhyAsarUpe Avazyaka paNa anyakriyAbhyAsajanya saMskArathI thayela kugrahano viraha karI mArgapraveza mATe thAya che. (2) dravya AvazyakanuM paNa asmalita uccAraNa vagere guNothI suzobhita hovA rUpe je varNana karavAmAM AvyuM che tenAthI paNa A vAta ghotita thAya che ke e sarvathA nirarthaka nathI hotuM. je sarvathA niSphaLa hoya tene mATe A asmalitatva vagere guNo hoya yA na hoya eno koi phera na hovAthI enuM varNana paNa zA mATe kare?vArapA [Ama zuddha prarUpaNAnA baLa para saMgnipAkSiko paNa nirjarA sAdhI zake che ane teonA anuSThAno paNa sAva niSphaLa jatA nathI e jaNAvyuM. eTale AvA jIvone paNa dharmamAM sthAna to che ja. vaLI sAdhudharma ane gRhasthadharma ema be prakAre prasiddha dharmamArgamAMthI to ekeyamAM A jIvono naMbara lAgato nathI. vaLI teonI AcAra maryAdAnuM paNa upadezamAlA vageremAM varNana che. eTale saMvignapAkSika e paNa eka trIjo mArga che evuM siddha thAya che. tema chatAM, jarAka jarAka pheraphAra dekhAya ane eno judo judo mArga kalpI levAmAM Ave to mahAanartha thAya. eTale e aMge lAlabattI dharIne, pachI prastutamAM saMvignapAlikano trIjo mArga to Agamasiddha che evuM batAvI "ene koie svamatikalpanAthI kacyo nathI, mATe e asuMdara nathI' evuM jaNAvavAno granthakArano abhiprAya che. eTale 26 mI gAthAmAM lAlabattI dharatA granthakAra kahe che-]. svamatithI je anya mArga kalpI kADhavAmAM Ave che te game eTalI sArI buddhithI AcaravAmAM Ave to paNa suMdara-pariNAma lAvanAro banato nathI. (koi paNa anuSThAnamAM jinAjJA e ja pradhAna che. svamatikalpita mArgamAM e na hoi e suMdara zI rIte bane?)lrakA [paNa saMvignapAlikono A je mArga che te svamatikalpita nathI kintu Agamasiddha che evuM jaNAvavA zrImad AcArAMganI ane zrImad ThANAMganI zrutine granthakAra jaNAve che-] dvividha bAlatA. "saMyamathI nivRtta thatA keTalAka jIvo AcAramArgane yathArtha kahe che" AvI ane mArgane kahenAro, paNa Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArga-dvAtriMzikA nivartamAnA apyeke vdntyaacaargocrm| AkhyAtA mArgamapyeko noJchajIvIti ca zrutiH / / 27 / / ___ nivartamAnA iti / eke saMyamAnnivartamAnA apyAcAragocaraM yathAvasthitaM vadanti 'vayameva kartumasahiSNavaH, mArgaH punaritthaMbhUta eve' ti / yadAcArasUtraM (187) 'niyaTTamANA vege AyAragoaramAikkhaMti' / atra saMyamAlliMgAdvA nivartamAnAH, 'vA' zabdAdanivartamAnAzca labhyante, ubhayathApyavasIdanta eva yojitA / yathAsthitAcAroktyA hi teSAmekaikavAlatA bhavatyAcArahInatayA, na tu dvitIyApi / ye tu hInA api vadanti 'evaMbhUta evAcAro'sti yo'smAbhiranuSThIyate, sAMprataM duHSamAnubhAvena valAdyapagamAnmadhyabhUtaiva vartanI zreyasI, notsargAvasaraH' iti, teSAM tu dvitIyApi vAlatA valAdApatati, guNavaddoSAnuvAdAt / yadAgamaH [AcArAMgasUtra - 186] - sIlamaMtA uvasaMtA saMkhAe rIyamANA asIlA aNuvayamANassa vitiA maMdassa baalyaa|' tathA "mameDa gAthAtA na rocchanIvI' tyAre zrutiratiA ta6 thanAro - [388] bAdhArUttA (?dhatitA) maM ne jo uchanIvI (uMchanavisaMpanne?) tA.ra7nA. uchajIvI nahi' AvI kRti che. darzanapakSane jALavI rAkhanArA keTalAka jIvo saMyamathI nivRtta thavA chatAM AcAramArga to jevo che evo ja kahe che. zuddhamArgane prarUpIne teo A svIkAra kare che ke "ame ja karavA mATe asamartha chIe, bAkI mArga to Avo ja che.' AcArAMgasUtramAM kahyuM che ke nivRtta thatA keTalAka jIvo AcAraviSayane yathAvasthita kahe che.' AmAM nivRtta thatA eTale karmodaye saMyamathI ke liMgathI nivRtta thatA, "vA' zabdathI nivRtta na thatA jIvonI paNa vAta samajavI. tema chatAM, saMyamathI ke liMgathI nivRtta thatA hoya ke na thatA hoya to paNa saMyamamAM sIdAtA to jarUra hoya e samajavuM. e sIdAtA jIvonI ja A sUtramAM vAta che. yathAvasthita AcAra teo je kahe che tenA prabhAve bIjI bALatAmAMthI (mUrkhatAmAMthI) bacAva maLe che. AcArahInatAnA kAraNe mAtra prathamabALatA Ave che. paNa jeo svayaM AcArahIna hovA chatAM Ama kahe che ke "ame jevuM AcarIe chIe evo che. vartamAnamAM duHSamAkALanA prabhAve baLa vagerenI hAni thai hovAthI madhyamamArga ja hitakara che, zAstromAM kahela utsarga mArgano hAla avasara nathI." AvuM kahenArA te AcArahIna jIvomAM bIjI bALatA = mUrkhatA paNa baLAtkAre AvI ja paDe che, kAraNake emAM guNavAnuM evA paNa zAstrokta AcAra mArganA "e atyAre hitakara nathI' ityAdirUpe doSa gAvAnuM thAya che. Ama AmAM guNavAnunI je niMdA karavAnuM thAya che e bIjI bALatA che. AcArAMga (sU. 186) mAM kahyuM che ke "18000 zIlAMgamaya zIlavALA, upazAnta ane saMkhyAthI = prajJAthI saMyamamAM parAkrama karatA susAdhunI pAchaLa "A to azIla che' e pramANe niMdA karatA maMdanI = ajJanI e bIjI bALatA che." e ja rIte sthAnAMgajImAM (344) paNa AvI kRti che ke "eka prakAra evo che puruSono ke je sUtrArthane (barAba2) kahe che paNa eSaNA vageremAM nirata hoto nathI. mArazal[Ama dharmayukta jIvono Avo prakAra Agamasiddha che e batAvyuM. "A saMvignapAkSikoe sAdhuveza to rAkhyo hoya che, vaLI dharmanI teomAM hAjarI 1 nivartamAnA vaive nAvarogharaHvAtA987T 2 zIlavanta upazAntAH saGkhyayA gacchantaH 'azIlA' anuvadato dvitIyA mandasya bAlatA / / 186 / / 2. AkhyAyakA nAma eko nogyanIvizvAsaMpanna rU88|| Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 dvAtriMzadvAtriMzikA asaMyate saMyatatvaM manyamAne ca paaptaa| bhaNitA tena mArgo'yaM tRtiiyo'pyvshissyte||28|| asaMyata iti / asaMyate saMyatatvaM manyamAne ca pApatA bhaNitA, 'asaMjae saMjayalappamANe pAvasamaNutti vuccai' tti pApazramaNIyAdhyayanapAThAt, asaMyate yathAvasthitavaktari pApatvAnukteH / tena kAraNenAyaM = saMvignapakSarUpastRtIyo'pi mArgo'vaziSyate, sAdhuzrAddhayoriva saMvignapAkSikasyApyAcAreNAvisaMvAdipravRttisaMbhavAt / taduktaM - sAvajjajogaparivajjaNAi savvuttamo a jaidhammo / vIo sAvagadhammo taio saMviggapakkhapaho / / [upa. mAlA 519] yogAkhyo mArgaH saMvignapAkSikANAM nAsaMbhavI, maitryAdisamanvitavRttAdimattvenAdhyAtmAdipravRttyavAdhAt / 'avikalpatathAkArAviSayatvena naitaddharmo mAra, che. to teone paNa sAdhu mAnI sAdhumArgamAM ja samAvI lyone! jethI anya mArga kalpavAnI jarUra nahIM rahe' evI zaMkAnuM vAraNa karIne trIjA mArganI siddhi karavA granthakAra kahe che] asaMyatamAM saMyatatva mAnavuM e pApa kaheluM che. tethI saMvignapAkSika rUpa A trIjo mArga avaziSTa rahe che. siMvignapakSa e trIjo mArga. uttarAdhyayanasUtranA 17 mAM pApazramaNIya adhyayanamAM kahyuM che ke "asaMyatane "saMyata' tarIke je bolAve che te pApazramaNa kahevAya che." vaLI 'asaMmata' ne yathAsthita je kahe che (eTale ke asaMyata tarIke je kahe che) tene pApazramaNa tarIke nathI kahyA. eTaluM jaNAya che ke asaMyatamAM saMyatatva mAnavuM e pApa che. saMvignapAkSika paNa saMyata to hotA nathI ja. eTale asaMyata evA teomAM saMyatatva mAnI teono sAdhumArgamAM ja samAveza karI devo e pApa' hoi yogya nathI. [vaLI ene gRhatyAga karyo hovAthI e gRhastha to nathI ja.] tethI saMvignapakSa rUpa trIjo mArga mAnavAno ja eka mAtra mArga bAkI rahe che. eTale ke saMvipakSa e paNa eka trIjo dharma mArga che, kAraNa ke sAdhu ane zrAddhanI jema saMvipAkSikanI paNa AcArathI avisaMvAdI pravRtti saMbhavI zake che. [eTale ke sAdhu ane zrAddhanI potapotAnA mATe zAstrapratipAdita AcAra sAthe avisaMvAdI pravRtti hovAthI e be jema mArgarUpa che tema saMvignapAkSikanI paNa potAnA mATe (upadezamAlA vagere) zAstrapratipAdita AcAra sAthe avisaMvAdI pravRtti saMbhavita hovAthI e paNa eka mArga che.] upadezamAlA (519) mAM kahyuM che ke "sarva pApapravRttinA tyAganA kAraNe sAdhudharma e sarvottama(mokSamArga) che. bIjo mArga zrAvakadharma ane trIjo mArga saMvignapAkSika dharma che. (pAchalA be dharma mokSamArgarUpa "cAritra'nI pratye kAraNa hovAthI e be paNa mokSamArga che. kAraNamAM kAryano upacAra thAya.) A vAta yogya paNa che, kAraNake saMvignapAlikone yogamArga' (yoga e ja mArga yogamArga) vidyamAna hovo asaMbhavita nathI. te paNa eTalA mATe ke maitrI-pramoda-karuNA ane mAdhyazmathI yukta vRtta (zuddha prarUpaNA yathAzakya anuSThAna vagere rU5) 1 sammaGmANo pANANi vIyANi hariyANi y| asaMjae saMjayamantramANe pAvasamaNitti vuccai ||uttraa / / 17/6 / / 2 sAvadyayogaparivarjanAtaH sarvottamazca yatidharmaH / dvitIyaH zrAvakadharmastRtIyaH saMvignapakSapathaH / / Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArga-dvAtriMzikA 'kappAkappe pariniTThiassa ThANesu paMcasu Thiassa saMjamatavaDDhagassa u avigappeNa tahakkAro / / [A. ni. 688] iti vacanAt sAdhuvacana evAvikalpena tathAkAra zravaNAditi cet? na, etadvacanavalAdanyatra labhyamAnasya vikalpasya vyavasthitatvena vyAkhyAnAt / vyavasthA ceyaM-saMvignapAkSikasya vacane'vikalpenaiva tathAkAro'nyasya tu vikalpenaiveti / vivecitaM cedaM sAmAvArIkaroDamafmaH AithA rU2] 28TI vidyamAna hovAnA kAraNe adhyAtma ane bhAvanA yoga pravartavo bAdhita nathI. zaMkA- Avazyakaniryukti (688)mAM kahyuM che ke "kalpa ane akalpanA rahasyanA jANakAra, pAMca mahAvratomAM rahelA, saMyama ane tapanA vaibhavavALA mahAtmAnA vacanamAM avikalpa = nizcitapaNe tathAkAra karavo, eTale ke teonA vacana niHzaMkapaNe tahatti karavA." A vacanAnusAre susAdhunA vacana ja avikalpa tathAkArano viSaya hovA jaNAya che. saMvignapAkSika pAMca mahAvratamAM rahelA na hoi teonA vacana avikalpa tathAkArano viSaya banatA nathI. tethI teono dharma mArgarUpa nathI. saMvignapAkSikano dharma paNa mArga rUpe eTalA mATe svIkAravo che ke (1). enAthI paNa vizeSa karmanirjarA thAya che. temaja (2) enAM anuSThAno paNa vyavahArathI tAttvika adhyAtma ane bhAvanA yoga rUpa bane che. paNa A banne bAbato banavAmAM mukhya paribaLa emanI mULa saMpad rUpa zuddha prarUpaNA ja che. ahIM tenA vacanamAM avikalpa tathAkAra karavAno kahyo nathI e jaNAve che ke enA vacano asatya paNa saMbhave che. tethI enI prarUpaNA zuddha na rahevAthI eno dharma mArgarUpa nathI e phalita thAya che.] samAdhAna - AvazyakaniyuktinA uktavacanabaLe, susAdhu bhinna vyaktinA vacana pratye je "vikalpa tathAkAra" maLe che emAM vikalpa e vyavasthita vibhASA rUpa che, mAtra vikalparUpa nathI. eTale ke anya vyaktinA vacanamAM kyAreka tathAkAra karavo kyAreka na karavo evo vikalpa enAthI dhvanita nathI thato kintu "anya keTalIka vyaktionA (saMvigna pAkSikanA) vacanomAM avikalpa tathAkAra karavo ane zeSa anya vyaktionA vacanamAM vikalpa tathAkAra karavo" evI vyavasthA enAthI dhvanita thAya che. A bAbatanI vivecanA ame (granthakAre) sAmAcArI prakaraNamAM (zloka - 32, pustaka pR.41) karI che. Ama saMvignapAkSikanA vacanamAM paNa avikalpa tathAkAra karavAno hoi eno dharma paNa mArgarU5 che ja. eTale saMvignapAkSika e trIjo mArga che ema siddha thayuM.ra8 cheivaTe A mArgadvAtrizikAno upasaMhAra 4 gAthAothI karatAM granthakAra kahe che-] sAdhu, zrAddha ane saMvignapAkSika A traNa mokSanA mArga che. zeSa gRhastha, dravyaliMgI ane kuliMgI e traNa 1 kalpAkalpe pariniSThitasya sthAneSu paJcasu sthitasya / saMyamatapaADhyakasya tvavikalpena tthaakaarH|| * yogabindu (358) ane 18 mI yogabhedaddhAtrizikA (2)mAM adhyAtma ane bhAvanA yoganA lakSaNa AvA ApyA che ke "ucita pravRttirUpa aucityathI aNuvratamahAvrata rU5 vRtta yukta jIvanuM, "tyAdithI vaNAyeluM jIvAdipadArtho aMgenuM je tattvaciMtana jinavacananA AdhAre cAle che e "adhyAtma yoga che. Ano ja pratidina vRddhi pAmato ane manaHsamAdhisaMyukta evo punaH punaH abhyAsa e 'bhAvanAyoga' che. A vyAkhyAo parathI jaNAya che ke A banne yogamArga sAdhu ke zrAvakane hoya che. to saMvignapAkSikane e zI rIte saMbhave? AvA praznano uttara - yogabindu 369 ane 1lmI yogaviveka dvatrizikA (14)mAM jaNAvyuM che ke apunarbandhaka ane samyagdaSTine kAraNamAM kAryano upacAra karavA rUpa vyavahArathI tAttvika adhyAtma ane bhAvanArUpa yogamArga hoya che. kAraNa paNa kathaMcit kAryarUpa hovAthI Ane vyavahArathI tAtvika kahyo che. eTale saMvignapAkSikanuM samyakta akSata hoi A vyavahArathI tAttvika yogamArga hovA asaMbhavita nathI. yoga jevo bhAsato atAttvika yogAbhAsa sabaMdhaka vagerene hoya che. Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA sAdhuH zrAddhazca saMvignapakSI shivpthaastryH| zeSA bhavapathA gehidravyaliMgikuliMginaH / / 29 / / guNI ca guNarAgI ca guNadveSI ca saadhussu| zrUyante vyaktamutkRSTamadhyamAdhamabuddhayaH / / 30 / / te ca caaritrsmyktvmithyaadrshnbhuumyH| ato dvayoH prakRtyaiva vartitavyaM yathAbalam / / 31 / / itthaM mArgasthitAcAramanusRtya prvRttyaa| mArgadRSTyaiva labhyante paramAnandasaMpadaH / / 32 / / sAdhurityAdyArabhya catuHzlokI sugmaaH||29||30||31||32|| saMsAranA mArga che. [upadezamAlA (520) mAM kahyuM che ke "selA miTTI iirtinirdhAtikoTiMgada tija 2 muvapadI, saMsArapadI tadA tijApi2vo "bAkInA gRhIliMga, kuliMga ane dravyaliMgathI (manAyela guru) e mithyAdRSTi che. jemAM traNa mokSamArga che ema traNa saMsAra mArga jANavA."]rA jeo svayaM guNI che (sarvavirata ane dezavirata) teo utkRSTabuddhivALA che, jeo guNonA rAgI che (saMvipAkSika ane aviratasamyaktI) teo madhyamabuddhivALA che ane jeo sAdhuo para guNaSI che teo adhamabuddhivALA che A vAta zAstromAM vyaktapaNe sAMbhaLavA maLe che. [athavA sAdhupaNuM lIdhelA sAdhuomAM jeo guNI che (saMyamaguNathI yukta che) teo (susAdhu) utkRSTabuddhivALA che, jeo guNarAgI che (svayaM saMyamathI zithila banyA che, paNa saMyamaguNanA rAgI che) teo (saMvignapAlika) madhyamabuddhivALA che ane jeo guNadveSI che (svayaM saMyamathI zithila thayA che ane sAcA saMyamamArgarUpa guNanA dveSI che) teo adhamabuddhivALA che.]ll30 AvA traNa prakAra cAritra, samyakta ane mithyAtvadarzananI bhUmikA para UbhA che. mATe zaktine anusarIne guNI ane guNarAgI e be prakAramAM svAbhAvika rIte ja vartavuM Il31ii A pramANe mArgasthita AcArane anusarIne pravRtta thayelI mArgadRSTithI ja paramAnanda saMpattio prApta thAya che.32 mArgadvArkiMzikA aMge keTalIka vicAraNA zratokta mArgamAM (zrutavyavahAramAM) pheraphAra karIne je AcaraNo pravarte che tenI A batrIzImAM vicAraNA karI che. mukhyatayA enA 4 prakAro che. (1) jItavyavahAra (2) zithilAcAra (3) svachaMdavihAra ane (4) saMvipakSa. AmAMno prathama tattvajJAnathI thayo hoya che, bIjo ane trIjo mohathI thayo hoya che jyAre cotho vIryAntarAyanA udayathI thayo hoya che. (bIjAmAM paNa vIryAntarAyano udaya hoya che paNa mohano udaya mukhya hoya che. trIjAmAM bAhya dRSTie vadhu kaThora jevA dekhAtA AcAra paNa hoya, eTale vIryAntarAyano udaya e apekSAe na paNa hoya.). prathamamAM dravyathI zAstroktamArga karatAM bheda che paNa bhAvathI nathI mATe e nizcayathI tAtvika mArga rUpa ja che. bIjAmAM dravyathI ane bhAvathI ubhayathI mArgabheda thayela che mATe e mArga rUpa nathI. trIjAmAM gurukulavAsano tyAga temaja agItArthono gItArtha anizrita vihAra e aMzamAM mArga bheda hovA chatAM Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArga- dvAtriMzikA 91 anyaanuSThAno zrutokta mArgane vadhu najIka hovAno AbhAsa karAvanArA hoi (apradhAna) dravyathI mArgabheda nathI (ema kahI zakAya) ane bhAvathI mArgabheda che. mATe e ya mArgarUpa nathI. kintu mArgAbhAsa - atAttvika mArga che. tethI ja, bhagavatIjImAM ArAdhaka-virAdhaka caturthaMgI je kahI che temAMno mAtra zIlanI hAja2IvALo dezaArAdhaka bhAMgo paNa A jIvone hoto nathI. AmAM alpadoSathI bhaya pAmI gacchane choDanArA agItArtho Ave che tema yathAchaMdo paNa Ave che e jANavuM. cothAmAM dravyathI mArgabheda che. bhAvathI AcaraNa aMzamAM mArgabheda che, prarUpaNA-mAnyatA aMzamAM nathI. eTale eno AcAra vyavahA2thI tAttvika mArga rUpa che. ArAdhaka virAdhaka caturthaMgImAMthI A jIvone bIjo dezavirAdhaka bhAMgo hoya che, kAraNake prAptacAritranuM apAlana hovA chatAM zruta akhaMDita hoya che. duSamakALanA prabhAve zrutokta kaThora mArga ka2tAM saraLa evo je jItavyavahAra rUpa AcAra hIna hIna kALamAM paLAya che tevo ja AcAra pUrva pUrvanA kALamAM thayela saMvignapAkSikono paNa saMbhave che. vaLI bannenI zrutoktamArga para zraddhA to samAna rIte akhaMDita hoya che. to pachI ekanA e AcaraNamAM saMpUrNa cAritra pAlana ane bIjAnA e AcaraNamAM cAritra pAlanano abhAva (zithilatA) evo bheda kema? evA praznano javAba Avo jANavo ke AcaraNa kevuM kaThora yA akaThora che enA para cAritranI vidyamAnatA ke avidyamAnatAno AdhAra nathI, paNa vIryanA anigrahana-nigUhana para eno AdhAra che. upadezamAlA (384) mAM kahyuM che ke 'so vi ya niyayaparavamavavasAryAdhavanuM mUhaMto | muttuLa DarigaM napha nayaMto avamsa gairU / / "hIna saMghayaNa vagere kA2Ne yathokta bajAvavAne je asamartha hoya te paNa potAnA parAkrama = saMghayaNavIryathI zakya bAhya pravRtti tathA dhairyanA baLane chUpAve nahi, ne emAM mAyA prapaMcano tyAga karI prAmANika prayatna kare to niyamA (jinAjJA bajAvavAthI) susAdhu ja che." AnA 52thI vIryane gopavavAnuM na hoya to cAritrapAlana saMpUrNa rahe che e jaNAya che. jItavyavahA2mAM vIryanigrahana hotuM nathI mATe cAritra akhaMDa rahe che,saMvignapAkSikamAM te hoya che mATe cAritra rahetuM nathI. A batrIzI aMge eka prazna UThe che ke A batrIzInA prathama zlokamAM mArganA be prakAro kahyA che - jinavacana ane saMvigna azaTha gItArthanuM AcaraNa. jyAre 29 mA zlokamAM ne e pUrvanA zlokomAM paNa sAdhu, zrAddha ane saMvignapAkSika ema traNa mokSanA mArga kahyA che. to Avo bheda kema? - A praznano javAba Avo samajavo yogya lAge che ke prathama zlokamAM je dvividha mArga kahyo che te pravartaka (=pravRttijanaka, ne upalakSaNathI tyAjyanI nivRtti janaka) pramANa svarUpa mArga che jyAre 29 mA vagere zlokomAM je trividha mArga kahyo che te pravRtti (ne upalakSaNathI nivRtti) svarUpa mArga che. mATe koi virodha nathI. Azaya e che ke Atmahita mATe te te pravRtti (ke nivRtti) karavI? eno abhrAnta nirNaya ka2vA mATe sAdhake naja2mAM levAnA pramANa be ja che - eka che jinavacano ne bIjuM che azaThasaMvignagItArthanuM AcaraNa. A pramANa 52thI (1) abhrAnta nirNaya jevo thAya e mujaba ja saMpUrNatayA pravRtti (ke nivRtti) pratijJApUrvaka ka2vI e, tathA (2) e abhrAnta nirNayane aMzataH anusaravAnI pratijJA karI e mujaba pravRtti (ke nivRtti) ka2vI e, tathA (3) e abhrAnta nirNayane saMpUrNa anusaravAnI pratijJA karavA chatAM, pAchaLathI pramAdavaza e mujaba pravRtti (ke nivRtti) na karavA chatAM, potAnA AcaraNamAM 2helA e visaMvAdano bacAva na karatAM e abhrAnta nirNayane to yathArtha rUpe ja prarUpavo e... AvI traNe jIvanapaddhatio jIvane mokSa ta2pha lai janArI hovAthI 'mArga' svarUpe kahevAyelI che. mATe e apekSAe sAdhu, zrAddha ane saMvignapAkSika ema traNa bheda mArganA batAvyA. Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 dvAtriMzadadvAtriMzikA TUMkamAM "jJAnakriyAbhyAM mokSaH' e sUtrAnusAre jJAna ane kriyA e mokSamArga che. emAMthI jJAnAtmaka aMzanA upAya svarUpa mArga (pramANAtmaka kAraNamAM jJAnAtmakakAryano upacAra karIne) jinavacana ne saMvignagItArtha AcaraNa ema dvividha kahevAyo che. ne jJAna-kriyAsamudAya svarUpasvayaM (anupacarita)mArga sAdhu,zrAvaka ne saMvignapAkSika ema trividha kahevAyo che. e jANavuM. vaLI bIjo eka prazna e Ubho thAya che ke prathama sAdhumArga, bIjo zrAvakamArga ne trIjo saMvignapAkSikamArga.. ema naMbara pUrvaka traNa mArga kahyA che. to zuM saMvigna pAkSika e zrAvaka karatAM nimna mArga A praznano javAba 'hA'mAM che - zrAvakapaNuM UMcuM che ne saMvignapAkSikapaNuM nimna. AmAM prathama kAraNa to e ja ke ene trIjAnaMbarano mArga kahyo che. jyAre zrAvakapaNAMne bIjA naMbarano. tathA, zrI upadezamALAmAM (501 mAM) kahyuM che ke jo uttaraguNa sahita mULaguNone dhAraNa karI zakato na hoya to zreyaskara e che ke potAnI janmabhUmi, dIkSAbhUmi ane vihArabhUmi e) traNa bhUmi sivAyanA pradezamAM rahI) suzrAvakapaNuM pALavuM. tathA enI 522 mI gAthAmAM kahyuM che ke "atyaMta nirguNI, gItArthoe vAraMvAra samajAvavA chatAM vezanA gADha anurAganA kAraNe veza na choDe to tene kaMika komaLa bhAvavALo hoya to) (ene samajAvAya che) tuM saMvignapAkSikapaNuM pALa jethI (cAritradharmanuM bIjAdhAna rahevAthI bhavAMtare) mokSamArga pAmI zakIza. AmAM paNa prathama vikalpa to veza choDAvavAno ja batAvyo che je saMvignapAlikapaNAne nimna jaNAve che. tathA, enA zloka naM. 502-573 mAM jaNAvyuM che ke - "prabhupratimA, susAdhunI pUjAmAM udyamazIla ne (dezaviratinA aNuvratAdi) AcAra pAlanamAM daDha suzrAvaka vadhu sAro che (paNa) sAdhuveza dhArI rAkhanAra saMyamabhraSTa jIva nahIM." "sarva (pApa pravRttionI) pratijJA karIne je sarvavirati jALavato nathI e sarvavirativAdI sarvavirati ane dezavirati bannethI cUke che." vaLI, 513mA zlokamAM kahyuM che ke - susAdhu (sarva karma maLa dhovA dvArA) zuddha thAya che, samyaktAdi guNothI yukta suzrAvaka paNa zuddha thAya che. caraNa-karaNamAM zithila paNa jo saMvignapakSa rucivALo hoya to te paNa nirmaLa thAya che. (munine sAkSAt zuddhi ne anya bene paraMparAe jANavI.) AmAM paNa zrAvakane pahelAM ne saMvignapAkSikane pachI jaNAvyo che. vaLI ArAdhaka-virAdhaka caturbhagImAM, zrAvakane upacArathI sarvaArAdhaka kahyo che jyAre saMvignapAkSikane dezavirAdhaka kahyo che. A badhI bAbato sUcave che ke zrAvakapaNuM UMcuM che ne saMvijhapAkSikapaNuM nimna che. jo ke A vAta mULaguNamAM (vizeSataH cothA vratamAM) garabaDa hovAnI apekSAe jANavI ucita lAge che. utsarge vA'pavAde vA vyavahAre'tha nizcaye / jJAne varNana vADa cenna tathA jJAnArdhatA|| aidhyAtmasAra: 9-35] jo koi virakta jaNAto muni utsarga ke apavAdanA viSayamAM, vyavahAra ke nizcayanA viSayamAM, jJAna ke kriyanA viSayamAM- kyAMya paNa ekAnta Agraha seve, to te munino vairAgya jJAnagati na hoi zake. Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinamahattva-dvAtriMzikA 12 Tii satha ninamadivadyAtrizA sAru mArgavivecanAnantaraM taddezakasya bhagavato mAhAtmyaM vyvsthaapytevprtrydhvjcchtrckrcaamrsNpdaa| 'vibhutvaM na vibhostAdRGmAyAviSvapi sNbhvaat||1|| vapreti / tAdRk = prekSAvaccamatkArajanakaM, mAyAviSvapi = aindrajAlikeSvapi / yadi hi bAhyasaMpadaiva mahattvabuddhirdharmajananI syAttadA mAyAviSvapi sA syAdityarthaH / tadidamuktaM samantabhadreNApi devAgamanabhoyAnacAmarAdivibhUtayaH / mAyAviSvapi dRzyante nAtastvamasi no mahAn / / [AptamI. 1] iti / na ca vyaktivizeSaviSayakatvena nAtiprasaMga iti zaMkanIyaM, prameyatvAdinA mahattvaprakArakajJAnAdapi kyAreka evI akSattavya garabaDa na hovA chatAM, "garabaDa che, ane chatAM prarUpaNAmAM eno bacAva na karatAM yathArthatA ja jaLavAtI hovAthI saMvignapAkSika" AvI apekSAe saMvignapANikatA kahI hoya to enI kakSA zrAvakathI nimna na paNa hoya... evuM lAge che. trIjI batrIzImAM mArganuM vivecana karyuM. emAM prathama zlokamAM jinavacanane mArga svarUpe kahela che. vaLI puruSavizvAse vacanavizvAsa, e nyAye, e pramANabhUta vacano kahenAra zrI tIrthaMkara devo pratye vizvAsa-zraddhA keLavAya e mATe zrI tIrthaMkara devonI mahattA darzAvavI joie. eTale have jina mahattva dvAtrizikA kahevAmAM Ave che. mahattvabuddhithI dharmajanana]. buddhizALIne paNa je camatkAra pamADe evuM prabhunuM mahattva (mahAnupaNuM) samavasaraNanA traNa killA, indradhvaja, chatra, dharmacakra, cAmara vagere bAhya saMpattinA kAraNe nathI, kemake evI bAhyasamRddhi prayukta mahattva to mAyAvIomAM paNa saMbhave che. Azaya e che ke prabhune vize "A mahAnuM che' evI buddhi thavI e dharmajanikA che. prabhunI samavasaraNa vagere bAhya saMpatti mAtranA kAraNe, "prabhu mahAnuM che, kAraNake AvI viziSTa saMpattivALA che" A rIte thayelI e buddhi jo dharmajananI hota to to e rIte mAyAvIoe paNa je bAhya saMpattino mAyA prapaMca khaDo karyo hoya che tene joine "A mahAna che' evI thayelI buddhi paNa dharmajananI banavI joie. digaMbara AcArya samantabhadra paNa [AptamImAMsA - 1 mAM] kahyuM che ke "devonuM Agamana, gaganavihAra, cAmara vagere vibhUti to mAyAvIo pAse paNa jovA maLe che. tethI e badhAnA kAraNe ame tane mahAnuM mAnIe chIe evuM he prabho! nathI." zaMkA - "vyaktivizeSaviSayakatva' evuM vizeSaNa lagADavAthI e atiprasaMga nahIM Ave. Azaya e che ke mahattvabuddhi paNa jene tene vize thayelI hoya to kAMi dharmajanikA banatI nathI. kintu amuka cokkasa vyakti vize thayelI hoya to ja dharmajanikA bane che. eTale ke "vyaktivizeSaviSayaka mahattvabuddhi dharmajanikA che' evuM ame kahIe chIe. mAyAvIe racelI indrajALathI enA vize je mahattvabuddhi thAya che e vyaktivizeSaviSayaka hotI nathI, kAraNake mAyAvI e "vyaktivizeSa' nathI. tethI e dharmajanikA banatI nathI. mATe prabhumAM bAhya saMpattinA kAraNe mahattva mAnavAmAM have koi doSa raheto na hovAthI bALajIvo paNa jene joine mahAnatAne 1 'vibhutvaM' iti likhitamudritaprateSu / 'mahattvaM na' ityanantaramanumeyaM...' ityAdivRttipAThAt 'mahattvaM' iti mUlapATho nishciiyte| Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 dvAtriMzadvAtriMzikA phalApattervizeSarUpeNa mahattvaprakArakatvanivezasyAvazyakatvAt / ata evAsAdhAvApyAlayavihArAdimattvena sAdhutvavuddhAvapi vizeSAdarzanadazAyAM na phalAbhAva iti tatra tatra vyutpAditam / avyaktasamAdhiphalavizeSe tu pichANI le che evI A bAhya saMpattithI ja mahattva mAnavuM yogya che. samAdhAna -- AvI zaMkA yogya nathI, mahattvabuddhi eTale mahattvapakAraka buddhi. eTale ke jemAM mahattva e prakAra hoya, ane koi vyakti vizeSa hoya evI viziSTa buddhi, jemake "kAM mahA "A mahAgu (mahattvavAnuM) che' evI buddhi. dA. ta. "nartavAna ghaTA'mAM jaLa prakAra che ane ghaDo vizeSya che. A buddhi "ghara viSaya' che "jaLaprakAraka' che. Ane "jaLabuddhi' paNa kahevAya che. AmAM jaLa je prakAra banyuM che te potAnAmAM rahela jaLasvadharmane AgaLa karIne banyuM che. A buddhi thavA para tRSAzamAnArthInI pravRtti' thavA rUpa kArya thAya che. eTale ema kahevAya ke jaLabuddhi ukta pravRttijanikA che. have, jo ema kahevAmAM Ave ke (amuka cokkasa ghaTa) ghaTavizeSaviSayaka jaLabuddhi ukta pravRttijanikA che. to eno artha e thAya ke e thanArI buddhimAM ghaTavizeSa (= e cokkasa ghaDo) vizeSya hovI Avazyaka che. pachI 'jaLa' bhalene game te dharmane AgaLa karIne prakAra banyuM hoya. eTale ke evA ghaTavizeSane vizeSya tarIke rAkhIne 'dravyavAna vaTa' evI je buddhi thAya ke jemAM 'dravya tarIke paNa "jaLa' ja raheluM hoi "jaLa'prakAra che, paNa svaniSTha dravyatva dharmane AgaLa karIne, te paNa ukta pravRttijanikA banavI joie, kAraNake e paNa ghaTavizeSaviSayaka jaLabuddhi che. paNa e banatI nathI. pANI bharelA ghaTavizeSane uddezIne koi ema bole ke "dravyavAnuM ghaTaH" to tRSAzamAnArthI zrotA kAMi uktapravRtti karato nathI. uktapravRtti mATe to 'jalavAnuM ghaTaH' e rIte ja jaLabuddhi thavI joie. eTale ke emAM "jaLa' no amuka cokkasarUpe ja (jaLasvarUpe jo ullekha thayo hovo joie. pichI 'ghaTa" no to anya dharmarUpe ullekha thayo hoya to paNa cAle. jemake "jalavAnuM aya" athavA "jalavad dravyam' ityAdi buddhithI paNa uktapravRtti thAya che.] A ja rIte, prastutamAM, "mahattvavAnuM aya' AvI buddhi dharmajanikA je bane che tene jo mAtra A rIte ja vizeSita karavAmAM Ave ke e vyaktivizeSaviSayaka (jinaviSayaka) hovI joie. eTale ke emAM "aya' tarIke jina hovA joie to e dharmajanikA bane. to artha e thayo ke emAM 'mahattva' je prakAra che e kyA rUpe (= svaniSTha kyA dharmane AgaLa karIne) prakAra che enI ahIM koi vivakSA nathI. ane to pachI jinane vize ja prameyavAna mAM" AvI je buddhi thAya ke jemAM prameya tarIke paNa "mahattva' ja prakAra che, (paNa svaniSTha prameyatvadharmarUpe e prakAra che) e paNa dharmajanikA banavI joie, kemake e paNa vyaktivizeSaviSayaka mahattvabuddhi ja che. paNa e kAMi dharmajanikA banatI nathI. tethI jaNAya che ke "mahattva'nI buddhi prameyatva vagere game te dharmane laine thai hoya to na cAle, paNa amuka vizeSa dharmane laine ja thai hovI joie, to ja e buddhi dharmajanikA bane. Ama, dharmajanikA buddhi mATe amuka cokkasa vizeSya ja joie evuM Avazyaka nathI. jyAre prakAra mATe amuka cokkasarUpe ja prakAra joie evI je vAstavikatA che tenA kAraNe ja asAdhu aMge paNa AlayavihArAdimattena je sAdhutAnI buddhi thAya che tenA vizeSanuM darzana na hoya evI avasthAmAM puNyabaMdha vagere rU5 phaLano abhAva raheto nathI e vAtane te te granthomAM (Avazyakaniyukti - adhyAtmamataparIkSA vagere granthomAM) yukti purassara pratipAdita karI che. Azaya e che ke sAme rahelA sAdhu suvidita che ke nahIM e jANavA mATe Avazyakaniyukti (1148) mAM A pramANe kahyuM che - "gAnA vidyAre kApavaMvamaLa vAsavo suvidiyo - mAsavega yAA artha Alaya (upAzraya),vihAra, sthAna (=kAyotsargAdi),caMkramaNa (iryAsamiti pUrvaka Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinamahattva-dvAtriMzikA viSayavizeSo'pi nivezyaH / yadi cAlayavihArAdiliMgena sAdhutvamanumIyata eva tadanumitiprayojyavandanAdinA ca phalavizeSa iti vibhAvyate, tadA bhagavatyapi viziSTarUpeNa mahattvAnumityanantarameva smaraNAdinA phlodyaagamanAgamana), bhASAsamiti, vinaya vagere saMbaMdhI nipuNa nirIkSaNathI suviditatA jANI zakAya che." AnA parathI e phalita thAya che ke A pramANenA AlayavihArAdithI yukta hovA rUpe sAdhu tarIkenI je buddhi thAya che eTale ke AlayavihArAdine joine "A sAdhu che' evI je buddhi thAya che te dharmajanikA che. arthAt AlayavihArAdithI yukta hovA rUpe sAdhutAnI thayelI buddhi dharmajanikA che. AmAM vizeSya mATe "AvI buddhi suviditasAdhuviSayaka ja hovI joie' AvI vizeSa koi zarata nathI. tethI ja jyAre, je suvidita nathI ane tethI je vAstavamAM asAdhu che tenA paNa Alaya-vihArAdinA prayatnapUrNa bAhya dekhAvane joine je "A sAdhu che' evI buddhi thAya che te vizeSa adarzanadazAmAM niSphaLa nathI rahetI. bAhya dekhAva paripUrNa hovA chatAM koipaNa rIte jo mULa guNanI garabaDa vagere rU5 vizeSa jaNAi gayo hoya to tenA AlayavihArAdi ThagArA che evuM jaNAi jatuM hovAthI pachI "A sAdhu che' evI svArasika buddhi ja thatI nathI e jANavuM. samaDI mRtyu samaye navakAra sAMbhaLavAthI rAjakumArI banI. e kAMi arihaMta bhagavAnuM vagerenuM vizeSa svarUpe jANatI nahotI. ema koi mugdhajIvane tIrthaMkara devanA vizeSa guNone jANyA vinA paNa "A mahAnuM che' evI je buddhi thAya che enAthI vizeSa phaLa maLe ja che. saMpratirAjAno jIva bhikhArI cAritranA vizeSa svarUpane jANato na hovA chatAM enA paranA bahumAnathI rAjA banyo.. A badhuM avyaktasamAdhinuM phaLa kahevAya che. AnA mATe "viSayavizeSa" paNa eka zarata rUpe Avazyaka che. A badhAmAM viSayavizeSa hovAthI ja e phaLa maLyuM che. samaDIne anya devAdine namaskAra garbhita bIjo koi maMtra sAMbhaLavA maLyo hota to e rAjakumArI na thAta. mugdhane anya koi vyakti vize "A mahAnuM che' evI thayelI buddhithI vizeSa phaLa na maLe. bhikhArIne tApasa dIkSA vagere para evuM bahumAna jAgyuM hota to kAMi e saMprati rAjA na banata. zaMkA - AvazyakaniryuktimAM to AlayavihArAdi joine sAdhutAnuM anumAna karI vaMdanAdi karavAnuM kahyuM che. enAthI jaNAya che ke AlayavihArAdithI to mAtra "A sAdhu che" eTalI anumiti ja thAya che, vizeSa phaLa to e pachI je vaMdanAdi karavAmAM Ave che tenAthI prApta thAya che. eTale prabhu vize paNa "A mahAnuM che' eTalI buddhi mAtra ja dharmajanikA zI rIte banI jAya? samAdhAna - sAdhu aMge A rIte jo vicAravuM hoya to prabhu aMge paNa A rIte vicAravuM ke bhagavAna aMge paNa viziSTa rUpe "A mahAnuM che' evI anumiti karyA pachI tarata ja smaraNa- namaskArAdi je thAya che tenAthI vizeSa phaLa maLe che. Avo artha prApta karavA mATe, mULa zlokamAM je "mahattva na' evo zabda paDelo che tenA pachI "anumeya' eTalA zabdano adhyAhAra karavo, eTale pachI koi asaMgati raheze nahi. tethI zlokArtha Avo thaze "samavasaraNa vagere bAhya saMpattithI prabhunA tevA vizeSa mahattvanuM anumAna thai zakatuM nathI, kAraNa ke tevI bAhya saMpatti to mAyAvIomAM paNa saMbhave che." zaMkA - bAhyasaMpatti joine to mAyAvI aMge paNa "A mahAna che' evI anumiti thai ja jAya che ne! pachI bhale ne enAthI phaLavizeSa na maLatuM hoya! * avyakta samAdhinuM vizeSa phaLa maLavAmAM viSayavizeSa jema Avazyaka che ema kadAgrahano abhAva paNa Avazyaka hoya che e jANavuM. adhyAtma upaniSA prathama adhikAranI 76mI gAthAnA uttarArdhamAM A pramANe kahyuM che-- samAdheravyaktAdyadabhidadhati vyaktasadRzaM phalaM yogAcAryA dhruvamabhiniveze vigalite / / 76 / / Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 vizeSA' mahattvaM ne' tyanantara' manumeyamityadhyAhArAnnAnupapattiH, svetaraniSThAtyantAbhAvapratiyogiguNavattvarUpasya mahattvasya vAhyasaMpadA'numAtumazakyatvAt, mAyAviSveva vyabhicArAt / / 1 / / svAmino vacanaM yattu saMvAdi nyAyasaMgatam / kutarkadhvAntasUryAzurmahattvaM tadyadabhyadhuH / / 2 / / svAmina iti / yattu svAminaH vItarAgasya vacanaM saMvAdi samarthapravRttijanakaM nyAyasaMgataM samAdhAna svabhinnamAM rahelA atyannAbhAvano je pratiyogI hoya tevA guNavattvarUpa mahattvanI bAhyasaMpattithI anumiti thai zakatI nathI. arthAt svabhinna vyaktimAM jevA guNono abhAva hoya tevA guNo (arthAt potAnA asAdhAraNa guNo) rUpa mahattvanuM bAhyasaMpatti liMga banI zakatI nathI, kAraNake mAyAvIomAM tevI bAhyasaMpatti hovA chatAM tevuM mahattva na hovAthI bAhyasaMpatti mahattvasAdhaka anumAnanA hetu tarIke vyabhicArI = anaikAntika che.1 [bhagavAnamAM 2hela viziSTa prakAranuM mahattva bAhyasaMpattivattvarUpe nathI. athavA bAhyasaMpatti enuM anumApaka liMga nathI evuM tame kahyuM. to e mahattva kyA viziSTa rUpe che? athavA enuM kayuM liMga che? e to jaNAvo... evA praznano javAba ApavA granthakAra kahe che--] [saMvAdI vacana e mahattva] - dvAtriMzadvAtriMzikA = = = vItarAgaprabhunuM saMvAdI, nyAyasaMgata ane kutarkarUpI aMdhakAra mATe sUryakiraNa samAna evuM je vacana che e ja temanuM viziSTa mahattva che, kAraNake zrI haribhadrasUri mahArAje paNa 'pakSapAto na me vIre...' ityAdi kahyuM che. iSTaphaLanI prApti karAvI ApavAmAM samartha pravRttinuM je vacana janaka hoya te saMvAdI jANavuM. syAdvAdamudrAnuM je vacana ullaMghana karatuM na hoya te nyAyasaMgata jANavuM, kAraNake tAttvikadRSTie vicArIe to ekAnta (ekAntavacana) anyAya che. [ahIM 'anyAyatvAt' zabdamAM 'anyAya' zabdane nabahuvrIhi samAsavALo jANavo, nagRtatpuruSavALo nahIM.] ekAnta zA mATe anyAyya che? A mATe - dharma ane dharmI vacce ekAnte bhedasaMbaMdha mAnavo ke abhedasaMbaMdha? jo bhedasaMbaMdha mAnavAmAM Ave to eno artha e thayo ke dharma dharmIthI sAva judo che ane ko'ka saMbaMdhathI emAM rahelo che. vaLI A saMbaMdha paNa dharmImAM rahyo che. (jemake 'rUpavAna ghaTaH' mAM rUpa samavAya saMbaMdhathI ghaDAmAM rahyuM che ane samavAyasaMbaMdha paNa ghaDAmAM rahyo che.) e saMbaMdhane dharmImAM rahevA mATe vaLI koi anya saMbaMdha joize. (jemake samavAya saMbaMdha svarUpasaMbaMdhathI ghaDAmAM rahyo che.) vaLI e anya saMbaMdhane dharmImAM rahevA trIjo koi saMbaMdha joize. Ama ekAnte bheda saMbaMdha mAnavAmAM anavasthA cAlaze. tethI jo ekAnte abheda saMbaMdha mAnavAmAM Ave to eno artha e thayo ke dharma ane dharmI vacce sarvathA abheda che. ane to pachI jema 'ghaDo ghaDo' evo saha prayoga asaMgata che tema 'rUpavAna ghaDo' evo paNa saha prayoga asaMgata banI jAya. zaMkA -- dharma-dharmI vacce bheda saMbaMdha ja mAnavo joie. paNa e mAnavAmAM dharma-dharmI vacce je saMbaMdha siddha thAya che te saMbaMdha dharmImAM svataH ja joDAyelo che ema mAnavuM. eTale e saMbaMdhane rAkhavA mATe bIjo saMbaMdha kalpavAno na hovAthI anavasthA doSa nahIM Ave. samAdhAna -- 'rUpavAnuM ghaTaH' ityAdi viziSTa buddhi rUpa pramANathI (anumAnanA hetuthI) rUpa ane ghaTa vacce svataH saMbaddha evA anya saMbaMdhanI kalpanA A rIte karavI enA karatAM to e viziSTabuddhi svarUpa pramANathI ja zabala vastune siddha thatI mAnavI e nyAya saMgata che. eTale ke dharmane dharmImAM anya saMbaMdhathI 2helo mAnIne pachI paNa saMbaMdhane jo dharmImAM svataH saMbaddha mAnavo paDe che to prathamathI ja viziSTa buddhi rUpa pramANathI dharma Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 97 jinamahattva-dvAtriMzikA syAdvAdamudrAmanatikrAntaM, ekAntasya tattvato'nyAyatvAt, dharmadharmisaMvandhabhede'navasthAnAt, tadabhede ca sahaprayogAdyanupapatteH, dharmigrAhakamAnena svataH saMvaddhasya saMbandhAntarasya kalpanA'pekSayA tenaiva siddhasya zabalasya vastuno'bhyupagamasya nyAyyatvAt / tadanubhave'pi caikAntabhramasya doSaprAvalyAdupapatteH, vizeSadarzanena ca tasya nivartayituM zakyatvAditi dik / kutarkA eva dhvAntAni teSu sUryAMzuH / tanmahattvaM, avcchedyaavcchedkyorliNane dharmI vacce bhedabheda saMbaMdha (arthAtu bhedAnusyuta abheda saMbaMdha, nahIM ke bheda + abheda) ja mAnavAthI uparokta bhedapakSano ke abhedapakSano ekeya doSa nahIM Ave. jema, ekalI sUMTha pittakAraka che, goLa kaphakAraka che, paNa bannenI goLI banAvavAthI sUMThanA doSane goLa, ne goLanA doSane sUMTha khAi jAya che. ne navA ja aneka guNo pedA thAya che, ema bhedabheda mAnavAthI bhedapakSanA doSone abheda ane abheda pakSanA doSone bheda gaLI jAya che, tathA vastutattvanI yathArtha saMgati vagere guNo pedA thAya che. mATe bhedabheda vagere rUpe zabala vastu mAnavI e nyAyasaMgata che. A anekAnta ekatva-anekatva, nityatva-anityatva, bheda-abheda vagere sarva bAbatomAM vaNAyelo che ane teno anubhava paNa thAya ja che. tema chatAM sarvathA nitya ke sarvathA anitya vagere rUpe ekAntano je bhrama thAya che tenI mithyAtva vagere rUpa doSanI prabaLatAthI saMgati karI zakAya che. jema relavenA be pATA bhegA nathI thatA, paNa samAMtara ja jAya che e vAta anubhavasiddha hovA chatAM AMkhanI evI maryAdA vagerenA kAraNe e bhegA thatA hovA je dekhAya che tenI saMgati karI zakAya che. zaMkA - relavenA pATA to jyAM bhegA thatA dekhAya tyAM pahoMcIne joie to judA-samAMtara rahelA ja jaNAi jAya che. eTale e bhegA thatA je dekhAtA hatA te bhrama hato evo nirNaya thai zake che ane bhrama dUra thai zake che. paNa A niyatva vagere bAbatomAM to harahaMmeza ekAnta ja jaNAyA kare che. mATe ene bhrama zI rIte manAya? bhrama hoya che to kyAreka dUra thavo joie ne. samAdhAna - dravya rUpe je nitya che e ja vastu paryAya rUpe anitya che vagere vizeSanuM vivekathI jyAre darzana thAya che tyAre e bhrama dUra thavo zakya che. mATe e bhramarUpa ja che e jANavuM. ahIM saMvAdI vacanane ja prabhunA mahattva tarIke kahyuM. Ama to, "bAhyasaMpattivALA hovAthI prabhu mahAnuM che evuM nathI' evA niSedhathI je artha phalita thato hato ke "bAhyasaMpattirUpe mahAnatA nathI' tenA anusaMdhAnamAM A prarUpaNA che ke "saMvAdIvacanavALA hovAthI mahAnuM che. eTale phalita e thayuM ke saMvAdIvacana rUpe mahAnatA (mahattva) rahela che. jema "navAnuM ghaTa' evI buddhinA viSayabhUta pANImAM jalatvarUpe prakAratA hovAthI jalatva e avacchedaka bane che ane prakAranA avacchedya (avacchinna) bane che ema prastutamAM saMvAdIvacana avacchedaka banyuM ane prabhumAM raheluM mahattva avacchedya banyuM. athavA je bIjo pakSa anumitino dekhADelo emAM vicArIe to "bAhyasaMpattithI mahattvanuM anumAna thai zakatuM nathI, arthAt "A mahAnuM che, kAraNake bAhyasaMpattivALA che' AvuM anumAna thai zakatuM nathI, evo niSedha pUrve karelo." eTale enA anusaMdhAnamAM ahIM jaNAya che ke saMvAdIvacanathI mahattvanuM anumAna thai zake che, arthAt "A mahAnuM che, kAraNake saMvAdI vacanavALA che" AvuM anumAna thai zake che." eTale ke saMvAdIvacana e liMga = hetu che ane mahattva e liMgI = sAdhya che. Ama saMvAdIvacana avacchedaka yA liMga che ane mahattva avacchedya yA liMgI che. A vAstavikatA che. tema chatAM syAdvAdano Azraya karIe to avacchedya-avacchedaka ane liMga-liMgIno kathaMcit abheda hovAthI ahIM saMvAdIvacanane ja mahattva tarIke jaNAvyuM che. prabhunuM viziSTa mahattva saMvAdI vacanarUpe ja che enuM sUcana Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 dvAtriMzadvAtriMzikA galiMginorvA syAdvAdAzrayaNena kathaMcidabhedAt / yadabhyadhuH zrIharibhadrasUrayaH / / 2 / / pakSapAto na me vIre na dveSaH kpilaadissu|| yuktimadvacanaM yasya tasya kAryaH parigrahaH / / 3 / / ___ pakSapAta iti / na me = mama vIre = zrIvardhamAnasvAmini pakSapAtaH = guNAnAlocanapUrva eva rAgaH / kapilAdiSu ca na me dvessH| kintu yasya vacanaM yuktimattasya parigrahaH = svIkAraH kAryaH / itthaM cAtrAvisaMvAdivacanatvenaiva bhagavato mahattvamAcAryairabhipretam / / 3 / / audayikabhAvasyApi viziSTasya mahattvaprayojakatvaM vyavasthApayatipuNyodayabhavairbhAvairmataM kssaayiksNgtaiH| mahattvaM mahanIyasya bAhyamAbhyantaraM tthaa||4|| ___ puNyeti / puNyodayabhavaistIrthakaranAmakarmAdyudayotpatraiH bhAvaiH = vishissttsNhnnruupsttvsNsthaangtiprjenA parathI thAya che evuM zrI haribhadrasUri mahArAje je kahyuM che teno anuvAda karatAM granthakAra kahe che mane zrI vardhamAnasvAmI para pakSapAta nathI ke kapila vagere anya darzananA praNetA para dveSa nathI. tio pachI tame zrI mahAvIra prabhunA vacano svIkAro che ane kapila vagerene nathI svIkAratA, Avo bheda kema?. eTalA mATe ke] jenuM vacana yuktisaMgata hoya teno svIkAra karavo joie. [amane zrIvIravibhunA vacano yuktisaMgata lAgyA che eTale eno ame svIkAra karIe chIe. Ama, zrI mahAvIradevane bhagavAn tarIke je svIkAryA che ane kapila vagere ne je nathI svIkAryA enuM kAraNa "prabhu mahAvIradeva pAse samavasaraNa vagerenI Rddhi che je kapila vagere pAse nathI' evuM na jaNAvatA "prabhunuM vacana avisaMvAdI che, kapilAdinuM tevuM nathI.' evuM ja je jaNAvyuM che tenAthI AcArya zrIharibhadrasUri mahArAjAne "avisaMvAdI vacanarUpe ja prabhumAM asAdhAraNa mahattva che' evuM abhipreta che e sUcita thAya che.llall [zAstromAM to "aSTa mahApratihAryanI pUjAne yogya e aham' vagere dvArA, jinanAmakarmanA udaye prApta thayela bAhyasaMpatti vagere rUpe paNa prabhumAM mahattva hovuM jaNAvyuM che. eTale] viziSTa audayikabhAva paNa mahattvaprayojaka che e vAtane vyavasthApita karatAM granthakAra kahe che viziSTa odayikabhAva paNa mahattva prayojakI. kevalajJAna vagere kSAyika bhAvothI sahacarita, jinanAmakarma vagere puNyanA udayathI utpanna thayela viziSTa saMghayaNa-rUpa-sattva-saMsthAna-gati vagere audayika bhAvothI paNa mahanIya prabhumAM mahattva hoya che evuM zAstrajJo mAne che. Ama (1) kSAyika saMgata A audayikabhAvothI thayeluM A bAhya mahattva che ane avisaMvAdI vacanathI thayeluM pUrvokta Abhyantara mahattva che. ema A banne mahattva pUjya puruSamAM hoya che. athavA to (2) audayikabhAvo ane avisaMvAdIvacana e bannethI eka viziSTa ja mahattva utpanna thayuM hoya che je kathaMcit bAhya mahattva ane Abhyantara mahattva ema banne vyapadeza pAme che. jyAre bAhya saMpattinI pradhAna vivakSA hoya tyAre e bAhyamahattva kahevAya ane jyAre avisaMvAdI vacananI pradhAna vivekSA hoya tyAre e Abhyantara mahattva kahevAya. athavA Avo artha samajavo - (1) viziSTa saMghayaNa-rUpa vagere audayikabhAva e bAhya mahattva ne kevalajJAna vagere kSAyikabhAva e Abhyantara mahattva. Ama banne svataMtra mahattva thayA. athavA (2) Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinamahattva-dvAtriMzikA bhRtibhiH kSAyikasaMgataiH = kSAyikajJAnAdimilitairmahattvaM mahanIyasya = pUjyasya mataM vAhya tathA''bhyantaraM pratyekaM viziSTameva vA kathaMcidubhayavyapadezabhAk / itthaM ca viziSTavAyasaMpado'nyAsAdhAraNatvAnnAtiprasaMga miti bhAva 4T bahirabhyudayAdarzI bhavatyantargato gunnH| maNe: paTAvRtasyApi bahirkotirudaJcati / / 5 / / bahiriti / vyaktaH / / 5 / / svabhAvabhedAdapi kAryaikaliMgakaM mahattvamAhabhedaH prakRtyA ratnasya jAtyasyAjAtyato ythaa| tathA'rvAgapi devasya bhedo'nyebhyaH svabhAvataH / / 6 / / bheda iti / ayaMgapi = mithyAtvAdidazAyAmapi / svabhAvata ityanyathA svasminnanyavRttiguNApatteH / na ca sAyikabhAva viziSTa audayika bhAva e ja eka viziSTa prakAranuM mahattva che je kathaMcit ubhayavyapadeza pAme che, eTale ke audayika bhAvanA prAdhAnyanI vivekSA hoya tyAre e bAhya mahattva kahevAya che ne kSAyikabhAvanA prAdhAnyanI vivekSA hoya tyAre e Abhyantara mahattva kahevAya che.] vaLI AvI kSAyikabhAvaviziSTa bAhya saMpa anya jIvomAM hotI nathI. eTale temAM tevuM asAdhAraNa mahattva siddha na thavAthI teo aMge "A mahAna che' evI buddhi dvArA dharmajanana thavA rUpa atiprasaMga doSa raheto nathI. teimaja teomAM viziSTa bAhya saMpad rUpa A liMga ja rahyuM na hovAthI vyabhicAra paNa raheto nathI.] [zaMkA - anatizayita jJAnavALA chadmastha kSAyikabhAvonuM anumAna karavAnuM hoya che. tethI koi mAyAvInA tevA prapaMcathI te anumAna dvArA tenI bAhya saMpad viziSTa hovI paNa ene lAgI jAya. ane to pachI e ajina vize "A mahAna che' evI buddhi thavAno atiprasaMga Avaze ja ne! samAdhAna - A anumAtAno doSa che, liMgarUpa viziSTa bAhyasaMpadno nahi. viziSTa bAhyasaMpad rUpa liMgano nirNaya karavAmAM e bhrAnta thayo mATe bhramAtmaka anumiti thai. A vAta, AlayavihAra vagere dvArA suviditatvanA karatA anumAna aMge zAstromAM je kahyuM che te mujaba jANavI.]l[kevalajJAna vagere AMtarika guNathI viziSTa bAhyasaMpathI mahattva mAnavAnI vAta karI. emAM AMtarikaguNa ane bAhyasaMpad vacceno saMbaMdha darzAvatA granthakAra kahe che-] kevalajJAna vagere AMtarika guNa bahAra Avyudaya dekhADanAra hoya che. kapaDAthI vIMTaLAyelA paNa maNinI jyoti bahAra phelAya che. (eTale ke AMtarika guNa prayukta abhyadaya jemAM bhaLelo hoya evI bAhyasaMpathI mahattva manAyuM che.]ILpA [Ama avisaMvAdI vacana prayukta mahattva ane kSAyikabhAvasaMgata bAhyasaMpad prayukta mahattvanI vAta karI. zrItIrthakara devonuM jIvadaLa ja anyajIvo karatAM viziSTa hoya che. eTale anyajIvo karatAM teono A je svabhAva ja judo hoya che tatvayukta mahattvane have granthakAra jaNAve che. A mahattva kAryakaliMgaka hoya che. eTale ke tIrthasthApanA vagere rUpa kAryathI ja zrI mahAvIra prabhu vagere jinezvaradevono te te AtmA tevA viziSTa svabhAvavALo hato ane tethI tatvayukta mahattvavALo hato evuM anumAna karI zakAya che.] viziSTa svabhAva prayukta mahattva mATI vagerethI malina rahelA paNa jAtyaratnano jema anya ajAtya ratnakaratAM tathAsvabhAve ja bheda = vizeSatA hoya che ema mithyAtva vagere arvAn dazAmAM paNa zrIjinezvaradevano anya jIva karatAM tathAsvabhAve Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 dvAtriMzadvAtriMzikA prAgabhAvAbhAvAnneyamApattiH, svaguNaprAgabhAvasya svayogyatApariNatiparyavasitatvAditi bhAvaH / / 6 / / nityanirdoSatA'bhAvAnmahattvaM neti durvcH| nityanirdoSatA yasmAd ghaTAdAvapi vartate / / 7 / / nityeti / nityanirdoSatAyA abhAvAnmahattvaM na prakramAdvItarAge iti durvacaH = duSTaM vacanaM, yasmAnnityanirdoSatA = doSAtyaMtAbhAvavattvarUpA nityatve satIyameva vA ghaTAdAvapi vartate / AdinA''kAzAdigrahaH / itthaM ca 'vItarAgo na mahAn, nityanirdoSatvAbhAvAdi'tyanvayini ghaTAdau dRSTAMte sAdhanavaikalyamupadarzitaM bhavati, ja bheda = vizeSatA hoya che. kASThA prApta paropakAra vagere viziSTa guNone anurUpa Avo vizeSa svabhAva jo teomAM pahelethI mAnavAmAM na Ave to potanAmAM anyanA guNo prakaTa thavAnI Apatti Ave.jeno yogyatA rU5 aMza paNa potAnAmAM na hoya te guNa potAno na hoi zake. jemake AkAzamAM rUpa-rasa vagerenI yogyatA nathI to rUparasa vagere kyAreya AkAzanA hotA nathI. tethI viziSTa yogyatA rUpa vizeSasvabhAva pahelethI na hoya to e viziSTaguNo potAnA na rahyA (anyanA ja thai gayA). zaMkA - mithyAtvAdidazAmAM Avo koi vizeSa svabhAva mAnavAnI jarUra nathI. tema chatAM potAnAmAM anyanA guNo utpanna thai javAnI Apatti eTalA mATe nathI AvatI ke potAnAmAM anyanA guNono prAgabhAva rahyo nathI. jyAM jeno prAgabhAva rahyo hoya tyAM te utpanna thAya. samAdhAna -- parakIya guNono prAgabhAva teomAM rahyo hoto nathI mATe parakIya guNo utpanna thatA nathI. svaguNono prAgabhAva teomAM rahyo hoya che, mATe svaguNo utpanna thAya che. AvuM tamArA kathanathI phalita thAya che. A svaguNaprAgabhAva je teomAM rahyo hovo tame svIkAro cho e ja svayogyatA pariNati rUpe phalita thAya che. eTale tame je anAdi kALathI teomAM svaguNaprAgabhAvanI vidyamAnatA kaho cho enAthI ja tevA viziSTasvabhAvanI vidyamAnatA siddha thai jAya che. Azaya e che ke je potAnAmAM ja hoya ne anyatra koinAmAM na hoya e, te te vastuno viziSTa svabhAva = svayogyatApariNati che. svaguNaprAgabhAva mAtra svamAM ja hoya che, anyatra kyAMya nahIM. tethI e prAgabhAvaviziSTasvabhAva-svayogyatA pariNati rUpe ja siddha thai jAya che.kA. ['sarvAri' evA zabdathI tamane pUrvanI mithyAtvAdi doSayukta avasthA abhipreta che. AnAthI phalita e thayuM ke tamArA iSTadeva jina nityanirdoSa nathI. to to doSayukta avasthAmAMthI sAdhanA dvArA doSamukta bananArA teomAM mahattva zuM? AvuM mAnanArAonI zaMkA dekhADI samAdhAna ApavA granthakAra kahe che...] nityanirdoSatA mahattvaprayojaka nathI). "vItarAgamAM nityanirdoSatAno abhAva hovAthI mahattva paNa rahyuM nathI' AvuM vacana durvacana jANavuM, kAraNake nityanirdoSatA to ghaDA vageremAM paNa rahI che. teima chatAM temAM mahattva rahyuM nathI.] AmAM nityanirdoSatA eTale doSAtyantAbhAvavattva = doSano atyaMtAbhAva hovo te athavA to nirdoSatAne ja guNa rUpe lai nitya evI nirdoSatA e nityanirdoSatA evo artha jANavo. "ghaDA vageremAM evuM je kahyuM che temAM 'vagere" zabdathI AkAza vagereno samAveza jANavo. jo ke ghaDo pote anitya che to emAM nitya nirdoSatA zI rIte hoya? evI zaMkA thai zake, paNa enuM samAdhAna evuM jANavuM ke pahelAM doSa hato ne pachI nirdoSatA AvI evuM ghaDAmAM nathI paNa e utpanna thayo tyArathI aMta pAme tyAM sudhI ekasarakhI nirdoSatA ja rahe che, mATe e nityanirdoSatA kahevAya. athavA to Adi zabdathI AkAzanuM grahaNa karyuM che ja, e nitya hovAthI emAM nityanirdoSatA hovAmAM Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinamahattva-dvAtriMzikA 101 vyatirekiNi cezvaradRSTAMte nobhayavAdisaMmatatvaM, vItarAgasyaivAsiddhau passyAzrayAsiddhizca, tatsiddhau vA dharmigrAhakamAnena tanmahattvasiddhau bAdhazceti draSTavyam / / 7 / / sAtmanyeva mahattvAMgamiti cettatra kA prmaa| pumantarasya kalpyatvAd dhvastadoSo varaM pumAn / / 8 / / seti / sA = nityanirdoSatA''tmanyeva = AtmaniSThaiva mahattvAMgam / itthaM ca nityanirdoSAtmatvAbhAvasya hetatvAnna dRSTAnte sAdhanavaikalyamiti bhAvaH / atrAha - iti ceta? tatra = Atmani nityanirdoSatve kA pramA koi zaMkA rahetI nathI. Ama, "vItarAga mahAnuM nathI, kAraNake nityanirdoSatAno teomAM abhAva che' evA pUrvapakSIe ApelA anumAna aMge ghaDA vagere anvayI dRSTAntamAM sAdhanavaikalya darzAvyuM. Azaya e che ke pUrvapakSIe je anumAna ApyuM che tenI vyApti AvI thai 'jyAM jyAM nityanirdoSatAno abhAva hoya tyAM tyAM mahattvano abhAva hoya' mahattvanA abhAva rUpa sAdhya jyAM nirNata hoya e anvayI dRSTAnta bane. ghaDAvageremAM te nirNata che, paNa tyAM nityanirdoSatA ja rahI che eTale ke nityanirdoSatAbhAva rUpa sAdhana nathI rahyuM. mahattvAbhAva rUpa sAdhyano abhAva (= mahattva) jyAM nirNAta hoya te vyatireka dRSTAnta kahevAya. evA dRSTAMta tarIke pUrvapakSIne je nityanirdoSa izvara mAnya che emAM uttarapakSI saMmata nathI, ane uttarapakSIne je "jina" mAnya che temAM pUrvapakSI saMmata nathI. eTale ubhayavAdI saMmata vyatireka dRSTAMta paNa che nahIM. vaLI pUrvapakSIne to vItarAga ja asiddha hoi tenA 'vItarAgo na mahAn' ityAdi vItarAgapakSaka A anumAnamAM AzrayAsiddhi (pakSAsiddhi) doSa rahela che. agara koi pramANathI e vItarAganI siddhi karazo to dharmI (pakSa)grAhaka evA e pramANa thI ja temanAmAM rahela "mahattva' nI siddhi thai javAthI "mahattvAbhAva rUpa sAdhyanA abhAvavALo (mahattvavALo) pakSa (vItarAga) che' evo nirNaya thai javAthI bAdha doSa paNa Avaze e jANavuM. Azaya e che ke IzvaramAM mahAnatA bAhya aizvarya vagerenA kAraNe nathI e to jaNAvI gayA. eTale nirdoSatA(ke tatvayukta saMvAdIvacana) rUpe ja mahAnatA hovI phalita thAya che. tethI bhagavAnane vItarAga tarIke jaNAvanAra pramANa ja (vItarAga = rAgAdi doSathI mukta thayelA nirdoSa... e rIte) nirdoSatA jaNAvavA dvArA mahAnatA jaNAvI ja deze. tethI mahattvAbhAva rU5 sAdhyanA abhAva svarUpe "mahattvano nirNaya thai javAthI bAdha doSa Ave e spaSTa che. Ama pUrvapakSInA phalita thatA "vItarAga mahAnuM nathI, kAraNake nityanirdoSatAvALA nathI' AvA anumAnamAM ATalA badhA doSo rahyA hoi enuM vacana durvacana che e siddha thAya che.l7I anvayI dRSTAntamAM sAdhanavaikalya dekhADI pUrvapakSInA anumAnane granthakAre je dUSita TheravyuM tenI sAme pUrvapakSInI saMbhavita dalIlane jaNAvI tenuM nirAkaraNa karatA granthakAra kahe che pUrvapakSa - nityanirdoSatA AtmAmAM ane ghaTAdi jaDa padArthomAM rahelI che. AmAMthI AtmAmAM je nityanirdoSatA rahelI hoya che e ja mahattvanuM aMga = sAdhana = hetu (ahIM 'aMga" eTale kArakahetu nahIM paNa "jJApakahetu' artha jANavo.) che, eTale ke ene ja mahattva vyApaka che. arthAt nityanirdoSAtmatva jyAM hoya tyAM mahattvanI sattA siddha thAya. tethI phalita e thaze ke "vItarAga mahAnuM nathI..' vagere amArA anumAnamAM nityanirdoSatAbhAva e hetu nathI paNa nityanirdoSAtmavAbhAva e hetu che. tethI mahattvAbhAvavAnuM tarIke nirNAta evA ghaTAdi anvayIdaSTAntamAM sAdhanavaikalyA hovAno doSa raheto nathI. uttarapakSa - AtmAmAM nityanirdoSatA rahI hovAmAM zuM pramANa che? arthAt amuka AtmA nityanirdoSa Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 dvAtriMzadvAtriMzikA = kiM pramANam ? tathA ca pratiyogyaprasiddhyA'bhAvAprasiddherheturevAsiddha iti bhAvaH / mahatpadapravRttinimittatayaiva nityanirdoSAtmatvaM setsyatItyata Aha- pumantarasya = nityanirdoSasya puMsaH kalpyatvAdvaraM dhvastadoSaH pumAn kalpanIyaH / tathA ca doSAtyantAbhAvavadAtmatvApekSayA laghau doSadhvaMsa eva mahatpadapravRttinimittatvakalpanaM nyAyyamiti bhaavH| vastutaH padapravRttinimittamAtraM na padArthAntarakalpanakSamamiti draSTavyam / / 8 / / dhvastadoSatve bhagavataH samaMtabhadroktaM mAnamanuvadati che evuM koi pramANathI siddha thai zakatuM nathI. tethI nityanirdoSAtmatva rUpa pratiyogI aprasiddha hovAthI nityanirdoSAtmatvAbhAva paNa aprasiddha hoi hetu ja asiddha thai jaze. eTale ke A rIte sAdhanavaikalya doSa dUra thaze, paNa hetvasiddhino doSa Ubho thavAthI anumAna to dUSita ja raheze. pUrvapakSa - 'mahat' padanA pravRttinimittarUpe ja nityanirdoSAtmatva siddha thAya che, eTale pratiyogI siddha hoi enA abhAvAtmaka hetu asiddha hovAno doSa raheto nathI. padArthamAM rahelA je dharmanA kAraNe te te padArthano te te padathI ullekha thAya che te dharmane 'pada pravRtti nimitta' kahe che. IzvarAtmAno je 'mahAn' evA padathI ullekha thAya che tenuM pravRttinimitta to koi joie ja. eTale e pravRttinimitta tarIke A nityanirdoSAtmatva siddha thAya che. [doSadhvaMsamAM lAghava] uttarapakSa - A nityanirdoSAtmatva rUpa padapravRttinimitta konAmAM rahyuM che? je jIvo dekhAya che temAM to koinAmAM rahyuM nathI. tethI tamAre je nityanirdoSa hoya tevA koi anya puruSanI kalpanA karavI paDaze. eTale enA karatAM to jenA doSo naSTa thai gayA che evA puruSanI kalpanA karavI ja vadhu sArI che. [kemake emAM koi navA puruSanI kalpanA karavAnI nathI ane enA saghaLA doSo naSTa thai gayA che enI kalpanA AgaLI gAthAmAM darzAvela rIte avirodhIpaNe thai zake che.] [tema chatAM, kalpanA karavI e vAta to bannemAM samAna ja che ne! evI dalIlane nirmULa karavA AgaLa kahe che--] nityanirdoSAtmAnI kalpanA karavAthI 'mahat' padanuM je padapravRttinimitta maLatuM hatuM ke nityanirdoSAtmatva,tenA karatAM stadoSa (=doSa dhvaMsavALA) puruSanI kalpanA karavAthI 'mahat' padanuM je pravRttinimitta maLe che 'doSadhvaMsa' te laghu che. nityanirdoSAtmatva eTale doSAtyaMtAbhAvavAmAM 2hela Atmatva, eTale ke doSAtaMtAbhAvavAtmatva. enA karatAM doSadhvaMsa laghu che e to spaSTa ja che. Ama dhvastadoSa puruSanI kalpanA karavAmAM Ave to laghu evA doSadhvaMsamAM mahatpadapravRttinimittattva je kalpavuM paDe che e paNa nyAyasaMgata vAta Thare che. mATe e kalpanA karavI ja yogya che. tethI nityanirdoSAtmatva siddha na thavAthI hetvasiddhi doSa Ubho ja rahyo. vaLI vAstavikatA to e che ke padapravRttinimitta mAtra e eka navA ja padArthanI kalpanA karAvI ApavAmAM samartha hotuM nathI e dhyAnamAM rAkhavuM. nahitara to jenI kalpanA mATe bIjuM koi nimitta maLatuM nathI evuM paNa 'zazaviSANatva' pracalita evA 'zazaviSANa' padanA pravRttinimitta tarIke siddha thai jAya. tethI enA parathI nityanirdoSAtmA ke dhvastadoSa puruSa e bemAMthI ekeyanI kalpanA karI zakAtI nathI.||8|| ["doSAtyannAbhAvavadAtmatvanI apekSAe doSadhvaMsa laghu hovAthI 'mahat' padanA pravRttinimitta tarIke bhale svIkArAya. paNa eTalA mAtrathI evo padArtha vAstavika hoya ja evuM siddha thatuM nathI e tame ja jaNAvI gayA. eTale paramAtmAmAM doSadhvaMsa = sarvathA doSa nAza thayo hoya che, (ne tethI e mahAn che) evuM zI rIte siddha karazo?" AvI zaMkAnuM athavA 'nityanirdoSatA mAnavAmAM koi pramANa na hovAthI e Izva2AtmAmAM mAnI Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinamahattva-dvAtriMzikA 103 dossaavrnnyorhaaniniHshessaa'stytishaaynaat| kvacidyathA svahetubhyo bahirantarmalakSayaH / / 9 / / dosseti| kvaciddoSAvaraNayoniHzeSA hAnirasti, atizAyanAt = tAratamyAt, yathA svahetubhyaH = malakSayahetubhyaH svarNAdervahirantazca malakSayaH / yadyapyatra 'doSAvaraNe niHzeSahAnipratiyoginI, taartmyvddhaana zakAya ema tame kahyuM, to doSaasamAM zuM pramANa che ke jethI e IzvarAtmAmAM mAnI zakAya?" AvI zaMkAnuM samAdhAna karavA, zrIsamantabhadra kahelA anumAnano anuvAda karatA granthakAra kahe che-] thriIsamantabhadrAcAryokta anumAna. zrI samatabhadrAcArye nIcenuM anumAna ApyuM che - ko'ka AtmAmAM doSa ane AvaraNanI niHzeSa hAni thAya che, kemake tenuM tAratamya jovA maLe che. je je doSa ane AvaraNanI hAni ochIvattI jovA maLatI hoya tenI tenI kyAMka sarvathA hAni paNa thAya che, jemake svahetuthI thato suvarNanA bAhya ane AMtarika malano kSaya (ahIM AvaraNa ane doSa e benI vAta prastuta hovAthI e bene tulya evA suvarNanA bAhya-AtyaMtara malanI vAta karI che.) malano nAza karanAra hetuothI suvarNamalano jema sarvathA nAza thAya che tema prastutamAM doSa ane AvaraNanA nAza aMge jANavuM. AtmAmAM svabhAva jevA banI gayelA rAga-dveSa vagere doSo che, ane enA kAraNe AtmA para coMTelA jJAnAvaraNa vagere karma e AvaraNa che. jJAna-darzana-cAritra rUpa tenA kSayahetuothI eno sarvathA kSaya thAya che e A anumAnathI siddha thAya che. "ya...' thI anumAnamAM asaMgatinuM uddabhAvana kara che. [pachI tathA.. kahI enuM vAraNa dekhADaze.] naiyAyikonI mAnyatA evI che ke anumAna prayoga evo karavo ke jemAM sAdhya ane sAdhana samAnAdhikaraNa hoya. eTale prastuta anumAnano evo prayoga karavo hoya to A rIte thAya - "doSa ane AvaraNa niHzeSahAninA pratiyogI che, kAraNake taratamabhAvayukta hAninA pratiyogI che. A anumAnanA pakSanI vicAraNA karIe to jaNAya che ke emAM bAdha ane asiddhi doSa Ave che. te A rIte - je doSa ane AvaraNano haju sarvathA kSaya nathI thayo ene (eTale ke avItarAga gata doSaAvaraNane) jo prastutamAM pakSa banAvavAmAM AvyA hoya to "e sarvathA hAninA pratiyogI nathI' evuM nirmIta hovAthI bAdhadoSa spaSTa che. jema jJAna ane viSaya parasparasApekSa hovAthI jyAM sudhI jJAna na thAya tyAM sudhI padArtha "viSaya' banato nathI, ema dhvaMsa ane pratiyogI sApekSa padArtha hovAthI, jyAM sudhI sarvathA dhvaMsa thayo nathI tyAM sudhI doSa-AvaraNa pratiyogI na bane, ne eTale bAdhadoSa Ave. abhipreta vItarAganA sarvathA nAza pAmI gayelA doSa-AvaraNane jo pakSa tarIke levAnA hoya to e to naSTa thai gayA hovAthI ja anumAnakALe asiddha che. mATe pakSAsiddhi doSa Ave. athavA e sarvathA naSTa thai gayA hovAthI enI hAni tAratamya vALI na rahevAnA kAraNe e doSa-AvaraNamAM tAratamyavahAnipratiyogita rUpa hetu na rahyo hovAthI svarUpAsiddhi doSa (hatvAbhAsa) Ave. A doSonuM vAraNa "kvacit'pada lagAvavAthI paNa nathI thai zakatuM. eTale ke "ko'ka AtmAmAM rahelA doSa ane AvaraNane pakSa tarIke levAmAM Ave to paNa e doSa dUra thatA nathI. [emAM paNa pUrvokta dalIla ja jANavI. eTale ke jo kvacita tarIke avItarAga jIva levAno hoya to bAdha doSa ane vItarAga jIva levAno hoya to asiddhi doSa.] vaLI A Apatti paNa je doSa-AvaraNa vyakti niHzeSahAninA pratiyogI hoya te doSa AvaraNavyaktine sAdhyanA AzrayarUpe anya doSa-AvaraNavyaktiothI judI karIne pachI e vyakti aMge ApIe chIe evuM nathI. mATe diggAganA matamAM praveza thai javAno paNa prazna nathI. eTale bAdha Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 dvAtriMzadvAtriMzikA nipratiyogitvAdi'tyanumAne pakSavivecane vAdhAsiddhI na 'kvacit'padagrahaNamAtraniva], sAdhyAzrayatayA pRthakkRtAM vyaktimanupAdAyApAdanAcca na dignAgamatapravezaH, na ca niHzeSahAnipratiyogijAtIyatvasya sAdhyatve saMpratipannasvarNamalasya dRSTAntatve ca na ko'pi doSa iti vAcyaM, niHzeSakSIyamANasvarNamalavRttidoSAvaraNasAdhAraNaupAdhikatvajAtisiddhyA'rthAntarApatteH / doSatvAdijAtigrahe ca dRSTAntasya sAdhyavikalatvAt, ane asiddhi doSa UbhA ja che. zaMkA- niHzeSatAnipratiyogijAtIyatvane sAdhya banAvIe ane saMpratipannasvarNamalane dRSTAnta banAvIe to koi doSa raheze nahi. arthAt prastuta anumAna prayoga Avo karIe ke "doSa ane AvaraNa niHzeSahAnipratiyogIne samAna jAtIya che, kAraNake tAratamyayuktahAninA pratiyogI che, jemake vivalita svarNamala, avItarAga jIvanA doSa-AvaraNa prasiddha che. mATe pakSAsiddhi doSa nathI. athavA avItarAga jIvanA doSa-AvaraNamAM tAratamyayuktahAninuM pratiyogitva rU5 hetu rahelo ja hovAthI svarUpaasiddhi hetvAbhAsa nathI. vaLI emAM kSINa thai gayela doSaAvaraNamAM rahela jAtino abhAva ja che evo nirNaya nathI, mATe bAdha doSa nathI. saMpratipanna (vivalita) svarNa tarIke jeno mala joyo che ane hAla malano saMpUrNa kSaya thai rahyo che tevuM svarNa samajavuM. vartamAna paMcamakALe, koi vItarAga pratyakSasiddha nathI. eTale pahelAM enA doSa AvaraNa tAratamyavALA hovA jANyA hoya ne pachI eno sarvathA kSaya jANyo hoya AvuM zakya nathI. (jo pratyakSa hoya to to A anumAnanI AvazyakatA ja na rahe.) jaina AgamathI A vAta siddha che, paNa e pUrvapakSIne mAnya nathI. (jo e mAnya hota to paNa A anumAnanI AvazyakatA na raheta.) eTale evA jIvagata doSa-AvaraNane dRSTAMta tarIke TAMkavA zakya na hovAthI saMpratipanna svarNamalane daSTAMta tarIke TAMkavAmAM Avyo che te jANavuM] samAdhAna A rIte bAdha-asiddhinuM vAraNa karazo to Apatti e Avaze ke niHzeSa kSaya pAmatA svarNamala ane rAgAdi doSa-jJAnAvaraNIyAdi AvaraNamAM sAdhAraNa evI aupAdhikatva jAti siddha thai javAthI arthAntara thai jaze. rAgAdigata doSatvAdi jAti lezo to duSTAnna sAdhyavikala hovAnI Apatti Avaze. Azaya e che ke prastuta anumAnanA sAdhyanI ghaTaka je jAti vivakSita che te svarNamala rU5 dRSTAntamAM che ke nahIM? jo nathI, to dRSTAnta ja sAdhyazUnya hovAno doSa Avaze, ane jo che, to e evI jAti siddha thaze je niHzeSa kSIyamANasvarNamala ane rAgAdidoSa = jJAnAvaraNIyAdi AvaraNamAM sAdhAraNa hoya. eTale ke doSatva jAti jemAM hoya te saMpUrNa kSINa thai zake che ityAdi siddha nahIM thAya paNa evI sAdhAraNa jAti jemAM hoya te saMpUrNakSINa thai zake che evuM siddha thaze. arthAt dhvastadoSapaNuM siddha nahIM thAya, paNa dhvastatAdaza jAtimAnuMpaNuM siddha thaze. eTale arthAntara thai javAno doSa Avaze. ei anumAnano pariSkAra). Ama A rIte anumAna prayogo karavAmAM jo ke doSa Ave che to paNa, 'doSatva ane AvaraNatva e baMne niHzeSa kSINa thatI vastumAM rahenAra che, kemake AMzika rIte kSINa thatI vastumAM rahenAra che. jemake svarNalatva' AvA anumAna prayoganuM ahIM tAtparya samajavuM. tethI bAdha, asiddhi, arthAntara ke dRSTAnta sAdhyazUnya hovuM emAMno koi doSa Avaze nahIM. AnAthI doSa ane AvaraNa niHzeSa kSINa thAya che e siddha thavAthI e be jenA niHzeSa kSINa thai gayA che tevI dhvastadoSa vyakti paNa siddha thai jaze. AvA dhvastadoSa puruSamAM ja doSaasarUpe mahattva mAnavuM yogya che. nityanirdoSaAtmA tarIke siddha nahIM thai zakatA IzvaramAM nityanirdoSatA rUpe mahattva mAnavuM yogya nathI.[Ama dhvaretadoSatvarUpe mahattva siddha thai javAthI anya zaMkAnuM paNa je Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinamahattva-dvAtriMzikA 105 tathApi doSatvamAvaraNatvaM ca niHzeSakSIyamANavRtti dezataHkSIyamANavRttijAtitvAt, svarNamalavadityatra tAtpa aa2 T. itthaM jagadakartRtve'pyamahattvaM nirAkRtam / kArye kartRprayojyasya vizeSasyaiva darzanAt / / 10 / / itthamiti / itthaM = dhvastadoSatvenaiva mahattvasiddhau jagadakartRtve'pi sati bhagavato'mahattvaM nirAkRtaM, jagatkartRtvasya kvacidapyasiddhezca / na ca 'kSityAdikaM sakartRkaM, kAryatvAt, ghaTAdivat' ityanumAnAttatsiddhiH, nirAkaraNa thAya che te darzAvatA granthakAra kahe che-]. Ama vItarAga prabhumAM dhvastadoSatvarUpe ja mahattvanI vidyamAnatA siddha thai gai eTale jagatnuM akartutva hovA chatAM paNa amahattvanuM nirAkaraNa thayeluM jANavuM. vaLI koi paNa AtmAmAM jagatukartutva siddha ja nathI, eTale e kAraNe paNa e nirAkaraNa thai gayeluM jANavuM. Azaya e che ke keTalAkano evo mata che ke "je jagatkartA hoya tenAmAM mahattva hoya. vItarAga jagatkartA nathI, mATe emanAmAM mahattva paNa nathI." A mAnyatA eTalA mATe khoTI Thare che ke vItarAgamAM dhvastadoSatvarUpe mahattva hovuM siddha thai ja gayuM che. vaLI jagakartutva to svayaM ja asiddha hoi e rUpe mahattva mAnavuM ja yogya nathI. jigatkartutvavicAra) pUrvapakSa - 'pRthvI vagere sakaka che, kAraNake kArya che, jemake ghaDo' AvA anumAnathI sityAdinA kartArUpe jagakartAnI siddhi thai zake che. uttarapakSa - AvuM na kahevuM, kemake A anumAna aprayojaka che, arthAt anukUlatarka zUnya che. (kyAMka sAdhya na rahyuM hovA chatAM hetu rahI gayo hoya to zuM vAMdho? AvI vyabhicAranI zaMkAnuM umUlana karanAra tarka e anukuLatarka kahevAya che e jANavuM.). pUrvapakSa - jeno kartA na hoya (eTale ke sAdhyAbhAva hoya) evA vipakSamAM kAryatva (hetu) nI vidyamAnatAnA bAdhaka evA kAryatvena-kartutvena kAryakAraNabhAva (je koi kArya hoya tenuM kartArUpa kAraNa hoya ja evA kAryakAraNabhAva) rU5 vipakSabAdhaka tarka hAjara hoi amAruM anumAna aprayojaka nathI. arthAt jeno kartA na hoya evuM kArya jo saMbhave to kanRtyena-kAryatvena kAryakAraNabhAva je nizcita che te ja UDI jAya. paNa e UDI zake ema nathI. eTale mAnavuM paDe che ke jeno kartA na hoya temAM kAryatva na ja hoya. uttarapakSa - "kAryavAvacchinna pratye kartutvena kAraNatA che - arthAt kAryamAtra pratye kartArUpa kAraNa hoya ja" evo kAryakAraNabhAva mAnavAmAM koi pramANa nathI, eTale e vipakSabAdhakatarka rUpa banI zakato nathI. pUrvapakSa - ghaTamAtramAM kulAlajanyatvanI buddhi thAya che. taMtuvAya (vaNakara) janyatva vagerenI nahIM. paTamAtramAM taMtavAyajanyatvanI baddhi thAya che. paNa kalAlajanyatva vagerenI nahIM. AnAthI jaNAya che ke ghaTamAtramAM rahela ghaTatva dharma kulAlathI prayojya hoya che ane kulAlajanyatAvacchedaka (= kulAlaniSThajanakatAnirUpita janyatAno avacchedaka) hoya che. ema paTamAM paTava taMtuvAyaprayojya hoya che ane taMtuvAyajanyatAvacchedaka hoya che. A ja rIte ghaTa-paTa vagere kAryavizeSanI vivekSA vagara kAryamAtramAM je kAryatva dharma hoya che tene kulAlaprayojya vagere mAnI zakAto na hovAthI katRprayojya ane kartujanyatAvacchedaka mAnavo paDe che. eTale A rIte kartutvena-kAryatvena kAryakAraNabhAva siddha thAya che. Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA aprayojakatvAt / kAryatvena kartRtvena ca kAryakAraNabhAvasya vipakSavAdhakasya tarkasya sattvAnnAprayojakatvamiti cet? na, kAryatvAvacchinnaM prati kartRtvena hetutve pramANAbhAvAt, kArye ghaTAdau 'kartRprayojyasya' kartRjanyatAvacchedakasya 'vizeSasyaiva' = kSitimervAdivyAvRttajAtivizeSasyaiva 'darzanAd' = 'idaM sakartRkamidaM = 106 = [kartRjanyatAvacchedaka koNa?] uttarapakSa - kAryo be prakAranA hoya che. (1) jene mATe 'idaM sakakaM' evI buddhi thAya che te ghaTa-paTa vagere. (2) jene mATe evI buddhi nathI thatI te kSiti vagere. ghaTa-paTa vageremAM kulAlAdikartAthI prayojya kulAlAdijanyatAvacchedaka evA ghaTatva-paTatva vagere rUpa jema vizeSa dharma dekhAya che ema kulAla-taMtuvAya vagerenA vizeSa bheda vinA kartA sAmAnyathI prayojya ane kartRjanyatAvacchedaka rUpe paNa kSiti-meru vagerethI vyAvRttajAti vizeSa (= kSiti-meru vageremAM na 2helI hoya ne ghaTa vageremAM rahelI hoya evI cokkasa jAti) rUpa dharma ja dekhAya che. A paNa, ghaTAdi vize 'A sakartRka che' evo ane kSiti vagere vize 'A sakartRka nathI' evo vyutpanna puruSono je vyavahAra thAya che enA parathI siddha thAya che. AvuM paNa eTalA mATe che ke vyApya dharmathI vyApakadharma anyathAsiddha thai jAya che. Azaya e che ke vyApaka evo pRthvItva dharma ghaTa-paTa vagere aneka kAryavizeSomAM rahyo che. chatAM, pRthvItvavAn ghaTa vize 'A kulAlakaka che' evI buddhi thAya che, paNa pRthvItvavAn paTa vize AvI buddhi thatI nathI. eTale ghaTamAM rahela pRthvItva dharmane kulAlaprayojya ke kulAlajanyatAvacchedaka manAto nathI. paNa ghaTatvavAn je koi ghaTa che e dareka vize 'A kulAlakartRka che' evI buddhi-vyavahAra thAya che. mATe ghaTamAM rahela ghaTatvadharmane kulAlaprayojya ane tethI kulAlajanyatAvacchedaka manAya che. Ama kulAlajanyatAvacchedaka tarIke vyApaka evo 'pRthvItva' dharma vyApya evA 'ghaTatva' dharmathI anyathAsiddha (= kulAlajanyatAnA anavacchedaka tarIke siddha) thAya che. ema prastutamAM vyApaka evo 'kAryatva' dharma ghaTa-paTa-kSiti vagere aneka kAryavizeSomAM 2helo che. chatAM, kAryatvavAn ghaTAdi vize 'A sakartRka che (= kartujanya che)' evI buddhi thAya che, paNa kAryatvavAn evA kSiti vagere vize evI buddhi thatI nathI. tethI ghaTamAM rahelA 'kAryatva' dharmane kartRjanyatAvacchedaka mAnI zakAto nathI. hA, kSiti-meru vagere sivAyanA ghaTa-paTa vagere kAryo evA che je dareka vize 'A sakartRka che' evo vyavahAra thAya che. tethI kSiti vageremAM na rahelo hoya ne ghaTa-paTa vageremAM rahelo hoya evo koi dharma (ke je dharma kAryatvane vyApya che te)(dhAro ke eN nAmanI viziSTa jAti) kartR(sAmAnya) prayojya banaze ne tethI, kartRjanyatAvacchedaka banaze. eTale ke kajanyatAvacchedaka rUpe 'kAryatva' dharma '' thI anyathAsiddha banaze. ne tethI a jAtyavacchinna pratye ja kartRtvena kAraNatA mAnavI paDavAthI kAryatvAvacchinna pratye kartRtvena kAraNatAmAM koi pramANa na 2hevAthI e mAnI zakAze nahIM. pUrvapakSa - kSiti vageremAMthI vyAvRtta A je vizeSa jAti maiM ne tame kartujanyatAvacchedaka tarIke kaho cho te yogya nathI, kemake pRthvItva vagere sAthe enuM sAMkaryu hovAthI e jAtirUpa nathI. ['paraspara atyantAmAvasamAdhivarAyordharnayoretra samAvezaH sAMrvam' = eka dharmano abhAva hoya tyAM bIjo dharma rahyo hoya, bIjA dharmano abhAva hoya tyAM prathama dharma rahyo hoya. AvA be dharmo vaLI koi trIjA adhika2NamAM eka sAthe rahI gayA hoya to e be dharmanuM sAMkarya kahevAya che. prastutamAM kSityAdimAM pRthvItva che, paNa e vizeSa jAti OM nathI. jaLamayakAryamAM e vizeSa jAti jJa che, paNa pRthvItva nathI. ghaTamAM e banne che. mATe sAMkaryu che.] eTale evI koi vizeSa jAti mAnI zakAtI na hovAthI kAryatvane ja kartRjanyatAvacchedaka mAnavuM yogya che. uttarapakSa - jema upAdhisAMkarya e doSarUpa nathI eTale ke AkAzatva-abhAvatva vagere rUpa upAdhiomAM = Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinamahattva - dvAtriMzikA 107 ca ne 'ti vyutpannavyavahAreNa grahaNAd, vyApyadharmeNa vyApakadharmAnyathAsiddhestadavacchinna eva kartRtvena hetutvAt / pRthivItvAdinA sAMkaryAnnAyaM vizeSa iti cet ? na, upAdhisAMkaryasyeva jAtisAMkaryasyApyadUSaNatvasya tvadIyaireva vyavasthApitatvAt, kAryatvasya kAlikasaMvaMdhena ghaTatvapaTatvAdimattvarUpasya nAnAtvAtkRtyavyavahitottaratvasya ko'kamAM kyAMka sAMkarya hoya to paNa e upAdhibAdhaka nathI ema jAtisAMkarya paNa jAtibAdhaka doSa rUpa nathI e vAtanI tamArA ja naiyAyikoe vyavasthA dekhADI che. paraspara samAnAdhikaraNa jAtio vacce vyApyavyApakabhAva hovAno niyama che. jemake ghaTAtmaka eka adhika2NamAM rahelI ghaTatva-pRthvItva jAti vacce. prastutamAM pRthvItva ane 6 A banne ghaTamAM hovAthI samAnAdhika2Na che ne chatAM e be vacce vyApya-vyApakabhAva nathI. tethI ukta niyamano bhaMga na thAya e mATe sAMkaryane doSa rUpa mAnI jJa no jAti tarIke niSedha ka2vAmAM Ave che. paNa navyanaiyAyiko 'ukta niyamamAM ja koi pramANa nathI, ane tethI sAMkarya hovA chatAM e jAti hovAmAM koi vAMdho nathI' ema kahe che. mATe e vizeSa (s) jAtine bAdhita mAnavI ane tethI ene kartujanyatAvacchedaka na mAnatA kAryatvane kartujanyatAvacchedaka mAnavo e yogya nathI. vaLI, "kSityAdimAM nahIM rahelA ane ghaTAdimAM rahelA je dharmavizeSa OM nI ame vAta karIe chIe, e aMge, 'enuM pRthvItva sAthe sAMkarya hovAthI e jAtirUpa nathI, ane e jAtirUpa na hovAthI ene kAryatAvacchedaka mAnavAmAM gau2va thAya. tethI ene kAryatAno (janyatAno) avacchedaka mAnI zakAya nahIM." A tamArI dalIla che. paNa to pachI, tame jene kartRjanyatAno (kAryatAno) avacchedaka siddha karavA matho cho te kAryatva paNa kyAM jAti che? ke jethI ene avacchedaka mAnavAmAM gau2va na thAya? kAryatva prAgabhAvapratiyogitva rUpa che je jAti rUpa na hovAthI gaurava spaSTa che ja. zaMkA - hAryatvasya jAtisaMvandena... ame kAryatvane prAgabhAvapratiyogitva rUpa na letAM kAlika saMbaMdhathI ghaTatvavattva (= ghaTatva) vagere svarUpa mAnIzuM. Azaya e che ke koipaNa janyapadArtha jyAM sudhI vidyamAna hoya tyAM sudhI emAM e vakhate vidyamAna anya sarva padArtho kAlika saMbaMdhathI (samAnakAlIna hovAnA nAte) 2helA hoya che. 'ghaTatva' jAti hovAthI nitya che. tethI je koi kArya utpanna thAya tyAre e to vidyamAna ja hovAthI, e kAryamAtramAM kAlika saMbaMdhathI 2heluM hoya che. vaLI nityapadArthomAM to kAlika saMbaMdhathI koi rahetuM nathI. eTale ghaTatva paNa rahyuM hotuM nathI. tethI ghaTatva, kAlika saMbaMdhathI kAryatvane anyanAtiriktavRtti thavAthI kAryatAno avacchedaka banI zake che. tethI ene kAryatAvacchedaka mAnavAmAM to lAghava che ne? to pachI zA mATe 6 nAmano dharmavizeSa mAnavo?] samAdhAna - A rIte kAlika saMbaMdhathI ghaTatva jema kAryamAtramAM 2hela che ema to paTatva vagere anya jAtio paNa kAlika saMbaMdhathI kAryamAtramAM rahela che ja. ne tethI emAM kai jAti avacchedaka bane ane kai nahIM? emAM koi vinigamaka (= nizcAyaka) na rahevAthI e badhI nAnA jAtione paNa avacchedaka mAnavI paDavAthI pAchuM gaurava UbhuM ja raheze. eTale ghaTatvAdi jAtione to avacchedaka mAnI zakAtI nathI. tethI kRtiavyavahitottaratvane ja kartRjanyatAvacchedaka tarIke levuM paDaze. arthAt - jema kAraNa kAryane niyata avyavahitapUrvavartI hoya che ema kArya kRtine avyavahitauttaravartI hoya che. kuMbhAra kRti kare ne tarata ja utta2kALamAM ghaTa kArya utpanna thAya che. vaNakara kRti kare ne tarata ja uttarakALamAM paTakArya utpanna thAya che. Ama ghaTa-paTa vagere kArya kRtiavyavahitottara hoya che. tethI ghaTAdimAM raheluM A kRtiavyavahitottaratva ja kartRjanyatAvacchedaka banI zake che. [kSiti-aMkuro vagerenI utpatti pUrve koinI kRti kyAreya jaNAtI nathI. tethI - Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 dvAtriMzadvAtriMzikA paraMparAsaMvandhena kRtitvasyaiva vA kartRjanyatAvacchedakatvaucityAcca / / 10 / / dravyajanyatAvacchedakatayA siddhaM janyasattvameva kartRkAryatvAvacchedakaM bhaviSyatItyata aahkSiti vageremAM kRtiavyavahitottaratva aprasiddha hovAthI temAM kartujanyatAvacchedaka rahyo hovo mAnI zakAto na hovAnA kAraNe kartujanyatA paNa mAnI zakAya nahIM.] kititvane avacchedaka mAnavAmAM lAghava. ziMkA- kuMbhAra-vaNakara vagere badhAnI kRti alaga-alaga anaMta hovAthI kRtiavyavahitottaratva paNa alaga-alaga anaMta thavAthI pUrvavatu gaurava UbhuM ja che!] samAdhAna - paraspara saMvaMdhena... to pachI paraMparA saMbaMdhathI kRtitvane ja avacchedaka mAnavuM ucita raheze. arthAt sva = kRtitva, teno Azraya kRti. ene avyavAhitottara ghaTa-paTa vagere kAryo hoya che. eTale kRtitva svAzrayaavyavahitottaratva saMbaMdhathI ghaTa-paTa vagere kAryomAM rahyuM hoya che je jAti hovAthI eka ja che. tethI A svAzrayaavyavahitottarata rUpa paraMparA saMbaMdhathI kRtitvane kartujanyatAvacchedaka mAnavuM e gauravarUpa na rahevAthI yogya che. [kSiti vagere to kRtine avyavahitottara tarIke prasiddha na hovAthI emAM svAzrayaavyavahitottaratva saMbaMdhathI kRtitva rahyuM na hovAnA kAraNe e badhAne kartujanya mAnI zakAze nahIM, ane tethI enA kartA tarIke Izvara'nI siddhi paNa thai zakaze nahIM.]II10ll [ahIM e samajavA jevuM che ke ghaTAdi ane phityAdi A bannemAM kAryatva-janyatva prasiddha che. jyAre, jemAM kRti saMkaLAyelI hoya evA kRtipUrvakatva vagere dha ghaTa vageremAM prasiddha che, kSiti vageremAM nahIM. Izvarane sarjanahAra nahIM mAnanArA jaina vagere granthakAro ghaTAdi ane lityAdimAM rahelI A ja vilakSaNatAne AgaLa karIne ghaTAdine kartujanya ne sityAdine kartuajanya mAne che. tethI jaina vagere granthakAro kartujanyatAvacchedaka tarIke abhipreta dharmamAM kRtine sAMkaLI le che, jethI kSiti vagere kartujanya hovA siddha na thAya. kAryatva to kSiti vageremAM paNa rahela ja che. eTale kRtijanyatAvacchedakamAM jo kAryatva (janyatva) saMkaLAi zake, to kSiti vagere paNa kartujanya hovA siddha thai jAya, ne tethI enA kartA tarIke Izvara siddha thai zake. tethI taiyAyika vagere kartujanyatAvacchedakamAM kAryatvane sAMkaLavAno prayAsa kare che. Avo ja eka vadhu prayAsa karatA taiyAyikanI zaMkA-]. - drivyanatA.. naiyAyikanA mate-dravyAdi sAta padArthomAMthI sAmAnya, vizeSa ane samavAya nitya hovAthI kArya nathI. dhaMsAtmaka abhAva kAryarUpa che, paNa bhAvakArya nathI. eTale je janya hoya ne jemAM sattva hoya evA kArya tarIke dravya-guNa ke karma ja saMbhave che je darekanuM samavAyikAraNa 'dravya bane che. tethI dravyAtmaka kAraNanI janyatAnA avacchedaka tarIke janyasattva siddha thAya che. ahIM janyasattva eTale sAmAnAdhikaraNya saMbaMdhathI janyatva viziSTa sattva... eTale ke jemAM janyatva paNa rahyuM hoya evA ghaTAdi adhikaraNamAM raheluM sattva, vaLI vizid zuddhAtratiricyate - viziSTa (= vizeSaNa yukta vizeSa) zuddha (= vizeSaNa zUnya vizeSya) karatAM bhinna hotuM nathI -- e nyAyAnusAre janyatva viziSTa sattva, zuddha sattva karatAM alaga nathI. eTale ke e sarva (= sattA) jAti rUpa ja che. ne tethI jo ene avacchedaka tarIke levAmAM Ave to lAghava paNa thAya. tethI dravyajanyatAvacchedaka tarIke siddha thatuM ja sattva ja kartRkAryatAvacchedaka tarIke lai zakAze. ane janmasattva to kSiti vageremAM paNa rahyuM hovAthI e paNa kartAnA kArya banavAthI eno koika kartA joize ja, je Izvara che. Ama phityAdinA kartA tarIke Izvara siddha thai jaze. jo ke janyasattva dhvaMsamAM rahela nathI. tethI dhvaMsa, tevA kAryatAvacchedakaviziSTa na hovAthI enA kAraNa tarIke kartA siddha thaze nahIM. chatAM, sityAdimAM to janyasattva Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinamahattva-dvAtriMzikA 109 kartRtvena ca hetutve jJAtRtvenApi tad bhvet| jJAnasyaiva ca hetutce siddha naH siddhasAdhanam / / 11 / / ___ kartRtveneti / kartRtvena ca hetutve jJAtRtvenApi taddhetutvaM bhavet, tathA cAnekakAryakAraNabhAvakalpanamitthamaprAmANikamiti bhAvaH / ghaTatadupAdAnapratyakSayoH kAryakAraNabhAvaH kalpyamAnaH sAmAnyavyabhicArAnupasthitilAghavAbhyAM sAmAnyata eva sidhyatIti dvyaNukAdhupAdAnapratyakSAzrayatayA jagatkartRtvaM setsyatItyata AhajJAnasyaiva ca hetutve'bhyupagamyamAne siddha naH = asmAkaM siddhasAdhanaM, pravAhatasteSAmanAditvAt / tadidamucyate 'jaM jahA bhagavayA diTuM taM tahA vipariNamaitti / api caivamupAdAnapratyakSaM nirAzrayameva sidhyatu, guNasya rahyuM ja che, ne tethI eno kartA koika hovo to siddha thai ja jaze - Avo naiyAyikano abhiprAya lAge che.] Ama kartutvena kAraNatA ne janyasattvana kAryatA mAnavAnI taiyAyikanI AvI zaMkA aMge granthakAra kahe che kartutvarUpe kAraNatA mAnavAnI hoya to jJAtRtvarUpe paNa te mAnavI paDe. e rIte jJAna ja kAraNa tarIke siddha thaye amAre je siddha che enI ja siddhi tame karI ApI. Azaya e che ke janyasata padArthamAtra pratye A rIte kartavena kartAne kAraNa mAnazo to jJAtRtvana paNa mAnavo paDaze. kAraNake upAdAna kAraNano jJAtA na hoya te kArya karI zakato nathI, ne jJAtA hoya te karI zake che. eTale ke kartA ke je svayaM jJAtA paNa che tenI kartutvena ane jJAtRtvana kAraNatA mAnavI paDavAthI aneka kArya-kAraNa bhAvanI kalpanA karavI paDaze. mATe janyasatu padArthamAtra vize A rIte kartutvena kartAne kAraNa mAnavo e ayogya che. pUrvapakSa - ghaTatadupana... upAdAna kAraNa mATInuM jene pratyakSa jJAna nathI evo puruSa, ghaDo banAvI zakato nathI. mATe jaNAya che ke ghaDo ane tenA upAdAna pratyakSano kAryakAraNabhAva che. ema paTa ane tenA upAdAna taMtunA pratyakSano kAryakAraNabhAva che. A badhA kAryakAraNabhAva sAmAnyathI mAnavAmAM Ave eTale ke "kArya pratye upAdAna kAraNanuM pratyakSa e kAraNa che' e rIte sAmAnyathI kalpavAmAM Ave to paNa emAM sAmAnya rIte koi vyabhicAra upasthita thato nathI. vaLI badhAno svataMtra judo judo kAryakAraNa bhAva mAnavAno na rahevAthI lAghava paNa che. eTale e kAryakAraNabhAva ukta rIte sAmAnyathI ja siddha thAya che. have duvyaNuka vagere paNa kAryarUpa che. eTale enA pratye paNa upAdAna pratyakSa kAraNabhUta che. [ghaTa pratye kapAlapratyakSa, paTa pratye saMtupratyakSa vagere rUpe vizeSa kAryakAraNabhAvo na mAnatA sAmAnya kAryakAraNa bhAva A mATe ja mAnyo ke jethI dUvyaNukAdi pratye paNa tenuM upAdAnapratyakSa kAraNa tarIke siddha thai jAya. A paramANupratyakSa je te puruSane to che nahIM. eTale e pratyakSanA Azraya rUpe nityajJAnI IzvarAtmAnI jagakartA tarIke siddhi thai jaze. [kAraNa ke jenA kAraNabhUta upAdAna pratyakSa jemAM 2hyuM hoya te teno kartA hoya che.] uttarapakSa - A rIte (upAdAna pratyakSarUpa) jJAnane ja kArya pratye kAraNa mAnavAnuM siddha thaye amAre je siddha che enI ja siddhi thAya che. eTale ke A rIte jJAnane kAraNe mAnavuM e amAre iSTApatti ja che. - pUrvapakSa - AvAM kAryo to sRSTi kALathI thayA kare che. eTale tenA upAdAna pratyakSajJAnano jJAnI kone mAnazo? kAraNake tamane mAnya sarvajJa to doSadhvaMsa thayA pachI sarvajJa banyA che. jyAre A kAryo to pUrve paNa thatA hatA. eTale e kAryonA upAdAnapratyakSanA AzrayabhUta nityajJAnI nityanirdoSaAtmA jagakartA tarIke 1 yadyathA bhagavatA dRSTaM tattathA vipariNamati / Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110. dvAtriMzadvAtriMzikA sAzrayakatvavyAptau mAnAbhAvAt, kSaNamAtramiva sadApi kasyacidguNasyAnAzrayasyAvasthitervaktuM zakyatvAt / / 11 / / brahmAMDAdidhRtiH prayatnajanyA, dhRtitvAt, ghaTAdidhRtivat' ityanumAnAd brahmAMDAdidhArakaprayatnAzrayatayA jagatkartRtvasiddhiH / tathA ca zrutiH 'etasya cAkSarasya prazAsane gArgI dyAvApRthivI vidhRte tiSThataH' ityata aahsiddha thAya che. uttarapakSa - A kAryo anAdikALathI cAle che ema sarvajJa bhagavaMto paNa pravAhathI anAdi che. eTale ke koi kALa evo hato nahIM ke jemAM sarvajJa nahotA. tethI eka nitya izvaranI AnAthI siddhi thatI nathI. davyaNa kAdi kArya pratye paNa jJAna kAraNa tarIke amane mAnya che e vAta A zAstravacanathI siddha jANavI. bhagavAne je pramANe je joyuM hoya te pramANe te pariName che.' tei te vastu te te kArya rUpe pariNamavA bhagavajJAnane anusare che. mATe bhagavajJAna enA pratye kAraNa tarIke siddha thayuM. vaLI kAraNa tarIke upAdAna pratyakSa siddha thayuM eTalA mAtrathI tenA AzrayarUpe jagatkartAnI siddhi thai jatI nathI, kemake e upAdAnapratyakSa nirAzraya hoya che evuM ja bhale ne lAghavathI siddha thAya, zuM vAMdho che? pUrvapakSa - je koi guNa hoya te sAzraya ja hoya che evI vyApti hoi siddha thatA upAdAnapratyakSane nirAzraya zI rIte manAya? uttarapakSa - e vyAptimAM koi pramANa nathI. guNanA AzrayabhUta dravyano nAza e te guNanA nAza pratye kAraNa che. eTale je kSaNe dravyanAza thAya che enI pachInI kSaNe guNanAza thAya che. mATe eka kSaNa to guNo nirAzraya rahe ja che. tethI guNo sAzraya ja hoya evI vyApti nathI. pUrvapakSa - e to eka aMtima kSaNa mATe guNa nirAzraya rahe che, bAkI to e sAzraya ja hoya che. mATe dareka guNo mATe sAzraya hovAnI vyApti to che ja. uttarapakSa - jema eka kSaNa mATe guNa nirAzraya rahI zake che tema ko'ka guNa haMmeza mATe paNa nirAzraya rahI zake che evuM kahevuM zakya hoi upAdAnapratyakSanA AzrayarUpe jagatkartAnI siddhi thai zakatI nathI. pUirvapakSI ekakSaNa mATe paNa guNane nirAzraya mAne che eTale enA para UbhI thai zakatI A Apatti batAvI. tathA vedAntI nityavijJAnane nirAzraya mAne che. bAkI granthakAranA svamate koipaNa guNa nirAzraya hoya (eka kSaNa mATe paNa) evuM saMbhavita nathI e jANavuM. tattvArthamAM kahyuM che ke "vyAzritA nirjuna TIE']ll11. "A rIte kartatvena-kAryatvena kAryakAraNa bhAvadvArA ke upAdAna pratyakSAzrayarUpe jagatkartA bhale siddha na thAya. to paNa brahmAMDAdinI vRti prayatnajanya che, kemake dhRtirUpa che, jemake ghaTAdinI vRti'. (dhRti eTale apatanarUpe dharAyelA rahevuM te.) AvA anumAnathI je prayatna siddha thaze te brahmAMDAdinA dhAraka prayatnanA Azraya rUpe jagakartAnI siddhi thai zake che. zrutimAM paNa gAga nAmanI mahilAne uddezIne kahyuM che ke "A akSara = svasvarUpathI kyAre ye bhraSTa na thanArA paramezvaranA prazAsanamAM ja devaloka ane pRthvI svasthAnathI paDI na jatAM sthira rahe che." (AmAM prazAsanazabdano artha dhAraNA karanAra prayatna che.) AvI zaMkAnuM samAdhAna ApavA granthakAra kahe che vRitijanaka Izvara nathI. patana pratibaMdhaka saMyoga rUpa dhRti ane sthiti dharma-lokasvabhAva vagerethI janya hoi jagatkartutvanI siddhi mATe pramANarUpa nathI. Aizaya e che ke ghaDo vagere bhAre padArtho havAmAM addhara rahI zakatA nathI. ene dhArI rAkhavA mATe hAtha vagerethI pakaDavA paDe che. A hAthano thayelo saMyoga e dhRti che jemAM dhArI rAkhanArano Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinamahattva - dvAtriMzikA dhRtyAderapi dharmAdijanyatvAnnAtra mAnatA / kRtitvenApi janyatvAccetyanyatraiSa vistaraH / / 12 / / dhRtyAderiti / dhRtyAderapi dhRtiH patanaprativandhakaH saMyogaH AdinA sthitigrahaH, dharmAdijanyatvAdAdinA svabhAvAdigrahaH, nAtra jagatkartRtve mAnatA = pramANatA / uktazrutAvakSaraprazAsana padayoH saMgrahAbhimataikAtmataddharmaparatayA nAnupapattiH / kiJca prayatnavadIzvarasaMyogamAtrasya dhArakatve'tiprasaMgaH, dhAraNAnukUlaprayatnavadI 999 prayatna kAma karI rahyo che. brahmAMDa paNa bhAre padArtha che ane tema chatAM e dhArI 2khAyela che. eTale enI kRtinA kAraNabhUta prayatnanA Azraya tarIke jagatkartAnI siddhi thAya che. AvI pUrvapakSamAnyatA sAme granthakAranuM kahevuM e che ke e dhRti vagere prayatnajanya nathI paNa dharma-svabhAva janya che. eTale ke zrI tIrthaMkara devo vagerenA dharmathI ane tathAlokasvabhAvathI ja vizvanI kRti che. tethI enA kAraNa tarIke prayatna asiddha hoi jagatkartA paNa siddha thato nathI.] pUrvapakSa : A rIte IzvaranA prayatnathI dhRti nahi mAno to ukta zruti asaMgata thai jaze ne! uttarapakSa : ukta zrutimAM ekavacanAnta akSarasya padathI je eka ja che evA IzvarAtmAno tame abhiprAya rAkho cho e barAbara nathI. emAM to saMgrahanayane mAnya ekAtmano ullekha che. eTale ke samAnajAtIya aneka padArthono saMgrahanaya eka rUpe saMgraha kare che ane eka tarIke ullekha kare che. mATe ahIM ekavacanAnta ullekhathI evuM kAMi siddha thai jatuM nathI ke je eka ja che evA IzvarAtmAno ahIM ullekha che. vaLI 'prazAsana' zabdano artha ahIM taddharma = te AtmAono dharma che. TUMkamAM, ukta zruti "akSaranA = IzvarAtmAnA prazAsanathI prayatnathI dhRti che" ema nathI jaNAvatI, kintu "akSaranA = jAtirUpe eka AtmAnA prazAsanathI = dharmathI = puNyathI dhRti che" ema jaNAve che. eTale ukta zruti paNa AtmAonA dharmathI ja dhRti hovAnuM kahetI hovAthI asaMgati nathI. = vaLI IzvaraAtmAe pRthvI-svargane dhArI rAkhyA che evuM tame je mAno cho temAM prayatnazIla IzvaranA saMyogamAtrane jo dhA2ka mAnazo to atiprasaMga thaze. [je vastu patana pAmI rahI che tenI sAthe paNa evo Izva2saMyoga vidyamAna hovAthI te paNa dharAi rahevAno atiprasaMga ahIM jANavo.] mAtra prayatnazIla Izva2saMyoga nahi, kintu dhAraNAnukUla prayatnazIla IzvarasaMyogane dhAraka mAnazo athavA to dhA2NAvacchinnaIzva2prayatnane ja dhAraka mAnazo to paNa e ati prasaMgano doSa Avaze. A atiprasaMga doSa to ja Ave che jo svajanakavRttidhA2NAvacchinnavizeSyatAne athavA dhAraNAvacchinnavizeSyatAne ja dhArakatAvacchedaka saMbaMdha rUpe mAnavAmAM na Ave. e atiprasaMganA vA2Na mATe jo ene dhArakatAvacchedaka saMbaMdharUpe mAnavAmAM Ave to IzvaranA jJAna ane icchA paNa dhAraka banI javAnI Apatti AvavAthI gaurava thaze, mATe lAghavathI dharmane dhA2ka mAnavo e ja ucita che. = Azaya e che ke dhAraNAnukUlaprayatnavadIzvarasaMyogane dhA2ka mAnavAmAM Ave to paNa, patana pAmatI cIja paNa dharAi rahevAno atiprasaMga eTalA mATe Ave che ke, samarAMgaNamAM zarapAta thato hoya e vakhate paNa Izvara, brahmAMDanI kRtine anukUla prayatnazIla to hoya ja che. vaLI AvA prayatnavALA Izvarano saMyoga paNa tIra sAthe che ja. eTale enI paNa dhAraNA ja thavI joie, patana nahIM, A atiprasaMganuM vA2Na ka2vA mATe evuM mAnavuM Avazyaka bane che ke svajanakavRttidhAraNAvacchinna vizeSyatA e dhA2katAvacchedaka saMbaMdha che. dhAraka Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 dvAtriMzadvAtriMzikA zvarasaMyogasya dhAraNAvacchinnezvaraprayatnasyaiva vA tattve sa eva doSo yadi na svajanakavRttidhAraNAvacchinnavizeSyatAyA dhAraNAvacchinnavizeSyatAyA eva vA dhArakatAvacchedakasaMvandhatvamabhyupagamyate, tadabhyupagame ca tajjJAnecchayorapi dhArakatvApattau gauravAt, lAghavAddharmasyaiva dhArakatvaucityam / tadidamucyate - nirAlaMvA nirAdhArA vizvAdhArA vasundharA / yaccAvatiSThate tatra dharmAdanyanna kAraNam / / [yogazA. 4/18] iti / tathA kRtitvenApi janyatvAcca na je saMbaMdhathI rahe te saMbaMdha dhArakatAvacchedaka saMbaMdha kahevAya che. prastutamAM, dhAraNAnukUlaprayatnavadIzvarasaMyoga e sva = dhAraka che. A IzvarasaMyoga jema brahmAMDamAM rahelo che ema patana pAmatI cIjamAM paNa rahelo che. eTale ja te te IzvarasaMyoganA brahmAMDa-patanazIlacIja vagere janako che, temaja e badhAmAM, nirukta saMyoga rahyo hovAthI enI vizeSatA paNa che. vaLI, dhAraNA = pratiyogi vyadhikaraNa evo patanAbhAva...brahmAMDamAM rahela che paNa patanazIla vastumAM rahela nathI. tethI brahmAMDamAM rahelI niruktasaMyoganI vizeSatA ja dhAraNAviziSTa = dhAraNAvacchinna che. patanazIlacIjamAM rahelI vizeSatA nahIM. tethI niruktasaMyoga, svajanakavRttidhAraNAvacchinnavizeSatA saMbaMdhathI brahmAMDamAM rahelo che, paNa samarAMgaNamAM paDatA tIra vageremAM nahIM. tethI tIra vagerenI paNa dhRti thai javAno atiprasaMga Avato nathI. "dhAraNAnukUlaprayatnavadIzvarasaMyoga' nI apekSAe laghubhUta baMdhAraNAvacchinnezvaraprayatna' ne dhAraka mAnavo hoya to paNa ukta atiprasaMganuM vAraNa karavA dhAraNAvacchinnavizeSyatAne dhArakatAvacchedaka saMbaMdha mAnavo Avazyaka bane che. uparokta mujaba brahmAMDamAM ja dhAraNA ane prayatnanI vizeSyatA e banne hovAthI dhAraNAvacchinnavizeSatA saMbaMdhathI ukta prayatna rahyo che, patanazIla cIjamAM nahIM, mATe patanazIla cIjanI dhAraNA thai javAno atiprasaMga Avato nathI. A rIte vizeSa prakArano dhArakatAvaracchedaka saMbaMdha mAnavAthI nirukta saMyogane ke prayatnane dhAraka mAnavAnA banne vikalpamAM atiprasaMganuM vAraNa thai jAya che. paNa, jema Izvarano prayatna dhRtimAM bhAga bhajave che tema jJAna icchA paNa bhAga to bhajave ja che. vaLI dhArakatA vacchedaka saMbaMdha Avo viziSTa mAnavAno hoya to, IzvarIya jJAnane ja ke IzvarIya icchAne ja dhAraka mAnavAmAM paNa koi atiprasaMga Avato nathI, kAraNake nirukta saMbaMdhathI te jJAna ke icchA paNa mAtra brahmAMDamAM ja rahevAthI enI ja vRti thaze, tIra vagerenI nahIM. tethI koi vinigamaka na rahevAthI IzvarIya jJAna tathA icchAne paNa dhAraka mAnavA paDavAnuM gaurava UbhuM thAya che. tethI lAghavathI, dharmane dhAraka mAnavo e ja yogya che. tethI to A kahevAya che ke - "vizvanA AdhArabhUta A vasuMdharA AlaMbana ane AdhAra vagaranI hovA chatAM je avasthita rahe che temAM dharma sivAya anya koi kAraNa nathI." mATe brahmAMDAdidhAraNaprayatnanA AzrayarUpe jagatkartutvanI siddhi thai zakatI nathI. pUrvapakSa - dhRti e ghaTAdinA patananI pratibaMdhaka che e jovA maLe che. vaLI dhRtivAvacchinna koipaNa vRti pratye kRtitvana kRti kAraNa che e paNa nirNata che. eTale jagatanA patananI pratibaMdhaka je dhRti tenI janaka eka nitya kRti siddha thai jaze. (jagatanuM patana kyAreya thatuM nathI, e jaNAve che ke patana pratibaMdhakavRti haMmezA hAjara che. mATe enI janaka kRti paNa haMmezA = nitya hovI joie.) ane enA Azraya rUpe jagakartutvanI siddhi thai jaze. Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinamahattva-dvAtriMzikA 113 jagatkartRtvasiddhiH / kRtitvAdyavacchinne icchAderhetutvAnnityakRtyAdau mAnAbhAvAt, janyatvasya kAryatvAvacchedakakoTau praveze gauravAt, phalamukhasyApi tasya kvaciddoSatvAt / 'nityavijJAnamAnandaM brahma' iti zruternityajJAnasiddhAvapi nityecchAkRtyorasiddheH, ata eva nityasukhasyApIzvare siddhiprasaMgAcca / tasmAduktazrutirapi nityajJAnasukhAzrayatayA dhvastadoSatvenaiva mahattvamIzvarasya vodhayatIti sthitam / ityeSa vistaro'nyatra syAdvAdakalpalatAdau, digmAtrapradarzanaM punaretaditi vodhyam / / 12 / / uttarapakSa - A rIte paNa jagatkartutvanI siddhi thai zakatI nathI. kAraNake kRtivAvacchinna koipaNa kRti pratye icchA vagere hetubhUta hoi kRtimAtra kAryarUpa hoya che. tethI nityakRti mAnavAmAM koi pramANa nathI. pUrvapakSa - icchA vagere kRtivAvacchinna kRtimAtra pratye hetu nathI, kintu janyakRtivAvacchinna janyakRtimAtra pratye hetu che. eTale enAthI bhinna evI nityakRti saMbhavita che. uttarapakSa - A rIte kAryatAvacchedakakoTimAM (AmAM janyatvaviziSTa kRtitva e kAryatAvacchedaka che) janyatvano praveza karavo emAM gaurava che je doSarUpa hoi evo kAryakAraNabhAva mAnI zakato nathI. eTale lAghavathI kRtitvane kAryatAvacchedaka mAnavo yogya hoi kRti mAtra pratye icchA vagere hetu che ja. [pUrvapakSa A gaurava phaLamukhagaurava hovAthI doSarUpa nathI. Azaya e che ke jema IzvaranuM jJAna zrutithI nitya hovuM siddha thayeluM che tema tenI icchA ane kRtine paNa nitya mAnavA paDe che. Ama nityakRti siddha hoi kRtivAvacchinna kRtine kAryarUpa mAnI zakAtI nathI. tethI ja tvaviziSTakRtivAvacchinna janyakRtine kArya rUpe mAnavI paDe che. A rIte kAryakAraNa bhAva nizcita thaye je gaurava upasthita thAya che ke AmAM janyatvano paNa samAveza karavo e gauravarUpa che... ityAdi te phaLamukhagaurava rUpa hoi doSarUpa nathI.] uttarapakSa phaLamukhagaurava paNa ko'ka bAbatamAM doSarUpa hoya che. eTale 'phalamukhagaurava' che eTaluM ja kahIne chUTI zakAtuM nathI. pUirvapakSa: phaLamukhagaurava to kyAMka doSarUpa hoya che ne! sarvatra to nahIM! to ame kahIe chIe ke e ahIM to nirdoSa ja che.] uttarapakSa: nityakRtine siddha mAnIne tame janyakRti-icchA vagereno kArya-kAraNabhAva nakkI karo cho, ane pachI ja tvapravezanA gauravane phaLamukhagaurava kahI nirdoSa Theravo cho. paNa mULamAM nityakRti ja siddha nathI. kAraNake "nitya vijJAnamAnandra brahma" A zrutithI nityajJAna siddha thatuM hovA chatAM nitya icchA ane nityakRti to siddha thatAM nathI ja. pUirvapakSa : tema chatAM enAthI je nityajJAna siddha thAya che enA parathI ja kalpI zakAya che ke jJAnanI jema IzvaranI icchA ane kRti guNa paNa nitya haze. athavA to, IzvaramAM nityajJAna AnAthI siddha thAya che eTale ja nityanirdoSatA siddha thai javAthI nityanirdoSatA rUpe ja mahattva mAnavuM joie, dhvastadoSatvarUpe nahIM.] uttarapakSa - "nityavijJAna..' ityAdi zrutino yathAzruta artha karI izvaramAM nityajJAna siddha mAnazo to e rIte ja A ja zrutithI IzvaramAM nitya sukhane paNa siddha mAnavuM paDaze. paNa e tamane mAnya nathI. ane tethI yathAzruta artha na karatAM vizeSa artha karavo paDe che. tethI A zruti paNa nityajJAna ane sukhanA Azraya hovAnA kAraNe IzvaranuM dhvastadoSatvena ja mahattva jaNAve che e vAta nizcita thai. ekavAra doSadhvasathI prApta thayA bAda e banne kyAreya cAlyA javAnA na hovAthI e banneno nitya tarIke ullekha thayo che.] A bAbatano vadhu vistAra syAdvAdakalpalatA vageremAM anyatra karyo che. ahIM to mAtra dizAsUcana karavAnuM prayojana che e dhyAnamAM Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 dvAtriMzadvAtriMzikA anye tvAhumahattvaM hi saMkhyAvaddAnato'sya n| zAstre no gIyate hyetadasaMkhyaM trijagadguroH / / 13 / / anye viti / anye tu = vauddhAstvAhuH asya jinasya hi saMkhyAvaddAnato na mahattvam / zrUyate hi jinadAnasya saMkhyAvattvaM, 'tinneva ya koDisayA aTThAsIaM ca huMti koddio| asiyaM ca sayasahassA evaM saMvacchare dinnaM / / [A.ni. 220] ityAdinA / naH = asmAkaM zAstre caitaddAnamasaMkhyaM trijagadguroH = vodhisattvasya gIyate / taduktaM - ete hATakarAzayaH pravitatAH zailapratisparddhino, ratnAnAM nicayAH sphuranti kiraNairAkramya bhAnoH prbhaaH| hArAH pIvaramauktikaugharacitAstArAvalI bhAsurA, yAnAdAya nijAniva svagRhataH svairaM jano gacchati / / 1 / / ityAdi / / 13 / / asaMkhyadAnadAtRtvena hi bodhisattvasya bahuvibhUtimattvakArpaNyAbhAvAdinA pareNa mahattvaM vyavasthApyate, saMkhyAvaddAnadAtRtvena ca jinasya tadviparyayAna mahattvamiti, taccAyuktaM, saMkhyAvattvasyAnyaprayuktatvAdityAzayena smaadhtterAkhavuM.I/12A niyAyikonuM nirAkaraNa karI have bauddhonuM A bAbatamAM nirAkaraNa karavA granthakAra kahe che] [parimitadAnadAtA vItarAga mahAnuM nathI-bauddhamata). anya eTale bauddho kahe che ke saMkhyAvALuM dAna ApyuM hovAthI jaNAya che ke jina mahAnuM nathI. jinanuM dAna saMkhyAtuM hatuM e "eka saMvatsaramAM traNaso alyAzI karoDa eMzI lAkha jeTaluM dAna ApyuM." evA Avazyaka niryukti (220) nA vacanathI jaNAya che. jyAre amArA zAstromAM to trijagadguru bodhisattvanuM A dAna asaMkhya hovuM kahevAyuM che. kahyuM che ke "parvatanI pratispardhA karatAM A bajAru mAlanA vistRta DhagalAo che. A ratnonA DhagalAo kiraNo vaDe sUryanI prajAne AkrAnta karI camakI rahyA che. tArAonI paMktinI jema caLakatA A zreSTha motIonA samuhothI racAyelA hAro che je badhAne svagRhamAMthI potAnA hoya e pramANe svecchA mujaba loka lai jAya che. 1all A pramANe asaMkhyadAnanA pratipAdana dvArA bauddho evuM vyavasthApita karavA mAge che ke asaMkhyadAna dAtRtva hovAthI jaNAya che ke bodhisattvamAM bahu vibhUti ane kRpaNatAno abhAva vagere rUpe mahattva hatuM. jyAre jine to parimita saMkhyAvALuM dAna ApyuM hovAthI AnAthI viparyaya che. eTale ke jinamAM alpavibhUtimattA ane kRpaNatA hovI siddha thavAthI bahuvibhUti vagere rUpe mahattva hatuM nahi. bauddhoe mahattva-mahattvAbhAvanI karelI AvI vyavasthA ayogya che, kAraNake zrI jinezvara deve je parimitasaMkhyAka dAna ApyuM che te vibhUtinI alpatA ke kRpaNatAnA kAraNe nahIM, kintu enAthI bhinna yAcakAbhAvanA kAraNe, AvA AzayathI granthakAra kahe che - pirimitadAnanuM kAraNa bhagavAnanuM dAna parimitasaMkhyAka hatuM e bAbatamAM ame kAraNa kahIe chIe- te parimitasaMkhyAka hatuM trINyeva ca koTizatAnyaSTAzItizca bhavanti kottyH| azItizca zatasahasrANyetatsaMvatsare dattam / / 220 / / A. ni.|| Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinamahattva - dvAtriMzikA atrocyate na saMkhyAvaddAnamarthAdyabhAvataH / sUtre varavarikAyAH zruteH kiM tvarthyabhAvataH / / 14 / / atrocyate iti / atra = bhagavaddAnasya saMkhyAvattve / ucyate- na saMkhyAvaddAnamarthAdyabhAvataH, AdinodAratvagrahaH / atraiva kiM mAnamityata Aha- sUtre = AvazyakaniryuktyAdirUpe varavarikAyAH = vRNutaM varaM vRNuta varamityudghoSaNArUpAyAH zruteH, tasyAzcArthAdyabhAvavirodhAt kiM tvarthyabhAvataH = anyAdRzayAcakAbhAvAt / tadidamuktaM mahAdAnaM hi saMkhyAvadarthyabhAvAjjagadguroH / siddhaM varavarikAtastasyAH sUtre vidhAnataH / / [ aSTaka 26/5] iti / / 14 / / sa ca svAmyanubhAvena santoSasukhayogataH / dharme'pyugrodyamAttattvadRSTyetyetadanAvilam / / 15 / sa ceti / sa ca = arthyabhAvazca svAmyanubhAvena = bhagavataH siddhayogaphalabhAjaH prabhAveNa sopakramanirupakramadhanAdAnavAJchAjanakakarmaNA (NAM) saMtoSasukhasyAnicchA-mitecchAlakSaNasya yogataH = sNbhe pAse vadhu dhana na hatuM evA kAraNe nahIM ke evI udAratA nahotI evA kAraNe nahIM. A vAtamAM zuM pramANa che? A - Avazyaka niryukti vagere sUtramAM varadAna mAgo - varadAna mAgo evI ghoSaNA rUpa va2varikA je saMbhaLAya che e pramANa che. Azaya e che ke A. ni. mAM (219) kahyuM che ke "varavariA ghosiggara viiijhAM vikhkhaNa vadhruvihInaM / surApuraTevavALavariMdradiJaLa nilamo / / " arthaH zRMgATaka,trika, catuSka vageremAM varavarikA ghoSita karAya che eTale varadAna mAgo - varadAna mAgAM e pramANe ghoSaNA karAya che. koNa zuM icche che? je, je icchato hoya tene tenuM dAna karavuM e zAstrIya maryAdAmAM 'kimicchaka' kahevAya che. cAreya nikAyanA devoindro-rAjA vagerethI pUjAyelA zrIjinezvaronA dIkSA kALe aneka prakAranuM kimicchaka varavarikAnI ghoSaNA pUrvaka devAya che." jo dhanano ke udAratAno abhAva hoya to AvI vavarikA saMbhavI zakatI nathI. mATe jaNAya che ke parimita dAnamAM A beno abhAva kAraNa na hoto. kintu bIjA evA yAcakono abhAva emAM kAraNa hato. je aparimita dAna lai jAya evA ke eTalA yAcako ja nahotA to eTaluM dAna paNa zI rIte saMbhave? aSTaka prakaraNa (26/5) mAM A vAta karI che. te A rIte "jagadguru zrIjinezvaradevanuM mahAdAna arthInA abhAvanA kA2Ne saMkhyA-vALuM hatuM. A vAta vavarikAthI siddha che. te paNa eTalA mATe ke, sUtramAM va2varikAnuM vidhAna karavAmAM AvyuM che. ['moTA bhAge dAridracathI upahata evI ATalI virATa duniyAmAM yAcakono abhAva zI rIte varte? evA praznane manamAM rAkhIne granthakAra kahe che-] [yAcakAbhAvanuM kAraNa] dhanagrahaNa karavAnI icchAnuM janaka sopakrama ke nirupakrama karma dharAvanArA yAcako siddhayoganA phaLane pAmelA prabhunA prabhAve icchA zUnyatA rUpa ke parimita icchA rUpa saMtoSa sukhane pAme e vAta saMbhavatI hovAthI arthIono abhAva thAya che. Azaya e che ke siddhayoganA prabhAve hiMsaka bhAva vagerenI jema dhanecchA vagere paNa zAMta thai zake che. [AmAM sopakramakarmavALAne icchAzUnyatA rUpa saMtoSa ane anyane parimitaicchA rUpa saMtoSa thAya evuM lAge che.] vaLI prabhu prabhAve ja jIvo kuzala anuSThAna(parigraha parimANa) rUpa dharmamAM atyaMta 115 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 dvAtriMzadvAtriMzikA vAt tathA svAmyanubhAvenaiva prANinAM dharme'pi kuzalAnuSThAnarUpe ugrodyamAt = atizayitaprayatnAt tattvadRSTyA = saMsArAsAratAparijJAnenetyetat = saMkhyAvaddAnamanAvilaM = nirdoSam / tadidamuktaM - mahAnubhAvatApyeSA tadbhAvena yadarthinaH / viziSTasukhayuktatvAt santi prAyeNa dehinaH / / dharmodyatAzca tadyogAtte tadA tattvadarzinaH / mahanmahattvamasyaivamayameva jagadguruH / / [aSTaka 26/7-8] iti / yattu saMtoSajanakatve mitamapi dAnaM na syAditi kenaciducyate tattUktasaMtoSavyavasthA'parijJAnavijRmbhitam / tadidamAhASTakavRttikRt 'nanu yadi tIrthaMkarAnubhAvAdazeSadehinAM saMtoSabhAvAdIbhAvaH syAttadA saMkhyAkaraNamapyayuktaM, alpasyApi dAnasyAsaMbhavAt, ityatrocyate- devatAzeSAyA iva saMvatsaramAtreNa prabhUtaprANigrAhyatvAdyuktameva saMkhyAvattvamiti / / 15 / / dAnAdevAkRtArthatvAnmahattvaM neti mnddhiiH| tasyottaramidaM puNyamitthameva vipacyate / / 16 / / dAnAditi / 'dAnAdeva hetorakRtArthatvAt = phalavizeSapratyAzAvazyakatvenAsiddhaprayojanatvAt mahattvaM udyamazIla bane che tathA saMsAranI asAratAnuM parijJAna pAme che. (athavA prabhuprabhAve ja saMsAranI asAratA samajavAthI parigraha parimANAdi dharmamAM udhata bane che.) teithI paNa teonI yAcakavRtti ochI thai javAthI vAcakono abhAva saMpanna thAya che.] Ama saMkhyAva6 dAna yAcakonA abhAva prayukta hoi nirdoSa che. aSTaka prakaraNamAM A vAta A pramANe kahI che - "vaLI prabhunI A paNa eka mahAnubhAvatA che ke temanI hAjarImAM jIvo prAyaH karIne saMtoSanA viziSTa saMkhathI yukta hoi arthI rahetA nathI. vaLI temanA saMparkathI te jIvo tyAre dharmanirata bane che tathA tattvadarzI bane che. eTale A jinamAM ja moTuM mahattva che ane e ja jagadguru che. prabhuprabhAve jIvo jo saMtoSI banI jatA hoya to to parimita dAna paNa saMbhavaze nahi' AvuM koie kahyuM che te to ame upara je saMtoSanI vyavasthA karI che tenA ajJAnanA kAraNe ja kahyuM che. e vyavasthAmAM ame kahyuM ja che ke nirupakrama karmavALA jIvone parimita icchA rUpe saMtoSa thAya che. eTale parimita icchAnusAra teonI parimita yAcanA UbhI rahevAthI parimita dAna saMbhavita rahe che. aSTakajInA vRttikAre paNa (27 6 vRttimAM) kahyuM che ke "zaMkA - jo zrItIrthakaranA prabhAve saghaLA jIvone saMtoSa thavAthI yAcakAbhAva saMpanna thAya che to dAnanI saMkhyA dekhADavI paNa ayogya che, kAraNa ke alpa paNa dAna saMbhavatuM nathI. samAdhAna - devatAzeSanI jema eka varSamAtramAM paNa (mitecchAvALA paNa) puSkaLa prANIo prabhudatta dAna lai zake che. tethI dAnano sarvathA abhAva ke sAva alpadAna mAnavuM yogya nathI. kintu ukta saMkhyAvALuM dAna mAnavuM ja yogya che. "l/15ll. pirimitadAnanA kAraNe jinamAM mahattvAbhAva mAnanArA bauddhanuM nirAkaraNa karI have dAnanA kAraNe ja akRtArthatvanI AzaMkA karI mahattvAbhAvanI sthApanA karanAra pUrvapakSInuM nirAkaraNa karavA granthakAra kahe che] siAMvatsarikadAna paNa eka kalpa zrI jina dAna Ape che eno artha ja e ke emaNe haju koi ne koi phaLanI AzA rahI che. eTale teonA saghaLAM prayojano haju siddha na thayA hovAthI akRtArthatA hoya che. tethI ja zrIarihaMta mahAnuM nathI e jaNAya che" AvuM koi maMdabuddhi pUrvapakSI kahe che tene A uttara Apavo ke "tIrthaMkarapaNAnA kAraNabhUta puNya karma A rIte dAnAdi dvArA ja svaphaLa dekhADe che. eTale ke dareka tIrthaMkara devonI dAnAdi pravRtti thAya * saMvatsaramAtreNA'prabhUtaprANigrAhyatvAditi aSTakaprakaraNamudritapratau / Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinamahattva-dvAtriMzikA 117 nArhataH' iti maMdadhIH kazcidAha / tasyedamuttaraM yaduta puNyaM = tIrthakaratvanivandhanamitthameva = dAnAdiprakrameNaiva vipacyate = svavipAkaM pradarzayati / tathA ca svakalpAdeva bhagavato dAnaM na tu phalapratyAzayeti nAkRtArthatvamiti dhvanyatA tamida - miSTaka 27/2] ucyate kalpa evAsya tIrthakRnnAmakarmaNaH / udayAt sarvasattvAnAM hita eva pravartate / / iti / catvAro hi bhaGgAH puNyapApayoH saMbhavanti - puNyAnuvandhi puNyamityekaH, pApAnuvandhi puNyamiti dvitIyaH, pApAnuvandhi pApamiti tRtIyaH, puNyAnuvandhi pApamiti caturthaH / tatrAdyaM - manuSyAdeH pUrvabhavapracitaM mAnuSatvAdizubhabhAvAnubhavahetvanantaraM devAdigatiparaMparAkAraNamanantaraM nArakAdibhavaparaMparAkAraNaM caitatadvitIyam / yacca tiryagAdeH prAgjanmopAttaM tiryaktvAdyazubhabhAvAnubhavananimittamanantaraM ca narakAdihetu tattRtIyam / tadanantaraM devAdigatiparaMparAnimittaM caitaccaturthamiti / yadAha - niSTa 24/1-ra-rU-4]. geMhAdgehAntaraM kazcicchobhanAdadhikaM naraH / yAti yadvatsudharmeNa tadvadeva bhavAdbhavam / / gehAdgehAntaraM kazcicchobhanAditarannaraH / yAti yadvadasaddharmAttadvadeva bhavAdbhavam / / gehAdgehAntaraM kazcidazubhAdadhikaM naraH / yAti yadvanmahApApAttadvadeva bhavAdbhavam / / gehAdgehAntaraM kazcidazubhAditarannaraH / yAti yadvatsudharmeNa tadvadeva bhavAdbhavam / / ja che. tethI evA svakalpathI ja bhagavAn dAna de che, nahIM ke koi phaLaprAptinI AzAthI. mATe teo akRtArtha che evuM tenAthI dhvanita thatuM nathI. aSTaka prakaraNa (27/2) mAM kahyuM che ke "(27/1 gAthAmAM karela pUrvapakSano) javAba apAya che - jagadguruno tIrthaMkara nAmakarmanA udayathI thayelo evo kalpa ja che ke teo dAnAdi dvArA sarvajIvonA hitamAM pravarte che." A tIrthaMkara nAmakarma puNyAnubaMdhI puNya che. puNya-pApanA AvA cAra bhAMgA saMbhave che. - (1) puNyAnubaMdhI puNya, (2) pApAnubaMdhI puNya, (3) pApAnubaMdhI pApa ane (4) puNyAnubaMdhI pApa. AmAMnuM prathama manuSya vagerene hoya che. te pUrvabhavamAM bAMdhela vartamAna manuSyatva vagere zubhabhAvonA kAraNabhUta tevA karma rUpa che je pachI devAdi gatinI paraMparAnA kAraNabhUta hoya. e karma pachI jo narakAdigatinI paraMparAnA kAraNabhUta banatuM hoya to bIjA prakAranuM jANavuM. trIjuM karma tiryaMcAdine hoya che. te pUrvabhavamAM bAMdhelA ane vartamAna tiryacapaNuM vagere azubhabhAvonA kAraNabhUta tevA karmarUpa che je pachI narAkAdinA kAraNabhUta banatuM hoya. e karma pachI jo devAdigatinI paraMparAnA kAraNabhUta banatuM hoya to cothA prakAranuM jANavuM. aSTaka prakaraNa (24/1-2-3-4)mAM kahyuM che ke "ko'ka puruSa sArA gharamAMthI vadhu sArA gharamAM jema jAya tema puNyAnubaMdhI puNya rUpa sudharmanA prabhAve sArI gatimAMthI vadhu sArI gatimAM jAya che. ko'ka puruSa sArA gharamAMthI jema kharAba gharamAM jAya che tema pApAnubaMdhI puNya rU5 asaddharmathI jIva sArA bhavamAMthI kharAba bhavamAM jAya che. ko'ka puruSa kharAba gharamAMthI jema vadhu kharAba gharamAM jAya che tema pApAnubaMdhI pApa rUpa mahApApathI jIva kharAba bhavamAMthI vadhu kharAba bhavamAM jAya che. ko'ka puruSa kharAba gharamAMthI jema sArA gharamAM jAya che tema puNyAnubaMdhI pApa rUpa sudharmathI jIva kharAbagatimAMthI sArI gatimAM jAya che. ahIM, 'puNyAnubaMdhI' hovAthI pApano 'sudharma' rUpe upacarita ullekha karyo che e jANavuM." bhagavAnanuM puNya prathama bhaMgavartI hoya che. janma mahotsava, rAjyabhoga vageremAM bhogavAine zeSa baceluM paNa te ucitakriyAo karAvavAmAM ja kuzaLa hoya che. eTale e karma eka ucitakriyA rUpe ja dAna devarAve che. tethI dAna parathI akRtArthatAsiddha thai zakatI nathI. tithI mahattvAbhAvI Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 dvAtriMzadvAtriMzikA ___ atra cAdyabhaMgavartibhagavatpuNyamanubhUtAvaziSTamapyucitakriyApraguNameveti na dAnAdakRtArthatvamiti bhAvanIyam / / 16 / / etadeva guNAntarAnuguNavipAkazAlitayA spaSTayatigarbhAdArabhya satpuNyAdbhavettasyocitA kriyaa| tatrApyabhigraho nyAyyaH zrUyate svAminastataH / / 17 / / ___ garbhAditi / garbhAdArabhya satpuNyAt = puNyAnuvandhipuNyAt bhavet tasya = tIrthakRta ucitA kriyA, "tIrthakRttvaM sadaucityapravRttyA mokSasAdhaka" miti vacanAducitapravRttidvArA tIrthakRttvasya mokSasAdhakatvAt / tataH = tasmAttatrApi = garbhe'pi svAminaH zrIvardhamAnasyAbhigrahaH = pratijJAvizeSaH = ___ jIvato gRhavAse'smin yAvanme pitarAvimau / tAvadevAdhivatsyAmi gRhAnahamapISTataH / / [aSTaka 25/4] ityevamuktasvarUpo nyAyyaH = nyAyAdanapetaH zyatA97nA nyAyyatA ceSTasaMsiddheH pitrdvegniraastH| prAraMbhamaMgalaM hyetadguruzuzrUSaNaM hi tt||18|| nyAyyeti / nyAyyatA coktAbhigrahasya pitrorduHpratikArayorudvegasya viyoganimittakazokarUpasya nirAsataH paNa siddha thaI zakato nathI. e barAbara vicAravuM./1kA puNyAnubaMdhI puNya evuM tIrthakara nAmakarma ja evI viziSTatAvALuM hoya che ke je svaudaye tathAkalpa tarIke dAnAdi pravRtti karAve che e kahyuM. jinanAmakarma AvI AvI viziSTatAvALuM ja hoya che e vAtane 'e karma ucita pravRtti rUpa avaguNane anukULa vipAkavALuM hoya che e jaNAvavA dvArA granthakAra spaSTa kare che - 'pribhuvIranA abhigrahanuM aucitya] puNyAnubaMdhI puNyanA prabhAve zrItIrthaMkara devonI garbhathI mAMDIne ucita pravRtti ja thAya che, kAraNake aSTakajI (25/1) nA "tIrthaMkarapaNe haMmezA ucita pravRtti dvArA mokSa sAdhaka bane che.' evA vacanathI AvuM jaNAya che. Ama jinanAmakarmanA prabhAve haMmezA ucita pravRtti ja hovAthI garbhamAM paNa zrIvardhamAnasvAmI e je abhigraha lIdho ke "jyAM sudhI mArA A mAtApitA ahIM gRhavAsamAM jIve tyAM sudhI ja huM paNa svecchAthI gharamAM rahIza" te paNa nyAyasaMgata hovo saMbhaLAya che. abhigrahanuM AvuM svarUpa aSTaka (25/4) mAM kahyuM che.1LA Ai abhigraha to cAritrano pratipaMthI che. to e nyAyocita zI rIte kahevAya? evA AzaMkita praznano javAba ApavA granthakAra kahe che -]. A abhigrahathI "mAtA-pitAne udvega na karavo' e rIte e udveganA nirAsa dvArA iSTanI saMsiddhi thavAthI temaja vaDIlajanonI sevA rUpa hoi pravrajyAnA prAraMbhamaMgalarUpa banavAthI e abhigraha nyAya hato. duSpatikAra evA mAtA-pitAne svaviyoga nimitte je zoka thAya tenuM nirAkaraNa karavA dvArA - eTale ke bIjAone paNa mAtA-pitAne zoka na upajAvavo' evI maryAdAnuM pradarzana karI e zokanuM vAraNa karavA dvArA - iSTa evA mokSanI siddhi thavAthI ukta abhigraha nyAyasaMgata ja che. Azaya e che ke ucitapravRtti ja mokSanA upAyabhUta che ane anucita pravRtti mokSane vighnakartA che. ukta abhigrahathI kahela rIte mokSanI prApti thai che. eTale 1 ataH prakarSasamprAptAdvijJeyaM phalamuttamam / iti pUrvArdhaH / aSTaka - 25 / / 1 / / Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinamahattva-dvAtriMzikA 119 = anyeSAmapyevaMvidhasthitipradarzanAt / iSTasya = mokSasya saMsiddheH, ucitapravRttirhi tadupAyo'nucitapravRttizca tadvighna iti / tadidamuktam 'pitrudveganirAsAya mahatAM sthitisiddhye| ___ iSTakAryasamRddhyarthamevaMbhUto jinAgame / / ' [aSTaka - 25/3] nanu bhagavato niyatakAlInacAritramohanIyakarmavipAkodayenaiva gRhAvasthAnamiti nAbhigrahanyAyyateti cet? na, sopakramasya tasya pitrudveganirAsAdhavalaMbanakAbhigrahagrahaNamantarA viratipariNAmavinAzyatvAt / tathApi pravrajyAvirodhigRhAvasthAnakAriNo'sya kathaM nyAyyatvamiti cet? na, AnupUryeNa nyAyyapravrajyAsaMpAdakatvenaiva tasya nyAyyatvAt, kAlAntare vahuphalasya kAryasya kvacitkAle niSedhe'pi nyAyyatvavyavahArasya sArvajanInatvAt / tadidamuktaM - [aSTaka 25/ -ddo 'imau zuzrUSamANasya gRhAnAvasato gurU / pravrajyApyAnupUryeNa nyAyyAnte me bhaviSyati / / sarvapApanivRttiryat sarvathaiSA satAM matA / gurUdvegakRto'tyantaM neyaM nyAyyopapadyate / / ' iti / tathA yadgurvoH = mAtApitroH zuzrUSaNaM = paricaraNaM, taddhi prAraMbhamaMgalam = AdimaMgalaM pravrajyAlakSaNazubhakAryasyeti naitadvinA jaNAya che ke e ucita pravRttirUpa che. aSTakajI (25(3) mAM kahyuM che ke "mAtA-pitAnA uddegano nirAsa karavA mATe tathA "mAtA-pitAnA uddhagano nirAsa karavA pUrvaka pravartavuM' evI mahApuruSonI maryAdA jJApita karavA mATe temaja iSTakArya mokSanI siddhi mATe prabhue AvA prakArano abhigraha lIdho evuM jinAgamamAM saMbhaLAya che." zaMkA - cAritra mohanIya karmano bhagavAnane je niyata kALa mATe vipAkodaya rahevAno hato teTalo kALa te karmathI ja teono gRhavAsa pravartavAno hoi viyoga vagereno prazna nahoto, tethI e abhigrahathI mAtApitAno viyoganimittaka zoka dUra thayo na hovAthI e abhigraha nyAyasaMgata nathI. samAdhAna - prabhunuM cAritra mohanIyakarma sopakrama hatuM. eTale mAtA-pitAnA udvegano nirAsa karavo vagere rUpa AlaMbanavALA e abhigraha vinA to prabaLa vairAgya prayukta viratipariNAmathI e vinAza pAmI jAya evuM hatuM. e jo vinAza pAmI jAya to mAtA-pitAno zoka nivArI na zakAta. eTale e abhigrahathI e nivAraNa thayuM hovAthI abhigraha ucita ja hato. zaMkA - tema chatAM, e abhigraha pravrajyAvirodhI gRhavAsane karAvanAro hato. eTale ene ucita zI rIte kahevAya? samAdhAna - A abhigraha gRhavAsa, mAtA-pitAnI sevA vagere AnupUvathI = kramathI nyAyasaMgata pravrajyAno saMpAdaka hovAthI ja e nyAya hato. e lIdho eTale enAthI eTalA kALa pUrato pravrajyAno niSedha thayo e anucita jevuM lAge che. paNa vAstavamAM evuM nathI. jema kAlAntare ghaNI zakti pradAna karanAra dUdha vagereno amuka avasthAmAM karAyelo niSedha paNa ucita gaNAya che tema kAlAntare (mAtA-pitAnA svargagamana bAda = teone udvega thavAno kALa vItI gayA bAda) bahu phaLa ApanAra kAryano (cAritrano) amuka kALamAM (mAtA-pitAnA jIvana kALamAM) je niSedha karavAmAM Ave che te ucita hovAno vyavahAra sarvajana prasiddha che. aSTakajI (25/5-6) mAM kahyuM che ke "gRhamAM rahIne A mAtA-pitAnI paricaryA karatAM mArI pravrajyA paNa paricaryAnA aMte nyAyocita banaze. kAraNake A pravrajyA sarva prakAre sarva pApanivRtti rUpa che evuM sajjanone mAnya che. eTale mAtA-pitAne uga karanAra mumukSunI pravrajyA (nimitta bhAve anyane kheda upajAvavA rUpa Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 dvAtriMzadvAtriMzikA pravrajyAsiddhiH, ityasmAdeva tasyA nyAyyatvam / tadidamAha prAraMbhamaMgalaM yasyA guruzuzrUSaNaM param / etau dharmapravRttAnAM nRNAM pUjAspadaM mahat / / ' [aSTaka 25/7] iti / / 18 / / nanu pitrukeMge pariNAmastAvannAstyeva mumukSoraniSTanimittatAparihArastu sarvatra duHzaka ityata AhatatkhedarakSaNopAyApravRttau na kRtjnytaa| tyAgo'pyabodhe na tyAgo yathA glAnauSadhArthinaH / / 19 / / taditi / tayoH = pitroH khedasya yadrakSaNaM tadupAye'pravRttau na kRtajJatA / sA hi tatpratipattisAdhyaiva / yadAha --[> 25/8]. 'sa kRtajJaH pumA~lloke sa dharmagurupUjakaH / sa zuddhadharmabhAk caiva ya etau pratipadyate / / ' iti / tathA ca sarvazreyomUlabhUtasya sveSTasya kRtajJatAguNasya pratipakSaH pitRkhedaH sarvathaiva varjanIya iti bhAvaH / yadAha - sAvadyathI saMkaLAyelI banavAthI) nyAyasaMgata banI zakatI nathI." vaLI pravajyA pUrve gRhamAM vasIne mAtApitAnI zuzruSA je thAya e pravajya rU5 zubhakArya mATe prAraMbhamaMgalarUpa bane. tethI e zuzruSA vinA pravrajyA siddhi azakya hoi A gRhavAsathI ja pravrajyA nyAyasaMgata banavAnI hatI. Ama abhigrahathI ja nyAyasaMgata pravrajyA saMpanna thatI hoi e nyAya ja hato. aSTakajI (25/7) mAM kahyuM che ke "mAtA-pitAnI zuzruSA e A pravajyAnuM zreSTha prAraMbhamaMgala che, kAraNake mAtA ane pitA e dharmapravRtta manuSyo mATe mahattvanuM pUjAsthAna che."II18. zaMkA - mumukSu cAritra grahaNa kare emAM mAtA-pitAne udvega pamADavAno eno Azaya hoto nathI. emAM pote nimitta bane che e vAta sAcI. paNa ema to aniSTanA nimitta banavAthI bacavuM e sarvatra zakya paNa nathI. eTale kyAMka evuM nimitta banI javA chatAM pravrajyA jema anyAya banI jatI nathI tema prastutamAM mAtApitAne udvega rUpa aniSTanA nimitta banavA chatAM paNa pravrajyA kAMi anyAya banI javAnI nathI. mATe A rIte pravajyAno vilaMba ayogya che. AvI zaMkAnuM samAdhAna ApavA granthakAra kahe che - mAtA-pitAno kheda jenAthI aTake evA upAyane jo ajamAvavAmAM na Ave to emAM kRtajJatA guNanI hAni thAya, kemake kRtajJatA te upAyane ajamAvIne mAtA-pitAnI sevA karavA dvArA ja saMpanna thAya che. aSTakajI (25/8) mAM kahyuM che ke "te ja puruSa lokamAM kRtajJa che, te ja dharmaguruno pUjaka bane che ane te ja zuddha dharmanuM bhAjana bane che je mAtA-pitAnI sevA karavA dvArA svIkAra kare che." [ukta abhigrahathI ja kRtajJatAnuM pAlana hoi e abhigraha nyAya ja hato. temaja e rIte kRtajJatAnuM pAlana na thAya to to zuddhadharmanuM bhAna na banAya. eTale ke pravrajyA dharma paNa zuddha na bane. mATe abhigrahathI thayela pravrajyA vilaMba paNa ayogya nahoto.) tA e che ke sarvakalyANanA mULabhUta je svaiSTa kRtajJatAguNa tenA pratipakSarUpa mAtApitAno kheda sarvathA varya che. paMcasUtramAM (trIjAsUtramAM) kahyuM che ke "mAtApitA bodha na pAmatA hoya to koi paNa rIte temane bodha pamADavo eTale ke pravajyAne abhimukha karavA." "tema chatAM vicitra karmapariNatinA kAraNe bodha na pAme to teonA nirvAhanA sAdhananI yathAzakti vyavasthA karI pachI teonI anujJA prApta karI sAdhu dharma svIkAravo." tema chatAM teo anujJA na Ape to 'dilathI nirmAya rahI bAhya rIte mAyA karavI' eTale ke "huM alpa AyuSyavALo Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinamahattva-dvAtriMzikA 121 "'appaDivujjhamANe kahiMci paDivohijjA ammApiyaro" pravrajyAbhimukhIkurvItetyarthaH / "appaDivujjhamANesu ya kammapariNaie vihejjA jahAsatti taduvagaraNaM tao aNuNNAe paDivajjejjA dhamma" / atha nAnujAnItastadA 'aNuvahe ceva uvahijutte siyA' (paMcasUtra - 3) alpAyurahamityAdikAM mAyAM kuryAdityarthaH / evamupAyapravRttAvapi tayoravodhe tyAgo'pi mumukSostattvato na tyAgaH, yathA glAnayoradhvaniglAnIbhUtayoH pitrorauSadhArthinastadupakArakauSadhAnayanArthaM kathaMcittau vimucyApi gacchataH putrasya, pravrajyAyAstayoH svasyAnyeSAM copakArahetutvAt / tadidamAha - savvahA apaDivujjhamANe caejjA addhANagilANaosahatthacAgaNAeNaM / / 19 / / aparastvAha rAjyAdi mahAdhikaraNaM ddt| zilpAdi darzayaMzcArhanmahattvaM kthmRcchti||20|| aparastviti / aparastu vAdyAha 'rAjyAdi mahAdhikaraNaM = mahApApakAraNaM dadatsvaputrAdibhyaH, zilpAdi darzayaMzca lokAnAmarhan kathaM mahattvamRcchati / / 20 / / chuM' ityAdi mAyA karavI (jethI dharma mATe anujJA Ape.] A rIte upAya karavA chatAM teo bodha na pAme - arthAtu anujJA ApavA saMmata na thAya to teono tyAga karavo. mumukSue A rIte teono karelo tyAga paNa vastutaH tyAga nathI. A samajavA mATe nIcenuM dRSTAnta vicAravuM. mAtA-pitA jaMgalamAM bimAra paDI gayA. tyAM auSadhAdinI koi saMbhAvanA nathI. sAthe rahelo putra jaMgala bahAra AvelA gAmamAMthI auSadha lAvavA javA mATe icche che. mA-bApa kahe che "amArI AvI hAlata che ne tuM amane choDI javAnI vAta kare che? tuM cAlyo jAya to pachI amAruM zuM thAya?' putra vicAre che ke "jo emanI A vAtathI ahIM rahI jaiza to auSadha vagara emano roga vadhato jaze, temaja divaso jatAM mAruM paNa bhAthuM khalAsa thai jaze, pachI huM paNa emanI zuM sevA karI zakIza? aMte ame badhA marI jaizuM. enA karatAM zIdhra gAmamAM jai mAruM navuM bhAthuM ane emanuM auSadha lai AvuM to aMte badhA sukhethI jaMgala pasAra karI zakIzuM.' A rIte mAtA-pitAne upakAraka auSadha lAvavA mATe emano tyAga karavo e jema vAstavamAM tyAga nathI tema prastutamAM paNa jANavuM. eTale ke pravrajyA mATe mAtA-pitAne ukta vidhi pUrvaka choDavA e vAstavamAM na choDyA barAbara ja che, kemake pravrajyA e bhavaroga mATe auSadharUpa hoi sva-parane upakAraka che. paMcasUtramAM A vAta A rIte karI che - "koipaNa rIte bodha na pAme to mAtA-pitAne, aTavImAM glAna thayela mAtA-pitAno auSadha mATe karAtA tyAganA dRSTAnta anusAra tyAga karavo."II19 [Ama bhagavAnanuM dAna tathAkalparUpa hoi akRtArthatAnuM sUcaka na hovAnA kAraNe mahattvAbhAvane siddha karI zakatuM nathI e nirNata thayuM. have anyavAdI zrIjinamAM je rIte mahattvAbhAvanI zaMkA kare che te dekhADavA granthakAra kahe che-]. rAjyapradAnAdinuM aucitya]. anyavAdI kahe che ke "rAjya vagere mahApApanA kAraNabhUta-mahAadhikaraNa che. zilpAdimAM paNa ghaNo AraMbhasamAraMbha rahyo che. eTale svaputrAdine rAjya ApanArA ane lokone zilpAdi zIkhavanArA zrIarihaMtamAM mahattva kai rIte hoya?lA20 Ai vAdIne javAba ApavA granthakAra kahe che-] 1 apratibudhyamAne kathaMcitprativodhayenmAtApitarau 'aprativudhyamAnayozca karmapariNatyA vidadhyAdyathAsakti tadupakaraNaM, tato'nujJAte pratipadyeta dharmam / 'anupadhazcaiva upadhiyuktaH syaat| 2 sarvathA'prativudhyamAne tyajedadhvaglAnaupadhArthatyAgajJAtena / Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 dvAtriMzadvAtriMzikA totthameva prkRtaadhikdossnivaarnnaat| zaktau satyApekSAyA ayuktatvAnmahAtmanAm / / 21 / / ___ taditi / yaduktamapareNa vAdinA tanna, itthameva = rAjyapradAnAdiprakAreNaiva prakRtAt = rAjyapradAnAdidoSAdadhiko rAjyA'pradAnAdikRtamithAkalahAtirekaprasaMgAdirUpo yo doSastasya nivAraNAt, zaktau pareSAmadhikadoSanivAraNaviSayAyAM satyAmupekSAyA = mAdhyasthyarUpAyA ayuktatvAt mahAtmanAM = praarthmaatrprvRttshuddhaashpAnAm | tadrimAda - giSTa 28/ra-6). apradAne hi rAjyasya nAyakAbhAvato jnaaH| mitho vai kAladoSeNa maryAdAbhedakAriNaH / / vinazyatyadhikaM yasmAdiha loke paratra ca / zaktau satyAmupekSA ca yujyate na mhaatmnH|| . tasmAttadupakArAya tatpradAnaM guNAvaham / parArthadIkSitasyAsya vizeSeNa jagadguroH / / evaM vivAhadharmAdau tathA zilpanirUpaNe / na doSo muttamaM puNyamitthameva vipacyate / / kiM cehAdhikadoSebhyaH sattvAnAM rakSaNaM tu yat / upakArastadevaiSAM pravRttyaGgaM tathA'sya ca / / 21 / / nAgAde rakSaNAyeva gartAdyAkarSaNe'tra n| doSo'nyathopadeze'pi sa syAtparanayodbhavAt / / 22 / / nAgAderiti / nAgAdeH sakAzAdrakSaNAya = rakSaNArthaM jananyAH svaputrasya gartAderAkarSaNe hanujAnuprabhRtyaMga anyavAdIe kahelI A vAta yogya nathI, kAraNa ke A rIte rAjya pradAnAdi dvArA ja, e rAjya pradAnAdimAM thanArA doSa karatAM, rAjya apradAnAdinA kAraNe thanArA paraspara tIvrakalaha vagere rUpa adhika bhAre doSanuM nivAraNa zakya banyuM. bIjAonA adhika doSanuM nivAraNa kare tevI zakti hovA chatAM mAdhyacya rUpa upekSA dAkhavavI e paropakAramAtrakaraNanA zuddha AzayavALA mahAtmAo mATe ayogya che. aSTakamAM (28/2 thI 6) A vAta A rIte kahI che - putra vagerene rAjyapradAna na kare to nAyaka vagaranA loko avasarpiNI kALanA doSe svadhana-paradhana vagerenI maryAdA toDI Aloka-paralokamAM adhika nAza pAme. vaLI zakti hoya to upekSA karavI e mahAtmAne yogya nathI. tethI loko para adhika anarthamAMthI bacAvavA rUpa upakAra karavA mATe putrAdine rAjyapradAna karavuM e vizeSa karIne parArtha mATe dIkSita thayela jagadguru bhagavAna mATe to nirvivAda guNAvaha ja hatuM, doSAvaha nahIM. A ja rIte vivAhanI vyavasthA, zilpanirUpaNa vagere kAMi paNa prabhune doSa rUpa na thayuM, kAraNake prakRSTa puNya A rIte ja bhogavAya che. vaLI jIvono kalaha vagere adhika doSomAMthI je bacAva thayo e teonI hita pravRtti ja thai. A upakAra ja prabhunI rAjyapradAnAdi pravRttinuM kAraNa (prayojana) hato. arthAt e upakAra karavA mATe ja prabhue e pravRtti karI hatI. mATe e duSTa nahotI."AranA aidhika doSavAraka pravRtti doSAvaha nathI hotI e vAtanuM dRSTAntapUrvaka samarthana karavA granthakAra kahe che -]. svapatranI sApa vagerethI rakSA karavA mATe ene khADAmAMthI kheMcI kADhavAmAM bALakanI haDapacI, ghUMTaNa vagere aMgo cholAI paNa jAya. tema chatAM A rIte putrane kheMcavAmAM mAtA jema doSapAtra banatI nathI ema rAjyapradAnAdi karavAmAM prabhu paNa doSapAtra banatA nathI, kAraNake bannemAM moTA anarthathI bacAvavAno upakAra karavAno Azaya che. bAkI, jenuM vAraNa asaMbhavita che evA alpadoSa mAtrane AgaLa karIne bahu guNakara Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinamahattva-dvAtriMzikA 123 gharSaNakArikarmaNIvAtra = bhagavato rAjyapradAnAdau na doSaH, anyathA = asaMbhavivAraNadoSanimittakasyApi vahuguNakarmaNo duSTatve upadeze'pi = bhagavato dharmavyAkhyAne'pi sa doSaH syAt, pareSAM = vauddhAdInAM nayAnAM mithyAtvamUlabhUtAnAM darzanAnAmudbhavAt tata evopapatteH (utpatteH), 'jAvaiyA NayavAyA tAvaiyA ceva parasamayA' rUti vavanA / tadvidramAda - [> 28/7-8]. nAgAde rakSaNaM yadvadgartAdyAkarSaNena tu / kurvannadoSavAMstadvadanyathAsaMbhavAdayam / / itthaM caitadiheSTavyamanyathA dezanApyalam / kudharmAdinimittatvAddoSAyaiva prasajyate / / 22 / / kazcittu kuzalaM cittaM mukhyaM nAsyeti no mhaan| tadayuktaM yato mukhyaM nedaM saamaayikaadpi||23|| kazcittviti / kazcittu mAyAputrIyo mukhyaM = sarvottamaM kuzalaM cittaM nAsya = bhavadabhimatasya bhagavataH, iti no mahAnayamityAha - tadayuktaM, yato nedaM = paraparikalpitaM kuzalaM cittaM samatRNamaNileSTukAJcanAnAM sarvasAvadyayoganivRttilakSaNAtsAmAyikAdapi mukhyam, asadbhUtArthaviSayatvAt / / 23 / / tthaahikAryane paNa jo duSTa mAnavAnuM hoya to bhagavAne dharmopadezanI je pravRtti karI emAM paNa e doSa lAgaze. eTale ke ene paNa duSTa mAnavI paDaze. kAraNa ke aneka Asannabhavyone enAthI upakAra thato hovA chatAM mithyAtvanA mUlabhUta bauddhadarzanAdi nayo paNa emAMthI ja utpanna thAya che. A vAta jeTalA nayavAdo che eTalA para darzano che' e vacanathI jaNAya che. Ama dharmadezanAmAM paNa ATalo doSa saMbhavita hoi ene paNa duSTa mAnavAnI Apatti Ave. aSTakajI (287) mAM A vAta karI che - "khADAmAMthI kheMcI kADhavA dvArA putrAdinuM nAgAdithI rakSaNa karanAra vyakti jema doSapAtra nathI. tema, alpa paNa doSa jenAthI na thAya e rIte moTo upakAra asaMbhavita hoi alpa doSakAraka rAjyapradAnAdi pravRtti karanArA zrI arihaMta doSapAtra nathI. A rIte rAjyapradAnAdine nirdoSa ja mAnavA joie. nahitara to dharmadezanAnI pravRtti paNa dharma vagerenA nimitta kAraNabhUta hoi atyaMta doSakAraka ja mAnavI paDe."IrA [zrIjinamAM mahattvAbhAvanI siddhi karavA mathatA anyavAdIno abhiprAya darzAvI enI ayogyatA dekhADatA granthakAra kahe che -] kizala cittanI asaMbhavitatA). ko'ka mAyAputra ema mAne che ke tamane abhimata A jina bhagavAnamAM sarvazreSTha cittapariNAma na hovAthI e mahAnuM nathI. tenI A mAnyatA yogya nathI. kAraNake e mAyAputrIya je cittapariNAmano jinamAM abhAva kahe che e citta pariNAma, jeone tRNa ane maNi samAna che, leNu ane kAMcana samAna che evA zrIjinamAM rahelA sarvasAvadyavyApArathI nivRttirUpa sAmAyika pariNAma karatAM zreSTha nathI, kAraNake e paraMparikalpita cittapariNAma avidyamAna padArthanA viSayavALo che. tethI e paraMparikalpita cittapariNAma sarvazreSTha nathI. temaja enA karatAM vadhu suMdara evo sAmAyika pariNAma to zrIjinamAM che ja, mATe zrIjinamAM mahattva paNa che ja.l/23 paraMparikalpita kuzaLacitta kai rIte avAstavika viSayavALuM che e granthakAra jaNAve che "A jagatunA saghaLAM pApo mArAmAM saMkrAnta thai jAo, ane mArA dharmathI jagatunA saghaLA jIvo mukta thai jAo." Avo pariNAma e paramAnya kuzalacitta che. AmAM svadharmathI jagatunA jIvAnI muktinI icchA ane teonA durgatikAraNabhUta pAponI sahiSNutA (ke je sahiSNutA pote e pAponuM phaLa bhogavI le eTale Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 dvAtriMzadvAtriMzikA svadharmAdanyamuktyAzA tddhrmshissnnutaa| yadadvayaM kuzale citte tadasaMbhavi tattvataH / / 24 / / svdhrmaaditi| svadharmAdanyeSAM jagatprANinAM muktyAzA = muktivAMchA teSAM = anyeSAM ye'dharmA durgatihetavasteSAM sahiSNutA svasmiMstatphalApattyA paraduHkhaparijihIrSAlakSaNA, yadetadvayaM kuzale citte viSayIbhavati tattattvato'saMbhavi, vuddhAnAM nirvRtipratipAdanAt, gaMgAvAlukAsamA vuddhA nirvRtA iti pareSAmAgamavyavasthiteH, svAnyadharmAdharmayoH pareSu svasmiMzcopasaMkrame tadayogAt / yadi caivamasadbhUtArthavipayaM kuzalacittaM prAmANikaM syAttadA mayyeva nipatatvetajjagaduzcaritaM yathA / matsucaritayogAcca muktiH syAtsarvadehinAm / / [aSTaka 29/4] itivat ajJAnAnAM yadajJAnamAstAM mayyeva tatsadA / madIyajJAnayogAcca caitanyaM teSu sarvadA / / ityapi pareNa paThanIyaM syAt / / 24 / / ato mohAnugaM hyetannirmohAnAmasundaram / bodhyAdiprArthanAkalpaM sarAgatve tu sAdhvapi / / 25 / / ___ ata iti / ataH = uktakuzalacittasya tattvato'saMbhavyarthaviSayatvAdetaddhi mohAnugaM = mohniiykrmodanyonA duHkha teoe na bhogavavA paDe evI icchA rU5 che.) A be abhivyakta thAya che. paNa A be cIja vAstavamAM asaMbhavita che, kAraNa ke buddha nirvANa pAmyAnuM pratipAdana karAyuM che, A paNa "gaMgAnI retInA kaNa jeTalA buddho nirvANa pAmyA che' (athavA "gaMgAvAlukAsama = gaMgAnI retInI jevA nirlepa = anyanA pApathI nahIM lepAyelA buddho nirvANa pAmyA che.') evI teonI Agamokta vAta parathI jaNAya che. jo potAno dharma jagatunA jIvomAM ane jagatunA pApo potAnAmAM saMkrAnta thai zakatA hoya to eka paNa buddhano mokSa ja asaMbhavita banI jAya. kemake jevA A kuzalacittavALA bane ke turaMta jagatunA jIvonA pApathI teono AtmA bharAi jAya. vaLI jo A rIte avidyamAnaviSayavALuM evuM paNa A kuzaLacitta prAmANika hoya to A jagatanuM pApa mArAmAM AvI jAo ane mArA sucaritathI sarvajIvonI mukti thai jAo" evA kuzala cittanI jema "ajJAnI jIvonuM je ajJAna hoya te haMmezA mArAmAM AvI jAo ane mAruM jJAna teomAM javA dvArA teomAM haMmezA caitanya skUryA karo' evuM kuzaLacitta paNa kahevuM paDaze. athavA, "ajJAna = jJAnazUnya = jaDa padArthonI jaDatA haMmezA mArAmAM AvI jAva ane e jaDa padArthomAM mAruM jJAna javA dvArA haMmezA caitanya phUryA karo." evuM kuzaLacitta paNa kahevuM paDaze./24ll [asaMbhavita viSayavALuM citta zuM sarvathA asuMdara ja hoya? kuzaLa na ja hoya? evI zaMkAnuM samAdhAna karavA granthakAra kahe che -. parokta kuzalacitta tattvataH asaMbhavita viSayavALuM hoi mohanIyakarmanA udayathI saMkaLAyeluM hoya che, kAraNake mohanIyano udaya na hoya to to saghaLA vikalponA khaLabhaLATa vinAnuM ja nistaraMga citta hoya che. Ama mohodayathI yukta hovAthI e kuzaLacitta nirmoha evA vItarAga mATe asuMdara che. tethI evuM kuzaLacitta sarva zreSTha nathI, kAraNake nirmohatAnuM virodhI che. prazastarAgavALI-sarAga avasthAmAM AvuM kuzaLacitta e bodhi, Arogya, uttamasamAdhi vagerenI prArthanAyukta cittane samAna hoi prazasta paNa hoya che. asaMbhavita Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 jinamahattva-dvAtriMzikA yAnugataM, mohodayAbhAve hi samastavikalpotkalikAvarjitameva cittaM syAditi nirmohAnAM = vItarAgANAmasundaram / tathA ca kuzalacittasya na mukhyatvaM, nirmohatvavirodhAdityarthaH / sarAgatve tu = prazastarAgadazAyAM tvetadvodhyAdiprArthanAkalpamAdinA''rogyottamasamAdhigrahaH sAdhvapi = prazastamapi, asaMbhaviviSayakayorapi vAGmanasoH prazastabhAvotkarSakatvena caturthabhaGgAntaHpAtitvasaMbhavAt / taduktaM - 'vodhyAdiprArthanAkalpaM sarAgatve tu sAdhvapi' / nanu caturthabhaGgasthavAGmanasorbhagavatyapi saMbhavAtkathaM na kuzalacittayoga iti cet? na, vaikalpikabhaktibhAvaprayuktasya caturthabhaMgasya prArthanArUpasya bhagavatyanupapatteH, vicitravargaNAsadbhAvenaiva tatra tadupavarNanAditi bodhyam / / 25 / / yadapi vyAghrAdeH svakIyamAMsadAnAdAvatikuzalaM cittaM vuddhasyeSyate, na caitadarhata iti nAtra mahattvamityAzaMkyate tadapyasaMgatam, taccittasyaivAnatikuzalatvena mohAnugatatvAvizeSAdityabhiprAyavAnAhasattvadhIrapi yA svasyopakArAdapakAriNi / sAtmabharitvapizunA praapaayaanpekssinnii||26|| ___ sattvadhIriti / yA'pi vuddhasyApakAriNi = svamAMsabhakSakavyAghrAdau svasyopakArAt krmkksskrttnsaaviSayavALA vacana ane mana paNa prazastabhAvono utkarSa karAvanAra hoi cothA bhAMgAmAM samAviSTa thavA saMbhave che. Azaya e che ke bhagavAnuM vItarAga hoi "prasanna thaine bodhi Ape' e vAta asaMbhavita che. tema chatAM prazastabhAvotkarSa karanAra hoi eno jema satya, mRSA, mizra ane asatyaamRSAbhASA-vyavahArabhASA rUpa cAra bhAMgAmAMthI cothA vyavahArabhASAnA bhAMgAmAM samAveza hovo Avazyaka niryukti vageremAM kahyo che tema prastutamAM paNa asaMbhavita vastu viSayaka cittano te bhAvotkarSa hoi cothA bhAMgAmAM samAveza saMbhave che. kahyuM che ke "sarAga avasthAmAM bodhi vagerenI prArthanA samAna te kuzalacitta suMdara hovuM paNa saMbhave che.' zaMkA - vItarAga bhagavAnamAM pahelI ane chellI bhASA hoya che. eTale cotho bhAMgo saMbhavita hoi AvuM kuzaLacitta paNa kema na hoya? samAdhAna - sAmAnyathI cotho bhAMgo hovA chatAM vikalpAtmaka bhaktibhAva prayukta prArthanArUpa cotho bhAMgo vItarAgaprabhumAM saMbhavato nathI, (kAraNake prabhu kRtakRtya hoi prArthanA ja hotI nathI), vicitravargaNA vidyamAna hovAnA kAraNe ja teomAM cothAbhAMgAnI hAjarI kahI che. nihIM ke prArthanArUpa bhASAnI vidyamAnatAnA kAraNe] e jANavuM. jIiva bhASA vargaNAnA pudgalone grahaNa karIne bhASA rUpe pariNAve che. kAryabhede kAraNabheda hovo joie, e nyAye kAryarUpe jyAre satyabhASA hoya tyAre temAM kAraNabhUta vargaNA amuka prakAranI hovI joie. ema asatyabhASA vagere rUpe pariNamanArI vargaNAo alaga-alaga prakAranI bhASA vargaNA hovI joie. prastutamAM, vyavahArabhASA rUpe pariNAma pAmanArI bhASAvargaNAo vItarAgane paNa upalabdha hovAthI vyavahArabhASA paNa hovAnI vAta granthomAM karI che. arthAtu vyavahArabhASAsAmAnyanI vidyamAnatA kahI hovA mAtrathI, prArthanA ke je vyavahArabhASAno eka prakAravizeSa che, te paNa vItarAgamAM hoya ja evuM mAnI zakAya nahIM]lrapAI vAgha vagerene svakIya mAMsa khAvA devAmAM buddhanuM citta jevuM atikuzala hoya che evuM zrIjinanuM na hovAthI zrIjinamAM mahattva nathI" evI je AzaMkA karAya che te paNa asaMgata che, kemake mULamAM e citta ja mohAnugata hoi atikuzala hotuM nathI. AvA abhiprAyathI granthakAra kahe che - Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 dvAtriMzadvAtriMzikA hAyyakakaraNalakSaNAt sattvadhIH, sA''tmAnameva na paraM vibharti = puSNAtItyAtmabharistattvaM pizunayati = sUcayatItyAtmabharitvapizunA pareSAM svamAMsabhakSakavyAghrAdInAmapAyAn durgatigamanAdInApekSata ityevaMzIlA / tathA cAtrAtmabharitvaM parApAyAnapekSatvaM ca mahadUSaNamiti bhAvaH / taduktaM - apakAriNi sadbuddhirviziSTArthaprasAdhanAt / mAtmapari-vizunA parA(ta)pAyAnaLa 1 ti [gaSTa 21/7] raddA pdaarthmaatrrsikstto'nupkRtopkRt| agUDhalakSo bhagavAn mahAnityeSa me matiH / / 27 / / arhamityakSaraM yasya citte sphurati srvdaa| paraM brahma tataH zabdabrahmaNaH so'dhigcchti||28|| parasahasrAH zaradAM pare yogmupaastaam| hantArhantamanAsevya gantAro na paraM padam / / 29 / / vamAMsabhakSaka vAgha vagere apakArI jIva para "A to karmasamUhane toDavAmAM sahAya karavA rUpe mArA para upakAra karanArA che, mATe sArA che = sAruM karanArA che' AvI buddhanI je atikuzalacitta rUpa sattvadhI che te buddhanA AtmabharitvanI cADI khAnArI che, kAraNake emAM paranA = vyAdhrAdinA apAyanI koi ciMtA nathI, eTale ke emAM mAtra svArthano ja vicAra che ane anyanA durgatigamana vagere apAyono vicAra nathI. eTale ke emAM Atmabharitva ane parApAyAnapekSatva rUpa moTA dUSaNa rahyA che. aSTakajI (297) mAM kahyuM che ke "vAgha vagere aparAdhI para, "A karmakSayamAM sahAyaka banI sarvajJatArUpa viziSTa cIjanuM saMpAdana karI ApanAra che mATe sAro che' evI buddhi AtmabharitvasUcikA che, kAraNake emAM paranA apAyano koi vicAra nathI." Ama A atikuzalacitta vastutaH ati kuzaLa ja nathI. eTale eno abhAva hovA mAtrathI jinamAM mahattvAbhAva siddha thai jato nathI .rakA [Ama zrIjinamAM mahattvanI sthApanA karIne ane judI judI aneka rIte AzaMkita mahattvAbhAvanuM nirAkaraNa karIne chevaTe cha zloko dvArA jinamahattvabatrIzIno upasaMhAra karatA granthakAra kahe piramAnaMda saMpattinuM bIja-prabhubhakti). padArthamAtramAM rasika (eTale ke enA para rAgadveSa karavAmAM nahIM, mAtra saghaLA padArthomAM rasika = saghaLA padArthonuM jJAna karavAnA svabhAvavALA) ane tethI anupakArI para paNa upakAra karanArA ane agUDhalakSaNavALA bhagavAna mahAnuM che evuM mane lAge che. athavA padArthamAtra rasika eTale padArthanA vAstavika svarUpamAM rasika. parasparopagraho jIvAnAm sUtrAnusAre anyajIvo para upakAra karavo e jIvanuM = potAnuM svarUpa che. tenA rasika hovAthI bhagavAnuM anupakArI para paNa upakAra kare che. ema "upayogalakSaNo jIvaH' anusAra sarva padArthonuM jJAna karavAnA svarUpavALA hovAthI bhagavAnuM agUDhalakSavALA che. AvA bhagavAnuM mahAnuM che evuM mane lAge che.ll27 e bhagavAna nA vAcaka "aham' e akSaro jenA cittamAM harahaMmeza sturita rahe che te bhavyajIva, te zabdabrahmathI paraM brahmanI prApti kare che.28 anya dharmIo hajAro varSa sudhI yoganI upAsanA karyA karo. haMta! zrI aham devanI upAsanA vagara teo paramapadane pAmavAnA nathI.ra9 zrI arihaMtadevanA dhyAnathI Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinamahattva - dvAtriMzikA AtmAyamarhato dhyAnAtparamAtmatvamaznute / rasaviddhaM yathA tAmraM svarNatvamadhigacchati / / 30 // pUjyo'yaM smaraNIyo'yaM sevanIyo'yamAdarAt / asyaiva zAsane bhaktiH kAryA ceccetanA sta vaH / / 31 / / sArametanmayA labdhaM zrutAbdheravagAhanAt / bhaktirbhAgavatI bIjaM paramAnandasaMpadAm / / 32 / / pavArthetyAghAramya paztojI sumA||27||28|26TIrU0||rU9||rUra|| / / rUti ninamahattvadvAtriMziA || 127 A (saMsArI) AtmA paramAtmapaNuM pAme che, jema rasAnuviddha tAMbu svarNapaNuM pAme che.||30|| mATe A arihaMtadeva ja pUjya che, e ja smaraNIya che, e ja Ada2pUrvaka sevanIya che. jo tamArAmAM caitanya che (kadAgraha prerita pUjyApUjya vagereno viveka karavAnI taiyArInA paNa abhAva rUpa jo jaDatA nathI) to A zrI arihaMtadevanA zAsanamAM ja bhakti karavA jevI che.||31|| sArI jiMdagI zrutasAgaramAM DUbakIo je mA2I che enAthI mane A sArabhUta ratna prApta thayuM che ke 'zrI arihaMta bhagavAnanI bhakti e paramAnaMda (mokSa) ane saMpattionuM athavA mokSanI saMpattionuM bIja che. padArtha... vagere chae zloko sugama che.||32| [jinamahattvandvAtriMzikA aMge kaMika vicAraNA prabhu mahAn hovAmAM mukhya kAraNa 'avisaMvAdI vacana' kahyuM. kalikAlasarvajJa zrIhemacandrasUrIzvarajI mahArAje anyayogavyavacchedadvAtriMzikAmAM ayaM jano nAtha! tava stavAya guNAntarebhyaH spRhayAlureva / vigAhatAM kintu yathArthavAdamekaM parIkSAvidhidurvidagdhaH / / 2 / / A zloka dvA2A ane enI syAdvAdamaMjarI vRttinA vRttikAra zrImalliSaNasUri mahArAje enI vRttimAM tasminnekasminnapi hi guNe varNite tantrAntarIyadevebhyo vaiziSTyakhyApanadvAreNa vastutaH sarvaguNastavanasiddheH khebha uhIne prabhunI yathArthavAditAne ja prAdhAnya ApyuM che. yathArtha vacana prabhunI mahAnatAnI bAbatamAM ja pradhAna che evuM nathI. kintu jyAM jyAM eka bAju yathArthavacana hoya ane bIjI bAju anya AcAra, samRddhi, guNa vagere hoya tyAM tyAM prAyaH badhe ja yathArtha vacanane pradhAna karavAmAM Ave che evuM ghaNI bAbatomAM jANavA maLe che. jemake (1) navakAramaMtramAM - zrI arihaMtadevo karatAM siddhabhagavaMto svarUpanI bAbatamAM saMpUrNa zuddha hovA chatAM yathArtha vacana dvArA u5kA2ka hovAthI zrI arihaMtone prathama namaskAra che. (2) ATha prabhAvakomAM zAstronI yathArtha vAto kahI zakanArA evA prAvacanikane prathama sthAna apAyuM che. (3) sAmAnyatayA to AlocanA saMvignagItArtha pAse levAnI che. paNa tevA saMvignagItArtha na maLe to konI pAse levI? eka saMvigna che paNa gItArtha nathI. bIjA gItArtha che paNa saMvigna nathI. AvI paristhitimAM asaMvignagItArtha pAse levAnI kahI che, paNa agItArtha saMvigna pAse nahIM, kemake asaMvignagItArtha yathArtha prAyazcitta kahI zake che. Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 dvAtriMzadvAtriMzikA (4) gItArthono ane gItArthanizritono ema be prakAre ja vihAra kahevAyo che. (5) dharmanI traNa parIkSAmAM, ukta AcArAdi sAthe pUrvApara aviruddha vacanane tapAsanAra tApa parIkSA ja mukhya karavAmAM AvI che. ema (9) bALa, madhyama ane paMDita jIvomAMthI Agamavacanone jovA e ja paMDita jIvanI paMDitAi kahevAi che. (7) AcArapAlana hovA chatAM, usUtrabhASaNa karanArA nihnavAdino dharmazAsanamAM samAveza karavAmAM Avyo nathI, jyAre AcArapAlanamAM zithila banyA hovA chatAM zuddha prarUpaNA karanArA saMvignapAlikono trIjA mArga tarIke naMbara Ubho rakhAyo che. saMvignapAkSikane thatI nirjarAmAM mukhya apekSA enA sUtrabhASaNanI ja hovI dekhADelI che. A yathArtha vacananA kAraNe ja enA vacanone avikalpa tathAkArano viSaya kahyA che jyAre saMvigna agItArthanAM vacanone tevA kahyA nathI. 8) sarvatra eNdaMpardhArtha tarIke "AjJA dharme sA2:" e pramANe jinavacanarUpa AjJAne ja pradhAna karavAmAM AvI che, ahiMsA vagerene nahIM. - prathama zlokanI vRttimAM "AlayavihArAdimanvenasAdhutAnI buddhine dharmajanikA' kahI che. AmAM prazna thAya che ke je atyaMta mugdha jevI kakSAnA bALa jIvo hoya che teone AlayavihArAdizanya evA paNa sAdhu vezadhArIne joine "A sAdhu mahArAja che' evI ahobhAvayukta buddhi thai jAya che. A buddhi zuM teone dharmajanikA nahIM bane? AvA praznano javAba evo lAge che ke sAdhuveza joine teone je ahobhAva yukta buddhi thAya che te "sAdhuveza hoya eTale viziSTa sadAcAro hoya ja' evI mAnyatAnA kAraNe. eTale sAdhuvezavatvena je buddhi teone thAya che e viziSTa sadAcAravanTena buddhirUpa hoi teo mATe 'Alaya vihArAdimattvana' ja hoya che, kAraNake teo mATe viziSTa sadAcAra e ja AlayavihArAdi che. mATe e buddhi dharmajanikA bane. prazana - zrI haribhadrasUri mahArAje prathama aSTakamAM A pramANe kahyuM che. yasya saMklezajanano rAgo nAstyeva sarvathA / na ca dveSo'pi sattveSu zamendhanadavAnalaH / / na ca moho'pi sajjJAnacchAdano'zuddhavRttakRt / trilokakhyAtamahimA mahAdevaH sa ucyate / / AmAM rAgAbhAva, teSAbhAva, mohAbhAva ane triloka prasiddha mahimA hovA rUpe mahattva kahyuM che e jaNAya che. jyAre ahIM to avisaMvAdIvacana rUpe mahattva kahyuM che. eTale Apta puruSano virodha nahIM thAya? uttara - rAga, dveSa ane moha A traNamAMnA koithI paNa vacana visaMvAdI (asatya) bane che evuM zAstramAM jaNAvyuM che. eTale avisaMvAdI vacana rUpe je mahattva kahyuM che enAthI ja rAgAbhAva, dveSAbhAva ane mahAbhAva rUpe mahattva hovuM paNa sUcita thai ja jAya che. vaLI kSAyikabhAvothI saMgata evI bAhyasaMpatti rUpe je mahatva kahyuM che tenAthI trilokakhyAta mahimA hovA rUpe mahattva hovAnuM paNa kathana thai ja jAya che. mATe koi virodha thato nathI. je bIjabhUta gaNAya che traNa pada caturdaza pUrvanA, uppai vA vigamei vA yuvei vA mahatattvanA; e dAna suzrutajJAnanA denAra traNa jaganAtha che, evA prabhu arihaMtane paMcAMgabhAve huM namuM. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhakti-dvAtriMzikA 129 Tii satha majitrazie TIdho jinamahattvajJAnAnantaraM tatra bhaktirAvazyakIti seyamidAnI pratipAdyatezramaNAnAmiyaM pUrNA suutroktaacaarpaalnaat| dravyastavAd gRhasthAnAM dezatastadvidhistvayam / / 1 / / zramaUInAmitinA rUTya = magi: II9 | nyAyArjitadhano dhIraH sadAcAraH shubhaashyH| bhavanaM kArayejjainaM gRhI gurvAdisaMmataH / / 2 / / nyAyeti / dhIraH = matimAn gurvAdisaMmataH = pitRpitAmaharAjAmAtyaprabhRtInAM bhumtH| IdRgguNasyaiva jinabhavanakAraNAdhikAritvamiti bhAvaH / / 2 / / tatra zuddhAM mahImAdau gRhnniiyaacchaastrniititH| paropatAparahitAM bhaviSyadbhadrasantatim / / 3 / / ___ tatreti / tatra = jinabhavanakAraNe prakrAnte, zAstranItitaH = vAstuvidyAdharmazAstroktanyAyAnatikrameNa / zrI jinamAM nirupacarita nirupama mahattva che e jANyA pachI emanA para bhaktibhAva uchaLavo e sahRdaya jIvo mATe atyaMta Avazyaka che. eTale have e bhaktinuM pAMcamI batrIzImAM pratipAdana karAya che - [athavA, pUrvanI batrIzImAM chelle bhagavadbhakti e paramAnaMdasaMpattinuM bIja che ema kahyuM. have e bIjanuM saMpAdana karavA bhaktinuM nirUpaNa karAya che-] [ athavA, mahAnuM vyaktino "A mahAnuM che' evI pratItipUrvaka yoga thavo e prathamayogAvaMcaka che. enuM saMpAdana thai zake e mATe pUrvanI batrIzImAM prabhunI mahAnatAnI pichANa karAvI. Avo yoga = samAgama thavA para emanI praNAmAdi dvArA avazya bhakti karavAno niyama e bIjo kriyAvaMcaka che. enuM saMpAdana thai zake e mATe A batrIzImAM bhaktinuM nirUpaNa karavAmAM Ave che-]. sAdhuomAM A = bhakti paripUrNa hoya che, kAraNake sUtrokta AcAronuM pUrNa pAlana hoya che. gRhasthone dravyastava dvArA e (bhakti) dezathI = aMzataH hoya che. dravyastavano vidhi A pramANe che. [4 thI batrIzInI chellI gAthAmAM bhagavAnanI bhakti paramAnaMda saMpattinuM bIja che ema kahyuM hatuM. eTale A prathama gAthAmAM "iya = A' sarvanAmathI e bhaktino ullekha che e jANavuM]ll1il [jinabhakti mATe jinamaMdira joie. eTale sau prathama kevo gRhastha jinamaMdira baMdhAve e granthakAra jaNAve che-] jinamaMdira nirmANanA adhikArI vagere) nyAyopAtta dhanavALo, buddhimAna, sadAcArI, zubhAzayayukta pitA-pitAmaha-rAjA-amAtya vagere guruvargane bahumAnya evo gRhastha jinamaMdira baMdhAve. AvA guNovALo gRhastha ja jinamaMdira baMdhAvavAne adhikArI che evuM jaNAvavAnuM ahIM tAtparya che.ArA [e jinamaMdira mATe bhUmi kevI joie e have granthakAra Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 dvAtriMzadvAtriMzikA paropatApaH = prAtivezmikAdikhedaH / / 3 / / aprItirnaiva kasyApi kAryA dharmodyatena vai| itthaM zubhAnubandhaH syAdatrodAharaNaM prabhuH / / 4 / / aprItiriti / dharmodyatasya parapIDAparihAraprayatnAtizayo mukhyamaMgam, yathA tApasAprItiparihArArthaM bhagavato varSAsvapi gamanamiti bhAvaH / / 4 / / Asanno'pi janastatra mAnyo dAnAdinA ytH| itthaM zubhAzayasphAtyA bodhivRddhiH zarIriNAm / / 5 / / Asanno'pIti / Asanno'pi = taddezavaH svajanAdisaMvandharahito'pi / itthaM = bhgvdbhktipryuktaudaaIyo ITI IT iSTakAdi dalaM cAru dAru vA saarvnnvm| gavAdyapIDyA grAhya mUlyaucityena yatnataH / / 6 / / iSTakAdIti / AdinA pASANAdigrahaH / cAru = guNopetam / dAru vA cAru yatnAnItaM devatAdhupavanAdeH praguNaM ca / sAravat = sthiraM khadirasAravat / gavAdInAmapIDA bahubhArAropaNakRtapIDAparihArarUpA tayA / jaNAve che-]. jinamaMdira baMdhAvavA mATe sau prathama vAstuvidyA ane dharmazAstramAM dekhADelI maryAdAne ullaMdhyA vagara evI jamIna kharIdavI jemAM pADozI vagerene kheda pahoMcato na hoya temaja bhaviSyamAM kalyANanI paraMparA cAlavAnI hoya.lal [jemAM kalyANaparaMparA cAle evI zubhalakSaNavALI jamIna kharIdavI e vAta to barAbara che. paNa pADozI vagerene kheda na thavo joie evI zarata zA mATe che? e jaNAvavA granthakAra kahe che-]. dharmodyata jIve koine paNa aprIti thAya evuM karavuM na joie. e ja rIte zubhAnubaMdha thAya che. A bAbatamAM prabhu udAharaNa rUpa che. dharmodyata jIvano anyanI pIDAno parihAra karavAno atizayita prayatna e ja mukhya aMga - zubhAnubaMdha vagerenuM mukhya kAraNa che. jemake tApasInI aprItinuM vAraNa karavA mATe prabhu mahAvIra svAmIe comAsAmAM paNa vihAra karI dIdho.4o ADoza pADozane aprIti na karavI eTaluM ja nahIM, paNa svajanAdi saMbaMdha rahita evA paNa AsapAsamAM je loko rahetA hoya teone dAnAdithI anukULa karavA - Avarjita karavA. bhagavAna pratyenI bhaktithI thayelI AvI udAratAnA yoge zubhAzaya slIta thavAthI jIvone bodhinI prApti ane vRddhi thAya che.pA. bhUimi aMgenI vidhi dekhADyA bAda bhIMta aMgenI vidhi dekhADatAM granthakAra kahe che-]. iMTa-pASANa vagere suMdara guNopeta vAparavA. devatA vagerenA upavanamAMthI prayatnapUrvaka lavAyeluM, lakSaNayukta ane khadirAdinI jema sthira - sAravALuM lAkaDuM vAparavuM. baLada vagerenI, bahubhAra lAdavo- anna pANI vahelAM moDAM ApavA vagere- pIDAno parihAra karavo. iTa vagere yogya mUlyanuM vitaraNa karIne kharIdavuM. te paNa pUrNakalaza vagere zubhazukana pUrvaka kharIdavuM e hitakara nIvaDe che. ane A zubhazukana cittotsAhane anusaranAra hoya che e jANavuM. arthAt pUrNakalaza vagere bAhyazukana che ane aMdarathI cittano utsAha e AMtarikazukana che. [A , Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhakti-dvAtriMzikA 131. mUlyaucityena grAhyaM tatkArivargataH / tadgrahaNaM ca pUrNakalazAdisuzakunapUrvaM zreyaH, suzakunazca cittotsAhAnuga rUti bAvanIyam II6 TI bhRtakA api santoSyAH svayaM prakRtisAdhavaH / dharmo bhAvena na vyAjAddharmamitreSu teSu tu||7|| __bhRtakA iti / svayaM prakRtisAdhava eva bhRtakA niyojyAH / te'pi santoSyAH, teSAmapi dharmanimittatvena dharmamitratvAtteSu vaJcanavirahitabhAvenaiva dharmopapatteH / / 7 / / svAzayazca vidheyo'trAnidAno jinraagtH| anyaarNbhprityaagaajjlaadiytnaavtaa||8|| svAzayazceti / svAzayazca = zubhAzayazca vidheyo'tra = jinabhavanakRtye'nenAlaMvanatvAkhyaviSayatayA zuddhirabhihitA, anidAnaH = nidAnarahito jinarAgataH = bhagavadbhakteH, anenoddezyatvAkhyaviSayatayA zuddhirabhihitA / anyeSAM = gRhAdisamvandhinAmAraMbhANAM parityAgAt / jalAdInAM yA yatanA svkRtisaadhyuparAMta granthakAre SoDazakanI vRttimAM guruvacanAnugatatvano paNa upalakSaNathI ahIM samAveza karyo che e jANavuM. eTale ke bAhyazukana, AMtarika utsAha ane guruvacana e traNene anusarIne thayela kArya zIdhra siddha thAya che e jANavuM. (A vAta yo. bi. 232 mAM temaja 14 mI batrIzInA 27 mAM zlokamAM paNa che.]Iko [kAcA mAla sAmAna aMgenI vidhi bAda have nokara-majUro aMgenI vidhi jaNAvavA granthakAra kahe che-]. jeo svabhAvathI ja sajjana prakRtinA hoya tevA nokaro rAkhavA. teone paNa 'tame paNa A maMdira nirmANamAM sahAyaka cho' ityAdi rUpa vacananI udAratAthI ane yogya vetana ApavAnI Arthika udAratAthI saMtoSa Apavo. dharmamAM nimitta bananArA hoi teo paNa dharma mitra rUpa hoya che. eTale teo pratye niSkapaTa rahevuM. kAraNa ke niSkapaTa pravRttimAM rahela zuddha AzayathI ja dharma thAya che.]ll [jinamaMdira nirmANa aMgenI bAhyavidhi dekhADyA bAda have nirmAtAnI AMtarika vidhi dekhADavA granthakAra kahe che-]. A jinamaMdira kRtya aMge svAzaya = zubhAzaya Ubho karavo. AnA dvArA AlaMbanatvAkhya viSayatArUpe zuddhi kahI. A zubhAzaya bhagavadbhaktithI niyANAM rahita karavo. eTale ke "jinamaMdira nirmANa e gRhasthonuM kartavya che' AvA bhagavad bhaktibhAvathI A kArya karavuM, A karatI vakhate aihikAdiphaLanI abhilASA rAkhavI nahIM. AnAthI udezyavAkhyaviSayatA rUpe zaddhi kahI. vaLI svaprayatnathI jIvonI pIDAno jeTalo parihAra zakya hoya eTalo parihAra karavA rUpa jayaNAvALA rahIne temaja ghara vagere saMbaMdhI AraMbhono tyAga karIne paNa zubhabhAva Ubho karavo. AnAthI sAbavAkhyaviSayatA rUpe zuddhi kahI. Aizaya e che ke jinabhavana nirmANAdino uddeza prabhubhakti karavAno che, eTale "jinabhavananirmANa karIza to mAruM nAma rahI jaze. vAha-vAha thaze.." vagere bhAvo na rAkhatAM "jinabhavana nirmANa karIza to uttama prabhubhaktino lAbha maLaze.." vagere bhAva rAkhavo e uddezyatA saMbaMdhI zuddhi dvArA thayelI Azayazuddhi che. prabhubhakti mATe jinamaMdira (upalakSaNathI jinapratimA) AlaMbanarUpa che. (jinamaMdira-mUrtinA AlaMbane prabhubhakti thAya che.) emAM koi niyANuM na karavuM e AlaMbana saMbaMdhI zuddhi dvArA thayelI Azaya zuddhi che. jinamaMdira nirmANAdi kAryamAM paNa gRha vagere saMbaMdhI AraMbhAdino tyAga karavA dvArA ane upayukta jaLa vagere saMbaMdhI jayaNA pALavA dvArA dayA Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 dvAtriMzadadvAtriMzikA jIvapIDAparihArarUpA tadvatA, anena sAdhyatvAkhyaviSayatayA zuddhirabhihitA / / 8 / / itthaM caiSo'dhikatyAgAtsadAraMbhaH phalAncitaH / pratyahaM bhAvavRddhyAptairbhAvayajJaH prakIrtitaH / / 9 / / itthamiti / itthaM ca = yatanAvattve caiSaH = prakRta AraMbho'dhikatyAgAniSphalAdhikAraMbhanivRtteH phalAnvitaH = zreyaHphalayuktaH sadAraMbhaH pratyahaM = pratidivasaM bhAvavRddhyA = kRtAkRtapratyupekSaNAdizubhAzayAnubandharUpayA''ptaiH sAdhubhirbhAvayajJaH = bhAvapUjArUpaH prakIrtitaH / tadAha 'etadiha bhAvayajJaH' [So. 6/14] iti / na caivaM dravyastavavyapadezAnupapattiH, dravyabhAvayoranyo'nyasamanuvedhe'pi dravyaprAdhAnyena tadupapAdanAditi dravyaTIST jinagehaM vidhAyaivaM zuddhamavyayanIvi c| drAk tatra kArayebiMbaM sAdhiSThAnaM hi vRddhimat / / 10 / / jinagehamiti / avyayanIvi = paripAlanasaMvardhanadvArA'hIyamAnamUladhanam / / 10 / / sAdhavAnI che mATe e sAdhya che. eTale A AraMbhatyAga- jayaNA rAkhavI vagerene sAdhya saMbaMdhI zuddhi dvArA thayelI Azayazuddhi jANavI. Ama traNeya rIte zubha Azaya keLavavo evuM jaNAvavAno ahIM Azaya lAge che.]ITa Ai badhI vidhinA pAlanathI zuM thAya che? te have granthakAra jaNAve che-]. A rIte jayaNAyukta rahevAmAM nirarthaka vadhArAnA AraMbhathI bacavAnuM thAya che. eTale jayaNApUrvakano jinamaMdira nirmANano A prastuta AraMbha e hitakara phaLayukta sadAraMbha rUpa bane che. A zubhAzayanI "ATaluM kArya thai gayuM che, ATaluM bAkI che' ityAdi nirIkSaNa dvArA jinamaMdiranA darzana karIne aneka jIvo sugati pAmyA che ane bhaviSyamAM pAmaze' ityAdi rUpe roja vRddhi karatAM rahevuM. A rIte vidhipUrvaka bhAvavRddhithI karAyela jinamaMdirane Aptajanoe = sAdhuoe bhAvayajJa = bhAvapUjA tarIke ughoSita karyuM che. chaThA SoDazakanI 14 mI gAthAmAM kahyuM che ke " sahastha mATe A jinamaMdira lokamAM bhAvayajJa che.' zaMkA - A jo bhAvapUjArUpa che to ene dravyastava' kahevo e asaMgata banI jaze. samAdhAna - saMpUrNa sUtroktAcArapAlana rUpa bhAvastavanA kAraNabhUta hoi A dravyastava che. vaLI zubhAzaya vagere bhAvathI saMkaLAyela hoi e bhAvapUjA rUpa paNa che. Ama dravya ane bhAva banne anyonya saMkaLAyelA hovA chatAM 'dravyanuM ja prAdhAnya hoi eno 'dravyastava' tarIke ullekha saMgata TharI zake che e jANavuM. A pramANe jinAlaya taiyAra thayA pachI zuM karavuM? te have granthakAra jaNAve che-]. A rIte jinAlaya nirmita karI tenI sArasaMbhALa sAdhuone na bhaLAvI devI. kintu gRhastha svayaM karavI. e mATe avyayanavinI vyavasthA karavI. eTale ke dhananI evI vyavasthA karavI ke jethI rAkhavAmAM AvelI e mUDInuM paripAlana ane saMvardhana thayA kare paNa emAM ghaTADo na thAya. e pachI e jinAlayamAM zIdhra jinabiMba karAvavuM. (vidhipUrvaka ghaDAvIne padharAvavuM.) kAraNake adhiSThita thayeluM te jinAlaya vRddhi pAme che. ti paNa eTalA mATe ke jinabiMba nirmANAdi janya puNya jinAlayanI vRddhinuM kAraNa che.]I10 jinabiMbanA nirmANano vidhi jaNAve che 1 etadiha bhAvayajJaH sadgRhiNo janmaphalamidaM paramam / abhyudayAvyucchittyA niyamAdapavargavIjamiti / / So. 6/14 / / Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhakti-dvAtriMzikA 133 vibhavocitamUlyena krtuHpuujaapur:srm| deyaM tadanaghasyaiva yathA cittaM na nshyti||11|| _ vibhaveti / pUjA bhojanapatrapuSpaphalAdinA / anaghasya = avyasanasya / evakAreNa strImadyadyUtAdivyasanino niSedhaH / yathA = yena prakAreNa cittaM na nazyati = kArayitRvaijJAnikayoH kAluSyalakSaNazcittanAzo na bhavati / pratiSiddho hyeSa dharmaprakrame'maMgalarUpastattvajJairiti / / 11 / / yAvantazcittasantoSAstadA biNbsmudbhvaaH| tatkAraNAni tAvantItyutsAha ucito mahAn / / 12 / / ___ yAvanta iti / tadA = viMvakAraNe / tAvanti, tAvadivaMbakAraNasAdhyaphalodayAt / 12 / / tatkartari ca yA'prItistattvataH sA jine smRtaa| pUryA daurhdbhedaastjjinaavsthaatryaashryaaH||13|| tatkartari ceti / tatkartari ca = viMvanirmAtari ca yA'prItiH sA tattvataH = phalato jine smRtA, tadAlaMvanakAyA api tasyA jinoddezakatvAt / sA ca sarvApAyaheturiti tatparihAre yatno vidheyaH / tadAhaaprItirapi ca tasmin bhagavati paramArthanItito jnyeyaa| [jinabiMba nirmANavidhi. zubhamuhUrte bhojana, patra, puSpa, pAMca phaLa, vagere vaDe pUjA = satkArAdi karavA pUrvaka svavibhavocita mUlyanuM arpaNa karIne strIlaMpaTatA, magha, jugAra vagere vyasanothI mukta evA zilpIne jinabiMba ghaDavA mATe ApavuM. biMba bharAvanAra pote ane zilpI e baMnenA cittano kaluSitatA thavA rUpa nAza na thAya e rIte biMba ghaDAvavuM. kAraNake dharmanI bAbatamAM cittaleza e amaMgalarUpa hoi tattvajJo vaDe eno niSedha karAyelo che.11AA [jinabiMba ghaDAvavAmAM bhAvanuM ja prAdhAnya che e jaNAvavA kahe che-]. biba bharAvatI vakhate e biba saMbaMdhI jeTalA cittamAM prItivizeSa = bhakti- ahobhAvanA bhAvo uchALA mAre che eTalA te biMbanA kAraNo jANavA, kAraNake te biMba bharAvavAnA eTalA pramANamAM phaLo maLe che. phaLaprApti bhAvAnusAre hovAthI biMba bharAvavAmAM sAnubaMdha prItivizeSa keLavavI e tAtparya che./12A. cittavinAzano niSedha je pUrve karyo hato tenuM pukhakAraNa pUrvAddhamAM darzAvI uttarAddhamAM prItivizeSanI utpattinI vidhi darzAvatA granthakAra kahe che...] biMba ghaDanAra zilpI paranI aprIti e tattvataH = phaLataH zrIjinaparanI aprIti rUpa ja samajavI, kemake zilpI vize thayelI te paNa zrI jinAdezaka ja che. zrI jina vizenI aprIti to sarva apAyonA kAraNabhUta che. eTale teno parihAra karavAmAM prayatnazIla rahevuM joie. 7mA SoDazakanI 7mI gAthAmAM kahyuM che ke "zilpI para karAtI aprIti kAraNAruci kAryArucimUlaka hoya che evA paramArtha nyAye bhagavAn paranI aprIti rUpa jANavI. A aprIti sarvaapAyonuM nimitta kAraNa che. mATe e karavI nahIM." Ama zilpI paranI aprIti sarvathA parihArya hovAthI zrIjinanI traNa avasthAne anusarIne dohada = manoratho pUravA. Azaya e che ke zilpI svayaM bALa, kumAra ke yuvAna che ene gauNa karIne prabhunI e traNa avasthAnusAre zilpInA cittamAM Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 dvAtriMzadvAtriMzikA ___ sarvApAyanimittaM hyeSA pApA na kartavyA / / [So. 7/7] tat tadaprIteH sarvathA parihAryatvAt daurhRdabhedAH = zilpigatA vAlakumArayuvalakSaNAvasthAtrayagAmino manorathA tadavasthAtrayamanAdRtya jinAvasthAtrayAzrayAH pratimAgatAvasthAtrayodbhAvanena manasotthApitAH santaH pUraNIyAH krIDanakAdyupaDhaukanAdinA, itthameva maviprirvopattiH | yAda [go. 7/8-1] adhikaguNasthairniyamAt kArayitavyaM svadaurhadairyuktam / nyAyArjitavittena tu jinaviMvaM bhAvazuddhena / / atrAvasthAtrayagAmino vudhaiau<Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhakti-dvAtriMzikA 135 svavittasthe'nyavitte tatpuNyAzaMsA vidhiiyte| maMtranyAso'rhato nAmnA svAhAntaH praNavAdikaH / / 14 / / ___ svavittastha iti / svavittasthe kathaMcitsvadhanAntaHpraviSTe paravitte sati tasya = parasya puNyAzaMsA 'atrasthAtparadhanAMzAtparasyApi puNyaM bhavatvi'tIcchArUpA vidhIyate, evaM hi parakIyavittena svavittAnupraviSTena puNyakaraNAnabhilASAdbhAvazuddhaM nyAyArjitaM vittaM bhavatIti / tadidamuktaM[So. 7/10] yadyasya satkamanucitamiha vitte tasya tajjamiha puNyam / bhavatu zubhAzayakaraNAdityetadbhAvazuddhaM syAt / / iti / tathA'rhato'dhikRtasya nAmnA madhyagatena praNavAdikaH svAhAntazca maMtranyAso vidhIyate, mananatrANahetutvenAsyaiva paramamaMtratvAt / .. yadAha-mantranyAsazca tathA praNavanamaHpUrvakaM ca tannAma / maMtraH paramo joyo mananatrA to niyamAtTI[To. 7/99] tiA.94T. hemAdinA vizeSastu na biMbe kintu bhAvataH / ceSTyA sa zubho bhaktyA tntroktsmRtimuulyaa||15|| ___ hemaadineti| hema = suvarNamAdinA ratnAdigrahastena tu na vizeSaH kazcana vive, kintu bhAvataH = Avo zuddha bhAva rAkhavo. ethI svadhanapraviSTa anyanA dhanathI puNya karI levAno abhilASa na rahevAthI nyAyArjita dhana bhAvazuddha bane che. SoDazaka (7/10) mAM kahyuM che ke "A mArA dhanamAM je anyanuM svIkAra ayogya dhana AvI gayuM hoya tenAthI thayela puNya tene maLo, A pramANe zubhAzaya karavAthI A nyAyArjita dhana bhAvazuddha bane che." jinabiMba ghaDAvavAnI A paNa eka vidhi che ke adhikRta tIrthaMkaradevanA nAmathI mannanyAsa karavo. e maMtramAM nAma madhyamAM hoya che. prAraMbhe praNava = OM ane aMte "svAhA' zabda jANavo. (eTale ke OM RSabhAyA svAhA vagere ma7nyAsa karavo.) AnAthI manana ane trANa niyamataH thatA hovAthI A ja zreSThamaMtrarUpa che. SoDazaka (7/11) mAM kahyuM che ke "tathA praNava ane namaH pUrvakanA adhikRta prabhunA nAma rUpa matrano nyAsa karavo. eTale ke "OM namaH RSabhAya ' evo mannanyAsa karavo. A parama maMtra che, kAraNake AnAthI avazya manana ane trANa thAya che." [Ama, "OM RSabhAya svAhA" ke "OM namaH RSabhAya" A banne prakAranA maMtro cAle evuM lAge che kAraNake prastuta granthamAM svAhA jaNAvela che ne SoDazakamAM namaH jaNAvela che. temaja prastutagranthamAM OM ne svAhAnI madhyamAM prabhunAma hovAnuM jaNAvela che jyAre SoDazakamAM "OM namaH' evA be zabda pUrvaka prabhu nAmano nyAsa karavAnuM kahyuM che. zaMkA - jo SoDazakamAM kahelo matra judA AkArano che to ene sAkSIpATha tarIke zA mATe raju karyo? samAdhAna - ahIM magnanA zabdo aMge A sAkSIpATha na jANavo, paNa, prabhunA nAma yukta mannanyAsa karavo, e manana ane trANa karanAra hovAthI parama maMtra che.. ATalA aMzamAM ja A sAkSIpATha jANavo.]ll14o[2na, suvarNa vagere bahumUlya cIjathI biMba banAvavAmAM vadhu lAbha thAya che ke bhAvavizeSathI biMba banAvavAmAM? evI jijJAsAne saMtoSavA granthakAra kahe che-] pASANanuM banAvo, sonAnuM banAvo ke ratnanuM banAvo enAthI biMbamAM koi phera paDato nathI, kiMtu bhAvathI phera paDe che. A nizcayanaye kathana jANavuM. paNa bhAva pragaTa thavAmAM bahudhA dravya kAraNa bane che. tethI jema Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 dvAtriMzadvAtriMzikA pariNAmAt / sa pariNAmastantroktasmRtimUlayA = AgamavacanasmaraNapUrvikayA ceSTyA = pravRttyA zubho bhavati, bhaktibahumAnavinayAdiliMgAnAmAgamAnusa (sma) raNamUlatvAt / tadidamAha [ So. 7/12-13] biMbaM mahat surUpaM kanakAdimayazca yaH khalu vizeSaH / nAsmAtphalaM viziSTaM bhavati tu tadihAzayavizeSAt / / AgamataMtraH satataM tadvadbhaktyAdiliMgasaMsiddhaH / ceSTAyAM tatsmRtimAn zastaH khalvAzayavizeSaH / / iti / / 15 / / lokottaramidaM jJeyamitthaM yabiMbakAraNam / mokSadaM laukikaM cAnyat kuryAdabhyudayaM phalam // 16 // lokottaramiti / itthaM = AgamoktavidhismRtigarbhaceSTAzuddhena yadvivakAraNamidaM lokottaraM mokSadaM ca jJAtavyam / anyacca = uktaviparItaM ca viMvakAraNaM laukikaM sadabhyudayaM phalaM kuryAt / puurvsminnbhyudysyaavadhu kImatI cIja vAparIe ema bahudhA vadhu zubha bhAva pragaTe che. vaLI bhAva svayaM to durlakSa che. eTale vyavahAra naya ema mAne che ke pASANa ka2tAM sonAnuM ane sonA karatAM ratnanuM biMba banAvavAmAM phaLa vadhu vadhu maLe che. athavA biMba nirmANakALe aMtaranA bhAvo jeTalA vadhu zakya bane eTalA vadhu prabhu pratyenI bhaktinA uchALAothI rasAyelA hovA Avazyaka che e vAta 52 jora ApavA mATe A rItanuM kathana jANavuM. bAkI granthakAre svayaM SoDazaka 7-13 nI vRttimAM kahyuM che ke "viziSTa prakArano bhaktibhAva ubharAvavAmAM nimitta banavA rUpe bAhyavizeSa paNa AdaraNIya che ja. vyavahArabhASyamAM kahyuM che ke - 'lakkhaNajuttA paDimA pAsAiA samattalaMkArA | palhAyA jaha va maNaM taha Nijjaramo viyANAhi / / lakSaNayukta, AhlAdaka, samasta alaMkArathI vibhUSita pratimA manane jevo (= jeTalA pramANamAM) prahlAda kare eTalI nirjarA jANavI."] A bhAva = pariNAma AgamavacananA smaraNapUrvaka karAtI pravRttithI saMpanna thatI bhaktinA prabhAve zubha thAya che, kAraNake bhakti, bahumAna, vinaya vagere liMgo AgamAnusmaraNa mUlaka che. te paNa eTalA mATe ke AgamAnusArI ArAdhaka satata AgamadAtAM bhagavAna paranA bhakti vagere liMgothI nizcitapaNe saMsiddha hoya che. SoDazaka (7/12-13) mAM kahyuM che ke 'pratimA moTI, suMdara AkRtivALI ke kanakAdimaya hovI... AvI badhI je koi vizeSatA hoya che tenAthI viziSTaphaLa nathI maLatuM, kintu AzayavizeSathI viziSTa phaLa maLe che. AgamAnusArI jIva niraMtara AgamavAnu paranI bhakti-vinaya-bahumAna vagere hiMgothI AliMgita hoya che. AvA hiMgothI AliMgita hovuM te temaja pravRtti vakhate AgamasmaraNa rahyA karavuM e, A badhuM prazasta AzayavizeSa che.||15|| [ukta vidhi pUrvaka temaja tenAthI zUnya paNe je biMba bharAvavAmAM Ave che tenA nAma bheda ane phaLa bhedane kahevAnI icchAvALA granthakAra kahe che-] Ama AgamoktavidhinA smaraNathI garbhita ceSTAthI zuddha thayela AzayathI je biMba bharAvavAmAM Ave che te lokottara hoya che ane mokSadAtA hoya che. AnAthI viparIta5Ne je biMba bharAvavAmAM AvyuM hoya che te laukika hoya che ane svarga vagere abhyudayaphaLa ApanAruM hoya che. ema to prathama lokottara biMbathI paNa svargAdirUpa zreSTha abhyudaya thAya che, paNa e gauNa rUpe thAya che jyAre laukikabiMbathI e mukhya rUpe thAya che. Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhakti-dvAtriMzikA 137 nuSaGgikatvaM, atra ca mukhyatvamiti vizeSaH / tadidamuktaM evaMvidhena yadvivakAraNaM tadvadanti samayavidaH / lokottaramanyadato laukikamabhyudayasAraM ca / / lokottaraM tu nirvANasAdhakaM paramaphalamihAzritya / abhyudayo'pi hi paramo bhavati tvatrAnuSaMgeNa / [[So. 7/14-15] / / 16 / / itthaM niSpannabiMbasya prtisstthaaptaistridhoditaa| dinebhyo'rvAgdazabhyastu vyktikssetrmhaahvyaaH||17|| ___ itthamiti / itthaM = uktavidhinA niSpannasya vivasya pratiSThA''ptaiH = ziSTaistridhoditA dazabhyastu = dazabhya eva dinebhyo'rvAk 'dazadivasAbhyantarataH' ityukteH, vyaktikSetramahAvayAH - vyaktipratiSThA kSetrapratiSThA mahApratiSThA ceti / tatra vartamAnasya tIrthakRtaH pratiSThA vyaktipratiSThA / RSabhAdicaturviMzati-tIrthakRtAM pratiSThA ca kSetrapratiSThA / saptatyadhikazatajinapratiSThA ca sarvakSetrApekSayA mahApratiSThA / tadAha - vyaktyAkhyA khalvekA kSetrAkhyA cAparA mahAkhyA ca / yastIrthakRdyadA kila tasya tadAdyeti smyvidH|| RSabhAdyAnAM tu tathA sarveSAmeva madhyamA jnyeyaa| saptafdhazatI tu gharabheda mahApratiSThati I[To. 8/ra-rU]T197T. SoDazaka (7/14-15) mAM kahyuM che "ukta zubha AzayathI je biMba karAvAya tene zAstrajJo lokottarabiMba kahe che. enAthI bhinnabiMbane laukika biMba kahe che ane e abhyadaya phalaka hoya che. lokottarabiMba mukhyaphaLanI apekSAe nirvANa ApanAruM hoya che. enAthI AnuSaMgikapaNe zreSTha abhyadaya paNa thAya che."II1AAM Ai pramANe biMba bharAvavAnI vidhi darzAvyA pachI have pratiSThAvidhine granthakAra jaNAve che trividha pratiSThA]. A pramANe uktavidhithI biba saMpanna thaye enI dazadivasanI aMdara pratiSThA karavAnuM zAstrakAroe kahyuM che. A vAta SoDazakanA (8-1) **dazadivasAbhyantarataH vacanathI jaNAya che. te saMkSepamAM traNa prakAre che. vyaktipratiSThA, kSetrapratiSThA ane mahApratiSThA. vartamAna tIrthanA sthApaka tIrthaMkaranI pratiSThA e vyaktipratiSThA. te te kSetramAM thayela zrI RSabhadeva vagere 24 tIrthaMkaradevonI pratiSThA e kSetrapratiSThA. sarvakSetranI apekSAe utkRSTa 170 jinanI pratiSThA e mahApratiSThA. SoDazaka (8/2-3) mAM kahyuM che - eka pratiSThA vyakti' nAmanI, bIjI kSetra' nAmanI ane trIjI "mahA' nAmanI che. je tIrthakara jyAre vartamAna hoya tyAre temanI pratiSThA e vyakti pratiSThA che. zrI RSabhadeva vagere covIzeya jinanI pratiSThA e kSetrapratiSThA che. 170 jinanI pratiSThA e mahApratiSThA che./17 [A pratiSThA zuM che? e granthakAra jaNAve che-] sviAtmAmAM thatI pratiSThA ja mukhya hovAmAM prathama hetu) mukhyadevane uddezya tarIke rAkhIne, vItarAgatA vagere guNamaya devasvarUpanuM avagAhana karanArI potAnI buddhirUpa bhAvanuM pratiSThAkAraka potAnA AtmAmAM je sthApana kare che te mukhya =nirupacarita pratiSThA che, kemake 1 niSpannasyaivaM khalu jinavimvasyocitA pratiSThAzu / dazadivasAbhyantarataH sA ca trividhA samAsena / / Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 dvAtriMzadvAtriMzikA devoddezena mukhyeyamAtmanyevAtmano dhiyH| sthApye samarasApatterupacArAdabahiH punaH / / 18 / / devoddezeneti / devoddezena = mukhyaM devamuddezyatayA viSayIkRtyAtmanyeva = kArayitaryevAtmanaH = svasya dhiyo vItarAgatvAdiguNAvagAhinyA mukhyA = nirupacariteyaM = pratiSThA, svArthA'vAdhAt, pratiSThAkarmaNA vacananItyA svabhAvasyaiva sthApanAt / tadidamuktaM bhavati ca khalu pratiSThA nijabhAvasyaiva devatoddezAt / vAtmajjaiva yathApanada vAnanItyorvaH II (To. 8/4]ktiA emAM 'pratiSThA' zabdano artha abAdhita che. kAraNake pratiSThA kriyAthI Agamota nyAye svakIyabhAvanI ja sthApanA karavAmAM Ave che. (eTale ke AvI sthApanA e ja "pratiSThA' zabdano artha che.) tAtparya - zArIrika kAntithI dapatA ane tethI deva kahevAtA devalokamAM vasatA devono vyavaccheda karavA ahIM "mukhyadeva' ema kahyuM che. zrI arihaMta paramAtmA mukhya deva che. emane uddezIne eTale, emanA- garbhakALathI ja atyaMta ucca sthiti, rAjya-bhoga sAmagrI pratye anAsakti, niraticAra-ghora sAdhanA, vItarAgatA-kevalajJAna-tIrthasthApanAno anupama upakAra vagere- zreSTha guNonA AlaMbane potAnA AtmAmAM paNa je evA ja vItarAgatA-kevalajJAna vagere guNo rahelA che tenuM anusaMdhAna karI, A vItarAgatA vagere guNoe karIne huM svayaM te vItarAga chuM' Avo bhAva-adhyavasAya-pariNAma-vicAra-buddhi prakaTa thAya che. A ja potAnA AtmAmAM mukhya devavItarAganI mukhya pratiSThA che, kAraNake pratiSThA' zabdano artha emAM ghaTI jAya che. te paNa eTalA mATe ke AgamamAM je mArgadarzana ApyuM che tadanusAra svakIya bhAvanI svAtmAmAM sthApanA karavI e ja "pratiSThA' zabdanA artha tarIke saMgata kare che. ahIM paNa Avo bhAva jANavo - AgaLa kahevAze e mujaba vItarAgadevanuM pratimAmAM Agamana ke saMnidhAna saMbhavita nathI. ema, e vItarAgadevanuM vItarAgatA-kevalajJAna vagere guNamaya bhagavattva svAzrayabhUta vItarAgaprabhunA AtmAne choDIne pratimAmAM ke pratiSThApakanA AtmAmAM Ave e paNa saMbhavita nathI. paNa vItarAganA AlaMbane, pratiSThApakane potAnA AtmAmAM zaktithI (yogyatArUpe) rahelA vItarAgatA vagere guNo ke je svayaM bhagavattva ja che tenuM anusaMdhAna thavuM zakya che. ne e anusaMdhAnAtmaka bhAvane svAtmAmAM yathAzakya sthira karavo e zakya che. mATe AvA bhAvane svAtmAmAM sthApavo e ja vItarAganI pratiSThA tarIke saMbhavita hovAthI ene ja AgamamAM "pratiSThA' kahI che. ane tethI A ja mukhya pratiSThA che. pratimAmAM zaktithI paNa vItarAgatA vagere guNo rahelA nathI. mATe emAM enI je pratiSThA karavAmAM Ave che te mukhya pratiSThA nathI paNa upacArathI che. SoDazaka (84) mAM kahyuM che ke "devatAnA uddezathI potAnA bhAvanI ja svakIya AtmAmAM pratiSThA thAya che, kAraNa ke Agamota nyAye svAtmAmAM ja atyaMta zreSTha sthApana = pratiSThA thAya che." SoDazakanI A gAthAmAM 'uccaH' zabda je rahyo che tenuM rahasyoddaghATana karatAM upAdhyAyajI mahArAje svavRttimAM je jaNAvyuM che teno sAra A pramANe che - (zAstravacanane anusarIne thatuM anuSThAna e vacanAnuSThAna. vacanAnuSThAnanI AvI vyutpattithI jaNAya che ke zAstrane AgaLa karIne A anuSThAna thai rahyuM che. zAstrane AgaLa karavuM eTale vItarAgane ja AgaLa karavA barobara che. eTale zAstravihita koipaNa kriyAkALe vItarAganuM smaraNa hoya ja che (to ja e Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhakti-dvAtriMzikA 139 tatheta eva sthApye vItarAge samarasApatteH, vacanAnalakriyAdagdhakarmamalasyAtmano vItarAgatvalakSaNasvarNabhAvApattirUpaparamapratiSThAyA hetutvAdapyasya mukhyatvam / yadAha vIjamidaM paramaM yatparamAyA eva samarasApatteH / sthApyena tadapi mukhyA hantaipaiveti vijJeyA ||[po. 8/5]tathA, bhAvaradrAjI to madoDhayAjJIvatA(?)rUpasthA vacanAnuSThAna banI zake), ne tethI e vakhate vItarAganA guNonuM AtmAmAM sthApana thavuM saMbhave che. (vItarAga guNamaya che, mATe vItarAganA-smaraNamAM emanA guNonuM smaraNa avazya hovAthI e guNanuM AtmAmAM sthApana thavAnuM kahyuM che.) eTale pratiSThAnuM anuSThAna zuM? koipaNa vacanAnuSThAnakALe bhagavadgaNonuM svAtmAmAM sthApana saMbhave che, to pratiSThA mATe viziSTa anuSThAna-vidhAna zA mATe? AvI zaMkA UThI zake che. enuM samAdhAna e che ke te te vacanAnuSThAnAtmaka kriyA je eka guNanI siddhi mATe (mukhyatayA) vihita hoya (jemake svAdhyAya jJAnAvaraNIyakarmane toDI kevalajJAna guNanI prApti mATe, tapa AhArasaMjJAne toDIne aNAhArIpaNAMnI prApti mATe vagere) te eka guNadvArA vyutpanna anuSThAtAne paramAtmAnI samApatti saMbhavita banAve che. jyAre pratiSThAnA anuSThAnamAM to sthApanAnA uddezathI ja vidhi thatI hovAthI, ane sthApanAno to bhAvathI sarvaguNono Aropa e viSaya hovAthI, "sarvaguNoe karIne huM e vItarAga ja chuM" e rIte paramAtmAnI sthApanA thAya che je anyakriyA karatAM AnI ghaNI moTI vizeSatA che.] " sviAtmAmAM thatI pratiSThA ja mukhya hovAmAM bIjo hetu Ama svArtha abAdhita hoi A, mukhya pratiSThA rUpa che. vaLI A svabhAvasthApanathI ja sthApya vItarAgamAM samarasApatti thatI hovAthI paNa e mukhya pratiSThArUpa che. AgamavacanarUpa agninI kriyAthI jeno karmamaLa baLI gayo che tevA AtmAne vItarAgatvarUpa zuddha suvarNapaNuM prApta thAya che. A rIte mukhya devatAnA svarUpanI tatyatAnI prApti thavI eTale ke svayaM vItarAga banI javuM e sthApya vItarAganI paramapratiSThA 35 che. teno hetu banatI hovAthI svabhAvasthApanA rUpa pratiSThA e mukhya pratiSThA che (aupacArika nahIM.) ahIM tAtparya e che ke potAnA AtmAmAM vItarAgatAno daDha upayoga AtmAthI kathaMcit abhinna hovAthI AtmA svarUpa che. vaLI e jJAnAvaraNIya karma ane cAritramohanIya karmanA amadkSayopazama rUpa che ne uttarottara vadhu prabaLa kSayopazama karAvavA dvArA kSAyikabhAva tarapha lai janAra che. eTale chevaTe AtmA kSAyikabhAvanI vItarAgatA sarvajJatA vagere pAme che. Ama kathaMcit Atma dravyamaya e upayoga AtmAne kSAyika vItarAgatA rUpa parama rasApatti karAve che ke je paNa AtmadravyathI kathaMcida abhinna che. Ama ukta dRDha upayogamaya Atmadravya vItarAgarUpe pariNamatuM hovAthI e daDha upayogamaya sthApanA paramArasApattinuM pariNAmI kAraNa bane che, mATe e mukhya sthApanA che. jyAre pratimAmAM upacArathI thayelI sthApanA vItarAgabhAvanuM vadhumAM vadhu nimitta kAraNa banI zake che, upAdAnakAraNa nahIM, kAraNake pratimAmAM yogyatA rUpe paNa vItarAgatA-kevalajJAna vagere guNo rahyA hotA nathI. tethI pratimAmAM karelI sthApanA mukhya nathI. SoDazaka (8/5) mAM kahyuM che ke "svakIya bhAvanuM ja devatAnA uddezathI svAtmAmAM ja sthApana karavuM e prakRSTa samarasApattinuM pradhAna bIja che. vaLI biMba dvArA paNa AvA bhAvanuM sthApana ukta samApattinuM bIja banavuM saMbhave che. eTale nijabhAvapratiSThAne ja nirupacarita mukhya pratiSThA tarIke jANavI. tathA SoDazaka (8/8-9) mAM kahyuM che ke "mukhyadevatA svarUpanA AlaMbane thayelo (vItarAgatAdinuM avagAhana karanAro daDha upayogamaya) bhAva rasendra jevo che. tenAthI puNyAnubaMdhI puNya svarUpa Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 dvAtriMzadvAtriMzikA kAlena bhavati paramA prativaddhA siddhakAJcanatA / / vacanAnalakriyAtaH karmendhanadAhato yatazcaiSA / itikartavyatayAtaH saphalaiSApyatra bhAvavidhau / [So. 8-9]nanvevaM pratiSThAkArayitaryeva pratiSThopapAdane pratimAyAM pratiSThitatvavyavahAraH, tasyAM ca pUjAdiphalaprayojakatvaM kathaM syAt? ata Aha-upacArAt vahiH = pratimAyAM punariyaM = pratiSThA bhavati, yat SoDazakavRttikRt "vAyajinaviMvagatA tu pratiSThA bhirnijvibhUti prApta thatI hovAthI e mahodaya che. (rAga-dveSAdigrasta AtmasvabhAva e tAMbu che.) jema suvarNarasanA saMparkathI tAMbu suvarNarUpatA pAme che, tema ukta bhAvaramendrathI rasAtuM AtmasvabhAvarUpa tAMbu keTalAka kALe parama = zreSTha apratibaddha = anupahata siddhakAMcanatA = sarvakarmamalamukta siddhAvasthArUpa kAMcanatAne pAme che. [A prAptimAM Avo krama jANavo - bhAvarase - puNyAnubaMdhI puNya - uttarottara sAdhanAnI suMdara sAmagrI- uttarottara zubha-zuddha bhAvo - vItarAgatA-kevalajJAna-mukti] Agama vacana agni jevuM che, tenI niyatavyApArarUpa kriyAthI karmarUpI indanano dAha thavAthI A siddha kAMcanatA saMpanna thAya che, mAtra bhAvaseindrathI e siddha kAMcanatA prApta thai jAya che evuM nathI. biMbamAM thayela pratiSThA paNa vacanakriyArUpa che. tethI e pratiSThA injana prakSepAtmaka zubha vyApAra rU5 itikartavyatA svarUpa hovAnA kAraNe saphaLa che." [Azaya e che ke tAMbAne suvarNarasathI rasavA mAtrathI so TacanuM sonuM prApta thatuM nathI, kAraNa ke tAMbAno aMza bhale suvarNa banyo, tAMbAmAM je mela-mATI vagere bhaLelA hatA e to azuddhirUpe haju paNa UbhA ja rahe che. e agni dvArA dUra thAya che ne zuddha suvarNa prApta thAya che. prastutamAM zaMkA paDI zake che ke, jo zrIvItarAganA AlaMbane huM paNa te vItarAga ja chuM' AvA pragaTa thayelA bhAvane AtmAmAM sthApavo e pratiSThA che ne A bhAva ja bhAvaseindra svarUpa hovAthI paramAtmAnI samarasApatti karAvanAra che. to pratiSThA mATe Avo bhAva pragaTa karI sthApI devo eTaluM ja Avazyaka che. eTale pratiSThA mATe anya bAhya vidhividhAnanI zI jarUra che? A zaMkAnuM samAdhAna uparanA dRSTAMta anusAre jANavuM. arthAt Agamavacana svarUpa agninA vyApArathI karmasvarUpa inzana jyAM sudhI baLI jatuM nathI tyAM sudhI, mAtra bhAva rasendrathI ja vItarAgatA-kevalajJAnAdi maya AtmAnA zuddhasvarUpa svarUpa siddha kAMcanatA saMpanna thatI nathI, eTale agni pragaTIne mela vagere bALavAnuM svakArya kare e mATe jema indhana prakSepa Avazyaka hoya che, ema Agamavacana rUpa agnine karmakacarAne bALavAnA svakArya karavAmAM pravartAvavA mATe Agamokta pratiSThA (= vidhividhAna) paNa Avazyaka che. Ama svakIya bhAvanI ja sthApanAnA A vidhAnamAM bibagata pratiSThA kriyA paNa saphaLa = sArthaka che, nirarthaka nathI.] zaMkA - A rIte pratiSThAkArakanA AtmAmAM ja pratiSThA thAya che evuM tame siddha karo cho to A pratimA pratiSThita che' evo vyavahAra zI rIte thaze? temaja te pratimA pUjA vagerenA phaLanI prAptimAM prayojaka zI rIte banaze? (pratimAmAM upacaritabhAvarUpa pratiSThA) samAdhAna - nirupacarita rIte to svaAtmAmAM ja pratiSThA thAya che. upacArathI bahAra = pratimAmAM pratiSThA thAya che. SoDazakanA vRttikAra zrIyazobhadrasUri mahArAje (84) nI vRttimAM kahyuM che ke "bAhya jinabiMbAdimAM nijabhAvanA upacAra dvArA pratiSThA thAya che. mukhya devatAnA svarUpanA AlaMbanavALo nija bhAva ja "A te ja che' evA abhedaupacArathI pratiSThitatvanI jANakArIvALA bhaktajanane pujya bane che" Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhakti-dvAtriMzikA 141 bhAvopacAradvAreNa, nija eva hi bhAvo mukhyadevatAsvarUpAlaMvanaH sa evAyami'tyabhedopacAreNa viduSAM bhaktimatAM pUjyatApadavImAsAdayatI ti"| na caivaM tadadhyavasAyanAzAtpratimAyA apratiSThitatvApattiriti zaMkanIyaM, tannAze'pi tadAhitasyopacaritasvabhAvavizeSasyAnAzAt / dvividho yupacaritasvabhAvo gIyatesvAbhAvika pritiSThitatvajJAnathI ullasita thayela bhakti dvArA pratimA viziSTa pUjAphaLanI prayoji kA bane che e jANavuM.] vItarAga prabhunA AlaMbane huM te ja vItarAga chuM" Avo je adhyavasAya pratiSThApakane Ubho thAya che, teno, 'A pratimA mArAthI abhinna che' e rIte (eTale ke pratimAmAM paNa vItarAgatA vagere guNo che evo) abheda upacAra karavo e pratimAmAM thayelI pratiSThA che. tethI pUjakane 'A pratimA pratiSThita che' evA jJAnathI e pratimAmAM upacarita thayelA vItarAgatA vagere guNonuM anusaMdhAna thAya che ne tethI bhaktibhAva ubharAya che je pUjAnuM viziSTa phaLa Ape che. SoDazakanI A gAthAnI ja vRttimAM upAdhyAyajI mahArAje zrIharibhadrasUrimahArAjanI pUjA vizikAnI gAthAono AdhAra laine bIjI eka hakIkata e spaSTa karI che ke - Ama pratiSThA viziSTa prakAranI bhakti ubharAvavA dvArA phaLadAtrI bane che e hakIkata hovAthI ja A bhakti je je vizeSa prakAre ullasita thAya che te vizeSa prakAro AdaraNIya-svIkArya che. arthAt koi pUjakane A pratimA meM bharAvI che' e rIte to ko'ka ne "A pratimA mArA mAtA-pitA vageree bharAvI che' e rIte to vaLI anyane "A pratimA viziSTa vidhipUrvaka bharAvelI che' e rIte anusaMdhAnathI viziSTa bhakti ullase che. to kyAreka zuddhasthAnamAM viziSTa vidhi-sAmagrI vinA ja mAtra navakAra dvArA manathI sthApanA karI hoya paNa bhakti ullase che. eTale A badhA prakAro phaLa ApavAmAM samartha che te jANavuM. TUMkamAM jene je rIte viziSTa bhaktibhAva anubhavAya tene mATe te prakAra iSTa che. sArAMza e jANavo ke "meM sthApanA karI che' vagere buddhithI jo vizeSa bhakti ubharAtI hoya to e ucita che ne jo e buddhithI mamatva-kalaha vagere thatA hoya to e anucita che.] zaMkA - A rIte upacarita bhAvane ja pratimAmAM thayela pratiSThArUpa mAnazo to e bhAva naSTa thai javAthI pratiSThA paNa naSTa thai javAnA kAraNe pratimA apratiSThita banI jaze. samAdhAna - e adhyavasAya nAza pAmI javA chatAM e adhyavasAyathI thayela upacaritasvabhAvavizeSa nAza pAmato na hovAthI AvI zaMkA karavI yogya nathI. upacaritasvabhAva be prakAre kahevAya che - svAbhAvika ane aupAdhika. AmAM Adya = svAbhAvika upacAra parajJatA-paradarzakatva svarUpa che. arthAtuM, para = zreSTha, tethI zreSThajJAna (= kevalajJAna) ane zreSTha darzakatva (= kevaladarzana) (ane upalakSaNathI vItarAgatA vagere) no pratiSThApaka sva AtmAmAM je upacAra kare che e svAbhAvika upacAra che. pratiSThApaka AtmAnA paNa kevalajJAna- . kevaladarzana svabhAvabhUta ja che, ane haju e prakaTa thayelA na hovA chatAM evo adhyavasAya Ubho karAi rahyo che mATe e maulika na hovAthI upacAra rUpa che, ane chatAM svabhAvabhUta hovAthI svAbhAvika upacAra rUpe kahevAya che. pratimAmAM kevalajJAna vagere svabhAvabhUta na hovA chatAM eno je abheda upacAra thAya che te aupAdhika kahevAya che. A aupAdhika upacAra aneka prakArano hoya che. jemake navakAra-paMciMdiyathI karAtI sthApanA alpakAlIna hoya che jyAre akSAdimAM viziSTavidhithI karAyelI sthApanA, jyAM sudhI utthApanavidhipUrvaka enuM visarjana na thAya tyAM sudhI-dIrghakAlIna hoya che. mukhya devanA AlaMbane Ubho thato adhyavasAya nAza pAmavAthI, svAbhAvika upacArarUpa mukhya pratiSThA bhale vinaSTa thAya, paNa enA abheda upacArathI (ke je upacAra aupAdhika upacAra svarUpa che tenAthI) pratimAmAM je saMskAravizeSa Ubho thAya che te dIrghakALa TakI zakato hovAthI koi Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 dvAtriMzadvAtriMzikA aupAdhikazca, AdyaH parajJatAparadarzakatvalakSaNaH, antyazca vicitra iti na doSaH / / 18 / / pratiSThitatvajJAnotthasamApattyA pressvpi| phalaM syAdvItarAgANAM sannidhAnaM tvsNbhvi||19|| pratiSThitatceti / pratiSThitatvajJAnotthayA = pUrvapUrvapratiSThitatvapratisandhAnotthApitavacanAdarabhagavaddhahumAnAhitayA samApattyA pareSvapi = pratimApUjAkAriSvapi phalaM = vipulanirjarAlakSaNaM syAt / vItarAgANAM doSa nathI./18 pritimAmAM vItarAganuM saMvidhAna asaMbhavita). A rIte, vizeSadevatAnI pratiSThA nahIM mAnazo ane nijabhAvanI ja pratiSThA mAnazo to e pratimA pUjananuM phaLa pUja kane zI rIte maLaze? kemake vizeSadevatA to tyAM che nahIM. maMtrasaMskArAdithI vizeSa devatAne ja tyAM pratiSThita thayelA mAno to to enA ja prabhAve phaLaprApti saMgata thai jAya. AvI zaMkAnuM samAdhAna ApavA granthakAra kahe che pratiSThitatva jJAnathI thayela samApattithI pratimApUja kone paNa vipulanirjarArUpa phaLa prApta thAya che. vItarAgonuM saMnidhAna asaMbhavita che. je pUjake pUjyamAna pratimAnI pratiSThAvidhi nihALI nathI ene "A pratimA pratiSThita che' evuM anusaMdhAna sIdhesIdhuM thai zakatuM nathI. paNa, e anya pUjakane pUjA karato joI e pUjakamAM rahelA AvA anusaMdhAnanuM anumAna kare che. vaLI e pUjake paNa A ja rIte potAnI pUrvamAM koi pUjakanI pUjA joine AvuM anumAna karyuM hoya che. Ama pUrva pUrvanI pUjAnI paraMparA dvArA pratisaMdhAnanI paNa paraMparA cAle che. tethI pUrva-pUrva pratisaMdhAna dvArA pratiSThitatvanuM jJAna thavAnI ahIM vAta karI che.] "A pratimA pratiSThita che" evA pUrva-pUrva pratisandhAnathI e pratiSThAdividhi jJApaka jinavacana para Adara thAya che ane tenA dvArA bhagavAna para bahumAna thAya che. athavA, "A pratimA vItarAga bhagavAn thI pratiSThita che AvA pratisaMdhAnathI je jJAna thAya che ke, eka saMbaMdhI jJAna anya saMbaMdhInuM smaraNa karAve che e nyAye, bhagavAnanI mahAnatAnA kAraNabhUta bhagavAnanA avisaMvAdI vacanonuM "aho! A pratimAmAM pratiSThita prabhunAM vacano kevA avisaMvAdI yathArtha che" ityAdi rUpe vacanAdara garbhita smaraNa karAve che. jema prabhunA vacanane puraskRta karavA e prabhune ja puraskRta karavA barobara che ema prabhunA vacanano Adara e prabhuno ja Adara che. prabhuvacanano Adara karavAthI samApatti thAya che e pUrve bIjI batrIzInA paccIzamA zlokamAM jaNAvI gayA che. tethI prabhuvacana pratyenA Adara bahumAna - prabhu pratyenA AdarabahamAnathI samApatti thAya che. A bahamAnathI saMpanna thayelI samApattithI pratimApaja kone vipulanirjarA rUpa pUjAphaLa maLe che. [Ama nijabhAvanI svamAM ja mukhya pratiSThA thAya che, upacArathI pratimAmAM pratiSThA thAya che e temaja enAthI pUjAphaLa zI rIte maLe che e jaNAvyuM. bAkI phaLa prayojaka tarIke mukhyadevatAnI ja pratimAmAM pratiSThA mAnavI e saMbhavatuM nathI e jaNAvavA granthakAra kahe che-] game tevA maMtroccAra ke vidhividhAnathI, vItarAga banela mukhyadevatAnuM pratimAmAM saMnidhAna thavuM asaMbhavita hoi temanI pratiSThA thai zakatI nathI. eTale ke maMtra-saMskArAdithI AkRSTa thaine pratimAmAM AvI ane adhiSThita karavA rUpa kAyika Agamana ke pratimA aMge "A huM chuM' evA ahaMkArarUpe ke "A mArI che' evA mamakArarUpe mAnasika Agamana vItarAgadeva mATe saMbhavatuM nathI. siddha thayelA vItarAga prabhune nathI kAyA hotI ke nathI gatinA kAraNabhUta Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhakti-dvAtriMzikA 143 = rAgarahitAnAM sanidhAnaM tu samIpAgamanarUpaM kAyikamahaMkAra-mamakArarUpaM mAnasaM ca mntrsNskaaraadinaa'sNmavA tadu muktyAdau tattvena pratiSThitAyA na devatAyAstu / sthApye na ca mukhyeyaM tddhisstthaanaadybhaaven|| ijyAdena ca tasyA upakAraH kazcidatra mukhya iti / karyo hotA, tethI kAyika Agamana zI rIte thAya? vaLI 'daM-mati matroDAM modI navAdhya" moharAjAno ahaM ne mama A ja AkhA jagatane AMdhaLuM karanAro matra che. vItarAgadeve A moharAjAne nAmazeSa karyo hoya che. tethI ahaMkAra ke mamakAra rUpe mAnasika Agamana paNa zI rIte saMbhave? SoDazaka (86)mAM kahyuM che ke "mukti vagere sthAnamAM paramArthathI rahela devatAnI svajIvamAM ke biMbamAM pratiSThA thai zakatI nathI, kemake ghaNAM dUra che. sthApyabiMbamAM A pratiSThA mukhya hotI nathI, kemake mukhyadevanuM adhiSThAna ke ahaMkAra-mamakAra vAsanArUpa saMnidhAna thatuM nathI, vaLI pUjA, sakArAdithI prastutadevatAne koi nirupacarita-mukhya upakAra thato nathI. eTale pUjAthI muktisthita devatAne upakAra thavAnI kalpanA e bALakrIDA samAna thAya che. (pUjAthI jAtane ja upakAra thAya e mATe ziSyo pUjA kare che.)" Ama nijabhAvanI ja pratiSThA che evuM je pratipAdana karyuM enAthI ja anyadarzanIonA nIcenA abhiprAyanuM nirAkaraNa thai jAya che. pUrvapakSa pratiSThAvidhithI pratimA vageremAM devatAnuM ahaMkAra-mamakAra rUpa sAnnidhya karavAmAM Ave che. "jaDatA vagere rUpa aneka vizeSatAo (potAnA karatAM vilakSaNatAo) jemAM jovA maLe che evI pratimAmAM A huM chuM' evA ahaMkArarUpa sAnnidhya zI rIte saMbhave?" evuM na pUchavuM, kAraNake evo bheda dekhAto hovA chatAM svasAdRzya dekhADanAra citra vageremAM jema svano AhArya Aropa thAya che tema pratimAmAM paNa thai zake che. jyAM jenA abhAvano nirNaya hoya tyAM ja, tevI prabaLa icchAvazAt te vastuno Aropa karavo e AhArya Aropa kahevAya che. jemake phoTo jaDa che, pote cetana che.. vagere aneka kAraNoe phoTAmAM potApaNAnA abhavAno nirNaya hovA chatAM, potAnA phoTAne uddezIne mAnavI "A huM chuM" ema jANe che ne kahe che. A ja rIte pratimAmAM devatAne "A huM chuM' ema AhArya Aropa svarUpa jJAna thai zake che. "jyAre devatAnuM "A huM chuM' ityAdi ahaMkArAdirUpa jJAna nAza pAmI jaze tyAre devatAnuM sAnnidhya nIkaLI javAthI pUjAnuM phaLa nahIM maLI zake" evI paNa zaMkA na karavI, kAraNake jJAnano nAza thayo hovA chatAM enA saMskAra UbhA hovAthI pUjAnuM phaLa prApta thai zake che. aspRzyasparza vagerethI A saMskArano ja nAza thai jAya che. eTale pachI e pratimAnA pUjana vagerethI phaLaprApti thatI nathI. uttarapakSa - AgaLa kahI gayA mujaba Avo pUrvapakSa nirasta jANavo, kAraNake sthApya jyAre vItarAgadeva hoya tyAre ahaMkAra vagere asaMbhavita hoi AvI pratiSThA paNa asaMbhavita rahe che. "sarAgI devanI pratimAmAM to AvI pratiSThA mAnI zakAze ne" evuM jo koi kahe to eno javAba e jANavo ke sarAgIne to deva mAnavA e ja mithyA che. vaLI sarAgIdevane mAnanArAo evI pratiSThA mAne e paNa yogya to nathI ja, kemake je sarAgI hoya te sarvajJa hotA nathI. eTale jyAre anya pravRttimAM vyagra hoya tyAre ane dUra dUranA aneka sthaLomAM eka sAthe pratiSThAnI kriyAo cAlu hoya tyAre (sarvatra) upayoga javo azakya hovAthI ahaMkAra-mamakAra asaMgata hoi pratiSThA asaMgata banI jAya che. vaLI ahaMkAra-mamakAranA saMskArano nAza thaye pratimA apUjya banI javAnI Apatti Ave che. vaLI devatAnuM ahaMkAra-mamakAra rUpa jJAna hoya tyAre jJAna pUjAphaLa prayojaka Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 dvAtriMzadvAtriMzikA tadatattvakalpanaiSA vAlakrIDAsamA bhavati / / etena 'pratiSThAvidhinA pratimAdau devatAsaMnidhirahaMkAramamakArarUpA kriyate, vizeSadarzane'pi svasAdRzyadarzinazcitrAdAvivAhAryAropasaMbhavAt jJAnasya nAze'pi saMskArasattvAcca na pUjAphalAnupapattiH, aspRzyasparzanAdinA ca tannAzaH' iti yatparairucyate tannirastaM bhavati, vItarAgadevasthale itthaM vaktumazakyatvAt, sarAge devatvavuddhereva ca mithyAtvAt / devatAyAM sarvajJatvAbhAve vyAsaMgadazAyAM vyavahitanAnAdezeSu pratiSThAkarmavAhulye cAhaMkAramamakArAnupapatteH, saMskAranAze'pUjyatvApatteH, tajjJAnasaMskArayorananugatayoH pUjAphalaprayojakatve gauravAcceti / na ca bhavatAmapi vyAsaMgavazAtpratiSThitatvajJAnAbhAve pUjAphalAnupapattiriti, vizeSaphalAbhAve'pi prItyAdinA sAmAnyaphalAnapAyAt / yaistu bane ane eno nAza thaye enA saMskAra pUjAphaLaprayojaka bane e rIte ananugata prayojaka mAnavAmAM gaurava hovAthI paNa evI pratiSThA mAnavI ayogya che. pUrvapakSa pratiSThitatva jJAnathI pUjAphaLanI prApti thAya che evuM tame kahyuM. tethI jyAre pUjaka anya bAbatamAM vyagra hovAnA kAraNe pratiSThitatva jJAnano abhAva haze tyAre pujAnuM phaLa nahIM maLavAnI Apatti tamAre paNa Avaze. uttarapakSa - eTalA aMze anupayoga thavAthI vizeSaphaLa nathI maLatuM. tema chatAM prIti vagere abAdhita hoi sAmAnyaphaLa to akSata ja rahe che. paNa jeo yathArtha pratiSThitatva pratyabhijJAne pUjAphaLasAmAnya pratye prayojaka mAne che teone to A paNa doSa che ja Azaya e che ke A pratimA (vidhi pramANe) pratiSThita che." evuM yathArtha pratyabhijJAna hoya to ja pUjAnuM sAmAnya phaLa paNa maLe che, anyathA nahIM (eTale ke pratimA vidhipUrvaka pratiSThita na hovA chatAM evuM pratyabhijJAna thayuM hoya to nahIM) AvuM jeo mAne che teone vyagratAnA kAraNe tevA pratyabhijJAnanA abhAvakALe prItyAdi prayukta sAmAnyaphaLa no paNa abhAva ja rahevAno doSa Ave che. [mATe evuM mAnavuM ayogya che.] je navyayAyika AvuM mAne che ke - sikhaMDana navyayAyikamata. pratiSThAvidhithI utpanna thayela vicitra adRSTa svAzrayAtmasaMyogAzrayanI pUjyatAnuM prayojaka che. arthAt ukta adRSTa pratiSThAkAraka AtmAmAM utpanna thAya che. te AtmA vibhu hovAthI pratimA joDe paNa eno saMyoga hoya che. eTale e saMyogano Azraya pratimA banI. eTale e adaSTa, svAzrayAtmasaMyogAzraya pratimAne pUjya banAve che AvuM mAnanArA teoe (navyarnayAyikoe) jo svAzrayAtmasaMyoga tarIke te te vyakti viziSTano saMbaMdha lIdho nahIM hoya to atiprasaMga Avaze. eTale ke svAzrayAtmasaMyoga to AtmA vibhu hoi vizvanI saghaLI pratimAo sAthe che, to emAMnI anya pratimAonI pUjyatAnuM paNa e adaSTa prayojaka banI jaze. atiprasaMganuM vAraNa karavA jo te te pratikAvyaktiviziSTa sAthenA saMyogane ja jo saMbaMdha tarIke levAmAM Ave to ananagama doSa Avaze. mATe navyarnayAyikonI AvI mAnyatA ayogya che. [SoDazakanI vRttimAM pU. upAdhyAyajI mahArAje mImAMsako adaSTa matanuM nirasana karI zaktimatanuM je pratipAdana kare che eno ullekha karI eno paNa nirAsa karyo che. te A rIte - "pratiSThAkArakagata adRSTa pUjAphaLaprayojaka che e vAta barAbara nathI, kAraNa ke (1) anya pUjakonA AtmAmAM e adaSTa na hovAthI e pUjakone pUjA phaLa nahIM maLavAnI Apatti Ave, (2) pratiSThAkArakanuM e adRSTa nAza pAmI jAya tyAre pratimA pUjanIya nahIM rahevAnI Apatti Ave, tathA (3) pratimAne caMDALa vagereno sparza thavA chatAM, e adRSTano nAza thaze nahIM, kAraNa ke e adRSTa to pratiSThAkArakanA Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhakti-dvAtriMzikA 145 yathArthaM pratiSThitatvapratyabhijJAnaM pUjAphalasAmAnya eva prayojakamiSyate teSAmayamapi doSa eva / ye tu navyanaiyAyikAH - pratiSThAvidhinA janitaM vicitramadRSTaM svAzrayAtmasaMyogAzrayasya pUjyatAprayojakamabhyupayanti, teSAM tadvyaktiviziSTasaMvandhAgrahe'tiprasaGgaH, tadgrahe cAnanugama iti| yatpunarucyate NikatA - 'pratiSThitaM pUjayediti vidhivAkyena pratiSThitAyAH kAraNatvaM na vodhyate, kiM tu bhUtArthe AtmAmAM rahe che, ne tethI pratimA pUjanIya ja rahevAnI Apatti Ave. A traNa kAraNoe adRSTane pUjAphaLaprayojaka mAnavuM yogya nathI. ne tethI evuM mAnavuM joie ke pratiSThA dvArA pratimAmAM eka viziSTa prakAranI zakti pedA thAya che je pUjAphaLa prayojikA hoya che. ane caMDALa vagerenA sparza thavAthI nAza pAmI janArI hoya che. tethI evo sparza thayA pachI pratimA pUjya rahevAnI Apatti paNa AvatI nathI." Avo mImAMsakano mata paNa apAsta jANavo, kAraNake pratiSThA to, pratiSThitatvajJAnathI pragaTela bhakti dvArA ja pUjAphaLaprayoji kA che. "A pratimAne aspRzyasparza thayo che' AvuM pratisaMdhAna, pratiSThitatva jJAna thavAnuM hovA chatAM bhaktivizeSanuM ja vyAghAtaka hovAthI bhakti ubharavA detuM nathI, ne tethI pUjAphaLavizeSa na maLavAnI vAtamAM koi asaMgati rahetI nathI. bAkI zakti pakSa mAnavAmAM to, pratiSThita pratimAmAM e zakti rahI ja hovAnA kAraNe, ko'ka pUjakane "A pratimA apratiSThita che' evo bhrama hovA chatAM, viziSTapUjA phaLa maLavAnI Apatti Ave.] tattvacintAmaNikAre je kahyuM che ke tittvacintAmaNikA matanirAsa) pratiSTita pUna' evuM vidhivAkya pratiSThAne kAraNa tarIke nathI jaNAvatuM arthAtu pratiSThA e pUjyatAnuM kAraNa che evuM nathI jaNAvatuM - kintu "karmaNi bhUtakRdantano kta pratyaya bhUtakALanA arthane jaNAve che' evA anuzAsanane anusAre evuM jaNAve che ke jenI pratiSThA atItakALamAM thai gai che te pUjya che. Ama pratiSThAdhvasa e pUjyatAprayojaka tarIke phalita thAya che. aspRzyaspardhAdi thayA bAda pUjyatA rahI na jAya e mATe dhvasanuM pratiSThAkAlInayAvadaspRzyasparzAdipratiyogika anAdisaMsargAbhAva e vizeSaNa jANavuM. eTale ke pratiSThA kALa jeTalA aspRzyasparzanA anAdisaMsargAbhAva hoya tenAthI e pratiSThAdhvaMsa yukta hovo joie. jyAre kAMi paNa aspRzyasparza thAya eTale e aspRzyasparzano prAgabhAva rU5 anAdisaMsargAbhAva na rahevAthI e vizeSaNano abhAva thai jAya che. ane tethI pachI pratimA pUjya rahetI nathI. A vizeSaNabhUta anAdisaMsargAbhAva prAgabhAva rUpa hoya che ane kvacit (je pratimAne aspRzyasparza thavAno ja na hoya te pratimA aMge) atyantAbhAvarUpa hoya che. tattvacintAmaNikArano pratiSThAdhvaMsane pUjyatva prayojaka mAnavAno A abhiprAya paNa jyAM sudhI enA para vicAra na karIe tyAM sudhI ja ramaNIya lAge evo che. kAraNake vicAra karIe to jaNAya che ke A pratiSThA jo kriyAnI icchA rUpa hoya to eno dhvaMsa pratimAmAM na rahyo hoi pratimAmAM pUjyatA zI rIte lAve? ane jo e saMyoga rUpa hoya to dviSTha hoi pratimAnI jema pratiSThApakamAM paNa pUjyatA lAvaze. Azaya e che ke pratiSThAnA dhvasane pUjyatAno prayojaka mAnavo che. eTale pUrvokta saMskAra vagere rUpa pratiSThAne prayojaka mAnI zakAtI nathI. jyAre pratimA pratiSThita thai jAya che, tyArathI e pUjya banI gai hoya che. eTale cintAmaNikAranA mate pratiSThAdhvaMsa thai gayo hoya che. Ano artha e thayo ke jyAre e pratiSThita thai tyAre thayelA dhvaMsamAMno ko'ka dhvasa pratiSThAdhvaMsa rUpa che ane eno pratiyogI pratiSThArUpa che. vicAra karatAM jaNAya che ke e vakhate, pratiSThApakanI pratiSThAvidhi-kriyA karavAnI je icchA hatI teno dhvaMsa thayo hoya che (kemake Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMza ktAnuzAsanAdatItapratiSThe pUjyatvaM vodhyate / tathA ca pratiSThAdhvaMsaH pratiSThAkAlInayAvadaspRzyasparzAdipratiyogikAnAdisaMsargAbhAvasahitaH pUjyatvaprayojakaH, sa ca prAgabhAvo'tyantAbhAvazca kvaciditi- tadapyavicAritaramaNIyaM, pratiSThAyAH kriyecchArUpatve taddhvaMsasya pratimA'niSThatvAt, saMyogarUpatve'pi dviSThatvAt, pratiSThA thayA pachI e icchA rahetI nathI) temaja pratiSThAvidhimATe pratiSThApake pratimAno hAtha vagerethI je saMyoga karyo hoya che teno dhvaMsa thayo hoya che. eTale ke tAddaza icchA ke tAddazasaMyoga pratiSThArUpa hovA saMbhave che. AmAMthI e icchAne jo pratiSThArUpa mAnIe to icchAdhvaMsa to pratiSThApakanA AtmAmAM 2heze, [athavA 'veicchA' no samAsa 'kriyAnI icchA' evo na karatAM 'kriyA ane icchA' evo karIe to tAddaza viziSTa kriyA rUpa pratiSThAno dhvaMsa pratiSThApakanA zarIramAM raheze, tAdaza icchArUpa pratiSThAno dhvaMsa AtmAmAM 2heze, paNa] pratimAmAM nahIM, ane to pachI e pratiSThAdhvaMsa pratimAne zI rIte pUjya banAve? tAdaza saMyogane jo pratiSThA rUpa mAnIe to e dviSTha hoi eno dhvaMsa paNa dviSTha hovAnA kAraNe pratimAnI jema pratiSThApakamAM paNa rahyo hovAthI pratiSThApakane paNa pUjya kema nahIM banAve? vaLI pratiSThAvaMsane pUjyatAnuM kAraNa mAnavAmAM pratiSThA e kA2NIbhUta je abhAva (dhvaMsAtmaka) tenA pratiyogI rUpa banavAthI teno pUjyatAnA pratibaMdhaka tarIke vyavahAra (pratiSThA pUjyatAnI pratibaMdhaka che - Avo vyavahA2) ka2vAnI Apatti Avaze. kAraNa ke kAraNIbhUta abhAvano je pratiyogI hoya che tene pratibaMdhaka kahevAya che. 146 [pUrvapakSa : ame pratiSThAvaMsane pUjyatAnuM kAraNa nahIM kahIe, kAraNa pratiSThAne ja kahIzuM, ane tAdeza vizeSaNayukta dhvaMsane enuM dvAra kahIzuM. tethI pratiSThAno pratibaMdhaka tarIke vyavahA2 ka2vAnI Apatti nahIM Ave.] uttarapakSa - ene dvAra tarIke kahI pratiSThAne taddvA2ka kahevI e saMbhavatuM nathI, kAraNake (1) 'prokSitA vrIhayaH' ityAdi kta pratyayasthaLamAM paNa dhvaMsavyApArakatvanI kalpanA ka2vAmAM AvI nathI. eTale ke prokSaNa kriyAno, dhvaMsa e vyApAra che evuM kalpAyuM nathI. (to ahIM paNa zI rIte kalpAya?) temaja (2) ciranaSTa cIja jyAre kAlAntarabhAvI phaLanuM kAraNa hoya tyAre e bhAvavyApA2ka ja hoya che. arthAt enuM dvAra koi bhAva padArtha ja banI zake che, abhAvAtmaka padArtha nahIM, evo niyama che. (eTale prastutamAM paNa pratiSThAno vyApAra dhvaMsAtmaka abhAvapadArtha banI zakato nathI.) Avo niyama jo mAnavAmAM na Ave to apUrvano (= adRSTano = puNyano) uccheda ja thai jAya. Azaya e che ke dAna ApyA pachI to ghaNA kALa bAda svargaprApti thAya che. eTale dAnane apUrvAtmaka dvAra dvArA svarganuM kAraNa mAnavAmAM AvyuM che. have, jo A ciranaSTa dAnano, dhvaMsAtmaka abhAva paNa vyApAra banI zakato hoya to to dAnanA vyApAra tarIke paNa dAnadhvaMsanI ja kalpanA zakya hoi eka navo padArtha mAnavA rUpa gaurava jemAM che tevI apUrvanI kalpanA ja karI nahIM zakAya. tethI 'apUrva' nI siddhi na thai zakavAthI e padArtha ja UDI jaze. Ama pratiSThA dhvaMsane vyApArarUpa mAnI zakAto na hovAthI pUrvokta rIte pratiSThAno pratibaMdhaka tarIke vyavahAra karavAnI Apatti UbhI ja rahe che. mATe tattvacintAmaNikA2no mata avicArita ramaNIya che. vaLI koika avayavanAza thavAthI tamAre (cintamaNikA2nA) mate to navI ja pratimA utpanna thAya che. e navI pratimA to pratiSThita thayelI na hoi emAM pratiSThAvaMsa paNa tamAre mAnavAno na hovAthI ene pUjya mAnI zakAze nahI. pUrvapakSa - jema 'prokSitA vrIdayaH' vagere sthaLe vrIhimAM ko'ka avayavano dhvaMsa thavA chatAM 'A vrIhi saMskRta - Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhakti-dvAtriMzikA 147 kAraNIbhUtAbhAvapratiyogitvena pUjAphale pratiSThAyAH prativandhakatvavyavahArApatteH, ktapratyayasthale'pi 'prokSitA vrIhayaH' ityAdau dhvaMsavyApArakatvAkalpanAt, kAlAntarabhAvini phale ciranapTasya bhAvavyApArakatvaniyamAcca, anyathA'pUrvocchedApattezca / kiJca kiJcidavayavanAzena pratimAntarotpattau tava tatra pratiSThAdhvaMsAnabhyupagamAtpUjyatAnApattiH, pratiSThitatvavuddhivalAd vrIhiSu saMskRtatvasyeva tena tasya na kSatirityabhyupagame ca yathApratItizavalavastvabhyupagamo'pi valAdApatediti kimatipallavitena / / 19 / / saMpradAyAgataM ceha mNtrnyaasaadiyuktimt| aSTau dinAnyavicchittyA pUjA dAnaM ca bhaavtH||20|| saMpradAyeti / iha = pratiSThAvidhau mantranyAsAdikaM ca kSetrasaMzodhanAbhivarpaNAdiniSpattaye vAyumeghakumArAdiviSayaM saMpradAyAgataM = ziSTapAraMparyAyAtaM yuktimadbhavati / ['paraH prAha - itthaM viziSTanyAyArjane(? (saMskAra karAyelA) che' evI buddhi thatI hovAthI emAM saMskRtatvane akSata mAnavAmAM Ave che ema pratimAmAM paNa ko'ka avayavanAza thavA chatAM pratiSThitatvanI je buddhi thAya che tenA kAraNe e pratimAntaramAM paNa pratiSThitatvane akSata mAnIe chIe, ane tethI ene pUjya mAnI zakAya che. uttarapakSa - pratimAntaramAM A rIte pratItine anusarIne ja jo pratiSThitatva mAno cho to (eTale ke pratItine anusarIne ja vastuno nirNaya karo cho to) e rIte to pratItine anusarIne dareka vastuone nityatvaanityatva vagere dharmothI zabala paNa mAnavI paDaze, kAraNa ke dravyarUpe nityatAnI ane paryAyarUpe anityatAnI te te dareka vastuomAM pratIti thAya ja che. A rIte baLAtkAre paNa syAdvAda svIkAravo paDavAthI tamAre tamAro ekAntavAda to choDI ja devo paDaze! athavA, avayavanAza thavAthI thayela pratimAntaramAM pratiSThAvidhi thai na hovAthI e apekSAe ene apratiSThita mAnavI paDaze ane pratiSThitatvanI buddhinA kAraNe ene pratiSThita mAnavI paDaze. eTale ekanI eka pratimAmAM pratiSThitatva ane apratiSThitatva ema banne viruddha dharmo mAnavA paDavAthI syAdvAda svIkAravo paDaze, ekAntavAda choDavo paDaze. eTale A bAbatamAM vadhu carcAthI saryuM. 19 [pratiSThAvidhimAM antargata ma7nyAsAdi ne jaNAvavA granthakAra kahe che...] bili vagere vidhAnanI AvazyakatA A pratiSThAvidhimAM kSetrasaMzodhana-abhivarSaNAdi saMpanna thAya e mATe vAyukumAra-meghakumArAdi saMbaMdhI saMpradAyamAM cAlI AvelA maMtrajAsAdi karavA e yuktiyogya bane che. pUirvapakSa : indu = nyAyopAtta dhana, vyasanamukta zilpIne satkArapUrvaka vibhavocita mUlya arpaNa, dohadapUraNa, manyAsa vagere Agamokta vidhipAlanarUpa viziSTa nyAyathI niSpanna thayeluM biMba bhAvazuddha hoya che. tethI enI sthApanAnA avasare vipnanI zAMti mATe bali-bAkaLA vagere ayogya che, kAraNake biMba je bhAvazuddha che - eTale ke biMbanirmANakALe je bhAvazuddhi che - enA kAraNe ja e viddhazAMti thai javAnI che. uttarapakSaH A vAta barAbara nathI, kAraNake nyAyopAtta dhanavagere zuddha rAkhavAno zuddha bhAva bhAvasatya evI je nija AtmAmAM nijabhAvanI aMtarita sthApanA thAya che emAM ja prAdhAnya dharAve che. eTale ke enAthI e sthApanA saMpUrNa bhAvasatya thAya che. A svArasika viziSTa satyatAnA kAraNe e aMtarita sthApanA aMgenA 10 kauMsamAM Avela bhAga saMvegI upAzrayanI temaja pATaNanA bhaMDAranI ha. li. pratamAM nathI. Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 dvAtriMzadadvAtriMzikA nyAyArjitadravya)bhAvazuddhaniSpannavivasya sthApanAvasare balyAdi-vighnopazAntyarthamApAdanamasAraM, bhAvazuddhenaiva(? bhAvazuddhyaiva) siddheH, maivaM, bhAvasatyAntaritasthApanAyAM tatprAdhAnyAtsatyatAtizayena svArasikenaiva siddheH| atra tUpacArAdeva kSetrAdhiSThAtRprastutazAntyAdyarthaM zAsanotratitvena vizeSAbhyudayatAsiddheH, anyathA'pratiSThApatteH / kevalaM bhAvasiddhatve padmAsanaparyaMkAdimudrAvidhIyamAnatve siddhAvasthAtve jalAbhiSekAdivyavahatitvamanApattiH yatparairucyate tatra, tadevAbhimataphalepsitAvAptipUrvakajJAyakasiddhadravyazarIramattve(? zarIratve)nAmarairapi tdvihittvaatsrvsaavdh(?dynivttimtaamnissttaapttirbhvitetyaarekaaphaarH| tasmAtsthA. vinonI zAMti e bhAvazuddhithI thai jAya che. paNa A bali vagerenuM je vidhAna che e to upacArathI pratimAmAM je pratiSThA thAya che enA aMge che. Azaya e che ke vItarAgatA rUpa nijabhAva e bhAvasatya che. paNa hAla e karmothI annahita che, tethI vItarAganA AlaMbane thayelA adhyavasAya dvArA enI svaAtmAmAM svAbhAvika upacAra rUpe pratiSThA karavAmAM Ave che. je vyaktine vItarAgaprabhu pratye atyaMta Adara bahumAna hoya e ja A rIte pratiSThAkALe potanA AtmAmAM vItarAganuM sthApana karI zake che, anya vyakti nahIM. ane jene evA Adara bahumAna che e to prabhunI AjJAno Adara karavAno ja. arthAt biMbanirmANa aMge je kAMi vidhi darzAvela hoya tenuM pAlana karavAno ja. (kadAca AdaramAM thoDI kacAza hoya to, ene pUrNa karavAno upAya paNa A ja che ke Dagale ne pagale prabhunA vacanone yAda karI ene anusaravA dvArA prabhune hRdayastha karatA rahevuM.) je biMbanirmANa aMgenI vidhi pratye "e vidhi jALavI to ye zuM ne na jALavI to ye zuM?" e rIte bedarakArI seve che ane prabhu pratye eTalo Adara nathI e spaSTa che. tethI pratiSThAkALe e game eTalo prayAsa kare paNa svAtmAmAM vItarAga bhAvanuM sthApana karI zakato nathI. A vItarAga bhAvanuM sthApana e kAMi jevI tevI cIja nathI ke icchA karI ne thai jAya. eTale A nijabhAvanI sthApanA aMge ukta vidhipAlana bhAvazuddhi prAdhAnya dharAve che. vaLI A vidhipAlana jo svArasika hoya (eTale ke potAnI ja evI aMdaranI ruci-icchAthI thatuM hoya) to ja e satyatAnA atizayavALuM bane che. Azaya e che ke AgamavaMcanonuM jema-jema pAlana thatuM jAya ema ema ene satya TheravyA kahevAya. AgamamAM jaNAvelI jhINI jhINI vidhinuM paNa pAlana hovuM e satyatAno atizaya che. jo aMdaranI rucithI vidhi pAlana thatuM hoya to ja jhINI jhINI vidhinI paNa kALajI levAya che. aMdaranI ruci na hoya, paNa bahArathI koinA kahevA vagerethI vidhipAlana thatuM hoya, to jhINI vidhi aMge upekSA thAya che ne tethI satyatAno atizaya siddha thato nathI ema jANavuM. Ama satyatAnA atizayavALA svArasika vidhipAlanathI ja bhAvazuddhi UbhI thAya che je biMbane bhAvazaddha banAve che. ne A bhAvazuddhi svaAtmamAM nijabhAvasthApanA rUpa mukhya pratiSThA aMge prAdhAnya dharAve che, ne ethI e aMgenA vipnone upazAMta paNa jarUra kare che. atra tU... paNa pratimAmAM je pratiSThA thAya che e aMge kSetradevatA vagere upazAnta rahe ane vijJAdi na kare e mATe bAkaLA vagerenA upacAra ja Avazyaka hoya che. nirvibatayA pratiSThA thavAthI zAsananI unnati thAya che ne e joine pratiSThApakane AnaMda thavAthI vizeSa puNyAnubaMdhI puNya rU5 abhyadaya siddha thAya che. tethI bAdi vidhAna ucita ja che, ne e vagara to kSetradevatA kopavAthI vighna kare to pratimAnI pratiSThA ja aTakI paDavAthI 'apratiSThA' nI Apatti Ave. vakta bhAvasiddhatve... "nija AtmAmAM thatI mukhya pratiSThA bhAvathI siddha thai jAya che. pratimAmAM padmAsanaparyakAsana vagere mudrA dvArA siddhAvasthAnI sthApanA thAya che ne siddhAvasthAmAM to jaLAbhiSeka vagere hotA nathI. Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhakti-dvAtriMzikA 149 panAtve'vasthAntarakalpanAvizeSAdbhAvavRddhyaiva vihitatvAttavApi sidhyeyena sthApanamapi azlIla(na) syAdato naiva zaMkAvyabhicAritvama(?tve)] aSTau dinAni yAvadavicchittyA = nairantaryeNa pUjA biMbasya dAnaM eTale pratimA aMge jaLAbhiSeka vagere vyavahAra na karavo joie." AvI je koi zaMkA kare che te yogya nathI, tenuM kAraNa nIce mujaba jANavuM- siddhAvasthAne uddezIne paNa abhiSekAdinI yogyatA siddhAvasthAmAM potAnuM to koI laukika saMsthAna nathI, eTale aMtima kALe prabhu je padmAsanAdimAM rahI nirvANa sAdhe che e AsananI mudrA pratimAmAM darzAvavAmAM Ave che. zrI tIrthaMkara prabhunuM abhimata phaLa "savi jIvakaruM zAsana rasI..' e mATe tIrthasthApanA prAyogya sAmagrI e isita...enI prApti pUrvaka chellI nirvANa sAdhaka padmAsanAdi mudrAvALuM zarIra e jJAyakasiddha dravya zarIra jANavuM. (dravya nipAmAM jJazarIradravya Avazyaka vagerenI je vAta Ave che evuM A jANavuM.) eTale A zarIranI padmAsanAdi mudrA pratimAmAM ghaDavAmAM Ave che. jema siddhazilA (jenA para anazana sIyuM hoya te zilA) para rahela AvazyakanA jJAtA mahAtmAnuM zarIra ke je jJazarIra dravya Avazyaka kahevAya che te joine "aho! A mahAtmA AvazyakanA jJAtA hatA" vagere bhAvollAsa pragaTe che, namaskArAdi kriyA thAya che ema nirvANa sAdhaka paramAtmAnuM pAvana nicetana zarIra joine paramAtmAnA tIrtha sthApanA vagere anupama upakAronuM smaraNa thavA dvArA bhAvollAsa jema janmakalyANaka ane dIkSA kalyANakanI ujavaNInA bhAga rUpe prabhuno abhiSeka kare che ema nirvANa kalyANakanI ujavaNI mATe paNa abhiSeka kare che. paNa e vakhate prabhuno mahAn AtmA to mokSamAM sidhAvI gayo hoya che. eTale devo, prabhunA nirvANa sAdhaka mudrAmAM rahelA nicetana dehano, emAM prabhunA nirvANano (siddhAvasthAno) Aropa karIne, abhiSeka kare che. tethI evI ja pAsanAdi mudrAmAM rahelI pratimAnA jaLAbhiSeka vagere vyavahAra aMge ukta zaMkA karavI ucita nathI. hA, jeoe sarvasAvadya nivRtti karelI che te sAdhuone A vyavahAra aniSTApatti rUpa che arthAt niSiddha che. paNa zrAvako mATe, "emAM jaLa vagerenA jIvonI virAdhanA rahI che, siddhAvasthAmAM abhiSekAdi hotA nathI' vagere kAraNo batAvIne paNa niSiddha kahevI e yogya nathI, kAraNake e jo ayogya hota to devo paNa karatA nahIM. eTale ke devoe janmAvasthAne najaramAM laine abhiSeka karyo hovAthI janmAbhiSeka rUpe karAto abhiSeka jema anucita nathI, ema devoe nirvANasiddhAvasthAne najaramAM laine nirvANa sAdhaka mudrAyukta zarIrano abhiSeka karyo hovAthI tevI mudrAvALI pratimAno siddhAvasthAne uddezIne karAto jaLAbhiSekAdi vyavahAra paNa anucita nathI. vaLI, A rIte abhiSekAdipUjA ucita che ne vihita che enAthI e paNa jaNAya che ke jaLAbhiSekAdi saMbaddha janmAvasthA vagere rUpa anya avasthAnI sthApanAnipasvarUpa pratimAmAM kalpanA paNa karI zakAya che ane A rIte kalpanA karavA dvArA ja bhAvavRddhi thatI hovAthI, ne e rIte bhAvavRddhi mATe ja jaLAbhiSekAdi vihita che. A vAta tAre (zaMkAkAre) paNa svIkAravI ja joie jethI sthApanA azlIla = anucita na thai jAya. nahIMtara to, padmAsana vagere paNa siddhAvasthAnI mudrA nathI, kintu enI pUrvAvasthAnI mudrA che. eTale sthApanAmAM jo avasthAntaranI kalpanA thai zakatI na hoya, to to emAM siddhAvasthAnI kalpanA paNa kema thai zakaze? mATe jema siddhAvasthAnI kalpanA thai zake che ema, janmAvasthA vagerenI paNa bhAvavRddhi mATe kalpanA thai ja zakatI hovAthI "janmAvasthA vagere na hovA chatAM janmAvasthA vagerenI kalpanA karI jaLAbhiSekAdi karavA" vagerarUpa vyabhicAra nathI. Ama AmAM pUrvokta aniSTApattinI zaMkA ke A vyabhicAra e bemAMthI Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 dvAtriMzadvAtriMzikA ca vibhavAnusAreNa zAsanonnatinimittamiti / / 20 / / pUjA pratiSThitasyetthaM biMbasya kriyte'rhtH| bhaktyA vilepanasnAnapuSpadhUpAdibhiH zubhaiH / / 21 / / pUti vyArA sA ca paJcopacArA syAt kaacidssttopcaarikaa| api sarvopacArA ca nijasaMpadvizeSataH / / 22 / / sA ceti / paJcopacArA jAnukaradvayottamAMgairupacArayuktA''gamaprasiddhaiH paMcabhirvinayasthAnairvA'STopacArikA =aSTabhiraGgarupacAro yasyAM bhavati, tAni cAmUni - 'sIsamuroarapiTThI do vAhU urUA ya attuNgaa'| sarvopacArApi ca devendranyAyena nijasaMpadvizeSataH = sarvavalavibhUtyAdinA / / 22 / / iyaM nyAyotthavittena kAryA bhaktimatA staa| vizuddhojjavalavastreNa zucinA saMyatAtmanA / / 23 / / iyamiti / iyaM = pUjA nyAyotthavittena = bhAvavizeSAtparizodhitadravyeNa bhaktimatA satA kAryA vizuddhaM koi doSa nathI e jANavuM.. A rIte pratiSThA karyA bAda ATha divasa sudhI khADo pADyA vagara niraMtara pratimAnI pUjA ane vikhavAnusAra dAna ApavuM e zAsanonnatinuM nimitta che, mATe e paNa avazya karavA joie. ravo pratiSThA bAdanuM vidhAna jaNAvavA granthakAra kahe che A pramANa vidhipUrvaka pratiSThita thayelA zrIarihaMtanA biMbanI zubha evA vilepana-snAna-puSya-dhUpa vagerethI bhakti pUrvaka pUjA karAya che.ra1II Ai pUjA aMge vizeSa vAtane jaNAvavA granthakAra kahe che-] piMcopacArAdi pUjA) e pUjA paMcopacAra hoya ke, ko'ka aSTopacArikA paNa hoya. vaLI nija viziSTa saMpattinA upayogathI sarvopacArA paNa hoya che. be jAna, be hAtha ane mastaka A pAMca aMgothI thato paMcAMgapraNipAta e paMcopacArA pUjA che. athavA Agamaprasiddha saciratyAga vagere pAMca abhigama svarUpa pAMca vinayasthAnothI thayelI pUjA e paMcopacArA che. mastaka, chAtI, udara, pRSTha, be bAhu ane be uru A ATha aMgothI thato aSTAMgapraNipAta e aSTopacArikA pUjA che. svakIya sarvasAmagrI-vibhUti vagerethI jemAM vinaya karavAmAM Ave che e devendranyAye sarvopacArA pUjA che. dazArNabhadranA prasaMgamAM dazArNabhadra ane indra prabhunI je bhakti karI evI svakIya sarvaprakAranI sAmagrIthI thayelI pUjA e sarvopacArA che.ll1rI [A pUjA aMgeno kaMika vidhi dekhADe che-]. nyAyopAtta ane pachI bhAvavizeSathI (eTale ke mArA A dhanamAM jo anyanA dhanano aMza AvI gayo hoya to enA bhAganuM phaLa ene maLo evA zubhabhAvathI) vizuddha karela evA svadravyathI, paramAtmAnA saMvAdI vacana rUpa mahAnatA vagere svarUpane pichANavAthI ullasita bhaktithI bharelA hRdayavALA thai, vizuddha raktapIta vagere varNavALA ujjavaLa vastranuM paridhAna karIne, dravya-bhAvathI pavitra thai, temaja aMgopAMga-indriya vagerenA saMvaravALA thaine pUjA karavI. dezasnAna-sarvajJAnavaDe zarIrazuddhi e dravyathI pavitratA jANavI, ane Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhakti- dvAtriMzikA 151 paTTayugmAdiraktapItAdivarNamujjvalaM ca vastraM yasya tena / taduktaM 'sitazubhavastreNeti / zucinA dravyato dezasarvasnAnAbhyAM bhAvatazca vizuddhAdhyavasAyena / saMvRtAtmanA = aMgopAMgendriyasaMvaravatA / / 23 / / piMDakriyAguNodAraireSA stotraizca saMgatA / pApArdavare: samyavadhAnapura:sare / / 24 / / piMDeti / piMDaM zarIramaSTottaralakSaNasahasrakalitaM / kriyA AcAro durvAraparISahopasargajayalakSaNaH / guNAH zraddhAjJAnaviratipariNAmAdayaH kevalajJAnadarzanAdayazca tairudAraiH gaMbhIre pApAnAM = rAgadveSamohapUrva vizuddha adhyavasAya e bhAvathI pavitratA jANavI. 'sitazumavastre' ityAdi SoDazaka (9/5) mAM kahyuM che. AmAM aMgopAMga-indriyonI saMvaratA jaNAvavA dvArA e jaNAvyuM ke mana-vacana-kAyAnI prabhubhakti sivAyanI koipaNa pravRtti karavI nahIM, aTakAvavI, jethI yogonI caMcaLatA nivA2I prabhubhaktimAM sthiratA AvI zake. tathA bhAvavizuddhimAM je vizuddha adhyavasAya kahyo te, A paramAtmAnI bhaktithI huM paNa emanA jevo vItarAganirvikAra-guNamaya sarvakarmamukta banuM... Avo pariNAma jANavo.||23|| [have stotra pUjAne granthakAra jaNAve che--] = [stotrapUjA] A pUjA piMDa-kriyA ane guNothI gaMbhIra, svapAponI gA~thI prakRSTa banelA, samyak praNidhAna puraHsara stotro vaDe yukta jANavI. 1008 lakSaNayukta zarIra e piMDa. durvAra pariSaha-upasargo para vijaya vagere rUpa AcAra e kriyA. samyak darzana, jJAna, virati pariNAma vagere temaja kaivalajJAna-kevaladarzana vagere guNo. A badhAnI utkIrtanA prazaMsAthI udAra banelA stotro jANavA. rAga-dveSa ane moha pUrvaka svayaM karelA pAponI prabhusAkSika niMdA rUpa gardAnA bhAvothI saMkaLAyelA stotro jANavA. temaja ekAgratAyukta paNe e stotro bolavA. AmAM 1008 lakSaNayukta zarIranA guNagAna gAvAnA je kahyA enA ja upalakSaNathI aSTa pratihArya vagere svarUpa prabhunA bAhya aizvaryanA guNagAnanI vAta paNa jANI levI. ahIM koine zaMkA thai zake che A to badhA mukhyatayA audayika bhAvo che, to enA guNagAna zA mATe? to AnuM samAdhAna - (1) AvA prakRSTakakSAnA audayikabhAvo prabhunI pUrvanI prakRSTakakSAnI sAdhanAne sUcita kare che - aho!prabhu 'savi jIva karuM zAsanarasI...' nI zreSThabhAvanA vagere kevA suMdara tArA bhAvo haze jenA prabhAve A zarIra vagere saMbaMdhI Rddhi prApta thai, e rIte. upAdhyAyajI mahArAja zrI RSabhadevaprabhunA stavanamAM kahe che indracandraravigiritaNA guNa lahI ghaDIyuM aMga lAla re... bhAgya kiMhA thakI AvyuM acaraja ehI uttuMga lAla re... - jagajIvana jagavAlaho... (2) AkRtiH guNAn kathayati.. nyAye prabhunA AMtarika adbhuta guNonI kalpanA sau prathama zArIrika adbhutatA parathI Ave che... pahelAM to eka kevala ha2khe hejALu thai haLiyo, guNa dekhIne rUpe mIlyo abhyantara jai baLiyAM re... tArI. zucinAtmasaMyamaparaM sitazubhavastreNa vacanasAreNa / AzaMsArahitena ca tathA tathA bhAvavRddhyoccaiH / / 5 / / [ po. 9) Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 dvAtriMzadvAtriMzikA svayaMkRtAnAM gardA = bhagavatsAkSikanindArUpA tayA paraiH = prakRSTaiH samyak = samIcInaM yatpraNidhAnaM = aikAgryaM tatpuraHsaraiH stotraizcaiSA = pUjA saMgatA / / 24 / / anye tvAstridhA yogasArA sA zuddhicittataH (vittshuddhitH)| aticArojjhitA vighnshmaabhyudymokssdaa||25|| anye tciti / anye tvAcAryAH prAhu:- sA = pUjA yogasArA tridhA kAyayogapradhAnA, vAgyogapradhAnA manoyogapradhAnA c| zuddhicittataH (vittazuddhitaH) kAyAdidoSaparihArAbhiprAyAdaticArojjhitA zuddhyaticAravikalA yathAkramaM vighnazamadA, abhyudayadA mokSadA ca / taduktaM SoDazake[9/9-10] kAyAdiyogasArA trividhA tacchuddhyupAttavittena / yA tadaticArarahitA sA paramAnyeti samayavidaH / / vaLI bALajIvo to bAhya dekhAvane ja jonArA hovAthI teone to prabhunuM A bAhya aizvarya ja upakAraka hoya che. eTale upakAraka aMzanA guNagAna zA mATe nahIM? vaLI, (3) prabhunA bAhya alaukika aizvaryanA AlaMbanavALA sAlaMbana dhyAnathI nirAlaMbanadhyAna para pahoMcI zakAya che. mATe e dRSTie paNa enA guNagAna-stuti vagere dvArA ekAgratA keLavavI hitakara bane che. parISahavijayAdi AcAra e prabhunI bAhya sAdhanAnA dyotaka hovAthI stavanIya che ja. vaLI, madhyama jIvo AcArane jonArA hovAthI prabhunI AvI bAhya ghora sAdhanA tevA jIvone prabhu pratye AkarSe che, ahobhAvabhaktibhAva pedA kare che. mATe e jIvo mATe upakAraka hoi e paNa zA mATe stavanIya nahIM? samyagdarzana-viratipariNAma vagere prabhunI AMtarika sAdhanA che ne kevalajJAnAdi guNo e sAdhanAnA phaLasvarUpe prApta thayelI siddhi che ne sAdhakanuM paNa lakSya che. eTale e to stavanIya che ja. vaLI paMDita jIvo AMtarika pariNAmane jonArA hovAthI, teone prabhu pratye bhakti uchaLavAmAM prabhunI AMtarika guNasaMpatti ja mahattvano bhAga bhajavatI hoya che. mATe enA guNagAna hovA to spaSTa che ja. prabhubhakti uchaLavAmAM prabhuno najaramAM levAto utkarSa (guNagarimA) jema mahattvanuM kAraNa bane che ema potAno apakarSa paNa mahattvanuM kAraNa bane che... aho! prabhu kevA guNagariSTha ne huM kevo doSagrasta... prabhu kevA niSpApa.. ne huM kevAM pApo AcaranAro. A tulanA prabhu pratye dilane bhaktithI oLaghoLa karI ja de.. vaLI potAnA doSo-pApo yAda karavAthI emAMthI mukta thavA mATe prabhunuM zaraNa-kRpA pAmavAnI bhAvanA vadhu daDha thavAnI. e mATe prArthanA vadhu gadgad dile thavAnI. je sAdhakane doSamukti-guNaprAptinA mArga para pragati sAdhavAmAM mahattvanuM paribaLa banI rahe che. mATe svadoSagahagarbhita stotro paNa eTalA ja Avazyaka che.ri4ll (anya rIte pUjAnA 3 prakAra dekhADatA granthakAra kahe che-] : trividha yogasArA pUjA]. anya AcAryo he che ke e pUjA traNa prakAre yogasArA che. kAyayogapradhAnA, vAgyogapradhAna ane manoyogapradhAnA. zuddhicitta eTale koipaNa doSa lAgI na jAya... zuddhi jaLavAi rahe evo abhiprAya. zarIrathI koi doSa na lAgI jAya evI kALajI hoya to e pUjA kAyayogapradhAnA jANavI. A ja pramANe vAgyogapradhAnA ane manoyogapradhAna pUjA aMge jANavuM. ('zuddhivittataH' nA sthAne jo vittazuddhitaH evo pATha laie to A mujaba artha jANavo ke - kAyayogAdinI je kAyAdinA doSonA parihArarUpa zuddhi, tenAthI prApta karelA dhanathI Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhakti-dvAtriMzikA 153 vighnopazamanyAdyA gItA'bhyudayaprasAdhanI caanyaa| . nirvANasAdhanIti ca phaladA tu yathArthasaMjJAbhiH / / 25 / / aadyyoshcaarupusspaadyaanynaitnniyojne| antyAyAM manasA sarvaM saMpAdayati sundaram / / 26 / / Adyayoriti / AdyayoH kAyavAgyogasArayoH pUjayoH kramAtpuSpAdikaM = pradhAnapuSpagandhamAlyAdikaM sevate ca svayameva dadAtyAnayati ca vacanenAnyato'pi kSetrAt / taduktaMpravaraM puSpAdi sadA cAdyAyAM sevate tu taddAtA / Anayati cAnyato'pi hi niyamAdeva dvitIyAyAm / [So. 9/11] antyAyAM = manoyogasArAyAM sarvaM sundaraM pArijAtakusumAdi manasA saMpAdayati / taduktaM - 'trailokyasundaraM yanmanasA''pAdayati tattu caramAyAm / tiA radda na ca snAnAdinA kAyavadhAdatrAsti dusstttaa| doSAdadhikabhAvasya tatrAnubhavikatvataH / / 27 / / naceti / na cAtra = pUjAvidhau kAyavadhAt = jalavanaspatyAdivirAdhanAtsnAnAdinA duSTatA'sti, doSAt = kAyavadhadoSAdadhikabhAvasya = snAnAdijanitAdhikazubhAdhyavasAyasyAnubhavikatvataH = anubhavasiddha t7 tamuii [o. 8/93-94-11thayelI pUjA aticAra zunya che.) A traNa pUjA yathAkrame vijJazAMti karanArI, abhyadaya sAdhanArI ane mokSa ApanArI hoya che. SoDazaka 9i/9-10] mAM kahyuM che ke "anya zAstrajJa AcAryo kahe che ke pUjA kAyayogapradhAnA, vAgyogapradhAnA ane manoyogapradhAnA ema traNa prakAre che. anukrame kAyA vagerenI zuddhithI prApta karelA dhanathI je tenI zuddhinA aticAra zunya karavAmAM Ave che te kAyayogapradhAnA vagere rUpa thAya che. AmAMthI dhAnA pujA vinopazamanI hoya che, vacanayogapradhAnA pujA abhyadayasAdhikA hoya che ane trIjI nirvANa pradA hoya che."ArapA Ai traNe pUjAmAM anukrame je thAya tene granthakAra jaNAve che-] kAyayogapradhAnA pUjAmAM zreSTha puSpa-mALAone svayaM biMbapara caDhAve che. vacanayogapradhAnA pUjAmAM zreSTha puSpAdine anya kSetramAMthI bIjA pAse vacana dvArA maMgAve che. (SoDa 9/11 mAM) kahyuM che ke "tadAtA = pUjaka prathamapUjAmAM haMmezA pravarapuSpa vagere svayaM caDhAve che. bIjI pUjAmAM vacanathI kahIne anya kSetramAMthI bIjA pAse maMgAve paNa che." manoyogapradhAnA anyapUjAmAM traNe lokamAM sarva suMdara evA pArijAta vagere puSpone naMdanavana vageremAMthI manathI lAvI biMba para caDhAve che. lio. /12 mAM kahyuM che ke "kailokyasuMdara puSpone manathI je saMpAdita kare che te caramapUjAmAM caDhAve che pArakA pUijAvidhimAM dravyazauca je kahyo temAM snAnAdi Avazyaka che. eTale e snAnAdimAM kAyavadhAdi hovAthI doSa lAge che evI zaMkAnuM samAdhAna ApavA granthakAra kahe che] pUijAmAM hiMsA, chatAM lAbha] A pUjAvidhimAM snAnAdithI pANI-vanaspati vagereno kAyavadhadoSa rahyo hovAthI doSitatA che evI zaMkA na karavI, kemake e kAyavadhAdi je doSa thAya che enA karatAM adhika zubhaadhyavasAya snAnAdithI thato hovo anubhavasiddha che. eTale ke alpavyaye ghaNo lAbha thato hovAthI AmAM doSa to nathI, paNa uparathI guNa che. Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 dvAtriMzadvAtriMzikA snAnAdau kAyavadho na copakAro jinasya kazcidapi / kRtakRtyazca sa bhagavAn vyarthA pUjeti mugdhamatiH / / kUpodAharaNAdiha kAyavadho'pi guNavAnmato gRhinnaam(gRhinnH)| mantrAderiva ca tatastadanupakAre'pi phalabhAvaH / / kRtakRtyatvAdeva ca tatpUjA phalavatI guNotkarSAt / tasmAdavyarthepArambhavato'nyatra vimaladhiyaH / / 2 / / yatirapyadhikArI syAnna caivaM tasya srvthaa| bhAvastavAdhirUDhatvAdarthAbhAvAdamUdRzA / / 28 / / yatirapIti / na caivaM = snAnAderaduSTatvAdyatirapyatrAdhikArI syAt, vibhUSArthasnAnAdestasya niSedhe'pi SoDazaka 9/13-14-15 mAM kahyuM che ke "snAnAdi karavAmAM kAyavadha thAya che. vaLI zrIjinane to pUjAthI koi upakAra thato nathI, kAraNake te bhagavAn kRtakRtya che. mATe A pUjA vyartha che. AvI zaMkA mugdhabuddhi jIva kare che. enuM samAdhAna A pramANe jANavuM. - zAstra prasiddha kUpodAharaNa mujaba pUjAmAM thato kAyavadha paNa gRhasthane guNakara bane che. kemake alpavyaye bahulAbhakArI hoya che. jApa vagerethI maMtrAdine upakAra thato na hovA chatAM, maMtrAdithI jema tathA svabhAve maMtrajApa vagere karanArane upakAra thAya che tema pUjAthI prabhune upakAra thato na hovA chatAM pUjakane phaLaprApti thAya che. vaLI prabhu kRtakRtyahovAthI ja prabhunI pUjA saphaLa bane che, kemake e utkRSTaguNInI pUjArUpa bane che. tethI zarIrAdi mATe AraMbha karanArA gRhasthane A jinapUjA saphaLa ja hoya che. A pramANe nirmaLa buddhivALA zAstravizArado kahe che."ArI ailpavyaye bahulAbha nyAye to pUjAmAM sAdhu paNa adhikArI banI jaze evI zaMkA uThAvI samAdhAna karavA granthakAra kahe che...] sAdhu pUjAnA adhikArI, A rIte to sAdhu paNa pUjAnA adhikArI banI jaze' evI zaMkA na karavI, kemake sAdhu to sarvathA bhAvastavapara ArUDha thayA hoi teone A jinapUjAthI kazo lAbha thato nathI. zaMkAkArano Azaya e che ke alpavyayabahulAbhanyAye kupodAharaNa mujaba jinapUjA nirdoSa hoya to sAdhu paNa enA adhikArI banI jAya, kemake Aya-vyayane tolIne pravartavAnuM sAdhu mATe paNa vidhAna che ja. sAdhune snAnAdino ja niSedha hoi pUjA zI rIte kare? evuM na kahevuM, kemake] sAdhune brahmacaryapAlana mATe vibhUSArtha snAnAdino niSedha hovA chatAM pUjA mATenA snAnano niSedha karI zakAto nathI. vibhUSArtha snAna duSTa che, A nahIM, A pUjAthe snAna paNa jo duSTa hoi teno niSedha hoya to gRhasthane paNa teno niSedha hovo joie. * gauttarArtha vinA dhakkasa sArasa grAma yA/ITY: To. 1/12 | * pUjA aMge podAharaNanuM arthaghaTana AvuM jANavuM. (1) vidhi ane jayaNAthI paripUrNa pUjAH jema kUvo khodavo e svaparanA tRSAzamanAdi karavA dvArA upakAraka che ema jinapUjA svane karaNadvArA ane anyone anumodanA dvArA vipulanirjarAdi upakAra karanAra che. (2) vidhi ane jayaNAnI aparipUrNatAvALI pUjA: jema kUvo khodavAmAM zrama-kAdavathI kharaDAvuM vagere deSa thavA chatAM prApta thatA nirmaLa jalathI e doSa to dUra thai jAya che ane uparathI tRSAzamanAdi rUpe sva-parane upakAra thAya che ema vidhyAdipikala pUjAthI avidhi Adino doSa thAya che paNa pUjAno je pracaMDa bhAvollAsa pragaTe che enAthI e doSa dUra thai jAya che ane vipula nirjarAdi karaNa-anumodana dvArA sva-parane thAya che. juo phUpadRSTAnta vizadIkaraNa prakaraNa Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhakti-dvAtriMzikA 155 pUjArthasnAnAderniSeddhumazakyatvAt, anyathA gRhasthasyApi tannipedhaprasaMgAt / na ca kuTuMvAdyarthamAraMbhapravRttatvAd gRhasthasya tatrAdhikAraH, yato naikaM pApamAcaritamityanyadapyAcaritavyaM syAt, guNAntaralAbhastu dvayorapi samAnaH" iti zaGkanIyaM, tasya = yateH sarvathA = sarvaprakAreNa bhAvastavAdhirUDhatvAdamUdRzA = jinpuujaadisAdhu anya koi prayojane AraMbha pravRtta hotA nathI tethI teo mATe snAnAdino AraMbha duSTa che, jyAre gRhastha to kuTuMbAdi mATe AraMbha karato ja hoi ene mATe A AraMbha duSTa na rahevAthI eno adhikAra che" AvuM paNa na kahevuM, kemake kuTuMbAdi mATenA AraMbharUpa eka pApa AcaryuM eno artha kAMi evo nathI thai jato ke pUjAthe AraMbha rUpa bIjuM pApa paNa AcaravAnI chUTa maLI jAya. ane e AraMbhapApanI sAme pracuranirjarAdi rUpa moTo anya lAbha ja jo gRhasthane pravartaka che to e to sAdhune paNa samAna rIte hoi sAdhune paNa pravartaka banaze ja mATe sAdhu paNa pUjAnA adhikArI che. zaMkAkAranI AvI zaMkA yogya nathI, kemake sAdhu to sarvathA bhAvastava para ArUDha hoi AvA jinapUjA vagere anuSThAnathI emane koi prayojana siddha thavAnuM hotuM nathI. eTale guNAntara lAbha bannene samAna che evI vAta satyathI vegaLI che. gRihasthane jo pUjAthI guNAntaralAbha thAya che to sAdhune kema na thAya? evA prazanano javAba A che ke] AdyabhUmikAmAM rahelA jIvane je guNakara hoya te uparanI bhUmikAmAM rahelAne paNa guNakara hoya ja evuM nathI. kemake rogacikitsAnI jema dharma paNa niyata adhikArIne hovAnI zAstramAM vyavasthA dekhADI che. jema rogacikitsAmAM prAraMbhe madahojarI vagere hovAne kAraNe maganuM pANI vagere hitakara (puSTikAraka) bane che eTalA mAtrathI uttarakALe (teja hojarI thaye) kAMi e hitakara rahetuM nathI. ema gRhasthanI bhUmikAmAM jinapUjA hitakara hovA mAtrathI sAdhunI upalI bhUmikAmAM kAMi e hitakara banI jatI nathI. mATe ja to rogacikitsAnI jema te te dharma paNa te te niyata adhikArIne kartavya hovAnI zAstramAM vyavasthA dekhADI che. [aSTaka 2/pamAM kahyuM che ke "zAstramAM dravyasnAna-bhAvasnAna rU5 dharmasAdhananI athavA sAmAnyathI te te dharmAnuSThAnanI] adhikArInI apekSAe vyavasthA dekhADI che. guNadoSanI bAbatamAM e vyavasthA vyAdhipratikriyA (cikitsA) ne tulya jANavI." (granthakAre savAso gAthAnA stavananI AThamI DhAlamAM A vAta A rIte kahI to munine nahIM kima pUjanA?' ema tuM zuM cite zubhamanA? rogIne auSadha sama eha, nirogI che munivara deha. gRhasthane parigraha vagere roga vaLagelo che ne e kADhavA mATe gRhastha dravyapUjA kare che. munine te roga che nahIM, to auSadhasama dravyapUjA munine nirarthaka che. Avo Ano Azaya che. paNa eka prazna rahe che ke, dravyapUjA jema parigrahAdiroga nivArI bhAvastava pAmavA mATe che, tema samyaktanI zuddhi mATe paNa che ja. kahyuM che ke - pUyAe kAyavaho, paDikuTTho so u, kiM tu jiNapUyA / sammattasuddhiheutti bhAvaNIyA u NiravajjA / / arthaH dravyapUjAmAM hiMsA thAya che, ne hiMsA to niSiddha che. chatAM jinapUjA samyaktanI zuddhinuM kAraNa che, mATe e niravadya jANavI. granthakAre paNa dAnabatrIzImAM A vAtano ullekha karyo che. samyagdarzananI zuddhi to sAdhuone paNa iSTa che ja. eTale ja to teo, jinAjJApAlana svarUpa bhAvastArUDha hovA chatAM, stuti-caityavaMdana-stavanAdi rUpa bhAvapUjA paNa kare che. to zrAvakanI jema, sAdhune Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 dvAtriMzadvAtriMzikA karmaNA'rthAbhAvAt = prayojanAsiddheH / na hi yadAdyabhUmikAvasthasya guNakaraM taduttarabhUmikAvasthasyApi tathA, rogacikitsAvaddharmasya zAstre niyatAdhikArikatvena vyavasthitatvAt / taduktaM - adhikArivazAt zAstre dharmasAdhanasaMsthitiH / vyAdhipratikriyAtulyA vijJeyA guNadoSayoH / / [aSTaka 2/5] / / 28 / / prakRtyAraMbhabhIrurvA yo vA saamaayikaadimaan| gRhI tasyApi nAtrArthe'dhikAritvamataH smRtam / / 29 / / _prkRtyeti| ataH = bhAvastavAdhirUDhasya yateratrAnadhikAritvAt yaH prakRtyA'raMbhabhIruryo vA sAmAyikAdimAn tasyApyatrArthe jinapUjArUpe'dhikAritvaM na smRtam / yadaSTakavRttikRt (2/5) "ata eva sAmAyikasthaH zrAvako'pyanadhikArI, tasyApi sAvadyanivRttatayA bhAvastavArUDhatvena zramaNakalpatvAt, ata eva gRhiNo'pi prakRtyA pRthivyAdhupamardanabhIroryatanAvataH sAvadyasaMkSeparuceryatikriyAnurAgiNo na dharmArthaM sAvadyAmapravRttiyuti tArI paNa jinapUjA, zubha adhyavasAyo pravartAvavA dvArA samyagdarzananI nirmaLatAnuM (yAvat sAyika samyaktaprAptinuM) kAraNa banI zakatI hovAthI zA mATe nirarthaka kahevAya? A praznano uttara e che ke sAdhuo svajIvanamAM sthAvara jIvonI hiMsA paNa TALatA hoya che. kAraNavazAtu - kyAreka sacitta jaLathI bhInI pRthvI para paga paDI jAya ke lIlotarIno saMgho thai jAya tyAre manamAM "hAya! hAya! virAdhanA thai gai' Avo pazcAttApa bhAva spharyA karavAno ja gADha abhyAsa hoya che. eTale snAnAdi karavAmAM ne karyA bAda tema ja puSpAdine sparzavAmAM A virAdhanAno vicAra ja eTalo joramAM pravarte ke jethI prabhubhaktino zubha adhyavasAya spharavAne koi avakAza ja raheto nathI, ne tethI samyagdarzananI nirmaLatA thavAnI koi zakyatA rahetI nathI. gRhasthone svajIvanamAM anekazaH pRthvIkAyAdi sthAvara jIvonI virAdhanA hovAthI pANI-puSpa vagereno sparza thavAmAM 'hAya hAya virAdhanA thai gai' AvI koi arerATI anubhavAtI hotI nathI. eTale prabhubhaktino zubhaadhyavasAya slarI samyagdarzananI nirmaLatA thai zakavAnA kAraNe dravyapUjA Avazyaka che. vastutaH zAstramAM malinAraMbhIne dravyapUjAnA adhikArI kahyA che. sAdhu evA na hovAthI enA anadhikArI che. juio pratimAzataka - zloka 30 nI vRtti.]ll28l [Ama bhUmikAvazAt anuSThAna guNakara, doSakara bane che e vyavasthAnusAre ja anya vizeSatAne granthakAra jaNAve che-] Ama bhAvastavAdhirUDha sAdhu snAnAdino anadhikArI che kAraNake emanI bhUmikAmAM emanA mATe e hitakara nathI) e kAraNe ja je prakRtithI ja AraMbhabhIru hoya athavA je sAmAyikAdimAM rahyo hoya tevo gRhastha paNa A jinapUjAnI bAbatamAM anadhikArI kahevAyo che. aSTakajInA vRttikAre (2/5 nI vRttimAM) kahyuM che ke "tethI ja sAmAyikamAM rahelo zrAvaka paNa pUjAno anadhikArI che, kemake te paNa sAvaghayogothI nivRtta thayo hoi bhAvastava para ArUDha thayo hovAnA kAraNe sAdhu jevo ja hoya che. tethI ja jene svayaM gRhastha hovA chatAM svabhAve ja pRthvIkAyAdinI virAdhanAno Dara lAgato hoya ane tethI tenI virAdhanAthI bacato satata jayaNAzIla hoya, sAvaghayogono vadhune vadhu saMkSepa karavAnI rucivALo hoya temaja sAdhukriyAono anurAgI hoya tene dharma mATe ya sAvadya AraMbha pravRtti karavI e yogya nathI."ArA je kuTuMbAdi mATe AraMbha karato hovA chatAM pUjA bhAvI AraMbhathI bIto hoya ane tethI pUjA na karato hoya to zuM vAMdho? evA praznano javAba ApavA granthakAra kahe che - Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhakti-dvAtriMzikA 157 anyatrAraMbhavAn yastu tsyaatraarNbhshngkinH| abodhireva paramA vivekaudAryanAzataH / / 30 / / anyatreti / yastvanyatra = kuTuMvAdyarthe AraMbhavA~stasyAtra = jinapUjAnimittapuSpAdAvAraMbhazaGkinaH = stokapuSpAdigrahaNAbhivyaMgyAraMbhazaMkAvataH paramA = prakRSTA'vodhireva = vodhihAnireva, vivekaH kAryAkAryajJAnamaudAryaM ca vipulAzayalakSaNaM tayozitaH / taduktaM - aNNacchAraMbhavao dhammeNAraMbhao annaabhogo| to, pavayavisA vodivIti tolA mA kiMvA. 8/12] rU0 | narce gharthamaNAraMmaprvRttipraaptau, dharmArthaM yasya vittehA tasyAnIhA griiysii| prakSAlanAddhi paGkasya dUrAdasparzanaM varam / |[assttk 4/6] tathA, 'zuddhAgamairyathAlAbhaM pratyauH zucibhAjanaiH / stokairvA vahubhirvApi pusspairjaatyaadisNbhvaiH|| [aSTaka 3/2] ityAdikaM virudhyetetyAzaGkyAhayacca dharmArthamityAdi tadapekSya dshaantrm| saMkAzAdeH kila zreyasyupetyAdi(?pi) prvRttitH||31|| yacceti / yacca dharmArthamityAdi bhaNitaM tadadazAntaraM sarvaviratyAdirUpamapekSya, Adyazlokasya sarvaviratya pUijAmAM hiMsAzaMkIne nukzAnI. - je kuTuMbAdi mATe AraMbha kare che ane jinapUjA nimitte puSpAdimAM AraMbhanI zaMkA kare che tene kAryAkAryanA jJAnarUpavivekano ane udAra Azaya rU5 audAryano nAza thavAthI parama abodhi (bodhihAni rU5) moTuM nukzAna thAya che. anyatra AraMbhavAnuM Avo gRhastha phula vageremAM to jIvavirAdhanA rahI che ema dalIla karI puSpAdi na caDhAve athavA ochA caDhAve to enA parathI e AraMbhanI zaMkAvALo che ema jANI zakAya che. kuTuMbAdi mATeno AraMbha karmabaMdhaka hoi akArya che ene kArya = karavA jevo mAne che. ane pujArtha puSpAdino AraMbha bodhyAdimApaka hoi kArya che ene akArya = na karavA jevo mAne che. eTale eno kAryAkAryajJAnarUpa viveka naSTa thai jAya che. zrIjinezvaradevanI prabhAvaka pUjA dvArA sva-paranA bodhyAdiprAptino udAra Azaya paNa teno TakI zakato nathI. paMcAzaka [4/12)mAM kahyuM che ke "anya kAryomAM AraMbhavALA jIvano dharmamAM anAraMbha e anAbhoga = ajJAna che temaja enAthI lokamAM "jaina zAsanamAM pUjAdinuM vidhAna paNa lAgatuM nathI. mATe jainazAsana asAra che' ityAdirUpa pravacana hIlanA thAya che je abodhinA bIjabhUta che. Ama evA gRhasthane ajJAna ane abodhibIja ema be doSo thAya che."Ayaol. zaMkA - A rIte dharma mATe paNa jo AraMbha pravRtti karavAnI che to aSTakajI (4/9) mAM je kahyuM che ke "dharma mATe je dhananI (parigraharUpa sAvaghanI) icchA kare che tene to tenI anicchA ja vadhu hitakara che. pahelAM kAdavathI (parigrahanA pApathI) kharaDAvuM ane pachI (dharma karIne) prakSAlana karavuM enA karatAM pahelethI (e pApathI) kharaDAvuM ja nahIM e vadhu sAruM che. prastutamAM AraMbhanA pApathI kharaDAvuM ane pUjAthI ene sApha karavo enA 1 anyatrAraMbhavato dharme'nAraMbhako'nAbhogaH / loke pravacanakhiMsA'vodhivIjamiti doSo c|| Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 dvAtriMzadvAtriMzikA dhikAre pAThAt, dvitIyasya ca pUjAkAlopasthite mAlike darzanaprabhAvanAhetorvaNikkalA na prayoktavyetyetadarthakhyApanaparatvAt, anyathA, 'succai duggayanArI jagaguruNo siMduvArakusumehiM / pUA paNihANeNaM uvavannA tiyasaloaMmi / [paMcA. 4/49] ityAdi vacanavyAghAtaprasaMgAt / itthaM caitadaGagIkartavyaM - saMkAzAdeH kila zreyasi = dharmakArye upetyApi = viSayavizeSapakSapAtagarbhatvena pApakSayakarI karatAM AraMbha ja na karavo e vadhu ucita che." teno ane aSTakajI [3/ra)mAM je kahyuM che ke "nyAyopAttadhanaacaurya vagerethI zuddha prAptivALA, jeTalA maLI zake eTalA, pavitra pAtramAM rAkhelA, nahi karamAyelAM, alpa ke bahu viziSTa puSpothI (dravyapUjA karavI)" teno... A baMneno virodha thaze. eka bAju tame dharma mATe AraMbha karavAnuM kaho cho ane "dharmArtha' ityAdi zloka eno niSedha phalita kare che. ema 'zaddhAgama:...' ityAdi zloka paNa nyAyopAtta dhanathI prApta puSpAdinI vidhi dekhADe che, eTale ke svayaM puSpo toDavA vagere AraMbhano niSedha dekhADe che. eTale A banne zlokono virodha thAya che e spaSTa che. AvI zaMkAnuM samAdhAna karavA granthakAra kahe che dharmArtha' ityAdi anya avasthAnI apekSAe kahevAyelA che mATe virodha nathI.) vaLI saMkAzazrAvaka vagerenI dharmakArya aMge jANIne paNa vepAra vagerenI je pravRtti thai che enA parathI paNa dharma mATe AraMbha niSiddha nathI e jaNAya che. Azaya e che ke "dharmArtham' ityAdi je be zloka sAthe dharma mATenA AraMbhanI pravRttino tame virodha jaNAvo cho te yogya nathI, kemake e be zloko to sarvavirati vagere rUpa anya dazAne apekSIne kahevAyA che. e bemAMno thama "dharmArtha' ityAdi loka sarvaviratinA adhikAramAM kahevAyo che. enA parathI jaNAya che ke e sarvaviratinI apekSAe kahevAyo che. bIjo zloka puSpAdi svayaM cUMTavAno AraMbha na karavo' evuM jaNAvavAnA tAtparyamAM nathI, kintu dharmanI prabhAvanA thAya e mATe, pUjAkALe upasthita thayelA mALI AgaLa vaNikkalA na vAparavI, (paNa yogya mUlya cUkavIne puSpAdi prApta karavA)' AvuM jaNAvavAnA tAtparyamAM che. bAkI e zlokanuM "svayaM puSpAdi cUMTavAnA AraMbhano niSedha che' evuM tAtparya mAnIe to paMcAzakanI 4/49 mI gAthAmAM durgatanArInI je vAta karI che eno vyAghAta thaze. temAM kahyuM che ke "zrIjinapravacanamAM saMbhaLAya che ke durgatanArI jaMgalamAM maphatamAM maLatAM siMduvAra puSpone svayameva laine jagadguru zrI mahAvIra prabhunI pUjA karavAnA praNidhAnathI devalokamAM utpanna thai." vaLI saMkAzazrAvaka vagerenA dRSTAnta parathI paNa A vAta svIkAravI paDe che. teonI, vizeSa viSayanA pakSapAtathI garbhitapaNe, pApakSayakaranArI, vepAra vagere pravRttine karIne paNa, dharmamAM pravRtti thai hatI. saMkAzazrAvake pramAdathI devadravyanuM bhakSaNa kareluM. jenA kAraNe lAbhAntarAya vagere kliSTakarmo bAMdhIne dIrghakALa sudhI duraMta saMsArakAMtAramAM bhaTakyo. anaMtakALa bAda manuSyatva prApta thayuM jyAM paNa e durgata manuSyomAM ziromaNI thayo. kevaLIbhagavAn pAse svakIya pUrvabhavano vRttAnta jANIne kevalIprabhunA upadezathI durgatapaNAMnA kAraNabhUta karmane khapAvavA mATe eNe abhigraha karyo ke huM vepArathI je kAMi kamAiza temAMthI bhojana ane vastranA kharca bAda zeSa saghaLuM dravya zrIjinAyatanAdimAM vAparIza.' A pramANenA abhigrahanuM pAlana karIne kAlAntare e mokSamAM gayo. Ama ahIM vepAra vagere karIne paNa dharma karavAnI vAta che. 1 zrUyate durgatanArI jagadguroH siMduvArakusumaiH pUjApraNidhAnenopapatrA tridazaloke / / Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhakti-dvAtriMzikA 159 vANijyAdikriyAmaGgIkRtyApi pravRttitaH, saMkAzazrAvako hi pramAdAdbhakSitacaityadravyo nivaddhalAbhAntarAyAdikliSTakarmA ciraM paryaTitadurantasaMsArakAntAro'nantakAlAllavdhamanuSyabhAvo durgatanaraziraHzekhararUpaH pAragatasamIpopalavdhasvakIyapUrvabhavavRttAntaH pAragatopadezato durgatatvanivandhanakarmakSapaNAya- yadahamupArjayiSyAmi dravyaM tadgrAsAcchAdanavajaM sarvaM jinAyatanAdiSu niyokSye' ityabhigrahaM gRhItavAn, kAlena ca nirvANamavAptavAniti / atha yuktaM saMkAzasyaitat, tathaiva tatkarmakSayopapatteH na punaranyasya, naivaM, sarvathaivAzubhasvarUpavyApArasya viziSTanirjarAkAraNatvAyogAditi / / 31 / / pUjayA paramAnandamupakAraM vinA kthm| dadAti pUjya iti ceccintAmaNyAdayo ythaa||32|| pUnatiA vyam: TIrUra IT _| ti mahitrizaTI zaMkA - saMkAzazrAvaka jevI viSama avasthAvALA mATe A rIte AraMbha karIne dharma karavo yogya che. kemake e rIte ja eno karmakSaya thavAno hato, paNa badhA mATe sAmAnyatayA e ucita nathI. samAdhAna - AvI zaMkA barAbara nathI. kemake AvuM jo mAnIe to eno artha e thAya ke sAmAnya saMjogomAM AraMbha karIne dharma karavAnI AvI pravRtti e sarvathA azubha ja che. paNa Avo phalitArtha yogya nathI, kemake sarvathA azubha svarUpavALI pravRtti viziSTa nirjarAnuM kAraNa banI zakatI nathI. eTale Avo phalitArtha jo yogya nathI to "AraMbha karIne dharma karavo e ucita nathI' evI mAnyatA paNa yogya nathI e phalita thai ja jAya che.[31] [pUjA aMgenI avaziSTa zaMkA UThAvIne samAdhAna ApavA granthakAra kahe che-]. pUjAthI, kRtakRtya prabhune koi upakAra to thato nathI, to teo paramAnanda zI rIte Ape che? evI jo tamArI zaMkA hoya to enuM samAdhAna A jANavuM ke jema cintAmaNi ratna vagere vinA upakAre paNa tathA svabhAve phaLa Ape che tema prastutamAM jANavuM.32ll [bhaktiAtrizikA aMge kaMika udbodhana -3. zloka 31 nI avataraNikAmAM, "A rIte dharma mATe paNa AraMbha-samAraMbha karavAnI anujJA hoya to, aSTakaprakaraNamAM dharmArtha yasya vittehA... vagere je kahyuM che teno virodha thaze.." ityAdi karAyelI zaMkAnuM samAdhAna ApatAM granthakAre 31 mA zlokamAM kahyuM che ke dharmArtha... vagere zloka to sarvaviratinA adhikAramAM kahevAyelo che. eTale ke dharma mATe AraMbha samAraMbha karavAno niSedha mAtra sAdhuo mATe che, gRhastho mATe nahIM. ne tethI, jinabhakti mATe puSpAdi jIvonI virAdhanA thatI hovA chatAM, prabhubhaktithI tarjanya doSa dUra thai vadhu Atmahita thavAno lAbha zrAvakone zakya hovAthI zrAvako mATe e niSiddha nathI, chatAM dharmArtha yasya vijetA zlokamAM je dRSTAnna ApyuM che ke, kAdavathI kharaDAine pachI kAdavane dhovo enA karatAM pahelethI kharaDAvuM ja nahIM e vadhu sAruM che... A dRSTAnta zrAvakone paNa lAgu to paDe ja che ne! eTale pahelAM jinapUjA mATe hiMsAdoSathI kharaDAvuM ne pachI jinapUjA dvArA e doSane sApha karavo to enA karatAM e doSa ja na sevavo e vadhu sAruM nahIM? AvA praznano uttara vicArIe. mATIthI pagane kharaDIne pachI dhovA enA karatAM kharaDavA ja nahIM, A nyAya vyApaka nathI. vAsaNane mAMjavA mATe rAkha ghasavAmAM Ave che, ne e rAkha paNa kAMi vAsaNa para rAkhI Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 dvAtriMzadvAtriMzikA mUkavAnI hotI nathI, chevaTe pANIthI dhoi ja nAkhavAnI hoya che, chatAM e ghasavAmAM Ave ja che. paga para mATI ke sAbu rAkhI mUkavAnA hotA nathI, ene paNa pANIthI dUra karavAnA hoya ja che, chatAM paga para raMga lAgyo hoya- kaMika DAgha paDyA hoya to mATI ke sAbu vagere lagAvI chevaTe e paNa dhoi nAkhavAnI pravRtti ziSTa puruSo paNa kare ja che. eTale A nyAyano viSaya vicAravo joie. jeonA paga cokhkhA che, koi DAgha vagere lAgyA nathI teoe mATIthI pagane kharaDIne sApha karavo e ucita nathI. kAraNake teo mATe e mAtra vyAyAma ja che, lAbha kazo nathI, uparathI paga dhovA mATe vaparAvAnA pANInA tathA samayanA bagADA rUpa nukazAna che. AraMbha-samAraMbha vagere pApa rU5 doSonI apekSAe vicArIe to sAdhuonuM jIvana doSamukta = cokhuM che. eTale teo mATe pRthvIkAyAdi jIvonI hiMsA karI ene dhovAnI vAta ucita nathI. vaLI emAM potAnA prathama mahAvratano bhaMga thavAno temaja enA kAraNe je doSa lAge tene dhovAmAM ja keTalAya zubhabhAvo ne samaya kharcAi javAno doSa lAge che. tethI sAdhuo mATe prakSAlanAddhi paMkasya... ityAdi nyAye jinapUjA niSiddha che. gRhasthanuM jIvana pRthvIkAyAdi jIvonI hiMsA vagere rUpa doSothI kharaDAyeluM che. eTale, jinapUjA sAbunuM kArya kare che. emAM thoDI ghaNI hiMsAthI pahelAM kharaDAvAnuM che, paNa pachI bhaktinA uchALAthI A kharaDAyApaNuM ne anya AraMbhAdi doSo janya DAgha badhuM ja dUra thai jAya che. (eTale to, A jinapUjA dvArA mArA cAritra mohanIya karmano kSayopazama thavA dvArA huM ane A prabhubhaktinA darzana dvArA pratibodha pAmI anya bhavyajIvo paNa saMsAratyAga karI saMyamI banI sarvajIvone abhayadAna denArA banIe" evI paNa zrAvakanI bhAvanA hoya eTale prakSAlanAddhi paMkasya.. ityAdi nyAyanuM rahasya e nizcita thAya che ke, je svanI sAthe svabhinna (ane pahelethI vidyamAna) azuddhine kADhavA-viziSTa zuddhi bakSavA samartha hoya evI cIja mATe A nyAya lAgu paDato nathI. eTale ja sAdhuone paNa sammatitarkaprakaraNa vagere darzanazuddhi karanArA granthonAM adhyayana mATe nirvAhanA abhAve AdhAkarma vagerenI paNa anujJA ApavAmAM AvelI che. kAraNake AdhAkarma sevana dvArA je doSa lAge te to. A adhyayanathI adhika nirmaLa thayela samyagdarzananA prabhAve je vadhu apramatta sAdhanAmaya saMyama jIvananuM pAlana thaze tenAthI dUra thai ja jAya che, paNa sAthe sAthe cAritranI nirmaLatA thavAthI kaSAyAdino vizeSa hAsa, vipula karmanirjarA vagere paNa lAbha thAya che. (TUMkamAM Ayu vayaM tulijjA, lAhAkavi vANiyao... nyAya lagADavo ucita che.). eTale ja, koi evA viziSTa kAraNanI anupasthitimAM sAmAnya saMyogomAM, koi bhakta zrAvaka pAse mIThAi vagere sArI sArI vAnagIo banAvaDAvuM ne enAthI anya sAdhu bhagavaMtonI bhakti karavAno lAbha lauM. AvuM karavuM sAdhuone anujJAta nathI. paNa zrAvakone, "sArI sArI vAnagIo banAvI anya zrAvakonI (sAdharmikonI) bhakti karuM" e vAta anujJAta che. hA, jyAM lAbha karatAM vyaya adhika hoya, bIjI rIte kahIe to jeTaluM zuddhikaraNa thAya enA karatAM azuddhi vadhAre thatI hoya yA dUra thatI na hoya to evI cIjano upayoga niSiddha jANavo. jemake kapaDAM para paDelA DAghane dUra karavA koI lohIno upayoga kare to e mUrkhatA che. tethI pazubali vagere niSiddha che. temaja, ghaNo AraMbha samAraMbha ne alpa upakAra dharAvanAra iSTApUrta vagerene anukaMpA dAna tarIke svIkAravAmAM AvyA nathI ne tethI tenI anujJA nathI. Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 161 sAdhusAmagrya-dvAtriMzikA sAtha sAdhunAmathadvatriziouTddI jinabhaktipratipAdanAnantaraM tatsAdhyaM sAdhusAmagryamAhajJAnena jJAnibhAvaH syAd bhikSubhAvazca bhikssyaa| vairAgyeNa viraktatvaM saMyatasya mahAtmanaH / / 1 / / jJAneti vyAsa viSayapratibhAsAkhyaM tthaa''tmprinnaamvt| tattvasaMvedanaM ceti tridhA jJAnaM prakIrtitam / / 2 / / viSayeti / viSayapratibhAsa ityAkhyA yasya, viSayasyaiva heyatvAdidharmAnuparaktasya pratibhAso yatra tat / tathA''tmanaH = svasya pariNAmo'rthAnarthapratibhAsAtmA vidyate yatra tat, AtmanaH = jIvasya pariNAmo'nuSThAnavizeSasaMpAdyo vidyate yatreti naye samyaktvalAbhaprayojyavastuviSayatAvattvamartho labhyate / tattvaM = 5 mI batrIzImAM jinabhaktinuM pratipAdana karyuM. have enAthI je siddha karavAnuM che te sAdhunAM sAmaDha (= sAdhutAnI pUrNatA)nuM A chaThThI batrIzImAM pratipAdana karAya che. [jinapUjA e dravyastava che, ne A dravyastava, saMpUrNatayA jinAjJApAlanamaya sAdhujIvana svarUpa bhAvastavanuM kAraNa che. tethI sAdhu sAmarthyane ahIM jinabhaktinA sAdhya tarIke jaNAvyuM che.] [athavA,prathama yogAvaMcakanA saMpAdana mATe cothI batrIzImAM jinamahattvanI vAta karI; bIjA kriyAvaMcakanA saMpAdana mATe pAMcamI batrIzImAM bhaktinI vAta karI, have, sAnubaMdha phaLaprApti svarUpa trIjA phalAvaMcakanA saMpAdana mATe dravyastavAtmaka bhaktinA phaLa svarU5 bhAvastava-sAdhusAmagranuM chaThThI batrIzImAM nirUpaNa kare che] saMta mahAtmAmAM samyajJAnathI jJAnIpaNuM hoya che, bhikSAnA kAraNe bhikSapaNuM hoya che ane vairAgyanA kAraNe viraktapaNuM hoya che.ll1il [cAritrasamRddhithI pUrNatA hovA rUpa sAmagya mATe jJAna, bhikSA ane vairAgya ema traNa cIjo kahI. emAMthI "yathodeze nirdezaH' e nyAye sau prathama jJAnanuM pratipAdana karavAnI icchAvALA granthakAra kahe che-] (jJAnanA traNa prakAra), viSayapratibhAsa, AtmapariNAmavat ane tattvasaMvedana ema traNa prakAre jJAna kahevAyuM che. heyavAdidharmathI nahIM saMkaLAyela evA viSaya mAtrano ja jemAM bodha hoya te viSayapratibhAsa jJAna che. (viSaya pratibhAsa che AkhyA = nAma jenuM te viSayapratibhAsAkhya Avo samAsa jANavo.) [ahIM "heyatvAdidharma' je kahyuM che temAM "Adi' zabdathI upAdeyatva ane upekSyatva dharmo jANavA. A hevAdi dharmo paNa AtmAnA ahita vagerenI dRSTie jANavA. bAkI indriyanI apekSAe to e paNa viSayapratibhAsamAM bhAsatA ja hoya che. arthAt sapha-caMdana-madhura rasa vagere viSayo indriyone anukULa hovAthI e dRSTie emAM pravRtti karAvanAra upAdeyatvabodha, ne kaMTakasparza-kaTurasa vagere viSayo indriyone pratikULa hovAthI e dRSTie emAMthI nivRtti karAvanAra yatvabodha vagere to A "viSayapratibhAsa'mAM hoya ja che. e paNa na hoya evuM nathI.] AnAthI (AtmAnI dRSTie) artha = lAbha thaze, AnAthI anartha = geralAbha thaze evA bodha rU5, AtmAno = potAno Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriMzikA paramArthastatsamyak = pravRttyAdyupahitatvena vedyate yasmiMstacca ( ? yasmin / tatra ) tattvatpadena mithyAjJAnanivRttiH, tadviSayasyetarAMzaniSedhAvacchinnatvenAtattvatvAt, samyakpadenAviratasamyagdRSTijJAnanivRttiH, tasya jJAnAjJAnasAdhAraNapratibhAsatvaprayojyaviSayapravRttyAdyupahitatve'pi jJAnatvaprayojyaviratipravRttyAdyupahitatvAbhAvAditi / iti = amunA prakAreNa tridhA jJAnaM prakIrtitam / tadAha - [ a. 9/2] 162 pariNAma jemAM vidyamAna hoya te AtmapariNAmavat jJAna che. anuSThAnavizeSathI jenuM saMpAdana thAya evo AtmAno pariNAma jemAM vidyamAna hoya te AtmapariNAmavat AvI vyAkhyA karIe (ke je aSTakaprakaraNanA vRttikAre karI che) to Avo artha jANavo ke samyaktvaprAptithI prayojya evI vastunI viSayatA jemAM vidyamAna hoya tevo bodha, arthAt samyaktvaprAptinA kAraNe vastunA mAtra bAhyaAkarSaNAdi ja dekhAya che evuM nathI rahetuM, kintu enA heyatva(tyAgaviSayatva)-upAdeyatva(upAdAnaviSayatva) vagere dharmo paNa dekhAya che. Ama vastunuM tyAgaviSayatva vagere jemAM viSayarUpe vidyamAna hoya tevo bodha e AtmapariNAmavat jJAna evuM phalita thayuM. tattva eTale 52mArtha. tenuM pravRttpAdithI (Adi zabdathI nivRttinuM grahaNa jANavuM) garbhita evuM samyak vedana = saMvedana jemAM hoya te tattvasaMvedana prakAranuM trIjuM jJAna che. AnA lakSaNamAM 'tattva' pada je mUkyuM che enAthI mithyAjJAnano vyavaccheda thai jAya che, kemake teno viSaya itarAMzanA niSedhayukta hoi atattvarUpa hoya che. arthAt te te vastune nitya tarIke jue to anityano niSedha hoya che. anitya tarIke jue to nityAMzano niSedha hoya che. anityatva ke nityatva, sAmAnyatva ke vizeSatva vagere sapratipakSa dharmothI saMkaLAyeluM na hoya evuM duniyAmAM koi tattva nathI, mATe mithyAjJAnamAM je anityatvAMzAdithI nahIM saMkaLAyelI vastu bhAse che e atattva che. athavA, te te vastumAM AtmahitanI dRSTie je heyatvAdi dharma rahyo hoya che te ahIM 'itarAMza' samajavo. [viSayapratibhAsamAM madhuratvAdi je bhAse che tenAthI A itara che, mATe 'itarAMza' tarIke lai zakAya che.] mithyAtvI jIva heya padArthane upAdeya mAne che ne upAdeya ne heya... eTale ke heya padArthamAM heyatvane nakAre che, ne upAdeyamAM upAdeyatvane nakAre che. tethI mithyAtvInA jJAnano viSaya taditarAMza niSedhavALo hovAthI taditarAMzaniSedhAvacchinna hovAnA kA2Ne atattva che, ne tethI enuM jJAna tattva saMvedana rUpa banatuM nathI. lakSaNamAM 'samyak' pada je mUkyuM che tenAthI avirata samyaktvInA jJAnano tattvasaMvedanamAMthI vyavaccheda thAya che, kA2Nake tenuM jJAna, jJAna ane ajJAna e bannemAM sAdhAraNa paNe rahelA pratibhAsatvathI prayojya viSayapravRtti vagerethI upahita hovA chatAM jJAna mAtramAM rahelA vizeSa dharma rUpa jJAnatvathI prayojya viratipravRtti vagerethI upahita hotuM nathI. Azaya e che ke jJAna ajJAnanI vivakSA karyA vagara, mithyAtvI, aviratasamyaktvI ke saMyata... koipaNa jIvano sAkAra upayoga = jJAnasAmAnya e ahIM 'pratibhAsa' tarIke abhipreta che. vaLI jJAnasAmAnya e pravRtti sAmAnya pratye kAraNa che. tethI mithyAtvI vagerenI 'viSayomAM (pApamAM) niHzaMka pravRtti' vagere pravRttio pravRttisAmAnyarUpe pratibhAsatvathI prayojya che. (ahIM jJAnasAmAnyane 'pratibhAsa' tarIke lai emAM rahelA dharma tarIke pratibhAsatvano ullekha eTalA mATe jANavo ke, jo eno 'jJAnatva' tarIke ullekha ka2vAmAM Ave to, jJAna-ajJAnanI vivakSA vakhate je jJAna hoya che temAM rahelA 'jJAnatva' dharmano bhrama Ubho thavAnI saMbhAvanA 2he che.) eTale ke mithyAtvInI niHzaMka pApapravRtti jema pravRttisAmAnyarUpe pratibhAsatvaprayojya che tema avitarasamyaktvInI pravRtti (sAzaMka pApa pravRtti) paNa pravRttisAmAnyarUpe to A pratibhAsatvathI prayojya che ja. tema chatAM, mithyAtvInI pravRttinI jema, e paNa, jJAnatvaprayojya hotI nathI. kAraNake 'jJAnasya phalaM viratiH' nyAye jJAnatvaprayojya to viratipravRtti ja hoya che. [athavA tasya jJAnAjJAnasAdhAraNa... ityAdi Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhusAmagrya-dvAtriMzikA 163 viSayapratibhAsaM cAtmapariNatimattathA / tattvasaMvedanaM caiva jJAnamAhurmaharSayaH / / 2 / / AdyaM mithyAdRzAM mugdharatnAdipratibhAsavat / ajJAnAvaraNApAyAd graahytvaadyvinishcym||3|| ___ Adyamiti / AdyaM = viSayapratibhAsajJAnaM mithyAdRzAmeva, mugdhasya = ajJasya ratnapratibhAsAdivat = tattulyaM, tadAha-viSakaMTakaratnAdau vAlAdipratibhAsavat' iti / ajJAnaM = matyajJAnAdikaM tadAvaraNaM yatkarma paMktino artha bIjI rIte paNa vicArI zakAya. avirata samyaktInA bodhano viSaya heya hoya to heya rUpe ne upAdeya hoya to upAdeya rUpe bhAsato hovAthI itarAMza niSedhAvacchinna na hovAnA kAraNe tattvarUpa ja hoya che ne tethI eno bodha "jJAna' ja hoya che. "ajJAna' nahIM, Ama aviratasamyatvIno bodha "jJAna" svarUpa che, chatAM enI pravRtti viratipravRtti nathI, paNa viSayapravRtti che jenA pratye enuM jJAna prayojaka che. jJAna-ajJAnanI apekSAe vicArIe to pratibhAsanA be prakAra che, jJAna ane ajJAna. eTale ke pratibhAsatva e jJAna-ajJAna ubhayamAM rahela vyApaka dharma che, ne, jJAnatva e jJAnamAM rahela ne ajJAnatva e ajJAnamAM rahela vyApya dharmo che. tethI aviratasamyaktInA bodhamAM pratibhAsatva ane jJAnatva ema be dharmo rahelA che. have, eno bodha jo 'jJAna' tarIke ja (= jJAnatva dharmane AgaLa karIne ja) pravRtti karAve to e virati pravRtti ja hoya. (kAraNake jJAnasya phalaM viratiH niyamAnusAre jJAna-prayojyapravRtti tarIke viratipravRtti ja AvI zake che, viSaya pravRtti nahIM.) paNa enI pravRtti to viSaya pravRtti che. mATe e pravRtti enA bodhamAM rahelA pratibhAsatvadharmane AgaLa karIne thai hovI mAnavI paDe che. eTale aviratasamyagdaSTinI viSayapravRtti pratibhAsa-prayojya hovI ahIM kahI che. sabhAnA pramukhamAM pramukhatva ne sabhyatva e banne dharmo che. chatAM e pramukha, potAnA pramukhatva svarUpa viziSTa dharmane gauNakarI sabhyatva dharmane ja AgaLa kare ne sabhyarUpe ja varte to enuM pramukha paNuM vAstavika = samyaka na kahevAya e samajI zakAya che. ema aviratasamyaktInA bodhamAM jJAnatva svarUpa viziSTa dharma ne pratibhAsatva svarUpa sAmAnyadharma A banne hovA chatAM e bodha, potAnA jJAnatva dharmane mukhya karI jJAnarUpe viratipravRtti na karAvatA pratibhA dharmane mukhya karI pratibhAsarUpe viSayapravRtti karAve che.] eTale aviratasamyaktInuM vedana e tattvanuM vadana hovA chatAM tattvanuM samyakvedana = saMvedana hotuM nathI. je rIte (haya ke upAdeya rU5) tattva vedAya tene anusarIne nivRtti ke pravRtti thatA hoya to ja e vedana samyakvedana = saMvedana kahevAya che. mATe, aviratasamyaktInuM jJAna "tattvasaMvedana' nathI. Ama, jJAna viSayapratibhAsa, AtmapariNatimatuM ane tattvasaMvedana ema traNa prakAre kahevAyuM che. aSTaka 9/1 mAM kahyuM che ke "viSayapratibhAsa, AtmapariNatimatuM ane tattvasaMvedana ema traNa prakAre jJAnane maharSio jaNAve che. gArA A traNa prakAramAMthI prathama jJAnane dRSTAntAdithI samajAvavA granthakAra kahe che-] - jJAnanA svAmI vagere). prathama viSayapratibhAsajJAna mithyASTione ja hoya che. mugdha = ajJa jIva. nAnuM bALaka vagere. ratna hoya ke kAca hoya, viSa hoya ke kaMTaka hoya te to darekanA uparanA rUpa raMgane ja jue che ane AkarSAi jAya che, pachI AnAthI mane lAbha thaze ke nukazAna thaze eno ene vicAra hoto nathI. ema A viSayapratibhAsajJAna paNa viSayanA bAhya rUpa-raMga AkarSaNane jue che, paNa pachI enA pariNAme AvanArA diI duHkhane e jotuM Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 dvAtriMzadvAtriMzikA tasyApAyaH = kSayopazamastasmAt / tadAha - "ajJAnAvaraNApAyaM' iti / grAhyatvAdInAM = upAdeyatvAdInAmavinizcayaH = anirNayo yatastat / tadAha- 'taddheyatvAdyavedaka miti / yadyapi mithyAdRzAmapi ghaTAdijJAnena ghaTAdigrAhyatA nizcIyata eva, tathApi svaviSayatvAvacchedena tadanizcayAnna doSaH, svasaMvedyasya svasyaiva taniravayAt ArU II bhinnagrantherdvitIyaM tu jJAnAvaraNabhedajam / zraddhAvatpratibandhe'pi karmaNA sukhduHkhyuk||4|| bhinnagrantheriti / bhinnagrantheH = samyagdRzastu dvitIyaM = AtmapariNAmavat jJAnAvaraNasya bhedaH = kSayopazamastajjaM, tadAha - "jJAnAvaraNahAsottha'miti [aSTaka 9/5] zraddhAvat = vastuguNadoSaparijJAnapUrvakacAritrecchAnvitaM prativandhe'pi cAritramohodayajanitAntarAyalakSaNe sati / karmaNA pUrvArjitena nathI ane tethI enA hevAdi dharmone jotuM nathI. aSTaka 9/2 mAM kahyuM che ke "viSayapratibhAsajJAna bALAdine viSa-kaMTaka-ratnAdimAM thatA pratibhAsa jevuM hoya che.' e matiajJAna vagerenA AvaraNa je matiajJAnAvaraNa vagere karmo tenA layopazamarUpa apAyathI pedA thayuM hoya che. tyAM ja kahyuM che ke "ajJAnAvaraNanA apAyathI thayuM hoya che. vaLI A viSaya pratibhAsajJAna evuM hoya che ke jenAthI upAdeyatva-hemata vagereno nirNaya thato nathI. tyAM ja kahyuM che ke viSayanA heyatva vagerenuM abodhaka hoya che.' jo ke mithyAtvIonA ghaTAdijJAnathI ghaTAdi viSayanA upAdeyavAdi dharmano nizcaya thAya ja che, tema chatAM, svaviSayavAvacchedena teno nizcaya thato nathI, mATe emAM viSayapratibhAsajJAnanA A lakSaNanI avyApti thavA rU5 doSa nathI. Azaya e che ke mithyAtvInA jJAnathI ghaTAdinA upAdeyatvAdi nizcita thatA hovA chatAM tenA je koi viSaya hoya te badhAnA upAdeyavAdi nizcita thatA nathI, jemake te jJAna svayaM paNa svasaMvedya hoi svane paNa viSaya kare che ja, ane tema chatAM tenA (= svakIya) upAdeyavAdino tenAthI nizcaya thato nathI. mithyAtvInuM jJAna "ajJAna' hovAthI "heya' hoya che. paNa enA heyatvane e jaNAvatuM nathI.]Ill dvitIya AtmapariNAmavatu jJAna aMge vizeSatA jaNAvavA granthakAra kahe che bhinnagranthika = samyagdaSTi jIvane bIjuM AtmapariNAmavatuM jJAna hoya che. e jJAnAvaraNanA bhedathI = kSayopazamathI janya hoya che, nahIM ke ajJAnAvaraNanA kSayopazamathI. aSTakajI 9/5 mAM kahyuM che "jJAnAvaraNanA hrAsathI thayuM hoya che. vaLI A bIjuM jJAna, vastunA guNa-doSanA parijJAna pUrvaka thayelI cAritrecchA rUpa zraddhAthI samanvita hoya che, pachI bhale ne cAritra mohanIyakarmanA udayathI cAritrano pratibaMdha thayo hoya. vaLI A bIjuM jJAna pUrvabaddha karmanA kAraNe sukha-duHkha yukta hoya che. aSTaka 9/4mAM kahyuM che ke "khADA vageremAM paDI rahelo e pAtAdiparata- jIva. ene nIce paDavAmAM thanArA doSonA nirNayavALuM, ane emAM paDavAthI thanArA anarthAdinI prAptithI yukta jJAna hoya che. arthAt nIce paDavAmAM thanArA doSono ene nirNaya hovA chatAM e jAtane paDatI aTakAvI zakato nathI ane tethI patana pAmIne hAthapaga bhAMgavA vagere rUpa aneka anarthane pAme che. ema samanvInuM jJAna AvuM hoya che. viSayAdimAM paDelA tenuM jJAna viSayAdithI thanAra doSo aMge 1 vipayaprAtibhAsaM syAttadeyatvAdyavedakam / ityuttarArdhaH / aSTaka 9/2 / / 2 nirpekssprvRttyaadilinggmetdudaahRtm| ajJAnAvaraNApAyaM mhaapaaynivndhnm|| (a. 3/3) 3 tathAvidhapravRttyAdivyaGyaM sadanuvandhi ca / jJAnAvaraNahAsotthaM prAyo vairAgyakAraNam / / 9/5 / / Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 165 sAdhusAmagrya-dvAtriMzikA suvahu vadhu% = suravaThu svAnvita, tAdi [26 - /4]- . pAtAdiparatantrasya taddopAdAvasaMzayam / anarthAdyAptiyuktaM cAtmapariNatimanmatam / / 4 / / svasthavRttestRtIyaM tu sjjnyaanaavrnnvyyaat| sAdhorviratyavacchinnamavighnena phalapradam / / 5 / / svstheti| svasthA = anAkUlA vRttiH kAyAdivyApArarUpA yasya tasya sAdhostRtIyaM viratiH = sadasatpravRttinivRttyAtmikA tayA'vacchinnamupahitamavighnena = vighnAbhAvena phalapradam / tadAha [aSTaka 9/6] svasthavRtteH prazAntasya taddheyatvAdinizcayam / tattvasaMvedanaM samyag yathAzakti phalapradam / / idaM ca sajjJAnAvaraNasya vyayAt = kSayopazamAtprAdurbhavati / tadAha 'sajjJAnAvaraNApAya'miti / / 5 / / niSkaMpA ca sakaMpA ca pravRtti: paapkrmnni| niravadyA ca setyAhurliGgAnyatra yathAkramam / / 6 / / ___ niSkaMpA ceti / atra = ukteSu triSu bhedeSvajJAnajJAnasajjJAnatvena phaliteSu yathAkramaM pApakarmaNi niSkaMpA nizcayAtmaka hoya che ane tema chatAM e viSayomAMthI bacI zakato na hoi enA anadi pAme che. eTale enuM AtmapariNatimatuM jJAna anaryAdinI prAptiyukta kahevAya che."AjA hive tattvasaMvedananI vizeSatA jaNAvavA granthakAra kahe che kAyAdinA anAkUlavyApArarUpa svasthavRttivALA sAdhunuM jJAna trIjuM tattvasaMvedana hoya che. e sampravRtti ane asatuthI nivRtti svarUpa viratithI upahita hoya che, temaja nirvighna phaLaprada hoya che. aSTaka 9/6 mAM kahyuM che "prazAnta thayelA ane tethI svasthavRtti vALA sAdhune te viSayanA heyavAdinA nizcayavALuM, samyapha, yathAzakti viratirUpa svaphaLane ApanAruM tattvasaMvedana jJAna hoya che." A jJAna samyakajJAnanA AvaraNa karmanA layopazamathI prakaTa thAya che. aSTaka 9/7 mAM kahyuM che ke "sajJAnAvaraNanA apAyavALuM hoya che. vApI [A traNa jJAnanA liMgone granthakAra jaNAve che (jJAnanAM liMgo]. mithyAtvInuM viSayapratibhAsajJAna e "ajJAna' che, avirata sammInuM AtmapariNatimatuM jJAna e "jJAna' che ane sAdhunuM tattvasaMvedana jJAna pravatti-nivRttithI yukta hoi sajJAna che. Ama ajJAna, jJAna ane sajJAna rUpe phaLita thayelA A traNanA yathAkrama pApakarmanI niSkapa = daDha pravRtti, pApakarmanI sakaMpa = adaDha pravRtti ane nikhApa pravRtti e traNa liMgo kahyA che. aSTaka 9/3 mAM kahyuM che "A = viSayapratibhAsajJAnanuM nirapekSapravRtti vagere liMga kahyuM che. 9/pa.mAM kahyuM che ke 'tathAvidha asaMkSipta pravRtti vagere AtmapariNatimatunuM liMga che ane 97 mAM kahyuM che ke nyAya = mokSamArga vageremAM niraticAra pravRtti vagere liMgothI tattvasaMvedana jANI zakAya che.' mithyAtvIne mithyAjJAnanA prabhAve viparIta bodha thAya che. eTale pApa aMge heyavAdino bodha ja na hoi ene e upAdeya mAnI majethI pravRtti kare che. aviratasamyaktIvane jJAna hovAthI heyavAdi yathArthapaNe jaNAya che. tema chatAM pApa karavuM paDe che eTale enI DaMkhavALI sakaMpa pravRtti thAya che. sAdhunI to 1 nyAyyAdau zundavRttyAdigamyametatprakIrtitam / satAtAvaraNApAyaM mahodayanivandhanam / / Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 dvAtriMzadvAtriMzikA = dRDhA pravRttiH sakaMpA cAdRDhA niravadyA ca sA pravRttiriti liGgAnyAhuH / taduktaM 'nirpekssprvRttyaadilinggmeta, hitam' 4i. pra. /3) tathA, 'tathavighapravRjyavicaMDyuM [/] tathA "cAdhyAyI' zuddhavRttyAdigamyametatprakIrtitam [9/7] iti / / 6 / / 'nanu kvaitAni liGgAnyupayujyante' ityata AhajAtibhedAnumAnAya vyaktInAM vednaatsvtH| tena karmAntarAt kaarybhede'pyetdbhidaa'ksstaa||7|| ___ jaatiiti| jAtibhedasya = niSkaMpapApapravRttyAdijanakatAvacchedakasyAjJAnAdigatasyAnumAnAyoktAni liMgAnIti saMvaMdhaH, vyaktInAM = ajJAnAdivyaktInAM svataH = liGganairapekSyeNa vedanAt = parijJAnAt / tena karmAntarAt = cAritramohAdirUpAdudayakSayopazamAvasthAvasthitAt kAryabhede'pi = sAvadhAnavadyapravRttivaicitrye'pi tadbhidA = ajJAnAdibhidA'kSatA, pravRttisAmAnya jJAnasya hetutvAttadvaicitryeNaiva tadvaicitryopapatteH, pravRttau karmavizeSaprativandhakatvasyApi hetuvizeSavighaTanaM vinaa'yogaat| vastutaH kAryasvabhAvabhede viratinA prabhAve niravagha ja pravRtti hoya che.avA A liMgono upayoga zuM? evA praznane manamAM rAkhIne granthakAra kahe che ajJAnAdi vyaktinuM svataH jJAna thAya che. tethI temAM rahela jAtibhedanA anumAna mATe ukta liMgo upayogI che. tethI anyakarmathI kAryabheda saMgata thato hovA chatAM A traNa bhedo akSata rahe che. ajJAna, jJAna vagere te te vyaktinuM to svataH = jJApaka liMgathI nirapekSapaNe parijJAna thai jAya che. eTale tenA jJAna mATe A liMgonI jarUra nathI. kintu te te ajJAna vagere vyaktimAM ajJAnatva, jJAnatva ke sajJAnatva (athavA viSayapratibhAsatva, AtmapariNAmavattva ke tattvasaMvedanatva) e traNamAMthI je jAtibheda rahyo hoya te jANavA mATe je anumAna karavuM Avazyaka rahe che tenA jJApaka hetuo tarIke A upayogI bane che. A jAtibheda niSkapa pApapravRjyAdi janakatAvacchedaka vagere rUpa che. pravRtti sAmAnya pratye jJAna sAmAnya e janaka che. eTale pravRtti sAmAnyajanakatAvacchedaka tarIke jJAna sAmAnyatva siddha thAya. pravRttinA niSkapa pApapravRtti vagere vizeSa bhedo che. eTale te te vizeSa bhedonA janakatAvacchedaka tarIke ajJAnatva vagere vizeSajAtibhedo siddha thAya. pUrvapakSa - pravRttimAM je niSkapapApapravRtti, sakaMpapApapravRtti vagere bheda jovA maLe che ene saMgata karavA tame pravRttinA janakanA ajJAna, jJAna vagere bheda mAno cho. paNa AvuM mAnavuM Avazyaka nathI. kAraNa ke pravRtti ke je "kArya' rUpa che tenA sAvadya-anavadya rUpa bheda to anyakarmathI saMgata thai jAya che.] ahIM mithyAtvI Adi traNanA pratibhAsane kramazaH ajJAnAvaraNa, jJAnAvaraNa ane jJAnAvaraNanA kSayopazamajanya kahyo che. sAmAnyathI, karmagrantha vageremAM jJAnAvaraNanA AvA bhedono ke tenA ajJAnAvaraNakSayopazama vagere rUpe kSayopazamanA bhedono ullekha jovA maLato nathI. to A bhedonI saMgati kai rIte karavI? u.- jJAnAvaraNano kSayopazama jyAre (1) mithyAtvamohanIyanA udayathI sahakRta hoya tyAre ajJAnAvaraNano kSayopazama kahevAya, (2) mithyAtvamohanIyanA kSayopazama tathA cAritramohanIyanA udayathI sahakRta hoya tyAre jJAnAvaraNano kSayopazama kahevAya, ane (3) mithyAtvamohanIyanA temaja cAritramohanIyanA kSayopazamathI sahakRta hoya tyAre sajJAnAvaraNano kSayopazama kahevAya. A rIte saMgati karI zakAya. paNa to pachI AgaLa sAtamI gAthAmAM, mohanIya karma svarUpa anyakarma dvArA pravRttibhedanI saMgati na karatAM jJAnamAM ja bheda mAnavAnI karelI vAta asaMgata TharI jAya. eTale tyAM kAryasvabhAvabhede kAraNasvabhAvabheda mAnavo je Avazyaka jaNAvyo che tenAthI ja A prastuta bhedonI saMgati karavI ucita lAge che. eTale ke pravRttibheda che mATe tenA kAraNabhUta jJAnano bheda, jJAnano bheda che mATe tatkAraNIbhUta kSayopazamabheda, ane kSayapAmabheda che mATe tatkAraNIbhUta karmano (ajJAnAvaraNa vagere rU5)bheda, Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhusAmagrya-dvAtriMzikA 167 kAraNasvabhAvabhedaH sarvatrApyAvazyakaH, anyathA hetvantarasamavadhAnasyApyakiJcitkaratvAditi vivecitmcitrA|7|| yogAdevAntyabodhasya sAdhuH saamgrymshnute| anyathA''karSagAmI syAt patito vA na saMzayaH / / 8 / / yogAditi / antyavodhasya = tattvasaMvedanasya yogAdeva = saMskArarUpasaMvandhAdeva sAdhuH sAmagryaM = pUrNabhAvamaznute, anyathA = tattvajJAnasaMskArAbhAve punaryogazaktyanuvRttau zaMkAkAGkSAdinA''karSagAmI vA syAt, tadananuvRttau ca patito vA, na saMzayo'tra kazcit, vAhyaliGgasyAkAraNatvAt / / 8 / / (kAryabhede kAraNabheda Avazyaka]. uttarapakSa - udayAvasthAmAM rahela cAritramohakarma ane kSayopazamAvasthAmAM rahela cAritramohakarma rUpa anyakarmathI sAvadha pravRtti-anavadyapravRtti rUpa kAryavaicitrya saMgata hovA chatAM ukta anumAnathI jAtibheda siddha thai jato hovAnA kAraNe A ajJAna vagere bhedo akSata ja rahe che. pUrvapakSa - e to pravRttirUpa kAryamAM thayela vaicitrane saMgata karavA tame jJAnamAM vaicitrya svIkArI ukta anumAna karo che. paNa kAryanuM vaicitra A rIte karmAntarathI saMgata thai jAya che to jJAnabheda mAnavAnI ja jarUra na rahevAthI e anumAno ja thai nahIM zake.] uttarapakSa - A vAta barAbara nathI, kAraNake pravRttisAmAnya pratye jJAna hetu hoi jJAnanA vaicitryathI ja pravRttimAM vaicitra AvI zake che. karmavizeSamAM pravRttinI je pratibaMdhakatA hoya che te paNa vizeSanuM vighaTana karyA vagara saMbhavI zakatI nathI. arthAt "aviratasamyaktI ane cAritrI e baMnenuM jJAna sajJAna ja mAnavuM joie. tema chatAM aviratasamyaktInI niravadyapravRtti eTalA mATe nathI thatI ke e udayAvasthAmAM rahela cAritramoha rUpa vizeSa karmathI pratibaMdhita thai hoya che." AvuM mAnI jJAna bhedane UDAvI zakAto nathI, kemake e karmamAM rahelI pratibaMdhakatA sajJAna rUpa hetu vizeSanuM vighaTana karIne ja saphaLa bane che. tethI enuM jJAna sajJAna na rahetAM "jJAna" ja banI jAya che. eTale jJAnanA A bheda akSata ja che. vastutaH to kAryasvabhAvabhede kAraNasvabhAvabheda sarvatra Avazyaka che. eTale ke kArya jo judA prakAranuM thAya che to enuM kAraNa paNa judA prakAranuM hovuM ja joie. kAraNanA svabhAvamAM jo koi pheraphAra thayo na hoya to bIjA hetunuM samavadhAna paNa akiMcitkara banI jAya che eTale ke samavahita thayela anya hetu kAraNamAM jo koi vaiciya ubhuM karI zakato na hoya to e judA prakAranuM kArya paNa pedA karAvI zakato nathI. A vAtanuM vivecana anyatra karyuM che. eTale jJAnanA traNa bhedo akSata ja che. [jJAnanA 3 bheda kahyA. emAMthI kayA jJAnathI sAdhu sAmarthya saMpanna thAya e granthakAra jaNAve che--] anya tattvasaMvedana jJAnano saMskAra rUpa saMbaMdha thavAthI ja sAdhu sAmagsane = pUrNabhAvane pAme che. anyathA = tattvajJAnano saMskAra na hoya to, jo tattvasaMvedanano punaryoga thavAnI zakti (= yogyatA) jaLavAi rahelI hoya to zaMkA-kAMkSA vagerethI AkarSagAmI thAya eTale ke sAmagyane pAme-gumAve, pAme-gumAve evuM thayA kare, ane jo eno punaH yoga thavAnI zakti ja jaLavAi na rahe to e sAdhunuM avazya patana thAya, emAM koi saMzaya nathI, kemake bAhyaliMga akAraNa che - sAdhutAnuM kAraNa nathI. eTale ke aMdarathI tattvasaMvedananA sarvathA abhAvamAM mAtra bAhyaliMga enAmAM sAdhutAne jALavI zakatuM nathI.aA siAdhu sAmarthyanA prathama aMza jJAnanI prarUpaNA pUrI karIne have bIjA aMza bhikSAnI prarUpaNA karavA granthakAra kahe che-]. Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 dvAtriMzadvAtriMzikA tridhA bhikSApi tatrAdyA sarvasaMpatkarI mtaa| dvitIyA pauruSaghnI syAvRttibhikSA tathA'ntimA / / 9 / / triAi ep:II I. sadA'nAraMbhaheturyA sA bhikSA prathamA smRtaa| ekabAle dravyamunI sadA'nAraMbhitA tu n||10|| __ sadeti / sadA'nAraMbhasya heturyA bhikSA sA prathamA = sarvasaMpatkarI smRtA, taddhetutvaM ca sadA''raMbhaparihAreNa sadA'nAraMbhaguNAnukIrtanAbhivyaMgyapariNAmavizeSAhitayatanayA vaa| sadA'nAraMbhitA tvekavAle dravyamunau saMvignapAkSikarUpe na saMbhavati / idamupalakSaNamekAdazI pratimA pratipannasya zramaNopAsakasyApi pratimAkAlA bhikSA traNa prakAre che. temAM sau prathama sarvasaMpankarI bhikSA che. e mokSa sudhInI sarva saMpattione karavAnA svabhAvavALI hoya che. bIjI pauruSanI bhikSA che eTale ke e puruSArthane haNanArI che. ane carama vRttibhikSA che. je AjIvikA rUpa bhikSA che. A traNamAMthI prathama bhikSAnuM pratipAdana karavA granthakAra kahe che-]. sarvasaMpankarI bhikSA]. sadA anAraMbhanA hetubhUta je che te prathama sarvasaMpankarI bhikSA che. ekabAla dravyamunimAM sadA anAraMbhitA hotI nathI, jo saMyamapAlanAdi arthe zarIra dhAraNa bhikSAthI karavAnuM hoya to ja sadA amAraMbhI rahI zakAya, anyathA nahIM. mATe A bhikSA sadAanAraMbhano hetu che. A bhikSA sadA (hanana-pacanAdi) AraMbhano parihAra karavA dvArA ke sadAanAraMbhanA guNAnukIrtanathI je pariNAmavizeSa abhivyakta thAya che te pariNAma vizeSathI thayelI jayaNA dvArA sadAanAraMbhano hetu bane che. "aho jirNahiM asAvajjA' ityAdi sadAanAraMbhanA guNAnukIrtana rUpa che. AnAthI eno sadAanAraMbhanA AkarSaNa-pAlanatatparatA vagerethI raMgAyelo evo ko'ka pariNAmavizeSa jANI zakAya che. e pariNAmavizeSa ja jayaNApAlana karAvI de che jethI sadAanAraMbhitA saMpanna thAya che. sadAanAraMbhitA ekabALa dravyamuni saMvignapAkSikamAM saMbhavatI nathI. saMvignapAkSikamAM AcArahInatAnA kAraNe eka bAlatA hoya che. paNa yathArtha prarUpaNAnA kAraNe dvitIya bAlatA hotI nathI. mATe eno 'ekabAla' tarIke ullekha karyo che. vaLI upadezamALAnA 'lablihisi teNa pahaM' vacanathI jaNAya che ke bhaviSyamAM bhAvasAdhupaNuM e pAmaze. mATe A saMvignapAkSikapaNuM enA kAraNabhUta hoi eno dravyamuni tarIke ullekha karyo che. saMvignapAkSikamAM sadAanAraMbhitAnA niSedhano A je ullekha karyo che te upalakSaNabhUta jANavo. enA upalakSaNathI, agyAramI paDimAne vahana karanAra zramaNopAsakamAM paNa sadAanAraMbhitAno niSedha jANavo. kemake enuM anAraMbhakatva pratimAkAlAvadhika hoya che, paNa sadA hotuM nathI. Ama enAmAM sadAanAraMbhitAno abhAva che to enI bhikSAne kevI kahevI? evA zrAvakane "zramaNabhUta' kahyo hoi tenI bhikSA paNa zramaNabhikSAkalpa rUpa thavAthI 'sarvasaMpatyarIkalpa' (sarvasaMpankarI jevI) mAnavI yogya che eTaluM kahI devA mAtrathI vistAra thai jato nathI, kemake A rIte amuka apekSAe "A sarvasaMpankarI che' evo vyavahAra saMgata thai javA chatAM 'A pauruSaSmI nathI' ke "A vRttibhikSA nathI' evA vyavahAranuM to upapAdana thatuM ja nathI. Ama sarvasaMpankarI bhikSA sadAanAraMbhitA hoya to ja hoya evuM mAnavAmAM agyAramI paDimAdhArI zrAvakanI bhikSAno Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhusAmagrya-dvAtriMzikA 169 vadhikatvAdanAraMbhakatvasya na tatsaMbhavaH / na ca tadbhikSAyAH sarvasaMpatkarIkalpatvoktyaiva nistAraH / itthaM hi yathAkathaMcitsarvasaMpatkarIyamiti vyavahAropapAdane'pi na pauruSaghnItyAdi vyavahArAnupapAdanAt / tathA ca, yatirdhyAnAdiyukto yo gurvAjJAyAM vyvsthitH| sadA'nAraMbhiNastasya sarvasaMpatkarI matA / / [a. 5/2] ityAcAryANAmabhidhAnaM sambhavAbhiprAyeNaiva, jinakalpikAdau gurvAjJAvyavasthitatvAderiva sadA'nArambhitvasya phalata eva grahaNAt, anyathA lakSaNAnanugamApatteH, dravyasarvasaMpatkarImupekSya bhAvasarvasaMpatkarIlakSaNameva vA kRtamidamiti yathAtaMtraM bhaavniiyPTI10 |ii , samAveza zemAM karavo e prazna Ubho raheto hovAthI mAnavuM paDe che ke AcAryazrI haribhadrasUri mahArAje sarvasaMpankarI bhikSAnI vyAkhyAmAM "tADanAraMfma:' evuM je kahyuM che te saMbhavanA abhiprAye ja jANavuM. Azaya e che ke aSTaka 1/2 mAM zrIharibhadrasUri mahArAje kahyuM che ke "je sAdhu dhyAnAdithI yukta che, gurvAjJAmAM rahyo che tema ja sadAanAraMbhI che tenI bhikSA e sarvasaMpatyarIbhikSA mAnAyelI che." Ano vicAra karIe to jaNAya che ke jinakalpika vagere gacchanirgatasAdhuo e kALe gurvASAmAM sAkSAt to rahyA hotA nathI. tema chatAM teonI bhikSA sarvasaMpankarI ja che. eTale ene saMgata karavA ema mAnavuM paDe che ke gurvAjJA vyavasthitatva phaLataH hoya to paNa cAle. A ja rIte "salADanArama' pada je mUkyuM che te paNa saMbhavanA abhiprAya ja che e jANavuM. eTale ke sadAanAraMbhitAno saMbhava hovo joie. pachI e saMbhava sAkSAt hoya ke phaLataH hoya. phaLataH sadA anAraMbhitAno saMbhava to tAdaza zrAvakamAM paNa hoya ja che, eTale e pratimAdhArI zrAvakanI bhikSApaNa sarvasaMpankarI ja che e jANavuM. A rIte sadAanAraMbhitAnA saMbhavano abhiprAya jo na mAnIe to lakSaNa anugata nahIM rahe. kemake sAdhunI sarvasaMpankarI bhikSAmAM e praviSTa che ane tAdRza zrAvakanI sarvasaMpankarI bhikSAmAM e praviSTa nathI. athavA to zrIharibhadrasUri mahArAjAe e je lakSaNa karyuM che te dravya sarvasaMpatyarIbhikSAnI upekSA karIne bhAvasarvasaMpankarI bhikSAnuM karyuM che ema je rIte zAstrano virodha na thAya e rIte saMgati karavI. eTale ke e zrAvakapaNe jema bhAvasAdhutAnuM kAraNa che ema e zrAvakanI bhikSA bhAvasAdhunI bhAvasarvasaMpankarI bhikSAnuM kAraNa che. eTale e zrAvakanI bhikSA (pradhAna) dravyasarvasaMpankarI bhikSA che. AcArya mahArAje A dravyasarvasaMpatkarI bhikSAnA lakSaNanI upekSA karIne bhAvasarvasaMpankarI bhikSAnuM lakSaNa ApyuM che. siMvignapAlikanI bhikSA paNa sarvasaMpakarI che evuM granthakAra AgaLa jaNAvavAnA che.JI/10ll hive bIjI bhikSAnuM lakSaNa jaNAvavA granthakAra kahe che-]. *(bAhyadRSTie gurvAjJAvyavasthitatva na hovA chatAM, gurvajJAmAM rahevAthI je phaLa (lAbha) maLe e jo maLI jatuM hoya to phaLataH gurvAjJAvyavasthitatva hovuM kahevAya che. guru hitazikSA vagere svarUpa AjJA dvArA ziSyane hitakara pravRttimAM joDe che ne ahitakara pravRttithI vAre che. gItArthagurunI nizrAmAM rahevAnuM A hitamAM pravRtti -ahitathI nivRtti - e mukhyaphaLa che. jinakalpika munio guru-gacchano tyAga karI ekAkI banavA chatAM hitamAM pravRtti ne ahitathI nivRtti svakIyabodha - jAgRti dvArA karatAM ja hoya che. tethI gurvAjJAmAM rahevAnuM phaLa pAmI jatA hovAthI phaLataH gurvAzAvyavasthita hovA kahevAya che. kevI suMdara vAta che! jeone jJAna nathI evA agItArthone gItArthanizrA dvArA = gurvAjJAvyavasthitatva dvArA guruSAratanya svarUpa phaLataH jJAna hoya che ne jeone vyavahArathI gurvAzAvyavasthitatva nathI tevA jinakalpikane jJAnadvArA phaLataH gurvAzAvyavasthitatva hoya che.] Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 dvAtriMzadvAtriMza dIkSAvirodhinI bhikSA pauruSaghnI prakIrtitA / dharmalAghavameva syAttayA pInasya jIvataH / / 11 / / dakSeti / dIkSAyA virodhinI = dIkSAvaraNakarmavandhakAriNI bhikSA pauruSaghnI prakIrtitA / tayA jIvataH pInasya = puSTAGgasya dharmalAghavameva syAt / tathAhi, gRhItavrataH pRthivyAdyupamardanena zuddhoJchajIviguNanindayA ca bhikSAM gRhNan svasya pareSAM ca dharmasya laghutAmevApAdayati / tathA gRhastho'pi yaH sadA'nAraMbhavihitAyAM bhikSAyAM taducitamAtmAnamAkalayanmohamAzrayati so'pya' nucitakAriNo'mI khalvArhatAH' iti zAsanAvarNavAdena dharmalaghutAmevApAdayatIti / tadidamuktam [a. 5/4-5] pravrajyAM pratipanno yastadvirodhena vartate / asadAraMbhiNastasya pauruSaghnIti kIrtitA / / dharmalAghavakRnmUDho bhikSayodarapUraNam / karoti dainyAtpInAGgaH pauruSaM haMti kevalam / / atra pratimApratipannabhikSAyAM dIkSAvirodhitvAbhAvAdeva nAtivyAptiriti dhyeyam / / 11 / / [pauruSanI bhikSA] dIkSAnI virodhinI bhikSA e pauruSanI bhikSA che. hRSTapuSTa vyakti AvI bhikSAthI jIvananirvAha kare to enAthI dharmalAghava ja thAya che. AmAM dIkSAvirodhinI eTale dIkSAnA AvaraNakarma cAritramohanIyakarmano baMdha karAvanArI. dharmanuM lAghava A rIte thAya che. vratonuM grahaNa karIne pachI je pRthvIkAyAdinI virAdhanAthI ane zuddha bhikSA 52 jIvanArA udyatavihArI sAdhuonI nindAthI (nindA karIne) bhikSAnuM grahaNa kare che te sva-paranA dharmanuM lAghava ja kare che. ema gRhastha hovA chatAM je sadAanAraMbha aMge vihita evI bhikSA mATe potAne ucita mAne che e paNa mohAdhIna che. Azaya e che ke vepAra ane rAMdhavA vageremAM AraMbha-samAraMbha thAya che. enA karatAM bhikSAthI jIvananirvAha ka2ze ane zeSa samayamAM sAmAyika vagere karazuM evuM vicArI je gRhastha bhikSA mATe phare che e paNa mohAdhIna che. kAraNake 'A jaino AvuM anucita karAnArA che! ityAdi rUpe zAsananA avarNavAda dvArA dharmalaghutA ja kare che. aSTaka 5/4-5 mAM kahyuM che ke "pravrajyAne svIkA2nA2o je tenAthI viruddhapaNe varte che, asaAraMbhI evA tenI bhikSA pauruSanI kahevAyelI che. puSTaza2I2vALo evo paNa je dInatAthI bhikSAvRtti karavA dvArA udarapUraNa kare che, te mUDha dharmanI laghutA kare che ane mAtra svapuruSArthane haNe che." [zaMkA - pratimApratipanna zrAvaka paNa AraMbha-samAraMbha karavA-karAvavA na paDe e mATe ja pratimAkALe bhikSAthI udarapUraNa kare che. tethI enI bhikSA paNa pauruSanI ja kahevAze ne?] samAdhAna - pratimApratipakSa zrAvaka mohAdhIna banI nahIM, paNa jinAjJAne anusarIne bhikSAthI nirvAha karato hovAthI e bhikSA dIkSAvirodhinI hotI nathI, arthAt cAritramohanIya karma baMdhAvanAra hotI nathI. 5Na u52thI jinAjJApAlana hovAthI cAritramohanIyano kSayopazama ka2vA dvA2A dIkSAne anukULa hoya che. tethI enI bhikSAmAM pauruSanI bhikSAnA A lakSaNanI ativyApti thatI nathI e jANavuM.||11|| [have trIjI vRttibhikSAnuM lakSaNa jaNAve che-] [vRtti bhikSA] bhikSA sivAyanI anya kriyA karavAnuM asAmarthya hovAnA kA2Ne je bhikSA hoya che e vRtti bhikSA che. dIna-aMdhajana vagerene temaja keTalAka siddhaputra vagerene A bhikSA hoya che. A bhikSA moha prayukta nathI hotI, Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhusAmagrya-dvAtriMzikA kriyAntarAsamarthatvaprayuktA vRttisaMjJikA / dInAndhAdiSviyaM siddhaputrAdiSvapi keSucit / / 12 / / kriyAntareti / kriyAntarAsamarthatvena prayuktA, na tu mohena cAritrazuddhIcchayA vA vRttisaMjJikA bhikSA bhavati / yaM ca TInAndhAvivu saMmati| yAda [4. 1/6-7]- niHsvAndhapaMgavo ye tu na zaktA vai kriyAntare / bhikSAmaTanti vRttyarthaM vRttibhikSeyamucyate / 171 nAtiduSTApi cAmISAmeSA syAnna yamI tathA / anukaMpAnimittatvAddharmalAghavakAriNaH / / tathA siddhaputrAdiSvapi keSucidvRttibhikSA saMbhavati, AdinA sArUpikagrahaH, dInAdipadAvyapadezyatvAccaiSAM pRthaguktiH / zrUyante cotpravrajitA amI jinAgame bhikSukA yato vyavahAracUrNyAmuktaM - 'jo aNusAsio Na paDiniyatto so sArUviattaNeNa vA siddhaputtattaNeNa vA acchiuM kaMcikAlaM / sArUvio NAma siramuMDo arajoharaNo alAuehiM bhikkhaM hiMDai abhajjo a / siddhaputto NAma savAlao bhikkhaM hiMDai vA NavA varADaehiM veMThaliaM karei laTThi vA dharetitti"" / keSucidityanena ye utpravrajitatvena kriyAntarAsamarthAste gRhyante / yeSAM punaratyantAvadyabhIrUNAM 1 mATe pauruSanI nathI, temaja cAritrazuddhinI icchA (bhikSA dvArA nirvAha na kare to svayaM pacanAdi ka2vA paDe jemAM SaDjavanikAya AraMbha vagere thavAthI cAritrazuddhi na 2he. eTale cAritrazuddhi jALavavA ane vadhAravA mATe bhikSA levAnI icchA) thI prayukta nathI hotI, mATe sarvasaMpatkarI paNa nathI. tethI A trIjA prakAranI vRttibhikSA che. aSTaka 5/6-7 mAM kahyuM che ke "nirdhana, aMdha, paMgu vagere ke jeo anya kriyA karavA mATe asamartha hoya che teo jIvananirvAha mATe je bhikSAe phare che te vRttibhikSA kahevAya che. AvA jIvo mATe A bhikSA pauruSaghnIbhikSA jevI atiduSTa nathI hotI, kemake A jIvo (bhikSA vagere ApIne ka2vAnI) prathama batrIzImAM darzAvAyelI anukaMpAnA, nimittabhUta hoi dharmanI tevI laghutA ka2nA2A hotA nathI. (teone joine anukaMpA jAge che, tiraskAra nahIM.)" keTalAka sidghaputra ane sArUpikonI paNa vRttibhikSA hovI saMbhave che. A badhAno 'dIna' tarIke ullekha thato na hovAthI judo ullekha karyo che. dIkSA choDI denArA paNa keTalAka bhikSAvRttivALA hoya che evuM zrIjinAgamamAM saMbhaLAya che. vyavahAracUrNimAM kahyuM che ke "patitapariNAmI thayelA jene ghaNI hitazikSA ApavA chatAM pharI cAritranA pariNAma jAgatA nathI te thoDA kALa mATe sArUpika tarIke yA sidghaputra tarIke 2he. sArUpika eTale jene sire muMDana karAvyuM hoya, 2joharaNa na hoya, tuMbaDuM laine bhikSAe pha2nA2o hoya, patnI vinAno hoya. siddhaputra eTale je kezayukta hoya, bhikSAe jAya yA na jAya, varATakathI veMTalikA kare, athavA lAkaDI rAkhe." badhA sArUpika vagerenI bhikSA vRttibhikSA nathI hotI, kintu keTalAkanI ja hoya che. jeo utpravrujita hoi anya kriyA ka2vAmAM asamartha hoya teonI ja bhikSA vRttibhikSA bane che e jANavuM. (nAnI uMmaramAM dIkSA levI vagere kA2Ne vyApArAdi AvaDatA na hoya ke eno abhyAsa na hoya e kA2Ne anya kriyAnuM asAmarthya saMbhave.) paNa cAritrathI patita thayelA paNa jeo atyaMta pApabhIru hoya ane saMveganI tIvratAnA kAraNe pravrajyA prati ja jeonuM mana DhaLeluM hoya teonI bhikSA to sarvasaMpatjharIbhikSA ja jANavI. A bannethI bhinna prakAranA utpajitonI ane asad AraMbhI anya jIvonI (jainabhinna anya puSTa zarIrI gRhastha vagerenI) bhikSA paNa 1 yo'nuziSTo na pratinivRttaH sa sArUpikatvena vA siddhaputratvena vA sthitvA kaJcitkAlaM, sArUpiko nAma muNDazirA arajoharaNaH alAbukaiH bhikSAM hiNDate'bhAryazca / siddhaputro nAma savAlaH bhikSAM hiNDate vA na vA varATakaiH veNTalikAM karoti yaSTiM vA dhArayati, iti / / Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 dvAtriMzadvAtriMzikA saMvegAtizayena pravrajyAM prati prativaddhameva mAnasaM teSAmAdyaiva bhikSA / etadvyatiriktA-nAmasadAraMbhANAM ca pauruSaghnyeva / 'tattvaM punariha kevalino vidantI' tyaSTakavRttikRdvacanaM ca teSAM niyatabhAvAparijJAnasUcakamityavadheyam / / 12 / / anyAbAdhena sAmagryaM mukhyayA bhikssyaa'livt| gRhNataH pinnddmkRtmkaaritmklpitm||13|| anyeti / anyeSAM = svavyatiriktAnAM dAyakAnAmavAdhena = apIDanena mukhyayA = sarvasaMpatkaryA bhikSayA'livad = bhramaravadakRtamakAritamakalpitaM ca piMDaM gRhNataH sAmagryaM = cAritrasamRddhyA pUrNatvaM bhavati / alivadityanenAnaTanapratiSedhaH, tathA satyabhyAhatadoSaprasaGgAt / sAdhuvandanArthamAgacchadbhiH gRhasthaiH piMDAnayane nAyaM bhaviSyati, tadAgamanasya vandanArthatvena sAdhvarthapiMDAnayanasya prAsaMgikatvAditi cet? na, evamapi mAlApahRtAdyanivAraNAditi vadanti / / 13 / / / pauruSabI ja hoya che e jANavuM, kemake e kevala svapuruSArthane ja haNanArI hoya che. Ama siddhaputra vagere aMgenI bhikSAnuM vibhAjana AvuM spaSTa hovA chatAM "A bAbatamAM sAcuM tattva kevalIo jANe che' evuM aSTakajInA vRttikAra mahAtmAe je kahyuM che ke, "Avo vibhAga spaSTa rIte niHzaMkapaNe nathI karI zakAto' evuM sUcana karavA mATe nathI kahyuM, kintu pravajyAbhraSTa jIvono niyatabhAva jANI zakAto nathI enuM sUcana karavA mATe che. athavA to, aSTakavRttikAranuM te kathana, teone AvA niyatavibhAganuM parijJAna na hotuM enuM sUcana kare che. e dhyAnamAM levuM .ll12aa bhikSAnA 3 prakAra kahyA. have kai bhikSAthI kai rIte sAdhu sAmarthya saMpanna thAya che te granthakAra jaNAve che prathamabhikSAthI sAdhusAmI anyane = svabhinna dAyakane pIDA na thAya e rIte mukhya = sarvasaMpankarI bhikSAthI bhramaranI jema akRta (svayaM kayaNa, hanana ke pacana dvArA nahIM banAveluM) akArita (bIjA pAse nahIM banAvaDAvela) ane akalpita siAdhue koi sUcanA karI na hovA chatAM gRhastha potAnI meLe ja sAdhune vahorAvavAnI kalpanAthI je banAve te kalpita. Avo kalpitapiMDa vahoravAthI gRhastha e mATe karelA AraMbhAdinI anumodanAno doSa lAge che. Avo kalpita na hoya te akalpita piMDa.) evA piMDane grahaNa karato sAdhu sAmane pAme che eTale ke cAritrasamRddhithI pUrNatAne pAme che. AmAM kayaNa, hanana ane pAcana e traNe dvArA akRta, akArita ane akalpita piMDa samajavo. eTale ke navakoTizuddha piMDa jANavo. temaja bhramaravat evuM je kahyuM che tenAthI bhramaranI jema bhikSATana sUcita thAya che, anaTana = na pharavAno niSedha sUcita thAya che, kemake sAdhu bhikSA mATe svayaM na phare to gRhastho svayaM upAzraye ApavA mATe Ave jethI bhikSAnA 4ra doSAmAMno abhyAhatadoSa lAge. zaMkA - gRhastho spezyala sAdhune vahorAvavA mATe na lAve. kintu vaMdana mATe Ave ane e vakhate bhego piMDa lai Ave to A doSa nahIM lAge, kemake teonuM Agamana vaMdana mATe che, sAdhu mATe piMDanuM lAvavuM e to prAsaMgika che. samAdhAna - A rIte abhyAhata doSa na lAge to paNa mAlApahata doSa, sthApanA doSa vagerenuM to nivAraNa thatuM ja nathI. evuM AcAryo kahe che. mATe anaTanano niSedha Avazyaka che./13 gRihastha saMkalpa paNa na karyo hoya evA piMDanuM grahaNa karavAnI vAta karI. enA para zakAkAra zaMkA uThAve che-1. Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhusAmagrya-dvAtriMzikA 173 nanvevaM sadgRhasthAnAM gRhe bhikSA na yujyte| anAtmabharayo yatnaM svaparArthaM hi kurvate / / 14 / / nanvevamiti / nanvevaM = saMkalpitapiMDasyApyagrAhyatve sadgRhasthAnAM = zobhanavrAhmaNAdyagAriNAM gRhe bhikSA na yujyate yateH, hi = yato'nAtmabharayaH = anudaraMbharayo yatnaM pAkAdiviSayaM svaparArthaM kurvate, bhikSAcaradAnAsaMkalpena svArthameva pAkaprayatne sadgRhasthatvabhaGgaprasaGgAt, devatApitratithibhartavyapoSaNazeSabhojanasya gRhasthadharmatvazravaNAt / na ca dAnakAlAtpUrvaM deyatvavuddhyA'saMkalpitaM dAtuM zakyata ityapi dravyaETI94|| saMkalpabhedaviraho viSayo yaavdrthikm| puNyArthikaM ca vadatA duSTamatra hi durvacaH / / 15 / / saMkalpeti / atra hi = 'asaMkalpitaH piMDo yateAhyaH' iti vacane hi saMkalpabhedasya = yatisaMpradAnakatva [asaMkalpitapiMDaprApti azakya-zaMkA. jenA kayaNa, hanana ke pacanamAM sAdhuno saMkalpa karyo hoya evo piMDa paNa jo agrAhya hoya to UMcA brAhmaNa vagere saddagRhasthonA ghare bhikSA levI ja sAdhune kahyuM nahIM, kemake sagRhastho peTabharA na hovAthI rAMdhavA vagerenI pravRtti sva-para mATe kare che. bhikSAcarane ApavAnI gaNatarI vinA mAtra potAnA pUratuM ja rAMdhe to emAM emanuM sagRhasthapaNuM ja cAlyuM jAya. e paNa eTalA mATe ke devatA, mAtA-pitA, atithi, bhartavyanuM poSaNa karyA bAda zeSa bhojana karavuM e gRhastha dharma che evuM laukikazAstromAM saMbhaLAya che'.dAnakALanI pUrve rAMdhavA vagerenA avasare ApavA mATeno saMkalpa na karyo hoya ane pachI avasara upasthita thaye dAna karI de, eTale asaMkalpita piMDa sAdhune prApta thai jAya" evuM na kahevuM, kAraNa ke e rIte pahelAM jene ApavA mATeno saMkalpa na karyo hoya te (sAmAnyatayA) ApI zakAtuM paNa nathI. e jANavuM. (kemake potAnA pUratuM ja hoya eTale eno pote ja upayoga karavAnA hoya. e ApI daine potAnA mATe navuM banAve to sAdhune pazcAtkarma doSa lAgato hoi na kalpe.) 14. zaMkAkAra ja AcAryanA javAbanI svayaM kalpanA karI ane dUSita TheravatAM kahe che sAdhune asaMkalpita piMDanuM grahaNa karavuM kalpa che' AvA zAstravacanamAM amuka cokkasa prakAranA saMkalpazUnya ja piMDanA grahaNanI vAta che evuM, yAvadarthika ane puNyArthaka ne duSTa (doSayukta) kahetAM tamArAthI kahI zakAya tema nathI.' Azaya e che ke zaMkAkAranI zaMkAnuM samAdhAna karavA AcArya jo AvuM kahe ke "jene ApavAnuM hoya tene cothI saMpradAna vibhakti lAge che, tethI ene saMpradAna kahevAya che. eTale yati che. ga " jenuM te yatisaMpradAnaka. tethI] yati saMpradAnakatva che prakAra jemAM evI dAnecchA rUpa saMkalpa tarIke , ' huM yatine = sAdhune dAna karIza' tevI icchA rUpa saMkalpa, Ave che. Avo saMkalpa jemAM na ho, nala ne anya saMnyAsI ke yAcaka vagerene ApavAnI icchA rUpa saMkalpa rahyo paNa hoya) te prastutamAM kAlpata piMDa kahevAya, Avo asaMkalpita piMDa sadgahasthone tyAM paNa susaMbhavita che." AvuM samAdhAna AcAryathI kahI zakAya tema nathI, kemake yAvadarthika-eTale ke je koI yAcaka hoya te badhA mATe saMkalpalA piMDane paNa tame duSTa (bhikSA doSayukta) mAno cho, temaja dAnapuNya mATe niSpAdita piMDane paNa tame duSTa mAno cho. dizavaikAlika 5 mAM 1 svakarmAjIvanaM kulyaiH samAnaRSibhirvaivAhya RtugAmitvaM devatApitratithibhartavyapoSaNaM zeSabhojanaM ceti gRhasthadharmaH / / Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 dvAtriMzadvAtriMzikA prakAradAnecchAtmakasya viraho durvacaH / kenetyAha - yAvadarthikaM = yAvadarthinimittaniSpAditaM puNyArthikaM = puNyanimittaniSpAditaM ca piMDaM duSTaM vadatA, anyathoktAsaMkalpitatvasya yAvadarthika- puNyArthikayoH sattvena tayowyatvapitte | talAda - 4i. 6/4-1] saMkalpanaM vizeSeNa yatrAsau duSTa ityapi / parihAro na samyaksyAdyAvadarthikavAdinaH / / viSayo vAsya vaktavyaH puNyArthaM prakRtasya c| asaMbhavAbhidhAnAtsyAdAptasyAnAptatA'nyathA / / rUti 9, II ucyate viSayo'trAyaM bhinne deye svbhogytH| saMkalpanaM kriyAkAle duSTaM pussttmiyttyaa||16|| ___ ucyata iti / atrAyaM viSaya ucyate yaduta kriyAkAle = pAkanirvartanasamaye svabhogyAt = AtmIyabhogArhAdodanAderbhinne = atirikte deye odanAdAviyattayA = 'etAvadiha kuTuMvAryatAvaccArthibhyaH puNyArthaM ceti viSayatayA puSTaM = saMvalitaM saMkalpanaM duSTaM, tadAha [6/6]adhyayanamAM A banne prakAranA piMDane duSTagaNI teno niSedha karyo che.] eTale jo asaMkalpitapiMDa tarIke, sAdhune ApavAnA saMkalpanA abhAva mAtravALo piMDa grAhya hoya to yAvadarthika piMDa ane puNyArthaka piMDa e baMnemAM paNa evuM asaMkalpitatva akSata hoi e banne piMDa paNa grAhya banavAnI Apatti Ave. zaMkAkAranI zaMkAne aSTakaprakaraNa 3/4-5 mAM A rIte kahI che - vizeSarUpe sAdhunuM jemAM saMkalpana hoya te duSTa- e rIte amArI zaMkAno parihAra karavo e yAvadarthikapiMDane duSTa (agrAhya) mAnanAra tamAre yogya nathI. athavA to yAvarthikapiMDa ane puNyArthika piMDano viSaya kahevo joie. eTale ke amuka cokkasa arthIne AzrIne banAvelo piMDa parihartavya che ityAdi rUpe Ano viSaya kahevo joie. nahIMtara yAvadarthikAdi piMDanA parivAra rUpa asaMbhavita vAta kahenArA hovAthI, AtazAstrakAra anApta banI javAnI Apatti Avaze. 1pa Ai rIte be zlokothI karelI zaMkAnuM samAdhAna ApavA granthakAra kahe che-]. siMkalpitapiMDa kone kahevAya? - samAdhAna A bAbatamAM Avo viSaya jANavo. kriyAkALe = rAMdhatI vakhate, potAnA vaparAzanA bhAta vagere karatAM vadhArAnA dAna mATenA bhAta vagere aMge "ATaluM kuTuMba mATe ane ATaluM yAcakone ApavA mATe A rIte judAM judAM pramANanA karelA saMkalpathI je yukta hoya te duSTa = agrAhya jANavuM. eTale ke svavaparAza karatAM vadhu pramANamAM rAMdhatI vakhate AvA vibhAgapUrvakano saMkalpa karIne je yAvadarthika ke puNyArthika piMDa taiyAra thayo hoya te e benA niSedhano viSaya jANavo. aSTakaprakaraNa /6 mAM kahyuM che ke "sva khAdya pramANa ane te uparAMtanA vadhArAnA deya annane AzrIne je odanAdi vize "ATaluM kuTuMba mATe, ATaluM yAcako mATe ke puNya mATe' Avo rAMdhavAnA kALe saMkalpa karAyo hoya te duSTa che, A yAvadarthika ane puNyArthika piMDano viSaya che = eTale ke Avo saMkalpita piMDa parihArya che."InlakA [A sivAyanA saMkalpavALo piMDa duSTa nathI evuM jaNAvavA granthakAra kahe che-] * asaNaM pANagaM vA vi khAimaM sAimaM thaa| jaM jANijja suNijjA vA, dANaTThA pagaDaM imaM / / 5-1-47 / / taM bhave bhattapANaM tu saMjayANa akppi| ditiaM paDiAikkhe na me kappai tArisa / / asaNaM pANagaM vA vi khAimaM sAimaM thaa| jaM jANijja suNijjA vA, puNNaTThA pagaDaM imaM / taM bhave. Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhusAmagrya-dvAtriMzikA 175 __vibhinnaM deyamAzritya svabhogyAdyatra vastuni / saMkalpanaM kriyAkAle taddaSTaM viSayo'nayoH / / 16 / / svocite tu tadAraMbhe niSThite nAvizuddhimat / tadarthakRtiniSThAbhyAM caturbhaGgyAM dvyorgrhaat||17|| svocite viti / svocite tu = svazarIrakuTuMvAderyogye tvAraMbhe = pAkaprayatne niSThite = caramendhanaprakSepeNaudanasiddhyupahite tat = svabhogyAtiriktapAkazUnyatayA saMkalpanaM, svArthamupakalpitamannamito munInAmucitena dAnenAtmAnaM kRtArthayiSyAmItyAkAraM nAvizuddhimat = na doSAnvitaM, tadarthaM = sAdhvarthaM kRtiH = AdyapAkaH niSThA ca caramapAkaH, tAbhyAM niSpannAyAM caturbhaGgyAM = tadarthaM kRtistadarthaM niSThA, anyArthaM kRtistadarthaM niSThA, tadarthaM kRtiranyArthaM niSThA, anyArthaM kRtiranyArthaM ca niSThetyevaMrUpAyAM dvayorbhaGgayorgrahAcchuddhatvenopAdAnAt, taduktaM- tassa kaDaM tassa niTThiyaM caubhaMgo tattha du carimA suddhA / ' yadi ca sAdhvarthaM pRthivyAdyAraMbhAprayojakazubhasaMkalpanamapi gRhiNo duSTaM syAttadA sAdhuvandanAdiyogo'pi tathA syAditi na viSyivetA vimun [ga 6/7] svocite tu yadAraMbhe tathA saMkalpanaM kvacit / na duSTaM zubhabhAvatvAttacchuddhAparayogavat / / 17 / / svazarIra-kuTuMbAdi mATe karelI rAMdhaNa kriyA chelluM baLataNa nAMkhavAthI odanAdi raMdhAi javA rUpe pUrNa thaye saMkalpa karavo e duSTa nathI. kemake sAdhu mATenI kriyAnA prAraMbha ane samAptinI caturbhagImAMthI be bhAMge grahaNa karavAnI anujJA che. svabhogya pAkathI vadhu pAka karyo na hovAthI, "amAre mATe A anna taiyAra thai gayuM che. AmAMthI sAdhuone ucita dAna karIne huM potAne kRtArtha karIza' Avo saMkalpa karavo e doSayukta nathI. tadartha = sAdhu mATe. kRti = prathama pAka kriyA ane niSThA = aMtima pAka kriyA (samApti karI ApanAra kriyA). A be padathI caturbhAgI bane che. (1) sAdhu mATe kati ane sAdhu mATe niSThA. (2) anya mATe kati ane sAdhu mATe niSThA, (3) sAdhu mATe kRti anya mATe niSThA ane (4) anya mATe kRti ane anya mATe niSThA. AmAMthI chellA be bhAMgA zuddha hovAthI grahaNa thAya che. kahyuM che ke "tenA mATe kRta ane tenA mATe niSThita. ityAdi cAra bhAMgA jANavA. emAMthI chellA be zuddha che. " Ama sva mATe pAka thai gayA bAda sAdhune ApavAno karelo saMkalpa duSTa nathI, kemake e mAtra dAtAnA zubha bhAva rUpa che. pRthvIkAyAdinA AraMbhano aprayojaka evo paNa gRhasthano A zubhasaMkalpa jo duSTa hoya to to gRhasthano sAdhune vaMdanAdi karavAno yoga = vyApAra paNa duSTa mAnavo paDe. paNa e manAto nathI. eTale AvA zubhasaMkalpane duSTa kahevo e buddhinI asAratA che. aSTaka prakaraNa 6/7 mAM kahyuM che ke "svaucita pAkAdi thai gaye chate je kvacit tevo saMkalpa karavAmAM Ave che ke "amArA mATe A anna taiyAra thai gayuM che, AmAMthI sAdhuone ucita dAna karIne jAtane pavitra karuM' te duSTa nathI, kemake zubhabhAvarUpa che, jemake gRhasthanA sAdhuvaMdanAdi anya zuddhayoga.ll17l. zikAkAre je kahyuM hatuM ke "asaMbhavita vAta kahI hovAthI zAstrakAra anApta banI jAya che teno parivAra karavA kahe che-]. siAdhudharma atiduSkara che]. asaMkalpita piMDane ja grAhya mAnazo to prAyaH zuddha piMDano lAbha = prApti ja nahIM thAya, mATe saMkalpitane paNa grAhya mAnavo joie) AvI jo zaMkA che to enuM samAdhAna AvuM jANavuM- e rIte to saMkalpa sivAya * tasmai kRtaM tasmai niSThitaM, caturbhagAH, tatra dvau carimau shuddhau| Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 dvAtriMzadvAtriMzikA prAya evamalAbhaH syAditi ced bhudhaa'pyym| saMbhavItyata evokto yatidharmo'tiduSkaraH / / 18 / / prAya iti / evaM = asaMkalpitasyaiva piMDasya grAhyatve prAyo'lAbhaH syAt = zudrapiMDAprAptiH syAditi ceta? vahudhApi = saMkalpAtiriktairvahubhirapi prakAraiH zakitamrakSitAdibhirayamalAbhaH saMbhavI, athavA - evaM prAyo'saMkalpitasyAlAbhaH syAditi cet? vahudhApyayamasaMkalpitasya lAbhaH saMbhavI, aditsUnAM bhikSUNAmabhAve'pi ca vahUnAM paaksyoplvdheH| tathApi tadvRtterduSkaratvAttatpraNeturanAptatA syAdityata Aha-ityata eva yatidharmo mUlottaraguNasamudAyarUpo'tiduSkara uktaH, atidurlabhaM mokSaM pratyatiduSkarasyaiva dharmasya hetutvAt, kAryAnurUpakAraNavacanenaivAptatvasiddheH / / 18 / / / saMkalpitasya gRhiNA tridhA zuddhimato grhe| ko doSa iti cejjJAte prasaGgAtpApavRddhitaH / / 19 / / sNklpitsyeti| gRhiNA = gRhasthena saMkalpitasya = yatyarthaM praditsitasya tridhA zuddhimataH = manovAkkAyazuddhasya sAdhogrhe = grahaNe ko doSaH, AraMbhapratyAkhyAnasya lezato'pyavyAghAtAditi cet? jJAte = 'madarthaM kRto'yaM piMDaH' iti jJAte sati tadgrahaNe prasaGgAt gRhiNaH punaH tthaaprvRttilkssnnaatpaaanya je zaMkita-pralita vagere doSo kahyA che te badhAnA kAraNe paNa te badhAthI rahita evA zuddha piMDano paNa alAbha ja saMbhavaze. (to zuM e alAbhanA DarathI zaMkita vagere paNa grAhya mAnI levA?) athavA 'AvA asaMkalpita piMDano prAyaH alAbha thai jazeevI jo zaMkA hoya to AvuM samAdhAna jANavuM ke asaMkalpita piMDano paNa aneka prakAre lAbha saMbhave che, kAraNake dAna ApavAnI icchA vagaranA ya ghaNA lokonI temaja yAcakono abhAva hoya tyAre paNa ghaNA lokonI rasoi thatI/thayelI dekhAya ja che. "tema chatAM AvI asaMkalpita piMDathI vRtti = jIvananirvAha karavo e atyaMta duSkara che. eTale AvAM atyaMta duSkara vidhAna dekhADanAra AptanI A anAkhatA banI jaze" AvI zaMkAnA samAdhAna mATe "ityata' vagere kahyuM che. zuddha piMDathI vRtti calAvavI vagere duSkara hovAthI ja mULaguNa-uttaraguNa rUpa sAdhudharma atiduSkara kahyo che. atidurlabha evA mokSa pratye atiduSkara dharma ja kAraNabhUta hoya ne! eTale ati durlabha kAryanA kAraNa tarIke atiduSkara dharmarUpa anurUpa kAraNa kahenArA hovAthI ja tene kahenArA zAstrakAranI AptatA siddha thai jAya che. ["lyo, A sonuM, huM tamane atyaMta sastAmAMpAMca rUpiye tolAnA bhAve apAvI dauM.." AvuM kahenAra para koi vizvAsa karatuM nathI.]/18. svikIya pariNAmane pradhAna gaNanArA sAdhuone gRhasthanA saMkalpa vagere sAthe zuM nisbata? evA abhiprAyathI zaMkA uThAvIne samAdhAna ApavA granthakAra kahe che-]. gRhastha sAdhune vahorAvavAno saMkalpa karyo hoya tevA piMDane mana-vacana-kAyAnI zuddhivALA sAdhu grahaNa kare to emAM sAdhune zuM doSa lAge? emAM thayelA AraMbhanI manathI paNa anumodanA na thai jAya evI pariNAmazuddhi hoi AraMbhanA paccakhANano AMzika paNa bhaMga thato nathI." AvI jo zaMkA hoya to enuM samAdhAna AvuM jANavuM ke "A piMDa mArA mATe banAvAyo che' AvuM jANavA chatAM tenuM jo grahaNa karavAmAM Ave to prasaMga doSa lAge. eTale ke gRhastha punaH tevI pravRtti kare eno doSa lAge che. A prasaMga doSathI pApanI vRddhi thAya che. eTale evI pApavRddhimAM nimitta banavuM e parihArya doSa hoi e nimitta na banAya e mATe Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhusAmagrya-dvAtriMzikA 177 pavRddhitastannimittabhAvasya parihAryatvAt / / 19 / / yatyarthaM gRhiNazceSTA praannyaarNbhpryojikaa| yatestadvarjanopAyahInA saamgryghaatinii||20|| ytyrthmiti| yatyarthaM gRhiNaH prANyAraMbhaprayojikA ceSTA = niSThitakriyA tadvarjanopAyairAdhAkarmikakulaparityAgAdilakSaNaiIMnA satI yateH sAmagryaghAtinI = guNazreNIhAnikI / / 20 / / vairAgyaM ca smRtaM duHkhamohajJAnAnvitaM tridhaa| ArtadhyAnAkhyamAdyaM syAdyathAzaktyapravRttitaH / / 21 / / vairAgyaM ceti / duHkhAnvitaM mohAnvitaM jJAnAnvitaM ceti tridhA vairAgyaM smRtam / AdyaM = duHkhAnvitaM ArtadhyAnAkhyaM syAt, yathAzakti = zaktyanusAreNa muktyupaaye'prvRttitH| tAttvikaM . tu vairAgyaM zaktimatikramyApi zraddhAtizayena pravRttiM janayediti / / 21 / / evo piMDa grahaNa karavo sAdhune kalpato nathI.19 [A rIte Avo piMDa parihArya banato hovA chatAM na tyAge to zuM thAya? e jaNAvavA granthakAra kahe che...] - sAdhu mATe gRhastha prANIono jenAthI AraMbha thAya evI ceSTA = samApti kriyA kare ane sAdhu mahArAja teno parihAra jenAthI thAya evA AdhAkarma karanArA kulono tyAga vagere rUpa upAyo na ajamAve to gRhasthanI e ceSTA sAdhunA sAmarthyano ghAta karanArI bane che. eTale ke saMyamapratyayika guNazreNinI hAni karanAra bane che. [saMyamaprApti thayA bAda jyAM sudhI saMyama (chaThThuM-sAtamuM guNaThANuM) jaLavAi rahe che tyAM sudhI saMyamapariNAmo svarUpa zuddhinA baLe asaMkhyaguNanirjarA karAvanAra guNazreNi cAlu rahe che. saMyama pAlanamAM vizuddhi vadhe ema vadhu dalikonI nirjarA thAya che (eTale ke dalikonI apekSAe guNazreNi vadhe che) ne vizuddhi ghaTe ema daliko ochA nirjare che eTale ke dalikonI apekSAe guNazreNinI hAni thAya che.]ll20siAdhu sAmagranA dvitIya bhikSA aMzanI prarUpaNA pUrNa thai. have trIjA aMza vairAgyanI prarUpaNA karavA granthakAra kahe che-] (trividha verAgyo. vairAgya traNa prakAre kahevAya che. duHkhAnvita, mahAvita ane jJAnAnvita.(duHkhagarbhita, mohagarbhita ane jJAnagarbhita). AmAMno prathama dukhAnvita vairAgya ArtadhyAna rUpa che, kemake emAM, muktinA upAyamAM yathAzakti paNa pravRtti hotI nathI. eTale ke zraddhAnI tIvratAnA kAraNe zakti karatAM vadhu pramANamAM je upAdeyapravRtti ane heyanivRtti, te to nathI hotAM, paNa zaktine anurUpa paNa te hotAM nathI. tAttvika vairAgya to zraddhAnI tIvratAnA kAraNe zaktine ullaMghIne paNa pravRtti karAve che. [saMsAra pratye kaMTALo-kheda-bhaya A vairAgya che. jeno bhaya lAge enAthI bhAgavA mATe jIva jyAre prayAsa kare che tyAre e kalpanA bahAranAM-potAnA gajA bahAranAM kAryo karI nAkhe che. e vAta prasiddha che. TUMkamAM, bhayathI zakti-sAmarthya vadhe che. vairAgya e saMsArathI bhaya lAgavA svarUpa hovAthI e jeTalo joradAra eTalAM zakti bahAranAM kAryo paNa zakya bane.] aniSTa evA saMsArathI chUTavAnI ciMtA e jo vairAgyarUpa na hoya to ArtadhyAnarUpa hoya che e spaSTa che.ll1il prathama duHkhagarbhita vairAgyane prarUpavA kahe che mUiLamAM "svecchAlAbhA' zabda je rahelo che teno vRttimAM ullekha thayo nathI ke anvaya dekhADAyo nathI. Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 978 dvAtriMzadvAtriMzikA anicchA tyatrasaMsAre svecchaalaabhaadnutkttaa| nathaSTinuM vinA cittavivRttAArA aniccheti / atra hi = vairAgye sati saMsAre = viSayasukhe'nicchA = icchA'bhAvalakSaNA''tmapariNatirnaiguNyadRSTijaM = saMsArasya valavadaniSTasAdhanatvapratisandhAnajaM dveSaM vinA'nutkaTA, ata eva cittAGgayoH khedakRt = mAnasazArIraduHkhotpAdikA / icchAvicchedo hi dvidhA syAd-alabhyaviSayatvajJAnAd dveSAcca / Adya iSTAprAptijJAnAduHkhajanakaH, antyazca na tatheti / / 22 / / ekaantaatmgrhodbhuutbhvnairgunnydrshnaat| zAnta dvitIya sanvarAjumavasannimastArarUA. - ___ ekAnteti / ekAntaH = sarvathA san kSayI vA ya AtmA tasya grahAdutpannaM yadbhavanairguNyadarzanaM tataH paNa adhikAra parathI ema jaNAya che ke vRttimAM je "atra hi = vairAgye sati' ATalA zabdo che enA pachI A zabda "svecchADalAbhAdu evA avagraha sAthe hovo joie. e mujaba nIceno artha jANavo...] duiHkhagarbhita vairAgya]. duHkhagarbhita vairAgya hoya to viSayasukharUpa saMsAramAM anicchA thAya che eTale ke enI icchAnA abhAva rU5 AtmapariNati hoya che. AvI AtmapariNati svaiSTa viSayonI aprAptinA kAraNe thayelI hoya che. Akho saMsAra moTA bhayaMkara aniSTanA kAraNabhUta che. AvA pratisandhAna rUpa saMsAranA nairguNyanI buddhithI je dveSa pragaTe te saMsAraviSayaka TheSa na hovAnA kAraNe saMsAranI A anicchA anutkaTa hoya che. utkaTa hotI nathI. vaLI A ja kAraNe e mAnasika ane zArIrika duHkhajanikA hoya che. Azaya e che ke icchAno viccheda be rIte thAya che. A viSayo mane maLI zake ema nathI' evA alabhyaviSayava jJAnathI icchAviccheda thAya che ane viSayo paranA dveSanA kAraNe paNa icchAviccheda thAya che. AmAMthI prathama rIte je icchAviccheda thayo hoya che te, iSTanI aprAptinA jJAnanA kAraNe duHkhajanaka bane che, Aizaya e che ke icchA mujaba na maLavAnA kAraNe dhIme dhIme icchA bhale khasI gai, chatAM, manamAM eka vasavaso rahI gayo hoya che ke icchA pUrI na thai...kahe che ne ke bAyaDI na maLI eTale bAvA thayA eTale jyAre jyAre icchAnI apUrti yAda Ave che tyAre tyAre eka prakAranI potAnI nyUnatA- niSphaLatA anubhavavA rUpe duHkha thAya che. bIjI rIte thayelo = saMsAraviSayaka dveSathI thayelo icchAviccheda tevo = duHkhajanaka hoto nathI. jeine bhavanainyadarzanathI draSa pedA thayelo che ane to pUrve icchAnI apUrti hoya ne e yAda Ave to paNa, "sAruM thayuM e icchAnI pUrti na thai, nahIMtara viSayo maLavA para pApa baMdhAta ne pariNAme bhayaMkara duHkho veThavA paData..." vagere vicAradhArA rahevAthI duHkhI thavAno to prazna ja raheto nathI.]ll22 [bIjA mohagarbhitavairAgyanI prarUpaNA karatA granthakAra kahe (mohagati vairAgya AtmAnA ekAnta garbhita jJAnathI thayela bhavanairguNyadarzanathI lokadaSTie prazamayukta jIvane bIjo vairAgya thAya che. e vidyamAna jvaranA anubhava jevo hoya che. "AtmA sarvathA nitya (kUTanitya) che' evA ke "AtmA kSaNika che' AvA jJAnathI saMsAranI nirguNatAnuM je darzana thAya che tenAthI A mohagarbhitavairAgya pragaTe che. dabAine yogyatA rUpe rahelo hoya ane atyAre bahAra potAnI asara dekhADato na hoya evo je pragaTa Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhusAmagrya-dvAtriMzikA 179 zAntasyApi = prazamavato'pi lokadRSTyA, dvitIyaM = mohAnvitaM vairAgyaM bhavati / etacca san zaktyA'vasthito yo jvarastasyAnudayo velAprAkkAlalakSaNastatsannibhaM teSAM bhavet, dveSajanitasya vairAgyasyotkaTatve'pi mithyAjJAnavAsanA'vicchedAdapAyapratipAtazaktisamanvitatvAt / / 23 / / syAdvAdavidyayA jJAtvA baddhAnAM kssttmngginaam| tRtIyaM bhavabhIbhAjAM mokSopAyapravRttimat / / 24 / / syAdvAdeti / syAdvAdasya = sakalanayasamUhAtmakavacanasya vidyayA vaddhAnAmaGginAM kaSTaM = duHkhaM jJAtvA bhavabhIbhAjAM = saMsArabhayavatAM tRtIyaM = jJAnAnvitaM vairAgyaM bhavati / tacca mokSopAye triratnasAmrAjyalakSaNe pravRttimat = prakRSTavRttyupahitam / / 24 / / thavAnI pUrva avasthAmAM rahelo jvara hoya tenA jevo te ekAntadarzIono A vairAgya hoya che. bhavanainyadarzana hoi A vairAgya dveSajanya hovAnA kAraNe utkaTa hoya che, tema chatAM mithyAjJAnanI vAsanAno viccheda thayo na hovAthI e apAyanI ane pratipAtanI zaktithI (yogyatAthI) samanvita hoya che. tethI A vairAgya aMtaSThita varanA anudaya jevo che. saMsAranI nirguNatA javAthI enAthI chUTavuM che. paNa chUTyA bAda saMsArano paryAya (vikalpa) zuM? to ke mokSa. paNa AtmA jo ekAnta nitya hoya ke ekAnta anitya hoya to enI saMsAra ane mokSa AvI be bhinna bhinna avasthA saMbhavatI ja nathI ATalI paNa jANakArI ene hotI nathI. mATe eno vairAgya jJAnagarbhita kahevAto nathI. vaLI, A bhavanarguNyadarzanajanya vairAgyathI e je mokSa mATe mathI rahyo che e mokSa ja svamAnyatAnusAre ghaTI zakato nathI. eTale aghaTamAna uddezajanaka hovAthI eno vairAgya mohagarbhita che. vaLI A vairAgya utkaTa hovAnA kAraNe e prabaLatA pUrvaka svamAnya sAdhanAmArge vaLe che. ne emAM svamAnya granthonuM adhyayana paNa Ave ja. eTale uttarottara prAyaH svamAnyatAno Agraha tIvra banato javAnA kAraNe mithyAtva gADha banatuM jAya che. saMsArabhramaNanuM ane badhA doSonuM mULa kAraNa hoya to e prabaLa mithyAtva ja che. eTale,viSayAdinI tatkALa Asakti na hovAthI vairAgya hovA chatAM, kALAntare prabaLa mithyAtvanA prabhAve viSayAsakti-krodhAdi kaSAyo vagere doSo utkaTa thatA hoya che. eTale mohagarbhitavairAgyane apragaTapaNe rahelA vara jevo kahyo che, temaja apAya-pratipAta zakti samanvita kahyo che, kAraNake jyAre viSayAsakti vagere doSo prakaTa avasthA pAme che tyAre rAga-dveSa pravartavAthI vairAgyano pratipAta thai jAya che, ne rAgAdinA prabhAve UbhA thAya che.Ju23 hive trIjA jJAnagarbhita vairAgyanI prarUpaNA granthakAra kare che-] jJiAnagarbhita vairAgya]. karmathI baMdhAyelA jIvonA kaSTone sakalanayasamUhAtmaka vacana rUpa syAdvAda vidyAthI jANIne saMsArathI bhayabhIta thayelA jIvone trIjo jJAnAnvita vairAgya hoya che. te ratnatrayInA sAmrAjya rUpa mokSanA upAyanA prakRSTa vartanathI = AcaraNathI yukta hoya che. 24 triNa vairAgya kahyA. emAMthI sAdhu sAmarthya kayA vairAgyathI saMpanna thAya che te have granthakAra jaNAve che-]. A jJAnAnvita vairAgyathI ja sAmagya saMpanna thAya che. pUrvanA be vairAgyo kyAreka guNavAnuM gurunA pArataMtrathI svavinAzadvArA A jJAnAnvita vairAgyanI prAptimAM aMga = upakAraka bane che. jJAna sahitano vairAgya apAyazaktino (durgativagerenA duHkho e apAya, enI yogyatA e apAyazakti, teno) pratibaMdhaka Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 dvAtriMzadvAtriMzikA sAmagryaM syAdanenaiva dvayostu svopamardataH / atrAGgatvaM kadAcitsyAdguNavatpArataMtryataH / / 25 / / sAmagryamiti / anenaiva = jJAnAnvitavairAgyeNaiva sAmagryaM sarvathA duHkhocchedalakSaNaM syAt, jJAnasahitavairAgyasyApAyazaktiprativandhakatvAt / dvayostu = duHkhamohAnvitavairAgyayoH svopamardataH = svavinAzadvArA'tra = jJAnAnvitavairAgye'GgatvaM = upakArakatvaM kadAcit = zubhodayadazAyAM syAt, guNavataH pArataMtryaM = AjJAvazavRttitvaM tataH, jJAnavatpArataMtryasyApi phalato jJAnatvAt / / 25 / / nanu guNavatpArataMtryaM vinApi bhAvazuddhyA vairAgyasAphalyaM bhaviSyatItyata AhabhAvazuddhirapi nyAyyA na maargaannusaarinnii| aprajJApyasya bAlasya vinaitatsvAgrahAtmikA / / 26 / / bhAveti / bhAvazuddhirapi = yamaniyamAdinA manaso'saMklizyamAnatApyetat = guNavatpArataMtryaM vinA'prajJApyasya = gItArthopadezAvadhAraNayogyatArahitasya vAlasya =ajJAninaH svAgrahAtmikA = shaastrshrddhaadhihoi sarvathA duHkhoccheda rUpa sAmagya labdhasvarUpa bane che. [athavA, vairAgyamAM rahelI apAyazakti sarvathA duHkhocchedanI pratibaMdhaka che. paNa vairAgyamAM bhaLeluM jJAnagarbhitatva e apAyazaktinuM pratibaMdhaka che. tethI e jJAnagarbhitatva apAyazakti svarUpa pratibaMdhakane dUra karI devAthI pratibaMdhakAbhAva svarUpa kAraNa paNa hAjara thai javAnA kAraNe sarvathA duHkhocchedanI saMpUrNakAraNe sAmagrI (= sAmagra) nuM saMpAdana thAya che. Avo artha karavA mATe, vRttimAM je duHkhocchedalakSaNaM pATha che tenA sthAne duHkhocchedahetutvalakSaNa evo pATha joie.] kyAreka eTale ke jyAre zubhodaya thavAno hoya tevI dazAmAM, guNavAnu (gItArtha saMvi) gurunI AjJAne vaza rahevAthI, duHkhagarbhita vairAgya ane mohagarbhita vairAgya, jJAnagarbhita vairAgyamAM pariName che. Azaya e che ke akalpita Akasmika banAvathI duHkhagarbhita vairAgya thaye ke anya dharmanA upadezathI mohagarbhita vairAgya thaye gItArtha saMvigna saddaguruno yoga thAya ane Adara pUrvaka emanI AjJA mujaba vartavAnuM cAlu thAya to e vairAgya jJAnAnvita vairAgya bane che, kemake jJAnavAn nuM pANataMtra paNa phaLataH jJAnarUpa ja hoi teomAM paNa jJAnano yoga thai jAya che. jJAnanuM phala heya nivRtti ane upAdeya pravRtti che. gurunA Adeza mujaba vartavAmAM Ave to, guru heyamAMthI nivRtti ane upAdeyamAM pravRtti karAvatA ja hovAthI jJAnanuM e phaLa prApta thai ja jAya che. mATe guru pAratanya e phalataH jJAna rU5 che.llrapA guNavAnuM gurunuM pAratanya na hoya to paNa bhAvazuddhithI vairAgya saphaLa banI zakaze evI zaMkAnuM samAdhAna ApavA granthakAra kahe cheguNavAnuM gurunA pAtaMtrya vinA, aprajJApanIya anna jIvanI svaAgrahAtmaka bhAvazuddhi paNa mArgane hoi nyAyopeta hotI nathI yama-niyama vagerethI thayelI mananI asaMktizyamAna avasthA e bhAvazuddhi che. gItArtha mahAtmAnA upadezanuM avadhAraNa karavAnI yogyatA zunya jIva e aprajJApanIya che. zAstranI zraddhA karatAM ya adhika svakalpanAno abhiniveza hovo e svaAgraha che. gItArtha guru je kAMi pravRtti ke nivRtti kahe che e zAstrAnusAre kahe che. e mujaba karavAthI mAruM hita thaze AvI je zraddhA hoya che. enA karatAM jyAre potAnI kalpanAmAM kaMika juduM bese ke "A rIte karIza to mAruM hita thaze tyAre manamAM dvandra cAle che. guru vacana (zAstra vacana)mujaba karuM ke mArI kalpanAmAM bese che e mujaba karuM? AmAMthI zAstrazraddhA nabaLI ananusArI Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhusAmagrya-dvAtriMzikA 189. kasvakalpanAbhinivezamayI mArgaH = viziSTaguNasthAnAvAptipravaNaH svarasavAhI jIvapariNAmastadananusAriNI na cA/ yavAda mi. 22/1-ra-rU] bhAvazuddhirapi jJeyA yaiSA mArgAnusAriNI / prajJApanApriyAtyarthaM na punaH svAgrahAtmikA / / rAgo dveSazca mohazca bhAvamAlinyahetavaH / etadutkarSato jJeyo hantotkarSo'sya tattvataH / / ___ tathotkRSTe jaga(ca sa)tyasminzuddhirvai zavdamAtrakam / svavuddhikalpanAzilpinirmitaM nArthavad bhavet / / 26 / / mohAnutkarSakRccaitadata evApi shaastrvit|| kSamAzramaNahastenetyAha sarveSu karmasu / / 27 / / moheti / etad = guNavatpArataMtryaM ca mohAnutkarSakRt = svAgrahahetumohApakarSanivandhanaM, tadAhana mohodriktatAbhAve svAgraho jAyate kvacit / guNavatpArataMtryaM hi tadanutkarSasAdhanam / / [a. 22/8] ata eva = guNavatpArataMtryasya mohAnutkarSakRttvAdeva zAstravidapi = AgamajJo'pi sarveSu karmaSu = dIkSAdAnoddezasamuddezAdiSu kSamAzramaNahastene'tyAha, itthamabhilApasya bhAvato guNapArataMtryahetutvAt, tasya ca modI IdvArADativAra zodhavat / tavAda (22/1] ata evAgamajJo'pi dIkSAdAnAdiSu dhruvam / kSamAzramaNahastenetyAha sarveSu karmasu / / 27 / / hoya ane svakalpanAno abhiniveza hoya to svakalpanAno vijaya thAya che ane guru pAratanya vegaLuM mUkAya che. eTale guru pAtaMtrya vinA karavAmAM AvatA yamaniyamAdithI thayela pariNati svaAgrahAtmaka che. svakalpanAne choDIne gItArthanA upadezane svIkAravA e taiyAra hoto nathI. mATe aprajJApanIya che. AnA parathI jaNAya che ke ene abhiniveza che. viziSTaguNaThANAnI prApti karAvI ApavAmAM kuzaLa evo svarasavAhI jIvapariNAma e mArga che. svAgrahAtmaka te zuddhi AvA mArgane anusaranArI na hoi ucita nathI. aSTaka 22/ 1-2-3 mAM kahyuM che ke "bhAvazuddhi paNa tene jANavI je mArgAnusAriNI hoya, jemAM prajJApanA = AgamArtha upadeza atyaMta vahAlo hoya temaja je svAgrahAtmaka na hoya. rAga, dveSa ane moha A traNa bhAvane malina karanArA hetuo che. A traNanA utkarSathI paramArthathI A bhAva mAlinyano utkarSa thAya che e jANavuM. A = bhAvamAlinya utkRSTa hoya to bhAvanI zuddhi to mAtra bolavAnI ja rahe che. svabuddhikalpanA rUpa zilpathI jenuM nirmANa thayuM hoya te arthayukta banatuM nathI."A2kA guNavAnuM pArataMtra zuM lAbha kare che enI sahetuka granthakAra vAta kare che. guNavatpAratanyanI AvazyakatA). A guNavatyArataMtra mohane pAtaLo kare che. tethI ja zAstrajJa paNa sarva kriyAomAM 'kSamAzramaNanA hAthe' ema kahe che. guNavatyArataMtrya svAgrahanA hetubhUta mohano apakarSa karanAra che. A bAbate aSTaka (22/4) mAM kahyuM che ke "mohanA udrakano abhAva hoya to koi paNa vastu aMge svAgraha thato nathI. guNavatyArataMtrya mohano anutkarSa karanAra sAdhana che." Ama guNavatyArataMtra mohane pAtaLo karanAra hovAthI ja zAstranA jANakAra paNa dIkSA pradAna, uddeza, samuddeza vageremAM 'mAsamAne datye,' e pramANe kahe che. "kSamAzramaNanA hAthe' AvuM kathana bhAvathI guruparataMtranA kAraNabhUta che je guru pAtaMtrya mohano apakarSa karavA dvArA aticArazodhaka che. aSTaka (22/5) mAM kahyuM che ke "guNavatpAtaMtrya mahAnutkarSasAdhaka che e kAraNe ja AgamavizArada paNa Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 dvAtriMzadadvAtriMzikA yastu nAnyaguNAn veda na vA svgunndossvit| sa evaitannAdriyate na tvaasnmhodyH||28|| sthitiA vyam: L28TI guNavabahumAnAdyaH kuryaatprvcnonntim| anyeSAM darzanotpattestasya syAdunnatiH praa||29|| ___ guNavaditi / guNavatAM = jJAnAdiguNazAlinAM vahumAnAdyaH pravacanasyonnatiM = vahujanazlAghAM kuryAttasya svato'nyeSAM darzanotpatteH parA tIrthakaratvAdilakSaNonnatiH syAt, kAraNAnurUpatvAtkAryasya / tadAha [a. 23/ rU-4] yastUnnato yathAzakti so'pi samyaktvahetutAm / anyeSAM pratipadyeha tadevApnotyanuttamam / / prakSINatIvrasaGklezaM prazamAdiguNAnvitam / nimittaM sarvasaukhyAnAM tathA siddhisukhAvaham / / 29 / / dIkSA pradAnAdi sarva kriyAomAM 'kSamAzramaNahastana' ema avazya bole che.ra7ll [guruSAratanyane koNa Adare che ane koNa nathI AdaratuM e granthakAra jaNAve che-] anyanA guNone je jANato nathI, athavA svaguNa-doSone je jANato nathI te ja A guruSAratanyane Adarato nathI, nahIM ke Asanna mahodaya jIva. (guNavAnuM gurunA gItArthatA-saMvignatA-ziSyAdi pratyenI uchaLatI karuNA vagere guNone jeNe pichANyA che, tathA svakIya guNadoSane nIrakhIne pote keTalA pANImAM che evuM jANavA dvArA svataMtrapaNe svAtmahita sAdhavA mATenuM svakIya asAmarthya jeNe nihALyuM che e guruSAratanya svIkAre ja.) jeno mahodaya najIkamAM che tevA jIvo to A guruSAratanyane avazya Adare che.ra8. guiNavAnanI AjJAnuM pAlana karavAthI guNavAnuM para bahumAna pragaTa thAya che. A bahumAnathI zuM lAbha thAya che e granthakAra jaNAve che-] jJAnAdiguNayukta gurunA bahumAnathI je pravacananI unnati kare che tenI, svayaMne ane anyane samyakdarzananI prApti thavAnA kAraNe tIrthaMkarapaNuM vagere rU5 prakRSTa unnati thAya che, kemake kArya kAraNane anurUpa hoya che. eTale ke pravacanonnati e ja kAraNa che to enAthI svane anurUpa utkRSTa unnatirUpa kArya thAya che. guNavAnunA thatA bahumAnane joine loko 'A pravacana kevuM suMdara che ke guNavAnonuM AvuM bahumAna thAya che' ityAdi pravacananI zlAghA kare che. A zlAghA ja pravacananI unnati rUpa che, kemake enAthI e zlAghA karanArA lokomAM bIja paDI javAthI teone paNa pravacananI prApti thavAnA kAraNe pravacanano phelAvo thAya che. aSTaka 23/3-4 mAM kahyuM che ke "je jIva pravacananI unnati mATe yathAzakti udyama kare che te paNa anyajIvo ne samyaktaprAptimAM kAraNa banIne te anuttara samyaktane ja prApta kare che. je samyakta tIvrasaMkleza vinAnuM hoya che, prazamAdiguNothI yukta hoya che, sarvasukhonA nimittabhUta che temaja siddhi sukhane lAvI ApanAruM che."ll29 (guNavAnanA bahumAnAdi dvArA pravacananI unnati karavAne badale guNavAnunI niMdA vagere dvArA je pravacananI avanati kare che te zuM pAme che? e granthakAra jaNAve che] jenAthI pravacananI hIlanA thAya evA kAryamAM je anAbhogathI paNa pravRtta thAya che te mahA anarthanA kAraNabhUta mithyAtvane upArje che. guNavAnunI niMdA vagere lokaviruddha che. enAthI pravacanano upaghAta thAya Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhusAmagrya-dvAtriMzikA 183 yastu zAsanamAlinye'nAbhogenApi vrtte| badhnAti sa tu mithyAtvaM mahAnarthanibandhanam / / 30 / / ystviti| yastu zAsanamAlinye = lokaviruddhaguNavannindAdinA pravacanopaghAte'nAbhogenApi = ajJAnenApi vartate sa tu zAsanamAlinyotpAdanAvasare eva mithyAtvodayAnmahAnarthanivandhanaM = durantasaMsArakAntAraparibhramaNakAraNaM mithyAtvaM vadhnAti, yadAha [a. 23/1-2] yaH zAsanasya mAlinye'nAbhogenApi vartate / sa tanmithyAtvahetutvAdanyeSAM prANinAM dhruvam / / vanAtyapi tadevAlaM paraM saMsArakAraNam / vipAkadAruNaM ghoraM sarvAnarthanivandhanam / / 30 / / svecchAcAre ca bAlAnAM mAlinyaM maargbaadhyaa| guNAnAM tena sAmagryaM guNavatpArataMtryataH / / 31 / / ___ sveccheti / vAlAnAM = ajJAninAM svecchAcAre ca sati mArgasya vAdhayA = 'apradhAnapuruSo'yaM jainAnAM mArgaH' ityevaM janapravAdarUpayA mAlinyaM bhavati mArgasya, tena hetunA guNavatpArataMtryata eva guNAnAM = jJAnAdInAM sAmagryaM = pUrNatvaM bhavati / / 31 / / itthaM vijJAya matimAn ytirgiitaarthsNgkRt| tridhA zuddhyAcaran dharmaM prmaanndmshnute||32 / / itthamiti / spaSTaH / / 32 / / / / / iti sAdhusAmagryadvAtriMzikA / / che. [guNavAnuM gurunI niMdA vagere joine loko "A jainadharma kevo che? ke guNavAnunI paNa emAM niMdA vagere karAya che' ityAdi rUpa pravacananI niMdA kare che je pravacananI malinatA-halanA rUpa che.] AvI hIlanA karanAro e ja vakhate ene mithyAtvano udaya thato hovAthI duraMta saMsAra kAMtAramAM paribhramaNa rUpa mahAanarthanA kAraNabhUta mithyAtvane bAMdhe che. aSTaka 23/1-2 mAM kahyuM che ke "je sAdhu vagere lokaviruddha AcaraNa dvArA zAsananI malinatA karavAmAM anAbhogathI paNa pravRtta thAya che te niyamo anya jIvonA mithyAtvamAM nimitta banavAthI te mithyAtvane ja bAMdhe che je mithyAtva saMsAranuM prabaLa kAraNa che. dAruNa vipAkavALuM che, ghora = bhayAnaka che, temaja sarva anarthone vadhAranAruM che."l30ll [guNavAnunuM pAtaMtrya na hoya to AvuM kaTuphaLavALuM zAsanamAlinya thAya che e granthakAra jaNAve che] bALa = ajJa jIvo = agItArtho guNavAnuM gurunuM pAtaMtrya phagAvI dai svecchAcAra pravartAve to "A jainono dharma pradhAnapuruSa (nAyaka) vinAno che' ityAdi rUpe lokomAM thatI dharmaniMdAthI mokSamArganI malinatA thAya che je mithyAtvane tANI lAve che. tethI guNavatyArataMtrathI ja jJAnAdi guNonuM sAmarthya = pUrNatva saMpanna thAya che.31/L [batrIzIno upasaMhAra karatA granthakAra kahe che...] A badhI bAbatone jANIne buddhimAnuM sAdhu gItArthanA (nizrA rU5) saMga kare che (AnAthI guNavatyArataMtrya sUcavyuM) ane jJAna, bhikSA temaja vairAgya ema traNa prakAre zuddhithI dharmane Acare che. A pramANe gItArthano saMga karato ane zuddhithI dharmanuM Acarato te paramAnandane prApta kare che. 3ro. Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzadvAtriM [sAdhu sAmaNyadvAtriMzikA aMge kaMika vizeSa] A batrIzImAM sAmagmanA saMpAdana mATe tattvasaMvedana, sarva saMpatkarI bhikSA ane jJAnagarbhitavairAgya A traNa vAto Avazyaka batAvI che. 184 AmAM prathama tattvasaMvedana- AThamI gAthAnI vRttimAM tattvasaMvedanano saMskA2rUpa saMbaMdha Avazyaka kahyo che. A saMskArarUpa saMbaMdha eTale zuM? e vicArIe- tattvasaMvedanamAM be bAbato che - tattvano bodha (= heya- upAdeyano yathArtha viveka karI Apato bodha) ne e bodhane anurUpa nivRtti-pravRtti. AmAMthI, tattvabodhanA saMskAra eTale, koipaNa sarvajJokta sUkSma bAbato potAnI buddhimAM na bese ke koipaNa bAbata aMge anyAnya zAstramAM bhinna bhinna prakAranuM nirUpaNa maLe ke koi bAbatamAM zAstrIya nirUpaNa karatAM potAnA anubhava alaga paDe... AvA badhA prasaMgoe sarvajJavacanomAM zaMkA paDavAnI saMbhAvanA paNa na 2he. mAro kSayopazama manda che. mATe mane besatuM nathI - jemaNe rAga-dveSa-ajJAna svarUpa asatyanAM traNa kAraNo dUra karI nAkhyA che emanA vacanomAM anyathAtva hoya nahIM...tameva tameva sabhraM nizcaMdra naM nirdi veDyuM... vagere vicAraNAothI, temaja sanmatitarka vagere darzanagrantho, chedagrantho, vipula karmasAhitya vagerenA sahRdayatAthI karelA evA adhyayanAdi ke jenA dvArA dilamAMthI avAja UThavA mAMDe ke sarvajJa sivAya AvuM nirUpaNa koi karI zake nahIM... AvA adhyayanAdithI evo kSayopazama pragaTavo ke jethI anyane jyAM zaMkA paDavAnI ke viparIta bodha thavAnI saMbhAvanA hoya tyAM paNa evI saMbhAvanA na rahe. ne sIdhuM prabhunA vacanomAM to kyAMya garabaDa hoya nahIM. mArI samajamAM phera hoya zake... A vicAra ja sphure... AvI bhUmikA thai hoya e yathArthajJAnano saMskAra rUpa saMbaMdha thayo kahevAya. ema Dagale ne pagale potAnI te te pravRttinuM A heya ke upAdeya che? enuM vibhAjana thayA karavuM... A paNa eno saMskArarUpa saMbaMdha thayo kahevAya. nahIMtara kyAreka zAstravacanonA ekAgra upayogakALe vAstavika zraddhA ke heya-upAdeyano yathArtha bodha hoya, paNa jevo e upayoga chUTyo ke pAchI koipaNa prakAranI garabaDanI zakyatA... AvI avasthA e yathArthabodhano saMskArarUpa saMbaMdha nathI. ne tethI e kyAreya paNa dago dai de... tethI sAmagrInI pUrNatA thAya nahIM. have bodhAnurUpa pravRttinA saMskArano vicAra karIe tyAjya pravRttithI viramavAnA evA saMskAra (= labdhi = kSayopazama) UbhA thavA joie ke jethI svapnamAM paNa viparIta paristhiti upasthita thAya to aTakI javAnuM thAya. jemake prathama ahiMsA mahAvratanuM paccakkhANa jo AvA saMskAra UbhA ka2vAmAM samartha banyuM hoya to rAtre svapnamAM pote kaze jai rahyA hoya ne vacce pANIno relo Avyo... to tarata paga aTakI jAya... svapnamAM relave vagere dekhAya ne emAM pote besyA AvuM jovA maLe to samajavuM ke Avazyaka saMskAra UbhA thayA nathI. ema jAgrata avasthAmAM paNa jyAre jyAre mahAvrata virodhI paristhiti nirmANa thAya tyAre tyAre sAvadhAnI Ave ne enAthI aTakavAnuM thAya to saMskArarUpa saMbaMdha thayo kahevAya. jo sAvadhAnI AvI jAya ke A pravRtti mArA saMyama-mahAvrata-samAcArI vagerenI viruddha che ne chatAM ya pramAdAdivaza e pravRtti thAya to tattvabodhanA saMskAra che paNa tadanurUpa AcaraNanA saMskAra nathI ne tethI tattvasaMvedanano saMskArarUpa saMbaMdha nathI e jANavuM... ne jo evI viparIta pravRtti vakhate, A pravRtti 'mAre na karAya - tyAjya che - mArA vratavirodhI che' AvI koi sAvadhAnI paNa na Ave to samajavuM ke tattvabodhano paNa saMskAra svarUpa saMbaMdha thayo nathI. sAvadhAnI AvavA chatAM pramAdAdivaza viparIta AcaraNa ekavAra karyuM.. bIjIvAra karyuM.. trIjIvAra karyuM.. ema vAraMvAra karavAthI pachI sAvadhAnI AvavI paNa baMdha thai javAnI zakyatA - Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhusAmagrya-dvAtriMzikA 185 UbhI thAya che. jo e baMdha thai jAya to tattvabodhano saMskAra naSTa thaI gayo ema samajavuM joie. jema heyanI nivRtti mATe kahyuM ema upAdeyanI pravRtti aMge jANavuM. divasa daramyAna halana-calana vakhate pUMjavA-pramArjavAno evo abhyAsa paDyo hoya ke jethI rAtre nidrAmAM paNa paDakhuM pheravavAnA avasare saMskAravazAt rajoharaNathI pramArjana thai jAya...svapnamAM paNa bolavAno prasaMga Ave to muhapatti mukha AgaLa AvI jAya... koi evI gADha bimArImAM hAtha paga halAvI zakAya ema na hoya to paNa bolatI vakhate muhapattI mukha pAse lai javAno khyAla rahyA kare ne nathI lai javAtI eno DaMkha rahe to tattvasaMvedanano saMskAra rUpa saMbaMdha che ema jANavuM. A bAbatamAM paNa heyavat jANavuM. eTale ke jAgrata avasthAmAM paNa bArI vAsatAMughADatAM pUjavAnuM, ema bolatI vakhate muhapanI mukha pAse lai javAnuM vagere yAda Ave to tattvabodhano saMskAra rUpa saMbaMdha che ne e vakhate pUjavuM vagere paNa acUka thAya to tattvasaMvedanano saMskArAtmaka saMbaMdha thayelo nizcita karI zakAya. pAlikasUtramAM "abohiyAe-anabhigameNuM - abhigameNa vApamAeNa" A je pado che te AnuM sucana karanArA lAge che. rojiMdA jIvanamAM upasthita thatI paristhitiomAM kevI pravRtti tyAjya che ne kevI upAdeya eno zAstravacanAdine anusarIne nirNaya karI rAkhyo hoya to e bodha kahevAya che. roja anekazaH karemi bhaMte bolatA chatAM, te te paristhitimAM mArA kevA kevA AcAra-vicAra ne uccAra sAmAyikane anukULa che ne kevA kevA AcArAdi sAmAyikane pratikuLa che A bAbatano koi vicAra ja na karyo hoya, sarvajJavacanoanubhavIonA anubhavo vagerene AdhAre enuM vibhAjana ja na karyuM hoya, to "mAre sAvadya pravRttionA paccakhANa che Avo khyAla hovA chatAM sAvadyapravRtti ja thai rahI hovAnI pUrNa saMbhAvanA rahe che. AvuM vibhAjana karyuM na hovuM e abodha kahevAya che. gItArtha gurunI nizrAe rahelA agItArthane svayaM AvI jANakArI na hovA chatAM, dareka vakhate guru dvArA heya-upAdeyanuM mArgadarzana maLI rahetuM hovAthI phaLataH e hoya ja che. tethI ja granthakAre paNa gurupAratanyane jJAna rUpe kahI dIdhuM che. uktabodha karyo hovA chatAM te te pravRttikALa e bodha jo upayogarUpe skure nahIM ke "A mArA vratane virodhI che ne tethI akartavya che' to anabhigama jANavo. AvI avasthAmAM tattvabodhano saMskArarUpa saMbaMdha mAnI zakAya nahIM. pratikULa pravRtti karavAno avasara Ave tyAre tUrta "A mAre tyAjya che' evo upayoga AvI jAya to e 'abhigama' kahevAya. A tattvabodhano saMskArarUpa saMbaMdha thayo kahevAya. Avo upayoga spharavA chatAM, pramAda hoya to pratikULa pravRtti thai jAya che. AvI avasthA e tattvabodha hovA chatAM tattvasaMvedanano saMskArarUpa saMbaMdha nathI ema samajavuM. aNNe puggalabhAvA aNNo ego ya naannmittohN| suddho esa viyappo aviappasamAhisaMjaNao / / 99 / / dharmaparIkSA / / artha "yugalanA pariNAmo mArA karatAM judA che. upayoga mAtra svabhAvavALo hovAnA kAraNe huM paugalikabhAvothI judo chuM ane eka chuM." Avo zuddha vikalpa e avikalpasamAdhino samyaka prakAre janaka che. Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 dvAtriMzadvAtriMzikA || Jatha dharmavyavasthAdAtriMziA ||7|| sAdhusAmagryaM dharmavyavasthayA nirvAhyata itIyamatrAbhidhIyatebhakSyAbhakSyavivekAcca gamyAgamyavivekataH / tapodayAvizeSAcca sa dharmo vyavatiSThate / / 1 / / makSyati / vyaH (spaSTa:) ||9 || bhakSyaM mAMsamapi prAha kazcitprANyaGgabhAvataH / odanAdivadityevamanumAnapuraHsaram / / 2 / / = bhakSyamiti / mAMsAdikamabhakSyamodanAdikaM ca bhakSyamiti sakalaziSTajanaprasiddhA vyavasthA / tatra kazcit : saugato 'mAMsamapi bhakSyaM prANyaGgabhAvataH = prANyaGgatvAt, na cAyamasiddho hetu:, mAMsasya prANyaGgatAyAH pratyakSasiddhatvAt, odanAdivat / na cAtra dRSTAnte hetuvaikalyaM, odanasyaikendriyaprANyaGgatvena pratItatvAt' ityevamanumAnapuraHsaraM prAha / / 2 / / bhakSyAbhakSyanA vivekathI, gamyAgamyanA vivekathI, vizeSa prakA2nA tapathI ane vizeSa prakAranI dayAthI te dharmanI (dharmane tridhA zuddhithI Acarato jIva paramAnaMda pAme che e vAta chaTThI batrIzInA batrIzamA zlokamAM je dharma mATe kahI che te dharmanI) vyavasthA thayelI che. [prastuta batrIzImAM AvanArA adhikArono A prathama gAthAthI nirdeza karelo che. te A rIte - 'bhakSyAbhakSyano viveka' aMzathI mAMsabhakSyatvavAdI bauddha ane dvijanA (anukrame zloka 2 thI8, 9 thI 16) temaja maghapAnavAdInA [zloka. 17] nirAkaraNano ullekha karyo che. 'gamyAgamyaviveka' aMzathI maithunanI nirdoSatA jaNAvanAranA (zloka 18 thI 23) temaja gamyAgamyano bheda na mAnanArA maMDalataMtravAdInA (zloka 24)nirAkaraNano nirdeza karyo che. 'tapa'thI tapane na AdaranArA bauddhanA nirAkaraNano (zloka 25-26) nirdeza karyo che. 'dayAvizeSa'thI tApasAdithI paLAtI laukika dayAnI aniSTatAnA ane lokottara dayAnI iSTatAnA pratipAdanano (zloka 27 thI 31) nirdeza karyo che.]||1|| bhikSAbhakSyano viveka dekhADavA mATe, abhakSya evA paNa mAMsane bhakSya mAnanArA bauddhanuM nirAka2Na ka2vA sau prathama eno mata dekhADe che-] [mAMsamAM bhakSyatAsAdhaka bauddha anumAna] ko'ka = bauddha 'mAMsa paNa bhakSya che, kemake prANInuM aMga che, jemake bhAta vagere' evA anumAna pUrvaka mAMsane bhakSya kahe che. sakala ziSTalokomAM 'mAMsa vagere abhakSya che ane bhAta vagere bhakSya che' evI vyavasthA prasiddha che. e aMge bauddha uparokta anumAna pUrvaka mAMsane bhakSya kahe che. vaLI A anumAnanI nirdoSatA siddha karavA mATe e kahe che ke 'prANaMgatva' hetu (svarUpa) asiddha nathI, kemake mAMsa prANaMga hovuM pratyakSasiddha che. 'bhAta vagere'rUpa dRSTAntamAM hetuvikalatA nathI, kemake bhAta ekendriya prANInA aMga tarIke pratIta che.||2| [bauddhokta A anumAnane vikalpo karIne dUSita TheravatA granthakAra kahe che-] A anumAna jo svataMtrasAdhana hoya to dRSTAntadoSanA kAraNe ayogya che. jo e prasaMgasAdhana hoya to paNa vyavasthA bAdhaka hoi e ayogya che. Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmavyavasthA dvAtriMzikA 187 svataMtrasAdhanatve'do'yuktaM dRssttaantdosstH| prasaGgasAdhanatve'pi bAdhakatvAd vyavasthiteH / / 3 / / svataMtreti / adaH = saugatoktametadanumAnaM svataMtrasAdhanatve dRSTAntadoSataH = dRSTAntasya sAdhanavaikalyAdayuktaM, vanaspatyAyekendriyANAM vauddhasya prANitvenAsiddhatvAt; prasaGgasAdhanatve'pi = vikalpasiddhadRSTAntAdhupAdAnena paramatadUSaNamAtraparyavasitahetutve'pi ado'yuktaM, vyavasthiteH = lokAgamasiddhabhakSyAbhakSyavyavasthAyA vAdhakatvAt, prANyaGgatvamAtrasya bhakSyatvAprayojakatvAt, na hi zakyabhakSaNakatvameva bhakSyatvaM, kiM je anumAna svaabhipreta bAbatanI siddhi mATe svataMtra rIte karavAmAM AvatuM hoya che te svataMtrasAdhana kahevAya che. jemake "prarvato vahnimAnuM dhUmA']. je anumAna svaanabhipreta-paraabhipreta bAbatanuM nirAkaraNa karavA e paraabhipreta bAbatamAM atiprasaMga dekhADavA mATe karAtuM hoya te prasaMgasAdhana kahevAya che. jemake zvetAMbarone dharmopakaraNanI tyAjyatA anabhipreta che je digaMbarone abhipreta che. e mATe digaMbaro AvuM anumAna Ape che ke "vastrAdi tyAjya che, kemake mUcchanA hetubhUta che, jemake dhana vagere.' A anumAnanuM nirAkaraNa karavA zvetAMbaro, digaMbarone Apatti Ape ke A rIte to tamAre dIkSA levA mAtrathI AhArAdi tyAjya banI jaze, te A anumAnathI - "AhArAdi tyAjya che, kema ke mUcchanA hetubhUta che, jemake dhana vagere zvetAMbaroe ApeluM A anumAna prasaMgasAdhana kahevAya. svataMtrasAdhana anumAnamAM hetu svamate siddha hovo ja joie, jyAre prasaMga sAdhana anumAnamAM te paramate siddha hovo ja joie, ATalI vizeSatA jANavI. ei anumAnamAM ubhayathA doSa) bauddhokta anumAna jo svataMtra sAdhana hoya to emAM dekhADeluM bhAta vagere dRSTAnta doSayukta hoi e anumAna ayogya che. bauddho vanaspati vagere ekendriyane prANI mAnatA na hovAthI teonA mate bhAtamAM prAagatva rUpa hetu rahyo nathI. mATe e sAdhanavaikalpa doSayukta che. vikalpasiddha dRSTAnta vagerenuM upAdAna karIne paramatane dUSita TheravavA mAtra mATe vaparAtA heturUpa prasaMgasAdhana hoya to paNa e ayogya che. [AmAM 'vikalpasiddha dRSTAnta" evuM eTalA mATe kahyuM che ke prasaMgasAdhana anumAnamAM je dRSTAnta hetuyukta tarIke svaabhipreta na hoya, tema chatAM parAbhipreta hoya to paraabhyapagamane anusAre pote ene vikalpasiddha (kalpanAthI siddha) tarIke svIkArI anumAna prayoga karI zake che. AvA anumAnathI enA sAdhyanI siddhi karavAnI hotI nathI (kemake vikalpasiddha dRSTAnta vagerethI kazAnI siddhi thai zakatI nathI, temaja e sAdhya sva abhipreta hotuM nathI) kintu mAtra sAmAnA matamAM atiprasaMga dekhADI ene dUSita TheravavAno ja abhiprAya hoya che (eTale ja evA vikalpasiddha dRSTAna vagere cAlI zake che.) bauddhokta A anumAna prasaMgasAdhanarUpa hoya to ya ayogya che, kemake loka ane AgamathI siddha thayela bhakSyAbhastha vyavasthA enI bAdhaka che. e bAdha A rIte che-] prAthaMgamAtra e bhakSyatvanuM prayojaka nathI. eTale ke prAthaMgatva hoya eTalA mAtrathI bhakSyatva hoya ja evuM nathI. pUrvapakSa - prANaMgata hovA mAtrathI ame bhakSyatva nathI kahetAM, paNa jenuM bhakSaNa zakya hoya temAM bhakSyatva kahIe chIe. prAthaMganuM bhakSaNa paNa zakya hoi temAM bhakSyatva akSata che. uttarapakSa - A vAta paNa barAbara nathI. kemake zakya bhakSakatva mAtra e paNa bhakSyatva svarUpa nathI. kintu Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 dvAtriMzadvAtriMzikA tvadharmAjanakabhakSaNakatvaM, tatra ca vyavasthA prayojiketi / tadAha [a. 17/2] bhakSyAbhakSyavyavastheha zAstralokanivandhanA / sarvaiva bhAvato yasmAttasmAdetadasAMpratam / / 3 / / itthaJcaitadabhyupeyaM, yataHvyavasthitaM hi go: peyaM kSIrAdi rudhirAdi n| nyAyo'trApyeSa no cetsyAdibhAmAMsAdikaM tthaa||4|| ___ vyavasthitamiti / vyavasthitaM hi 'goH kSIrAdi peyaM, rudhirAdi na,' na hi gavAGgatvAvizeSAdubhayoravizeSaH / eSa nyAyo'trApi = adhikRte'pyavatarati, prANyaGgatve'pyodanAderbhakSyatvasya mAMsAdezcAbhakSyatvasya vyvsthitI / tadut [5. 97/rU]. adharmaajanakabhakSaNakatva evuM che. eTale ke jenuM bhakSaNa adharmanuM ajanaka hoya te bhakSya hoya che. ane te tenuM bhakSaNa adharmanuM janaka che ke ajanaka emAM to loka/Agamasiddha vyavasthA prayojikA che. (A bAbatamAM rahasya e che ke "bhakSya' zabdamAM ya pratyaya e vidhyartha che. jeno artha baLavaaniSTa ananubandhitve sati iSTasAdhanatva che. tethI, jenuM bhakSaNa moTuM aniSTa karanAra na hoya ane iSTanuM sAdhana hoya tevI vastune ja "bhakSya' kahI zakAya che. vivakSita vastu baLavadanikhAnanubandhitve sati iSTasAdhana che ke nahIM e zAstra tathA lokathI jANI zakAya che. mATe bhasthatA-abhakSyatAnI vyavasthA zAstra tathA lokathI siddha che.) A vyavasthA mAMsabhakSaNane adharmanA janaka tarIke jaNAve che. eTale vyavasthA mAMsamAM bhakSyatvanI siddhimAM bAdhaka che. aSTakaprakaraNa [17 2] mAM kahyuM che ke "lokamAM bhakSyAbharyo sarvavyavasthA paramArthathI zAstra ane loka nimitte che. tethI pUrvokta mAMsanuM bhakSyatvasAdhaka anumAna ayogya che." all vaLI A rIte paNa e mAnavuM ja paDe che gAyanuM dUdha vagere peya che, ane lohI vagere peya nathI evI vyavasthA thayelI che. prastutamAM paNa A nyAya lagADavAno che. AvuM jo na mAno to bhikSunA mAMsa vagerene paNa bhakSya mAnavA paDaze. dUdha ane lohI gAyanA aMga rUpe samAna hovA mAtrathI bhakSyatva bAbatamAM kAMI banne samAna nathI. emAM to AvI vyavasthA mAnavAmAM Ave ja che ke dUdha peya che ane rUdhirAdi apeya che. prANaMgata samAna hovA chatAM vyavasthA anusAra peya/apeya (bhakSya/abhakSya) mAnavAno A nyAya prastutamAM paNa lAge che. eTale ke prAthaMgava samAna hovA chatAM bhAta ane mAMsamAM bhakSyatva aMge to vyavasthAne anusAre asamAnatA ja che. bhAta bhakSya ane mAMsa abhakSya evI ja vyavasthA che. aSTaka 17/3 mAM kahyuM che ke "te zAstra ane lokamAM prANaMga evuM paNa eka bhakSya che ane anya evuM nathI e vAta siddha che, kemake gAya vagerenuM yogya dUdha bharyo che ane lohI vagere evuM nathI evuM dekhAya che." siddha vyavasthAnusAre AvI asamAnatA jo na mAnavAnI hoya to tamAre bauddha bhikSunuM mAMsa paNa bhastha mAnavuM paDaze, kemake bhAta vagerenI jema emAM paNa prANaMgata to samAna rIte rahyuM ja che. aSTaka 17/5 mAM kahyuM che ke "prANaMgata rUpe bhakSyatva mAnavAmAM Ave to bhikSanA mAMsano paNa niSedha kyAMya ghaTaze nahIM, temaja hADakAM vagere paNa bhakSya banI jaze, kemake prAagatva emAM paNa samAna ja che." vaLI eka (prAyaMgasvAdirUpa) sAmya hovA mAtrathI anya bAbatamAM (bhakSyatvAdi bAbatamAM) paNa sAmya mAnavAnuM hoya to to strItvanuM sAmya hoi patnI ane mAtA e baMnemAM paNa samAna rIte gamyatva mAnavuM paDe. eTale Avo unmattano pralApa vidvAnonI sabhAmAM zobhato nathI. aSTaka prakaraNa 17/6 mAM kahyuM che ke "ATaluM ja (prANaMgatyanuM) sAmya hovA mAtrathI ja mAMsa bhakSaNanI pravRtti iSTa che to strItvanuM sAmya Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmavyavasthA dvAtriMzikA 189 ___ tatra prANyaGgamapyekaM bhakSyamanyattu no tathA / siddhaM gavAdisatkSIrarudhirAdau tathekSaNAt / / no cet - yadi ca naivamabhyupagamyate tadA tava bhikSumAMsAdikaM tathA = bhakSyaM syAt, prANyaGgatvAvizeSAt / tadAha [17/5]___ bhikSumAMsaniSedho'pi na caivaM yujyate kvacit / asthyAdyapi ca bhakSyaM syAtprANyaGgatvAvizeSataH / / kiM caivaM strItvasAmyAjjAyAjananyorapyavizeSeNa gamyatvaprasaGga iti nAyamunmattapralApo viduSAM sadasi zobhate / yavAda [97/6) etAvanmAtrasAmyena pravRttiryadi ceSyate / jAyAyAM svajananyAM ca strItvAttulyaiva sAstu te / / maMDalatantravAdino'trApISTApattireveti cet? tanmataM vahudhA'nyatra nirAkRtaM, lezatazcAgre nirAkariSyAmaH / / 4 / / api ca prasaGgasAdhanaM parAbhyupagamAnusAreNa bhavati, na cAsmAkaM prANyaGgatvena mAMsamabhakSyamityabhyupagamaH, kiM tu jIvotpattyAzrayatvAditi darzayannAhaprANyaGgatvAdabhakSyatvaM na hi mAMse mataM ca nH| jIvasaMsaktihetutvAt kiM tu tadgarhitaM budhaiH / / 5 / / ___ prANyaGgatvAditi / na hi naH = asmAkaM prANyaGgatvAnmAMse'bhakSyatvaM ca mataM, kintu jIvasaMsaktihetutvAt tat = marAM vadhera = vahuzrutai: = nividdhanTITI tathAdi - pacyamAnAmapakvAsu mAMsapezISa srvthaa| tantre nigodajIvAnAmutpattirbhaNitA jinaiH / / 6 / / hovAthI patnI ane mAtA vize tamAre bhoga ke pUjA rUpa samAna pravRtti ja karavI joie." zaMkA - maMDalataMtravAdIne to AmAM iSTApatti ja che, kemake e to badhI strIne samAna rIte gamya mAne che. samAdhAna - enA matanuM anya granthamAM ghaNI rIte nirAkaraNa thayuM che. vaLI saMkSepamAM AgaLa enuM nirAkaraNa karavAnA chIe.l4 vaLI prasaMgasAdhana to sAmAnA abhyapagamane anusarIne hoya che. eTale ke sAmAne je vastu je rIte jevI mAnya hoya te rIte ja anya vastu tevI mAnavAno atiprasaMga dekhADyo hoya to e yogya hoya che. jemake digaMbare vastrAdine mUcchahetu rUpe tyAjya mAnyA che to ene muMhaturUpe ja AhArAdine paNa tyAjya mAnavAno atiprasaMga dekhADavo e yogya che, anya rUpe nahIM. prastutamAM bauddha amane (jainane) Apela anumAna jo prasaMgasAdhana rUpa hoya to e amArI mAnyatA mujaba ja hovuM joie. eTale ke ame jo prAyaMgasvarUpe bhAta vagerene bhakSya mAnatA hoie to prANaMgatarUpe mAMsane paNa bhakSya siddha karI detuM emanuM prasaMgasAdhana anumAna yogya Thare. athavA] ame jo prAyaMgasvarUpe mAMsane abhakSya kahetAM hoie to e rUpe bhAta vagere paNa abhakSya banI javAnI temaNe ApelI Apatti yogya Thare. paNa evuM to che nahIM, kemake ame prANaMgasvarUpe bhiAta vagerene bhakya nathI kahetAM ke] mAMsane abhakSya nathI kahetAM. ame to jIvotpattinA AzrayarUpe mAMsane abhakSya kahIe chIe. AvuM dekhADatAM granthakAra kahe che misa zA mATe abhakSya?). vaLI mAMsamAM abhakSyatva paNa amane prAthaMgatvanA kAraNe abhipreta nathI. kintu jIvasaMsaktihetutvanA kAraNe bahathatoe eno niSedha karyo che.pA te A rIte pakavavAmAM AvatI kAcI ke pAkI mAMsapezIomAM sarvathA nigodajIvonI utpatti thAya che evuM zrIjinezvara Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 dvAtriMzadvAtriMza pacyamAneti / etadarthasaMvAdinI ceyaM gAthA * AmAsu ya pakkA ya vipaccamANAsu maMsapesIsu / AyaMtiyamuvavAo bhaNio a nigoajIvANaM / / 6 / / nanu bhavatAmeva kvacidAgame mAMsabhakSyatApi zrUyate iti pUrvAparavirodha ityAzaGkyAhasUtrANi kAnicicchedopabhogAdiparANi tu / amadyamAMsAzitayA na hanyante prasiddhayA / // 7 // sUtrANIti / kAnicit sUtrANi chedazchedasUtroktaprAyazcittaupayikArthavizeSaH, upabhogazca vahiHparibhogaH, AdinA'tyantApavAdAdigrahaH, tatparANi prasiddhayA'madyamAMsAzitayA sAdhorna virudhyante, utsargato mAMsabhakSaNasya duSTatvAdeveti bhAvaH / tathAhi aviya ittha labhissAmi piMDaM vA loyaM vA khIraM vA dahiM vA NavaNIyaM vAghayaM vA gulaM vA tillaM vA mahuM vA majjaM vA maMsaM vA sakkuliM vA phANiaM vA pUaM vA siharaNiM vA taM devoe pravacanamAM kahyuM che. A ja arthane jaNAvanAra saMvAdaka gAthA AvuM jaNAve che. 'pakAvAi rahelI Ama ane pakva mAMsapezIomAM nigodajIvonI AtyaMtika utpatti kahI che.Ga' 'tamArA ja AgamamAM kyAMka mAMsanI bhakSyatA kahelI saMbhaLAya che' AvI zaMkA karIne samAdhAna ApatA granthakAra kahe che-- AcArAMga vageremAM mAMsa saMbaMdhI je keTalAMka sUtro Ave che te chedasUtramAM kahela prAyazcitta kai rIte Ave e jANavA vagerenA upAyabhUta arthavizeSa ane bAhyaparibhoga rUpa upabhogane temaja 'Adi' zabdathI atyaMta apavAdAdine jaNAvavAnA tAtparyamAM che. tethI 'jaina sAdhuo madya-mAMsane ArogatA nathI' evI je prasiddhi che tenI sAthe sUtrane koi virodha nathI, kemake e sUtro parathI paNa utsarge mAMsabhakSaNa duSTa che e ja siddha thAya che. te sUtro ane teno Avo tAtparyArtha A rIte jANavo - "vaLI A svajanAdi kulomAM manapasaMda vastu meLavIza, jemake zAliodana vagere piMDa, susvAdu cIjarUpa loya, dUdha, dahIM, navanIta, ghI, goLa, tela, madha, magha, mAMsa, zalkulI, phANita = pANIthI drava ka2Ayelo goLa, pUta, zikhariNI vagere... AvuM badhuM maLaze, eTale pahelAM ja svajanAdinA ghare jai AmAMnuM je kAMi maLe ene khAine ke pIne pAtrane barAbara dhoi lUchI ne pachI jyAre bhikSAkALa thAya tyAre 'meM kAMi khAdhuM ke pIdhuM che evuM jaNAi jAya evo mukhavikAra na thavA dai AgaMtuka bhikSuo sAthe gocarI meLavavAnI icchAthI gRhasthanA ghare praveza karIza temaja bahAra nIkaLIza. AvuM vicAravuM e mAyAsthAna che (mATe evuM vicAravuM ke karavuM nahIM)" A sUtranI vyAkhyA ka2tI vakhate TIkAkAre AvI vyAkhyA karI che ke 'ahIM madya-mAMsanI je vAta che enI vyAkhyA chedasUtranA abhiprAye karavI. athavA to atyaMta pramAdavaza thayela ko'ka sAdhu atyaMta vRddhivALo thai madha, madirA ke mAMsa paNa ArogI le to evAnI apekSAe A vAta karI che." vaLI AvuM ka2vAthI mAyA thAya che ema kahIne paNa AvuM karavuM e niSiddha AcaraNarUpa che ema jaNAvI ja dIdhuM che. vaLI je nIce pramANenuM bIjuM sUtra Ave che ke - 'je sAdhu ke sAdhvIne jANavA maLe ke vivakSita piMDa bahu hADakAvALuM mAMsa che ke bahu kAMTAvALI mAchalI che ityAdi.' te sUtra paNa jemAMthI ghaNuM to pheMkI ja devuM paDe che evA piMDa rUpa mAMsanuM * 'AmAsu ca pakvAsu ca vipacyamAnAsu mAMsapezISu / AtyantikamupapAto bhaNito nigodajIvAnAm / / api cAtra lapye piMDaM vA loyaM vA kSIraM vA dadhi vA navanItaM vA ghRtaM vA guDaM vA tailaM vA madhu vA madyaM vA mAMsaM vA zaSkuliM vA phANitaM vA taM vA zikhariNIM vA tatpUrvameva bhuktvA pItvA patadgrahaM ca saMlihya saMmRjya tataH pazcAd bhikSubhiH sArddhaM gRhapatikulaM piMDapAtapratijJayA pravekSyAmi niSkramiSyAmi vA mAtRsthAnaM spRzed / Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmavyavasthA- dvAtriMzikA 191 - puvvAmeva bhuccA ( piccA) paDiggahaM ca saMlihiya saMmajjiya tao pacchA bhikkhUhiM saddhiM gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe pavisissAmi vA NikkhamissAmi vA mAiTThANaM saMphAse' [A. 2-1-1-4-24] ityatra 'navaraM madyamAMse chedasUtrAbhiprAyeNa vyAkhyeye' iti vRttikRdvyAkhyAtavAn, 'athavA kazcidatipramAdAvaSTabdho'tyantagRdhnutayA madyamAMsAdyapyAzrayedatastadupAdAnamiti mAtRsthAnasparzayogyatayA nedamapi virudhyate / tathA .' se bhikkhU vA bhikkhuNI vA se jaM puNa jANijjA vahuaTThiaM maMsaM vA macchaM vA vahukaMTayaM' [2-1-1-1058] ityAdikaM sUtramapi vahuparityajanadharmakamAMsAgrahaNasya gRhasthAmaMtraNAdividhergrahaNe satyapi kaMTakAdipariSThApanavidhezca pratipAdakaM 'asyopAdAnaM kvacillUtAdyupazamanArthaM sadvaidyopadezato vAyaparibhogena svedAdinA jJAnAdyupakArakatvAtphalavaddRSTaM, bhujizcAtra vahiHparibhogArthaH' iti vyAkhyayA na viruddham / tathA 'sebhikkhU vA bhikkhuNI vA jAva samAppe se jaM puNa jANijjA maMsaM vA macchiM vA bhajjijjamANaM pehAe tillapUaM vA AesAe uvakkhaDijjamANaM pehAe no khaddhaM khaddhaM uvasaMkamittu obhAsijjA nannattha gilANAe (NIsAe)' [2-1-1-9-51] ityatra cA' nyatra glAnAdikAryAdi 'tyanenAtyantApavAda evacchedasamasUtraviSaya iti na kazcidvirodhaH zrutapariSkRtacetasAM pratibhAti / / 7 / / 'na prANyaGgasamutthaM' cetyAdinA vopi vAritam / laMkAvatArasUtrAdI tadityetadvRthoditam / / 8 / / neti / 'na prANyaGgasamuttha' mityAdinA ca = 'na prANyaGgasamutthaM mohAdapi zeSacUrNamaznIyA' dityaadigrahaNa na karavuM e vAtanuM temaja gRhastha Agraha karIne lai jAya ane kathaMcid e AvI gayuM hoya to kAMTA vagere pa2ThavI devAnI vidhinuM pratipAdaka che. AnI vyAkhyAmAM vyAkhyAkAre kahyuM che ke kyAreka lUtA vagereno upazama ka2vA mATe sArA vaidyanI tevI salAha hoya to bAhya upayoga mATe e levAya che. jethI parasevo vagere thavAthI lUtA vagerenuM upazamana thAya. ahIM 'bhoga' karavAnuM je lakhyuM che bAhya paribhoganA arthamAM jANavuM nahIM ke khAvAnA arthamAM.' AvI vyAkhyAthI paNa e sUtra aviruddha hovuM jaNAya che. ema, AvuM paNa je sUtra maLe che ke "sAdhu ke sAdhvIne jANavA maLe ke gRhasthanA gharamAM mahemAna mATe mAMsa, matsya ke telanI pracuratAvALo puDalo raMdhAi rahyo che, to te joine jaldI jaldI tyAM jaine e mAMgavuM nahIM, sivAya ke evuM gADha bimArI vagerenuM kAraNa hoya." A badhA sUtro 52thI paNa mAMsabhakSaNa utsarge niSiddha hovuM ja jaNAtuM hovAthI zrutaparikarmita buddhivALA prAjJone emAM koi virodha bhAsato nathII.II7 [Ama amArA zAstromAM kvacit mAsaMnI je vAta Ave che te atyaMta apavAdAdi avasthA aMge che. utsarge to e abhakSya ja che e jaNAvyuM. have, pUrvapakSInA zAstromAM paNa ene abhakSya ja jaNAvyuM che evuM jaNAvavA granthakAra kahe che- athavA, bhakSyatva ke abhakSyatva, loka ane zAstrathI siddha thayelo vyavahArane anusarIne hoya che evuM tame kahyuM. amArA zAstramAM mAMsanI abhakSya tarIke vyavasthA dekhADI nathI. mATe e abhakSya nathI. evI zaMkAnuM samAdhAna 1 atha bhikSurvA bhikSuNI vA yatpunaH jAnIyAd vasvasthikaM mAMsaM vA matsyaM vA bahukaNTakam ... / 2 atha bhikSurvA bhikSuNI vA yAvad samAne... atha yatpunaH jAnIyAd mAMsaM vA matsyaM vA bhajyamAnaM prekSya tailapUpaM vA AdezAyopaskriyamANaM prekSya na zIghraM zIghraM upasaMkramyAvabhAsetAnyatra glAnAdinizrAyAH / / 3 ugale ne pagale sUkSma kavonI paeA, manathI thA, anumohanA 35 the| hiMsA na tha bhaya khevo khAyAra darzAvanArA ne svayaM pALanArA zAstrakAro utsarge to nahIM ja, paNa trikALamAM kvacita ja saMbhavita atyaMta viSama apavAda sivAyanA apavAdapade paNa paMcendriyahiMsAjanya mAMsAdinI anujJA na ja Ape e koipaNa vicArazIla sujJa samajI zake ema che. vaLI, evI anujJA jo ApI hota to seMkaDo varSothI je sUkSma dayApAlana dekhAya che e TakI zakyuM ja na hota. Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 dvAtriMzadvAtriMzikA granthena ca vo'pi = yuSmAkamapi laMkAvatArasUtrAdau tad = mAMsabhakSaNaM vAritaM = niSiddhamAdinA zIlapaTalAdizAstraparigrahaH, ityetad = mAMsabhakSyatvaM vRthoditaM pareNa / / 8 / / adhikRtArtha eva vAdyantaramatanirAsAyopakramatena mAMsabhakSaNe doSo na madye na ca maithune| pravRttireSA bhUtAnAM nivRttistu mhaaphlaa||9|| neti / na = naiva mAMsabhakSaNe doSaH karmavandhalakSaNaH, na madye pIyamAna iti gamyate, na ca maithune sevyamAna iti gamyate / yataH pravRttiH = svabhAva eSA = mAMsabhakSaNAdikA bhUtAnAM = prANinAm / nivRttiH = viramaNaM punarmAMsabhakSaNAdibhyo mahadabhyudayalakSaNaM phalaM yasyAH sA (tthaa)||9|| bhakSyaM mAMsaM paraH prAhAnAlocya vcnaadtH| janmAntarArjanArduSTaM na caitadveda yatsmRtam / / 10 / / ___ bhakSyamiti / paraH = dvijanmajAtIyo'to vacanAdanAlocya pUrvAparazAstranyAyaviruddhatAM mAMsaM bhakSyaM prAha / na caitad = mAMsabhakSaNaM janmAntarArjanAd = anyabhavotpAdanAddaSTaM veda = jAnAti / yatsmRtaM mnunaa||10|| mAM sa bhakSayitA'mutra yasya mAMsamihAmyaham / etanmAMsasya mAMsatvaM pravadanti manISiNaH / / 11 / / mAmiti / atra hi bhakSakasya bhakSitena bhakSaNIyatvaprAptinivandhanajanmAntarArjanAdeva vyaktaM mAMsabhakSaNasya ApavA granthakAra kahe che tamArA saMpatArasUtra, zAla56 vagere zAstramA 'na prANyaMgasamutthaM mohAdapi zaMkhacUrNamaznIyAt' ityAdi granthAdhikArathI te mAMsabhakSaNano niSedha karyo che. eTale bauddha mAMsane je bhakSya kahyuM che te vRthA che.58 mAMsabhakSaNa aMge ja anyavAdI (dvija) nA matanuM nirAkaraNa karavA mATe granthakAra upakrama kare che. emAM sau prathama te vAdInI mAnyatA jaNAve che-] dvija mata]. mAMsabhakSaNamAM karmabaMdharUpa doSa nathI, madya pIvAmAM doSa nathI, ane maithuna sevavAmAM doSa nathI. kemake A mAMsabhakSaNa vagere to jIvonA svabhAvarUpa che. hA, e mAMsabhakSaNa vagerethI aTakavuM e mahAnuM abhyadaya rUpa phaLa denAruM bane. (A manusmRtinA pAMcamA adhya. no 56 mo zloka che.)ll [dvija vAdInA A matane dUSita TheravavA granthakAra kahe che 'na mAMsabhakSaNe dopaH' ityAhisAvayana 52thI, manya zAstra saathen| nyAya-15 saathen| virodhano viyAra karyA vagara kiMjavAdI mAMsane bhakSya kahe che. paNa e ATaluM jANato nathI ke mAMsabhakSaNathI anya janmanuM upArjana thatuM hovAthI e duSTa che. enAthI anya janmopArjana thAya che e manue smRtimAM je nIcenuM vacana kahyuM che [manusmRti a. 5 zloka 55] tenA parathI jaNAya che./1all ___4- mAMsa eMDa 46 chu, (mAM sa =)bhane te. 1 529omA mAze' mA, mAMsanu bhAsatva (bhAMsa zahanuM vyutpattinimitta = nirukta) che evuM manISIo kahe che. manue kahelA A vacanano vicAra karIe to jaNAya che ke bhakSake, bhakSitathI pote bhakSAya e mATe anya janma levo ja paDe. Ama anya janmanI prApti thatI hovAthI Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 123 dharmavyavasthA-dvAtriMzikA duSTatvaM pratIyate, iti tadaduSTatvapratipAdakaM vacanamanenaiva virudhyate / / 11 / / niSedhaH zAstrabAhye'stu vidhiH shaastriiygocrH| doSo vizeSatAtparyAnnanvevaM na yataH smRtam / / 12 / / niSedha iti / nanu zAstravATe mAMsabhakSaNe niSedho'stu, niruktavalaprAptaniSedhe vidhyartho'nvetu, vidhizca zAstrIyagocaraH = vacanoktamAMsabhakSaNaviSayo'stvevaM vizeSatAtparyAd = vidhiniSedhavAkyArthayorvidheyanipedhyayoH sAmAnAdhikaraNyenAnvaye(?5)tAtparyAnna doSaH = 'na mAMsabhakSaNe doSa'ityatra mAMsabhakSaNasAmAnye dApAbhAvavAdhalakSaNaH, anyathA jyotiSTomena svargakAmo yajete'tyAdAvapi svargAdisAmAnye yAgAdikAryatAvAdhaprasaGgAt / itthaM ca itthaM janmaiva doSo'tra na zAstrAdvAhyabhakSaNam / pratItyaiSa niSedhazca nyAyyo vAkyAntarAdgateH / / [a. 18/4] ityatra 'ne'tyAdau pUrvapakSyabhiprAyeNa 'naivaM, yataH zAstrAd bAhyabhakSaNaM pratItyaiSa janmalakSaNo doSo mAMsabhakSaNanI duSTatA pratIta thAya che. eTale mAMsabhakSaNane aduSTa jaNAvanAra vacanano A vacanathI ja virodha thAya che.11] [12 mAMsamakSo roSaH' ityAdi vacana ane manue kahelA ukta vacana vaccenA virodhano parihAra karavA pUrvapakSI e banne vacanonuM tAtparya jaNAve che niSedha-vidhAnanI pUrvapakSIya vyavasthA pUrvapakSa - niSedha zAstrabAhya mAMsabhakSaNano hoya ane vidhAna zAstrokta mAMsabhakSaNanuM hoya. AvuM vizeSa tAtparya mAnIe to "mAM samakSayitA' ityAdi vacanathI 'na mAMsamakSa kopa:.' ityAdi vacanano bAdha thavA rUpa koi doSa raheto nathI. A vizeSa tAtparya eTalA mATe mAnavuM paDe che ke zAstramAM nIcenI vAta (AgaLanA zlokamAM kahevAnArI vAta) kahevAyelI che. mAM samakSayitA' ityAdi vyutpattithI janmAntaraprApti rUpa doSanuM sUcana thavA dvArA mAMsabhakSaNano je niSedha phalita thAya che te zAstramAM na kahela sAmAnya mAMsabhakSaNano niSedha che. nirukta baLe A niSedha prApta thaye vidhyarthano anvaya thAya che. arthAt " mAMsamakSa koSa:' ityAdithI mAMsabhakSaNa aMge doSAbhAva ane pravRtti jaNAvavA dvArA phalita thayeluM vidhAna upasthita thAya che. Azaya e che ke manusmRtinA pAMcamA adhyAyamAM mAM samakSayitA.. e paMcAvanamo zloka che ne na mAMsamakSo Topa:... e chappanamo zloka che. eTale mAM ja akSayatA.. zloka dvArA doSa batAvI mAMsa bhakSaNano niSedha karyA bAda mAMsabhakSaNanA vidhAnamAM phalita thato na mAMsabhakSaNe... ityAdi zloka Ave che. A ja jaNAve che ke pa5 mAM zlokamAM je niSedha che te zAstra bAhyamAMsabhakSaNa aMge che ne paDa mAM lokathI je vidhAna che te zAstravacanathI kahevAyela mAMsabhakSaNa rUpa vizeSa prakAranA mAMsabhakSaNa aMge che, Ama vidhine phalita karanAra "ramAM makSo....' ityAdi vidhi vAkyanA viSayabhUta vidheya ane niSedhane phalita karanAra mAM ja maryAyitA...' ityAdi niSedhavAkyanA viSayabhUta niSedhya, A banneno sAmAnAdhikaraNyathI anvaya karavAnuM tAtparya na hovAthI koi doSa raheto nathI. eTale ke ahIM evuM vizeSa tAtparya che ke ekathI jeno niSedha che enuM ja bIjAthI vidhAna che evuM nathI. niSedha anya prakAranA mAMsabhakSaNano che ane vidhAna anya prakAranA mAMsabhakSaNanuM che. tethI ja mAMsamakSane koSa:' e sAmAnyathI koi paNa mAMsabhakSaNamAM je nirdoSatA jaNAve che teno "mAM samayitA' ityAdi vacanathI bAdha thAya che evo je doSa bhAse che te have raheze nahIM. Ama, mAMsabhakSaNa aMge jyAre anya abhiprAyavALuM vacana maLe che, to "ra masamakSa koSa:' A vAkya Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 dvAtriMzadvAtriMzikA niSedhazca niruktavalaprApitaH' iti pUrvavyAkhyAnamevAdRtam / 'zAstrAdvAhyabhakSaNaM pratItya sAmAnyata ityarthaH naiSa niSedhaH' iti tu vyAkhyAnaM vizeSatAtparye parasyeSTameva / vizeSatAtparyagrahopAyamAha yataH smRtam / / 12 / / mAMsabhakSaNasAmAnyamAM doSAbhAvane jaNAvavAnA tAtparyavALuM che evuM na mAnavuM joie, anyathA, "svargoSNue jyotiSThoma yajJa karavo' ityAdimAM paNa svargAdisAmAnyamAM yAgAdinI kAryatAno bAdha thavAnI Apatti Ave. eTale ke vizvajituM nyAye nizcita thayeluM che ke -" sva: sarva pratyavizitva' eTale ke - jenuM koi vizeSa phaLa kaheluM na hoya te badhA yAga vagerenuM phaLa svarga jANavuM. have, jyotiSThoma yajJanA kArya tarIke vizeSa prakAranuM svarga jo samajavAnuM na hoya ane svargasAmAnya ja jo samajavAnuM hoya to svargAdi sAmAnyamAM jyotiSToma yajJanI ja kAryatA rahevAthI anya yajJa vagerenI kAryatA bAdhita thai jAya. Ama "na mAMsamakSane Dho:' ityAdi vacana zAstravihita mAMsabhakSaNamAM doSAbhAvane jaNAve che ane "mAM sa makSayitA' ityAdi vacana zAstra bAhya mAMsabhakSaNa aMge janmAttara prApti rU5 doSane jaNAve che AvuM pUrvapakSInuM je vizeSa tAtparya che tenA parathI jaNAya che ke aSTaka 18/4 nI vRttimAM vRttikAre je prathama vyAkhyAna karyuM che ene ja ame ahIM AdaryuM che, bIjuM nahIM. Azaya e che ke aSTaka 18/4 nI vRttikAre A rIte vRtti racI che - "Ama, pote jenuM mAMsa khAdhuM che teno koLiyo banI javA mATe bhakSake pharIthI janma levo paDe che e ja mAMsabhakSaNano doSa che, to tame kema ema kaho cho ke mAMsabhakSaNamAM doSa nathI. AnA para pUrvapakSI kahe che ke mAMsabhakSaNa aMge Avo doSa nathI, kemake "mAM samayitA' thI phalita thato "janma' rUpa doSa zAstrabAhya bhakSaNanI apekSAe che. ane niruktathI prApta thato mAMsabhakSaNano niSedha paNa e bAhyabhakSaNanI apekSAe ja yogya Thare che, kemake "kSita mAt' ityAdi vAkyathI evuM jaNAya che. (e vAkyamAM mAMsabhakSaNa vizeSanuM vidhAna che, mATe eno niSedha saMgata na Thare.)' A rIte eka vyAkhyA karyA bAda vRttikAra mahAtmAe 'athavA' kahIne bIjI vyAkhyA 2cI che ke "Ama 'janma' to eka doSa che ja, vaLI, "ra mAMsamakSa ropa:' ityAdi vacanathI (vyApaka rIte) mAMsabhakSaNamAM doSano je niSedha karyo che te yogya nathI, kAraNa ke zAstrabAhya mAMsabhakSaNa aMge te niSedha saMgata nathI, paNa proSitAdi vizeSaNa yukta mAsabhakSaNa aMge ja doSano niSedha yogya che. kemake 'kSitaM...' ityAdi vAkyAntarathI evuM jaNAya che." Ama vRttikAre prathama vyAkhyAmAM muLa zlokagata 'na' ityAdinI pUrvapakSInA abhiprAya vyAkhyA karI che ane bIjI vyAkhyAmAM uttarapakSInA abhiprAye vyAkhyA karI che. AmAMthI "parvapakSa - A rIte "janma' rU5 doSa kahevo yogya nathI, kemake zAstrabAhyabhakSaNanI apekSAe A janmarUpa doSa ane niruktabaLa prApta niSedha che" AvuM jaNAvanAra prathama vyAkhyA ja ahIM batrIzImAM AdarIe chIe, paNa "zAstrabAhyabhakSaNanI apekSAe eTale ke sAmAnyathI mAMsabhakSaNamAM doSano niSedha ucita nathI' ityAdi jaNAvanAra bIjI vyAkhyA ahIM AdarAyelI nathI, kemake evI vyAkhyA to pUrvokta mujaba vizeSa tAtparya mAnIne pUrvapakSIne iSTa ja che, ethI e uttarapakSI taraphathI doSolphAvana karI zakatI nathI. mAMsabhakSaNa aMgenA vidhAna ane niSedhanuM AvuM vizeSa tAtparya che evuM jenA parathI jANI zakAya che tevo upAya 'ta: mRtam' kahIne jaNAvyo che. eTale ke valyamANa 'prokSita..' ityAdi je kahyuM che tenA parathI A vizeSa tAtparya phalita thAya che.]I12A ei zuM kahyuM che te have granthakAra jaNAve che...] brAhmaNonI anujJAthI prokSita mAMsane khAvuM joie. tathA yathAvidhi niyukta thayela vyaktie khAvuM joie. athavA prANono nAza upasthita thaye khAvuM joie. (A manusmRti pAMcamA adhyAyano 27 mo zloka che.) vaidika maMtrothI saMskAra karAyeluM hoya te 'prokSita' kahevAya che. brAhmaNoe khAi lIdhA pachI vadhela te mAMsanuM Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmavyavasthA-dvAtriMzikA - 161 prokSitaM bhakSayenmAMsaM brAhmaNAnAM ca kaamyyaa| yathAvidhiniyuktastu prANAnAmeva cAtyaye / / 13 / / ___ prokSitamiti / prokSitaM = vaidikamaMtrAbhyukSitaM bhakSayet = aznIyAnmAMsaM = pizitaM vrAhmaNAnAM ca kAmyayA = icchayA = dvijabhuktAvazeSa prati tadanujJayA vidhiH = nyAyo yatra yAgazrAddhaprAghUrNakAdau prakriyA tasyAnatikrameNa yathAvidhi / tatra yAgavidhiH pazumedhAzvamedhAdizAstrasiddhaH, zrAddhavidhistu dvau mAsau matsyamAMsenetyAdiprasiddhaH, prAghUrNakavidhistu yAjJavalkyokto'yaM mahokSaM vA mahAjaM vA zrotriyAya prakalpayedi 'ti, [a. 1 zloka - 179] tathA niyuktastu = gurubhirvyApArita eva, tathA prANAnAmevendriyAdInAmeva cAtyaye = vinAze upasthite iti zeSaH, AtmA hi rakSaNIyaH yadAha 'sarvata evAtmAnaM gopayediti' / / 13 / / naitannivRttyayogena tasyAH praaptiniyntrnnaat| prApte tasyAH niSedhena yata etadudAhRtam / / 14 / / ___ naitditi| etad = vizeSaparatvena vidhiniSedhobhayasamAdhAnaM prakRte na yuktaM, nivRttyayogena = mAMsabhakSaNanivRttyasaMbhavena, tasyAH = nivRtteH prAptiniyaMtraNAt = prAptiniyamanAt, 'prAptameva pratiSidhyate' brAhmaNonI anujJAthI yathAvidhi bhakSaNa karavuM. AmAM vidhi eTale je yajJa, zrAddha, prAthUrNaka vagere aMgenI prakriyA rUpa nyAya. temAM pazumedha-azvamedha vagere yajJavidhi zAstra prasiddha che. zrAddha vidhi mAMsavizeSanI apekSAe judo judo che. "be mahinA malyanA mAMsathI..." ityAdi rUpe prasiddha che. yAjJavalkaye kahela prAthUrNaka vidhi Avo che - "moTA baLadane ke moTA bakarAne zrotriya brAhmaNa mATe rAMdhavo." tathA guruo vaDe vyAkRta karAyela vyaktie ja te khAvuM joie. tathA indriya vagere prANI saMkaTamAM AvI gayA hoya to mAMsa khAvuM joie. kemake "badhI rIte AtmAnI rakSA karavI' evA vacana parathI jaNAya che ke koi paNa rIte AtmA ja 2kSaNIya che. Ama A vAkyathI mAMsabhakSaNanuM vidhAna che. enA parathI jaNAya che ke mAMsabhakSaNanA niSedha ane vidhine phalita karatAM vAkyo anukrame zAstrabAhya ane zAstrokta mAMsabhakSaNa aMge che.JI1all AvA pUrvapakSano javAba ApavA granthakAra kahe che AvuM samAdhAna yogya nathI, kemake mAMsabhakSaNanivRtti saMbhavatI nathI, te paNa eTalA mATe ke nivRtti prAptithI niyaMtrita hoya che. prApta mAMsabhakSaNa aMge nivRttino niSedha hoi nivRtti asaMbhavita che. kemake tamArA granthamAM A pramANe kahyuM che. ei vyavasthAnI duSTatA-uttarapakSa) vidhi ane niSedha be judA judA prakAranA mAMsabhakSaNa aMge hoi"mAM samakSayitA...' ityAdithI mAMsabhakSaNamAM doSAbhAvano bAdha thavAno doSa raheto nathI. A rIte tame prastutamAM je samAdhAna Apo cho te yogya nathI, kemake nivRttiDumadAnA' ema kahIne je mAMsabhakSaNa nivRtti jaNAvI che te asaMbhavita banI jAya che. te eTalA mATe ke "tameva pratinidhyate' "prAptano ja niSedha hoya che' evo nyAya che. zAstrabAhya bhakSaNa to "prApta' ja : na hovAthI enA niSedharUpa nivRtti paNa zI rIte saMbhave? "proSitAdi vidhi prayogathI je mAMsabhakSaNa prApta che teno nivRtti tu kadAphanA' zabdathI niSedha che evuM paNa kahI zakAtuM nathI, kemake prApta evA te mAMsabhakSaNa * 'vAtya' ti aTakkarane 9i8-] Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 dvAtriMzadvAtriMzikA iti nyAyAt / tarhi prokSitAdividhinA prAptameva niSidhyatAM, na, prApte tasyAH = nivRtteH niSedhena, niSiddhakarmakaraNe pApapracayasyaiva sambhavAttasyA mahAphalatvAnupapatteH / yata etadudAhRtaM bhavadgranthe / / 14 / / yathAvidhi niyuktastu yo mAMsaM nAtti vai dvijH| sa pretya pazutAM yAti saMbhavAnekaviMzatim / / 15 / / yathAvidhIti / yathAvidhi = zAstrIyanyAyAnatikrameNa niyuktaH = gurubhirvyApAritastuH punararthaH, tasya caivaM prayogaH 'avidhinA mAMsamakhAdanirdoSa eva, yathAvidhi niyuktaH punaryo mAMsaM nAtti 'vai' iti nipAto vAkyAlaGkArArthaH, dvijaH = vipraH sa pretya = paraloke pazutAM = tiryagbhAvaM yAti saMbhavanAni saMbhavA janmAni tAneviMzatim II9TI adhikAraparityAgAt pArivrAjye'stu ttphlm| iti cettadabhAve nAduSTatetyapi saMkaTam / / 16 / / ___adhikAreti / adhikArasya gRhasthabhAvalakSaNasya parityAgAt pArivAjye = maskaritve tatphalaM = aMge to, tamArA granthamAM AvatA anya vAkyathI nivRttino niSedha karelo che. ane tema chatAM jo e prApta mAMsabhakSaNanI nivRtti karavAmAM Ave to e eka niSiddha kArya karavA rUpa thavAthI enAthI pracura pApabaMdhano ja saMbhava hovAthI tenuM mahAphaLa maLavuM asaMgata banI jAya.prApta mAMsabhakSaNanI nivRttino niSedha che e tamArA granthanA nIcenA vAkyathI jaNAya che./14 [e vAkyane ja granthakAra jaNAve che-]. yathAvidhi niyukta thayelo je brAhmaNa mAMsa khAto nathI te paraloke ekavIza janma sudhI pazubhAvane pAme che. zAstrIya maryAdAnA ullaMghana vagara guru vaDe vyApRta thayelo je brAhmaNa mAMsa khAto nathI te pazutAne pAme che. lokastha 'tu' zabda punar arthamAM che. eTale Avo prayoga jANavo. avidhithI mAMsa na khAnAra nirdoSa ja che. paNa yathAvidhi niyukta na khAnAro pazu bane che. Aima prApta mAMsabhakSaNanI nivRttino AmAM niSedha karyo che.]In1pa (pUrvapakSInI anya dalIlane prastuta karIne nirAkRta karatA granthakAra kahe che-] . parivrAjakapaNAMmAM adhikArano parityAga thato hovAthI nivRttinuM mahAphaLa maLo' AvuM jo kahezo to pArivrAjyanA abhAve aduSTatA na rahevAnI ApattinuM tamane saMkaTa Avaze. vihitamAMsabhakSaNano adhikAra gRhasthone che. eTale ke gRhasthapaNuM e ja enA adhikArarUpa che. eno tyAga karIne parivrAjakapaNuM je svIkAravAmAM Ave che temAM mAMsabhakSaNanI nivRttinuM phaLa maLatuM hoya ema mAno. abhiprAya A che- gRhasthapaNAmAM to proSitAdi vizeSaNayukta mAMsa khAvAnuM ja hoya che. ane pachI parivrajyAnA svIkAra dvArA e mAMsabhakSaNathI nivRtta thAya che. Ama mAMsabhakSaNanI prAptipUrvaka nivRtti saMbhavita bane che, ane e saphaLa = mahAphaLa ApanArI hoya che. Avo jo pUrvapakSAbhiprAya hoya to e paNa yogya nathI, kemake to ya mAMsabhakSaNamAM eka doSa to Ubho ja rahe che. te A ke - "nivRttitu madAnA' e sAmAnyatayA kahyuM che. tema chatAM, pArivrAjya na lIdhuM hoya to prAptipUrvakanI nivRtti na hoi abhyadaya vagere phaLa maLatuM nathI. A abhyadayaphaLobhAva rahevo e doSarUpa che. teno parivAra nathI thato e ja tamArA mATe mAthAno duHkhAvo che. aSTaka 188 mAM kahyuM che ke "parivrAjakapaNuM e ja jo nivRttirUpa che to tenA asvIkArathI * niyuktastu yathAnyAyaM yo mAMsaM nAti mAnavaH / sa pretya pazutAM yAti sambhavAnekaviMzatim / / 5-35 / / iti manusmRtau zlokaH / Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmavyavasthA dvAtriMzikA 197 mAMsabhakSaNanivRttiphalamastu / ayamabhiprAyaH - gRhasthatAyAM prokSitAdivizeSaNaM mAMsa bhakSaNIyameva, tasmAcca pArivrAjyapratipattidvAreNa vinivartata ityevaM prAptipUrvikA nivRttirmAsaMbhakSaNasya syAt, sA ca saphaleti / " iti cet? tadabhAve = pArivrAjyAbhAve nAduSTatA, prAptipUrvakanivRttyA abhAve abhyu(?nAbhyu)dayAdiphalAbhAvApattilakSaNadoSaparihAra ityapi saMkaTamAyuSmataH / yadAha pArivrAjyaM nivRttizcedyastadapratipattitaH / phalAbhAvaH sa evAsya doSo nirdoSataiva na / / [a. 18/8] nanu prAptiH pramANapariccheda eva, sa cAzAstrIyamAMsabhakSaNe'pyastIti tanivRtteH phalavattvamanAvAdhaM, anyathA 'prAptameva pratiSidhyate' iti maMtrapAThavalAjjalade vahnirapi sidhyet, tanivRttestatra sattvAt / vastuto niSiddhanivRttirna dharmajananI kiM tvadharmAbhAvaprayojikA, niSiddhapravRtteradharmahetutvena tadabhAve tdnutptteH| abhyadayaphaLAbhAva je rahe che te ja mAMsabhakSaNano eka doSa che, mATe mAMsabhakSaNamAM nirdoSatA che ja nahIM." [anya zaMkA-samAdhAna zaMkA - prApti pramANapariccheda rUpa ja che, eTale ke pramANathI bodha thavo e ja prApti che. anyathA "prAptano ja niSedha hoya evo je maMtrapATha (jevo nyAya) che tenA baLe jaLahRdamAM paNa vahninI siddhi thai jAya, kemake teno niSedha to tyAM karavAmAM Ave ja che. A pramANapariccheda rUpa prApti to azAstrIyamAMsabhakSaNanI paNa che ja. tethI enI nivRtti paNa prAptipUrvakanI thavAthI e nivRttinI phaLavattA abAdhita rahe che. vastutaH to, mAMsabhakSaNanI nivRtti mahAphaLavALI nathI, kemake niSiddhanI nivRtti dharmajanikA nathI hotI, kintu adharmAbhAvanI prAyajikA hoya che. te paNa eTalA mATe ke niSiddha pravRtti adharmanA hetubhUta hoi tenA abhAvamAM adharma pedA thai zakato nathI. eTale "na mAMsamakSa...' ityAdi zlokamAM mahAphaLa ApanArI tarIke je nivRtti kahI che te mAMsabhakSaNanivRttine jaNAvavAnA tAtparyamAM nathI, kintu parivrAjakapaNAMne jaNAvavAnA tAtparyamAM che. parivrAjya sarvakarmonA saMnyAsarUpa hoi [eno "nivRtti' zabdathI ullekha thavo asaMbhavita nathI temaja] enuM mahAphaLa maLavuM saMgata rahe che. eTale A mAMsabhakSaNanI bAbatamAM koi doSa raheto nathI. samAdhAna - AvI zaMkA barAbara nathI. kemake A rIte nivRtti mahAphaLa ApanArI tarIke saMgata thavA chatAM anya doSa Ubho rahe che. te A ke - mAMsabhakSaNamAM doSa nathI e anumAnanI siddhi mATe "jIvonI e pravRtti che" evo hetu apAyo che. eTale ke anumAna prayoga Avo bane che "mAMsabhakSaNa nirdoSa che, kemake jIvonI pravRttinA viSayabhUta che, jemake jaLapAnAdi." AmAM "mAMsabhakSaNa' zabda zAstrIyamAMsabhakSaNane jaNAvavAnA tAtparyamAM che, kemake zAstra bAhya mAMsabhakSaNa to 'mAM samakSayitA...' ityAdithI duSTa hovuM siddha che. Ama vihita mAMsabhakSaNanI nirdoSatA sAdhya che. ane jIvapravRttiviSayatva e hetu che. paNa A hetu anaikAntika che, kAraNake jIvapravRttiviSayatva to zAstrabAhya mAMsabhakSaNamAM paNa che jemAM nirdoSatva' sAdhya nathI. "ame hetu tarIke mAtra pravRttiviSayatva na letAM vihita pravRttiviSayatva laizuM, eTale hetu anekAntika nahIM rahe" A rIte vihitatvane pravRttinuM vizeSaNa kahI enuM vAraNa karI zakAtuM nathI, kemake to pachI mAtra "vihitatva' ne ja hetu tarIke laie to paNa ukta sAdhyanI siddhi thai jatI hovAthI "pravRttiviSayatva' rUpa vizeSya vyartha banI jAya che. temaja phaLataH pakSa ane hetu vacce koi vizeSatA na rahevAnI paNa Apatti Ave che. (ahIM "pakSa' zabdathI pakSatAvacchedakane jaNAvavAno abhiprAya lAge che.) vihita mAMsabhakSaNa rUpa pakSano avacchedaMka vihitatva hovo paNa spaSTa ja che. ane vihitatvaviziSTapravRttiviSayatva rUpa hetumAM vizeSa bhAga to nirarthaka hoi phaLataH e vihitatva rUpa ja che. Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 dvAtriMzadvAtriMzikA nivRttipadaM cAtra pArivrAjyaparameva, sarvakarmasaMnyAsarUpasya tasya mahAphalatvopapatteriti na ko'pyatra doSaH, iti cet ? na, tathApi 'na mAMsabhakSaNe doSaH' ityatra mAMsabhakSaNapadasya zAstrIyamAMsabhakSaNaparatve tadaduSTatve sAdhye bhUtapravRttiviSayatvasya hetoranaikAntikatvAt, pravRttau vihitatvavizeSaNaprakSepe ca vizeSyabhAgasya vaiyarthyAt, phalataH pakSahetvoravizeSApattezca / kiM cotsargato niSiddhaM puSTAlaMvanasamAvezena kvacitkadAcitkasyacidguNAvahamapi svarUpato'duSTatAM na parityajati yathA vaidyakaniSiddhaM svedakarma jvarApanayanAya vidhIyamAnaM, na cAtra kiJcidAlaMvanaM pazyAmo vinA'dharmavRddhikutUhalAditi / adhikaM mtkRtsyaadvaadklpltaayaa||16|| Spa prakaTo doSa: zrIhInAzAdiraihikaH / sandhAnajIvamizratvAnmahAnAmuSmiko'pi ca / / 17 / / magheDIti| magheDapi = madhupi xTo roSaH, zrIH = lakSmIH hrIH = lajjA''dinA vivekAdigrahastannAzAdaihikaH = ihaiva vipAkapradarzakaH / tathA''muSmiko'pi = parabhave vipAkapradarzako'pi mahAn doSaH, saMdhAnena = jalamizritavahudravyasaMsthApanena jIvamizratvAt = jIvasaMsaktimattvAt / 'sndhaanvtypyaarnaalaadaaviva nAtra yovaH' kRti cait? na, zAstrItagSTatvavodhanAt| tavAda-[4. 11/1] vaLI, prokSitAdi vizeSaNayukta mAMsabhakSaNane ja tame bhakSya mAno cho enAthI jaNAya che ke sAmAnyathI utsargapade to ene tame niSiddha ja mAno cho. utsargathI niSiddha cIja puSTAlaMbana dazAmAM kyAMka kyAreka ko'kane guNakara banatI hovA chatAM svarUpe to duSTatAne choDatI ja nathI. eTale ke svarUpe to e duSTa ja rahetI hovAthI eno nirdoSa cIja tarIke ullekha karavo e yogya nathI. jemake sAmAnyathI vaidyaka zAstromAM niSiddha evo je 52sevo jva2ne dU2 ka2vA mATe vihita karAya che, te svarUpe kAMi nirdoSa TharI jato nathI. 'tema chatAM prokSitAdi rUpa viziSTa dazAmAM to mAMsabhakSaNa guNakara hoi nirdoSa siddha thai ja jAya che ne!' evuM paNa kahI zakAtuM nathI, kemake utsarge niSiddha cIja, evA puSTaAlaMbane ja guNakara banatI hoi nirdoSa bane che. prastutamAM evuM koi AlaMbana jovA maLatuM nathI, vinA adharmane vadhAravAnuM kutUhala. eTale emAM puSTa AlaMbana na hoi e nirdoSa hotuM ja nathI. A bAbatano vizeSa vicAra mArA (upA. ma. nA) syAdvAda kalpalatAgranthamAM karelo che.||16|| [mAMsabhakSaNane dUSita TheravyA bAda have madyapAnane dUSita The2vatA granthakAra kahe che-] [madyapAnamAM doSo] lakSmI, lajjA, viveka vagereno nAza thato hovAthI madyamAM paNa prakaTa evo, A janmamAM ja vipAka dekhADanAra aihika doSa che temaja jaLa mizrita aneka dravyonuM saMsthApana karavA rUpa saMdhAnanA kAraNe e jIvasaMsakta hovAthI (e jIvonI virAdhanA thavAthI) pAralaukika paNa moTo doSa emAM rahyo che. 'saMdhAnayukta evA paNa A2nAla (kAMjIkA) vageremAM jema doSa hoto nathI ema AmAM paNa doSa nathI' evuM na kahevuM, kemake maghanI duSTatA zAstrathI jaNAya che. aSTaka 19/1mAM kahyuM che ke 'madya e pramAdanuM kAraNa che, saccittanuM nAzaka che,saMdhAnanA jIvasaMsakti vagere doSa yukta che. eTale 'emAM dveSa nathI' ema kahevuM e kharekhara sAhasa che.' tathA madya atiduSTa che e vAta purANakathAomAM paNa A rIte sAMbhaLavA maLe che - "ko'ka RSie ghora tapa karyo. A mahA tapasvI mane indrAsana parathI padabhraSTa karI nAMkhaze evI zaMkA indrane thai. eTale eNe RSine kSobha pamADavA devAMganAo mokalI. te devIoe tenI pAse AvIne tenI vinayathI ArAdhanA karI. varadAna Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmavyavasthA dvAtriMzikA 199 madyaM punaH pramAdAGga tathA saccittanAzanam / sandhAnadoSavattatra na doSa iti sAhasam / madyasyAtiduSTatvaM ca purANakathAsvapi zrUyate / tathAhi kazcidRSistapastepe bhIta indraH surstriyH| kSobhAya preSayAmAsa tasyAgatya ca tAstakam / / vinayena samArAdhya varadAbhimukhaM sthitam / jugarmadyaM tathA hiMsAM sevasvAbrahma vecchayA / / sa evaM gaditastAbhiyornarakahetutAm / Alocya madyarUpaM ca zuddhakAraNapUrvakam / / madyaM prapadya tadbhogAnnaSTadharmasthitirmadAt / vidaMzArthamajaM hatvA sarvameva cakAra sH|| tatazca bhraSTasAmarthyaH sa mRtvA durgatiM gataH / itthaM doSAkaro madyaM vijJeyaM dharmacAribhiH ||iti / / 17 / / niyamena sarAgatvAd duSTaM maithunmpyho| mUlametadadharmasya niSiddhaM yogipuGgavaiH / / 18 / / __ niyameneti / niyamena = nizcayena sarAgatvAt, "na taM viNA rAgadosehiM' iti vacanAt / aho maithunamapi duSTam / etadadharmasya mUlaM "mUlameyamahammasse'tyAdyAgamAt yogipuMgavaiH = bhagavadbhirniSiddhaM, bhagavatyAM tasyA mahA'saMyamakAritvapratipAdanAt' taduktaM - "mehuNaM bhaMte! sevamANassa kerisae asaMjame kajjati? goyamA! se jahAnAmae kei purise vUranaliyaM vA anAliyaM vA tatteNaM aukaNaeNa samabhidhaMsijjA, mehuNaM sevamANassa ApavAne abhimukha thayelA tene devIoe kahyuM ke "tame madyapAna karo tathA hiMsA karo athavA icchA mujaba maithuna sevo. teothI A pramANe kahevAyelA te RSie hiMsA ane abrahmanI naraka kAraNatAne vicArIne temaja goLa, dhAtakI kusuma, jaLa vagere zuddhakAraNa pUrvaka banatI hovAthI madirAne svabhAvathI zuddha mAnI e pIvAnuM svIkAryuM. ane tethI tene pIvAthI thayelA madanA kAraNe dharmanI maryAdAno eNe lopa karyo. pachI madyapAnanA upadaMza mATe bakarAne haNIne pachI devIoe je kAMi kahyuM hatuM te badhuM teNe karyuM. tenuM sapanuM badhuM sAmarthya bhraSTa thai gayuM ane te marIne durgatimAM gayo. dharmanuM AcaranArAoe madyane A rIte doSanuM utpattisthAna jANavuM. [aSTa14/4-8] madyapAnamAM A rIte 16 doSa kahevAyA che- vairUpyaM vyAdhipiNDaH svajanaparibhavaH kAryakAlAtipAtaH, vidvepo jJAnanAzaH smRtimatiharaNaM viprayogazca sadbhiH / pArupyaM nIcasevA kulavalatulanA dharmakAmArthahAniH, kaSTaM bhoH poDazaite nirupacayakarA madyapAnasya doSAH / / 17 / / mithuna all] midyapAnane dUSita TheravyA bAda granthakAra have maithunane dUSita TheravavA kahe che-]. aho! niyamA rAgayukta hovAthI maithuna paNa duSTa che. e adharmanuM mULa hovAthI yogI puMgavo vaDe niSiddha cha. 'na taM viNA rAgadosehiM''te rAga-dveSavinA 54 zatuM nathI' sevA vayanathI 49||yche bhaithuna niyamAsa 1 na vi kiMci aNunAyaM, paDisiddhaM vA vi jiNavariMdehiM / muttuM mehuNabhAvaM na taM viNA rAgadosehiM / / 2 mhaadossmursyH| tamhA mehuNasaMsaggiM NiggaMthA vajjayanti NaM / / iti zlokazeSaH [daza vai. 6/16] 3 maithunaM bhadanta! sevamAnasya(nena)kIdRzo'saMyamaH kriyate? gautama! tadyathA nAma kazcitpuruSaH bUranalikAM vA rUtanalikA vA taptenAyaHkaNakena samabhidhvaMsayeta, maithuna sevamAnasya(nena) Idazo'saMyamaH kriyte|| Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 dvAtriMzadvAtriMzikA erisae asaMjame kajjaitti / / 18 / / dharmArthaM putrakAmasya svadAreSvadhikAriNaH / RtukAle na taduSTaM kSudhAdAviva bhojanam / / 19 / / ___ dharmArthamiti / dharmArthaM = dharmanimittaM putrakAmasya = sutArthinaH, aputrasya hi dharmo na bhavati, "aputrasya gatirnAsti' ityAdivacanAt, svadAreSu = svakalatre, parakalatre vezyAyAM ca tadadhigamasyAnarthahetutvAt, adhikAriNaH = gRhasthasya RtukAle = ArtavasambhavAvasare'nyadA doSabhAvAt / yadAha__RtukAle vyatikrAnte yastu seveta maithunam / brahmahatyAphalaM tasya sUtakaM ca dine dine / / tad = maithunaM na duSTaM bhojanamiva kSudhAdau / 'uktakAraNAzritaM maithunamaduSTaM, gatarAgapravRttitvAt, vedanAdikAraNAzritabhojanavaditi prayogaH / / 19 / / / naivamitthaM svarUpeNa dusstttvaannividdaapdi| zvamAMsabhakSaNasyevApavAdikanibhatvataH / / 20 / / naivamiti / evaM = yathoktaM prAk tana, itthaM = putrotpattiguNArthamAzrayaNe ApavAdikanibhatvataH = ja hoya che. mUlameyamahammasTa' ityAdi Agama vacanathI "mathuna adharmanuM mULa che' e jaNAya che. bhagavatIjImAM maithuna mahAasaMyamakArI che' evuM je pratipAdana karyuM che tenA parathI jaNAya che ke bhagavaMtoe teno niSedha karyo che. bhagavatIjImAM kahyuM che ke "bhadaMtA maithunane sevanAro kevo asaMyama kare che? gautama! jema koi puruSa bUranalikA ke ratanalikAne tapta lohazalAkAthI dhvasta kare, maithuna sevanAro evo asaMyama kare che.18 maiithunane nirdoSa mAnanAro dvija svapakSane raju kare che-]. dharma mATe putrane icchatA adhikArI gRhastha RtukAle svapatnI sAthe maithuna seve to e duSTa nathI, jemake sudhAkALe bhojana. aputranI gati thatI nathI' evA vacanathI jaNAya che ke aputrane dharma hoto nathI. tethI dharma mATe putraccha banela gRhasthanuM maithuna dharma mATe hoi nirdoSa che. e maithuna parastrI ke vezyA sAthe hoya to anartha karanAruM hoi "svapatnI sAthe kahyuM che. RtukAla sivAya maithuna seve to doSakara bane che. kahyuM che ke "RtukAla vyatIta thaye je maithuna seve che tene brahmahatyAnuM pApa lAge che ane divase divase sUtaka lAge che." eTale ahIM "RtukAle ema kahyuM che. sudhAdi avasare bhojana karavuM e jema nirdoSa che tema RtukAle svastrI sAthe adhikArI puruSe dharmArtha seveluM maithuna paNa nirdoSa che. A mATeno anumAna prayoga Avo jANavo - ukta kAraNavALuM maithuna nirdoSa che, kemake rAgazUnya pravRttirUpa che, jemake sudhAnI vedanA vagere kAraNe kareluM bhojana.ll19 [A rIte maithunane nirdoSa mAnanArAno mata dekhADI have tenuM khaMDana karavA granthakAra kahe che-]. A pramANe kahevuM yogya nathI, kemake ApavAdika jevuM hovAnA kAraNe, AgADha ApattimAM karAtA zvAnamAMsabhakSaNanI jema e svarUpe to duSTa ja che. putrotpattirUpa guNanI apekSAe e sevAtuM hoi ApavAdika jevuM che, eTale ke vizeSa vidhyartha jevuM che. ahIM A abhiprAya che. jo ke apavAdapade kUtarAnuM mAMsa vagere levuM pUrvapakSIne mAnya che to paNa svarUpe e pUrvapakSInA mate paNa nirdoSa nathI, (kemake jo e nirdoSa hota to emAM 1 svargo naiva ca naiva ca / tasmAtputramukhaM dRSTvA pazcAddharma samAcaret / / itizlokazepaH / Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmavyavasthA-dvAtriMzikA 201 vizeSavidhyarthaprAyatvAt, niviDApadi zvamAMsabhakSaNasyeva svarUpeNa duSTatvAt / ayamabhiprAyaH - yadyapyapavAdena zvamAMsAdyAsevyate tathApi tatsvarUpeNa nirdoSaM na bhavati, kintarhi ? guNAntarakAraNatvena guNAntarArthinA tadAzrIyate / evaM maithunaM svarUpeNa sadoSamapyAkaumArAdyatitvapAlanAsahiSNurguNAntarApekSI samAzrayate, sarvathA nirdoSatve tvAkumAratvAdyatitvapAlanopadezo'narthakaH syAt gArhasthyatyAgopadezazceti / dharmArthino'pi puMso maithune mehanavikAriNaH kAmodayasya tathAvidhAraMbhaparigrahayozca doSayoravazyaMbhAvo dRzyate / na ca kAmodreka vinA mehanavikAravizeSaH saMbhavati bhayAdyavasthAyAmiveti / tadidamuktaM 'naapvaadikklptvaannaikaantenetysNtim"ArA DAthe mAnamadivedN hyadhItya snaayaadytttraivaadhiitysNgtH| vyAkhyAtastadasAvartho brUte hInAM gRhasthatAm / / 21 / / vedaM hIti / yad = yasmA dvedamRgAdikaM hizabdo vAkyAlaGkArArtho'dhItya = paThitvA snAyAt = kalatrasaMgrahAya snAnaM kuryAdityatra = vedavAkye vedavyAkhyAtRbhirevAdhyAhRta evakAro'dhItyasaMgataH = adhItyapadasamabhivyAhRto vyAkhyAtaH, 'vedAnadhItyaivasnAyAnatvanadhItye'tyavadhAraNAt, tat = tasmA dvedamadhItya snaayaadeve'prAyazcitta na Avata). tema chatAM e anya lAbha karI ApanAra hoi anyalAbhArthI vaDe AgevAya che. ema maithuna paNa svarUpe to duSTa ja che. tema chatAM kumAracayathI sAdhupaNuM pALavA mATe asamartha jIva svakIya vAsanA vikRti rUpa na banI jAya evA anya guNa mATe ene seve che. bAkI e jo sarvathA nirdoSa hota to kumAra avasthAthI sAdhupaNAnA pAlanano upadeza nirarthaka banI jAya, temaja gRhasthapaNAnA tyAgano upadeza paNa nirarthaka banI jAya, kemake sarvathA nirdoSa cIjano kAMi tyAga karavAno hoto nathI. ["paNa tema chatAM apavAdapade to maithuna nirdoSa siddha thai jAya che ne!" evuM paNa na kahevuM, kemake] dharma mATe putre vyaktinuM paNa maithunakAle liMga vikRta thAya ja che. tethI kAmodaya ane tathAvidha AraMbha parigraha rUpa doSano avazya saMbhava dekhAya che. kAmodraka vinA kAMi liMgano tevo vizeSa prakArano vikAra saMbhavato nathI, jemake bhaya vagerenI avasthAmAM evo vikAra hoto nathI. aSTaka 20/3 nA pUrvArdhamAM kahyuM che ke "pUrvapakSInuM kathana barAbara nathI. kemake maithuna ApavAdika kalpa hoi "maithunamAM ekAnta (sarvathA) doSa nathI' evuM kahevuM e asaMgata che."20nA A ukta vAtane siddha karavA pramANane jaNAve che- gRhastha dharmanI nimnatA] veDhuM cItya nAya' AvA vedavAkyamAM vedanA vRttikAroe ja adhItya pada pachI eva kAra ('ja' kArano). adhyAhAra karyo che. A bAbata gRhasthapaNAMne hIna jaNAve che. ukta vedavAkyamAM hi zabda vAkyAlaMkAra mATe che. Rgvada vagere vedano pATha karIne ja strIsaMgraha mATe snAna karavuM. AmAM "vedapATha karIne ja snAna karavuM' evo "ja' kArano adhyAhAra karyo che, nahIM ke "veda pATha karIne strIsaMgraha mATe snAna karavuM ja' evo. AnA parathI evuM dhvanita thAya che ke "strIsaMgraha na karavo hoya ane tethI snAna na karavuM e to sArAmAM sAruM che. paNa jo strIsaMgraha karavA mATe snAna karavuM hoya to e veda pATha karIne ja karavuM. eTale Avo ja' kAra prayoga autsargika maithunaparihAranI apekSAe strIsaMgraharUpa gRhasthapaNuM hIna che- ApavAdika che e jaNAve che. aSTaka prakaraNa 203 nA uttarArdha ane 20/4 nA pUrvArdhamAM kahyuM che ke "veDha adhItva nAya' evA veda vAkyanI je "veda pATha karIne ja snAna karavuM' evA "ja'kAra vALI vyAkhyA Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 dvAtriMzadvAtriMzikA tyanavadhAraNAdasAvartho gRhasthatAM = kalatrasaMgrahalakSaNAM hInAM = autsargikamaithunaparihArApekSayA jaghanyAmApavAdikI brUte / taduktaM [a.20/3-4]- vedaM yadhItya snAyAdyadadhItyaiveti zAsitam / / snAyAdeveti na tu yattato hIno gRhAzramaH / tatra caitaditi" / / 21 / / adoSakIrtanAdasya prazaMsA tdsNgtaa| vidhyukteriSTasaMsiddherbahulokapravRttitaH / / 22 / / adoSeti / tat = tasmAdasya = maithunasyAdoSakIrtanAt = doSAbhAvapratipAdanAn na ca maithune' iti vacanena prazaMsA'saMgatA = anyAyyA, vidhyukteH = AptatvAbhimatakRtaprazaMsayA vidhyunayanAdiSTasaMsiddheH = iSTasAdhanatvanizcayAt paralokabhayanivRttervahUnAM lokAnAM tatra pravRttitaH / / 22 / / nivRttiH kiJca yuktA bhoH sAvadhasyetarasya vaa| Adye syAd duSTatA teSAmantye yogAdyanAdaraH / / 23 / / nivRttiriti / kiJca bhoH sAvadyasya karmaNo nivRttiryuktA = dharmakAriNItarasya = anavadyasya vA? Adye pakSe teSAM = mAMsamadyamaithunAnAM duSTatA syAdantye pakSe yogAderanAdaraH syAt, anavadyasya tasya mAMsAderiva nivRtteriSTatvAditi na kiJcidetat / / 23 / / mAdhyasthyaM kecidicchanti gamyAgamyAvivekataH / tanno viparyayAdevAnargalecchAnirodhataH / / 24 / / karI che, nahIM ke 'veda pATha karIne snAna karavuM ja evA ja kAra vALI, tenAthI siddha thAya che ke gRhAzrama yati Azrama karatA hIna che, ane e gRhAzramamAM A maithuna che."l21 ["maithuna hIna evA gRhasthAzramamAM che tethI zuM thayuM?' eno granthakAra javAba Ape che-]. tethI = maithuna hIna evA gRhasthAzramamAM hovAthI "na ca maithune' ityAdithI emAM nirdoSatAnuM pratipAdana karavA dvArA enI prazaMsA karavI e yogya nathI. "Apta' tarIke abhimata puruSe karelI prazaMsA parathI vidhipratyayanuM anumAna thAya che. A vidhi pratyaya parathI iSTa saMsiddhi = iSTasAdhanatAno nizcaya thavAthI paralokamAM enAthI apAya thaze evo bhaya nIkaLI jAya che, "ane tethI ghaNA loko maithunamAM pravRtta thAya che. Ama ukta nirdoSatA kathananA kAraNe hIna evA paNa maithunanI aneka loka nirbhaya paNe pravRtti karavA mAMDe che, mATe e kathana asaMgata che.rarA prastuta bAbatamAM ja anya Apatti dekhADatA granthakAra kahe che vaLI dvivAdinu! sAvadya kriyAnI nivRtti yukta hoya che = dharmajananI hoya che ke anavadya kriyAnI nivRtti? Adya pakSa mAnazo to mAMsa, madya ane maithunanI nivRtti mahAphaLA hoi e traNe sAvadya-duSTa thai jaze. aMtya pakSa mAnazo to yogAdino anAdara karavo paDaze, kemake anavadya evA te yogAdinI nivRtti mAMsAdinI nivRttinI jema iSTa che. mATe mAMsabhakSaNa vagere nirdoSa che, ane tenI nivRtti mahAphaLadA che ityAdi vAta tuccha che. ra3 maithuna aMge ja, maMDalataMtravAdIno mata dekhADI enuM nirAkaraNa karavA granthakAra kahe che miMDalatantavAdI mata). keTalAka =maMDalataMtravAdI gamya-agamyanA avivekathI madhyastha mAne che. te barAbara nathI, kemake viparyayathI Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmavyavasthA-dvAtriMzikA 203 mAdhyasthyamiti / kecid = maMDalataMtravAdino gamyAgamyayoravivekato vyavasthAnAnmAdhyasthyamicchanti, anyathA gamyAyAM rAgeNAgamyAyAM ca dveSAdinA mAdhyasthyabhaGgAt, samapravRttau ca na saMkleza iti / tanno = naiva yuktaM, viparyayAdeva = gamyAgamyavivekAdevAnargalAyAH = amaryAdAyA icchAyA mohavikArarUpAyA nirodhtH| niruddhAyAzcecchAyAH svalpendhanAgneriva svalpakAlasthitikatvAd dezanivRttigarbhatvena ca mAdhyasthyavIjatvamiti gamyAgamyavivekadharmAhitazubhAzayAdeva cAcireNa paramamAdhyasthyamapyupapadyata iti mAva:/ra4T nAdriyante tapaH keciduHkhruuptyaa'budhaaH| ArtadhyAnAdihetutvAtkarmodayasamudbhavAt / / 25 / / neti| kecidavudhAstapo duHkharUpatayA nAdriyante, sarveSAmeva duHkhinAM tapasvitvAvizeSApatteH, duHkhavizeSeNa ca tadvizeSaprasaGgAt / tadAha [aSTaka 11/2-3] sarva eva ca duHkhyevaM tapasvI saMprasajyate / viziSTastadvizeSeNa sudhanena dhanI yathA / / mahAtapasvinazcaivaM tantrItyA nArakAdayaH / zamasaukhyapradhAnatvAd yoginastvatapasvinaH / / iti / duHkharUpatvaM copavAsAdirUpasya tapasaH kAyapIDArUpasyArtadhyAnAdihetutvAt / tadAha AhAravarjite dehe dhAtukSobhaH prajAyate / tatra cAdhikasattvo'pi cittabhraMzaM samaznute / / tathA karmodayAt ja = gamyAgamyanA vivekathI ja amaryAdita icchAno nirodha thAya che. maMDalataMtravAdIo evuM mAne che ke gamyastrIne je bhogavavI ane agamyane na bhogavavI e barAbara nathI, kemake emAM gamya 52 rAga ane agamya para dveSa thavAthI mAdhyacya rahetuM nathI. jyAre gamya zuM ke agamya zuM? badhA aMge samAna bhogapravRtti karavAthI A rAgadveSa rUpa saMkleza thato nathI. ane mAdhya saMpanna thAya che. teonI A mAnyatA yogya nathI, kemake gamya-agamyanA vivekathI ja moha vikAra rUpa amaryAdita icchA viruddha thAya che. A niruddha icchA svalpa baLataNanA agninI jema alpakALa TakavAvALI hovAthI temaja dezanivRtti garbhita hovAthI mAdhyayyanA bIja rUpa che. maithunano eka deza = bhAga je agamya sAthenA maithuna rU5 che tenI nivRtti A niruddha icchAmAM saMkaLAyelI che e spaSTa che. Ama ukta vivekathI niruddha thayelI icchA mAdhyathyanuM bIja che evuM je kahyuM emAM gamyAgamyavivekarUpa dharmathI pragaTatA zubhAzaya dvArA zIghra paramamAdhyastha paNa prApta thAya che evuM tAtparya che.ra4o dhirmavyavasthAnA eka anya aMga tapa aMgenI bauddhanI vipratipattinuM nirAkaraNa karavA granthakAra upakrama kare che-]. keTalAka abudha vAdIo tapane duHkharUpa mAnIne AdaratA nathI. tapane, e ArtadhyAnAdino hetu hoi temaja karmodayathI thayela hoi teo duHkharUpa mAne che. kevala duHkha rUpa evA paNa upavAsAdithI jo tapasvI banI javAtuM hoya to to saghaLA du:khIo samAna rIte tapasvI banI jaze. vaLI vizeSa prakAranA duHkhathI tapa paNa vizeSa prakArano hovo siddha thai jaze. aSTaka prakaraNa 11/2-3 mAM kahyuM che ke "duHkhAtmaka tapane paNa yogya mAnavAmAM Ave to badhA ja duHkhI tapasvI banI jaze. temaja vadhu dhanathI jema vadhu dhanavAna bane che tema vadhu duHkhathI viziSTa tapasvI banI jaze. vaLI tamArI A rIte to nArakI vagere bhayaMkara duHkhI jIvo mahAtapasvI banI jaze ane upazamasukhathI bharelA hoi yogIo atapasvI banI jaze." upavAsAdirUpa tapa kAyapIDArUpa hoi rogAdinI jema ArtadhyAnAdino hetu banato hovAnA kAraNe duHkharUpa che. kahyuM che ke "AhAravarjita zarIramAM Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 dvAtriMzadvAtriMzikA = asAtavedanIyodayAt samudbhavAdutpatteH jvarAdivat / tatazcAnarthahetutvAt tyAjyameva, na tu lokarUDhyA jhartavyaniti mAvAra || ythaasmaadhaanvidherntHsukhnissektH| naitajjJAnAdiyogena kSAyopazamikatvataH / / 26 / / yatheti / naitatparoktaM yuktaM, yathAsamAdhAnaM = manaindriyayogAnAM samAdhAnamanatikramya vidheH = 'so ya tavo kAyavvo jeNa maNo maMgulaM Na ciMtei / jeNa Na iMdiyahANI jeNa ya jogA Na hAyaMti / / ityAgamena vidhAnAt / antaH = manasi bhAvArogyalAbhasaMbhAvanAtaH sukhasya niSekataH = nikSepAt / itthamapi kadAcitkasyacidbhavantyA api dehapIDAyA ArtadhyAnAdyahetutvAt vaMhIyasA mAnasasukhenAlpIyasyAH kAyapIDAyAH pratirodhAt / tduktNdhAtukSobha thAya che. te thaye to adhika sattvazAlI paNa cittabhraMza pAme che." vaLI bhUkhyA rahevA rUpa A tapa azAtAvedanIyanA udayathI samudbhUta thato hovAthI paNa rogAdinI jema e duHkharUpa che. Ama ArtadhyAnAdirUpa anarthanA hetubhUta hoi A tapa tyAjya ja che, paNa lokarUDhithI kartavya nathI e Azaya che. llrapA AvA pUrvapakSane javAba vALavA granthakAra kahe che-]. pUrvapakSInuM kathana yogya nathI, kemake tapanuM vidhAna yathAsamAdhi che, tapathI aMtaHkaraNamAM sukhano chaMTakAva thAya che temaja jJAnAdithI saMbaddha hoi tapa kSAyopathamika che. "te tapa karavo joie jenAthI mana kharAba vicAromAM na caDhe temaja jenAthI indriyonI hAni na thAya ke saMyamayogonI hAni na thAya" AvA AgamavacanathI mana, indriya ane saMyama yogonI samAdhine ullaMdhyA vagara tapa karavAnuM je vidhAna karyuM che tenAthI jaNAya che ke evo tapa duHkharUpa nathI ke enAthI ArtadhyAna nathI thatuM, paNa uparathI bhAva Arogya prAptinI saMbhAvanA hovAthI manamAM sukhanI anubhUti thAya che. eTale kyAreka ko'kane dehapIDA thAya to paNa e ArtadhyAnAdino hetu banatI nathI, kemake pracura mAnasika sukhathI alpatara kAyapIDAno pratirodha thai jAya che. eTale dehapIDArUpa tapa ArtadhyAnAdinA hetubhUta hoi duHkharUpa che evI vAta yogya nathI. aSTaka 11/ 5-6-7 mAM kahyuM che ke "zrIjinezvaradevoe tapa aMge mana, indriya ane paDilehaNAdi saMyamayogonI ahAni kahI che. eTale A tapane duHkharUpa kahevo e zI rIte yogya che? kyAreka anazanAdithI je alpa dehapIDA thAya che te paNa A pravacanamAM vyAdhinI pratikriyA samAna hoi bhAva Arogya rU5 iSTanI siddhi karI ApanAra hovAnA kAraNe bAdhanI = manane duHkha karanArI banatI nathI. iSTa cIjanI siddhi jo thatI hoya to kAyapIDA paNa du:khada banatI nathI, jemake ratna vagerenA vepArI vagerethI uThAvAto kAya parizrama. A ja pramANe prastutamAM paNa tapa aMge vicAravuM." vaLI azAMtAvedanIyanA udayathI thayela audayikabhAva rUpa hoi rogAdinI jema tapa paNa anAdaraNIya che evuM je kahyuM che te paNa ayogya che. kemake jJAna, zama, saMvegasukha, brahmaguti vagerethI saMkaLAyela hoi tapa cAritramohanIya karmanA kSayopazamathI thayela kSAyopathamika bhAva rUpa che, mATe e audayika na hoi anAdaraNIya nathI. aSTaka 11/8 mAM kahyuM che ke "tapa samyagdarzananA kAraNe viziSTa banelA evA jJAna, saMvega, zamathI garbhita hoya che. tethI ene kSAyopathamika jANavo joie temaja avyAbAdha sukhAtmaka jANavo joie." 1 tacca tapaH karttavyaM yena mano'maMgalaM na cintyti| yena nendriyahAniryena ca yogA na hiiynte|| Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmavyavasthA-dvAtriMzikA 205 manaindriyayogAnAmahAnizcoditA jinaiH / yato'tra tatkathaM nvasya yuktyA(tA) syAduHkharUpatA / / yApi cAnazanAdibhyaH kAyapIDA manAk kvacit / vyAdhikriyAsamA sApi neSTasiddhyAtra vAdhanI / / dRSTA cepTArthasaMsiddhau kAyapIDA hyduHkhdaa| ratnAdivaNigAdInAM tadvadatrApi bhAvyatAm / / iti / tathA jJAnAdInAM, AdinA zamasaMvegasukhavrahmaguptyAdigrahaH, yogena = saMvaMdhena / kSAyopazamikatvataH = cAritramohanIyakarmakSayopazamasamudbhavatvAnna tapa audayikatvAdanAdaraNIyam / tadAha "viziSTajJAnasaMvegazamasAramatastapaH / kSAyopazamikaM jJeyamavyAvAdhasukhAtmakam / / 1 / / " zamAdaya eva kSAyopazamikA na tu tapa iti ced? na, guNasamudAyarUpasya tapaso'zavivecanena pRthakkaraNe'tiprasaGgAt, krodhAdidoSavirodhena zamAdInAmiva pramAdAdidoSavirodhena tapaso'pyAtmaguNatvAcca / kvacidArtadhyAnAdidoSasahacaritatvadarzanena tapasastyAjyatve ca kvacidaMhakArAdisahacaritatvAjjJAnamapi tyAjyaM syAt / vivekinAM jJAnaM na tatheti ced? vivekinAM tapo'pyevamiti samAnamutpazyAmaH / / 26 / / dayApi laukikI neSTA ssttkaayaanvbodhtH| aikAntikI ca nAjJAnAnnizcayavyavahArayoH / / 27 / / dyaapiiti| laukikI = lokamAtraprasiddhAraNyavAsinAM tApasAdInAM dayApi SaTkAyAnavavodhataH pRthivyAdijIvAparijJAnAnneSTA = na phalavatI, dayAyA jJAnasAdhyatvAt, 'paDhamaM nANaM tao dayA' iti zaMkA - AmAMthI zama vagere ja kSAyopathamika bhAvarUpa che, nahIM ke tapa. samAdhAna - guNasamudAyarUpa tapanuM te te aMzanuM vivecana karIne = "dha pADIne pRthakkaraNa karavAmAM atiprasaMga thato hovAthI AvI zaMkA barAbara nathI. eTale ke jJAna, zama vagere lAyopathamika bhAvone judA pADI dIdhA pachI mAtra bhUkhyA rahevArUpa aMzane ja je tapa rUpa mAnavAmAM Ave (ane tethI ene audayikabhAvarUpa mAnavAmAM Ave, to bhikhArI vagere paNa je bhUkhyA rahe che tene paNa tapa rU5 mAnavAno atiprasaMga Ave. paNa tene koi tapa rU5 mAnatuM nathI. vaLI krodha vagere doSanA virodhI hoi zama vagere jema AtmaguNarUpa che tema tapa paNa pramAda vagere doSono virodhI hoi AtmaguNarUpa che, tethI ene audayikabhAva mAnI anAdaraNIya zI rIte manAya? kyAreka ko'kanA tapane ArtadhyAna vagere doSanA sAhacaryavALo jovA mAtrathI jo ene tyAjya mAnI levAno hoya to to kyAreka ko'kanuM jJAna paNa ahaMkAra vagere doSanA sAhacaryavALuM jovA maLatuM hovAthI tyAjya banI jaze. "vivekInuM jJAna ahaMkArAdithI sahacarita hotuM nathI, mATe e tyAjya nathI" evI jo dalIla karazo to "vivekIno tapa paNa ArtadhyAnAdithI sahacarita hoto nathI, mATe e anAdaraNIya nathI' evI dalIla tapa mATe paNa samAna ja che evuM ame joie chIe./2kA hive dharmavyavasthAnA anya aMga dayA aMgenI vyavasthA dekhADavA granthakAra kahe che-] biodhazunya dayA iSTa nathI). SaDUjIvanikAyano bodha na hovAthI laukika dayA paNa iSTa = phaLayukta nathI. vaLI nizcayavyavahAranI jANakArI na hoi aikAntikI dayA paNa iSTa nathI. "prathama jJAna, pachI dayA' evA zrIdazavaikAlikasUtrokta vacanathI jaNAya che ke dayA jJAnasAdhya che. tethI araNyavAsI tApasa vagerethI paLAtI, lokamAtramAM prasiddha thayelI 1 evaM ciTThai svvsNje| annANI kiM kAhI kiMvA nAhIi cheapAvagaM / / iti gAthAzeSaH ||dshvai. 4 adhy.|| Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 dvAtriMzadadvAtriMzikA vacanAt / nizcayavyavahArayorajJAnAdaikAntikI ca sthUlavyavahAramAtrAbhimatA lokottarAbhA sApi dayA neSTA, tadabhimatAyA hiMsAyA evAtiprasaktatvAt, tadabhAvasyAbhimAnikatvAt, tAdRzadayAsadbhAve'pi tattvajJAnAbhAvasabhAvAcceti bhAvaH / / 27 / / vyavahArAtparaprANarakSaNaM ytnaavtH| nizcayAnirvikalpasvabhAvaprANAvanaM tu saa||28|| vyvhaaraaditi| yatanAvataH = sUtroktayatanAzAlinaH pareSAM prANAnAM rakSaNaM vyavahArAdahiMsA, lokasaMmatArthagrAhitvAdvyavahAranayasya, nizcayataH paraprANisAdhyaparaprANarakSaNe svasAdhyatvazubhasaMkalpAnuviddhatvAcca / nizcayanayAttu nirvikalpo vikalpapavananivRttyA stimitodadhidazAsthAnIyo yaH svasya bhAvaprANaH dayA paNa iSTaphaLa sAdhaka banatI nathI, kemake e dayA pRthvIkAya vagere jIvonI jANakArI vinAnI hoya che. nizcaya ane vyavahAranI jANakArI na hovAthI je aikAntikI (ekAntagrasta) banelI che - eTale ke sthUlavyavahAra mAtrane abhimata che, lokottara dayA jevo AbhAsa karAvatI te dayA paNa iSTa nathI, kemake te sthUlavyavahArane abhimata evI hiMsA ja atiprasakta thayelI hovAthI teno abhAva mAnavo e mAtra abhimAna ja che. Azaya e che ke mUrtilopako jinapUjA vageremAM pRthvIkAyAdinI (svarUpa) hiMsAne AgaLa karI e jIvonI dayA tarIke mUrtipUjA vagereno je niSedha kare che ane pRthvIkAyAdinI lokottara dayA ame pALIe chIe evo je AbhAsa Ubho kare che teonI te dayA paNa iSTaphaLa sAdhaka nathI. "pramattayogAtrAvyaparopamAM hiMsA' AmAM pramattayoga e hiMsA che' evo nizcayano mata che. "prANavyaparopaNa e hiMsA' e vyavahArano mata che ane pramattayogathI prANavyaparopaNa thavo e hiMsA' e ubhayane sAMkaLI lenAra "pramANa' che. mUrtipUjAmAM thatA pRthvIkAyAdinA prANavyaparopaNa mAtrane joine hiMsA hiMsAnI bUmarANa macAvanArA mUrtilopako sthUlavyavahAra nayanI hiMsAne mAnya kare che. A svarUpa hiMsA che. paNa emAM uchaLato bhaktibhAva,sva-parane bodhilAbhAdidvArA saMpUrNa jIvadayA pAlanano zubhabhAva,jinokta vidhipAlana, jayaNApAlana vagere rU5 apramAda hovAthI pramattatA hotI nathI. tethI nizcayamAnya ke pramANamAnya hiMsA hotI nathI. tema chatAM, mAtra sthUlavyavahArane mAnyasvarUpahiMsAne AgaLa karI, ene paNa varjavA rUpa dayA pAlananuM teo abhimAna rAkhe che. mAtra vyavahAramAnya hiMsAne paNa hiMsArUpa mAnI tenA abhAvane paNa dayA mAnavAnI A mAnyatA yogya nathI, kemake saMpUrNadayA pALanAra tarIke jAtane mAnanArA sthAkavAsI sAdhuomAM paNa A rItanI dhUlavyavahAramAnya hiMsA ja atiprasakta thai jatI hovAthI tenA abhAva rU5 dayApAlana to eka abhimAna ja banI jAya che. bhikSA, vihAra, nadI utaravI vageremAM prANavyaparopaNa rUpa hiMsA teothI paNa thAya ja che. vaLI ghUlavyavahAramAnya hiMsAnA abhAvarUpa AvI dayA teomAM hoya to paNa tattvajJAnano abhAva hoi = nizcaya, vyavahArAdi mAnya dayA-hiMsA vagerenI jANakArIno abhAva hoi e dayA iSTa nathI. (tattvajJAnanI avidyamAnatAmAM sAcuM dayApAlana saMbhavatuM nathI, kemake dayA e tattvajJAna sAdhya che e AgaLa kahI gayA chIe.) A ahIM rahasya che. //ra7I diyA aMgenuM tattvajJAna jaNAvavA granthakAra kahe che...] diyA aMgenuM tattvajJAna sUtrokta jayaNAvALo sAdhaka anyonA prANonuM je rakSaNa kare che te vyavahArathI ahiMsA = dayA che.nirvikalpa svabhAva rU5 je svakIya bhAvaprANa tenI rakSA e nizcayathI dayA che. Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmavyavasthA-dvAtriMzikA 207 tadavanaM = tadrakSaNaM sA dayA, paraprANarakSaNA'vasare'pi tadavinAbhAvinA zubhasaMkalpanAzubhasaMkalpAdudadhau nimajjato viSamataraMDalAbheneva svabhAvaprANatrANenaiva nizcayena dayA'bhyapagamAta| ata evoktamA "AyA ceva ahiMsA AyA hiMsatti Nicchao eso / jo hoi appamatto ahiMsao hiMsao iyaro / / " naigamasya hi jIveSvajIveSu ca hiMsA, tathA ca vaktAro bhavanti - "jIvo'nena hiMsito, ghaTo'nena hiMsitaH' iti / itthaM ca hiMsAzabdAnugamAjjIveSvajIveSu ca hiMseti, evamahiMsA'pi / saMgrahavyavahArayozca SaDjIvanikAyeSu hiMsA, saMgraho'tra dezagrAhI gRhyate, sAmAnyarUpasya naigame'ntarbhAvAt, vyavahArazca sthUlavizeSagrAhI lokavyavaharaNazIlazca, loko hi vAhulyena SaTsu jIvanikAyeSveva hiMsAmicchatIti / RjusUtrazca pratyekaM yatanAzIla sAdhake karela paraprANarakSaNa e eTalA mATe vyavahArathI ahiMsA rUpa che ke (1) vyavahAranaya lokamAnya artha grAhI che (lokamAM jIvane bacAvavo e ja dayA kahevAya che) ane (2) e prANarakSaNa nizcayathI = niyamA, rakSaNayajIvanA prANonuM je rakSaNa anya (= rakSaNIya jIva bhinna sva vagere) jIvathI thavuM zakya hoya te rakSaNa svasAdhya che evA zubhasaMkalpathI saMkaLAyeluM hoya che. eTale ke huM jayaNA vagerethI e jIvanA prANonuM rakSaNa karuM' evA zubhasaMkalpa rUpa zubha pariNAmathI e avazya saMkaLAyeluM hoya che. loko anya jIvane bacAvavAnA pariNAmane paNa dayA kahe che. eTale e vyavahArathI dayA rUpa che. pavana aTakavAthI samudra jema zAMta thai jAya che ema vikalparUpa pavana aTakavAthI AtmA evI zAMta avasthAne pAme che. AvI zAMta avasthA rUpa je svakIya bhAva prANa tenI rakSA karavI (tene jALavI rAkhavo) e nizcayanaye dayA che. kAraNa ke anyanA prANonI jyAre rakSA karavAmAM Ave che tyAre paNa nizcayanaya to svakIya ukta bhAva prANanI rakSA rUpe ja dayA mAne che. svakIya vajana vagerenA kAraNe samudramAM DUbato mANasa viSama evA tarApAnI prApti thavAthI jema svaprANInI rakSA kare che tema azubhasaMkalpanA kAraNe saMsArasamudramAM DUbatA jIvane zubhasaMkalpa e viSama tarApAnI prAptirUpa che, enAthI enA svakIya bhAvaprANanuM rakSaNa thAya che. A svabhAvaprANanA rakSaNa rUpe jaMparaprANarakSaNamAM nizcayanaya dayA mAne che. AmAM apramattatA rUpa svakIya zubhabhAva jaLavAi raheto hovAthI bhAvaprANanI rakSA thAya che. nizcayanaya svakIya bhAvaprANanI rakSAne ja ahiMsA mAne che e kAraNe ja AgamamAM paNa kahyuM che ke "AtmA ja ahiMsA che ane AtmA ja hiMsA che AvI mAnyatA e nizcayanaya che. je apramatta hoya che te ahiMsaka hoya che ane je itara = pramatta hoya che te hiMsaka hoya che." hiMsA-ahiMsA aMge vividhanayAbhiprAya hiMsA-ahiMsA aMge judA judA nayono abhiprAya Avo che- maigamanaya jIva ane ajIva banne vize hiMsA ane ahiMsA banne mAne che. ajIva cIjane vize paNa tenA mukhya upayogI svarUpano nAza thaye hiMsAno vyavahAra thAya che. lokamAM paNa AvuM bolanArA saMbhaLAya che ke "ANe jIvanI hiMsA karI ANe ghaDAnI hiMsA karI' "ANe jhera mArIne khAdhuM' ityAdi... Ama "hiMsA' zabdano ullekha thato hovAthI nagamanaye jIvo ane ajIvo e banne vize hiMsAne ane ahiMsAne mAnya karI che. saMgraha ane vyavahAranaya SaDUjIvanikAyo vize ja hiMsA/ahiMsA mAne che, paNa ajIva vize nahIM. ahIM "saMgraha' tarIke dezagrAhI saMgrahanaya jANavo, kemake sAmAnyarUpasaMgrahanayano to nagamamAM aMtarbhAva thai gayo che. "vyavahAra naya' tarIke sthavRvizeSone svIkAranAra ane lokavyavahArane anusaranAra vyavahAranaya levo. loka mukhyatayA pajIvanikAyo vize ja hiMsAno vyavahAra kare Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 dvAtriMzadvAtriMzikA pratyekaM jiivhiNsaavytiriktaamicchti| zabdasamabhirUdvaivaMbhUtanayAnAM cAtmaiva hiMsA nijaguNapratipakSapramAdapariNataH, svabhAvapariNatazcAtmaivAhiMseti nayavibhAgaH / / 28 / / vizaSTavyavahAravidhervizeSyavAdhe'pi vizeSaNopasaMkramAnna vyAghAta ityAhayatnato jIvarakSA tatpIDApi na dosskRt| apIDane'pi pIDaiva bhavedayatanAvataH / / 29 / / yatnata iti / yatnataH = sUtroktayatanayA jIvarakSArthA = svarasato jiivrkssoddeshprvRttaa| tatpIDApi = jIvapIDApi / na doSakRt = na sAMparAyikakarmavandhakRt / yata uktaM "ajjhatthavisohIe jIvanikAehi saMghaDe loe| liyamaddiAtta nihiM tenaRloTiMga9 T" tathA - "tassa asaMveyao saMveyayao a jAi sttaaii| che. RjusUtranaya pratyeka pratyeka jIvahiMsAne bhinna bhinna mAne che. svakIya guNonA pratipakSa bhUta pramAda vagere pariNAmo vALo AtmA ja hiMsA che ane svabhAvarUpe pariNamelo AtmA ja ahiMsA che evo zabda, samabhirUDha ane evabhUtanayono abhiprAya che. hiMsA ane ahiMsA aMge AvI nayaprarUpaNA jANavI. ll28 jayaNAzIla sAdhake karela paraprANarakSaNa e ahiMsA che evuM vyavahAranaye kahyuM. eTale ke jayaNA viziSTa paraprANarakSaNa rUpa ahiMsAnuM vyavahArathI vidhAna che. apavAdAdi sthaLe, jayaNAyukta sAdhakathI paNa je dravyahiMsA thai jAya che temAM paraprANarakSaNa rUpa vizeSya bAdhita thai jAya che. tema chatAM, vizeSane dividhiniSedho vizepamupasaM%Amato vizeLADakavAdhave sati' vizeSaNayukta (eTale ke viziSTa) vidhi- niSedha vizeSaNamAM saMkrAnta thai jAya che jo vizeSya bAdhita hoya' evA nyAya mujaba prastutamAM paNa ahiMsAno vidhi "jayaNA' rUpa ("AjJA zuddhabhAva" rU5) vizeSaNamAM saMkrAnta thai jAya che. eTale viziSTa ahiMsArUpa viziSTavyavahAravidhinuM pAlana thayuM na hovA chatAM vizeSaNamAM saMkrAnta thayela te viziSTa vyavahAra vidhinuM pAlana to saMpanna thayuM ja hoya che. mATe viziSTa vyavahAravidhino paNa vyAghAta thato nathI evuM granthakAra jaNAve che-- A ja rIte 'pramAdayakta paramANavyaparopaNa' e hiMsA che ane eno niSedha che. jyAM ajayaNA rUpa pramAda che tyAM kadAca jIvahiMsA na thai hoya to paNa uktanyAye, pramAdarUpa vizeSaNamAM saMkrAnta thayela te viziSTa niSedhano vyAghAta thato nathI evuM granthakAra jaNAve che-] jIvarakSA mATe yatnathI karAyelI jIvapIDA paNa doSa karanArI banatI nathI. jayaNAzunya jIve pIDA na karI hoya to paNa e pIDArUpa ja bane che. svarasathI = potAnA tevA AMtarika bhAvathI jIvane bacAvavA mATe je sUtrokta jayaNA pALavAmAM Ave che tenAthI kadAca koI jIvane pIDA thai jAya to paNa te pIDA sAMparAyika karmabaMdha = sakaSAya karmabaMdha karanArI banatI nathI. kahyuM che ke "jIvanikAyothI khIcokhIca bharelA A lokamAM (jIvonI dravyahiMsA avazyabhAvI hovA chatAM) railokyadarzI zrIjinezvara devoe 'adhyAtmavizuddhithI ahiMsakapaNuM jaLavAi rahe che' ema kahyuM che." vaLI AvuM paNa kahyuM che ke "(iryAsamitinA pAlanamAM tatpara adhyAtmavizuddhi yukta) te mahAtmAnA yoga (= zArIrika vyApAra) ne pAmIne, temanI jANa bahAra ke jANa hovA chatAM (sahasAtkAre) je jIvo vinAza pAme che tenI hiMsAnuM phaLa (pApa karmabaMdha vagere) te mahAtmAne maLatuM nathI." je jIva jayaNA rAkhato nathI tenAthI kadAca Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 209 dharmavyavasthA-dvAtriMzikA jogaM pappa viNassaMti Natthi hiMsAphalaM tassa / / 1 / / " ayatanAvato = yatanAvarjitasya / apIDane'pi = daivAtparaprANipIDanAbhAve'pi tattvataH pIDaiva bhavati / taduktaM "je vi Na vAvijjaMti NiyamA tesiM pi hiMsago so u| sAvajjo upaogeNa savvabhAveNa so jamhA / / 1 / / " / itthaM pariNAmaprAdhAnyameva vyavasthitamityAharahasyaM paramaM sAdhoH samagrazratadhAriNaH / pariNAmapramANatvaM nizcayaikAgracetasaH / / 30 / / ___ rahasyamiti / rahasyaM = tattvaM paramaM = sarvotkRSTaM sAdhoH = samagrazrutadhAriNaH = svabhyastagaNipiTakopaniSadaH pariNAmasya = cittabhAvasya pramANatvaM = phalaM prati svAtaMtryalakSaNaM nizcaye = nizcayanaye ekAgraM (anya jIvanA tevA) bhAgyayoge anya jIvane pIDA na thAya to paNa tattvataH to e pIDArUpa ja bane che. eTale ke te jIvanI jayaNAzunya te pravRtti vastutaH to pIDAkara pravRttirUpa ja bane che. ane tenA kAraNe e jayaNAnya jIvane sAMparAyika karmabaMdha thAya ja che.] kahyuM che ke "je jIvo maratA nathI teono paNa e jayaNAzUnya pramatta jIva to niyamA hiMsaka ja che. kemake e potAnA upayoga = pariNAmanI apekSAe to sarvabhAve sAvadya che ja."Aro Ama ahiMsApAlana thavuM ke hiMsAdoSa lAgavo emAM, jIvarakSA mATe sUtrokta jayaNA pAlananA bhAva rUpa pariNAma che ke nahIM e ja mukhya bhAga bhajave che evI vyavasthA che e jaNAvavA granthakAra kahe che- hiMsA-ahiMsA aMge nizcaya-vyavahAra) Thosa abhyAsathI samasta dvAdazAMgInA rahasyane pAmelA sAdhuo nizcayanayamAM jyAre dattacitta hoya che tyAre AvuM sarvotkRSTa rahasya jANe-jaNAve che ke koipaNa pravRttinA karmabaMdha ke karmanirjarArUpa phaLa pratye cittanA bhAva rUpa pariNAma e ja pramANa che. eTale ke e ja svataMtrapaNe baMdha ke nirjarA rU5 phaLa ApI de che, ene e phaLa ApavAmAM hiMsA thavI ke na thavI vagere rUpa bAhya pravRttinI apekSA che nahIM. [bAhya hiMsA thavA chatAM jo pramAda vagere rUpa azuddha pariNAma na hoya to e hiMsA karmabaMdharUpa phaLa ApI zakatI nathI ane bAhya ahiMsA jaLavAyelI hovA chatAM jo jayaNA vagere rUpa zuddha pariNAma na hoya to e ahiMsA karmanirjarA rUpa phaLane ApI zakatI nathI. eTale ke bAhya hiMsA ke ahiMsA phaLa ApavAmAM AMtarika pariNAmanI apekSA rAkhe che, svataMtra nathI, mATe e pramANa nathI. tema chatAM, AMtarikapariNAma lokavyavahArano viSaya nathI, bAhya hiMsA ke ahiMsA ja lokavyavahArano to viSaya che. eTale vyavahAranaya to bAhya hiMsAthI ane ahiMsAthI ja karmabaMdha ke karmanirjarAno vyavahAra kare che. eTale ke vyavahAranaye bAhya hiMsA/ahiMsA pramANa che. emAM paNa AMtarika azaddhabhAva viziSTa hiMsAne je karmabaMdha pratye pramANa mAne che ane AMtarika zuddhabhAva viziSTa ahiMsAne je karmanirjarA pratye pramANa mAne che te (zuddhavyavahAranaya jANavo) ane te sivAyano azuddhavyavahAranaya jANavo.]ll3 ll zaMkA - "AMtarika pariNAmane karmanirjarA rUpa phaLa ApavAmAM bAhya jIvarakSAnI koi apekSA nathI' Avo ja jo nizcayanayano abhiprAya che to paraprANarakSA karavAnI jarUra ja zI che? Azaya e che tulanA -- paramarahassamisINaM samattagaNipiDagajhariyasArANaM / pariNAmiyaM pamANaM nicchayamavalaMbamANANaM / / Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 dvAtriMzadvAtriMzikA = avyAkSiptaM ceto yasya (tasya) / / 30 / / nanu yadyayaM nizcayastadA kiM paraprANarakSaNayA lokamAtrapratyayaprayojanayetyata AhatiSThato na zubho bhAvo hyasadAyataneSu ca / gantavyaM ttsdaacaarbhaavaabhyntrvrtmnaa||31|| tiSThata iti / asadAyataneSu prANavyaparopaNAdiSu tiSThato hi zubho bhAva eva na bhavati, ataH pariNAmazuddhyarthameva paraprANarakSaNaM sAdhUnAmiti bhAvaH / taduktaM jo puNa hiMsAyataNesu vaTTai tassa naNu pariNAmo / duTTho na ya taM liMgaM hoi visuddhassa jogassa / / 1 / / tamhA sayA visuddhaM pariNAma icchayA suvihieNaM / hiMsAyayaNA savve parihariyavvA payatteNaM / / 2 / / " ke nirjarA mATe to paraprANarakSAnI koi AvazyakatA nathI. eTale e jo karavAnI hoya to paNa mAtra, "ame ahiMsaka chIe" evuM lokone dekhADavA mATe ja karavAnI rahI. to evI lokone mAtra dekhADavA mATenI paraprANarakSA paramArthathI to karavAnI na ja rahI ne! AvI zaMkAnuM samAdhAna karatA granthakAra kahe che- paraprANaviyojana vagere asaAyatanamAM vartanAra vyaktino bhAva ja zubha raheto nathI. eTale parizuddha bAhya jayaNA rUpa sadAcAra ane zuddha pariNAma A bannethI thayela Abhyantara mArge mumukSue cAlavuM joie. Azaya e che ke karmano baMdha ke nirjarA 35 phaLa pratye to AMtarika pariNAma ja bhAga bhajave che. eTale sAdhue karmanirjarAnA svauddezane siddha karavA pariNAmane ja zuddha rAkhavAno hoya che. paNa, A zuddha pariNAma mATe hiMsA vagere asadAyatano che ane paraprANarakSA, jayaNA vagere sadAyatano che. eTale pariNAmanI zuddhi mATe ja sAdhuoe paraprANarakSA vagere saAyatanone sevavAnA hoya che. niSkAraNa hiMsA karanAro ahiMsAnA pariNAmane zI rIte TakAvI zake? kahyuM che ke "je hiMsA AyatanamAM varta che teno pariNAma kharekhara duSTa hoya che. (A enA parathI jaNAya che ke, hiMsAAyatanamAM vartavuM e vizuddha yoganuM liMga (jJApaka hetu) nathI. eTale ke e azuddha yogane (bhAvane) jaNAve che. tethI vizuddhapariNAmane icchatA suvihita munie haMmezA badhA hiMsAyatanono prayatna pUrvaka parihAra karavo joie." trividha zuddha nizcaya]. bAkI, "phaLa pratye pariNAma ja pradhAna che' evA nizcayane jeo ekAnta pakaDI le che ane tethI bAhya paraprANarakSA karavAnA sadAcAra rUpa vyavahArane neve mUkI de che] teo paramArthathI to nizcayanayane ja jANatA nathI, kAraNake hetuzuddha, svarUpazuddha ane anubaMdha zuddha nizcayanuM teone jJAna nathI. Aizaya e che ke je nizcaya dvavyavahArathI utpanna thayo hoya te hetazaddhanizcaya che. zuddha pariNAma e svarUpazaddha nizcaya che ane zuddha pariNAma TakI rahe - vRddhi pAme e anubaMdhazuddha nizcaya che. jeo ekAntanizcayane pakaDI bAhya sadAcAranI sarAsara upekSA kare che teo A hetu vagerethI zuddha nizcayanA jANakAra na hovAthI evA zuddha nizcayathI bhraSTa ja thai jAya che. teone kadAca zuddhabhAva rU5 svarUpazuddha nizcaya alpakALa mATe pragaTyo hoya to paNa e bAhya sadAcArathI prakaTa thayo na hovAthI hetuzuddha hoto nathI. vaLI bAhya asadAcAromAM pravartatA rahevAthI teono e zuddha bhAva TakI zakato nathI. tethI teono nizcaya anubaMdhazuddha paNa hoto nathI. tethI pariNAme Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmavyavasthA-dvAtriMzikA 211 ye tvekAntanizcayamevAdriyante te nizcayato nizcayameva na jAnate, hetusvarUpAnuvandhazuddhatajjJAnAbhAvAt / tadAha "NicchayamavalaMvaMtA Nicchayao NicchayaM ayANaMtA / NAsaMti caraNakaraNaM vAhirakaraNAlasA keI / / 1 / / tad = tasmAtsadAcAraH parizuddhavAhyayatanA bhAvazca = zuddhapariNAmaH tAbhyAmabhyantaravartmanA gantavyaM mumukSuNA, tathaiva dayAvizeSasiddheriti hitopadezaH / / 31 / / viditvA lokamutkSipya lokasaMjJAM ca lbhyte| itthaM vyavasthito dharmaH paramAnandakandabhUH / / 32 / / viditveti| viditvA = jJAtvA, lokaM = svecchAkalpitAcArasaktaM janaM, utkSipya = nirAkRtya lokasaMjJAM bahubhirlokairAcIrNamevAsmAkamAcaraNIyamityevaMrUpAM ca labhyate = prApyate itthamuktarItyA vyavasthitaH = pramANaprasiddhaH dharmaH paramAnanda eva kandastasya bhUH = utpattisthAnam / / 32 / / _| ti thavyavathAkatriziTI7TI. teo prApta thayela svarUpa zuddha nizcayane paNa gumAve che.] kahyuM che ke "nizcayamAtranuM AlaMbana lenArA keTalAka nizcayapremIo vAstavamAM nizcayane ja jANatA nathI. bAhya sadAcArone sevavAmAM ALasu banelA teo caraNasittarI ane karaNasittarIno nAza kare che, eTale ke prApta thayela cAritrathI bhraSTa thAya che." Ama ekalA nizcayane pakaDavAthI vastutaH to nizcayathI paNa bhraSTa ja thavuM paDe che. tethI mumukSue parizuddha bAhya jayaNA rUpa sadAcAra temaja zuddha pariNAmarUpa bhAva A banne dvArA AtyaMtara mArge cAlavuM joie. kAraNake A rIte cAlavAthI ja nizcaya-vyavahAra ubhaya mAnya (ane tethI siddhAntamAnya) vizeSa prakAranI dayA siddha thAya che. A mumukSu pratyeno upadeza che.31I dharmavyavasthA batrIzIno upasaMhAra karatA granthakAra kahe che lokane jANIne ane lokasaMjJAne dUra karIne, upara kahI gayAM mujabanI vyavasthAvALo dharma prApta thAya che je dharma paramAnaMda mokSarUpI kaMdanI utpattibhUmi che. loka svaicchA mujaba kalpI kADhelA AcArone pALavAmAM tatpara hoya che. A jANIe eTale loka saMjJAno tyAga thAya che. jAtane dharmI tarIke oLakhAvanArA paNa ghaNA loko mAMsabhakSaNa kare che, vedokta mAMsabhakSaNane nirdoSa mAne che. madyapAnane nirdoSa mAne che, putra prApti mATe maithunasevanane dharma tarIke Acare che, dareka strI pratye samabhAva rAkhI darekane gamya mAne che, tapane duHkharUpa mAnI enAthI dUra rahe che, laukika dayAne pALe che, mATe amAre paNa AvuM badhuM AcaravuM-mAnavuM joie Avo abhiprAya e lokasaMjJA che. svaicchAnusAre kalpI kADhelA AcArothI kAMi mumukSune iSTa mokSanI prApti thatI nathI. kintu jJAnI puruSoe kahelA yuktisaMgata AcArothI e prApti thAya che. mATe "ghaNA loko kare che eTale huM paNa karuM' evI lokasaMjJA tyAjya che. eno tyAga thavAthI upara kahyA mujabanI mAMsabhakSaNatyAga vagere vyavasthAvALo pramANasiddha dharma prApta thAya che je paramAnaMda mokSanA utpattisthAnarUpa hoi mokSanI prApti karAve che.32I AstikyaM hi asatpravRttibhayanimittam - dharmaparIkSA Astikya asatyavRttithI bhaya pedA karavAnuM prabaLa nimitta che. Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 dvAtriMzadvAtriMzikA T3tha vAhitrizAsa8TI dharmavyavasthAto vAdaH prAdurbhavatIti tatsvarUpamihocyatezuSkavAdo vivAdazca dharmavAdastathAparaH / kIrtitastrividho vAda ityevaM tattvadarzibhiH / / 1 / / zuvetiA IT. parAnartho laghutvaM vA vijaye ca praajye| yatroktau saha duSTena zuSkavAdaH sa kIrtitaH / / 2 / / pareti / yatra duSTena = atyantamAnakrodhopetacittena sahoktau satyAM vijaye sati parasya = prativAdinaH paraH = prakRSTo vA'nartho = maraNacittanAzavairAnuvandhasaMsAraparibhramaNarUpaH sAdhvatipAtanazAsanocchedAdirUpo vA / parAjaye ca sati laghutvaM vA "jito jaino'to'sAraM jainazAsanaM" ityevamavarNavAdalakSaNaM bhavati, sa zuSkavAdo galatAluzoSamAtraphalatvAt kIrtitaH / / 2 / / bhakSyAbhaDhya vagere aMgenI dharmavyavasthA dekhADI. anyAnya dharmavALAo judA judA prakAranI dharmavyavasthA mAne che. eTale kai vyavasthA yogya che? kai ayogya che? ityAdi jANavA vagere mATe vAdo UbhA thAya che. tethI A AThamI batrIzImAM vAdanuM svarUpa batAvavAmAM Ave che. emAM sau prathama vAdanA prakAro jaNAvavA granthakAra kahe che- zuSkavAda, vivAda ane dharmavAda. tattvajJoe A rIte traNa prakArano vAda kahyo che.."thoddezaM nirdeza:' e nyAye prathama zuSkavAdanuM svarUpa dekhADavA granthakAra kahe che duSTaprativAdInI sAthe karAtA je vAdamAM vijaya thAya to prativAdIne anartha thAya ane parAjaya thAya to svakIya jainazAsananI laghatA thAya te vAda zuSkavAda kahevAya che. je prativAdI atyaMta ahaMkArI temaja tIvrakrodhI hoya e duSTaprativAdI che. AvA prativAdI sAme jo vijaya thAya to eno ahaMkAra ghavAya che jene kAraNe ene evo joradAra AghAta lAge che ke jethI kadAca e marI jAya che yA gAMDo banI jAya che. kadAca AvuM na thAya to paNa potAnuM abhimAna toDanAra jaina vAdI sAthe ene vaira baMdhAya che, tIvraaSa thAya che jenA kAraNe enuM saMsAraparibhramaNa vadhe che. prativAdIne AvA badhA anartho thAya che. vaLI mAnabhaMga thavAthI gusse bharAyelo te prativAdI jo tevuM rAjakIya lAgavaga vagere rUpa sAmarthya dharAvato hoya to e vijetA bananAra vAdI sAdhune yAvatuM mRtyu sudhInI sajA karAve che. tyAM to e rAjya vageremAMthI zAsanano sarvathA uccheda karAve che. A svapakSe thanAra anartho jANavA. kadAca vAdI sAdhu hArI jAya ane e duSTa prativAdIno vijaya thAya to vadhu garvita thayelo e ahaMkArI prativAdI "jaina sAdhu hArI gayA, mATe jainazAsana tuccha che' ityAdi rUpe pravacananI niMdA rU5 laghutA kare karAve che. Ama AvA vAdamAM vijaya thAya ke parAjaya thAya to paNa sva-parane tattvaprApti mArgaprApti vagere rUpa to koi lAbha thato ja nathI. tethI emAM mAtra gaLuM-tALavuM vagere sukAvAnuM rahevAthI ene zuSkavAda kahe che.rA. hive vAdanA bIjA prakAra vivAdanuM svarUpa jaNAvavA granthakAra kahe che-] Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAda-dvAtriMzikA 213 chalajAtipradhAnoktirduHsthitenArthinA sh| vivAdo'trApi vijayAlAbho vA vighnkaaritaa||3|| chaleti / duHsthitena = daridreNa arthinA = lAbhakhyAtyAdiprayojaninA saha chalamanyAbhiprAyeNoktasya zabdasyAbhiprAyAntareNa dUSaNaM, jAtizcAsadattaraM, tAbhyAM pradhAnoktiH vivAdo = viruddho vAdaH, atrApi = vivAde'pi vijayAlAbhaH, parasyApicchalajAtyAdhudbhAvanaparatvAt, vA = athavA vighnakAritA, atyantApramAditayA chalAdiparihAre'pi prativAdino'rthinaH parAbhUtasya lAbhakhyAtyAdivighAtadhrauvyAt / vAdhate ca parApAyanimittatA tapasvinaH paralokasAdhanamiti nAtrobhayathA'pi phalamiti bhAvaH / / 3 / / lAbha, khyAti, mAna-sanmAna vagerenA arthI duHsthita prativAdI sAthe chala ane jAtinA prAdhAnyavALo vAda che. A vAdanuM paNa vijayanI aprApti ke viSnakAritA e phaLa che. je dhana, khyAti, sthAna vagere bAbatamAM daridra = hIna che e duHsthita. Avo prativAdI jo dhana prApti vagerenA prayojanathI vAda karavA Avyo hoya to potAnuM e prayojana pAra pADavA mATe "game te rIte jItavuM' e ja enuM lakSya hoya che. tethI potAnI bAjI jo bagaDatI dekhAya to e chala ane jAtino paNa Azraya le che. judA abhiprAyathI kahevAyelA zabdone judA abhiprAyavALA jaNAvI emAM dUSaNa dekhADavA e chala che. jemake "navI kAMbalIvALo devadatta Ave che' AvA abhiprAye kahevAyelA "navampatno Tevadratta bAta' A vAkyane "nava (9) kAMbalIvALo devadatta Ave che' A abhiprAyavALuM ghaTAvI ene khoTuM TheravavuM e chala prayoga che.] asatya uttara Apavo e jAti' che. arthAt vAdIe samyahetu ke hetvAbhAsano prayoga karyo hoya tyAre temAM rahelA doSane zIdhra na pakaDI zakavAthI kaMika hetu jevo ja lAge tevuM khaMDana karI devuM e jAti che. jemake vAdIe Avo prayoga karyo hoya ke "zabda anitya che, kAraNake kRtaka che, jemake ghaDo' to ene khAlI sAdharma pakaDIne Ama khoTI rIte toDavAno prayAsa karavo ke "ghaDAnI jema kRtaka hovAthI zabda jo ghaDAnI jema anitya che to e rIte AkAzanI jema amUrta hovAthI zabda, AkAzanI jema nitya siddha thai jaze." A jAtiprayoga che. AvA chala ane jAtinI bahulatAvALo vAda viruddhavAda-vivAda bane che. AmAM sAmo paNa chala-jAti vagerenuM uddabhAvana karavAmAM pAvaradho hoi prAyaH vijayaprApti thatI nathI. [vAdI tattvapratiSThA mATe game eTalI yuktisaMgata dalIlo Ape, to paNa prativAdI emAM chala-jAti prayoga karI asaMgatino AbhAsa Ubho kare che ane tethI tattvanI pratiSThA thatI nathI.] kadAca vAdI atyaMta apramAdI = jAgRta rahe ane tethI prativAdInA dareka chala jAtino e parihAra kare ane e rIte vijaya prApta kare to paNa sAmA duHsthita prativAdIne vighna karavAno doSa lAge che. prativAdIno parAjaya thavAthI ene svaiSTa dhana-khyAti vagerenI prApti thatI nathI, kemake parAjaya dhanaprApti vageremAM avazya vighAta karanAra che. A rIte bIjAne arthaprAptimAM vighna vagere rUpa apAyamAM nimitta banavuM e paNa tapasvI-sAdhunI paraloka sAdhanAno bAdhaka che. tethI vivAdamAM paNa vAdIno vijaya thAya ke parAjaya thAya to paNa sva-para upakArarUpa abhISTa kAMi phaLa maLatuM nathI e spaSTa che.lall viAdanA trIjA prakAra dharmavAdanuM svarUpa jaNAvavA granthakAra kahe che-]. svazAstratattvanA jANakAra pApabhIru madhyastha sAthe tattvane pAmavA-pamADavAnI baddhithI je carcAvicAraNA * tatra parasya vadato'rthavikalpopapAdanena vacanavighAtaH chalam / 1 samyAhetau hetvAbhAse vA prayukte jhaTiti taddoSatattvApratibhAse tu prativimvanaprAyaM kimapi pratyavasthAnaM jAtirityucyate / / nyaayklikaa|| Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 dvAtriMzadvAtriMzikA jJAtasvazAstratattvena madhyasthenAghabhIruNA / kathAbandhastattvadhiyA dharmavAdaH prakIrtitaH / / 4 / / jJAteti / jJAtaM svazAstrasya = abhyupagatadarzanasya tattvaM yena, evaMbhUto hi svadarzanaM dUSitamadUSitaM vA jAnIte, madhyasthena = AtyantikasvadarzanAnurAgaparadarzanadveSarahitena, evaMbhUtasya hi supratipAdaM tattvaM bhavati, tathA aghabhIruNA = pAtakabhayazIlena, evaMbhUto hyasamaMjasavaktA na bhavatIti, saheti gamyate, tattvadhiyA tattvavuddhyA yaH kathAvandhaH sa dharmavAdo = dharmapradhAno vAdaH prakIrtitaH / / 4 / / vAdino dharmabodhAdi vijaye'sya mahatphalam / Atmano mohanAzazca prakaTastatparAjaye / / 5 // = = vAlina kRti vAlino vinaye sati, asya = prAguktavizeSaNaviziSTasya prativAdino dharmaH zrutacAritralakSaNastasya vodhaH pratipattistadAdi / AdinA' dveSapakSapAtAvarNavAdAdigrahaH mahat = utkRSTaM thAya e 'dharmavAda' kahevAyo che. svazAstra eTale pote svIkArela darzana. ene mAnya tattvane je jANato hoya te ja carcAvicAraNA dvA2A e tattva yogya che ke ayogya? e jANI zake che ane enA dvArA svadarzana dUSita che ke nirdoSa e paNa jANI zake che. Avo svadarzanano jANakAra paNa madhyastha hovo joie. eTale ke e svadarzananA AtyaMtika anurAga ane paradarzananA AtyaMtika dveSathI rahita hovo joie. 'svadarzana yukti asaMgata che' evuM samyagyakti vagerethI samajAvanAra maLavA chatAM e samajavAnI ke svIkA2vAnI taiyArI na hovA rUpa aprajJApanIyatA jenAthI Ave che evA dRSTirAga rUpe pariNamelA svadarzanano anurAga e ahIM AtyaMtika anurAga jANavo. ema anyadarzanano evo tIvra dveSa ke je enI yuktisaMgata vAtono paNa svIkA2 na karavA de e ahIM AtyaMtikadveSa jANavo. dareka vAdI-prativAdImAM sAmAnyakakSAnA svadarzanarAgaanyadarzanadveSa to lagabhaga hoya ja che. paNa e yukti asaMgata vAtono tyAga ane yuktisaMgata vAtonA svIkA2mAM bAdhaka na hovAthI dharmavAdamAM paNa bAdhaka banatA nathI. mATe ahIM 'AtyaMtika' evuM vizeSaNa mUkyuM che. AtyaMtika rAga-dveSazUnya prativAdIne tattvanuM pratipAdana karavuM saraLa hoya che, anyane nahIM. pApabhIru prativAdI asamaMjasa bolato nathI. eTale ke potAnI hAra jevuM dekhAya to chala-jAti vagere ke bIjuM paNa game te bolIne vAdane bhAMgI nAMkhavA prayAsa karato nathI. ane tethI tattvanI pratiSThA thai zake che. tattvabuddhithI thato Avo vAda dharmavAda = dharmanA prAdhAnyavALo vAda kahevAya che.IIYII A vAda dharmanA prAdhAnyavALo zI rIte che? e jaNAvavA granthakAra kahe che- = = vAdIno vijaya thAya to prativAdIne dharmabodha vagere rUpa mahAnu phaLa prApta thAya che. prativAdIthI potAno parAjaya thAya to potAnA mohano nAza thAya che. uparokta 'madhyastha' vagere vizeSaNavALA prativAdIne svadarzanano tevo tIvra rAga hoto nathI. eTale jyAre vAdI sAdhuno vijaya thAya che ane tethI e rIte jainadarzananI vAto yuktisiddha hovI siddha thAya che tyAre e prativAdI potAnA darzanane yuktiasaMgata tarIke samajI-svIkArI zake che ane tethI teno tyAga paNa karI zake che. e tyAga karIne e yuktisaMgata ta2Ike siddha thayela jainadarzanane sa2La rIte svIkArI zake che. Ama ene zrutadharma ke cAritradharmanI prAptirUpa mahAn lAbha thAya che. vaLI potAne parAjita ka2nA2 sAdhu-jainadarzana vagere 52 ene dveSa thato nathI ne svadarzanano ayogya pakSapAta raheto nathI. Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAda-dvAtriMzikA phalaM bhavati, tataH = prativAdinaH sakAzAt parAjaye cAtmano'dhikRtasAdhoH mohasyAtattvAdau tattvAdyadhyavasAyalakSaNasya nAzazca prakaTa ityubhayathApi phalavAnayamiti bhAvaH / / 5 / / ayameva vidheyastattattvajJena tpsvinaa| dezAdyapekSayA'nyo'pi vijJAya gurulAghavam / / 6 / / ayameveti / tat = tasmAt tattvajJena tapasvinA, ayameva = dharmavAda eva vidheyaH / apavAdamAha - dezo nagara-grAmajanapadAdiH, AdinA kAlarAjasabhyaprativAdyAdigrahaH, tadapekSayA = tadAzrayaNena gurulAghavaM = Topa mukayo- ravadutve vijJAya koDari vivAra (? vAta )AryaTdda . atra jJAtaM hi bhagavAn yatsa nAbhAvyaparSadi / dideza dharmamucite deze'nyatra dideza ca / / 7 / / atreti / atra dezAdyapekSAyAM jJAtam = udAharaNaM hi bhagavAn zrIvardhamAnasvAmI, yat sa na abhAvyaparSadi vaLI A benA kAraNe, vijayI banelA sAdhuno ke jainadarzanano avarNavAda karavA e prerAto nathI. A paNa kAMi jevuM tevuM phaLa nathI. kadAca e prativAdIthI vAdI sAdhu parAjita thai jAya to paNa e madhyastha prativAdI khoTo garva karI meNA-ToNAM nathI mArato. temaja madhyastha vAdIne pote mAnelA tattvamAM kyAM doSa che-pote e bAbatamAM kai rIte uMdhI samaja pakaDI beTho che - jenA kAraNe pote hAryo enA khyAla AvavAthI potAnI, atattvane tattvarUpa mAnavAnI e viparIta samaja svarUpa mohane e dUra karI zake che. Ama vAdIno vijaya thAya ke prativAdIno, banne rIte sva-parane dharmano lAbha thavAthI dharmavAda to saphaLa ja bane che e AnAthI spaSTa thayuM. mATe A vAda dharmapradhAna che.paNa [dharmavAda ja badhI rIte saphaLa bane che e nizcita thaye granthakAra kaiMka upadeza Ape che...] Ama dharmavAda ubhayathA lAbha karanAro hovAthI tattvajJa tapasvIe dharmavAda ja karavo joie. A dharmavAda temaja anya (zuSkavAda ke vivAda) paNa deza vagerenI apekSAe guru lAiva joine karavo joie. jyAM vAda karavo che te deza kutIrthika vagerenI pracuratAvALo che ke alpatAvALo? kAla durmikSa che ke subhikSa? rAjA ane sabhyo tattvanA jANakAra che ke ajANa? madhyastha che ke pakSapAtavALA? prativAdI vAda mATe yogya che ke ayogya? svayaM vAda karavA mATe samartha che ke asamartha? A badhAnI apekSAe gaurava-lAghavano vicAra karavo joie. eTale ke AvA deza vageremAM vAda karavAthI pravacananuM ane mAruM gaurava vadhaze ke laghutA thaze? lAbha vadhu thaze ke nukzAna? e vicAravuM joie. je rIte gaurava thAya- lAbha saMbhave e rIte vAda karavo joie. Ama deza vagerenI apekSAe guru lAghavano nirNaya karI mukhyatayA dharmavAda ja karavo. paNa jo vivalita deza vageremAM dharmavAdathI nahIM, ane zuSkavAda ke vivAdathI lAbhaprApti vadhu hoya ane nukazAna ochuM hoya evuM jANavA maLe | deza vageremAM zazkavAda ke vivAda paNa kartavya che. A apavAdapade jANavuM.kA dizAdinI apekSAnuM samarthana karatA granthakAra kahe che...] vAda deza vagerenI apekSAe karavo joie evuM je kahyuM temAM prabhu mahAvIra svAmInuM daSTAnta jANavuM. prathama samavasaraNamAM sabhA ayogya hatI. eTale bhagavAne tyAM dharmadezanA ApI nahIM. ane anya pratibodhayogya jIvothI yukta dezamAM dharmadezanA ApI hatI. eTale, sAmAnyathI dharmadezanA mATe paNa deza Adi vagerenI Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 dvAtriMzadvAtriMzikA prathamasamavasaraNe'yogyasadasi dharma dideza / anyatra cocite prativodhyajanakalite deze dharmaM dideza / / 7 / / viSayo dharmavAdasya dhrmsaadhnlkssnnH| . svatantrasiddhaH prkRtopyukto'sdgrhvyye||8|| viSaya iti / dharmavAdasya viSayo dharmasAdhanalakSaNaH svatantrasiddhaH = sAGkhyAdInAM SaSTitaMtrAdizAstrasiddhaH / asadgrahasya = azobhanapakSapAtasya vyaye sati, prakRtopayuktaH = prastutamokSasAdhakaH, dharmavAdenaivAsadgrahanivRttyA mArgAbhimukhabhAvAditi bhAvaH / / 8 / / yathA'hiMsAdayaH paJca vratadharmayamAdibhiH / padaiH kuzaladharmAdyaiH kathyante svasvadarzane / / 9 / / yatheti / yathA'hiMsAdayaH AdinA sUnRtAsteyabrahmAparigrahaH paMca svasvadarzane vratadharmayamAdibhiH, tathA kuzaladharmAdyaiH padaiH kathyante / tatra 'mahAvrata'padenaitAni jainairabhidhIyante, 'vrata'padena ca bhAgavataiH yadAhuste"paMca vratAni paMcopavratAni, vratAni yamAH, upavratAni niyamAH" iti, dharmapadena tu pAzupataiH yataste daza dharmAnAhuH- "ahiMsA satyavacanamastainyaM cApyakalpanA / brahmacaryaM tathA'krodho hyArjavaM zaucameva ca / / 1 / / santoSo guruzuzrUpA ityete daza kIrtitAH", sAMkhyaiH - vyAsamatAnasAribhizca yamapadenAbhidhIyante - paMca yamAH paMca niyamAH" tatra yamAH - ahiMsA satyamastainyaM brahmacaryamavyavahArazceti; niyamAstu - akrodho guruzuzrUSA yogyatA-ayogyatAno jo vicAra karavAno che to vAdamATe to e vicAra Avazyaka che ja e samajavuM sugama che.all [dharmavAdano viSaya dekhADatA granthakAra kahe che] sAMkhya vagerenA SaSTitaMtra vagere sva-svazAstramAM ahiMsA vagere je dharmanA sAdhano kahevAyA che te dharmavAdano viSaya che. eTale ke e aMge dharmavAda karavo joie. kadAgraha dUra thaye te dharmasAdhano prastuta artha = mokSa mATe upayogI bane che. Azaya e che ke dharmavAdathI ja kadAgraha dUra thAya che jethI itaranA zAstromAM kahelA ahiMsA vagereno paNa yathArtha rUpe svIkAra thavAthI mArgAbhimukhatA thAya che, je paraMparAe yAvatu mokSa prApaka bane che.. [A dharmasAdhanone granthakAra jaNAve che-]. ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya ane parigraha A pAMca dharmasAdhano che. jaina vagere darzanakAroe e badhAnuM svasvadarzanamAM vrata, dharma, yama, kuzaladharma vagere zabdothI kathana karyuM che. A rIte - jeno A pAMcane "mahAvato' kahe che. bhAgavato Ane "vrato' kahe che. teo kahe che ke "pAMca vrato che ane pAMca upavrato, Ama ahiMsA vagere yama ane upavrata eTale niyama." pAzupato Ane dharma kahe che. teoe A pramANe daza dharma kahyA che. "ahiMsA, satyavacana, atainya, akalpanA, brahmacarya, akrodha, Arjava zauca, saMtoSa ane guruzuzruSA ema daza dharmo kahevAyA che." sAMkhyoe ane vyAsanA anuyAyIoe Ane 'yama' kahyA che. te A pramANe - - "pAMca yama che ane pAMca niyama che. temAM ahiMsA, satya, astanya, brahmacarya ane avyavahAra A pAMca yama che ane akrodha, guruzuzruSA, zauca, AhAralaghutA ane apramAda A pAMca niyamo che." boddho Ane "kuzaLadharma' kahe che. tadyathA - "daza akuzala A pramANe che - hiMsA, teya, anyathAkAma (pAradArikatA), paizunya, paruSAgRta (kaThora asatyavacana), saMbhinnaAlApa (asaMbaddha bhASaNa), vyApAda (parapIDA ciMtana), abhidhyA (dhana vagereno asaMtoSa eTale ke parigraha), dagviparyaya (mithyAabhiniveza) ane pApakarma. A daza akuzaladharmono mana, Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAda- dvAtriMzikA 217 zaucamAhAralAghavam, apramAdazceti, kuzaladharmapadena ca bauddhairabhidhIyante, yadAhuste - " dazAkuzalAni, tadyathA-hiMsA steyAnyathAkAmaM paizUnyaM paruSAnRtam, saMbhinnAlApaM vyApAdamabhidhyA dRgviparyayam / / 1 / / pApakarmeti dazadhA kAyavAGmAnasaistyajet, iti" atra cAnyathAkAmaH pAradAryaM saMbhinnAlApo'saMvaddhabhASaNaM, vyApAdaH parapIDAcintanaM, abhidhyA dhanAdiSvasantoSaH parigraha iti yAvat, dRgviparyayo mithyAbhinivezaH, etadviparyayAcca daza kuzaladharmA bhavantIti Adi padAcca brahmAdipadagrahaH, etAnyeva vaidikAdibhirbrahmAdipadenAbhidhIyante rUtti 19 || mukhyavRttyA kva yujyante na vaitAni kva darzane / vicAryametannipuNairavyagreNAntarAtmanA / / 10 / / mukhyeti| etAni = ahiMsAdIni kva darzane yujyante kva vA darzane na yujyante etanmukhyavRttyA = anupacAreNa nipuNairdharmavicAraniSNAtairvicAraNIyaM nAnyad, vastvantaravicAraNe dharmavAdAbhAvaprasaGgAt avyagreNa = svazAstranItipraNidhAnAdavyAkSiptena, antarAtmanA = manasA, zAstrAntaranItyA hyekazAstroktaprakArANAmahiMsAdInAmayujyamAnatA sphuTameva pratIyata iti svatantranItipraNidhAnenaiva viSayavyavasthA vicAryamANA phalavatIti bhAvaH / / 10 / / nanu svatantranItyApi dharmasAdhanavicAraNe pramANaprameyAdilakSaNapraNayane paratantrAdivicAraNamapyAvazyakamiti vyagratA'nuparame kadA prastutavicArAvasara ityata Aha vacana, kAyAthI tyAga karavo." A dazano viparyaya e daza kuzaladharma che. A ja rIte Ane vaidiko vagere 'brahma' vagere kahe che. Ama A dharma sAdhano dareka darzanakArone judA judA nAmathI mAnya che.III [jo dareka darzanakArone ahiMsA vagere samAna rIte mAnya che to e badhA ja mokSamArganA yathArtha prarUpaka banI jaze! AvI zaMkAnuM vA2Na ka2vA granthakAra kahe che-] badhA darzanoe ahiMsA vagere dharmasAdhanone jaNAvyA che e vAta kharI. tema chatAM kayA darzanamAM A ahiMsA vagere mukhyavRttie = anupacarita rIte ghaTe che ane kayA darzanamAM e rIte nathI ghaTatA te, dharmanI vicAraNA ka2vAmAM jeo niSNAta hoya tevA prAjJoe vicAravuM joie. vaLI A vicAraNA paNa avyagra manathI karavI. eTale ke svazAstranItinA praNidhAnathI karavI. Azaya e che ke je darzanamAM jevA ahiMsA vagere prarUpAyelA hoya tevA, te ja darzananA siddhAntothI ghaTe che ke nahIM enI vicAraNAnuM praNidhAna rAkhavuM. eka zAstrokta ahiMsAdinI vicAraNAmAM anya zAstrokta siddhAntone ghusADavA e vyagratA che, te na joie, kemake anya zAstramAnya siddhAntothI anyazAstramAM kahelA prakAravALI ahiMsA vagere na ghaTI zake e to spaSTa ja che. eTale svazAstranItinA praNidhAnathI ja viSayavyavasthAno vicAra karavo e saphaLa bane che. Ama te te zAstramAM kahela ahiMsA vagereno te te zAstranA siddhAntothI vicA2 ka2vo joie e nakkI thayuM, anya koi bAbatano vicAra nahIM, kemake emAM dharmavAdano abhAva rahe che.10nA [pramANalakSaNAdinI nirupayogitA] zaMkA - svataMtranItithI dharmasAdhananI vicAraNA karavI e tame kahyuM. paNa e vicAraNAmAM paNa, pramANa = prameya vagerenA lakSaNa mATe 52taMtra vagerenI vicAraNA paNa Avazyaka che. ahiMsA vagere sughaTa che ke nahI? Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 dvAtriMzadvAtriMzikA pramANalakSaNAdestu nopayogo'tra kshcn|| tannizcaye'navasthAnAdanyathA'rthasthiteryataH / / 11 / / pramANeti / pramANaM pratyakSAdi, tasya lakSaNaM svaparA(?va)bhAsijJAnatvAdi tadAdeH, AdinA prameyalakSaNAdigrahaH, tasya tu dharmasAdhanaviSaye kazcanopayogo nAsti, ayamabhiprAyaH - pramANalakSaNena nizcitameva pramANamarthagrAhakamiti tadupayoga iti, na cAyaM yuktaH, yatastallakSaNaM nizcitamanizcitaM vA syAt? Adhe ityAdi nirNaya pramANathI thai zake che. tethI pramANa Avazyaka hoi pramANa-prameya vagerenuM lakSaNa paNa Avazyaka bane che. A lakSaNano nirNaya karavA mATe parataMtrAdi zuM kahe che e paNa vicAravuM paDe che. eTale parataMtrAdinI vicAraNA paNa Avazyaka banavAthI vyagratA aTakatI nathI. to prastuta dharmasAdhanono vicAra karavAno avasara kyAre maLe? AvI zaMkAnuM nirAkaraNa karavA granthakAra kahe che pratyakSa vagere pramANonuM "svaparAvabhAsI jJAna pramANa' ityAdi je lakSaNa che teno temaja prameyAdinA lakSaNano A dharmasAdhananI vicAraNAmAM koi upayoga nathI, kAraNake e lakSaNano nizcaya Avazyaka mAnavAmAM Ave to anavasthA doSa lAge che ane ene anAvazyaka mAnavAmAM Ave to e rIte ja e lakSaNa vinA ja dharmasAdhana vagere arthano nirNaya karI zakAya che. kadAca Avo abhiprAya Ubho thAya ke - "pramANanA lakSaNathI nizcita thayela pramANa ja arthagrAhaka bane che. eTale pramANa arthagrAhaka banI zake e mATe pramANanA lakSaNano upayoga che." paNa Avo abhiprAya yogya nathI, kemake "lakSaNathI pramANano nizcaya ane pramANathI arthano nizcaya'AvuM tame je kaho cho temAM lakSaNa pote nizcita che ke anizcita? AmAMno prathama vikalpa svIkArIe ke "nizcita thayeluM lakSaNa pramANano nizcaya karAve che' to amAro prazna che ke e lakSaNano nizcaya zenAthI thayo? adhikata pramANathI (je pramANano A lakSaNa nizcaya karAvI Ape che te pramANathI) ke anya pramANathI? jo adhikata pramANathI mAnazo to itaretarAzraya doSa Avaze. te A rIte - adhikRta pramANathI lakSaNano nizcaya thAya ane te nizcaya thAya to adhikata pramANano nizcaya thAya. "koi anya pramANathI lakSaNano nizcaya thAya che' evo bIjo vikalpa svIkAravAmAM Ave to anavasthA doSa lAge, kemake lakSaNanA nizcAyaka te pramANane paNa svanizcaya mATe bIjA anya pramANanI apekSA che. vaLI e bIjuM anya pramANa paNa nizcita thaine ja prathama anya pramANano nizcaya karAvatuM hoi svanizcaya mATe trIjA anya pramANanI apekSA rAkhaze ja. Ama anya-anya pramANanI apekSA kyAMya na aTakavAthI anavasthA doSa Avaze. lakSaNa pote anizcita rahIne ja pramANano nizcaya karAve che evo bIjo vikalpa svIkArazo to ame kahIe chIe ke svayaM anizcita evuM paNa lakSaNa jo pramANano nizcaya karAvI zake che to svayaM anizcita evuM paNa pramANa arthano nizcaya zA mATe na karAve? arthAt karAve ja. eTale artha nizcaya mATe pramANanA nizcayanI koi jarUra nathI. sUripuraMdara zrIharibhadrasUri mahArAje aSTakaprakaraNa (13/6-7) mAM kahyuM che ke "artha nizcayamATe pramANanA lakSaNane Avazyaka mAnanArA dArzanikone ame pUchIe chIe 'pramANathI nizcaya karIne e lakSaNa tame kaho cho ke e vinA ja?" "pramANathI nizcaya karIne' e prathamapakSa jo kahezo to temAM amAro prazna che ke e nizcAyaka pramANa lakSaNathI nizcita (lakSita) thayeluM che ke nahIM? jo lakSita thayeluM kahezo to itaretarAzraya ke anavasthA doSa Avaze. lakSaNathI alakSita rahIne ja nizcAyaka pramANa lakSaNano nizcaya Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAda-dvAtriMzikA 219 kimadhikRtapramANena pramANAntareNa vA? yadi tenaiva tadetaretarAzrayaH, adhikRpramANAllakSaNanizcayaH, tannizcayAccAdhikatapramANanizcaya iti yadi ca pramANAntareNa tannizcayastadA''ha- tannizcaye = pramANAntareNa tallakSaNanizcaye'navasthAnAt = tannizcA-yakapramANe'pi pramANAntarApekSA'virAmAt, yadi ca pramANAntareNAnizcitameva lakSaNaM pramANanizcaye upayu-jyate itISyate, tadAha - anyathA'nyato'nizcitasya lakSaNasyopayoge'rthasthiteranyato'nizcitenaiva pramANe-nArthasiddheH, taduktaM haribhadrAcAryeNa - "pramANena vinizcitya taducyeta na vA na nu / alakSitAtkathaM yuktA nyAyato'sya vinishcitiH|| satyAM cAsyAM taduktyA kiM tadvadviSayanizciteH / tata evAvinizcitya tasyoktiyA'ndhyameva hiN"|| itthamatra pramANalakSaNAderanupayogaH samarthitaH, imameva siddhasenasaMmatyA dRDhayannAha yata iti, yata Aha vAdI siddhasena tyartha.99 II prasiddhAni pramANAni vyavahArazca ttkRtH| pramANalakSaNasyoktau jJAyate na prayojanam / / 12 / / prsiddhaaniiti| prasiddhAni = loke svata eva rUDhAni, na tu pramANalakSaNapraNetRvacanaprasAdhanIyAni pramANAni pratyakSAdIni, tathA vyavaharaNaM = vyavahAraH snAnapAnadahanapacanAdikA kriyA, 'ca' zabdaH prasiddhatvasamuccayArthaH tatkRtaH = pramANaprasAdhyaH, pramANalakSaNApravINAnAmapi gopAlavAlAvalAdInAM tthaavyvhaarkarAve che ema kahevAmAM lakSaNanI nyAyayukta vinizciti (vinizcaya) zI rIte thAya? tema chatAM te rIte lakSaNano nizcaya thato hoya to pramANanA lakSaNanI uktinuM (kathananuM) paNa zuM kAma che? lakSaNathI alakSita nizcAyaka pramANa lakSaNano jema nizcaya karAve che tema lakSaNathI alakSita pramANa viSayano paNa nizcaya karAvI ja deze! eTale pramANathI nirNaya karIne ame pramANanuM lakSaNa kahIe chIe" evo prathama pakSa mAnavo e to mUDhatA ja che. tethI "pramANathI nizcaya karyA vinA ja ame lakSaNa kahIe chIe' evo bIjo pakSa jo mAnazo to e paNa yogya nathI, kemake pramANathI nirNaya karyA vinA e lakSaNakathana karavuM e to buddhino aMdhApo (mUDhatA) ja che." ainya darzanakAroe pramANanA lakSaNa vagerenI carcA eTalI badhI vistArI dIdhI ke jenAthI e ja carcAno mukhya viSaya banI gayo ane mULa vAta bAju para rahI gai. eTale enuM ahIM A nirAkaraNa karyuM che evuM lAge che.) Ama dharmavAdamAM pramANanuM lakSaNa vagere anupayogI che e bAbatanuM samarthana karyuM. A ja bAbatane zrIsiddhasenadivAkarasUrinI saMmati dekhADIne daDha karavA mATe granthakAre 'vata' kahyuM che. eno artha A che ke - vAdI zrIsiddhasena divAkarasUrie paNa nyAyAvatAra granthanA bIjA zlokamAM kahyuM che./1lo zuM kahyuM che? A pramANo lokamAM svayaM prasiddha = rUDha thayelA che, vaLI te pramANothI thayela snAna, pAna, dahana, pacana vagere kriyA rUpe vyavahAra paNa svayaM prasiddha che. tethI pramANanA lakSaNanuM je kathana karavAmAM Ave che tenuM koi prayojana dekhAtuM nathI. te te padArthanI vyavasthA mATe ane te te vyavahAranI vyavasthA mATe lakSaNano upayoga hoya che. pratyakSa vagere pramANo lokamAM svataH [=pramANanA lakSaNa vinA ja rUDha thai gayelA che, pramANanA lakSaNanA praNetAnA vacanathI tene siddha karavAnA che evuM nathI. [eTale ke te praNetAnA vacanothI pramANano nirNaya karI pachI enAthI prameyanI Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 dvAtriMzadvAtriMzikA darzanAt, tatazca pramANalakSaNasya = avisaMvAdi jJAnaM pramANamityAderuktau = pratipAdane jJAyate = upalabhyate na = naiva prayojanaM = phalaM, 'vartate neti' vaktavye 'jJAyate neti' yaduktamAcAryeNa tadativacanapAruSyaparihArArtham, yastvatrAyamudayanasyopAlaMbhA - "ye tu pramANameva sarvasya vyavasthApakaM, na tu lakSaNaM tadapekSAyAmanavasthetyAhusteSAM "nindAmi ca pivAmi ceti' nyAyApAtaH / yato'vyAptyativyAptiparihAreNa tattadarthavyavasthApakaM pramA vagere karavA evuM nathI. te lakSaNane nahIM jANanArA paNa ghaNA loko te pratyakSAdithI ja ghaTa-paTAdi padArthono bodha kare che. vaLI pratyakSAdithI thanAra snAnAdikriyA rUpa vyavahAra paNa svataH ja =i pramANanA lakSaNa vinA ja] prasiddha che, kemake pramANanA lakSaNathI ajANa evA paNa gopALa, bALaka, strIo vagere tevo vyava che evuM lokamAM spaSTa rIte dekhAya che. tethI 'avisaMvAdI jJAna e pramANa che' ityAdi pramANalakSaNanA kathananuM koi prayojana jaNAtuM nathI. Ama to, pramANo ane tatkRta vyavahAra lakSaNakathana vinA svataH ja prasiddha hovAthI tenA lakSaNakathananuM koi prayojana ja nathI, tethI vartate na prayogana" ema kahevuM joituM hatuM, paNa jyAre anyadarzanakAro te lakSaNanuM kathana jorazorathI karI rahyA che ane e mATe moTo prapaMca khaDo karI rahyA che tyAre ene sAva niSThayojana ja kahI devuM e teone mATe marmaghAtI hoi kaThoratAvALuM bane. mATe AvI kaThoratAnA parihAra mATe "enuM koi prayojana ja nathI' ema na kahetAM "enuM koi prayojana jaNAtuM nathI' ema kahyuM che. udayanAcAryadatta upAlaMbha] A viSayamAM udayanAcArye je upAlaMbha Apyo che te ahIM zobhato nathI. udayanAcArye Apelo upAlaMbha - jeo AvuM kahe che ke "pramANa ja sarvanuM vyavasthApaka che, nahIM ke lakSaNa, kemake jo artha vyavasthAmAM lakSaNanI apekSA hoya to anavasthA doSa Ave che" teone "huM A pINAne (dArUna) niMduM chuM ane pIuM chuM' evo nyAya lAgu paDe che, arthAt lakSaNano teo niSedha to kare che paNa pAchA e lakSaNano ja Azaro svIkAre che. kemake teo paNa avyApti ane ativyAptinA parihAra pUrvaka te te arthanA vyavasthApaka ane te te vyavahArane vyavasthApaka pramANane ja artha nizcAyaka pramANa tarIke apanAve che je pote lakSaNa svarUpa ja che. Azaya e che ke suktine vize 'TuM natam' evuM je jJAna thAya che tene teo paNa arthanizcAyaka mAnatA nathI, kemake e arthane avisaMvAdI nathI, paNa visaMvAdI che. Ama, jemAM arthanI avisaMvAditA hoya tevA ' arthano nizcaya thAya che. saktine rajata tarIke jANyA pachI hAtha laMbAvavA para jyAre chIpa hAthamAM Ave che tyAre 'haTu huM chetarAyo, mAruM jJAna sAcuM nahIM' ema vicAra dvArA potAnA e jJAnanI pramANamAMthI bAdabAkI karavA dvArA ativyAptino parihAra karI ja de che. ema, sAme rahelA Dhorano lAla raMga joine ja eno koi gAya' tarIke nirNaya karI letuM nathI, kAraNake e jANe che ke gAya to zveta paNa hoya zake che. eTale ke vastutaH, "je lAla hoya te gAya' AvuM lakSaNa mAnavAmAM avyAptidoSa je Ave che eno parihAra paNa arthanizcaya vageremAM karI ja devAya che. eTale 'visaMvAdvijJAna pramA" evA pramANanA lakSaNano upayoga paNa arthanizcaya vagere karavAmAM spaSTa rIte pratIta thAya ja che. jaina - pramANanA 'visaMvATinAnuM pramAin' vagere lakSaNanI saMmugdha janane kAMi khabara hotI nathI. ane tethI, A jJAnamAM lakSaNa jatuM nathI mATe e pramANa nathI e rIte e ativyAptino parihAra nathI karato. paNa joyelI vastu hAthamAM na Ave to e jJAna sAcuM nahIM AvuM loka vyavahAramAM je prasiddha che enA anuvAda rUpe ja e ativyApti vagereno parihAra thAya che. naiyA.- ame pramANanuM lakSaNa arthanizcAyaka che evuM je kahIe chIe te lokamAM anubhavasiddha vAta joine Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAda-dvAtriMzikA 221 tattadvyavahAravyavasthApakaM ca pramANamupAdadate, tadeva tu lakSaNaM, 'anuvAdaH sa' iti cet? asmAkamapyanuvAda eva, na hyalaukikamiha kiMciducyate, na cAnavasthA, vaidyake rogAdilakSaNavadvyAkaraNAdau zavdAdivacca vyavasthopapatteH, tatrApi saMmugdhavyavahAramAzritya lakSaNaireva vyutpAdanAditi," satvatra na zobhate, yato vayaM pramANasyArthavyavasthApakatve vyavahAravyavasthApakatve vA lakSaNaM na prayojakamiti brUmaH, na tu sarvatraiva tadaprayojakamiti, tenA anuvAda rUpe ja kahIe chIe. ame paNa lokamAM nahIM jovA maLatuM evuM alaukika kAMi kahetAM nathI. vaLI lakSaNanI paNa arthanizcayamAM prayojakatA mAnavAmAM anavasthA doSa tame je batAvo cho te paNa yogya nathI, kemake vaidyakazAstramAM rogAdinA lakSaNanI jema vyavasthA saMgata thai zake che athavA vyAkaraNAdimAM zabdAdinI jema vyavasthA saMgata thai zake che. eTale ke anya zAstromAM AvatA zabda-vAkya vagerenI vyavasthA (arthabodha-sAdhutA vagere) vyAkaraNazAstrathI thAya che. have vyAkaraNazAstramAM je zabdAdi vaparAyA hoya che tenI vyavasthA mATe koi anya vyAkaraNanI jarU2 paDatI nathI ke jethI anavasthA cAle, e to lokomAM paNa zabdakriyApada-vAkya vagereno je saMmugdha vyavahAra hoya che- prasiddha zabdAdi hoya che tenI sahAya laine (tenA dvArA) vizeSa lakSaNo batAvIne vyutpAdana karAya che. A ja rIte prastutamAM paNa saMmugdha vyavahAranI apekSAe vizeSa lakSaNa vagereno nizcaya karI arthanizcaya thai zake che. mATe anavasthA doSa nathI. ei upAlaMbhanI ayogyatA. jena - udayanAcArye Apelo A upAlaMbha prastutamAM zobhato nathI, kemake pramANa arthavyavasthApaka je bane che athavA vyavahAravyavasthApaka je bane che emAM enuM lakSaNa prayojaka nathI eTaluM ja ame kahIe chIe, nahIM ke e sarvatra aprayojaka che evuM paNa. Azaya e che ke rajatane vize ke sUktine vize 'rva ragata' evuM je (pramAtmaka ke bhramAtmaka) jJAna thAya che te "rajata' no nizcaya karAvI ja de che, e jJAna arthane avisaMvAdI hoya to ja arthano nizcaya karAve evuM nathI. paNa bhramAtmaka jJAna vidyamAna arthano nizcaya karAvatuM na hovAthI tattvataH e arthanizcAyaka hotuM nathI. eTale mAtra pramANa ja arthanizcAyaka hoya che. ane je pramANa hoya che emAM pramANanuM lakSaNa to raheluM ja hoya che. tema chatAM eTalA mAtrathI, pramANanuM lakSaNa kAMi arthanizcayanuM kAraNa ke prayojaka banI jatuM nathI, jemake je daMDa hoya temAM daMDatva rahyuM hovA chatAM daMDatva kAMi ghaTa pratye kAraNa ke prayojaka nathI, e to anyathAsiddha ja che. hA, "vivakSita jJAna pramANa che ke apramANa?' eno nirNaya karavAmAM pramANanuM lakSaNa jarU2 upayogI che. jo emAM pramANanuM lakSaNa rahyuM hoya to e pramANa ane na rahyuM hoya to e apramANa. eTale ke pramANanuM lakSaNa bhrama vagerethI pramANane juduM pADI Ape che. Ama samAna jAtIya (samAna jevA dekhAtAM bhrama vagere) ke asamAnajAtIya (sAva judAM evA ghaTa-para vagere) padArthothI adhikRta padArtha (pramANa)no vyavaccheda karI Apavo (ene juduM tAravI ApavuM) evuM je pramANanA) lakSaNanuM prayojana che tene to te te granthamAM svIkArI tenI vyavasthA karI ja che. Ama pramANane sarvatra aprayojaka ame kahetAM ja nathI ke jethI udayanAcArye Apelo upAlaMbha yogya Thare. nayAyika - lakSaNanuM tame je samAnAsamAnajAtIyano vyavaccheda karavAnuM prayojana svIkAro cho emAM paNa anavasthA doSa to Ave ja che. judA judA darzanamAM, pramANanA "visaMvAdvijJAna pramANam', "paravyavasAyijJAna pramApAm' 'arthopatnazcitu pramANam'... AvA judAM judAM lakSaNo maLe che. AmAMthI koi paNa eka ja lakSaNa sAcuM hoya zake, bAkInA badhA khoTAM. AmAMthI je khoTAM che e badhAno (lakSaNAbhAsono) vyavaccheda karavo e samAna jAtIyano vyavaccheda che. ne ghaTa-paTAdino vyavaccheda karavo e asamAna jAtIyano vyavaccheda che. eTale Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 dvAtriMzadvAtriMzikA samAnAsamAnajAtIyavyavacchedasya tadarthasya tatra tatra vyavasthitatvAt / sAmAnyato vyutpannasya tacchAstrAdadhikRtavizeSapratItiparyavasAnenAnavasthA'bhAvAt / kevalaM kevalavyatirekyeva lakSaNamiti nAdaraH, prameyatvAderapi padArthalakSaNatvavyavasthiteH ityanyatra vistaraH / vastuto dharmavAde lakSaNasya nopayogaH, svatantrasiddhAhiMsAdInAM lakSaNAbhAsono vyavaccheda karI sAcA lakSaNano nirNaya karavA bIjuM lakSaNa joize. ne ema anavasthA cAlaze. ne tame je rIte A anavasthAno parihAra karazo, e rIte ame paNa tame ApelA anavasthA doSano parihAra karIne pramANanA lakSaNane arthanizcAyaka siddha karIzuM. jena - sAmAnyato vyutpannaJ... sAva mugdha lokane to arthavyavasthAdimAM pramANa Avazyaka hoya che, pramANanuM lakSaNa nahIM, e jaNAvI gayA. pramANanuM lakSaNa zuM hoya zake? AvI UMDI jijJAsA je dharAve che e sAva mugdha hoya na zake, thoDo ghaNo paNa taMtra hoya ja. eTale pramANanA lakSaNa aMgeno jene thoDo paNa aNasAra che evA A sAmAnyathI vyutpanna jIvane taRAstrAdu = pramANalakSaNazAstra parathI adhikata vizeSanI = pramANanA vAstavika lakSaNavizeSanI pratIti thai zake che. jemake tame jaNAvyuM hatuM tema vaidakamAM rogAdinA lakSaNa aMge ke vyAkaraNAdimAM zabdAdi aMge anavasthA AvatI nathI tema prastutamAM paNa anavasthAdoSa raheto nathI. zikSaNane kevalavyatirekI na manAya]. paNa, lakSaNa kevalavyatirekI ja hoya che e vAta ucita bhAsatI nathI. Azaya e che ke samAnAsamAnajAtIyano vyavaccheda karavA mATe taiyAyika "thivI vetaramitra, zvavandhAtu" (narksa vetarapinna nakSata) AvA AkAranuM anumAna Ape che. AmAM jyAM jyAM gandhavasva tyAM tyAM svatarabheda AvI anvayavyAptinA dRSTAnta tarIke jene levA cAhIe e ghaTa, paTa vagere badhuM pRthvImaya hovAthI paNAntargata hoya che. tethI AvA svatarabhedasAdhaka anumAnamAM anvaya dAMta maLatuM hotuM nathI. tethI "yatrevaM tanneve" e rIte vyatireka dRSTAnta ApavAmAM Ave che. arthAtu jyAM jyAM sAdhyAbhAva tyAM tyAM hetvabhAva evI vyatireka vyAptino vyatirekI dRSTAntamAM nirNaya karavAmAM Ave che. prastutamAM, jyAM jyAM sva (ghaTa-paTAdirUpa pRthvI) thI itaranA (= jaLa vagerenA) bhedano (= sAdhyano) abhAva hoya (jaLa vageremAM) tyAM tyAM hetuno (gaMdhano) abhAva hoya che, jemake jaLAdimAM... je hetune anvaya dRSTAnta na maLatuM hoya, mAtra vyatireka dRSTAnta ja maLatuM hoya te hetu kevalavyatirekI kahevAya che. itarabheda sAdhaka anumAnamAM hetu tarIke lakSaNa hoya che. mATe lakSaNa "kevalavyatirekI' hoya che ema taiyAyika kahe che je ucita nathI, evuM granthakAra kahe che, kAraNake prameyatva vagere kevalAnvayI dharmo paNa padArthanA lakSaNa tarIke nizcita thayA che. jemAM prameyatva na hoya evo koi padArtha vizvamAM vidyamAna na hovAthI prayatno vyatireka maLato nathI, to e kevalyavyatirekI zI rIte hoya zake? A vAtano anyagranthamAM vistAra karyo che. vastutaH - pramANanA lakSaNanA upayogano je niSedha karAya che te sarvatra niSedha mATe nathI, paNa dharmavAdamAM ja eno kazo upayoga nathI e pramANe niSedha jANavo. kAraNake dharmavAda dvArA asagrahanI nivRtti sAdhavAnI hoya che. ane e to anyathA = pramANanA lakSaNanA upayoga vinA ja thai jAya che. Azaya e che ke te-te vAdI-prativAdI vagerene potapotAnA SaSTitaMtra vagere grantha dvArA ahiMsA vagerenuM jevuM jevuM svarUpa siddha = jJAta hoya che tevA tevA svarUpavALI ahiMsA e svataMtrasiddha ahiMsA. A svataMtrasiddha ahiMsA vagereno tAdazadharmAntara = svataMtrasiddha ekAMtanityatA, ekAMta anityatA vagere anya dharmo sAthe meLa khAya che ke kema evo saMzaya paDe ke tAdazadharmAntara kevo mAnyo hoya to e ahiMsAdi saMgata thAya evI jijJAsA jAge. AvA Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAda-dvAtriMzikA 223 tAdRzadharmAntarasaMzayajijJAsAvicAradvArakatattvajJAnenAsadgrahanivRtteH anyathaivopapatteH, itarabhinnatvena jJAnasya tatsAdhyasyAtrAnupayogAtsaMmugdhadharmijJAnenaiva kAryasiddhirityatra tAtparyam / / 12 / / __ nanvarthanizcayArthameva lakSaNopayogaH, tena jJAnaprAmANyasaMzayanivRttau tanmUlArthasaMzayanivRttyA'rthanizcayasiddheH ityAzaGkAyAmAhana cArthasaMzayApattiH prmaanne'tttvshngkyaa| tatrApyetadavicchedADhetvabhAvasya saamytH||13|| naceti / na ca pramANe'tattvazaGkayA = aprAmANyazaGkayA arthasaMzayApattiH lakSaNaM vineti gamyaM, tatrApi = pramANalakSaNe'pi etadavicchedAd = aprAmANyazaGkAyAH svarasotthApitAyA anuparamAt, hetvabhAvasya = saMzaya-jijJAsA prayukta vicAravimarza dvArA je tattvajJAna = vAstavika svarUpabodha thAya che tenAthI ja ekAntanityatA vagere mAnavAno asagraha to dUra thai jAya che. AmAM pramANanA lakSaNano to kyAMya upayoga karavo paDato nathI, kAraNake lakSaNathI sAdhya je itarabhinnatvena (= itara bheda rUpe) jJAna, teno prastutamAM koi upayoga hoto nathI. te paNa eTalA mATe ke saMmugdha dharmajJAnathI ja kAryasiddhi thai jAya che, evuM tAtparya che. arthAt ekAntanityatA vageremAMthI je dharmano je dharmomAM (jIva vageremAM) nirNaya karavo che te dharmAnuM lakSaNasAdhya itarabhinnatvena jJAna Avazyaka nathI, kintu e vinA ja, saMmugdhajanane dharmAnuM jevuM jJAna hoya che enA dvArA A nirNaya karavA rUpa kAryanI ane tethI asaggahanivRttinI siddhi thai jAya che. Ama dharmavAdamAM pramANanuM lakSaNa nirupayogI che e tAtparya jANavuM 12aa rUTuM rakhata' ityAdi rUpe thayelA jJAna aMge "A jJAna pramANa che ke apramANa?' e saMzaya hoya to rajatAdi arthano paNa saMzaya rahe che, nizcaya thato nathI. pramANanA lakSaNathI e saMzaya dUra thAya che ane tethI arthano saMzaya paNa dUra thavAthI arthano nizcaya thAya che. Ama arthano nizcaya karavA mATe ja lakSaNano upayoga che. AvI zaMkAne dUra karavA granthakAra kahe che primANalakSaNopayoga aMge anya zaMkA-samAdhAna. "lakSaNa vinA to pramANamAM aprAmANyanI zaMkA paDavAthI arthano paNa saMzaya paDavAnI Apatti Avaze" evuM na kahevuM, kemake temAM paNa = pramANanA lakSaNamAM paNa zaMkA paDI zake che. zaMkA paDavAnA hetuno abhAva bannemAM tulya che. a ranataM' evA jJAnamAM ja jo aprAmANyanI zaMkA paDI jAya to enA viSayabhUta arthanI paNa zaMkA ja rahe che. jo e jJAna pramANa haze to enA viSaya rUpe bhAsatI vastu rajata che ane jo e apramANa haze to e viSayabhUta vastu 2jata nathI Avo saMzaya paDavAnI Apatti spaSTa ja che. lakSaNathI aprAmANyanI zaMkA dUra thavAthI arthanizcaya thai zake che. paNa AvuM kahI zakAtuM nathI, kemake pramANanA lakSaNa aMge paNa AvI zaMkA paDI zake che. potAnA svarasathI ja koine 'pramANanuM A lakSaNa pramANa haze ke apramANa?' AvI zaMkA paDe to koi ene aTakAvI zakatuM nathI. e zaMkA paDavAthI, enA dvArA jJAnamAM prAmANyano je nizcaya karavAno che te na thai zakavAthI prAmANyanI paNa zaMkA ja rahe che je arthasaMzayamAM pariName che. Ama lakSaNano upayoga karavA chatAM arthasaMzayanI Apatti A rIte to UbhI ja rahe che. "pramANanA lakSaNamAM aprAmANyanI zaMkA karavAno koi hetu na hovAthI enI zaMkA thatI nathI, ane tethI Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 dvAtriMzadvAtriMzikA zaGkAkAraNAbhAvasya sAmyataH = tulyatvAt, pramANalakSaNa iva pramANe'pi zaGkAkAraNAbhAve zaMkAyA anutvarityartha 19 rU II ahiMsAdidharmasAdhanagrAhakaM hi pramANaM pareSAM SaSThitaMtrAdikaM svasvazAstrameva, tatra cAhiMsAdigrahaNAMze sarvatantraprasiddhatvena na kadApi saMzayastadvizeSAMze tu bhavannayamanukUla eva, na caikAMze zaMkitaprAmANyajJAnamitarAMzasyApyanizcAyakamiti yuktaM, ghaTapaTasamUhAlaMvanAt ghaTAMze prAmANyasaMzaye paTasyApyanizcayApatterityAzayavAnAhaarthayAthAtmyazaGkA tu tttvjnyaanopyoginii| zuddhArthasthApakatvaM ca tantraM saddarzanagrahe / / 14 / / artheti| arthasya = ahiMsAderyAthAtmyasya = svatantraprasiddhanityAzrayavRttitvAnityAzrayavRttitvAdeH zaGkA tu vicArapravRttyA tattvajJAnopayoginI / tatazca pratIyamAnaM zuddhArthasya = sarvathA zuddhaviSayasya vyavasthApakatvaM [sthApakatvaM] = pramitijanakatvaM saddarzanasya = zobhanAgamasya grahe = svIkAre tantraM = prayojakaM, tadgrahe artha nizcaya thai zake che" evuM paNa nathI, kemake e rIte to pramANamAM aprAmANyanI zaMkA karavAnuM koi kAraNa na hovuM e tulya ja hoi artha nizcaya zakya che. jene svarasathI ja pramANamAM prAmANyanI zaMkA paDe che ene to svarasathI pramANanA lakSaNamAM paNa prAmANyanI zaMkA paDI ja zake che. mATe pramANanA lakSaNane arthanizcayamATe upayogI mAnavuM e yogya nathI. tethI ahiMsA vagere dharmasAdhananA nizcaya mATe paNa pramANanuM lakSaNa vagere anupayogI hoi, prastuta dharmavAdamAM tenI carcA anupayogI che e nizcita thayuM./13ll ahiMsA vagere dharmasAdhanono nizcaya karAvanAra pramANa tarIke itaradharmIone teonA potapotAnA SaSTitaMtra vagere zAstra ja che. emAM sAmAnyathI ahiMsA vagere to sarva darzanomAM dharmasAdhana tarIke prasiddha che, eTale e aMzamAM to kyAreya saMzaya saMbhavato nathI. e ahiMsA vagerenA vizeSa svarUpamAM saMzaya saMbhave che. eTale ke te te zAstramAM jevI ahiMsA kahelI che te yathArtha che ke ayathArtha ityAdi saMzaya saMbhavita che. paNa Avo saMzaya to paramArthanA nizcaya mATe anukUla ja che. ziMkA - te te zAstra, teNe ahiMsAnA svarUpa vagere jevA darzAvyAM hoya te aMzamAM jo zaMkita prAmANyavAnuM che to sAmAnyathI ahiMsA vagere aMzamAM zI rIte pramANa Thare? ane tethI zI rIte nizcAyaka bane? arthAt te te dareka zAstroe dharmasAdhana tarIke ahiMsA, satya vagere je kahyA che te aMzamAM te te zAstra paNa pramANa che ane te te zAstramAM ja ahiMsA vagerenuM jevuM svarUpa darzAvyuM che ke, te te zAstromAM ja pratipAdita ekAnta nityatA vagere siddhAntone anusarIne ghaTe che ke nahIM e saMzayAspada hovAthI e aMzamAM te te zAstra zaMkita prAmANyavALuM che. AvuM zI rIte saMbhave?] samAdhAna - jenuM prAmANya eka aMzamAM zaMkita hoya te jJAna itarAMzamAM paNa zaMkita prAmANyavALuM ja hoya ane tethI te itarAMzamAM paNa e anizcAyaka ja hoya evuM mAnavuM e yogya nathI. kemake ema mAnavAmAM evI Apatti Ave che ke ghaTa-paTa nuM samUhAlaMbana jJAna thayuM hoya ane enA ghaTAMzamAM prAmANyano jo saMzaya hoya to paTano paNa anizcaya rahe. tethI ghaTAzamAM zaMkita prAmANyavALuM samUhAlaMbana jJAna paNa paTanuM jema nizcAyaka bane che tema te te zAstro dharmasAdhana tarIke sAmAnyathI ahiMsA vagerene je jaNAve che te aMzamAM to nizcAyaka che ja. ane ahiMsA vagerenA vizeSa svarUpa vagere aMgeno saMzaya tattvajJAna mATe upayogI che. AvuM jaNAvavAnA Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAda- dvAtriMzikA ca tata eva dharmasAdhanopalaMbhAt kiM lakSaNeneti bhAvaH / / 14 / / tatrAtmA nitya eveti yeSAmekAntadarzanam / hiMsAdayaH kathaM teSAM kathamapyAtmano'vyayAt / / 15 / / tavruti| tatra = dharmasAdhane vicAraNIye, AtmA nitya eva iti yeSAM sAGkhyAdInAmekAntadarzanaM teSAM hiMsAdayaH kathaM mukhyavRttyA yujyanta iti zeSaH, kathamapi khaMDitazarIrAvayavaikapariNAmenApi Atmano'vyayAd = akhaMDanAt, na hi vuddhigataduHkhotpAdarUpA hiMsA sAGkhyAnAmAtmani prativiMvodayenAnupacaritA saMbhavati / = 225 AzayavALA granthakAra kahe che-- arthanA yAthAtmyanI zaMkA tattvajJAnopayogI che. zuddha arthanuM sthApakatva suMdara darzanazAstranA svIkAramAM niyAmaka che. ahiMsA, satya vagere arthano Azraya AtmA che. eTale sva-svadarzanamAM AtmA jevo nitya, anitya vagere manAyo hoya te pramANe ahiMsA vagere nityaAzrayavRtti, anityaAzrayavRtti vagere bane che. tethI ahiMsA vageremAM nityaAzrayavRttitva, anityaAzrayavRttitva vagere je dharmo Ave che e ahiMsA vagere arthanuM yAthAtmya che. A arthayAthAtmyanI zaMkA tattvajJAnaprApti mATe upayogI che. eTale ke ahiMsA vagere nityaAzrayavRtti haze ke anityaAzrayavRtti haze ke nityAnityaAzrayavRtti haze ityAdi zaMkA jijJAsune vicAra karato karI de che. mAdhyasthyapUrvaka thayelo A vicAra yogya nirNaya karAve che je tattvajJAna rUpa che. A tattvajJAnamAM ahiMsA vagere arthanuM je darzanane mAnya jevuM nityAnityaAzrayavRttitva vagere rUpa yAthAtmya sarvathA susaMgata jaNAya te darzana sarvathA zuddha viSayanuM vyavasthApaka.che, eTale ke pramitijanaka che, arthAt satyajJAna karAvanAra che evuM pratIta thAya che. A pratIta thatuM zuddhArthavyavasthApakatva sadarzananA zobhanaAgamanA svIkA2nuM prayojaka bane che. eTale ke e pratIta thavAthI te darzanano pramANa tarIke svIkAra thAya che. A svIkAra thaye to tenAthI ja dharmasAdhana jaNAya jAya che. eTale pachI pramANanA lakSaNanI to koi jarU2 2hetI nathI.||14|| AtmAnA yAthAtmyano ja vicAra karavA granthakAra sau prathama ekAntanityatAvAdI darzana aMge vicAraNA jaNAve che- [ekAntanityavAdamAM hiMsAdinI aghaTatA] dharmasAdhananI vicAraNA karIe to jaNAya che ke je sAMkhya-naiyAyika vagerenA darzanamAM 'AtmA nitya ja che' evo nitya ekAnta manAyo che teonA mate hiMsA vagere mukhyavRttie zI rIte ghaTe? kemake teonA mata mujaba, koipaNa rIte AtmAno nAza saMbhavato nathI. koipaNa rIte eTale...yAvat khaMDita zarIra avayavo sAthe eka pariNAma mAnavAmAM Ave to paNa AtmA to phUTastha nitya manAyo hoi enuM khaMDana to saMbhavatuM ja nathI ke jene hiMsA kahI zakAya. vaLI AtmAne phUTastha nitya mAnanAra sAMkhyonA mate duHkhotpatti vagere buddhimAM ja thAya che, AtmAmAM to enuM pratibiMba ja paDe che. eTale duHkhotpAdarUpa hiMsAnuM paNa AtmAmAM to mAtra pratibiMba ja hoya che. ane pratibiMba to kAlpanika che. tethI vAstavika rIte te hiMsA hotI nathI. mATe AtmAmAM anupacarita paNe = mukhyavRttie hiMsA saMbhavatI nathI. naiyAyikoe paNa AtmAne phUTastha nitya mAnyo che. teonA mate hiMsA e duHkhAtmaka guNarUpa che. teo guNIthI guNane sarvathA bhinna mAne che. eTale A hiMsA paNa AtmAthI sarvathA bhinna che. eTale samavAyathI paNa te AtmAmAM anupacarita paNe saMbhavatI nathI, kemake samavAya pote paNa kAlpanika che. Ama pratibiMba ane samavAya e banne pote ja kAlpanika hoi Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 dvAtriMzadvAtriMzikA na vA naiyAyikAnAM svabhinnaduHkharUpaguNarUpA sA Atmani samavAyena, prativiMvasamavAyayoreva kAlpanikatvAt, na ca kathamapi svaparyAyavinAzAbhAve hiMsAvyavahAraH kalpanAzatenApyupapAdayituM zakyata iti, tadidamAha "niSkriyo'sau tato hanti hanyate vA na jAtucit, kaJcitkenacidityevaM na hiMsA'syopapadyate" / / 15 / / manoyogavizeSasya dhvaMso maraNamAtmanaH / hiMsA taccenna tattvasya siddherrthsmaajtH||16|| __ mana iti / manoyogavizeSasya = smRtyajanakajJAnajanakamanaHsaMyogasya dhvaMsa Atmano maraNaM, taddhiMsA / iyaM hyAtmano'vyaye'pyupapatsyate / atisAnnidhyAdeva hi zarIrakhaMDanAdAtmApi khaMDita iti lokAnAmabhimAnaH, sAMkhyanA ke naiyAyikanA mate mukhyavRttie hiMsA ghaTatI nathI. AtmAnA potAnA paryAyano vinAza na hoya to seMkaDo kalpanA karone, to paNa hiMsAno vyavahAra koipaNa rIte saMgata thai zakato nathI. aSTaka prakaraNamAM (142) A vAta A rIte kahI che - ekAnta nitya AtmAmAM krameNa ke yugapad kAryakartRtva saMbhavatuM na hoi e niSkriya che. tethI e koine haNato nathI. vaLI sarvathA nitya evo te koinAthI haNAto nathI. mATe AtmAnI hiMsA (mukhyavRttie) saMgata thatI nathI." (hA, pratibiMba vagerenA upacArathI hiMsA ghaTI zake che, paNa tattvavicAraNAmAM upacAra mAnya hoto nathI.]ll1po [ekAntanityavAdIe svamatamAnya hiMsAnI saMgati karavA mATe ApelI kalpanAne jaNAvIne enuM nirAkaraNa karatA granthakAra jaNAve che-]. minoyogadhvaMsane hiMsA na manAya vizeSa prakAranA manoyogano dhvaMsa e AtmAnuM maraNa che ane e ja hiMsA che. AvuM kathana paNa yogya nathI, kemake ukta dhvaMsa to kAraNabhUta arthasAmagrIthI ja siddha thai jAya che. zaMkA - sAmAnyathI mRtyu bhinna kALe thatAM jJAnathI kAlAntare smRti thai zake che. mATe e smRtijanaka jJAna che. mRtyakALe je jJAna thayuM hoya che tenAthI smRti thatI nathI. mATe e smRtiajanaka jJAna che. AvA smRtiajanakajJAnano janaka manaHsaMyoga e ahIM vizeSa prakAranA manoyoga tarIke levAno che. Ano dhvaMsa thavo e AtmAnuM maraNa che - e ja hiMsA che. kuTastha nitya AtmAno vyaya na thAya to paNa AvA prakAranI hiMsA saMgata che. nitya evA AkAza sAthe ghaTAdinA saMyogano nAza saMgata che ja. prazna - AtmAno jo vyaya thato nathI to "AtmA khaMDita thayo' "AtmAno nAza thayo' evo vyavahAra zI rIte thai zake? uttara - e vyavahAra vAstavika che ja nahIM ane tethI bheda pArakhI zakanArA prAjJone e AdaraNIya paNa nathI ja. emAM khaMDita to zarIra ja thAya che, mAtra AtmAnuM enI sAthe atisAnnidhya hovAnA kAraNe lokonuM AvuM mithyAbhimAna pravarte che ke AtmA paNa khaMDita thayo. samAdhAna - AvI smRtiajanakajJAnajanaka manaHsaMyoganA dhvaMsarUpa hiMsA mAnavI e paNa yogya nathI, kemake evI hiMsA mAnavAthI paNa hiMsakatvano vyavahAra kAMi saMgata thai zakato nathI. zA mATe? eTalA mATe ke Avo dhvaMsa kAMi koi vyaktie karyo hoto nathI, paNa tevA prakAranI kAraNa sAmagrIthI ja thai gayo hoya che. te A rIte - smRtinA kAraNono abhAva hovAthI ja e jJAna smRtijanaka banatuM nathI. vaLI e jJAnano janaka je caramanaHsaMyoga hoya che teno paNa dvicarama vagere anya manaHsaMyoganI jema ja nAza thai jAya che. Ama jJAna smRtinuM ajanaka rahe che emAM, hiMsaka tarIke abhipreta vyaktino koi vyApAra hoto nathI ke Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAda-dvAtriMzikA 227 nAyaM vizeSadarzibhirAdaraNIya iti cet? na, tattvasya = uktadhvaMsatvasyArthasamAjataH = arthavazAdeva siddheH, smRtihetvabhAvAdeva smRtyajananAccaramamanaHsaMyogasyApi saMyogAntaravadeva nAzAt / tathA ca neyaM hiMsA kenacitkRtA syAditi susthitameva sakalaM jagatsyAt / / 16 / / Atmana ekAntanityatvAbhyupagame duussnnaantrmAshriirennaapi saMbandho nityatve'sya na sNbhvii| vibhutvena ca saMsAraH kalpitaH syAdasaMzayam / / 17 / / __zarIreNApIti / nityatve sati asya = AtmanaH zarIreNApi samaM samvandho na saMbhavI, nityasya hi zarIrasaMvandhaH pUrvarUpasya tyAge vA syAdatyAge vA? Adye svabhAvatyAgasyAnityalakSaNatvAnnityatvahAniH, antye ca pUrvasvabhAvavirodhAccharIrAsaMvandha eveti, vibhutvena cAbhyupagamyamAnena hetunA saMsAro'saMzayaM kalpitaH syAt, sarvagatasya prlokgmnruupmukhysNsaarpdaarthaanupptteH| athavA vibhutve ca saMsAro na syAt, caramamanaHsaMyogano nAza thAya che emAM e vyaktino koi vyApAra hoto nathI. svAbhAvika mRtyuthI maranAranuM paNa (eTale ke jyAM anya vyaktino koi vyApAra nathI tyAM paNa) e jJAna smRtinuM ajanaka ja rahe che ane caramamanaHsaMyogano nAza paNa thAya ja che. Ama ukta dhvasaMrUpa hiMsA koi karI zakatuM na hovAthI AkhuM jagata susthita ja = khUna vagerenA bhaya vagaranuM ja rahevuM joie. (paNa evuM che nahIM, mATe AtmAne sarvathA nitya mAnavA chatAM ukta dhvasa rUpa hiMsA mAnI enI saMgati karavI e zakya nathI.]l/17 eikAntanityano zarIrasAthe saMbaMdha na ghaTe) AtmAne ekAnta nitya mAnavAmAM bIjo je doSa lAge che tene granthakAra jaNAve che- AtmA jo sarvathA nitya hoya to eno zarIra sAthe saMbaMdha saMbhavato nathI. vaLI AtmA vibhu hoi eno saMsAra nizcitapaNe kAlpanika ja banI jaze. Azaya e che ke nityavastuno zarIra sAthe saMbaMdha je thAya te, te zarIra sAthenI asaMbaddha avasthAmAM AtmAnuM je svarUpa hatuM te pUrvasvarUpano tyAga karIne thAya che ke tyAga karyA vagara? tyAga karIne thAya che evuM ja kahezo to nityatvamAnyatAnI hAni thai jaze, kemake svabhAvano tyAga e anityatAnuM lakSaNa che. tyAga karyA vagara zarIra sAthe saMbaMdha kare che evo anya vikalpa mAnavo paNa yogya nathI, kemake pUrvasvabhAva to zarIrasaMbaMdhano virodhI hato mATe to zarIra sAthe asaMbaMdha hato.) ane e ja jo haju jaLavAyelo che, to zarIra sAthe haju paNa asaMbaMdha ja raheze. vaLI sarvathA nitya manAyelA AtmAnuM vibhutva paNa je mAnavAmAM AvyuM che tenA kAraNe eno saMsAra paNa bezaka kAlpanika ja banI jaze, vAstavika nahIM, kemake "saMsAra' zabdano je mukhya abhidheyArtha che paralokagamana svarUpa te saMgata thato nathI. AtmA vibhu eTale ke sarvavyApI che to ene kyAMya javAnuM rahetuM ja na hovAthI paralokagamana paNa zI rIte saMbhave? eTale ene kAlpanika ja mAnavo paDe. athavA "vimutyena saMsAra ...' ityAdi uttarArdhane 'vibhutve na saMsAra ...'ityAdi rUpe laie to Avo artha jANavo ke AtmAne vibhu mAnavAmAM Ave to eno saMsAra ja na saMbhave, jo saMbhave to e avazya kAlpanika ja hoya. aSTakaprakaraNa (14-5) mAM A vAta A rIte kahI che ke 'nitya AtmAmAM niSkriyatva hoya che enA kAraNe ja eno zarIra sAthe saMbaMdha saMgata thato nathI. vaLI AtmA sarvagata hovAthI eno akalpita = vAstavika saMsAra saMgata thato nathI."II17ll Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 dvAtriMzadadvAtriMzikA syAccedasaMzayaM kalpitaH syAditi yojanIyaM, tadidamuktaM "zarIreNApi saMvandho nAta evAsya sNgtH| tathA sarvagatatvAcca saMsArazcApyakalpitaH ||iti / / 17 / / paraH zaGkateadRSTAddehasaMyogaH syaadnytrkrmjH| itthaM janmopapattizca na tadyogAvivecanAt / / 18 / / ___ adRSTAditi / adRSTAt = prAgjanmakRtakarmaNo labdhavRttikAt dehasaMyogo'nyatarakarmajaH syAt, Atmano vibhutvenobhayakarmAbhAve'pi dehasya mUrtatvenAnyatarakarmasaMbhavAditi / itthaM janmanaH = saMsArasyopapattiH, UrdhvalokAdau zarIrasaMvandhAdevordhvalokagamanAdivyapadezopapatteH / itthamapi vibhutvAvyayAt pUrvazarIratyAgottarazarIropAdAnaikasvabhAvatvAcca na nityatvahAniH, ekatra jJAne nIlapItobhayAkAravadekatroktaikasvAbhAvyAvi A doSano bacAva karavA ekAntanityavAdI zaMkA kare che adaSTanA kAraNe dehano AtmA sAthe anyatara karmajanya saMyoga thAya che. A rIte janma paNa saMgata thai jAya che. Avo bacAva yogya nathI, kemake tadyoga = zarIranA saMbaMdhanuM vivecana thai zakatuM nathI. nityavAdI - saMyoga be prakAranA che. saMyogajanya saMyoga ane karmajanya saMyoga. AmAMthI karmajanyasaMyoga paNa be prakArano che. ubhayakarmajanya ane anyatara karmajanya. saMyogI bananArA banne dravyonI kriyAthI je thAya te ubhayakarmajanya. bemAMthI eka dravya sthira hoya ane bIjuM dravya kriyA karI enA saMbaMdhamAM Ave to je saMyoga thAya te avatarakarmajanya saMyoga. AtmA vibhu hoi niSkarma che. paNa ene pUrvajanmamAM jevuM adRSTa upArjita karyuM hoya tenA kAraNe zarIra prAyogya dravyamAM karma pedA thAya che ane tenAthI dehano AtmA sAthe anyatarakarmaja saMyoga thAya che. Ama AtmA vibhu hoi ubhayakarma na hovA chatAM deha mUrti hoi anyatakarma saMbhavita banavAthI zarIrasaMyoga paNa saMbhavita che ja. vaLI A rIte janma = saMsAranI saMgati paNa thai jAya che. vibhu AtmAnI sAthe anyAnya sthaLe zarIrano saMyoga thavo e ja saMsaraNa che. Urdhvaloka vagere mAM zarIrano saMbaMdha thAya teno Urdhvalokagamana vagere rUpe vyapadeza saMgata thai zake che. vaLI A rIte mAnavAmAM enuM vibhutva jaLavAi rahevAthI temaja pUrvazarIrano tyAga karavo ane uttarazarIranuM upAdAna karavuM evo eka viziSTa pariNAma rUpa eka svabhAva mAnI zakAto hovAthI niyatvanI hAni thatI nathI. kSaNikavAdIonI mAnyatA mujaba eka ja jJAnamAM paNa jema nIlapIta ubhayaAkAra avirodhapaNe manAya che tema eka ja nitya vibhu AtmAmAM paNa pUrvazarIratyAga ane uttarazarIra upAdAna e bannethI saMkaLAyelo eka svabhAva avirodhapaNe saMbhavita che. prazna - anaMtakALamAM thanArA anaMtA uttarazarIronuM upAdAna karavAno eno svabhAva pahelethI ja che to e badhAnuM upAdAna eka sAthe kema thai jatuM nathI? uttara - AtmAno tevo svabhAva pahelethI hovA chatAM judA judA uttara zarIranA upAdAnarUpa judA judA kAryo potapotAnI sAmagrIne AdhIna che. e sAmagrI je krame prApta thatI rahe che e krame te tenuM upAdAna vagere rUpa kArya thAya che. mATe AtmAne ekAntanitya ane vibhu mAnavAmAM koi asaMgati rahetI nathI. jena - A rIte zarIrasaMyoga ane janmanI saMgati thavI saMbhavatI nathI, kemake zarIranA saMyoganuM vivecana thai zakatuM nathI. arthAt vikalpo karIne enI vicAraNA karI e to enA koi vikalpa TakI zakatA nathI. te A rIte - A saMyoga AtmA ane zarIrathI bhinna che ke abhinna? bhinna mAnazo to anavasthA doSa Avaze. Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAda-dvAtriMzikA 229 rodhAt, kAryakramasya ca saamgryaaytttvaadityaashyH| siddhAntayati - na, tadyogasya = zarIrasaMyogasyAvivecanAt / tathAhi - kimayamAtmazarIrayobhinno vA syAdabhinno vA? Adye tatsaMvandhabhedAdikalpanAyAmanavasthA / antye ca dharmidvayAtiriktasaMvandhAbhAve'tiprasaMga iti / / 18 / / AtmakriyAM vinA ca syAnmitANugrahaNaM kthm| vArtha saMyomeTvivenyanA vApi yuthata? 9Tii. Atmeti / Atmano yAvatsvapradezairekakSetrAvagADhapudgalagrahaNavyApArarUpAM kriyAM vinA ca mitANUnAM = niyatazarIrArambhakaparamANUnAM grahaNaM kathaM syAt? saMvaddhatvAvizeSe hi lokasthAH sarva eva te gRhyeran na vA kecidapi, avizeSAt / adRSTavizeSAnmitANugrahopapattirbhaviSyatIti cet? na, adRSTe puNyapAparUpe sAGkaryAjjAtirUpasya vizepasyAsiddheH, mitANugrahArthasya vizeSasya jAtirUpasyAdRSTakalpanApekSayA kriyaavttvruukemake zarIrano AtmA sAthe AtmAthI sarvathA bhinna evo je saMyoga che tene paNa AtmAmAM rahevAnuM hoi teno paNa AtmA sAthe eka navo saMbaMdha joize. vaLI e navA saMbaMdhane rahevA eka trIjo saMbaMdha joize. Ama anavasthA cAlaze. e saMyoga AtmA ane zarIrathI abhinna che evo anya vikalpa jo mAnavAmAM Ave to ati prasaMga doSa Avaze. kemake evuM mAnavAmAM mAtra be dharmIo ja mAnavAnA che, bhinna koi saMbaMdha to mAnavAno nathI, eTale be dharmIo judA hoya tyAre paNa bene saMbaddha mAnavA paDe./18 [vibhu AtmAnuM zarIragrahaNa asaMbhavita) vibhu AtmAnA zarIragrahaNa aMge anya doSo dekhADatA granthakAra kahe che..., AtmAnI kriyA na hoya to parimita paramANunuM ja grahaNa zA mATe thAya? vaLI saMyogabheda vagere kalpanA paNa kaI rIte ghaTe? AtmAnI, potAnA sarva AtmapradezothI te te Atmapradezo je AkAzakSetrane avagAhIne rahyA hoya te AkAzapradezomAM rahelA pudgalonuM grahaNa karavAnA vyApArarUpa kriyA jo na hoya to zarIra AraMbhaka parimita paramANuonuM ja grahaNa zA mATe thAya? kemake vibhu AtmAne to lokamAM rahelA saghaLA pudgalo samAna rIte saMbaddha che. eTale AtmAnI jo koi kriyA na hoya to e badhA pudgalonuM grahaNa thai javuM joie athavA to eke ya pugalanuM grahaNa thavuM na joi e, kAraNake amukanuM grahaNa thAya, anyanuM nahIM evI vizeSatA karanAra koi niyAmaka che nahIM. zaMkA - te te AtmAnuM adRSTa vizeSa evI vizeSatA karanAra che. arthAt te te AtmAnuM adRSTa ja evA prakAranuM hoya che ke jethI e amuka parimita pudgalomAM ja karma pedA karI AtmA sAthe anyatarakarmajanya saMyoga karAve che. tethI parimitaparamANugrahaNanI saMgati thai jAya che. samAdhAna - aSTamAM rahela jAtivizeSa rUpa Avo vizeSa asiddha che, kAraNake sAMkaryadoSa Ave che. te A rIte zarIra prayojaka adRSTa puNyarUpa paNa hoya che, pAparUpa paNa (kAraNake zarIramAM amuka avayavo sArA maLe, amuka kharAba maLe evuM saMbhavita che.) zarIra prayojaka adRSTa bhinna bhoga vagere prayojaka je puNya hoya che temAM payatva che paNa te abhipreta jAtivizeSa nathI. zarIra prayojaka pAparUpa adRSTamAM te jAtivizeSa che paNa puNyatva nathI. ane zarIra prayojaka puNyarUpa adRSTamAM e banne che. Ama puNyatva joDe sAMkaryuM hovAthI e jAtirUpa vizeSa siddha thai zakato nathI. zikA - tame jaino to sAMkaryane jAtibAdhaka mAnatA nathI. eTale tamAre mate to adRSTamAM tevo jAtivizeSa Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 dvAtriMzadvAtriMzikA pasyAtmanyeva kalpayituM yuktatvAt, tatsaMkocavikocAdikalpanAgauravasyottarakAlikatvenAvAdhakatvAt, zarIrAvacchinnapariNAmAnabhavasya sArvajanInatvena prAmANikatvAcceti bhaavH| tathA. AtmanaH kriyAM vinA saMbhavita che ja ne!]. samAdhAna - tema chatAM, parimita paramANuonuM ja je grahaNa thAya che tenA prayojaka tarIke adRSTamAM jAtivizeSa rUpa vizeSanI kalpanA karavI enA karatAM AtmAmAM ja kriyAvanta (kriyA) rU5 vizeSanI kalpanA karavI e yogya che. ziMkA - paNa AtmAne jo sakriya mAnavo hoya to vibhu mAnI nahIM zakAya. ane tethI ene zarIrapramANa mAnavo paDaze. ane to pachI nAnA-moTA zarIrane anurUpa enA saMkoca-vikoca vagere paNa kalpavA paDaze. Ama A saMkoca-vikoca vagerenI kalpanAnuM gaurava thatuM hovAthI ja AtmAmAM kriyAvasvarUpa vizeSa mAnavAnI kalpanA ayogya Thare che) samAdhAna - A gaurava phaLamukha gaurava rUpa hoi doSarUpa nathI. Azaya e che ke eka vAra kArya-kAraNabhAva nizcita thai jAya te pachI je gaurava upasthita thatuM hoya te phaLamukha gaurava rUpa hoi doSarUpa hotuM nathI. ane tethI e kArya-kAraNabhAvanA nizcayanuM bAdhaka banatuM nathI. kArya-kAraNabhAvano nizcaya karavA pUrve ja je gaurava upasthita thatuM hoya te doSa rUpa hoya che ane kAryakAraNabhAvanA nizcayamAM bAdhaka banI jAya che. prastutamAM parimita paramANugrahaNa rUpa kArya pratye AtmAmAM kriyAvatta rU5 vizeSane kAraNa mAnavAno nizcaya karavAmAM koi gaurava naDatuM nathI. e nizcaya thayA pachI AtmAne sakriya mAnavo paDato hoi saMkoca-vikAsazIla mAnavAnuM gaurava upasthita thAya che mATe e bAdhaka nathI. ziMkA - adRSTamAM jAtivizeSanI kalpanA karavI enA karatAM AtmAmAM ja kriyAvasva mAnavuM e yogya che evuM tame kayA hetuthI kaho cho?]. samAdhAna - be hetuthI ame e kahIe chIe. eka to upara kahyA mujaba emAM bAdhaka nathI. ane (2) zarIrAvacchinna sukha-duHkha, jJAna vagere pariNAmano anubhava sarvajanone pratItisiddha hoi prAmANika che. eTale ke, sukhAdi pariNAmo zarIra jeTalA bhAgamAM ja anubhavAya che e sArvajanika prAmANika pratItinA kAraNe AtmAne paNa eTalo ja mAnavo yogya che. tethI e vibhu na hovAno nizcaya prAmANika banavAthI emAM sakriyatvanI kalpanA ja yuktisaMgata Thare che. niSkriya AtmAno zarIrasaMbaMdha azakyo. vaLI AtmAmAM jo koi kriyA mAnavAnI na hoya to amuka cokkasa zarIramAM eno anupraveza (ekameka saMkaLAvA rUpe saMbaMdha) thayo che evuM mAnI zakAtuM nathI. eTale anya zarIronI jema e zarIramAM paNa eka sarakho ja sAmAnya saMyoga hovo siddha thaze. tethI badhA zarIrono saMyoga samAna thavAthI badhA zarIro bhogAvacchedaka banavAnI Apatti Avaze, athavA badhA zarIro badhA AtmAo sAthe eka sarakhI rIte sAmAnya saMyogavALA hoi te te dareka zarIra badhA AtmAonA bhoganuM avacchedaka banavAnI Apatti Avaze. AvI ApattinA bhayathI (eTale ke e Apattine vAravA mATe) te cokkasa AtmAnA bhoga pratye te AtmAnA adRSTa vizeSathI prayojya je saMyogabheda (je vizeSa prakArano saMyoga) te hetu bane che - eTale ke tevo vizeSa prakArano saMyoga, je zarIra sAthe hoya te zarIravacchedana bhoga thAya-AvI kalpanA karavI e paNa kai rIte yogya Thare? kemake anaMta AtmAnA anaMta adaSTa prAyojya anaMta saMyogabheda vagerenI kalpanA karavAmAM ghaNuM gaurava che. Azaya Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAda-dvAtriMzikA 231 niyatazarIrAnupravezAnabhyupagame sarveSAM zarIrANAM saMyogAvizeSeNa sarvabhogAvacchedakatvApattibhiyA tadAtmabhoge tadIyAdRSTavizeSaprayojyasaMyogabhedAdikalpanApi kathaM yujyate? anantasaMyogabhedAdikalpane gauravAt, avacche dakatayA tadAtmavRttijanyaguNatvAvacchinnaM prati tAdAtmyena taccharIratvena hetutve tu vAlyAdibhedena zarIrabhedAdvyabhicAraH / avacchinnatvasaMvaMdhena tadvyaktiviziSTe tadvyatkitvena hetutve tu sutarAM gauravamiti na kinycie che ke AtmAnI kriyA na hoi e kriyA prayojya saMyogavizeSa saMbhavato nathI. tema chatAM AtmAnA adRSTaprayojya saMyogavizeSa to saMbhave ja che. tevo saMyogavizeSa je AtmAno je zarIra sAthe hoya te AtmAnA bhoganuM te zarIra avacchedaka bane. AvI kalpanA karavAmAM Ave to ukta ApattinuM vAraNa thai zake che. paNa emAM anaMta saMyogavizeSa mAnavAnuM mahAgaurava thAya che. mATe e rIte vAraNa thai zakatuM nathI. avacchedakatvasaMbadhAvacchinnatAdAtmavRttijanyaguNavAvacchinnakAryatAnirUpita tAdAbhyasaMbaMdhAvacchinnata7rIravAvacchinnakAraNatA Avo kAryakAraNa bhAva saMbaMdha mAnIne paNa e ApattinuM vAraNa thai zakatuM nathI. eTale ke avacchedakatA saMbaMdhathI taddaAtmAmAM rahela janyaguNa pratye tAdAbhyasaMbaMdhathI te zarIra hetu che evo zarIraniSTha prayAsattithI kAryakAraNabhAva mAnIe to e ApattinuM vAraNa thai zake che, paNa emAM paNa bAlya vagere avasthAbhede zarIrabheda hoi vyabhicAra Ave che. eTale ke hetubhUta 'te zarIra' tarIke te AtmAnuM jo bAlya avasthAbhAvI zarIra levAmAM Ave to yuvAvasthAbhAvI zarIra "te zarIra' karatAM bhinna hoi emAM tA : saMbaMdhathI bAlyAvasthAbhAvI zarIra rahyuM nathI. ane tema chatAM emAM avacchedakatA saMbaMdhathI tadA tmavRttijanyaguNavAvacchine evuM te AtmAmAM rahela janyaguNa svarUpa kArya thAya ja che. Ama e kAryakAraNa bhAvamAM vyatireka vyabhicAra hoi evo kArya kAraNabhAva mAnI zakAto nathI ane tethI ukta ApattinuM vAraNa A rIte paNa karI zakAtuM nathI. avacchinnatva saMbaMdhathI tavyaktiviziSTa guNa pratye vyaktitvana taduvyakti hetu che evuM mAnazo to nirvivAda gaurava che ja. eTale e rIte paNa ukta ApattinuM vAraNa karI zakAtuM nathI. Azaya e che ke tavyakti eTale bAlyAvasthAbhAvI vagere te te zarIra, tenAthI je avacchinna hoya te avacchinnatvasaMbaMdhathI taduvyakti viziSTa bane. bAlyAvasthAbhAvI zarIra kALe tenA avagADhakSetramAM rahela AtmAmAM je guNo utpanna thAya che te guNo bAlyAvasthAbhAvI zarIrathI avacchinna che. ema yuvAvasthAmAM je guNo utpanna thAya te yuvAvasthAbhAvI zarIrAvacchinna che. Ama te te guNo tatavyaktiavacchinna bane che. eTale ke te te guNo avacchinnatva saMbaMdhathI tattavyaktiviziSTa che. ane enA pratye tattavyakti (te te avasthAbhAvI te te zarIra) to hetu che ja. bAlyAvasthAbhAvI zarIranA abhAvakALe (yuvAvasthAmAM) avacchinnatva saMbaMdhathI bAlyAvasthAbhAvI zarIra viziSTa guNo (bAlyakALabhAvI guNo) to kAMi utpanna thatA ja nathI. eTale AmAM pUrva jevo vyatireka vyabhicAra na hoi Avo kAryakAraNabhAva mAnI zakAya che. paNa emAM tad vyaktino praveza hoi anaMta kArya-kAraNabhAva mAnavAnuM gaurava che e spaSTa che. mATe evo kArya-kAraNabhAva paNa mAnI zakAto nathI. tethI Avo bacAva pAMgaLo che. AnI vizeSa carcA syAdvAdakalpalatAmAM karI che. Ama AtmakriyA mAnavAmAM na Ave to badhA zarIro badhA AtmAnA bhogAvacchedaka banavAnI je Apatti Ave che tenuM koi rIte vAraNa thai zakatuM na hovAthI AtmakriyA mAnavI ja Avazyaka banI jAya che. ane bhinna kALe thatI bhinna bhinna kriyA svabhAvabheda vinA zakya nathI. eTale svabhAvabheda mAnavo Avazyaka hoi ekAntaniyatA TakI zakatI nathI. A vicAraNAothI spaSTa thayuM ke ekAntanityatA mAnanAranA mate nirupacarita hiMsA, ahiMsA, janma, saMsAra vagere ghaTI zakatA nathI, mATe eno svIkAra karavo e yogya Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 dvAtriMzadvAtriMzikA vetandu, dha tAyAn99 II anityaikAntapakSe'pi hiMsAdInAmasaMbhavaH / nAzahetorayogena kSaNikatvasya sAdhanAt / / 20 / / anityeti| anityaikAntapakSe'pi = kSaNikajJAnasantAnarUpAtmAbhyupagame'pi hiMsAdInAmasaMbhavo = mukhyavRttyA'yogaH, nAzahetorayogena = kSayakAraNasyAyujyamAnatvena kSaNikatvasya = kSaNakSayitvasya sAdhanAt, iyaM hi parepAM vyavasthA - nAzahetubhirghaTAde zastato bhinno'bhinno vA vidhIyeta? Aye ghaTAdestAdavasthyam / antye ca ghaTAdireva kRtaH syAt iti svabhAvata evodayAnantaraM vinAzino bhAvA iti, itthaM ca hiMsA na kenacitkriyata ityanupaplavaM jagatsyAditi bhAvaH / / 20 / / "nanu janaka eva hiMsakaH syAdato na doSaH" ityatra janakaH kiM santAnasya kSaNasya vA iti vikalpyAdye dossmaahnathI../19o eikAtta anityavAdamAM hiMsAdi na ghaTe. | nitya ekAnta pakSamAM hiMsA vagere ghaTatA nathI e darzAvyA pachI have anitya ekAntapakSamAM paNa te ghaTatA nathI evuM granthakAra jaNAve che AtmAne ekAtte anitya (kSaNika) mAnavAnA pakSamAM paNa hiMsA vagere asaMbhavita banI jAya che, kemake teo nAzano hetu ghaTato na hovA rUpa kAraNe kSaNikatAnI siddhi kare che. sarva kSam' eTale AtmA paNa kSaNikajJAnasattAnarUpa che. AvuM jeo mAne che teone paNa hiMsAdi asaMbhavita banI jAya che. teonI mAnyatA AvI che - "duniyAmAM ghaTa vagere koi padArthano nAzaka hetu saMbhavato nathI. ane tema chatAM vastuo nAza to pAme ja che. mATe svIkAravuM paDe che ke dareka padArtho svabhAvathI ja nAza pAme che. Ama nAza pAmavAnA svabhAvavALA hovAthI utpanna thayA pachInI kSaNe ja nAza pAmI jAya che. mATe badhI ja vastuo kSaNika che. AmAM nAzaka hetu koi saMbhavato nathI evuM je kahyuM ke A rIte - nAzaka hetuthI ghaTAdino je nAza thAya che te ghaTAdithI bhinna che ke abhinna? bhinna hoya to ghaTAdine tenAthI zuM lAgevaLage? eTale ke ghaTAdi to tadavI ja raheze. jema paTAdino nAza ghaTAdithI sarvathA bhinna hoi paTAdinAza thaye ghaTAdi e kAMi nAza pAmavAnuM hotuM nathI ema prastutamAM paNa ghaTAdi nAza pAmaze nahIM. "e nAza ghaTAdithI abhinna che' evo bIjo vikalpa paNa mAnI zakAto nathI, kemake eno artha to e thayo ke "te nAzaka hetue ghaTAdine ja utpanna karyA' je saMbhavita nathI, kemake ghaTAdi to svakAraNothI utpanna thayelA ja che. Ama nAzaka tarIke manAyela hetu ghaTAdithI bhinna ke abhinna evo koi prakArano nAza kare e ghaTatuM na hovAthI koi nAzaka hetu ja mAnI zakAto nathI, mATe tevA svabhAvavALA hovAnA kAraNe ja utpanna thavAnI bIjI ja kSaNe padArtho nAza pAmI jAya che evuM mAnavuM paDe che." A rIte kSaNikatAnI siddhi karanAranA mate to AtmAno paNa koi nAza karanAra che ja nahIM, kintu AtmA ja svayaM bIjI kSaNe nAza pAmI jAya che evuM hovAthI koie tenI hiMsA karI' evuM kai rIte saMbhave? mATe koithI koinI hiMsA saMbhavita na banavAthI AkhuM jagata khUnAmarakInA upadravarahita banI javuM joie.l/Roll "anya koi padArtha nAzaka hetu tarIke saMbhavato na hoi hiMsaka saMbhavato nathI. paNa janakane ja jo hiMsaka mAnIe to koi doSa raheto nathI" AvI dalIlanA javAbamAM 'konA janakane tame hiMsaka mAno cho? saMtAnanA ke kSaNanA?' evA be vikalpo karI prathama vikalpamAM rahelA doSanuM pradarzana Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAda-dvAtriMzikA 233 na ca santAnabhedasya janako hiMsako mtH| sAMvRtatvAdajanyatvAd bhAvatvaniyataM hi tata / / 21 / / na ceti| na ca santAnabhedasya hiMsyamAnazUkarakSaNasantAnacchedenotpatsyamAnamanuSyAdikSaNasantAnasya janako lubdhakAdihi~sako bhavet, tadvisadRzasantAnotpAdakatvenaiva taddhiMsakatvavyavahAropapatteriti vAcyaM, sAMvRtatvAt = kAlpanikatvAt santAnabhedasya ajanyatvAt = lubdhakAdyasAdhyatvAt / taddhi = janyatvaM hi bhAvatvaniyataM = sattvavyAptaM, sAMvRtaM ca kharaviSANAdivadasadeveti bhAvaH / / 21 / / dvitIye tvaahkaratA granthakAra kahe che [hiMsaka kone kahezo?]. saMtAnabhedanA janakane hiMsaka manAya nahIM, kemake saMtAna sAMvRta = kAlpanika hoi ajanya hoya che. janyatva to bhAvatanI sAthe saMkaLAyeluM che, kAlpanikatvanI sAthe nahIM. ahIM "janaka' tarIke jeno janaka padArtha levAno hoya tene ja te nAzaka (hiMsaka) hoya evuM to saMbhavatuM nathI. tethI te tenI pUrvakAlIna cIjano nAzaka (hiMsaka) hovo abhipreta che e khyAlamAM rAkhavuM. eTale pahelAM vikalpamAM saMtAnano janaka eTale hiMsya tarIke abhipreta saMtAna karatAM judA saMtAnanA janaka. phalita e thayuM ke saMtAnabhedano janaka mULa saMtAnanA hiMsaka tarIke ahIM abhipreta che. ema kSaNano janaka eTale hiMsya tarIke abhipreta kSaNanI uttara kSaNano janaka samajavo. jenI hiMsA karAi rahI che te zUkarakSaNasaMtAnano cheda thai manuSyAdikSaNasaMtAna utpanna thavI e saMtAnabheda kahevAya. AvA saMtAnabhedanA janaka zikArI vagerene hiMsaka mAnavA joie, kemake mULa saMtAna karatAM visadaza saMtAnano utpAdaka hoi hiMsakatvanA vyavahAranI saMgati thai jAya che. AvI kSaNikavAdInI mAnyatA yogya nathI, kemake saMtAnabheda kAlpanika hoi ajanya = zikArI vagarethI asAdhya che. kSaNikavAdInA mate dareka bhAvapadArtho to kSaNika ja che. je akSaNika hoya tevI vAstavika koi cIja nathI. saMtAna to anekakSaNabhAvI che. mATe e kAlpanika che, vAstavika padArtha nathI. have saMtAna ja jo kAlpanika che to saMtAnabheda paNa kAlpanika hovo spaSTa ja che. vaLI anyatva to bhAvatvane niyata che eTale ke sattvane vyApta che. je koi sat = vidyamAna hoya te ja janya hoi zake. asatu = avidyamAna nahIM. kAlpanika vastu kharaviSANAdinI jema asata ja hoya che, mATe janya hotI nathI. tethI saMtAnabheda janya na hoi "saMtAnabhedano janaka e hiMsaka' evuM kahI zakAtuM nathI..ra1 ["uttarakSaNano janaka e pUrvekSaNano hiMsaka che" evA bIjA vikalpamAM rahelA dUSaNane prakaTa kare che-] uttarakAlIna narAdikSaNano je hetu hoya te zikArI vagere pUrvakAlIna zUkarAdi kSaNano hiMsaka che evuM paNa kahI zakAtuM nathI. kemake emAM zukara aMtyakSaNathI ja vyabhicAra prasaMga che. hiMsakatvanI ativyApti thavI e ahIM vyabhicAraprasaMga che. marI rahela zUkaranI aMtyakSaNa paNa upAdAna kAraNa rUpe narAdikSaNano hetu che ja. eTale e paNa zikArInI jema svano hiMsaka banavAnI ativyApti Ave.rarI jema ghaTaasapratye ghaTa pote paNa hetu che tema zukarAdikSaNanAza pratye zukarAdikSaNa paNa hetu che ja. eTale eno paNa hiMsaka tarIke vyapadeza thAya e iSTApatti rUpa ja che, vyabhicAra rUpa nathI." AvI sarve trasanti daNDena sarvepAM jIvitaM priym| AtmAnamupamA matvA naiva hiMsena ghAtayet / iti aSTakavRttau / 15-7 / / Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 narAdikSaNahetuzca zUkarAderna hiMsakaH / zUkarAntyakSaNenaiva vyabhicAraprasaGgataH / / 22 / / narAdIti / narAdikSaNahetuzca luvdhakAdiH zUkarAderhisako na bhavati, zUkarAntyakSaNenaiva vyabhicArasya hiMsakatvAtivyAptilakSaNasya prasaGgataH / mriyamANazUkarAntyakSaNo'pi hyupAdAnabhAvena narAdikSaNaheturiti lubdhakavat so'pi svahiMsakaH syAditi bhAvaH / / 22 / / iSTApattau vyabhicAraparihAre tvAhaanantarakSaNotpAde buddhalubdhakayostulA / naivaM tadvirataH kvApi tataH zAstrAdyasaMgatiH / / 23 / / anantareti / anantarakSaNotpAde = svAvyavahitottaravisadRzakSaNotpAde hiMsakatvaprayojake'bhyupagamyamAne iti gamyaM, buddhalubdhakayostulA = sAmyamApadyeta, vuddhalubdhakayoranantarakSaNotpAdakatvAvizeSAt, evamuktaprakAreNa tadviratiH hiMsAviratiH kvApi na syAt, tataH zAstrAdInAm = ahiMsApratipAddazAstrAdiinaamsNgtiH syAt / na caitadiSTaM parasya, "sattve'sya saMti (savve tasaMti) daMDAnAM savvesiM jIvitaM priyaM, attAnaM upamaM kattA neva hanne na ghAtaye " - ityAdyAgamasya parairabhyupagamAt / / 23 / / = dvAtriMzadvAtriMzikA .. kSaNikavAdIkRta dalIlano javAba ApavA granthakAra kahe che anantarakSaNanI utpatti pratye buddha ane zikArI e banne jo tulya che to kyAMya paNa hiMsAnI virati saMbhavaze nahIM. ane to pachI e viratinA pratipAdaka zAstro asaMgata thai jaze. svaavyavahita utta2mAM 2hela visadazakSaNanA utpAdakane hiMsakatvano prayojaka mAnavAmAM Ave- eTale ke e utpAdamAM kAraNarUpe je koi hoya te badhA hiMsaka evuM mAnavAmAM Ave to phalita e thAya ke je pUrvakSaNano nAza thai uttarakSaNa pedA thAya che temAM sahakArI kAraNa rUpa zikArI ane upAdAna kAraNarUpa pUrvakSaNa e banne samAna rIte hiMsaka che. tethI jo koi zikArInuM bANa buddhane = bodhisattvane lAge ane e marI jAya to e zikArI ane buddha banne anaMtaravisadazakSaNanA samAna rIte utpAdaka hoi hiMsakatAnA vicAramAM tulya banI jAya. eTale ke zikArInI jema ja buddhane paNa hiMsA lAge ja. Ama buddha paNa hiMsAmAMthI chUTI zakatA na hovAthI koi paNa AtmAmAM hiMsAnI virati saMbhavaze ja nahIM. ane to pachI, je zAstromAM hiMsAnI viratinuM pratipAdana che e zAstro asaMbhavita vAtanA pratipAdaka hoi asaMgata banI jaze. paNa kSaNikavAdI bauddhane A iSTa nathI. kemake teoe paNa hiMsAnI viratinuM pratipAdana karanAra Agamane svIkAryA ja che. jemake "daMDa (prahAra vagere) thI badhA jIvo trAsa pAme che. badhA jIvone jIvana priya che. badhA jIvone sva samAna mAnIne koinI hiMsA na ka2vI joie ke anya pAse na karAvavI joie." AvA svIkRta AgamanI asaMgati thatI hoi caramakSaNamAM svarNisakatAnI Apattine iSTApatti rUme svIkArI vyabhicArano parihAra karavo e saMbhavatuM nathI.||23|| [Ama ekAntanityavAdamAM ke ekAntaanityavAdamAM ahiMsA ghaTI zakatI nathI e jaNAvyuM. have emAM satya vagere ghaTI zakatA nathI evuM jaNAve che-] ahiMsA vinA to satya, acaurya vagere paNa ghaTatA nathI, kemake A ahiMsAnI vRttirUpe (vADarUpe) satya vagere vrato sarvajJa bhagavAne kahyA che. jema dhAnyanA rakSaNa mATe khetarane vADa ka2vAmAM Ave che tema ahiMsAvratanA rakSaNa mATe satyAdi vratonuM vidhAna che. paNa kheta2mAM jo 2kSaNa ka2vA yogya dhAnya ja na hoya to koi vicA2zIla Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAda-dvAtriMzikA ghaTante na vinA'hiMsAM satyAdInyapi tttvtH| etasyA vRttibhUtAni tAni ydbhgvaajgau||24|| ghaTanta iti / ahiMsAM vinA satyAdInyapi na ghaTante / yata etasyA = ahiMsAyA vRttibhUtAni tAni = satyAdIni bhagavAn jagau = sarvajJo gaditavAn / na ca sasyAdipAlanIyAbhAve vRttau vidvAn yatata iti / nanu hanmIti saMkalpa eva hiMsA, tadyogAdeva ca hiMsakatvaM, tadabhAvAccAhiMsAyAstatazca tadvRttibhUtasatyAdInAM nAnupapattiriti cet? na, hanmIti saMkalpakSaNasyaiva sarvathA'nanvaye kAlAntarabhAviphalajanakatvAnupapatteH, kathaMcidanvaye cAsmatsiddhAntapravezApAtAcca iti, adhikamanyatra / / 24 / / maunIndre ca pravacane yujyate sarvameva hi| nityAnitye sphuTaM dehAbhinnAbhinne tthaa''tmni||25|| maunIndra iti / maunIndre = vItarAgapratipAdite ca vacane sarvameva hi hiMsA'hiMsAdikaM yujyate / nityAnitye tathA sphuTaM pratyakSaM dehAdbhinnAbhinne Atmani sati, tathAhi - Atmatvena nityatvamAtmanaH pratIyate, anyathA puruSa ene vADa karavAno prayatna karato nathI. ema ahiMsA ja na hoya to satyAdino paNa kyo DAhyo mANasa prayAsa kare ? bauddha - "huM Ane haNuM' evo saMkalpa ja hiMsA che ne Avo saMkalpa thavo e ja hiMsakatva che. eno abhAva jALavI rAkhavo e ahiMsA che. AvI saMkalparU5 hiMsA ane saMkalpAbhAvarUpa ahiMsA to kSaNikavAdamAM paNa sughaTa ja che. ane tethI tenI vADarUpa satya vagerenI paNa asaMgati rahetI nathI. jena - AvI dalIla paNa tamane zobhatI nathI. kemake "huM haNuM' evI saMkalpaSaNano jo sarvathA nAza thai javAthI koi ja anvaya cAlato na hoya to emAM kAlAntarabhAvI phaLanuM janakatva saMgata thai zakatuM nathI. e saMgata karavA mATe jo eno kathaMcit anvaye mAnazo to amArA pakSamAM ja tamAre besI javAnuM thaze. A aMgenI vadhu vicAraNA anyatra granthamAM karI che. 24 kayA darzanamAM ahiMsA, satya vagere ghaTe che te have granthakAra jaNAve che nityAnityavAde badhuM sughaTa]. vItarAga pratipAdita maunIndra pravacanamAM AtmA nityAnitya manAyo che temaja zarIrathI bhinnabhinna manAyo che. eTale emAM hiMsA-ahiMsA vagere badhuM phuTapaNe ghaTe che. AtmAnuM nityAniyatva vagere A pramANe siddha thAya che- AtmAmAM AtmatvanI apekSAe niyatva pratIta thAya che, kemake jo nityatva na hoya to paralokagamana vagereno abhAva thai jAya.vaLI A AtmAmAM ja manuSyatva vagere rUpe aniyatva pratIta thAya che, kemake e rUpe jo e anitya na hoya to paralokamAM javA chatAM manuSyatva vagere bhAvono AtmatvanI jema kyAreya uccheda ja nahIM. thAya. AvI zaMkA na karavI ke "Atmatvena AtmAnuM jJAna e dharmIgrAhakamAna che. tenAthI AtmAmAM niyatva hovAnI siddhi thayA pachI je anityatAnI buddhi thAya che te zarIra vagere aMgenI ja hoya ema mAno ne! nitya tarIke jaNAyela padArthane ja anityatAnI buddhino viSaya zI rIte manAya?" AvI zaMkA eTalA mATe na karavI ke AtmAnuM grahaNa karanAra jJAnathI AtmAnI nityatvayukta padArtha tarIke nahIM paNa tralakSaNya yukta padArtha tarIke ja siddhi thai hoya che. eTale ke utpatti, Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paralokAdyabhAvaprasaGgAt, manuSyAdinA cAnityatvaM, anyathA manuSyAdibhAvAnucchadaprasaGgAt, dhamiMgrAhakamAnena tatra nityatvasiddhAvanityatvadhiyaH zarIrAdiviSayakatvamevAstviti cet? na, dharmigrAhakamAnena trailakSaNyakalitasyaiva tasya siddheH, ghaTAdhupAdAnasyeva jJAnAdhupAdAnasya pUrvottaraparyAyanAzotpAdAnvitadhruvatvaniyatatvAt / yathA ca bhrAntatvAbhrAntatve paramArthasaMvyavahArApekSayA parepAM na jJAnasya virudre, yathA caikatra saMyogatadabhAvau, tathA dravyato nityatvaM paryAyatazcAnityatvaM nAramAkaM viruddham / anapekSitaviziSTarUpaM hi dravyaM, apekSitaviziSTarUpaM ca paryAya iti, tathA zarIrajIvayAmpa macAbhyAM bhedaH, dehakaMTakAdisparza vedanotpattezcAbheda iti / taduktaM "jIvasarIrANaM pi hu bheAbheo thovlNbhaao| muttAmuttattaNao chikkaMmi ya veyaNAo a / / 1 / / " na cedevaM brAhmaNo naSTo vAhmaNo jAnAtItyAdivyavahArAnupapattiH vinA brAhmaNasya vyaasjyvRttitvmityaasthiti ane vinAzayukta hovA rUpe ja AtmAno nizcaya thayo hoya che. te paNa eTalA mATe ke ghaTAdinAM upAdAna mRtiMDa vagerenI jema jJAnAdinAM upAdAna AtmAmAM paNa pUrvaparyAyanAza ane uttaraparyAyautpAdathI yukta evuM dhRvatva avazya raheluM ja hoya che. paNa jemAM niyatva rahyuM hoya temAM aniyatva hovuM e viruddha nathI? nA,] jema anya darzanIonA mate jJAnamAM paramArtha ane saMvyavahAranI apekSAe brAntatva ane abhrAntatva viruddha nathI, athavA jema anya darzanIonA mate eka ja adhikaraNamAM (vRkSavageremAM) (kapi)saMyoga ane teno abhAva rahevA viruddha nathI tema amAre paNa eka ja vastumAM paNa dravyanI apekSAe niyatva ane paryAyanI apekSAe aniyatva hovA viruddha nathI. jene viziSTarUpanI apekSA nathI e dravya che ane jene viziSTarUpanI apekSA che e paryAya che. AtmA zarIrathI bhinnabhinna che te A rIte - zarIra mUrta che jyAre AtmA amUrta che. mATe e apekSAe be vacce bheda che. zarIrane kaMTakAdino sparza thAya to AtmAne vedanAno anubhava thAya che mATe e apekSAe e be vacce abheda che. kahyuM che ke "jIva ane zarIrano bhedabheda che, kemake tevuM ja jovA maLe che. te A rIte - mUrtatva-amUrtatva rUpe bheda che ane dehanA sparze AtmAne vedanA thAya che mATe abheda che." jo A rIte abhrAnta pratIti anusAre bhedabheda mAnavAnA na hoya to "brAhmaNa nAzI gayo, brAhmaNa jANe che' ityAdi vyavahAranI asaMgati thAya, jo brAhmaNatva vyAsajyavRtti na hoya to. Azaya e che ke dvitva-tritva vagere dharmo mAtra eka ghaTa vageremAM nathI rahetA, paNa be-traNa vagere aneka ghaTAdimAM ja rahe che. anekamAM ja rahI zakanArA AvA dharmone vyAsajyavRtti dharma kahe che. AtmA ane zarIrane sarvathA bhinna mAnanArA taiyAyika vagere paNa "vAkyo na', "nAnati' vagere vyavahAra to kare ja che. paNa brAhmaNo naSTaH" mAM brAhmaNa zabdanA vAcyArtha tarIke zarIra ja mAnavuM paDe che, kAraNa ke teonA mate AtmA to vibhu hovAthI niSkriya hovA kAraNe nAsI zake nahIM. jyAre jJAna to AtmAno guNa che, zarIrano nahIM. eTale brAhmaNo jAnAti mAM brAhmaNa zabdanA vAcyArtha tarIke AtmA levo paDe che. eTale zarIra ane AtmA e banne jo sarvathA bhinna hoya to brAhmaNatvane paNa zarIra ane AtmA bannemAM rahela vyAsavRtti dharma mAnavAnI Apatti Ave e samajI zakAya che. eTale brAhmaNatva jo vyAsajyavRtti dharma nathI, to A banne vyavahAranI saMgati mATe AtmA ane zarIrane kathaMcit abhinna mAnavA ja joie. AnI vizeSa spaSTatA anya granthamAM karI che.rapa Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAda-dvAtriMzikA 237 dikamupapAditamanyatra / / 25 / / pIDAkartRtvato dehavyApattyA dussttbhaavtH| tridhA hiMsAgamaproktA na hiithmphetukaa||26|| pIDeti / pIDAkartRtvataH = pIDAyAM svataMtravyApRtatvAt dehasya vyApattiH = vinAzastayA kathaJcittavyApattisiddhiriti bhAvaH, duSTabhAvataH = hanmIti saMklezAt tridhA jinaproktA hiMsA itthamuktarUpAtmAbhyupagame na hyapahetukA = heturahitA bhavati / / 26 / / atraiva prakArAntareNAsaMbhavaM dUSayitumupanyasyatihanturjAgrati ko doSo hiMsanIyasya krmnni| prasaktistadabhAve cAnyatrApIti mudhA vacaH / / 27 / / hanturiti / "hiMsanIyasya karmaNi = hiMsAnimittAdRSTe jAgrati = lavdhavRttike sati hantuH ko doSaH? svakarmaNaiva prANino hatatvAt, tatkarmapreritasya ca hanturasvataMtratvenAduSTatvavyavahArAt, tadabhAve ca = hiMsanIyakarmavipAkAbhAve ca anyatrA'pi = ahiMsanIye'pi prANini prasaktiH = hiMsApattiH" iti, pIDAkartutvathI, dehanI vyApattithI ane duSTa bhAvathI hiMsA lAge che. Ama AgamamAM traNa prakAre kahelI hiMsA A rIte = AtmAne nityAnitya mAnavAthI apahetukA = heturahita banatI nathI. pIDA pahoMcADavAmAM je svataMtrapaNe vyApRta hoya te pIDAno kartA. [AtmAne ekAntanitya mAnavAthI emAM kartRtva saMbhavatuM nathI, nityAnitya mAnavAmAM to e saMbhave ja che. dehano vinAza e dehanI vyApatti. dehathI AtmAne bhinnabhinna mAnyo hovAthI ane AtmAne nityAnitya mAnyo hovAthI AtmAno kathaMcit nAza rUpa hiMsA siddha thAya ja che. "Ane haNuM' ityAdi saMkleza e duSTabhAva. kathaMcit anvayavALo AtmA mAnyo hovAthI duSTabhAvanuM kAlAntara bhAvI phaLa ene maLavuM paNa saMbhave ja che. tethI pIDAkaUpaNAMthI, dehavyApattithI ane duSTa bhAvathI hiMsA lAge che ema zrIjinezvara devoe je traNa prakAre hiMsA kahI che te Avo =i nityAnitya ane dehathI bhinnabhinna] AtmA mAnavAmAM hetusaMgata bane che.llraphal]. kirmodaya kharo, paNa hiMsakaneya doSa] Ama jaina mAnyatAmAM A rIte hiMsA saMbhavita hovA chatAM anya rIte e asaMbhavita che evI zaMkAne dUSita TheravavA mATe granthakAra jaNAve che hiMsanIyajIvanuM azubha karma udaya prApta hote chate hattAne zuM doSa lAge? jo e karma udayamAM na hoya to ahiMsanIya aMge paNa hiMsA thavI joie." AvuM vacana mudhA = nirarthaka che. zaMkA - hiMsya jIvanA je azubhakarmanA udaye enI hiMsA thAya che e karma udayaprApta thaye haNanArAno zo doSa? kemake e jIva to potAnA e karmanA udayathI ja haNAyelo hoya che. paNa haNanAre tevo ghA karyo eTale hisya jIva maryo ne! eTale e doSa to ene lAge ja' evI zaMkA na karavI, kemake] e hisyajIvanA tevA azubha karmathI, prerAine ja haNanAre ghA karyo hoya che. tethI haNanAro ene haNavAnI bAbatamAM svataMtra na hoi nirdoSa tarIkeno ja vyavahAra pAme che. rAjAnI AjJAthI prerAine koTavAla corane phAMsI de to emAM koTavALa kAMi doSapAtra kahevAto nathI. hiMsyajIvanA karmano udaya jo emAM bhAga bhajavato na hoya, to to ahiMsanIya jIvanI paNa hiMsA thai javAnI Apatti Ave. eTale ke enI paNa hiMsA thai javAnI Apatti Ave. paNa e Apatti Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 hiMsA'saMbhavapratipAdakaM vaco mudhA = anarthakam / / 27 / / hiMsyakarmavipAke yaduSTAzayanimittatA / hiMsakatvaM na tenedaM vaidyasya syAdriporiva / / 28 // dvAtriMzadvA hiMsyeti / hiMsyasya prANinaH karmavipAke sati yad = yasmAt duSTAzayena = hanmIti saMklezena nimittatA = pradhAnahetukarmodayasAdhyAM hiMsAM prati nimittabhAvo hiMsakatvam / tena kAraNena idaM hiMsakatvaM riporiva vaidyasya na syAt, tasya hiMsAM prati nimittabhAve'pi duSTAzayAnAttatvAt / tadidamAha "hiMsyakarmavipAke'pi nimittatvaniyogataH / hiMsakasya bhavedeSA duSTA duSTAnubandhataH" / / parapreritasyApi cAbhimarAderiva duSTatvaM vyapadizyata eva / hiMsyakarmanirjaraNasahAyatve'pi ca tathAvidhAzayAbhAvAnna hiMsakasya vaiyAvRttyakaratvavyapadeza iti draSTavyam / / 28 / / itthaM sadupadezAdestannivRttirapi sphuTA / sopakramasya pApasya nAzAtsvAzayavRddhitaH / / 29 / / AvatI nathI. mATe mAnavuM paDe che ke tevA azubhakarmanA kAraNe ja hiMsyanI hiMsA thAya che. mATe haNanArAne hiMsA lAgavAno to saMbhava ja raheto nathI. samAdhAna - hiMsAnA asaMbhavanuM pratipAdana karanAra A vacana nirarthaka che.||27|| [zA mATe nirarthaka che? e have granthakAra AgalI 28mI gAthAmAM jaNAve che--] hiMsyajIvanA azubhakarma udaya prApta thaye, duSTAzayathI hiMsA pratye je nimitta banAya che te nimittapaNuM e ja hiMsakatva che. tethI vaidyamAM zatrunI jema hiMsakatva AvatuM nathI. hiMsya jIvanA karmano udaya e hiMsA pratye mukhya hetu che. A mukhyahetunA kA2Ne thanArI hiMsA pratye 'Ane haNuM' evA duSTaAzayathI nimitta kAraNa banavuM e hiMsakatva che. tethI A hiMsakapaNuM zatrumAM Ave che paNa enI jema vaidyamAM AvatuM nathI, kemake zastrakriyA vagere dvArA hiMsA pratye e nimitta banyA hovA chatAM 'Ane haNuM' evo duSTa Azaya eno hoto nathI. aSTaka prakaraNa (16/3) mAM A vAta A rIte kahI che- "hisyajIvanA karmano vipAka to hiMsA pratye bhAga bhajave ja che. tema chatAM, pote emAM nimitta banavAthI duSTa anubaMdhanA kAraNe hiMsakane e hiMsA doSa lagADanArI thAya che." anyanI preraNAthI paNa je abhimara (dhArelI vyaktine mAnanAra guMDo) vagere hatyA kare che teo jema 'duSTa' tarIke vya5deza pAme ja che tema karmanI preraNA hovA chatAM haNanAro 'duSTa' bane ja che. [prazna - gurvAdine saMyamayogamAM sahAya karavA dvArA nirjarAmAM sahAyaka banato hovAthI te sahAya karanAro jema vaiyAvacca ka2nA2o kahevAya che tema haNanAro paNa hiMsya jIvanA te azubhakarmanI nirjarAmAM sahAya karanAro hovAthI vaiyAvacca ka2nA2o ja kahevAvo joie ne! hatyAro zA mATe kahevAya?] uttara - hiMsyajIvanA te karmanI nirjarAmAM e sahAyaka hovA chatAM tevo zubha Azaya na hovAthI e vaiyAvacca ka2nA2o kahevAto nathI, paNa tevo azubha Azaya hovAnA kAraNe hiMsaka ja kahevAya che e jANavuM. mATe, A rIte jaina mAnyatAmAM hiMsA-hiMsakatva-vagere susaMgata che e nizcita thAya che.||28|| [hiMsAno saMbhava dekhADyA bAda have hiMsAnI virati vagereno paNa saMbhava dekhADavA granthakAra kahe che-] Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAda-dvAtriMzikA 239 itthamiti / itthaM = pariNAminyAtmani hiMsopapattau satAM = jnyaanguruunnaamupdeshaaderaadinaa'bhyutthaanaadiparigraha, tavAda abhuTThANe viNae parakkame sAhusevaNAe ya / saMmadaMsaNalaMbho virayAviraIi viraIe / / sopakramasya = apavartanIyasya pApasya = cAritramohanIyasya nAzAttannivRttirapi = hiMsAnivRttirapi sphuTA = prakaTA, svAzayasya = zubhAzayasya 'na kamapi hanmI' tyAkArasya vRddhitaH = anuvandhAt / / 29 / / tathArucipravRttyA ca vyajyate karma taadRshm| saMzayaM jAnatA jJAta: saMsAra iti hi shrutiH||30|| tathArucIti / tathArucyA = sadAcArazraddhayA pravRttyA ca tAdRzaM = svaprayatnopakramaNIyaM karma vyajyate / pravRttirevopakramaNIyakarmAnizcayAdupAyasaMzaye kathaM syAd? iti cet? arthAnarthasaMzayayoH pravRttinivRttyaGgatvAd-ityAzayavAnAha-saMzayamarthAnarthagataM jAnatA heyopAdeyanivRttipravRttibhyAM paramArthataH saMsAro jJAta iti hi sthitiH = prekSAvatAM maryAdA / tathA cAcArasUtraM- 'saMsayaM parijANato saMsAre parinnAte bhavati, saMsayaM aprijaannto saMsAre paritrAte mavatI' tirUT hiMsAviratinI saMbhavitatA). Ama pariNAmI AtmAmAM hiMsAnI saMgati hovAthI jJAnI guruonA upadeza vagerethI sopakrama pApa karmano nAza thavAthI hiMsAnI nivRtti thavI paNa spaSTa che, kemake zubhaAzayanI vRddhi thayelI hoya che. upadeza zravaNa, abhyatthAna vagerethI apavartanIya cAritramohanIya karmano nAza thAya che. kahyuM che ke "abhyatthAna (guru Ave tyAre UbhA thavuM), vinaya, parAkrama ane sAdhu sevAthI samyagdarzanano, viratAviratino (dezaviratino) ke sarvaviratino lAbha thAya che. (te teno lAbha pota potAnA AvAraka karmano nAza thavAthI thAya che.)" Ama upadezazravaNa vagerethI cAritramohano nAza thaye hiMsAnivRtti thAya che e vAta spaSTa che. kemake upadezAdithI te karmano nAza thavA dvArA "Ane haNuM' ityAdi duSTa Azaya khasIne "koine paNa haNIza nahIM' evo zubhaAzaya Ubho thAya che- vRddhi pAme che.ra9 ['sopakrama karmano upadezAdithI nAza thAya che evuM tame kahyuM. paNa atIndriya evuM karma sopakrama che ke nirupakrama evuM zI rIte khabara paDe?' ityAdi saMbhavita zaMkAne uddezIne granthakAra kahe che] upadezazravaNa, abhyatthAna vagere sadAcAranI rucithI = zraddhAthI ane AcaraNathI e vyakta thAya che ke cAritramohanIya karma svaprayatnathI upakrama pAmavA yogya che. artha-anarthanA saMzayanA jANakAre saMsArane jANI lIdho che evI zruti che. zaMkA - karma nirupakrama hoya to upadezazravaNAdithI paNa eno nAza thato nathI. eTale upadezazravaNAdi sopakramakarmanA nAzanA ja upAyabhUta che. eTale upadezazravaNAdi pravRtti pUrve karma upakramaNIya che' evo nizcaya na hovAthI A pravRtti enA nAzanA upAyabhUta che evo paNa nizcaya thato nathI. kintu "jo mAruM karma sopakrama haze to A pravRtti upAyabhUta che ane jo e nirupakrama haze to e upAyabhUta nathI." evo saMzaya ja rahe che. Ama upAyano ja saMzaya hoi e pravRtti ja nahIM thAya, to pachI karma sopakrama che evuM paNa zI rIte vyakta thaze? abhyutthAne vinaye parAkrame sAdhusevanayA c| samyagdarzanalAbho viratAviratervirateH / / Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 dvAtriMzadadvAtriMzikA apavargataro:jaM mukhyaa'hiNseymucyte| satyAdIni vratAnyatra jAyante pallavA nvaaH||31|| sAvatA ra58: rU9 || viSayo dharmavAdasya nirasya matikardamam / saMzodhyaH svAzayAditthaM prmaanndmicchtaa||32|| viSaya iti / matikardamamAdAveva pramANalakSaNapraNayanAdiprapaJcam / / 32 / / LIii ti vAhitriziLIT. samAdhAna - arthano (lAbhano) nizcaya e pravRttino ane anarthano nizcaya e nivRttino hetu che evI mAnyatAnA kAraNe tame AvuM kahI rahyA cho. paNa vAstavikatA A nathI. arthano saMzaya (= saMbhAvanA) pravRttino hetu che ane anarthano saMzaya nivRttino hetu che. eTale ke "AnAthI mane lAbha thaze? evo saMzaya hoya to paNa pravRtti thAya ja che. jemake kheDuta 'vRSTi thaze ane sAro pAka thaze" evo nizcaya na hovA chatAM tenA saMzayathI pravarte che. ema 'AnAthI mane nukzAna thaze" evo saMzaya hoya to paNa nivRtti thAya che. jemake "kadAca AmAM jhera bhaLI gayuM che' evo saMzaya paDe to paNa mANasa dudhapAka pIto nathI. eTale ja to "artha-anartha aMgenA saMzayano jANakAra heyathI nivatta thAya che ane upAdeyamAM pravatta thAya che. mATe ene paramArthathI saMsArane jANI lIdho hoya cheAvI vicArazIla puruSonI vyavasthA che. AcArAMgamAM sutra Ave ja che ke "saMzayane jANanArAne saMsAra parijJAta thai jAya che ane saMzayanA ajANane saMsAra aparijJAta hoya che." [eTale 'mAruM karma sopakrama haze' evI saMbhAvanAthI 'upadezazravaNa, abhyatyAna' vagere karmanAzanA upAyabhUta hovAnI saMbhAvanA UbhI thAya che jenAthI e pravRtti thAya che. 30 Ai rIte saMbhavita ahiMsA e mukhya ahiMsA che evuM granthakAra jaNAve che.) sadupadezAdithI thayelI hiMsAnI nivRtti e mokSarUpI vRkSanA bIjasamAna che ane A mukhya ahiMsA kahevAya che keimake emAM koi upacAra nathI. A ahiMsA rUpI bIjamAMthI satya vagere vrata rU5 navA pallavo utpanna thAya che. [31batrIzIno upasaMhAra karatA granthakAra kahe che dharmasAdhanA aMgenI vicAraNA karIne eno yogya nizcaya karyA pahelAM pramANanuM lakSaNa banAvavuM vagere prabaMdha e buddhino kAdava che. paramAnaMdanA = mokSanA icchuke tene dUra karI (eTale ke pahelAM enI carcAmAM utarI paDyA vagara) dharmavAdano viSaya zubhaAzayathI A rIte zodhI kADhavo joie.l32ll | | A pramANe vAdabatrIzI pUrNa thai.liTA nyAyavizArada nyAyAcArya zrImad yazovijayajI upAdhyAya viracita saTIka dvAdrizaddhAtrizikA granthanI prathama ATha batrIzIno gurjara bhAvAnuvAda paramakRpALu paramAtmAnA acinta anugraha, gItArtha bahuzruta gurubhagavaMtonA AzIrvAda, zAsanadevonI sahAya ne zrI zramaNa saMghanA sAtha-sahakAra-zubhecchA vagerenA baLe tapAgacchIya siddhAnta mahodadhi sva. pU. A. zrImad vijayapremasUrIzvarajI ma. sA. nA ananya kRpApAtra syAdvAdasiddhAntamarmajJa sva. pU. A. zrImad vijayabhuvanabhAnusUrIzvarajI ma. sA. nA paTTAlaMkAra sahajAnaMdI sva. pU. A. zrImadvijayadharmajitasUrIzvarajI ma. sA. nA ziSyaratna zrI sUrima-paMcamasthAnanA pAMca vAra ArAdhaka pU. A. zrImadvijaya jayazekharasUri ma. sA. nA ziSya muni abhayazekharavijaya gaNIe sAnaMda saMpUrNa karyo. emAM kAMi paNa vitatha nirUpaNa thayuM hoya enuM micchAmi dukkaDam. zamuM bhavatu zrI zramaNa saMghasya.. Page #252 -------------------------------------------------------------------------- _