Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
JAINA-AGAVASERIES
PART 2 PANNAVANĀSUTTAM
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैन-आगम-ग्रन्थमाला
ग्रन्थाङ्क ९
भाग २
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैन-आगम-ग्रन्थमाला : ग्रन्थाङ्क ९ (भाग २)
सिरिसामजवायगविरइयं
पण्णवणासुत्तं
परिशिष्ट-प्रस्तावनात्मको द्वितीयो भागः
सम्पादकाः
पुण्यविजयो मुनिः [जिनागमरहस्यवेदिजैनाचार्यश्रीमद्विजयानन्दसूरिवर(प्रसिद्धनाम-आत्मारामजीमहाराज)शिष्यरत्म-प्राचीनजैनभाण्डागारोन्द्वारकप्रवर्तकश्रीमत्कान्तिविजयान्तेवासिनां श्रीभारमानन्द
जैनग्रन्थमालासम्पादकानां मुनिप्रवरश्रीचतुरविजयानां विनेयः]
पण्डित दलसुख मालवणिया पण्डित अमृतलाल मोहनलाल भोजक
इत्येतौ च
श्री महावीर जैन विद्यालय
बम्बई -३६
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
जैन - आगम-ग्रन्थमाला
प्रधान सम्पादक
मुनिराज श्री पुण्यविजयजी पण्डित दलसुख मालवणिया
प्रथम संस्करण
वीर सं. २४९७ / विक्र. सं. २०२७/ ई. स. १९७१
मूल्य ४० रुपया
मुद्रक :
वि. पु. भागवत
मौज प्रिन्टिंग ब्यूरो खटाववाडी, बम्बई - ४
प्रकाशक :
जयन्तीलाल रतनचन्द शाह
बालचन्द गांडालाल दोशी
रतिलाल चीमनलाल कोठारी मानद मंत्रीओ
श्री महावीर जैन विद्यालय
ऑगस्ट क्रान्तिमार्ग, बम्बई - ३६
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Jaina-Agama Series No. 9 (Part 2)
PANNAVAŅASUTTAM
Editors MUNI PUNYAVIJAYA
Pt. DALSUKH MĀLVANIA Pt. AMRITLĀL MOHANLAL BHOJAK
Introduction Translated Into English
By Dr. NAGIN J. SHAH
27
Mak dan
you
Renew M
A
SHRI MAHĀVĪRA JAINA VIDYĀLAYA
BOMBAY - 36
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Jaina-Agama-Series General Editors MUNIRAJ SHRI PUNYAVIJAYAJI Pt. DalsUKH MALVANIA
First Published: 1971
© 1971, by the Publishers
I'rice: Rs. 40,00
Printed in India by V. P. Bhagwat Mouj Printing Bureau Khatau Wadi, Bombay-4
Published by Jayantilal Ratanchand Shah Balchand Gandalal Doshi Ratilal Chimanlal Kothari Hon. Secretaries Shri Mahavira Jaina Vidyalaya August Kranti Marg, Bombay-36
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
गंथसमप्पणं
णंदिकरो णय-णिक्खेवविविहभंगेहिं भूसिओ पवरो। भवभयवोच्छेयकरो अणुओगो रक्खिओ जेहिं ॥१॥ पण्णवणोवंगट्ठियसमग्गसदत्थसंगहाइमओ। गंथोऽयं भगवंताण ताण थेराण पुजाणं ॥२॥ वरए पुण्णपवित्ते करजुयकमलम्मि विणयणइजुत्ता। मुणिपुण्णविजय-दलसुखभाई-अमया समप्पेमो ॥३॥ विसेसयं ॥ तुम्ह पसाया लद्धं वत्थु तुम्हाण अप्पयंताणं । अम्हाण बालचरियं खमंतु पुजा खमासमणा! ॥४॥
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગ્રંથસમર્પણ મંગલકારી, સંસારના ભયને દૂર કરનાર, નય-નિક્ષેપ આદિ અનુયોગદ્વારના પ્રકારો દ્વારા અનુયોગની-આગમની વ્યાખ્યાન માર્ગની–અખંડ તેમ જ વિશુદ્ધ પરંપરાની જેઓએ રક્ષા કરી છે તે પૂજ્ય સ્થવિર ભગવતીના પુણ્યશાળી, પવિત્ર અને વરદ કરકમળમાં અમે-મુનિ પુણ્યવિજય, દલસુખ માલવણિયા અને અમૃત ભોજક-પ્રજ્ઞાપનોપાંગસૂત્રને અર્થસહિત સમગ્ર શબ્દો આદિને સંગ્રહરૂપ આ ગ્રંથ ભેટ ધરીએ છીએ. આપના જ કૃપાપ્રસાદથી મેળવેલી વસ્તુ આપને જ સમર્પિત કરવાની અમારી બાલક્રીડાને આપ ક્ષમાશ્રમણ ભગવંતો ક્ષમા કરશો.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકાશકીય નિવેદન
ધર્મસ્થાનો અને ધર્મશાસ્ત્રો જનસમૂહમાં ધર્મભાવનાનું સિંચન કરવાનાં અને ધર્મશ્રદ્ધાને જગાડીને એની પુષ્ટિ અને વૃદ્ધિ કરવાનાં શ્રેષ્ઠ સાધનો છે. તેથી જ ધર્મસ્થાનો અને ધર્મશાસ્ત્રોનું જતન કરવું એ પવિત્ર ધર્મકૃત્ય લેખવામાં આવ્યું છે. જૈન સંધે છેક પ્રાચીન સમયથી લઈ ને આ દિશામાં જે ગૌરવભરી કામગીરી બજાવી છે, અને અત્યારે પણ બજાવી રહેલ છે, તેની સાક્ષી હજારો દેવમંદિર, અનેક તીર્થસ્થાનો અને સંખ્યાબંધ જ્ઞાનમંદિરો આપી રહ્યાં છે.
કંઈક આવી જ ભાવનાથી પ્રેરાઈ ને શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલયે જૈનધર્મ-દર્શનના બધા જ પવિત્ર મૂળ આગમગ્રંથો, પૂજ્યપાદ આગમપ્રભાકર, શ્રુતશીલવારિધિ મુનિવર્ય શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજ તથા પંડિત શ્રી દલસુખભાઈ માલવણિયાની સયિ રાહબરી નીચે, પ્રકાશિત કરવાની મોટી યોજનાની જવાબદારી સ્વીકારી છે. આ યોજના મુજબ જૈન-આગમ-ગ્રન્થમાલામાં “ નૈતિવ્રુત્ત અનુમોદ્રા‡ ≠ ” તથા “ વળવળમુર્ત્ત”નો પહેલો ભાગ——એ એ ગ્રંથો અત્યાર પહેલાં ' '2 “ પ્રકાશિત કરવામાં આવ્યા છે; અને અત્યારે “ વાવળાપુત્તું” નો બીજો ભાગ પ્રકાશિત થઈ રહ્યો છે, એનો અમને આનંદ છે.
આ ગ્રંથનું સંપાદન પણુ, પહેલા બે ગ્રંથોની જેમ, પૂજ્યપાદ આગમપ્રભાકર મુનિરાજ શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજ, પંડિત શ્રી દલસુખભાઈ માલવણિયા તથા પંડિત શ્રી અમૃતલાલ મોહનલાલ ભોજકે સંયુક્ત રીતે કર્યું છે. તેઓએ આ પ્રકાશનને સર્વાંગસંપૂર્ણ કરવા માટે કેટલી એદ જહેમત ઉઠાવી છે, તે આ ગ્રંથનો તથા ગ્રંથકારનો સવિસ્તર પરિચય આપતી તેમ જ અનેક આનુષંગિક બાબતોની વિશદ છણાવટ કરતી માહિતીપૂર્ણ વિસ્તૃત પ્રસ્તાવના ઉપરથી પણ જાણી શકાય એમ છે. આ માટે અમે પૂજ્યપાદ પુણ્યવિજયજી મહારાજનો જેટલો ઉપકાર માનીએ તેટલો ઓછો છે. પંડિત શ્રી દલસુખભાઈ માલવણિયા તથા પંડિત શ્રી અમૃતલાલભાઈના પણ અમે ખૂબ આભારી છીએ. આગમ-પ્રકાશન કાર્ય પ્રત્યે આત્મીયતા દર્શાવી, આ પ્રવૃત્તિને વેગ આપવા બદલ શ્રી રતિલાલ દીપચંદ દેસાઈ ને ધન્યવાદ ઘટે છે. આગમ પ્રકાશન યોજના સંબંધી બધી માહિતી આ ગ્રંથમાળાના પહેલા ગ્રંથમાં વિગતવાર આપવામાં આવી છે, એટલે જિજ્ઞાસુઓ એમાંથી જોઈ શકશે.
શ્રી જિનાગમ પ્રકાશિની સંસદની ઉદારતા
પૂજ્યપાદ મુનિરાજ શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજને દીક્ષા લીધાને સાઠ વર્ષ પૂરાં થતાં હોવાથી, એ વર્ષ પહેલાં (તા૦ ૯–૨–૬૯ના રોજ), વડોદરામાં, વડોદરાના શ્રીસંધ તરફથી દીક્ષાપર્યાંયષષ્ટિપૂર્તિસમારોહ ઊજવવામાં આવ્યો હતો. એ પ્રસંગે, મહારાજશ્રીની પ્રેરણાથી પાટણમાં સ્થપાયેલ શ્રી જિનાગમ પ્રકાશિની સંસદના સંચાલકોએ, એમની પાસેનું આગમપ્રકાશન માટેનું શ. ૧,૩૫,૫૬ ધુનું ફંડ આગમપ્રકાશનના કાર્યમાં વાપરવા માટે વિદ્યાલયને અર્પણ કરવાની જાહેરાત કરી હતી; અને એ રકમ સંસ્થાને મળી ગઈ છે. ધર્મના પ્રાણરૂપ ધર્મશાસ્ત્રોના રક્ષણપ્રકાશન માટે આવી દાખલારૂપ ઉદારતા દર્શાવવા બદલ અમે શ્રી જિનાગમ પ્રકાશિની સંસદના સંચાલકોનો અને ખાસ કરીને શેઠ શ્રી કેશવલાલ કલાચંદ શાહનો ખૂબ ખૂબ આભાર માનીએ છીએ. આ અંગેનો ઋણસ્વીકાર અમે આ ગ્રન્થમાં અન્યત્ર કર્યો છે.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકાશકીય નિવેદન
શ્રી ભગવતીસૂત્ર માટે સહાય મૂળ પાટણના વતની અને હાલ મુંબઈમાં રહેતા શ્રી પનાલાલ મફતલાલ શાહ વિ. સં. ૨૦૨૬ના કાર્તિકી પૂર્ણિમાના પર્વદિવસે પૂજ્યપાદ મુનિવર્ય શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજનું ચતુમાંસપરિવર્તન પોતાને ત્યાં કરાવ્યું હતું. આ પ્રસંગની યાદરૂપે, શ્રી ભગવતીસૂત્રના પહેલા ભાગના ખર્ચ માટે, રૂ. પાંત્રીસ હજાર પાટણવાળા શાહ મફતલાલ જીવાચંદ, શ્રી ચીમનલાલ લહેરચંદ અને શ્રી નેમચંદ જેશિંગલાલના મરણાર્થે તેમના પુત્રો તરફથી આપવાની જાહેરાત કરવામાં આવી હતી. થોડા વખત પહેલાં તેઓ તરફથી આ રકમ સંસ્થાને મળી પણ ગઈ છે. વિદ્યાલયના આગમપ્રકાશનના કાર્યમાં હર્ષોલ્લાસપૂર્વક આવી ઉદાર સહાય આપવા બદલ અમે આ મહાનુભાવોનો અંતઃકરણપૂર્વક આભાર માનીએ છીએ.
બીજી સહાય
છેલ્લાં બે વર્ષ દરમ્યાન આ કાર્યને માટે સંસ્થાને જે સહાય મળી છે, તે નીચે મુજબ છે રૂ. ૭૫૦૦-૦૦ શ્રી પ્રિન્સેસ સ્ટ્રીટ લોહારચાલ જૈન સંઘ, મુંબઈ રૂ. ૫૦૦૦• ૧૦ શ્રી વાડીલાલ સારાભાઈ દેરાસરજી ટ્રસ્ટ, મુંબઈ રૂ. ૨૦૦૦ * ૦૦ શ્રી શાંતિલાલ વર્ધમાનની પેઢી, પાલેજ. રૂ. ૨૦૦૦ * ૦૦ શ્રી જૈન વેતાંબર મૂર્તિપૂજક મંદિર, બેંગલોર. રૂ. ૨૦૦૦૦૦ શ્રી આદિનાથ જન કહેતાંબર મંદિર, બેંગલોર રૂ. ૧૧૪૧ ૧૦ શ્રી જૈન શ્વેતાંબર મૂર્તિપૂજક સંઘ, શ્રીઆત્માનંદ જેન ઉપાશ્રય, વડોદરા, રૂ. ૧૦૦૦° ૦૦ શ્રી આદિનાથ જૈન શ્રાવિકાસંધ, બેંગલોર રૂ. ૩૬૦ ૦૦ શ્રી જૈન સંઘ, આકોલા. રૂ. ૨૫૧–૦૦ મેસર્સ પીતાંબર લાલજી એન્ડ સન્સ. રૂ. ૧૦૧-૦૦ શ્રી કલાવતીબહેન. રૂ. ૧૦૦-૦૦ શ્રી અજિતકુમાર સુંદરજી.. રૂ. ૫૦-૦૦ શ્રી આકોલા જૈન સંઘની બહેનો, આકોલા. આ સીના અમે આભારી છીએ.
જુદું ટ્રસ્ટ આગમપ્રકાશન અંગે વિદ્યાલય હસ્તક એક જુદું ટ્રસ્ટ રચવામાં આવ્યું છે. અને આ ટ્રસ્ટને સરકારે આવકવેરામાંથી મુક્તિ આપી છે. આ ટ્રસ્ટના ટ્રસ્ટીઓ નીચે મુજબ છે:
શ્રી ભોગીલાલ લહેરચંદ શ્રી પ્રવીણચંદ્ર હેમચંદ કાપડિયા શ્રી ચંદુલાલ વર્ધમાન શાહ શ્રી વાડીલાલ ચત્રભુજ ગાંધી શ્રી કપુરચંદ નેમચંદ મહેતા
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકાશકીય નિવેદન
આગમ પ્રકાશન સમિતિ આગમપ્રકાશનના કાર્ય અંગે જરૂરી સલાહસૂચના આપવા બદલ અમે આગમ પ્રકાશન સમિતિના નીચેના સભ્યોના અણી છીએ?
શ્રી કેશવલાલ કીલાચંદ શાહ ડૉ. રમણલાલ ચીમનલાલ શાહ શ્રી પોપટલાલ ભીખાચંદ
ડૉ. જયંતીલાલ સુરચંદ બદામી શ્રી સેવંતીલાલ ખેમચંદ
શ્રી પ્રાણલાલ કાનજીભાઈ દોશી (પાટણ જૈન મંડળના પ્રતિનિધિઓ) શ્રી જયંતીલાલ રતનચંદ શાહ ) શ્રી ચંદુલાલ વર્ધમાન શાહ
શ્રી બાલચંદ ગાંડાલાલ દોશી - મંત્રીઓ શ્રી પરમાનંદ કુંવરજી કાપડિયા શ્રી રતિલાલ ચીમનલાલ કોઠારી) શ્રી સેવંતીલાલ ચીમનલાલ શાહ શ્રી વૃજલાલ કપૂરચંદ મહેતા : કોષાધ્યક્ષ
આ ગ્રંથની સુવિસ્તૃત પ્રસ્તાવનાનો આધારભૂત અંગ્રેજી અનુવાદ અમદાવાદના લાલભાઈ દલપતભાઈ ભારતીય સંસ્કૃતિ વિદ્યામંદિરના ડેપ્યુટી ડાયરેકટર ડે. શ્રી નગીનદાસ જીવણલાલ શાહે કરી આપ્યો છે. અમારાં અન્ય પ્રકાશનોની જેમ આ ગ્રંથનું સ્વચ્છ-સુઘડ મુદ્રણ મૌજ પ્રિન્ટિંગ બ્યુરોએ ખૂબ ચીવટ અને ધીરજથી કરી આપ્યું છે. એ બન્નેનો અમે હાદિક આભાર માનીએ છીએ.
ઓગસ્ટ ક્રાન્તિમાર્ગ)
મુંબઈ–૩૬ તા. ૪-૩-૧૯૭૧ J
જયંતીલાલ રતનચંદ શાહ બાલચંદ ગાંડાલાલ દોશી રતિલાલ ચીમનલાલ કોઠારી
માનદ મંત્રીઓ
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઋ ણુ સ્વી કા ર
જન આગમગ્રંથોના સંશોધન-સંપાદન અને પ્રકાશનના કાર્યમાં વેગ આપવાના ઉદ્દેશથી, વિ॰ સં - ૨૦૦૧ ની સાલમાં, પાટણ (ઉ. ગુ.)માં, પૂજ્યપાદ મુનિમહારાજ શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજની પ્રેરણાથી અને મુ. શ્રી કેશવલાલ કીલાચંદના પ્રયાસોથી સ્થપાયેલ શ્રી જિનાગમ પ્રકાશિની સંસદ (ડે. શ્રી પાટણ જૈન મંડળ, ૭૭, મરીન ડ્રાઈવ, મુંબઈ–૨૦) તરફથી શ્રીમહાવીર જૈન વિદ્યાલય (મુંબઈ)ની મૂળ જૈન આગમો પ્રકાશિત કરવાની યોજના માટે રૂ. ૧,૩૫,૫૬૬-૦૦ અંકે એક લાખ, પાંત્રીસ હજાર, પાંચસો છાસઠ રૂપિયા પૂરા મળ્યા છે; આ ભવ્ય સહકાર માટે અમે શ્રી જિનાગમ પ્રકાશિની સંસદનો, શ્રી પાટણ જૈન મંડળનો તથા એ બન્ને સંસ્થાના કાર્યકરોનો અંતઃકરણપૂર્વક આભાર માનીએ છીએ.
જયંતીલાલ રતનચંદ શાહ
બાલચં ગાંડાલાલ દોશી
રતિલાલ ચીમનલાલ કોઠારી માનદ મંત્રીઓ
શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
અસાધારણુ ખોટ પૂજ્યપાદ, શ્રુતશીલવારિધિ, આગમપ્રભાકર, મુનિવર્ય શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજ સ્મૃતિશેષ થઈ ગયા !
પન્નવણાસૂત્રના આ બીજા ભાગના પ્રકાશનનો ઉત્સવ, જોકે એનું કેટલુંક છાપકામ બાકી હતું છતાં, તેઓશ્રીની હયાતીમાં જ થયો હતો. છએક મહિના પહેલાં, વિ. સં. ૨૦૨૭ના ફાગણ વદિ ૨, તા. ૧૪-૩-૭૧, રવિવારના રોજ સવારના, મુંબઈમાં, ભાયખલામાં, પરમપૂજ્ય આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજયસમુદ્રસૂરિજી મહારાજના સાંનિધ્યમાં, સુપ્રસિદ્ધ વિદ્વાન ડૉ. શ્રી હીરાલાલજી જૈનના શુભ હસ્તે એનું પ્રકાશન આનંદ-ઉલ્લાસપૂર્વક થયું હતું.
અને એ જ ગ્રંથમાં પરમપૂજ્ય આગમપ્રભાકર શ્રી પુણ્યવિજ્યજી મહારાજના સ્વર્ગવાસ નિમિત્તે શ્રદ્ધાંજલિના શબ્દો લખવાનો વખત આવે એને ભવિતવ્યતાની કરતા, કરુણતા કે વિચિત્રતા જ કહેવી જોઈએ. એની આગળ માનવી કેવો લાચાર બની જાય છે!
આ વાતની વિગતો આ પ્રમાણે છે: પૂજ્યપાદ પુણ્યવિજયજી મહારાજ પરમપૂજ્ય યુગદર્શ આચાર્યદેવ શ્રી વિજયવલ્લભસૂરીશ્વરજી મહારાજની જન્મશતાબ્દી માટે જ વિ. સં. ૨૦૨૫ માં મુંબઈ પધાર્યા હતા. એટલે ગત (સને ૧૯૭૦ના) ડિસેમ્બરની આખરે જન્મશતાબ્દી સમારોહની શાનદાર રીતે ઉજવણી થઈ ગયા પછી તરત જ તેઓશ્રી ગુજરાતઅમદાવાદ તરફ વિહાર કરવા ઈચ્છતા હતા. અમારી એવી તીવ્ર ઈચ્છા હતી કે તેઓશ્રી મુંબઈથી વિહાર કરે તે પહેલાં, તેઓની હાજરીમાં જ, મુંબઈમાં આ ગ્રંથનું પ્રકાશન કરવામાં આવે. દરમ્યાનમાં એક બાજુ કંઈક નાદુરસ્ત તબિયતને કારણે તેઓનો વિહાર લંબાયો અને બીજી બાજુ, આ ગ્રંથની વિસ્તૃત ગુજરાતી પ્રસ્તાવના તેઓશ્રીએ તપાસી લીધી હોવાથી, પ્રેસમાં થોડીક ઝડપ કરવાથી આ ગ્રંથ તૈયાર થઈ જવાની શક્યતા લાગી.
એટલે આ ગ્રંથનું પ્રકાશન તેઓશ્રીની ઉપસ્થિતિમાં મુંબઈમાં કરવાની અમારી વિનતિ તેઓએ માન્ય રાખી એટલું જ નહીં, એ માટે ડો. હીરાલાલજી જૈનને આમંત્રણ આપવાનું સૂચન પણ તેઓશ્રીએ જ કર્યું. એ રીતે આ ગ્રંથનું પ્રકાશન, ઉપર સૂચવ્યું તેમ, તા. ૧૪-૩-૭૧ના રોજ મુંબઈમાં થયું.
પણ, આ ગ્રંથની વિસ્તૃત ગુજરાતી પ્રસ્તાવનાના મોટા ભાગનું અંગ્રેજી ભાષાંતર એ વખતે તૈયાર થઈ ગયેલ હોવા છતાં એનું મુદ્રણ ગ્રંથના પ્રકાશન વખતે પૂરું થાય એ શક્ય ન હતું. એટલે મૂળ પ્રસ્તાવનાના અંગ્રેજી અનુવાદ વગર જ એનો પ્રકાશન–સમારોહ ઊજવવાનું અમારા માટે અનિવાર્ય થઈ ગયું, અને એ રીતે એ સમારોહ ઊજવવામાં આવ્યો.
એ પછી, જાણે કોઈ દુઃખદ ભવિતવ્યતા કામ કરતી હોય એમ, એક બાજુ અંગ્રેજી પ્રસ્તાવનાનું મુદ્રણ આગળ ચાલવા લાગ્યું, અને બીજી બાજુ પૂજ્યપાદ પુણ્યવિજયજી મહારાજની તબિયત પણ અવારનવાર અસ્વસ્થ થવા લાગી. પરિણામે તેઓએ મુંબઈમાંથી વિહાર કરવાનો વિચાર જતો કર્યો અને વિ. સં. ૨૦૧૭નું ચોમાસું પણ, વિ. સં. ૨૦૨૫ અને ૨૦૨૬નાં ચોમાસાંની જેમ, મુંબઈમાં વાલકેશ્વરના ઉપાશ્રયમાં જ કરવાનું નક્કી કર્યું.
આ દરમ્યાન તબિયત બરાબર સારી થાય એવા ઉપચારો ચાલુ જ હતા. તબિયતમાં
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિશેષ અસ્વસ્થતા જણાતાં, જરૂરી ઉપચાર માટે, તેઓશ્રીને ઇસ્પિતાલમાં દાખલ કરવામાં આવ્યા. ત્યાં તબિયતમાં એકંદર સુધારો થતો લાગ્યો; અને હવે તે બે-ત્રણ દિવસમાં ઇસ્પિતાલમાંથી રજા મળશે એવી સંતોષકારક સ્થિતિ લાગી. પણ એવામાં જ, જાણે પોતાના સાધુજીવનથી જ જીવનની અને સંસારની અનિશ્ચિતતાનો ધર્મબોધ આપવા માગતા હોય એમ, પરમ પૂજ્ય મહારાજશ્રી વિ. સં. ૨૦૨૭ના જેઠ વદિ ૬, તા. ૧૪-૬-૭૧, સોમવારના રોજ રાતના, પ્રતિક્રમણ કર્યા પછી, ૪-૫૦ વાગતાં પૂરી સ્વસ્થતા, શાંતિ અને સમાધિપૂર્વક સ્વર્ગવાસ પામ્યા! આ અતિ આઘાતજનક કરુણ ઘટનાને લીધે, જે ગ્રંથનો પ્રકાશનવિધિ તેઓની પવિત્ર હાજરીમાં થયો હતો તેને વેચાણ માટે મૂકવાનું કાર્ય અમારે તેઓશ્રીની બિનહયાતીમાં કરવું પડ્યું છે, અને આ ગ્રંથમાં જ તેઓશ્રીને શ્રદ્ધાંજલિ અર્પણ કરવી પડી છે ! કેવી કરુણતા !
મહારાજશ્રીના અણધાર્યા સ્વર્ગવાસથી જૈન શાસનને, દેશ-વિદેશમાં ચાલતા જૈન વિદ્યા અને ભારતીય વિદ્યાના અધ્યયન-સંશોધન તેમ જ સમગ્ર જ્ઞાનોદ્ધારના કાર્યને તથા વિદ્યાલયની આગમ પ્રકાશન યોજનાને એવી અસાધારણ મોટી ખોટ પડી છે કે જે પૂરી થવી શક્ય નથી. સંસ્થાની આગમ પ્રકાશન યોજનામાં સક્રિય સાથ આપવા ઉપરાંત સંસ્થાના વિકાસ માટે તેઓશ્રી જે ભલી લાગણી ધરાવતા હતા અને માર્ગદર્શન આપતા હતા તે માટે સંસ્થા તેઓનો જેટલો ઉપકાર માને તેટલો ઓછો છે. મહારાજશ્રી પ્રત્યેની ઊંડી કૃતજ્ઞતાની લાગણીથી પ્રેરાઈને વિદ્યાલયની વ્યવસ્થાપક સમિતિએ તા. ૨૪-૭-૭૧ના રોજ નીચે મુજબ ઠરાવ કર્યો છે :
“પરમપૂજ્ય, પ્રાતઃસ્મરણીય, આગમપ્રભાકર, શ્રતશીલવારિધિ મુનિરાજ શ્રી પુચવિજયજી મહારાજનું સ્થાન અને માન ભારતીય વિદ્યા અને જૈન વિદ્યાના દેશ-વિદેશના વિદ્વાનોમાં અનન્ય હતું. જેને શ્રુતના તેઓ પારગામી વિદ્વાન હોવા ઉપરાંત સમગ્ર જૈન વાડ્મયના પણ મર્મગ્રાહી અને સર્વસ્પર્શી વિશેષજ્ઞ વિદ્વાન હતા. ઉપરાંત, તેઓએ ભારતીય સાહિત્યનું પણ ખૂબ આદર અને ભક્તિથી અવગાહન કર્યું હતું. શાસ્ત્રી ય તેમ જ ઇતર સાહિત્યનું તેઓશ્રીનું અધ્યયન તેમ જ સંશોધન સાંપ્રદાયિક કદાગ્રહથી સર્વથા મુક્ત તેમ જ સત્યગ્રાહી હતું; તેઓશ્રીની જ્ઞાનોપાસનાની આવી વિરલ વિશેષતા હતી, અને તેથી જ તેઓ વિદ્વદુજગતમાં ખૂબ આદર અને ચાહના મેળવી શક્યા હતા.
“તેઓ સાચા અને સંપૂર્ણ અર્થમાં જ્ઞાનોદ્ધારક હતા. પ્રાચીન જૈન જ્ઞાનભંડારોના સમુદ્ધારનું, પ્રાચીન જીર્ણ વિરલ પ્રતોને ચિરંજીવી બનાવવાનું, જૈન આગમસૂત્રો તેમ જ અન્ય દુર્ગમ પ્રાચીન ગ્રંથોનું સંશોધન-સંપાદન કરવાનું, અને દેશ-વિદેશના વિદ્વાનોને પૂરી ઉદારતા અને સહૃદયતા સાથે દરેક પ્રકારની સહાય કરવાનું મહારાજશ્રીનું કાર્ય આદર્શ, બેનમન અને શકવર્તી કહી શકાય એવું હતું. મહારાજશ્રીનું જ્ઞાનોદ્ધારનું આ કાર્યે તેઓશ્રીના પરમપૂજ્ય દાદાગુરુ પ્રશાંતમૂર્તિ પ્રવર્તક શ્રી કાંતિવિજયજી મહારાજ તથા પરમ પૂજ્ય આજીવન વિદ્યાસેવી ગુરુવર્ય શ્રી ચતુરવિજયજી મહારાજે શરૂ કરેલી શ્રુતભક્તિની પરંપરાનું ખૂબ ગૌરવ વધારે એવું હતું. પૂજ્યપાદ પુણ્યવિજયજી મહારાજે જ્ઞાનોદ્ધારના ક્ષેત્રમાં કરેલું કાર્ય એટલું વિરાટ છે અને તેઓશ્રીના સ્વર્ગવાસથી આ ક્ષેત્રમાં એટલી મોટી ખોટ ઊભી થઈ
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
છે કે તે કચારે, કેવી રીતે પૂરી થશે તેની કલ્પના કરવી પણ આજે તો મુશ્કેલ લાગે છે. એક સતત કાર્યશીલ સંસ્થા કરી શકે એટલું મોટું કાર્ય તેઓશ્રીએ કર્યું છે. તેઓશ્રીના જીવન સાથે વણાઈ ગયેલી અપ્રમત્તતા અને ઉત્કટ શ્રુતભકિતનું જ આ સુપરિણામ છે.
“જ્ઞાનોપાસક વિદ્વાન હોવા ઉપરાંત મહારાજશ્રી શ્રમધર્મના ઉદ્દેશ અને સારરૂપ આત્મસાધનામાં પણ એવા જ મગ્ન અને સતત જાગરૂક હતા. નિર્મળ સંચમની આરાધના તેઓના જીવન સાથે સાવ સહજપણે એવી ઓતપ્રોત બની ગઈ હતી કે એની મધુર અને પવિત્ર છાપ તેઓના વિચારોમાં, કથનમાં અને વર્તનમાં જેવા મળતી હતી. નિર્દેભષણું, નિર્દેશપણું, નિરભિમાનતા, સરળતા, નિખાલસતા, સૌમ્ય નિર્ભયતા, સમભાવ, કરુણાપરાયણતા, પરોપકારિતા, નમ્રતા, વિવેકશીલતા જેવા અનેકાનેક ગુણોથી તેઓશ્રીનાં જીવન અને વ્યવહાર સ્ફટિક સમાં વિમળ બન્યાં હતાં. તેઓ આદર્યું સાધુતાની મૂર્તિ અને શ્રમણજીવનના શ્રેષ્ઠ પ્રતીક હતા.
“ આપણી સંસ્થા શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય સાથેના તેઓના આત્મીયતાભર્યા ધર્મસ્નેહનો અને તેઓએ સંસ્થા ઉપર કરેલા ઉપકારોનો વિચાર કરીએ છીએ ત્યારે તો જાણે ઋણુ-સ્વીકાર માટેના મોટામાં મોટા શબ્દો પણ ઓછા પડતા હોય એમ લાગે છે. તેઓશ્રીની પ્રેરણાથી જ સંસ્થાએ આપણાં બધાં પવિત્ર મૂળ આગમસૂત્રોને પ્રગટ કરવાની મોટી યોજના શરૂ કરવાની હિંમત કરી હતી. અને આ ખાખતમાં માત્ર સલાહ કે માર્ગદર્શન આપીને જ સંતોષ ન માનતાં એ યોજનાને અમલી બનાવવા માટે જૈન આગમ ગ્રંથમાળાના મુખ્ય સંપાદક તરીકેની જવાબદારી પણ તેઓશ્રીએ ઉલ્લાસપૂર્વક સ્વીકારી હતી. આવા મોટા કાર્યની જવાબદારી સ્વીકારીને મહારાજશ્રીએ ન કેવળ આપણી સંસ્થા ઉપર કે જૈન સમાજ ઉપર જ ઉપકાર કર્યો છે, ખરી રીતે એથી જૈન વિદ્યા અને ભારતીય વિદ્યાના દેશવિદેશના વિદ્વાનો અને જિજ્ઞાસુઓ પણ ઉપકૃત બન્યા છે, તેઓની આ નિઃસ્વાર્થ જ્ઞાનસેવાનો લાભ સૌને સદાને માટે મળતો રહેશે, એમાં શક નથી. વળી, આપણી સંસ્થાના એક હિતચિંતક તરીકે તેઓશ્રી જે ચિંતા સેવતા રહેતા હતા એથી તો તેઓ સંસ્થાના એક શિરછત્ર જ બન્યા હતા.
“આવા એક જ્ઞાનતપસ્વી અને જ્ઞાનગરિમાથી શોભતા, સંત પ્રકૃતિના પ્રભાવક મુનિવરનો મુંબઈમાં વિ. સં. ૨૦૨૭ ના જેઠ વદે ૬, તા. ૧૪-૬-૭૧, સોમવારના રોજ સ્વર્ગવાસ થતાં આપણી સંસ્થાને, જૈન સંધને અને દેશ-વિદેશના વિદ્વત્સમાજને ભાગ્યે જ પૂરી શકાય એવી મોટી ખોટ પડી છે. શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલયની આ સભા જ્ઞાનચારિત્રથી શોભતી આવી ઉચ્ચ કોટિની વિભૂતિના ઉપકારોનું કૃતજ્ઞતાપૂર્વક સ્મરણ કરે છે અને તેઓશ્રીને ભાવપૂર્વક અનેકાનેક વંદના કરીને તેઓશ્રીનાં અધૂરાં કાર્યો પૂરાં કરવાની શક્તિ અને ભાવના આ સંસ્થામાં તેમ જ શ્રીસંધમાં પ્રગટે એવી પ્રાર્થના કરે છે,’
૧૫
સૌ કોઈ ને એ સુવિદિત છે કે પૂજ્યપાદ પુણ્યવિજયજી મહારાજે જ્ઞાનોદ્દારને જ પોતાનું જીવનકાર્ય બનાવીને અને છેલ્લાં ચાલીશ વર્ષે દરમ્યાન આગમસંશોધનનું પાયાનું કામ ખૂબ ભક્તિ, એકાગ્રતા અને ચીવટપૂર્વક કરતાં રહીને, આગમસંશોધન માટેની વિપુલ સામગ્રી પોતાના હાથે જ તૈયાર કરેલી છે. એ સામગ્રીનો સમુચિત ઉપયોગ કરીને
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬
તેઓએ શરૂ કરેલ આગમસંશોધનના કાર્યને વણથંભ્યું આગળ વધારવું એ આપણી પવિત્ર ફરજ છે; તેઓશ્રાને સાચી શ્રદ્ધાંજલિ પણ એ જ છે : કંઈક આવી લાગણીથી પ્રેરાઈ ને, પૂજ્યપાદ મહારાજશ્રીના સ્વગૅવાસ ખાદ પંડિત શ્રી દલસુખભાઈ માલવણિયા મુંબઈ આવ્યા ત્યારે, તેઓની હાજરીમાં, વિદ્યાલયની આગમ પ્રકાશન સમિતિ તથા વિદ્યાલય હસ્તકના જિનાગમ ટ્રસ્ટની સંયુક્ત સભા તા. ૨૨-૬-૭૧ ના રોજ આ અંગે વિચારણા કરવા ખોલાવવામાં આવી હતી; અને એમાં વિગતવાર ચર્ચા-વિચારણાને અંતે, આગમપ્રકાશનનું કાર્ય ચાલુ રાખવા અંગે, સર્વસંમતિથી, નીચે મુજબ નિર્ણય લેવામાં આવ્યો હતો :—
“ ૧. પૂષાદ આગમપ્રભાકર મુનિરાજ શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજના સ્વર્ગવાસને કારણે તેઓશ્રીની પ્રેરણાથી વિદ્યાલયે શરૂ કરેલ આગમ પ્રકાશનના કાર્યમાં ન પૂરી શકાય એવી મોટી ખોટ ઊભી થઈ છે. પણ તેઓએ જીવનભર, આગમોના સંશોધન માટે, લગભગ બધાં પવિત્ર આગમસૂત્રોનાં પાઠ-પાઠાંતરો નોંધીને પાશુદ્ધિનું પાયાનું કા કરેલું છે તે જોતાં, તથા આગમોની શુદ્ધ વાચનાઓ છપાવવાની તેઓની ઉત્કટ ભાવના શ્વેતાં, આગમપ્રકાશનના કાર્યને ચાલુ રાખવું અને બનતી ત્વરાએ એને પૂરું કરવું. “૨. અત્યાર સુધી આ કાર્યમાં પંડિત શ્રી દલસુખભાઈ માલવિયા તથા પંડિત શ્રી અમૃતલાલ મોહનલાલ જે પ્રકારનો સહકાર આપતા રહ્યા છે, તે પ્રકારનો સહકાર તેઓની પાસેથી લેવાનું ચાલુ રાખવું; અને જ્યાં પણ કોઈ શંકા ઊભી થાય ત્યાં એનું નિરાકરણ કેવી રીતે લાવવું એ માટે પરમપૂજ્ય આચાર્યં શ્રી વિજયસમુદ્રસૂરિજી મહારાજશ્રીનું માર્ગદર્શન મેળવવુ,
“ ૩. આ કાર્યને વેગ મળે એ માટે પરમપૂજ્ય મુનિરાજ શ્રી જંબૂવિજયજી મહારાજ, અન્ય જે મુનિરાજે તથા જે વિદ્વાનો આમાં સહજભાવે સહકાર આપવા તૈયાર હોય તેઓનો સહકાર લેવો.
“ ૪. આ કાર્ય માટે જરૂરી માર્ગદર્શન મેળવવા માટે આગમ પ્રકાશન સમિતિના સભ્યોએ પૂનામાં ચતુર્માસ બિરાજતા પરમપૂજ્ય આચાર્ય શ્રી વિજયસમુદ્રસૂરિજી મહારાજને અને તેટલાં વહેલાં મળવું અને પછી ખીજાઓનો સહકાર મેળવવાની દિશામાં આગળ વધવું. ’
અંતમાં, અમે પૂજ્યપાદ મુનિવર્ય શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજના અનેકવિધ ઉપકારોનું પુનઃ પુનઃ સ્મરણ કરીને તેઓશ્રીને ફરી અમારી અંતરની શ્રદ્ધાંજલિ અર્પણ કરીએ છીએ; અને સંસ્થાએ શરૂ કરેલ આગમપ્રકાશનની મહાન યોજના સાંગોપાંગ પૂરી કરવાની ભાવના અને શક્તિ અમારામાં જાગતી રહે એવી પ્રાર્થના સાથે અમારું આ નિવેદન પૂરું કરીએ છીએ.
ઑગસ્ટ ક્રાંતિ મા
મુંબઈ-૩૬
તા. ૨૦-૯-૧૯૭૧
જયંતીલાલ રતનચંદ્ર શાહ ખાલચંદ ગાંડાલાલ દોશી રતિલાલ ચીમનલાલ કોઠારી માનદ મંત્રીઓ
શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગ્રન્થાનકમ
પ્રકાશકીય નિવેદન ઋણસ્વીકાર અસાધારણ ખોટ ગુજરાતી પ્રસ્તાવનાનો અનુક્રમ Contents of Introduction संकेतसूचि शुद्धिपत्रकम् 'पण्णवणासुत्तं' मूलग्रन्थस्य (भाग १) शुद्धिपत्रकविशेषः પ્રસ્તાવના ગુજરાતી Introduction पढमं परिसिटुं-गाहाणुक्कमो बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो सक्कयत्थसहिओ तइयं परिसिटुं–विसेसणामाणुक्कमो
201-487
४०८-१६
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રસ્તાવનાનો વિષયાનુક્રમ
અંગબાહ્ય ગ્રંથોની રચના; તેનો અંગ સાથે સંબંધ
પ્રજ્ઞાપના નામ
પ્રજ્ઞાપના શબ્દનો પ્રયોગ અને અર્થ
પ્રજ્ઞાપનાનો આધાર દૃષ્ટિવાદ છે પ્રજ્ઞાપનાની રચનાશૈલી
વિષય વિભાગ (સાત તત્ત્વમાં, દ્રષ્યાદિ ચારમાં વિભાગ)
પદ વિભાગ અને નિરૂપણાનો ક્રમ ભગવતી અને પ્રજ્ઞાપના ભગવતી પ્રજ્ઞાપના અને જીવાવાભિમ પ્રજ્ઞાપના અને ષટ્ખંડાગમ પ્રજ્ઞાપનાના કર્તા અને એમનો સમય પ્રજ્ઞાપનાનું મંગળ અને પંચનમસ્કાર મંત્ર
પ્રથમ પદ : જીવ અને અજીવના પ્રકારો
અજીવનિરૂપણ–૨૯; જીવના ભેદ-પ્રભેદો-૨૯; સિદ્ધના ભેદો-૨૯; સંસારી જીવો-૩૬; બીજું ‘ સ્થાન ’ પદ્મ : જીવોનું નિવાસસ્થાન
ત્રીજું ‘ અહુવક્તવ્ય ’ પદ : જીવો અને અજીવોનું સંખ્યાગત તારતમ્ય
દ્રવ્યોનું સંખ્યાગત તારતમ્ય-૧૩; જીવોનું સંખ્યાગત તારતમ્ય-૫૩; સમગ્ર જીવોનું
સંખ્યાગત તારતમ્ય-૫૪
ચોથું ‘સ્થિતિ ’ ૫૬ : જીવોની સ્થિતિ =આયુ
.
પાંચમું ‘વિશેષ ' પદ્મ : જીવ અને અજીવ દ્રવ્યના ભેદો અને પર્યાયો જીવોની અને તેમના પર્યાયોની સંખ્યા-૬૪; અજીવના ભેદો અને પર્યાયો–૬૫ છઠ્ઠું ‘ વ્યુત્ક્રાન્તિ ’ પ૬ : જીવોની ગતિ અને આતિ
જીવોના ઉપપાતનો અને ઉર્તનાનો વિરહકાળ (ઉત્કૃષ્ટ)-૬૮; એક સમયમાં કેટલા જીવોનો ઉપપાત અને ઉર્તના ૭૦; જીવો યા ભવમાંથી આવે ?-૭૧
સાતમું ‘ ઉચ્છ્વાસ ’ પદ : જીવોના શ્વાસોચ્છ્વાસ જીવોની શ્વાસોચ્છવાસક્રિયાનો વિરહકાલ૭૫
આઠમું ‘સંજ્ઞા ’ પદ્મ : જીવોની સંજ્ઞા
નવમું ‘ યોનિ ’ પ૬ : જીવોનું ઉત્પત્તિસ્થાન
દસમું ચરમ ’ પદ્મ : દ્રવ્યો વિષે ચરમ અચરમનો વિચાર
.
ચરમ અને અચર્મ–રત્નપ્રભા આદિનું૭૮; જીવોની યોનિઓ-૭૯; ચરમાદિ અપબહુત્વ (તારતમ્ય)-૮૧; પરમાણુપુદ્ગલ અને પુદ્ગલસ્કંધ વિષે ચરમાદિ વિચાર−૮૨; સંસ્થાન વિષે ચરમાદિ−૮૪; જીવો વિષે ચરમાદિ−૮૪
અગિયારમું ‘ ભાષા ' પદ : ભાષાવિચારણા
ભાષાનું સ્વરૂપ અને ઉત્પત્તિ-૮૫; લોકાન્તગમન−૮૬; ભાષાના પ્રકાર−૮૭
પૃષ્ઠ
૧
૭
७
૯
૧૦
૧૨
૧૩
૧૩
૧૪
૧૬
૨૨
૨૫
૨૯
४७
પર
૫૮
૬.
૧૭
પ
Gt
GG
.
૪
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭
૧૦૪
૧૧૨
૧૨૪
૧૩૪
પ્રસ્તાવનાનો વિષયાનુક્રમ બારમું પદઃ જીવોનાં શરીર - દંડકોમાં શરીરો–૯૦; બદ્ધ અને મુક્ત શરીરોની સંખ્યા આદિ–૧; દંડકોમાં બદ્ધ
અને મુક્ત શરીરોની સંખ્યા-૯૨ તેરમું પરિણામ પદઃ પરિણામવિચાર
જીવના પરિણામો-૯૪; અજીવ પરિણામો-૯૪; છવદંડકોમાં પરિણામો-૯૬ ચામું “કરાય પદ કષાયનિરૂપણ પંદરમું “ઈન્દ્રિય પદઃ ઇન્દ્રિયનિરૂપણ સોળમું “પ્રયોગ' પદ પ્રયોગ-આત્માનો યા પાર સત્તરમું “લેશ્યા પદ લેશ્યાનિરૂપણ અઢારમું “કાયસ્થિતિ' પદ ઓગસમું “સમ્યકત્વ' પદ સભ્યતત્વ વિષે વીસમું “અતિકિયા” પદ એકવીશ “અવગાહના સંસ્થાન'પદઃ શરીરનું સંસ્થાન અને અવગાહના બાવીશમું ક્રિયાપદ ક્રિયાવિચારણા તેવીશથી સત્તાવીશ કર્મપ્રકૃતિ-કર્મબંધ-કર્મબંધવેદ-કર્મવેદબંધ
કર્મવેદવેદક પદોઃ કર્મવિચાર અઠ્ઠાવીસમું “આહાર” પદઃ જીવોનો આહાર ઓગણત્રીશ, ગીશ અને તેત્રીશમાં “ઉપયોગ, પશ્યત્તા, અવધિ” પદોઃ જીવોને બોધવ્યાપાર
ઉપયોગ-૧૩૮; પશ્યતા-૧૩૮ એકત્રીસમું “સંશિ” પદ સંફિવિચાર બત્રીશમું “સંયમ” પદઃ સંયમવિચાર ચોરીમું પ્રવિચારણા પદ પરિચારણ (મૈથુન વિચાર) પાંત્રીશમું “વેદના” પદ છવાની વેદના છત્રીશકું “સમુદ્રઘાત” પદ સમુદઘાતવિચારણું પ્રજ્ઞાપના સૂત્રની વ્યાખ્યાઓ
(૧) આચાર્ય હરિભકૃત પ્રદેશ વ્યાખ્યા-૧૫ર; (૨) આચાર્ય અભયદેવકૃત પ્રજ્ઞાપનાતૃતીય પદસંગ્રહણું અને તેની અવચૂર્ણિ-૧૫૩; (૩) આચાર્ય મલયગિરિકૃત વિવૃતિ-૧૫૪; (૪) શ્રી મુનિચંદ્રસૂરિકૃત વનસ્પતિવિચાર-૧૫૭; (૫) પ્રજ્ઞાપનાબીજક-૧૫૮; (૬) શ્રી પવાદરકૃત અવચૂરિ–૧૫૮; (૭) શ્રી ધનવિમલકૃત ટબો (બાલાવબોધ)-૧૫૮; (૮) શ્રી જીવવિજ્યકૃત રબો (બાલાવબોધ)-૧૫૯; (૯) શ્રી પરમાનંદકત સ્તબક–૧૫૯; (૧૦) શ્રી નાનચંદકૃત સંસ્કૃત છાયા–૧૬૦; (૧૧) અજ્ઞાતકર્તક વૃત્તિ–૧૬૦; (૧૨) પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર ભાષાંતર-૧૬૦; (૩) પ્રજ્ઞાપના પર્યાય–૧૬૦ પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર ટીકા અને ટીકાકાર
૧૬૧ પ્રજ્ઞાપના સૂત્રની મુદ્રિત આવૃત્તિઓનો પરિચય
૧૬૪ પ્રજ્ઞાપના સૂત્રના કેટલાક સૂત્રપાઠીનું પર્યાલોચન
૧૭૦
૧૪૨
૧૪૪
૧૪૮ ૧૫૦
૧૫ર
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Contents of Introduction
201
Page No. Angabāhya works and their relation to Anga works Title_Prajñāpana
210 Usage and Meaning of the term 'Prajñāpanā?
210 Drstivāda—the Source of Prajñāpanā
212 Style and Structure of Prajñāpanā
213 Analysis of the contents
217 Literary Division of the Text into Padas And the System of Treatment
218 Bhagavatī And Prajñāpanā Bhagavati
219 Prajñāpanā and Jivājívābhigama
220 Prajñāpanā and Satkhandāgama
223 The Author of Prajñāpanā and His Date
231 Prajñāpanā Benediction And Pañcanamaskāra-Mantra 235 Classes of Living Substance And Non-living Substance 241 Treatment of Non-living Substance
241 Divisions and Sub-divisions of Jivas Divisions of Siddhas
247 Souls in Bondage
251
247
263
266
270 271
Dwelling Places of Living Beings
Classes of Living Beings and their Svasthānas Relative Numerical Strength of Living Beings And of Non
living Substances Relative Numerical Strength of Substances Relative Numerical Strength of the Classes of
Living Beings Relative Numerical Strength of all the Classes of
Living Beings Life-duration of Living Beings
Classes of Living Beings and their Life-durations
272
274
278 279
281
Classes and Modes of Living and Non-living Substances Numbers of Living Beings contained in Different
Classes and Numbers of Modes of Living Beings Classes and Modes of Non-living Substance
288 289
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Contents of Introduction
૨૧
292
294
297
Transmigration of a Living Being from one Class to Another Maximum duration in which no Birth (or no Death)
takes place Numbers of Living Beings that can Simultaneously
be Born and Also Numbers of Living Beings
that can Simultaneously Die in Different Classes Classes which Living Beings of this or that class
should belong to in their immediately preceding
births Breathings of Living Beings Temporal Interval between one Breathing and
another of a Living Being belonging to Different Classes
298
305
Signs or Instincts of Living Beings
Relative Numerical Strength
305 308 309 310
313 315
317
318 319
321
321
Birth places of Different Classes of Living Beings Discussion on Carama-Acarama Features of All Substances
Relative Numerical Strength of Carama, etc. Consideration of the Features carama, etc. in connec
tion with physical Atom and physical Aggregate The Problem of Features carama etc. in connection
with Structure or Figuration Features carama etc. of Living Beings On Spoken Language
Nature and Origination of Spoken Language Journey of the particles upto the end of Loka
Types of Spoken Language Bodies of Living Beings Number of the types of bodies that are possible in
this or that class of living beings Numerical Strength of Baddha and Mukta Bodies Number of Baddha and Mukta Bodies found in this
or that class of living beings On Transformation or Change
Calculation of Modes Modes possible in this or that class of Living beings
324
324
327
329
330
331
332
334 336
On Passions
338
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
२२
Contents of Introduction
On Sense-organs
Sense-organ and Minimum time the process of cognition requires for its completion
Activity of Soul
Colour-Indexes to Temperament
Period of Continuous Persistence of one Mode
Religious Faith
End-causing Activity
Bodily Structure and Size
On Activity
Speculation on Karma
On Feeding
Cognitive Activity of Living Beings
Sanjñi Living Beings
Grades of Moral Discipline
Sexual Behaviour
Feelings
On Samudghāta
Commentaries On Prajñāpanāsutra
Pradeśavyākhya by Ac. Haribhadra
Prajñāpanā-tṛtiyapada-sangrahani by Ac. Abhaya
deva and its Avacārņi
Vivṛti by Ac. Malayagiri
Vanaspativicāra by Municandrasūri
Prajñāpanābijaka
Avacuri by Padmasundara
Tabo by Dhanavimala
Tabo by Jivavijaya
Stabaka by Paramananda
Sanskrit Chāyā by Nanakacandraji Vṛtti by an anonymous Author Translation of Prajñāpanāsūtra Prajñāpanāparyāya
Malayagiri and His Commentary on Prajñāpanāsūtra Account of the Printed Editions of Prajñāpanāsūtra Examination of Some of the readings of Prajñāpanāsūtra Acknowledgements
340
342
345
350
355
361
362
370
375
383
394
399
406
410
411
417
420
424
424
426
426
431
431
432
432
433
434
434
434
434
435
436
440
447
487
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
सङ्केतसूचि
अ०- अध्ययन उत्त०, उत्तरा०- उत्तराध्ययनसूत्र क्रि० वि०- क्रियाविशेषण गा., गा०-गाथा च०१०- चतुर्थ्यर्थे षष्ठी ज्ञाता० - ज्ञाताधर्मकथांगसूत्र टि-टिप्पणी टी०-टीका तृप०१०-तृतीया-पञ्चम्यर्थे षष्ठी तृ० १० - तृतीयार्थे षष्ठी तृ० स०-तृतीयार्थे सप्तमी दशवै० - दशवैकालिकसूत्र प०-पत्र
पतृ० १० ।- पञ्चमी-तृतीयार्थे षष्ठी
प-तृ. १०) पं०-पंक्ति
पु०-पुस्तक
पृ० - पृष्ठ प्र० गा०-प्रक्षिप्तगाथा प्रज्ञा-प्रज्ञापनासूत्र बृहत् - बृहत्कल्पभाष्य विशेषा०- विशेषावश्यकभाष्य स०-सप्तमी स० तृ० - सप्तम्यर्थे तृतीया स० द्वि०-सप्तम्यर्थे द्वितीया स०प० - सप्तम्यर्थे पञ्चमी स० प्र० - सप्तम्यर्थे प्रथमा स०१० - सप्तम्यर्थे षष्ठी सू० --सूत्र P. T. S.-(पृ० २) Prakrit Text Society
, -(पृ० ३६) Pali Text Society
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
पत्तस्स
विभागस्स
शुद्धिपत्रकम् पंतीए असुद्ध
भवरथ 'हाइ
३३
.
शिर्षके
अट्ट
.
नाराचसं अद्धस
.
विट्ठाइ
.
अलक यमागे अरः प्राप्त स्त्रीवाक
का-वा हरिद्वन स्थान °फास प्रकृतीः कम्मा कम प्रवीचा
सोहणीयं
भवस्थ __ ट्ठाई ०-अट्ठ नाराचसंअद्धास' विट्ठाई अलङ्क यभागे अधुरः प्राप्ताप स्त्रीवाक् का-वा हरितवन
स्थानफासप्रकृती: ०कम्मा
कर्म प्रविचा
१०२
"
१२१
१२४
वनस्पति चरिमेणं
गौतम °समयसि
१४४
वनपरति
चरमेणं गातम समयसि षडवि षटच जगराणं निर्व
१५१
षडवि
षट्च
जागराणं निर्वर्तनता-निर्व
म्
१८७ १९१ १९७
,, (च. ष.)
२१४
ति
'नामा
२२६ २३६ २५७
'नाम निर्वर्तनता-निर्व
निर्व
प्रवीचा
प्रविचा
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
२९
विभागस्स
सोहणीयं
असुद्धं प्रवीचा
२५७
प्रविचा
"
२५८
परिहीणं
० परिहीणं
कम्
स्पृष्ट
स्पृष्टम्
गा.
२७८
गा. म् प्रवी बद्धलग हरिद्वन
२८०
प्रवि० बद्धेल्लग हरितवन
२८७
३०५
प्रवीचा
प्रविचा
३१३ ३२९ ३३१
°थूभिया वर्जेभ्यः
यूभिया वजभ्यः "वेयड्ड पणवण्णा
°वेयड
३३४ ३४७
पण्णवणा
द्वीप
३५६
सूल वीरिय द्वितीय रवकानि
भाससाए सुत्त
वीरियं द्वितीयस्वकानि भासत्ताए
३५९
सुतं
३७४ ३७५
पणवण्णा
पण्णवणा
३८४
संवूत
संवृत
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
'पण्णवणासुत्तं मूलग्रन्थस्य (भाग १) शुद्धिपत्रकविशेषः
पत्तस्स
पंतीए
असुद्धं धयारत
सोहणीयं धयार त
२९४
२९५
२९६ ३३० ४०४
पडप्पणं बद्धेलग इंदगोवे पोडरिय सुप्पिक्क तिरिक्खपं सुतणाणिसु वणयरसुरा वयणा अजोगत्तं
पडप्पणं बद्धल्लग इंदगोपे पोंडरीय
सुपिक तिरिक्खजोणियपं
सुतणाणीसु वणयर-ऽसुरा
वेयणा अजोगतं अजोगयं
०
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રસ્તા વ ના
અંગમાહ્ય ગ્રંથોની રચના; તેનો અંગ સાથે સંબંધ
શ્વેતામ્બર સંમત વિદ્યમાન જૈન આગમોની રચનાના જે અનેક તબક્કા છે તેમાં પ્રથમ તબક્કામાં અંગ ગ્રંથોની સંકલના કે રચના થઈ. પરંપરા પ્રમાણે અંગ ગ્રંથોની રચના ગણધરો કરે છે. એટલે કે તીર્થંકરના સાક્ષાત મુખ્ય શિષ્યો દ્વારા તે અંગ ગ્રંથોની રચના થાય છે. આથી કહી શકાય કે વિદ્યમાન જૈન આગમોમાં સૌથી પ્રાચીન રચના અંગ ગ્રંથોની છે. તે રચનામાં મુખ્યપણે ભગવાન મહાવીરના ઉપદેશનું અને તેમના જીવનના પ્રસંગોનું સંકલન ગણધરોએ કર્યું છે. વિદ્યમાન અંગ ગ્રંથોની સંકલના કે રચના ગણધર સુધર્મા દ્વારા થયેલી છે. અને તે આપણને પરંપરાથી શ્રુતરૂપે પ્રાપ્ત છે. ભગવાન મહાવીરે જે ઉપદેશ આપ્યો એ પ્રકારના ઉપદેશની એક પરંપરા ચાલી આવતી હતી તેને અનુસરીને તેમાં કાલાનુસારી સંશોધન-પરિવર્તન-પરિવર્ધન કરીને ભગવાન મહાવીરે ઉપદેશ આપ્યો હતો—એમ માનવાને કારણ છે. પરંપરા સ્પષ્ટ કરે છે કે દ્વાદશાંગીની રચના ‘ પૂર્વ ’તે આધારે છે.
r
'
આ ‘ પૂર્વ ’ને નામે પ્રસિદ્ધ આગમ અત્યારે ઉપલબ્ધ નથી, માત્ર નામો અને તેમાં પ્રતિપાદ્ય વિષયની સૂચી ઉપલબ્ધ છે. પણ · પૂર્વ ' એ શબ્દ જ સૂચવે છે કે તે ભગવાન મહાવીર પૂર્વનું કોઈ પરંપરાપ્રાપ્ત શ્રુત હશે. પરંપરા એમ પણ કહે છે કે તે પૂર્વનો સમાવેશ ખારમા અંગ દૃષ્ટિવાદમાં કરી લેવામાં આવ્યો હતો અને દુર્ભાગ્યે એ ખારમું અંગ વિદ્યમાન નથી. પણ એવા ઘણા ગ્રંથો અને અધ્યયનો વિદ્યમાન છે જેમાં અથવા જેમને વિષે સ્પષ્ટપણે કહેવામાં આવ્યું છે કે તેની રચના દૃષ્ટિવાદના આધારે કરવામાં આવી છે, અથવા તો દૃષ્ટિવાદગત અમુક પૂર્વના આધારે કરવામાં આવી છે.
ડૉ. શુદ્ધીંગ દૃષ્ટિવાદ અને પૂર્વ વિષે ચોક્કસ શું મત ધરાવે છે તે તેમના લખાણ ઉપરથી તારવવું મુશ્કેલ પડે છે. પણ તેમનાં એક-બે વિધાનોથી ચોક્કસ કહી શકાય તેમ છે કે પૂર્વો એ પ્રાચીન ગ્રંથો હતા અને તેને આધારે અમુક ગ્રંથો બન્યાની જે વાત કહેવામાં આવે છે તે તેમને મતે એક ભ્રાન્ત સમજ અથવા તો ગેરસમજ છે. તેઓ એ પણ નક્કી કરી શક્યા નથી કે એ દૃષ્ટિવાદ્ગત વિવિધ પ્રવાદો (પૂર્વને પ્રવાદ તરીકે ઓળખાવ્યા છે.) વસ્તુતઃ વિદ્યમાન હતા કે માત્ર કાલ્પનિક છે. પરંતુ તેમને મતે અમુક પ્રવાદોનાં એવાં ન સમજાય તેવાં નામો છે, જે તેમને બનાવટી હોવાનું સમર્થન કરે છે.
તેમનાં ઉક્ત મંતવ્યો વિષે સંમત થઈ શકાય તેમ નથી, કારણ કે શ્વેતામ્બર અને દિગંબર અને પરંપરામાં દષ્ટિવાદ વિષેની અને તેનાં પ્રકરણો આદિની અને ખાસ કરી પૂર્વી વિષેની
૧. મયુરા જૈનયૉન, ૬૦ ૨૦.
૨. Sehubring : Doctrine of the Jainas § 38, p. 74 “Tt is in harmony with the misunderstanding according to which " etc.
૩. એજન, § 38, p. 75_“ Whether the Pavāya of the Ditthivāya (the 12th Anga) were fiction or fact we do not know. '
૪. એજન, § 38, p. 75-The names of 2 Aggeniya...........for their obscurity all speak in favour of their factitive nature."
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[3]...
માન્યતામાં નજીવો ભેદ છે, તે સૂચવે છે કે બન્ને સંપ્રદાયો જુદા પડ્યા તે પહેલાં તે બન્ને પાસે એક સામાન્ય પરંપરા હતી, જેને અનુસરીને બન્નેએ એકસરખી હકીકતો દૃષ્ટિવાદ અને પૂર્વાં વિષે કહી છે. અંગ અને અંગબાજી અને ઇતર ગ્રંથોનું મૂળ, જે દષ્ટિવાદમાં અથવા અમુક પૂર્વમાં જણાવવામાં આવ્યું છે, તેને ભ્રાન્ત સમજ અગર ગેરસમજ શા માટે માનવી તે સમજાતું નથી. કારણ કે આ બાબતનો છેક નિર્યુક્તિકાળમાં અને પ્રસ્તુત ગ્રંથ પ્રજ્ઞાપના જેવામાં સ્વીકાર કરવામાં આવ્યો છે. વળી, ન સમજાતાં નામોને કારણે કોઈ ને બનાવટી માનવાની દલીલ પણ ગળે ઊતરે તેવી નથી.
અંગ અને પૂર્વના સંબંધ વિષે ડૉ. સુથીંગે સમવાયાંગની અભયદેવની ટીકાના ઉદ્દણુને આધારે જે નિષ્કર્ષ કાઢયો છે તે પણ ઉચિત જણાતો નથી. એક વાત તો તેમણે એ જણાવી છે કે અભયદેવ અંગોનો આધાર પૂર્વને માનતા નથી; અને બીજી એ કે પૂર્વ અને અંગો ખન્ને સ્વતંત્ર હતાં, એકબીજાના આધારરૂપ નથી. તેમના આ બન્નેપ નિષ્કર્ષ ઉચિત છે કે નહિ તેના નિર્ણય માટે અભયદેવની ટીકા અમે ઉષ્કૃત કરીએ છીએ અને વિદ્વાનોને જ વિનંતિ કરીએ છીએ કે તેઓ આ ખાખતમાં સ્વયં અભયદેવનો શો મત છે તે અને તેને આધારે ડૉ. શુષ્કીંગે જણાવેલ નિષ્કર્ષ ફલિત થઈ શકે છે કે નહિ તેનો નિર્ણય લે—
CC
'अथ किं तत् पूर्वगतम् ? उच्यते - यस्मात् तीर्थकरः तीर्थप्रवर्तनकाले गणधराणां सर्वसूत्राधारत्वेन पूर्वे पूर्वगतं सूत्रार्थं भाषते, तस्मात् पूर्वाणीति भणितानि । गणधराः पुनः श्रुतरचनां विदधाना आचारादिक्रमेण रचयन्ति, स्थापयन्ति च । मतान्तरेण तु पूर्वगतसूत्रार्थः पूर्वम् अर्हता माषितो गणधरैरपि पूर्वगतश्रुतमेव पूर्व रचितं पश्चाद् आचारादि । नन्वेवं यदाचार नियुक्त्यामभिहितं— 'सव्वेसिं आयारो पढमो' इत्यादि तत् कथम् ? उच्यते । तत्र स्थापनामाश्रित्य तथोक्तम् । इह तु अक्षररचनां પ્રતીસ્થ્ય મળિત ‘પૂર્વે પૂર્વાણિ ધૃતાનિ તિ।” –સમવાયાકૂટીજા, પત્ર ૨૨૦-૨૨૨ |
આચાર્ય અભયદેવે જે વાત સંસ્કૃતમાં કહી તે જ વાત તેથી પણ પૂર્વે નંદીચૂર્ણિમાં જિનદાસે કહી છે અને તેને જ આચાર્ય હરિભદ્રે નંદીની પોતાની ટીકામાં (૫૦૮૮) જેમની તેમ લઈ લીધી છે. ચૂર્ણિનો પાઠ આ પ્રમાણે છે
" से किं तं पुब्वगतं ? ति, उच्यते - जम्हा तित्थकरो तित्थपवत्तणकाले गणधराण सव्वसुताधारत्तणतो पुत्रं पुब्वगतसुतत्थं भासति तम्हा पुव्वति भणिता । गणधरा पुण सुत्तरयणं करेन्ता आयाराइकमेण रयंति ठवेंति य । अण्णायरियमतेणं पुण पुत्रगतसुत्तत्थो पुव्वं अरहता भासितो, गणहरेहि वि पुव्वगतसुतं चेव पुण्वं रइतं पच्छा आयाराह । एवमुक्ते चोदक आह-णणु पुग्वावर विरुद्धं । कम्हा १ जग्हा आयारनिज्जुत्तीए भणितं " सव्वेसिं आयारो " गाहा [आचाराङ्गनिर्युक्ति गा० ८] | आचार्य आह - सत्यमुक्तम् । किन्तु सा ठवणा । इमं पुण अक्खररयणं पडुच्च भणितम्पुव्वं पुब्वा कता इत्यर्थः ।
—નંદ્રીપુત્તત્તુળી (P. T. S.), p. ૭૫. વળી, આ બાબતમાં આચાર્ય જિનભદ્રનું સ્વોપનત્તિ સાથેનું વિશેષાવશ્યકભાષ્ય જે મન્તવ્ય ધરાવે છે તે પણ જાણવા જેવું હોઈ તેનો નિર્દેશ અહીં જરૂરી બને છે~~~
૫. એજન, § 37, p. 74—“But he does not derive the Angas from the Purvas Hence it follows that the two series were parallel to, not dependent on, each other."
૬. આચારાંગનિયુક્તિ, ગાયા ૮.
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
•..[૩]... "आह-श्रूयते हि पूर्वं पूर्वाण्येवोपनिबध्यन्ते पूर्वप्रणयनादेव च पूर्वाणि-इति । तत्र च समस्तमस्ति वाङमयमतः किमिह शेषाङ्गैरङ्गबायैश्चेति ? उच्यते
७जति वि य भूतावादे सव्वस्स वयोगतस्स ओतारो।
णिज्जूहणा तथा वि हु दुम्मेधे पप्प इत्थी य ॥ ५४८ ॥ जति गाहा । यद्यपि दृष्टिवादे समस्तवाङमयावतारः, तथापि दुर्मेधसामयोग्यानां स्त्रीणां चानुપ્રાર્થનશ્રતવિરોષોપજી, શ્રાવાળા જ !”
–-વિશેષાવશ્યકભાષ્ય, પૃ. ૧૧૫. નીચે ભગવાન મહાવીર પૂર્વેના તીર્થકરોના શિષ્યોના અધ્યયન વિષે ઉલ્લેખો આપવામાં આવે છે:--
જ્ઞાતાધર્મકથામાં અરિષ્ટનેમિના શિષ્ય થાવસ્થાપત્ર (સૂ૫૪) અને પાંચ પાંડવ બંધુઓ (સૂ૦ ૧૨૮ અને ૧૩૦), તથા થાવસ્ત્રાપુત્રના શિષ્ય શુકપરિવ્રાજક (સૂ૦ ૫૫), મલ્લિ જિનના શિષ્યો (સૂ) ૭૮)–એ સૌ વિષે એમણે સામાયિકાદિ ચતુર્દશ પૂર્વેનું અધ્યયન કર્યું—“સારામારૂયારું વોક્ત પુરવાણું”—એવા ઉલ્લેખો મળે છે.૧૦
ભગવતીસૂત્રમાં તીર્થકર મુનિસુવ્રતના શિષ્ય કાર્તિક શેઠ વિષે ઉલ્લેખ છે કે તેમણે “માસમાદયાછું વોલ પુષ્ય નું અધ્યયન કર્યું (સૂ૦ ૬૧૭).
તીર્થંકર વિમલના પ્રશિષ્ય મહબલ વિષે પણ એવો જ ઉલ્લેખ છે (સૂ૦ ૪૩૨).
અન્તકૃદશામાં પણ તીર્થકર અરિષ્ટનેમિના શિષ્યો વિષે ચૌદ પૂર્વ ભણ્યાના ઉલ્લેખો છે (સૂ૦ ૪, ૫, ૭). અપવાદ માત્ર તેમના એક શિષ્ય ગીતમનો છે, જેમને વિષે ઉલ્લેખ છે કે તેમણે ‘સતે i સે ગોય..સામારૂથમારું ઈશ્નર હિંન્નતિ” (સૂ૦ ૧).
ઉપરના ઉલ્લેખોને આધારે એટલું તો કહી શકાય છે કે ભગવાન મહાવીર પૂર્વેના તીર્થકરોના કાળમાં “પૂર્વ”નું મહત્વ હતું, “અંગ’નું નહિ. અને તે ઉપરથી એમ કહી શકાય કે આગમોના સંકલનાકારને મતે “અંગ”ની અપેક્ષા “પૂર્વ” એ જૂનું સાહિત્ય હતું. આથી જ તે સાહિત્યનો સંગ્રહ દૃષ્ટિવાદમાં “પૂર્વગત એવા મથાળામાં કરવામાં આવ્યો હોય એમ માનવામાં અસંગતિને અવકાશ નથી.
પૂર્વનું “શ્રુત” તરીકે મહત્ત્વ એથી પણ સિદ્ધ થાય છે કે કર્મસાહિત્યમાં અને અન્યત્ર જ્યાં શ્રતનો વિચાર કરવામાં આવે છે ત્યાં માપદંડ તરીકે “અંગ” નહીં પણ “પૂર્વ ને રાખવામાં આવે છે. હવે જે “પૂર્વ” જેવું કાંઈ હોય જ નહિ તો આવું મહત્ત્વ શાથી અપાય? મૃતના તારતમ્યનો વિચાર વિશેષાવશ્યકભાષ્યમાં આવશ્યક નિર્યુક્તિનો આધાર લઈ કરવામાં આવ્યો છે, ત્યાં “પૂર્વધર” શબ્દ છે, “મૃતધર” કે “અંગધર ” શબ્દ નથી–ગા૧૪૧, ૫૩૧, ૫૩૬, ૫૫૫. આમાંની ગાઢ ૫૩૬ બૃહત્કલ્પભાષ્ય (ગા. ૧૩૮)માં પણ છે. નંદીસૂત્ર (સૂ૦ ૭૧) માં કહ્યું છે–“ ર્થ
છે. આ ગાથા બૃહત્કલ્પભાષ્યમાં પણ છે–ગા. ૧૪પ. તથા જુઓ આવશ્યકર્ણિ, પત્ર ૩૫. ૮. મરણ સમાધિ પ્રકીર્ણકમાં યુધિષ્ઠિરને ચતુર્દશપૂવ અને શેષ ચાર પાંડવોને એકાદશાંગીના જ્ઞાતા જણાવ્યા છે
(ગા. ૪૫૯). ૯. શુકના શિષ્ય શેલક સામાયિકાદિ અગિયાર અંગ ભણ્યા એવો ઉલલેખ છે–જ્ઞાતા સૂ૦ ૫૬. ૧૦. મલિઅધ્યયનમાં પૂર્વભવની કથા પ્રસંગે મહાવિદેહમાં સ્થવિર પાસે દીક્ષિત થનાર “બલ' સામાયિક
આદિ અગિયાર અંગ ભણ્યા–એવો ઉલેખ છે-જ્ઞાતા સૂ૦ ૬૪.
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[8]...
33
दुवासंगं गणिपिडगं चोदसपुव्विस्स सम्मसुतं, अभिण्णदसपुत्रिस्स सम्मसुतं, तेण परं भिण्णेसु भयणा । ' તે ઉપરથી પણ કહી શકાય કે ‘પૂર્વો’ને સભ્યશ્રુતના માપદંડ તરીકે સ્વીકાર્યાં તે જો પૂર્વેનું અસ્તિત્વ જ ન હોય તો કેમ બને?
આચાર્ય હરિભદ્ર, શીલાંક અને અન્ય ટીકાકારોને મતે શ્રુતકેવલી અને ચતુર્દશપૂર્વી સમાન જ છે; અર્થાત્ ચતુર્દશપૂર્વી હોય તેનાથી જીતની કોઈ જ વાત અજ્ઞાત રહેતી નથી, એવું તે બન્નેનું મંતવ્ય છે—“ન ચતુર્વંશપૂર્વનિઃ પ્રજ્ઞાવનીય નિશ્ચિત્ મવિવિતમસ્તિ” પ્રાપના,હરિભદ્રવૃત્તિ, પૃ૦ ૧૮; શીલાંક આચારાંગટીકા, પત્ર ૧૮૩, ૧૮૫; પ્રજ્ઞાપના, મલયગિરિવૃત્તિ, પત્ર ૭ર.
વ્યવહારભાષ્યમાં જણાવ્યું છે કે પૂર્વકાળે ચતુર્દશપૂર્વીને ગીતાર્થ માનવામાં આવતા, પણ હવે જે પ્રકલ્પર હોય તે ગીતાર્થ છે-ઉદ્દેશ ૩, ગાથા ૧૭૩. આ પણ તો જ અને જો કોઈ કાળે પૂર્વનું અસ્તિત્વ અને મહત્ત્વ સ્વીકૃત હોય.
પ્રજ્ઞાપનાટીકામાં મલયગિરિ ગૌતમ ગણધરને ચતુર્દશપૂર્વી કહે છે (પત્ર ૭ર). વળી, કલ્પસૂત્રમાં ભગવાન મહાવીરના ચતુર્દશપૂર્વધારી શિષ્યોની સંખ્યા આપવામાં આવી છે—કલ્પસૂત્ર (શ્રીપુણ્યવિ૦ સંપા॰) ૦ ૧૩૭, પરંતુ દ્વાદશાંગધર શિષ્યોની સંખ્યા નથી આપી, તે પણ બતાવે છે કે શ્રુતધર તરીકે પૂર્વધરોનું મહત્ત્વ હતું. તે જ પ્રમાણે ભગવાન પાર્શ્વ આદિના પણ ચતુર્દશપૂર્વધરોની સંખ્યા (સ્૦ ૧૫૭, ૧૬૬ આદિ) આપવામાં આવી છે, પણ અંગધારીઓની નથી આપી. આથી પણ એ વાત તો નક્કી થઈ જ શકે છે કે પૂર્વ ' નામે કોઈ શાસ્ત્ર હતાં જ.
·
»
કલ્પસૂત્રમાં જ નહિ પણ જંબૂદ્દીપપ્રજ્ઞપ્તિમાં પણ ઋષભદેવના ચતુર્દશપૂર્વીઓની સંખ્યા આપવામાં આવી (સ્૦ ૩૧) છે.
નંદીથેરાવલીમાં નાગાર્જુનાચાર્યની પ્રશસ્તિમાં (ગા૦ ૩૫) તેમને કાલિકશ્રુત(અંગ)ના અને પૂર્વના ધારક કહ્યા છે. તેથી સિદ્ધ થાય છે કે કાલિક૧ ૧ અર્થાત્ અંગથી પૂર્વનું પાર્થક્ય હતું. નંદી(સ્૦ ૭૮)માં ગમિકને દષ્ટિવાદ અને અગમિકને કાલિક-જેમાં શેષ ૧૧ અંગો વગેરે છે–કહ્યું છે તેથી તે બન્નેનું પાર્થક્ય સિદ્ધ છે.
ચતુઃશરણપ્રકીર્ણકની નીચેની ગાથા દ્વાદશાંગધર કરતાં ચૌદપૂર્વધરનો ઉલ્લેખ જુદો કરે છે તે પણ તેનું સ્વાતન્ત્ય સિદ્ધ કરે છે
ઃઃ
'चउदस-दस नवपुवी दुवालसिक्कारसंगिणो जे अ ।
जिण कप्पाहालंदिअ परिहारविसुद्धिसाहू य || ३३॥
અનુયોગના ભાષા-વિભાષા-વાતિક જેવા ભેદોની વ્યાખ્યાપ્રસંગે આવશ્યકચૂર્ણિમાં કહ્યું છે કે જે સૂત્રપદોની અનેક પ્રકારે વ્યાખ્યા, તે વિભાષા. આ વિભાષા કરવામાં ચતુર્દશપૂર્વી સમર્થ છે, પણ સર્વપ્રકારે વ્યાખ્યા, જે વાતિક કહેવાય છે, તે તો કેવળી જ કરી શકે (આવશ્યકચૂર્ણિ, પત્ર ૧૧૫), (ગા૦ ૩૫).
ભગવાન મહાવીરના ગણધર ગૌતમને ચતુર્દશપૂર્વી કહેવામાં આવ્યા છે, પરંતુ ભગવાનના ગણધર સિવાયના અન્ય શિષ્યો વિષે ભાગ્યે જ ચૌદ પૂર્વના અધ્યયનનો ઉલ્લેખ મળે છે. લગભગ બધા જ વિષે...' સામાદ્યનાથાનું દ્વારસ અંશાતૢ—એમ માત્ર અગિયાર અંગ ભણ્યાનો ઉલ્લેખ મળે છે.૧૨ આથી વિરુદ્ધ, આપણે જોયું તે પ્રમાણે, ભગવાન મહાવીર પૂર્વેના તીર્થંકરોના શિષ્યો
૧૧. વાહિશ્રુતમાચારાદ્દિનન્તાહાર્િ॰ ટૉ॰, પૃ૦ ૬૯.
૧૨ ભગવતી સ્॰, ૯૩, ૩૮૨, ૩૮૫, ૪૧૮; વિપાકસૂત્ર, ૩૩; જ્ઞાતા૦, સૂ૦ ૨૮, ૧૦૫; અનુત્તરો॰, ૩ ઇત્યાદિ
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૫]. વિષે પ્રધાનપણે ચૌદ પૂર્વ ભણ્યાના ઉલ્લેખો છે. આથી એક બાબતનું અનુમાન આપણે કરી શકીએ કે ભગવાન મહાવીર પહેલાંનું જે શ્રત હતું તેને જ “પૂર્વ” નામે ઓળખાવવામાં આવ્યું હોય, તેવો પૂરો સંભવ છે. એ પૂર્વને આધારે અંગરચના થઈ એ આપણે જોઈ ગયા છીએ. એટલે તે પૃથક્ અને સ્વતંત્ર છતાં આધારભૂત બન્યું અને ક્યારેક તેનો સમાવેશ બારમા અંગમાં “પૂર્વગત” એ નામે કરી લેવામાં આવ્યો–એમ માનીએ તો તે ઉચિત ગણાશે.
એક બાબત અહીં નોંધવા જેવી એ છે કે આપણે એક માન્યતા વિષે પૂર્વે જોયું કે સ્ત્રી આદિના હિતાર્થે પૂર્વને આધારે અંગરચના કરવામાં આવી છે. જ્યાં સાધ્વીના અધ્યયનની વાત છે ત્યાં સર્વત્ર ભગવાન મહાવીર પૂર્વેની અથવા ભગવાન મહાવીરના કાળની સાધ્વીઓના અધ્યયન વિષેના ઉલ્લેખોમાં એક જ પ્રકારનો ઉલ્લેખ છે–કે તેઓએ અગિયાર અંગોનું અધ્યયન કર્યું. કોઈ પણ સાધ્વી વિષે પૂર્વોનો અભ્યાસ કર્યાનો ઉલ્લેખ મળતો નથી. આથી ઉક્ત માન્યતાનું સમર્થન થાય છે. જ્ઞાતા માં જણાવ્યું છે કે દ્રૌપદીએ અગિયાર અંગોનું અધ્યયન કર્યું, પણ પાંડવોએ તો ૧૪ પૂર્વોનું. –જ્ઞાતા, સૂ૦ ૧૨૮. અરિષ્ટનેમિની આર્યા પદ્માવતી વિષે પણ એવો જ (અગિયાર અંગના અભ્યાસનો) ઉલ્લેખ છે. –અંતગડ, સૂ૦ ૯. ભગવાન મહાવીર કાળે શ્રેણિકની પત્ની દીક્ષિત થઈ તો તેમને વિશે પણ જણાવ્યું છે કે તેમણે ૧૧ અંગોનું અધ્યયન કર્યું. –અંતગડ, સૂ૦ ૧૬.
પૂર્વનું મહત્વ હોવાથી જ તેના જ્ઞાનને એક પ્રકારની ઋદ્ધિ કે લબ્ધિ ગણવામાં આવે તેમાં આશ્ચર્ય નથી. આવશ્યક નિર્યુક્તિમાં લબ્ધિધરોને ગણાવતાં પૂર્વધરોને પણ તેમાં ગણાવ્યા છે, તે સૂચવે છે કે “પૂર્વનું મહત્વ શ્રતમાં વિશેષ હતું. ગાથા ૬૯; વિશેષા, ગા. ૭૭૬.
આગમવ્યવહાર અથવા તો પરોક્ષવ્યવહારની ચર્ચાને પ્રસંગે આગમવ્યવહારમાં ચૌદ-દશનવ પૂર્વધર અને ગંધહસ્તીનો ઉલ્લેખ છે. –જિતકલ્પભાષ્ય, ગા૦ ૧૧૨, ૧૧૩. વળી, પૂર્વધરોના વિચ્છેદ સાથે પ્રાયશ્ચિત્તનો પણ વિચ્છેદ થયો છે એવો મત કોઈ ધરાવતા હતા તેનો ઉલ્લેખ આચાર્ય જિનભદ્ર કર્યો છે (એજન, ગા. ૨૫-૨૬૨) અને તેનો પ્રતિવાદ પણ કર્યો છે (ગા. ૨૬૩થી). જે “પૂર્વ જેવી કોઈ પરંપરા હતી જ નહિ તો આ બધી ચર્ચા નિરર્થક જ કરે, માટે માનવું જોઈએ કે ક્યારેક પણ “પૂર્વનામે ઓળખાતું શ્રત વિદ્યમાન હતું. તે માત્ર કલ્પિત છે એમ માનવાને કોઈ આધાર નથી. એ પૂર્વનો સમાવેશ દૃષ્ટિવાદમાં ‘પૂર્વગત’ને નામે કરી દેવામાં આવ્યો હતો–આ પરંપરા નિરાધાર નથી.
સૈદ્ધાનિક ગ્રંથો અને આગમનાં કેટલાંક પ્રકરણમાં “પૂર્વનો જ અથવા તો દૃષ્ટિવાદનો જ આધાર શા માટે લેવામાં આવ્યો, વિદ્યમાન અંગોમાંથી જ તે તે ગ્રંથોની સામગ્રી શા માટે લેવામાં ન આવી, તેવો પ્રશ્ન સહજ છે, પણ જ્યારે સ્વયં અંગોની જ રચના “પૂર્વને આધારે થઈ હોય એમ મનાતું હોય ત્યારે અંગ કરતાં ‘પૂર્વ’નું મહત્વ વિશેષ છે જ, તો પછી તે કારણે ગ્રંથકાર “પૂર્વ'નો આધાર લે તેમાં શું ખોટું છે? વળી, જે અત્યારે વિદ્યમાન નથી તે, તે કાળે પણ વિદ્યમાન નહીં હોય તેમ માનવાને કારણ નથી. કારણ, તેનો વિચ્છેદ પણ સમય જતાં થયો છે. વળી, દૃષ્ટિવાદ એ નામ જ સૂચવે છે કે દાર્શનિક માન્યતાઓ–પછી તે સ્વયં જૈનદર્શનની હોય છે કે અન્ય દર્શનની કે ઉભય દર્શનની દષ્ટિવાદમાં સમાવેશ પામી હશે. એટલે દાર્શનિક કે સૈદ્ધાતિક ચર્ચાનું મૂળ અન્ય અંગ કરતાં જે દષ્ટિવાદમાં શોધવામાં આવે તો તે ઉચિત ગણવું જોઈએ. અને બન્યું પણ એમ જ છે. અંગબાહ્ય ગ્રંથોમાં જે ગ્રંથો સૈદ્ધાતિક અર્થાત તાત્ત્વિક ચર્ચા સાથે સંબંધ ધરાવે છે તેનું મૂળ સામાન્ય રીતે દૃષ્ટિવાદમાં છે એમ કહેવામાં આવ્યું છે. દિગંબર સંપ્રદાયના સિદ્ધાન્ત ગ્રંથો
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૬]....
પખંડાગમ અને કષાયપાહુડનો સંબંધ દષ્ટિવાદ અને પૂર્વ સાથે જોડવામાં આવ્યો છે. શ્વેતાંબરદિગંબર બન્નેને સંમત કર્મસાહિત્યના પ્રાચીન કર્મપ્રકૃતિ, પંચસંગ્રહ જેવા સિદ્ધાતિક ગ્રંથોનું મૂળ પણ
પૂર્વમાં મનાયું છે. તે જ પ્રમાણે પ્રસ્તુતમાં સિદ્ધાતિક ગ્રંથ પ્રજ્ઞાપનાનો સંબંધ પણ દષ્ટિવાદ સાથે જ છે. વિશેષતા એ છે કે પખંડાગમનું મૂળ દષ્ટિવાદમાં છે એમ તેના ટીકાકાર ધવલામાં સ્પષ્ટ કરે છે; જ્યારે પ્રસ્તુતમાં તો સ્વયં ગ્રંથકર્તા પ્રજ્ઞાપનાનો સંબંધ દૃષ્ટિવાદ સાથે જણાવે છે. - પૂર્વો વિદ્યમાન હતાં, તો પછી એ ઉપેક્ષિત કેમ થયાં અને વિચ્છિન્ન કેમ થયાં–આવો પ્રશ્ન સ્વાભાવિક છે. આનો ઉત્તર એ છે કે તેમને આધારે વધારે વ્યવસ્થિત ગ્રંથોની રચના થઈ તેથી તેમની પ્રથમ ઉપેક્ષા અને પછી સહજ ભાવે વિચ્છેદ થાય—એવો ક્રમ માનવામાં ઔચિત્ય છે. દિગંબરોએ શ્વેતાંબર સંમત આગમો વિચ્છિન્ન છે એમ તો માન્યું, પણ તેમને માટે પણ સૌથી વધારે પ્રામાણ્ય અને મહત્વ ખંડાગમ જેવા સૈદ્ધાત્વિક ગ્રંથોનું હતું. છતાં પણ તેની એક માત્ર પ્રતિ ઉપલબ્ધ થાય અને તે અધ્યયન-અધ્યાપનમાંથી છેલ્લા હજાર વર્ષથી દૂર થાય તેનું કારણ શોધીએ તો આ પ્રશ્નનો ઉત્તર મળી રહે છે. જેમ પૂર્વે ગ્રંથોમાંથી અંગ અને અન્ય ગ્રંથોની રચના થઈ ત્યારે પૂર્વનું પ્રામાણ્ય અને મહત્ત્વ છતાં તે ક્રમે કરી ઉપેક્ષિત થાય અને અધ્યયન-અધ્યાપનમાંથી બાકાત થાય અને છેવટે વિચ્છિન્ન પણ થાય, તેમ જ્યારે ગોમટ્ટસાર જેવા વ્યવસ્થિત અને સારભૂત ગ્રંથોની રચના પખંડાગમને આધારે થઈત્યારે પખંડાગમ પણ ઉપેક્ષિત થઈ માત્ર એક પ્રતિમાં વિદ્યમાન રહે—એ સ્વાભાવિક છે. પછી આવા ગ્રંથોનું ઐતિહાસિક મહત્વ તો રહે જ છે, પણ અધ્યયન-અધ્યાપનમાં તો ઉપેક્ષિત જ થાય છે. અને વિચ્છેદનું એકમાત્ર કારણ આ ઉપેક્ષા બને છે.
આ જ પ્રક્રિયા પ્રમાણે પ્રાચીન દિગંબર મતે અંગોનો અધિક ભાગ લુપ્ત થઈ ગયો, માત્ર આંશિક અંગો વિદ્યમાન રહ્યાં, અને આધુનિક માન્યતા પ્રમાણે સર્વાશે લુપ્ત થઈ ગયાં. પણ શ્વેતાંબર મત પ્રમાણે અંગોનો સર્વથા લોપ નથી થયો; તેના અંશોનો લોપ થયો છે.
જેમ પૂર્વમાંથી અંગોનું નિર્માણ થયું તેમ પૂર્વ અને અંગોને આધારે અંગબાહ્ય ગ્રંથોની રચના કાળક્રમે થઈ. તેનું નિર્માણ વિરોએ કર્યું. જેમ પૂર્વમાંથી રચાયેલ અંગમાં પૂર્વ કરતાં વધારે રચનાસૌષ્ઠવ હોય, તેમ પૂર્વ અને અંગને આધારે રચાયેલ અંગબાહ્ય ગ્રંથોમાં કાળક્રમે વધારે રચનાસૌષ્ઠવ આવે તે સ્વાભાવિક છે. આથી વિષયનિરૂપણની બાબતમાં વ્યવસ્થા, અંગ કરતાં અંગબાહ્યમાં વધારે સારી હોય–વાચકને સુગમ અને અનુકૂળ હોય–તેમ બનવું સ્વાભાવિક છે. આવી વ્યવસ્થાન–સંદર અને વાચકને અનુકળ વ્યવસ્થાનું-–પ્રમાણપત્ર માત્ર આજે જ આપણે આપીએ છીએ તેમ નથી, પણ અંગ ગ્રંથોની અંતિમ વાચનામાં અંગબાહ્ય ગ્રંથોને આવું પ્રમાણપત્ર આપવામાં આવ્યું છે, અને તે, તે તે વિષયનું નિરૂપણ વિશેષાર્થીએ તે તે અંગબાહ્યમાં જોઈ લેવું તેમ સૂચવીને આપ્યું છે. આથી જ આપણે જોઈએ છીએ કે અંગ કરતાં નદી, અનુયોગદ્વાર કે પ્રજ્ઞાપના કાળદષ્ટિએ પછીની રચના છતાં ભગવતી જેવા મહત્વના અંગ ગ્રંથમાં નંદી, અનુયોગદ્વાર કે પ્રજ્ઞાપનામાં તે તે વિષય જોઈ લેવાની ભલામણ કરવામાં આવી છે. આમ પ્રામાણ્યની દૃષ્ટિએ પૂર્વ અને અંગ વિશેષ મહત્ત્વનાં છતાં વિષયનિરૂપણની દૃષ્ટિએ તેમના કરતાં અંગબાહ્ય ગ્રંથો વિશેષ મહત્ત્વ ધરાવે છે–એ બાબત લક્ષ્યમાં લેવા જેવી છે.
અંગ ગ્રંથોમાં સૈદ્ધાતિક ચર્ચા નથી જ એમ તો ન કહેવાય. પણ સ્થાનાંગ-સમવાયાંગમાં સંખ્યાને આધારે થયેલ છે, વિષયને આધારે નહીં; જ્યારે ભગવતીમાં સૈદ્ધાતિક ચર્ચા મુખ્ય છતાં
–તેનું પ્રાધાન્ય છતાં–તેનો ક્રમ વ્યવસ્થિત નથી, કારણ કે તેમાં જુદા જુદા વિષયને લગતી પ્રસંગપ્રાપ્ત ચર્ચા થયેલી છે; જ્યારે અંગબાહ્ય ગ્રંથોમાં તેમ નથી. તેમાં તો વિધ્યનિરૂપણ મુખ્ય છે. તેથી
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[9]...
નિશ્ચિત ક્રમે તેમાં વિષયોની વ્યવસ્થિત ચર્ચા કરવામાં આવી છે. આ જ વિશેષતાને કારણે અંગ કરતાં અધ્યયન-અધ્યાપનની દૃષ્ટિએ અંગબાવનું મહત્ત્વ વિશેષ છે.
અંગમાં ભગવાન મહાવીરના વિહાર અને જીવનપ્રસંગો સાથે સૈદ્ધાન્તિક ચર્ચાને વણી લેવામાં આવી છે તેથી કોઈ પણ વિષયનું સળંગ વર્ણન તેમાં મળવું મુશ્કેલ હતું. આ કમીની પૂર્તિ અંગબાજી ગ્રંથોની રચના કરીને આચાર્યોએ કરી છે. પાલિપિટકમાં પણ આમ જ બન્યું છે. સુત્તપિટકમાં ભગવાન બુદ્ધના ઉપદેશ પ્રસંગે યત્ર તત્ર સૈદ્ધાન્તિક ચર્ચા થયેલ છે, પણ તેથી સમગ્ર બૌદ્ધ દર્શનનું સ્વરૂપ ઉપસ્થિત થતું નથી; પણ તેની પૂર્તિ અભિધર્મપિટકમાં કરવામાં આવી છે. આથી બૌદ્ધસિદ્ધાન્તનું સ્વરૂપ જાણવાની ઇચ્છા ધરાવનાર માટે અભિધર્મનું અધ્યયન જેમ અનિવાર્ય છે તેમ જૈન દર્શનની સૈદ્ધાન્તિક દષ્ટિ માટે અંગબાહ્ય ગ્રંથોમાંના પ્રજ્ઞાપના, જીવાભિગમ આદિ ગ્રંથો અનિવાર્ય છે. એટલે એમ કહી શકાય કે જૈન આગમ ગ્રંથોની રચનાનો જે ખીજો તબક્કો એટલે કે વ્યવસ્થિત વિષયનિરૂપક રચનાનો સમય—તે અંગબાહ્ય ગ્રંથોની રચનાનો સમય છે. અને તે સમયની રચના પ્રજ્ઞાપના છે.
*
પ્રજ્ઞાપના-નામ
પ્રજ્ઞાપનાસૂત્રનું સામાન્ય નામ ગ્રંથકર્તાએ ‘ અધ્યયન' એવું આપ્યું છે અને વિશેષ નામ ‘ પ્રજ્ઞાપના ’ ફલિત થાય છે, કારણ, ગ્રંથકર્તાએ સ્પષ્ટ કર્યું છે કે ભગવાન મહાવીરે સર્વ ભાવોની ‘ પ્રજ્ઞાપના ૨ કરી છે તે પ્રમાણે જ હું કરવાનો છું. એટલે ઉત્તરાધ્યયનની જેમ આ ગ્રંથનું પણ પૂરું નામ ‘ પ્રજ્ઞાપનાધ્યયન ’ કહી શકાય. આ સમગ્ર ગ્રંથ એક અધ્યયનરૂપ છે; જ્યારે ‘ઉત્તરાધ્યયન ’માં અનેક અધ્યયનો છે તે ધ્યાનમાં રાખવું જરૂરી છે. પ્રત્યેક · પદ ’તે અંતે ‘વાવળા માવતીપ્’એવો ઉલ્લેખ મળે છે તેથી પાંચમા અંગ વ્યાખ્યાપ્રજ્ઞપ્તિની જેમ ઉપાંગોમાં પ્રજ્ઞાપનાનું વિશેષ મહત્ત્વ સૂચિત થાય છે. ‘મવતીદ્' એવો ઉલ્લેખ ગ્રંથકર્તાને અભિપ્રેત નહીં હોય, કારણ, ગ્રંથાંતે તો “ વાવળા સમત્તા ’—એટલું જ મળે છે.
" પ્રજ્ઞાપુના ' શબ્દનો પ્રયોગ અને અર્થ
સ્વયં પ્રજ્ઞાપનામાં જણાવ્યા પ્રમાણે (મૂ॰ ૩) જીવ અને અજીવ વિષેની પ્રજ્ઞાપના એટલે કે નિરૂપણ તે પ્રજ્ઞાપના છે. આથી જેમાં જીવ-અજીવનું નિરૂપણુ હોય તે શાસ્ત્ર પણ પ્રજ્ઞાપના કહેવાય.
ભગવાન મહાવીરને કેવળજ્ઞાન થયું તે પહેલાં તેમણે દશ મહાસ્વપ્નો જોયાં હતાં. તેમાં તીજા મહાસ્વમના વર્ણન પ્રસંગે તેનું ફળ બતાવતાં ભગવતી (શ॰ ૧૬, ૬ ૬)માં જણાવ્યું છે—— " समणे भगवं महावीरे विचित्तं ससमय पर समइयं दुवालसंगं गणिपिडगं आघवेति पन्नवेति વેતિ..... ' આ ઉપરથી સ્પષ્ટ છે કે ભગવાન મહાવીરના ઉપદેશને પ્રજ્ઞાવયતિ, પ્રચતિએવી ક્રિયાથી જણાવવામાં આવ્યો છે. તેને આધારે જ તેમનો ઉપદેશ ‘પ્રજ્ઞાપના’ કે ‘પ્રરૂપણા’ કહેવાય એ સ્વાભાવિક છે, તેથી તેમના ઉપદેશનો આધાર લઈ જે ગ્રંથ રચાય તેને પણ ‘પ્રજ્ઞાપના’
• અન્નયનમિાં ચિત્ત ’–૧૦ રૂ।
૧.
२. उवदंसिया भगवया पण्णवणा सव्वभावाणं......जह वण्णियं भगवया अहमवि तह वण्णहस्सामि गा० २-३ ।
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૮].. એવું નામ આપી શકાય અને તેથી આર્ય શ્યામાચાર્યે પોતાના ગ્રંથને “પ્રજ્ઞાપના” એવું નામ આપ્યું છે તે ઉચિત જ છે.
વળી, જ્યાં પણ અંગોમાં “ભગવાને આ કહ્યું છે કે આવું નિરૂપણ કર્યું છે' તેમ બતાવવાનું હોય છે ત્યાં પણ સર્વત્ર “વન્ન' (ારતા) એવો શબ્દપ્રયોગ જોવા મળે છે. તેથી પણ જૈન શાસ્ત્રની શૈલીમાં આ પ્રજ્ઞાપના શબ્દનું પ્રાધાન્ય જણાય છે. એથી આર્ય શ્યામાચાર્યે એ શબ્દ પસંદ કર્યો તે ઉચિત જ છે.
સ્વયં ભગવાન મહાવીર પણ પોતાના ઉપદેશ માટે આ જ શબ્દનો પ્રયોગ કરે છે તે ધ્યાનમાં લેવા જેવું છે
“gઉં હુ મા વૃંદા રાતિ સ્ત્રોg a ભગવતી, ૨-૧-૯૦. આ જ પ્રકારના પ્રયોગો આચારાંગ આદિ શાસ્ત્રોમાં અનેક ઠેકાણે મળે છે. વળી, અંગમાં મહત્ત્વપૂર્ણ લેખાતા પાંચમા અંગનું નામ “વિયાહપત્તિ” “વ્યાખ્યાપ્રાપ્તિ' છે તે પણ ભગવાનના ઉપદેશ માટે પ્રજ્ઞાપના' શબ્દનું પ્રાધાન્ય સૂચવે છે. તેથી આ શબ્દનું વિશેષ મહત્તવ જૈન પરંપરામાં સ્વીકારાય તે સ્વાભાવિક છે. અને, ટીકાકારના જણાવ્યા પ્રમાણે, આ શબ્દપ્રયોગમાં પ્ર ઉપસર્ગ જે મૂકવામાં આવ્યો છે તે ભગવાન મહાવીરના ઉપદેશની વિશેષતાનો સૂચક છે એટલે કે ભગવાન મહાવીરે જીવ, અજીવ આદિ તત્વોનું જે નિરૂપણ કર્યું છે તે વિશિષ્ટ પ્રકારનું છે; જૈનેતર શાસ્ત્રોમાં તે પ્રકારનું નિરૂપણ જોવામાં આવતું નથી–તેવો ભાવ પણ એ શબ્દના પ્રયોગમાં રહેલો છે. એટલે કે આ નિરૂપણ જૈન શાસ્ત્રમાં આગવી રીતે થયેલું છે, જે અન્યત્ર દુર્લભ છે. અને તે વસ્તુસ્થિતિનું પણ સૂચક છે જ. આ પ્રકારનું નિરૂપણ અન્યત્ર તે કાળનાં શાસ્ત્રોમાં જોવામાં આવતું નથી, એ સૂચક છે.
વળી, ભાષાપદમાં પરતુત ગ્રંથમાં જ ભાષાના ભેદોનો જે વિચાર છે તેમાં “goryવળી' પણ ભાષાનો એક પ્રકાર છે (૮૩૨). તેનો ટીકાકાર અર્થ કરે છે–“ઘરાવની-કરાવ્યર્થોડોતિ પ્રજ્ઞાપની –પત્ર ૨૪૯ મ; અને તેનું સ્પષ્ટીકરણ કરતાં કહે છે કે –“યથાવરિતાથમિષાનાવિયં પ્રજ્ઞાવની”—પત્ર ૨૪૯ : અર્થાત અર્થ–વસ્તુ જે પ્રકારે વ્યવસ્થિત હોય તેનું કથન જે ભાષા વડે થાય તે ભાષા પ્રજ્ઞાપની કહેવાય. વળી, તે જ ભાષા પદમાં પ્રસ્તુત ગ્રંથમાં જ ભાષાના પન્નત્તિયા અને “મન્નત્તિયા' એવા બે ભેદ કર્યા છે (૮૦) અને “મન્નત્તિયાના વિવરણ પ્રસંગે “મસામો” એટલે કે જેને સત્ય કે મિથ્થા સાથે સંબંધ નથી પણ કેવળ વસ્તુનું નિરૂપણ કરવા પ્રવૃત્ત છે, તેવી ભાષાના જે બાર પ્રકાર જણાવ્યા છે તેમાં પાંચમો પ્રકાર granી (૮૬૬) ભાષા છે. એટલે કે એવી ભાષા, જે વસ્તુનું નિરૂપણ કરવા પ્રવૃત્ત છે, તે googવો કહેવાય છે. પ્રજ્ઞાપનાનો આ સામાન્ય અર્થ છે. એટલે કે જેમાં કોઈ ધાર્મિક વિધિનિષેધનો પ્રશ્ન નથી પણ વસ્તુનિરૂપણ માત્ર થયું હોય તે પ્રજ્ઞાપની ભાષા કહેવાય છે. ટીકાકારે આ ભાષા વિષે જે વિવરણ કર્યું છે તેથી પણ પ્રસ્તુત “પ્રજ્ઞાપના” નો અર્થ વિશેષ સ્પષ્ટ થાય છે. તેમાં ટીકાકારે અન્ય ગાથાનું ઉદ્ધારણ
"पाणिवहाउ नियत्ता हवंति दीहाउया अरोगा य । एमाई पण्णत्ता पण्णवणी वीयरागेहिं ॥"
__-प्रशाफ्नाटीका, पत्र २५९ व સારાંશ કે “જેઓ પ્રાણિવધથી નિવૃત્ત થયા છે તેઓ (ભવાન્તરમાં) દીર્ધાયુ અને અરોગ થાય છે.” આ પ્રકારનો ઉપદેશ કે કથન તે પ્રજ્ઞાપની ભાષાનું ઉદાહરણ છે. આથી સ્પષ્ટ થાય છે કે પ્રસ્તુતમાં
9.
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[*]...
‘હિંસા ન કરો’ એવી આના કે ઉપદેશ નથી પણ વસ્તુસ્થિતિનું નિરૂપણ છે કે જેઓ હિંસા નથી કરતા તેઓ દીર્ઘાયુ અને નીરોગ થાય છે; આથી ભાષાનો આ પ્રકાર પ્રજ્ઞાપની છે. પ્રસ્તુત ગ્રંથમાં પણ જીવ અને અજીવ વિષે આ જ જાતની પ્રજ્ઞાપના છે. તેથી તેનું ‘પ્રજ્ઞાપના યથાર્થ રે છે.
'
નામ
બૌદ્ધ પાલિપિટકમાં પુજવઞત્તિ એ નામનો ગ્રંથ છે. તેમાં નાના પ્રકારના પુદ્ગલના એટલે કે પુરુષોના અનેક પ્રકારે ભેદોનું નિરૂપણ છે. એ નામમાં વપરાયેલ પ્રપ્તિ (પત્તિ) અને પ્રસ્તુત પ્રજ્ઞાપના (વળવળા) નામમાં તાત્પર્ય સરખું જ છે.
પ્રાકૃત વળવળા અથવા વત્ત જેવા શબ્દોના સમાનાર્થક શબ્દો પાલિમાં પણ વપરાયા છે. તે છે—વઅત્ત, વન્ત્રાવન આદિ.
પ્રજ્ઞાપનાનો આધાર દૃષ્ટિવાદ છે
પ્રજ્ઞાપનાસૂત્ર એ ચોથું ઉપાંગ છે. જૈન આગમમાં અંગ ખાર છે, પણ બારમું અંગ દૃષ્ટિવાદ વિચ્છિન્ન છે, છતાં ઉપાંગની સંખ્યા તો ખાર છે અને બારેય ઉપાંગો ઉપલબ્ધ છે. તે તે અંગ સાથે તે તે ઉપાંગોનો સંબંધ ક્યારથી જોડાયો તે નક્કી કરવું કઠણ છે, પણ સંસ્કૃત ટીકાઓ લખાવી શરૂ થઈ ત્યારથી તો એવો સંબંધ બતાવવામાં આવે છે. તે પ્રમાણે પ્રસ્તુત ઉપાંગ પ્રજ્ઞાપના, સમવાય નામના ચોથા અંગ ઉપાંગ છે—એમ ટીકાકાર આચાર્ય મલયગિરિ જણાવે છે—ચ ૨ સમવાયાપણ્ય વતુર્થાં ચોપાન',તલુાર્થવૃતિપાવનાત્---' પ્રજ્ઞાવનાટીયા, પત્ર। પરંતુ આવો કોઈ સંબંધ પ્રાચીન કાળમાં જોડવામાં આવતો નહિ—અને તેવો સંબંધ હતો પણ નહીં તે તો સ્પષ્ટ છે. કારણ, સ્વયં પ્રજ્ઞાપનાના પ્રારંભમાં જ કર્તાના જણાવ્યા પ્રમાણે આ પ્રજ્ઞાપના દૃષ્ટિવાદમાંથી ઝરતો રસ છે—
अज्झयणमिणं चित्तं सुयरयणं दिडिवायणी संदं ।
जह वणियं भगवया अहमवि तह वण्णइस्तामि ॥ ३ ॥
આર્ય શ્યામાચાર્યે આ ગ્રંથનો સીધો સંબંધ દૃષ્ટિવાદ સાથે જોડ્યો છે એ તો નિશ્ચિત છે જ, પણ આપણી સમક્ષ દૃષ્ટિવાદ છે નહિ તેથી તેના ક્યા પ્રકરણ સાથે પ્રજ્ઞાપનાનો સંબંધ છે તેની તો કલ્પના જ કરવી રહી. અને એ કલ્પના પ્રમાણે દૃષ્ટિવાદના ૧૪ પૂર્ણાંમાંથી નીચેના પૂર્વી સાથે પ્રજ્ઞાપનાના વિષયનો સંબંધ જોડી શકાય તેમ છે~~
જ્ઞાનપ્રવાદ, આત્મપ્રવાદ અને કર્મપ્રવાદ.
પરંતુ ષખંડાગમની ટીકા ધવલામાં ષટ્યુંડાગમનો સંબંધ આગ્રાયણી પૂર્વ સાથે પણ જોડવામાં આવ્યો છે તે જોતાં અને પ્રજ્ઞાપના અને ખંડાગમનો ચર્ચિત વિષય સમાન છે એ જોતાં પ્રજ્ઞાપનાનો સંબંધ આગ્રાયણી પૂર્વ સાથે પણ હોવાનો સંભવ ખરો જ.
આચાર્ય મલયગિરિના મતે સમવાયાંગમાં કહેલ અર્થનું જ વર્ણન પ્રજ્ઞાપનામાં પણ છે. તેથી તે સમવાયાંગનું ઉપાંગ છે. પણ સ્વયં કર્તા એવું કોઈ સૂચન કરતા નથી પણ તેનો સંબંધ દૃષ્ટિવાદ સાથે સ્પષ્ટપણે જણાવે છે. અને તે ઉચિત જ છે. કારણ, દૃષ્ટિવાદમાં મુખ્યપણે દૃષ્ટિ-દર્શનનું વણૅન
૩. આ સ્થિતિમાં શ્વેતાંબરોમાં બારમા અગનો સર્વથા અભાવ હોવાની સૂચના ષટ્ખંડાગમમાં (પુસ્તક ૧, પ્રસ્તાવના, પૃš ૭૧) કરવામાં આવી છે તે વિચારણીય છે.
૪. યખંડાગમ, પુસ્તક ૧, પ્રસ્તાવના, પૃષ્ઠ ૭૨,
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧૦]. હતું તેથી જૈન દર્શનને માન્ય પદાર્થોનું વ્યવસ્થિત નિરૂપણ કરનાર પ્રજ્ઞાપનાનો સંબંધ દષ્ટિવાદ સાથે હોય તે વધારે ઉચિત પણ છે.
અને જે આધારે પરંપરા રૂઢ થઈ તે પરંપરાને અનુસરી આચાર્ય મલયગિરિએ જણાવ્યા મુજબ સમવાયાંગમાં પણ છવ-અજીવ આદિ તત્વોનું જ નિરૂપણ છે તેથી પ્રજ્ઞાપનાને તેનું ઉપાંગ માનવામાં કશો વિરોધ પણ નથી.
પ્રજ્ઞાપનાની રચનાશૈલી ગ્રંથના પ્રારંભમાં સ્તુતિરૂપ મંગલ કરીને ગ્રંથરચનાની પ્રતિજ્ઞા બાદ પ્રતિપાદ્ય વિષ્યનો નિર્દેશ કરતી ગાથાઓ આપી છે. આમાં ૩૬ વિષયોનો નિર્દેશ છે તેથી ગ્રંથને ૩૬ પ્રકરણમાં વહેંચી દેવામાં આવ્યો છે અને પ્રત્યેક પ્રકરણને “પદ' એવું સામાન્ય નામ આપવામાં આવ્યું છે, જેની સૂચના તે તે પ્રકરણને અંતે સમાપ્ત થતા પ્રતિપાદ્ય વિષય સાથે આપવામાં આવી છે. આચાર્ય મલયગિરિ “પદ’ની વ્યાખ્યા કરતાં કહે છે કે- “gટું મર્યાષિાર શુતિ પ્રચાર પ્રસાનાટી, વત્ર ૬માં એટલે કે “પદ' શબ્દનો અર્થ અહીં પ્રકરણકે અર્થાધિકાર એમ સમજવાનો છે.
સમગ્ર ગ્રંથની રચના પ્રશ્નોત્તર રૂપમાં છે. પ્રારંભમાં ૮૧ સૂત્ર સુધી પ્રશ્નકર્તા કે ઉત્તરદાતા કોણ તેના વિષેની કોઈ સૂચના નથી, માત્ર પ્રશ્નો અને ઉત્તર છે. પણ ત્યાર પછીના ૮૨મા સૂત્રમાં ભગવાન અને ગૌતમનો સંવાદ છે. વળી, ૮૩થી ૯૨માં સામાન્ય પ્રશ્નોત્તર દેખાય છે અને અચાનક ૯૩મા સૂત્રમાં ગૌતમ અને ભગવાનના પ્રશ્નોત્તરે છે. ત્યાર પછી વળી સામાન્ય પ્રશ્નોત્તર ચાલુ થાય છે તે ૧૪૭મા સુધી ચાલે છે. પછીની રચનામાં જ્યાં ગૌતમ અને ભગવાનના પ્રશ્નોત્તરી છે તે આ પ્રમાણે છે : સૂત્ર ૧૪૮-૨૧૧ અર્થાત સમગ્ર બીજું પદ, તીજા પદમાં સૂત્ર ૨૨૫-૨૭૫, ૩૨ ૫, ૩૩૦-૩૩૩; ચોથા પદથી બધાં જ પદોના સૂત્રોમાં છે. માત્ર પ્રારંભમાં, વચ્ચે કે અંતે આવતી ગાથાઓમાં અને સૂત્ર ૧૦૮૬ માં તે નથી.
અને એક અપવાદ છે, જેનો પ્રારંભ આ પ્રમાણે છે, સૂત્ર ૩૩૪ “મણ મંતે! પશ્વનાથgવ૬ મહાવંડ વત્તાક્ષા”િ—આ રીતે શિષ્ય (તે કોણ છે તે જાણવામાં આવે તેમ નથી) ગુરુની સમક્ષ મહાદંડક રચવાની પ્રતિજ્ઞા કરીને સર્વ જીવોનું અલ્પ-બહુત વર્ણવે છે. આની ટીકામાં આચાર્ય મલયગિરિએ આ પ્રમાણે ખુલાસો કર્યો છે–
" अनेन एतद् ज्ञापयति-तीर्थकरानुज्ञामात्रसापेक्ष एव भगवान् गणधरः सूत्ररचनां प्रति प्रवर्तते, न पुनः श्रुताभ्यासपुरःसरम् इति । यद्वा एतद् ज्ञापयति-कुशलेऽपि कर्मणि विनेयेन गुरुमनापृच्छय च न प्रवर्तितव्यम् , किन्तु तदनुज्ञापुरःसरम् । अन्यथा विनेयत्वायोगात् ।”–पण्णवणाटीका, पत्र १६३ अ।
આચાર્ય મલયગિરિ પોતે નિઃશંક નથી. તેથી વિકલ્પ બે બાબતો રજુ કરે છે. પ્રથમમાં તેમણે માન્યું છે કે અહીં પણ શિષ્ય તરીકે ગણધર ગૌતમ વિવક્ષિત છે. બીજા વિકલ્પમાં માત્ર ગુરુ-શિષ્ય એવું સામાન્ય રૂપે વિવક્ષિત છે.
વળી, જેમાં પ્રારંભમાં સમગ્ર ગ્રંથની અધિકારગાથાઓ મૂકવામાં આવી છે, તેમ કેટલાંક
પ. “સૂત્રમૂ: ઝવેરળમ” ન્યાયવાર્તિક, પૃ. ૧. ૬. આવો જ મહાદંડક પખંડાગમમાં પણ છે. તેની ચર્ચા આગળ આવશે. ૭. પ્રારંભમાં જ આચાર્ય શ્યામ દષ્ટિવાદને આધારે પ્રજ્ઞાપનાની રચના કરે છે એમ તેમણે જ જણાવ્યું છે,
એટલે સંભવ છે કે પ્રસ્તુત ભાગ અંગનો અંશ હોય અને તે રીતે એને ગણધરની રચના કહી શકાય.
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧૧]... પદોના પ્રારંભમાં પણ વિષય નિર્દેશક ગાથાઓ રચવામાં આવી છે. –જુઓ ૩, ૧૮, ૨૦, ૨૩ ઈત્યાદિ પદોનો પ્રારંભ. તે જ પ્રમાણે ઉપસંહારમાં પણ કેટલીક વાર સંગ્રહગાથાઓ મૂકવામાં આવી છે, જેમ કે દશમા પદના અંતમાં. ગ્રંથની વચ્ચે પણ જ્યાં જરૂરી જણાયું છે ત્યાં આચાર્ય ગાથાઓ
સમગ્ર ગ્રંથનું શ્લોક પ્રમાણ ૭૮૮૭ છે અને તેમાં કુલ ગાથાઓ, પ્રક્ષેપ બાદ કરતાં, ૨૩૨ છે, એટલે સમગ્રભાવે મુખ્યપણે આ ગ્રંથની રચના ગદ્યમાં છે એમ કહી શકાય.
ગાથાઓમાં સામાન્ય રીતે જીવના વિશેષ ભેદો અથવા સંખ્યાઓ (સૂત્ર ૨૪, ૪૦, ૧૦૨ ઇત્યાદિ) આપવામાં આવી છે, પણ ક્યાંઈક પ્રતિપાદ્ય વિષયનું સ્વરૂપ પણ વણિત જેવામાં આવે છે, જેમ કે સિદ્ધ વિષે–સૂત્ર ૨૧૧. સિદ્ધ વિષેની આ ગાથાઓ અને ઉવવાઇયને અંતે આવતી ગાથાઓ લગભગ એકસરખી છે. આથી પ્રજ્ઞાપનામાં આવતી બધી જ ગાથાઓ આર્ય શ્યામાચાર્યો રચી હોવાનો સંભવ નથી. કારણ, મૂળમાં જ કોઈક વાર પોતે “રૂમામો જામો મgદાંતાગો– (સૂત્ર પપ[૩], ૧૮૭) એમ નિર્દેશપૂર્વક ગાથાઓ મૂકે છે તે સૂચવે છે કે તે ગાથાઓ પરંપરાપ્રાપ્ત છે. વિશેષ રૂપે “તે ના” (સૂત્ર ૨૪, ૩૮, ૪૦, ૪૧, ૪૨, ૪૩, ૫૦, ૫૪, ૧૦૨, ૧૧૦, ૧૬૭ ઇત્યાદિ) એમ કહીને જે ગાથાઓ મૂકવામાં આવી છે તેમાં પણ તેમની પોતાની અને અન્યની રચના હોવા સંભવ છે. શ્યામાચાર્યે કેટલીક ગાથાઓને “સંગ્રહણિગાથા” (સૂત્ર ૧૯૪, ૨૦ [૨]) કહી છે. તે ગાથાઓ સંભવ છે કે અન્યની હોય. કેટલીક ગાથાઓને આચાર્ય ભલયગિરિએ “સંપ્રદા” કે “સંકળિયા” એવું નામ આપ્યું છે તે ગાથાઓ કોની રચના છે તે જાણવું કઠણ છે.
પ્રજ્ઞાપનાના સમગ્રભાવે અધ્યયનથી એની નિરૂપણશૈલી વિષે જે કેટલીક બાબતો નકકી થાય છે તે આ છે–તેમાં ૩૬ પદોમાં સર્વ પ્રથમ જે જીવના ભેદો પ્રથમ પદમાં જણાવ્યા છે, તેમાં સંસારી અને સિદ્ધ એ મુખ્ય ભેદો પછી છવના ઈન્દ્રિયોના હીનાધિષ્યને આધારે એટલે કે એકેન્દ્રિયથી માંડી પંચેન્દ્રિયના ભેદ-પ્રભેદો ગણાવ્યા છે. સારાંશ કે સંસારી સકલ જીવોનો સમાવેશ એકેન્દ્રિયથી પંચેન્દ્રિયમાં કર્યો છે. એટલે કે જીવભેદોનું મુખ્ય નિયામક તત્વ ઇન્દ્રિયોની કમિક વૃદ્ધિ એ છે. જીવના સ્થાનનો વિચાર બીજા પદમાં છે. તે છવભેદોના સ્થાનની વિચારણામાં પણ જીવોના ઉક્ત પ્રથમ પદમાં ભેદનિરૂપણનો જે કમ–એટલે કે ઇન્દ્રિયપ્રધાનછે તે જ અપનાવાયો છે. ભેદ છે તે એ કે આમાં એકેન્દ્રિયને બદલે પૃથ્વીકાય શબ્દ વપરાયો છે, કારણ, એકેન્દ્રિયના પૃથ્વીકાયાદિ જે ભેદો છે તેને ક્રમે એકેકને લઈને વિચારણા છે. પણ નિરૂપણુક્રમ એકેન્દ્રિયથી માંડી પચેન્દ્રિય એ છે. અને બહુવક્તવ્ય નામના તીજા પદમાં પણ પ્રારંભમાં તો ઉત પ્રકારે જ છવભેદો લીધા છે. પરંતુ તે પછી જીવોનું અન્ય પ્રકારે એટલે કે ગતિ આદિને આધારે, જે વિભાજન થાય છે, તેનું પણ ગ્રહણ કર્યું છે; સૂત્ર ૨૧૬ માથી ગતિને આધારે
૮. ગ્રંથના અંતની ગાથાનો અંક ૨૩૧ છે, પણ તે ૨૩ર જોઈએ, કારણ કે ૨૧૭ મી ગાથાને અંક
બેવડાયો છે. આચાર્ય મલયગિરિના નિમ્ન ઉલ્લેખો સૂચવે છે કે તે ગાથાઓ આર્ય શ્યામની હશે– “તાવ સંગીલુમ आह 'अत्तरं च' इत्यादि गाथाद्वयम्"-प्रशापनाटीका, पत्र ८४ । “संग्रहार्थमिदमाह-नाणाविहे', ત્યાતિ” પુત્ર ૩૨ મ ] “ધાઢવામા ” પત્ર રૂક ચે છે તથા જુઓ પત્ર ૨૭૩ , ૨૧૨ , ૨૧૬ મ,
૪૧૮ યમ ઇત્યાદિ, ૧૦. પ્રશાપનાર, ૧૦ , ૮૪મ, ૨૦૬ મ, ૨૬૮ ૧, ૨, ૨૧૨ ૨, ૪૨૪ મે, ૧૩૪ વ |
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૨]...
જીવવિભાજન દિશાઓમાં વિચારાયું છે અને પુન: સૂત્ર ૨૨૫ થી ગતિ, ઇન્દ્રિય, કાય, યોગ, વેદ, કષાય, લેશ્યા, સમ્યકત્વ, જ્ઞાન, દર્શન, સંયત, ઉપયોગ, આહાર, ભાષક, પરિત્ત, પર્યાપ્ત, સૂક્ષ્મ, સંની, ભવ, અસ્તિકાય, ચરિમ, જીવ, ક્ષેત્ર, અંધ—આ બધી દૃષ્ટિથી પણ જીવના જે નાના પ્રકારે ભેદ પડે છે તેને લઈ ને અપબહુત્વનો વિચાર છે. પરંતુ પ્રજ્ઞાપનામાં ત્રીજા પદ પછીનાં પદોમાં, અમુક અપવાદ સિવાય સર્વાંત્ર, નારકથી માંડી ૨૪ દંડકમાંર વિભાજિત જીવોને લઈ ને જ વિચારણા છે. અર્થાત્ ઉક્ત ગતિ આદિ અનેકને પ્રધાન માની વિવિધ પ્રકારે જીવને જે અનેક રીતે વર્ગીકૃત કરવામાં આવે છે, તે વર્ગીકરણોનો સ્વીકાર કરીને વિચારણા નથી; તેવી વિચારણા તો બખંડાગમમાં છે. સારાંશ કે માત્ર ૨૪ દંડકને ક્રમે જીવોનું જે વિભાજન છે તે એક જ વિભાજનને સ્વીકારીને વિચારણા છે. તેથી ઉલટું, ષટ્ખંડાગમમાં તો જીવના ગતિને લઈ ને, ઇન્દ્રિયને લઈ ને, કાયને લઈ તે તે જ રીતે અન્ય યોગાદિને લઈ ને જે ખાર વિભાજનપ્રકારો છે, તે સૌ વિભાજનપ્રકારોમાં વિચારણા છે. એટલે નાના પ્રકારે તાળો મેળવવાનો પ્રયાસ છે. આમ આ વિચારણા પ્રજ્ઞાપનાથી સૂક્ષ્મ છે.
વિષયવિભાગ (a) સાત તત્ત્વમાં
આચાર્ય મલયગિરિ ગાથા ૨ની વ્યાખ્યા પ્રસંગે પ્રજ્ઞાપનાગત વિષયવિભાગનો સંબંધ જીવાજીવાદિ સાત તત્ત્વોના નિરૂપણુ સાથે નીચે પ્રમાણે જોડી આપે છે——
૧-૨ જીવ-અવ
૫૬ ૧, ૩, ૫,૧૦ અને ૧૩ = ૫ પદો ૫૬ ૧૬ અને ૨૨
૩ આસન
૪ અન્ય
૫૬ ૨૩
૫–૭ સંવર, નિર્જરા અને મોક્ષ
૫૪ ૩૬
= ૧ ,,
અને બાકીનાં પદોમાં કોઈક વાર કોઈ તત્ત્વનું નિરૂપણ થયેલ છે—રોલેવુ તુ સ્થાનાવિદેપુ कचित्कस्यचिदिति - प्रज्ञापनाटीका, पत्र ५ अ.
(b) દ્રાદિ ચાર્માં વિભાગ
જૈન સંમત બધાં તત્ત્વોનો સમાવેશ દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાલ અને ભાવ આ ચારમાં પણ થાય છે, તેથી તે ચાર વિષયોનું નિરૂપણ પ્રજ્ઞાપનામાં ક્યાં થયું છે તે પણ આચાર્ય મલયગિરિએ જણાવ્યું છે—
દ્રવ્યનું
ક્ષેત્રનું
કાલનું
ભાવનું
પ્રથમ પદમાં
ખીજા ૫૬માં
ચોથા પદમાં
શેષ પદોમાં
આમાં દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાલ, ભાવ—આમ ચાર ભેદમાં જણાય છે. ભગવતીમાં અનેક વિષયોમાં તે જોવામાં આવે
=૨ 33
= ૧ પદ
—પ્રજ્ઞાપનાટીકા, પત્ર ૫ મ વિષ્યનિરૂપણ કરવાની પદ્ધતિ જૂની છે.? પરંતુ તત્ત્વ સાત પ્રકારનું છે,
૧૧. આ અપવાદ માટે જુઓ પદ ૧૩, ૧૮ અને ૨૧.
૧૨. વોનૅ ૨૪ દંડકમાં વિભક્ત કરવાનું મૂળ પણ ખરી રીતે તા ગતિનો જ વિસ્તાર છે, પણ તેમાં ગતિને ભૌગોલિક દ્રષ્ટિએ નીચેથી ઉપર એમ ગોઠવી છે,
૧૩. ન્યાયાવતારવાર્તિકવૃત્તિ, પ્રસ્તાવના, પૃ૦ ૫૦-૫૧,
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
..[૧૩]. આ વ્યવસ્થા મોડી છે. તેથી આચાર્ય મલયગિરિએ અહીં પ્રસ્તુત પ્રજ્ઞાપનાના વિષયને જે રીતે સાતમાં વહેંચવા પ્રયત્ન કર્યો છે તે પ્રકારની વહેંચણી સ્વયં આર્ય શ્યામાચાર્યને અભિપ્રેત હતી તેમ માની શકાય નહિ, પણ પોતાના કાળમાં જે પરંપરા સ્થિર થઈ હતી તેની સાથે પ્રજ્ઞાપનાના નિરૂપણનો મેળ બેસાડવાનો પ્રયત્ન આચાર્ય મલયગિરિનો છે, તેમ માનવું જોઈએ. સ્વયં પ્રજ્ઞાપનામાં સરાગ દર્શનાર્યના નિરૂપણમાં નિસર્ગરુચિ જીવના લક્ષણમાં જે ગાથા (૧૨૦) આપી છે, તેમાં પણ સાત તત્વનો ઉલ્લેખ નથી, એ ધ્યાનમાં લેવા જેવી વાત છે.
પદ વિભાગ અને નિરૂપણનો ક્રમ સૂત્રકાલીન સાહિત્યની એ વિશેષતા છે કે ગ્રંથના પ્રારંભમાં જ પ્રતિપાદ્ય વિષયોની સૂચિ આપી દેવામાં આવે છે, જેનું પારિભાષિક નામ ઉદ્દેશ છે. ન્યાયસૂત્ર આદિ ગ્રંથોમાં આ પદ્ધતિનું અનુસરણ જોવામાં આવે છે. પ્રજ્ઞાપનામાં પણ પ્રારંભમાં તેનો વિષયવિભાગ (સૂત્ર ૨) પ્રજ્ઞાપના આદિ ૩૬ પદોમાં ઉદ્દેશરૂપે નિર્દિષ્ટ છે. અને પછી તે ક્રમે ૩૬ પદ ગત એકેક વિષયનું નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું છે. - સામાન્ય નિયમ એવો છે કે ઉદેશમાં જે ક્રમ નિર્દિષ્ટ હોય તેનું જ અનુસરણ નિરૂપણમાં કરવામાં આવે છે. આ ગ્રંથમાં ૩૬ પદોનું નિરૂપણ નિર્દિષ્ટ ક્રમે જ કરવામાં આવ્યું છે. પરંતુ વિષયનિરૂપણપ્રસંગે આ ગ્રંથ લક્ષણપ્રધાન નથી, પણ વિભાગપ્રધાન છે. એટલે કે વિષયનું નિરૂપણ પ્રથમ લક્ષણ કરીને કરવામાં આવ્યું નથી પણ વિભાગ બતાવવામાં આવ્યા છે અને પાછા તે તે વિભાગોના ઉપવિભાગો અને તેના પણ ઉપવિભાગો એમ માત્ર ભેદ-પ્રભેદોનું જ નિરૂપણ છે. ભેદોનો જે ક્રમે નિર્દેશ હોય છે, તે જ ક્રમે ઉપભેદોનું નિરૂપણ સામાન્ય રીતે થાય, પણ ગ્રંથકાર જયાં જે ઉપભેદનું નિરૂપણ સંક્ષિપ્ત હોય છે ત્યાં તે ઉપભેદનું નિરૂપણ પ્રથમ કરીને પછી વિસ્તૃત ભેટવાળા ઉપભેદનું નિરૂપણ કરે છે, જેમ કે સૂત્ર ૩ માં પ્રથમ આવપ્રજ્ઞાપના નિર્દિષ્ટ છે અને પછી અજીવપ્રજ્ઞાપના. પણ ચોથા સૂત્રમાં પ્રથમ અજીવ પ્રજ્ઞાપના કરીને પછી ચૌદમા સૂત્રથી જીવપ્રજ્ઞાપનાના પ્રભેદો નિર્દિષ્ટ છે. વળી, તે જ ન્યાયે કથા સૂત્રમાં રૂપીઅજીવપ્રજ્ઞાપના પછી અરૂપીઅજવપ્રજ્ઞાપના નિર્દિષ્ટ છે, છતાં પણ પાંચમા સૂત્રમાં પ્રથમ અરૂપીઅજીવપ્રજ્ઞાપનાનું વર્ણન કરીને પછી છઠ્ઠા સૂત્રમાં રૂપીઅછવપ્રજ્ઞાપના કરવામાં આવી છે. એ જ ન્યાયે જીવપ્રજ્ઞાપનાના સૂત્ર ૧૪ માં સંસારી અને અસંસારી એવા બે ભેદ કરી પ્રથમ સંક્ષેપને કારણે ૧૫ મા સૂત્રમાં અસંસારીનું વર્ણન કરી પછી સંસારી જીવોનું નિરૂપણ ૧૮ મા સૂત્રથી છે. આવા ક્રમભંગનું કારણ, આચાર્ય મલયગિરિએ જણાવ્યા પ્રમાણે, અલ્પવવ્ય વિષયનું નિરૂપણ પ્રથમ કરીને પછી બહુવક્તવ્ય વિષયને હાથમાં લેવામાં આવ્યો છે તે છે અને તે ઉચિત જણાય છે.
પરિભાષામાં કહેવું હોય તો કહી શકાય કે આ ગ્રંથમાં ઉદ્દેશ, નિર્દેશ અને વિભાગ છે પણ પરીક્ષા નથી. ન્યાયસૂત્ર જેવા દાર્શનિક ગ્રન્થોમાં ઉદ્દેશ, નિર્દેશ, વિભાગ ઉપરાંત પરીક્ષા હોય છે, પરંતુ આમાં પરીક્ષાનો અભાવ છે તે ધ્યાનમાં રાખવું જોઈએ.
ભગવતી અને પ્રજ્ઞાપના ભગવતી પાંચમું અંગ વ્યાખ્યાપ્રજ્ઞપ્તિ છે છતાં વ્યવહારમાં તે ભગવતીને નામે વિશેષ પ્રચલિત છે.
- માણ્વી અપવવતવ્યત્વા યમર્નવાવનાં પ્રતિવિષયg: | વળી. જો પત્ર
૧૪. પ્રજ્ઞાપનાટીકા, પત્ર ૭
૮ અ પત્ર ૧૮ ૨.
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧૪].. પ્રજ્ઞાપનાને પણ “ભગવતી’ એવું વિશેષણ આપવામાં આવ્યું છે તે તેની વિશેષતા સૂચવે છે. ભગવતીમાં પ્રજ્ઞાપનાસૂત્રનાં ૧, ૨, ૫, ૬, ૧૧, ૧૫, ૧૭, ૨૪, ૨૫, ૨૬ અને ૨૭ મા પદોમાંથી વિષયની પૂર્તિ કરી લેવાની ભલામણ કરવામાં આવી છે, તે સૂચવે છે કે તે તે વિષ્પોની પ્રતિપાદનશૈલી પ્રજ્ઞાપનામાં વધારે વ્યવસ્થિત હતી. તેથી ઊલટું, પ્રજ્ઞાપનામાં ભગવતીની ભલામણ નથી, એ પણ એમ સૂચવે છે કે, જોકે પ્રજ્ઞાપનાનો આધાર અંગ ગ્રંથ છે છતાં, વિષયનિરૂપણ પ્રજ્ઞાપનામાં વધારે વ્યવસ્થિત રીતે કરવામાં આવ્યું છે, તેથી પ્રજ્ઞાપનાના વિષયની પૂતિ અન્યત્રથી કરવાની જરૂર ઊભી થતી નથી.
મહાયાન બૌદ્ધોમાં પ્રજ્ઞા પારમિતા વિષે લખાયેલ ગ્રંથોનું પણ સર્વાધિક મહત્વ હોઈ અષ્ટસાહસ્ત્રિકા પ્રજ્ઞાપારમિતા ગ્રંથનો માત્ર ભગવતી એવા નામે પણ ઉલ્લેખ થતો એમ અહીં નોંધવું જોઈએ—જુઓ, શિક્ષાસમુચ્ચય, પૃ. ૧૦૪, ૧૧૨ ઇત્યાદિ અને પૃ. ૨૦૨ (સૂચી).
પ્રજ્ઞાપના અને છવાછવાભિગમ પ્રજ્ઞાપનામાં જીવ અને અજીવની પ્રજ્ઞાપના છે (સૂત્ર-૩) અને જીવાછવાભિગમમાં પણ જીવ અને અજીવનો અભિગમ છે. પ્રજ્ઞાપના અને અભિગમ શબ્દનો ભાવાર્થ એક જ છે. બન્ને અંગબાહ્ય ગ્રંથો છે. અને બન્ને સ્થવિરકૃત છે. બન્ને “અધ્યયન' નામે રચાયા છે. પ્રજ્ઞાપના ચોથા અંગ સમવાયના ઉપાંગ તરીકે મધ્યકાળમાં ગણ્યું અને જીવાજીવાભિગમ સ્થાન નામના તીજા અંગનું ઉપાંગ ગણાયું. બન્નેનો વિષય-મુખ્ય વિષય–એક છતાં એકને રથાન સાથે અને બીજાને સમવાય સાથે જોડવામાં આવ્યું તેમાં કાંઈ ઐતિહાસિક ક્રમ જેવું છે કે નહીં એ તપાસવું જરૂરી છે.
જીવાજીવાભિગમને મુખ્ય વિષય જીવ-અછવ પ્રારંભમાં પ્રજ્ઞાપનાની જેમ જ ચચિત છે. તેમાં પણ છવ-અજીવ એ બેમાંથી પ્રથમ અજીવનું નિરૂપણ કરીને પછી જ જીવનું નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું છે. જીવનિરૂપણનો કમ જીવાજીવાભિગમમાં–સમગ્ર ગ્રંથમાં–તેના જે વિવિધ પ્રકારે ભેદો છે તેને મુખ્ય રાખીને છે. એટલે કે પ્રથમ સંસારી જીવોના બે ભેદોથી માંડી દશ ભેદોનું નિરૂપણ અને પછી સર્વ જીવોના બેથી માંડીને દશ ભેદોનું વર્ણન છે. આમ જીવાજવાભિગમમાં ભેદોને મુખ્ય રાખીને નિરૂપણ ક્રમે ક્રમે આગળ વધે છે અને અંતે સર્વ જીવોના દશ ભેદોના વર્ણનમાં તે સમાપ્ત થાય છે. એક બાબત ધ્યાનમાં રાખવી જરૂરી છે કે સ્થાનાંગમાં પણ દશ સ્થાનો છે, એટલે કે જીવ-જીવને લગતી એક, બે, ત્રણ એમ દશ સુધીની બાબતો તેમાં સંખ્યાક્રમે નિરૂપવામાં આવી છે. અને જીવાજીવાભિગમમાં જીવના બેથી માંડી દશ ભેદો–પ્રથમ માત્ર સંસારી જીવન અને પછી સર્વ જીવના–નિરૂપવામાં આવ્યા છે. આમ બેથી દશનું નિરૂપણ બન્નેમાં સરખું છે. સંભવ છે કે પ્રજ્ઞાપના અને જીવાજીવાભિગમમાં છવાજીવની ચર્ચા સમાન છે છતાં આ પ્રકારે બેથી માંડી દશનું નિરૂપણ સ્થાન અને છવાછવાભિગમમાં સરખું હોઈ તે બન્નેને અંગ અને ઉપાંગ તરીકે ગણવામાં આવ્યા હોય.
પણ આપણી મુખ્ય સમસ્યા એ છે કે પ્રજ્ઞાપના અને છવાછવાભિગમમાં કાંઈ એતિહાસિક ક્રમ સ્થાપી શકાય છે કે નહીં તેનું સમાધાન તો હજી બાકી જ રહે છે. જીવાજીવા
15. જો લગાવીયા,
૧૫. જુઓ ભગવતીસાર, પૃ. ૨૯૧, ૩૧૨, ૩૬૧-૬૨, ૩૯૬-૭, ૪૦૪, ૪૫૭, ૬૨૭, ૬૮૦, ૭૨૭. ૧૬. પ્રસ્તુતમાં દેવચંદ લાલભાઈની ઈ. સ. ૧૯૧૯ની છવાછવાભગમની આવૃત્તિના સૂવાંકો આપવામાં
આવ્યા છે.
,-
-
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૫]...
ભિગમમાં પ્રજ્ઞાપના અને તેનાં પદોનો ઉલ્લેખ અનેકવાર છે. (સૂત્ર ૪, ૫, ૧૩, ૧૫, ૨૦, ૩૫, ૩૬, ૩૮, ૪૧, ૮૬, ૯૧, ૧૦૦, ૧૦૬, ૧૧૩, ૧૧૭, ૧૧૯–૧૨૨); વળી, રાજપ્રશ્નીય (સૂત્ર ૧૦૯, ૧૧૦) અને ઔષપાતિક (સૂત્ર ૧૧૧) ત્રોનો પણ ઉલ્લેખ છે. એમાંથી ઔપપાતિકનો ઉલ્લેખ તો આગમોના લેખન કાળનો હોવો જોઈ એ, એટલે કે વલભીવાચનાના કાળમાં તે સગવડ ખાતર કરવામાં આવ્યો છે, એમ માની શકાય છે. પરંતુ પ્રજ્ઞાપનાનો ઉલ્લેખ પણ તે જ કાળે કરવામાં આવ્યો છે કે રચયિતાએ જ કર્યાં છે તે નક્કી કરવા માટે તે બન્નેનું પૌર્વાપર્યં અન્ય પ્રકારે નક્કી કરવું જરૂરી છે.
જીવાજીવાભિગમની સામાન્ય રચના એવી છે કે તેમાં ક્રમે ક્રમે જીવભેદોનું નિરૂપણ અને તે ભેદોમાં તે તે જીવની સ્થિતિ, અંતર, અલ્પબહુત્વ આદિનું નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું છે. સામાન્ય રીતે એમ કહી શકાય કે સમગ્ર ગ્રંથ બે વિભાગમાં વહેંચાઈ જાય છે. પ્રથમ વિભાગમાં અજીવનું અને સંસારી જીવોના ભેદોનું અને ખીજામાં સમગ્ર જીવોનું એટલે કે સંસારી અને સિદ્ધ એ બન્નેનો સમાવેશ થાય એવી રીતે ભેનરૂપણ છે. તે તે એ ભેદ, ત્રણ ભેદ ઇત્યાદિ દશ ભેદોનું નિરૂપણ કરતી વખતે તેમાં સ્થિતિ વગેરે બાબતોનું કથન કરવામાં આવ્યું છે. પરંતુ પ્રજ્ઞાપનામાં પણ મુખ્ય વિષય તે જ છતાં તેમાં નિરૂપણપદ્ધતિ જુદી છે. તેમાં તે ગ્રંથને ૩૬ પદોમાં વિભક્ત કરવામાં આવ્યો છે, અને ભેદનિરૂપણ માત્ર પ્રથમ પદમાં કરવામાં આવ્યું છે. એટલે કે જીવ-અવના જે ભેદ-પ્રભેદો છે તેનું સમગ્રભાવે ચિત્ર પ્રથમ પ્રજ્ઞાપનાપદમાં મળ રહે છે. ત્યાર પછીનાં પદોમાં જીવોનાં સ્થાન, અલ્પબહુવ, સ્થિતિ ત્યાદિ અનેક વિષયોનો ક્રમે વિચાર છે. સારાંશ કે તે તે જીવભેદની સ્થિતિ આદિનો વિચાર તે તે જીવભેદના વર્ણન પ્રસંગે આપણે જીવાજીવાભિગમમાં જાણી શકીએ; પણ પ્રજ્ઞાપનામાં તો તે તે પદમાં બધા જ જીવોની સ્થિતિ આદિ વિષયોનો એકત્ર પરિચય પ્રાપ્ત કરીએ છીએ. વળી, જે અનેક વિષયોની ચર્ચા પ્રજ્ઞાપનાનાં શેષ ૩૫ (૨ થી ૩૬) પદોમાં છે, તે સર્વ વિષયોની ચર્ચા જીવાજીવાભિગમમાં નથી— આમ નિરૂપણપદ્ધતિનો ભેદ બન્નેમાં છે જ; ઉપરાંત, પ્રજ્ઞાપનામાં વસ્તુવિચારનું પણ આધિક્ય છે.
આ ઉપરથી સહેજે એમ માનવા મન થાય છે કે જીવાજીવાભિગમની રચના પ્રજ્ઞાપનાથી પૂર્વે કદાચ થઈ હશે. અને તેમાં પ્રજ્ઞાપનાનો ઉલ્લેખ અંગમાં એટલે કે ભગવતીમાં કરવામાં આવ્યો છે, તેમ સંક્ષેપ ખાતર કરવામાં આવ્યો હશે.
વળી, જેમ અંગ ગ્રંથોમાં પ્રારંભમાં મંગળ નથી દેખાતું તેમ પ્રસ્તુત જીવાજીવાભિગમમાં પણ મંગળ કરવામાં આવ્યું નથી, પણ માત્ર એટલું જ કહેવામાં આવ્યું છે કે જિનમત, જિનાનુમત...જિનર્દેશિત...જિનપ્રશસ્તનું અનુચિંતન કરીને તેમાં શ્રદ્ધા ધરાવીને સ્થવિર ભગવંતોએ આ જીવાજીવાભિગમ નામના અધ્યયનની પ્રજ્ઞાપના કરી છે. ગ્રંથપ્રારંભની આ પદ્ધતિ અંગરચનાનું અનુકરણ છે. તેમાં જેમ ‘ હૂઁ મે સુર્ય ’—એ પ્રકારે પ્રાપ્ત થયેલ શ્રુતનો ઉપદેશ આર્ય સુધર્માં જંબૂને આપે છે તેમ અહીં સૂચના છે કે સ્થવિરોએ જે જિનોપદેશ પ્રાપ્ત કર્યો હતો તેમાં શ્રદ્ધા ધરાવીને તેમણે આ ગ્રંથની પ્રરૂપણા કરી છે.
પરંતુ પ્રજ્ઞાપનાના પ્રારંભમાં તો મંગળ એટલે કે સિદ્ધ વગેરેને વંદના કરવામાં આવી છે. અને પછી જ જિનવરના ઉપદેશને આધારે રચના કરવામાં આવી છે તેવો નિર્દેશ છે. આમ જીવાજીવાભિગમના પ્રારંભમાં અંગશૈલીનું અનુકરણ છે, જ્યારે પ્રજ્ઞાપનામાં મંગલપૂર્વક શાસ્ત્રરચના થઈ છે. આથી પણ કહી શકાય કે મંગલ કરીને જ શાસ્ત્ર રચવાની પદ્ધતિ શરૂ થયા પછી પ્રજ્ઞાપનાની રચના થઈ હશે; જ્યારે, સંભવ છે કે, જીવાજીવાભિગમની રચના તે પહેલાં થઈ ગઈ હતી.
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૬]...
પ્રજ્ઞાષના અને ષટ્ખંડાગમ
પ્રજ્ઞાપના અને ષટ્યુંડાગમ ખન્નેનું મૂળ દૃષ્ટિવાદ નામના અંગ સૂત્રમાં છે. એટલે સામગ્રીનો આધાર એક જ છે. બન્ને સંગ્રહગ્રંથો છે. છતાં પણ બન્નેની નિરૂપણશૈલીમાં જે ભેદ છે તે સમજવા જેવો છે. પ્રજ્ઞાપનામાં જીવને કેન્દ્રમાં રાખીને ૩૬ ‘પદો' છે, જ્યારે ષટ્યુંડાગમમાં જીવસ્થાન નામના પ્રથમ ખંડમાં કમૅના હ્રાસને કારણે નિષ્પન્ન ગુણસ્થાનો, જે જીવસમાસને નામે નિર્દિષ્ટ છે, તેની માર્ગણા જીવનાં માર્ગણાસ્થાનો ગત્યાદિ દ્વારા કરવામાં આવી છે. સમાપ્ત થયે શેષ ખંડમાંથી ખુદ્દાબંધ, અંધસ્વામિત્વ, વેદના, એ ખંડોમાં કર્મને કેન્દ્રમાં રાખીને વનો વિચાર છે, એમ કહેવાય. અને વર્ગણાખંડમાં પણ મુખ્ય તો કર્મવર્ગા જ છે; શેષ વર્ગણાની ચર્ચા તો તેને સમજવા માટે છે. છઠ્ઠો ખંડ તો મહાબંધને નામે જ ઓળખાય છે, એટલે તેમાં પણ કર્મચર્ચા જ મુખ્ય છે. પ્રજ્ઞાપનાનાં ૩૬ પદોમાંથી કર્મ (૨૩), કર્મબંધક (૨૪), કર્મવેદક (૨૫), વેદબંધક (૨૬), વેદવેદક (૨૭), વેદના (૩૫)—એ પદોનાં નામો, જે પ્રજ્ઞાપના મૂળમાં આપવામાં આવ્યાં છે અને ખંડમાં જે તે તે ખંડનાં નામો ટીકાકાર દ્વારા સૂચિત કરવામાં આવ્યાં છે, તેની તુલના કરવા જેવી છે. તે તે નામનાં ‘પદો'માં જે ચર્ચા પ્રજ્ઞાપનામાં જોવા મળે છે તેથી ધણી વધારે ચર્ચા-સૂક્ષ્મ ચર્ચા-ખંડાગમમાં સમાન નામે સૂચિત ખંડોમાં છે. આમ પ્રજ્ઞાપનામાં જીવપ્રધાન અને ષટ્યુંડાગમમાં કર્મપ્રધાન નિરૂપણુ છે.
પ્રજ્ઞાપનામાં અંગસૂત્રમાં અપનાવાયેલી પ્રશ્નોત્તરપ્રધાન શૈલી જોવા મળે છે. અને ધણે પ્રસંગે તો ગૌતમ અને ભગવાનના જ પ્રશ્નોત્તરો હોય એમ પણ સ્પષ્ટ છે. પરંતુ ખૂંડાગમમાં ઉદ્દેશનિર્દેશ-વિભાગ એ શાસ્ત્રપ્રક્રિયાનું અનુસરણ છે. ક્વચિત જ પ્રશ્ન અને ઉત્તરો જોવા મળે છે.૧૭
પ્રજ્ઞાપના એક જ આચાર્યની સંગ્રહકૃતિ છે, પણુ ષખૂંડાગમ વિષે તેમ નથી. પ્રજ્ઞાપનામાં કોઈ ચૂલિકા નથી, પણ ખંડાગમમાં અનેક ચૂલિકાઓ ઉમેરવામાં આવી છે. તે ઉમેરો કોણે ક્યારે કર્યો તે જાણી શકાયું નથી; પણ ચૂલિકા નામ જ સૂચવે છે કે તે પાછળથી ઉમેરવામાં આવી છે—જેમ દશવૈકાલિક વગેરે આગમ ગ્રંથોમાં જોવા મળે છે.
પ્રજ્ઞાપના મૌલિક સૂત્રરૂપે લખાયેલ છે, જ્યારે ખંડાગમ સૂત્ર ઉપરાંત અનુયોગ= વ્યાખ્યાની શૈલીને પણ અનુસરે છે, કારણ, તેમાં ધણીવાર અનુયોગનાં દ્વારો વડે વિચારણા કરવામાં આવી છે, જે વ્યાખ્યાની શૈલીને સૂચવે છે; જેમ કે અળિયોગદ્દારાનિ” એમ અનેક દ્દારો સૂચવીને પછી તે દ્વારોના ક્રમે વિચારણા છે.૧૯ ઉપરાંત કૃતિ, વેદના, કર્મ જેવા શબ્દોની વ્યાખ્યા નામ, સ્થાપના, દ્રવ્ય, ભાવ આદિ નિક્ષેપો દ્વારા પણ કરવામાં આવી છે, જે જૈનાગમોની નિર્યુક્તિ-પ્રકારની વ્યાખ્યાશૈલીનું સ્પષ્ટ અનુસરણ છે. ૨૦
*
અનુજમ્ ૨ ૨
૧૭. ષટ્ખંડાગમ, પુસ્તક ૮, ‘અંધસામિત્તવિચય' પ્રકરણ જેવા સ્થાનોમાં કવચિત્ પ્રશ્નોત્તરશૈલી છે. ૧૮. ષટ્ખંડાગમ, પુસ્તક ૬માં કુલ નવ ચૂલિકા છે, પુસ્તક ૧૦માં એક છે, પુસ્તક ૧૧માં એ ચૂલિકા છે, પુસ્તક ૧૨માં ત્રણ ચૂલિકા છે. પુસ્તક ૧૪માં તો સૂત્ર ૫૮૧માં જ જણાવ્યું છે કે “ પત્તો ગરિમાંયો વૃજિયા
णाम 1
‘ સંતવતળા × ૨ ૨
"
૧૯. ષટ્ખંડાગમ, પુસ્તક ૧, સૂત્ર ૫; પુસ્તક ૯, સૂત્ર ૪૫; પુસ્તક ૧૦, સૂત્ર ૧; પુસ્તક ૧૧, સૂત્ર ૧; પુસ્તક ૧૧, સૂત્ર ૧૬પ, પુસ્તક ૧૨, સૂત્ર ૧; પુસ્તક ૧૩, સૂત્ર ૨ ઇત્યાદિ.
૨૦. ષટ્ખંડાગમ, પુસ્તક ૯, સૂત્ર ૪૫થી માંડીને આ પ્રક્રિયા પુસ્તક ૧૪ સુધી બરાબર જોવા મળે છે, ૨૧. એજન, પુસ્તક ૧, સૂત્ર ૭; પુસ્તક ૩, સૂત્ર ૧ ઇત્યાદિ.
૨૨. એજન, પુસ્તક ૧, સૂત્ર ૭; પુસ્તક કે, સૂત્ર ૭૧.
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧૭]... નિલ”, “વિફા ૨૪, (વિમાવા) જેવા શબ્દોનો પ્રયોગ પણ વ્યાખ્યાશૈલી પ્રત્યે ઈશારો કરી દે છે.
તત્વાર્થસૂત્રમાં જે અનેક પ્રકારે અનુયોગદ્વારોનું પ્રથમ અધ્યાયમાં વર્ણન છે તેની વ્યવસ્થા પ્રજ્ઞાપનામાં હજી થઈ ન હતી તેમ જણાય છે, કારણ, તેમાં પ્રથમ એ અનુયોગદ્દારોને ગણાવીને કોઈ નિરૂપણું નથીપરંતુ પખંડાગમમાં તો આઠ અનુયોગદ્વારના નિર્દેશપૂર્વક સ્પષ્ટ નિરૂપણ છે. એવાં અનુયોગદ્વારોની નિર્માણભૂમિકા તે પ્રજ્ઞાપનામાં ખડી થઈ છે, જેને આધારે આગળ જઈ અનુયોગદ્વારોનું નિરૂપણ થવા લાગ્યું. તત્ત્વાર્થસૂત્ર (૧. ૮.)માં સતસંખ્યા ઈત્યાદિ આઠ અનુયોગકારોનો નિર્દેશ છે. આવો કોઈ નિર્દેશ પ્રજ્ઞાપનામાં નથી. પરંતુ તેમાં જુદાં જુદાં પદોમાંથી આ અનુયોગદ્વારોનું સંકલન કરવું સંભવ છે. એવા નિશ્ચિત સંકલનનો ઉપયોગ પખંડાગમમાં થયો છે, જે તે બન્નેના કાળ વિષે અવશ્ય પ્રકાશ ફેંકે છે, અને સિદ્ધ કરે છે કે પખંડાગમ પ્રજ્ઞાપના પછીની જ રચના કે સંકલન હશે.
“રિયાળુવાળ”, “રિયાળુવાળ”, “યાજુવાળ ઇત્યાદિર શબ્દોથી તે તે માર્ગણકારોની ચર્ચાનો પ્રારંભ કરવાની પદ્ધતિ ખંડાગમમાં સર્વત્ર અપનાવવામાં આવી છે, જેનું અનુસરણ પ્રજ્ઞાપનામાં ક્વચિત જ જોવા મળે છે. માત્ર “દ્રિકાબુવાળ” અને “વેત્તાળુવાળ” એ બે શબ્દો વપરાયા છે, પણ ગતિ આદિની ચર્ચામાં રમજુવા' જેવો પ્રયોગ નથી.
- પ્રજ્ઞાપના અને પખંડાગમમાં કેટલેક સ્થળે તો નિરૂપણ ઉપરાંત શબ્દસામ્ય પણ છે, જે સૂચવે છે કે બન્ને પાસે સમાન પરંપરા હતી. નિરૂપણસામ્ય એટલે કે તે તે બાબતોમાં મતૈક્ય તો અધિકાશે બન્નેમાં જોવા મળે જ છે. તેથી તેની જુદી નોંધ લેવી જરૂરી નથી. પણ જ્યાં શબ્દસામ્ય સ્પષ્ટ છે તેની નોંધ લેવી જરૂરી છે.
સામાન્ય રીતે કહી શકાય કે બન્ને ગ્રંથો ગદ્યમાં લખાયા છે, પરંતુ તેમાં ગાથાઓ પણ છે. તે ગાથાઓમાંથી કેટલીક તો પારંપરિક સંગ્રહણીગાથાઓ જ હોવી જોઈએ, એમ જણાય છે. પ્રજ્ઞાપનાની ગાથા નં. ૯, ૧૦૦ અને ૧૦૧ પખંડાગમમાં પણ મળે છે, તે આ પ્રમાણે पुस्तक १४, सूत्र १२१- "तत्थ इमं साहारणलक्खणं भणिदं सूत्र १२२ साहारणमाहारो साहारणमाणपाणगहणं च ।
साहारणजीवाणं साहारणलक्खणं भणिदं ।। सूत्र १२३ एयस्स अणुग्गहणं बहूण साहारणाणमेयस्स ।
एयस्स जं बहूणं समासदो तं पि होदि एयस्स ॥ सूत्र १२४ समगं वकंताणं समग तेसिं सरीरणिप्पत्ती ।
समगं च अणुग्गहणं समगं उस्सासणिस्सासो॥
૨૩. એજન, પુસ્તક ૧, સૂત્ર ૮; પુસ્તક ૩, સૂત્ર ૧ ઇત્યાદિ. ૨૪. એજન, પુસ્તક ૬, સૂત્ર ૨, પૃષ્ઠ ૪ પુસ્તક ૬, સૂત્ર ૧, પૃષ્ઠ ૧૪૫; પુસ્તક ૧૪, સૂત્ર ૧. ૨૫. બૌદ્ધોમાં વિભાષાને મહત્વ આપનાર મત વૈભાષિક તરીકે જાણીતો છે, તેની અહીં નોંધ લેવી જોઈએ. ૨૬. પખંડાગમ, પુ. ૧, સૂ૦ ૭, પૃ. ૧૫૫. ૨૭. એજન, પુસ્તક ૧, સૂત્ર ૨૪, ૩૩, ૩૯ ઇત્યાદિ. ૨૮. પ્રજ્ઞાપના, સૂત્ર ૨૧૩-૨૨૪, ૨૭૬-૩૨૪, ૩૨૬-૩૨૯. '
૫. પ્ર. ૨.
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧૮]... પખંડાગમમાં ધ્યાન દેવા જેવી એક વાત એ છે કે તેમાં મારું કહીને આ ગાથાઓ ઉધૃત કરવામાં આવી છે, જ્યારે પ્રજ્ઞાપનામાં તેવો કોઈ નિર્દેશ નથી. જે ક્રમે પ્રસ્તુતમાં ઉદ્ધરણ છે તે અનુક્રમે પ્રજ્ઞાપનામાં નં. ૧૦૧, ૧૦૦, ૯૯ છે. અર્થાત ત્રણે ગાથા વ્યક્રમે પ્રજ્ઞાપનામાં મળે છે. વળી, પ્રસ્તુત સત્ર ૧૨૨ ગત ગાથામાં “ક્લri મળવું” એવો પાઠ છે, જ્યારે પ્રજ્ઞાપનામાં ગાથા ૧૦૧ માં “અવલi g” એવો પાઠ છે. સૂત્ર ૧૨ ગત ગાથા અને પ્રજ્ઞાપનાગત ગાથા ૧૦૦ એક જ છે, પણ પખંડાગમ કરતાં પ્રજ્ઞાપનાગત પાઠ વિશુદ્ધ છે; જ્યારે પખંડાગમમાં તે અવ્યવસ્થિત થઈ ગયો છે. સૂત્ર ૧૨૪ગત ગાથા અને પ્રજ્ઞાપનાગત ગાથા ૯૯ એક જ છે, પણ તેમાં પણ પાઠાંતરો છે. પ્રજ્ઞાપનાગત પાઠ વિશુદ્ધ છે.
પ્રજ્ઞાપનામાં જીવોના અલ્પબહુવિચાર પ્રસંગે “મહાવંડથ'નો પ્રારંભ આમ છે – “મ મંતે! સશ્વનીધ્ય મgવંયં વત્તફાનિ–સવોવા મવશંતિયા મજ્જા.. અને અંત આમ છે–“સનો વિસરિયા ૬૬, કાથા કિસાઢિયા ૧૭, સન્વીવી વિસાફિયા ૬૮ !” સૂત્ર ૨૨૪.
પખંડાગમમાં પણ “મહારમ’ છે જ. તેમાં તેનો પ્રારંભ આ પ્રમાણે છે—“ત્તિો સવનીમહંહો વો મવદ્ધિા સભ્યોવા મળુગરા જોવતિયા” અને અંતે “ળિોઢનવા વિશેષાફિયા છે ”—પુસ્તક ૭, સૂત્ર ૧-૭૯ )
વિચારણામાં બન્નેમાં થોડો જે ફેર છે, તે એ કે પ્રજ્ઞાપનામાં આ અલ્પબહુત્વમાં કુલ ૯૮ ભેદો લીધા છે. ત્યારે સ્ટઅંડાગમમાં તેની સંખ્યા ૭૮ છે. આનું કારણ પ્રભેદોનો ગૌણમુખ્ય ભાવ ગણવું જોઈએ. પણ ખાસ વાત તો એ છે કે બન્ને આ વિચારણને ર૯ “મહાદંડક' એવું એક જ નામ આપે છે, જે બન્નેની સામાન્ય પરંપરાનું સૂચન કરે છે. વળી, પ્રજ્ઞાપનાગત વત્તwાન” પ્રયોગ અને ખંડગમગત “જાવો” પ્રયોગ પણ સૂચક છે.
પ્રજ્ઞાપના સૂત્રનું બીજું પદ “સ્થાનપદ” છે. તેમાં નાના પ્રકારના–એકેન્દ્રિયથી માંડીને સિદ્ધના–જીવો લોકમાં ક્યાં ક્યાં છે તેનું વર્ણન છે. આ જ પ્રકારનું વર્ણન પખંડાગમના બીજા ખંડમાં ક્ષેત્રાનુગમ નામના પ્રકરણમાં (પુસ્તક ૭, પૃષ્ઠ ૨૯થી) છે. ભેદ માત્ર એ છે કે તેમાં ગતિ આદિ દ્વારા વડે ક્ષેત્રનો વિચાર છે, જ્યારે પ્રજ્ઞાપનામાં ક્રમે એકેન્દ્રિયથી માંડી સિદ્ધ સુધીના જીવોના ક્ષેત્રનો વિચાર છે. પ્રજ્ઞાપનામાં નિરૂપણ વિસ્તૃત છે, જ્યારે પખંડાગમમાં સંક્ષિપ્ત છે.
પ્રજ્ઞાપનામાં અલ્પબદુત્વ અનેક દ્વાર વડે વિચારાયું છે. તેમાં જીવ-અછવ બેનો વિચાર છે. ડાગમમાં પણ ૧૪ ગુણસ્થાનોમાં ગત્યાદિ માગણાસ્થાનો વડે જીવના અ૫હત્વનો વિચાર છે, જે પ્રજ્ઞાપનાથી વધારે સૂક્ષ્મ છે. ઉપરાંત, પખંડાગમમાં માત્ર ગત્યાદિ માણાની દૃષ્ટિએ પણ અલ્પબહુત્વનો વિચાર જોવા મળે છે, તેમાં પ્રજ્ઞાપનાના અલ્પબદુત્વની માગણનાં દ્વાર ૨૬ છે, જયારે પખંડાગમમાં ગત્યાદિ ૧૪ દ્વારો છે. તેમાંનાં ગત્યાદિ ૧૪ બજેમાં સમાન છે, જે નીચેની સૂચીથી જાણવા મળે છે–
૨૯. પખંડાગમમાં અન્યત્ર પણ “મા ” શબ્દનો પ્રયોગ છે. –પુસ્તક ૧૪, સૂત્ર ૬૪૩, પૃષ્ઠ ૨૦૧;
પુસ્તક ૧૧, સુત્ર ૩૦ માં– મોરામિવિંદો ” પુસ્તક ઇ. સ. ૩૦. ષખંડાગમ, પુસ્તક ૫, પૃષ્ઠ ૨૪૧ થી, ૩૧. એજન, પુસ્તક ૭, પૃષ્ઠ પર૦ થી,
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨. ગતિ
...[૧૯]. પ્રજ્ઞાપના
પખંડાગમ (પુસ્તક ૭, પૃષ્ઠ પર૦) ૧. દિશાવર
૧. ગતિ ૩. ઈન્દ્રિય
૨, ઈન્દ્રિય ૪. કાય
૩. કાય ૫. યોગ
૪. યોગ ૬. વેદ
૫. વેદ ૭. કષાય
૬. કષાય ૮. ગ્લેશ્યા
૧૦. લેહ્યા ૯. સમ્યકત્વ
૧૨. સમ્યકત્વ ૧૦. જ્ઞાન
૭. જ્ઞાન ૧૧. દર્શન
૯. દર્શન ૧૨. સંયત
૮. સંયમ ૧૩. ઉપયોગ ૧૪, આહાર
૧૪. આહારક ૧૫. ભાષક ૧૬. પરિત્ત ૧૭. પર્યાપ્ત ૧૮. સેક્સ ૧૯. સંસી ૨૦. ભવ
અસ્તિકાય ૨૨. ચરિમ ૨૩. જીવ ૨૪. ક્ષેત્ર ૨૫. બંધ ૨૬. પુદ્ગલ
ધ્યાન દેવાની વાત એ છે કે પ્રજ્ઞાપના અને પખંડાગમ બજેમાં આ પ્રકરણને અંતે મહાદંડક' છે–જુઓ પુસ્તક ૭, પૃષ્ઠ પ૭પ.
પહેલાં જણાવ્યા પ્રમાણે આ મહાદંડકમાં ૯૮ જીવભેદો પ્રજ્ઞાપનામાં છે; જ્યારે પખંડાગમમાં ૭૮ છે. ઉપરની સૂચીથી એ પણ જણાય છે કે વિચારણીય દ્વારોની સંખ્યા પણ પ્રસ્તુત પ્રકરણમાં પ્રજ્ઞાપનામાં વધારે છે. આ ઉપરથી કહી શકાય કે પ્રજ્ઞાપનાનું પ્રસ્તુત પ્રકરણ વિચારણાનો વિકાસ સૂચવે છે, જ્યારે પખંડાગમમાં તે પ્રકરણ તેથી જૂની પરંપરા પ્રમાણે સ્વીકારી લેવામાં આવ્યું છે.
ખરી વાત એવી જણાય છે કે પ્રથમ જીવસ્થાન નામના ખંડમાં ૧૪ ગુણસ્થાનમાં ૧૪ ગત્યાદિ માગણાસ્થાનો ઘટાવ્યાં છે, પરંતુ બીજા ખંડ ખુદ્દાબંધમાં પ્રક્રિયા બદલાઈ જાય છે. તેમાં ૩૨. પ્રજ્ઞાપના, ૫૮ ૧૮ માં પણ આમાંના ૧, ૨૪-૨૬ એ વિના ૨૨ દ્વારોમાં વિચાર છે. –સૂત્ર ૧૨૫૯.
| | | |
Y | | | | | |
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૨૦]... બંધક = જીવ આદિનો વિચાર ૧૪ માર્ગણાસ્થાનોમાં કરવામાં આવ્યો છે. તેમાં ગુણસ્થાનને લઈને વિચાર નથી. આથી પ્રજ્ઞાપના અને પખંડાગમની શેલી આ પ્રકરણમાં એકજેવી છે.
તેવી જ રીતે જીવની સ્થિતિનો વિચાર અનેક રીતે પખંડાગમમાં છે. તેમાંથી કાલાનગમમાં (પુસ્તક ૭, પૃષ્ઠ ૧૧૪થી) જીવોની કાલરિસ્થતિ ગત્યાદિ ૧૪ કારો વડે વિચારાઈ છે. પરંતુ પ્રજ્ઞાપનામાં ૨૪ દંડકને નામે ઓળખાતા જીવના મુખ્ય ૨૪ ભેદો અને તેના પ્રભેદોને લઈને કાલ વિચાર છે. –પ્રજ્ઞાપના, સ્થિતિ પદ ચોથું.
આ જ પ્રમાણે “અવગાહના ”, “અંતર ” આદિ અનેક બાબતોની સમાન વિચારણા બજેમાં છે, પરંતુ તે વિષે વિશેષ લખવાનું મોકુફ રાખી અત્યારે એટલું જ સૂચવવું બસ થશે કે આ બન્ને ગ્રંથોની સૂક્ષ્મ દૃષ્ટિથી તુલના કરવા જેવી છે અને તેથી જૈનોના જીવવિચારમાં અને કર્મવિચારમાં કયે ક્રમે વિચારવિકાસ થયો છે તે જાણવાનું એક સુદઢ સાધન આ બન્ને ગ્રંથો છે, એ પ્રત્યે ધ્યાન દોરવા આટલું લખ્યું છે.
વળી, બન્નેની એક બીજી સમાનતા પણ આશ્ચર્ય ઉપજાવે તેવી છે. ગત્યાગતિની ચર્ચામાં જ બન્નેમાં તીર્થંકર, ચક્રવર્તી, બલદેવ, વાસુદેવ પદની પ્રાપ્તિની ચર્ચા છે. –પ્રજ્ઞાપના, સૂત્ર ૧૪૪૪૧૪૬૫. પખંડાગમ, પુસ્તક ૬, સૂત્ર ૨૧૬, ૨૨૦ ઈત્યાદિ. પણ પ્રજ્ઞાપનામાં માંડલિક પદ વિશેષ છે અને રત્નપદ પણ વિશેષ છે.—પ્રજ્ઞાપના, સૂત્ર ૧૪૬૬-૬૯.
- જેમ પ્રજ્ઞાપનામાં નિર્યુક્તિની અનેક ગાથાઓ છે, તેમ પખંડાગમમાં પણ તે ગાથાઓ મળી આવે છે તે સૂચવે છે કે નિર્યુક્તિમાં સમાન પરંપરામાંથી ગાથાઓ સંઘરવામાં આવી છે. આથી નિયુક્તિ વિષે સ્વતંત્ર વિચાર કરીને તેમાં આચાર્ય ભદ્રબાહુ, તે પ્રથમ હોય કે બીજા, તેમની ગાથાઓ કેટલી અને તેમને પરંપરાપ્રાપ્ત કેટલી ?—જુઓ પખંડાગમમાં ગાથાસૂત્રો, પુસ્તક ૧૩ માં સૂત્ર ૪, ૫, ૬, ૭, ૮, ૯, ૧૨, ૧૩, ૧૫, ૧૬ ઈત્યાદિ અને આવશ્યકનિયુક્તિ, ગાથા ૩૧ થી; વિશેષાવશ્યક, ગાથા ૬૦૪ થી.
પ્રજ્ઞાપના ઉપાંગ એ આર્ય શ્યામાચાર્યની રચના છે, પરંતુ તેનો અર્થ એવો નથી કે તેમાંની બધી જ બાબતો તેમણે પોતે જ વિચારીને રજૂ કરી છે. કારણ, તેમનું પ્રયોજન તો મૃતપરંપરામાંથી હકીકતોનો સંગ્રહ કરવાનું અને તેની માત્ર ગોઠવણી અમુક પ્રકારે કરવી એ હતું. આથી આપણે જોઈ શકીએ છીએ કે પ્રારંભમાં પ્રથમ પદમાં જીવના જે અનેક ભેદો જણાવ્યા છે, તે જ ભેદોમાં એટલે કે તે બધા જ ભેદોમાં દ્વિતીય “સ્થાન' આદિ “ઠારો'–બાબતોની ઘટના તેઓએ રજુ કરી નથી. સ્થાન આદિ દ્વારનો વિચાર તેમની સમક્ષ જે રીતે-જે વિવિધ રીતે તેમની પૂર્વેના આચાર્યોએ કર્યો હતો, તે વિદ્યમાન હતો, એટલે તે તે દ્વારોમાં તે તે વિચારોનો સંગ્રહ કરી લેવો–એ કાર્ય આર્ય શ્યામાચાર્યનું હતું. આથી “સ્થાન' આદિ દ્વારમાં થયેલ વિચાર યદ્યપિ સર્વ જીવોને સ્પર્શે છે, પણ વિવરણ એટલે કે જીવના ક્યા ભેદોમાં તે તે દ્વારોનો વિચાર કરવો, તેમાં એકમત્ય નથી. તે તે કારોના વિચારપ્રસંગે જીવોના ક્યા ક્યા ભેદ-પ્રભેદોનો વિચાર કરવો તે, તે તે વિષયના નિરૂપણની સરલતાની દૃષ્ટિએ થયું છે. જે એક જ વ્યક્તિ પોતે જ બધું વિચારીને નિરૂપવા બેસે તો જુદી રીતે જ વર્ણવી શકે એમ સંભવ છે, પણ આમાં એમ નથી બન્યું. આમાં તો જુદા જુદા આચાર્યોએ જુદે જુદે કાળે જે જે વિચાર કર્યો, તે પરંપરાથી આર્ય શ્યામાચાર્યને પ્રાપ્ત થયો અને તે વિચારપરંપરાને તેમણે આમાં એકત્ર કરી છે. આ દષ્ટિએ વિચારીએ તો પ્રજ્ઞાપના એ તે કાળની વિચારપરંપરાનો વ્યવસ્થિત સંગ્રહ છે. આ જ કારણ છે કે જયારે આગમોનું લેખન થયું ત્યારે તે તે વિષયની સમગ્ર વિચારણા માટે પ્રજ્ઞાપના જોઈ લેવાની ભલામણ કરવામાં આવી.
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧]...
જૈન આગમના મુખ્ય એ વિષયો છે—જીવ અને કર્મ. એક વિચારણાનો ઝોક એવો દેખાય છે કે તેમાં જીવને મુખ્ય રાખીને તેના અનેક વિષયો, જેવા કે તેના કેટલા પ્રકાર છે, તે ક્યાં રહે છે, તેનું આયુ કેટલું છે, તે મરીને એક પ્રકારમાંથી બીજા કયા પ્રકારમાં જઈ શકે છે કે તે તે પ્રકારમાં આવી શકે છે, તેની ઇન્દ્રિયો કેટલી, વેદ કેટલા, નાન કેટલાં, તેમાં કર્મ કયાં—ઇત્યાદિની વિચારણા થાય છે; પરંતુ ખીજા પ્રકારની વિચારણાનો ઝોક કર્મને મુખ્ય રાખીને છે. તેમાં કર્મ કેટલા પ્રકારનાં અને તે વિવિધ પ્રકારના જીવોના વિકાસ કે હ્રાસમાં કેવો ભાગ ભજવે છે—આવો વિચાર મુખ્ય આવે છે. આથી આમાં જીવના વિકાસક્રમને લક્ષીને ૧૪ ગુણસ્થાનો, જે જીવસમાસને નામે ઓળખાયાં, તેની માર્ગણાશોધ માટે ચૌદ માર્ગાસ્થાનો નક્કી કરવામાં આવ્યાં. આ માર્ગણાસ્થાનો એટલે કે શોધ માટેનાં દ્વારો તે ખ્વોના ગતિ આર્દિને કારણે થતા વિવિધ પ્રકારે ભેદો છે.
પ્રથમ પ્રકારના ઝોકનું દૃષ્ટાન્ત પ્રજ્ઞાપના પૂરૂં પાડે છે. અને દ્વિતીય પ્રકારનો ઝોક પ્રાચીન કર્મપ્રકૃતિ આદિ કર્મેસાહિત્ય, પખંડાગમ વગેરેમાં જોવા મળે છે,
વસ્તુસ્થિતિ આવી હોઈ પોíપર્યંની વિચારણા ધણી કઠણ બની જાય છે. પંદરમી શતાબ્દી કે તે પછી પણ જ્યારે સ્થાનકવાસી પરંપરાએ આગમોની વિચારણાને ભાષામાં થોકડારૂપે રજૂ કરવા પ્રયત્ન કર્યો, ત્યારે એનાં એ જ માર્ગણુાદ્દારો વગેરે ખાલ જીવને સરલ રીતે સમજાય એવી રીતે રજૂ કર્યાં અને અંગ ગણાતા સ્થાનાંગમાં પણ તે જ સંખ્યાને મુખ્ય રાખીને હકીકતા રજૂ કરવામાં આવી છે. પણ જે કાળનું સ્થાનાંગ છે તે જ કાળમાં જટિલ રીતે પણ જીવ અને કર્મની હકીકતો રજૂ કરવામાં આવી હતી. આથી માત્ર વિષયનિરૂપણની સરલ કે જટિલ પ્રક્રિયા અથવા તો વિષયની સૂક્ષ્મ કે ગંભીર ચર્ચા જોઈ ને પૌૉપર્ટનો વિચાર નિર્ણાયક બની શકે એમ નથી. કારણુ, એવી રચનાનો આધાર લેખકના પ્રયોજન ઉપર છે, નહીં કે તેમાં ચર્ચાતા સૂક્ષ્મ કે સ્થૂલ વિષય ઉપર. આથી પ્રજ્ઞાપના કરતાં ષટ્ટખંડાગમની ચર્ચા ઘણી જ આગળ વધી ગયેલી જણાય છે, છતાં પણ માત્ર તે બન્નેમાં ચર્ચિત વિષયની સૂક્ષ્મતા કે સ્થૂલતા ઉપરથી તેમના પૌર્વાપર્યંતે નક્કી કરવામાં ગંભીર ભૂલ થવા સંભવ છે. આથી કોઈ બીજો જ માર્ગ લઈ ને તેવા ગ્રંથોનો નિર્ણય સ્વતંત્ર રીતે કર્યાં પછી જ તેમનું પૌર્વાપર્યું નક્કી થઈ શકે. બન્ને પ્રકારના સાહિત્યનું મૂળ બન્નેને મતે દૃષ્ટિવાદ છે. આથી દૃષ્ટિવાદના જ વિષયને અનેક રીતે, અનેક પ્રયોજન સિદ્ધ કરવા, અનેક આચાર્યોએ નિરૂપિત કર્યો છે. આ પણ એક મુશ્કેલી છે—જેથી પૌર્વાપર્ય નક્કી કરવામાં સ્કૂલ કે સૂક્ષ્મ વિચાર પ્રસ્તુતમાં બાધક બને છે. અન્યથા એ કહેવું બહુ સરલ હતું કે ખંડાગમમાં જે વિચારની સુક્ષ્મતા દેખાય છે તે પ્રકારની સૂક્ષ્મચર્યા પ્રજ્ઞાપનામાં નથી માટે તે ષખંડાગમ કરતાં પ્રાચીન છે. પરંતુ ઉપર જણાવેલી મુશ્કેલીને કારણે માત્ર આ દલીલને આધારે પ્રજ્ઞાપનાને પ્રાચીન ઠરાવવું એ અયોગ્ય જણાય છે. તેથી તે માર્ગ છોડી દેવો એ જરૂરી છે. અને પખંડાગમ અને પ્રજ્ઞાપના—એ એમાં કોણ પ્રાચીન એની વિચારણા જુદી જ રીતે કરવી જરૂરી છે. એ કર્યાં પછી ઉક્ત દલીલનો ઉપયોગ થઈ શકે.
એક વાત તો નિશ્ચિત જ છે કે ષટ્યુંડાગમમાં—તેના કેટલાક ભાગોમાં જે પ્રકારે અનુયોગદ્વારસૂત્રમાં અનુયોગદ્વાર વડે વ્યાખ્યા કરવાની પદ્ધતિ એટલે કે નયનિક્ષેપ આદિ પદ્ધતિ દ્વારા વસ્તુનિરૂપણ કરવાની જે પતિ મળે છે, તેનું જ અનુસરણ સ્પષ્ટ છે. એવું કાંઈ જ પ્રજ્ઞાપનામાં નથી, એ બાબત પ્રજ્ઞાપનાની ષખંડાગમ કરતાં પ્રાચીનતા નિર્વિવાદપણે સિદ્ધ કરે છે. વળી, પ્રજ્ઞાપનાનો સમય, આગળ જણાવવામાં આવશે તે પ્રમાણે, ઈસ્વીસન પૂર્વેનો જ છે; જ્યારે
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૨૨]... વખડાગમની રચના વીર નિવાણ પછી ૬૮૩ (ઈ. ૧૫૬) વર્ષ પછી જ ક્યારેક થઈ છે. તેથી તો નિર્વિવાદપણે કહી શકાય કે પ્રજ્ઞાપના એ ખેડાગમથી પૂર્વવર્તી જ છે.
વળી, ૧૪છવસ્થાન, ૧૪ ગુણસ્થાન જેવી સ્થિર પ્રક્રિયા જે કાળમાં નિશ્ચિત થઈ એટલે કે વિચારણાનાં અનેક કારો વડે પૂર્વકાળે જે વિચાર થતો હતો તેને સ્થાને ૧૪ વસ્થાન અને ૧૪ ગુણસ્થાનને લઈને વિચાર કરવાની પદ્ધતિ જે કાળે સ્થિર થઈ, ત્યાર પછીના કાળે તેનું અનુસરણું બરાબર થયું છે. આવી કોઈ નિશ્ચિત પરંપરા પ્રજ્ઞાપનામાં દેખાતી નથી, પરંતુ ખેડાગમમાં સ્પષ્ટ છે. આથી સિદ્ધ થઈ શકે છે કે પ્રજ્ઞાપના કરતાં પખંડાગમ એ પછીના કાળની રચના છે. આમ પ્રજ્ઞાપના અને ષખંડાગમનું પૌવપર્ય અનેક રીતે સિદ્ધ કરી શકાય છે, એટલે પ્રજ્ઞાપનાને ખંડાગમથી પૂર્વવત ગ્રંથ માનવો જરૂરી છે.
પ્રજ્ઞાપનાના કર્તા અને એમનો સમય પ્રજ્ઞાપનાના મૂળમાં તો ક્યાંય તેના કર્તાનો નિર્દેશ નથી. પણ તેના પ્રારંભના મંગલ પછી એ ગાથાઓ છે, જેની વ્યાખ્યા આચાર્ય હરિભદ્ર અને આચાર્ય મલયગિરિએ પણ કરી છે. છતાં તેઓ બને તે બન્ને ગાથાઓને પ્રક્ષિપ્ત જ માને છે. તે ગાથાઓમાં આર્ય શ્યામાચાર્યનો કર્તા તરીકે ઉલ્લેખ છે. એટલે આચાર્ય હરિભદ્રના સમયપૂર્વે પણ પ્રજ્ઞાપના શ્યામાચાર્યની કૃતિ તરીકે પ્રસિદ્ધ હતું એમ માની શકાય.
આચાર્ય મલયગિરિએ તો તેમને વિષે “માન મરચાનો જુથમેવ વયતિ” (ટીકા, પત્ર ૭૨) “માવાન આયામઃ વારિ” (ટીકા, પત્ર ૪૭), “વૈવામપિ તવનિશૂરાં મતાનિ માવાન મારામ ૩ દ્રિવાન” (ટીકા, પત્ર ૩૮૫), “મવાÁરયાતિવનૌ” (ટીકા, પત્ર ૩૮૫)૨૩ ઇત્યાદિ પ્રયોગોમાં ભગવાનનું પદ આપી દીધું છે, તે તેમનું મહત્ત્વ સૂચવે છે. ઉક્ત બે પ્રક્ષિપ્ત ગાથા ઉપરથી પણ ફલિત થાય છે કે આર્ય શ્યામ વાચકવંશમાં થયા છે અને તેઓ પૂર્વકૃતમાં વિશારદ હતા. પ્રજ્ઞાપનાની રચનામાં તેમણે એવા પ્રકારની કુશળતા દેખાડી છે કે અંગઉપાંગમાં પણ અનેક વિષયોની વિસ્તૃત ચર્ચા માટે પ્રજ્ઞાપનાની ભલામણ કરવામાં આવી છે.
નન્દીસૂત્રની પટ્ટાવલીમાં સુધર્માથી માંડીને એક પછી એક જે નામો આપ્યાં છે તેમાં ૧૧ મું નામ “વૃદ્ધિનો હારિર્ય ર સામ”—એ પ્રકારે આર્ય શ્યામનું નામ આવે છે અને તેમને હારિત ગોત્રના ગણાવ્યા છે. પરંતુ ઉક્ત પ્રજ્ઞાપનાના પ્રારંભની પ્રક્ષિપ્ત ગાથામાં તેમને વાચકવંશમાં ૨૩મા જણાવ્યા છે તેને અનુસરીને આચાર્ય મલયગિરિ પણ તેમને ત્રેવીસમી પાટે ગણે છે. એમાં માત્ર ૨૩મી પાટનો નિર્દેશ છે, પણ સુધર્માથી શ્યામાચાર્ય સુધીનાં નામો વિષેની કોઈ નોંધ નથી.
પટ્ટાવલિઓ ઉપરથી ત્રણ કાલકાચાર્ય થયાની હકીક્ત જાણવા મળે છે. એક કાલક જેઓ વીર નિર્વાણ ૩૭૬ માં મૃત્યુ પામ્યા (ધર્મસાગરીય પટ્ટાવલી પ્રમાણે જ્યારે ખરતરગચ્છીય પદાવલી પ્રમાણે–“માચા પ્રજ્ઞાવનાત્ ઈન્દ્ર છે નિોવિચારતા રયામાવાવના | સ તુ વીરા રૂ૭૬ વર્ષર્જાતા). બીજા ગદૈભિલોછેદક કાલકાચાર્ય વીર નિર્વાણ ૪૫૩ માં થયા=વિક્રમ પૂર્વે ૧૭ માં. અને તીજા વીર નિર્વાણ ૯૯૩=વિક્રમ પર૩ માં થયા, જેમણે સંવત્સરી તિથિ પાંચમની ચોથ કરી.
૩૩. આ ઉલ્લેખોની શ્રી પં. બેચરદાસજીએ ભગવતીસૂત્ર, દ્વિતીય ખંડ, પૃષ્ઠ ૧૩૫ માં પ્રજ્ઞાપના વિશેની તેમની
ટિપ્પણીમાં નોંધ લીધી છે.
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૨૩]... આ ત્રણમાંથી પ્રથમ કાલક અને શ્યામાચાર્ય, જેમણે પ્રજ્ઞાપનાની રચના કરી, તેઓ એક છે એવી પરંપરા પટ્ટાવલીઓમાં જણાય છે. પરંતુ પટ્ટાવલીમાં તેમને ૨૩મું સ્થાન અપાયું નથી;
જ્યારે ઉત પ્રક્ષિપ્ત ગાથામાં તેમને ૨૩મી પાટે ગણવામાં આવ્યા છે. આથી પાટ વિષેનો ઉલ્લેખ ગૌણ કરીને જ તેમના સમયનો વિચાર કરવો જરૂરી બને છે.
અંતિમ કાલક, જેઓ વિર નિર્વાણ ૯૯૩ =વિક્રમ પર૩ માં થયા, તે તો પ્રજ્ઞાપનાના કર્તા સંભવી શકે નહિ, કારણ, નંદી, જે વીર નિર્વાણ ૯૯૩=વિક્રમ પર પહેલાં જ રચાયું છે, તેમાં પ્રજ્ઞાપનાને આગમસૂચીમાં સ્થાન મળ્યું છે.
એટલે પ્રથમ બે કાલકમાંથી ક્યા કાલક તે શ્યામાચાર્ય છે તે પ્રશ્નનું નિરાકારણું બાકી રહે છે.
ડૉ. ઉમાકાન્તને મતે જે તે બન્ને કાલકને એક માનવામાં આવે તો અગિયારમી પાટે ઉલિખિત શ્યામાચાર્ય અને ગભિલોચ્છેદક કાલકાચાર્ય એક ઠરે છે. પટ્ટાવલીમાં જ્યાં તે બન્નેને જુદા ગણ્યા છે, ત્યાં પણ એકની તિથિ વિર ૩૭૬ અને બીજાની ૪૫૩ છે. ખરી રીતે ૩૭૬ માં
જાત” છતાં તે તેમની મૃત્યુતિથિ જ અન્યત્ર ગણાઈ તે જ પ્રમાણે બીજ કાલકની ૪૫૩ એ મૃત્યુતિથિ જ હશે. એટલે તે બન્નેના સમયમાં બહુ ફેર નથી. “જાત:” જેમનું તેમ માનીએ તોપણ બન્નેમાં માત્ર ૭૭ વર્ષનો ફરક છે. એટલે ગમે તેણે પ્રજ્ઞાપના રચ્યું હોય, ચાહે તેઓ પ્રથમ કાલક હોય કે બીજા, અગર બન્ને એક હોય, પણ તે વિક્રમ પૂર્વે થનાર કાલકની રચના છે–એટલું તો નિશ્ચિત રૂપે કહી જ શકાય છે.
પ્રજ્ઞાપનામાં જે કેટલીક ગાથાઓ મળે છે તેમાંની કેટલીક સૂત્રકૃતાંગ, ઉત્તરાધ્યયન, આવશ્યક અને આચારાંગનિર્યુક્તિમાં પણ મળે છે. તે વિષે કાંઈક તુલના કરવી જરૂરી હોઈ નીચે કેટલીક ગાથાઓની તુલના આપવામાં આવે છે ? પ્રજ્ઞાપના સૂત્રકૃતાંગ
ઉત્તરાઅ. ૩૬ આચારાંગનિર્યુક્તિ સૂ૦ ૨૪. ગા૦ ૮ ૨. ૩. ૧૯. ગા. ૧ ગા. ૭૪
ગા૦ ૭૩ છે , ૯ , , ૨ ગા૦ ૭૫
ગા. ૭૪ w w ૩ ગા૦ ૭૬
ગા૦ ૭૫ , , ૪ ગા૦ ૭૭
ગા૦ ૭૬ આચારાંગનિર્યુક્તિ (ગા. ૭૨, ૭૬) અને ઉત્તરાધ્યયન (ગા. ૭૩)માં સ્પષ્ટ ૩૬ ભેદો હોવાનું જણાવ્યું છે, છતાં ઉત્તરાધ્યયનમાં ૪૦ ભેદો છે, જ્યારે આચારાંગનિયુક્તિમાં ૩૬ જ છે. અને સૂત્રકતાંગ અને પ્રજ્ઞાપનામાં ૪૦ ભેદો છે. આથી સિદ્ધ થાય છે કે મૂળે ૩૬ ભેદો ગણાતા હતા૩૪ તેમાં આ ગાથાઓમાં ચાર ઉમેરવામાં આવ્યા છે. તેથી પ્રજ્ઞાપનામાં તે ગાથાઓ અન્યત્રથી ઉદ્દત જ માનવી પડે અને તેમાં સંશોધન થયાનું પણ માનવું પડે. સૂત્રકૃતાંગમાં પણ તે જ ગાથાઓ છે. તે ગાથાઓનું સૌથી જુનું રૂ૫ આચારાંગનિર્યુક્તિમાં ઉપલબ્ધ થાય છે એમ માનવું પડે. તે ગાથાઓ સૂત્રકૃતાંગમાં પણ ઉદધૃત થઈ હોય એવો સંભવ છે.૩૫
છે ,
, ૧૦ , ૧૧
૩૪. મલાચારમાં (૫. ૮-૧૨) પણ પૃથ્વીના ૩૬ જ ભેદો ગણાવ્યા છે. તેની ગાથાઓ પણ પાઠાંતરો સાથે
આવી જ છે. ૩૫. સૂત્રકૃતાંગમાં આ ગાથાઓ ઉદધત હોય એમ જણાય છે, કારણ, “મામો હામો મતવાળો’ એમ
કહીને ગાથાઓ આપી છે. અને અંતે વળી પથાગો પશુ મળિયુવા સહાગો ના નવંતરાર વિરૂદ્રુતિ –એમ જણાવ્યું છે. તુલના કરો, પ્રજ્ઞાપના, સુત્ર ૫૫ માં “ ઘણસિં મામો જાહાબો મજુતમો ” એ વાકય.
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
6 ૧૭૦
[૨૪]... નિર્યુક્તિઓ પ્રથમ કે દ્વિતીય આચાર્ય ભદ્રબાહુની રચના માનીએ તો પણ તેમાંની બધી ગાથાઓ આચાર્ય ભદ્રબાહુએ જ રચી હોય તેવો સંભવ ઓછો છે. પણ તેમાં ઘણી સંગ્રહણીગાથાઓનો સમાવેશ કરી લેવામાં આવ્યો હશે એમ માનવું યોગ્ય થશે. એટલે નિર્યુક્તિને આધારે પ્રજ્ઞાપનાના સમયનો વિચાર કરવો યોગ્ય નથી.
ઉત્તરાધ્યયનનું છવાવવિભક્તિ નામનું ૩૬મું અધ્યયન અને પ્રજ્ઞાપનાના પ્રથમપદની તુલના કરવાથી એ સ્પષ્ટ થાય છે કે ઉત્તરાધ્યયન પછીની ભૂમિકાએ પ્રજ્ઞાપનામાં છવવિચાર કરવામાં આવ્યો છે. આથી ઉત્તરાધ્યયનનું તે અધ્યયન પ્રસ્તુત રૂપમાં પ્રજ્ઞાપનાથી પ્રાચીન જ છે. પરંતુ સ્વય ઉત્તરાધ્યયનને વિષે વિદ્વાનોએ એક જ આચાર્યની કૃતિ નહીં માનતાં એને સંકલનગ્રંથ માનવા વલણ ધરાવ્યું છે. એટલે તેને આધારે પણ પ્રજ્ઞાપનાનો સમય નકકી કરવામાં મુશ્કેલી જ છે.
પ્રજ્ઞાપના અને વિવાદમાં પણ સિદ્ધો વિષેની ગાથાઓ મળી આવે છે, જેમાંની ઉત્તરાધ્યયનમાં પણ જોવામાં આવે છે અને આવશ્યકનિયુક્તિમાં પણ છે – પ્રજ્ઞાપના સૂ૦ ૨૧૧ ઉવવાય ઉત્તરા અવ ૩૬ આવશ્યકનિ. (વિશે )
ગા. ૧૫૮ ગા. ૧૫૯ 6 ૧૬૮
૫૬ ૬૭૮ (૩૯૭૮) ગા. ૧૬૦ 6 ૧૬૯
૫૭ ૬૭૯ (૩૭૭૯) ગા. ૧૬૧ 6 ૧૭૧
તુલના-૬૫ ૯૬૪ (દી.) (૩૮૧૦) ગા. ૧૬૨
૯૬૩ (દી.) ગા. ૧૬૩ $ ૧૭ર
૯૬૫ (દી.) (૩૮૧૧) ગા. ૧૬૪ 6 ૧૭૩
૯૬૬ (દી.) (૩૮૧૨) ગા. ૧૬૫
૯૬૭ (દી.) (૩૮૧૩) ગા. ૧૬૬ $ ૧૭૫
૯૬૮ (દી.) (૩૮૧૪) ગા. ૧૬૭ હું ૧૭૬
(૩૮૨૮) ગા. ૧૬૮ હું ૧૭૭
૬૮૧ (૩૮૨૯) ગા. ૧૬૯ 6 ૧૭૮
૬૮૨ (૩૮૩૫) ગા. ૧૭૦ 6 ૧૭૯
૬૮૩ (૩૮૩૬) ગા. ૧૭૧ 6 ૧૮૦
૬૮૫ (૩૮૪૭) ગા. ૧૭૨ ૬ ૧૮૧ (તુલના) તુલના-૬૭
(૩૮૪૮) ગા. ૧૭૩ $ ૧૮૨
१८७ (૩૮૪૯) ગા. ૧૭૪ 6 ૧૮૩
१८८ (૩૮૫૦) ગા. ૧૭૫
$ ૧૮૪ તુલના-૬૭
(૩૮૫૧) ગા. ૧૭૬ હું ૧૮૫
૬૯૦ (૩૮૫૨) ગા. ૧૭૭ 6 ૧૮૬
૬૯૧ (૩૮૫૩) ગા. ૧૭૮ $ ૧૮૭
૬૯૨ (૩૮૮૯) ગા. ૧૭૯ 6 ૧૮૮
૬૯૩ (૧૮૯૦) $ ૧૮૯
X ઉપરની તુલના ઉપરથી એક વાત ચોક્કસ થાય છે કે ઉત્તરાધ્યયનમાં સિદ્ધો વિષેની ગાથાઓ ભૂમિકારૂપ છે અને અન્યમાં તેનો વિસ્તાર છે. આથી એ પણ સિદ્ધ થાય છે કે ઉત્તરાધ્યયનનું આ
૬ ૧૭૪
X X X X X X X X X X
૬૮૬
X X
X X X X X
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
.[૨૫]. પ્રકરણ, જેનો વિશેષ સંબંધ પ્રજ્ઞાપના સાથે છે, તે પ્રજ્ઞાપના કરતાં પ્રાચીન છે. ઉવવાય અને પ્રજ્ઞાપનામાં પ્રારંભ અને અંતની ગાથા વિષે વિભેદ છે. સંભવ તો વધારે એ જણાય છે કે પ્રજ્ઞાપના ઉવવા કરતાં પ્રાચીન હોવું જોઈએ.
પરંપરા પ્રમાણે નિગોદવ્યાખ્યાતા કાલક” અને “શ્યામ” આચાર્ય એક મનાય છે, કારણ, એ બે શબ્દો એકર્થક જ છે. પરંપરા પ્રમાણે તેઓ વીર નિર્વાણ ૩૩૫માં યુગપ્રધાન થયા અને ૩૭૬ સુધી જીવ્યા. આથી પ્રજ્ઞાપના જે તે જ કાલકની રચના હોય તો વીરનિર્વાણ ૩૩૫-૩૭૬ વચ્ચેની રચના હશે. અર્થાત્ વિક્રમ પૂર્વે ૧૩૫–૯૪, ઇસ્વીસન પૂર્વે ૭૮-૩૮ વચ્ચે તે રચાયું હશે. પ્રથમ ભદ્રબાહુકૃત નિયુક્તિ માનવામાં આવે–અને તેમાં મૂળે જીવભેદો ઉત્તરાધ્યયન પ્રમાણે “૩૬” જ સ્વીકારાયા હતા, તેમ માનવાને કારણે છે--તો પ્રજ્ઞાપના નિર્યુક્તિ પછીની રચના ઠરે છે. અને ઉકત પ્રજ્ઞાપનાના સમય સાથે પ્રથમ ભદ્રબાહુના સમયનો પણ વિરોધ નથી, કારણ, તેઓ પ્રજ્ઞાપનાના સમય કરતાં પ્રાચીન જ મનાયા છે.
પખંડાગમ તેના વિદ્યમાન રૂપે ભદંત પુષ્પદંત-ભૂતબલિ એ બે આચાર્યોની રચના છે અને તેઓનો સમય વીર નિર્વાણ ૬૮૩ પછી ક્યારેક થનાર ધરસેનાચાર્ય પછી છે, એથી પ્રજ્ઞાપના પખંડાગમ પૂર્વની રચના છે તે નિશ્ચિત થાય છે. આથી કહી શકાય કે પખંડાગમમાં જે વિચારની પ્રૌઢતા અને વ્યવસ્થા તથા અનુયોગશેલીનું અનુસરણ દેખાય છે તે તેની ઉત્તરકાલીન સ્થિતિ હોવાને કારણે છે.
નંદીસૂત્રની આગમસૂચીમાં પ્રજ્ઞાપનાનો ઉલ્લેખ છે અને નંદી વિક્રમ સંવત ૧૨૩ પૂર્વની રચના છે. આથી તેના સમય સાથે પણ પ્રજ્ઞાપનાના ઉક્ત સમયનો કશો વિરોધ નથી.
પ્રજ્ઞાપનાનું મંગલ અને પંચનમસ્કાર મંત્ર પ્રજ્ઞાપનાના પ્રારંભમાં જે મંગલ ગાથાઓ છે તેમાં સર્વપ્રથમ સિદ્ધને નમસ્કાર છે, પછી જિનવરેન્દ્ર ભગવાન મહાવીરને નમસ્કાર કર્યો છે. પખંડાગમમાં પણ ધવલાકાર પ્રમાણે પ્રારંભમાં પંચનમસ્કારમંત્રનો નિર્દેશ છે. પ્રજ્ઞાપના મૂળ સૂત્રની લખાયેલી બધી જ પ્રતોમાં પણ પંચનમસ્કારનો નિર્દેશ મળે છે. પરંતુ આચાર્ય હરિભદ્ર અને મલયગિરિએ તેની વ્યાખ્યા નથી કરી તેથી તે મૂળ સૂત્રોતર્ગત નથી એવી માન્યતા સંપાદકોની છે, જેનો નિર્દેશ પ્રસ્તુત આવૃત્તિના પ્રારંભમાં પૃષ્ઠ ૧ના ટિપ્પણ ૧માં કરવામાં આવ્યો છે. સામાન્ય રીતે આવી માન્યતાનું મૂળ એ છે કે
જ્યારથી પંચનમસ્કારમંત્રનું માહાતમ્ય વધ્યું છે, ત્યારથી જૈનાગમોની પ્રતોમાં પ્રારંભમાં તે લખવાની પ્રથા અપનાવવામાં આવી હશે. તેથી તે વસ્તુત: તે તે ગ્રંથના પ્રારંભમાં ગ્રંથકર્તાએ મૂક્યો છે કે નહિ તેની ચકાસણી કરવી આવશ્યક છે.
પ્રજ્ઞાપનાના પ્રારંભના મંગળમાં પ્રથમ સિદ્ધને નમસ્કાર છે અને પછી અરિહંતને, તે તરફ પણ ધ્યાન દેવું જરૂરી છે. કારણ, પંચ નમસ્કારમાં પ્રથમ અરિહંત અને પછી સિદ્ધને નમસ્કાર છે. પ્રાચીન ઉલ્લેખો પ્રમાણે તીર્થકર દીક્ષા લેતી વખતે માત્ર સિદ્ધને નમસ્કાર કરે છે, તે પ્રત્યે ધ્યાન દેવામાં આવે તો મંગળપ્રથાના પ્રારંભમાં જૈનોમાં સિદ્ધને નમસ્કાર કરવાની પ્રથા શરૂ થઈ હતી તેમ માની શકાય. પરંતુ તીર્થકરો–અરિહંતો પ્રત્યક્ષ ઉપકારી હોવાથી પંચનમસ્કારમાં તેમને
૩૬. ડે. શાપેન્ટિયરને મતે આર્ય સ્થાનનો સમય લગભગ ઈ. પૂ. ૬૦ છે, ઉત્ત. પ્રસ્તાવના, પૃ. ૨૭,
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૨૬] પ્રથમ સ્થાન આપવામાં આવ્યું. ત્યારથી પંચનમસ્કારને અનુસરી સામાન્ય રીતે અરિહંતન પ્રથમ વંદના કરવામાં આવે છે.
નમસ્કાર-વંદના સ્વરૂપમાં પાંચ પદ ક્રમે કેવી રીતે આવ્યાં હશે તેનો વિચાર કરીએ તો કાંઈક આવું બન્યું હશે એમ માની શકાય–તીર્થસ્થાપના થઈ ન હોય ત્યાં સુધી તો સિદ્ધો જ વંદનીય ઠરે છે. તે પ્રમાણે તીર્થકર જ્યારે દીક્ષા લે છે ત્યારે માત્ર સામાન્ય સિદ્ધને જ નમસ્કાર કરે છે. પણ તીર્થંકરની ઉપસ્થિતિમાં અરિહંત-તીર્થંકર મહત્ત્વ પામે એ સ્વાભાવિક છે. અને જ્યારે તેઓ નિર્વાણ પામે ત્યારે સિદ્ધકોટિમાં ગણાય. છતાં, ભલે તે સિદ્ધ થઈ ગયા હોય તોપણ, આસન ઉપકારી હોવાથી તેમને અરિહંત તરીકે જ યાદ કરવામાં આવે. આ પ્રકાર આપણે “લોગસ્સ” સૂત્રમાં જોઈએ છીએ. અને તેનું અનુસરણ અન્ય અનેક પ્રાચીન મંગલાચરણમાં પણ જોવા મળે છે. જ્યારે આ પ્રકારે અરિહંત અને સિદ્ધ બન્ને વંદનીય ઠર્યા ત્યારે અમુક સમય સુધી સિદ્ધને પરંપરા પ્રમાણે પ્રથમ યાદ કરી પછી જ અરિહંતને યાદ કરવાનું બન્યું હોય, પણ પછી એ ક્રમ બદલાઈને અરિહંત અને સિદ્ધરૂપે અરિહંત તથા સર્વ સિદ્ધ એમ સિદ્ધમાં સર્વનો સમાવેશ કરી વંદનાક્રમમાં પ્રથમ અરિહંત અને પછી સિદ્ધ-આ ક્રમ ઈસ્વીસન પૂર્વમાં પ્રચલિત થઈ ગયો હતો તેમ ખારવેલના શિલાલેખથી જાણવા મળે છે. પણ આનો અર્થ એમ તો ન જ લઈ શકાય કે તે કાળે પણ માત્ર આ એક જ ક્રમ હતો. વંદના એ વ્યક્તિની રુચિનો પ્રશ્ન છે. તેથી ગ્રંથના પ્રારંભમાં વંદના લખવાની અને ન લખવાની અને લખવામાં પણ કોઈ નિશ્ચિત સર્વસંમત એવા ક્રમ વિના લખવાની પ્રથાનાં દર્શન ઘણું લાંબા સમય સુધી થાય છે. તોપણ એટલું તો નક્કી થઈ શકે કે અરિહંતને સિદ્ધની પહેલાં વંદના કહેવાની પણ પ્રથા ઈસ્વીસન પૂર્વમાં પ્રચલિત થઈ ગઈ હતી, જે આગળ જતાં પંચપરમેષ્ટિમંગલરૂપે સ્થિર થઈ જ્યારે તીર્થંકર પણ ન હોય ત્યારે તેમની પરંપરાના રક્ષક આચાર્ય અને પછી ઉપાધ્યાય–આ બન્નેનું મહત્વ વધે. પણ તેઓ વંદનાકોટિમાં આવે તે જ સાથે પ્રવચન યા શાસન જે લિપિમાં લખાયેલ હોય તે લિપિ પણ આદરણીય બને અને તે કારણે જ પ્રવચન કે શાસનના રક્ષક તરીકે તેમનું મહત્વ ગણાય. રક્ષણય કરતાં રક્ષકનું મહત્વ હંમેશાં વિશેષ ગણાતું આવ્યું છે તે ક્રમે પ્રવચન કે શાસન કે લિપિને સ્થાને તેના ધારકો-રક્ષક આચાર્ય અને ઉપાધ્યાય જ વંદનીય રૂપે મહત્વ પામ્યા અને તેમને પંચનમસ્કારમાં સ્થાન મળ્યું અને પ્રવચન વગેરે ગૌણ બન્યાં. છેવટે સંયતોમાંથી માત્ર સામાન્ય સાધુ જ બાકી રહેતા હતા, તેમને પણ ખરી રીતે તો શ્રાવકોની દષ્ટિએ, પણ છેવટે સર્વની દષ્ટિએ વંદનામાં સ્થાન મળ્યું–આવો કંઈક ક્રમ પંચનમસ્કારની ઘટનામાં હશે એમ માની શકાય.
નમસ્કારસૂત્ર–પંચપરમેષ્ઠિનમસ્કારમંત્ર–ના કર્તા કોણ, એની ચર્ચાનું ઉત્થાન આવશ્યકસૂત્રની નિર્યુક્તિમાં સર્વપ્રથમ જોવા મળે છે. પ્રથમ અધ્યયન સામાયિક નામે છે. એટલે પ્રથમ પ્રશ્ન એ થયો કે એ સામાયિક અધ્યયન કોણે કહ્યું? શા માટે કહ્યું? એ પ્રસંગે આચાર્ય ભદ્રબાહુએ સ્પષ્ટ કર્યું છે કે –
तित्थकरो किं कारण भासति सामाइयं तु अज्झयणं । तित्थकरणामगोत्तं बद्धं मे वेदितव्वं ति ॥ ५२६॥ तं च कधं वेतिजति अगिलाए धम्मदेसणादीहि । बज्झति तं तु भगवतो ततियभवोसक्कइत्ताणं ॥ ५२७ ॥
૩૭. ખારવેલનો શિલાલેખ, જે ઈ. સ. પૂર્વેનો છે, તેમાં પ્રથમ અરિહંતને નમરકાર છે, પછી સિદ્ધને, એટલે તે
પહેલાં આ પ્રથા શરૂ થઈ હશે. વળી, તેમાં આ બંને જ નમરકાર છે તે પણ ધ્યાન દેવા જેવી વાત છે. અશોકના શિલાલેખોના પ્રારંભમાં નમસ્કાર નથી એની નોંધ લેવી જરૂરી છે.
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[20]...
गोतममाती सामाइयं तु किं कारणं णिसामेन्ति । णाणस्स तं तु सुंदर मंगलभावाण उवलद्धी ॥ ५२८ ॥
વિશેષાવચ, ૨૦૬૪-૬૬
સારાંશ કે તીર્થંકર ભગવાન મહાવીરે સામાયિક અધ્યયનનું એટલે કે તેના અર્થનું કથન કર્યું અને ગૌતમાદિ શિષ્યોએ તે સાંભળ્યું. આથી આચાર્ય ભદ્રબાહુને મતે સામાયિકના અર્થકર્તી તીર્થંકર છે અને સૂત્રકર્તા ગણધર છે, આમ ફલિત થાય છે.૩૮ અને નમસ્કાર મંત્ર એ સામાયિકનો પ્રારંભ છે—અથવા તો એમ કહેવાય કે શિષ્ય પ્રથમ પંચનમસ્કારમંત્ર વડે વંદના કરે પછી૯ તેને સામાયિક શ્રુતનો પાઠ આપવામાં આવે છે. તેથી તે આવશ્યકસૂત્રમાં સામાયિક અધ્યયનના પ્રારંભમાં મૂકવામાં આવ્યો છે. હવે પ્રશ્ન એ છે કે મૂળે તે આવશ્યકનો અંશ છે કે અન્યત્રથી આનીત છે?
આ પ્રશ્નનો ઉત્તર આચાર્ય જિનભદ્રે આપ્યો છે કે નંદીસૂત્રમાં પંચનમસ્કારને પૃથક્ શ્રુતસ્કંધ ગણવામાં આવ્યો નથી. છતાં પણ તે સૂત્ર તો છે જ. વળી, તે પ્રથમ મંગલ પણ છે, તેથી તેને સર્વસૂત્રાન્તર્ગત ગણવો જોઈ એ.૪૦ આ જ કારણ છે કે સર્વપ્રથમ નમસ્કારની વ્યાખ્યા કર્યાં પછી જ સામાયિક અધ્યયનના સૂત્રની વ્યાખ્યા કરવામાં આવે છે.૪૧ આ જ ક્રમ તેમણે પણ વિશેષાવસકમાં અપનાવ્યો છે.
આચાર્ય જિનભદ્રની આ ચર્ચા ઉપરથી એક વાત તો નક્કી જણાય છે કે નમસ્કારમંત્ર એ માત્ર આવશ્યકસૂત્રનો જ અંશ નથી, પણ સર્વ શ્રુતની આદિમાં નમસ્કારરૂપ મંગલ જ્યારથી શરૂ થયું ત્યારથી તેને સર્વપ્રથમ આવશ્યકમાં સ્થાન મળ્યું હરશે, કારણ, શ્રુતમાં સર્વપ્રથમ સામાયિકનો જ પાઠ આપવાની પ્રથા છે અને તે આપતાં પહેલાં મંગળ-પંચનમસ્કાર જરૂરી હોવાથી તે તેના એક અંશરૂપે ગણાયો. પણ તે તેનો જ અંશ છે એમ નથી. પણ એ જ પ્રકારે જે કોઈ શ્રુતનો પાઠ આપવાનો પ્રસંગ આવે ત્યારે પ્રારંભમાં તે નમસ્કાર કરવો જરૂરી હોઈ તે સર્વશ્રુતાંતર્ગત ગણાયો. આ ઉપરથી એક વાત તો નક્કી થાય છે કે તે કોઈ એક વ્રતનો અંશ નથી, વળી સ્વતંત્ર શ્રુત તરીકે પણ ગણાયો નથી, પરંતુ તેનું માહાત્મ્ય તો હતું જ, ક્રમે વધતું જતું હતું, તેથી તેને શ્રુત કે સૂત્રમાં સ્થાન તો આપવું જરૂરી હતું જ. તેથી તેને સર્વશ્રુતાંતર્ગત ગણવામાં આવ્યો. આથી સૂચિત એ પણ થાય છે કે આ મંત્ર તે રૂપમાં ક્યારેક કોઈ એ રચ્યો હશે અથવા ક્રમે ક્રમે તેનું આવું રૂપ ધડાયું હશે. તેના કર્તૃત્વ વિષે કોઈ ચોક્કસ પરંપરાની નોંધ આચાર્ય ભદ્રબાહુએ નિર્યુક્તિમાં લીધી નથી; માત્ર તેની વ્યાખ્યા પ્રસંગે જે દ્વારોની ચર્ચા જરૂરી છે તેની નોંધ લીધી છે અને તેમાં પ્રથમ દ્વાર ઉત્પત્તિ—એટલે કે નમસ્કારની ઉત્પત્તિ-અનુત્પત્તિ—ની ચર્ચા વિવિધ નયોની અપેક્ષાએ કરી છે. તેમાંથી તેના કર્તા કોણ, ક્યારે—એ કશું જ ફલિત થતું નથી, પણ જેમ સમગ્ર શ્રુત વિષે શાશ્વત-અશાશ્વતની ચર્ચા નય દૃષ્ટિએ કરવામાં આવે છે, તેમ આ નમસ્કારમંત્ર વિષે પણ
૩૮. સામાન્ય માન્યતા પ્રમાણે તો બધા જ તીર્થંકરો સામાયિકનો ઉપદેશ આપે છે—નિયુક્તિ, ગાથા ૨૩૮; વિશેષાવશ્યક, ગાથા ૧૬૭૬; પરંતુ વિદ્યમાન શ્રુતતા ઉપદેશક મહાવીર છે, તેથી સામાયિકના કર્તા પણ તેઓ જ છે—વિશેષાવશ્યક, ગાથા ૧૫૪૪. વળી, જુઓ નિયુક્તિ, ગાથા ૮૯-૯૦; વિશેષાવસ્ચક, ગાથા
૧૦૯૧-૯૨ ॥
૩૯. તપંચનમોારસ ટ્રેન્તિ સામાÄ વિધિળા । --—વિશેષાષણ્યક, ગાથા ૫.
૪૦. વિશેષાવશ્યકભાષ્ય, સ્વોપજ્ઞ ટીકા, ગાથા ૧૦.
૪૧. એજન, ગાથા ૧૧.
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૮]...
નયદૃષ્ટિએ શાશ્વત-અશાશ્વતની ચર્ચા કરી છે.૪૨ અને તે બાબતમાં આચાર્ય જિનભદ્રે વિસ્તૃત ભાષ્ય રચ્યું છે. એટલે કે આમાં તો દાર્શનિક દૃષ્ટિએ શબ્દનિયાનિત્યની ચર્ચા જ મુખ્ય ભાગ ભજવે છે. તેની ઉત્પત્તિમાં સમુત્થાન, વાચના, લબ્ધિક એ ત્રણ નિમિત્તોમાંથી મુખ્ય કયું તેની પણ વિસ્તૃત ચર્ચા ભાષ્યમાં જોવા મળે છે. તે ચર્ચા પણ નયદૃષ્ટિએ જ કરવામાં આવી છે.૪૪ એટલે મુખ્ય પ્રશ્ન તે મંત્ર રચ્યો કોણે અને ક્યારે રચાયો તે અજ્ઞાત જ રહે છે. અથવા તો સામાન્ય રીતે કહેવાય કે અર્થોપદેશ ભગવાન મહાવીરે આપ્યો અને સૂત્રરૂપે ગણધરોએ રચ્યો, કારણ, આ જ ખાબત સમગ્ર શ્રુતના કર્તૃત્વ અંગે સામાન્ય છે. તાત્પર્ય કે, આચાર્ય જિનભદ્રને મતે, અન્ય શ્રુતના કર્તાથી કોઈ જુદા કર્તા નમસ્કારમંત્રના નથી, કારણ, તે સર્વશ્રુતાભ્યન્તર છે.
પરંતુ મહાનિશીથ (અધ્યયન ૫), જેનો ઉદ્ઘાર આચાર્ય હરિભદ્રે કર્યાંનું મનાય છે, તેમાં આ મંત્રના ઉદ્ધારની (કર્તૃત્વની નહિ) ચર્ચા છે અને તેના ઉધ્ધારનો યશ૪૫ આર્ય વજસ્વામીને આપવામાં આવ્યો છે. પરંતુ આશ્ચર્યની વાત તો એ છે કે આચાર્ય હરિભદ્ર પછી થનાર ધવલાટીકાકારને મતે તે નમસ્કારના કર્તા પુષ્પદંતાચાર્ય૪૬ કરે છે. આ પરંપરા ધવલાકાર પૂર્વેના કોઈ ગ્રંથમાં અસ્તિત્વમાં હતી કે નહીં તે જાણવાનું સાધન નથી, પણ સામાન્યપણે એમ કહી શકાય કે ધવલાકાર સમક્ષ ષટ્યુંડાગમની જે પ્રત હશે તેમાં આદિમાં પંચનમસ્કાર લખાયેલ હશે, તેથી તેને ગ્રંથકર્તા દ્વારા નિબદ્ધ મંગલ માનીને આચાર્ય વીરસેને તેનું કતૃત્વ પુષ્પદન્તાચાર્યનું છે એમ માની લીધું છે. સંભવ છે કે તેમની સમક્ષ તે બાબતની કોઈ પરંપરા હોય. પણ તે વિષેનું કોઈ સૂચન અન્યત્ર મળતું નથી. આ ઉપરથી એક વાત તો નક્કી થાય છે કે આ મંત્ર મૂળે આગમ એટલે કે અંગ આગમમાં હતો નહીં, તેની રચના અંગરચના પછી ક્યારેક થઈ છે. તે કોણે રચ્યો તે મતભેદનો વિષય છે. માહાત્મ્યને કારણે તેને સર્વશ્રુતાન્વંતર ગણીને આચાર્ય જિનભદ્રે નિયુક્તિને અનુસરીને તીર્થંકર-ગણધરોને કર્યાં ઠરાવ્યા છે; જ્યારે વીરસેન આચાર્ય તેના કર્તા તરીકે આચાર્યે પુષ્પદંતને જણાવે છે. આચાર્ય અભયદેવ તો ભગવતીના પ્રારંભમાં ઉપસ્થિત પંચનમસ્કારમંત્રને ભગવતીસૂત્રનો પ્રારંભ માને છે, તેથી તે મંત્રની ટીકા પણ કરે છે.
*
૪૨. આવશ્યકનિયુક્તિ, ગાથા ૬૪૪-૪૬; વિશેષાવશ્યક, ગાથા ૩૩૩૫-૩૭ અને તે ગાથાઓની ભાષ્યગાથાઓ વિશેષાવશ્યક, ગાથા ૩૩૩૮ થી જોવી.
૪૩. આવશ્યકનિયુક્તિ, ગાથા ૬૪૬; વિશેષાવશ્યક, ગાથા ૩૩૩૭.
૪૪. વિશેષાવશ્યક, ગાથા ૩૩૫૭ થી.
૪૫, ધ્યાન દેવું જરૂરી છે કે આર્ય વજ્ર નમસ્કારમંત્રના ઉદ્ધારક મનાયા છે. તેનું કર્તૃત્વ તો વૃદ્ધપરંપરા પ્રમાણે તીર્થંકર-ગણધરોનું જ છે, જે નિર્યુક્તિ-ભાષ્યમાં પણ છે.
૪૬. ધવલાટીકા, પુસ્તક ૧, પૃષ્ઠ ૪૧. આ બાબતની વિશેષ ચર્ચા માટે જુઓ, ધવલાટીકાની પ્રસ્તાવના, પુસ્તક ૨, પૃષ્ઠ ૩૩-૪૧. અહીં એક ભ્રમનિવારણ આવશ્યક છે : ધવલાની આ પ્રસ્તાવનામાં લખ્યું છે કે ભગવતીસૂત્રના પ્રારંભમાં પંચમ પદ ‘નમો છો. સવસાદૂળ' ને બદલે ‘નમો ચીપ વિી' એવો પાડે છે. પરંતુ વસ્તુતઃ ઉક્ત પંચમ પદ તેમાં છે જ, ઉપરાંત બ્રાહ્મી લિપિને નમસ્કાર છે.
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૨૯]... પ્રથમ પદક જીવ અને અજીવના પ્રકારો
અવનિરૂપણ પ્રજ્ઞાપનામાં પ્રથમ પદમાં જ જૈનદર્શનસંમત મૌલિક તત્વોની વ્યવસ્થા ભેદ-પ્રભેદો બતાવીને કરવામાં આવી છે. અને ત્યાર પછીનાં પદોમાં તે જ તત્ત્વોનું વિશદ રૂપે નિરૂપણ આવે છે. નિરૂપણપદ્ધતિ સમગ્ર ગ્રંથમાં ભેદ-પ્રભેદો બતાવીને જ કરવામાં આવી છે. તે અનુસાર પ્રજ્ઞાપના એટલે કે નિરૂપણને બે વિભાગમાં વહેંચી દેવામાં આવ્યું છે : જીવ અને અજીવની પ્રજ્ઞાપના (સૂત્ર ૩). પ્રથમ અછવપ્રજ્ઞાપના (સૂત્ર ૪–૧૩) એટલા માટે કરી છે કે તે વિષેનું વક્તવ્ય થોડું છે અને પછીના સમગ્ર ગ્રંથમાં, થોડા અપવાદ સિવાય, સર્વત્ર જીવો સંબંધી જ સમગ્ર ભાવે વિવિધ રીતે વિચાર કરવામાં આવ્યો છે.
અજીવના નિરૂપણમાં રૂપી અને અરૂપી અજીવના ભેદો કરીને તેનું વિવરણ છે. રૂપીમાં પુદ્ગલ દ્રવ્યનો સમાવેશ છે અને અરૂપીમાં બાકીનાં ધર્માસ્તિકાયાદિ તત્વોનો. એક વસ્તુ ધ્યાનમાં લેવા જેવી છે કે પ્રસ્તુતમાં મૌલિક ભેદોના નિરૂપણ પ્રસંગે દ્રવ્ય, તત્વ કે પદાર્થ જેવાં સામાન્ય નામોનો ઉપયોગ નથી કરવામાં આવ્યો; તે આ ગ્રંથની પ્રાચીનતા પુરવાર કરે છે.
ધમસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય અને આકાશ એ ત્રણને તે તે ઉપરાંત દેશ અને પ્રદેશના ભેદોમાં પણ વિભક્ત કરવામાં આવ્યા છે. તેમનું લક્ષણ શું છે તે તો સમગ્ર ગ્રંથમાં ક્યાંય જણાવ્યું નથી. તે ત્રણે સાથે જોડાયેલ અસ્તિકાયશબ્દનો અર્થ પણ મૂળ ગ્રંથમાં જોવામાં આવતો નથી. પણ અદ્ધાસમય સાથે અસ્તિકાય શબ્દ જોડાયેલો નથી, તે ઉપરથી તે બન્નેનો ભેદ તે બાબતમાં છે, એટલું તો સ્પષ્ટ થાય છે. વળી, મૌલિક ભેદ છવ સાથે પણ પ્રસ્તુતમાં અસ્તિકાય શબ્દનો પ્રયોગ નથી, પણ એનો અર્થ એ નથી કે જીવના પ્રદેશો ગ્રંથકારને અભિમત ન હતા. પાંચમા પદમાં જીવના પ્રદેશોને લઈને વિચાર છે જ (સૂત્ર ૪૪૦ આદિ).
વળી, પ્રસ્તુત પ્રથમ પદમાં જીવ અને અજીવના મૌલિક ભેદો જેને કહેવામાં આવ્યા છે તેમને જ પાંચમા વિશેષ પદમાં છવપર્યાયો અને અછવપર્યાયો એવા નામથી અને તેરમા પદમાં પરિણામ નામથી જણાવવામાં આવ્યા છે. પ્રથમ પદમાં નારક આદિ જે જીવ ભેદો છે, તેમને પાચમામાં અને તેરમામાં ક્રમે છવપર્યાયોમાં અને જીવપરિણામોમાં સમાવિષ્ટ કર્યા છે, અને પ્રસ્તુત પ્રથમ પદમાં જે રૂપી અને અરૂપી તથા તેના જે ભેદભેદો છે તેમને અજીવ પર્યાયોને નામે પાંચમા પદમાં ઓળખાવ્યા છે.
૧. સુત્ર ૪૩૮. ૨. સૂત્ર ૪૩૯ થી. ૩. સત્ર પ૦૦ થી. બન્ને પદના વિષયમાં શો ભેદ છે તેની ચર્ચા આગળ કરવામાં આવી છે.
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૧) ધર્માસ્તિકાય
Cre
...[30]...
અજીવના ભેદ-પ્રભેદોનો નકશો નીચે પ્રમાણે છે :—
અજીવ
'
,,
(૧) સ્કન્ધો
૧. કૃષ્ણવર્ણ
૫ +
પરિણત
૨. નીલવર્ણપરિણત
૩. લોહિતવર્ણ
૪. હારિદ્રવર્ણ
દેશ (૫) પ્રદેશ (૬)
પરિણત
૫. શુક્લવર્ણ
પરિણત
૧ અરૂપી
પરિણત
અધર્માસ્તિકાય દેશ
22
(૧) વર્ણપરિણત (૨) પરિણત (૩) રસપરિણત (૪) સ્પર્શપરિણત (૫) સંસ્થાનપરિણત
૧. તિષ્ઠતરસ- ૧. કર્કશસ્પર્શ. ૧. પરિમંડલપરિણત પરિણત સંાણપરિણત ૨. કટુકરસ- ૨. મૃદુસ્પર્શ- ૨. વૃત્તસં.
પરિણત
પરિણત
૩. કાયરસ- ૩. ગુરુકસ્પર્શપરિણત
પરિણત
૪. અમ્લરસ- ૪. લઘુકસ્પર્શપરિણત
પરિણત
22
૨ +
(૨) સ્કન્ધદેશો
૧. સુરભિગંધ
પરિણત
૨. દુરભિગંધ
પરિણત
પ્રદેશ (૯)
(૭) આકાશાસ્તિકાય (૧૦) અહાસમય
(૮)
૨ રૂપી
૫+
૫ + ૨ + ૫ + ૮ + ૫ =૨૫
""
દેશ
પ્રદેશ
(૩) સ્કન્ધપ્રદેશો
૫. મધુરરસ- ૫. શીતસ્પર્શ
પરિણત
(૪) પરમાણુપુદ્ગલો
પરિણત
૬. ઉષ્ણુસ્પર્શ
પરિણત
૭. સ્નિગ્ધસ્પર્શ
પરિણત
૮. રૂક્ષસ્પર્શ
૮ +
પરિણત
પરિણત
૩. ત્ર્યસ્રસ.
પરિણત
૪. ચતુરસ્ત્રસંધાણુ
પરિણત
૫. આયતસંાણુ
પરિણત
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [૭૧]...
જે રૂપી પદાર્થ કૃષ્ણ વર્ણમાં પરિણત હોય તે બે ગંધ, પાંચ રસ, આ સ્પર્શે અને પાંચ સંસ્થાન — સર્વે મળી (૨ + ૫ + ૮ + ૫ = ૨૦) કાળક્રમે કરી ૨૦ પ્રકારે પરિણત થાય છે. તેથી કૃષ્ણ વર્ણના ૨૦ પરિણામો થાય. તે જ પ્રમાણે શેષ નીલાદિ વર્ણના પણ પરિણામો સંભવે. તેથી ૫×૨૦=૧૦૦ વણુંપરિણામોના ભેદ થાય. તે જ પ્રમાણે ગંધ વગેરેના પરિણામો સમજી લેવાના. એટલે
X ૨૦ શેષ ગંધાદિ = ૧૦૦
× ૨૩ શેષ વર્ણાદિ = ૪૬ ૪૨૦ શેષ વર્ણાદિ = ૧૦૦ ૪૨૩ વર્ણાદિ = ૧૮૪ ૫ સંસ્થાન X ૨૦ શેષ વર્ણાદિ = ૧૦૦
૫ વર્ણ
૨ ગંધ
૫ રસ
૮ સ્પર્શ
૫૩૦
પુદ્ગલના આ ૫૩૦ પ્રકારના પરિણામો મૂળ સૂત્રમાં (૯–૧૩) એકેકનું નામ દઈ ને ગણાવવામાં આવ્યા છે. ટીકાકાર આ ભેદોનું પારિભાષિક નામ ‘વર્ણાદિનો પરસ્પર સંબંધ ' એવું આપે છે (ટીકા, પત્ર ૧૩ મ). આમાં વર્ણાદિ કુલ ૨૫ છે; તેમાં સ્પર્શ આ છે, તેના સંવેધમૂલક ભેદો ખીજા કરતાં વધારે છે, તેનું કારણુ એ છે કે કોઈ એક કર્કશ સ્પર્શનો પરિણામ પણ ખીજા છ સ્પર્શના પરિણામો ધરાવી શકે છે; માત્ર પોતાનાથી વિરોધી પિરણામ ધરાવી શકતો નથી, જેમ કે કશ પરિણામ હોય ત્યારે મૃદુ પરિણામને ધરાવી શકે નહિ. પરંતુ કૃષ્ણવર્ણ પરિણામ ખીજા કોઈ વર્ણના પરિણામને ધરાવી શકતો નથી. એ જ ન્યાય બીજા ગંધ આદિ પરિણામને પણ લાગુ પડે છે.
પ્રસ્તુતમાં ટીકાકાર સ્પષ્ટીકરણ કરે છે (પત્ર ૧૭ ૬,) કે પરિણામો સ્કંધની અપેક્ષાએ પણ છે. અને સ્કંધમાં તો અમુક અંશમાં કૃષ્ણ પરિણામ હોય તો ખીજા અંશમાં અન્ય વર્ણના પરિણામો પણ સંભવે છે. અને તે દૃષ્ટિએ તો ભંગો અધિક થવા જોઈએ. પરંતુ પ્રસ્તુતમાં તે ગણવામાં નથી આવ્યા એટલે વ્યવહારદૃષ્ટિએ જેતે કાળો રસંધ કહેવામાં આવે, જેમ કે શરીરમાં આંખનો અમુક ભાગ, તેવા સ્કંધની અપેક્ષાએ આ ભંગો સમજવાના છે. વળી, આ જે સંખ્યા ભંગોની છે તે પણ પરિસ્થૂલન્યાયની અપેક્ષાએ જ સમજવાની છે, કારણ, એક કાળો વર્ણ પણ અનંત પ્રકારનો હોય છે. તેવા ભેદોને અહીં ધ્યાનમાં લીધા નથી.
પુદ્ગલના આ પ્રકારના પરિણામોના કાળનો વિચાર મૂળમાં નથી, પણ ટીકાકાર સ્પષ્ટ કરે છે (પત્ર ૧૮ મ) કે તે જધન્યથી એક સમય સુધી ટકી શકે છે અને ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્ય કાળ સુધી ટકી શકે છે. પરિણામના કાળનો ખુલાસો એટલા માટે જરૂરી છે કે પરિણામ શબ્દ બૌદ્ધ પિટકમાં પણ વપરાયો છે, પણ પરિણામના સમયની મર્યાદા જૈન અને બૌદ્દોની જુદી છે. ખૌદ્દોના પ્રાચીન અભિધર્મને મતે જ્ઞાનપરિણામ ત્રણ ક્ષણ ટકે છે, જ્યારે રૂપપરિણામ ૫૧ ક્ષણુ ટકે છે; પછી તેનો અવશ્ય નાશ થાય છે. વળી, પરિણામના નાશ સાથે સ્વયં વસ્તુનો નાશ થાય છે કે નહીં એ પણ પ્રશ્ન છે. બૌદ્ધ સિવાયના જૈન અને ખીન્ન પરિણામવાદીઓ વસ્તુનો નાશ નથી માનતા, પણ માત્ર પરિણામનો નાશ માને છે; જ્યારે બૌદ્દો વસ્તુ અને તેના પરિણામમાં ભેદ નથી કરતા, તેથી પરિણામના નાશ સાથે તે વસ્તુ પણ સર્વથા નષ્ટ થાય છે અને નવી જ વસ્તુ તેને આધારે (તં પ્રતીq) ઉત્પન્ન થાય છે તેમ માને છે. વળી, મહાયાનમાં તો વસ્તુની ક્ષણિકતા જ એટલે કે તેની ઉત્પત્તિ અને વિનાશનો એક જ કાળ છે, તેમ પછીથી માનવામાં આવ્યું, આથી તેમને મતે પરિણામ એ ક્ષણિક જ સિદ્ધ થાય. વળી, જૈન દર્શનની માન્યતાથી તૈયાયિક-વૈશેષિક દર્શનોની ૪. અભિધમ્મર્ત્યસંગહો, ૪. ૮.
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૩૨]... વિશેષતા એ છે કે રૂપરસાદિને તેઓ વસ્તુના પરિણામ નહીં પણ વસ્તુથી અત્યંત ભિન્ન ગુણ માને છે; જ્યારે જન મતે વસ્તુથી રૂપરસાદિનો કર્થચિત અભેદ પણ છે. આથી પરિણામની પરિભાષામાં રૂપરસાદિનું પ્રસ્તુતમાં જે નિરૂપણ છે તે જૈન દર્શનના તે સંબંધી સ્થિર થયેલા વિચારને અનુરૂપ જ છે.
પ્રસ્તુત પ્રકરણમાં મૂળમાં વાવળિયા (વળવળતા), ળિયા (ધારિજar:) ઇત્યાદિ પ્રયોગ છે, તેનો અર્થ આચાર્ય મલયગિરિ પ્રમાણે – “વતઃ વનિતાઃ પરિણામમાગ પત્ય | .....ઘરળતા રુચતતા નિર્દેશો વર્તમાનાના તોપટક્ષણમ્......તો વપરિતા રૂતિ વાતયા परिणताः परिणमन्ति परिणमिष्यन्तीति द्रष्टव्यम् । एवं गन्धरसपरिणता इत्याद्यपि भावनीयम्।" ટીકા, પત્ર ૧૦. સારાંશ કે પુદ્ગલો તે તે રસાદિરૂપે પરિણામને પામે છે. એટલે કે પુલોના એ બધા પરિણામો છે.
પ્રસ્તુતમાં જે પરિણામો અભિપ્રેત છે, તે બધાનો જ ઉલ્લેખ પાંચમા પદમાં પર્યાય શબ્દથી થયેલ છે. વળી, તે પદનું નામ તો વિશેષપદ છે, છતાં ભેદો બતાવતી વખતે વિશેષ શબ્દને બદલે પર્યાય શબ્દનો પ્રયોગ છે. વળી, તેરમા પદમાં તે જ બધાને “પરિણામ” નામે ઓળખાવ્યા છે. તો વિચારવાનું એ છે કે પરિણામ, વિશેષ અને પર્યાય—એ શબ્દો ભિન્નાર્થક છે કે એકાઈક?
આચાર્ય મલયગિરિ પ્રમાણે તો પુદ્ગલ દ્રવ્યોની જે વિવિધ અવસ્થાઓ છે, તે પરિણામ છે એમ ઉક્ત વ્યાખ્યા ઉપરથી ફલિત થાય છે. પાંચમા વિશેષપદનો કશો જ અર્થ પદોની ગણતરી સમયે (સૂત્ર ૨) આચાર્ય મલયગિરિ કરતા નથી. અને પાંચમા પદના પ્રારંભમાં તે પર્યાયપદ હોય એમ જ વ્યાખ્યા શરૂ કરે છે. એટલે કે તેમને મતે વિશેષ અને પર્યાય એકાર્થક જ છે. અને સૂત્રકારને મતે પણ તેમ જ છે, કારણ, પ્રારંભમાં પ્રજ્ઞાપનાનાં ૩૬ પદો (સૂત્ર ૨) ગણાવ્યાં ત્યારે પદનું નામ “વિશેષ” આપ્યું. પણ પાંચમાં પદનો પ્રથમ પ્રશ્ન છે “વિશr of મંતે વનવા Gorar?” (સૂત્ર ૪૩૮)–આથી પણ સિદ્ધ થાય છે કે સૂત્રકાર પર્યાય અને વિશેષને એકર્થક માને છે. આ જ વસ્તુને પર્યાય શબ્દની વ્યાખ્યા કરતાં આચાર્ય મલયગિરિ કહે છે-“તત્ર ઘચા વિરોણા ધર્મા કૃત્યનાથનતમ ટીકા, પત્ર ૧૭૯. પ્રસ્તુતમાં પર્યાયનો સમાનાર્થક શબ્દ “ગુણ” પણ આચાર્ય જણાવ્યો છે. તેનું કારણ એ છે કે પ્રથમ પદમાં રસ વગેરે, જેને બીજા દાર્શનિકો “ગુણ” કહે છે, તે પણ ખરી રીતે તો પર્યાય જ છે, કારણ, પ્રથમ પદમાં તેનો સંબધ પરિણામ સાથે છે, એ તો સ્પષ્ટ છે. આથી સૂત્રકારને મતે પરિણામ, પર્યાય, ગુણ અને વિશેષ એ બધા શબ્દો સમાનાર્થક છે. બૌદ્ધો રૂપરસાદિને “ધર્મ' શબ્દથી ઓળખાવે છે તેથી તેનો પણ સમાવેશ પર્યાયના સમાનાર્થક શબ્દોમાં કર્યો છે.
પ્રસ્તુતમાં આચાર્ય મલયગિરિએ ગુણ અને પર્યાયને સમાનાર્થક શબ્દો જણાવ્યા છે, પરંતુ પર્યાય અને ગુણ જુદા છે કે એક છે એ વિષેનો વિવાદ છે. અને તેના મૂળમાં ઉત્તરાધ્યયન, અ૦ ૨૮, ગા. ૫ માં દ્રવ્ય, ગુણ અને પર્યાયનો પૃથ ઉલ્લેખ અને તે પછી ત્રણેનાં લક્ષણે કર્યો છે તે, અને “નવયવ દ્રવ્ય આચાર્ય ઉમાસ્વાતિનું સૂત્ર (૫.૩૧) હોય એમ જણાય છે. કારણ
સ્વયં ઉમાસ્વાતિએ ભાષ્યમાં તેની જ વ્યાખ્યા કરી છે, તેમાં તમયે ચત્ર વિદ્યત્તે તત્ દ્રષ્યમ્ (૫.૩૭) એમ જણાવ્યું છે. તેથી તેમને મતે ગુણ અને પર્યાય જુદા કરે છે. પરંતુ ટીકાકાર સિદ્ધસેને તો “વસ્તુતઃ પર્યાયા રૂટ્યા-—એવી વ્યાખ્યા કરીને આચાર્ય મલયગિરિનો માર્ગ સરલ કરી આપ્યો છે. ગુણ અને પર્યાયની સમગ્રભારે ચર્ચા માટે સન્મતિતર્ક પ્રકરણ ભાગ ૫, પૃ. ૬૩૧, ટિપ્પણ નં. ૪ જોવું જરૂરી છે. વળી, ગુણ શબ્દના કવ્યાદિ નિક્ષેપો વિષે આચારાંગ નિયુક્તિ, ગા. ૧૬૯થી જેવી જરૂરી છે.
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [33]...
પણ
એક પ્રશ્ન થાય કે તો પછી પ્રથમ પદ અને પાંચમા પદનો વિષય એક કેમ નહિ ? પ્રથમ પદની પાંચમા પદમાં પુનરાવૃત્તિ શા માટે ન માનવી ? આનો ઉત્તર એ છે કે પ્રથમ પદમાં દ્રવ્ય મુખ્ય છે; તે તે પર્યાયોરૂપે પરિણત દ્રવ્યોની ગણતરી પ્રથમ પદમાં છે; જ્યારે પાંચમા પદમાં તે તે દ્રવ્યના પર્યાયોની ગણુતરી છે. આ પ્રકારે પાંચમા પમાં પ્રથમ પદના વિષયનું
પુનરાવર્તન નથી. પ્રસ્તુત જીવ જીવપણુવણ્ણા સાથે ઉત્તરાધ્યયનના જીવાજીવવિભક્તિ અને મૂલાચારના પંચાચાર અધિકારગત જીવ અને અજીવનું નિરૂપણ સરખાવવા જેવું છે. મૂલાચારમાં પ્રથમ જીવનું નિરૂપણુ કરીને પછી જ અજીવનું નિરૂપણ છે, જ્યારે પ્રજ્ઞાપના અને ઉત્તરાધ્યયનમાં પ્રથમ અજીવ અને પછી જીવનું નિરૂપણ છે. મૂલાચારમાં પણ પ્રજ્ઞાપના અને ઉત્તરાધ્યયનની જેમ વોના સંસારી અને સિદ્ધ એવા ભેદ કર્યાં છે, પરંતુ સિદ્ધના પ્રભેદો કરવામાં આવ્યા નથી. પ્રજ્ઞાપનામાં તીર્થંકરસિદ્ધ આદિ ૧૫ ભેદો સિદ્ધના છે, પરંતુ ઉત્તરાધ્યયનમાં એટલા ભેદ નથી, જે નીચેની તુલના પરથી જણાશે :
(મ)
પ્રજ્ઞાપનાસૂત્ર ૧૬-૧૭ ૧. તિત્ય
૨. અતિત્ય
૩. તિત્યગર
૪. અતિર્થંગર
૫. સમુદ્
૬. પત્તેયમુદ્ ૭. મુદ્દોહિય
૮. ત્હીલિંગ
૯. પુરિસલિંગ ૧૦. નપુંસકલિંગ
૧૧. અલિંગ
૧૨. અણુલિંગ ૧૩. ગિહિલિંગ
૧૪. એગ
૧૫. અણુગ
(૬) પ્રથમસમય આદિ
ઉત્તરા, અ૦ ૩૬, ગા૦ ૫૦થી
×
×
×
×
×
X
ગા॰ પર માં લિંગભેદે એક સમયમાં સિદ્ધ થનારની સંખ્યા ગણાવી છે.
×
આ ઉપરથી સ્પષ્ટ છે કે ઉત્તરાધ્યયનના અ૦ ૩૬ પછી જ પ્રજ્ઞાપના રચાયું છે.
×
ઇથી
પુરિસ
જીવના ભેદ-અભેદો સિદ્ધના ભેદો
નપુંસગ
સલિંગ
અન્નલિંગ
ગિહિલિંગ
પ્રસ્તુતમાં જે જીવના ભેદ-પ્રભેદોની ગણતરી છે તે પ્રમાણે જીવો સર્વ કાળમાં અસ્તિત્વમાં હોય છે એમ સમજવાનું છે. અહીં જણાવેલ એક પણ ભેદથી શૂન્ય ક્યારેય પણ લોક હતો નહીં, હશે નહિ અને છે પણ નહિ.
૫. ૫, ૩
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
..[૩૪].. જીવોના મુખ્ય બે ભેદ છે—સંસારી" અને સિદ્ધ (સૂત્ર ૧૪). સિદ્ધ એટલે મોક્ષને પામનાર =મુક્ત. આમાંથી સિદ્ધના ભેદોની જે ગણતરી છે તેમાં ખરી રીતે એ ભેદો સિદ્ધના નથી પણ સમયની અપેક્ષાઓ એટલે કે તે તે જીવ સિદ્ધ થયાને-મોક્ષ પામ્યાને-કેટલો સમય થયો તેની ગણતરીની દષ્ટિએ ભેદો કરવામાં આવ્યા છે. તેમાં જે સિદ્ધોનો તે અવસ્થાને પ્રાપ્ત કર્યાને હજી પ્રથમ સમય જ છે તેઓ જે પરિસ્થિતિને અનુસરીને સિદ્ધ થયા હોય તેને ધ્યાનમાં રાખીને તેમના પંદર ભેદ કરવામાં આવ્યા છે (સૂત્ર ૧૬). એ પંદર ભેદો પરસ્પર અત્યંત વ્યાવૃત્ત છે એમ નથી સમજવાનું, પણ પ્રથમ સમય વીત્યા પછી તો માત્ર કાળની ગણતરી જ મુખ્ય રહે છે. આથી પ્રથમ સમયના સિદ્ધોનું પારિભાષિક નામ છે—મviતરસિદ્ધ =અનન્ત સિદ્ધ = પ્રથમસમયસિદ્ધ; અને જેને બે સમય કે તેથી વધારે સમય થયા હોય તે બધા પરંવસિદ્ધ =પરસ્પરસિદ્ધ કહેવાય છે. આ પરંપરસિદ્ધોના તો અનંત ભેદો થઈ શકે છે, કારણ, અનંત સમયથી સિદ્ધો થતા આવ્યા છે (સત્ર ૧૭).
અનન્ત રસિદ્ધોના જે પંદર ભેદ (સૂત્ર ૧૬) ગણાવવામાં આવ્યા છે, તેથી એક બાબત સ્પષ્ટપણે સિદ્ધ થાય છે કે જીવ કોઈ પણ ગુરુના ઉપદેશ વિના પણ મુક્ત થઈ શકે છે. તેને વેશનું બંધન નથી, જાતિનું બંધન નથી; ગમે તે વેશમાં હોય તો પણ તે મુક્તિ પામી શકે છે. સ્ત્રી હોય કે પુરુષ જાતિનો હોય તો પણ મુક્તિ પામી શકે છે. જૈનધર્મનું આ તાત્વિક રવરૂપ છે. ધર્મને કોઈ નામ આપવામાં આવ્યું નથી કે અમુક ધર્મની શ્રદ્ધા હોય તો જ તેને મુક્તિ મળે, અન્યથા નહિ, એવું કોઈ બાધક તત્વ આમાં નથી. જૈનધર્મની સ્થાપના થઈ અર્થાત ભગવાન અષભદેવે તીર્થની સ્થાપના કરી, તે પહેલાં પણ જે સિદ્ધ થયા તે અતીસિદ્ધ કહેવાય છે. જેનધર્મમાં પ્રચલિત જે વેશ છે તે વિના પણ સિદ્ધ થનાર અન્યલિંગસિદ્ધ તરીકે માન્ય છે. વળી, સાધુનો વેશ સ્વીકાર્યો ન હોય અને ગૃહસ્થના વેશમાં રહ્યા હોય છતાં પણ સિદ્ધ થયા હોય તેમને શિહિાિસિદ્ધ = હિસ્ટિસિદ્ધ કહ્યા છે. આમ જૈનધર્મનું જે તાત્ત્વિક સ્વરૂપ છે તે આથી ફલિત થાય છે.
જૈનધર્મના મુખ્ય બે સંપ્રદાયો છે. તેમાં શ્વેતાંબર સંપ્રદાય તો સ્ત્રીને પણ મોક્ષ માને જ છે, પણ દિગંબર સંપ્રદાય, નગ્નતાના આગ્રહને કારણે, સ્ત્રીના મોક્ષનો નિષેધ કરવા લાગ્યો. આ નિષેધ પ્રારંભમાં હતો નહિ તેની સાક્ષી દિગંબર સંપ્રદાયના સિદ્ધાંતગ્રંથ પખંડાગમમાં છે. પરંતુ
શ્વેતાંબર સાથેના વાદવિવાદને પરિણામે, વસ્ત્રના સદંતર અસ્વીકારના પરિણામ સ્વરૂપે, આચાર્ય કુંદકુંદ અને બીજાઓ સ્ત્રી મોક્ષનો નિષેધ કરવા લાગ્યા. પરિણામે પખંડાગમની ધવલા ટીકામાં તેનો પડઘો પડ્યો અને મૂળની વ્યાખ્યા જુદી જ રીતે થવા લાગી અને સામે પક્ષે સ્ત્રી મોક્ષનું સમર્થન પણ થવા લાગ્યું. આચાર્ય મલયગિરિ પ્રસ્તુત સૂત્ર (સત્ર ૧૬)ની ટીકા (પત્ર ૨૦ વ)માં સ્ત્રીમોક્ષનું સમર્થન વિસ્તારથી કરે છે, કારણ, મૂળમાં રૂથીઢિયાસિદ્ધા એવો એક ભેદ પણ સિદ્ધોને બતાવવામાં આવ્યો છે.
પ્રસ્તુત પંદર ભેદમાં પદ્ધસિદ્ધ, યવૃન્દ્રસિદ્ધ અને યુદ્ધ વોહિસિદ્ધ એવા ત્રણ ભેદોનો ઉલ્લેખ છે તેનું સ્પષ્ટીકરણ કરવું જરૂરી છે. નંદીચૂણિને આધારે આચાર્ય મલયગિરિએ જે વિવરણ આપ્યું છે તેનો સાર આ પ્રમાણે છે : સચંદ્ર = સ્વબુદ્ધ તે છે, જેઓ કોઈ પણ બાહ્ય પ્રત્યય કારણ વિના બોધિને પ્રાપ્ત કરે છે; આંતરિક કારણ જાતિસ્મરણ સંભવે છે. આ સ્વયંબુદ્ધના બે
५. संसारसमावण्णजीव =संसारसमापन्नजीव । १. असंसारसमावण्णजीव-असंसारसमापन्नजीव ।
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૩૫].. પ્રકાર છે: એક તે, જેઓ તીર્થંકર હોય છે, અને બીજા તે, જે તીર્થંકર નથી હોતા. પ્રસ્તુતમાં એટલે કે સિદ્ધના ભેદોમાં તીર્થંકર સિવાયના જે સ્વયંબુદ્ધ છે તે અભિપ્રેત છે, કારણ, તીર્થંકરસિદ્ધનો ઉલ્લેખ આ પંદર ભેદમાં થયેલો જ છે. સ્વયંબુદ્ધ બાહ્ય કારણ વિના પ્રતિબોધ પામે છે, પણ પ્રત્યેકબુદ્ધ બાહ્ય કારણથી પ્રતિબોધ પામે છે. તેઓ એકલા વિચરતા હોઈ પ્રત્યેકબુદ્ધ કહેવાય છે; ગચ્છવાસીની જેમ તેઓ સમૂહમાં વિચરતા નથી. સ્વયબુદ્ધ અને પ્રત્યેકબુદ્ધ વચ્ચે બોધિમાં કારણકૃત ઉક્ત મુખ્ય ભેદ છે. ઉપરાંત, ઉપાધિ-ઉપકરણ, લિંગ–વેશ અને શ્રતની અપેક્ષાએ પણ બન્નેમાં ભેદ છે તે એ કે પાત્રાદિ બાર પ્રકારની ઉપધિ સ્વયંબુદ્ધને હોય છે, પણ પ્રત્યેકબુદ્ધને જઘન્યથી બે ઉપધિઉપકરણ હોય છે અને ઉત્કટે નવ પ્રકારની ઉપાધિ હોય છે. તેમાં પ્રાવરણનો–વસ્ત્રનો સમાવેશ થતો નથી. સ્વયંબુદ્ધને બોધિ પ્રાપ્ત થયાં પહેલાં શ્રુતજ્ઞાન હોય અને ન પણ હોય તેમ બને. જે શ્રત હોય અને બોધિ પ્રાપ્ત થાય તો તેઓ ગુરુ પાસે જઈને વેશનો સ્વીકાર કરે છે, અથવા દેવતા આવીને તેમને વેશ સમર્પિત કરે છે. આવા સ્વયંબુદ્ધ પોતાની ઈચ્છા હોય તો ગચ્છમાં રહે છે, અન્યથા એકલા પણ વિચરે છે. અને જો બોધિ પ્રાપ્ત થયા પહેલાં આ પ્રકારના
સ્વયંબુદ્ધને શ્રતનો બોધ ન હોય તો તે અવશ્ય ગુરુ પાસે જાય છે અને વેશનો સ્વીકાર કરીને ગચ્છમાં અવશ્ય રહે છે, એકલા વિચરતા નથી. સ્વયંબુદ્ધને ઉપર પ્રમાણે મૃતના સંભવ વિષે વિકલ્પ છે, પણ પ્રત્યેકબુદ્ધને તો બોધિ પ્રાપ્ત થયા પહેલાં મૃતનો બોધ હોય જ છે. અને તે જઘન્યથી અગિયાર અંગના જ્ઞાતા હોય અથવા ઉત્કૃષ્ટ ભિન્નદશપૂર્વી સંભવે. પ્રત્યેકબુદ્ધ માટે વેશ અનિવાર્ય નથી; તે ધારણ કરે પણ ખરા અને ન પણ કરે; ધારણ કરે તો દેવે દીધેલ વેષ હોય. - સ્વયંબુદ્ધ કે પ્રત્યેકબુદ્ધને બોધિમાં બીજાના ઉપદેશની જરૂર નથી; તે વિના જ એ બને બોધિ પ્રાપ્ત કરે છે. પરંતુ બદ્ધોહિય= બુદ્ધઓધિત સિદ્ધ વિષે તેમ નથી. તેઓ કોઈ પણ બુદ્ધ એટલે કે આચાર્ય દ્વારા બોધિત થાય છે એટલે કે ઉપદેશને પામે છે. એટલે કે તેઓ સ્વયંસૂઝથી બોધિને પામેલા નથી, પણ બીજાના ઉપદેશથી બોધિને પામ્યા છે. તેથી બુદ્ધબોધિત સિદ્ધ કહેવાય છે. ૮
ખરી રીતે તીર્થસિદ્ધ અને અતીર્થસિદ્ધ–એ બે ભેદમાં જ બાકીના ભેદો સમાઈ જાય છે, પરંતુ માત્ર એ બે ભેદો જ કરવામાં આવે તો સિદ્ધોની પૂર્વાવસ્થામાં જે વિવિધતા હોય છે-વિશેષતા હોય છે–તે વિષેનો કશો ખ્યાલ આવવા સંભવ નથી, તેથી એ વિશેષતાનું ભાન કરાવવા વિસ્તારથી ભેદનિરૂપણ કરવામાં આવ્યું છે.
પ્રસ્તુત જૈન મતના અનુસંધાનમાં બૌદ્ધ મત જાણવો લાભપ્રદ છે. બૌદ્ધ મતે (સ્થવિરવાદમતે) બોધિના ત્રણ પ્રકાર છે: સાવકબધિ, પચ્ચકોધિ અને સમ્માસંબોધિ (શ્રાવકબોધિ, પ્રત્યેકબોધિ અને સમ્પર્સબોધિ). સભ્યસંબોધિ ધરાવનાર સમ્પર્સબુદ્ધ કહેવાય છે. તેમના ઉપદેશથી જે અહંત્પદને પામે (= જૈન મતે કેવળીપદને પામે) તેને સાવકબોધિ ધરાવનાર કહેવાય. સારાંશ કે ઉપાસકને બીજાના ઉપદેશથી જે બોધિ પ્રાપ્ત થાય છે, તે બોધિ સાવબોધિ છે. આ સાવકસંબુદ્ધ પણ બીજાને ઉપદેશ આપવાના અધિકારી છે (વિનયપિટક, મહાવચ્ચ, ૧૯૨૧).
૭. અહીં સ્પષ્ટ છે કે દેવતાની વાત પાછળથી દાખલ થઈ છે. તાવિક રીતે તો વેશ પરિવર્તન પણ આવશ્યક નથી; પણ જ્યારે કોઈ પણ ધર્મપરંપરા સુદઢ બને છે અને તેનો બાહ્યાચાર સુસ્થિર થઈ જાય છે ત્યારે વેશ
એ પરંપરાનું અનિવાર્ય અંગ બની જાય છે, તેનું આ પણ એક ઉદાહરણ છે. ૮. ઉક્ત ત્રણેય વિષે જુઓ પ્રજ્ઞાપનાટીકા, પત્ર ૧૯ ૨ થી. ૯. પ્રજ્ઞાપનાટીકા, પત્ર ૨૩ મે,
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[3]...
જૈન મતની જેમ જ પચ્ચેકબોધિને પ્રાપ્ત કરનાર ખીજાના ઉપદેશની અપેક્ષા રાખતા નથી, પણ તે સ્વયંસંમુદ્દે છે. તેઓ ઉપદેશ આપતા નથી, બીજાને સંયુદ્ધ કરી શકતા નથી; માત્ર ખીજા માટે તેમનું જીવન ઉદાહરણરૂપ બને છે.
સમ્માસંબોધિને પ્રાપ્ત કરનાર પણ, પોતાના પ્રયત્નથી જ...ખીજાના ઉપદેશ વિના જ—તે પ્રાપ્ત કરે છે અને ખીજાને બોધિ પ્રાપ્ત કરાવવા સમર્થ હોય છે. જૈન મત પ્રમાણે તીર્થંકરની જે યોગ્યતા છે તેવી જ યોગ્યતા સમ્ભાસંબોધિ ધરાવનાર સમ્ભાસંબુદ્ધમાં હોય છે. સામાન્ય પરિભાષામાં આપણે તેમને બુદ્ધ તરીકે જાણીએ છીએ.૧૦
સંસારી જીવો
પ્રજ્ઞાપનાના પ્રથમ પદમાં સિદ્ધ જીવોનું નિરૂપણુ કર્યા પછી સંસારી જીવોના ભેદ-પ્રભેદો ગણાવ્યા છે. એ ગણતરીનો મુખ્ય આધાર ઇન્દ્રિયો છે. તેના પ્રભેદોમાં જીવોની સૂક્ષ્મતા અને સ્થૂલતા તથા પર્યાપ્તિ અને અપર્યાપ્તિને ભેદે વોના પ્રભેદો થાય છે. વળી, જન્મના પ્રકારને લઈ ને ભેદ પડે છે. એકન્દ્રિયથી ચતુરિન્દ્રિય સુધીના સમૂમિ, તિર્યંચપંચેંદ્રિય અને મનુષ્યમાં ગર્ભજ અને સંમૂશ્ચિમ અને નારક તથા દેવનો ઉપપાત જન્મ છે. નારક અને સંમૂચ્છિમ નિયમતઃ નપુંસક જ હોય, ગભૅજમાં ત્રણે લિંગ હોય, દેવોમાં પુરુષ અને સ્ત્રી હોય છે. આમ લિંગભેદે પણુ તે તે જીવોનો ભેદ છે. પંચદ્રિય જીવોમાં જે ભેદો પડે છે તેનો આધાર નરકાદિ ચાર ગતિ છે. ઉપરાંત, ગર્ભજ તથા સમ્યૂઝિમ એ પણ ભેદનિયામક છે. મનુષ્યના ભેદનિયામકોમાં દેશભેદ, સંરકારભેદ, વ્યવસાયભેદ, જ્ઞાનાદિશક્તિભેદ જેવી બાબતો લેવામાં આવી છે. નારક અને દેવોનો ભેદ સ્થાનભેદથી છે.
આટલી સામાન્ય હકીકત જાણ્યા પછી જીવભેદ-પ્રભેદોની સૂચી, જે નીચે આપવામાં આવે છે, તે સમજવી સહેલી થઈ પડશે. સૂચીમાં મૂળમાં જ્યાં—જેમ કે વનસ્પતિની બાબતમાં— મોટી સંખ્યામાં ભેદો આપ્યા છે, ત્યાં માત્ર સંખ્યાંક આપીને જ સંતોષ માન્યો છે. જિજ્ઞાસુએ તેવે સ્થળે મૂળ જોઈ લેવું જોઈ એ. જીવોના આ જ ભેદ-પ્રભેદો વિષે દ્વિતીય આદિ પદોમાં અનેક ખાખતો—જેવી કે તેમનાં રહેવાનાં સ્થાન, તેમનું પરસ્પર સંખ્યાની દૃષ્ટિએ તારતમ્ય, આયુ, તેમના વિશેષ–પર્યાયો ઇત્યાદિ અનેક બાબતો—નો વિચાર થયો છે. તેથી તે દૃષ્ટિએ આ સૂચી જરૂરી છે.
૧, જીવ (સૂત્ર ૧૪)
૧. ૧ અસંસારસમાપન (સિદ્ધ) (૧૫)
૧. ૧. ૧ અનન્તરસિદ્ધ (૧૬)
૧. ૧. ૧ .૧ તીર્થસિદ્ધ
.૨ તીર્થસિદ્ધ
.૩ તીર્થંકરસિદ્ધ
.૪ તીર્થંકરસિદ્ધ
.૫ સ્વયંમ્રુદ્ધસિદ્ધ ૬ પ્રત્યેકમુદ્ધસિદ્ધ
.૭ મુદ્દબોધિતસિદ્ધ .૮ સ્ત્રીલિંગસિદ્ધ
.૯ પુરુષલિંગસિદ્ધ .૧૦ નપુંસકલિંગસિદ્ધ • ૧૧ સ્વલિંગસિદ્ધ .૧૨ અન્યલિંગસિદ્ધ
૧૦. પ્રસ્તુત ચર્ચા માટે જુઓ ઉપાસકજનાલંકારની પ્રસ્તાવના, પૃ૦ ૧૬ અને તે જ પુસ્તકનું લોકુત્તરસંપત્તિ નિ ડ્રેસ (પૃ૦ ૩૪૦) નામનું પ્રકરણ (P. T. S.).
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૩૭].. ૧૩ ગૃહિલિંગસિદ્ધ .૧૪ એકસિદ્ધ
.૧૫ અનેકસિદ્ધ ૧ ૧. ૨. પરંપરસિદ્ધ (૧૭) ૧. ૧.૨ ૧ અપ્રથમસમયસિદ્ધ
.૨ દિસમયસિદ્ધ .૩ ત્રિસમયસિદ્ધ ૪ ચતુઃસમયસિદ્ધ
..........અ. અનંતસમયસિદ્ધ ૧. ૨ સંસારસમાપન્ન (સંસારી) (૧૮) [.. પર્યાપ્ત, ૩. અપર્યાપ્ત ૧. ૨. ૧, એકન્દ્રિય (૧૯) [મ. પર્યાપ્ત, ૨. અપર્યાપ્ત] ૧, ૨. ૧. ૧ પૃથ્વીકાયિક (૨૦) [() પર્યાપ્ત, (૩) અપર્યાપ્ત
૧, ૨. ૧. ૧. ૧. સૂક્ષ્મ-. પર્યાપ્ત, . અપર્યાપ્ત (૨૧) ૧, ૨. ૧. ૧. ૨. બાદર –(૨૫) [.. પર્યાપ્ત, ૨. અપર્યાપ્ત
- ૧, ૨. ૧. ૧. ૨. ૧. શ્લષ્ણબાદરપૃથ્વી (૨૩) 1. ૨. ૧. ૨. ૨. ૧ ૧ કૃણમૃત્તિકા
૫ શુકલમૃત્તિકા ૨ નીલમૃત્તિકા
૬ પાંડમૃત્તિકા .૩ લોહિતમૃત્તિકા
.૭ ૫નકમૃત્તિકા .૪ હારિકમૃત્તિકા ૧, ૨. ૧. ૧. ૨. ૨ ખરબાદર પૃથ્વી (૨૪) ૧. ૨. ૧. ૧. ૨. ૨ .૧ પૃથ્વી ૧૨
.૧૩ સુવર્ણ ૨ શર્કરા
.૧૪ વજ .૩ વાલુકા
.૧૫ હરિતાલ ૪ ઉપલ
૧૬ હિંગુલક ૫ શિલા
.૧૭ મનઃશિલા ૬ લવણ
.૧૮ સાસગ .૭ ઊષ
.૧૯ અંજન .૮ અયસ્
.૨૦ પ્રવાલ ૯િ તાત્ર
૨૧ અભ્રપલ .૧૦ ત્રપુસ
.૨૨ અભ્રવાલુકા ૧૧ સીસક
.૨૩ ગોમેજજકમણિ .૧૨ રૂપ્ય
૨૪ રૂકમણિ ૧૧. ઉત્તરા, અ૦૩૬, ગા૦ ૭૩ માં આ સાતેયનો ઉલ્લેખ છે સૂત્રકૃતાંગ અને દશવૈકાલિકમાં નથી. મૂલાચારમાં
પણ નથી. પરંતુ અચારાંગનિર્યુક્તિ (ગા૦ ૭૨)માં પાંચ ભેદો છે. ૧૨. ઉત્તરા), અ૦ ૩૬, ગા૦ ૭૩-૭૮ માં “ભેદો છત્રીશ છે” એમ કહ્યાં છતાં ગાથાઓમાં પ્રસ્તુત જેમ ૪૦
ભેદો છે. મૂલાચાર-પંચાચારાધિકારમાં ગા. ૮-૧૨ માં ૩૬ ભેદો ગણાવ્યા છે. આચારાંગનિર્યુક્તિમાં પણ (ગા. ૭૩-૭૬) છત્રીસ ભેદો ગણાવ્યા છે,
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[ 32 ]...
.૨૫ અંકમણિ ૨૬ સ્ફટિકમણિ .૨૭ લોહિતાક્ષમણિ .૨૮ મરકતમણિ .૨૯ મસારગલ્લમણિ .૩૦ ભુજમોચકણિ .૩૧ ઇન્દ્રનીલમણિ .૩૨ ચન્દનમણિ
.૫ હરતનુ
હું શુદ્દોક
૭ શીતોદક
૧. ૨. ૧. ૨ અષ્ઠાયિક (૨૬) [ત્ર પર્યાપ્ત, મૈં અપર્યાપ્ત] ૧. ૨. ૧. ૨. ૧ સૂક્ષ્મ-(૪) પર્યાપ્ત, (૬) અપર્યાપ્ત (૨૭) ૧. ૨. ૧. ૨. ૨ ખાદર્–(૪) પર્યાપ્ત, (૬) અપર્યાપ્ત (૨૮) ૧. ૨. ૧. ૨. ૨ .૧ ઓસo ૭
.૨ હિમ
૨૩ મહિકા
.૪ ક
.૮ ઉષ્ણોદક
૨૯ ક્ષારોક
૧. ૨. ૧. ૩. ૨.૧ અંગાર ૧
.૨ વાલા
.૩
મુર્મુર્ .૪ અર્ચિ
.૩૩ ગરિકણિ .૩૪ હંસગર્ભમણિ ૨૩૫ પુલકમણિ
.૫ અલાત ૬ શુદ્ધાગ્નિ
.૩૬ સૌગન્ધિકમણિ ૨૩૭ ચંદ્રપ્રભમણિ .૩૮ વૈસૂર્યમણિ
૩૯ જલકાંતમણિ .૪૦ સૂર્યકાંતમણિ
૧. ૨. ૧, ૩ તેજ:કાયિક (૨૯) [(અ) પર્યાપ્ત, (૬) અપર્યાપ્ત] ૧. ૨. ૧. ૩. ૧ સૂક્ષ્મ-(અ) પર્યાપ્ત, (વ) અપર્યાપ્ત (૩૦) ૨. ખાદર-(મ) પર્યાપ્ત, (૬) અપર્યાપ્ત (૩૧)
. ૧૦ ખટ્ટોદક ૧૧ અમ્લોદક . ૧૨ લવણોદક .૧૩ વારુણોદક .૧૪ ક્ષીરોદક
ઇત્યાદિ.
.૧૧ ધૃતોદક .૧૬ ક્ષોદોદક
.૧૭ રસોદક
૭ ઉલ્કા
.૮ વિદ્યુત ૯ અનિ
ઇત્યાદિ.
ઇત્યાદિ.
૧૩. ઉત્તરા॰, અ૦ ૩૬, ગા॰ ૮૬ માં પાંચ અને આચારાંગનિયુક્તિમાં (ગા૦ ૧૦૮) પણ પાંચ જ ભેદ છે. સૂત્રકૃતાંગ (ર. ૩. ૧૭)માં પ્રથમ નો નિર્દેશ છે. દશવૈ॰ (૪. ૮.)માં પ્રથમ છનો નિર્દેશ છે. અને ભૂલાચારમાં કરક સિવાયના પ્રથમ છ અને ઘનોદકનો એમ કુલ ૬ નો ઉલ્લેખ છે, ગા૦ ૫. ૧૩.
.૧૦ નિર્ધાત
.૧૧ સંધર્ષસમુદ્ઘિત .૧૨ સૂર્યકાંતમણિનિઃસૃત
૧૪. આચારાંગનિયુક્તિ, ગા૦ ૧૧૮માં પાંચ, લાચારમાં પાંચ (૫. ૧૪), ઉત્તરા॰( ૩૬. ૧૧૦, ૧૧૧)માં સાતનો ઉલ્લેખ છે.
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઈત્યાદિ
...[૩૯]... ૧. ૨. ૧, ૪ વાયુાયિક (૩૨) [(મ) પર્યાપ્ત, (૩) અપર્યાપ્ત] ૧, ૨. ૧. ૪. ૧ સુક્ષ્મ-(ર) પર્યાપ્ત, (વ) અપર્યાપ્ત (૩૨)
.૨ બાદર–(5) પર્યાપ્ત, (૨) અપર્યાપ્ત (૩૪) ૧, ૨, ૧. ૪. ૨ ૧ પ્રાચીનવાત?પ
.૧૧ વાતમંડલી .૨ પ્રતીચીનવાત
.૧૨ ઉત્કલિકાવાત .૩ દક્ષિણવાત
.૧૩ મંડલિકાવાત .૪ ઉદીચીનવાત
.૧૪ ગુંજાવાત ૫ ઉદ્ઘવાત
૧૫ ઝંઝાવાત ૬ અધોવાત
.૧૬ સંવર્તક વાત .૭ તિયંગ્યાત
૧૭ ધનવાત .૮ વિદિગ્યાત
.૧૮ તનુવાત .૯ વાતોભ્રમ
.૧૯ શુદ્ધવાત ૧૦ વાતોત્કલિકા ૧, ૨.૧, ૫ વનસ્પતિકાયિક (૩૫) [ (#) પર્યાપ્ત, (૩) અપર્યાપ્ત ૧. ૨. ૧. ૫. ૧ સુક્ષ્મ-(ગ) પર્યાપ્ત, () અપર્યાપ્ત (૩૬) ૨ બાદર-(૩૭) (ગ) પર્યાપ્ત, (૩) અપર્યાપ્ત (૫૪) ૧. ૨. ૧. ૫. ૨. ૧ પ્રત્યેક શરીર (૩૮)
૧. ૨. ૧. ૫. ૨. ર સાધારણશરીર (૫૪) ૧. ૨. ૧, ૫. ૨. ૧ પ્રત્યેક શરીર બાદરવનસ્પતિકાયિક (૩૮) ૧, ૨. ૧, ૫. ૨. ૧. ૧ વૃક્ષ (૩૯)-(ક) એકાસ્થિક (૪૦), (વ) બહુબીજક (૪૧)
૨ ગુચ્છ (૪૨)–અનેક પ્રકાર .૩ ગુલ્મ (૪૩) .૪ લતા (૪૪) ૫ વલ્લી (૪૫). ૬ પર્વગા (૪૬) .૭ તૃણ (૪૭) .૮ વલય (૪૮)
૯ હરિત (૪૯) .૧૦ ઔષધિ (૫૦) .૧૧ જલહ (૫૧) .૧૨ કુહણ (પર)
૧૫. ઉત્તરા૦ (૩૬.૧૧૯, ૧૨૦)માં પાંચ, આચારાંગનિ (ગા. ૧૬૫, ૧૬૬)માં પાંચ અને લાચારમાં પણ
પાંચ છે (૫.૧૫). ઉત્તરાધ્યયનમાં તેજ અને વાયુને ત્રસ ગણ્યા છે તેની પણ નોંધ લેવી ઘટે-૩૬.૧૦૮.
આચાનિ, ગા૦ ૧૫૩માં તેજ-વાયુને લબ્ધિત્રસ કહ્યા છે. ૧૬. ઉતરા, ૩૬. ૯૫-૯૬ ગાથામાં કમભેદે આ જ ભેદો બતાવ્યા છે. વનસ્પતિના ભેદો માટે જુદે ક્રમે જુઓ
ભલાચાર, ૫. ૧૬-૧૮; સૂત્રકૃતાંગ, ૨, ૩. ૧, ૨, ૩, ૧૨, ૨, ૩, ૧૩; દશવૈ૦ ૪. ૧. પ્રસ્તુત પ્રજ્ઞાપનાની ગા. ૧૨ આચારાંગનિયુક્તિમાં પણ છે મા ૧૨૯. વળી, પ્રજ્ઞાપનાની ગા૦ ૪૫-૪૬ આચારાંગનિર્યુક્તિમાં ગા૦ ૧૩૧-૧રૂર છે.
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૪૦]... ૧. ૨. ૧, ૫. ૨. ૨ સાધારણશરીર બાદરવનસ્પતિકાયિક–અનેક પ્રકાર (૫૪) ૧, ૨ ૨. હીન્દ્રિય-(૫૬) (મ) પર્યાપ્ત, () અપર્યાપ્ત (૫૬) ૧, ૨. ૨ ૧ પાયુકૃમિ .૧૦ જલોયા ૧૯ કલ્ય
.૨ કુક્ષિકૃમિ ૧૧ જલોઉયા ૨૦ વાસ .૩ સંયલક ૧૨ સંખ ૨૧ એકાવર્તિ ૪ ગોલોમ .૧૩ સંખણગ .૨૨ ઉભયાવર્ત ૫ શેર .૧૪ દુલ .૨૩ નંદ્યાવર્ત .૬ સોમંગલગ .૧૫ ખુલ્લા .૨૪ સંવુક .૭ વંસીમુહ .૧૬ વરાડ ૨૫ માર્યવાહ .૮ સૂ ઈમુહ -૧૭ સોન્દ્રિય .૨૬ શક્તિસંપુટ
૯ ગજલોયા ૧૮ મોત્તિય ૨૭ ચન્દનક ઇત્યાદિ ૧, ૨, ૩ ત્રીન્દ્રિય-(મ) પર્યાપ્ત, (૨) અપર્યાપ્ત (૫૭) - ૧, ૨, ૩ .૧ ઓવઈય .૧૧ તણહાર .૨૧ તઉસમિજિય.૩૧ દિઠાઈય .૨ રોહિણીય .૧૨ કટ્ટાહાર .૨૨ કપાસ િ .૩૨ ઈદગોવય
સમિંજિએ .૩ કુંથુ .૧૩ માલુય .૨૩ હિલિય ૩૩ ઉરુલંચક .૪ પિપીલિયા ૧૪ પત્તાવાર ૨૪ ઝિલ્લિય .૩૪ કોયૂલવાહગ ૫ ઉસગ .૧૫ તણવિંટિય ૨૫ ઝિગિર .૩૫ જય ૬ ઉદ્દેહિય .૧૬ પત્તવિંટિય ૨૬ કિંગિરિડ ૩૬ હાલાહલા .૭ ઉક્કલિય .૧૭ પૃષ્ફવિંટિય ૨૭ પાહુય .૩૭ પિસ્ય .૮ ઉપાય .૧૮ ફલવિંટિય ૨૮ સુભગ ૩૮ સતવાઈય .૯ ઉજ્જડ .૧૮ બીયવિંટિય ૨૯ સોવછિય .૩૮ ગોમડી .૧૦ ઉપડ .૨૦ તેદુરણ .૩૦ સુયવિંટ ૪૦ હથિસોંડ૯
મજિય ૧. ૨. ૪ ચતુરિન્દ્રિય-(ક) પર્યાપ્ત, (૧) અપર્યાપ્ત (૧૮) ૧. ૨. ૪.૧ અંધિયાર ૦
.૫ પયંગ ૨ ણેરિયા
.૬ દિકુણ .૩ મશ્યિ .૪ મગગિકીડ
.૮ કુકકુહ
ઈત્યાદિ
૧૭. ઉત્તરા ૩૬. ૯૭-૧૦૦. પ્રજ્ઞાપના ગા૦ ૯૯ વખંડાગમમાં ખૂ. ૫, પુસ્તક ૧૪ માં મળä કહીને ઉદ્ધત છે
પૃ. ૨૨૯; પ્રજ્ઞા ગા૦ ૧૦૦ પણ ષટખ૦ ૫૦ ૨૨૮માં ઉદ્ધત છે. અને એ જ ગાથા આચા. નિ. ગા૦ ૧૩૭
છે. પ્રજ્ઞા ગા ૧૦૧ પખંડ માં ૫૦ ૨૨૬ માં ઉદ્ધત છે. અને તે જ આચાનિમાં ગા૧૩૬ છે. ૧૮. ઉત્તરા૦ ૩૬. ૧૨૯-૧૩૦ માં આથી ઓછા ભેદો છે. ૧૯. ઉત્તરા ૩૬, ૧૩૮-૧૪૦ માં ઓછા ભેદો છે. ૨૦. પ્રજ્ઞા, ગા૦ ૧૧૦ અને ઉત્તરા૦,૩૬૧૪૭ માં થોડું સામ્ય છે. ભેદો માટે ઉત્તરા૦ ૩૬. ૧૪૭-૧૪૯, તેમાં
ઓછા ભેદો છે.
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૪૧].. .૯ નંદાવર .૧૦ સિંગિરિડ ૧૧ કિહપત્ત ૧૨ નીલપત્ત .૧૩ લોહિયપત્ત .૧૪ હાલિદત્ત .૧૫ સુશ્કિલપત્ત .૧૬ ચિત્તપકખ .૧૭ વિચિત્તપકખ .૧૮ ઓભંજલિયા .૧૯ જલચારિય .૨૦ ગંભીર ૨૧ શુણિય ૨૨ તંતવ ૨૩ અચ્છિરોડ
૨૪ અચ્છિત .૨૫ સારંગ ૨૬ ણેકલ ૨૭ ડોલ ૨૮ ભમર .૨૯ ભરિલી .૩૦ જરુલ .૩૧ તોટું .૩ર વિચ્છત •૩૩ પત્તવિષ્ણુય ૩૪ છાણુવિય .૩૫ જલવિષ્ણુય .૩૬ પિયગાલ ૩૭ કણગ .૩૮ ગોમયકીડ
ઇત્યાદિ
૧. ૨. ૫. પંચેન્દ્રિય-(૫૯) [() પર્યાપ્ત, (૪) અપર્યાપ્ત] . ૧, ૨. ૫. ૧ નરયિક-(મ) પર્યાપ્ત, (૧) અપર્યાપ્ત (૬૦) ૧. ૨. ૫. ૧ ૧ રત્નપ્રભાપૃથ્વીનેરયિક
૨ શર્કરામભાપૃથ્વીનરયિક .૩ વાલુકાપ્રભાપૃથ્વીનરયિક .૪ પંકપ્રભાપૃથ્વીનેરયિક .૫ ધમપ્રભાપૃથ્વીનૈરયિક
૬ તમ પ્રભાપૃથ્વીરયિક
.૭ તમસ્તમપ્રભા પૃથ્વીરયિક ૧. ૨. ૫. ૨ તિર્યંચ-(૬૧) [(મ) પર્યાપ્ત સંમૂચ્છિમ, (૨) અપર્યાપ્ત સંભૂમિ ,
() પર્યાપ્ત ગર્ભજ, (૬) અપર્યાપ્ત ગર્ભજ]. ૧. ૨. ૫. ૨. ૧ જલચર પર્યાપ્ત ગર્ભજર , (૬૨), (૬૮) ૧. ૨. ૫. ૨. ૧. ૧ મત્સ્ય (૧૩) (૧) સહ
(૭) રોહિય (૨) ખવલ
(૮) હલીસાગર (૩) જગ
(૯) ગાગર (૪) વિઝિશિય
(૧૦) વડ (૫) હલિ
(૧૧) વડગર (૬) ભગરિ
(૧૨) તિમી
૨૧. જલચરના અભ્યાદિ પાંચ ભેદો ઉત્તરા૦ ૩૬ ૧૭૩ માં છે, પણ તેના ઉત્તર ભેદોનો નિર્દેશ તેમાં નથી.
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૪૨]...
(૧૩) તિમિંગિલ
(૧૪) શુક (૧૫) તંદુલમજી (૧૬) કણિકામચ્છ
.૨ કચ્છભ (૬૪) (૧) અટ્રિકચ્છભ
.૩ ગાહ (૬૫) (૧) દિલી
(૨) વેઢલ
(૩) મુય
.૪ મગર (૬૬) (૧) સોંડ
.૫ સંસુમાર (૬૭)
—–એકાકાર
૧. ૨. પ. ૨. ૨. ૧ ચતુપદ (૭૦)
૧. ૨. ૫ ૨. ૨. ૧. .૧ એગપુર (૭૧)૨૨
૧. ૨ પ. ૨. ૨ સ્થલચર–(૬૯) [(૪) પર્યાપ્ત સંમૂમિ, (૬) અપર્યાપ્ત સંમૂર્ચ્છિમ, (૪) પર્યાપ્ત ગર્ભુજ, (૪) અપર્યાપ્ત ગર્ભજ (૭૫)
(૧) અસ્સ (ર) અસતર (૩) ધોડગ
(૪) ગદ્દભ
.૨ દુખુર (૭૨)
(૧) ઉજ્જ
(૨) ગોણુ (૩) ગય
(૪) રોઝ
(૫) પસય (૬) મહિસ
(૭) મિય
(૮) સંવર
૨૨. સૂયગડ, ૨. ૩. ૧૫માં એગપુરાદિ મળ ભેદો છે, પણ ઉત્તર ભેદો નથી,
(૧૭) સાલિસન્ધ્યિા (૧૮) લંભણ
(૧૯) પાગ
(૨૦) પડાગાતિપડાગ
ઇત્યાદિ
(૨) ભેંસકભ
(૪) પુલગ
(૫) સીમાગાર
(૨) મઢ
(૫) ગોરખર (૬) કંદલગ (૭) સિરિમંદલગ (૮) આવત્ત
(૯) વરાહ
(૧૦) અય
(૧૧) એલગ
(૧૨) રુરુ
(૧૩) સરભ
(૧૪) ચમર
(૧૫) કુરંગ
(૧૬) ગોકર્ણે
ઇત્યાદિ
ઇત્યાદિ
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૪) ખગ (૫) ગંડ
ઇત્યાદિ.
...[૪૩] .૩ ગંડીપદ (૭૩)
(૧) હથી (૨) પૂરણય
(૩) કુણહથી .૪ સફદ (૭૪)
(૧) સીહ (૨) વઘુ (૩) દીવિય (૪) અચ્છ (૫) તર૭ (૬) પરણસર (૭) સિયાલ
(૮) બિડાલ (૯) સુણગ (૧૦) કોલસુણગ (૧૧) કોકતિય (૧૨) સસરા (૧૩) ચિત્તગ (૧૪) ચિત્તલગ
ઇત્યાદિ.
૧, ૨, ૫, . ૨. ૧. ૨ પરિસર્ષ (૭૬)
૧. ૨. ૫. ૨. ૨. ૧. ૨. ૧ ઉરપરિસર્ષ (૭૭) (મ) અહિ૩ (૭૮)
.૧ દલ્હીકર (૭૯)
(૧) આસીવિસ (૨) દિક્ટિવિસ (૩) ઉગ્રેવિસ (૪) ભોગવિસ (૫) તયાવિસા (૬) લાલવિસ (૭) ઉસ્સાસવિસ
(૮) નિસ્સાસવિસ (૯) કહસમ્પ (૧૦) સેકસ૫ (૧૧) કાદર (૧૨) દપુષ્ક (૧૩) કોલાહ (૧૪) મેલિમિંદ
ઇત્યાદિ.
.૨ મઉલી
(૧) દિવ્યાગ (૨) ગોણસ (૩) કસાહીય (૪) વઈઉલ (૫) ચિત્તલિ
(૬) મંડલિ (૭) માલિ (૮) અહિ (૯) અહિસાગ (૧૦) પડાગ
ઈત્યાદિ.
() અયગર (એકાકાર) (૮૧) (૬) આસાલિયા (૮૨) (૩) મહોરગ (૮૩)
૨૩, સમ્યગડ, ૨, ૩, ૧૫ માં ઉરપરિસપના અહં આદિ મળ ભેદો છે, ઉત્તર ભેદોનો નિર્દેશ નથી.
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૪૪]... ૧, ૨, ૫, ૨. ૨. ૧. ૨. ૨ ભયપરિસર્પ (૮૫)
(૧) ઉલક (૨) ગોહા (૩) સરડા (૪) સલ્લા
સઠ (૬) સાર (૭) ખારા
(૮) ઘરોબલા ૧. ૨. ૫, ૨. ૩ ખેચર (૮૬) ૧, ૨, ૫, ૨. ૩ ૧ ચમ્મપખીરપ (૮૭)
(૧) વગુલી (૨) જલોયા (૩) અકિલા (૪) ભારડ
(૯) વિસ્તૃભરા (૧૦) મૂસ (૧૧) મંગૂસ (૧૨) પલાઈય (૧૩) હીરવિરાલિયા (૧૪) જાહ (૧૫) ચઉપાઈયા
ઇત્યાદિ.
(૫) જીવંજીવ (૬) સમુદ્રવાસ (૭) કર્ણાતિય (૮) પખિબિરાલી
ઇત્યાદિ.
.૨ લોમપકખી (૮૮)
(૧) ટૂંક
(૩) કુરલ (૪) વાયસ (૫) ચક્કાગ (૬) હંસ (૭) કલહંસ (૮) પાયહંસ (૯) રાયહંસ (૧૦) અડ (૧૧) એડી (૧૨) બગ (૧૩) બલાગ (૧૪) પારિષ્પવા (૧૫) કોંચ (૧૬) સારસ
(૧૭) મેસર (૧૮) મસૂર (૧૯) મયૂર (૨૦) સતવચ્છ (૨૧) ગહર (૨૨) પડરીય (૨૩) કાગ (૨૪) કામંજુગ (૨૫) વંજલગ (૨૬) તિત્તિર (૨૭) વઢંગ (૨૮) લાવના (૨૯) કવાય (૩૦) કવિંજલ (૩૧) પારેવય (૩૨) ચિડગ
૨૪. સૂત્રકૃતાંગ, ૨. ૩. ૧૫ માં આ પંદર ભેદોમાં પાઠાંતરો છે. ૨૫. સૂયગડમાં જલચર પંચેન્દ્રિયના ભેદો તરીકે ચર્મપક્ષી, લોમપક્ષી, સમુદગકપક્ષી અને વિતતપક્ષી–એવા ભેદો
છે. આમાં જલચર–એવો પાઠ બરાબર જણાતો નથી. – સયગડ ૨. ૩. ૧૫. પણ તેમાં ઉત્તર ભેદોનો ઉલ્લેખ નથી.
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૪૫]... (૩૩) ચાસ
(૩૭) મદણલાગ (૩૪) કુક્કડ
(૩૮) કોઇલ (૩૫) સુગ
(૩૯) સેહ (૩૬) બરહિણ
(૪૦) વરેલગ .૩ સમુગપખી (૮૯)
.૪ વિતતપકખી (૯૦) ૧. ૨. ૫. ૩ મનુષ્ય ૧ – (૯૨) [() પર્યાપ્ત, (૨) અપર્યાપ્ત]. ૧. ૨. ૫. ૩.૧ સંમૂરિ૭મ (ગંદકીમાં ઉત્પન્ન થાય તેવાં ૧૪ સ્થાન ગણાવી ઇત્યાદિ
કહ્યું છે.) (૯૩) ૨ ગર્ભવ્યુત્ક્રાન્તિકાર ૭
(૧) અન્તર્દીપક (૨૮ પ્રકારના, સૂત્ર. ૯૫) (૨) અકર્મભૂમિક (૩૦ પ્રકારના, સૂત્ર. ૯૬)
(૩) કર્મભૂમિક (૧૫ પ્રકારના, સૂત્ર. ૯૭) (૩) કર્મભૂમિક મનુષ્ય (4) શ્લેચ્છ (૯૮) (૧) સગ (૨૦) પુલિંદ
(૩૯) શુક (૨) જવેણુ (૨૧) વારસ
(૪૦) ચીણ (૩) ચિલાયા (૨૨) ડોબ
(૪૧) હસિય (૪) સબર
(૨૩) વોકકાણ (૪૨) ખસ (૫) બમ્બર
(૨૪) ગંધાહારક (૪૩) ખાસિય (૬) કાય
(૨૫) બહલિયા (૪૪) શેર (૭) મુરુડ
(૨૬) અજજલ (૪૫) મંદ્ર (૮) ઉડ્ડ (૨૭) રોમ
(૪૬) ડબિલક (૯) ભગ (૨૮) પાસ
(૪૭) લઉસ (૧૦) ણિણુગ (૨૯) ૨ઉસ
(૪૮) બઉસ (૧૧) પણિય (૩૦) મલય
(૪૯) કેકક્ય (૧૨) કુલકખ (૩૧) ચુંચય
(૫૦) અરબાગ (૧૩) ગોંડ (૩૨) મૂયલિ
(૫૧) દૂણ (૧૪) સિંહલ
(૩૩) કોંકણગ (૫૨) રોગ (૧૫) પારસ (૩૪) મેય
(૫૩) ભરુગ (૧૬) ગોધ
(૩૫) પલ્લવ (૧૭) ઉડંબ
(૩૬) માલવ (૫૫) વિલાય (૧૮) દમિલ
(૩૭) મગર (૧૯) ચિલ્લલ
(૩૮) આભાસિય ર૬. મનુષ્યના કર્મભૂ, અકર્મભૂ૦, અન્નદ્ધ, આર્ય અને મ્લેચ્છ એવા મુખ્ય ભેદો સૂયગડ ૨. ૩. ૧૪ માં
છે, ઉત્તર ભેદો નથી. ૨૭. ઉત્તરા ૩૬, ૧૯૫ માં આ જ ત્રણ ભેદો છે અને ઉત્તર ભેદોની માત્ર સંખ્યાને નિદશ ગાઢ ૧૯૬ માં છે.
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૪૬].. (૩) આર્ય (૯૯) (A) ઋદ્ધિપ્રાપ્ત (૧૦૦) ૧–અરિહંત
૪–વાસુદેવ ૨–ચક્કવટ્ટી
પચારણ ૩-બલદેવ
-વિજજાહેર (B) અદ્ધિપ્રાપ્ત (૧૦૧)
૧–ક્ષેત્રાર્ય (મગધાદિ સાડા પચીસ દેશના, સુત્ર-૧૦૨) ૨-જાતિઆર્ય (અંબદ્ધ આદિ ઇબ્નજાતિ છે, સૂત્ર-૧૦૩) ૩–કુલઆર્ય (ઉગ્રાદિ છ કુલ, સુત્ર-૧૦૪) ૪-કર્મઆર્ય (હોસ્સિય આદિ અનેક, સત્ર-૧૦૫) પ–શિલ્પઆર્ય (1ણણુગ આદિ અનેક, સૂત્ર ૧૦૬) ૬-ભાષાઆર્ય (સૂત્ર–૧૦૭) ૭–જ્ઞાનઆર્ય (સત્ર-૧૦૮)
-દર્શનઆર્ય (સૂત્ર-૧૦૯)
૯-ચારિત્રઆર્ય (સત્ર-૧૨૦) ૧, ૨. પ. ૪ દેવ (૧૩૯) [() પર્યાપ્ત, (૨) અપર્યાપ્ત] ૧. ૨. ૫. ૪. ૧ ભવનવાસી (મ) પર્યાપ્ત, (૨) અપર્યાપ્ત (૧૪૦) (૧) અસુરકુમાર
(૬) દ્વીપકુમાર (૨) નાગકુમાર
(૭) ઉદધિકુમાર (૩) સુપર્ણકુમાર
(૮) દિકકુમાર (૪) વિદ્યુકુમાર
(૯) વાયુકુમાર (૫) અગ્નિકુમાર
(૧૦) સ્વનિતકુમાર ૧. ૨. ૫. ૪. ૨ વ્યન્તર () પર્યાપ્ત, (૨) અપર્યાપ્ત (૧૪૧)
(૧) કિન્નર (૨) કિપુરુષ
(૬) રાક્ષસ (૩) મહોરગ
(૭) ભૂત (૪) ગંધર્વ
(૮) પિશાચ ૧. ૨. ૫. ૪. ૩ જ્યોતિષ્મ (મ) પર્યાપ્ત, (૨) અપર્યાપ્ત (૧૪૨) (૧) ચન્દ્ર
(૪) નક્ષત્ર (૨) સૂર્ય
(૫) તાગ (૩) ગ્રહ
(૫) યક્ષ
૨૮. પ્રજ્ઞાપના, ગા. ૧૧૯-૧૨૨ ઉત્તરા ૨૮, ૧૬-૧૯ છે. પ્રજ્ઞા ૧૨૩મી ગાથા પાઠાંતર સાથે ઉત્તરા
૨૮. ૨૦ છે. પ્રજ્ઞા ગા૦ ૧૨૪-૧૩૧ એ ઉત્તરા૦ ૨૮. ગા. ૨૧-૨૮ છે. પ્રજ્ઞા ગા. ૧૩૨ એ ઉત્તરા ૨૮.૩૧ છે. ઉત્તરા૦ માં વચ્ચે બે ગાથા વધારે છે.
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
--[૪૭]... ૧. ૨. ૫. ૪. ૪. વૈમાનિક (5) પર્યાપ્ત, (૩) અપર્યાપ્ત (૧૪૩)
(૧) કલ્પપગ (૧૪૪)
૧–સૌધર્મ ૨-ઈશાન
૮-સહસ્ત્રાર ૩–સનકુમાર
-આનત ૪–મહેન્દ્ર
૧૦–પ્રાણુત પ-બ્રહ્મલોક
૧૧-આરણ ૬-લાંક
૧૨-અચુત (૨) કપાતીત (૧૪૫)
A-Dયક (નવ પ્રકાર) B–અનુત્તરપપાતિક
૧-વિજય ૪–અપરાજિત ૨–વૈજયંત પ-સર્વાર્થસિદ્ધ ૩-જયંત
બીજું સ્થાન પદ : જીવોનું નિવાસસ્થાન
છ બે પ્રકારના છે: સંસારી અને સિદ્ધ. તેમના અનેક પ્રકાર પ્રથમ પદમાં ગણુવ્યા. હવે બીજા પદમાં તે તે પ્રકારના જીવોનું નિવાસસ્થાન કયાં છે તે જાણવું જરૂરી છે. તેથી તેનો વિચાર “સ્થાન” પદમાં કરવામાં આવ્યો છે. સ્થાનના વિચારમાં કાયમી નિવાસસ્થાન અને પ્રાસંગિક, એમ બે પ્રકાર સંભવે છે. પ્રસ્તુતમાં કાયમી નિવાસસ્થાનને–એટલે કે જીવ જન્મ ધારણ કર્યા પછી તે મરણ પર્યત ક્યાં રહે છે તેને સ્વસ્થાન' નામે ઓળખાવ્યું છે. અને પ્રાસંગિક નિવાસસ્થાનનો વિચાર “ઉપપાત” અને “સમુઘાત”—એમ બે પ્રકારે કરવામાં આવ્યો છે. જૈન શાસ્ત્રની પરિભાષા પ્રમાણે પૂર્વભવમાં મૃત્યુ થાય એટલે કે પૂર્વભવનું આયુ સમાપ્ત થાય એટલે નવા ભવનાં નામ, ગોત્ર અને આયુનાં નિયામક કર્મોનો ઉદય થઈ જતો હોવાથી મૃત્યુ પછી જીવે નવે નામે ઓળખાય છે, જેમ કે પૂર્વભવમાં દેવ હોય અને મરીને તે જીવ મનુષ્ય થવાનો હોય તો દેવાયુ સમાપ્ત થાય એટલે તે મનુષ્ય નામે ઓળખાય. પણ જૈન મતે જીવ વ્યાપક નથી, ૧ તેથી મૃત્યુ પછી તેણે નવા જીવનનો સ્વીકાર કરવા માટે યાત્રા કરીને સ્વજન્મસ્થાનમાં જવું પડે છે. આવી યાત્રાના કાળમાં તેણે દેવલોક તો છોડી દીધો, મનુષ્યલોકમાં હજી આવ્યો નથી, તો તે યાત્રા દરમિયાન તેણે જે પ્રદેશની યાત્રા કરી તે પણ તેનું સ્થાન” તો કહેવાય. આ સ્થાન” ને “ઉપપાત” સ્થાન કહ્યું છે. સ્પષ્ટ છે કે આ પ્રાસંગિક છે, છતાં પણ તે અનિવાર્ય તો છે જ. તેથી છવના સ્થાનનો વિચાર કરતી વખતે તેને પણ લક્ષમાં લેવું તો જોઈએ. અને તીજું “સમુદ્ધાત' સ્થાન છે. આપણે અનુભવ છે કે જ્યારે કોઈ ક્રોધ કરતો હોય છે ત્યારે તેનો ચહેરો લાલ-લાલ થઈ જાય છે, તે જ પ્રકારે જ્યારે કોઈ વેદના થતી હોય ત્યારે પણ
૧. આત્માના પરિણામ વિશે જુઓ ગણધરવાદ, પ્રસ્તાવના, પૃ૦ ૯૨.
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૪૮]. શરીરમાં વિકૃતિ જણાય છે. જૈન માન્યતા પ્રમાણે આ પ્રસંગે જીવના પ્રદેશોનો વિસ્તાર થાય છે. તેને પરિભાષામાં “સમુદ્ધાત' કહેવામાં આવે છે. આવા સમુદ્ધાત અનેક પ્રકારના છે. તેને વિષે વિશેષ નિરૂપણ પ્રજ્ઞાપનાના ૩૬મા પદમાં છે જ. એટલે આ “સમુદઘાત' ની અપેક્ષાએ જીવના નિવાસસ્થાનનો વિચાર પણ જરૂરી બને છે. આમ પ્રસ્તુત પદમાં જીવોના જે નાના પ્રકારો છે તે વિષે સ્વસ્થાન, ઉપપતસ્થાન અને સમુધાતસ્થાન એમ ત્રણ પ્રકારનાં નિવાસસ્થાનનો વિચાર કરવામાં આવ્યો છે.
પ્રસ્તુત સ્થાનપદમાં હવે પછી જીવોના જે ભેદોનાં સ્થાનોનો વિચાર અને ક્રમ જણાવ્યો છે તે ઉપરથી જણાશે કે પ્રથમ પદમાં છવભેદોમાં નિર્દિષ્ટ “એકેન્દ્રિય” જેવા કેટલાક સામાન્ય ભેદોનો વિચાર નથી કરવામાં આવ્યો, જ્યારે “પંચેન્દ્રિય' જેવા સામાન્ય ભેદોનો વિચાર કરવામાં આવ્યો
છે. વળી, વિશેષભેદ-પ્રભેદોમાંથી પણ બધાનો વિચાર નથી. આમ જીવના ભેદો અને તેના પ્રભેદો વિષે પ્રથમ પદમાં જે માહિતી છે, તે બધા વિષેનાં જુદાં જુદાં સ્થાનોનો વિચાર પ્રસ્તુત પદમાં નથી, પણ તેમાંથી મુખ્ય મુખ્ય છે. પ્રજ્ઞાપનામાં થયેલી આ વિચારણા સાથે અન્યત્ર થયેલી આ વિષયની વિચારણાની તુલના તેના સંક્ષેપ-વિસ્તારનો ઈતિહાસ જાણવામાં ઉપયોગી થશે અને ક્રમે કરી વિષયવિસ્તાર કેમ થતો ગયો તેનું અધ્યયન કરવામાં જ નહિ પણ તે તે ગ્રંથોના સમયનિર્ધારણમાં પણ આ હકીકતો ઉપકારી થવા સંભવ છે. તેથી તેને અહીં આપવી જરૂરી જણાય છે.
પણ છવના આ નિવાસસ્થાનનો વિચાર શા માટે જરૂરી છે એ પણ પ્રશ્ન છે. તેનું સ્પષ્ટીકરણ એ છે કે માત્ર જૈન દર્શનમાં જ આત્માને શરીરપ્રમાણ માન્યો છે; તે વ્યાપક નથી. તેથી સંસારમાં તેની નાના જન્મ વખતે ગતિ થાય છે અને નિયત સ્થાનમાં જ તે શરીર ધારણ કરી શકે છે. તેથી ક્યો જીવ ક્યાં હોય તે વિચારવું પ્રાપ્ત થતું હોઈ તેનું વિવરણ જરૂરી બને છે અને તેથી જૈનધર્મની આત્માના પરિણામ વિષેની જે માન્યતા છે તેની પણ પુષ્ટિ આથી થાય છે. અન્ય દર્શનમાં આત્મા સર્વવ્યાપક મનાયો હોઈ તેમને નિવાસસ્થાનનો વિચાર માત્ર શરીરદષ્ટિએ જ કરવો પ્રાપ્ત છે, પણ જીવ તો સર્વત્ર સંદવ લોકમાં ઉપલબ્ધ છે તેથી જીવના સ્થાનનો વિચાર તેમને અનિવાર્ય નથી.
- બૌદ્ધ દર્શનમાં છવ નથી પણ ચિત્ત તો છે જ અને તે ચિત્તની દષ્ટિએ લોકમાં તેનું સ્થાન નક્કી કરવામાં આવ્યું છે. તે માટેની વ્યવસ્થા જિજ્ઞાસુએ અભિધર્મપિટકમાં જોઈ લેવી.
જીવોના જે ભેદો-પ્રભેદો વિષે “સ્થાન” વિચાર છે તે ત્રણે સ્થાનનો છે. પરંતુ સિદ્ધ વિષે માત્ર સ્વસ્થાનનો જ વિચાર છે. તેનું કારણ એ જણાય છે કે જે ઉપપાતદષ્ટિએ સ્થાન છે તે સિદ્ધોને “ઉપપાત’ ન હોવાથી હોઈ શકે નહિ. સિદ્ધોનો ઉ૫પાત એટલા માટે નથી કે બીજા
જીવોને તે તે જન્મસ્થાન પ્રાપ્ત કરતાં પહેલાં તે તે નામ-ગોત્ર-આયુષ્કર્મનો ઉદય હોય છે તેથી તે નામ ધારણ કરી નવો જન્મ લેવા તે ગતિ કરતા હોય છે. સિદ્ધોને તો કર્મનો અભાવ છે તેથી સિદ્ધરૂપે તેમનો જન્મ થતો નથી, પણ જીવ પોતાના સ્વરૂપને પ્રાપ્ત કરે છે તે જ સિદ્ધિ છે. વળી, નવો જન્મ લેતી વખતે અન્ય જીવોની જે ગતિ છે તે આકાશપ્રદેશોનો સ્પર્શ કરીને થતી હોઈ તે તે પ્રદેશોમાં તેનું સ્થાન થયું એમ કહેવાય. પણ સિદ્ધના જીવોની સિદ્ધિમાં અથવા તો મુક્ત જીવોને રહેવાના સ્થાનમાં જે ગતિ થાય છે તે આકાશપ્રદેશોને સ્પર્શીને નથી થતી–એવી જૈન માન્યતા છે, તેથી તે ગતિ અસ્પૃશદ્ગતિ કહેવાય છે. આમ મુક્ત જીવનું ગમન છતાં આકાશ
૨. ભગવતી, શ૦ ૧૪, ઉ૦ ૪; ભગવતીસાર, ૫૦ ૩૧૩; ઉપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજીએ અસ્પૃશદગતિવાદ નામે
પ્રકરણ રચ્યું છે.
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૪૯]... પ્રદેશોનો સ્પર્શ ન હોઈ તે તે પ્રદેશમાં સિદ્ધોનું “થાન” થયું કહેવાય નહિ. આથી ઉપપાતસ્થાન સિદ્ધોને છે નહિ. સમુઘાત પણ સિદ્ધજીવોને સંભવતો નથી. કારણ, તે સકર્મ જીવોને હોય છે; સિદ્ધ તો અકર્મ છે-કર્મ રહિત છે. તેથી સિદ્ધના સમુઘાતસ્થાનનો વિચાર પણ અસ્થાને છે. આમ માત્ર સ્વસ્થાન-સિદ્ધિસ્થાન જ સિદ્ધજીવોને સંભવતું હોઈ તેનો જ વિચાર સિદ્ધના જીવન વિષે છે.
સામાન્ય રીતે એમ કહી શકાય કે એકેન્દ્રિય જીવો સમગ્ર લોકમાં પ્રાપ્ત થાય છે. પણ જ્યારે આમ કહીએ છીએ ત્યારે એ બાબત ધ્યાનમાં રાખવી જોઈએ કે આ એક વ્યક્તિની વાત નથી પણ સમગ્રભાવે–સામાન્ય રૂપે એકેન્દ્રિય જાતિની છે. વળી, સમગ્ર લોકમાં પ્રાપ્ત થાય છે એમ કહીએ છીએ ત્યારે પણ તે જીવનાં ત્રણે સ્થાનોની જુદી જુદી દૃષ્ટિ રાખી નથી, પણ ત્રણે સ્થાનો સમગ્રભાવે સમજવાનાં છે. હીન્દ્રિય જીવો સમગ્ર લોકમાં નહિ પણ તેના અસંખ્યાતમા ભાગમાં છે. એ જ બાબત ત્રીન્દ્રિય અને ચતુરિન્દ્રિયને પણ લાગુ પડે છે. પંચેન્દ્રિય વિષે તેમનું સ્થાન લોકના અસંખ્યાતમાં ભાગમાં કહ્યું છે. અને સિદ્ધ લોકાઢે છે. તે પણ લોકનો અસંખ્યાત ભાગ જ સમજવો જોઈએ. જીવભેદો
કચાં હોય (૧) બાદરપૃથ્વીકાયિક પર્યાપ્ત (૧૪૮) ત્રણે લોકમાં સ્વસ્થાન પ્રાપ્ત થાય છે.
અપર્યાપ્ત (૧૪૯). (૨) સૂક્ષ્મપૃથ્વીકાયિક પર્યાપ્ત-અપર્યાપ્ત (૧૦) (૩) બાદરઅષ્ઠાયિક , , (૧૫૧-૨) (૪) સૂક્ષ્મઅપકાયિક ,, , (૧૫૩)
૩, સત્ર ૧૫૦, ૧૫૩, ૧૫૬, ૧૫૯, ૧૬૨ માં “વોયખરિયાવ off” કથા છે. ૪. પંચેન્દ્રિય વિષે જે નિર્દેશ છે (સત્ર ૧૬૧) તે સામાન્ય પંચેન્દ્રિય વિષે છે એમ ટીકાકાર જણાવે છે. અને તે યોગ્ય છે. કારણ, તે પછી નારક, તિર્યંચપદ્રિય, મનુષ્ય અને દેવો વિષે પથક નિર્દેશ છે. પરંતુ આ સત્રમાં એક અસંગતિ જણાય છે તે એ કે મનુષ્યસૂત્ર ૧૭૬માં—“સમુદા સવજીદ” એમ કહ્યું છે. તેથી તેને અનુસરીને પ્રસ્તુત સૂત્ર ૧૬૬માં પણ તેમ જ હોવું જોઈએ, પણ તેમ નથી અને “સમુધાન હોયરસ મનમા” એમ છે. આ અસંગતિ દુર કરવા માટે ટીકાકારે મનુષ્યસત્ર (૧૭૬)માં સમુઘાણી સવો આ સૂત્રપાઠની ટીકામાં ટિસમુદ્યામયિકૃત્ય એમ ખુલાસો કર્યો છે. આથી એમ લાગે છે કે પંચેન્દ્રિયસૂત્ર (૧૬૬)માં મધેનરમાને એમ જે જણાવ્યું છે તે છાત્રથિક સમુદ્ધાતને લક્ષીને જ છે. કેવલિસમુઘાતનો વિષય અલ્પ હોવાથી ૧૬૬મા સૂત્રમાં તેની વિવક્ષા કરી નથી. પખંડાગમમાં (પુ૭, સૂ૦ ૧૧-૧૨, પૃ. ૩૧૦-૧૧) આ વિષયનાં બે સૂત્રો જુદાં કર્યાં છે. તે ઉપરથી પણ એમ સમજાય છે કે
પ્રાચીન પરંપરામાં છાઘસ્થિક સમુધાતને લક્ષીને જ આ વસ્તુ કહેવામાં આવતી હશે. ૫. સિદ્ધશિલા અથવા ઈમામ્ભારા પૃથ્વીનું વર્ણન તથા સિદ્ધોનું સ્વરૂપ, તેમનું સુખ અને તેમની જઘન્યાદ
અવગાહના વિષે મૂળમાં સુંદર નિરૂપણ છે, તે સૂત્ર ર૧૧માં જોઈ લેવું. ૬. પ્રસ્તુતમાં માત્ર રવસ્થાનની નોંધ લીધી છે. કારણ, ખરી રીતે તે જ કાયમી હોઈ તેનું સ્થાન વિચારણીય છે.
ઉપપાત અને સમાધાતસ્થાન તો કદાચિક છે તેથી મળમાં તેનો નિર્દેશ છતાં પ્રસ્તુત સુચીમાં તેનો નિર્દેશ કર્યો નથી. વળી, સમુદૂષાતપદ (૩૬) અને પુત્કાતિપદ (૬)ના કન્નોદ્વાર (સુત્ર-૬૩૯-૬૬૫)માં તે
બાબતોનું વિશેષ વિવરણ છે જ. ૭, પ્રસ્તુતમાં સામાન્ય નિર્દેશ કર્યો છે. એટલે કે ઊર્વ, અધઃ અને તિર્યશ્લોકમાં ગમે ત્યાં સમગ્રમાં કે અંશમાં
તે પ્રાપ્ત થતા હોય તો તે ત્રણે લોકમાં છે એમ સામાન્ય નિર્દેશ કર્યો છે. વિગતે જાણવા માટે મૂળ જેવું. ૮. મૂળમાં નિર્દેશ છે કે જે સ્થાન પર્યાપ્તનાં છે અપર્યાપ્તનાં પણ તે જ છે, જુઓ સત્ર ૧૪૯ આઈ. ૫. ક. ૪
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૫૦]. (૫) બાદરતેજ:કાયિક પર્યાપ્ત-અપર્યાપ્ત (૧૫૪-૫) ત્રણે લોકમાં સ્વસ્થાન પ્રાપ્ત થાય છે. (૬) સૂક્ષ્મતેજ:કાયિક , (૧૫૬) (૭) બાદરવાયુકાયિક
(૧૫૭-૮) (૮) સૂક્ષ્મવાયુકાયિક , , (૧૫૯) (૯) બાદરવનસ્પતિકાયિક , (૧૬૦–૧) (૧૦) સૂક્ષ્મવનસ્પતિકાયિક , (૧૬૨) (૧૧) દ્વીન્દ્રિય
(૧૬૩) (૧૨) ત્રીન્દ્રિય
(૧૬૪) (૧૩) ચતુરિન્દ્રિય (૧૪) પંચંદ્રિય
(૧૬ ૬) (૧૫) નારક
(૧૬૭) અધોલોકની સાત પૃથ્વી (૧૬-૨૨) પ્રથમથી સાતમીના નારકો પર્યાપ્ત-અપર્યાપ્ત (૧૬૮–૧૭૪)
તે તે પૃથ્વીમાં ૨૩ પંચૅયિતિર્યંચ પર્યાપ્ત અપર્યાપ્ત (૧૭૫)
ત્રણે લોકમાં (૨૪) મનુષ્ય, પર્યાપ્ત-અપર્યાપ્ત (૧૭૬) અઢી દ્વીપમાં, તિર્યશ્લોકમાં, મનુષ્યક્ષેત્રમાં. (૨૫) ભવનવાસી દેવ, પર્યાપ્ત અપર્યાપ્ત (૧૭૭) રત્નપ્રભા પૃથ્વીના પ્રથમ કાંડમાં (૨૬) અસુરકુમાર,
» , (૧૭૮) (૨૭) દક્ષિણના અસુરકુમાર, y , (૧૭૯)
(૨૮) ઉત્તરના અસુરકુમાર, » , (૧૮૦) (૨૯-૩૧) નાગકુમાર, દક્ષિણ-ઉત્તરના નાગકુમાર,
(૧૮૧-૮૩) (૩ર-૩૪) સુપર્ણકુમાર, દક્ષિણ-ઉત્તરના સુપર્ણકુમાર,
" (૧૮૪-૮૬) (૩૫-૩૭) વિઘુકુમાર, દક્ષિણ-ઉત્તરના
વિઘુકુમાર, (૩૮-૪૦) અગ્નિકુમાર, દક્ષિણ-ઉત્તરના અગ્નિકુમાર.
(૧૮૭) (૪૧-૪૩) દ્વીપકુમાર, દક્ષિણ-ઉત્તરના
દિપકુમાર, (૪૪-૪૬) ઉદધિકુમાર, દક્ષિણ-ઉત્તરના
ઉદધિકુમાર, (૪૭–૪૯) દિપુમાર, દક્ષિણ-ઉત્તરના
દિકકુમાર, (૫૦-પર) વાયુકુમાર, દક્ષિણ-ઉત્તરના
વાયુકુમાર,
>
>
(૧૮૭)
૯. અસુરકુમાર આદિ દશ ભવનપતિના દક્ષિણ-ઉત્તરના ઇન્દ્રોને પણ પૃથક નિર્દેશ છે, જેની અહીં જુદી નોંધ
લીધી નથી.
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
"
»[૫૧]... (૫૩–૫૫) સ્વનિત કુમાર, દક્ષિણ-ઉત્તરના
સ્વનિતકુમાર, પર્યાપ્ત-અપર્યાપ્ત (૧૮૭) રત્નપ્રભા પૃથ્વીના પ્રથમ કાંડમાં (૫૬) વ્યન્તર,
> > (૧૮૮) (૫૭) પિશાચ,
» , (૧૮) (૫૮-૫૯) પિશાચ, દક્ષિણ અને ઉત્તરના, (૧૦૦) (૬૦-૬૨) ભૂત, દક્ષિણના અને ઉત્તરના,
(૧૯૨) (૬૩-૬૫) યક્ષ, દક્ષિણના અને ઉત્તરના, ,, (૬૬-૬૭) રાક્ષસ, દક્ષિણના અને ઉત્તરના, (૬૮–૭૦) કિન્નર, દક્ષિણના અને ઉત્તરના, ,, (૭૧-૭૩) ઝિંપુરુષ, દક્ષિણ-ઉત્તરના, (૭૪–૭૬) ભુજગપતિ મહાકાય,
દક્ષિણ-ઉત્તરના, , (૭૭-૭૮) ગંધર્વ દક્ષિણ-ઉત્તરના, (૭૯) જ્યોતિષ્ઠદેવ-૨
(૧૫) ઊર્ધ્વલોકમાં—[આ પછીના
ઉત્તરોત્તર ઊંચે સમજવા] (૮૦) વૈમાનિકદેવ
(૧૬) (૮૧) સૌધર્મદેવો
(૧૯૭) (૮૨) ઈશાનદેવો
(૧૯૮) (૮૩) સનસ્કુમારદેવો
(૧૯૯) (૮૪) મહેન્દ્રદેવો (૮૫) બ્રહ્મલોકદેવો
(૨૦૦૧) (૮૬) લાંતકદેવો
(૨૦૨) (૮૭) મહાશુક્રદેવો
(૨૦૦૩) (૮૮) સહસ્ત્રારદેવો
(૨૦૪) (૮૯-૯૦) આનત-પ્રાણદેવો
(૨૦૦૫) (૯૧-૯૨) આરણ-અર્ચ્યુતદેવો
(૨૦૬). (૯૩) હેમદ્ધિ દૈવેયકદેવો (૯૪) મધ્યમ ,, ,,
(૨૦૮) (૫) ઉવરિમ , ,
(૨૦૯) (૯૬) અનુત્તરીપ પાતિકદેવો ?
(૨૧૦) (૭) સિદ્ધો
(૨૧૧) સૌથી ઉપર
(૨૦)
૧૦. પિશાચ આદિ વ્યંતરના ઇન્દ્રોને પણ પૃથફ નિર્દેશ છે, તેની નોંધ અહીં જુદી લીધી નથી. ૧૧. વંતરના પશાચાદિ આઠ પ્રકાર ઉપરાંત અણવણિણય આદિ આઠ અવાક્તર પ્રકારનો પણ નિર્દેશ મળમ
છે (સૂત્ર ૧૮૮, ૧૯૪), પણ તેની જુદી નોંધ અહીં લીધી નથી. ૧૨. તેમના ચન્દ્ર અને સૂર્ય બે ઈન્દ્રો છે. સૂત્ર ૧૯૫[૨]. ૧૩. વિજયાદિ પાંચને જુદા ગણાવ્યા નથી. મૂળમાં પાંચને અનુત્તરસામાન્યમાં જ ગણાવી દીધા છે.
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[ પર ]...
પ્રશ્ન થાય કે અવના સ્થાન વિષે વિચાર કેમ નથી કર્યું? એમ જણાય છે કે જેમ જીવોના પ્રભેદોમાં અમુક નિશ્ચિત સ્થાન કલ્પી શકાય છે તેમ પુદ્ગલ વિષે નથી. પરમાણુ અને સ્કંધો સમગ્ર લોકાકાશમાં છે અને તેમનું સ્થાન કોઈ નિશ્ચિત નથી. ગમે ત્યારે ગમે ત્યાં હોય એમ સંભવે છે—જોકે પાંચમા પદ્મમાં તેમની અવગાહનાનો અનેક રીતે વિચાર કરવામાં આવ્યો છે. એક રીતે તે તેમના સ્થાનનો વિચાર કહી શકાય. પણ ‘સ્થાન'માં જે પ્રસ્તુતમાં અભિપ્રેત છે તેવું નિશ્ચિત કોઈ સ્થાન પુદ્ગલો વિષે કલ્પી શકાતું નથી. તેથી તેમના સ્થાન વિષે પ્રસ્તુતમાં ચર્ચા જરૂરી નથી. વળી, ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય અને આકાશના સ્થાનની જુદી ચર્ચા જરૂરી નથી, કારણ, પ્રથમ એને તો સમગ્રલોકવ્યાપી માનવામાં આવ્યા છે અને આકાશ તો અનંત છે. એટલે પ્રસ્તુતમાં છે તેવી ચર્ચા તેમને વિષે જરૂરી નથી.
ષખંડાગમમાં જીવોના સ્થાન-ક્ષેત્રની ચર્ચા આવે છે, પણ તેમાં જીવોનું ક્રમે કરી પ્રજ્ઞાપનાની જેમ નહિ પણ ગતિ આદિના ભેદોમાં નિરૂપણ છે. પુસ્તક ૭, પૃ૦ ૨૯૯થી ખેત્તાણુગમના પ્રકરણમાં આ ચર્ચા છે, તેમાં પણ સ્વસ્થાન, ઉપપાત અને સમુદ્ધાતને લઈ ને સ્થાનક્ષેત્રનો વિચાર છે.
*
ત્રીજું ‘મહુવક્તવ્ય ’પદઃ જીવો અને અજીવોનું સંખ્યાગત તારતમ્ય
પ્રસ્તુત તીજા પદમાં તત્ત્વોનો સંખ્યાની દૃષ્ટિએ વિચાર કરવામાં આવ્યો છે. ભગવાન મહાવીરના સમયમાં અને ત્યાર પછી પણ તત્ત્વોનો સંખ્યાવિચાર મહત્ત્વ ધરાવે છે. ઉપનિષદોમાં સમગ્ર વિશ્વ એક જ તત્ત્વનો પરિણામ કે વિવર્ત છે એવો મત એક તરફ છે, તો ખીજી તરફ જીવો અનેક પણ અજીવ એક જ એવો સાંખ્યોનો મત છે. બૌદ્દો ચિત્ત અનેક માને છે અને રૂપ પ અનેક માને છે. આ વિષે જૈન મતનું સ્પષ્ટીકરણ આવશ્યક હતું તે આ પદમાં કરવામાં આવ્યું છે. અન્ય દર્શનોમાં માત્ર સંખ્યાનું નિરૂપણ છે, જ્યારે પ્રસ્તુતમાં તે સંખ્યાનો વિચાર અનેક દૃષ્ટિએ કરવામાં આવ્યો છે. મુખ્ય વિચારતંતુ તારતમ્યનું નિરૂપણ એટલે કોણ કોનાથી ઓછા કે વધારે છે, તે છે, પરંતુ પ્રસ્તુતમાં એ વિચારણા અનેક રીતે કરવામાં આવી છે.
પ્રથમ પૂર્વાદિમાંથી કઈ દિશામાં જીવો વધારે છે અને કઈ દિશામાં ઓછા–એમ દિશાને આધારે વિચારણા છે. વળી, તેમાંની કઈ દિશામાં તે તે પ્રકારના જીવોમાં ઓછા-વધતા છે તેનો વિચાર છે, એટલું જ નહિ પણ જીવોના તે તે પ્રકારના ભેદ-પ્રભેદોમાં પણ પરસ્પર કઈ દિશામાં ઓછા વધતા છે, તેનું પણ નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું છે (૨૧૩–૨૨૪).
તે જ પ્રમાણે ગતિ (૨૨૫), ઇન્દ્રિય (૨૨૭), કાય (૨૩૨), યોગ (૨૫૨) ઇત્યાદિ અનેક રીતે જીવોના જે પ્રકારો છે તેમાં સંખ્યાનો વિચાર કરીને છેવટે સમગ્ર જીવોના જે વિવિધ પ્રકારો છે તેમાં કયો પ્રકાર ક્રમમાં સૌથી ઓછીસંખ્યાવાળો અને સંખ્યાક્રમે ઉત્તરોત્તર ક્યા જીવો વધારે છે અને છેવટે સૌથી વધારે કોણ છે તે રીતનો સમગ્ર વોનો સંખ્યાક્રમ નિર્દિષ્ટ છે (૩૩૪).
માત્ર જીવોનું જ નહિ પણ ધર્માસ્તિકાય આદિ છ દ્રવ્યોનું પણ પરસ્પર સંખ્યાગત તારતમ્ય નિરૂપવામાં આવ્યું છે અને તે તારતમ્ય દ્રવ્યદૃષ્ટિએ (૨૭૦) અને પ્રદેશદષ્ટિએ વિચારાયું છે (૨૭૧), પરસ્પર ઉપરાંત તે તે ધર્માસ્તિકાય આદિ પ્રત્યેક દ્રવ્યમાં પણ ઉક્ત એ દૃષ્ટિથી સંખ્યાવિચાર છે (સૂત્ર ૨૭૨). અને છેવટે બન્ને દૃષ્ટિએ યે દ્રવ્યોના તારતમ્યનું નિરૂપણુ છે (૨૭૩).
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[ ૫૩ ]..
પ્રારંભમાં દિશાને મુખ્ય રાખીને સંખ્યાવિચાર છે તો આગળ જઈ ઊર્ધ્વ, અધઃ અને તિર્થંગ્ લોક એમ ત્રણ લોકની દૃષ્ટિએ સમગ્ર જીવોના પ્રકારનો સંખ્યાગત વિચાર છે (૨૭૬).
જીવોની જેમ પુદ્ગલોની સંખ્યાનું તારતમ્ય પણ તે તે દિશામાં, તે તે ઊર્ધ્વ લોકાદિ ક્ષેત્રમાં તો નિરૂપિત થયું જ છે, ઉપરાંત દ્રવ્ય, પ્રદેશ અને બન્ને દૃષ્ટિએ પણ પરમાણુ અને સંધોની સંખ્યાનો વિચાર છે (૩૨૬-૩૩૦). અને તે પછી પુદ્ગલોની અવગાહના, કાલસ્થિતિ તથા તેમના પર્યાયોની દષ્ટિએ પણ સંખ્યાવિચાર છે (૩૩૧-૩૩૩).
દ્રવ્યોનું સંખ્યાગત તારતમ્ય
અહીં છયે દ્રવ્યોનું જે સંખ્યાગત તારતમ્ય છે તેની સૂચી ચડિયાતા ક્રમે આપવામાં આવે છે, જેથી કયું દ્રવ્ય કોનાથી સંખ્યામાં સરખું અથવા વધારે છે તે જણાઈ આવશે. જીવોનો જે સંખ્યાની દૃષ્ટિએ ચડિયાતો ક્રમ છે તેની સૂચી પૃથક્ આપવામાં આવી છે. તેથી આ સૂચીમાં અજીવ દ્રવ્યોનો તે ક્રમ વિશેષરૂપે સમજવાનો છે (સૂત્ર–૨૭૩).
૧ (૧) ધર્માસ્તિકાયદ્રવ્ય
ર
અધર્માસ્તિકાયદ્રવ્ય (૩) આકાશાસ્તિકાયદ્રવ્ય
(૧) ધર્માસ્તિકાયપ્રદેશો (ર) અધર્માસ્તિકાયપ્રદેશો
ધર્માસ્તિકાયાદિ પ્રત્યેક, દ્રવ્યથી એક હોઇ ત્રણે સરખા છે. અને સંખ્યામાં સૌથી થોડા.
પ્રત્યેકના પ્રદેશોની સંખ્યા અસંખ્યાત-અસંખ્યાત છે અને સરખી જ છે. પૂર્વ કરતાં અસંખ્યાતગુણ અધિક.
૩ જીવાસ્તિકાય દ્રવ્યો...જીવદ્રવ્યો અનંત સંખ્યામાં છે તેથી પૂર્વ કરતાં અનંતગુણ.
૪ જીવાસ્તિકાયપ્રદેશો . પ્રત્યેક જીવના અસંખ્યાત પ્રદેશ હોઈ પૂર્વ કરતાં અસંખ્યાતગુણુ અધિક.
૫ પુદ્ગલાસ્તિકાય દ્રવ્યો...અનંત પુદ્ગલદ્રવ્યો છે અને તે પૂર્વ કરતાં અનંતગુણ અધિક છે. ૬ પુદ્ગલપ્રદેશો...બધા મળી પુદ્ગલપ્રદેશોની સંખ્યા પુદ્ગલદ્રવ્યો કરતાં અસંખ્યાતગુણુ અધિક છે.
७
અદ્દાસમયદ્રવ્યો... પૂર્વ કરતાં અનંતગુણ છે. અહાપ્રદેશ હોતા નથી.
૮ આકાશાસ્તિકાયપ્રદેશો પૂર્વે કરતાં અનંતગુણા અધિક છે.
જીવોનું સંખ્યાગત તારતમ્ય
નીચે જણાવેલ ક્રમે નાના પ્રકારના જીવો ઉત્તરોત્તર અધિક સંખ્યામાં છે. કેટલીકવાર પૂર્વથી ઉત્તર વિશેષાધિક એટલે કે માત્ર થોડા અધિક હોય છે, તો વળી કેટલીકવાર સંખ્યાતગુણ અધિક હોય છે તો કેટલીકવાર અસંખ્યાતગુણુ અને કેટલીકવાર અનંતગુણુ હોય છે. પ્રસ્તુત સૂચી તૃતીયપદગત મહાદંડક (સૂત્ર ૩૩૪)ને આધારે છે. તૃતીયપદને અંતે છેલ્લા સૂત્રમાં આ સૂચી છે. સ્વયં તૃતીય પદમાં ગત્યાદિ અનેક પ્રકારે વર્ગીકરણ કરીને અલ્પબહુત્વનો વિચાર કર્યો છે. એ વિચારનો તાળો મેળવવાનો આમાં પ્રયત્ન છે અથવા તો સમગ્રભાવે જીવોનું અપમહુત્વ કેવું નક્કી થાય છે તે આ સૂચીથી ફલિત કરવામાં આવ્યું છે. તેથી આનું વિશેષ મહત્ત્વ હોઈ તે અહીં આપવી ઉચિત જણાય છે. વળી, સંખ્યાની આમતમાં મૂળમાં સામાન્ય સૂચન છે. પરંતુ ટીકાકારે તે તે સંખ્યાઓ કેટલી છે તે સમજાવવા અને તેની સંતિ યુક્તિપૂર્વક બતાવવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે.
૧. પ્રસ્તુત ભાગની ટીકા માટે જુઓ પ્રજ્ઞાવના ા, વત્ર શ્ફ્ફ્ મ થી.
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૫૪].. આ સૂચી ઉપરથી જે કેટલીક બાબતો ફલિત થાય છે તે આ પ્રમાણે છે–તે કાળે પણ આચાર્યોએ જીવોની સંખ્યાનું તારતમ્ય બતાવવાનો આ પ્રકારે પ્રયત્ન કર્યો છે તે મુખ્ય બાબત છે. વળી, પુરુષ કરતાં સ્ત્રીઓની સંખ્યા–પછી તે મનુષ્ય હોય દેવ હોય કે તિર્યંચ હોય–વધારે માનવામાં આવી છે. અધોલોકમાં નારકોમાં પ્રથમથી સાતમી નરકમાં ક્રમે ઘટે છે. એટલે કે સૌથી નીચેના નરકમાં સૌથી ઓછા છવો છે. આથી ઊલટો ક્રમ ઊર્ધ્વલોકના દેવોમાં છે; તેમાં સૌથી નીચેના દેવોમાં સૌથી વધારે જીવો છે એટલે કે સૌધર્મમાં સૌથી વધારે અને અનુત્તરમાં સૌથી ઓછા છે. પણ મનુષ્યલોકની નીચે ભવનવાસી દેવો છે તેથી તેમની સંખ્યા સૌધર્મ કરતાં વધારે છે અને તેથી ઊંચે છતાં વ્યંતર દેવો સંખ્યામાં વધારે અને તેથી પણ વધારે જ્યોતિષ્ઠો છે, જેઓ વ્યંતર કરતાં પણ ઊંચે છે.
સૌથી ઓછી સંખ્યા મનુષ્યોની છે, તેથી તે ભવ દુર્લભ ગણાય તે સ્વાભાવિક છે. જેમ ઇન્દ્રિયો ઓછી તેમ જીવોની સંખ્યા વધારે અથવા તો એમ કહી શકાય કે વિકસિત જીવો કરર્તા અવિકસિત જીવોની સંખ્યા વધારે. અનાદિ કાળથી આજ સુધીમાં જેમણે પૂર્ણતા સાધી છે એવા સિદ્ધના જીવોની સંખ્યા પણ એકેન્દ્રિય જીવો કરતાં ઓછી જ છે. સંસારીની સંખ્યા સિદ્ધોથી વધી જ જાય છે. તેથી લોક સંસારી જીવથી શન્ય થશે નહિ, કારણ, પ્રસ્તુતમાં જે સંખ્યાઓ આપી છે તેમાં કદી પરિવર્તન થવાનું નથી; એ ધ્રુવસંખ્યાઓ છે.
સાતમી નરકમાં અન્ય નરક કરતાં સૌથી ઓછા નારક છવો છે, તો સૌથી ઊંચા દેવ. લોક અનુત્તરમાં પણ અન્ય દેવલોક કરતાં સૌથી ઓછા જીવો છે. તે સૂચવે છે કે જેમ અત્યંત પુણ્યશાળી થવું દુષ્કર છે, તેમ અત્યન્ત પાપી થવું પણ દુષ્કર છે. પણ જીવને જે ક્રમિક વિકાસ માનવામાં આવ્યો છે તે પ્રમાણે તો નિકૃષ્ટ કોટિના જીવો એકેન્દ્રિય છે. એકેન્દ્રિયમાંથી જ આગળ વધીને જીવો ક્રમે વિકાસ પામે છે.
એકેન્દ્રિય અને સિદ્ધોની સંખ્યા અનંત કોટિમાં પહોંચે છે. અભવ્ય પણ અનંત છે, અને સિદ્ધ કરતાં સમગ્રભાવે સંસારીની સંખ્યા પણ અધિક છે. અને તે સંગત છે. કારણ, અનાગત કાળમાં સંસારીમાંથી જ સિદ્ધ થવાના છે; તે ઓછા હોય તો સંસાર ખાલી થઈ જશે એમ માનવું પડે.
એકેન્દ્રિયથી પંચેન્દ્રિય સુધી ક્રમે જીવોની સંખ્યા ઘટે છે–આ ક્રમ અપર્યાપ્તમાં (નં. ૪૯-૫૩) જળવાયો છે, પણ પર્યાપ્તમાં વ્યક્રમ જણાય છે (નં. ૪૪–૪૮). તેનું રહસ્ય જાણવામાં નથી.
સમય જીવોનું સંખ્યાબત તારતમ્ય ૧. ગર્ભજ મનુષ્ય પુરુષાર સર્વથી થોડા ૨. મનુષ્ય સ્ત્રી (સંખ્યાતગુણ અધિક) ૩. બાદર તેજ:કાય
(અસંખ્યાતગુણઅધિક) ૪. અનુત્તરોપપાતિકદેવ
(અસંખ્યાત , )
૨. મનુષ્યમાં સ્ત્રી-પુરુષનો ભેદ ધ્યાનમાં લીધો છે, પણ નપુંસક વિષે મૌન સેવ્યું છે, જોકે સંમછિમ મનુષ્ય,
જેઓ નપુંસક છે, તેમને જુદા ગણ્યા છે. જુઓ અંક ૨૪. ૩. સંખેય કોટી ૪ કોટી-એવી સંખ્યા ટીકાકારે સુચવી છે. અને પછીના માટે પણ સંખ્યા અને તેની સંગતિ
ટીકાકાર સૂચવે છે તે જિજ્ઞાસુએ ટીકામાં જોઈ લેવું. ૪. ટીકાકારે પુરુષ કરતાં સ્ત્રીની સંખ્યા ૨૭ ગણું વધારે જણાવી છે.
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૫૫]...
૫. ઉપલા (ત્રણ) રૈવેયકના દેવ ૬. મધ્યમ (ત્રણ) , , ૭. નીચલા (ત્રણ) , ૮. અય્યત કલ્પના દેવો ૯. આરણ કલ્પના દેવો ૧૦. પ્રાણત ,, ,, ૧૧. આનત , , ૧૨. સાતમી નરકના નારકો ૧૩. છઠ્ઠી નરકના નારકો ૧૪, સહસ્ત્રાર ક૯૫ના દેવો ૧૫. મહાશુક્રના દેવો ૧૬. પાંચમી નરકના નારકો ૧૭. લાંતક ક૯૫ના દેવો ૧૮. ચોથી નરકના નારકો ૧૯. બ્રહ્મલોક કલ્પના દેવો ૨૦. તૃતીય નરકના નારકો ૨૧. માહેન્દ્ર કલ્પના દેવો ૨૨. સનકુમાર કલ્પના દેવો ૨૩. બીજી નરકના નારકો ૨૪. સંમસ્કિમ મનુષ્યો ૨૫. ઈશાન કલ્પના દેવો ૨૬. ઈશાન કલ્પની દેવીઓ ૨૭. સૌધર્મ કલ્પના દેવો ૨૮. ,, કલ્પની દેવીઓ ૨૯. ભવનવાસી દેવા ૩૦. , દેવીઓ ૩૧. પ્રથમ નરકના નારકો ૩૨. ખેચર પંકિય તિર્યંચ પુરુષો ૩૩. , , સ્ત્રીઓ ૩૪. સ્થલચર ,, ,, પુરુષો ૩૫. ૪ ,,, સ્ત્રીઓ ૩૬. જલચર , , પુરુષો ૩૭. છે ક , સ્ત્રીઓ ૩૮. વ્યન્તર દેવો ૩૯ , દેવીઓ ૪૦. જ્યોતિક દેવો ૪૧. , દેવીઓ ૪૨. ખેચર પંચંદ્રિયતિર્યંચ નપુંસક
(સંખ્યાત) (સંખ્યાત (સંખ્યાત (સંખ્યાત (સંખ્યાત (સંખ્યાત (સંખ્યાત (અસંખ્યાત (અસંખ્યાત (અસંખ્યાત (અસંખ્યાત (અસંખ્યાત (અસંખ્યાત (અસંખ્યાત (અસંખ્યાત (અસંખ્યાત (અસંખ્યાત (અસંખ્યાત (અસંખ્યાત (અસંખ્યાત (અસંખ્યાત (સખ્યાત (સંખ્યાત (સંખ્યાત (અસંખ્યાત (સંખ્યાત (અસંખ્યાત (અસંખ્યાત (સંખ્યાત (સંખ્યાત (સંખ્યાત (સંખ્યાત (સંખ્યાત (સંખ્યાતગુણઅધિક) (સંખ્યાતગુણઅધિક) (સંખ્યાત , ) (સંખ્યાત , ) (સંખ્યાત , )
-^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૫૬].
(સંખ્યાતગુણઅધિક) (સંખ્યાત , ) (સંખ્યાત , ,, (વિશેષાધિક)
( , ) (અસંખ્યાતગુણઅધિક) (વિશેષાધિક)
(અસંખ્યાતગુણઅધિક)
૪૩. સ્થલચર પંચંદ્રિય તિર્યંચ નપુંસક ૪૪. જલચર ઇ » » ૪૫. ચતુરિન્દ્રિય પર્યાપ્ત ૪૬. પંચેન્દ્રિય , ૪૭. કીન્દ્રિય , ૪૮. ત્રીન્દ્રિય ૪૯. પંચેન્દ્રિય અપર્યાપ્ત ૫૦. ચતુરિન્દ્રિય , ૫૧. ત્રીન્દ્રિય , પર. દીન્દ્રિય » ૫૩. પ્રત્યેકબાદરવનસ્પતિ પર્યાપ્ત ૫૪. બાદર નિગોદ પર્યાપ્ત ૫૫. બાદર પૃથ્વી , ૫૬. બાદર અપ્લાય , ૫૭. બાદર વાયુકાય , ૫૮. બાદર તેજ:કાય અપર્યાપ્ત ૫૯. પ્રત્યેકબાદરવનસ્પતિ અપર્યાપ્ત ૬૦. બાદર નિગોદ અપર્યાપ્ત ૬૧. બાદર પૃથ્વી , ૨. બાદર અપ્લાય , ૬૩. બાદર વાયુકાય , ૬૪. સૂક્ષ્મ તેજ:કાયિક, ૬૫. સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક ,, ૬૬. સુક્ષ્મ અપ્લાયિક , ૬૭. સૂક્ષ્મ વાયુાયિક , ૬૮. સૂક્ષ્મ તેજ:કાયિક પર્યાપ્ત ૬૯. સૂક્ષ્મ પૃથ્વી ૭૦. સુક્ષ્મ અપ્લાયિક પર્યાપ્ત ૭૧. , વાયુકાયિક ૭ર. , નિગોદ અપર્યાપ્ત ૭૩, , , પર્યાપ્ત ૭૪. અભવસિદ્ધિક ૭૫. પ્રતિપતિતસમ્યકત્વ ૭૬. સિદ્ધો ૭૭. બાદરવનસ્પતિ પર્યાપ્ત ૭૮. બાદર પર્યાપ્ત ૭૯. બાદરવનસ્પતિ અપર્યાપ્ત ૮૦. બાદર અપર્યાપ્ત
(વિશેષાધિક)
(સંખ્યાતગુણઅધિક) (વિશેષાધિક) (વિશેષાધિક) (વિશેષાધિક) (અસંખ્યાતગુણઅધિક) (સંખ્યાતગુણઅધિક) (અનંતગુણઅધિક)
(વિશેષાધિક) (અસંખ્યાતગુણઅધિક) (વિશેષાધિક)
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૫૭]... ૮૧. બાદર છવો
(વિશેષાધિક) ૮૨. સૂક્ષ્મ વનસ્પતિ અપર્યાપ્ત
(અસંખ્યાતગુણઅધિક) ૮૩. , અપર્યાપ્ત
(વિશેષાધિક) ૮૪. સૂક્ષ્મવનસ્પતિ પર્યાપ્ત
(સંખ્યાતગુણઅધિક) ૮૫. સૂક્ષ્મ પર્યાપ્ત
(વિશેષાધિક) ૮૬. , જીવો
(વિશેષાધિક) ૮૭. ભવસિદ્ધિક ૮૮. નિગોદ જીવ ૮૯, વનસ્પતિ ૯૦. એકેન્દ્રિય ૯૧. તિર્યંચ ૯૨. મિથ્યાદૃષ્ટિ ૯૩. અવિરત ૯૪. સકાય ૯૫. છાસ્થ ૯૬. સયોગી ૯૭. સંસારી ૯૮. સર્વ જીવો
ખંડાગમમાં પ્રસ્તુત પદગત વિચાર જે રીતે કરવામાં આવ્યો છે તેની પણ નોંધ અહીં લેવી જરૂરી છે. પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર ૨૧રમાં અલ્પબહુવનો વિચાર ૨૭ કાર વડે કરવામાં આવ્યો છે; પરંતુ પખંડાગમમાં ગત્યાદિ ૧૪ દ્વારો વડે જીવોના અ૫બહુવનો વિચાર છે (પુ. ૭, પૃ. ૫૨૦);
જ્યારે પ્રસ્તુત પ્રજ્ઞાપનામાં તે ૧૪ દ્વારો ઉપરાંત પણ ધારો છે. આ ચર્ચા વખંડાગમના પુત્ર ૭માં દ્રવ્યપ્રમાણાનુગમ નામે પ્રકરણમાં પણ પૃ. ૨૪૪થી છે. વળી, તેમાં અસંખ્યાત જેવી સંખ્યાનું
સ્પષ્ટીકરણ પણ મૂળમાં જ છે, જે પ્રજ્ઞાપનાની ટીકામાં છે; પખંડાગમ, ૫૦ ૭, પૃ. ૨૪૪થી. વળી, પખંડાગમમાં આ ચર્ચા અન્યત્ર પણ જોવા મળે છે. પુત્ર ૧૪, સૂત્ર ૫૬૮, પૃ. ૪૬૫માં જીવોના અ૯૫બહુવનો વિચાર દ્રવ્ય પ્રમાણ અને પ્રદેશ પ્રમાણની દૃષ્ટિએ પણ કરવામાં આવ્યો છે. પ્રજ્ઞાપનાના અસ્થિકાય દ્વાર સૂત્ર ૨૭૦ માં દ્રવ્યાર્થિક અને પ્રદેશાર્થિક–એ બે દૃષ્ટિઓ છે, તે એ રીતે જુદી છે કે પખંડાગમમાં વાયનો વિચાર છે, જ્યારે પ્રજ્ઞાપનામાં પદ્વવ્યોને લઈને વિચાર છે. પ્રજ્ઞાપનાનો (સૂત્ર ૩૩૪) મહાદંડક અને પખંડાગમન મહાદંડક પણ તુલનીય છે (પુ૭, પૃ. ૫૭૫ થી–). બન્નેમાં સર્વ જીવની અપેક્ષાએ અ૮૫બહુવનો વિચાર છે.
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[ ૫૮ ]...
ચોથું ‘સ્થિતિ’ પદ : જીવોની સ્થિતિ=આયુ
ચોથા પદમાં નાના પ્રકારના જીવોની સ્થિતિ અર્થાત્ આયુનો વિચાર છે. ૧ જીવોની તે તે નારકાદિરૂપે સ્થિતિ—અવસ્થાન કેટલો કાળ હોય તેની વિચારણા આમાં હોવાથી આ પદનું નામ ‘ સ્થિતિ ’પદ છે. અર્થાત્ આમાં વોના જે વિવિધ પર્યાયો છે, તેના આયુનો વિચાર છે. જીવદ્રવ્ય તો નિત્ય છે, પણ તે જે નાના રૂપો—નાના જન્મ ધારણ કરે છે તે પર્યાયો તો અનિત્ય છે, તેથી તે ક્યારેક તો નષ્ટ થાય જ છે. આથી તેમની સ્થિતિનો વિચાર કરવો પડે છે. અને તે પ્રસ્તુતમાં કરવામાં આવ્યો છે. જધન્ય આયુ કેટલું અને ઉત્કૃષ્ટ આયુ કેટલું એમ એ પ્રકારે તેનો વિચાર પ્રસ્તુતમાં છે. આમાં માત્ર સંસારી જીવોને જ આયુ હોઈ તેમના ભેદોનો વિચાર છે. સિદ્દો તો આવીયા અવનવસિતા ’——(વૃષ્ટ ૭૮, વૈં. ૨૪, સૂત્ર ૨૨૨) કથા છે, તેથી તેમના આયુનો વિચાર અપ્રાપ્ત હોઈ તે કર્યાં નથી. વળી, અજીવદ્રવ્યના પર્યાયોની સ્થિતિનો વિચાર પણ આમાં નથી. કારણ, તેમના પર્યાયો જીવના આયુની જેમ અમુક મર્યાદામાં કાલની દૃષ્ટિએ મૂકી શકાય તેમ નથી, તેથી તે વિચાર છોડી દેવામાં આવે તે સ્વાભાવિક છે.
પ્રસ્તુત પદમાં આયુનો નિર્દેશક્રમ આ પ્રકારે છે : પ્રથમ તે તે જીવોનો સામાન્ય પ્રકાર લઈ ને તેના આયુનો નિર્દેશ છે; પછી તેના અપર્યાપ્ત અને પર્યાપ્ત ભેદોનો નિર્દેશ છે, જેમ કે પ્રથમ સામાન્ય નારકનું આયુ, પછી નારકના અપર્યાપ્તનું અને ત્યાર પછી પર્યાપ્તનું આયુ નિષ્ટિ છે. આજ ક્રમે એકેક નારક આદિ લઈ તે સર્વ પ્રકારના જીવોનો આયુવિચાર છે.
નીચે અપાતી સૂચીમાં સામાન્યનું આયુ આપવામાં આવ્યું છે, પર્યાપ્ત-અપર્યાપ્ત ભેદોને આપ્યા નથી. વળી, આયુનો વિચાર જધન્ય અને ઉત્કૃષ્ટ એમ બે પ્રકારે છે, તેથી તે બન્ને પ્રકારની સૂચીમાં સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે.
સ્થિતિની જે સૂચી છે તે ઉપરથી પણ એ તો ફલિત થાય જ છે કે પુરુષ કરતાં સ્ત્રીનું આયુ ઓછું છે. નારક અને દેવોનું આયુ મનુષ્ય અને તિર્યંચ કરતાં વધારે છે. એકેન્દ્રિયમાં અગ્નિકાયનું આયુ સૌથી ઓછું માનવામાં આવ્યું છે તે, અગ્નિ ઓલવાઈ જતો અનુભવમાં આવે છે, તે ઉપરથી જણાય છે. એ કેન્દ્રિયમાં પૃથ્વીકાયિકનું આયુ સૌથી વધારે છે, પણ દ્વીન્દ્રિય કરતાં ત્રીન્દ્રિયનું આયુ ઓછું માનવા પાછળ શું કારણ હશે તે જણાતું નથી. વળી, ચતુરિન્દ્રિયનું આયુ ત્રીન્દ્રિય કરતાં વધારે છે, પણ દ્રીન્દ્રિય કરતાં ઓછું છે, એ પણ રહસ્ય છે.
જય
દશ હજાર વર્ષ
જીવભેદ
૧. નારક (૩૩૫)
(૧) રત્નપ્રભા (૩૩૬)
(૨) શર્કરાપ્રભા (૩૩૭) (૩) વાલુકાપ્રભા (૩૩૮) (૪) પંકપ્રભા (૩૩૯)
33
૧ સાગરોપમ
૩
છ
""
29
ઉત્કૃષ્ટ
૩૩ સાગરોપમ
૧
૩
७
૧૦
""
,,
27
૧. ખંડાગમમાં કાલાનુગમ નામે આ જ વિચાર છે (પુ૰ ૭, પૃ૦ ૧૧૪ અને ૪૬૨). ભેદ એ છે કે ગત્યાહ્ન ૧૪ દ્વારો વડે એકેક જીવનો અને નાના જીવોની અપેક્ષાએ પણ વિચાર છે. આ વિચારની તુલના ઉત્તરા॰, ૩૬. ૮૦ આદિમાં સંતતિની અપેક્ષાએ જે કાલવિચાર છે તેની સાથે છે.
22
૨. નારકોમાં પ્રથમાદિ પૂર્વનારકનું જે ઉત્કૃષ્ટ આયુ તે જ પછીના દ્વિતીયાદ નારકમાં જધન્ય મનાયું છે. તે ઉપરની સૂચીથી ફલિત થાય છે.
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭ »
૨૨
-
છે )
૨૨૦૦૦ વર્ષ
(૩૫૭)
[ ૫૯]... (૫) ધૂમપ્રભા (૩૪૦). ૧૦ સાગરોપમ
૧૭ સાગરોપમ (૬) તમ પ્રભા (૩૪૧)
(૭) અધઃસપ્તમ (૩૪૨) ૨૨ , ૨. (અ) દેવ (૩૪૩) દશ હજાર વર્ષ
૩૩ , (4) દેવી (૩૪૪)
પપ પલ્યોપમ (૧) ભવનવાસી દેવ (૩૪૫)
૧ સાગરોપમથી કંઈક અધિક ,, દેવી (૩૪૬)
૪ પલ્યોપમ [અસુરકુમારાદિ વિષે મૂળમાં જોવી. ૩. પૃથ્વીકાયિક (૩૫૪)
અન્તર્મુહૂર્ત (૧) સુક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિક (૩૫૫)
અન્તર્મુદ્દર્તિ (૨) બાદર , (૩૫૬)
૨૨૦૦૦ વર્ષ ૪. અષ્ઠાયિક
૭૦૦૦ વર્ષ ૫. તેજ કાયિક (૩૬૦)
ત્રણ રાત-દિન ૬. વાયુ , (૩૬૩)
૩૦૦૦ વર્ષ ૭. વનસ્પતિ , (૩૬૬)
૧૦૦૦૦ વર્ષ ૮. દ્વીન્દ્રિય (૩૬૯)
૧૨ વર્ષ ૯. ત્રીન્દ્રિય (૩૭૦)
૪૯ રાત-દિન ૧૦. ચતુરિન્દ્રિય (૩૭૧)
- છ માસ ૧૧. પંચેન્દ્રિયતિર્યંચ (૩૭૨)
૩ પલ્યોપમ (મ) સંમ૭િમ (૩૭૩)
૧ પૂર્વકોટિ (૨) ગર્ભજ (૩૭૪)
૩ પલ્યોપમ (૧) જલચર (૩૭૫)
૧ પૂર્વકોટિ (૨) ચતુષ્પદ સ્થલચર (૩૭૮)
૩ પલ્યોપમ (૩) ઉરપરિસર્પ (૩૮૧)
૧ પૂર્વકોટિ (૪) ભુજપરિસર્પ (૩૮૪) (૫) ખેચર (૩૮૭)
પઘાસંખ્યયભાગ ૧૨. મનુષ્ય (૩૯૦)
ત્રણ પલ્ય ૧૩. વ્યક્તર દેવ (૩૯૩) ૧૦૦૦૦ વર્ષ
૧ પલ્યોપમ ,, દેવી (૩૯૪)
ડું પલ્યોપમ ૧૪. જ્યોતિષ્ક દેવ (૩૯૫) ફ પલ્યોપમ
૧ પલ્યોપમ+૧ લાખ વર્ષ
૩. આ પછી સૂત્ર ૩૪૭-૩૫૩ સુધીમાં અસુરકુમારાદિ દશ ભવનપતિનાં દેવ-દેવીનું આયું છે. ૪. સૂક્ષ્મ અકાય, તેજ:કાય, વાયુ અને વનસ્પતિની સ્થિતિ આ જ પ્રમાણે છે.-સૂત્ર ૩૫૮, ૩૬૧, ૩૬૪,
૩૬ ૭. પ. જલચરાદિમાં પણ ગર્ભજ અને સમૃદ્ધેિમની સ્થિતિ જુદી જુદી ગણાવી છે, પણ તે સૂચીમાં નથી લખી.
સૂત્ર ૩૭૬ આદિ. ૬. મનુષ્યમાં પણ ગર્ભજ અને સંમરિઇમની સ્થિતિ જુદી ગણાવી છે. - સત્ર ૩૯૧-૯૨.
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૬૦].. જ્યોતિષ્ક દેવી (૩૫) પલ્યોપમ
પલ્યોપમ+ ૫૦૦૦૦ વર્ષ [ચન્દ્રાદિની વિગત મૂળમાં જેવી] ૧૫. વૈમાનિક દેવ (૪૦૭) ૧ પલ્યોપમ
૩૩ સાગરોપમ ,, દેવી (૪૦૮)
૫૫ પલ્યોપમ ( [સૌધર્માદિની સ્થિતિ મૂળમાં જેવી] પ્રસ્તુતમાં અજીવની સ્થિતિનો વિચાર નથી. તેનું કારણ એ જણાય છે કે ધર્મ, અધર્મ અને આકાશ તો નિત્ય છે અને પુદ્ગલોની સ્થિતિ પણ એક સમયથી માંડી અસંખ્યાત સમયની છે તે પાંચમાં પદમાં કહ્યું જ છે (૫૧૫-૫૧૮). તેથી તેનો જુદો નિર્દેશ જરૂરી નથી. વળી, પ્રસ્તુતમાં તો આયુકર્મકૃત સ્થિતિનો વિચાર છે, તે અવમાં અપ્રસ્તુત છે.
પાંચમું વિશેષ પદઃ જીવ અને અજીવ દ્રવ્યના ભેદ અને પર્યાય
પ્રસ્તુત પાંચમા પદનું નામ “વિસેસ'–વિશેષ પદ છે. વિશેષ એટલે જીવાદિ દ્રવ્યના વિશેષ અર્થાત પ્રકારો. અને બીજો અર્થ છે જીવાદિ દ્રવ્યના વિશેષ અર્થાત પર્યાયો. પ્રથમ પદમાં જવા અને અજીવ એ બે દ્રવ્યોના પ્રકારો, ભેદ-પ્રભેદ સાથે, ગણાવી દીધા છે. તેનું અહીં પણ સંક્ષેપમાં પુનરાવર્તન કર્યું છે, તે એટલા માટે કે પ્રસ્તુતમાં જે બાબત સ્પષ્ટ કરવાની છે તે એ કે જીવ અને અજીવના જે પ્રકારો છે તે પ્રત્યેકને અનંત પર્યાયો છે. જે પ્રત્યેકના અનંત પર્યાયો હોય તો સમગ્રના પણ અનંત હોય જ. અને દ્રવ્યના જે પર્યાયો–પરિણામો હોય તો તે દ્રવ્ય ફૂટસ્થનિત્ય ન ઘટી શકે, પણ તેને પરિણાભિનિત્ય માનવું જોઈએ–આવું સૂચન પણ ફલિત થાય છે. અને વસ્તુનું સ્વરૂપ દ્રવ્ય અને પર્યાયરૂપ છે એ પણ આથી ફલિત થાય છે.
એક બાબત, જે ધ્યાનમાં રાખવાની છે, તે એ પણ છે કે પદનું નામ વિસેસ આપ્યા છતાં તે શબ્દનો ઉપયોગ સૂત્રોમાં કર્યો નથી; પણ સમગ્ર પદમાં તેને માટે પર્યાય શબ્દ વાપર્યો છે (સત્ર ૪૩૮–). જૈન શાસ્ત્રમાં આ પર્યાય શબ્દનું વિશેષ મહત્વ છે. ગ્રંથકારે આથી પ્રથમ તો એ સૂચન કર્યું કે પર્યાય કહો કે વિશેષ કહો એમાં કાંઈ ભેદ નથી. જે નાના પ્રકારના જીવો દેખાય છે, કે અજીવો દેખાય છે, તે સૌ તે તે દ્રવ્યના પર્યાયો જ છે. પછી ભલે તે સામાન્યના વિશેષરૂપેપ્રકારરૂપે-હોય અગર વ્યવિશેષના પર્યાયરૂપે હોય. જીવના જે ભેદો ગણાવ્યા છે, જેમ કે નારકાદિ, તે બધા પ્રકારો તે તે છવદ્રવ્યના પર્યાયો પણ છે. કારણ, અનાદિ કાળમાં જીવ અનેક વાર તે તે પ્રકારે અવતર્યો હોય છે. અને જેમ કોઈ પણ એક જીવના તે પર્યાયો છે તેમ સકલ જીવોની સમાન યોગ્યતા હોઈ તે બધાએ પણ તે તે નારકાદિરૂપે જન્મ લીધો જ હોય છે. આમ જેને પ્રકાર કે ભેદ કે વિશેષ કહેવામાં આવે છે તે પ્રત્યેક જીવદવ્યની અપેક્ષાએ પર્યાય જ છે, તે જીવની એક વિશેષ અવસ્થા જ છે, પર્યાય કે પરિણામ જ છે. પર્યાયશન્ય દ્રવ્ય કદી હોતું જ નથી. એટલે તે તે દ્રવ્ય તે તે પર્યાય અવસ્થામાં જ હોય છે – આવું સૂચન પ્રસ્તુત પદમાંથી ફલિત થાય છે, કારણ, જેને દ્રવ્ય કહેવામાં આવે છે તેને પણ પ્રસ્તુતમાં પર્યાયના નામે જ ઓળખાવવામાં
૭, ચંદ્રાદિના દેવો-દેવીઓની સ્થિતિ પણ વણિત છે. – સૂત્ર ૩૯૭-૪૦૬, ૮. સૂત્ર ૪૦૯-૪૨૬.
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૬૧]... આવ્યાં છે (૪૩૯). સારાંશ કે દ્રવ્ય અને પર્યાયનો અભેદ છે, એવું સૂચન આમાં છે. તેથી જ ગ્રંથકારે દ્રવ્યના પ્રકાર માટે પણ પર્યાય શબ્દ વાપર્યો છે (૪૩૯, ૫૦૧). આ વસ્તુ આચાર્ય મલયગિરિએ પણ નોંધી છે.
આમ દ્રવ્ય અને પર્યાયનો અભેદ છતાં ગ્રંથકારને એ પણ સ્પષ્ટ કરવું હતું કે દ્રવ્ય અને પર્યાયનો ભેદ પણ છે, અને કોઈ એક જ દ્રવ્યને આ બધા પર્યાયો-પરિણામો નથી : આ બાબતની સૂચના જુદાં જુદાં દ્રવ્યોની સંખ્યા અને પર્યાયોની સંખ્યામાં જે ભેદ છે તે દર્શાવીને કરી છે, જેમ કે તેમણે નારકોને અસંખ્ય કહ્યા (૪૩૯), પણ નારકના પર્યાયોને અનંત કહ્યા છે (૪૪૦). જીવોને જે નાના પ્રકારો છે, તેમાં વનસ્પતિ અને સિદ્ધ એ બે જ પ્રકારો એવા છે, જેના દ્રવ્યોની સંખ્યા અનંત છે. તેથી સમગ્રભાવે છવદ્રવ્યો અનંત કહી શકાય, પણ તે તે પ્રકારોમાં તો ઉક્ત બેના અપવાદ સિવાય બધાં જ દ્રવ્યો અસંખ્યાત છે, અનંત નહિ. અને છતાં તે બધા જ પ્રકારના પર્યાયોની સંખ્યા અનંત છે તે વસ્તુ પ્રસ્તુત પદમાં સ્પષ્ટ કરવામાં આવી છે.
ગ્રન્થકારનાં આવાં સૂચનોને આધારે જ જૈન દાર્શનિકોએ તિર્યસ્સામાન્ય અને ઊર્ધ્વતાસામાન્યની માન્યતા સ્વીકારી છે. દૈશિક ભેદોનું જે સામાન્ય છે તે તિર્યસ્સામાન્ય છે અને કાલિક ભેદોનું જે સામાન્ય છે તે ઊર્ધ્વતાસામાન્ય છે. ઊર્ધ્વતા સામાન્ય જ દ્રવ્યને નામે ઓળખાય છે. ઊર્ધ્વતા સામાન્ય એક છે અને તે અભેદજ્ઞાનમાં નિમિત્ત બને છે; જ્યારે તિર્યસ્સામાન્ય અનેક છે, અને તે સમાનતામાં નિમિત્ત બને છે. જીવસામાન્ય એ અનેક જીવોની અપેક્ષાએ તિર્યસામાન્ય છે, પણ એક જ જીવના નાના પર્યાયોની અપેક્ષાએ તે ઊર્ધ્વતા સામાન્ય છે. કાલક્રમે દાર્શનિકોએ દ્રવ્ય, પર્યાય, સામાન્ય અને વિશેષ એ બધાં વિશે અન્ય દર્શનોની તુલનામાં જે સ્પષ્ટીકરણ કર્યા છે, તેનાં મૂળ આ ગ્રંથમાં સ્પષ્ટપણે જોઈ શકાય છે. અને પ્રસ્તુતમાં પણ જે સ્પષ્ટતા કરવામાં આવી છે તેનું મૂળ ભગવતી જેવા અંગગ્રંથોમાં ઉપલબ્ધ છે જ. | વેદાન્તની જેમ જૈન મતે છવદ્રવ્ય એક નથી પણ અનંતસંખ્યામાં છે. એટલે જીવસામાન્ય જેવી સ્વતંત્ર એક વસ્તુ કોઈ નથી, પણ અનેક જીવોમાં જે ચૈતન્ય ધમાં દેખાય છે તે નાના છે, અને તે, તે તે જીવમાં જ પરિવ્યાપ્ત છે અને તે ધર્મો અછવથી જીવને જુદો પાડનાર છે, તેથી નાના છતાં એકસરખી રીતે અજીવથી જીવને ભિન્ન સિદ્ધ કરવાનું કાર્ય કરતા હોવાથી સામાન્ય કહેવાય છે. આ સામાન્ય તિર્યામાન્ય છે. તે એક નથી પણ નાના છે, તેથી તેની સમાનતા છતાં એકતા એ ભ્રમ છે; અથવા કલ્પિત એકતા છે – વાસ્તવિક એકતા નથી. તે જ પ્રમાણે અછવદ્રવ્ય કોઈ જુદું એક દ્રવ્ય નથી, પણ અનેક અછવદ્રવ્યો-અચેતનદ્રવ્યો છે, તે બધાં જીવથી જુદાં છે માટે તે અર્થમાં તેમની સમાનતા અછવદ્રવ્ય કહેવાથી વ્યક્ત થાય છે, તેથી તે સામાન્ય અછવદ્રવ્ય તિર્યામાન્ય છે. આ તિર્યક્રસ્સામાન્યના પર્યાયો-વિશેષો–ભેદો તે પ્રસ્તુતમાં જીવ અને અજીવના પર્યાયો-વિશેષ-ભેદો છે (૪૩૯, ૫૦૧) એમ સમજવાનું છે.
પણ જૈન મતે કોઈ પણ એક દ્રવ્ય અનેક રૂપે પરિણત થાય છે, જેમ કે કોઈ એક છવદ્રવ્ય નારકાદિ અનેક પરિણામોને ધારણ કરે છે. આ પરિણામો કાળક્રમે બદલાયા કરે છે, પણ છવદ્રવ્ય ધ્રુવ છે, અર્થાત તેનો જીવરૂપે કદી નાશ થતો નથી, નારકાદિ પર્યાયોરૂપે નાશ થાય છે. અનેક
૧. ટીકા, પત્ર ૧૭૯ ૨, ૨૦૨ મ. ૨. આ વિષયની ચર્ચા માટે જુઓ ન્યાયાવતારવાર્તિકવૃત્તિની પ્રસ્તાવના, પૃષ્ઠ ૨૫-૩૧; અને આગમ યુગકા
જૈન દર્શન, પૃષ્ઠ ૭૬-૮૬. ૩. આવી કલ્પિત એકતાની દષ્ટિએ જ સ્થાનાંગમાં આવતાં “ને ગયા” ઈત્યાદિ વાકયો સમજવાનાં છે,
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
•[૬૨]... નારકાદિ પર્યાયો ધારણ કરવા છતાં તે અચેતન બની જતું નથી. આ છવદ્રવ્યને સામાન્યઊર્ધ્વતાસામાન્ય-કહ્યું છે, અને તે એક છે. અને તે સામાન્યના નાના પર્યાયો–પરિણામ–વિશેષોભેદો છે. પ્રસ્તુતમાં નૈયિકાદિના જે પર્યાયોની ચર્ચા છે (૪૪૦, ૫૦૪), તે આ ઊર્ધ્વતા સામાન્યની અપેક્ષાએ કરવામાં આવી છે. તેથી તે તેના પર્યાયો–પરિણામો છે, એમ સમજવું.
આમ પ્રસ્તુતમાં પર્યાય શબ્દ પ્રકાર-ભેદ અર્થમાં અને અવસ્થા કે પરિણામ એમ બે અર્થમાં પ્રયુક્ત છે. અને તે બન્નેનું સામાન્ય જુદું જુદું છે, એ ધ્યાનમાં રાખવું જરૂરી છે. ભેદોનું તિર્યક્ષામાન્ય વાસ્તવિક છતાં એક નથી, જ્યારે પર્યાયોનું ઊર્ધ્વતા સામાન્ય એક છે અને વાસ્તવિક છે.
જીવસામાન્યના નારકાદિ અનેક ભેદો-વિશેષો છે, તેથી તેને જીવના પર્યાયો કહ્યા છે. અને જીવસામાન્યના અનેક પરિણામો-પર્યાયો પણ છે, તેથી તેને જીવના પર્યાયો કહ્યા છે. આ જ પ્રકારે અછવ વિષે પણ સમજી લેવાનું છે. આમ ગ્રંથકારે પર્યાય શબ્દને બે અર્થમાં વાપર્યો છે તે ધ્યાનમાં રાખવું જરૂરી છે. અને પર્યાય અને વિશેષ એ બન્ને શબ્દોને એકાWક જ સ્વીકાર્યા છે. જૈનોમાં અંગગ્રંથમાં પર્યાય શબ્દ જ પ્રચલિત હતો તેથી તે શબ્દ વિવરણમાં રાખ્યો છે. પરંતુ વૈશેષિક દર્શનમાં વિશેષ શબ્દનો પ્રયોગ થવા લાગ્યો હતો તેથી તે શબ્દનો પણ પ્રયોગ પર્યાય અર્થમાં
અને વસ્તુના ભેદ અર્થમાં પણ થઈ શકે છે તે સૂચવવા આચાર્યું પ્રકરણનું નામ “વિસેસ” એમ રાખ્યું હોય તેમ જણાય છે.
વળી, એક બીજી વાતનું ધ્યાન રાખવાનું છે તે એ કે સંસારી અવસ્થાના જીવોમાં કર્મકૃત જે અવસ્થાઓ છે, એટલે કે જેને આધારે જીવ સાથે પુગલો સંબદ્ધ થાય છે અને તે સંબંધને લઈને જીવની નાની અવસ્થાઓ-પર્યાયો બને છે, તે પદ્ગલિક પર્યાયો પણ જીવના પર્યાયો ગણવામાં આવ્યા છે. આમ સંસારી અવસ્થામાં જીવ અને પુદ્ગલનો જાણે કે અભેદ હોય તેમ માનીને જીવના પર્યાયોનું વર્ણન છે. જેમાં સ્વતંત્ર રીતે વર્ણ, રસ, ગંધ અને સ્પર્શની વિવિધતાને કારણે પુગલના અનંત પર્યાયો થાય છે (૫૧૯-), તેમ જ્યારે તે પુદ્ગલ જીવસંબદ્ધ હોય ત્યારે તે બધા જ જીવના પર્યાયો (૪૪૦–) પણ ગણવામાં આવ્યા છે. આનું કારણ એ છે કે જ્યારે જીવ સાથે તે સંબદ્ધ હોય છે ત્યારે પુદ્ગલમાં થતા પરિણમનમાં જીવ પણ કારણ છે, તેથી તે પર્યાયો પુદ્ગલના છતાં જીવના છે એમ માનવામાં આવ્યું છે. અને આથી જ એ સ્પષ્ટ થાય છે કે સંસારી અવસ્થામાં જીવ અને પુગલનો કથંચિત્ અભેદ પણ છે. અનાદિ કાળથી આ અભેદ ચાલ્યો આવે છે અને તેને જ કારણે જીવોમાં આકાર, રૂપ આદિનું વૈવિધ્ય છે; અન્યથા સિદ્ધજીવોની જેમ સૌ જીવો એકસરખા જ રહે, માત્ર વ્યક્તિભેદ રહે, પરંતુ જે વિવિધ પ્રકારે સંસારી જીવોમાં નારકાદિ રૂપે ભેદ પડે છે તે પડે નહિ. આથી તે ભેદના નિયામક તરીકે જીવ અને પુદ્ગલનો કથંચિત્ અભેદ સ્વીકારવામાં આવ્યો છે. જ્યારે કર્મના આવરણથી છવ મુક્ત થાય છે, ત્યારે જીવમાં કોઈ પણ પ્રકારનું પુદ્ગલનું બંધન રહેતું નથી તેથી તેમાં કોઈ પણ બાહ્યાકારનો ભેદ પણ–રૂપ આદિનો પણ– રહેતો નથી. જેમ કર્મના ઉદયને કારણે જીવમાં બાહ્ય આકાર-પ્રકારમાં ભેદ પડે છે અને નાના પર્યાયોનું સર્જન થાય છે, તેમ છવમાં જે તેનું સ્વરૂપ જ્ઞાનાદિ છે, તેને કારણે પણ નાના પર્યાયોનું સર્જન થાય છે. આમ જીવના અનંત પર્યાયોની સંગતિ ગ્રંથકારે જણાવી છે.
આ રીતે પ્રસ્તુત પદમાં જીવ અને અજીવ દ્રવ્યોના ભેદો અને પર્યાયોનું નિરૂપણ છે. ભેદો વિષે તો પ્રથમ પદમાં નિરૂપણ હતું જ, પણ તે પ્રત્યેક ભેદોમાં અનંત પાયો છે, તેનું સૂચન કરવું એ પ્રસ્તુત પાંચમા પદની વિશેષતા છે. પ્રથમ પદમાં ભેદો બતાવ્યા હતા અને ત્રીજા પદમાં તેમની
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[3]...
સંખ્યા જણાવી હતી, પણ તીજા પદમાં સંખ્યાગત તારતમ્યનું નિરૂપણુ મુખ્ય હોઈ યા વિશેષની કેટલી સંખ્યા છે તે જાણવાનું બાકી રહી જતું હતું, તેથી પ્રસ્તુતમાં તે તે ભેદોની સંખ્યા પણ જણાવી દીધી છે. અને પછી તે તે ભેદોના પર્યાયોની સંખ્યા પણ જણાવી દીધી છે. પર્યાયોની સંખ્યા તો બધા જ દ્રવ્યભેદોની અનંત છે. ભેદોની સંખ્યામાં કેટલાક અસંખ્યાત તો કેટલાક અનંત છે. માત્ર વનસ્પતિ અને સિહોની સંખ્યા જીવભેદોમાં અનંત છે, ખાકીના બધા જીવભેદો અસંખ્યાત છે. વળી, પ્રસ્તુતમાં પ્રથમપદનિષ્ટિ બધા જ ભેદ-પ્રભેદોને લઈ ને વિવરણુ નથી, પણ સંસારી જીવોમાં મુખ્ય મુખ્ય જીવભેદો, જેને ‘ચોવીસ દંડક’ નામે ઓળખવામાં આવે છે, તેમની તથા સિદ્ધોની સંખ્યા અને પર્યાયોનો વિચાર છે તે ધ્યાનમાં રાખવું જરૂરી છે. આગળ ઉપર એ સૂચી આપવામાં આવે છે, તે જોવાથી એ સ્પષ્ટ થશે. તેમાં નં. ૧થી ૨૪ સંસારી જીવોના ભેદો છે, તેને ચોવીસ દંડક કહેવામાં આવે છે અને ૨૫મો નંબર સિદ્ધોનો છે,
જીવદ્રવ્યના નારકાદિ ભેદોના પર્યાયોનો વિચાર અનેક પ્રકારે–અનેક દૃષ્ટિથી—કરવામાં આવ્યો છે. અને તેમાં જૈનસંમત અનેકાંતદૃષ્ટિનો ઉપયોગ સ્પષ્ટ છે. જવના નારાદિ જે ભેદોના પર્યાયોનું નિરૂપણ છે, તેમાં દ્રવ્યાર્થતા (વળ્વદયા), પ્રદેશાર્થતા (વેસજ્જતા), અવગાહનાર્થતા (મોવાળજ્જતા), સ્થિતિ (f), કૃષ્ણાદિ વર્ણ, ગંધ, રસ, સ્પર્શ, જ્ઞાન અને દર્શન—આ દશ દષ્ટિઓનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે (સૂત્ર ૪૪૦-૪૫૪).
વિચારણાનો ક્રમ આવો છે—પ્રશ્ન છે કે નારક જીવોના કેટલા પર્યાયો છે. ઉત્તરમાં જણાવ્યું છે કે નારક વોમાં અનંત પર્યાયો છે. આ અનંત પર્યાયોની સંગતિ જણાવવા માટે ઉક્ત દશે દૃષ્ટિથી તે પર્યાયોની સંખ્યા જણાવી છે. તેમાં કેટલીક દષ્ટિથી સંખ્યાત તો કેટલીક દષ્ટિથી અસંખ્યાત અને કેટલીક દૃષ્ટિથી અનંત સંખ્યા થાય છે. અનંતદર્શક દૃષ્ટિને ધ્યાનમાં લઈ ને નારકના પર્યાયોને અનંત કહ્યા છે, કારણ કે તે દૃષ્ટિએ સૌથી વધારે પર્યાયો ધટે છે. વળી, તે તે સંખ્યાઓને સીધી રીતે નથી જણાવી, પણ એક નારકની અન્ય નારક સાથે તુલના કરીને તે સંખ્યા ફલિત કરવામાં આવી છે, જેમ કે—
દ્રવ્યાર્થતા વડે કોઈ નારક અન્ય નારકોથી તુલ્ય છે, આમ કહ્યું. આનો અર્થ એ છે કે દ્રવ્યદૃષ્ટિએ કોઈ નારક એક દ્રવ્ય છે તેમ અન્ય નારક પણ એક દ્રવ્ય છે. સારાંશ કે કોઈ પણ નારકને દ્રવ્યદૃષ્ટિથી એક જ કહેવાય, તેની સંખ્યા એકથી વધારે હોય નહિ અર્થાત્ તે સંખ્યાત છે, તે જ રીતે—
૪પ્રદેશાર્થતા વડે પણ નારક જીવો પરસ્પર તુલ્ય છે. આનો અર્થ એ છે કે જેમ એક નાકજીવના પ્રદેશો અસંખ્યાત છે, તેમ અન્ય નારકના પ્રદેશો પણ અસંખ્યાત છે. સારાંશ કે પ્રદેશોની અપેક્ષાએ કોઈ પણ એક નારક અસંખ્યાત છે એમ કહેવાય.
અવગાહનાર્થતા વડે એટલે કે જવના શરીરની ઊંચાઈની અપેક્ષાએ વિચારવામાં આવે તો એક નારક અન્ય નારકથી હીન પણ હોય, તુલ્ય પણ હોય અને અધિક પણ હોય. જીવપ્રદેશોની દૃષ્ટિએ સરખા છતાં નારકોમાં શરીરની ઊંચાઈ ને લઈ ને જે ભેદ પડે છે, તે ઉક્ત ત્રણ પ્રકારનો છે. સંખ્યાની પરિભાષામાં આ વસ્તુ જણાવવી હોય તો એ જાણવું જરૂરી બને છે કે નારકની ઓછામાં ઓછી અવગાહના કેટલી ? રત્નપ્રભામાં જધન્ય અવગાહના અંગુલનો અસંખ્યાતમો
૪. જીવદ્રવ્ય ધર્માસ્તિકાયાદિની જેમ સપ્રદેશ હોવાથી આ દૃષ્ટિએ વિચાર જરૂરી બને છે. વળી, કાળ અને પરમાણુ અપ્રદેશી છે તેથી સમગ્ર જીવાજીવનો વિચાર હોય ત્યાં પ્રદેશ-ષ્ટિએ વિચારણા જરૂરી છે.
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૪]...
ભાગ છે અને ઉત્કૃષ્ટ સાત ધનુષ, ત્રણ હાથ અને છ અંશુલ પ્રમાણ છે. આ અવગાહના ઉત્તરોત્તર અમણી વધતી જાય છે અને સાતમી નરકમાં ઉત્કૃષ્ટ અવગાહના પાંચસો ધનુષ છે.પ સારાંશ કે જધન્ય અગુલનો અસંખ્યાતમો ભાગ અને ઉત્કૃષ્ટ ૫૦૦ ધનુષ; આ બે વચ્ચેની સંખ્યાઓનું તારતમ્ય તે હીનાધિકતાનું નિયામક બને છે. તેથી કોઈ નારક અન્યથી હીન હોય ભાગ કે સંખ્યાતભાગ હીન હોય; અથવા તો સંખ્યાતગુણુ કે અસંખ્યાતગુણુ હીન હોય. અધિક હોય તોપણ ઉક્ત પ્રકારની સંખ્યાથી જ અધિક હોય. આ રીતે નારકના અવગાહનાની દૃષ્ટિએ અસંખ્યાત પ્રકારના પર્યાયો બને છે.
અસંખ્યાત
સ્થિતિની અપેક્ષાએ વિચારવામાં આવે તોપણ અવગાહનાની જેમ જ છે. એટલે કે ઉક્ત અસંખ્યાતભાગહીન આદિ ચતુઃસ્થાનકે હીન અને અધિક હોય છે, અથવા તો તુલ્ય હોય છે. સારાંશ કે અસંખ્યાત પ્રકારે પર્યાયો અને છે.
કૃષ્ણાદિવર્ણની અપેક્ષાએ વિચારવામાં આવે તો તેના અનંત પર્યાયો બને છે, કારણ કે એકગુણ કૃષ્ણથી માંડીને અનંતગુણ કૃષ્ણ હોવાનો સંભવ છે.
આ જ બાબત ગંધ, રસ અને સ્પર્શને પણ લાગુ પડે છે. એટલે કે તે તે દૃષ્ટિએ નારકના અનંત પર્યાયો ધટી શકતા હોઈ તેના અનંત પર્યાયો છે.
આમ નારક જીવના અનંત પર્યાયોની સંગતિ વર્ણ-રસ-ગંધ-સ્પર્શના પર્યાયો ધ્યાનમાં લેવામાં આવે તો છે, એમ ગ્રંથકારે સ્પષ્ટ કર્યું છે.
તે જ પ્રમાણે જ્ઞાન અને દર્શનની દષ્ટિએ પણ તેના અનંત પર્યાયો છે, તેમ ગ્રંથકાર જણાવે છે. વર્ણાદિ પર્યાયો પૌલિક છતાં તે જીવના છે, તે સ્પષ્ટીકરણ પ્રથમ થઈ જ ગયું છે. અને જ્ઞાનાદિ તો જીવના સ્વરૂપગત જ પર્યાયો છે. તેથી પણ જીવનાનારક જીવના—અનંત પર્યાયોની સંગતિ છે.
આચાર્ય મલયગિરિ નોંધે છે કે પ્રસ્તુત જે દશ દષ્ટિઓ છે તેને સંક્ષેપમાં દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાલ, ભાવ...એ ચાર દૃષ્ટિમાં વિભક્ત કરી શકાય છે. દ્રવ્યાર્થતા અને પ્રદેશાર્થતા એ દ્રવ્યમાં, અવગાહના એ ક્ષેત્રમાં, સ્થિતિ એ કાલમાં અને વર્ણાદિ તથા જ્ઞાનાદિ એ ભાવમાં સમાવિષ્ટ છે.
આ જ ન્યાયે દંડકોનો વિચાર છે (૪૪૧-૪૫૪). અવગાહના અને સ્થિતિને લઈ ને તથા વર્ણાદિ અને જ્ઞાનાદિને લઈ તે જીવોમાં હીનાધિકતા છે, એ આપણે જોયું. તેથી પુનઃ જધન્યઅવગાહનાવાળા, મધ્યમઅવગાહનાવાળા અને ઉત્કૃષ્ટઅવગાહનાવાળા નારકાદિ ચોવીશે દંડકો, અને તે જ પ્રમાણે સ્થિતિ-નાન-દર્શનને લઈ ને ચોવીશે દંડકોના પર્યાયોની ક્રમે ચિંતા કરવામાં આવી છે (સૂત્ર-૪૫૫-૪૯૯) અને તે અનંત છે એમ સિદ્ધ કર્યું છે. એ સમાપ્ત થયે અજીવપર્યાયોનો વિચાર છે.
જીવભેદવિરોષ
જીવ
જીવોની અને તેમના પર્યાયોની સંખ્યા
દ્રવ્યસંખ્યા અનંત (૪૩૯)
૫. પ્રજ્ઞાપનાટીલા, પત્ર ૧૮૧ અ
૬. પ્રજ્ઞાવનાટીલ, પત્ર ૧૮૨ બ
૭. સૂત્ર ૪૩૯ માં સમગ્રભાવે જીવપર્યાયા (દ્રવ્યો)ને અનંત કહ્યા છે. અને પછી ક્રમે ૪૪૦ આદિ સૂત્રોમાં જીવના તે તે પ્રકારને અનંત પર્યાંયવાળો જણાવ્યો છે. આથી ફલિત થાય છે કે જીવના પર્યાયો અનંત છે,
પર્યાયસંખ્યા
અનંતછ
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૬૫]...
અસંખ્ય (૪૩૯)
અનંત (૪૪૦)
(૪૪૧) (૪૪૨)
૧. નારક ૨. અસુર ૩. નાગ ૪. સુપર્ણ ૫. વિઘુકુમાર ૬. અગ્નિકુમાર ૭. દીપકુમાર ૮. ઉદધિકુમાર ૯. દિકુમાર ૧૦. વાયુકુમાર ૧૧. સ્વનિતકુમાર ૧૨. પૃથ્વીકાયિક ૧૩. અપ્લાયક ૧૪. તેજ:કાયિક ૧૫. વાયુકાયિક ૧૬. વનસ્પતિ - ૧૭. દીન્દ્રિય ૧૮. ત્રીન્દ્રિય ૧૯. ચતુરિન્દ્રિય ૨૦. પંચંદ્રિયતિર્યંચ ૨૧. મનુષ્ય ૨૨. વ્યન્તર ૨૩. જયોતિક ૨૪. વૈમાનિક ૨૫. સિદ્ધ
(૪૪૩) (૪૪૪) (૪૪૫) (૪૪૬)
અનંત અસંખ્ય
(૪૪૭) (૪૪૮)
(૪૪૯)
(૪૫૦) ૪૫૧) Y૫૨)
(૪૫૪)
(૪૫૪)
અછવના ભેદો અને પર્યાય પ્રથમ પદમાં અજીવના જે પ્રકારે ભેદો કર્યા છે (૪-૬), તે જ ભેદો પ્રસ્તુત પાંચમા પદમાં પણ છે. પણ ફરક એ છે કે પ્રથમમાં તે પ્રજ્ઞાપનાને નામે છે અને અહીં પર્યાયને નામે (૫૦૦-૫૦૨) છે. પ્રથમ પદમાં પુગલ એટલે કે રૂપી અજીવે, જે નાના પ્રકારે પરિણત થાય છે, તે પણ આપણે જોઈ ગયા છીએ. પ્રસ્તુતમાં તો મુખ્ય પ્રશ્ન છે તે ગણવેલ ભેદોના પર્યાયોની સંખ્યાનો, એટલે તેનો ઉત્તર આપ્યો છે કે તે અનન્ત છે (૫૦૩). પણ રૂપી અજીવના અંધાદિ જે ચાર ભેદો છે, તેમાં વિચારણામાં તો મુખ્યત્વે એ જ એટલે કે પરમાણુ અને સ્કંધ જ લેવામાં આવ્યા છે. કારણ. અંધદેશ અને અંધપ્રદેશ એ ખરી રીતે તો સ્કન્ધાન્તર્ગત જ છે. તેથી પરમાણુ, જે સ્કંધથી જુદો છે, તે અને અનેક પરમાણુ જ્યારે ભેગા મળે ત્યારે જે પિંડ બને છે તે સ્કંધ, એમ બે જ મુખ્ય ભેદ
૮. સત્ર ૪૩૯ નારકોને અસંખ્ય જણાવે છે અને ૪૪૦માં નારકના પર્યાયો અનંત જણાવે છે, તેથી પ્રથમ દ્રવ્ય
પરક છે અને બીજું પર્યાયપરક, એ સ્પષ્ટ છે.
૫. પ્ર. ૫
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૬૬].. પુદ્ગલના બને છે. તેથી પ્રથમ સમગ્રભાવે રૂપી અજવના પર્યાયોની સંખ્યા અનંત કહી (૫૦૩) અને પછી પરમાણુ (૫૦૪), ક્રિપ્રદેશ સ્કંધ (પ૦૫), ત્રિપ્રદેશ સ્કંધ (૫૦૬), યાવત દશપ્રદેશી (૫૦૭) અને સંખ્યાતપ્રદેશી (૫૦૦), અસંખ્યાતપ્રદેશી (૫૯) અને અનન્તપ્રદેશી (૫૧૦) એ પ્રત્યેકના પર્યાયો અનન્ત કહ્યા છે.
તે સૌના પર્યાયોનો વિચાર જીવની જેમ દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાલ અને ભાવથી કરવામાં આવ્યો છે. તે ઉપરથી પરમાણુ વિષે જે બાબત ધ્યાનમાં લેવા જેવી છે તે એ કે જ્યારે પરમાણુ સ્કંધથી જુદો હોય ત્યારે તેવા બધા જ સ્વતંત્ર પરમાણુની અવગાહના સમાન છે, એટલે કે સૌ સરખું ક્ષેત્ર રોકે છે (૫૦૪). પણ તેમની કાલિક સ્થિતિમાં ભેદ છે. કોઈ પરમાણુ એક જ સમયની સ્થિતિવાળો હોય છે, તો કોઈ બે સમયની સ્થિતિવાળો, યાવત અસંખ્યાત કાલની સ્થિતિવાળો હોય છે. “ઘરમાળોસમયાવાગ્ર સર્વતોડફંચેયરમવાનમ્ –પ્રસાવનાર, પત્ર ૨૦૨ ૧. પણ સ્વતંત્ર પરમાણુની અનંતકાળની સ્થિતિ નથી, તેથી એક પરમાણુ અન્ય પરમાણુની કાલિક સ્થિતિથી અપેક્ષાએ હીન પણ હોય, તુલ્ય પણ હોય અને અધિક પણ હોય. હીનાધિક હોય તો ચતુઃસ્થાન પતિત છે, એટલે કે સંખ્યાતભાગ, અસંખ્યાતભાગ, સંખ્યાતગુણ અને અસંખ્યાતગુણ હીન કે અધિક હોય. પણ પરમાણુના વર્ણાદિ પર્યાયો-પરિણામ તો અનંત પ્રકારના છે, તેથી કોઈ એક પરમાણુ અન્ય પરમાણુની તુલનામાં હીન-અધિક હોય તો ટ્રસ્થાન પતિત કહેવાય છે એટલે કે અનંતભાગ, અસંખ્યાતભાગ, સંખ્યાતભાગ, સંખ્યાતગુણ, અસંખ્યાતગુણ અને અનંતગુણ હીન કે અધિક હોય છે (૫૦૪). આ રીતે પરમાણુના પર્યાયો ભાવની અપેક્ષાએ અનંત સિદ્ધ થતા હોવાથી અનંત કહેવાય છે.
દિપ્રદેશ, ત્રિપ્રદેશ યાવત્ અનંતપ્રદેશી ઢંધોની બાબતમાં જે ધ્યાનમાં લેવાનું છે તે એ કે પ્રદેશોની અપેક્ષાએ તે તે સ્કંધો સમાનપ્રદેશી આંધો સાથે તુલ્ય હોવા છતાં પણ તેમની જે અવગાહના છે, એટલે કે ક્ષેત્રના જેટલા પ્રદેશો તે સ્કંધો રોકે છે, તેમાં તફાવત પડે છે. દિપ્રદેશી સ્કંધ આકાશના એક પ્રદેશમાં પણ રહી શકે છે અને બે પ્રદેશમાં પણ રહી શકે છે (૫૦૫). તે જ પ્રમાણે ત્રિપ્રદેશ સ્કંધ ત્રણ, બે અથવા એકમાં રહી શકે છે (૫૦૬). અને તે જ પ્રમાણે સંખ્યાત સુધીમાં જેટલા પ્રદેશો જે સ્કંધના હોય તે સ્કંધો પોતપોતાના પ્રદેશોની સંખ્યા જેટલા આકાશપ્રદેશો રોકે છે. અને ક્રમે ઘટે તો યાવત આકાશના એક પ્રદેશમાં પણ સંખ્યાતપ્રદેશી સ્કંધ સમાઈ શકે છે (૫૦૭-૮), અને અસંખ્યાત પ્રદેશ સ્કંધ એક પ્રદેશથી માંડીને અસંખ્યાત પ્રદેશો રોકી શકે છે (૫૦૯). પણ અનંતપ્રદેશ સ્કંધ એકથી માંડી અસંખ્યાત પ્રદેશમાં જ સમાઈ શકે છે, તેને અનંત પ્રદેશની જરૂર નથી (૫૧૦). આમ માનવાનું કારણ એ છે કે લોકાકાશના પ્રદેશો તો અસંખ્યાત જ છે, તેથી અનંતપ્રદેશી ઢંધને તેટલા જ પ્રદેશોમાં સમાઈ જવું પડે છે, કારણ કે લોકાકાશની બહાર તો આકાશ સિવાય કોઈ દ્રવ્ય છે જ નહિ. આ બાબતને પ્રદીપદષ્ટાંતથી પણ સમજાવવામાં આવે છે.
પરમાણુની જેમ સ્કંધોની સ્થિતિ પણ એક સમયથી માંડી અસંખ્યાત કાળથી વધારે નથી. પરમાણુની જેમ સ્કંધોના પણ વદિ પર્યાયો અનંત જ છે (૫૦૫–૫૧૦).
આમ પ્રથમ પરમાણુથી માંડીને અનંતપ્રદેશી ઢંધોના પર્યાયોનો જે વિચાર થયો, તેમાંથી ફલિત એ થયું કે પુદગલો આકાશના એક પ્રદેશમાં, બે પ્રદેશમાં, યાવત સંખ્યાત પ્રદેશમાં અને અસંખ્યાત પ્રદેશમાં સમાવેશ પામે છે, તે જ પ્રમાણે એક સમયથી માંડીને યાવત અસંખ્યાત કાળની
૯. યુક્તિ અને પ્રદીપઢાંત માટે પ્રશાપના, પત્ર ર૪ર મ જુઓ.
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૬૭].. સ્થિતિ ધરાવે છે. તેથી એકપ્રદેશાવગાઢથી માંડીને અસંખ્યાતપ્રદેશાવગાઢ (૫૧૧–૫૧૪) અને એકસમયસ્થિતિકથી માંડીને અસંખ્યાતસમયસ્થિતિક પુદ્ગલોના પર્યાયો વિષે (૫૧૫–૫૧૪) પણ જુદી વિચારણા કરીને તે બધાયના પર્યાયો પણ અનંત છે તેમ જણાવી દીધું. આમાં પણ દ્રવ્ય-ક્ષેત્રકાલ-ભાવની દૃષ્ટિએ જ વિચાર છે. એ જ ન્યાયે વર્ણ આદિકૃત પુગલના જે ભેદો છે, તેમાં પણ અનંત પર્યાયો સિદ્ધ કર્યા છે (૫૧૯-૫૨૪). આ ઉપરાંત અવગાહના, સ્થિતિ અને વર્ણાદિત જે ભેદો છે તેના જઘન્ય, મધ્યમ અને ઉત્કૃષ્ટ એવા માત્ર ત્રણ ભેદો પાડીને તેમના પર્યાયોને પણ અનંત કહ્યા છે (૫૫–૫૫૮). આમ અનેક રીતે એક જ વાત કહેવામાં આવી છે કે પુગલના પર્યાયો અનંત છે.
વિશેષમાં એ જાણવું જરૂરી છે કે પરમાણુવાદી ન્યાય-વૈશેષિકો પરમાણુને નિત્ય માને છે; તેના પરિણામો માનતા નથી; જ્યારે જૈનો પરમાણુને પરિણમી નિત્ય માને છે. તે સ્વતંત્ર હોય ત્યારે પણ તેમાં પરિણામો થાય છે, તે પ્રસ્તુત અને પ્રથમ પદના નિરૂપણથી સ્પષ્ટ થાય છે જ. વળી, જ્યારે તે સ્કંધના પ્રદેશરૂપે હોય છે ત્યારે પણું, સ્કંધ અને પરમાણુમાં, ન્યાય-વૈશેષિકના અવયવ અને અવયવીના અત્યંત ભેદની જેમ, અત્યંત ભેદ નથી. પરમાણુ સ્કંધરૂપે પરિણત થાય છે; અને તે કંધના વળી પરમાણુઓ બને છે: આવી પ્રક્રિયા જેનાભિમત છે.
વળી, પરમાણુ વિષે બીજી એક વાત જે સ્પષ્ટ થાય છે તે એ કે પરમાણુમાં તૈયાયિકવૈશેષિકની જેમ જાતિભેદ નથી. એટલે કે પાર્થિવ પરમાણુ આદિ જુદી જુદી જાતિના પરમાણુઓ નથી, પણ કોઈ પણ એક પરમાણુ પૃથ્વી આદિ અનેક રૂપે પરિણત થઈ શકે છે. કોઈ પણ એક પરમાણુમાં રૂપ, રસ, ગંધ, સ્પર્શ એ ચારેય હોય છે. અને તે ચારેયના તારતમ્યને કારણે તેને અનંત પરિણામો બને છે. આથી વિરુદ્ધ ન્યાય-વૈશેષિકનો મત છે. તેમાં પ્રત્યેક પરમાણુમાં રૂપરસાદિ ચારેય અનિવાર્ય નથી.
છઠું વ્યુત્કાન્તિ’ પદઃ જીવોની ગતિ અને આગતિ
પ્રસ્તુત પદના વિષયની સૂચના પ્રારંભમાં વતિ-(સૂત્ર ૨) વ્યુત્ક્રાન્તિ' એ શબ્દથી આપવામાં આવી છે. ટીકાકાર એ વિષે પ્રારંભમાં કશું જ વ્યાખ્યાન કરતા નથી, પણ છઠ્ઠા પદના પ્રારંભમાં જે અધિકારગાથા આપવામાં આવી છે (સૂ૦ ૫૫૯) અને તેની જે વ્યાખ્યા છે, તે ઉપરથી સ્પષ્ટ છે કે પ્રસ્તુત પદનો વિષય નાના પ્રકારના જીવોની વ્યુત્ક્રાંતિ એટલે કે તે તે ગતિમાં ઉત્પત્તિ અને તે તે ગતિમાંથી અન્યત્ર ઉત્પત્તિને લગતા પ્રશ્નોની ચર્ચા કરવી એ છે. સારાંશ કે જીવોની ગતિ અને આગતિનો વિચાર પ્રસ્તુત પદમાં છે. અને તે વિચારણા નીચેના મુદ્દાઓ વિષે કરવામાં આવી છે–
૧. (મ) ઉપપાતવિરહકાલનારકાદિ તે તે પ્રકારના જીવો તે તે રૂપે ઉત્પન્ન થયા કરે છે, તેમાં વચ્ચે ઉત્પત્તિશન્ય કાળ કેટલો, તેની ચર્ચા.
(૨) ઉદ્વર્તનાવિરહકાલ–નારકાદિ છવો મર્યા કરે છે તેમાં વચ્ચે ભરણશન્ય કાળ કેટલો, તેની ચર્ચા.
આમાં નારક, તિર્યંચ, મનુષ્ય અને દેવ એ ચારેય ગતિમાં જધન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ બાર મુહુર્ત ઉપપાતવિરહકાળ અને ઉદ્વર્તનાવિરહકાળ હોવાથી પ્રથમ અધિકારનું નામ વાસબાર એમ રાખ્યું છે (૫૬૦–પ૬૮).
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
..[ ]...
૨. અને તે તે ગતિના પ્રભેદોનો વિચાર કરવામાં આવે તો ઉપપાતવિરહકાળ અને ઉર્દૂર્તનાવિરહફાળ પ્રથમ નરકમાં જધન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ ચોવીશ મુહૂર્ત હોવાથી ખીજા અધિકારનું નામ ચઉવીસા-ચોવીશ એમ રાખ્યું છે (૫૬૯-૬૦૮).
સિદ્ધગતિમાં ઉપપાત તો છે, કારણ, મનુષ્યનું નિર્વાણ થાય છે ત્યારે તે સિદ્ધગતિમાં જાય છે, પણ સિદ્ધગતિમાંથી ઉર્તના નથી, એટલે કે જે જીવ સિદ્ધ થઈ ગયો છે તેને તે સિદ્ધગતિ કદી પણ છોડવાની નથી. આથી સિદ્ધગતિ વિષે ઉપપાતવિરહકાળનો પ્રશ્ન ઉપસ્થિત થતો હોવાથી તેનો ખુલાસો કર્યો છે કે સિદ્ધતિમાં ઉપપાતવિરહકાળ જધન્ય એક સમય છે અને ઉત્કૃષ્ટ છ માસનો (૫૬૪), પણ ઉર્તનાવિરહકાળ વિષે તો પ્રશ્ન જ ઊઠતો નથી. આથી મોક્ષમાંથી પુનરાગમન સંસારમાં નથી થતું એવી જૈનોની માન્યતા ફલિત થાય છે એ ચોક્કસ છે, તે ધ્યાનમાં રાખવા જેવું છે.
આચાર્ય મલયગિરિએ ઢીક જ પ્રશ્નાવ્યો છે કે આગામી સૂત્રોમાં એક પણ નરકનો ઉપપાતવિરહકાળ ૧૨ મુક્તે જણાવ્યો નથી, પણ ૨૪ મુર્ત અને તેથી વધારે છે, તો સામાન્યમાં ઉત્કૃષ્ટ ૧૨ મુ વિરહકાળ કેવી રીતે ઘટે ? તેનો ખુલાસો તેમણે આપ્યો છે કે જ્યારે રત્નપ્રભાદિ એકેક નારકનો વિચાર કરવામાં આવે છે, ત્યારે ઉત્કૃષ્ટ ૨૪ મુર્ત આદિ વિરહકાળ છે, છતાં પણ સાતેય નરકોને એકસાથે રાખીને વિચાર કરીએ તો ખાર મુર્ત પછી તો કોઈ ને કોઈ નરકમાં જીવ ઉત્પન્ન થાય જ છે, તેથી તેમાં બાધ નથી. આ જ ન્યાય અન્ય ગતિ વિષે પણ छे.- " यद्यपि हि नाम रत्नप्रभादिषु एकैकनिर्धारणेन चतुर्विंशतिमुहूर्तादिप्रमाण उपपातविरहो वक्ष्यते, तथापि यदा सप्तापि पृथिवी : समुदिता अपेक्ष्य उपपातविरहश्चिन्त्यते तदा स द्वादशमुहूर्तप्रमाण एव लभ्यते, द्वादशमुहूर्तानन्तरमवश्यमन्यतरस्यां पृथिव्यामुत्पादसम्भवात् । तथा केवलवेदसोपलब्धेः । यस्तु ' प्रत्येकमभावे समुदायेऽप्यभावः' इति न्यायः स कारणकार्यधर्मानुगमचिन्तायां नान्यत्र – इत्यदोषः । " પ્રજ્ઞાવનાટીા, વત્ર ૨૦૫ .
એ વસ્તુનું ધ્યાન રાખવું જરૂરી છે કે જીવપ્રભેદોમાં બધાને સરખી રીતે ઉત્કૃષ્ટ વિરહકાળ ૨૪ મુર્ત નથી પણ ઓછો-વધતો પણ છે. અને છતાં અધિકારનું નામ ‘ ચઉવીસા ’ રાખ્યું છે તેનું કારણ એ જણાય છે કે પ્રભેદોમાં રત્નપ્રભાથી ગણતરી શરૂ કરી છે અને તેનો ઉપપાત અને ઉર્તનાવિરહકાળ ઉત્કૃષ્ટ ૨૪ મુહૂત છે, તેથી તે પ્રારંભનું પદ પકડીને અધિકારનું નામ આપ્યું હોય એવો સંભવ છે.
વળી, આર્ય શ્યામાચાર્ય એ ધ્યાનમાં લેવા જણાવે છે કે જ્યોતિષ્ક અને વૈમાનિક દેવો વિષે ઉર્તના શબ્દનો પ્રયોગ કરવો નહિ પણ ‘ચ્યવન ’ શબ્દનો પ્રયોગ કરવો (૬૦૮).
જીવપ્રભેદોમાં ઉપપાતવિરહકાળ અને ઉર્દૂતનાવિરહકાળ સમાન જ છે, તેથી સાથેની સૂચીમાં તે આપવામાં આવે છે અને બધા જ જીવોનો જધન્ય વિરહકાળ તો એક સમય જ અભિપ્રેત છે તેથી તેનો જુદો નિર્દેશ જરૂરી નથી.
જીવોના ઉષપાતનો અને ઉદ્ભર્તનાનો વિરહકાળ (ઉત્કૃષ્ટ)
૧૨ મુર્ત
(૫૬૦)k
૧-૧. રત્નપ્રભા નરકે
૨૪
(૫૬૯)
૧-૨. શર્કરાપ્રભા નરક
૭ રાત-દિન
(૫૭૦)
૧. બધાના તેના વિરડ કાળ માટે સૂત્ર ૬૦૭ અને ૬૦૮ જેવાં. કૌંસમાં આપેલ સૂત્રો ઉપપાતવિરહકાળ માટે છે.
૧. નિયગતિ
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧-૩. વાલુકાપ્રભા નરક ૧-૪. પંકપ્રભા
૧-૫. ધૂમપ્રભા
૧-૬, તમા નરક
૧-૭. અધઃસપ્તમી નરક ૨. તિરિયગતિ
૨–૧. પૃથિવીકાયિક
૨–૨. અષ્ઠાયિક
૨-૩, તેજ:કાયિક
૨-૪. વાયુકાયિક
૨-૫. વનસ્પતિ
૨-૬. હ્રીન્દ્રિય ૨-૭. ત્રીન્દ્રિય
૨-૮. ચતુરિન્દ્રિય ૨-૯ સંમૂરિઝમ પંચેન્દ્રિય
૨–૧૦. ગર્ભવ્યુત્ક્રાન્તિક પંચેન્દ્રિય
37
૩. મનુષ્યગતિ ૩–૧. સંમૂ મિ ૩–૨ ગર્ભવ્યુત્ક્રાન્તિક ૪. દેવગતિ
૪–૧. અસુરકુમાર ૪–૨–૧૦. નાગકુમારાદિ
૪–૧૧. વાણુમંતર
૪–૧૨. જ્યોતિષ્ઠ
૪–૧૩. સૌધર્મ
૪–૧૪. ઈશાન
૪–૧૫. સનત્કુમાર
૪–૧૬, માહેન્દ્ર
૪-૧૭, બ્રહ્મલોક
૪–૧૮. લાંતક
૪-૧૯. મહાશુક
૪-૨૦. સહસ્રાર
૪-૨૧. આનત
૪-૨૨. પ્રાણત ૪–૨૩. આરણ્
...[ ]...
અર્ધમાસ
૧ માસ
૨ માસ
(૫૭૩)
૪ માસ
(૫૭૪)
૬ માસ
(૫૭૫)
(૫૬૧)
૧૨ મુર્ત અનુસનયમવિહિય = વિરહકાળ નથીર (૫૭૯)
-
(૫૮૦)
(૫૮૦)
(૫૮૦)
(૫૮૦)
(૫૮૧)
(૫૮૨)
અન્તમુર્ત
33
37
૧૨ મુર્ત
,
,,
77
૨૪
૧૨
૧૨ મુર્ત
૨૪
د.
(૫૬૨)
(૫૮૫)
(૫૮૬)
(૫૬૩)
(૫૬૪)
(૫૬૫-૭૮)
(૫૮૭)
(૫૮૮)
(૫૮૯)
(૫૯૦)
,,
,,
નવ રાતદિન + ૨૦ મુર્ત (૫૯૧)
૧૨ રાતદિન + ૧૦ (૫૯૨)
૨૨ રાનિ
૪૫
33
""
""
..
22
,,
८०
૧૦૦
39
સંખ્યાત માસ
.1
(૫૭૧)
(૫૭૨)
(૫૮૩)
(૫૮૪)
વર્ષ
૨. તિર્યંચગતિનો જધન્ય એક સમય અને ઉત્કૃષ્ટ બાર મુહૂર્ત વિરહકાળ કહ્યો છે (૫૬૧); અને પ્રસ્તુતમાં વિરહકાળ નથી જ એમ ફલિત થાય છે; તો આની સંગતિ શી હોઈ શકે, તે બાબતમાં આચાર્ય મલયગિરિ શો ખુલાસો કરતા નથી.
39
(૫૯૩)
(૫૯૪)
(૫૯૫)
(૫૯૬) .
(૫૯૭)
(૫૯૮)
(૫૯૯)
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[90]...
,,
સંખ્યાત વર્ષ
રાત
સહસ્ર (૬૦૨)
લાખ (૦૩)
૪–૨૪. અચ્યુત ૪–૨૫. હેટ્ટિમ ગ્રેવેયક ૪-૨૬, મઝિમ ૪–૨૭. ઉવરિમ ૪–૨૮–૩૧. વિજયાદિ ૪-૩૨. સર્વાર્થસિદ્ધ
:)
૫. સિદ્ધગતિ
૫-૧. સિદ્ધ
"2
૩. સાંતર દ્વારમાં એ નક્કી કરવામાં આવ્યું છે કે તે તે જીવપ્રભેદોમાં નિરંતર જીવોનો ઉપપાત અને ઉર્દૂના થયા કરે છે કે તેમાં વ્યવધાન પણ છે? આનું સ્પષ્ટીકરણ એ છે કે સાંતર એટલે કે વ્યવધાન પણ છે અને નિરંતર પણ છે=વ્યવધાન રહિત પણ છે. પ્રથમ એ દ્વારમાં જે જીવભેદોને લીધા છે, તે જ ભેદોને પ્રસ્તુતમાં પણ લીધા છે. ઉક્ત નિયમમાં અપવાદ માત્ર પૃથ્યાયિવીક, અાયિક, તેજ:કાયિક, વાયુકાયિક અને વનસ્પતિકાયિકનો છે. તેમાં નિરંતર જ ઉપપાત થયા કરે છે અને ઉર્તના પણ નિરંતર જ છે (૬૧૭-૬૧૮, ૬૨૫); સાંતરનો વિકલ્પ સ્વીકાર્યો નથી.
13
""
"3
',
(૬૦૦) (૬ ૦૧)
'
અસંખ્યાતકાળ (૦૪) પલ્યનો સંધ્યેયભાગ (૦૫)
છ માસ
33
અહીં પણ પ્રશ્ન થાય છે કે પ્રથમ બે દ્વારોમાં વિરહકાળનું વિધાન છે, તો પછી પ્રસ્તુત દ્વારમાં ‘નિરંતર’ કહેવાનું તાત્પર્ય શું છે? અહીં આચાર્ય ભલગિરિએ પણ કંઈ ખુલાસો નથી કર્યો. અહીં પણ સંભવ એવો જણાય છે કે સમગ્રભાવે નરકો લઈ એ તો નિરંતર હોય અને એ કેક નરકગતિ લઈ એ તો તેમાં નારકનો ઉપપાત નિરંતર ન હોય પણ વ્યવધાન પડતું હોય.
માત્ર ઉપપાત(૫૬૪) વિરહ છે (૬૦૬) ઉર્દૂર્તના સિદ્ધને નથી
ષખંડાગમમાં આ ચર્ચા જુદી રીતે આવે છે તેની પણ અહીં નોંધ લેવી જોઈ એ. અને વિવરણમાં તુલના કરતાં મતભેદ પણ જણાય છે, તે જિજ્ઞાસુએ તુલના કરી જોઈ લેવું જોઈ એ. ષટ્યુંડાગમમાં અંતરાનુગમ પ્રકરણમાં એક જીવ તે તે ગતિ આદિમાં ફરી ક્યારે આવે તેના અંતરનો વિચાર (પુ૦ ૭, પૃ૦ ૧૮૭), નાના જીવોની અપેક્ષાએ અંતર છે કે નહિ તેનો વિચાર (પુ૦ ૭, પૃ૦ ૨૩૭), તથા નાના જીવની અપેક્ષાએ નરકો આદિમાં નારક જીવો આદિ કેટલો કાળ રહી શકે છે તેનો વિચાર (પુ॰ ૭, પૃ૦ ૪૬૨) છે. અને ષટ્ખંડાગમની પદ્ધતિ પ્રમાણે ગત્યાદિ ૧૪ માર્ગણાદારોને લઈ તે એ વિચાર છે તે તેની વિશેષતા છે. ઉપરાંત, જુઓ ખંડાગમ, પુ॰ ૫ માં અંતરાનુગમ પ્રકરણ, પૃ૦ ૧ થી,
૪. એકસમયદ્રારમાં એ નક્કી કરવામાં આવ્યું છે કે તે તે જીવોમાં એક સમયમાં કેટલાનો ઉપપાત અને કેટલાની ઉર્દૂર્તના છે? આનું વિવરણ નીચેની સૂચી પ્રમાણે છે. ઉપપાત અને ઉર્દૂર્તનાની સંખ્યામાં પણ ભેદ નથી, તે ધ્યાનમાં લેવાનું છે. પણ તેનો અર્થ એ નથી કે એક સમયમાં જેટલા ઉત્પન્ન થાય છે તેટલા જ મરણ પામે છે, કારણ, ઉપપાત અને ઉર્તનાની સંખ્યામાં વિકલ્પો છે.
એક સમયમાં કેટલા જીવોનો ઉપપાત અને ઉદ્ધૃતના
૧. નારકો (૧-૭) જધન્ય એક, એ અથવા ત્રણુ; ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત અથવા તો અસંખ્યાત (૨૬-૬૨૭).
૬. કૌંસમાં મૂકેલ સૂત્રો ઉપપાત માટે છે, તેના માટે સૂત્ર ૧૩૭-૬૩૮,
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૭૧]... ૨. અસુરકુમારાદિ (૧-૧૦) જઘન્ય એક, બે અથવા ત્રણ; ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત અથવા તો
અસંખ્યાત (૬૫૮-૯). ૩. પૃથ્વીકાયિક યાવત્ વાયુ પ્રત્યેક સમયમાં નિરંતર અસંખ્યાત (૬૩૦-૩૧). ૪. વનસ્પતિ (અ) સ્વસ્થાન અર્થાત વનસ્પતિમાંથી મરીને વનસ્પતિરૂપે ઉત્પન્ન થનાર પ્રત્યેક
સમયમાં નિરંતર અનંત છે (૬૩૨). (4) પરસ્થાન અર્થાત પૃથ્વી આદિમાંથી મરીને વનસ્પતિરૂપે ઉત્પન્ન થનાર
પ્રત્યેક સમયમાં નિરંતર અસંખ્યાત છે (૬૩૨). આ જ પ્રમાણે ઉદ્વર્તના વિષે પણ સમજવું (૬૩૮). ૫. શ્રીન્દ્રિય જઘન્ય એક બે કે ત્રણ; ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત કે અસંખ્યાત (૬૩૩). ૬. ત્રીન્દ્રિય ૭. ચતુરિન્દ્રિય
| જઘન્ય એક, બે ત્રણ; ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત કે અસંખ્યાત ૮. સમૃછિમ પંચંદ્રિયતિર્યંચ ૯. ગર્ભજ પંચૅન્દ્રિયતિથિ
(૬૩૪). ૧૦. સંમૂછિમ મનુષ્ય ૧૧. ગર્ભજ મનુષ્ય જઘન્ય એક, બે, કે ત્રણ; ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત (૬૩૫). ૧૨. વાણુમંતર ૧૩. જ્યોતિષ્ક – ૧૪. સૌધર્મ યાવત સહસ્ત્રાર જઘન્ય એક, બે કે ત્રણ; ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત કે અસંખ્યાત (૬૩૪). ૧૫. આનત યાવત અનુત્તર જઘન્ય એક, બે, ત્રણ; ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત (૬૩૫). ૧૬. સિદ્ધ જઘન્ય એક, બે કે ત્રણ; ઉત્કૃષ્ટ ૧૦૮ (૬૩૬).
૫. શો (5:) દ્વારમાં જીવો તે તે પ્રભેદમાં ક્યાંથી મરીને ઉત્પન્ન થાય એ પ્રશ્નનો ઉત્તર આપ્યો છે. એટલે કે જીવના જે નાના પ્રકારો છે, તેમાં ઉત્પન્ન થવાની યોગ્યતા સૌની સરખી છે કે તેમાં કોઈ અપવાદ છે ? સામાન્ય રીતે બધા જ જીવો નાના ભવ એટલે કે બધા જ ભવોને યોગ્ય છે. પરંતુ અમુક પ્રકારના જીવરૂપે ઉત્પન્ન થવાનું હોય તો અવ્યવહિત પૂર્વમાં તે જીવનો કયો ભવે હોવો જરૂરી છે તેનો નિર્ણય પ્રસ્તુતમાં કરવામાં આવ્યો છે.
છ કયા ભવમાંથી આવે? ૧. નારક (મ) તિથીપંચેન્દ્રિય પર્યાપ્તના બધા જ ભેદોમાંથી; સિવાય કે અસંખ્યાત વર્ષાયુવાળા
ચતુષ્પદ સ્થલચર અને ખેચર (૬૩૯ [૧-૨૨]). () કર્મભૂમિજ સંખ્યાત વર્ષાયુવાળા ગર્ભજ પર્યાપ્ત મનુષ્યમાંથી (૬૩૯ [૨૩-૨૬]). (૧) પ્રથમ રત્નપ્રભામાં સામાન્ય નારકની જેમ (૬૪૦). (૨) શર્કરામાં સંચ્છિમ તિર્યચપચંદ્રિય સિવાયના ઉપર પ્રમાણે (૬૪૧). (૩) વાલુકામાં ભુજપરિસર્પ સિવાયના શર્કરા પ્રમાણે (૬૪૨). (૪) પંકપ્રભામાં ખેચર સિવાયના વાલુકા પ્રમાણે (૬૪૩).
૪. જીવોની ગતિ-આગતિ વિષેની ચર્ચા પખંડાગમમાં પોતાની રીતે ૧૪ માર્ગદ્વાર વડે કરવામાં આવી છે,
–પુસ્તક ૬, ૫૦ ૪૧૮ થી,
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
. [૭૨]...
(૫) ધૂમપ્રભામાં ચતુષ્પદ સિવાયના પંકપ્રભા પ્રમાણે (૬૪૪), (૬) તમામાં સ્થલચર સિવાયના ધૂમપ્રભા પ્રમાણે (૬૪૫). (૭) સપ્તમીમાં (મ) જલચર તિર્યંચપંચેંદ્રિય પર્યાપ્ત અને (૬) ગર્ભુજ પર્યાપ્ત.
૨. અસુરકુમારદિ (૧-૧૦) (૪) પર્યાપ્ત તિર્યંચપંચેંદ્રિયમાંથી ગર્ભુજ પર્યાપ્ત મનુષ્યમાંથી
૩. પૃથ્વીકાયિક (મ) તિર્યંચમાંથી (૬૫૰[૧−૧૦]). () મનુષ્યમાંથી (૫૦ [૧૧-૧૨]).
૭. ફ્રીન્દ્રિય ત્રીન્દ્રિય
૪. અષ્ઠાય ઉપર પ્રમાણે (૫૧).
૫. તેજ અને વાયુ (ઍ) તિર્યંચ અને (૬) મનુષ્યમાંથી (૬પર). ૬. વનસ્પતિ પૃથ્વીકાયિકની જેમ (૬૫૩).
તેજ-વાયુ પ્રમાણે (૬૫૪)
ચતુરિન્દ્રિય
(૬) કર્મભૂમિજ સંખ્યાતવર્ષાયુવાળા ગર્ભજ પર્યાપ્ત મનુષ્ય—પુરુષ અને નપુંસક (૬૪૬-૬૪૭).
૯. મનુષ્ય
૮. પંચેન્દ્રિયતિર્યંચ (f) નારકમાંથી.
(૬) તિર્યંચમાંથી.
૧૦. વાણુમંતર ૧૧. જ્યોતિ
(૬) દેવોમાંથી; સિવાય કે સનત્કુમારથી માંડીને અનુત્તરના દેવો
}
(૬૪૮) (૬૪૯)
(૬૫૦[૧૩–૧૮]).
(૬) મનુષ્યમાંથી.
(૩) દેવોમાંથી; સિવાય કે આનતથી માંડીને ઉપરના દેવો—(૬૫૫). (અ) નારકમાંથી; સિવાય કે સપ્તમી,
(૩) તિર્યંચમાંથી; સિવાય કે તેજ અને વાયુ.
(૬) મનુષ્યમાંથી. (૩) દેવોમાંથી. અસુરકુમારાદિની જેમ
(૬) ગર્ભુજ તિર્યંચપંચેંદ્રિય, સિવાય કે અસંખ્યાત વર્ષાયુવાળા ખેચર. (૬) મનુષ્યમાંથી, સિવાય કે અન્તરપિજ મનુષ્ય.
૧૨. સૌધર્મ અને ઈશાન જ્યોતિક પ્રમાણે.
૧૩. સનત્કુમાર યાવત્ સહસ્રાર અસંખ્યાત વર્ષાયુવાળા અને અકર્મકભૂમિ સિવાયના
ઉપર પ્રમાણે.
૧૪. આનત, યાવત્ અચ્યુત સમ્યગ્દષ્ટિ અથવા મિથ્યાદષ્ટિ પર્યાપ્ત સંખ્યેયવર્ષાયુવાળા કર્મભૂ મિજ ગર્ભજ મનુષ્યોમાંથી.
૧૫. ત્રૈવેયક સંયત મનુષ્યમાંથી.
૧૬. અનુત્તરોપપાતિક અપ્રમત્ત સંયત મનુષ્યમાંથી,
ઉપરની સુચી ઉપરથી જે કેટલીક આતો ધ્યાનમાં લેવા જેવી છે તે આ છે૧. સાતમી નરકમાં મનુષ્યસ્ત્રી જતી નથી.
(૬૫૬).
(૬૫૭).
(૬૫૮).
(૬૫૯).
(૬૬૦, ૬૬૧).
(૬૬૨-૬૬૩).
(૬૬૪).
(૬૬૫).
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[93]...
૨. નારક મરીને નારક થતો નથી, દેવ થતો નથી.
૩. દેવ મરીને દેવ થતો નથી કે નારક થતો નથી, તેમ જ તેજ અને વાયુ અને વિકલદ્રિયમાં જતો નથી, પણુ પૃથ્વી, અર્ અને વનસ્પતિમાં જઈ શકે છે અને મનુષ્ય પણ થઈ શકે છે.
૪. પંચેંદ્રિયથી ઓછી ઇંદ્રિયવાળા મરીને નારક કે દેવ થતા નથી.
૫. બધાય નારકો મરીને પંચદ્રિયતિર્યંચ થાય છે. અને સાતમી નરક સિવાયના નારકો મનુષ્ય પણ થાય છે. પણ કોઈ પણ નારક એકેન્દ્રિયથી ચતુરિન્દ્રિયવાળા થતા નથી. ૬. તેજ અને વાયુની બાબતમાં અન્ય પૃથ્વી આદિથી જુદી વાત છે. તેમાં માત્ર મનુષ્ય અને તિર્યંચમાંથી જન્મે છે, અને મરીને તેઓ મનુષ્ય થઈ શકતા નથી.
૭. મિથ્યાદષ્ટિ મનુષ્ય સહસ્રારથી ઊઁચેના દેવલોકમાં જઈ શકતા નથી.
૮. અસંયત અને સંયતાસંયત મનુષ્ય ચૈવેયક અને અનુત્તરમાં જતા નથી.
૯. મનુષ્ય મરીને ચારેય ગતિમાં જઈ શકે છે, પણ સાતનીનો જીવ મરીતે મનુષ્ય થતો નથી.
જ્વરૃળા ’–ઉર્તના એટલે કે જવો ભરીને ક્યાં જાય તેનો વિચાર છઠ્ઠા દ્વારમાં છે. પાંચમા દ્વારને ઉલટાવીને વાંચીએ તો આ છઠ્ઠા દ્વારનો વિષય સ્પષ્ટ થાય છે. પાંચમામાં વો કયાંથી આવે તે જણાવ્યું છે, તે ઉપરથી જ જીવો મરીને ક્યાં જાય છે તેનું પણ સ્પષ્ટીકરણ થઇ જ જાય છે. આથી આની જુદી સૂચી આપવાની જરૂર જણાતી નથી (૬૬-૬૭૬).
૬.
C
૭, ' વમવિયાય' અર્થાત્ પરભવનું એટલે કે આગામી નવા ભવનું આયુ જીવ ક્યારે બાંધે છે, તેની ચર્ચા આ દ્વારમાં કરવામાં આવી છે. જીવે જે પ્રકારનું આયુ બાંધ્યું હોય તે જ પ્રકારનો નવો ભવ તે ધારણ કરે છે, તેથી જીવની ગતિ-આગતિની વિચારણા સાથે આ પ્રશ્નનો સંબંધ છે જ. તેનું નિરાકરણ આ દ્વારમાં કરવામાં આવ્યું છે.
or
આયુના એ ભેદ છે : સોપક્રમ અને નિરુપમ.૫ તેમાં દેવ અને નારકને તો નિરુપમ આયુ હોય છે એટલે કે તેમને આકસ્મિક મૃત્યુ હોતું નથી. અને તેઓ આયુના છ માસ શેષ રહે છે ત્યારે નવા આગામી ભવનું આયુ બાંધે છે (૬૭૭, ૭૮, ૬૮૩).
એકેન્દ્રિયથી માંડીને ચતુરિન્દ્રિય સુધીના જીવોને ઉક્ત બન્ને પ્રકારનાં આયુ હોય છે. નિરુપમ હોય તો આયુનો તીજો ભાગ શેષ રહે ત્યારે પરભવનું આયુ મધે છે અને સોપક્રમ હોય તો ત્રિભાગ, ત્રિભાગનો ત્રિભાગ કે ત્રિભાગના ત્રિભાગનો ત્રિભાગ શેષ રહે ત્યારે પરભવનું આયુ ખાંધે છે (૬૭૯, ૧૮૦). પંચૈયિ તિર્યંચ અને મનુષ્યમાં જે અસંખ્યાતવર્ષાયુવાળા હોય છે તે નિયમથી આયુના છ માસ શેષ રહે ત્યારે, અને સંખ્યાતવર્ષાયુવાળામાંથી જે નિરુપમ આયુવાળા હોય છે તે આયુનો ત્રિભાગ શેષ રહે ત્યારે અને જે સોપક્રમ આયુવાળા હોય છે તે પૂર્વોક્ત સોપક્રમ આયુવાળા એકેન્દ્રિય આદિની જેમ પરભવનું આયુ બાંધે છે (૬૮૧, ૬૮૨),
Ο
૮. ‘આલિ’ – આકર્ષે. તે તે પ્રકારના પ્રયત્ન વડે થતું કર્મનું ઉપાદાન તે આકર્ષ છે, જેમ કે આપણે એક ગ્લાસ પાણી પીવું હોય તો એક જ ઘૂંટડે પી જઈ એ છીએ અથવા તો એક લૂંટમાં નથી પી જતા પણ તેના અનેક ઘૂંટ કરીએ છીએ, તેમ કર્મપુદ્ગલોનું ગ્રહણ પણ એક કે અનેક આકર્ષમાં થાય છે. પ્રસ્તુતમાં પ્રથમ તે તે જીવોમાં આયુકર્મના કેટલા પ્રકારો છે તેનું નિરૂપણુ કરીને તે તે આયુષ્કર્મના પુદ્ગલોનું ગ્રહણ કેટલા આકર્ષમાં થાય છે તેની ચર્ચા કરવામાં આવી છે. ૫. યોગસૂત્ર, ૩. ૨૨ અને તેનું ભાષ્ય જુઓ.
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૭૪]... બધા જ જીવો છ પ્રકારનો આયુબંધ કરે છે (૬૮૫) અને બધા જ જીવો એકથી માંડીને ઉત્કૃષ્ટ આઠ આકર્ષમાં આયુના પુગલોનું ગ્રહણ કરી લે છે (૬૮૭–૬૯૦). આકર્ષ એકથી માંડીને વિકલ્પ આઠ સુધી થાય છે એટલે વળી એક આકર્ષ કે તેથી વધારે આકર્ષ કરનારાઓનું તારતમ્ય પણ નિરૂપવામાં આવ્યું છે. તેમાં ક્રમ એવો છે કે આઠ આકર્ષ કરનારા સૌથી થોડા છે. અને પછી જેમ જેમ આકર્ષ ઓછા તેમ તેમ તેમની સંખ્યા ક્રમે સંખ્યાતગુણ છે, અર્થાત સૌથી વધારે સંખ્યા એક આકર્ષ કરનારાઓની છે (૬૯૧-૬૯૨).
આયુબંધના છ પ્રકારો નીચે પ્રમાણે છે (૬૮૪) –
૧. જાતિનામનિધત્ત આયુ નિધત્ત = નિષિક્ત. સામાન્ય નિયમ એવો છે કે જીવો એક સમયમાં જેટલા કર્મપ્રદેશોનું ગ્રહણ કરે છે તેની ગોઠવણી કે રચના તે જે ક્રમે અનુભવમાં આવવાના હોય છે તે પ્રમાણે કરી નાખે છે. આ રચના નિષેક કહેવાય છે. તેથી આવી રચનામાં જે ગોઠવાયું તે નિધત્ત = નિષિક્ત કહેવાય છે. નામકર્મની ઉત્તર પ્રવૃતિઓમાં એકેન્દ્રિયાદિ પાંચ જાતિઓ છે. એ જાતિનામકર્મ સાથે જે આયુ નિધત્ત હોય તે જાતિનામનિધત્ત આયુ છે.
૨. ગતિનામનિધત્ત આયુઃ નામકર્મની ઉત્તર પ્રવૃતિઓમાં નરકાદિ ચાર ગતિ છે. તે ગતિનામકર્મ સાથે જે આયુ નિધત્ત હોય તે ગતિનામનિધત્ત આયુ છે.
૩. સ્થિતિનામનિધત્ત આયુઃ તે તે ભવમાં સ્થિર કરનાર જે કર્મ ઉદયમાં હોય તે સ્થિતિનામ છે. તેને ગતિ, જાતિ અને શરીરાદિ નામકર્મથી ભિન્ન સમજવાનું છે, કારણ કે તેમનો જુદો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો જ છે (જુઓ નં. ૧, ૨, ૪ આદિ). એ સ્થિતિ સાથે જે આયુ નિધત્ત હોય તે સ્થિતિનામનિધત્ત આયુ છે.
૪. અવગાહનાનામનિધત્ત આયુઃ અવગાહના એટલે જેમાં જીવ અવગાહીને રહે છે. અર્થાત શરીર-દારિકાદિ પાંચ શરીર–નામકર્મની ઉત્તર પ્રવૃતિઓ છે. તેમની સાથે જે આયુ નિધત્ત હોય તે અવગાહનાનામનિધત્ત આયુ છે.
૫. પ્રદેશનામનિધત્ત આયુઃ કર્મપરમાણુઓ પ્રદેશ કહેવાય છે. જે કમનો અનુભવ માત્ર પ્રદેશરૂપે થાય એટલે કે જેનો વિપાકોદય નહિ પણ પ્રદેશોદય હોય છે તેવા પ્રદેશો સાથે જે આયુ નિધત્ત હોય તે પ્રદેશનામનિધત્ત આયુ છે. - ૬ અનુભાવનામનિધત્ત આયુઃ કર્મના વિપાક-ફળને અનુભાવ કહેવામાં આવે છે. પ્રસ્તુતમાં તે વિપાક તેના પ્રકૃષ્ટ રૂપમાં સમજવાનો છે. એટલે કે પ્રકૃષ્ટ વિપાક દેનારા કર્મની સાથે જે આયુ નિધત્ત હોય તે અનુભાવનામનિધત્ત આયુ છે.
પ્રસ્તુતમાં આચાર્ય મલયગિરિ સ્પષ્ટીકરણ કરે છે કે આયુના આ ભેદો કરવાનું રહસ્ય એ છે કે ઉક્ત જાતિ, ગતિ આદિમાં આયુકર્મ પ્રધાન છે, કારણ કે તેનો ઉદય થવાથી જ તે તે જાતિ આદિ કર્મનો ઉદય થાય છે.
६. प्रज्ञापनाटीका, पत्र २१७ अ.
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૩૫]... સાતમું “ઉશ્વાસ' પદઃ જીવોના શ્વાસોશ્વાસ આપણે જાણીએ છીએ કે જીવનધારણ માટે શ્વાસોચ્છવાસનું ઘણું મહત્વ છે. પ્રસ્તુત સાતમાં પદમાં સિદ્ધ સિવાયના બધા જ સંસારી જીવોના શ્વાસોચ્છવાસના કાલની ચર્ચા છે. આ સમગ્ર ચર્ચા ઉપરથી જે એક વાત ફલિત થાય છે તે તરફ આચાર્ય મલયગિરિએ ધ્યાન દોર્યું છે અને તે યથાર્થ જ છે કે જેમ દુઃખ વધારે તેમ શ્વાસોશ્વાસ વધારે અને અત્યંત દુઃખીને તો તે નિરંતર જ ચાલ્યા કરે; અને જેમ સુખ વધારે તેમ શ્વાસોચ્છવાસની ક્રિયાનો વિરહકાલ વધારે, કારણ કે શ્વાસોચ્છવાસની ક્રિયા એ પણ દુઃખ છે. આ વાત આપણા અનુભવની છે, અને શાસ્ત્ર પણ તેનું સમર્થન કરે છે.
આચાર્ય મલયગિરિએ પ્રસ્તુત ચર્ચાને આધારે જે એક નિયમ તારવી આપ્યો છે તે એ છે કે દેવોમાં જેમની જેટલા સાગરોપમની સ્થિતિ છે તેમનો તેટલાં પખવાડિયાં શ્વાસોશ્વાસનો વિરહકાળ સમજવાનો છે. ૩
મૂળ સૂત્રમાં “માનંતિ વા વાળાÉતિ વા કાંતિ વા નીતિ વા” એવો પાઠ છે. આચાર્ય મલયગિરિ મામતિ અને ગતિને એકાર્થિક ગણે છે અને મંતિ અને નીતિને પણ એકાર્થક ગણે છે. પણ તેમણે આ બાબતમાં અન્યનો મત પણ નિર્દિષ્ટ કર્યો છે, જેમાં પ્રથમ બે પદોને આતરિક શ્વાસોચ્છવાસક્રિયાના અર્થમાં અભિપ્રેત કરવામાં આવ્યા છે.*
જીવોની શ્વાસોચ્છવાસકિયાનો વિરહકાલ ૧. નારક
સતત ચાલ્યા કરે છે. ૨. અસુરકુમાર જન્ય સાત સ્તોક, ઉત્કૃષ્ટ પખવાડિયાથી
થોડો વધારે. ૩. નાગકુમાર યાવત સ્વનિતકુમાર જધન્ય સાત સ્તોક,
મુહૂર્તપૃથકત્વ ૪. તિર્યંચ અને મનુષ્ય વિમાત્રાએ = અનિશ્ચિત,
વિમાત્રાએ ૫. વાણુમંતર જધન્ય સાત સ્તોક,
મુહૂર્તપૃથર્વ ૬. જ્યોતિષ્ક
જધન્ય મુહૂર્તપૃથકવ ૭. વૈમાનિક
૩૩ ૫ખવાડિયાં (એ) ૧. સૌધર્મ ૨. ઈશાન
, થી અધિક ૩. સનકુમાર
જઘન્ય બે પક્ષ ૪. મહેન્દ્ર ,, બે પક્ષથી અધિક , છ પખવાડિયાં
થી અધિક
१. "अतिदुःखिता हि नैरयिकाः, दुःखितानां च निरन्तरं उच्छ्वासनिःश्वासी, तथा लोके दर्शनात् ।"
प्रशापनाटीका, पत्र २२० ब ।
"सुखितानां च यथोत्तरं महानुच्छवासनिःश्वासक्रियाविरहकालः।" प्रशापनाटीका, पत्र २२१ भ. 3. यथा यथाऽऽयुषः सागरोपमवृद्धिस्तथा तथोच्छ्वासनिःश्वासक्रियाविरहप्रमाणस्यापि पक्षवृद्धिः । ૪. શાપનાવો, પત્ર ૨૨૦ ,
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૬)
૫. બ્રહ્મલોક ૬. લાંતક
૭. મહાશુક્ર
૮. સહસ્રાર
૯. આવત
૧૦. પ્રાણત
૧૧. આરણ
૧૨. અચ્યુત
૧. ચૈવેયક નીચલાના નીચલા
૨. ત્રૈવેયક નીચલાના મધ્યમ
૩. ત્રૈવેયક નીચલાના ઉપલા ૪. ત્રૈવેયક મધ્યમના નીચલા ૫. ત્રૈવેયક મધ્યમના વચલા ૬. ત્રૈવેયક મધ્યમના ઉપલા ૭. ચૈવેયક ઉપલાના નીચલા ૮. ત્રૈવેયક ઉપલાના વચલા ૯. ત્રૈવેયક ઉપલાના ઉપલા (૬) ૧. અનુત્તર વિજયાદિ ૧–૪ ૨. સર્વાર્થસિદ્ધ
...[૭]...
જન્ય ૭ પક્ષ
૧૦ પક્ષ
૧૪ પક્ષ
૧૭ પક્ષ
૧૮ પક્ષ
૧૯ પક્ષ
29
'
13
13
,, ૨૦ પક્ષ
૨૧ પક્ષ
33
11
"3
""
23
,,
13
""
""
"
૨૨ પક્ષ
૨૩ પક્ષ
૨૪ પક્ષ
૨૫ પક્ષ
૨૬ પક્ષ
૨૭ પક્ષ
૨૮ પક્ષ
૨૯ પક્ષ
૩૦ પક્ષ
૩૧ પક્ષ
-
૨
२७
૨૮
૨૯
૩૦
૩૧
૩૩
29
૩૩ પખવાડિયાં અજધન્ય-અનુત્કૃષ્ટ (૬૯૩-૭૨૪)
ઉત્કૃષ્ટ
,,
''
33
*,
૧૦ પખવાડિયાં
૧૪
૧૭
૧૮
૧૯
૨૦
૨૧
૨૨
૨૩
२४
૨૫
در
2
39
33
33
32
""
""
!,
આઠમું ‘સંજ્ઞા’ પ૬ : જીવોની સંજ્ઞા
પ્રસ્તુતમાં જીવોની સંજ્ઞા એટલે કે જેને લઈ ને તે જીવ છે તે જાણી શકાય છે તે, અર્થાત્ જીવોમાં થતી આહારાદિ પ્રાપ્તિની ક્રિયા એ સંજ્ઞા છે. પ્રારંભના સૂત્રમાં (૭૨૫) દૃશ સંજ્ઞાઓ ગણાવી છે અને તે સંસારી સર્વ જીવોમાં છે, એ પણ તે પછી સ્પષ્ટ કરવામાં આવ્યું છે (૭ર૬–૭૨૯); પરંતુ ત્યાર પછી જે સંજ્ઞા વિષે ચોવીશે દંડકની અપેક્ષાએ વિચાર કર્યો છે, તેમાં (સુત્ર ૭૩૦, ૭૩૨ આદિ) અને સંજ્ઞાસંપન્ન જીવોનો જે અલ્પમહુવ વિચાર કરવામાં આવ્યો છે તેમાં (૭૩૧, ૭૩૩ આદિ) માત્ર પ્રથમની ચાર એટલે કે આહાર, ભય, મૈથુન અને પરિગ્રહને જ સ્વીકારી છે, તે બતાવી આપે છે કે વસ્તુતઃ પ્રાચીન કાળમાં ચાર સંજ્ઞાઓ જ મનાતી હશે અને પછીથી તેની દશ સંખ્યા કરવામાં આવી છે, તે આ પ્રમાણે છે.——
૧. આહાર, ૨. ભય, ૩. મૈથુન ૪. પરિગ્રહ, ૫. ક્રોધ, ૬. માન, ૭. માયા, ૮. લોભ, ૯. લોક અને ૧૦. ઓધ.
22
આહારાદિ સંજ્ઞાનો અર્થ નામથી જ સ્પષ્ટ છે. પણ લોક અને ઓધની વ્યાખ્યા જરૂરી બને છે. શબ્દાદિ અર્થનો સામાન્ય બોધ હોવો તે ઓધ સંજ્ઞા છે અને તેમનો વિશેષ અવબોધ તે લોકસના છે–એમ આચાર્ય મલયગિરિએ વ્યાખ્યા કરી છે. પણ અન્ય મતે જે વ્યાખ્યા તેમણે નોંધી છે તે પ્રમાણે વલ્લી આદિનું જે (વગર વિચાર્યે) આરોહણ થાય છે તે ઓધર્સના છે અને भें લોકમાં જે હેય પ્રવૃત્તિ છે તે લોકસંના છે,
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
.[૭૭].... જીવોમાં સંતાનો વિચાર એક તો ઉત્સન (બાહુલ્ય)ની દૃષ્ટિએ અને બીજે સંતતિભાવ (સાતત્ય)ની દષ્ટિએ કરવામાં આવ્યો છે, અને નોંધવામાં આવ્યું છે કે નારકોમાં ભય સંજ્ઞાનું બાહુલ્ય છે અને સાતત્ય તો ચારેય સંજ્ઞાનું છે (૭૩૦). તિર્યંચમાં આહાર સંજ્ઞાનું (૭૩૨), મનુષ્યમાં મિથુનનું (૭૩૪) અને દેવોમાં પરિગ્રહનું બાહુલ્ય છે (૭૩ ૬). પણ તે બધામાં સાતત્ય તો ચારેય સંજ્ઞાનું છે.
અપબહુત્વનો વિચાર નીચે પ્રમાણે છે – ૧. નાર – મિથુનસત્તાવાળા સૌથી થોડા, તેથી –
– આહારસંજ્ઞાવાળા સંખ્યાતગુણ, તેથી – – પરિગ્રહસંજ્ઞાવાળા સંખ્યાતગુણ, તેથી –
–- ભયસત્તાવાળા સંખ્યાતગુણ છે (૭૩૧). ૨. તિર્યંચ – પરિગ્રહસંજ્ઞાવાળા સૌથી થોડા, તેથી –
– મૈથુનસંજ્ઞાવાળા સંખ્યાતગુણ, તેથી – – ભયસંજ્ઞાવાળા સંખ્યાતગુણ, તેથી –
– આહાર સંજ્ઞાવાળા સંખ્યાલગુણ છે (૭૩૩). ૩. મનુષ્ય – ભયસત્તાવાળા સૌથી થોડા, તેથી –.
– આહાર સંજ્ઞાવાળા સંખ્યાતગુણ, તેથી – – પરિગ્રહસતાવાળા સંખ્યાતગુણ, તેથી –
– મિથુનસંજ્ઞાવાળા સંખ્યાતગુણ છે (૭૩૫). ૪. દેવ – આહારસંસાવાળા સૌથી થોડા, તેથી –
– ભયસંજ્ઞાવાળા સંખ્યાતગુણ, તેથી – – મૈથુન સંજ્ઞાવાળા સંખ્યાતગુણ, તેથી – – પરિગ્રહસંજ્ઞાવાળા સંખ્યાતગુણ છે (૭૩૭).
નવમું “યોનિપદ જીવોનું ઉત્પત્તિસ્થાન એક ભવમાંથી મૃત્યુ પામે છે ત્યારે જીવ તેની સાથે કાર્પણ અને તૈજસ શરીર લઈને જાય છે, પણ જે સ્થાનમાં તે નવા જન્મને લાયક દારિક આદિ શરીરના પુદ્ગલોનું ગ્રહણ કરે છે, તેને યોનિ અથવા તો ઉત્પત્તિસ્થાન કહેવામાં આવે છે. પ્રસ્તુતમાં એ યોનિનો અનેક રીતે વિચાર કરવામાં આવ્યો છે. પ્રથમ શીતાદિ સ્પર્શને લઈને (૭૩૮), પછી તે સ્થાન સચિત્ત છે કે કેવું છે તેને લઈને (૭૫૪) અને ત્યાર પછી તે સંત છે કે વિવૃત (૭૬૪) ઈત્યાદિને લઈને સકલ જીવોની યોનિનો વિચાર પ્રસ્તુત પદમાં છે. વિશેષમાં, મનુષ્યજન્મની યોનિની જે વિશેષતા છે, તેનું પણ (૭૭૩) નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું છે, કે કૂમોંન્નતા, શંખાવર્તા અને વંશીપત્રા એ ત્રણ પ્રકારે પણ મનુષ્યની યોનિ છે. કૂમત યોનિમાં તીર્થંકરાદિ મહાપુરુષો જન્મધારણ કરે છે. સ્ત્રીરત્નને શંખાવર્તા યોનિ હોય છે, પણ તેમાં અનેક જીવો આવે છે અને ગર્ભનું ચયન પણ થાય છે, પણ
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૩૮].. તેમાંથી કોઈનો જન્મ થતો નથી; જન્મ પહેલાં જ તે બધા ચ્યવી જાય છે, કોઈની નિષ્પત્તિ થતી નથી. સામાન્ય રીતે મનુષ્યસ્ત્રીમાં વંશીપત્રયોનિ હોય છે (૭૭૩). તે તે જીવોમાં યોનિની અપેક્ષાએ અલ્પબહુવનો પણ વિચાર કરવામાં આવ્યો છે (૭૫૩, ૭૬૩, ૭૭૨). મનુષ્યની જે વિશેષ યોનિની ચર્ચા છે (૭૭૩), તેમાં અલ્પબહુવનો વિચાર નથી.
(આ નિરૂપણનું કોષ્ટક પૃ૦૭૯માં જુઓ) યોનિની અપેક્ષાએ તારતમ્ય (૭૫૩, ૭૬૩, ૭૭૨) ૧. શીતોષ્ણુયોનિવાળા જીવો સૌથી થોડા,
ઉણુયોનિક તેથી અસંખ્યાતગુણ, અયોનિક (સિદ્ધ) તેથી અનંતગુણ,
શીતયોનિક તેથી અનંતગુણ. ૨. મિત્રોનિક સૌથી થોડા,
અચિત્તયોનિક તેથી અસંખ્યાતગુણ, અયોનિક તેથી અનંતગુણ, સચિત્તયોનિક તેથી અનંતગુણ. સંવૃતવિવૃતયોનિક સૌથી થોડા, વિવૃતયોનિક તેથી અસંખ્યાતગુણ,
અયોનિક તેથી અનંતગુણ, સંવૃતયોનિક તેથી અનંતગુણ.
દસમું “ચરમ પદક દ્રવ્યો વિષે ચરમ-અચરમનો વિચાર
ચરમ અને અચરમ-રત્નપ્રભા આદિનું જગતમાં રચના છે, તો તેમાં કોઈ ચરમ-અંતે હોય અને કોઈ અચરમ હોય= અને ન હોય = મધ્યમાં હોય એમ બને. આથી પ્રસ્તુતમાં વિભિન્ન દ્રવ્યો વિષે તે બાબતનો વિચાર કરવામાં આવ્યો છે. રત્નપ્રભા આદિ પૃથ્વી સમગ્ર લોકનો એક એક ખંડ છે, તેમ પરમાણુ અને તેના વિવિધસંખ્યાવાળા પ્રદેશોથી બનેલા સ્કંધો પણ જુદા જુદા ખંડો છે. તે જ રીતે જુદા જુદા છવો પણ ખંડો છે. તેથી એ ખંડોનો એકેક ખંડ લઈને અને લોક-અલોકને સમગ્રભાવે પણ લઈને ચરમ-અચરમનો વિચાર કરવામાં આવ્યો છે. ધ્યાનમાં રાખવાની બાબત એ છે કે કોઈને ચરમ કે અચરમ કહેવું હોય તો બીજા કોઈની અપેક્ષાએ ચરમ કે અચરમ કહેવાય, પણ તેવી અપેક્ષા વિના તો તેને ચરમ પણ ન કહેવાય અને અચરમ પણ ન કહેવાય (એકવચનમાં), અને ચરમો કે અચરમો (બહુવચનમાં) પણ ન કહેવાય ઇત્યાદિ નિરૂપણ પ્રસ્તુતમાં છે.
તેની હવે વિગતે ચર્ચા કરીએ – સૌથી પ્રથમ રત્નપ્રભાદિ સાત અને આઠમી ઈસ્ત્રાબ્બારા (સિદ્ધાલય) પૃથ્વીઓ ગણાવી છે
૧. આચાર્ય મલયગરિ વૃદ્ધ પ્રવાદ નોંધે છે કે સ્ત્રીરત્નમાં અતિપ્રબલ કામાગ્નિ હોઈને ગર્ભનો વિંસ થઈ જાય
છે. પ્રજ્ઞાપનાટીકા, પત્ર ૨૨૮ એ.
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
જીવભેદ
૧. નારક
ર. ભવનપતિ
૩. પૃથ્વી, પ્, વાયુ, વનસ્પતિ
૪. તેજ
૫. સ્ક્રીન્દ્રિય, ત્રીન્દ્રિય, ચતુરિન્દ્રિય
૬. પંચેન્દ્રિયતિર્યંચ
સંમૂર્ચ્છિમ તિર્યંચ
ગર્ભજ તિર્યંચ
૭. મનુષ્ય
સંમૂશ્ચિમ મનુષ્ય ગર્ભજ મનુષ્ય ૮. વાણુમંતર ૯. જ્યોતિષ્ક ૧૦. વૈમાનિક
૧૧. સિદ્ધ
૩૩ x Ě x Ě | Ě ×
x_x |
શીત
જીવોની યોનિઓ (૭૩૮૭૭૨)
X
*
X
ઉષ્ણ શીતોષ્ણુ સચિત્ત
×
ઉષ્ણ
× ૐ ૐ ૐ ।
× | ૐ
X
X
×
શીતોષ્ણ શીતોષ્ણુ સચિત્ત
×
ઉષ્ણ શીતોષ્ણુ સચિત્ત
શીતોષ્ણુ
×
અચિત્ત મિશ્ર
અચિત્ત
અચિત્ત
અચિત્ત
સંનૃત
સચિત્ત અચિત્ત મિશ્ર સંવૃત
અચિત્ત
×
X
×
X
શીતોષ્ણુચિત્ત
T
T
ઉષ્ણ શીતોષ્ણુ સચિત્ત
શીતોષ્ણ
શીતોષ્ણુ
શીતોષ્ણ
શીતોષ્ણુ
X
× Ë
અચિત્ત
×××
> ! ×
* ×× હૈં કૈં હૈં। x x x x
મિત્ર
મિશ્ર
સંવૃત
સંવૃત
સંવૃત
| x x
* ×× |
વિદ્યુત
સંવૃત
સવૃત
*
×
×
*
ર
×
વિદ્યુત
1
વિદ્યુત
*
I
વિદ્યુત
××
X
સંવૃત-વિસ્તૃત
×
અચિત્ત
અચિત્ત
× અચિત્ત
*
X
૨. તેજસ્કાય સિવાયના એકેન્દ્રિયોની યોનિ જણાવતાં સૂત્રો (૭૪૨-૪૩)ની ટીકાનો પાઢ પ્લેન્દ્રિયાળામાયિવવનાનાં......ત્રિવિયા યોનિ: ‘આવો ખોટો છપાયો છે (પ્રજ્ઞાપનાટીકા, પત્ર ૨૨૫ વૈં,૨૨૬ .). પણ ટીકાની સમગ્ર હસ્તલિખિત પ્રતિઓમાં અહીં કેન્દ્રિયાળામશિવાયનીનાં......ત્રિવિધા યોનિ આવો મૂળ સત્રને સંવાદી શુદ્ધ પાઠ છે.
××
G x x x x
। x
×
સંવૃત-વિસ્તૃત
{ x
સંવૃત-વિદ્યુત
×××
(આ સમગ્ર ૭૯ના પૃષ્ઠનું અનુસંધાન ૦૮મા પૃષ્ઠની ચોથી પંક્તિ પછી સમજવું
.[e]...
X
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૮૦].... (૭૭૪). તે આઠેય પૃથ્વી, સૌધર્માદિ વિમાનો, લોક અને અલોક (૭૭૬) એ સી વિષે ચરમની બાબતમાં એકસરખો નિષેધ અને એક સરખું જ વિધાન છે (૭૭૫-૭૭૬). પ્રશ્નમાં નીચેના છ વિકલ્પ કર્યો છે– ૧. ચરમ છે ?
૪. અચરમો છે ? ૨. અચરમ છે?
૫. ચરમાન્ત પ્રદેશો છે ?' ૩. ચરમો છે ?
૬. અચરમાન્ત પ્રદેશો છે? અને એ છયે વિકલ્પનો નિષેધ કરવામાં આવ્યો છે (૭૬૫). આનું રહય, આચાર્ય મલયગિરિના કથન પ્રમાણે, એ છે કે જ્યારે તે તે રત્નપ્રભાદિને નિરપેક્ષ કરીને પ્રશ્ન કરવામાં આવે તો ઉત્તર નિષેધમાં જ હોય. અર્થાત રત્નપ્રભા આદિ અમુકથી ચરમ કે અચરમ છે એમ પૂછવામાં આવે તો ઉત્તર વિધિમાં મળી શકે, પરંતુ કેવળ રત્નપ્રભાદિને લઈને પ્રશ્ન હોય તો ઉત્તર નિષેધમાં જ મળે; કારણ, ચરમ અને અચરમ એ કોઈની અપેક્ષાઓ ઘટી શકે છે, વિના અપેક્ષાઓ ઘટી શકતા નથી.
આથી મૂળ સૂત્રમાં ઉક્ત વિકલ્પોનો ઉત્તર નિષેધમાં જ આપવામાં આવ્યો છે પરંતુ માત્ર નિષેધમાં જ ઉત્તર છે એમ નથી. તે છ વિકલ્પોનો નિષેધ કર્યા પછી સૂત્રમાં આ પ્રકારે વિધિ પણ છે –
णियमा अचरिमं च चरमाणि य; चरिमंतपदेसा य अचरिमंतपदेसा य (७७५). આનો શો અર્થ કરવો એ વિચારણીય છે. ટીકાકારે જે સ્પષ્ટીકરણ કર્યું છે તે આ પ્રમાણે છે: જ્યારે રત્નપ્રભાને અખંડ એક માનવામાં આવે ત્યારે તો ઉક્ત યે પ્રકારના નિષેધ જ કરવા પડે. પણ તેને જે તે અસંખ્ય પ્રદેશમાં અવગાઢ હોઈ અનેક અવયવોમાં વિભક્ત માનવામાં આવે તો તેને વિશે ઉક્ત વિધાન સંભવિત બને. એટલે કે તેને તેના ચરમ ભાગમાં રહેલા (બધી દિશામાં રહેલા) અવયવો (ચરમ) અને મધ્ય ભાગનો એક ખંડ (અચરમ)-તે બન્નેના સમુદાયરૂપે વિવક્ષિત કરવામાં આવે અને એક અખંડ માત્ર અવયવી કે સ્કંધરૂપે વિવક્ષિત કરવામાં ન આવે, તો તે અચરમ એટલે કે મધ્યમ ખંડ અને ચરમો એટલે કે તેના સર્વે દિશામાં રહેલા ચરમ ખંડો, એ બન્નેના સમુદાયરૂપ કહેવાય; આથી તેને “મદિં ર વમિ િા ” એમ ઉભા રૂપે નિર્દિષ્ટ કરવામાં આવી છે. આને ચિત્રમાં બતાવવું હોય તો આ રીતે બતાવી શકાય? ચારેય તરફથી ચાર લીટીઓ છે તે તેના ચરમો કહેવાય અને વચ્ચેનો ભાગ અચરમ કહેવાય, તેથી તે “અચરમ અને ચરમ” એમ ઉભય રૂપ કહેવાય. આ ઉત્તર, દ્રવ્ય એટલે કે અવયવી તેના અનેક અવયવોમાં વિભક્ત છે એમ માનીને આપવામાં આવ્યો છે. આમાં દ્રવ્યને પ્રધાન માનવામાં આવ્યું.
પ્રદેશ એટલે કે તેના અવયવોને પ્રધાન માનવામાં આવે તો જે ઉત્તર મળે તે આ છે– “રિમંતા ચ મરિમંતા ચ” એટલે કે રત્નપ્રભા પૃથ્વી અનેક પ્રદેશોરૂપ છે અને તે બે ભાગમાં વહેંચાયેલા છે. ચારેય લીંટીમાં રહેલા પ્રદેશો તે ચરમાન્ત પ્રદેશો છે અને મધ્યમાં
૧. પ્રસ્તુતમાં ટીકાકારે બહુવ્રીહિ સમાસ નથી કર્યો; અર્થ એ છે કે રત્નપ્રભાને એક વ્યાપે નહિ પણ તે
અસંખ્યાત પ્રદેશોમાં અવગાઢ હોઈ તેને માત્ર તેના પ્રદેશોરૂપ માનવામાં આવે તો તે અનેક પ્રદેશોરૂપ
છે (૭૭૫), ૨. પ્રસ્તુત ચરમ અને અચરમ આદિની અન્ય વ્યાખ્યા પણ ટીકાકાર નોંધે છે. પ્રજ્ઞાપનાટીકા, પત્ર ૨૨૯૦.
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧].. રહેલા પ્રદેશો તે અચરમાન્ત પ્રદેશો છે : આમ એ બન્ને પ્રકારના પ્રદેશો મળીને રત્નપ્રભા પૃથ્વી કહેવાય, તેથી તેને “ચરમાન્તપ્રદેશ અને અચરમન્તપ્રદેશો” એમ ઉભય રૂપે નિર્દિષ્ટ કરવી જોઈએ.
જૈનદર્શનમાં સ્થિર થયેલ અવયવ અને અવયવના ભેદભેદવાદનું મૂળ પ્રસ્તુત ચર્ચામાં જઈ શકાય છે.
ચરમાદિનું અ૫બહુવ (તારતમ્ય) પ્રારંભનાં સૂત્રો (૭૭૪-૭૭૬)માં રત્નપ્રભાદિ વિષે ચરમ આદિનો વિચાર કર્યા પછી તેમના અલ્પબદુત્વની ચિંતા (૭૭૭-૭૮૦) કરવામાં આવી છે, તે આ પ્રમાણે છે૧. રત્નપ્રભા વિષે.
(અ) દ્રવ્યાથિક નથી (1) અચરમ એક હોઈ સૌથી સ્તોક, તેથી (૨) ચરમ અસંખ્યાતગુણ, તેથી– (૩) અચરમ + ચરમો વિશેષાધિક છે. પ્રસ્તુતમાં પ્રથમ અને ત્રીજાનો સરવાળો સમજવાનો છે.
() પ્રદેશાર્થિક નથી (૧) ચરમાન્ત પ્રદેશો સૌથી રસ્તોક, તેથી— (૨) અચરમાન્ત પ્રદેશો અસંખ્યાતગુણ. તેથી– (૩) ચરમાન્ત પ્રદેશો + અચરમાન્ત પ્રદેશો વિશેષાધિક છે.
(ક) દ્રવ્ય-પ્રદેશ ઉભય નથી– આમાં દ્રવ્યાયિક અને પ્રદેશાર્થિક બનું પૂર્વોક્ત તારતમ્ય ક્રમે મૂકી દેવામાં આવ્યું છે, તેથી દ્રવ્યાર્થિકના ત્રણ પ્રદેશાર્થિકના ત્રણ–એમ એકથી છના ક્રમમાં તારતમ્ય છે. વિશેષમાં એટલું કે દ્રવ્યાર્થિકમાંના તીજાના કરતાં પ્રદેશાર્થિકનો પ્રથમ અસંખ્યાતગુણ સમજવાનો છે.
૨-૩. જે પ્રકારનું તારતમ્ય ઉપર રત્નપ્રભા વિષે જણાવ્યું છે, તે જ પ્રકારનું તારતમ્ય શેષ છે નરકો, સૌધર્માદિ બધાં વિમાનો, ઈસ્ત્રાબ્બારા પૃથ્વી અને આ બધું મળીને થતો લોક–એ પ્રત્યેકનું સમજવાનું છે; કારણ, લોકના પ્રદેશો પણ અસંખ્યાતથી તો વધારે નથી જ.
જે ભેદ પડે છે તે અલોક વિષે છે, કારણ, પ્રદેશાર્થિકની દષ્ટિએ અલોકના પ્રદેશો અનંત સંખ્યામાં છે. આથી અલોકની ચિંતામાં અચરમાન્ત પ્રદેશો સંખ્યાતગુણને બદલે અનંતગુણ સમજવાના છે (૭૭૯) અને પછી લોક અને અલોકને સાથે રાખીને (૭૮૦) જે તારતમ્યની સૂચી આપી છે તે નીચે પ્રમાણે છે :૪. લોક-અલોક વિશે
(મ) દ્રવ્યાર્થિથી (૧) બનો એક-એક અચરમ સર્વસ્તોક, તેથી–
૩. પ્રજ્ઞા૫નાટીકા, પત્ર ૨૨૯ 4.
૫.૪.૬
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૨) લોકના ચરમો અસંખ્યાતગુણુ, તેથી
(૩) અલોકના ચરમો અસંખ્યાતગુણુ, તેથી—
(૪) બન્નેના અચરમો (૧) + ખન્નેના ચરમો (૨-૩) વિશેષાધિક છે.
...[૮૨]...
(4) પ્રદેશાથિી
(૧) લોકના ચરમાન્ત પ્રદેશો સર્વતોક છે, તેથી— (૨) અલોકના ચરમાન્ત પ્રદેશો વિશેષાધિક, તેથી— (૩) લોકના અચર્માન્ત પ્રદેશ સંખ્યાતગુણ, તેથી—– (૪) અલોકના અચરમાન્ત પ્રદેશ અનંતગુણ, તેથી—
(૫) લોક અને અલોકના ચરમાન્ત પ્રદેશો (૧-૨) + અચરમાન્ત પ્રદેશો (૩-૪)
વિશેષાધિક છે.
(૪) ઉભય નયથી
(૧) લોક-અલોક બન્નેના એક-એક અચરમ સર્વસ્તોક, તેથી
(૨) લોકના ચરમો અસંખ્યાતગુણ, તેથી——
(૩) અલોકના ચરમો વિશેષાધિક, તેથી—
(૪) લોક-અલોક બન્નેના અચરમો અને ચરમો [=(૧)+(૨), (૩)] વિશેષાધિક, તેથી—
(૫) લોકના ચરમાન્ત પ્રદેશો અસંખ્યાતગુણુ, તેથી—
(૬) અલોકના ચરમાન્ત પ્રદેશો વિશેષાધિક, તેથી—
(૭) લોકના અચર્માન્ત પ્રદેશો અસંખ્યાતગુણુ, તેથી (૮) અલોકના અચર્માન્ત પ્રદેશો અનન્તગુણુ, તેથી
(૯) લોક અને અલોકના ચર્માન્ત (૫+૬)+અચરમાન્ત (૭+૮) પ્રદેશો વિશેષાધિક, તેથી
(૧૦) સર્વ દ્રવ્યો વિશેષાધિક, તેથી— (૧૧) સર્વ પ્રદેશો અનંતગુણ, તેથી—— (૧૨) સર્વ પર્યાયો અનંતગુણુ છે. (૭૮૦)
પરમાણુપુદ્ગલ અને પુદ્ગલસ્કંધ વિષે ચરમાદિ વિચાર
પરમાણુ અને સ્કંધના ચરમાદિ વિચાર પ્રસંગે પ્રશ્નમાં છવ્વીશ (૨૬) ભંગો કરવામાં આવ્યા છે. અને પછી પરમાણુ અને દ્વિદેશિક આદિ કંધોમાં ઉક્ત ૨૬ ભંગોમાંથી કયાનું વિધાન કરવું અને કયા શેષનો નિષેધ કરવો, તે સ્પષ્ટ કર્યું છે (૭૮૧-૭૮૯) અને અંતે તે ભંગોની બાબતમાં સંગ્રહણીગાથાઓ પણ આપવામાં આવી છે (૭૯૦).
ચરમ, અચરમ અને અવક્તવ્ય એ ત્રણ મૂળ ભંગો છે. તેના એકવચન અને બહુવચનને લઈ ને અને એ ત્રણેને પરસ્પર મેળવીને જે છવ્વીશ ભંગો થાય છે તે આ પ્રમાણે છે (૭૮૧) :~
=
(૧) ૧. ચરમ (૨) ૨. અચરમ
૩. અવક્તવ્ય
૪. ચરમો ૫. અચો
૬. અવક્તવ્યો
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૩]... (૪) ૭. ચરમ અને અચરમ ૮. ચરમ્ અને અચરમો)
૯, ચરમો અને અચરમ પ્રથમ ચતુર્ભગી
૧૦. ચરમ અને અચર). (૫) ૧૧. ચરમ અને અવક્તવ્ય ૧૨. ચરમ અને અવક્તવ્યો
૧૩. ચરમો અને અવક્તવ્ય | દિતીય ચતુર્ભગી
૧૪. ચરમો અને અવક્તવ્યો! (૬) ૧૫, અચરમ અને અવક્તવ્ય ૧૬. અચરમ અને અવક્તવ્યો
૧૭. અચરમો અને અવક્તવ્ય )
| તૃતીય
૧૮. અચરમો અને અવક્તવ્યો ( ચતુર્ભાગી (૭) ૧૯, ચરમ, અચરમ અને અવક્તવ્ય ૨૦. ચરમ, અચરમ અને અવક્તવ્યો,
૨૧. ચરમ, અચરમો અને અવક્તવ્ય, ૨૨. ચરમ, અચરમો અને અવક્તવ્યો, ૨૩. ચરો, અચરમ અને અવક્તવ્ય, ૨૪. ચરમો, અચરમ અને અવક્તવ્યો, ૨૫. ચરમો, અચરમો અને અવક્તવ્ય,
૨૬. ચરમો, અચરમો અને અવક્તવ્યો. ઉપરના છવ્વીશ ભંગોને એ રીતે લખ્યા છે કે જેથી એકવચનમાં પ્રયુક્ત ભંગે જુદા તરી આવે. પ્રયોજન એ છે કે જેન દાર્શનિકોએ સપ્તભંગીને નામે જે સ્યાદ્વાદની પ્રરૂ પણ કરી છે, તેનું મૂળ આ પ્રકારના ભંગોમાં રહેલું છે તે સ્પષ્ટ થાય. આ જ પ્રકારની સપ્તભંગી ભગવતીસૂત્રમાં પણ મળે છે, તે અન્યત્ર સ્પષ્ટ કરવામાં આવ્યું છે, તેથી તે વિષે વિશેષ વિચારણા અહીં જરૂરી નથી. આગમયુગ પછીના અનેકાંતયુગમાં આ ભગીમાંથી બહુવચનને લઈને જે ભંગો થાય છે, તે દૂર કરીને જેને દાર્શનિકોએ સપ્તભંગીની પ્રરૂપણ કરી છે તે સ્પષ્ટ થાય છે, એટલું જ સૂચવવું અહીં પર્યાપ્ત છે.
હવે પરમાણુ આદિમાં આ ભગોમાંથી ક્યા ભગો લાગુ પડે છે તે જોઈએ (૭૮૧-૭૮૯): ૧. પરમાણુ માત્ર એક ભંગ નં. ૩. ૨. દિપ્રદેશિક ધ બે ભંગ = નં. ૧, ૩. ૩. ત્રિપ્રદેશિક સ્કંધ ૪ ભંગ = . ૧, ૩, ૯, ૧૧. ૪. ચતુ-પ્રદેશિક ૭ ભંગ = નં-૧, ૩, ૯, ૧૦, ૧૧, ૧૨, ૨૩. ૫. પંચપ્રદેશિક ૧૧ ભંગ = નં. ૧, ૩, ૭, ૯, ૧૦, ૧૧૧૨, ૧૩, ૨૩, ૨૫. ૬. છપ્રદેશિક ૧૫ ભંગ = નં. ૧, ૩, ૭, ૮, ૯, ૧૦, ૧૧, ૧૨, ૧૩, ૧૪, ૧૯, ૨૩,
૨૪, ૨૫, ૨૬. ૭. સપ્તપ્રદેશિક ૧૭ ભંગ = નં. ૧, ૩, ૭, ૮, ૯, ૧૦, ૧૧, ૧૨, ૧૩, ૧૪, ૧૯, ૨૦,
૨૧, ૨૩, ૨૪, ૨૫, ૨૬. ૮. અષ્ટપ્રદેશિક ૧૮ ભંગ = નં. ૧, ૩, ૭, ૮, ૯, ૧૦, ૧૧, ૧૨, ૧૩, ૧૪, ૧૯, ૨૦,
૨૧, ૨૨, ૨૩, ૨૪, ૨૫, ૨૬ ૯. નવ પ્રદેશથી માંડીને સંખ્યાત, અસંખ્યાત અને અનંતપ્રદેશી, એ પ્રત્યેક સ્કંધોના ભંગો
પણ ૧૮ જ છે; તે ઉપર પ્રમાણે-અષ્ટપ્રદેશિક સ્કંધની જેમ-સમજવાના છે (૭૮૯).
૪. કોઈને મતે આમાં ૧૪ ભંગ છે, તે પ્રમાણે નં. ૮મો સંમત નથી. પ્રજ્ઞાપનાટીકા, પત્ર ૨૩૮ હૈ.
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૮૪]...
રસ્થાન વિષે ચરમાદિ પરિમંડલ આદિ પાંચ સંસ્થાન (૭૮૧), તેના પ્રભેદો (૭૯૨), તેના પ્રદેશો (૭૮૩), તેની અવગાહના (૭૯૪) અને તેના ચરમાદિ (૩૯૭)નો ક્રમે વિચાર કરવામાં આવ્યો છે અને છેવટે અત્પબહુત પણ નક્કી કરવામાં આવ્યું છે (૮૦૨-૮૦૬), તેનો સાર નીચે પ્રમાણે છે –
સંસ્થાનો પાંચ છે : પરિમંડલ, વૃત્ત, ચર્સ, ચતુરસ્ત્ર અને આયત (૭૯૧). એ બધાં સંસ્થાનોમાંનાં પ્રત્યેક અનંત છે (૭૯૨); અને સંખ્યાત અસંખ્યાત અથવા અનંતપ્રદેશ છે (૭૯૩) અને સંખ્યાતપ્રદેશી સંખ્યાત પ્રદેશોમાં અવગાઢ છે, અસંખ્યાતપ્રદેશી સંખ્યાત કે અસંખ્યાત પ્રદેશોમાં અવગાઢ છે અને અનંતપ્રદેશી પણ સંખ્યાત અથવા અસંખ્યાત પ્રદેશોમાં અવગાઢ છે. (૭૯૪-૭૯૬).
સંસ્થાનોમાં ચરમાદિ વિચારમાં પૂર્વોક્ત (૭૫) જેમ છ વિકલ્પો કરીને તેનો નિષેધ તે જ પ્રમાણે કરવામાં આવ્યો છે અને વિધિ પણ પૂર્વવત (૭૭૫) છે (૭૯–૮૦૧). આનો ખુલાસો કરવામાં આવ્યો જ છે એટલે અહીં તેનું પુનરાવર્તન જરૂરી નથી.
અલ્પબહુત્વનો વિચાર પણ રત્નપ્રભાને (૭૭૭) અનુસરતો જ છે (૮૦૨-૮૦૬), તેથી તે વિષે પણ વિશેષ લખવું જરૂરી નથી; પણ એક વિશેષતા છે, તે છે–જવરં સં મતગુIP (૮૦૫, ૮૦૬); આનું સ્પષ્ટીકરણ ટીકાકાર કરે છે કે જ્યારે ક્ષેત્રવિચારમાંથી દ્રવ્યવિચારમાં સંક્રમણ થાય ત્યારે “અનન્તગુણ”નું વિધાન કરવું, તે આ પ્રમાણે–
૧. અચરમ સર્વસ્તીક છે; ૨. તેથી ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ ચરમો અસંખ્યાતગુણ છે; ૩. પણ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ ચરમો અનંતગુણ છે. અને ૪. અચરમ- ચરમો તેથી વિશેષાધિક છે. પ્રજ્ઞાપનાટીકા, પત્ર ૨૪૪ વ.
જીવો વિષે ચરમાદિ નારકાદિ ચોવીશ દંડકના જીવોનો, સંગ્રહણગાથામાં જણાવ્યા પ્રમાણે (૮૨૯), ગત્યાદિ અગિયાર અપેક્ષાએ ચરમાદિનો વિચાર કરવામાં આવ્યો છે (૮૦૭-૮૨૯), જેમ કે ગતિની અપેક્ષાએ ચરમ એ કહેવાય જે હવે અન્ય કોઈ ગતિમાં જવાનો નથી, મનુષ્યગતિમાંથી સીધો મોક્ષમાં જવાનો છે. પણ મનુષ્યમાંથી કાંઈ બધા મોક્ષમાં જવાના નથી તેથી જેના ભવ હજી બાકી હોય તે બધા જીવો ગતિની અપેક્ષાએ અચરમ કહેવાય. આ પ્રમાણે સ્થિતિ આદિની અપેક્ષાએ પણ જીવોને ચરાચરમવિચાર પ્રસ્તુતમાં કરવામાં આવ્યો છે.
અગિયારમું “ભાષાપદ: ભાષાવિચારણા
અગિયામું ભાષાપદ ભાષાની ઉત્પત્તિ કેવી રીતે થાય છે, એ ક્યાં રહે છે, તેની આકૃતિ કેવી છે, એ તથા તેનું સ્વરૂપ તથા ભેદો અને તેને બોલનાર ઇત્યાદિ અનેક મહત્વના પ્રશ્નો ચર્ચ છે. અનેક ઠેકાણે થયેલ ભાષાવિચારના એકત્ર સંગ્રહરૂપે હોય એમ જણાય છે. આ ભાષાવિચારને સરળતાથી સમજાવવા માટે સૂત્રો તેના ક્રમને બદલે વ્યુત્કમમાં લેવાં પડ્યાં છે, તેની વાચક નોંધ લે.
૫. સંસ્થાનો પાંચ છે તે પૂર્વગત સૂત્ર ૬ થી પણ ફલિત થાય છે.
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૮૫]..
ભાષાનું સ્વરૂપ અને ઉત્પત્તિ ભાષા એટલે જે બોલાય છે તે. અર્થાત અન્યને અવબોધ-જ્ઞાનમાં જે કારણ બને છે તે, એવો અર્થ ટીકાકાર કરે છે. એ ભાષાનું આદિ કારણ જીવ છે (૮૫૮) અર્થાત મૂલ કારણ જીવ છે. જીવ ન હોય તો ભાષા ઉત્પન્ન ન થાય. પણ તે મૂલ કારણું ઉપાદાનકારણ સમજવાનું નથી. તેનું ઉપાદાનકારણ તો, પ્રજ્ઞાપના પ્રમાણે, ભાષાદ્રવ્યના પુદગલો છે, જેમાં વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શ છે (૮૭૭[૬]). તેવાં પુગલો પણ જ્યારે સ્થિતિશીલ હોય છે ત્યારે જ જીવ તેમનું ગ્રહણ (૮૭૭[૧]) કરે છે. જીવ ભાષાપુગલોનું ગ્રહણ શરીર વડે કરે છે, અને ભાષારૂપે તેનું પરિણમના કરે છે. જૈન પરિભાષામાં તેને “કાયયોગ વડે ગ્રહણ કરે છે', એમ કહેવાય છે એમ પ્રજ્ઞાપનામાં કહ્યું છે (૮૫૮, ૮૫૯). શરીર વડે ગ્રહણ કરાયેલાં ભાષાનાં પુગલો ભાષારૂપે પરિણત થઈને જ્યારે નીકળે છે, ત્યારે તેનો આકાર કેવો હોય છે તે પ્રશ્નના ઉત્તરમાં જણાવ્યું છે કે તે વબ્રકાર છે (૮૫૮). ટીકાકાર જણાવે છે કે ભાષા જ્યારે નીકળે છે ત્યારે સમગ્ર લોકમાં તેનાં પુગલો વ્યાપી જાય છે અને લોકનો આકાર વસ્ત્રકાર છે તેથી ભાષાને પણ વસ્ત્રકાર કહી છે? પ્રજ્ઞાપનામાં પણ એ સ્પષ્ટ જણાવ્યું છે કે ભાષાનું પર્યવસાન લોકાન્તમાં છે (૮૫૮), એટલે કે ભાષાના પુગલો ફેલાઈને સમગ્ર લોકને ભરી દે છે. એ તેથી આગળ જઈ શકતા નથી તેનું કારણ એ છે કે ગમનમાં સહાયભૂત દ્રવ્ય ધર્માસ્તિકાય લોકમાં જ છે, તેથી બહાર નથી.
ગ્રહણ કરાયેલા ભાષાના પુદગલો ભાષારૂપે પરિણત થઈને બહાર નીકળે એમાં માત્ર બે સમય જેટલો કાળ જાય છે (૮૫૯), કારણ કે પ્રથમ સમયમાં ગ્રહણ છે અને દ્વિતીય સમયમાં નિસર્ગ છે–બહાર નીકળે છે.'
પુદ્ગલો પરમાણુથી માંડીને અનંતપ્રદેશ સ્કંધરૂપે હોય છે. તેમાંથી જે સ્કંધો અનંતપ્રદેશી છે તેનું જ ગ્રહણ ભાષા માટે ઉપયોગી છે (૮૭૭ [૩]) અને તે અંધ પણ જો ક્ષેત્રની દષ્ટિએ અસંખ્યાત પ્રદેશમાં સ્થિત હોય તો ભાષાને યોગ્ય છે (૮૭૭૪]), અન્યથા નહિ. કાળની દષ્ટિએ ભાષાના પુદ્ગલો એક સમયથી માંડીને અસંખ્યાત સમયની સ્થિતિવાળા હોય છે. (૮૭૭[૫]). અર્થાત તે પુદ્ગલોની ભાષારૂપે પરિણતિ એક સમય પણ રહે અથવા તો વધુમાં વધુ અસંખ્યાત સમય સુધી પણ રહે છે. ગ્રહણ કરાયેલા ભાષાના પુદગલોમાં રૂપ, રસ, ગંધ અને સ્પર્શના જે પ્રકારો છે તે, પ્રત્યેક ભાષાપુદ્ગલોમાં એકસરખા નથી હોતા, પણ, સમગ્રભાવે વિચારવામાં આવે તો એટલે કે ભાષા માટે ગ્રહણ કરાયેલા સમગ્ર પુગલોનો વિચાર કરવામાં આવે તો, તે બધા જ પ્રકારોનો સમાવેશ એમાં થઈ જાય છે. અર્થાત પુગલનો રસાદિરૂપ કોઈ પણ પરિણામ ભાષાના પુલમાં ન હોય એમ બનતું નથી; બધા જ પરિણામો તેમાં મળી આવે છે (૮૭૭ [૬] થી ૮૭૭[૧૪]). પણ તેમાં અપવાદ છે તે પણ ધ્યાનમાં રાખવો જરૂરી છે, કારણ કે સ્પર્શની બાબતમાં વિરોધી સ્પર્શેમાંથી એક જ સ્પર્શનું ગ્રહણ થાય છે એથી પ્રત્યેકમાં
૧. “માણે તિ માપા” –૪૦ ૮૦, ૨૪૬ વા ૨. મા લકવવોપર્વગમતા”—H૦ ટી૦, ૨૬૬ અ. ૩. પ્ર. ટી., ર૬૬ 4. ૪. પ્ર. ટી., ૨૫૬ ૨. ૫. આચાર્ય ભદ્રબાહુના કથનાનુસાર કાયયોગથી ભાષાદ્રવ્યના પુદગલોનું ગ્રહણ થાય છે અને વાગ્યોગથી
નિર્ગમન થાય છે. આવશ્યકનિયુક્તિ, ગા૦ હ; વિશેષ૦, ગા૦ ૩૫૩. ૬. પ્રસ્તુતમાં ટીકાકાર વ્યાખ્યાબેદની પણ નોંધ લે છે. ૦ ટી, પત્ર ૨૬૨ ૨,
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[<]...
એથી માંડી માત્ર ચાર સ્પર્શવાળાનું જ ગ્રહણ થાય છે. અને સમગ્રભાવે જોઈ એ તો નિયમતઃ ચાર સ્પર્શવાળાનું ગ્રહણ થાય છે (૮૭૭[૧૩]).
પુદ્ગલો તો સમગ્ર લોકાકાશમાં ભર્યાં પડ્યા છે, પણ આત્મા તો શરીર પ્રમાણ જ છે, તેથી પ્રશ્ન થાય કે તે ગમે ત્યાંથી ભાષાપુદ્ગલોનું ગ્રહણ કરે છે કે નહિ? આનો ખુલાસો પ્રજ્ઞાપનામાં એ છે કે માત્ર સ્પષ્ટ એટલે કે આત્મા સાથે સ્પર્શમાં આવેલા જ પુદ્ગલોનું ગ્રહણ થાય છે, બીજાનું નહિ (૮૭૭ [૧૫]). વળી, આત્માના પ્રદેશોનું અવગાહન આકાશના જેટલા પ્રદેશોમાં હોય તેટલા જ પ્રદેશોમાં રહેલ ભાષાના પુદ્ગલોનું ગ્રહણ થાય છે, અન્યનું નહિં (૮૭૭ [૧૬]). આત્માના તે તે પ્રદેશો વડે ભાષાપુદ્ગલોનું ગ્રહણ થાય છે. આથી સ્પષ્ટ કરવામાં આવ્યું છે કે તે તે આત્મપ્રદેશથી જે ભાષાપુદ્ગલો નિરંતર હોય—એટલે કે આત્માના તે તે પ્રદેશમાં અવ્યવહિત ભાવે જે ભાષાપુદ્ગલો હોય, તે તે અણુ॰ કે બાદર રૂપે હોય—તેમનું જ ગ્રહણ થાય છે, વ્યહિતનું નહિ (૮૭૭[૧૭–૧૮]). આવાં ગ્રહણ કરાતાં દ્રવ્યો ઊર્ધ્વ, અધઃ કે તિર્યક્ દિશામાં સ્થિત હોય છે. અને આદિ, મધ્ય કે અંતમાં પણ ગ્રહણ કરે છે (૮૭૭ [૧૯–૨૦]). જીવ પોતાના વિષયમાં —પ્રદેશમાં આવેલને = પૃષ્ટાવગાઢ અનન્તરાવગાઢને ગ્રહણ કરે છે અને તે આનુપૂર્વી = ક્રમે = જે આસન્ન હોય તેને યે દિશામાંથી આવેલને ગ્રહણ કરે છે (૮૭૭ [૨૧–૨૩]).
આ ભાષાપુદ્ગલોનું ગ્રહણ સાન્તર કે નિરંતર હોય છે, અર્થાત્ ખોલવાનું ચાલુ ન રાખે તો ગ્રહણમાં વ્યવધાન પડે છે તેથી તે સાંતર કહેવાય છે. અને ખોલવાનું અમુક સમય સુધી સતત ચાલુ રાખે તો નિરંતર ગ્રહણ કરવું પડે છે. આમાં સમજવાનું એ છે કે પ્રથમ સમયમાં તો ગ્રહણ જ છે, નિર્ગમ નથી, પણ ખીજા સમયમાં ગ્રહણ અને નિર્ગમ બન્ને સંભવે છે, કારણ કે પ્રથમ સમયમાં ગૃહીત પુદ્ગલોનું દ્વિતીય સમયમાં નિર્ગમન છે અને તૃતીય સમયમાં જેનું નિર્ગમન થવાનું છે તેનું દ્વિતીય સમયમાં ગ્રહણુ છે. આમ વચ્ચેના બધા જ સમયમાં ગ્રહણ અને નિર્ગમન બન્ને થાય છે અને અંતે માત્ર નિર્ગમન છે, ગ્રહણ નથી, તેમ પ્રથમ સમયમાં માત્ર ગ્રહણ છે, નિર્ગમ નથી (૮૭૮–૮૭૯), કારણ કે નિર્ગમ દ્વિતીય સમયથી શરૂ થાય છે.
લોકાન્તગમન
પ્રથમ એ કહેવાઈ ગયું છે કે ભાષા લોકાન્ત સુધી ગમન કરે છે, તેનો ખુલાસો કરતાં પ્રજ્ઞાપનામાં જણાવ્યું છે કે ગૃહીત પુદ્ગલોનું નિર્ગમન એ રીતે થાય છે : એક તો જે પ્રમાણમાં ગૃહીત કર્યાં હોય તે સર્વ પુદ્ગલોના પિંડનું એમ ને એમ નિ:સરણ થાય છે—અર્થાત્ વક્તા ભાષાવર્ગણાના પુદ્ગલોના પિંડને અખંડ રૂપમાં જ બહાર કાઢે છે. આ પિંડ અમુક યોજન ગયા પછી ધ્વંસ પામે છે, અર્થાત્ તેનું ભાષારૂપ પરિણમન સમાપ્ત થાય છે. પણ જો વક્તા ગૃહીત પુદ્ગલોને
૭.
૮૭૭ [૩] માં માત્ર અનન્તપ્રદેશીનું જ ગ્રહણ થાય છે એમ સ્પષ્ટ કર્યું છે અને અહીં અણુનું પણ ગ્રહણ થાય છે તેમ જણાવ્યું છે. આમાં વરોધ નથી સમજવાનો, કારણ કે પ્રસ્તુતમાં અણુશબ્દનો અર્થ પરમાણુ નથી, પણ અણુ એટલે ઓછા પ્રદેશમાં રહેનાર, અને બાદર એટલે વધારે પ્રદેશમાં રહેનાર એવો છે. ૬૦ ટી, ૨૬૩ ૧.
૮. ૬૦ ૧૦, ૨૫૨ અંતર્મુહૂતકાળ પર્યંત તે પુદ્ગલ ગ્રહણયોગ્ય છે. તેમાં આદિ, મધ્ય કે અંત સમયે તે ગ્રહણ કરે છે, એમ સમજવું,
૯.૬૦ ટી, પત્ર ૨૬૪ માં વિશેષાવશ્યકભાષ્ય (ગા૦ ૩૭૧) ને આધારે સ્પષ્ટ કર્યું છે કે એક જ સમયમાં એ ક્રિયાનો વિરોધ નથી; માત્ર એ ઉપયોગનો વિરોધ છે.
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[40]...
ભેદીને અર્થાત્ તેના વિભાગ કરીને બહાર કાઢે॰ (તો તે પિંડો સૂક્ષ્મ થઈ જાય છે અને તેથી શીઘ્ર ધ્વંસ પામતા નથી, ઊલટું સંપર્કમાં આવનાર અન્ય પુદ્ગલોને વાસિત કરે છે= : ભાષારૂપે પરિણત કરી દે છે.) તો તેથી તે અનંતગુણુ વૃદ્ધિ પામતાં પામતાં લોકના અંતને સ્પર્શે છે (૮૮૦).
પુદ્ગલોનું આવું ભેદન અનેક પ્રકારે થાય છે. તેના ખંડ, પ્રતર, ચૂર્ણિકા, અનુતટિકા અને ઉત્કરિકા એવા પાંચ ભેદ સૂત્રમાં દૃષ્ટાન્તો સાથે જણાવ્યા છે (૮૮૧–૮૮૭), એટલું જ નહિ પણ એ પાંચેયનું અપબહુત્વ પણ નિર્દિષ્ટ છે, (૮૮૭)
ભાષાના પ્રકાર
પ્રસ્તુત પદમાં ભાષાના ભેદો અનેક રીતે વર્ણવ્યા છે (૮૩૦, ૮૪૯, ૮૫૯, ૮૭૦, ૮૯૬), પણ તે ભેદોનું વ્યવસ્થિત નિરૂપણ સ્૦ ૮૬૦-૮૬૬ માં થયું છે, તેથી ભેદો માટે તે સૂત્રને મુખ્ય માનીને અહીં વિવરણ કરવામાં આવશે.
ભાષાના એ પ્રકાર છે: પર્યાપ્તા અને અપર્યાપ્તા (૮૬૦). ટીકાકારે આનું વિવરણ કર્યું છે, તદનુસાર જેના પ્રતિનિયત સ્વરૂપનો નિશ્ચય થઈ શકે છે, તે પર્યાપ્તા છે અને જેના વિષે એવો નિશ્ચય નથી થઈ શકતો તે અપર્યાપ્તા છે. નિશ્ચય યથાર્થ પણ હોય છે અને અયથાર્થ પણ હોય છે. યથાર્થ હોય તો સત્ય કહેવાય અને અયથાર્થ હોય તો મૃષા અથવા મિથ્યા કહેવાય. આથી જે ભાષા યથાર્થ નિશ્ચય કરાવતી હોય તે ભાષા સત્ય છે અને અયથાર્થ નિશ્ચય કરાવતી હોય તે તૃષા છે; આમ પર્યાપ્તાના ભેદ એ છે: સત્યભાષા અને મૃષાભાષા (૮૬૧). યથાર્થ કોને કહેવું એ પણ અપેક્ષાબેથી નક્કી કરવું પડે છે. આથી સત્યભાષાના અપેક્ષાભેદે દશ ભેદો છે : ૧. જનપદસત્ય, ૨. સમ્મતસત્ય, ૩. સ્થાપના સત્ય, ૪. નામસત્ય, ૫. રૂપસત્ય, ૬. પ્રતીત્યસત્ય, ૭. વ્યવહારસત્ય, ૮. ભાવસત્ય, ૯. યોગસત્ય અને ૧૦. ઔપમ્યસત્ય (૮૬૨). ૧. અસત્ય અથવા તો મૃષા બોલવા પાછળ અનેક કારણો હોય છે, આથી એ કારણભેદે તૃષા અર્થાત્ અસત્યભાષાના જે ભેદો છે તે પણ દૃશ છે : ૧. ક્રોધનિઃસૃત, ૨. માનનિઃસૃત, ૩. માયાનિઃસૃત, ૪. લોનિઃસૃત, ૫. પ્રેમનિઃસત, ૬. દ્વેષનઃસૃત, ૭. હાસ્યનિઃસૃત, ૮. ભયનિઃસૃત, ૯. આખ્યાનિકાનિઃસૃત, ૧૦. ઉપધાતનિઃસૃત (૮૬૩).
અપર્યાપ્તા ભાષાના એ પ્રકાર છે : સત્યા-મૃષા અને અસત્યા·મૃષા (૮૬૪). આમાંથી સત્યા-મૃષાના દેશ (૮૬૫) અને અસત્યા-મૃષાના ખાર ભેદો છે (૮૬૬). જેમાં અર્ધસત્ય અભિપ્રેત હોય તે સત્યા-મૃષા કહેવાય. અને જેમાં સત્ય કે મિથ્યાનો સંબંધ ન હોય તે અસત્યા-મૃષા; એટલે કે કોઈ ને બોલાવવો હોય તો કહેવું કે એ દેવદત્ત ! ઇત્યાદિ. તેના ભેદોનું વિવરણ ટીકાકારે કર્યું છે, તેથી અહીં તેનો વિસ્તાર કરવાની જરૂર નથી (પ્ર૦ ટી૦, ૨૫૯).
‘ માનું છું', ‘ ચિંતવું છું ’—આ પ્રકારની ભાષા અવધારણી-નિશ્ચયાત્મક કહેવાય છે (૮૩૦) અને તે સત્યાદિ ચારેય પ્રકારે સંભવે છે. જે ભાષા બોલવાથી ધર્મની આરાધના થાય તે સત્ય, જેથી ધર્મની વિરાધના થાય તે અસત્ય, મિશ્રણવાળી સત્ય-મૃષા ભાષાથી આરાધના વિરાધના બન્ને થાય છે, પણ અસત્યાક્રૃષા ભાષાનો સંબંધ આરાધના કે વિરાધના સાથે નથી (૮૩૧, ૮૫૬).
૧૦. કોકગત ભાગ મૂળમાં નથી પણ સ્પષ્ટતા ખાતર ઝેડયો છે. જુઓ, વિશેષા॰, ગા૦ ૩૭૮ અને ૬૦ ટ†,
પુત્ર ૨૬૫ ૬.
૧૧. સ્થાનાંગ-સમવાયાંગ, પૃ૦ ૧૨૨-૨૩; પ્ર૦ ટી૦ પત્ર ૨૫૭.
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૮૮]... પ્રજ્ઞાપની ભાષા, જે અસત્યામૃષાનો એક ભેદ છે (૮૬૬), તે બાબતમાં પ્રસ્તુત પદમાં વિગતે ચર્ચા છે તે આવી છે–(ભાષાના શબ્દોમાં તો સ્ત્રી, પુરુષ કે નપુંસકનો ભાવ હોતો નથી, છતાં પણ જાતિવાચક) ગો આદિ શબ્દોમાં પુલિગનો પ્રયોગ થાય છે, તો તેવા શબ્દોને મૃષાભાષા ન કહેવાય, પણ તે પ્રજ્ઞાપની ભાષાના નમૂના ગણાય (૮૩૨), (કારણ કે તે શબ્દોથી અમુક અર્થનું નિરૂપણ થાય છે. તે જ પ્રમાણે શબ્દોમાં લિંગ નથી, છતાં પણ) કેટલાક શબ્દો પુલિગી (૮૫૨) છે, કેટલાક સ્ત્રીલિંગી (૮૫૧) છે અને કેટલાક નપુંસકલિંગી (૮૫૩) છે, (પણ તેમનો પ્રતિપાદ્ય અર્થ તો તે શબ્દગત લિંગ ધરાવતો નથી છતાં) તે પણ મૃષાભાષા ન કહેવાય, પણ પ્રજ્ઞાપની કહેવાય (૮૩૩, ૪૫૪, ૮૫૭). (ભાષાના શબ્દો વડે ગમે તે લિંગ ધરાવનારને આજ્ઞા પણ કરવામાં આવે છે અને સાંભળનાર આજ્ઞા પ્રમાણે કરે કે ન કરે તેમ પણ બને છે, છતાં પણ) આજ્ઞાપની ભાષાને મૃષા ન કહેવાય, પણ માત્ર પ્રજ્ઞાપની ભાષા કહેવાય (૮૩૪, ૮૫૫); પુરુષાદિ ત્રણે લિંગનાં લક્ષણોનું પ્રજ્ઞાપન કરનારી ભાષા પણ મૃષા ન કહેવાય, પણ પ્રજ્ઞાપની કહેવાય (૮૩૫); (પછી ભલેને તે તે લિંગધારીમાં સમગ્રભાવે તે તે લક્ષણ ઉપલબ્ધ થતાં ન હોય). જાતિવાચક શબ્દોમાં પુલિગાદિ ત્રણે લિંગો દેખાય છે (પણ જાતિમાં તો કોઈ લિંગ નથી), તોપણ તે મૃષા નથી પણ પ્રજ્ઞાપની છે (૮૩૬). તે જ પ્રમાણે જાતિને લક્ષ કરીને આજ્ઞા કરવામાં આવી હોય કે તેનાં પુલિગાદિ લક્ષણોનું નિરૂપણ થયું હોય તો તે ભાષા પણ મૃષા ન ગણાય, પણ પ્રજ્ઞાપની કહેવાય (૮૩૭, ૮૩૮, ૮૫૬).
ભાષાના શબ્દોનું વર્ગીકરણ અન્ય રીતે પણ કરવામાં આવ્યું છે અને તેને સોળ પ્રકાર જણાવ્યા છે. તેમાં લિંગ, ૧૩ સંખ્યા અને કાળના ત્રણ-ત્રણ ભેદોને લઈને વચનના નવ પ્રકાર છે. પ્રત્યક્ષ વચન, પરોક્ષ વચન અધ્યાત્મવચન આદિ જેવા; શેષ પણ જુદી જુદી અપેક્ષાથી ભિન્ન છે (૮૯૬). આ બધા જ પ્રકારોનો સમાવેશ પ્રજ્ઞાપનીમાં કરવામાં આવ્યો છે અને તે મૃષા નથી તેમ જણાવ્યું છે (૮૯૭).
બારમું પદઃ જીવોનાં શરીર પ્રસ્તુત બારમા પદમાં જીવોના શરીર વિષે ચર્ચા છે. શરીર પાંચ છે : દારિક, વૈશ્વિ, આહારક, તિજસ અને કાર્યણ (૯૦૧). ઉપનિષદોમાં આત્માના પાંચર કોષની ચર્ચા મળે છે, તેમાં માત્ર અન્નમય કોષ સાથે ઓરિક શરીરની તુલના થઈ શકે તેમ છે. અને પછીથી સાંખ્ય આદિ દર્શનોમાં અવ્યક્ત, સૂક્ષ્મ કે લિંગશરીર માનવામાં આવ્યું છે તે જૈનસંમત કામણને સ્થાને છે.
૧૨. આજ્ઞાપની એ અસત્યમૃષાનો પણ એક ભેદ છે. સૂ૦ ૮૬૬. ૧૩. લિંગભેદથી શબ્દભેદ માટે જુઓ આ૦ ૮૫૧, ૮૫, ૮૫૩. ૧૪. સંખ્યાબેદથી શબ્દનો ભેદ સ૮૪૯-૮૫૦માં પણ છે. પણ ત્યાં સંસ્કૃત ભાષાસંમત દ્વિવચનનો નિર્દેશ
નથી, કારણ કે પ્રાકૃતમાં તે છે નહિ.
ભગવતી, ૧૭-૧, સે. પ૯૨. ૨. તૈત્તિરીય ઉપનિષદ, અનુવર્ણ, બેલવલકર અને રાનડે, History of Indian Philosophy, P. 250. ૩. સાંખ્યકારિકા ૩૯-૪૦; બેલવલકર અને રાનડે, History of Indian Philosophy, P. 358,
430, 370; માલવણિયા “ ગણધરવાદ”, પ્રસ્તાવના, પૃ૦ ૧૨૧-૧૨૩.
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૮૯]... નારકાદિ ૨૪ દંડકોમાં તે પાંચમાંથી ક્યાં ક્યાં કોને હોય છે તેનું નિરૂપણ કરીને (૯૦૨-૯૦૯) તે પાંચે શરીરોના બે ભેદો બદ્ધ = વર્તમાનમાં બંધાયેલ, અને મુક્ત = પૂર્વકાળે બાંધીને ત્યજી દીધેલાં શરીરો વિષે વિચારણા કરવામાં આવી છે કે તેમનું સંખ્યાપરિમાણ દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર અને કાલની અપેક્ષાએ કેટલું છે (૯૧૦). અને પછી ૨૪ દંડકોમાં એ બન્ને પ્રકારનાં શરીરોની સંખ્યાનો દ્રવ્યાદિની અપેક્ષાએ વિચાર છે (૯૧૧-૯૨૪).
કાલની દષ્ટિએ સંખ્યા એટલે સૂત્રમાં જણાવેલ કાલમાનના જેટલા સમય થતા હોય તેટલા સમય જેટલી તે સંખ્યા સમજવી. અને તે જ પ્રમાણે ક્ષેત્ર એટલે તે તે સૂચિત ક્ષેત્રમાં જેટલા આકાશપ્રદેશ હોય તેટલી સંખ્યા ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ સમજવાની છે. અસંખ્યાત અને અનંત સંખ્યા ક્રમશ: અસંખ્યાત અને અનંતપ્રકારની સંભવે છે, તેથી સામાન્ય રૂપે અસંખ્ય કે અનંત કહેલ, છતાં તે સંખ્યા ક્યા પ્રકારની અસંખ્ય કે અનંત સમજવી તે દર્શાવવા માટે વચ્ચે વચ્ચે અનેક જાતમાં સમીકરણો સૂત્રમાં સૂચવ્યાં છે, તે ગણિતમાં રસ ધરાવનાર માટે પણ રસપ્રદ થઈ પડે તેવાં છે. ટીકાકારે તેની વિસ્તૃત સમજૂતી આપી છે.
ઔદારિક આદિ શરીરવાચક શબ્દોના અર્થ તેના પ્રયોજનની દૃષ્ટિએ ટીકાકારે સમજાવ્યા છે, તે પ્રમાણે જોઈએ તો જે માંસ-અસ્થિ-આદિયુક્ત સ્થૂલ શરીર છે તે ઔદારિક છે, છતાં તે શરીર પ્રધાન પણ છે, કારણ કે સૌથી ઊંચે વસનારા અનુત્તર વિમાનના દેવા કરતાં પણ તે શરીરનું મહત્વ એટલા માટે વધારે છે કે તે ઔદારિક શરીર જ એવું છે જે તીર્થંકર આદિને હોય છે, અને દેવોને દુર્લભ તો શું પણ સંભવતું જ નથી; નારક અને દેવ સિવાયના જીવોને આ શરીર જન્મથી હોય છે.
વળી, દારિક આદિ શરીર જે ક્રમે નિર્દિષ્ટ છે તે ક્રમે જ ઉત્તરોત્તર સૂક્ષ્મ છે. પ્રદેશોની સંખ્યા ઉત્તરોત્તર શરીરમાં વધારે છતાં ક્રમે કરી ઉત્તરોત્તર સૂક્ષ્મ છે, એ વસ્તુ ટીકાકારે જણાવી છે.
જે શરીર વિવિધ પ્રકારની ક્રિયા કરી શકે છે, એટલે કે અનેક પ્રકારનાં રૂપો ધારણ કરી શકે છે, તે ક્રિય છે. આ શરીર દેવ-નારકને જન્મથી છે અને મનુષ્યને ઋદ્ધિરૂપે પ્રાપ્ત થાય છે.
ચતુર્દશપૂર્વ મુનિ પ્રયોજન ઉપસ્થિત થયે યોગબળથી જેની રચના કરે છે તે આહારક શરીર છે. કોઈ બાબતની શંકા ઉપસ્થિત થયે સમાધાન અર્થે તીર્થંકર પાસે જવા માટે આ શરીરનો ઉપયોગ છે.
શરીરમાં જે તેજસુ અર્થાત પાચન આદિમાં અગ્નિનું કાર્ય કરે છે તે તૈજસ શરીર છે. અને કર્મનિર્મિત જે સૂક્ષ્મ શરીર છે તે કાર્મણ છે. તેજસ અને કામણ આ બે શરીર છવથી કદી વિયુક્ત થતાં નથી; માત્ર સિદ્ધિ સમયે તેમનાથી જીવ વિમુક્ત બને છે. અનાદિ કાળથી આ બન્ને શરીર છવ સાથે જોડાયેલાં જ છે. પુનર્જન્મ માટે ગમન કરનાર છવને પણ આ બે શરીરો તો હોય જ છે, અને પછી દારિક આદિ શરીરોની રચના થાય છે.
પખંડાગમમાં જીવનાં આ શરીરોની વિચારણામાં બદ્ધ અને મુક્ત-એવા ભેદોનો વિચાર નથી થયો, પરંતુ સત્પદપ્રરૂપણ, દ્રવ્યપ્રમાણાનુગમ આદિ આઠ અનુયોગદ્દારો વડે જીવનાં શરીર સંબંધી વિસ્તૃત વિચાર જોવા મળે છે (પુસ્તક ૧૪, સૂ૦ ૧૨૯, પૃ. ૨૩૭), એટલું જ નહિ પણ શરીરમરૂપણ પણ કરવામાં આવી છે, જેમાં નામ, નિરુક્તિ આદિ છ અનુયોગદ્વાર વડે વિચાર છે (૫૦ ૧૪, સુઇ ૨૩૬, પૃ. ૩૨૧).
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[co]...
શરીર વિષેની એકત્ર માહિતી માટે જુઓ સ્થાનાંગ-સમવાયાંગ, પૃ॰ શરીરવિચાર બાહ્ય અને આત્યંતર એમ બે ભેદે પણ થયો છે.
આ પદનો સાર નીચેના કોષ્ટકોથી મળી રહેશે.
સૂર ૯૦૧-૯૦૯
૧. નારક
૨-૧૧. અસુર યાવત ) સ્વનિત
}
૧૨. પૃથ્વીકાય
૧૩. કાય
૧૪. તેજ:કાય
૧૫. વાયુકાય ૧૬. વનસ્પતિકાય
૧૭. દ્વીન્દ્રિય
૧૮. ત્રીન્દ્રિય
૧૯. ચતુરિન્દ્રિય ૨૦. પંચેન્દ્રિયતિર્યંચ
૨૧. મનુષ્ય
૨૨. વાણવ્યંતર ૨૩. જ્યોતિક ૨૪. વૈમાનિક
દારિક
×
X
""
33
""
,,
""
,,
,,
,,
""
×
દંડકોમાં શરીરો
વૈક્રિય
×××
""
""
X X X X X X X
આહારક
×
×
×
×
×
X
*
X
X
*X X X
તેજસ
23
,,
""
''
,,
;"
""
,,
,,
,,
33
""
,,
""
""
૩૯૯. દંડકોમાં
કામેણુ
""
""
33
""
33
..
22
22
2:
32
,,
""
2)
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
દ્રશ્યસમીકણ
બદ્ધ અને મુક્ત શરીરોની સંખ્યા આદિ (૧૦) સંખ્યા કાલસમીકરણ
ક્ષેત્રસમીકરણ ૧.સંખ્ય ૨. અસંખ્ય ૩. અનંત ૧. અસં. ૨. અનંત ૧. પ્રતરનો અસંભાગ ૨. અસં. ૩. અનંત
ઉટ અ ઉ અ.. અસંશ્લેણ લોક લોક
શરીર
૧. ઔદ્યારિક
૧. બદ્ધ ૨. મુક્ત
અભવ્યથી અનંતગુણ = સિદ્ધોનો
અનંતભાગ
(
૨. વૈક્રિય
૧. બદ્ધ ૨. મુક્ત
,
ઔદારિક પ્રમાણે
૩. આહારક
૧. બદ્ધ
શૂન્ય અથવા જધન્ય એકથી માંડી ઉત્કૃષ્ટ સહસ્ત્રપૃથક
..[૧]....
ઔદારિક પ્રમાણે
૨. મુક્ત ૪. તેજસ
૧. બદ્ધ
-
-
,
-
સિદ્ધથી અનંતગુણ 3 = સર્વજીવન ( અનંતભાગ
૨. મુક્ત
( સર્વ જીવથી
અનંતગુણ = જીવવર્ગનો અનંતભાગ
* *
૫. કામણ
૧. બદ્ધ ૨. મુક્ત
!
તેજસ પ્રમાણે
તેજસ પ્રમાણે
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
દંડકોમાં બદ્ધ અને મુક્ત શરીરોની સંખ્યા (૯–૧૧-૨૪) દારિક-બદ્ધ, મુક્ત વૈકિય-બદ્ધ, મુક્ત આહારક-બદ્ધ, મુક્ત તૈજસ-બદ્ધ, મુક્ત કાર્મણ-બદ્ધ, મુક્ત ૪ અનંત અર્સ અનંત
૪ અનંત અસંહ અનંત અસંહ અનંત
૧. નારક ૨-૧૧. અસુર યાવતી
સ્વનિત |
X
ઇ.
અસં.
X
X
અસંહ
X_X X XX XX X XX X
X
અનંત
અનંત,
૧૨. પૃથ્વીકાય ૧૩. અકાય ૧૪. તેજ:કાય ૧૫. વાયુકાય ૧૬. વનરપતિકાય ૧૭. દ્વીન્દ્રિય ૧૮. શ્રીન્દ્રિય ૧૯. ચતુરિન્દ્રિય ૨૦. પંચેટિય તિર્યંચ ૨૧. મનુષ્ય
[૨]...
અસંગ
અસ
,
X
X
X
અસ..
સં૦ અથવા ,,
૦
,
સવ અથવા ,
''
૧થી માંડી , સહસ્ત્રપૃથકત્વ
સઅથવા
અસ.
X
અસ0 55
અસ
છે,
અસ
,
૨૨. વાણવ્યંતર ૨૩. જ્યોતિષ્ક ૨૪. વૈમાનિક
2
by
XX
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૩]. તેરમું પરિણામ પદઃ પરિણામવિચાર ભારતીય દર્શનોમાં સાંખ્ય આદિ પરિણામવાદી છે, જ્યારે ન્યાય આદિ પરિણામવાદી નથી. ધર્મ અને ધર્મીનો અત્યંત ભેદ માનનારે પરિણામવાદનો ત્યાગ કર્યો અને ધર્મ-ધમનો અભેદ માનનારે પરિણામવાદનો સ્વીકાર કર્યો છે. આને જ કારણે ભારતીય દર્શનોમાં ત્રણ પ્રકારની નિત્યતાનો વિચાર દાખલ થયો છે. સાંખ્ય, જૈન અને વેદાન્તીઓમાંથી રામાનુજ જેવાઓએ પરિણમિનિત્યતા સ્વીકારી; તેમાં પણ સાંખ્યોએ માત્ર પ્રકૃતિમાં પરિણાભિનિત્યતા સ્વીકારી; પણ પુરુષમાં તો ફૂટસ્થનિત્યતા માની. અને એ જ ફૂટસ્થનિત્યતા નિયાયિકાદિએ બધા પ્રકારની નિત્ય વસ્તુમાં માની અને પરિણાભિનિત્યતાનો ત્યાગ કર્યો; કારણ કે તેમને મતે ધર્મ અને ધમની અત્યંત ભેદ હતો. બૌદ્ધોએ ક્ષણિકવાદ માન્યા છતાં પુનર્જન્મ તો માન્યો છે. તેથી તેમને મતે નિત્યતાનો વળી એક ત્રીજો પ્રકાર થયો અને તે છે સંતતિનિત્યતા.
પ્રસ્તુતમાં જૈન મતે જીવ અને અજીવ બન્ને પ્રકારના પદાર્થોના પરિણામોર ગણાવ્યા છે, તેથી સાંખ્ય આદિ સંમત પુરુષાર્થવાદ જૈનોને અમાન્ય છે તે સૂચિત થાય છે (૯૨૫). પ્રથમ આવના પરિણામોના ભેદ-પ્રભેદો ગણાવ્યા છે (૯૨૬-૯૩૭) અને પછી નારકાદિ ચોવીશે દંડકોમાં તે પરિણામોનો વિચાર કરવામાં આવ્યો છે (૯૩૮-૯૪૬). અને અંતે અજીવના પરિણામોના ભેદ-પ્રભેદોની ગણતરી આપી છે (૯૪૭–૯૫૭). આ ઉપરથી એક ધ્યાન દેવા જેવી વાત એ ફલિત થાય છે કે અજીવ-પરિણામોમાં માત્ર પુગલના પરિણામોની ગણના છે; ધર્માસ્તિકાયાદિ અરૂપી દ્રવ્યોના પરિણામો ગણાવ્યા નથી. તે સૂચવે છે કે એક કાળ એવો હતો જ્યારે ધર્માસ્તિકાયાદિ અરૂપી અજીવ દ્રવ્યોમાં પરિણામો મનાતા નહિ હોય. ભગવતી શ. ૨, ઉ. ૧૦ માં અને સ્થાનાંગ (સૂ૦ ૪૪૧) માં ધર્માસ્તિકાયાદિના વર્ણનમાં “ત્રોન ચાદૃનાલી, ન થાદ ન મવતિ, ન થા£ મવિર રૃત્તિ, મુર્વિ भवति भविस्सति य धुवे णितिए सासते अक्खए अव्वए अवहिते णिच्चे । भावतो अक्ने अगंधे अरसे માણે” ઇત્યાદિ ઉલ્લેખ છે તે પણ સિદ્ધ કરે છે કે તેમના પરિણામો વિષેની માન્યતા પ્રાચીન નથી, પરંતુ એ માન્યતા પછીના કાળે ક્યારેક શરૂ થઈ જ્યારે વસ્તુનું લક્ષણ ઉત્પાદ-વ્યયધ્રૌવ્ય એ ત્રિપદી વડે કરવામાં આવ્યું. અને પરિણામ સ્વરૂપે આપણે તત્વાર્થસૂત્રમાં જોઈએ છીએ કે તેમાં ઉત્પાદ-વ્યય-ધ્રૌવ્ય-એ સતની વ્યાખ્યા કરવામાં આવી (૫. ૨૯) એટલું જ નહિ પણ નિત્યની વ્યાખ્યા પણ તેને જ અનુસરીને કરવામાં આવી કે “તાવશ્વયં નિત્યમ્ (૫. ૩૦). આ લક્ષણ ઉપર પાતંજલ યોગસૂત્રની પરંપરાની છીપ સ્પષ્ટ છે. પાતંજલના વ્યાસભાષ્યમાં નિત્યની વ્યાખ્યા છે–ચશ્નન પરિમાને તરવું ન વિતે તત્રિયમ્ –ચોમાષ્ય, ૪-૩૩. તત્ત્વાર્થસૂત્રમાં પરિણામની વ્યાખ્યા છે–ત્ત દ્રાવઃ પરિણામ:-૫. ૪૧.
ભગવતી અને સ્થાનાંગમાં ધર્માસ્તિકાયાદિ ભાવો = પરિણામોના વિચારપ્રસંગે એટલું કહ્યું હતું કે તેમાં રૂપ, રસ આદિ નથી, પણ શું છે તે બાબત મૌન છે. સ્થાનાંગસૂત્ર, ૪૪૧; ભગવતી, ૨-૧૦, સૂ૦ ૧૧૮.
પ્રસ્તુત પ્રજ્ઞાપનામાં અજીવના દશ પરિણામોમાં એક “અગુરુલઘુ” પરિણામ પણ છે
१. "द्वयी चेयं नित्यता कूटस्थनित्यता परिणामिनित्यता च । तत्र कूटस्थनित्यता पुरुषस्य। परिणामिनित्यता
ગુIIનામ ” ઘાતં માથું, ૪, ૩૩. ૨. ભગવતીમાં પણ પન્નવણાની જેમ જ પરિણામો સમજી લેવાનું કહ્યું છે- frળામપટું નિવશેકું માળિયા
–૧૪. ૪, શ્ન, ૫૧૪.
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
આ
?
મા જણાવ્યું છે.
[૨૪].. (૯૪૭), પરંતુ તે વિષે સ્પષ્ટ કહ્યું છે કે તે “ારે” (૯૪૬) છે. એટલે તેના વિશેષ પરિણામોનો સંભવ ઘટે નહિ. ભગવતીમાં ગુરુલઘુનો વિચાર અનેક ઠેકાણે છે. તે સમગ્ર ચર્ચાથી એક બાબત એ ફલિત થાય છે કે સૂક્ષ્મ પુદ્ગલપરમાણુ અને અરૂપી દ્રવ્યોને “અગુરુલઘુ” કહ્યા છે. એટલે એ પ્રમાણે જીવ, ધર્મ, અધર્મ, આકાશ અને કાલ એ “અગુરુલઘુ ” સિદ્ધ થાય છે. અહીં એ ધ્યાનમાં લેવાનું છે કે સાપેક્ષ ગુરુ અને લઘુને તો “ગુરુલધુ' નામ આપ્યું જ છે, એટલે “અગુરુલઘુ” શબ્દથી તેનો નિષેધ જ સમજી શકાય. એટલે કે જે દ્રવ્યો “અગુરુલઘુ” તરીકે ઓળખાવ્યાં તેમાં ગુરુ કે લધુ એ બેમાંથી એકેય કે સાપેક્ષા “ગુરુલઘુ” એ ભાવો નથી એમ જ સમજાય. ગુરુલઘુની ચતુર્ભગીમાં એ ચોથો ભંગ છે. તેથી પણ એ નિષેધ જ સૂચવે છે. આમ એ ધર્મથી કોઈ વિધિરૂપ ધર્મ કે ભાવ સૂચવાતો નથી, એમ ભગવતીની ગુરુલઘુની ચર્ચા (૧. ૯. સૂ૦ ૭૩) થી સમજાય છે, પરંતુ ભગવતીમાં જ કંદકના અધિકારમાં પાછું લોકના અનંત અગુરુલઘુ પર્યાયો હોવાનું જણાવ્યું છે, એટલું જ નહિ પણ છવ, સિદ્ધિ અને સિદ્ધના (૨. ૧. સૂ:૯૧) અનંત અગુરુલઘુ પર્યાયો કહ્યા છે. આમ શૂન્યમાંથી સર્જનની પ્રક્રિયા દેખાય છે અને તેથી ભગવતીમાં જુદા જુદા વિચારના સ્તરો હોવાનું જણાય છે. અને એથી એટલું કહી શકાય કે બધી વસ્તુના પર્યાયો-પરિણામો હોવા જોઈએ; એ નવા વિચારના પરિણામસ્વરૂપે ધર્માસ્તિકાયાદિમાં પણ તે ઘટાવવાનો આ પ્રયાસ છે. આ વિચારવિકાસની એ પણ એક ભૂમિકા છે, જે તત્વાર્થ સૂત્રમાં જોવા મળે છે, જ્યાં પરિણામોના અનાદિ અને આદિ એવા ભેદ કરીને (પ. ૪૨) અરૂપીમાં અનાદિ પરિણામો હોવાનું ભાષ્યમાં જણાવ્યું છે (૫. ૪૨). આ સૂત્રની માન્યતા અને વ્યાખ્યામાં જે મતભેદો થયા તેનું પણ એ જ કારણ છે કે આ વિચાર નવો હતો અને તેણે સ્થિરભૂમિકા પ્રાપ્ત કરી ન હતી.
ગુરુ, લધુ, ગુરુલઘુ અને અગુરુલઘુ વિષેની વિશેષ તાર્કિક વિચારણા માટે આચાર્ય જિનભદ્રનું વિશેષાવશ્યકભાષ્ય (ગા. ૬૫૪-૬૬૩) જેવું જોઈએ.
પરિણામોનું ગણન આ પ્રમાણે છે – જીવના પરિણામો (૯૨૬–૯૩૭)
અજીવ પરિણામો (૯૪૭–૯૫૬) ૧. ગતિ (નરકાદિ ૪)
૧. બંધન (રિનષ્પક્ષ) ૨. ઇન્દ્રિય (શ્રોત્રાદિ ૫)
૨. ગતિ (સ્પૃશઅસ્પૃશદ્ અથવા દીર્ધ
હસ્વ) ૩. કયાય (ક્રોધાદિ ૪)
૩. સંસ્થાન (પરિમંડલાદિ ૫) ૪. વેશ્યા (કૃષ્ણાદિ ૬)
૪. ભેદ (ખંડ આદિ ૫) ૫. યોગ (મન આદિક ૩)
૫. વર્ણ (કૃષ્ણ આદિ ૫) ૬. ઉપયોગ (સાકાર-અનાકાર)
૬. ગંધ (સુરભિ-દુરભિ) ૭. જ્ઞાન (આભિનિબોધિ આદિ ૫) રસ ૮. દર્શન (સમ્યગ આદિ ૩)
૮, પર્શ (કખડ આદિ ૮) ૯. ચારિત્ર (સામાયિકાદિ ૫)
૯. અગુરુલઘુ (એક) . ૧૦. વેદ (સ્ત્રી આદિ ૩)
૧૦. શબ્દ (સુમ્મુિ–દુભિ) અજીવપરિણામોના બંધનપરિણામ પ્રસંગે જે ગાથા નં. ૨૦૦ છે તે જ ગાથા પખંડાગમમાં પણ ઉપલબ્ધ થાય છે. તેમાં પાઠાંતર છે. (પુસ્તક ૧૪, સૂત્ર, ૩૬, પૃ. ૩૩)
ના જે મતભેદો થયા
અને તે
.
5
જિ
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ૫]... અછવગતિ પરિણામના જે બે પ્રકાર છે તે આ છે–પૃશદ્ગતિ પરિણામ અને અસ્પૃશગતિપરિણામ (૯૪૯). જૈન માન્યતા પ્રમાણે આકાશપ્રદેશ તો સર્વત્ર વિદ્યમાન છે જ, પરંતુ પ્રસ્તુતમાં તે પ્રદેશને સ્પર્શ કરીને અને તે વિના–એમ બે પ્રકારની ગતિ છે એવો અર્થ નથી સમજવાનો એમ આચાર્ય મલયગિરિનો અભિપ્રાય છે. પણ અન્ય મત પ્રમાણે તેથી ઊલટું છે. તેને વિષે મલયગિરિ કહે છે કે આ કેમ સંભવે તે અમને સમજાતું નથી–અન્ય તુ ચક્ષતે स्पृशद्गतिपरिणामो नाम येन प्रयत्नविशेषात् क्षेत्रप्रदेशान् स्पृशन् गच्छति, अस्पृशद्गतिपरिणामो येन क्षेत्रप्रदेशानस्पृशन्नेव गच्छति-तन्न बुध्यामहे, नभसः सर्वव्यापितया तत्प्रदेशसंस्पर्शव्यतिरेकेण गतेरसम्भवात् । बहुश्रुतेभ्यो वा परिभावनीयम्" प्र० टीका, पत्र २८९ अ।
આચાર્ય મલયગિરિએ સ્પૃશદ્ગતિ અને અસ્પૃશદ્ગતિનું દષ્ટાંત આપ્યું છે કે તળાવમાં જ્યારે દીકરી તિરછી દિશામાં ફેંકવામાં આવે છે ત્યારે તે વચ્ચે વચ્ચે જલને સ્પર્શ કરતી અને સ્પર્શ ના કરતી એમ જાય છે. પ્રસ્તુતમાં મતાન્તર થવાનું કારણ એ જણાય છે કે આકાશનું અસ્તિત્વ સ્વીકારવામાં આવ્યું અને તેના પ્રદેશોને સ્વીકારવામાં આવ્યા, તે પહેલાંની પ્રસ્તુત ચર્ચા પરંપરામાં થઈ હશે તે એમની એમ ચાલી આવી છે. આ અસંગતિનો તાર્કિક ખુલાસો કરવાનો પ્રયત્ન ઉપાધ્યાય યશોવિજયજીએ અસ્પૃશતિવાદમાં કર્યો છે. આ ખુલાસો એટલા માટે પણ જરૂરી હતો કે એક તરફ એમ માનવામાં આવ્યું કે સિદ્ધના જીવો એક જ સમયમાં સિદ્ધિસ્થાને પહોંચી જાય છે, પરંતુ બીજી તરફ એમ કહેવામાં આવ્યું હતું કે જીવના મૃત્યુસ્થાન અને સિદ્ધિસ્થાન વચ્ચે અસંખ્યાત આકાશપ્રદેશોનું અંતર હોય છે. અને ગતિનિયમ એવો છે કે એક પ્રદેશથી બીજા પ્રદેશમાં પહોંચતાં એક સમય લાગે છે. એટલે સિદ્ધિગતિમાં પ્રસ્થાન કરનારા જીવને ઓછામાં ઓછા અસંખ્યાત સમય તો થવા જ જોઈએ. આ અસંગતિ ટાળવા માટે અસ્પૃશદ્ગતિનો આશ્રય લેવામાં આવ્યો છે. આ સમગ્ર ચર્ચા એક મુદ્દા ઉપર તો આપણું ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે જ છે કે જૈનધર્મની માન્યતાઓમાં કોઈ એક જ કાળે બધું કહેવાઈ ગયું હતું અથવા તો મનાઈ ગયું હતું એમ માની લેવાનું નથી.
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧. ગતિ ૨. ઇન્દ્રિય ૩. કષાય
નરક પંચેન્દ્રિય કોંધ,
છવદંડકોમાં પરિણામો ૯૩૮-૯૪૬ ૪. લેહ્યા ૫. યોગ ૬. ઉપયોગ છે. જ્ઞાન કૃણ, નીલ, કાપોત મન,વચન,કાય સાકાર- આિભિશ્રત, અવધિ,
] અનાકાર 3મતિઅજ્ઞાન,
( શ્રતઅજ્ઞાન વિભેગ
૧. નારક
૮. દર્શન સમ્ય, સિમ્યગ્યથા
૯, ચારિત્ર ૧૦. વેદ અચારિત્રી નપુંસક
ભાત,
3 મિથ્યા,
માયા, લાલ.
,
કૃષ્ણ, નીલ, કપોત, તેજ ,, ,, ,,
,,
,
પુરુષ, સ્ત્રી
મતિઅજ્ઞાન
એકેન્દ્રિય
,
૨-૧૧. ભવનવાસી દેવ ૧૨. પૃથ્વીકાય ૧૩. અકાય S તિયચ ૧૪. વનસ્પતિકાય ) ૧૫. તેજસ્કાય 2 ૧૬. વાયુકાય છે
,
,
,
,
કવિ
»
મિથ્યા
શ્રુતજ્ઞાન
,
, કૃષ્ણ, નીલ, કાપતા
આભિ૦, મુત, મંતઅજ્ઞાન, બુતઅજ્ઞાન,
સમ્યકુ, મિથ્યા
( અચારિત્રી,
= ૧૭. દીન્દ્રિય , દ્વીન્દ્રિય
, , , કાય, વચન ૧૮. ત્રીન્દ્રિય , ત્રીન્દ્રિય , ૧૯. ચતુરિન્દ્રિય ચતુરિન્દ્રિય , ૨૦. પંચેન્દ્રિય
તિર્યંચ , પંચેન્દ્રિય , યે ત્રણલોગ ૨૧. મનુષ્ય મનુષ્ય કે , , અલેસ્ય ત્રણ, અયોગ ૨૨. વાણવ્યંતર દેવ પંચેન્દ્રિય ચારકષાય કૃષ્ણ, નીલ, કપોત, તેજ ત્રણયોગ
સમ્ય, મિથ્યા, 3 ચારિત્રા- ત્રણ સમ્યમિશ્યા | ચારિત્રી
આભિ૦, , અને ભતિઓ, મુતઆ૦,
* વિભંગ | પાંચ જ્ઞાન
ત્રણ અજ્ઞાને આભિમૃત અવધિ | મતિઅજ્ઞાન, થતઅજ્ઞાન વિભંગણું
ચારિત્રી, અચારિત્રી, yo y | ચારિત્રાચારિત્રી
»
,
,
અચારિત્રી, પુરુષ, સ્ત્રી.
૨૩. જ્યોતિક ૨૪. વૈમાનિક
*
*
* ,
* * * તેજ, પદ, શુકલ
* ,
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૨૭]...
ચૌદમું ‘કષાય′ પદ : કષાયનિરૂપણ
આ પદમાં ક્રોધ, માન, માયા અને લોભ એ ચારે કષાયો (૯૫૮) જીવોના ચોવીશે દંડકોમાં સંભવે છે (૯૫૯) એમ જણાવીને કષાયની આત્મામાં, પરમાં, ઉભયમાં પ્રતિષ્ઠા અને અપ્રતિષ્ઠા ચોવીશે દંડકના સકલ જીવોની અપેક્ષાએ દર્શાવી છે (૯૬૦). આમાં ક્રોધના ભાજન-અભાજનની અપેક્ષાએ પ્રતિા-અપ્રતિષ્ઠા શબ્દનો પ્રયોગ છે. ધણીવાર એવું બને છે કે અકારણ કષાય થાય છે ત્યારે કષાયનું પાત્ર કોઈ હોતું નથી. તે અપ્રતિષ્ઠિત કાય છે, એમ ટીકાકારે આ બાબતમાં સ્પષ્ટીકરણ કર્યું છે.
€
ક્ષેત્ર, વસ્તુ, શરીર અને ઉપધિને લઈ ને કષાયની ઉત્પત્તિ સકલ સંસારી જીવોના ચોવીશે દંડકોમાં છે (૯૬૧).
કષાયોના ઉત્તરભેદોમાં અનંતાનુબંધી, અપ્રત્યાખ્યાન, પ્રત્યાખ્યાન અને સંવલન એવા
ઉત્તરોત્તર નંદ, મંદતર કષાયો છે (૯૬૨). વળી, તેના આભોગનિર્વર્તિત, અનાભોગનિર્વતિત, ઉપશાંત અને અનુપશાંત એવા પણ ભેદો છે (૯૬૩). તેમાં કારણ ઉપસ્થિત થયે, તેને સમજીને કષાય કરવો તે આભોનિર્વર્તિત છે. અને વગર સમજે કષાય કરવો તે અનાભોગનિર્વર્તિત છે. કષાયનો ઉદય ન થાય ત્યાં સુધી તે ઉપશાંત કહેવાય અને ઉદયાવસ્થામાં તે અનુપશાંત કહેવાય છે.
જૈન આગમમાં આત્માના દોષોનું વર્ણન અનેક રીતે કરવામાં આવ્યું છે. અને તે દોષોનો સંગ્રહ પણ જુદી જુદી રીતે કરવામાં આવે છે. તેમાંનો એક સંગ્રહપ્રકાર રાગ-દ્વેષ-મોહ એ છે, પરંતુ કર્મસિદ્ધાન્તમાં ઉક્ત ચાર કષાયોને અને મોહને આધારે જ વિચારણા થઈ છે, તેથી તે સંગ્રહપ્રકાર જૈનસંમત દોષવર્ણનનું અંતિમ રૂપ હોય એમ જણાય છે.ર
આ પૂર્વેના પદમાં આત્માના વિવિધ પરિણામો દર્શાવ્યા છે, તેમાંનો જ કષાય એ પણ એક પરિણામ છે તેની નોંધ લેવી જોઈ એ (૯૨૬).
આ કાષાયો જ મુખ્યરૂપે કર્મબંધનું કારણ છે, તેથી પ્રસ્તુતમાં જણાવવામાં આવ્યું છે કે ત્રણેય કાળમાં આઠેય કર્મપ્રકૃતિના ચયનનાં સ્થાનો–પ્રકારો ચોવીશે દંડકોના વોમાં ચારે કષાયો જ છે. માત્ર ચયન જ હિ પણ ઉપચયન, બંધ, ઉદીરણા, વેદના અને નિર્જરાનાં પણ ચારેય કાયો જ સ્થાનો છે (૯૬૪–૯૭૧).
કષાયપ્રકરણને અંતે વિષયનિદર્શક સંગ્રહણીગાથા આપવામાં આવી છે.
યદરમું ‘ઇન્દ્રિય’ પદ : ઇન્દ્રિયનિરૂપણ
જીવના પરિણામોમાં ઇન્દ્રિયપરિણામનો પણ નિર્દેશ છે. ગણનામાં કષાય પૂર્વે ઇન્દ્રિયપરિણામનો નિર્દેશ છે (૯૨૬), પરંતુ નિરૂપણમાં પ્રથમ કષાયને ચૌદમા પદમાં સ્થાન આપ્યું અને ઇન્દ્રિયને તે પછી પંદરમા પદમાં. આથી સિદ્ધ થાય છે કે આર્ય શ્યામાચાર્યે જુદાં જુદાં પ્રકરણો, જે પરંપરાપ્રાપ્ત હતાં, તેનું પોતાની રીતે સંકલન-સંપાદન કર્યું છે. આ જ બાબતના સમર્થનમાં લેશ્યા (૫૬ ૧૭), સમ્યકત્વ (પદ ૧૯), ઉપયોગ (પદ ર૯), ઓહી–અવધિજ્ઞાન (૫૬ ૭૩), એ પરિણામો
૧. ગણધરવાદ, પ્રસ્તાવના, પૃ૦ ૧૦૦,
૨. પ્રેયસ્ અને દ્વેષ તથા ચાર કષાયોના વિસ્તૃત વર્ણન માટે ‘ કસાયપાહુડ ’ તેની ટીકાઓ સાથે જોવું.
૫. પ્ર. ૭
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૮]... છતાં ક્રમે એકસાથે તેમનું નિરૂપણું નથી એ પણ ધ્યાનમાં રાખવા જેવું છે. ૨૯ મા ઉપયોગ પદમાં ખરી રીતે અવધિજ્ઞાન પણ છે જ. પરંતુ અવધિજ્ઞાનને જુદા પદરૂપે લેવામાં આવ્યું છે તે સૂચિત કરે છે કે અવધિજ્ઞાન વિષેની જુદી સ્વતંત્ર વિચારણું ચાલી આવતી હશે, તેથી તેને સ્વતંત્ર પદમાં સંગૃહીત કરવાનું શ્યામાચાર્યે ઉચિત માન્યું છે.
- અહીં ઈન્દ્રિયો વિષેની વિચારણા બે ઉદેશોમાં કરવામાં આવી છે. તેમાં પ્રથમ ઉદેશમાં ૨૪ દ્વારા અને બીજા ઉદ્દેશમાં ૧૨ દ્વારો છે. પ્રથમ ઉદ્દેશના પ્રારંભમાં જ તેનાં ૨૪ કારનો નિર્દેશ કરી દેવામાં આવ્યો છે (૯૭૨). સૌપ્રથમ ઈન્દ્રિયો પાંચ છે (૯૭૩), એમ જણાવી તે ચોવીશે વિષયોની ચર્ચા ક્રમે કરી કરવામાં આવી છે. તેમાં પ્રથમ છ દ્વારની એટલે કે સંડાણુ–સંસ્થાનથી માંડીને અલ્પબદુત્વ સુધી ચર્ચા સમાપ્ત કરીને તે દ્વારીનો વિચાર ૨૪ દંકોમાં કરવામાં આવ્યો છે (૯૮૩-૯૮૯). અને પછી સાતમા દ્વાર પુટ્ટ (સ્કૃષ્ટ) થી માંડીને વિષય નામના નવમા દ્વારનું વિવરણ કરવામાં આવ્યું છે (૯૯૦-૯૯૨). આ કારોમાં દંડકવિચાર નથી. તે દ્વારનો વિષય એવો છે, જેમાં ૨૪ દંડકને લગતો વિચાર અશક્ય જ છે એમ તો ન કહેવાય, પણ એ બાબતોની પરંપરા કાંઈ સ્થિર નહિ થઈ હોય તેથી તે ચર્ચા કરવામાં નથી આવી એમ લાગે છે.
સૂ૦ ૯૯૩માં મારણાન્તિક સમુધાત વખતે જે કર્મયુગલોની નિર્જરા થાય છે, એટલે જે પરમાણુઓએ પોતાના કામેરૂપ પરિણામનો ત્યાગ કર્યો હોય છે, તે પરમાણુઓ સૂક્ષ્મ હોય છે, એવું વિધાન કરવામાં આવ્યું છે. અને એવું પણ વિધાન છે કે તેવા પરમાણુ સમગ્ર લોકમાં હોય છે. વળી, સૂ૦ ૯૯૪ માં એવું પણ વિધાન છે કે છદ્મસ્થ જીવો એ સૂક્ષ્મ પરમાણુઓને જાણી-દેખી શકતા નથી. કેટલાક દેવો પણ એવા છે, જે તે સુક્ષ્મ પુદ્ગલોને જાણી-દેખી શકતા નથી, તો સામાન્ય મનુષ્યની તો વાત જ શું કરવી ?
તે પછી જીવના ૨૪ દંડકોની ચર્ચામાં જણાવ્યું છે કે કેટલાક જીવો તે સૂક્ષ્મ પરમાણુઓને જાણી-દેખીને આહારમાં લે છે અને કેટલાક જાણ્યાખ્યા વગર (સૂ૦ ૯૯૫–૯૯૮).
સૂ૦ ૯૯૯માં આદર્શ—દર્પણ, અસિ આદિ ચકચકિત પદાર્થોમાં જે પ્રતિબિંબ પડે છે તેને જેનાર શું જુએ છે તે ચર્ચા પ્રસંગે આદર્શ આદિને અને પોતાને જોતો નથી પણ માત્ર પ્રતિબિંબને જુએ છે એમ જણાવ્યું છે. પ્રસ્તુતમાં પ્રતિબિંબ માટે પ્રતિભાગ (ઉમા) એ શબ્દનો પ્રયોગ છે. આ સૂત્રના પાઠમાં આદર્શને જુવે કે નહિ, તે બાબતમાં પાઠાંતર છે. આચાર્ય મલયગિરિને મતે આદર્શને પણ જુવે એવો પાઠ છે, પણ અન્ય બધી પ્રતોમાં અને જુના ગુજરાતી ટબામાં તેથી વિરુદ્ધ પાઠ છે. આનું સમાધાન એ હોઈ શકે કે માત્ર દશ્ય વિષયની અપેક્ષાએ આચાર્ય મલયગિરિએ વ્યાખ્યા કરી અને આદર્શ પણ દશ્ય છે એમ માન્યું. પરંતુ દશ્ય ગમે તે હોય, પણ જે વિષયની ઉપયોગ અથવા તો વિકલ્પ આત્માને થાય તેને જ દૃશ્ય માનીએ તો પ્રતિબિંબ જોતી વખતે આપણને ભાન–ઉપયોગ કે વિકલ્પ તો આદર્શગત પ્રતિબિંબ વિષયક જ હોય છે. આથી આદર્શને
તો નથી એમ કહેવું હોય તો ઉપયોગ–ભાનની દષ્ટિએ એમ પણ કહી શકાય. - પ્રતિબિંબ વિષેની રોચક ચર્ચા નિશીથભાષ્યમાં ગા૦ ૪૩૧૮ થી છે. અને સ્વાદાદરત્નાકરમાં તો તે સમગ્ર ચર્ચા વિસ્તારથી છે, પૃ. ૮૫૮થી. તત્ત્વાર્થસૂત્રની સિદ્ધસેનીય ટીકામાં પણ પ્રતિબિંબની રોચક ચર્ચા છે, ૫. ૨૪, પૃ. ૩૬૪.
કંબલસાટક (કામળો) ને ગાઢ વણવામાં આવે કે પાંખો વણવામાં આવે, પણ તે સરખા પ્રદેશોને જ સ્પર્શે છે, આ વાત ઈન્દ્રિયના પ્રકરણમાં સ્પર્શ સામ્યને કારણે મૂકવામાં આવી હોય તેમ જણાય છે (૧૦૦૦).
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૯].. થયું–સ્તંભ ઊભો હોય કે આડો પડ્યો હોય પણ તે સરખી જ જગ્યા રોકે છે, એ હકીકતનો નિર્દેશ પણ ઈદ્રિયવિષયને લક્ષીને જ હશે (૧૦૦૧).
આ જ પ્રમાણે આગાસથિગલ = લોક વગેરે ભૌગોલિક પદાર્થો વિષે ધર્માસ્તિકાયાદિના સ્પર્શનો વિચાર પણ કરવામાં આવ્યો છે (૧૦૦૨–૫), તેમાં આચાર્ય મલયગિરિની વ્યાખ્યા પ્રમાણે આગાસથિગ્નલ (૧૦૦૨) અને લોક (૧૦૦૪) એ બન્ને દ્વારોનો વિષય એક જ છે, માત્ર શબ્દો જુદા છે. પરંતુ જો તેમ હોય તો બે કાર જુદાં કેમ રાખ્યાં એ પ્રશ્ન થાય છે. આચાર્ય મલયગિરિનો મત, બન્ને દ્વારોમાં સ્પર્શ વિષેનું નિરૂપણ એકસરખું જ ગણવામાં આવ્યું છે તેથી બંધાયો હશે, પરંતુ મૂળકારને પણ માત્ર શબ્દભેદ જ અભિપ્રેત હશે કે નહિ તે પ્રશ્નનો ઉત્તર આથી મળતો નથી.
પ્રસ્તુત પંદરમા પદના બીજા ઉદ્દેશમાં બાર દ્વારો છે, તેમને નિર્દેશ પ્રારંભમાં જ છે (૧૦૦૬).
ઈન્દ્રિયોનો ઉપચય ૨૪ દંડકોમાં વર્ણવવાના ઉદ્દેશે જેને જેટલી ઇન્દ્રિયો હોય તે જીવ તેટલી ઇન્દ્રિયોના નિર્માણ માટે પુલોનું ગ્રહણ કરે છે (૧૦૦૭–૧૦૦૮) તેમ જણાવીને તે જ પ્રમાણે ઉપચયન થયા પછી તે તે ઈન્દ્રિયોનું તે તે જીવ નિર્માણ કરે છે તે જણાવ્યું છે (૧૦૦૯) અને તેના નિર્માણમાં બધા જ જીવોને અસખ્યાત સમય જેટલા અંતર્મુહૂર્તનો કાળ લાગે છે (૧૦૧૦). ૨૪ દંડકોમાં ઇન્દ્રિયલબ્ધિનો નિર્દેશ કરીને (૧૦૧૧) તે તે ઈન્દ્રિયોનો ઉપયોગકાળ ૨૪ દંડકના જીવનમાં હોય છે તે જણાવ્યું છે (૧૦૧૨). ઈન્દ્રિયોના ઉપયોગકાળનું અ૫બહુત્વ નીચે પ્રમાણે છે (૧૦૧૩):--
૧. ચક્ષુનો ઉપયોગકાળ જધન્ય છે તે સૌથી થોડો છે ૨. શ્રોત્રનો
તે તેથી વિશેષાધિક ૩. ધ્રાણેન્દ્રિયનો ૪. જિન્દ્રિયનો ૫. સ્પર્શેન્દ્રિયનો
આ જ ક્રમ ઉત્તરોત્તર ઉત્કૃષ્ટમાં પણ સમજી લેવાનો છે. અને પરસ્પરમાં જઘન્ય-ઉત્કૃષ્ટ વિષે પણ એમ સમજવાનું છે કે સ્પર્શેન્દ્રિયના ઉપયોગનો જે જઘન્ય કાળ છે તેથી વિશેષાધિક ચક્ષનો ઉત્કૃષ્ટ ઉપયોગકાળ છે. પછી ક્રમે તેથી વિશેષાધિક ઉત્કૃષ્ટ કાળ શ્રોત્ર, ઘાણ, જિહ્વા અને સ્પર્શેન્દ્રિયનો છે.
૨૪ દંડકોના જીવોમાં ઈન્દ્રિયો વડે ઓગાહણ (અવગ્રહણ) = પરિચ્છેદ, અવાય, ઈહિ, ઉહ (અવગ્રહ)–અર્થ અને વ્યંજન બન્ને પ્રકારો–વડે એનું નિરૂપણ છે (૧૦૧૪-૧૦૨૩). આમાં ધ્યાન દેવા જેવું એ છે કે જે દ્વારા પ્રારંભમાં (૧૦૦૬) નિદિષ્ટ છે તેમાં ઈહા પછી વ્યંજનાવગ્રહનો નિર્દેશ છે. પણ નિરૂપણમાં (૧૦૧૭) અવગ્રહના બે પ્રકારો જણાવી પછી બન્નેનું નિરૂપણ છે. વળી, જ્ઞાનનો જે ક્રમ તત્ત્વાર્થસૂત્ર, નંદી આદિમાં સ્વીકૃત થઈ ગયો છે, તે ક્રમમાં પણ નિરૂપણ નથી પણ વ્યુત્ક્રમ છે. વળી, એ પણ ધ્યાનમાં લેવું કે માત્ર ચાર ઇન્દ્રિયોના જ વ્યંજનાવગ્રહ
૧. “પૂર્વમારાવિર૦રાન્ડેન હોલ: પૃદોડધુના ઢોવરાત્રેર્નવ તં વિકૃછિપુરા”––––શપના ટીવ, પત્ર
૨૦૮ મે. સમગ્ર આકાશમાં લોકભાગ સાવ થોડો હોવાથી તે થીગડા જેવો છે એવા અભિપ્રાયથી લોક માટે આકાશવંગૂલ શબ્દનો પ્રયોગ છે એમ આચાર્ય મલયગિરિએ સ્પષ્ટીકરણ કર્યું છે, એજન, પૈત્ર ૩૦૭ એ.
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧૦]... છે, ચક્ષુનો નથી (૧૦૧૮) અને અર્થાવગ્રહ તો છ પ્રકારનો છે, જેમાં પાંચ ઈન્દ્રિયો ઉપરાંત, નોઈન્દ્રિય = મન પણ સમાવિષ્ટ છે (૧૦૧૯). પરંતુ અવગ્રહણ (૧૦૧), ઈહ (૧૯૧૬) અને અવાય (૧૦૧૫) ના માત્ર ઈન્દ્રિયોના પાંચ ભેદે પાંચ પ્રકારનું જ કથન છે. સારાંશ કે અવગ્રહણ, અવાય અને ઈહાને માત્ર ઈન્દ્રિયોનાં ગણાવ્યાં, અનિન્દ્રિયનાં નહિ, પરંતુ ઉગ્રહ (અવગ્રહ) માં ઇન્દ્રિય-અનિન્દ્રિય બન્નેને લક્ષમાં લીધા છે. આ ઉપરથી શું એમ સમજવું કે ઈહિ, અવાય અને અવગ્રહણમાં મનનો ઉપયોગ અભિપ્રેત નથી ? પછીના કાળે મન:કૃત પણ ભેદ ઈહિ અને અવાયનો પડે જ છે, જે આમાં નથી. વળી, ધારણ નામનો ભેદ તે સર્વથા નિર્દિષ્ટ નથી એ પણ ધ્યાનમાં લેવા જેવું છે. શું એમ બને કે ૧૦૧૪ મા સૂત્રમાં ઓગાહણ-અવગ્રહણની જે વાત છે તેથી ધારણું અભિપ્રેત હોય ? કારણ કે ઓગાહણું અને ઉચ્ચ–એ બન્નેને પ્રસ્તુતમાં જુદા ગણાવ્યા છે. અને ઉગ્રહના વ્યંજનાવગ્રહ, અર્થાવગ્રહ એવા જે ભેદો પાડ્યા તેથી તે તો અવગ્રહ સિદ્ધ થાય છે, અને ઓગાહણ-અવગ્રહણુ તેથી જુદું નિર્દિષ્ટ છે, તો તેથી ધારણું અભિપ્રેત હોય એમ સંભવે. એટલું નકકી કે પ્રસ્તુતમાં જ્ઞાનનિરૂપણનો આ સ્તર પ્રાચીન છે.
આ પછી ઈન્દ્રિયોના ભેદો વળી જુદી રીતે કર્યા છે. પ્રત્યેન્દ્રિય અને ભાવેન્દ્રિય (૧૦૨૪); પરંતુ વિલક્ષણતા એ દેખાય છે કે તવાર્થસૂત્રમાં પાંચે દ્રવ્યેન્દ્રિયોના નિવૃતિ અને ઉપકરણ એવા બે ભેદો કર્યા છે, એટલે દશ દ્રવ્યેન્દ્રિય થાય (તત્વાર્થસૂત્ર ૨. ૧૭).
પ્રજ્ઞાપનામાં ઈન્દ્રિયપદનાં દ્વારોમાં ઈન્દ્રિયોપચય, ઈન્દ્રિયનિર્વર્તન, ઇન્દ્રિયલબ્ધિ, ઈન્દ્રિયોપયોગોદ્ધા એવાં જે કારો છે તેની તત્વાર્થસૂત્રમાં વ્યવસ્થા કરીને બેન્દ્રિયમાં પ્રથમ બેનો અને ભાવેન્દ્રિયમાં અંતિમ બેનો સમાવેશ કરી લીધો હોય એમ સંભવે છે. પરંતુ પ્રજ્ઞાપનામાં આગળ ચાલી કબેન્દ્રિયના આઠ ભેદો બતાવ્યા છે. જિલ્લા અને સ્પર્શ સિવાયની ઇન્દ્રિયોના જ બબે ભેદો છે (૧૦૨૫). એ બને ભેદોને તત્વાર્થસૂત્રની જેમ કોઈ નામ અપાયાં નથી. અને પછી ૨૪ દંડકોમાં એ આઠ દ્રવ્યેન્દ્રિયો કોને કેટલી છે તેનો નિર્દેશ છે (૧૦૨૬-૧૦૨૯). આથી પ્રસ્તુતમાં દ્રવ્યેન્દ્રિયના બે ભેદ તત્વાર્થસૂત્રસૂચિત નિવૃતિ અને ઉપકરણ અભિપ્રેત હોય તેમ જણાતું નથી; અને પ્રજ્ઞાપનાગત ઉપચય અને નિર્વર્તન અભિપ્રેત હોય એમ પણ જણાતું નથી. કારણ કે તત્વાર્થસૂત્ર અને પ્રજ્ઞાપના બન્નેમાં એ ભેદો બધી જ ઇન્દ્રિયોના છે, જ્યારે અહીં પ્રજ્ઞાપનામાં (સૂ૦ ૧૦૨૫) માત્ર ત્રણ જ ઇન્દ્રિયોને બે બે ભેદ જણાવ્યા છે.
ત્યાર પછી ૨૪ દંડકોના જીવોમાં એ પણ વિચાર કરવામાં આવ્યો છે કે તે તે વોને અતીતમાં, વર્તમાનમાં અને ભવિષ્યમાં કેટલી બેન્દ્રિયો હોય છે (૧૦૩૦-૧૦૫૪)?
ભાવેન્દ્રિયોના પાંચ પ્રકાર (૧૦૫૬) જણાવીને ૨૪ દંડકના જીવોમાં તેનો વિનિયોગ કર્યો છે (૧૦૫૬–૧૦ ૬૭).
ઈન્દ્રિયો વિષે ભારતીય દાર્શનિકોની વિચારણું માટે પ્રમાણમીમાંસા (સિંઘી જૈન ગ્રંથમાળા), ભાષાટિપણુ, પૃ૩૮-૪૧ જેવું.
૨. નંદીસૂત્ર, પર, ૫૩.
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________
મન-વચન-કાય એ ત્રણના આધારે થનાર આત્માના વ્યાપારને યોગ કહેવામાં આવે છે. તેનો જ નિર્દેશ પ્રસ્તુત પદમાં પ્રયોગ શબ્દથી છે. તે આત્મવ્યાપાર? એટલા માટે કહેવાય છે કે આત્મા ન હોય તો એ ત્રણેની વિશિષ્ટ ક્રિયા થઈ શકતી નથી. જૈન પરિભાષા પ્રમાણે એ ત્રણે પુદ્ગલમય છે અને પુદ્ગલનો જે સામાન્ય વ્યાપાર ગતિ એ તો આત્મા વિના પણ તેમાં હોઈ શકે, પરંતુ જ્યારે પુદ્ગલો મન-વચન-કાયરૂપે પરિણત થયા હોય છે ત્યારે તેમને આત્માના સહકારથી જે વિશિષ્ટ પ્રકારનો વ્યાપાર થાય છે, તે તો તે તે રૂપે અપરિણતમાં સંભવે નહિ. વળી, પુદ્ગલનો મન આદિ પરિણામ પણ આત્માના કર્મને જ અધીન છે. તેથી તેમના વ્યાપારને આત્મવ્યાપાર કહી શકાય છે. એ વ્યાપાર–પ્રયોગના ૧૫ ભેદ (૧૦૬૮)નો નિર્દેશ કરી સામાન્ય જીવમાં અને વિશેષ રૂપે ૨૪ દંડકોમાં પ્રયોગની યોજના જણાવી છે (૧૦૬૯-૧૦૮૪). આ યોજનામાં અમુક પ્રયોગ હોય ત્યારે એની સાથે અન્ય કેટલા પ્રયોગ હોય એની પણ ભંગરચના કરી બતાવી છે.
...[ o૦૧ ]...
,
સોળમું ‘ પ્રયોગ * પદ : પ્રયોગ–આત્માનો વ્યાપાર
ષટ્યુંડાગમમાં પણ યોગના, પ્રજ્ઞાપનાની જેમ જ, પંદર ભેદો છે અને તેની યોજના વોને લગતાં માર્ગણુાદ્દારોને અવલંખીને છે.—પુ॰ ૧, પૃ૦ ૨૭૮ થી. ષટ્યુંડાગમમાં મન-વચન-કાય એ ત્રણ મૂળ ભેદોનો ‘ પ્રયોગકર્મે ' માં સમાવેશ છે, પણ તેના ઉત્તર ભેદોની ગણના ધવલામાં છે.—પુ॰ ૧૩, પૃ૦ ૪૩,
પ્રયોગના પંદર ભેદ નીચે પ્રમાણે છે (૧૦૬૮) :
૧. સત્યમન:પ્રયોગ.
૨. અસત્યમન:પ્રયોગ.
૩. સત્ય-મૃષામન:પ્રયોગ.
૪, અસત્ય-મૃામનઃપ્રયોગ.
૫–૮. એ જ પ્રમાણે વચનના પ્રયોગના ચાર ભેદ.
૯. ઔદારિકશરીરકાયપ્રયોગ. ૨
૧૦. ઔદારિકમિશ્રશરીરકાયપ્રયોગ.
૧૧. વૈક્રિયશરીરકાયપ્રયોગ.
૧૨. વૈક્રિયમિત્રશરીરકાયપ્રયોગ,
૧૩. આહાર શરીરકાયપ્રયોગ.
૧.
“ પ્રયોગ: પિન્વયિા, આત્મવ્યાપાર ત્યર્થ: ''પ્રજ્ઞાવનાટીવા, ૫ત્ર ૩૧૭,
66
आत्मप्रवृत्तेः कर्मादाननिबन्धनवीर्योत्पादो योगः | अथवा आत्मप्रदेशानां सङ्कोचविकोचो योग: " --ધવા, ૧, ૫૦ ૧૪૦.
આચારાંગનિર્યુક્તિમાં (ગા૦ ૧૮૩) કર્મના દશ ભેદોમાં એક ‘ પ્રયોગકર્ભે ' એવો ભેદ છે. તેની વ્યાખ્યામાં આચાર્ય શીલાંક ૧૫ ભેદો ગણાવે છે. પત્ર ૯૪.
૨. ખંડાગમમાં કાચપ્રયોગ ’માં ‘ શરીર ’ પદ નથી. ‘ કોયિાયનોનો’એવા પાડો છે. ષટ્યુંડા॰ પુ॰ ?, પૃષ્ઠ ૨૮૯. વળી, મનના ચાર, વચનના ચાર અને કાયના સાત એમ ભેદો ગણાવ્યા છે,
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧૦૨]... ૧૪. આહારકમિશશરીરકાયપ્રયોગ. ૧૫. કર્મશરીરકાયપ્રયોગ.
આચાર્ય મલયગિરિએ સત્ય-મૃષામન:પ્રયોગ અને એ જ પ્રકારના વચનપ્રયોગને વ્યાવહારિકનયની અપેક્ષાએ મિશ્ર, પણ નિશ્ચયનયની અપેક્ષાએ તો અસત્ય જ જણાવ્યો છે. અસત્ય-મૃષામન પ્રયોગ અને વચનપ્રયોગ સ્વરૂપમાત્રનું પર્યાલોચન અને વચન છે. આના પરક વાક્યોનો પ્રયોગ, જેમાં સત્ય-અસત્યને કોઈ સંબંધ નથી તે પણ અસત્ય-મૃષાવચનપ્રયોગ છે. નિશ્ચયનયે તો વિપ્રતારણબુદ્ધિથી આવો પ્રયોગ હોય તો તે અસત્ય જ ગણાય. કાયપ્રયોગમાં તૈજસકાયપ્રયોગનો ઉલ્લેખ નથી તે ધ્યાન દેવા જેવી વાત છે.
પ્રયોગ પદમાં પંદર પ્રકારના પ્રયોગોની ચર્ચા સમાપ્ત ર્યા પછી “ગતિપૂવાય’—ગતિપ્રપાત– નું નિરૂપણ છે (૧૦૮૬-૧૧૨૩); આ પ્રાસંગિક સંગ્રહની દૃષ્ટિએ જણાય છે. આમાં જ્યાં ગતિ”નો સંબંધ છે તે બધા વ્યવહારનો સંગ્રહ કરી તેના પાંચ પ્રકાર જણાવ્યા છે, તે આ છે–
૧. પ્રયોગગતિ, ૨. તતગતિ, ૩. બંધનદનગતિ, ૪. ઉપપાતગતિ. ૫. વિહાયોગતિ (૧૦૮૫). આમાંની પ્રયોગગતિની ૨૪ દંડકના જીવોમાં યોજના કરી છે. બાકીની વિષે તેમ કર્યું નથી.
આમાં પ્રથમ પ્રયોગગતિ તો તે જ છે, જેના પંદર પ્રકારની ચર્ચા પૂર્વે (૧૦૬૮-) થઈ જ ગઈ છે. એનું અહીં પુનરાવર્તન જ છે (૧૦૮૬-૧૦૦૯).
તતગતિ વિષે જણાવ્યું છે કે જ્યાં પહોંચવાનું હોય ત્યાં પહોંચ્યા પહેલાંની બધી ગતિને તતગતિ કહે છે, તે એટલા માટે કે તે વિસ્તીર્ણ છે (૧૯૯૦).
છવ અને શરીર વચ્ચેનું બંધન છૂટી જવાથી જે ગતિ તે બંધન છેદનગતિ છે (૧૯૯૧).
ભવોપ પાતગતિના ચાર પ્રકાર છે, દેવ, નારક, મનુષ્ય, તિર્યંચ; એ ચાર ભવમાં જે ગતિ એટલે કે જીવનો તે રૂપે કર્મજન્ય પર્યાય તે ભવોપપાતગતિ છે. પૂર્વનિર્દિષ્ટ ક્ષેત્રનો પાંચમો ભેદ સિદ્ધગતિ આમાં નથી, કારણ કે અહીં કર્મજન્ય ગતિ વિક્ષિત છે, જે સિદ્ધમાં નથી.
ઉ૫પાતગતિના ત્રણ ભેદ છે: ક્ષેત્રોપ પાત, ભવોપપાત અને નભવોપપાત ગતિ. જો તે તે ક્ષેત્રમાં ગતિ કરે તે ક્ષેત્રો પપાતગતિ. જીવોનો તે તે કર્મને આધારે નારકાદિ ગતિરૂપ ભવ થાય તે ભવોપપાતગતિ છે (૧૦૯૨-૯૯). | નભવીપ પાતગતિના બે ભેદ છે: પુગલોની અને સિદ્ધોની ગતિ. આ બન્નેની ગતિ કર્મજન્ય નથી તેથી તે ગતિને નભવોપ પાતગતિ કહી છે (૧૧૦૦).
કોઈ પણ દિશાના એક છેડેથી બીજા છેડે માત્ર એક સમયમાં પુગલની જે ગતિ થાય છે તેને પુલની નોભવોપ પાતગતિની સંજ્ઞા આપી છે (૧૧૦૧), પરંતુ સિદ્ધ વિષે પ્રસ્તુતમાં સિદ્ધના
કુ. આચાર્ય મલયગઉ મતે તૈજસ-કાશ્મણશરીરમયોગ' એવું નામ અહીં અભિપ્રેત છે. પરંતુ ખેડાગમમાં
પણ પાઠ છે.—“મર્થનાથનોનો’.-પુ. ૧, પૃ. ૨૮૯. આચાર્ય મલયગિરિને શંકા થઈ હશે કે કાયપ્રયોગમાં તૈજસનું કયાંય નામ આવતું નથી, તેથી કાર્મણ સાથે તેજસ જેડીને તેની વ્યાખ્યા કરી. પ્રજ્ઞા
ટીકા, પત્ર ૩૧૯, આવી કોઈ શંકા ધવલામાં જોવામાં આવી નહિ. ૪. “મનું મતિઃ પ્રષિરત્યર્થ: ! કાશ્રિ ફેરાતવિયા gયાન્તરવયા ચ... ... | તેઃ કતો
ગતિપાત ...... | તિરાઇવૃત્તિપનપતીત્યર્થઃ '—કa૦ ટીવ, પત્ર રૂ૨૮.
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૦૩]...
પૂર્વોક્ત ભેદો (સ્૦ ૧૫–૧૭) જ ગણાવ્યા છે. તેમની પણ ગતિ પરમાણુની જેમ એક સમયમાં થાય છે તેવો કોઈ નિર્દેશ પ્રસ્તુતમાં નથી (૧૧૦૨-૪).
વિહાયોગતિના ૧૭ ભેદો છે (૧૧૦૫), જેનું વિવરણ નીચે પ્રમાણે છે :--
૧. સ્પૃશદ્ધતિ—સ્વતંત્ર પરમાણુની અન્ય પુદ્ગલોને સ્પર્શ કરતાં કરતાં જે ગતિ થાય તે
(૧૧૦૬).
૨. અસ્પૃશતિ-સ્પર્શ કર્યાં વિના પરમાણુની જે ગતિ થાય તે (૧૧૦૭).
૩. ઉપસંપદ્યમાનગતિ—કોઈનું અવલંબન લઈ તે જે ગતિ થાય તે, જેમ કે કોઈ રાજા વગેરેનો આશ્રય લઈ ને યાત્રા કરે તે (૧૧૦૮).
૪. તેથી વિરુદ્ધ કોઈના અવલંબન વિના સ્વતંત્ર ભાવે ગતિ કરવી તે અનુપસંપદ્યમાનગતિ છે (૧૧૦૯).
૫. પરમાણુપુદ્ગલ યાવત્ અનંતપ્રદેશી પુદ્ગલસ્કંધની જે ગતિ તે પુદ્ગલગતિ છે (૧૧૧૦). ૬. કૂદી કૂદીને ગતિ કરવી તે મંડૂકગતિ (૧૧૧૧).
૭. નૌકા દ્વારા ગતિ કરવી તે નૌગતિ (૧૧૧૨).
૮. નયતિ——નૈગમાદિ એક નયે કરીને વિચારણા તે નયગતિ. અથવા સમગ્ર નયો વડે વિચારણા તે નયગતિ (૧૧૧૩).
૯. છાયાનું અવલંબન લઈ તે ગતિ કરવી તે છાયાગતિ (૧૧૧૪).
૧૦. વસ્તુ પ્રમાણેની છાયા પડે તે છાયાનુપાતગતિ (૧૧૧૫).
૧૧. એક કોઈ કૃષ્ણાદિ લેશ્યા અન્ય લેશ્યાના સંપર્કથી તેરૂપે પરિણમે તે લેશ્યાગતિ (૧૧૧૬). ૧૨. લેસ્યાનુપાતગતિ તે છે કે જેમાં જે તે લેશ્યાને અનુસરીને મરણ પછી જીવની જે તે લેશ્યા થાય (૧૧૧૭).
૧૩, કોઈ તે નિમિત્તે—જેમ કે આચાર્ય આદિને ઉદ્દેશીનેતિ તે ઉદ્દિશ્યપ્રવિભક્તગતિ છે (૧૧૧૮).
૧૪. પ્રસ્થાન અને પર્યવસ્થિતિને લક્ષીને ચતુઃભંગીની અપેક્ષાએ પુરુષની જે ગતિ તે ચતુઃપુરુષપ્રવિભક્તગતિ; જેમ કે ચાર પુરુષો સાથે ચાલ્યા અને સાથે જ સ્થિર થયા; સાથે ચાલ્યાં પણ સ્થિરતામાં સાથે રહ્યા નહિ; સાથે ચાલ્યા નહિ પણ સાથે સ્થિર થયા; અને ચાલ્યા પણ સાથે નહિ અને સ્થિર પણ સાથે થયા નહિ (૧૧૧૯).
૧૫. વક્ર ગતિના ચાર પ્રકાર—ઘટ્ટનતા એટલે લંગડાતી ગતિ; સ્તંમનતા એટલે ધમણુ આદિનું સ્તબ્ધ થઈ જવું, અથવા સ્થિર થાય ત્યારે પોતાના શરીરના અંગોનું સ્થિર થવું તે; શ્લેષણતા એટલે કે શરીરનાં અંગોનો પરસ્પર શ્લેષ થવો તે; પતનતા એટલે કે ઊભા રહેતાં કે ચાલતાં પડી જવું તે (૧૧૨૦).
૧૬. પંકગતિ એ છે કે જે કાવમાં ચાલતી વખતે હોય છે તે.
૧૭. બંધનવિમોચનગતિ-ફળો પાછાં થઈ બંધ છૂટી જવાથી જે નિમ્ન ગતિ થાય તે
(૧૧૨૧).
આ ગતિના જે સત્તર ભેદ ખતાવ્યા છે તે એવા નથી કે જે પરસ્પરને વ્યાવૃત્ત કરતા હોય, પણ ગતિની જે નાના પ્રકારની વિશેષતા દેખાય છે, તે તરફ ધ્યાન દોરવા માટે આ અનેક ભેદો વર્ણવ્યા છે.
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૪].... સત્તરમું “લેશ્યા પદ લેયાનિરૂપણ લેસ્યાનું નિરૂપણ કરનાર પદના છ ઉદ્દેશો છે. ઉદ્દેશોમાં કોઈ વ્યવસ્થિત ધોરણે કમનિયમન થયું હોય એમ જણાતું નથી. પ્રથમ ઉદેશમાં તો વળી અનેક દ્વારોમાં એક લેડ્યાદ્વાર હોઈ તે પ્રકરણને લેયાપદમાં સંઘરવામાં આવ્યું હોય એમ જણાય છે. આ પદ એ સ્પષ્ટ કરે છે કે આર્ય શ્યામાચાર્યે કેટલાંક પ્રકરણે પ્રસ્તુત પ્રજ્ઞાપનામાં પરંપરામાં જે રીતે ચાલ્યાં આવતાં હશે તેમ તેનો માત્ર સંગ્રહ જ કર્યો છે. આ વાતની પુષ્ટિ ભાષા પદથી પણ થાય છે.
પખંડાગમમાં લેગ્યા ૧૪ માર્ગણાસ્થાનમાં સ્થાન પામી છે, તેથી તેની ચર્ચા અનેક સ્થળોમાં મળે એ સ્વાભાવિક છે. પુ. ૧, પૃ. ૧૩૨, ૩૮૬ આદિ; પુસ્તક ૩, પૃ. ૪૫૯ આદિ; પુ૪, પૃ. ૨૦૦ આદિ વગેરે.
પ્રથમ ઉદેશમાં નારક આદિ ૨૪ દંડકો વિષે આહાર, શરીર, શ્વાસોશ્વાસ, કર્મ, વર્ણ, લેશ્યા, વેદના, ક્રિયા અને આયુ–એ બધું વિષમ છે તે શા માટે, તેનું સ્પષ્ટીકરણ કર્યું છે (૧૧૨૪–૧૧૫૫). આ ઉપરથી કેટલીક જાણવા જેવી બાબતો એ ફલિત થાય છે કે નારકમાં જેનું શરીર મોટું તેના આહારાદિ વધારે અને જેનું નાનું તેના આહારાદિ થોડા (૧૧૨૪); જે પ્રથમના જન્મેલા હોય તેનાં કર્મ થોડાં અને જે પછી જન્મેલા હોય તેનાં કર્મ વધારે (૧૧૨૫); પહેલા જન્મેલાનાં વર્ણ અને લેડ્યા વિશુદ્ધતર અને પછી જન્મેલાનાં વર્ણ અને લેડ્યા અવિશુદ્ધ (૧૧૨૬-૧૧૨૭); સનીને મહાવેદના અને અસંતીને અલ્પર (૧૧૨૮); સમ્યગ્રષ્ટિને ક્રિયા ઓછી અને અન્યને વધારે (૧૧૨૯); નારકોનું આયુ બધાનું સરખું હોતું નથી (૧૧૩૦).
ઉક્ત હકીકતો વિષે ક્રમે કરી ભવનવાસી આદિ ૨૪ દંડકોમાં વિચારણા છે (૧૧૩૧-૪૪).
આ પછી સલેશ્ય જીવોને લઈ નારકાદિ ૨૪ દંડકોમાં ઉક્ત આહાર આદિ વિષે સમ-વિષમતાની ચર્ચા છે (૧૧૪૫–૧૧૫૫), અને તેને અંતે પ્રથમ ઉદ્દેશ સમાપ્ત થાય છે.
બીજા ઉદેશમાં પ્રથમ સેશ્યાના છ ભેદ (૧૧૫૬) જણાવીને નારકાદિ ચાર ગતિના જીવોમાં કોને કેટલી લેડ્યા હોય, તેની ચર્ચા કરી છે (૧૧૫૭–૧૧૬૯), તે આ પ્રમાણે છે –
કૃણ નીલ કાપોત તેજ પત્ર શુકલ ૧. નારક ૨. તિર્યંચ
એકેન્દ્રિય
» પૃથ્વી
XXX
xxx:x
છે અ
લેશ્યાવિચાર જૈન આગમ અને કર્મસાહિત્ય તથા જૈન દર્શનગ્રંથોમાં અને જૈનેતરમાં કેવા પ્રકારનો છે તેની વિસ્તૃત માહિતી માટે જુઓ, લેસ્થાકોષ, સંપાદક મોહનલાલ બાંઠિયા તથા શ્રીચંદ ચોરડિયા, કલકત્તા, ૧૯૬૬; લેસ્થાશબ્દ વિષેની ચર્ચા માટે જુઓ Sehubring, Doctrine of the
Jainas: P. 195. ૨. નારકોના સંગી-અસંજ્ઞી એવા ભેદ જે અહીં કરવામાં આવ્યા છે તેથી સચિત થાય છે કે આ પ્રકરણ તે
શબ્દોની પરિભાષા નિશ્ચિત થયા પૂર્વે રચાયેલ છે. આથી જ આચાર્ય મલયગિરિને આ શબ્દોની કરતુતમાં વ્યાખ્યા કરવામાં અનેક વિકલ્પો કરવા પડયા છે.
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
3.
એકન્દ્રિય વનસ્પતિ
તેજ
વાયુ
3)
ફ્રીન્દ્રિય
ત્રીન્દ્રિય
""
ચતુરિન્દ્રિય પંચેન્દ્રિયતિર્યંચ
સંમૂચ્છિમ
ગર્ભજ
તિર્યંચણી
૪. દેવ
૩. મનુષ્ય – સંસ્મૃષ્ટિમ
– ગભજ
મનુષ્યણી
દેવી
ܕ ܕ
ભવનવાસી દેવ
દેવી
22
વાણવ્યંતર દેવ
દેવી
જ્યોતિષ દેવ
દેવી
39
વૈમાનિક દેવ
દેવી
#
૬. નીલલેશ્યાવાળા ૭. કૃષ્ણુલેશ્યાવાળા ૮. લેશ્યાવાળા
33
"3
13
કૃષ્ણ
,,
""
..
,,
""
આના સ્પષ્ટીકરણ માટે ટીકા જોવી,
""
,,
,,
,,
""
در
دو
,,
""
..
""
""
21
""
X
×
...[૧૦]...
""
અનંતગુણા.
વિશેષાધિક.
નીલ કાપોત
""
છે
>
:3
29
""
"9
.
""
,,
..
""
19
"3
"3
..
""
""
×
*
""
""
39
33
""
""
""
35
دو
22
""
"9
22
35
,,
"3
""
""
X
X
È x x x x x
13
X
X
22
39
X
37
,,
,
23
""
,,
,,
""
""
પદ્મ શુદ્ધ
X X X X X X
""
સૂત્ર ૧૧૭૦ માં લેશ્યાની અપેક્ષાએ જીવોના અપબહુત્વનો ક્રમ આ પ્રમાણે છે
૧. શુક્લલેશ્યાવાળા સૌથી થોડા.
૨. પદ્મલેશ્યાવાળા તેથી અસંખ્યાતગુણા.
૩. તેન્ડ્રેલેશ્યાવાળા ૪. અલેશ્ય
૫. કાપોતલેશ્યાવાળા
×
×
,,
X
,,
""
,,
X
""
.
*X X X X X X X*X
xxx xxx X 5 s
* : XXX X X X X : - : X:
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧૬]... પરંતુ નરકના જીવમાં અલ્પબદુત્વનો ક્રમ આ પ્રમાણે છે (૧૧૭૧) – ૧. કૃષ્ણલેશ્યાવાળા સૌથી થોડા. ૨. નીલ , તેથી અસંખ્યાતગુણા. ૩. કાપોત , , ,
આનું કારણ એ છે કે જેમ જેમ નીચેની નરક તેમ તેમ તેમાં જનારની સંખ્યા ઓછી. આથી સાતમી નરકમાં જનાર કૃષ્ણલેશ્યાવાળાની સંખ્યા ઓછી હોય એ સ્વાભાવિક છે.
તિર્યંચમાં અલ્પબદુત્વનો ક્રમ વળી નારકથી ઊલટો છે. તે સામાન્ય ક્રમને (૧૧૭૦) અનુસરે છે. ફેર એટલો કે તેમાં અલેશ્ય નથી હોતા.
તિર્યંચોમાં એકન્દ્રિય આદિનો જુદો વિચાર પણ કરવામાં આવ્યો છે (૧૧૭૩-૧૧૮૦), તેમાં ક્યાંક ક્યાંક સંખ્યાની દષ્ટિએ ભેદ પણ પડે છે. લેશયાની અપેક્ષાએ મનુષ્યો અને દેવોમાં પણ અલ્પબદુત્વનો વિચાર છે (૧૧૮૧–૧૧૮૭). પણ આમાં ભવનવાસી આદિ ચારે પ્રકારના દેવોનું લશ્યાની અપેક્ષાએ પરસ્પર અપબહુત્વ પણ વિચારાયું છે એ વિશેષતા છે (૧૧૮૮૧૧૯૦). ઋદ્ધિની અપેક્ષાએ તે તે વેશ્યાવાળા જીવોમાં તારતમ્યનો વિચાર પણ છે. તેમાં સ્પષ્ટ કરવામાં આવ્યું છે કે કૃષ્ણલેશ્યાવાળા આદિથી ઉત્તરોત્તર વેશ્યાવાળા મહદ્ધિક હોય છે. એટલે કે શુક્લલેશ્યાવાળા અન્ય પ્રકારની લેશ્યાવાળા જીવો કરતાં સર્વાધિક અદ્ધિવાળા હોય છે (૧૧૯૧), અને પછી ઉદ્દેશને અંતે ચારેય ગતિમાં લેવાની અપેક્ષાએ જીવોની સૃદ્ધિનું અ૫હત્વ વિચારાયું છે (૧૧૯૨–૧૧૯૭).
અંતિમ સૂત્ર છે “રૂ મતિરાવી વંgf ફી માળવવા” (૧૧૯૮) એટલે કે ગતિની અપેક્ષાએ અહીં ઋદ્ધિનો વિચાર કર્યો છે તેને બદલે પ્રસ્તુતમાં ૨૪ દંડકના જીવોને લઈને લેશ્યાની અપેક્ષાએ ઋદ્ધિનું અલ્પબદુત્વ કહેવું. આ ઉપરથી જણાય છે કે આ વાચનાભેદ પ્રજ્ઞાપનાના પાઠ વિષેનો છે. એથી એ પણ સિદ્ધ થાય છે કે પ્રજ્ઞાપનાના પુસ્તકનું સંકલન થયું ત્યારે આ બાબતમાં વાચના ભેદ ચાલુ હશે.
તીજા ઉદ્દેશ (૧૧૯૯-૧૨૧૭) માં તે તે જન્મ અને મૃત્યુ કાળની લેડ્યા વિષેની ચર્ચા (૧૧૯૯-૧૨૧૪) અને તે તે વેશ્યાવાળા જીવોના અવધિજ્ઞાનની વિષયમર્યાદા તથા તે તે લેશ્યાવાળા જીવને કેટલાં જ્ઞાન હોય તે પણ જણાવ્યું છે (૧૨૧૫-૧૭).
ચોથા ઉદેશમાં એક લશ્યાનું અન્ય લેશ્યરૂપે જે પરિણમન થાય છે, તે તથા તેના વર્ણન રસ-ગધ-સ્પર્શની વિસ્તૃત ચર્ચા છે (૧૨૧૯-૧૨૪૧). આ ચર્ચાથી સ્પષ્ટ થાય છે કે લેણ્યા એ જીવોને નિમિત્તે થતા પુદ્ગલના પરિણામરૂપ છે.
સૂત્ર ૧૨૪૨માં લેશ્યાના વિવિધ રીતે થતા પરિણામોની ગણના છે. અને તે પછી તેના પ્રદેશ (૧૨૪૩), અવગાહનક્ષેત્ર (૧૨૪૪), વર્ગણ (૧૨૪૫), સ્થાન (૧૨૪૬) અને અ૫બહુ (૧૨૪૭–૪૯) નો વિચાર સ્થાનની અપેક્ષાએ દ્રવ્ય અને પ્રદેશને લઈને કરવામાં આવ્યો છે.
પાંચમા ઉદેશના પ્રારંભમાં તો ચોથા ઉદેશના પરિણામ પ્રકરણની પુનરાવૃત્તિ છે અને પછી તે તે વેશ્યાનું અન્ય લેફ્સામાં પરિણમન નથી થતું એવું નિરૂપણ છે (૧૨૫૨–૧૨૫૫). આચાર્ય મલયગિરિનું કહેવું છે કે ચોથા ઉદ્દેશામાં પરિણમનનો જે સ્વીકાર છે તે તિર્યંચ અને મનુષ્યની અપેક્ષાએ સમજવાનો છે અને પ્રસ્તુતમાં પરિણમનનો અવીકાર છે તે દેવ-નારકની અપેક્ષાએ
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
..[૧૭]... સમજવાનો છે (પ્રજ્ઞા ટી. પત્ર ૩૭૧). સૂત્ર ૧૨૫૨-૫૫ વિષે આચાર્ય મલયગિરિ જે નાધે છે તે ધ્યાનમાં લેવા જેવું છે
“अमूनि च सूत्राणि साक्षात् पुस्तकेषु न दृश्यन्ते केवलमर्थतः प्रतिपत्तव्यानि, तथा मूलटीकाશાળા ચારાનાત–પ્રજ્ઞા ટીવ, પત્ર ૨૭૨.
છઠ્ઠા ઉદ્દેશમાં નાના ક્ષેત્રોમાં રહેતા મનુષ્ય અને મનુષ્યણીની લેશ્યાનો વિચાર છે (૧૨૫૬૧૨ ૫૭). અને પછી જનક અને જનનીની લેશ્યા જે હોય તે જ જન્યની લેણ્યા પણ હોવી જોઈએએવો નિયમ નથી, એ બાબતનું પ્રતિપાદન કરવામાં આવ્યું છે. જન્ય-જનક અને જન્ય-જનનીની સમ અને વિષમ લેસ્યા સંભવી શકે છે એ ફલિત કરવામાં આવ્યું છે (૧૨૫૮).
પ્રસ્તુત પ્રજ્ઞાપનાનું લેસ્યાસંબંધી પ્રકરણ આટલું વિસ્તૃત છતાં તેમાં, તે તે લેયાવાળા જીવોના અધ્યવસાયો કેવા હોય તે ચર્ચા, જે અન્ય ગ્રન્થોમાં વિસ્તારથી જોવા મળે છે તેનો તથા લેશ્યાના દ્રવ્ય-ભાવ-એવા બે ભેદોની ચર્ચા જે અન્યત્ર છે તેનો સદંતર અભાવ છે તે પ્રસ્તુત પ્રજ્ઞાપનાના સંકલનની પ્રાચીનતા તરફ ઈશારો કરી જાય છે તે નોંધવું જોઈએ.
અઢારમું “કાયસ્થિતિ’ પદ પ્રસ્તુત પદમાં “કાય'માં સમાવિષ્ટ થતા જીવ અને અજીવ બન્નેની સ્થિતિનો એટલે કે તે તે પર્યાયરૂપે રહેવાના કાળનો વિચાર છે. ચોથા “સ્થિતિ' પદમાં અને આ કાયસ્થિતિ પદમાં વિચારણાનો જે ભેદ છે તે પ્રથમ સમજી લેવો જરૂરી છે. “સ્થિતિ” પદમાં ૨૪ દંડકોમાં છવોની ભવસ્થિતિ એટલે કે એક ભવના આયુનો વિચાર છે, ત્યારે આ અઢારમા પદમાં એક જીવ મરીને સતત પાછો તેના તે જ ભવમાં જન્મે તો તેવા સમગ્ર ભવોની પરંપરાની કાળમર્યાદા કેટલી અથવા તે સમગ્ર ભાવોમાં ભોગવેલ આયુનો સરવાળો કેટલો હોઈ શકે તેનો વિચાર છે. વળી ‘સ્થિતિ પદમાં માત્ર જીવોના આયુનો જ વિચાર છે, જ્યારે પ્રસ્તુતમાં ધર્માસ્તિકાય આદિ અછવદ્રવ્યો, જે કાય” તરીકે ઓળખાય છે, તેમના તે રૂપે રહેવાના કાળનો પણ વિચાર કરવામાં આવ્યો છે.
પખંડાગમમાં સ્થિતિ વિચારણા એક અને નાના જીવની અપેક્ષાએ કરવામાં આવી છે અને તે પણ ગતિ આદિ ૧૪ માર્ગ સ્થાનને લઈને અને ૧૪ ગુણરથાનોની અપેક્ષાએ, પ્રસ્તુત કાયસ્થિતિ’ના જેવી જ વિચારણું પણ બ ખેડાગમમાં તેની ઉપર જણાવેલી આગવી રીતે જ છે. જુઓ અંડાગમગત “કાલાનુગમ” પ્રકરણ, પુસ્તક ૪, પૃ. ૩૧૩, ૩૫૭ અને પુસ્તક છે, પૃ૦ ૧૧૪, ૪૬૨,
પ્રસ્તુતમાં તો વખંડાગમગત ૧૪ ભાણાસ્થાનોને બદલે બાવીશ “પદો ” વડે કાયસ્થિતિનો વિચાર કરવામાં આવ્યો છે. એ બાવીશ “પદો ” અને તેના જેવાં અન્યત્ર નિર્દિષ્ટ અનેક કારોને આધારે ખેડાગમમાં ૧૪ દ્વારોની સંખ્યા સ્વીકારવામાં આવી છે, તે આ પ્રમાણે છે :
૪. ઉત્તરાધ્યયન, અ૦ ૩૪, ૨૧-૩૨. ૫. ભગવતી, શતક ૧૨, ઉદ્દેશ ૫, સ૦ ૪૫૦, પત્ર ૫૭ર. ૧. “ થાય ત્ પર્યાય: દ્યતે”-પ્રજ્ઞા ઢીકા, પત્ર ૩૭૫,
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧૦૮].
૪. યોગ
પ્રજ્ઞાપના
પખંડાગમ ૧. જીવ ૨. ગતિ
૧. ગતિ ૩. ઈન્દ્રિય
૨. ઇન્દ્રિય ૪. કાય
૩. કાય ૫. યોગ ૬. વેદ
૫. વેદ છે. કષાય
૬. કપાય ૮. ગ્લેશ્યા
૧૦. લેશ્યા ૯. સમ્યકત્વ
૧૨. સમ્યકત્વ ૧૦. જ્ઞાન
૭. જ્ઞાન ૧૧. દર્શન
૯. દર્શન ૧૨. સયત
૮. સંયમ ૧૩. ઉપયોગ ૧૪. આહાર
૧૪. આહારક ૧૫. ભાપક ૧૬. પરિત્ત ૧૭. પર્યાપ્ત ૧૮. સૂક્ષ્મ ૧૯. સંસી
૧૩. સંસી ૨૦. ભવ (સિદ્ધિ)
૧૧. ભવ્ય ૨૧. અસ્તિ (કાય) ૨૨. ચરિમ
પ્રસ્તુતમાં એક બાબત સ્પષ્ટ કરવી જોઈએ કે નારક ભરીને નારક થતો નથી અને દેવ મરીને દેવ થતો નથી એટલે તે બન્નેની સ્થિતિ ભવસ્થિતિ–એક ભવની આયુમર્યાદા (જુઓ ચોથું સ્થિતિ' પદ)–અને કાયસ્થિતિમાં કાંઈ ભેદ પડતો નથી. તિર્યંચ અને મનુષ્યમાં ભવસ્થિતિ અને કાયસ્થિતિમાં ભેદ પડે છે. એટલે જિજ્ઞાસુએ ચોથા પદ અને પ્રસ્તુતની તુલના કરી લેવી જોઈએ.
૨૨ દ્વારોમાં પ્રથમ કાર છે “જીવ'. જીવનું અસ્તિત્વ સર્વ કાળમાં છે (૧૨૬૦) એમ જણાવ્યું છે, એટલે કે જીવ અનાદિકાળથી છે; તે જીવરૂપે કયારેય ઉત્પન્ન થયા નથી અને જીવરૂપે કદી નષ્ટ પણ થશે નહિ–એવો સિદ્ધાન્ત આથી ફલિત થાય છે. ટીકાકારે “પ્રાણધારણ” એવી વ્યાખ્યા જીવનની કરી છે અને પ્રાણની વ્યાખ્યામાં કહ્યું છે કે દ્રવ્ય-ઇન્ડિયાદિ અને ભાવ-જ્ઞાનાદિ એ બન્ને પ્રકારના પ્રાણ છે. ભાવપ્રાણમાં જ્ઞાનનો સમાવેશ થતો હોઈ સિદ્ધોનો પણ છવોમાં જ સમાવેશ છે.
૨. સંક્ષિપચેન્દ્રિય તિર્યંચ અને મનુષ્યના પણ ઉત્કૃષ્ટ આઠ ભવ જ સતત થાય છે.—પ્રજ્ઞા ટીકા, પત્ર ૩૭૬, ૩. પ્રજ્ઞા ટીકા, પત્ર ૩૭૫.
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૯]... કાલનો વિચાર બે પ્રકારે મૂળમાં જોવા મળે છે (૧૨૬૨-૧૨૮૬ આદિ), તેનો ખુલાસો ટીકાકારે કર્યો છે કે કાલનો કાલ દૃષ્ટિએ અને ક્ષેત્ર દષ્ટિએ વિચાર કર્યો છે. સારાંશ એ છે કે “અનંત’ સંખ્યા અનંત પ્રકારની હાઈ કાલના સમયની સંખ્યાની તુલના આકાશપ્રદેશની સંખ્યા સાથે કરવાથી સંખ્યાનું તારતમ્ય સમજાઈ જાય છે.*
ટીકાકારે તિર્યંચ યોનિમાં નિર્દિષ્ટ કાયસ્થિતિ (૧૨૬૨) વિષે સ્પષ્ટીકરણ કર્યું છે કે આ સ્થિતિ વનસ્પતિની અપેક્ષાએ સમજવાની છે. શેષ તિર્યંચમાં આટલી સ્થિતિ હોતી નથી.' | દેવીની કાયસ્થિતિ (૧૨૬૪) વિષે પણ ટીકાકારે જણાવ્યું છે કે આ સ્થિતિ ઈશાનની દેવીની અપેક્ષાએ સમજવાની છે.
તિર્યંચોની કાયસ્થિતિમાં જે ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ (૧૨૬૮) જણાવી છે તે દેવકુરુમાં થનાર તિર્યંચની અપેક્ષાએ સમજવાની છે (પ્રજ્ઞા ટીકા, પત્ર ૩૭૭). હીન્દ્રિયની કાયસ્થિતિ “સંખ્યાતકાળ” કહી છે (૧૨૭૩). તેનું સ્પષ્ટીકરણ એ છે કે તે “સંચાવિ વર્ષáાળ સમજવી (પ્રજ્ઞા ટીકા, પત્ર ૩૭૮).
સૂત્ર ૧૨૭૭માં અપર્યાપ્તનો ઉલ્લેખ છે તેનું સ્પષ્ટીકરણ એ છે કે પ્રસ્તુતમાં લબ્ધિ અને કરણ–બન્ને પ્રકારની અપર્યાપ્ત સમજવા (પ્રજ્ઞા ટીકા, પત્ર ૩૭૮).
સૂત્ર ૧૨૭૯માં અને બીજાં સૂત્રોમાં પણ પર્યાપ્ત શબ્દથી લબ્ધિપર્યાપ્ત સમજવા (પ્રજ્ઞા ટીકા, પત્ર ૩૭૮).
કાયદ્વાર (૧૨૮૫-૧૩૨૦) માં કાય શબ્દ શરીરના અર્થમાં લેવાનો છે અને સૂત્ર ૧૨૮૫માં કાય’ શબ્દથી કામેણુ અને તેજસ એ બે જ શરીરના અર્થમાં કાયશબ્દ પ્રયુક્ત છે એમ સમજવું (પ્રજ્ઞા ટીકા, પત્ર ૩૭૯).
સૂત્ર ૧૨૮૮માં વનસ્પતિની કાયસ્થિતિ “મના વાટરિયઠ્ઠા જણાવી છે, તો તેનો અર્થ એ થાય કે કોઈ પણ વનસ્પતિ જીવ અનાદિ કાળથી વનસ્પતિરૂપે રહી શકે નહિ; તેણે વનસ્પતિ સિવાયનો પણ ભવ કર્યો હોવો જોઈએ. પરંતુ આ ભ્રમ દૂર કરવા માટે વનસ્પતિના વ્યવહારરાશિ અને અવ્યવહારરાશિ એવા બે ભેદ બતાવ્યા અને નિગોદ જીવોનું સ્વરૂ૫ વર્ણવ્યું. આ આખી રસપ્રદ ચર્ચા મરુદેવીનો જીવ અનાદિકાળથી વનસ્પતિમાં હતો એવી અને એના જેવી બીજી ઘટનાઓની પુષ્ટિમાં કરવામાં આવી છે (પ્રજ્ઞા ટીકા, પત્ર ૩૭૯ તથા પત્ર ૩૮૫).
સૂત્ર ૧૩૦૫ માં પૃથ્વીકાય આદિના બાદરસામાન્ય સૂત્રમાં કહ્યું છે કે તેમની કાયસ્થિતિ અસંખ્યાત ઉત્સપિણી જેટલો કાળ છે અને તેનું ક્ષેત્ર સાથે સમીકરણ કરતાં જણાવ્યું છે કે અંગુલનો અસંખ્યાતમો ભાગ. એટલે સહેજે પ્રશ્ન થાય કે અંગુલના અસંખ્યાતમ ભાગમાં જેટલા આકાશ પ્રદેશ હોય તેટલા જ સમય અસંખ્યાત ઉત્સપિણીના કેવી રીતે થાય? આનું સ્પષ્ટીકરણ એ છે કે કાળ કરતાં ક્ષેત્ર સૂક્ષ્મ છે તેથી એ શક્ય બને છે (પ્રજ્ઞા ટીકા, પત્ર ૩૮૨).
સેન્દ્રિય જીવો (૧૨૭૧), સકાય જીવો (૧૨૮૫), સજોગી જીવો (૧૩૨૧), સવેદ જીવો (૧૩૨૬) આદિના ભેદોમાં અનાદિ અનંત જીવો એવો પણ એક ભેદ ગણવામાં આવ્યો છે, તે સૂચવે છે કે જીવોમાં કેટલાક જીવો અભવ્ય પણ છે, જે કદી મુક્ત થવાના નથી.
૪. પ્રજ્ઞા ટીકા, પત્ર ૩૭૫. ૫. એજન, પત્ર ૩૭૫. ૬. એજન, પત્ર ૩૭૬.
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________
..[૧૧]. યોગદ્વાર (૧૩૨૧-૨૫) માં ધ્યાન દેવા જેવી વાત એ છે કે મનોયોગ અને વચનયોગનો જઘન્ય કાળ એક સમય જેટલો કહ્યો છે અને ઉત્કૃષ્ટ કાળ અન્તર્મુહૂર્ત જેટલો દર્શાવ્યો છે, આ ઉપરથી એમ સિદ્ધ થાય છે કે સતત વચનયોગની અને મનોયોગની એટલે કે ધ્યાનની ઉત્કૃષ્ટ માત્રા અન્તર્મુદ્રર્ત જ સંભવે. ત્યાર પછી વચનયોગ કે મનોયોગ ઉપરત થઈ જાય છે, એવો જીવનો સ્વભાવ છે. કાળ સૂક્ષ્મ હોવાથી એ ઉપરતિ જાણમાં આવતી નથી એમ સ્પષ્ટીકરણ ટીકાકારે કર્યું છે (પ્રજ્ઞા ટીકા, પત્ર ૩૮૨).
વેદવિચારણામાં સ્ત્રીવેદના કાળ વિષે પાંચ મતભેદોનો ઉલ્લેખ ગૌતમ અને ભગવાનના સંવાદરૂપે મૂળ સૂત્રમાં (૧૩૨૭) છે. તે પાંચે મતોનું સ્પષ્ટીકરણ આચાર્ય મલયગિરિએ કર્યું તો છે, પરંતુ એમાં કયો મત સમીચીન છે અને ભગવાન અને ગૌતમના સંવાદમાં આવું કેમ બને ?–એ બાબતમાં ટીકાકારે જે કહ્યું છે તે આ છે–
"अमीषां च पञ्चानामादेशानामन्यतमादेशसमीचीनतानिर्णयोऽतिशयज्ञानिभिः सर्वोत्कृष्टश्रुतलब्धिसम्पन्नैर्वा कर्तुं शक्यते । ते च भगवदार्यश्यामप्रतिपत्तौ नासीरन् । केवलं तत्कालापेक्षया ये पूर्व-पूर्वतमाः सूरयः तत्तत्कालभाविग्रन्थपौर्वापर्यपर्यालोचनया यथास्वमति स्त्रीवेदस्य स्थिति प्ररूपितवन्तस्तेषां सर्वेषामपि प्रावचनिकसूरीणां मतानि भगवानार्यश्याम उपदिष्टवान् । ते च प्रावचनिकसूरयः स्वमतेन सूत्रं पठन्तो गौतमप्रश्नभगवनिर्वचनरूपतया पठन्ति । ततस्तदवस्थान्येव सूत्राणि लिखता गोतमा! इत्युक्तम् । अन्यथा માવતિૌતમારા નિર્દેશન સેરાથનમુવપરાતે,માવતઃ સશસંશયાતીતથીત – પ્રજ્ઞા ટીમ, વગ ૨૮.
પખંડાગમમાં આ બાબતમાં એક જ મત આપવામાં આવ્યો છે, ત્યાં મતભેદોની ચર્ચા નથી.
સમ્યકત્વદાર (૧૩૪૩-૪૫)માં ટીકાકારે સમ્યગ્દષ્ટિ, મિથ્યાદૃષ્ટિ અને સમ્યમિથ્યાદષ્ટિની વ્યાખ્યા આ પ્રમાણે કરી છે : જિનભગવાન પ્રણીત જીવાદિ સમગ્ર તત્ત્વો વિષે અવિપર્યરત દૃષ્ટિ જેને હોય તે સમ્યગ્દષ્ટિ; ભગવાન પ્રણીત તત્ત્વોની બાબતમાં જેને જરા પણ વિપ્રતિપત્તિ હોય તે મિથ્યાદષ્ટિ; અને જેને તે બાબતમાં સભ્યશ્રદ્ધા પણ ન હોય અને તે બાબતમાં વિપ્રતિપત્તિ પણ ન હોય તે સમ્યમિથ્યાદૃષ્ટિ છે. શતચૂણિને આધારે ચોખા આદિથી અજાણ્યા માણસને જેમ તે પ્રત્યે રુચિ કે અરૂચિ એ બેમાંથી એકેય નથી તેમ આ સમ્યમિથ્યાદૃષ્ટિને જિનપ્રણીત પદાર્થોની બાબતમાં રુચિ પણ નથી તેમ જ અરુચિ પણ નથી. પ્રજ્ઞા ટીકા, પત્ર ૩૮૮.
ટીકાકારે અવધિદર્શન (૧૩૫૬)ના કાળના પ્રસંગે વિર્ભાગજ્ઞાનીને અવધિદર્શન હોવા ન હોવા વિષેના સૂત્રકાર અને કાર્મગ્રન્થિના મતભેદની ચર્ચા આચાર્ય જિનભદ્રને અનુસરીને કરી છે (પ્રજ્ઞા ટી., ૫૦ ૩૯૧).
ઉપયોગદ્વાર (૧૩૬૨-૬૩) પ્રસંગે સૂત્રકારે જધન્ય અને ઉત્કૃષ્ટ કાળ અન્તર્મદ જણાવ્યો છે તે બાબતમાં ટીકાકારે સ્પષ્ટીકરણ કર્યું છે કે આ કાળ સંસારી જીવની અપેક્ષા છે, પરંતુ કેવળીને એક સમયનો ઉપયોગ હોય છે તે અહીં વિવક્ષિત નથી (પ્રજ્ઞા ટીકા, પત્ર ૩૯૨). ખરી વાત એવી છે કે કેળીને જ્ઞાન-દર્શનોપયોગ ક્રમે હોય છે કે યુગપદ્દ એ ચર્ચા જ્યારથી શરૂ થઈ ત્યાર પહેલાંની આ સૂત્રની રચના છે. એટલે તેમાં પછીથી એ બાબતમાં જે સ્પષ્ટીકરણ થયું તે આ સૂત્રમાં વિવક્ષિત હોવાનો સંભવ જ નથી.
આવી અનેક વિવક્ષાઓ આચાર્ય મલયગિરિએ પોતાની ટીકામાં સ્પષ્ટ કરી છે, તે માટે જિજ્ઞાસુએ ટીકામાં જોઈ લેવું. અહીં તો માત્ર કેટલાક નમૂના આપ્યા છે, તે એ સૂચવવા કે વિચારણુ જેમ આગળ વધતી જાય છે તેમ વિચારમાં વ્યવસ્થા આવતી જાય છે.
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૧]... ૧૯મું ‘સમ્યકત્વ’ પદ : સમ્યકત્વ વિષે
આમાં જીવ સામાન્ય, સિદ્ધ અને ૨૪ દંડકમાં છવોમાં સમ્યગ્દષ્ટિ, મિથ્યાદષ્ટિ અને સભ્યમિથ્યાદષ્ટિની વિચારણા છે (૧૩૯૯–૧૪૦૫) તે આ પ્રમાણે—
સમ્યગ્
મિથ્યા
3rd
૧. નરકના જીવો
૨–૧૧. ભવનપતિ
૧૨. પૃથ્વીકાય
૧૩. કાય
૧૪. તેજ:કાય
૧૫. વાયુકાય ૧૬. વનસ્પતિકાય
૧૭. દ્વીન્દ્રિય
૧૮. ત્રીન્દ્રિય
૧૯. ચતુરિન્દ્રિય ૨૦. પંચેંદ્રિયતિર્યંચ
૨૧. મનુષ્ય
૨૨. વાણવ્યંતર ૨૩. જ્યોતિષ્ક ૨૪. વૈમાનિક
સિદ્ધ
33
33
X
×
×
X
×
,,
33
,,
,,
,,
22
""
>>
""
""
77
""
,,
""
""
""
""
,,
×
સભ્યમિથ્યા
,,
""
×
×
×
×
×
X X X X
આના ઉપર થી એમ લિત થાય છે કે સમ્યમિથ્યાદષ્ટિ માત્ર પંચેંદ્રિય જ હોય છે, અને એકન્દ્રિય મિથ્યાદષ્ટિ જ હોય છે. દ્વિ-ન્દ્રિયથી માંડી ચતુરિન્દ્રિય સુધીમાં સભ્યમિથ્યાદષ્ટિ હોતા નથી. ખંડાગમમાં સની અને અસંજ્ઞી પંચદ્રિય એવા ભેદો પાડીને અસની પંચદ્રિયને માત્ર મિથ્યાદિષ્ટ જ કહ્યા છે.—લ્લંડાગમ, પુસ્તક ૧, પૃ૦ ૨૫૮, ૨૬૧, આ બધું આ વિચારણા કેવી રીતે આગળ વધી તે સૂચવે છે.
»
વખંડાગમમાં વો સમ્યકત્વ ઉત્પન્ન કરે તો ક્યા કારણે તેની ચર્ચા પણ છે.—પુસ્તક ૬, પૃ૦ ૪૧૮–૪૩૭. પછી મૃત્યુ વખતે તે બાબતમાં પરિસ્થિતિ કેવી હોય તેનું વર્ણન છે.
-પૃ૦ ૪૩૭.
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧૨]...
વીસમું “અન્તક્રિયાપદ ભવને અંત કરનાર ક્રિયા તે અંતક્રિયા. એ ક્રિયાથી બે પરિણામ આવે; નવો ભવ અથવા મોક્ષ. એટલે અન્તક્રિયા શબ્દ અહીં મોક્ષ અને મરણ એ બન્ને અર્થમાં વપરાયો છે. એ અંતક્રિયાનો વિચાર ચોવીશે દંડકના જીવોમાં દશ દ્વાર વડે કરવામાં આવ્યો છે –
૧. નારકાદિ જીવો અંતક્રિયા (મોક્ષ) કરે છે ? ૨. નારકાદિ છવો અનન્તર ભવમાં કે વ્યવધાનથી અન્તક્રિયા (મોક્ષ) કરે છે? ૩. નારકાદિ છવો અનન્તર ભવમાં અન્તક્રિયા (મોક્ષ) કરે તો એકસમયમાં કેટલા કરે ? ૪. નારકાદિ જીવો ઉત્કૃત્ત થઈ (મરીને) કઈ યોનિમાં જાય? ૫. નારકાદિ જીવો મરીને તીર્થંકર થઈ શકે? ૬. , , , ચક્રવર્તી થઈ શકે? ૭. , , , બળદેવ થઈ શકે? ૮. , , , વાસુદેવ થઈ શકે? ૯, , ” માંડલિક , ? ૧૦. , , , રત્ન » ?
આ ધારોને આધારે કહી શકાય કે અન્તક્રિયા શબ્દ બે અર્થમાં વપરાયો છે. પ્રથમ ત્રણ તારોમાં અન્તક્રિયા એટલે મોક્ષની ચર્ચા છે, અને પછીનાં દ્વારોનો સંબંધ પણ અન્તક્રિયા સાથે છે, પણ ત્યાં તેનો અર્થ મરણ લઈએ તો ઘટે. ઉપરાંત, આ દ્વારોમાં અનક્રિયાને અર્થે મોક્ષ પણ ઘટે, કારણ કે તે દ્વારોમાં તે તે યોનિમાં ઉર્તના આદિ કરનારને મોક્ષ સંભવે કે નહિ એવો પ્રશ્ન પણ ઉપસ્થિત કર્યો છે.
પ્રથમ હારનો સાર એ છે કે માત્ર મનુષ્યો જ મોક્ષ પામી શકે છે, અને તે પણ બધા જ નહિ–(૧૪૦૮ [૩]). જીવના નારકાદિ અનેક પર્યાયો થાય છે એટલે નારક આદિ પર્યાયમાં રહેલો જીવ મનુષ્યભવમાં જઈ મુક્ત થઈ શકતો હોઈ નારકાદિ વિષે પણ એમ તો કહી શકાય કે કોઈ નારકાદિ મુક્ત થાય છે અને કોઈ નથી થતા (૧૪૦૭ [૨]).
બીજા દ્વારમાં એ વિચારણા છે કે નારકાદિ છવો અનન્તરાગત કે પરંપરાગત થઈને અંતક્રિયા કરે છે? એટલે કે નારકાદિ ભવમાંથી ભરીને વ્યવધાન વિના જ મનુષ્યભવમાં આવીને મોક્ષ પામે છે કે નારકાદિ પછીના એક કે અનેક ભવો કરી પછી મનુષ્યભવમાં મુક્તિ પામે છે? આનો ઉત્તર એ છે કે પ્રથમ ચાર નરકમાંથી આવનારમાં બન્ને પ્રકાર સંભવે છે. પરંતુ પછીના ત્રણ નરકોમાંથી આવનાર માત્ર પરંપરાગત હોય તો (એક કરતાં વધુ ભવ કરે તો) જ અંતક્રિયા કરે અર્થાત મોક્ષ પામે.
બધા જ ભવનપતિ, પૃથ્વી, અષ્કાય અને વનસ્પતિમાંથી આવનારમાં બન્ને પ્રકાર સંભવે છે. તેજ, વાયુ, દ્વિ-ઈન્દ્રિય, ત્રીન્દ્રિય, ચતુરિન્દ્રિયમાંથી આવનારમાં, જે માત્ર પરંપરાગત હોય તેમાં અને શેષ જીવોમાં બન્ને પ્રકાર સંભવે છે (૧૪૧૦-૧૩).
આચાર્ય મલયગિરિએ સ્પષ્ટીકરણ કર્યું છે કે તેજ અને વાયુ મરીને મનુષ્ય થતા જ નથી, માટે અને દ્વિ-ઈન્દ્રિયાદિનો એવો સ્વભાવ છે માટે અનન્તરાગતની અનક્રિયા તેમને નથી (પૃ. ૩૯૭) હોતી.
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૧૩]...
અનન્તરાગત વિશે તીજા દ્વારમાં પ્રશ્ન છે કે એક સમયમાં તેઓ કેટલી સંખ્યામાં અન્તક્રિયા
કરે? (૧૪૧૪–૧૬).
અનન્તરાગતા
નારક
૧-૩
,,
,, ૪
ભવનપતિ દેવો
પૃથ્વી, અપ્ વનસ્પતિ
પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ
33
મનુષ્ય
દેવીઓ
77
વાણવ્યંતર
""
વ્યંતરી
જ્યોતિક દેવ
દેવી
વૈમાનિક દેવ
દેવી
સ્ત્રી
શ્રી
જઘન્ય સંખ્યા
૧, ર, ૩
"3
}
""
""
""
33
33
""
33
""
""
"3
""
23
.
23
""
در
,,
""
""
,,
""
""
.
""
22
""
""
""
""
23
""
"3
""
""
""
33
૧૦
૨૦
૧૦૮
૨૦
,,
""
ચોથા ઉદ્દતંદ્રામાં જીવ મરીને ક્યાં જઈ શકે તેનો વિચાર છે. પ્રજ્ઞાપનામાં આ પ્રકરણમાં ઉદ્ધૃત્ત શબ્દ બધી ગતિમાં થતા મરણને માટે પ્રયુક્ત છે. પરંતુ ખંડાગમમાં તેને સ્થાને ઉદ્ધૃત્ત, કાલગત અને ચ્યુત એવા ત્રણ શબ્દોનો પ્રયોગ છે. નરક, ભવનવાસી, વાનન્વંતર અને જ્યોતિષ્ક ગતિમાંથી મરીને જનાર માટે ‘ઉદ્ધૃત્ત’નો, તિર્યંચ અને મનુષ્યગતિમાંથી મરીને જનાર માટે ‘કાલગત ’ શબ્દનો અને વૈમાનિકમાંથી અન્યત્ર જનાર માટે ચ્યુત' શબ્દનો પ્રયોગ દેખાય છે.ર
,,
33
""
""
""
""
""
ઉત્કૃષ્ટ સઁખ્યા
૧૦
૧૦
૪. પુસ્તક ૬, પૃ૦ ૪૮૪-૫૦૨,
૫. જુઓ પ્રસ્તુત વીશમા પદના પાંચમાથી દશમા સુધીનાં દ્વારો.
પ.પ્ર. ૮
૪
૧૦
૫
૪
t
૧૦
૧૦
૧૦
૨૦
૧૦
મરીને તે તે સ્થાને ગયા પછી તે જીવ ક્રમે કરી ધર્મનું શ્રવણ, બોધ, શ્રદ્ધા, મતિ-શ્રુતજ્ઞાન, વ્રતગ્રહણુ, અવધિજ્ઞાન, અણુગારત્વ, મન:પર્યાયજ્ઞાન, કેવળજ્ઞાન અને સિદ્ધિ આ બધાંમાંથી શું શું પ્રાપ્ત કરી શકે છે. તેની પણ ચર્ચા કરવામાં આવી છે. ષટ્યુંડાગમમાં ઉક્ત બાબતો ઉપરાંત અન્ય બાબતોનો—જેવી કે તીર્થંકરપદ, ચક્રવર્તીપદ આદિનો—-પણ સમાવેશ કરી લેવામાં આવ્યો છે. પરંતુ પ્રજ્ઞાપનામાં તીર્થકર આદિ પદોની વિચારણા જુદાં દ્વારો વડે કરવામાં આવી છે,પ તે
૫
૧. સત્ર ૧૪૧૦-૧૩ માં જે અનન્તરાગત અન્તક્રિયા કરે છે, તેમને વિષે જ આ વિચારણા છે. ૨. ખંડાગમ, પુ૦ ૬, પૃ૦ ૪૭૭ માંનો વિશેષાર્થ,
૩. તુલના માટે ઉત્તરા૦ ૦ ૨૯મું જોવું. તેમાં સંવેગથી માંડી ૭૩ પદો છે. તયા જુઓ સ્થાનાંગ-સમવાયાંગ,
૫૦ ૩૦૮.
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________
X
...[૧૧૪]... પ્રજ્ઞાપનાની વિચારણાનું મૂળ જૂનું હોય એમ સૂચવી જાય છે, અને પખંડાગમમાં તે વધારે વ્યવસ્થિત છે. વળી, એક બાબત નોંધવા જેવી એ છે કે પ્રજ્ઞાપનાના પ્રસ્તુત દ્વારમાં માંડલિક (દ્વાર ૯મું) અને રત્ન (દશમું દ્વાર) એ પદો અધિક છે, જેનો અભાવ પખંડાગમના પ્રસ્તુત પ્રકરણમાં છે. ષખંડાગમમાં જે પદોની પ્રાપ્તિ ગણાવી છે તેની ગણતરીનો ક્રમ આ પ્રમાણે છે : આભિનિબોધિક, શ્રુતજ્ઞાન, અવધિજ્ઞાન, મન:પર્યાયજ્ઞાન, કેવળજ્ઞાન, સમ્યમિથ્યાત્વ, સમ્યકત્વ, સંયમસંયમ, સંયમ, બલદેવત્વ, વાસુદેવત્વ, ચક્રવર્તિત્વ, તીર્થકરવ, નિર્વાણ (પુસ્તક છે, પૃ. ૪૯૪). આ સૂચિત કરે છે કે આ ક્રમ પ્રાપ્તિનો નથી, પણ જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્ર અને અન્ય વિશિષ્ટ પદો–એ ક્રમે પરિગણુના છે.
ચોથા ઉત્તારનો સાર આ પ્રમાણે છે (૧૪૧૭-૪૩) : જીવ મરી ક્યાં જઈ શકે
મરીને નવા જન્મમાં
ધર્મશ્રવણદિનો સંભવ પિંચેન્દ્રિય તિર્યંચ
દેશસંયમી અને અવધિજ્ઞાન નારક મનુષ્ય
મોક્ષ (પૃથ્વી, અપૂ, વનસ્પતિ ભવનપતિ પચયિતિચિ
નારક જેમ (મનુષ્ય
નારક જેમ ( પૃથ્વી, અપૂ, તેજ, વાયુ
X પૃથ્વી, અપ, વનસ્પતિ
| દ્વિ-ત્રિ-ચતુરિન્દ્રિય ) | પંચયિતિચ
નાટક જેમ ( મનુષ્ય
નારક જેમ પૃથ્વી યાવત્ ચતુરિન્દ્રિય તેજ, વાયુ | પંચેન્દ્રિયતિચિ
ધર્મશ્રવણ
પૃથ્વી જેમ દ્વિન્દ્રિય, ત્રીન્દ્રિય, ચતુરિન્દ્રિય પૃથ્વી યાવત્ પંચેન્દ્રિયતિચિ | મનુષ્ય
મન:પર્યાય
સંખ્યત્વ નારક
| અવધિજ્ઞાન પંચદ્રિયતિર્યંચ
ભવનપતિ એક યાવત્ ચતુરિન્દ્રિય પૃથ્વી જેમ પચંદ્રિયતિર્યંચ મનુષ્ય
નરક જેમ (વાણવ્યંતર જ્યોતિષ્ક વૈમાનિક મનુષ્ય
ઉપર પ્રમાણે વાણુવ્યંતર જ્યોતિષ્ક વૈમાનિક ભવનપતિ જેમ
નારક જેમ પાંચમાં તીર્થકરદારમાં નારકાદિ મરીને અનન્તર (મનુષ્યભવમાં) તીર્થકર પદ પામી શકે કે નહિ તેની વિચારણા છે. સાથે જ તીર્થકર પદ ન પામી શકે તો વિકાસક્રમમાં શુ પામી શકે તેનો પણ નિર્દેશ જોવા મળે છે. તેનો સાર આ પ્રમાણે છે (૧૪૪૪–૧૪૫૮) :
૬. મળમાં “ર્સરું વા વર્થ વા નુ વા વેરમાં વ પરહા પોસહોવવારં વા' (૧ર૦ ૬)
માં એવો પાઠ છે. ૧૪૨૦ [૮] અણગારની વાત છે તેથી આ દેશસંયમી ગણવા જોઈ એ. શીલાદિની
વ્યાખ્યા માટે જુઓ ટીકા (પત્ર ૩૯૯). ૭. પ્રસ્તુત ૨૦ભા પ્રજ્ઞાપનાપદની તીર્થકર આદિ સંપદા વિષેના કોષ્ટક માટે જુઓ, ચંદ્રપૂર્વક કામદવિચાર, પૃ. ૧૧૮
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________
મોક્ષ
..[૧૧]... મનુષ્યનો અનન્તર પૂર્વભવ
મનુષ્યમાં શેનો સંભવ છે રત્નપ્રભા ચાવત વાલુકાપ્રભા
તીર્થંકરપદ પપ્રભા
મોક્ષ ધુમપ્રભા
વિરતિ તમાં
વિરતાવિરતિ સાતમી નરક
સમ્યકત્વ ભવનપતિ
મોક્ષ પૃથ્વી, અપ તેજ વાયુ
ધર્મશ્રવણ વનસ્પતિ
મોક્ષ દિ-ત્રિ-ચતુરિન્દ્રિય
મન:પર્યાય પંચેન્દ્રિયતિર્યંચ) મનુષ્ય વાણુવ્યંતર
જ્યોતિષ્ક વૈમાનિક
તીર્થકરપદ આ ઉપરથી જણાય છે કે માત્ર નારકી અને વૈમાનિકમાંથી મરી મનુષ્ય થનાર જ તીર્થંકરપદ પામી શકે છે.
ચક્રવર્તી પદને યોગ્ય પ્રથમ નરક અને દેવોમાંથી અનન્તર મનુષ્યભવમાં જન્મ લેનાર છે, અન્ય નહિ (૧૪૫૯-૬૩). તે જ પ્રમાણે બલદેવપદ વિષે છે. પરંતુ એમાં વિશેષતા એ કે શર્કરાપ્રભામાંથી પણ જન્મ લેનાર આ પદની યોગ્યતા ધરાવે છે (૧૪૬૪). વાસુદેવપદ વિષે પણ બળદેવ જેમ જ છે, પરંતુ એમાં વિશેષતા એ કે વિમાનિકોમાંના અનુત્તરોપપાતિકમાંથી જન્મ લેનાર વાસુદેવપદ પામતા નથી (૧૪૬૫). માંડલિકપદ માત્ર સાતમી નરક, તેજ અને વાયુમાંથી જન્મ લેનાર પામતા નથી (૧૪૬૬).
દશમા રત્નદ્વારમાંની હકીકતને સાર આ પ્રમાણે છે (૧૪૬૭-૬૯)–
સેનાપતિ, ગાથાપતિ, વર્ધકિ, પુરોહિત અને સ્ત્રીરત્નપદ માટે સાતમી નરક, તેજ, વાયુ અને અનુત્તરમાંથી આવનાર અયોગ્ય છે. અશ્વ અને હસ્તિરત્નપદ માટે નરકથી માંડી સહસ્ત્રાર દેવલોક સુધીના યોગ્ય છે. અને ચક્ર, છત્ર, ચર્મ, દંડ, અસિ, મણિ, કાકિણ–આ બધાં રત્નો માટે અસુરકુમારથી માંડીને ઈશાન દેવલોકમાંથી આવનાર યોગ્ય છે.
રત્નદ્વારને અને અન્ય બાબતો વિશે ચર્ચા છે, જેનો રત્ન સાથે શું સંબંધ છે તેનું સ્પષ્ટીકરણ ટીકાકાર કરતા નથી. આમાં નીચેની વ્યક્તિઓ દેવલોકમાં ક્યાં જાય તેની ચર્ચા છે (૧૪૭૦): ૧. અસંયત ભવ્યદ્રવ્યદેવ
ભવનવાસીથી માંડી યક. ૨. સંયમનો અવિરાધક
સૌધર્મથી માંડી સર્વાર્થસિદ્ધિ. ૩. સંયમનો વિરાધક
ભવનવાસીથી માંડી સૌધર્મ સુધી.
આ શબ્દનો શું અર્થ કરવો તેમાં વિવાદ છે. કોઈને મને એનો અર્થ સમ્યગ્દષ્ટિ થાય છે. પરંત આચાર્ય મલયગિરિ એ અર્થને માન્ય કરતા નથી અને તેનો અર્થ મિશ્યાદષ્ટિ છતાં શ્રમણ વેશમાં રહી શ્રમણોની ચર્યાનું પાલન કરનાર ભવ્ય કે અભવ્ય જીવો આવો આપે છે. પ્રજ્ઞા ટી., પત્ર ૪૦૪.
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૬]...
૪. સંયમાયમ (દેશવિરતિ)નો અવિરાધક ૫. સંયમાસંયમનો વિરાધક
૬. અસની (અકામનિર્જરાવાળો)
૭. તાપસ૯
૮. કાર્ષિક ૧૦ ૯. ચક-પરિવ્રાજક ૧ ૧૦. કિમ્બિલિક ર ૧૧. તિર્યંચ (દેશવિરત)
૧૨. આવકઃ ૩
૧૩. આભિયોગિક ૧ ૪
૧૪. સ્વલિંગ પણુ દર્શનવ્યાપન્ન (નિદ્ભવ)
સૌધર્મથી અચ્યુત. ભવનવાસીથી જ્યોતિષ્ક.
ભવનવાસીથી વાણવ્યંતર. ભવનવાસીથી જ્યોતિષ્ઠ.
ભવનવાસીથી સૌધર્મ,
ભવનવાસીથી બ્રહ્મલોક. સૌધર્મથી લાંતક
ભવનવાસીથી સહેન્નારકલ્પ.
અચ્યુત.
પ્રસ્તુત ચર્ચાને આધારે જે કેટલાંક મન્તવ્યો ફલિત થાય છે તે આ છે : અંદરની યોગ્યતા વિના પણ બાહ્યાચરણ શુદ્ધ હોય તો જીવ ત્રૈવેયક સુધી દેવલોકમાં જાય છે. તેથી છેવટે જૈન લિંગ ધારણ કરવાનું પણ મહત્ત્વ છે તે ખાખત નં. ૧ અને ૧૪થી ફલિત થાય છે. આંતરિક યોગ્યતાપૂર્વક સંયમનું યથાર્થ પાલન કરે તો સર્વાર્થસિદ્ધિ, જે વૈમાનિક દેવોમાં સર્વોચ્ચ પદ છે, તે પામે.
આ પદને અંતે વળી બીજી પણ ચર્ચા કરવામાં આવી છે (૧૪૭૧-૭૩); તે છે અસરીના આયુની. આમાં અસની અવસ્થામાં નારક અને દેવાયુનો જે બંધ થાય છે તેની તથા તે ખાંધનારના અપબહુત્વની ચર્ચા છે.
*
""
ત્રૈવેયક
૯. જેઓ માત્ર પાંદડાં વગેરે ઉપર જીવે છે, તેવા તપસ્વી, તાત્પર્ય કે જેઓ જૈનસમત રીતે તપસ્યા નથી કરતા. ભારતમાં તાપસોની પરંપરા બહુ જની છે. જૈન પરિભાષામાં તેઓની સંજ્ઞા માલતપસ્વી છે; જ્યારે જૈનસંમત તપસ્યા કરનાર પંતિતપસ્વી કહેવાય. સર્વપ્રથમ તાપસનો ઉલ્લેખ બૃહદારણ્યકમાં ૪, ૩. ૨૬ માં છે. જુઓ, વૈદિક ઇન્ડેકસ.
૧૦. સંયમ છતાં જે હાસ્યંજનક વચન કે ચેષ્ટા દ્વારા અન્યને હસાવે તે કાંર્ષિક, એવું લક્ષણ બૃહત્કલ્પભાષ્ય ગા ૧૨૯૪–૧૩૦૧ માં છે, જેનું અવતરણ આચાર્ય મલયગિરિએ પ્રજ્ઞા ટી॰ પત્ર૪૦૫માં કર્યું છે.
૧૧. ટીકાકારે ચરક એવા પરિવ્રાજક અથવા ચરક અને પરિવ્રાજક એવો અર્થ કર્યો છે. પ્રથમમાં નંદંડી અર્થે છે, અને બીજામાં ચરક એટલે કછોટક-કોટો મારીને રહેનાર, અને પરિવ્રાજક એટલે સાંખ્ય પરિવ્રાજકો એવો અર્થ કર્યો છે.
૧૨. જ્ઞાન, કેવળી, ધર્માચાર્ય અને સર્વે સાધુનો નિંદક અને માયી તે કલ્બિલિક કહેવાય છે. તેનું લક્ષણ બૃહત્કલ્પભાષ્યમાં (ગા૦ ૧૩૦૨-૧૩૦૭) છે, જેનું અવતરણ પ્રજ્ઞા ટીકામાં આચાર્ય મલયગિરિ કરે છે. જ્ઞાનની નિંદાપ્રસંગે ગૃહકપભાષ્યની ટીકામાં જણાવ્યું છે કે સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિ આદિ જ્યોતિષશાસ્ત્ર અને ચાનપ્રામૃત જેવા ગ્રંથોની મોક્ષાર્થીને શું જરૂર છે ?—આમ કહેનાર જ્ઞાનાવર્ણવાદી છે (ગા૦ ૧૩૦૩ ની ટીકા).
૧૩. ગોશાલકના અનુયાયી.
૧૪. વિદ્યામંત્રાદિ વડે વશીકરણાદિ કરનાર. તેનું વિવરણ બૃહત્કલ્પભાષ્ય (ગા૦૧૩૦૮-૧૩૧૪) માં છે. તેનું જ અવતરણ પ્રજ્ઞા ટી॰ માં આચાર્ય મલયગિરિએ કર્યું છે. આવું કૃત્ય જો પોતાના ગૌરવ માટે કરે તો દોષાવહ છે, અન્યથા નહિ—બૃહત્કપભાષ્ય, ગા૦ ૧૩૧૪,
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧૧૭]... ૨૧મું “અવગાહના સંસ્થાન” પદ શરીરનું સંસ્થાન અને અવગાહના
આ પદમાં છવોનાં શરીર વિષે નીચેની બાબતો વિચારાઈ છે – ૧. શરીરના ભેદો. ૨. સંસ્થાન–આકૃતિ. ૩. પ્રમાણ–શરીરનું માપ. ૪. શરીરનિર્માણ માટે પુલોનું ચયન. ૫. જીવમાં એકસાથે ક્યાં કયાં શરીરો હોય ? ૬. શરીરોનાં દ્રવ્ય અને પ્રદેશોનું અલ્પબહુવ. ૭. અવગાહનાનું અલ્પબહુત્વ.
આમાંના નં. ૧, ૨ અને ૩ ની વિચારણા શરીરના તે તે ભેદોના વર્ણન પ્રસંગે જ કરવામાં આવી છે. અને એ વિચારણા પૂરી થયે ક્રમશ: નં. ૪ થી ૭ દ્વારા લેવામાં આવ્યાં છે. એ શરીર વિષેની વિચારણાની બે ક્રમિક ભૂમિકા સૂચવે છે.
ગતિ આદિ અનેક ધારો વડે જીવની વિચારણું પૂર્વકાળમાં થતી (પ્રજ્ઞાપના, પદ ૩ અને ૧૮); અને જીવના ગતિ આદિ પરિણામોનો વિચાર થતો (પ્રજ્ઞાપના, પદ ૧૩); પરંતુ તે ગતિ આદિ તારોમાં શરીરધાર નથી. ષખંડાગમમાં પણ સર્વપ્રથમ શરીરવિચારણા પ્રકૃતિસમુત્કીર્તન નામની ચૂલિકામાં આવે છે. જુઓ ૫૦ ૬, પૃ. ૫૦. નામકર્મની પ્રકૃતિમાં ગતિ અને જાતિ પછી શરીર સંબંધી અનેક પ્રકૃતિને સ્થાન મળ્યું છે.
પ્રથમ “વિધિ” દ્વારમાં શરીરના પાંચ ભેદ–દારિક, વૈક્રિય, આહારક, તેજસ, કામણ (૧૪૭૪)–પછી ક્રમશઃ દારિક આદિ શરીરના ભેદો વગેરેની ચર્ચા છે, તેમાં ઔદારિક શરીરના ભેદોની ગણનામાં એકન્દ્રિયથી માંડી પંચેન્દ્રિયમાં મનુષ્ય સુધીના જેટલા જીવભેદ-પ્રભેદો તેટલા જ ભેદ ઔદારિક શરીરના ગણાવ્યા છે (૧૪૭૬-૮૭). ઔદારિક શરીરનું સંસ્થાન–આકૃતિ પણ એટલા જ છવભેદોની વિચારાઈ છે, તેમાં પૃથ્વીનો મસૂરની દાળ જેવો, અાયનો તિબકબિન્દુ (સ્થિર જલબિન્દુ) જેવો, તેજસ્કાયનો સૂચકલાપ (સોયોના સમૂહ) જેવો, વાયુકાયનો પતાકા જેવો, વનસ્પતિનો નાના પ્રકારનો આકાર છે. દ્વીન્દ્રિયથી ચતુરિન્દ્રિય જીવોનું હંડસંસ્થાન, અને સંમૂર્થ્યિમ સિવાયના બાકીના ઔદારિક શરીરવાળા પંચદ્રિયોને યે પ્રકારનાં સંસ્થાનો હોય છે. સંમૂછિમને હું સંસ્થાન છે (૧૪૮૮–૧૫૦૧). છ સંસ્થાના આ છે—
૧. સમચતુરસ, ૨. ન્યગ્રોધ પરિમંડલ, ૩. સાદિ, ૪. વામન, પ. કુન્જ, ૬. હું.
ઔદારિકાદિ શરીરના પ્રમાણને અર્થાત ઊંચાઈનો વિચાર પણ એકેન્દ્રિયાદિ છવોની અપેક્ષાએ કરવામાં આવ્યો છે (૧૫૦૨-૧૩).
૧. આ પૂર્વે પદ ૧૨ મું શરીર પર આવી ગયું છે તથા ૧૬મું પ્રયોગપદ પણ શરીરના પ્રયોગની ચર્ચા કરે છે. ૨. એ ભેદો માટે પ્રજ્ઞાપના પદ પ્રથમ જેવું. ૩. “રિતયુવાનો ય વિત્યુને પુનરિતરતી વાતાદ્રિના વિક્ષિપ્ત:' ટીકા, ૫૦ ૪૧૧. ૪. અહીં મૂળમાં છ ગણાવ્યા નથી, જાવ' શબ્દનો પ્રયોગ છે, એટલે પ્રથમ અને અંતિમનાં નામ છે,
-૧૪૯૭[૧] “પણ સૂ૦ ૧૬૯૪[૮] (પદ ૨૩)માં છયે સંસ્થાનનાં નામ આપેલાં છે, ૫. પાઠાન્તર–સાચી.
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧૧૮]... ઔદારિકની જેમ જ વૈક્રિય શરીર વિષે પણ ઉક્ત બાબતોનો વિચાર છે, તેમાં બાદર પર્યાપ્ત વાયુ અને પંકિય તિર્યોમાં સંખ્યાતવર્ષાયુવાળા પર્યાપ્ત ગજેને તે શરીર હોય છે અને પર્યાપ્ત મનુષ્યમાં પણ તે જ નિયમ છે, પણ કર્મભૂમિના મનુષ્યને જ છે. અને બધા જ દેવોમાં વૈક્રિય શરીર હોય છે (૧૫૧૪–૨૦), તે જણાવીને વૈક્રિયની આકૃતિ–સંસ્થાન (૧૫૨૧-૨૬)નું વર્ણન કર્યું છે. તે પ્રસંગે ભવધારણીય અને ઉત્તરક્રિય શરીર–એ બન્નેને લક્ષમાં લીધાં છે. જન્મ સાથે મળે છે તે ભવધારણીય અને અન્ય આકૃતિનું નિર્માણ કરવું તે ઉત્તરક્રિય છે. એ જ પ્રમાણ-ઊંચાઈ અથવા અવગાહનાની વિચારણા પ્રસંગે પણ એ બન્ને પ્રકારનાં શરીરો લક્ષમાં લીધાં છે (૧૫૨૭–૩૨).
આહારક શરીર એક જ પ્રકારનું છે અને તે કર્મભૂમિના દિવાળા સંયમી પણ પ્રમત્ત મનુષ્યને જ હોય છે (૧૫૩૩). તે સમચતુરસ્ત્ર સંસ્થાનવાળું (૧૫૩૪) અને જધન્ય દેશથી જૂન રત્ની–હાથ અને ઉત્કૃષ્ટથી સંપૂર્ણ રત્ની પ્રમાણ છે (૧૧૩૫).
તૈજસ શરીર એકેન્દ્રિયથી માંડી પંચેદિય સુધીના સકલ જીવોને હોય છે, તેથી તેના જીવભેદો જેટલા જ ભેદ થાય (૧૫૩૬–૩૯). તેજસ શરીરનું સંસ્થાન વર્ણવીને (૧૫૪૦-૪૪) તેના પ્રમાણની ચર્ચા (૧૫૪૫–૫૧) કરવામાં આવી છે. અને તૈજસની જેમ જ કાર્મણ વિષે પણ સમજી લેવાની ભલામણ કરી છે (૧૫૫૨). તેજસ-કાશ્મણની અવગાહનામાં ખાસ કરી મારાતિક સમુદ્ધાતને લક્ષમાં લઈને વિચાર છે. કારણ કે તે સિવાયના પ્રસંગે તો તેની અવગાહના જીવના ઔદારિક કે વૈક્રિય શરીરની અવગાહનાની સમાન જ હોય છે. મરણ વખતે જે જીવને મરીને જ્યાં જવાનું હોય છે, ત્યાં સુધીની અવગાહના કહેવામાં આવી છે. શરીરના નિર્માણ માટે પુગલોનું ચયન સામાન્ય રીતે યે દિશાએથી થાય છે. તે જ પ્રમાણે ઉપચય (વધારે પ્રમાણમાં ગ્રહણ
યે દિશાએથી થાય છે અને અપચય (પુદ્ગલોના શરીરમાંથી હાસ) પણ યે દિશામાં થાય છે (૧૫૫૩–૫૮).
એકસાથે એક જીવમાં દારિકાદિ કેટલાં શરીર સંભવે તેનો વિચાર સંયોગદ્વાર (૧૫૫૯–૧૫૬૪) માં કરવામાં આવ્યો છે. તેનો સાર આ પ્રમાણે છે
૧. ઔદારિક સાથે સંભવે વૈક્રિય, આહારક, તેજસ અને કામણ. ૨. વૈક્રિય સાથે ,, દારિક, તૈજસ, કાર્મણ. ૩. આહારક સાથે , ઔદારિક, તેજસ, કામણ. ૪. તેજસ સાથે ,, દારિક, ઘક્રિય, આહારક, કાર્મણ. ૫. કાર્મણ સાથે , દારિક, વૈક્રિય, આહારક, તેજસ.
તૈજસ-કાશ્મણ સાથે જ હોય છે. શરીરના દ્રવ્ય-પ્રદેશોનું અ૯૫બહુત્વ અને શરીરની અવગાહનાનું અલ્પબહુવ અંતિમ બે દ્વારમાં વિચારાયું છે (૧૫૬૫-૬૬). તેમાંની અવગાહનાના અપહૃત્વની ચર્ચા મંડાગમ, પુ. ૧૧, સૂ૦ ૩૩, પૃ. ૫૬ માં અવગાહનાના મહાદંડકમાં છે. તથા શરીરના પ્રદેશોનું અ૯૫બહુત્વ તથા તેના ઉપચયનું અ૫બહુત પણ તેમાં ચર્ચિત છે. જુઓ, પુ. ૧૪, પૃ. ૪૨૯.
૬. કાર્મગ્રન્થિકોને મતે અપ્રમત્તને પણ હોય છે.-પ્રજ્ઞા ટી. ૫૦ ૪૨૪. 9. હોય જ એમ ન સમજવું.
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૯].... જૈનસંમત કામણ સાથે અન્ય દર્શનોમાં જે સૂક્ષ્મ શરીર માનવામાં આવ્યું છે, તેની તુલના માટે જુઓ ગણધરવાદ, પ્રસ્તાવના, પૃ. ૧૨૧.
દ્રવ્યની અપેક્ષાએ અલ્પબહુતનો ક્રમ આ પ્રમાણે છે : આહારક, વૈયિ, ઔદારિક, તૈજસ -કાર્પણ
પ્રદેશની અપેક્ષાએ તે આ પ્રમાણે છે : આહારક, વૈક્રિય, ઔદારિક, તેજસ, કાર્મણ.
દ્રવ્ય અને પ્રદેશ બન્નેને સાથે રાખીને તે ક્રમ આ પ્રમાણે છે: આહારક દ્રવ્યો, વૈક્રિય દ્રવ્યો, ઔદારિક દ્રવ્યો, આહારક પ્રદેશો, વૈક્રિય પ્રદેશો, ઔદારિક પ્રદેશો, તૈજસ-કામણ દ્રવ્યો, તેજસ પ્રદેશો, કાર્મણ પ્રદેશો (૧૫૬૫).
અવગાહનાનું અલ્પબહુત્વ જઘન્ય, ઉત્કૃષ્ટ અને જઘન્ય-ઉત્કૃષ્ટની અપેક્ષાએ વિચારાયું છે તે ક્રમે આ પ્રમાણે છેઃ જધન્યમાં–ઔદ્યારિક, તૈજસ-કાશ્મણ, વૈક્રિય, આહારક. ઉત્કૃષ્ટમાં–આહારક,
દારિક, વૈક્રિય, તૈજસ-કાશ્મણ. જઘન્ય-ઉત્કૃષ્ટમાં—દારિક (જ), તૈજસ-કાશ્મણ (જ), ક્રિય (જ); આહારક (જ), આહારક (ઉ), ઔદારિક (ઉ), તેજસ-કામણ (ઉ) (૧૫૬ ૬).
૨૨ મું ક્રિયાપદ : ક્રિયાવિચારણું કર્મ એટલે વાસના કે સંસ્કાર, જેને કારણે પુનર્જન્મ થાય છે, તેની વિચારણા ભારતમાં પ્રાચીન કાળથી થતી રહી છે. આત્માના જન્મ-જન્માક્તરની કલ્પના કે સંસારચક્રની ક૯૫ના સાથે કર્મની વિચારણું અનિવાર્ય હતી. પ્રાચીન ઉપનિષદોમાં કવચિત જ આ વિચારણા જોવા મળે છે. પરંતુ જૈન અને બૌદ્ધ સાહિત્યમાં, ખાસ કરી જૈન આગમોમાં, આ કર્મની વિચારણા વિસ્તારથી જોવા મળે છે. તેની પણ બે ભૂમિકા તો સ્પષ્ટ જણાય છે. પ્રાથમિક ભૂમિકામાં કર્મ માટે ક્રિયા શબ્દનો પ્રયોગ થતો હશે એમ લાગે છે, કારણ કે સુકૃત-દુકૃત, પુણ્ય-પાપ, કુશલ-અકુશલ કર્મ અને તેને માનનાર માટે જૂના શબ્દો છે કિરિયા અને કિરિયાવાઈ જે સમાન રૂપે જૈન આગમ અને પાલિ પિટકમાં વપરાયા છે. આથી જ આપણે જોઈએ છીએ કે જૈન આગમોમાં તે કાળના વાદોનું જે વર્ગીકરણ આપ્યું છે, તેમાં ક્રિયાવાદી, અક્રિયાવાદી ઇત્યાદિ ચાર ભેદો છે અને બૌદ્ધ પિટકમાં જેઓ સુકૃત-દુકૃત કે પુણ્ય-પાપને માને છે તેમને ક્રિયાના ઉપદેશક કહ્યા છે; અને સ્વયં ભગવાન બુદ્ધ પોતાને ક્રિયાવાદી તરીકે ઓળખાવે છે. અને તેમને કર્મવાદી અને ક્રિયાવાદી કહી તેમની પ્રશંસા કરવામાં આવી છે.–દીઘ૦, સોણદંડસુત્ત. અને બુદ્ધના અનાત્મવાદને કારણે તેમને કોઈ અક્રિયવાદી કહેતા હશે, એટલે અક્રિયાવાદ શબ્દનો બુદ્ધ પોતાની રીતે જ અર્થ કર્યો. અને તે અર્થમાં બુદ્ધને કોઈ અક્રિયાવાદી કહે તો તેમાં તેમને વાંધો હતો નહિ. તાત્પર્ય એટલું જ
૧. જૈન આગમોમાંની ક્રિયાવિચારણા માટે જુઓ, યાકોશ, સંપાદક શ્રી મોહનલાલ બાંઠિયા તથા
શ્રી શ્રીચંદ્ર ચોરડિયા, કલકત્તા, ૧૯૬૯. ૨. ગણધરવાદ, પ્રસ્તાવના, પત્ર ૧૦૯. ૩. સૂત્રકૃતાંગ, ૧. ૧૨. ૧ ૪. દીઘ૦ સામર્બફલસુત્ત. ૫. ભગવતી, ૩૦, ૧; ભગવતી સાર પૃ૦ ૫૭૦, અન્ય પાકો માટે જુઓ ક્રિયાકોષ, ૫૦ ૨૫૬. ૬. વિનયપિટક, મહાવચ્ચ ૬. ૩૧; અંગુત્તરનિકાય, ૪, ૧૭૯; તથા જુઓ, આગમ યુગકા જૈનદર્શન, પૃ૦ ૭૪,
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૨૦]...
સમજવાનું છે કે તે કાળમાં ક્રિયાવાદ શબ્દ કર્મને માનનાર માટે અને અક્રિયાવાદ શબ્દ તેને નહિ માનનાર માટે પ્રચલિત હતો. પરંતુ ક્રમે કરી ક્રિયા શબ્દ ઉપરાંત કર્મ શબ્દનો પણુ વ્યવહાર થવા લાગ્યો, ત્યારે પ્રારંભમાં તો ક્રિયાવાદ અને કર્મવાદ અને શબ્દોનો એકબીજાના પર્યાયરૂપે એકસાથે પ્રયોગ થવા લાગ્યો. અને જ્યારે એ નક્કી થઈ જ ગયું કે બન્ને એકાર્થક જ છે ત્યારે ક્રિયાવાદ શબ્દ . તો ભૂંસાઈ જ ગયો ,અને કર્મવાદ શબ્દ જ પ્રચલિત થઇ ગયો. આમ થવાનું એક બીજું કારણ એ પણ છે કે કર્મવિચારની સુક્ષ્મતા જેમ જેમ વધતી ગઈ તેમ તેમ જૂના ક્રિયાવિચારથી તે દૂર પણ થતો ગયો. એટલે અંતે જૂના ક્રિયાવિચારની પદ્ધતિ સાથે એની સંગતિ રહી નહિ, પરિણામ એ આવ્યું કે ક્રિયાવિચાર એ કર્મવિચારની પૂર્વભૂમિકારૂપે એટલે કે એક ઐતિહાસિક કડીરૂપે જ આપણી સમક્ષ ઉપસ્થિત છે. અને તે કેવો હતો તેની ઝાંખી પ્રસ્તુત પ્રજ્ઞાપનાનું ક્રિયાપદ, સૂત્રકૃતાંગગત યિાસ્થાન (૨.૨) અને પ્રત્યાખ્યાનક્રિયા (૨.૪) એ બે અધ્યયનો તો કરાવે જ છે, ઉપરાંત ભગવતીમાં અનેક પ્રસંગે જે ક્રિયા અને ક્રિયાવાદની ચર્ચા કરવામાં આવી છે તે પણ તે કાળે ક્રિયાચર્ચાનું કેટલું મહત્ત્વ હતું તે સૂચવી જાય છે. ક્રિયાવિચારનું મહત્ત્વ ઘટી કર્મવિચારનું મહત્ત્વ વધ્યું, એ બાબતમાં એક એ પણ પ્રમાણ છે કે ખેંડાગમમાં કર્મવિચારણા તો ભરી પડી છે, પણ આગમોમાં—ખાસ કરી પ્રજ્ઞાપના અને ભગવતીમાં જે પ્રકારની ક્રિયાવિચારણા છે તેવી વિચારણા ષટ્યુંડાગમમાં જોવામાં આવતી નથી.
વળી, એ બાબત પણ જાણવી જરૂરી છે કે ક્રિયાવિચારકોમાં એવા પણ હતા, જેઓ ક્રિયાથી જુદું કોઈ કર્મરૂપ આવરણ માનતા નહિ. તેમના જ્ઞાનને વિભંગનાન કહેવામાં આવ્યું છે. આ સૂચવે છે કે પૌલિક કર્મ, જે આત્માના આવરણુરૂપે કર્મવાદમાં જૈન આગમમાં મનાયું છે, તે મૂળે ક્રિયાવિચારના પ્રારંભમાં મનાતું ન હતું. જો ક્રિયા-કર્મનું ફળ મળવાનું હોય અને તે પણ લાંબા કાળે, તો ક્રિયા તો નષ્ટ થઈ જતી હોવાથી ક્રિયાજન્ય એક સંસ્કાર, વાસના કે આવરણુરૂપે કર્મ માનવામાં આવ્યું અને તે કર્મ પૌલિક હોવું જોઈ એ એવું પણ ક્રમે સ્થિર થયું. આમ ક્રિયા અને કર્મે મૂળે એકબીજાના પર્યાયો હતા તે ભિન્નાર્થક થઈ ગયા. તે ભિન્નાર્થક થયા પહેલાંની ભૂમિકા એ છે કે પ્રાણાતિપાતને જ ક્રિયા કહી તે પ્રથમ ભૂમિકા (૧૫૭ર) અને પ્રાણાતિપાત વડે થતી ક્રિયા (=કર્મ) તે બીજી ભૂમિકા (૧૫૭૪) અને પછી ક્રિયા સ્થાને કર્મનો પ્રયોગ, એ તીજી ભૂમિકા (૧૫૮૫). તેથી કર્મવાદનો પર્યાયવાચી યિાવાદ શબ્દ પણ ભૂંસાઈ ગયો અને માત્ર કર્મવાદ શબ્દ જ દાર્શનિકોમાં પ્રચલિત થઈ ગયો.
દષ્ટિવાદમાં પૂર્વગતમાં ક્રિયાવિશાલ નામે એક પૂર્વ છે, પણુ કર્મપ્રકૃતિનો સંબંધ આગ્રાયણી. પૂર્વે ષટ્યુંડાગમમાં જણાવાયો છે?, તે પણ સૂચવે છે કે પ્રથમ ભૂમિકામાં ક્રિયા જ કર્મ હતું અને ક્રમે કરી ક્રિયાથી કર્મ જુદું થઈ ગયું.
Ο
પ્રસ્તુત પ્રજ્ઞાપનાનો ક્રિયાવિચાર૧ર પણ ક્રિયા વિશે અનેક રીતે થયેલી વિચારણાનો સંગ્રહ
૭. આચારાંગસૂત્રનો પ્રારંભિક ભાગ અને દીધ॰ નું સોણદંડસુત્ત, બન્નેમાં બન્ને શબ્દો એકસાથે ૮. ભગવતીમાં જણાવ્યું છે કે પ્રથમ ક્રિયા પછી વેદના. અને શ્રમણને પણ પ્રમાદ અને ચોગને કારણે ક્રિયા
વપરાયા છે.
છે. સ૦ ૧૫૧, ૧૫૨, (૩. ૩.). વળી, કહ્યું છે કે ક્રિયા છે ત્યાં સુધી મુક્તિ પણ નથી.—સ૦ ૧૫૩. ૯. ૧. ૧૦૬ ૩૦. ૧, ૩. ૩; ૭, ૧; ૭, ૧૦૬ ૨. ૮; ૧૮. ૮; ૬. ૩. જુઓ ભગવતીસાર, ૫૦ ૩૪, ૧૯૭,
૧. સ્થા ૫૪૨.
૧૧. પુસ્તક ૯, ત્ર ૪૫, પૃ૦ ૧૩૪.
૧૨, ક્રિયાવિચાણા માટે જુઓ—સ્થાનાંઞ સમવાયાંગ, પૃ॰ ૪૧૦, જ્યાં સમગ્રભાવે ઊઁચાવિચાર સંકલિત કરવામાં આવ્યો છે. અને સમજૂતી પણ કરવામાં આવી છે.
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧૨૧]... જ કરે છે, અને ક્રિયાવિચાર કેવા ક્રમે થયો હશે તેની ઝાંખી કરાવે છે–જેમ કે ક્રિયાના પ્રથમ પ્રકારે પાંચ ભેદ બતાવ્યા તે માત્ર અહિંસા-હિંસાના વિચારને લક્ષીને જ છે૧૩ (સૂ૦ ૧૫૬૭-૭૨; ૧૬૦૫). ક્રિયાની બીજી રીતે વિચારણું થઈ તે વળી (મૂ૦ ૧૫૭૪-૮૦) માત્ર પાંચેય મહાવતોને જ લઈને નહિ પણ તે જેમાં સમાવિષ્ટ થઈ જાય છે તે અઢાર પાપસ્થાનોને લઈને છે. અને વળી તીજા પ્રકારે ક્રિયાના જે પાંચ ભેદો વર્ણવ્યા છે તે તદ્દન જુદા જ પ્રકારે છે. તે પાંચેય પ્રકારો એક યા બીજી રીતે અઢાર પાપસ્થાનોમાં સમાવી શકાય તેમ છે (૧૬૨૧). વળી, સૂત્રકૃતાંગમાં પણ ક્વિાસ્થાનોની ચર્ચા છે. આમ ક્રિયાવિચાર અનેક રીતે થતો હતો; પણ તે વિચાર નિશ્ચિત ભૂમિકા પ્રાપ્ત કરે તે પહેલાં કર્મવિચારણા વ્યવસ્થિત થઈ ચૂકી હતી અને તેમાં દોષોની સુનિશ્ચિત વિચારણા થઈ એટલે આ જૂના વિચારનો લાભ તો લેવાયો પણ તેને તે રૂપમાં જ મંજૂરી મળી નહિ.
જીવોમાં કોણ સક્રિય અને કોણ અક્રિય તેનો વિવેક કરવામાં આવ્યો છે અને નક્કી કરવામાં આવ્યું છે કે સિદ્ધો તો અક્રિય જ છે, તેમને કોઈ પણ પ્રકારની ક્રિયા હોતી નથી. સંસારી જીવોમાં માત્ર શિલેશી જ એટલે કે અયોગી કેવલી જ અક્રિય છે, શેષ સર્વ સક્રિય જ હોય છે (૧૫૭૩). ખરી રીતે જીવોના સક્રિય-અક્રિય ભેદો જણાવતું આ સૂત્ર સર્વપ્રથમ હોવું જોઈતું હતું અને પછી ક્રિયાના ભેદો અને તેમાં ક્યો ભેદ કયા જીવમાં લાભ તેની ચર્ચા સંગત થાત. પણ, ઉપર જણાવ્યું તેમ, આ પદ ક્રિયા વિષેની જુદી જુદી વિચારણાનો સંગ્રહ હોઈ આમ બન્યું છે. તેથી પ્રથમ ક્રિયાના પાંચ ભેદો અને તેના ઉત્તર ભેદો જ ગણાવ્યા (૧૫૬૭–૭૨); પછી જીવો સક્રિય છે કે અક્રિય છે એ પ્રશ્નની ચર્ચા કરી (૧૫૭૩).
ક્રિયાના મૂળ અને ઉત્તર ભેદો પ્રજ્ઞાપનામાં નીચે પ્રમાણે ગણવામાં આવ્યા છે – પાંચ કિયા ૧૫૬૭–૭૨૫, ૧૬૫ અઢાર પા૫સ્થાન જે વડે પાંચ કિયા (૧૯૨૧)
દિયા (૧૫૭૦-૮૦) ૧. કાઈયા (કાયિકી)
૧. પ્રાણાતિપાત
૧. આરંભિયા ૧. અણુવરયકાઈયા ૨. મૃષાવાદ
૨. પારિગ્રહિયા ૨. દુષ્પત્તિકાયા
૩. અદત્તાદાન
૩. માયાવત્તિયા ૨. આહિગરણિયા (આધિકરણિકી) ૪. મિથુન
૪. અપચ્ચખાણુકિરિયા ૧. સંજયણાહિગરણિયા પ. પરિગ્રહ
૫. મિચ્છાદંસણુવત્તિયા ૨. નિવ્રુત્તણહિગરણિયા ૬. ક્રોધ ૩. પાદસિયા (પ્રાદેષિક)
૭. માન ૧. સ્વપ્રતિ અશુભમન ૮. માયા ૨. પરપ્રતિ ,
૯. લોભ ૩. તદુભયપ્રતિ ,
૧૦. પ્રેમ
૧૩. યાદોનો આ વિચાર જનો હોવા સંભવ છે. કારણ કે આગળની સુત્ર ૧૫૮૫ વગેરેમાં, જ્યાં માત્ર
કયાનો નિર્દેશ છે ત્યાં, ક્રિયાના આ જ ભેદો અભિપ્રેત છે. આ પાંચે ક્રિયાનું સામાન્ય નામ આયોજિકા–
સંસારમાં જોડી રાખનારી-એવું પણ છે (૧૬૧૭). ૧૪. આની તુલના કરો, વેદનાપ્રયયવધાન સુત્રો સાથે, પખંડાગમ, પુ૧૨, પૃ. ૨૭૫. ૧૫. જુઓ, ભગવતીસાર, પૃ૦ ૩૪; ભગવતી, શતક ૩, ઉદ્દેશક ૩, ૧૬, ભગવતી, ૧૬. ૧. ૫૬૪-૫૬૫; ભગવતીસાર, પૃ૦ ૩૬૭.
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૨]... ૪. પારિયાવણિયા (પારિતાપનિકી) ૧૧. દ્વેષ
૧. સ્વને અસાતાની ઉદીરણા ૭ ૧૨. કલહ ૨. પરને અસાતાની , ૧૩. અભ્યાખ્યાન
૩. ઉજ્યને ,, ,, ૧૪. પૈન્ય ૫. પાણાતિવાત (પ્રાણાતિપાત) ૧૫. પર પરિવાદ
૧. સ્વનો પાણાતિવાત ૧૬. અરતિ રતિ ૨. પરનો ,
૧૭. માયામૃષા ૩. ઉભયનો ,,
૧૮. મિથ્યાદર્શનશલ્ય અહીં તુલના માટે સૂવકૃતગગત (૨. ૨) ક્રિયાસ્થાનો તથા સ્થાનાંગત (૧૯) ક્રિયા આપવામાં આવે છે૧૩ કિયાસ્થાનો
રપ ક્રિયા ૧. અર્થદંડ
૧. આરંભિકી ૨. અનર્થદંડ
૨. પારિગ્રહિક ૩. હિંસાદંડ
૩. માયાપ્રત્યયા ૪. અકસ્માત દંડ
૪. અપ્રત્યાખ્યાનક્રિયા ૫. દષ્ટિવિપર્યાદંડ
૫. મિથ્યાદર્શનપ્રત્યયા ૬. મૃણાપ્રત્યયા
૬. કાયિકી ૭. અદત્તાદાનપ્રત્યયા
૭. આધિકરણિકી ૮. અધ્યાત્મપ્રત્યયા
૮. પ્રાષિકી ૯. માનપ્રત્યયા
૯. પારિતાપનિકી ૧૦. મિત્રવપ્રત્યયા
૧૦. પ્રાણાતિપાતક્રિયા ૧૧. માયાપ્રત્યયા
૩) ૧૧. દર્શનપ્રથા ૧૨. લોભપ્રત્યયા
૧૨. પ્રશ્નપ્રત્યયા ૧૩. ઇર્યાપથિક
૧૩. પ્રતીડિયા ૧૪. સામન્તોપનિકા ૧૫. સ્વસ્તિકી ૧૬. નિસૂજિકા ૧૭. આનાયનિકા ૧૮. વૈદારણિકી ૧૯. અનાભોગપ્રત્યયા ૨૦. અનવકાંક્ષા પ્રત્યયા ૨૧. પ્રેમપ્રત્યયા ૨૨. દૈષપ્રત્યયા ૨૩. પ્રયોગક્રિયા ૨૪. સમુદાનક્રિયા ૨૫. ઈર્યાપથિકી
૧૭. લોચ અને તપોનુષ્ઠાનથી થતી અસાતાનો આમાં સમાવેશ ન કરવો જોઈએ એવું સ્પષ્ટીકરણ ટીકાકાર કરે
છે, કારણ કે લોચનું અને ફળ સારું છે અને અશક્ય તપોનુષ્ઠાન તો નિષિદ્ધ જ છે. પૃ૦ ૪૩૬.
For Private & Persorfal Use Only
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૨૩]... પ્રજ્ઞાપનામાં ક્રિયા શેમાં થાય છે તેનો વિચાર પણ કરવામાં આવ્યો છે, જેમ કે પ્રાણાતિપાતથી થતી ક્રિયા૮ છ પ્રકારના જીવો વિષે થાય છે એટલે કે નારકાદિ ૨૪ દંડકના જીવો છયે પ્રકારના જીવોનો પ્રાણાતિપાત કરે છે (૧૫૧૪-૫). જો મૃષાવાદ સર્વ દ્રવ્યો વિષે કરે છે (૧૬૭૬). અદત્તાદાન, જે દ્રવ્યોનું ગ્રહણ થઈ શકે તેને વિષે કરે છે (૧૫૭૭). મૈથુનક્રિયા રૂપ અને રૂપવાળાં દ્રવ્યો વિષે (૧૫૭૮) કરે છે. પરિગ્રહ પણ સર્વ દ્રવ્યોનો કરે છે (૧૫૭૯). આ જ પ્રમાણે શેષ ક્રોધ, માન આદિ પાપસ્થાનો વિષે પણ નારકાદિ કવોમાં સમજી લેવાની ભલામણ કરવામાં આવી છે (૧૫૮૦).
છવો એ પ્રાણાતિપાત ક્રિયા આદિ અઢાર પાપથાનોને કારણે કર્મની કેટકેટલી પ્રકૃતિને બંધ કરે તે પણ વિચારાયું છે. તેમાં સામાન્ય રીતે એ સમજવાનું છે કે મોટે ભાગે જીવો આયુ સિવાયની સાત મૂળ કર્મપ્રકૃતિનો બંધ કરતા હોય છે અને કવચિત આઠેય કર્મપ્રકૃતિનો બંધ તે તે પ્રાણાતિપાત આદિ ક્રિયા વડે કરે છે (૧૫૮૧-૮૪).
તેથી ઊલટી રીતે એમ પણ વિચારાયું છે કે જીવ જ્ઞાનાવરણાદિ કર્મપ્રકૃતિનો બંધ કરતો હોય ત્યારે કેટલી ક્રિયાવાળો તે હોય (૧૫૮૫-૮૧)? આ વિચારણામાં ફેર એ છે કે ઉકત અઢાર પાપથાનની ક્રિયાને ધ્યાનમાં લીધી નથી, પરંતુ પાંચ ક્રિયાઓને ધ્યાનમાં લીધી છે. પરંતુ એ પાંચ કઈ લેવાની તેનો નિર્દેશ મૂળમાં નથી, પરંતુ ટીકાકારે કાયિકી આદિ પાંચ ક્રિયાભેદો અભિપ્રેત છે એમ જણાવ્યું છે. વળી, તેમણે એમ પણ સ્પષ્ટીકરણ કર્યું છે કે જીવ જ્યારે પ્રાણાતિપાત વડે કર્મ બાંધતો હોય ત્યારે એ પ્રાણાતિપાતની સમાતિ કેટલી ક્રિયાથી થાય એવો પ્રશ્ન અહીં અભિપ્રેત છે.૧૯ આના જવાબમાં મૂળમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે ત્રણ, ચાર કે પાંચ ક્રિયા હોય (૧૫૮૫-૮૭), પણ તે કઈ લેવી તેનો નિર્દેશ નથી. ટીકાકારે કાયિકી આદિ ક્રમે સમજવી એવો ખુલાસો કર્યો છે (ટીકા ૫૦ ૪૪૦ વ).
એક જીવ એક કે અનેક જીવોની અપેક્ષાએ અને અનેક જીવો એક કે અનેકની અપેક્ષાએ કેટલી ક્રિયાઓવાળા હોય છે, તેને પણ વિચાર કરવામાં આવ્યો છે (૧૫૮૮–૧૬ ૦૪). આમાં પણ કાયિકી આદિ ક્રિયાઓ અભિપ્રેત છે એમ ટીકાકાર જણાવે છે, અને સ્પષ્ટ કરે છે કે માત્ર વિદ્યમાન જન્મમાં થતી કાયિકી આદિ ક્રિયા જ અહીં અભિપ્રેત છે, એવું નથી, પણ અતીત જન્મના કાયશરીરાદિ વડે અન્ય જીવો દ્વારા થતી ક્રિયા પણ અહીં અભિપ્રેત છે, કારણ કે એ અતીત કાયશરીરાદિની વિરતિ જીવે સ્વીકારી નથી, અર્થાત તે શરીરાદિનું પ્રત્યાખ્યાન કર્યું નથી માટે તે શરીરાદિમાંથી જે કાંઈ નિર્માણ થાય અને તે દ્વારા અન્ય જીવો જે કોઈ ક્રિયા કરે તે સૌને માટે જીવ જવાબદાર છે, કારણ કે જીવે તે શરીરાદિનો પરિત્યાગ કર્યો નથી, તે પ્રત્યેનું મમવ છોડયું નથી. આ બાબતની વિસ્તૃત ચર્ચા માટે જુઓ ક્રિયાકોશ, પૃ. ૪૫ થી તથા પૃ. ૧૫૦ થી.
પુનઃ સૂત્ર ૧૬૦૫માં તે જ પાંચ ક્રિયા ગણાવી, જે આ પદના પ્રારંભમાં (સૂ) ૧૫૬૭) ગણાવી છે અને પછી ૨૪ દંડકમાં એ પાંચે ક્રિયા લાભે છે તેમ જણાવ્યું છે (૧૬ ૬).
કાયિક આદિ પાંચે ક્રિયાના સહભાવની વિચારણા કરીને ૨૪ દંડકોમાં તેમના સહભાવનો વિચાર કરવામાં આવ્યો છે (૧૬૦૭–૧૬). વળી, એ જ પાંચે ક્રિયાઓને “આયોજિકા” એવા
૧૮. ભગવતીમાં જણાવ્યું છે કે એ ક્રિયા–“પુટ્ટા વૈજ્ઞ{ નો અપુટ્ટા જ્ઞ? ” ૧૭, ૪. ૬૦૧; ૧. ૬. પ૨.
અહીં ફિયાશબ્દ કર્મ (પૌદગલિક) અર્થમાં વપરાય છે એ સ્પષ્ટ છે. ૧૯. ટીકા, ૫૦ ૪૪૦ હૈ.
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૪]...
સામાન્ય નામે પણ ઓળખાવીને તેમના સહભાવની અને નારકાદિ વોમાં તેમના સહભાવની વિચારા પૂર્વવત કરી છે (૧૬૧૭–૧૯), એટલું જ નહિ પણ તેમાં ઢાળ અને દેશની અપેક્ષાએ વિચારવાનું જણાવી દીધું છે અને સમયની દષ્ટિએ ક્રિયાઓના સહભાવના ભંગોની ગણના પણ કરી દીધી છે (૧૬૨૦).
આ પછી આરંભિકી આદિ પાંચ ક્રિયાનો વિચાર છે, તેમાં તેના સ્વામી પ્રમત્ત સંયત આદિ જણાવ્યા છે (૧૬૨૨-૨૬). અને પછી ૨૪ દંડકના જીવોમાં સ્વામિત્વની પ્રરૂપણા છે (૧૬૨૭), અને આરંભિક આદિનો સહભાવ પણ નારકાદિ વોમાં વિચારાયો છે. (૧૬૨૮-૩૬) અને અંતે સમય અને પ્રદેશની અપેક્ષાએ પણ સહભાવનો વિચાર કર્યો છે (૧૬૩૬).
આ પૂર્વે (૧૫૭૮–૮૦) પ્રાણાતિપાત આદિ અઢાર પાપસ્થાનોનો વિચાર થઈ ગયો છે અને પછી પ્રાણાતિપાતવિરમણુ આદિનો વિચાર જીવોમાં કરવામાં આવ્યો છે (૧૬૩૭–૧૬૪૧), અને જણાવ્યું છે કે માત્ર મનુષ્ય સિવાય કોઇમાં પ્રાણાતિપાત આદિ ૧૭ બાબતોની વિરતિ નથી અને મિથ્યાદર્શનનું વિરમણુ એકન્દ્રિય-વિકલેન્દ્રિયમાં નથી, શેષમાં સંભવે.
આ પછી અઢાર પાપસ્થાનમાંથી પ્રાણાતિપાત આદિ પ્રત્યેકની વિરતિને લઈ ને નિરૂપણ છે કે તે તે વિરતિ વખતે કેટલી કર્મપ્રકૃતિનો બંધ હોય. તેના ૨૭ ભંગો છવોમાં જણાવ્યા છે અને દંડકોમાં તે ભેગો કેટલા હોય તેની પણ વિચારણા કરી છે (૧૬૪૨-૧૬૪૯).
વળી, પ્રાણાતિપાત આદિથી વિરતને આરંભિક આદિ ક્રિયાઓ હોય કે ન હોય અને હોય તો કેટલી તેનો વિચાર કર્યો છે (૧૬પ૦-૬૨).
અંતે આરંભિક આદિ ક્રિયાના અલ્પબહુત્વનો વિચાર છે, તેનો ક્રમ આ પ્રમાણે ચડિયાતા ક્રમે છે : મિથ્યાદર્શનપ્રત્યયા, અપ્રત્યાખ્યાનક્રિયા, પારિહિકા, આરંભિકી, ભાષાપ્રત્યયા (૧૬૬૩). આમ કહેવાનું તાત્પર્ય ટીકાકારે સમજાવ્યું છે કે માત્ર મિથ્યાદષ્ટિને જ પ્રથમ મિથ્યાદર્શનપ્રત્યયા ક્રિયા હોય છે, પણુ અપ્રત્યાખ્યાનક્રિયા તો અવિરતસમ્યગ્દષ્ટિ અને મિથ્યાદષ્ટિ બન્નેને હોય છે. તે જ ન્યાયે માયાપ્રત્યયા અપ્રમત્તસંયત, પ્રમત્તસંયત, દેશવિરત અને મિથ્યાદષ્ટિ એ સૌમાં હોય છે. તેથી તે સર્વાધિક છે.~~ટીકા પત્ર ૪પર.
આ આખા યિાવિવર્ણમાં સાંપરાયિક અને ઐાઁપથિક એવા ક્રિયાના જે એ ભેદ પછીથી પ્રચલિત થયા છે તેને સ્થાન નથી મળ્યું, તે આ ચર્ચાના સ્તરની પ્રાચીનતા સૂચવે છે.
*
૨૩ થી ૨૭ કર્મપ્રકૃતિ-કર્મબંધ-કર્મબંધવેદ-કર્મવેદબંધ-કર્મવેદવેદક પદો : કર્મવિચાર
વખંડાગમનો ચોથો ખંડ વેદનાખંડ નામે ઓળખાય છે અને પાંચમો વર્ગણુાખંડને નામે છે. પણ ખરી રીતે કર્મપ્રકૃતિનાં જે ચોવીશ અનુયોગદ્દારો છે (પુ૦ ૯. સ. ૪૫ પૃ૦ ૧૩૪) તેમાં બીજું દ્વાર વેદના છે તેના ઉપરથી વેદનાખંડ નામ પડ્યું' અને હું બંધનદાર છે, તેની વિભાષા (વિવરણ) બંધ, બંધક, બંધનીય અને બંધવધાનરૂપે છે (પુ૦ ૧૪, સ૦ ૧, પૃ૦ ૧), તેમાંના બંધનીયના વિવેચન પ્રસંગે વર્ગણાનું જે નિરૂપણુ છે (પુ૦ ૧૪, સ૦ ૬૮, પૃ૦ ૪૮) તેને આધારે
૧. જુઓ પુસ્તક નો વિષયપરિચય, પૃ૦ ૧,
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૫]... સમગ્ર પાંચમા ખંડનું નામ વર્ગખંડ પડ્યું છે. વખંડાગમમાં પ્રથમના ત્રણ ખંડો પછી આવતા આ બે ખંડો ખરી રીતે એક, અખંડ અને સ્વતંત્ર પુસ્તકરૂપ સ્વીકારવા યોગ્ય છે. જેમ પ્રથમખંડમાં પ્રારંભમાં નમકારમંગલ કરી તેમાં ૧૪ જીવસમાસનાં ૧૪ માર્ગણાસ્થાન દ્વારા પ્રથમ ત્રણ ખંડમાં વિવેચના કરવામાં આવી છે, તેમ આ બન્ને ખંડોમાં પણ પ્રથમ નમસ્કારમંગલ કરી કર્મપ્રકૃતિનાં ૨૪ અનુયોગદ્વારોનો નિર્દેશ કરી એકેક અનુયોગદ્વારનું વિવેચન કરવામાં આવ્યું છે. આથી ભલે ગમે તેણે આ બે ખંડોનો વિભાગ કરી નિર્દેશ કર્યો, પરંતુ વસ્તુતઃ તે એક, અખંડ સ્વતંત્ર ગ્રંથ છે. અને છઠ્ઠા ખંડ મહાબંધમાં પણ છઠ્ઠા બંધનદારના એક ભેદ બંધનવિધાનનું જ વિવેચન છે.
વેદનાખંડના પ્રારંભમાં જણાવ્યા પ્રમાણે આગ્રાયણી પૂર્વની પાંચમી વસ્તુનું ચોથું પ્રાભૃત કર્મપ્રકૃતિ છે (૫૦ ૯, સૂ૦ ૪૫, પૃ. ૧૩૪). અને એ જ કર્મપ્રકૃતિનું ૨૪ અનુયોગદ્વારો વડે વિવેચન વખંડાગમમાં વિસ્તારથી કરવામાં આવ્યું છે. એ વિવેચન અને પ્રસ્તુત પ્રજ્ઞાપનાનાં ૨૩ થી ૨૭ મા પદોમાં આવતી કર્મવિચારણની તુલના કરીએ તો જણાય છે કે પ્રજ્ઞાપનાગત કર્મવિચારણાનો સ્તર પખંડાગમની વિચારણા કરતાં પ્રાચીન છે, કારણ કે ખંડાગમમાં નિક્ષેપ કરીને વ્યાખ્યા કરવાની જેવી પદ્ધતિ અપનાવવામાં આવી છે, તેવી વ્યાખ્યા પદ્ધતિનાં દર્શન પ્રજ્ઞાપનામાં થતાં નથી. અને વિચારણના અન્ય વિડ્યોની તુલના કરીએ તોપણ જણાય છે કે પ્રજ્ઞાપનાની ભૂમિકા પ્રાચીન છે. પ્રજ્ઞાપનામાં જે વિષયો ચર્ચાયા છે તે બહુ જ સ્થલ છે. બંધના પ્રકૃતિ આદિ ચાર પ્રકારનો નિર્દેશ કરી, એ ક્રમે વિવેચન કરવાને બદલે પ્રકૃતિ, અનુભાવ અને સ્થિતિનું ક્રમ વિના સ્વતંત્ર નિરૂપણ છે. પ્રદેશબંધની તો ચર્ચા જ નથી. એટલું જ નહિ પણ કર્મવિચારણાની સૂક્ષ્મ અને સ્થિર ભૂમિકા અને પરિભાષાઓ, જેનો સ્વીકાર પછીના સાહિત્યમાં તામ્બર-દિગંબર બનેએ કર્યો છે, તે ભૂમિકાનાં દર્શન પ્રજ્ઞાપનામાં થતાં નથી. ઉદાહરણ તરીકે કર્મબંધના કારણ તરીકે માત્ર રાગ અને દ્વેષને જણાવ્યા છે (૧૬૭૦): આ બાબત સર્વમાન્ય હોવા છતાં કર્મબંધનાં કારણોનો વિચાર પછીના વેતામ્બર સાહિત્યમાં અને દિગંબર સાહિત્યમાં જુદી જ રીતે છે અને જુદી જ ભૂમિકાએ થયો છે, એ નિર્વિવાદ છે. પ્રસ્તુતમાં યોગ પણ કર્મબંધનું કારણ છે તેનો નિર્દેશ જ નથી એ ધ્યાનમાં લઈએ તો પ્રજ્ઞાપનાની વિચારણનો સ્તર પ્રાચીન છે તે જણાયા વિના રહેશે નહિ. કર્મપ્રદેશની ચર્ચા પ્રજ્ઞાપનામાં છે જ નહિ તેથી તેના સાથે સંકળાયેલ યોગની કારણતાનો નિર્દેશ પ્રજ્ઞાપનામાં ન હોય તે સ્વાભાવિક છે. અનુભાવબંધની ચર્ચા પણ (૧૬૭૯) એના સ્તરની પ્રાચીનતા જ સૂચવે છે.
પ્રજ્ઞાપનામાં કર્મપ્રકૃતિના મૂળ આઠ ભેદો અનેક વાર ગણાવ્યા છે (૧૯૬૫, ૧૬૮૭, ૧૭૫૪, ૧૭૬૯, ૧૭૭૫, ૧૭૮૭). અને એ ભેદો તે તે પ્રકરણના પ્રારંભે ગણુવ્યા છે તેથી અનુમાન થઈ શકે છે કે પ્રજ્ઞાપનાનું આ પદ અને પછીનાં કર્મ સંબંધી પદો જુદાં જુદાં પ્રકરણે હતાં, જેનો સંગ્રહ પ્રસ્તુત પ્રજ્ઞાપનામાં કરી લેવામાં આવ્યો છે. એ પણ સ્પષ્ટ છે કે પ્રજ્ઞાપનાના ૨૩મા પદનો પ્રથમ
૨. પુસ્તક ૧૩ નો વિષયપરિચય પૃ૦ ૧. ૩. પુ. ૧, પ્રસ્તાવના, ૫૦ ૬૭. ૪. વેદનાનાં ૧૬ અનુયોગકારો માટે જુઓ વખંડાગમ, પુસ્તક ૧૦, પૃ. ૧. કર્મના નિક્ષેપ માટે જુઓ
પુસ્તક ૧૩, ૫૦ ૩૮. પ. કર્મને બદ્ધ અને પુષ્ટ તથા બદ્ધપૃષ્ટ તથા સંચિત વગેરે વિશેષણો આપ્યાં (૧૬૭૯) છે, પરંતુ કર્મના
પ્રદેશબંધની ચર્ચા નથી. માત્ર પ્રકૃતિ, સ્થિતિ અને અનુભાવની ચર્ચા જોવા મળે છે.
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૬]...
ઉદ્દેશ અને બીજો ઉદ્દેશ એ અન્ને જુદા જુદા કાળની રચના છે. પ્રથમ ઉદ્દેશ પ્રાચીન છે અને પ્રાચીન સ્તર સૂચવે છે, જ્યારે ખીજો ઉદ્દેશ પ્રથમ ઉદ્દેશમાં રહી ગયેલી કમીને દૂર કરે છે તેથી તે પછીનો છે. અહીં તેમનો પરિચય પણ એકસાથે જ દેવાનું ઉચિત માન્યું છે.
કર્મકૃતિના મૂળ અને ઉત્તર ભેદો (૧૬૮૮-૯૬) આ પ્રમાણે છે.
કર્મપ્રકૃતિ મૂળભેદો (૧૬૬૫, ૧૬૮૭, ૧૭૫૪, ૧૭૬૯, ૧૭૭૧, ૧૭૮૭) ૧. જ્ઞાનાવરણીયછે.
ઉત્તર ભેદો (૧૬૮૮-૧૬૬)
૨. દર્શનાવરણીય
૩. વેદનીય
૧. આભિનિબોધિકજ્ઞાનાવરણીય ૨. શ્રુતજ્ઞાનાવરણીય ૩. અવધિજ્ઞાનાવરણીય
૪. મન:પર્યાયજ્ઞાનાવરણીય
૫. કેવલજ્ઞાનાવરણીય
૧. નિદ્રાપંચક :
૧. નિદ્રા ૨. નિદ્રાનિકા
૩. પ્રચલા
૪. પ્રચલાપ્રચલા ૫. સ્થાનર્દિ
૨. દર્શનચતુષ્ક :
૧. ચક્ષુર્દર્શનાવરણીય ૨. અચક્ષુર્દર્શનાવરણીય ૩. અધિદર્શનાવરણીય ૪. કેવલદર્શનાવરણીય
૧. સાતા વેદનીય :
૧. મનોજ્ઞ શબ્દ
ર. મનોજ્ઞ રૂપ
૩. મનોજ્ઞ ગંધ
૪. મનોજ્ઞ રસ
પ. મનોજ્ઞ સ્પર્શ
૬. મનઃસુખતા
૭. વચનસુખતા ૮. કાયસુખતા
૬. કર્મપ્રકૃતિના મૂળ આઠ ભેદોનો વિચાર ૨૩મો પદના પ્રથમ ઉદ્દેશમાં છે. તેમાં કર્મબંધ શાથી થાય છે વગેરેની પણ ચર્ચા છે. અને તેના મીા ઉદ્દેશમાં ઉત્તર પ્રકૃતિને ગણાવીને પછી તેની જીવોમાં સ્થિતિ આદિનો વિચાર છે.
૭. ટીકાકારે પ્રસ્તુત કર્મનો જે ક્રમે નિર્દેશ છે તે ક્રમનું સમર્થન કર્યું છે.—ટી ૫ત્ર ૪૫૪ ૬.
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪. મોહનીય
...[૧૭].. ૨. અસતાવેદનીય :
૧–૫. અમનોજ્ઞ શબ્દાદિ પાંચ
૬. મનદુ:ખતા ૭. વચનદુ:ખતા
૮. કાયદુઃખતા ૧. દર્શનમોહનીય :
૧. સમ્યકત્વવેદનીય. ૨. મિથ્યાત્વવેદનીય.
૩. સમ્યમિથ્યાત્વવેદનીય. ૨. ચારિત્રમોહનીય : ૧. કપાયવેદનીય :
૧. અનન્તાનુબંધી ક્રોધ. 3. , માન.
માયા.
લોભ. ૫. અપ્રત્યાખ્યાને ક્રોધ.
માન.
૩.
»
ભાયા.
૧૦. ૧૧.
;) )
૧૨,
માન.
૧૫.
૮. , લોભ. ૯. પ્રત્યાખ્યાનાવરણ ક્રોધ.
માન. માયા.
લોભ. ૧૩. સંજવલન ૧૪.
માયા.
લોભ. ૨. નોકવાયવેદનીય ?
૧. સ્ત્રીવેદ. ૨. પુરુદ. ૩. નપુંસકવેદ. ૪. હા . ૫. રતિ. ૬. અરતિ. ૭. ક્ય. ૮, શોક. ૯. જસા.
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫. આયુ.
૬. નામ.
[૧૮]...
૧. નૈરયિકઆયુ. ૨. તિર્યચઆયુ. ૩. મનુષ્યઆયુ.
૪. દેવયુ. ૧. ગતિનામ :
૧. નરકગતિ. ૨. તિર્યંચગતિ. ૩. મનુષ્યગતિ.
૪. દેવગતિ. ૨. જાતિનામ :
૧. એકન્દ્રિય જાતિ. ૨. દ્વીન્દ્રિય જાતિ. ૩. ત્રીન્દ્રિય જાતિ. ૪. ચતુરિન્દ્રિય જાતિ.
૫. પંચેન્દ્રિય જાતિ. ૩. શરીરનામ:
૧. ઔદારિક શરીર. ૨. વૈક્રિય શરીર. ૩. આહારક શરીર. ૪. તેજસ શરીર.
૫. કાર્મણ શરીર. ૪. શરીરાંગોપાંગનામ :
૧-૩. ઔદારિક શરીરાંગોપાંગ આ ૫. શરીરબન્ધનનામ:
૧–૫. ઔદારિક શરીરબન્ધન આદિ. ૬. શરીરસંઘાતનામ :
૧–. ઔદારિક શરીરસંઘાત આદિ ૭. સંવનનનામ:
૧. વજુઋષભનારાચસંહનન. ૨. ઋષભનારાયસંહન. ૩. નારાયસંહનન. ૪. અર્ધનારાચસંહનન. ૫. કલિકાસંહનન. ૬. સેવાર્તસંહનન.
૮. વ્યાખ્યામાં મતાંતરનું ખંડન છે, તે મત આચાર્ય જિનવલભનો છે. ટીકા, પત્ર ૪૭૦.
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧૯]... ૮. સંસ્થાનનામ :
૧. સમચતુરસ્ત્રસંસ્થાન. ૨. ન્યોધપરિમડલસંસ્થાન. ૩. સાદિસંસ્થાન. ૪. વામનઃસંસ્થાન ૫. કુબજ સંસ્થાન.
૬. હુંડસંસ્થાન. ૯. વર્ણનામ :
૧. કૃષ્ણ. ૨. નીલ. ૩. રક્ત. ૪. પીત.
૫. શુકલ. ૧૦. ગંધનામ :
૧. સુરભિગધ.
૨. દુરભિગંધ. ૧૧. રસનામ:
૧. તિક્ત.
૩. કષાય. ૪. અલ્લ.
૫. મધુર. ૧૨. સ્પર્શનામઃ
૧. કર્કશ. ૨. મૃદુ. ૩. લધુ. ૪. ગુરુ. ૫. સ્નિગ્ધ.
૭. શીત.
૮. ઉsણું. ૧૩. અગુરુલઘુનામ. ૧૪. ઉપધાતનામ. ૧૫. પરાઘાતનામ, ૧૬. આનુપૂર્વીનામ:
૧. નૈરયિક આનુપૂર્વી. ૨.તિર્યંચ આનુપૂર્વી.
૫.પ્ર. ૯
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧૩૦]...
૩. મનુષ્યઆનુપૂર્વી.
૪. દેવઆનુપૂર્વી. ૧૭. ઉચ્છવાસનામ. ૧૮. આતપનામ. ૧૯. ઉદ્યોત. ૨૦. વિહાયોગતિનામ :
૧. પ્રશસ્ત વિહાયોગતિ.
૨. અપ્રશસ્ત વિહાયોગતિ. ૨૧. ત્રસનામ. ૨૨. સ્થાવરનામ. ૨૩. સૂક્ષ્મનામ. ૨૪. બદનામ. ૨૫. પર્યાપ્ત નામ. ૨૬. અપર્યાપ્તનામ. ૨૭. સાધારણશરીરનામ. ૨૮. પ્રત્યેક શરીરનામ. ૨૯. સ્થિરનામ. ૩૦. અસ્થિરનામ. ૩૧. શુભનામ. ૩૨. અશુભનામ. ૩૩. સુભગનામ. ૩૪. દુર્ભાગનામ. ૩૫. સુસ્વરનામ. ૩૬. દુ:સ્વરનામ. ૩૭. આદેયનામ. ૩૮. અનાદેયનામ. ૩૯. યશ-કીર્તિનામ. ૪૦. અયશ-કીર્તિનામ ૪૧. નિર્માણનામ. ૪૨. તીર્થંકરનામ. ૧. ઉચ્ચ ગોત્ર:
૧. જાતિવિશિષ્ટતા. ૨. કુલવિશિષ્ટતા. ૩. બલવિશિષ્ટતા.૯
૭. ગોત્ર
૯. અહીં એ ધ્યાન દેવા જેવું છે કે ઉચ્ચ ગોત્ર માત્ર જન્મને કારણે નથી પણ શરીરના બાહ્ય સૌદર્ય ઉપરાંત
આધ્યાત્મિક તપ વગેરેની સંપત્તિને કારણે પણ છે. તે જ પ્રમાણે નીચ ગોત્ર પણ માત્ર જન્મને કારણે નહિ પણ શારીરિક અને આધ્યાત્મિક સંપત્તિના અભાવને કારણે છે.
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧૩૧].
૪. રૂપવિશિષ્ટતા. ૫. તપવિશિષ્ટતા. ૬. શ્રતવિશિષ્ટતા. ૭. લાભવિશિષ્ટતા.
૮. ઐશ્વર્યવિશિષ્ટતા. ૨. નીચ ગોત્ર :
૧. જાતિવિહીનતા. ૨. કુલવિહીનતા. ૩. બલવિહીનતા. ૪. રૂપવિહીનતા. ૫. તપવિહીનતા. ૬. શ્રતવિહીનતા. ૭. લાભવિહીનતા.
૮. એશ્વર્યવિહીનતા. ૮. અંતરાય
૧. દાનારાય ૨. લાભાન્તરાય. ૩. ભોગાન્તરાય. ૪. ઉપભોગાન્તરાય.
૫. વીર્યાન્તરાય. કર્મની આઠે મૂળ પ્રકૃતિ નિરયિકાદિ જીવન ચોવીશે દંડકમાં હોય છે (૧૬૬૬). જીવો કેવી રીતે આઠેય કર્મપ્રકૃતિ બાંધે તેનો ખુલાસો કરતાં જણાવ્યું છે કે જ્ઞાનાવરણીયનો ઉદય હોય ત્યારે દર્શનાવરણીયનું આગમન થાય છે. દર્શનાવરણયના ઉદયથી દર્શનમોહનું અને દર્શનમોહના ઉદયથી મિથ્યાત્વનું અને મિથ્યાત્વ ઉદીર્ણ થયે આઠે કર્મનું આગમન થાય છે (૧૬ ૬૭). બધા જ જીવોમાં આઠે કર્મના આગમનનો આવો જ ક્રમ છે (૧૬૬૮).૧૧ જીવો જ્ઞાનાવરણાદિ કર્મ બાંધે છે તેનાં બે કારણે છે : રાગ અને દ્વેષ. રાગમાં માયા અને લોભનો તથા ષમાં ક્રોધ અને માનનો સમાવેશ છે (૧૬૦૦-૧૬૧૪). જીવો જ્ઞાનાવરણુ, દર્શનાવરણ, મોહનીય અને અંતરાય વેદે પણ ખરા અને ન પણ વેદે. તે જ પ્રમાણે ચોવીશ દંડકમાંના મનુષ્યો વેદે પણ ખરા અને ન પણ વે; બાકીના છવો વેદે જ. પરંતુ વેદનીય, આયુ, નામ, ગોત્ર–આ ચાર કર્મો તો ચોવીશે દંડકમાં છવો વેદે જ વેદે (૧૬૭૫–૭૮). આ સૂત્રમાં કર્મવેદનાની વાત કહી છે. આની તુલના પખંડાગમનાં વેદનાસમિત્ત સૂત્રો સાથે કરવી; પુસ્તક ૧૨, પૃ૦ ૨૯૪. આ પછીના સૂત્રમાં “વેદના' માટે જ “અનુભવ” શબ્દનો પ્રયોગ કર્યો છે, તે પરિભાષાનો વિકાસ સૂચવે છે. “અનુભવ” માટે “વેદના” શબ્દ જૂનો
-
૧૦. આને માટે “નિયરછતિ' શબ્દનો પ્રયોગ છે. ૧૧. આચાર્ય મલયગિરિને આની વ્યાખ્યામાં થોડી મુશ્કેલી જણાઈ છે. તેથી તેઓ આ સુત્રને “પ્રાચિક”
સમજવું એમ ચવે છે. વળી, આ પ્રકારે કર્મના આગમનની ચર્ચા પછીના ગ્રંથોમાં તો છૂટી જ ગઈ છે, તે
ધ્યાનમાં રાખવું જોઈએ. પ્રસ્તુત સુત્રનું તાત્પર્ય એટલું જ છે કે કર્મથી કર્મ આવે છે. ૧૨. અહીં કર્મબંધના કારણમાં યોગને સ્થાન મળ્યું નથી, માત્ર કષાયને જ સ્થાન મળ્યું છે, તે ધ્યાનમાં લેવા
જેવી વાત છે.
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૩૨]...
છે. વળી, એ સૂત્રમાં આવતી કર્મના બદ્ધ, પૃષ્ટ, સંચય વગેરેની વાત પણ એ સૂત્રને કાલની દષ્ટિએ પછીનું સૂચવે છે (૧૬૭૯). કર્મનો અનુભાવ –વિપાક વર્ણવતાં જીવે બાંધેલાં કર્મ-સંચિત કરેલાં કર્મ-વિપાક દેવા તૈયાર થાય એટલે કે ઉદયમાં આવે તેટલા માત્રથી કામ સરતું નથી, પણ વિપાક દેવા માટે તેને ગતિ, સ્થિતિ, ભવ અને પુલની પ્રાપ્તિ પણ જરૂરી છે અને એ કર્મની ઉદીરણા પણ જરૂરી છે. આટલું હોય ત્યારે જ્ઞાનાવરણીયાદિ કર્મનો અમુક વિપાક હોય છે–એમ જણાવ્યું છે (૧૬૭૯-૮૬). જ્ઞાનાવરણીય અનુભાવ દશ પ્રકારે છે (૧૯૭૯) :
૧. શ્રોત્રનું આવરણ ૨. શ્રોત્રવિજ્ઞાનનું આવરણ ૩. નેત્રનું આવરણ ૪. નેત્રવિજ્ઞાનનું આવરણ ૫. ધ્રાણનું આવરણ ૬. ધ્રાણુવિજ્ઞાનનું આવરણ ૭. રસાવરણ ૮. રસવિજ્ઞાનાવરણ ૯. સ્પર્શાવરણ
૧૦. સ્પર્શવિજ્ઞાનાવરણ આ બધાં આવરણના ઉદયથી જાણવાનું જાણી શકાતું નથી; જાણવાની ઇચ્છા છતાં જણાતું નથી. જાણ્યા છતાં તેનું જ્ઞાન રહેતું નથી; જ્ઞાન ઉત્સન્ન થાય છે. પછીના કાળે આ પ્રકારના અનુભાવની ચર્ચા બંધ પડી છે. વળી, એ પણ ધ્યાન દેવાની વાત છે કે, આમાં મન અને તેના વિજ્ઞાનનું આવરણ નોંધ્યું નથી. વળી, શ્રુત, અવધિ, મન:પર્યાય અને કેવળજ્ઞાનના આવરણની પણ આમાં નોંધ નથી, એ સૂચક છે. તેથી એમ નક્કી થાય છે કે આ સૂત્ર અત્યંત પ્રાચીન સ્તરનું અને કર્મસિદ્ધાંતની પરિભાષામાં પૂર્તિ થયા પૂર્વેનું છે. આચાર્ય મલયગિરિએ આ બાબતમાં કશો ખુલાસો કર્યો નથી.
દર્શનાવરણીય કર્મનો નવ પ્રકારનો અનુભાવ આ છે (૧૬ ૮૦): ૧. નિદ્રા
૫. મ્યાનદ્ધિ ૨. નિદ્રાનિદ્રા
૬. ચક્ષુદર્શનાવરણ ૩. પ્રચલા
૭. અચક્ષુર્દર્શનાવરણ ૪. પ્રચલાપ્રચલા
૮. અવધિદર્શનાવરણ ૯. કેવલદર્શનાવરણ. આ સૂત્રમાં અવધિ આદિ દર્શનોની નોંધ લેવામાં આવી છે, પરંતુ પૂર્વ સત્રમાં અવધિ આદિ જ્ઞાનોને બાકાત રાખ્યાં છે, એ સૂચક વસ્તુ છે.
સાતવેદનીયનો અનુભાવ આઠ પ્રકારે આ પ્રમાણે છે (૧૬૮૧ [૧]): ૧. મનોજ્ઞ શબ્દ
૫. મનસ સ્પર્શ
૧૩. અનુભાવ વિષેનું આ આખું પ્રકરણ (૧૬૭૯-૮૬) પ્રાચીન સ્તરનું છે. ૧૪. ટીકાકાર વ્યાખ્યા ભેદ નોંપે છે. પત્ર ૪૬૧.
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧૩૩].... ૨. મનોજ્ઞ રૂપ
૬. મનઃસુખતા ૩. મનોજ્ઞ ગંધ
૭. વચનસુખતા ૪. મનોજ્ઞ રસ
૮. કાયસુખતા અસાતવેદનીયનો અનુભાવ (૧૯૮૧ [૨]) :સાતવેદનીયથી વિપરીત અમનોજ્ઞ શબ્દ આદિનો અનુભવ થાય છે. મોહનીય અનુભાવ પાંચ પ્રકારે છે (૧૬૮૨): ૧. સમ્યકત્વવેદનીય
૩. સભ્ય મિથ્યાત્વવેદનીય. ૨. મિથ્યાત્વવેદનીય
૪. કક્ષાદનીય ૫. નોકષાયવેદનીય આયુનો અનુભાવ ચાર પ્રકારે (૧૬૮૩): ૧. નરકાયું
૩. મનુષ્પાયુ ૨. તિર્યંચાયુ
૪. દેવાયુ શુભ નામનો" અનુભાવ ચૌદ પ્રકારે છે (૧૬૮૪ [૧]): ૧. ઇષ્ટ શબ્દ૬
૮. ઇષ્ટ લાવણ્ય ૬ ૨. ઈષ્ટ રૂપ
૯. ઇષ્ટ યશકીર્તિ ૩. ઇષ્ટ ગંધ
૧૦. ઈષ્ટ ઉથાન-કર્મ-બલ-વીર્ય-પુરૂષકાર-પરાક્રમ ૪. ઇષ્ટ રસ
૧૧. ઇષ્ટ સ્વર ૫. ઈષ્ટ સ્પર્શ
૧૨. કાંત સ્વર ૬. ઈષ્ટ ગતિ
૧૩. પ્રિય સ્વર ૭. ઈષ્ટ સ્થિતિ૬
૧૪. મનોજ્ઞ સ્વર દુઃખ નામનો અનુભાવ પણ શુભ નામના અનુભાવથી વિપરીત ૧૪ પ્રકારે છે (૧૬૮૪[૨]) :
ઉચ્ચ ગોત્રનો અનુભાવ આઠ પ્રકારે છે (૧૬૮૫ [૧]) : ૧. જાતિવિશિષ્ટતા
૫. તપોવિશિષ્ટતા ૨. કુલવિશિષ્ટતા
૬. શ્રતવિશિષ્ટતા ૩. બલવિશિષ્ટતા
૭, લાભવિશિષ્ટતા ૪. રૂપવિશિષ્ટતા
૮. ઐશ્વર્યવિશિષ્ટતા નીચ ગોત્રનો અનુભવ એથી વિપરીત રીતે આઠ પ્રકારનો છે (૧૬૮[૨]); જેમ કે જાતિવિહીનતા આદિ.
અંતરાયકર્મનો અનુભાવ પાંચ પ્રકારે છે (૧૬૮૬): ૧. દાનાંતરાય
૩. ભોગાંતરાય ૨. લાભાંતરાય
૪. ઉપભોગાંતરાય ૫. વીતરય
૧૫. નામકની ઉત્તર પ્રકૃતિ તો ૪૨ ગણાવી, પણ અહીં અનુભાવમાં ૧૪ પ્રકાર જ છે. નામકર્મના અનુભાવની
આ રાચી પ્રાચીન સ્તરની સુચક છે. ૧૬. ટીકાકાર વ્યાખ્યા ભેદ નોંધે છે.–પત્ર ૪૬૩.
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧૩૪]... કર્મપ્રકૃતિઓની સ્થિતિ અને તેના અબાધાકાળનું વર્ણન કરીને (૧૬૯૭–૧૭૦૪) એકેન્દ્રિયથી માંડી સંસી પચેન્દ્રિય જીવોની તે તે કર્મની સ્થિતિનું નિરૂપણ કર્યું છે (૧૭૦૫–૧૪). પખંડાગમમાં ઉત્કૃષ્ટ અને જઘન્ય સ્થિતિના વર્ણન માટે જુઓ પુ. ૬, ચૂ લિકા ૬ અને ૭. અને અબાધા, નિષેક વગેરેની ચર્ચા માટે જુઓ પુ. ૧૧ ની પ્રથમ ચૂલિકા, પૃ૦ ૧૩૯.૧૭
આ પછી કર્મની જધન્ય સ્થિતિના (૧૭૪૨-૪૪) અને ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિના (૧૭૪૫-૫૨) બંધક છવો કોણ છે તેનું નિરૂપણ છે.
કર્મનો બંધ એ ૨૪મા પદમાં જ્ઞાનાવરણાદિમાંથી કોઈ એકનો બંધ કરતો હોય ત્યારે જીવ અન્ય કેટલી કર્મપ્રકૃતિ બાંધે તેનો ચોવીશ દંડકોમાં વિચાર કરવામાં આવ્યો છે (૧૭૫૫-૬૮) તે જ પ્રકારે કોઈ એક કર્મના બંધ પ્રસંગે અન્ય કેટલી પ્રકૃતિની વેદના હોય તેનો વિચાર ૨૫મા કર્મબંધવેદ નામના પદમાં છે. અને તેથી ઊલટું એટલે કે અમુક કર્મની વેદના વખતે કેટલી પ્રકૃતિનો બંધ હોય તેનો વિચાર ૨૬માં કર્મવેદબંધ એ નામના પદમાં છે (૧૬૭૪–૮૬). અને છેવટે ર૭માં કર્મવેદવેદક પદમાં કોઈ એક પ્રકૃતિની વેદના પ્રસંગે અન્ય કેટલી પ્રકૃતિની વેદના હોય તેનો વિચાર છે (૧૭૮૭-૯૨).
૨૮ મું “આહાર પદ : જીવોનો આહાર
પ્રજ્ઞાપનામાં આહારપદ અલગ છે, જ્યારે પખંડાગમમાં ૧૪ માર્ગ દ્વારોમાં છેલ્લું દ્વાર આહાર છે તેથી એમ નિશ્ચય કરી શકાય છે કે આહારની વિચારણાનું મહત્વ જૈન વિચારકોના મનમાં હતું.
આહાર પદના બે ઉદેશો છે. તેમાં પ્રથમ ઉદેશમાં અગિયાર દ્વારા વડે અને બીજા ઉદેશમાં તેર દ્વારા વડે આહાર સંબંધી વિચારણું છે. બીજા ઉદ્દેશનાં તેર તારો સાથે પખંડાગમનાં ૧૪ માર્ગણાકારોની તુલના કરવા જેવી છેપ્રજ્ઞાપના ૧૯૬૫
પખંડાગામ ૫૬ ૧, પૃ ૧૩૨ ૧, આહાર
૧, ગતિ ૨, ભવ્ય
૨. ઈન્દ્રિય ૩. સંજ્ઞી
૩. કાય ૪. લેડ્યા
૪. યોગ (૯)
૧૭. આચાર્ય મલયગરએ “તાવતા ચ ચદુત્તમાચાયયાળે દ્વિતીયપૂર્વે પ્રકૃતિપ્રામૃતે વન્યજીવને
स्थितिबन्धाधिकारे-चत्वार्यनुयोगद्वाराणि तद्यथा--स्थितिबन्धस्थानप्ररूपणा अबाधाकण्डकप्ररूपणा उत्कृष्टનિદેવપ્રસ્થા કરવવદત્વકપ ૨ ત” આ પ્રમાણે ટીકામાં જે ઉલ્લેખ કર્યો છે (પત્ર ૪૭૯) તેને
પખંડાગમના ઉપર જણાવેલા સ્થાનની સાથે સરખાવી શકાય. ૧. ખેડાગમ, પુ. ૧, પૃ. ૧૭૨, ૪૦૯; ૫૦ ૩, પૃ. ૪૮૩; ૫૦ ૪, ૫૦ ૧૩૭, ૩૦૮, ૪૮૬; પુ૫,
૫૦ ૧૭૩, ૨૩૮, ૩૪૬; પુ૦ ૭, પૃ. ૨૪, ૧૧૨, ૧૮૪, ૨૩૬, ૨૪૩, ૨૯૮, ૩૬૫, ૪૬૧, ૪૭૭, ૪૯૩,
પ૧૮, ૫૭૪; ૫૦ ૮, પૃ૦ ૩૯૦. ૨. કૌંસમાં નંબર પ્રજ્ઞાપનાના છે,
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧૩૫]... ૫. દૃષ્ટિ
૫. વેદ (૧૧) ૬. સયત
૬. કષાય (૭) ૭. કવાય
૭. જ્ઞાન (2) ૮. જ્ઞાન
૮. સંયમ (૬) ૯. યોગ
૯. દર્શન ૧૦. ઉપયોગ
૧૦. લેશ્યા (૪) ૧૧. વેદ
૧૧. ભવ્ય (૨) ૧૨. શરીર
૧૨. સમ્યકત્વ (૫) ૧૩. પર્યાપ્તિ
૧૩. સંસી (૩)
૧૪. આહાર (૧) ખંડાગમમાંનાં ૧૪માંથી દશ તો પ્રજ્ઞાપનામાં એ જ નામે છે. પ્રારંભના ત્રણ પ્રજ્ઞાપનામાં નથી, પરંતુ તેમાં શરીર અને પર્યાપ્તિ વધારે છે. પખંડાગમમાં જ્ઞાન-દર્શન જુદાં જુદાં છે, પરંતુ પ્રજ્ઞાપનામાં જ્ઞાન અને ઉપયોગ જુદાં જુદાં છે તેમાં આ સંશોધન છે. ઉપયોગમાં જ્ઞાન-દર્શન આવી જ જાય છે; પછી જ્ઞાનને જુદું કરવાની જરૂર રહેતી નથી. સમ્યકત્વ માટે દષ્ટિ શબ્દ પ્રાચીન છે તે પ્રજ્ઞાપનામાં વપરાયો છે; જ્યારે વખંડાગમમાં “સમ્યકત્વ” શબ્દ પ્રયુક્ત છે. આહારની વિચારણામાં આહાર એક જુદું દ્વાર હોય તે જરૂરી જણાતું નથી. આથી જણાય છે કે તેર દ્વારની એક સૂચી તૈયાર હતી તેનો જ ઉપયોગ પ્રસ્તુતમાં કર્યો છે. અને એ પણ સ્પષ્ટ જણાય છે કે ૧૪ દ્વારની સૂચી વધારે વ્યવસ્થિત છે તેથી તે ૧૩ દ્વારની સૂચી કરતાં પ્રાચીન હોઈ શકે નહિ.
પ્રથમ ઉદેશનાં કારોમાં પ્રથમ કારમાં છે –૨૪ દંડકોના જીવોને આહારઃ સચિત્ત હોય, અચિત્ત હોય કે મિશ્ર ? –એ પ્રશ્ન. એનો ઉત્તર છે કે વૈક્રિય શરીર ધરાવનાર જીવોને હાર અચિત્ત જ હોય, પરંતુ ઔદારિક શરીરી જીવો ત્રણ પ્રકારનો આહાર લે છે (૧૭૯૪). આ પછી નારક જીવો વિષે તેઓ આહારથિ છે કે નહિ ? કેટલા કાળે આહારર્થી હોય ? આહારમાં શું લે? બધી દિશામાંથી ગ્રહણ કરી બધું જ પરિણાવે છે? લીધેલ પગલોનો સર્વભાવે આહાર લે છે કે અમુક ભાગનો ? ગ્રહણ કરેલ બધા જ પુદ્ગલોનો આહાર કરે છે ? આહારમાં લીધેલા પગલોનું શું થાય છે?— આટલાં ૭ ઠારોનો એકસાથે વિચાર કરીને (૧૭૯૫-૧૮૦૫) પછી અન્ય ભવનવાસી આદિ ૨૩ દંડકોમાં ક્રમે તે સાતેય ધારોનો વિચાર કરે છે (૧૮૦૬–૧૮૫૨). આમાં નોંધવા જેવી હકીકત એ છે કે આહાર જે લેવામાં આવે છે તે આભોગનિર્વતિત અને અનાભોગનિતિત હોય છે. એટલે કે પોતાની ઈચ્છા થાય અને આહાર લે છે અને ઈચ્છા વિના જ આહાર લેવાનો રહે છે. ઈચ્છા થાય અને લેવાય તેમાં, તે તે જીવોમાં જુદી જુદી કાલમર્યાદા છે. પણ ઇચ્છા વિના લેવાતો આહાર તો નિરંતર લેવાતો જ રહે છે (૧૭૯૬ અને ૧૮૦૬ આદિ).
આહારમાં વર્ણ-સાદિસંપન્ન પુગલો લેવાય છે. તેનો અંધ ઓછામાં ઓછો અનંતપ્રદેશ, અસંખ્યાતપ્રદેશી ક્ષેત્રમાં અવગાહીને રહી શકે તેવો અને આત્મપ્રદેશથી સ્પષ્ટ હોવો જરૂરી છે (૧૭૯૭–૧૮૦૦). નારકમાં મોટે ભાગે તો અશુભ વિપાકવાળા વર્ણાદિનું ગ્રહણ થાય છે (૧૮૦૧).
૩. ધવલામાં આહારમાર્ગણામાં આહાર શબ્દથી કવલ, લેપ, ઉમ, મન, કર્મ—એ આહાર નહીં, પણ
નકર્મઆહાર અભિપ્રેત છે એમ ખુલાસો છે. પુ. ૧, પૃ. ૪૦૯. ટીકાકાર સ્પષ્ટીકરણ કરે છે કે મળમાં એક વર્ણ આદિ કહ્યું છે તે વ્યવહારનયની અપેક્ષાએ. નિશ્ચયનયની અપેક્ષાએ તો પાંચેય વર્ણવાળો અંધ આહાર યોગ્ય છે.–પત્ર ૫૦૧,
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૩૬]...
આહારના પુદ્ગલોનું ગ્રહણ સર્વ દિશાથી થાય છે (૧૮૦૨). થયા પછી આહાર અર્થે લીધેલા પુદ્ગલોમાંનો અસંખ્યાતમો ભાગ આહારરૂપે પરિણમે છે અને તેના અનંતમા ભાગનો આસ્વાદ લેવામાં આવે છે (૧૮૦૩). આહાર માટે લીધેલા બધા જ પુદ્ગલોનો આહાર કરે છે (૧૮૦૪). આહારમાં લીધેલા પુદ્ગલોનો પાંચ ઇન્દ્રિયરૂપ પરિણામ થાય અને નારકને તો તે દુ:ખજનક પરિણામરૂપે જ પરિણમે (૧૮૦૫), પરંતુ દેવાદિને તેનો સુખરૂપ પરિણામ થાય (૧૮૦૬). જેની જેટલી ઇન્દ્રિય હોય તેને તે આહાર તેટલી ઇન્દ્રિયના પરિણામરૂપે પરિણમે (૧૮૧૨, ૧૮૧૯, ૧૮૨૦, ૧૮૨૩, ૧૮૨૫).
નવમા દ્વારમાં આહારરૂપે ગ્રહણ કરેલા પુદ્ગલો એકેન્દ્રિયના શરીરરૂપ હોય છે કે પછી યાવત્ પંચેન્દ્રિયના શરીરરૂપ હોય છે, તેની ૨૪ દંડકોમાં ચર્ચા છે. ચર્ચાનો સાર એ છે કે જે પુદ્ગલોનું ગ્રહણ થતું હોય છે તે ભૂતકાળમાં તો ગમે તેના શરીરરૂપે હોય પણ વર્તમાનમાં તો તે જે જીવને જેટલી ઇન્દ્રિય હોય તેટલી ઇન્દ્રિયવાળાનું શરીર આહારરૂપે છે, તેમ સમજવું. કારણ કે લીધેલ આહાર લેનારના શરીરરૂપે પરિણત થાય છે તેથી તેટલી ઇન્દ્રિયવાળાનું શરીર છે તેમ કહેવાય (૧૮૫૩-૧૮૫૮).
દશમા દ્વારમાં ૨૪ દંડકના જીવોમાં કોણ લોમાહાર અને કોણ પ્રક્ષેપાહાર કરે તેની ચર્ચામાં જણાવ્યું છે કે નૈરયિક, દેવો અને એકેન્દ્રિય લોમાહારી છે (૧૮૫૯-૬૦).
ફ્રીન્દ્રિયથી માંડી પંચેન્દ્રિય મનુષ્ય બન્ને પ્રકારનો આહાર કરે છે (૧૮૬૧). એકેન્દ્રિયને મોટું હોતું નથી અને નારક-દેવના વૈક્રિયશરીરમાં મુખ છતાં તેમને પ્રક્ષેપની આવશ્યકતા ન પડે તેવો તે શરીરનો સ્વભાવ છે, માટે તેમને માત્ર લોમાહાર છે—એવું સ્પષ્ટીકરણ ટીકાકાર કરે છે (પત્ર ૫૦૯). વળી, લોમાહાર માત્ર પર્યાપ્તને જ હોય, અપર્યાપ્તને ન હોય એમ પણ ટીકાકારે ખુલાસો કર્યો છે (પત્ર ૫૦૯).
અગિયારમા દ્વારમાં કયા જીવને ઓજ આહાર અને મનથી ભક્ષણ હોય છે તેનો ખુલાસો કરતાં જણાવ્યું છે કે નારકો માત્ર ઓજ આહાર કરે છે, મનથી ભક્ષણ કરતા નથી (૧૮૬૨). અને બધા જ ઔદારિક શરીરી વિષે પણ એ જ નિયમ છે (૧૮૬૩). માત્ર દેવો ઓજ આહારવાળા અને મનથી ભક્ષણ કરનારા છે (૧૮૬૪); એટલે કે તેમને જ્યારે મનમાં આહાર લેવાની ઇચ્છા થાય કે તરત તેમની આહારકામનાની પૂર્તિ થઈ જાય છે (૧૮૬૪). જે સ્થાને જીવની ઉત્પત્તિ થવાની હોય ત્યાં જે આહારયોગ્ય પુદ્ગલો હોય તેનો આહાર તે ઓજ આહાર. અપર્યાપ્ત વને આ આહાર જ સંભવે છે—એવું સ્પષ્ટીકરણ ટીકાકાર કરે છે (પત્ર ૫૧૦). આ ચર્ચાને અંતે સૂત્રકૃતાંગની નિયુક્તિની નિમ્ન ગાથાઓ ટીકાકારે ઉષ્કૃત કરી છે, તે આ પ્રકરણના સારરૂપ છે :
“सरीरेणोयाहारो तयाय फासेण लोमआहारो । पक्खेवाहारो पुण कावलियो होइ नायव्वो ॥ १७१ ॥ ओयाहारा जीवा सव्वे अपजत्तया मुणेयव्त्रा । पजत्तगा य लोमे पक्खेवे होंति भइयव्वा ॥ १७२ ॥ एगंदियदेवाणं नेरइयाणं च नत्थि पक्खेवो ।
સેમાળ નીવાળું સંકારથાળ વવવેયો ! ૨ ||”
૫. અહીં ટીકાકારે સત્રોમાં પૂર્વાપર વિરોધ ન આવે તેમ વ્યાખ્યા કરવી જોઈએ એવું સૂચન કર્યું છે. માટે ‘ આહાર માટે લીધેલા’નો અર્થ પૂર્વસૂત્રમાં જે અસંખ્યાતમો ભાગ કહ્યો છે તે જ અભિપ્રેત છે, ગ્રહણ ફરેલા બધા જ પુદગલો નહિં,ટીકા, પત્ર ૫૦૪,
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧૩૭]... लोमाहारा एगिदिया उ नेरइयसुरगणा चेव । सेसाणं आहारो लोमे पवखेवओ चेव ।। ओयाहारा मणभक्विणो य सम्वे वि सुरगणा होति ।
सेसा हवंति जीवा लोमे पक्खेवओ चेव ॥ અંતિમ બે ગાથાઓ મુદ્રિત સૂત્રકૃતાંગનિર્યુક્તિમાં મળતી નથી.
પ્રસ્તુત પદના બીજા ઉદ્દેશામાં ૧૩ કારોની અપેક્ષાએ (૧૮૬૫) જીવો આહારક છે કે અનાહારક, આ બે વિકલ્પોની ચર્ચા કરી છે. આમાં આહારના પ્રથમ ઉદ્દેશમાં નિર્દિષ્ટ આહારના ભેદોની કોઈ ચર્ચા નથી (૧૮૬૬-૧૯૦૭). પણ વિશેષતા એ છે કે તેમાં આહારક અને અનાહારક એ પદોને આધારે જ ભગોની રચના કરીને તે તે જીવમાં કેટલા ભંગો લાભ તેનું નિરૂપણ કર્યું છે. ઉત્કૃષ્ટ છ ભંગોની રચના માટે જુઓ સૂ૦ ૧૮૮૦; આ રચનાનો આધાર એકવચન-બહુવચન છે.
તીજા “સંસી' દ્વારમાં ટીકાકારે શંકા-સમાધાન કર્યું છે તેની નોંધ લેવી જરૂરી છે. સંસી એટલે સમનસ્ક. વિગ્રહગતિમાં જીવને મન તો હોતું નથી, તો પછી વિગ્રહગતિમાં અનાહારક જીવને સંસી કેમ કહેવાય ? આનું રપષ્ટીકરણ કર્યું કે જીવ વિગ્રહગતિમાં હોય છે ત્યારે સંગી જીવના આયુકર્મની વેદના કરતો હોવાથી તેને સંસી કહી શકાય-ભલેને તેને મન ન હોય (પૃ. ૫૧૪). બીજી શંકા એ છે કે નરયિક, ભવનપતિ અને વાનમંતરને અસંસી કેમ કહ્યા (૧૮૧૮[૨],૧૮૮૦)? ઉત્તર આપ્યો છે કે એ ત્રણેયમાં ઉત્પન્ન થનારા જીવ અસંસીમાંથી પણ મરીને આવે છે તે અપેક્ષાએ તેમને અસંસી કહી શકાય (૫૦ ૫૧૪).
૨૯, ૩૦ અને ૩૩ મા “ઉપયોગ, પશ્યત્તા, અવધિ પદો : જીવોનો
બોધવ્યાપાર
પ્રજ્ઞાપના સૂત્રમાં જીવોના બોધવ્યાપાર અથવા જ્ઞાનવ્યાપાર વિષે ત્રણ પદોમાં ચર્ચા છેઃ ઉપયોગ પદ ૨૯ મું, પસ્થત્તા પદ ૩૦ મું અને અવધિપદ ૩૩ મું. એટલે એ ત્રણેને અહીં એકસાથે લીધાં છે.
આચારાંગ સૂત્રમાં—“જે માયા સે વિન્નાયા, ને વિનાયા સે સવાશે જેમાં વિજ્ઞાનરૂ માયા આચારાંગસુત્ર, પ. ૫; સૂત્ર ૧૬૫.
सम्वे सरा नियति, तक्का जत्थ न विजइ। मई तत्थ न गाहिया। ओए अप्पइछाणस्स खेयन्ने । से न दीहे, न हस्से, न वट्टे, न तंसे, न चउरंसे, न परिमंडले, न किण्हे, न नीले, न लोहिए, न हालिद्दे, न सुकिले, न सुरभिगंधे, न दुरभिगंधे, न तित्ते, न कडुए, न कसाए, न अंबिले, न महुरे, ન , ન મ૩, ને ગુરુ, ન દુ", ન સીઇ, ન ફળે, ન નિ, ને સુય, ન લાક, ન રહે, न संगे, न इत्थी, न पुरुसे, न अन्नहा, परिन्ने सन्ने उवमा न विज्जइ । अरूवी सत्ता अपयस्स पयं नस्थि । से न सद्दे न रूवे न गंधे न रसे न फासे-इच्चेयावंति-त्ति बेमि ।।
આચારાંગસુત્ર, પ. ૬. સૂત્ર ૧૭૦–૧૭૧. સારાંશ કે આમાં એ વિજ્ઞાતા છે. તેમાં કોઈ પણ પ્રકારના રસ, રૂપ આદિ નથી. તે અરૂપી હોવા છતાં સત્ છે.
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૩૮]... ભગવતીસૂત્રમાં જવાનું લક્ષણ બતાવ્યું છે –
"अवण्णे अगंधे अरसे अफासे अरूवी जीवे सासए अवहिए लोगदव्वे । से समासओ पंचविहे पण्णत्ते । तं जहा-दवओ जाव गुणओ। दव्वओ णं जीवत्थिकाए अणंताई जीवदव्वाई,
खेत्तओ लोगप्पमाणखेत्ते, कालओ न कयाइ न आसि, न कयावि नत्थि, जाव निच्चे, भावओ पुण અવળો મળે તરસે મwોસે, સુણો વગોવાળે ૨. ૨૦. ૨૨૮.
આનો સાર પણ એ જ છે કે આત્મા અરૂપી છે, લોકપ્રમાણ છે, નિત્ય છે અને તેને ગુણ ઉપયોગ છે. તેની સંખ્યા અનંત છે. આત્માનો ગુણ ઉપયોગ કહ્યો તે સર્વપ્રથમ અહીં મળે છે.
પ્રસ્તુતમાં યદ્યપિ ઉપયોગમાં અવધિનો સમાવેશ થઈ જાય છે, તે છતાં તેનું જુદું પ્રકરણ રાખવાનું તાત્પર્ય એ જણાય છે કે તે કાળ સુધીમાં અવધિ વિષે વિશેષ વિચાર થઈ ગયો હતો તેથી તેને જુદા પદમાં સ્થાન મળ્યું છે.
પ્રથમ આપણે ઉપયોગ અને પશ્યત્તા વચ્ચે શો ભેદ છે તે સમજવા માટે તેના જે ભેદો છે તેની તુલના કરીએ. કારણ કે મૂળમાં તે બન્નેની કોઈ વ્યાખ્યા છે નહિ. પ્રાચીન પદ્ધતિ પ્રમાણે ભેદો એ જ વ્યાખ્યા બની રહે છે. ૨ઉપયોગ (૧૯૦૮–૧૦)
૧પશ્યત્તા (૧૯૩૬-૩૮) ૧. સાકારોપયોગ
૧. સાકાર૫ર્થના ૧. અભિનિબોધિકજ્ઞાનસાકારોપયોગ
..........X.. ...x...... ૨. શ્રુતજ્ઞાનસાકારોપયોગ
૧. શ્રુતજ્ઞાનસાકારપશ્યત્તા ૩. અવધિજ્ઞાનસાકારોપયોગ
૨. અવધિજ્ઞાસાકારપશ્યત્તા ૪. મન:પર્યયજ્ઞાનસાકારોપયોગ
૩. મન:પર્યયજ્ઞાનસાકાર૫શ્યતા ૫. કેવલજ્ઞાન સાકારોપયોગ
૪. કેવલજ્ઞાનસાકારપશ્યત્તા ૬. મતિઅજ્ઞાનસાકારોપયોગ ૭. શ્રુતઅજ્ઞાનસાકારોપયોગ
૬. શ્રુતઅજ્ઞાનસાકારપશ્યત્તા ૮. વિભેગજ્ઞાન સાકારોપયોગ
. વિર્ભાગજ્ઞાનસાકાર૫ત્તા અનાકારોપયોગ
૨. અનાકારપશ્યત્તા ૧. ચક્ષુદર્શનઅનાકારોપયોગ
૧. ચક્ષુદર્શનઅનાકારપસ્યત્તા ૨. અચક્ષુદર્શનઅનાકારોપયોગ ૩. અવધિદર્શનઅનાકારોપયોગ
૨. અવધિદર્શનઅનાકારપશ્યતા ૪. કેવલદર્શનઅનાકારોપયોગ
. કેવલદર્શનઅનાકારપશ્યત્તા આચાર્ય અભયદેવસૂરિએ પશ્યત્તાને ઉપયોગવિશેષ જ કહી છે; વળી સ્પષ્ટીકરણ કર્યું છે કે જે બોધમાં કેવલ સૈકાલિક અવબોધ હોય તે પશ્યત્તા, પરંતુ જે બોધમાં વર્તમાનકાલિક જ બોધ હોય તે ઉપયોગ છે. આ જ કારણે મતિજ્ઞાન અને મત્યજ્ઞાન સાકારપશ્યત્તાના ભેદોમાં લીધાં નથી. કારણ કે મતિજ્ઞાન અને મત્યજ્ઞાનનો વિષય વર્તમાનકાલિક અવિનષ્ટ પદાર્થ જ બને છે. અનાકારપશ્યત્તામાં અચક્ષુદર્શનનો સમાવેશ કેમ નથી—એનો ઉત્તર આચાર્યો આપ્યો છે કે પશ્યત્તા એ પ્રકૃષ્ટ ઈક્ષણ છે
૧. ભગવતીમાં આ બન્ને વિષે પ્રજ્ઞાપનાની ભલામણ છે. ૧૬, ૭, ૫૮૨. ૨. મલાચાર પંચાચારાધિકાર ગાથા ૩૧ માં પણ સાકાર-અનાકાર ઉપયોગને જીવનું લક્ષણ બતાવ્યું છે,
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________
610 Leiqjaurel mm
kuo asnjeuosad 8 and 10%
jeuoneujalu uoneonp3 uier
૧૨-૧૬. સ્થાવર
૧૭. દ્વીન્દ્રિય ૧૮. ત્રીન્દ્રિય ૧૯. ચતુરિન્દ્રિય ૨૦. પંચે તિર્યંચ ૨૪. વૈમાનિક ૨૩. જ્યોતિષ
૨૨. વાણવંતર ૨-૧૧. ભવનપતિ
૧. નારક
૨૧. મનુષ્ય
*
»
૦૮
2)
:
32
*
»
x y z
, ,
=
છે
»
= : _X
X x
=
છે
X x x x x x
x x
= = = X = X x x x x
XX X X
= = = = = = = = x x x x
= = = = = = = = x x x x
*
2 . ૪ ૪ જ ૪
છે
x x
છે
ઉપયોગ– સાકાર ૧. આભિનિબોધિક જ્ઞાન
અજ્ઞાન ૩. શ્રુતજ્ઞાન ૪. શ્રુતજ્ઞાન ૫. અવધિ ૬. વિભંગ છે. મન:પર્યય ૮. કેવલ ઉપયોગ–અનાકાર ૧. ચક્ષુદર્શન ૨. અચસુદર્શન ૩. અવધિદર્શન ૪. કેવલદર્શન પશ્યત્તા-સાકાર ૧. શ્રુતજ્ઞાન ૨. શ્રુતજ્ઞાન ૩. અવધિજ્ઞાન ૪. વિર્ભાગજ્ઞાન ૫. મન:પર્યાય ૬. કેવલજ્ઞાન
x , x ,
X_X = =
= =
= =
= =
= =
= =
= =
= =
૪ ૪
%
* *
X
X
X
X
X
X
X
X
X
☺
=
“
=
=
»
૮૮
=
=
=
૪
“
૮
અ
૮૮
૮૮
X
by
(
*
૮
* * * * * * X XX X
X XX X “ “
"
5
“
*
“
X_X
X
x
X
X
x x
x x
x x
૪ છે
X
X
X
X
X
પત્તા અનાકાર
* X
X
X X
X
X X = = = = = = = ૪ ૧. ચક્ષુદર્શન X X_X = = = = = = ૪ ૨. અર્વાધદર્શન X X X X x x x x x ૪ ૩. કેવલદર્શન (કા જાઉ re h ! જી “8 )
[૨૬]
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧૪] અને પ્રેક્ષણ તો માત્ર ચક્ષુદર્શનમાં જ સંભવે છે, બીજી ઈન્દ્રિયો દ્વારા થતા દર્શનમાં નહિ. બીજી ઈન્દ્રિયો કરતાં ચક્ષુનો ઉપયોગ અલ્પકાલીન હોય છે અને જ્યાં અપકાલીન ઉપયોગ હોય છે ત્યાં બોધક્રિયામાં ઝડપ વધારે હોય છે. આ જ તેની પ્રકૃષ્ટતામાં કારણ છે.—ભગવતી ટીકા, ૫૦ ૭૧૪.
આચાર્ય મલયગિરિએ આચાર્ય અભયદેવનું જ અનુસરણ કર્યું છે; વિશેષમાં સ્પષ્ટીકરણ કર્યું છે કે પશ્યન્તા શબ્દ રૂટિને કારણે ઉપયોગ શબ્દની જેમ સાકાર અને અનાકાર બોધની પ્રતિપાદક છે, એમ સમજવું (પ્રજ્ઞાપના ટીકા, ૫૦ ૫૨૯). વિશેષમાં એ જણાવ્યું છે કે જ્યાં દીર્ધકાલ ઉપયોગ હોય ત્યાં સૈકાલિક બોધ સંભવે. મતિજ્ઞાનમાં દીર્ઘ કાલનો ઉપયોગ નથી માટે તેથી સૈકાલિક બોધ ન થાય, તેથી તેને પત્તામાં સ્થાન નથી.પ્રજ્ઞાપના ટીકા, ૫૦ ૫૩૦.
આ સિવાય ઉપયોગ અને પશ્યત્તામાં શો ભેદ તે જાણવાનું કોઈ સાધન નથી.
ઉપયોગ અને પશ્યત્તા–એ બન્નેની પ્રરૂપણા જીવોના ૨૪ દંડકોમાં વિચારાઈ છે તે આ પ્રમાણે છે–૧૯૧૨–૧૯૨૭; ૧૯૪૦–૧૫૫૩. (આ કોષ્ઠક ૧૩૯મે પાને મૂકયું છે.)
- ૨૪ દંડકોમાં જીવોના ઉપયોગ અને પશ્યત્તાનો વિચાર કર્યા પછી બન્ને પદોમાં ઉપયોગવાળા જીવોનો વિચાર છે. હકીકતમાં કશો ભેદ પડતો નથી (૧૯૨૮-૧૯૩૫; ૧૯૫૪–૧૯૬૨). તેથી તે વિષે વિશેષ ચર્ચા જરૂરી નથી. પરંતુ પશ્યત્તા પદમાં અંતે કેવલીના જ્ઞાન-દર્શનનો ઉપયોગ યુગપત છે કે ક્રમે છે, તેની ચર્ચા કરી છે, અને દલીલ કરી છે કે જ્ઞાન સાકાર છે અને દર્શન અનાકાર છે તેથી કોઈ પણ વસ્તુને એક સમયમાં જાણે દેખે નહિ (૧૯૬૩-૬૪). આ ચર્ચા માટે સન્મતિપ્રકરણનો બીજો કાંડ જેવો જોઈએ, જ્યાં ઉપયોગમાં ક્રમ, યૌગપદ્ય અને અભેદ એ એ ત્રણે પક્ષો રજૂ કરવામાં આવ્યા છે.
ઉપયોગ અને પશ્યતા વિષે અન્ય કશી જ ચર્ચા કરવામાં આવી નથી, પરંતુ અવધિપદમાં અવધિજ્ઞાન વિષે તેના ભેદો આદિ સાત મુદ્દાઓ લઈ અવધિજ્ઞાનની વિસ્તૃત ચર્ચા કરી છે. તે સાત બાબતો આ છે : ૧. ભેદ, ૨. વિષય, ૩. સંસ્થાન, ૪. આત્યંતર અને બાહ્ય અવધિ, ૫. દેશાવધિ, ૬. અવધિની ક્ષય-વૃદ્ધિ, ૭. પ્રતિપાતિ-અપ્રતિપાતી (૧૯૮૧). વખંડાગમમાં અવધિજ્ઞાનની ચર્ચા કર્મના આવરણ પ્રસંગે કરવામાં આવી છે અને ત્યાં અવધિના અનેક ભેદોની તથા સંસ્થાન આદિની ચર્ચા છે (પુ. ૧૩, પૃ. ૨૮૯-૩૨૮). તેમાં ધ્યાન દેવાની વાત એ છે કે આવશ્યક નિર્યુક્તિની અવધિની ચર્ચાનો જે કાળ છે તે પછીના કાળની ચર્ચા પખંડાગમની હોવાનો સંભવ છે; કારણ કે ક્ષેત્રથી જઘન્યાવધિમાં આવશ્યક નિર્યુક્તિમાં પણકનું દષ્ટાંત છે, જ્યારે
ખંડાગમમાં સૂક્ષ્મ નિગોદનું છે (આવ. નિ. ૨૯; વિશેષાવશ્યક ૫૮૫; વખંડાગમ પુ. ૧૩, પૃ. ૩૦૧). વળી, આવશ્યક નિર્યુક્તિગત ગાથાઓ ગાથાસૂત્રને નામે પણ પખંડાગમમાં દેખા દે છે (આવશ્યક નિર્યુક્તિ, ગા. ૩૧ થી ઘણી ગાથાઓ વખંડાગમમાં છે; પુ૧૩ને અંતે જુઓ નાથાસૂત્રાળ” નામનું પરિશિષ્ટ, પૃ. ૧૧). ગાથાઓમાં પાઠાંતરો નજરે પડે છે. સંભવ છે કે આ ગાથાઓ પ્રાચીન નિયુક્તિની હોય, જે આવશ્યક નિર્યુક્તિ અને પખંડાગમમાં લેવામાં આવી હોય.
જૈન આગમોમાં આચારાંગ જેવા પ્રાચીન ગ્રંથમાં તો અવધિની ચર્ચા, નથી પરંતુ જ્યારથી અંગઆગમોમાં ઉપાસક જેવા કથાગ્રંથોનો સમાવેશ થયો ત્યારથી તો અવધિજ્ઞાનની ચર્ચા શરૂ
૩. ભગવતીમાં આ પદના સત્ર ૧૯૮૨ થી પ્રારંભ કરી આપ્યું અવધિપદ સમજી લેવાની સુચના છે. ૧૬,
૧૦, ૫૮૧.
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૪]... થઈ ગઈ છે અને એ ચર્ચાઓ ઉપરથી જણાય છે કે ઉપાસકને થતા અવધિજ્ઞાનની મર્યાદામાં સ્વયં ઇન્દ્રભૂતિને પણ શંકા થાય છે, એ આશ્ચર્યજનક ઘટના છે (ઉવાસગદસાઓ – હોર્નલ,૧૯૮૪).
આપણે કર્મના પ્રકરણમાં પણ જોયું કે તેમાં એક ઠેકાણે માત્ર પાંચ ઈન્દ્રિયો અને તેથી થતા વિજ્ઞાનના આવરણની ચર્ચા છે, પરંતુ અવધિ આદિ જ્ઞાનો વિષે મૌન સેવાયું છે. આથી અવધિ આદિ જ્ઞાનોની ચર્ચા જૈન આગમોમાં પછીથી ક્રમે કરી દાખલ થઈ હોય એવો સંભવ રહે છે.
અવધિજ્ઞાનના બે ભેદ છે : એક તો જન્મથી પ્રાપ્ત થતું અને બીજું કર્મના ક્ષયોપશમથી મળતું. દેવ-નારકને તો જન્મથી જ હોય છે અને મનુષ્ય અને તિર્યંચ પંચેન્દ્રિયને યોપથમિક (૧૯૮૨) હોય છે.
અવધિજ્ઞાનના વિષયની ચર્ચાનો સાર આ પ્રમાણે છેઃ નારકો ક્ષેત્રની દૃષ્ટિએ જધન્યથી અડઘો ગાઉ અને ઉત્કૃષ્ટ ચાર ગાઉ. પછી એકેકે કરી સાતેય નરકના જીવોના અવધિક્ષેત્રનું પણ નિરૂપણ છે, તેમાં નીચેની નરકમાં ઉત્તરોત્તર અધિક્ષેત્ર ઓછું થતું જાય છે (૧૯૮૩–૧૯૯૦). ભવનપતિમાં અસુરકુમારનું અવધિક્ષેત્ર જઘન્ય ૨૫ યોજન અને ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યાત દ્વીપ-સમુદ્ર છે; અને બાકીના નાગકુમારાદિનું ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત છે (૧૯૯૧-૯૩). પંચંદ્રિયતિર્યંચનું અવધિક્ષેત્ર જઘન્યથી અંગુલનો અસંખ્યાતમો ભાગ અને ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યાત દ્વીપસમુદ્ર છે (૧૯૯૪). મનુષ્યનું ઉત્કૃષ્ટ અવધક્ષેત્ર અલોકમાં પણ લોકપ્રમાણ અસંખ્યાત લોક જેટલું છે (૧૯૯૫). વાણુમંતરનું નાગકુમાર જેમ. જ્યોતિકનું જઘન્ય સંખ્યાત દ્વીપ-સમુદ્રો. વૈમાનિક દેવોના અવધિક્ષેત્રની વિચારણામાં વિમાનથી નીચેનો, ઉપરનો અને વિમાનથી તિર્યમ્ ભાગ-એ ત્રણેની દૃષ્ટિ રાખવામાં આવી છે. અને જેમ વિમાન ઉપર તેમ તેમનું અવધિક્ષેત્ર વિસ્તૃત. છેવટે અનુત્તરપપાતિક દેવ સમગ્ર લોકનાડીને જાણે છે, એમ જણાવ્યું છે (૧૯૯૬-૨૦૦૭). સૂત્ર ૨૦૦૮-૧૬ માં અવધિજ્ઞાનના ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ તપ્ર, (હોડી), પલ્લગ, ઝાલર, પડહ જેવા વિવિધ આકાર જણાવ્યા છે. આચાર્યમલયગિરિ એનો સાર એ તારવી આપે છે કે ભવનપતિ અને વ્યંતરને ઉપરના ભાગમાં અને વૈમાનિકોને નીચેના ભાગમાં, જ્યોતિષ્ક અને નારકોને તિર્ય દિશામાં વધારે હોય છે એટલે કે વિસ્તૃત હોય છે અને મનુષ્ય તથા તિર્યંચને અવધિનો આકાર વિચિત્ર હોય છે.–ટીકા, પત્ર ૫૪૨.
એ પણ જણાવ્યું છે કે નારક અને દેવ અવધિક્ષેત્રમાં છે, એટલે કે તેમનું અવધિજ્ઞાન પોતાની ચારે તરફ ફેલાયેલું હોય છે; તિર્યંચમાં તેમ નથી. પણ મનુષ્ય અવધિક્ષેત્રમાં પણ છે અને બાહ્ય પણ છે. તાત્પર્ય એમ છે કે અવધિજ્ઞાનનો પ્રસાર પોતે જ્યાં હોય ત્યાં હોય તો તે અવધિની અંદર (અંતઃ) ગણાય, પણ પોતાથી વિચ્છિન્ન પ્રદેશમાં અવધિનો વિષય હોય તો તે અવધિથી બાહ્ય ગણાય (૨૦૧૭-૨૦૨૧). માત્ર મનુષ્યને જ સર્વાવધિ સંભવે છે, બાકીનાને દેશઅવધિ જ સંભવે (૨૦૨૨-૨૬). નારકાદિમાં આનુગામિક-અનાનુગામિક, વર્ધમાન-હીયમાન, પ્રતિપાતીઅપ્રતિપાતી અને અવસ્થિત-અનવસ્થિત–આ ભેદોનો વિચાર છે (૨૦૨૭–૩૧).
અવધિજ્ઞાનની વ્યાખ્યા પ્રજ્ઞાપનામૂળમાં કયાંય આપવામાં આવી નથી, પણ અન્યત્ર જે અપાઈ છે તે એ છે કે ઇન્દ્રિય કે મનની સહાયતા વિના આત્માને થતું રૂપી પદાર્થનું જ્ઞાન તે અવધિજ્ઞાન છે.
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૪૨]... ૩૧ મું ‘સંજ્ઞિ” પદ
સંજ્ઞીવિચાર
આ પદમાં સિદ્ધ સહિત સકલ જીવોનો સંત્તી, અસંગી અને નોસસીનોઅર્સની એ ત્રણ ભેદ વિચાર કર્યો છે. તેમાં સિદ્દો નથી સંની કે નથી અસની તેથી તેમની સંજ્ઞા નોસણીનોઅર્સની આપવામાં આવી છે (૧૯૭૩). મનુષ્યમાં પણ જે કેવળી થયા હોય તે આ બાબતમાં સિદ્ધની સમાન જ છે, કારણ કે તેઓ પણ તેમને મન હોવા છતાં તેના વ્યાપાર વડે જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરતા નથી. અન્ય મનુષ્યો સંગ઼ી અને અસત્તી બન્ને પ્રકારના છે. એકેન્દ્રિયથી માંડી ચતુરિન્દ્રિય સુધીના જીવો અસંસી છે. નારક, ભવનપતિ, વાણવ્યંતર અને પંચેન્દ્રિયતિર્યંચ સની અને અર્સની બન્ને પ્રકારના છે. જ્યોતિષ્ક અને વૈમાનિક માત્ર સંની જ છે (૧૯૬૫-૭૩).
આ પદને અંતે આપેલી ગાથામાં મનુષ્યને પણ સંની-અસંગ઼ી જ કહ્યા છે. પરંતુ સૂત્ર ૧૯૭૦ માં તેમાં ત્રણે પ્રકાર સંભવે એમ સ્પષ્ટ કહ્યું છે. આ માત્ર છદ્મસ્થ મનુષ્યની અપેક્ષાએ વચન હશે એમ સમજવું જોઈ એ.
સંજ્ઞાનો અર્થ શો લેવો તે સૂત્રમાં સ્પષ્ટ નથી કર્યું, પણ મનુષ્ય અને નારક તથા ભવનપતિ અને વ્યંતરને પણ અસની કથા એટલે મન જેને હોય તે સની એ અર્થ પ્રસ્તુતમાં ઘટે નહિ. આથી ટીકાકારને સંજ્ઞા શબ્દના બે અર્થ કરવા પડ્યા છે, છતાં પણ પૂરું સમાધાન થતું નથી. એટલે નારકાદિને સંજ્ઞી કે અસરી કહ્યા તેમાં તેના પૂર્વભવમાં તે સંજ્ઞી કે અસસી હતો માટે સંગી કે અસંગ઼ી કહ્યા—આવું સ્પષ્ટીકરણ ટીકાકારને કરવું પડયું છે (ટીકા, પુત્ર ૫૩૪).
આથી સંજ્ઞા શબ્દ ખરેખર ક્યા અર્થમાં અભિપ્રેત છે તે સંશોધનનો વિષય છે.
આચારાંગના પ્રારંભમાં જ વિશેષ પ્રકારના મતિજ્ઞાન માટે—ખાસ કરી આત્માના પૂર્વભવના જ્ઞાનપ્રસંગે~~~ સંજ્ઞા ' શબ્દર વપરાયો હોય એમ લાગે છે ‘મેગ્નેસિ નો તન્ના મવ, તં નહા પુરસ્થિમાત્રો ના હિસાબો મત્રો અમંસિ” ઇત્યાદિ । દશાશ્રુતસ્કંધમાં જ્યાં દશ ચિત્તસમાધિस्थानोनुं वर्णन छे त्यां खण्णिणाणं वा से असमुप्पन्नपुव्वे समुप्पज्जेजा अप्पणो पोराणियं जाई સુમત્તિર્— દશા, પાંચમી દશા.
ડૉ॰ શુશ્રીંગ સંપાદિત આવૃત્તિમાં “બ્રાન્ડ્સને વા સે” એવો પા છે, પરંતુ આ જ પાર્ટ સમવાયાંગમાં ઉત્કૃત છે (દશમ સમવાય), ત્યાં ઉપર પ્રમાણે પા! હોઈ દશાશ્રુતસ્કંધનો મૂળ પા આવો જ હોવો જોઈએ એમ અમારું માનવું છે. વળી, આચાર્ય આત્મારામજીની આવૃત્ત (પૃ૦ ૧૪૮) માં સાિનાસનેળ સળિળળળ યા સે અસમુ એવો પાઠ છે, તે પણ બરાબર જણાતો નથી. એ ગમે તે હોય પણ તેમાં પણ સળિળળ એ પાર્ટ તો છે જ, એટલે અહીં ‘ સંજ્ઞા’ મતિજ્ઞાનવિશેષના અર્થમાં લેવામાં કાંઈ વાંધો જણાતો નથી. અને એ જ્ઞાનનો એક પ્રકાર કાળક્રમે જાતિસ્મરણને નામે ઓળખાયો છે; પણ તે છે તો મતિજ્ઞાનનો જ ભેદ. અને એ મતિજ્ઞાનનો વિશેષ એટલે જે જ્ઞાનમાં સ્મરણ-પૂર્વ અનુભવનું સ્મરણ–જરૂરી હોય તેવું જ્ઞાન ‘સંજ્ઞા ’ શબ્દથી સમજાતું હતું. સંજ્ઞા-સંકેત પછી તે શબ્દરૂપે હોય કે બીજા ચિહ્નરૂપે હોય પણ તેના વડે જ્ઞાન થવામાં સ્મરણ આવશ્યક હોય છે. તેથી જેમાં સ્મરણ આવશ્યક હોય એવા જ્ઞાનવિશેષને માટે ‘સંજ્ઞા’ શબ્દ પ્રાચીન કાળમાં પ્રયુક્ત થતો હોય તો આશ્ચર્ય પામવાનું નથી.
૧. આવશ્યકનિયુક્તિમાં સંજ્ઞાને અભિનિબોધ = મતિજ્ઞાન કહ્યું છે. —ગા. ૧૨; વિશેષાવશ્યક, ૩૪. ૨. બૌદ્ધમાં ‘સંજ્ઞા ’ શબ્દના પ્રયોગ અને અર્થ માટે જુઓ Pali-English Dictionery (P.T.S)
de Buddhist Hybrid Sanskrit Dictionery.
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૪]... પણ જૈન આગમમાં આ “સંજ્ઞા” શબ્દના અર્થનો વિસ્તાર થયો હોય એમ જણાય છે. અને તેને કારણે ક્યાં સંજ્ઞા શબ્દનો શું અર્થ લેવો એ એક સમસ્યારૂપ બની જાય છે.
સ્થાનાંગમાં—“TI તાં, ઘા સન્ના, ઇ મન્ના, THI વિન્ન” (સૂ૦ ૨૯-૩૨) એવો પાઠ આવે છે. એ ઉપરથી પણ જણાય છે કે “સંજ્ઞા' એ નામે કોઈ જ્ઞાન તે કાળે પ્રસિદ્ધ તો હતું જ. સ્થાનાંગમાં જ અન્યત્ર સંજ્ઞાના ચાર પ્રકાર જણાવ્યા છે : આહાર, ભય, મૈથુન, પરિગ્રહ (સ્થા, ૩૫૬, સમવાયાંગ ૪). વળી, અન્યત્ર સ્થાનાંગમાં જ સંજ્ઞાના દશ ભેદ છે : ૧-૪. ઉપર પ્રમાણે, ૫. ક્રોધ, ૬. માન, ૭. માયા, ૮. લોભ, ૯, લોક, ૧૦ ઓઘ. અને આ દશે સંજ્ઞા ૨૪ દંકના જીવોમાં હોય છે તેમ પણ જણાવ્યું છે (સ્થા૦ ૭૫૨). આચારાંગનિર્યુક્તિમાં સંજ્ઞા વિષે જણાવ્યું છે–
ટ્ર સચિત્તા માવે અનુમાનગાળા સા मति होइ जाणणा पुण अणुभवणा कम्मसंजुत्ता ॥ ३८ ॥ आहार भय परिग्गह मेहुण सुह दुक्ख मोह वितिगिच्छा। कोह माण माय लोहे सोगे लोगे य धम्मोहे ॥ ३९ ॥
અને અન્ય પ્રકારે પણ સંજ્ઞા શબ્દનો અર્થ બત્કલ્પભાષ્ય અને વિશેષાવશ્યકભાષ્યમાં કરવામાં આવ્યો છે. તેમાં કાલિક, હેતુ અને દૃષ્ટિવાદોપદેશ—એ ત્રણ સંજ્ઞાને આધારે સંસીઅસંસીનો વિચાર છે. અને એનો નિકર્થ એ છે કે શાસ્ત્રમાં પ્રાય: કાલિક-સંજ્ઞાને આધારે સંતીઅસંતી એવો વિભાગ કરેલો છે અને તેનું તાત્પર્ય તો સમનસ્ક-અમસ્કમાં છે. બૃહતા, ગા. ૭૮-૮૭; વિશેષા. ૫૦૨-૭.
પખંડાગમ મૂળમાં માર્ગણાકારમાં સંસીદ્વાર છે. પણ સંજ્ઞાનો અર્થ શો અભિપ્રેત છે તે જણાવ્યું નથી. પરંતુ મિથ્યાદૃષ્ટિથી લઈ ક્ષીણકવાય-વીતરાગ-છદ્મછ-ગુણસ્થાન સુધીના જીવો સંસી હોય છે અને એકેન્દ્રિયથી માંડી અસરણી પંચેન્દ્રિય સુધીના જીવો અસંતી છે, એમ જણાવ્યું છે (પુ. ૧, પૃ. ૪૦૮). અને સંસી ક્ષાયોપથમિક લબ્ધિથી, અસંસી ઔદયિક ભાવથી અને નસંજ્ઞી-નાની ક્ષાયિક લબ્ધિથી થાય છે, એમ પણ જણાવ્યું છે (પુ૭, પૃ. ૧૧૧–૧૧૨). આના સ્પષ્ટીકરણમાં ધવલામાં જે કહ્યું છે તે અને પ્રારંભમાં સંતાનો જે અર્થ કર્યો છે તે ઉપરથી સામાન્ય ધારણા એવી બને કે મનવાળા સંતી, પરંતુ ધવલામાં પણ સંસી શબ્દની બે પ્રકારની વ્યાખ્યા કરવામાં આવી છે તે સૂચક છે : નાનાતિ ઇતિ સંમે-મન, ચાસ્તીતિ સંસી | नैकेन्द्रियादिनाऽतिप्रसङ्गः, तस्य मनसोऽभावात् । अथवा शिक्षाक्रियोपदेशालापग्राही संजी। उक्तं च
सिक्खाकिरियुवदेसालावग्गाही मणोवलंबेण । जो जीवो सो सण्णी तविवरीदो असण्णी दु॥-पु० १, पृ० १५२. ।
આ બીજી વ્યાખ્યામાં પણ મનનું આલંબન તો સ્વીકૃત છે જ, એટલે તાત્પર્યમાં કશો ભેદ પડતો નથી. આચાર્ય પૂજ્યપાદે તત્વાર્થભાષ્યનું અનુકરણ કરી તત્વાર્થની ટીકામાં (૨.૨૫) સતીની જે વ્યાખ્યા આપી છે તે પખંડાગમના સંસી શબ્દના પ્રયોગને ધ્યાનમાં લઈને છે; તેનું તાત્પર્ય એ છે કે “સંજ્ઞા” શબ્દ અનેક અર્થમાં છે તેથી અનિષ્ટની વ્યાવૃત્તિ સારુ સૂત્રમાં “સમનરવા” એવું વિશેષણ આપ્યું છે, જેથી સંજ્ઞાવાળા છતાં જેને મન ન હોય તે સંસી કહેવાય નહિ, પણ અસંસી કહેવાય.
૩. મલાચાર, શીલગુણાધિકાર, ૩. ૪. તુલના કરે બૃહત્યપભાષ્ય, ગા. ૮૭. ૫. તુલના–“સંનિ: સમનસ્વા:” તવાર્થસૂત્ર ૨.૨૧–તેની વિવિધ દિગંબરીય ટીકાઓ સાથે.
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૪]. મૂલાચારમાં છ પર્યાપ્તિના વિવેચન પ્રસંગે અસંગીને પાંચ અને સંસીને છ પર્યાપ્તિ કહી છે, તેથી સ્પષ્ટ થાય છે કે જેને મન હોય તે સંજ્ઞી ગણાય.—મૂલાચાર, પર્યાસ્યધકાર, ૫-૬, ૮૬.
સ્થાનાંગમાં સર્વ જીવોના સંસી, અસંસી અને નોસંસીનીઅસંસી–એવા ત્રણ ભેદ બતાવ્યા છે, કારણ કે સિદ્ધોને પણ એમાં ગણી લીધા છે. પરંતુ તેમાંથી સંજ્ઞી કોણ અને અસંગ્રી કોણ એ ફલિત થતું નથી (સૂ૦ ૧૬૨). સંસારી જીવમાં ૨૪ દંડકોમાં સંસી અને અસંતી એ બન્ને ભેદો હોય છે (સ્થા૦ ૭૯, સમવા ૧૪૯), એમ કહ્યું ત્યારે પણ મનવાળા સતી એવું સિદ્ધ થતું નથી, કારણ કે એકકિયાદિમાં તો મન નથી જ, છતાં તેમાં પણ સંતી-અસંતી એ બન્ને ભેદ જણાવ્યા. અને જ્યાં મન અવશ્ય હોય છે તેવા નારકાદિમાં પણ સંજ્ઞી-અસંજ્ઞી એવા બે ભેદ જણાવ્યા છે.
આ ઉપરથી એક વાત નક્કી થાય છે કે પર્યાતિનો વિચાર થયો તે પહેલાં જ સંતાનો વિચાર થઈ ગયો હતો. તેથી પર્યાપ્તિના વિચાર સાથે એ સ્પષ્ટ થયું કે સંજ્ઞા અને મન એ બન્ને જેને હોય તેને જ સંજ્ઞો કહેવા.
સંની-અસતીની સમસ્યાનું સમાધાન કરવાનો પ્રયત્ન વાચક ઉમાસ્વાતિએ તત્વાર્થસત્રમાં કર્યો છે. તેમણે સૂત્ર બનાવ્યું છે કે –“સંશિતઃ સાનાઃ (૨.૨૫); અર્થાત સંરની જીવો મનવાળા હોય છે. અને ભાષ્યમાં તેમણે સ્પષ્ટીકરણ કર્યું કે પ્રત્યુતમાં સંસી શબ્દથી તે જ જીવો અભિપ્રેત છે, જેને સંપ્રધારણ સંતા હોય. અર્થાત માત્ર સંપ્રધારણ સંતાવાળા જીવોને મન હોય છે, અન્યને નહિ. સંપ્રધારણ સંતાની વ્યાખ્યા કરી છે કે –“ફુહાપોહયુI Tળવોષવિવારનામિા પ્રધારસંજ્ઞા !” --- તત્વાર્થભાષ્ય ૨. ૨૫. આહારાદિ સંજ્ઞાને કારણે જે સંજ્ઞી કહેવાય તેવા જીવો અહીં અભિપ્રેત નથી, એટલે કે મન તો તે જ સંસી જીવોને હોય, જેઓ સંપ્રધારણ સંજ્ઞાને કારણે સંતી કહેવાતા હોય.
૩૨મું “સંયમ પદ ? સંયમવિચાર
સંત, અસંત, સંયતાસંયત અને નોતનોઅસંતનો સંયતાસંવત–એવા સંયમના ચાર ભેદોનો વિચાર સકલ જીવોમાં કરવામાં આવ્યો છે. તેનો સાર એ છે કે નારક, એકેન્દ્રિયથી માંડી ચતુરિન્દ્રિય જીવો, વાણવ્યંતર, જ્યોતિષ્ક અને વૈમાનિક એ અયત હોય છે. પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ અસંયત અને સંયતાસંયત હોય છે. મનુષ્યમાં પ્રથમ ત્રણ પ્રકાર છે, પણ સિદ્ધોમાં સંયમનો ચોથો પ્રકાર નોસંયતનો અસંયમનોસંયતાસંયત છે (૧૯૭૪-૮૦). પદને અંતે આપેલ ગાથામાં સિદ્ધનો વિચાર નથી. પખંડાગમનાં ૧૪ માર્ગશદ્વારમાં પણ એક કાર સંયમ છે. આથી સંયમને આધારે જીવોનો વિચાર કરવાની પદ્ધતિ મહત્ત્વ ધરાવે છે, એમ કહી શકાય. પખંડાગમમાં સંયમદ્વારમાં સામાયિકશુદ્ધિસંયત, છેદો પસ્થાપનશુદ્ધિસંયત, પરિહારશુદ્ધિસંયત, સુક્ષ્મસંપાયશુદ્ધિસંયત, યથાખ્યાતવિહારશુદ્ધિસંત, સ્વતાસંયત અને અસંત–એવા ભેદો કરીને ૧૪ ગુણસ્થાનોમાં તેનો વિચાર છે, પુ. ૧, પૃ. ૩૬૮.
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧૫].. ૩૪ મું “પ્રવિચારણું” પદ પરિચારણ (મૈથુનવિચાર)
પ્રજ્ઞાપનાના પ્રારંભમાં જ્યાં વિષયસૂચી આપી છે, ત્યાં પ્રસ્તુત પદ માટે “વિચાર” (વિવાર) શબ્દનો પ્રયોગ કર્યો છે અને તે જ શબ્દ આચાર્ય ઉમાસ્વાતિના “પ્રવીચાર” શબ્દનું મૂળ જણાય છે (તત્વાર્થસૂત્ર ૪-૮). પરંતુ પ્રસ્તુત પદના પ્રારંભમાં જ્યાં દ્વારા બતાવ્યાં છે ત્યાં “વરિચાર” (૨૦૩૨) અને મૂળમાં પણ “વચારાયા” (ક્વિારા ) (૨૦૩૩) એવો પાઠ છે. અને એ દ્વારની ચર્ચા પ્રસંગે “પરિયાના? “ ર” (૨૦૧૨) શબ્દનો પ્રયોગ મળે છે. ઉપરાંત, “સપરિવાર” (પરિશ્વારા), “અવિચાર' (મરિવારn:) (૨૦૫૧), વરિયારના (વચપરિવાર), જસપરિવાર, હવારિયા, વરિયાણા, વરિયાર (૨૦૧૨) જેવા પ્રયોગો મળે છે. તેથી જણાય છે કે વવિચારણા, વરિયાળી અને પરિવાર એ ત્રણે શબ્દો એક જ અર્થ માટે વપરાયા છે. પરંતુ વધારે વપરાશ “વરિચારા' એ રૂપનો છે; “વિચાર” નો પ્રયોગ માત્ર પ્રારંભમાં અને તે છે (Fવિયારાર્થે સમત્ત). ઉપનિષદોમાં “પરિવારનો પ્રયોગ મિથુનસેવનના અર્થમાં મળે છે–મા અમર સરથાર સત્વર્યા ન દીદા ઢામયા મનુષ્ય માર્મિધજ્ઞામિક પરિવારવશ્વ વિક્રતો મi નાનુબાલી ટોવ૦ ૧.૨૫. પાલિમાં “પરિવર”, “વવિરતિ”, “વરિત્રા”, “પરિવારેતિ જેવા પ્રયોગો છે–જુઓ પાલિકોષ (P.S.S.). બૌદ્ધ સંસ્કૃત ગ્રંથોમાં “રિવર', વિર્યા, “પરિવારના”, “રવારયતિ', “વારિવાતિ જેવા શબ્દો મળે છે. ઉપરાંત
વિવાર', “વિચાર”, “પ્રવિવાર”, “વિવાતિ”, “પ્રવિજાતિ” આદિ પ્રયોગો પણ જોવા મળે છે. અને તે બધા પ્રયોગો પ્રજ્ઞાપનાના પ્રસ્તુત પદમાં જે અર્થ અભિપ્રેત છે, તે અર્થ માટે પણ જોવા મળે છે. એટલે કહી શકાય કે ક્રીડા, રતિ, ઇન્દ્રિયોના કામભોગ અને મિથુન માટે સંસ્કૃતમાં પ્રવીવાર અથવા પ્રવિવાર અને પ્રાકૃતમાં પરિવારમાં અથવા પવિચાર શબ્દનો પ્રયોગ થયો છે. પરિવાર જ્યારે કોને સંભવે અને ક્યા પ્રકારની હોય, એ વિષયની મુખ્ય ચર્ચા પ્રસ્તુત પદમાં દંડકોને આધારે કરી છે. તેમાં નારકોની બાબતમાં કહ્યું છે કે તેઓ ઉપપાતક્ષેત્રમાં આવીને તરત જ આહાર લેવાનું શરૂ કરે છે. એટલે તેમના શરીરની નિપત્તિ થાય છે. એટલે ચારે તરફથી પુગલોનું ગ્રહણ શરીરનાં અંગોપાંગથી શરૂ કરે છે અને તે તે પુગલોને શરીરની ઈન્દ્રિયાદિ રૂપે પરિણત કરતા થઈ જાય છે. આમ ઈન્દ્રિયો પુષ્ટ થયે તેઓ પરિચારણા શરૂ કરે છે, એટલે કે શબ્દાદિ બધા વિષયોનો ઉપભોગ શરૂ કરે છે. અને પરિચારણા કર્યા પછી જ વિકુણું–નાના રૂપ ધારણ કરવાની પ્રક્રિયા–શરૂ કરે છે (૨૦૩૩). પરંતુ દેવોમાં આ ક્રમમાં ભેદ એ છે કે વિતુર્વણું કર્યા પછી પરિચારણા છે (૨૦૩૪, ૨૦૩૭). એકેન્દ્રિયોમાં પરિચારણનો ક્રમ નારક જેમ છે, પણ તેમાં વિદુર્વણું નથી. પરંતુ વાયુકાયામાં વિમુર્વણું છે. દ્વાન્દ્રિય-ત્રીન્દ્રિય-ચતુરિન્દ્રિયમાં એકેન્દ્રિય જેમ (૨૦૩૫-૩૬) પરિસ્થિતિ છે. પંચેન્દ્રિયતિર્યંચ અને મનુષ્યમાં નારક જેમ સમજવું (૨૦૩૬).
પ્રસ્તુત પ્રકરણમાં પ્રાસંગિક ચર્ચા એ પણ કરવામાં આવી છે કે જીવોમાં આહારનું ગ્રહણ આભોગનિવર્તિત હોય છે કે અનાભોગનિવર્તિત ? એકન્દ્રિય સિવાયના બધા જીવો આભોગ
૧. આને માટે પાઠાંતર છે-“પરિવાર ” પૃ. ૪૨૨, ર૦ ૨. ૨. “હાયકવવારે નામ શૈથુનવિષપલેવનમ” તવાર્થમાણ, ૪-૮, “ઝવવા મૈથુનો પવનમ ?
સર્વાર્થસિદ્ધિ, ૪.૭. ૩. આ ચર્ચા ખરી રીતે આહારપદમાં આવવી જોઈતી હતી, પણ આ પદમાં આવી છે તેથી તેને પ્રાસંગિક
કહી છે.
૫. મ. ૧૦
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૪]... નિતિત અને અનાભોગનિર્વતિત આહાર લે છે. પરંતુ એકન્દ્રિયમાં માત્ર અનાભોગાનવર્તિત જ છે (૨૦૩૮-૩૯). પ્રસ્તુતમાં આભોગનિર્વતિતનો અર્થ ટીકાકાર “મનપ્રણિધાનપૂર્વમારા ક્ષત્તિ ”
–(પત્ર ૫૪૫) એવો કરે છે અને એકન્દ્રિય વિષે સ્પષ્ટ કરે છે કે “નિયામતિસ્તોपटुमनोद्रव्यलब्धिसम्पन्नत्वात् पटुतर आभोगो नोपजायते इति तेषां सर्वदाऽनाभोगनिर्वर्तित एव आहारो ન પુનઃ વિવ્યામો નિર્વર્તિતઃ ”-(પત્ર ૫૪૫).
આમાં આચાર્ય મલયગિરિ અપટુ પણ મને એકેન્દ્રિયને હોય છે—એવું લખે છે તે મનોલબ્ધિ બધા જીવોમાં છે એવી માન્યતાને આધારે છે. પરંતુ ખરી વાત તો એવી જણાય છે કે જીવો પોતાની ઇચ્છાપૂર્વક અને પોતાના ઉપયોગ પૂર્વક આહાર લે તે આભોગનિર્વર્તિત અને ઇચ્છા ન હોય છતાં લોમાહાર વગેરે અન્ય પ્રકારના આહારનું સતત ગ્રહણ થયા કરે છે તે અનાભોગનિર્વતિત કહેવાય.
આહારપદમાં આભોગનિર્વર્તિત આહારની ચર્ચા છે, તેને આધારે આવો અર્થ કરી શકાય (૧૭૯૬, ૧૮૦૬ આદિ), પરંતુ મન:પ્રણિધાનની વાત, જે આચાર્ય મલયગિરિએ લખી છે, તેનો સમન્વય કેવી રીતે કરવો એ એક પ્રશ્ન છે. કારણ કે જેમ એકેન્દ્રિયને અપટુ મન છે, તેમ શ્રીન્દ્રિયથી માંડી ચતુરિન્દ્રિય સુધી પણ અપટુ મન જ છે; તો એકેન્દ્રિયમાં જ કેમ અનાભોગ અને બીજામાં કેમ નહિ, એ પ્રશ્નનું સમાધાન થતું નથી. એમ લાગે છે કે રસનેન્દ્રિયવાળા પ્રાણીને મુખ હોય છે તેથી તેને ખાવાની ઈચ્છા થતી હોઈ તે બધામાં આવ્યોગનિર્વતિત આહાર માન્યો હોય અને રસનેન્દ્રિય વિનાનાને અનાભોગનિર્વતિંત માન્યો હોય એમ બને.
આહારમાં લેવાના પુદગલો વિષે ચર્ચા છે કે આહાર કરનાર તે પુલોને જાણે છે, દેખે છે કે જાણુતો દેખાતો નથી?–તેના વિષેના વિકલ્પો કર્યા છે તેનો સાર આ પ્રમાણે છે– (૨૦૪૦-૪૬).
ન જાણે નારક, ભવનવાસી, વાણવ્યંતર, જ્યોતિષ્ક એકેન્દ્રિયથી ત્રીન્દ્રિય ચતુરિન્દ્રિયમાં– ૧. કેટલાક
૨.
2
પચંદ્રિયતિર્યંચ, તથા મનુષ્ય
૧. કેટલાક
૩. ૪.
» ,
વૈમાનિક–
અધ્યવસાનસ્થાનોની પણ પ્રાસંગિક ચર્ચા પ્રસ્તુત પદમાં છે. પ્રશસ્ત અને અપ્રશસ્ત એવાં અધ્યવસાનસ્થાનો ૨૪ દંડકના જીવોમાં અસંખ્યાત પ્રકારનાં હોય છે એમ જણાવ્યું છે (૨૦૪૭-૪૮). આટલી જ હકીકત પ્રજ્ઞાપનામાં છે, પરંતુ આ વિષે પખંડાગમમાં વિસ્તૃત ચર્ચા
જોવા મળે છે. કર્મના સ્થિતિબંધનાં અધ્યવસાનસ્થાનોની ચર્ચા માટે પ્રથમ ચૂલિકામાં ઘણું વિસ્તાર છે; તેમાં ખાસ કરી સર્વસ્તોકબંધસ્થાનના સ્વામીથી માંડી સર્વોત્કૃષ્ટબંધનું સ્થાન કોને,
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨. »
ઇ
૩. ૪.
...[૧૭]... જીવોમાં સંકલેશ અને વિશુદ્ધિનું તારતમ્ય, અ૫બહુત્વ આદિની ચર્ચા છે (૫૦ ૧૧, પૃ૦ ૧૩૯). બીજી ચૂલિકા તો સ્થિતિબંધના અધ્યવસાયસ્થાનોની પૂરી ચર્ચા માટે જ છે (પુ. ૧૧, પૃ. ૩૦૮). આ પછી પણ ભાવવિધાન નામના પ્રકરણમાં બે ચૂલિકા છે, જેમાં એકમાં ઉપશમ અને ક્ષકશ્રેણીનું તારતમ્ય (પુ. ૧૨, પૃ. ૮૦) અને બીજીમાં અનુભાગબંધનાં અધ્યવસાયસ્થાનોની વિસ્તૃત ચર્ચા છે (૫૦ ૧૨, પૃ૦ ૮૭).
પરિચારણાધારમાં દેવોની બાબતમાં પરિચારણની દૃષ્ટિએ આ પ્રમાણે ચાર વિકલ્પોનો સંભવ બતાવ્યો છે (૨૦૧૧) : ૧. દેવો સદેવી સપરિચાર
અપરિચાર અદેવી સપરિચાર
અપરિચાર પરંતુ જણાવ્યું છે કે એવું બનતું નથી કે દેવ સદેવી હોય છતાં પણ અપરિચાર હોય, એટલે કે ઉક્ત ચારમાંથી બીજો વિકલ્પ સંભવતો નથી (૨૦૧૧). આનું સ્પષ્ટીકરણ એ છે કે ભવનપતિ, વાણુવ્યંતર, જ્યોતિષ્ક અને વૈમાનિકોમાંથી પ્રથમનાં બે વિમાનો–સૌધર્મ અને ઈશાન–માં દેવીઓ હોય છે તેથી તે સૌમાં પ્રથમ વિકલ્પ છે; એટલે કે તેમાં કાયિક પરિચારણા છે–દેવદેવીનું મૈથુન હોય છે (૨૦૧૨). સનકુમારથી માંડી અશ્રુતકલ્પ સુધીનાં વિમાનમાં માત્ર દેવો જ હોય છે, દેવી હોતી નથી, તેથી તેમાં તીજો વિકલ્પ છે એટલે કે તે વિમાનોમાં દેવીઓ નથી છતાં પરિચારણ છે (૨૦૧૧). પરંતુ રૈવેયક અને અનુત્તર વિમાનોમાં દેવી પણ નથી અને પરિચારણા પણ નથી. તેથી તેમાં ચોથો વિકલ્પ છે (૨૦૧૧)
દેવી નથી છતાં પરિચારણા કેમ સંભવે તેનું સ્પષ્ટીકરણ એ છે કે (૨૦૧૨) : ૧. સનકુમાર-મહેન્દ્રકલ્પમાં સ્પર્શપરિચારણા. ૨. બ્રહ્મલોક-લાંતકકલ્પમાં રૂપપરિચારણ. ૩. મહાશુક્ર-સહસ્ત્રારમાં શબ્દપરિચારણા. ૪. આણત-પ્રાકૃત-આરણ-અર્ચ્યુતકલ્પમાં મનઃ પરિચારણા.
કાય પરિચારણામાં જ્યારે દેવોને “ઈચ્છામન” ની ઉત્પત્તિ-એટલે કે કાયપરિચારણાની ઇચ્છા–થાય છે, ત્યારે દેવીઓ–અપ્સરાઓ મનોરમ રૂપ, ઉત્તરક્રિય શરીર ધારણ કરીને હાજર થાય છે (૨૦૫૨ [૨]). અહીં “ઈચ્છામન' શબ્દ ધ્યાન દેવા જેવો છે. આથી સ્પષ્ટ થાય છે કે હજી મનની બાબતની સ્પષ્ટ કલ્પના નિશ્ચિત થઈ ન હતી. પરિચારણ સમાપ્ત થયે ઇચ્છામન ચાલ્યું જાય છે.
અપ્સરાઓ સાથે દેવીની કાયપરિચારણાનું ટીકામાં સ્પષ્ટીકરણ કર્યું છે કે મનુષ્ય જેમ જ મિથુનસેવન (ટી. પત્ર ૫૪૯, ૫૫૦). મૂળમાં એ પણ જણાવ્યું છે કે એ દેવોમાં શુક્રના પુદ્ગલો હોય છે અને તે અપ્સરામાં જઈને પાંચ ઇન્દ્રિયોરૂપે પરિણમે છે અને અપ્સરામાં રૂપ-લાવણ્યના વર્ધક પણ બને છે. અહીં એ ધ્યાન દેવા જેવું છે કે આમાં પણ પાંચ ઇન્દ્રિયોનો ઉલ્લેખ છે, મનને નથી (૨૦૫૨ [૨]). અહીં એ પણ જાણવું જરૂરી છે કે દેવના એ શુક્રથી અપ્સરામાં
૪. આ દેવોમાં પરિચારણા નથી, છતાં તેમને બ્રહ્મચારી ન કહેવાય; કારણ કે તેમનામાં ચારિત્રપરિણામ નથી.
- ટી., પત્ર ૫૪૯,
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________
•••[ ૧૪૯ ]...
ગર્ભાધાન થતું નથી,પ કારણ કે દેવોને વૈક્રિયશરીર છે અને તેની ઉત્પત્તિ ગર્ભમાં નથી પણુ ઔપપાતિક છે.
જ્યાં સ્પર્શાદિથી પ્રવિચારણા હોય છે તે તે દેવલોકમાં દેવી નથી હોતી, પણ જ્યારે ઇચ્છા થાય છે ત્યારે અપ્સરાઓ વિકર્વણા કરીને હાજર થાય છે. અને તે દેવો અનુક્રમે સ્પર્શાદિથી જ સંતુષ્ટિ અનુભવે છે (૨૦૫૩[૫]); તે જ તેમની પરિચારા છે. તે દેવોમાં પણ શુવિસર્જન છે, પરંતુ ટીકાકારે ખુલાસો કર્યો છે કે “ પુન્નતંત્રમાં વિજ્યપ્રમાાવસેયઃ '' અર્થાત્ દેવ-દેવીનો સંપર્ક નહીં છતાં દેવીમાં દૈવી પ્રભાવને ક્રમે શુક્રસંક્રમણ થાય છે અને તેનું પરિણમન પણુ તેમના રૂપલાવણ્યમાં વૃદ્ધિકારક બને છે (ટી૰ પત્ર ૫૫૧).
આરણથી માંડીને માત્ર મન:પરિચારણા છે અને તેથી તે તે દેવોની પરિચારણાની ઇચ્છા થયે દેવીઓ પોતાને સ્થાને રહીને જ મનોરમ શૃંગાર ધારણ કરે છે અને તે તે દેવો પોતાને સ્થાને રહ્યા રહ્યા જ મનઃસંતુષ્ટિ મેળવે છે (ર૦પર[૬]). અને દેવીઓ પણ પોતાને સ્થાને રહી રહી રૂપ લાવણ્યવતી બની જાય છે.
અંતે દેવોનું પરિચારણાની દૃષ્ટિએ અપબહુત્વ વિચારાયું છે; તેમાં ઉત્તરોત્તર વૃદ્ધિંગત ક્રમ આવો છે : અપરિચારકો, મનઃપરિચારકો, શબ્દપરિચારકો, રૂપપરિચારકો, સ્પર્શપરિચારકો, કાયપરિચારકો (૨૦૧૩).
પરંતુ પરિચારણામાં ઉત્તરોત્તર સુખની વૃદ્ધિની દૃષ્ટિએ આથી ઊલટો ક્રમ છે; સૌથી ઓછું સુખ કાયપરિચારણામાં, પણ સૌથી વધારે સુખ અપરિચારણાવાળા દેવોમાં છે. (ટી॰ પત્ર પપર).
૩૫ મું ‘વેદના’ પદ્મ : જીવોની વેદના
૧ટૂંડકોમાં જીવોને નાના પ્રકારની વેદનાનો જે અનુભવ થાય છે, તેની ચર્ચા આ પદમાં છે. વેદનાના અનેક રીતે પ્રકારો બતાવવામાં આવ્યા છે, તે આ પ્રમાણે છે :
*
$.
(૧) શીત, ઉષ્ણુ, શીતોષ્ણુ (૨૦૧૫).
(ચ) દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાલ, ભાવ (ર૦ ૬૬).
(૩) શારીરિક, માનસિક, શારીરિક-માનસિક (૨૦૬૩).
(૪) સાતા, અસાતા, સાતાસાતા (૨૦૬૬).
(૫) દુ:ખા, સુખા, અદુઃખા-અસુખા (૨૦૬૯).
(૬) આલ્યુપગમિકી, ઔપક્રમિકી (૨૦૭૨). (૭) નિદા, અનિદા (૨૦૭૭).૨.
..
૮૫ વર્લ્ડ તે યિરારીરાન્તîતા કૃતિ ન ર્માધાનન્હેતવઃ '' ~~ ટી, પત્ર ૫૫૦.
આમ સહસ્રાર સુધી દેવીઓ જાય છે. અને કયાં સુધી કેટલા આયુવાળી દેવીઓ ાય તે માટે જુઓ ટીકા, પત્ર પપર અ.
૧. જુદાં જુદાં નરકો સંબંધી વેદના વિષે સૂ. ૨૦૫૭ ની ટીકામાં—ત વત્સૂત્રં વિન્તનેવિકૃતિયા યતે 1 યોનિદ્વાવાર્યા: પુત્તોતદ્વિષયષ્ટિપિ સૂત્ર ઇન્તિતતસન્નતા ...ચાર્ય મલયગિરીએ આ પ્રમાણે કહ્યું છે. ટીકા, પત્ર ૫૫૫.
૨. ભગવતી, ૧૯. ૫. ૬૫૬ માં આ જ બાબત છે અને તે માટે પ્રજ્ઞાપનાની ભલામણ છે. અહીં મલયગિરિ કહે છે-- નિવાનિવાવિતસ્તુ વિરાજો ન સગૃહીતો વિચિત્રત્યાત સૂત્ર તેઃ '—-પત્ર ૫૫૪
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૪૯]...
6
ખંડાગમમાં વેદનાખંડ ચોથો છે તે પુ. ૯ થી શરૂ થાય છે. તેમાં કર્મપ્રકૃતિનું વિવરણ ૨૪ અનુયોગદ્દારો વડે કરવામાં આવ્યું છે. તેમાં ખીજું દ્વાર વેદના' નામે છે. તે વેદના' દ્વારનું વિવરણ પુસ્તક ૧૦ માં છે. અને તે વેદનાનું વિવરણ ૧૬ અનુયોગદ્દારો વડે કરવામાં આવ્યું છે. તેમાં પ્રજ્ઞાપનાગત વેદનાનો ખીજો પ્રકાર, જે દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાલ, ભાવ–એ રૂપે છે, તેનું વિસ્તારથી વિવરણ એ જ નામનાં ચાર દ્વારો વડે કરવામાં આવ્યું છે. (પુ. ૧૦, પૃ. ૧,૧૮; પુ. ૧૧, પૃ. ૧, ૭૫; પુ. ૧૨, પૃ. ૧). વેદનાના રવામીની ચર્ચા પ્રજ્ઞાપનામાં દંડકોને આધારે કરી છે, જ્યારે ખંડાગમમાં સ્વામિત્વનો વિચાર નયદષ્ટિએ ‘સ્યાત' શબ્દના યોગ વડે ભંગોમાં કર્યો છે (પુ૦ ૧૨, પૃ૦ ૨૯૪). ઉપરાંત, દ્રવ્ય આદિ દ્વારોમાં સ્વામિત્વનો વિચાર છે જ (પુ૦ ૧૦, પૃ૦ ૨૬૮; પુ૦ ૧૧, પૃ૦ ૧૧, ૧૩૨; પુ૦ ૧૨, પૃ૦ ૧૨).
એમ લાગે છે કે કર્મના વિપાકનો પૂરો વિચાર નિશ્ચિત રૂપ ધારણ કરે તે પહેલાં તેનો વિચાર ‘ વેદના' નામે થતો હતો અને એ ‘ વેદના’ વિષે જે વિવિધ વિચારણાઓ પ્રાચીનોએ કરી હતી તેનો સંગ્રહ પ્રસ્તુત પદમાં છે. આ માટે વિશેષ રૂપે ભગવતી ૩.૩ જોવું, જ્યાં ક્રિયા અને વેદનાનો વિચાર છે. અને વળી જુઓ, ભગવતી ૭.૬. (ભગવતીસાર, પૃ૦ ૪૮૧); ૧૯.૩; ૧૯.૪; ૧૯.૫; ૬.૧; ૧૬.૪ (ભગવતીસાર, પૃ૦ ૪૬-૫૦).
વેદનાના પ્રકારોમાં નિદા-અનિદા એ પ્રકાર વિષે આચાર્ય અભયદેવ ભગવતીની ટીકામાં જે સ્પષ્ટીકરણ કરે છે તે આ છે—‘નિયતં ાન શુદ્ધિાવસ્ય ‘જૈવ્ ચોષને' કૃતિ વશ્વનાત્ નિવા જ્ઞાનમામોળઃ ——ત્યર્થ:। તઘુત્તા લેનાઽષિ નિવા—મામો વતીહર્ષ: - ભગવતીટીકા, ૧૬. ૫. ૬૫૬
1
―
પૃ॰ ૭૬૯.
અને આચાર્ય મલયગિરિએ તેનું વિવરણ આ પ્રમાણે કર્યું છે : “ નિતરમાં નિશ્ચિત વા સભ્ય दीयते चित्तमस्यामिति निदा, बहुलाधिकारात् 'उपसर्गादात ' इत्यधिकरणे घञ्, सामान्येन चित्तवतीસભ્યવિવેાવતી વા નૃત્યર્થઃ |’॰ ટીકા, પત્ર ૫૫૭.
‘ળિયા” તે પાઇઅસમહર્ણાવોમાં દેશ્ય શબ્દ જણાવ્યો છે.
શીતોષ્ણ વેદના વિષે ટીકાકારે શંકા કરી છે કે ઉપયોગ ક્રમિક છે તો શીત અને ઉષ્ણ એ બન્નેનો યુગપદનુભવ કેવી રીતે થાય ? એનું સ્પષ્ટીકરણ એ કર્યું છે કે વસ્તુતઃ ઉપયોગ ક્રમિક જ છે. પણ શીઘ્ર સંચારને કારણે અનુભવમાં ક્રમ નથી જણાતો તેથી તે અપેક્ષાએ સૂત્રમાં શીતોષ્ણુની વેદના યુગપદ્ સમજવી.—ટી પત્ર ૫૫૫. આ જ ન્યાય શારીરિક-માનસિક સાતાસાતા વિષે પણ છે. પત્ર ૫૫૬ ૩, ૫૫૬ ૬.
અદુઃખા-અસુખા વેદનાનો અર્થ ટીકામાં છે—સુખદુઃખાત્મિકા એટલે કે જેને સુખ સંજ્ઞા ન આપી શકાય, કારણ કે એમાં દુ:ખનો પણ અનુભવ છે; અને દુઃખ સંજ્ઞા પણ ન આપી શકાય, કારણ કે એમાં સુખનો પણ અનુભવ છે— એવી વેદના. પત્ર પ૫૬.
–
સાતા-અસાતા અને સુખ-દુ:ખ, એમાં શો ભેદ છે ?--આ પ્રશ્નનો ટીકાકાર ઉત્તર આપે છે કે વેદનીય કર્મનાં પુદ્ગલોનો ક્રમપ્રાપ્ત ઉય થવાથી જે વેદના થાય તે સાતા-અસાતા, પરંતુ જ્યારે ખીજો કોઈ ઉદારણા કરે અને જે સાતા-અસાતાનો અનુભવ થાય તે સુખ-દુઃખ કહેવાય. ટી પત્ર ૫૫૬.
પોતે જે શરીરપીડાને સ્વીકારે તે આભ્યપગમિકી, જેમ કે કેશના લોચ આદિથી થતી પીડા. કર્મના ઉદીરણાકરણ વડે વેદનીયનો ઉદ્દય કરવાથી થતી પીડા તે ઔપનિકી, ટીકા, પત્ર ૫૫૬.
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧૫૦]... પ્રસ્તુતમાં પણ નારકીને સની અને અસંતી બન્ને પ્રકારના જણાવ્યા છે અને સનીને નિદા વેદના અને અસંસીને અનિદા વેદના જણાવી છે, તે ધ્યાનમાં લેવા જેવું છે (૨૦૭૮).
પખંડાગમમાં સાતા-અસાતા એવા વેદનીયના ભેદોને આધારે વિપાકની ચર્ચા છે, પરંતુ વેદનાવિધાન પ્રકરણમાં નયોની અપેક્ષાએ વેદનાનું વર્ણન કરવાને પ્રસંગે–વેક્સમાળિયા વેચTI, વિના વેવI, ૩વર્તતા વેચ –એ પ્રકારો પણ કહ્યા છે અને તેને લઈ અનેક ભેગો થાય છે. પુ૧૨, પૃ. ૩૦-૩૬૩.
૩૬ મું “સમુદ્યાત પદ : સમુદ્રઘાતવિચારણું પખંડાગમમાં સ્વતંત્ર રીતે સમુઘાતની ચર્ચા નથી. એટલે કે પ્રસ્તુતમાં પ્રજ્ઞાપનામાં જેમ સમુઘાત સાત છે” એવો નિર્દેશ કરી તેની વિવિધ રીતે ચર્ચા દંડકોમાં છે, તેવું પખંડાગમમાં નથી. પણ માર્ગણાકારોમાં જ્યાં ક્ષેત્ર અને સ્પર્શની ચર્ચાનો પ્રસંગ છે ત્યાં સમુદ્ધાતની અપેક્ષાએ તે બન્નેનો વિચાર જોવા મળે છે; અને તેમાં પણ સામાન્ય સમુઘાતની વાત છે, કોઈ વિશેષ સમુદ્યાતની અપેક્ષાએ તે ચર્ચા નથી.–૫૦ ૭, પૃ. ૨૯૯, ૩૬૯. આ ઉપરાંત પખંડાગમમાં પ્રાસંગિક રીતે “વેયામુવાર”, “મારનંતિસમુદ્ર” “વત્રિસમુરઘા”–આ ત્રણ પ્રકારનો ઉલ્લેખ મળે છે.–૫૦ ૧૨, પૃ. ૪૯૮, ૪૯૯, ૫૦૬, ૫૦૭.
પ્રજ્ઞાપનામાં વેદના, કષાય, મરણ, વૈક્રિય, તેજસ, આહારક અને કેવલી આ સાત સમુઘાતો ગણાવ્યા છે (૨૦૮૫, ૨૦૮૬), પરંતુ તેમની કોઈ વ્યાખ્યા આપી નથી. વળી, માત્ર કષાયસમુદ્દઘાતના ચાર ભેદો કોધ, માન, માયા, લોભ સમુઘાત જણાવ્યા છે (૨૧૩૩). વળી, પ્રથમના છની સામાન્ય સંજ્ઞા છે– છદ્મસ્થના સમુદ્ધાતો (૨૧૪૭). તે છાધર્થિક સમુદ્ધાતોનો દંડકોમાં વિચાર છે (૨૧૪૮-પર).
સમુદ્યાત શબ્દની વ્યાખ્યા આચાર્ય મલયગિરિએ આપી છે કે તે તે વેદના આદિના અનુભવરૂપ પરિણામો સાથે આત્માનો એકીભાવ, અર્થાત તદિતર પરિણામોમાંથી વિરત થઈ તે તે વેદનીયાદિ કર્મના ઘણા પ્રદેશોને ઉદીરણા વડે વહેલાં ઉદયમાં લાવી ભોગવી તેમની નિર્જરી કરવી તે, અર્થાત આત્માથી ખંખેરી નાખવા તે.–-ટીકા, પત્ર ૫૫૯. તેમાં ક્યાં કર્મને લઈને ક્યો સમુઘાત છે તેનું વિવરણ આ પ્રમાણે છે :
૧. વેદનાસમુદ્ધાતમાં અસદનીય કર્મની નિર્જરા. ૨. કષાયસમુઘાતમાં કષાયમોહનીયની નિર્જરા. ૩. મારાન્તિક સમુધાતમાં આયુકર્મની (અંતિમ અંતર્મુહૂર્ત શેષ હોય ત્યારે). ૪. વિક્રિયસમુદ્યાતમાં વૈક્રિયશરીરનામકર્મની.
૧. આ વિષે જુઓ સ્થાનાંગ-સમવાયાંગ, પૃ. ૩૮૮-૮૯; ભગવતી ૨. ૨; ભગવતીસાર, પૂ. ૯૨-૯૫.
કેવલિસમુદ્રઘાત માટે જુઓ વિશેષાવશ્યકભાષ્ય, ૩૬૪૧. ૨. આને મળતી વિસ્તૃત ચર્ચા પ્રજ્ઞાપનામાં સ્થાનપદમાં છે. સૂ૦ ૧૪૮ થી. ૩. પ્રજ્ઞાપનામાં જીવોમાં તેજસ અને ફાર્મણ શરીરની મારણાંતિકસમુદ્ધાતચર્ચા માટે જુઓ
સૂ૦ ૧૫૪પ-૫૨.
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧પ૧]. ૫. તેજસ સમુદ્ધાતમાં તૈજસશરીરનામકર્મની. ૬. આહારક સમુદ્દઘાતમાં આહારકશરીરનામકર્મની. ૭. કેવલિસમુદ્દઘાતમાં સદસદનીય કર્મ, શુભાશુભ નામકર્મ, ઊંચ-નીચ ગોત્રકર્મની.
–પ્રજ્ઞા ટી., પત્ર ૫૫૯. સમુદ્યાતના સમયની મર્યાદા આ પ્રમાણે છે: કેવલિસમુઘાત આઠ સમયનો છે, પરંતુ અન્ય અસંખ્યાત સભ્યના અન્તર્મુહૂર્તકાળના છે (૨૦૮૭-૮૮).
સાતમાંથી કેટલા ક્યા જીવોને હોય તેનું સ્પષ્ટીકરણ છે કે નારકમાં પ્રથમના ચાર; ભવનપતિ, પંચંદ્રિય તિર્યચ, વાણવ્યંતર, જ્યોતિષ્ક અને વૈમાનિકમાં પ્રથમ પાંચ; વાયુ સિવાયના એકેન્દ્રિયથી માંડી ચતુરિન્દ્રિયમાં પ્રથમના ત્રણ; વાયુમાં પ્રથમના ચાર; અને મનુષ્યમાં સાતેય સમઘાત હોય છે (૨૦૦૯-૨૦૯૨).
એકક જીવમાં અને તે તે દેડકોના નાના જીવોમાં અતીત કાલમાં કેટલી સંખ્યામાં ક્યા ક્યા સમુઘાતો હોય અને ભવિષ્યમાં કેટલી સંખ્યામાં ક્યા કયા સંભવે તેની સૂચના પ્રતાપનામાં છે (૨૦૯૩–૨૧૦૦). ઉપરાંત, એક દંડકના એકેક જીવને કે તે તે દંડકના જીવોને તે તે રૂપે (સ્વસ્થાને) અને અન્ય દંડકના જીવરૂપે (પરસ્થાને) ભૂત-ભવિષ્યમાં કેટલા અને કયા સમુદ્યાતો સંભવે તેની ચર્ચા પણ કરવામાં આવી છે (૨૧૦૧-૨૧૨૪).
સમુઘાતની અપેક્ષાએ જીવોનું અ૫બહુ વિચારાયું છે તેમાં જઘન્ય સંખ્યા આહારક સમુઘાત કરનારની છે અને સૌથી વધારે સંખ્યા વેદનાસમુઘાત કરનારની છે, પણ તેથી પણ અધિક એવા જીવો છે, જેઓ સમુદ્ધાત વિનાના છે (૨૧૨૫). દંડકોમાં પણ આવી સમુધાતની અપેક્ષાએ અલ્પબહુત્વની વિચારણા કરવામાં આવી છે (૨૧૨૬-૨૧૩૧).
કષાયસમુધાતના ચાર પ્રકાર જણાવ્યા છે અને એ ચારેની અપેક્ષાએ દંડકોમાં અતીત કાળ તથા ભવિષ્યકાળના સમુઘાતોની વિચારણા એક જીવ અને નાના જીવોની અપેક્ષાએ કરવામાં આવી છે (૨૧૩૭-૨૧૩૮). આમાં પણ સ્થાન અને પરસ્થાનની અપેક્ષાએ એટલે કે નારક હોય તો નારકરૂપે અને ઇતર રૂપે તેને કેટકેટલા અતીત-ભવિષ્યમાં કષાયસમુદ્યાતો સંભવે તેનો પણ વિચાર છે (૨૧૩૮-૨૧૪૧), એટલું જ નહિ પણ તેમાં અલ્પબદુત્વનો વિચાર પણ કરવામાં આવ્યો છે (૨૧૪૨-૪૬). કેવળી સિવાયના છ છાસ્થિક સમુદ્ધાતો છે અને તેમાંના ક્યા ક્યા તે તે દંડકોમાં હોય એની વિચારણું કરવામાં આવી છે (૨૧૪૭–પર).
પરંતુ ધ્યાન દેવા જેવી વાત એ છે કે સૂત્રમાં માત્ર અસુરકુમાર દેવો સિવાયના કોઈ પણ દેવોના દંડકોનો ઉલ્લેખ નથી. સંભવ છે કે આ ત્રુટિને નિવારવા આચાર્ય મલયગિરિએ લખ્યું કે— “અ મારાહીનાં સર્વેવામાપ દેવાનામાદા સમુધાતવર્ના શોષાર વચ્ચે સમુદ્યાતા –ટી., પત્ર પ૯૦ મ.
આ પછી વેદના આદિ સમુદ્ધાતોનો અવગાહન અને સ્પર્શની દૃષ્ટિએ વિચાર છે, તેમાં તે તે સમુઘાત વખતે તે તે જીવની અવગાહના અને સ્પર્શના કેટલી હોય તે જણાવ્યું છે, અને તે અવગાહના અને સ્પર્શ કેટલા કાળનાં હોય તે પણ જણાવ્યું છે (૨૧૫૩–૨૧૭૨). સાથે સાથે સમુધાત વખતે તે તે જીવને કેટલી ક્રિયા હોય તેનો પણ વિચાર કરવામાં આવ્યો છે (૨૧૫૩
૪. એક અને નાના જીવોની અપેક્ષાએ વિચારણા કરવાની પદ્ધતિ ખંડાગમમાં પણ દેખાય છે–પુરા ૭, ૫૦ ૨૫.
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૫]. ઇત્યાદિ). આમાં વિશેષતઃ કેવલિસમુદ્ધાતની ચર્ચા વિસ્તારથી છે (૨૧૬૮-૨૧૭૫), તેમાં સયોગી તો સિદ્ધ થાય નહિ તેથી કરીને ક્રમે મન, વચન અને કાયયોગનો નિરોધ કરી અયોગી થયે તે સિદ્ધ થાય છે એમ જણાવ્યું છે, કારણ કે હવે નવા કર્મનું યોગ દ્વારા આગમન બંધ થાય છે અને જૂનાં કમને ક્રમે કરી ક્ષીણ કરી નાખે છે, અને સાકાર ઉપયોગમાં વર્તમાન સિદ્ધ થાય છે (૨૧૭૫). ગ્રંથને અંતે સિદ્ધના સ્વરૂપની ચર્ચા છે (૨૧૭૬).
પ્રજ્ઞાપના સૂત્રની વ્યાખ્યાઓ
(૧) આચાર્ય હરિભદ્રકૃત પ્રદેશવ્યાખ્યા આ પ્રદેશવ્યાખ્યા પ્રસિદ્ધ ભવવિરહ હરિભદ્રસૂરિએ લખી છે. પ્રારંભમાં “પ્રસાવનાલ્યોવા gઢેરાનુયોનઃ પ્રખ્યતે” કહ્યું છે તેથી પ્રજ્ઞાપનાના અમુક અંશોનો અનુયોગ- વ્યાખ્યાન અભિપ્રેત છે એમ સ્પષ્ટ છે. આચાર્ય હરિભદ્ર પ્રજ્ઞાપનાનો ઉપાંગ તરીકે ઉલ્લેખ કરે છે, પરંતુ આચાર્ય મલયગિરિની જેમ તે “સમવાયાંગનું ઉપાંગ છે તેમ જણાવતા નથી. આથી અમુક અંગનું અમુક ઉપાંગ એવી વ્યવસ્થા કયારેક આચાર્ય હરિભદ્ર પછી, પણ આચાર્ય મલયગિરિ પૂર્વે, થઈ ગઈ હશે એમ માનવું રહ્યું.
વળી, આ વ્યાખ્યાને “અવચૂણિકા' એવું નામ પણ આપી શકાય તેમ છે, કારણ કે આચાર્ય હરિભદ્ર એક ઠેકાણે—“મમતિ ન ૩ વચૂ#િામાત્રવિતિ–પૃ. ૨૮, ૧૧૩આ પ્રમાણે જણાવે છે.
આચાર્ય હરિભદ્ર આ પ્રદેશવ્યાખ્યા લખી તે પહેલાં પણ કોઈએ પ્રજ્ઞાપના ઉપર નાની-મોટી ટીકા અવશ્ય લખી હશે, અને તે ચૂણિરૂપે હશે એમ જણાય છે, કારણ કે ઘણે ઠેકાણે –
uત મતિ”, “જિમુદં મવતિ’, ‘મયમત્ર માવાર્થ:', “ફુમત્ર હૃદયે”, “દત્તેસિં માયા” ઇત્યાદિ શબ્દો સાથે કે તે વિના જે વિવરણ મળે છે તે પ્રાકૃતમાં હોય છે અને કવચિત સંસ્કૃતમાં પણ મળે છે.–પૃ૦ ૧૨, ૧૬, ૧૭, ૧૯, ૨૧, ૨૩, ૨૭, ૨૮, ૩૦, ૩૫, ૪૧, ૧૨, ૬૮, ૬૯, ૭૦, ૭૨, ૧૦૯, ૧૧૨ ઇત્યાદિ.
એ ચૂર્ણિકાર કોણ હશે તે કહેવું કઠણ છે, પણ સંભવ એવો છે કે તે આચાર્ય હરિભદ્રના ગુરુ હોય, કારણ કે “પુર્વ તાવત્ પૂછવા ચાવલ” પૃ. ૭૫, “ગુરવસ્તુ” ૧૧૮, “રૂટ્ટ તુ પૂSચાર” પૃ૦ ૧૨૨, “અત્ર જુવો વાચક્ષતે પૃ૦ ૧૪, ૧૪૭, “ગુરવ વ્યાવતિ ' પૃ. ૧૫ર–એવા ઉલ્લેખો આ વ્યાખ્યામાં મળે છે.
વળી, એ વાત તો નિશ્ચિત જ છે કે આની ઉક્ત ચૂણિ સિવાય પણ અન્ય એક કે અનેક વ્યાખ્યા આચાર્ય હરિભદ્ર પૂર્વે હશે જ, કારણ કે પ્રસ્તુત વ્યાખ્યામાં મતાંતરની વ્યાખ્યાનાં અનેક સ્થળો નોંધ્યાં છે, જેમાં એવાં કેટલાંક સ્થળો હોવાનો સંભવ ખરો કે જે અન્ય ગ્રન્થોની વ્યાખ્યામાંથી લીધાં હોય. ઉપરાંત, એવાં પણ અનેક સ્થળો છે, જે આ જ ગ્રંથની વ્યાખ્યાની સૂચના
૧. આચાર્ય હરિભદ્રના વિસ્તૃત પરિચય માટે “સમદશ આચાર્ય હરિભદ્ર' જેવું, ૨, ચૂર્ણનો ઉલ્લેખ આચાર્ય મલયગિરિ પણ કરે છે. –ત્ર ૨૬૯, ૨૭૧,
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૫૩].. આપી દે તેવાં છે. આવાં મતાંતરો માટે જુઓ પૃ૦ ૧૩, ૧૪,૧૬, ૧૯, ૨૦, ૨૧, ૨૩, ૩૬, ૩૭, ૬૦, ૬૧, ૬૫,૭૧, ૭૫, ૭૮, ૭૯, ૮૩, ૧૧૬, ૧૧૭, ૧૧૯, ૧૨૦, ૧૩૩, ૧૩૪, ૧૪૫ ઇત્યાદિ.
કેટલાંક મતાંતરો વિષે તો આચાર્ય હરિભકે પોતાનો સ્પષ્ટ નિર્ણય જણાવ્યા વિના માત્ર ગુરુનો મત રજૂ કર્યો છે – “વં તાવ7 જૂથવાદ વ્યાવક્ષતે, મળે પુનરવ્યથા, તમિત્રાયં પુનતિઅમીત્યા વચનવાજીમ” – પૃ. ૭૫, ૧૧૮; તો વળી કેટલીક જગ્યાએ કેટલાકના વિધાનને અસંગત જણાવેલ છે –“સત્ર સ્થિતિ નાત પ્રત્યુતચ પ્રાત્યા ત્રિવિત વિરામખ્યનત્તર કે પ્રતિત રૂતિ તવયિતવ્ય...” પૃ૦ ૧૧૬.
વાચક ઉમાસ્વાતિના તત્વાર્થસૂત્રનો નામ વિના ઉલેખ અનેક સ્થાનોએ કર્યો છે અને ભાગ્યમાંથી પણ અવતરણો લીધાં છે. – પૃ૦ ૯૯, ૧૪૯, ૧૫૩,૧૫૮ ઇત્યાદિ. વળી, વાચક ઉમા સ્વાતિને “સંગ્રહકાર” એવા સામાન્ય નામે ઉલ્લેખીને તત્વાર્થસૂત્રમાંથી સૂત્ર ઉદ્ધત કરે છે–પૃ૦ ૧૦૧. તેઓ પોતાની આવશ્યકટીકા (પૃ. ૨) ઉપરાંત બીજા અનેક ગ્રંથોનો અને ગ્રંથકારોનો નામ દઈને કે નામ વિના ઉલ્લેખ કરે છે – જેમ કે “નિ#િારે” – પૃ૦ ૧૦૫; સિદ્ધામૃત પૃ૦ ૧૧; અનુયોગદ્વાર પૃ. ૩૨; જીવાભિગમ પૃ૦ ૨૮; પ્રાપ્તિ (ભગવતી) પૃ. ૩૩; ઉત્તરાધ્યયન-પૃ. ૧૧૧; “વિવાઘેન પૃ૦ ૧૦૫; “મળિયું યુદ્વારિ”િ પૃ૦ ૨૯; “કુળીયામ્ ” પૃ૦ ૫૩; પ્રતિળિયામ્ અથવા “ ડીજળીણ પૃ૫૧, ૫૯,૧૦૦,૧૨૯,૧૪૦; સફળી' પૃ. ૪૨; “વાદિમુથેન” પૃ. ૪. આખી ટીકામાં “ ” કહીને અનેક પ્રાકૃત ગાથાઓ આપવામાં આવી છે અને સંસ્કૃત કારિકાઓ પણ છે, જે આચાર્ય હરિભદ્રનું બહુમુખી પાંડિત્ય પ્રદશિત કરે છે.
આચાર્ય મલયગિરિએ આ વ્યાખ્યાનો સંપૂર્ણ રીતે ઉપયોગ કર્યો જ છે અને તેનો નિર્દેશ પણ કર્યો છે. જે કેટલાંક વાદસ્થળો આચાર્ય મલયગિરિની વ્યાખ્યામાં દેખાય છે તેનો આધાર પણ પ્રસ્તુત ટીકા છે એ બન્નેની તુલના કરવાથી સહેજે સમજાઈ જાય તેમ છે.
આચાર્ય હરિભકનો સમય લગભગ નિશ્ચિત જ છે અને તે ઈ. સ. ૭૦૦-૭૦ માનવામાં આવે છે.
(૨) આચાર્ય અભયદેવકૃત પ્રજ્ઞાપનાવૃતીય પદસંગ્રહણી અને તેની અવચૂર્ણિ
પ્રતાપનામાં સર્વ જીવોના અલ્પબહુ વિષેની ચર્ચા તીજા પદમાં છે. તે પદને ૧૩૩ ગાથામાં બદ્ધ કર્યું છે. આચાર્ય અભયદેવે (સં. ૧૧૨૦-) જ તેને “સંગ્રહ” એવી સંજ્ઞા આપી છે –
"इय अठ्ठाणउइपयं सव्वजियप्पबहुमिइ पयं तइयं । पन्नवणाए सिरिअभयदेवसूरीहिं संगहियं ॥"
પરંતુ તે “ધર્મનસી ” એ નામે તથા પ્રજ્ઞાપનોદ્ધાર એ નામે પણ ઓળખાય છે. કારણ કે તેની સમાપ્તિને અંતે અને તેની અવચૂણિને અંતે પણ એ નામનો નિર્દેશ છે; જુઓ, કુલમંડનકૃત અવચૂર્ણિ—લા. દ. સંગ્રહ, લા. દ. વિદ્યામંદિર, હસ્તપ્રત નં. ૩૬૭૩ અને મુનિ શ્રી પુણ્યવિજ્યજીનો સંગ્રહ નં. ૬૬૪,
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૫૪]...
આ સંગ્રહણીની અવણિ કુલમંતન ગણિએ સ. ૧૪૪૧ માં રચી છે
" श्रीदेवसुन्दरगुरोः प्रसादतोऽवगत जिनवचोऽर्थलवः ।
कुलमण्डन गणिर लिखदवचूर्णिमेकाब्धिभुवनान्दे ॥ "
આ પ્રજ્ઞાપનાતૃતીયપદસંગ્રહણી તેની અવણિસહિત વિ॰ સં૰ ૧૯૭૪માં શ્રી આત્માનંદ જૈન સભા (ભાવનગર) દ્વારા પ્રસિદ્ધ થયેલી છે. અહીં જણાવેલી કુલમંડનગણિકૃત અવણિના બદલે આ મુદ્રિત અવર્ણિ થોડા વિસ્તારથી લખાયેલી છે અને તેના કર્તાનું નામ નથી મળતું, એમ તેની પ્રસ્તાવનામાં જણાવ્યું છે. પણ સંભવ છે કે શ્રી કુલમંડનગણિકૃત અવર્ણિને જ વધુ સ્પષ્ટ કરવા ખાતર તેમાં કોઈ વિદ્વાને થોડોક વધારો કર્યો હોય, એમ અમને લાગે છે.
*
(૩) આચાર્ય મલયગિકૃિત વિવૃત્તિ
આચાર્ય હરિભદ્રની પ્રદેશવ્યાખ્યા કરતાં લગભગ ચારગણી વિસ્તૃત વ્યાખ્યા આચાર્ય મલયગરએ (લગભગ સં. ૧૧૮૮-૧૨૬૦) પ્રજ્ઞાપનાની કરી છે અને તે સંપૂર્ણ પ્રજ્ઞાપનાને સમજવા માટે ઉત્કૃષ્ટ સાધનભૂત છે. સ્વયં આચાર્ય મલયગિરિ કહે છે કે આ વ્યાખ્યાનો આધાર આચાર્ય હરિભદ્રની પ્રદેશ વ્યાખ્યા છે, પરંતુ એ વ્યાખ્યા ઉપરાંત આચાર્ય મલયગિરિએ અન્ય અનેક ગ્રંથોનો સ્વતંત્ર ભાવે ઉપયોગ કરીને આ વ્યાખ્યાને સમૃદ્ધ બનાવી છે; ઉ. ત. સ્ત્રી તીર્થંકર થાય છે કે નહિ એ ચર્ચા આચાર્ય હરિભદ્રે માત્ર સિપ્રાભૂતનો હવાલો આપી (પૃ૦ ૧૧) સમાપ્ત કરી હતી, જ્યારે આચાર્ય મલયગિરિએ સ્ત્રીમોક્ષની ચર્ચા પૂર્વપક્ષ-ઉત્તરપક્ષ રચીને આચાર્ય શાકટાયનનો આધાર લઈ ને વિસ્તારથી કરી છે, પત્ર ૨૦. એ જ પ્રમાણે સિદ્ધના સ્વરૂપની ચર્ચા વખતે પણ અન્ય દાર્શનિકોના મતોની તુલના કરીને જૈનમતની સ્થાપના કરી છે, પત્ર ૧૧૨.
પ્રજ્ઞાપનાના પાઠાન્તરોની ચર્ચા પણ અનેક ઠેકાણે મળે છે—પત્ર ૮૦, ૮૮, ૯૬, ૧૬૫, ૨૯૬, ૩૭૨, ૪૧૨, ૪૩૦, ૬૦૦.
આચાર્ય મલયગિરિએ પોતાની ટીકાઓનાં અને બીજા અનેક લેખકો અને ગ્રંથોનાં ઉદ્દરણો આપ્યાં છે તે બતાવે છે કે આચાર્ય મલયગિરિનું પાંડિત્ય બહુમુખી હતું-~~
શનિઃવસ્ત્રાવૃતવ્યાપે ’– પત્ર ૫; ૩૬૫; ‘ઉત્તરાધ્યયનનિર્યુત્તિયા ’– પત્ર ૧૨; ‘ સવિસ્તર નન્યષ્યયનટીાયાં ન્યાતાનિ' પત્ર ૨૪, ૨૯૮, ૩૧૧, ૩૭૬; ‘પ્રજ્ઞાવનામૂટીાત્' કે મૂટીજાળા: 'પત્ર ૨૫, ૧૧૪, ૧૯૪, ૨૦૨, ૨૬૩, ૨૮૦, ૨૮૩, ૨૯૪, ૩૦૫, ૩૨૫, ૩૬૨, ૩૭૨, ૩૮૩, ૩૮૪, ૩૯૧, ૪૭૦, ૪૯૦, ૫૪૬, ૫૪૭, ૫૬૪, ૫૬૮; ‘સદ્ધ મૂટીવારો મિત્રસૂત્તિ: ’ પત્ર ૪૧૮, ૫૫૨; ‘મૂટીાચામૂ’ પુત્ર ૫૪૪, ૫૪૭; ‘નીવામિનટીયા' પત્ર ૪૪, ૪૫, ૪૭, ૪૮, ૫૧; ‘નીવામિમે’ પત્ર ૧૯૫; ‘નીવામિયમપૂર્નો’ પત્ર ૩૦૮; (અત્રાક્ષેપરિહારૌ શ્વન્દ્રાસિટીકાયાં સૂયંત્રાસિટીકાયાં નામિહિતી કૃતિ તતોડવષાયો' પત્ર ૯૯; ક્ષેત્રસમસટીબ’ પત્ર ૧૦૭; અનુયોગદ્ય રેવુ' પત્ર ૧૧૪; ‘વૃદ્ધાવાચ્:’ પત્ર ૧૩૫; ‘વપ્તૌ’ પત્ર ૧૪૧, ૧૪૯;
3. जयति हरिभद्रसूरिष्टीका कृद् विवृतविषमभावार्थ: ।
ચંદ્રનનવારવિ નાતો છેોન વિવૃત્તિઃ ॥ પ્ર૦ ટી, પત્ર ૬૧૧.
૪. આચાર્ય મલયગિરિ વિષેની વિસ્તૃત માહિતી માટે આચાર્ય મલયગરકૃત શબ્દાનુશાસનની પ્રસ્તાવના જોવી
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________
..[૧૫૫].. “કથાવસ્થા તૌ” પત્ર ૨૬૨; “તથા વહુ માથા gવે વસાવનાવાર સફાળી જા :–પત્ર ૧૬૭; “પ્રકૃતિ ગ્રામ પત્ર ૧૮૨; “સફળીજાથા' પત્ર ૨૦૭; “ધર્મકુળી પત્ર ૬૧૧; “
વ ળોટીયામ” પત્ર ૨૨૯, ૩૦૭; “શાવાયનઃ ” પત્ર ૫૯૯; “રાટના” પત્ર ૨૪૯; “શારદાયનાસા ' પત્ર પ૬૩; “વોવનરાન્દ્રાનુશાસનવિવ” પત્ર ૨૫૦, ૨૫૧; તરવાથટીય માવિતમ્” પત્ર ૨૫૧; “મવાન્ મવાદુસ્વામી પત્ર ૨૫૬, ૨૫૭; “માધ્ય” પત્ર ૨૬૪, ૨૬૫, ૩૦૦-૨, ૫૪૨, ૬-૨, ૬-૩, ૬૦૫, ૬૦૮; “” પત્ર ૨૬૯, ૨૭૧, ૨૭૨, ૨૭૭; “પપ્રજ્ઞાપનાથાશ્ચ” પત્ર ૫૧૭; “પૂના પત્ર ૨૭૧: “gશ્નર ૨૮૩; મઢવાહિન પત્ર ૨૮૪; “મૈત્રકૃતિટીય પશ્ચક રીઢાયાં ” પત્ર ૨૯૨; “તત્વાર્થસૂત્રત્” પત્ર ૨૯૭: ‘તરવાથીઢ પત્ર ૨૯૮, ૨૯૮: ‘ગાવયનિત્તી’ પત્ર ૨૯૮; “તૂતિકારોચાર પત્ર ૩૦૩; “મારાથનપીટિશ્રાથમિ પત્ર ૫૪૭; માવજયકૂળ પત્ર ૬૧૦;
મા ” પત્ર ૩૦૪, ૪૩૮. ૬૦૬; “નર્ચાનકૂર્જિત” પત્ર ૩૧૦, ૩૧૧; નિરિજે” પત્ર ૩૧૮; “વાર્મપ્રથિતુ” પત્ર ૩૧૯, ૩૯૧; “માવતા વઘકૃતિકૃતિ શિવરાવાર્ચના રાતાભે” પત્ર ૩૩૧; “ર્મપ્રકૃતિટીદ્વિપુ” પત્ર ૩૩૧, ૪૮૦; “હમિદ્રસૂરિપ્રતિમિઃ પત્ર ૩૭૧; “પિવરાવાર્યઃ ” પત્ર ૩૩૯; “વ્યારાગરાતી” પત્ર ૩૪૧; “માથ્થાર:” પત્ર ૬૦૪, ૬૦૬, ૬૧૦; “નિમણક્ષમાશ્રમનપૂથપાર પત્ર ૩૮૦; “તથા વાહ સુષધાર નિમરિન વન વીવો માવાન ગિનમાણિક્ષમાશ્રમ : ” પત્ર ૩૮૫; “શતરવૃu” પત્ર ૩૮૮; વળીપાથી–૫ત્ર ૩૪૪, ૩૪૯; “સિદ્ધામૃતાવૌ પત્ર ૩૫૭; “સત્તાને પત્ર ૩૬૬;
વાર” પત્ર ૩૬૭, ૫૦૩; “સૂત્રતાનિયુરિ૦° પત્ર ૫૧૧; “વિરોષણવત્યાં વિનમinક્ષમાંમાપૂmહૈ ” પત્ર ૩૯૧; “વસુદેવરિતે પત્ર ૪૦૩; મર્થનું સ્વરૂતમાર્ગટીયામ” પત્ર ૪૨૪, ૫૪૧. “અલ્પતિ’ પત્ર ૪૬૭; “શ્રાવપ્રસિમૂટીછાયામ પત્ર ૪૭૪; “યદુન્ માત્રાવળીયાળે દ્વિતીયપૂર્વ પ્રકૃતિપ્રામૃતૈ” પત્ર ૪૭૯; “કર્મતિ નીવાર” પત્ર ૪૮૮, ૪૮૯; “સિદ્ધનવિવાર” પત્ર ૫૩૨; “વૃદ્ધ વ્યારા” પત્ર ૬ ૦૦; “નૂતી પ્રજ્ઞલ્યા” પત્ર ૬૦૦; ‘ઘÁસામૂટીછાયાં મિ”િ પત્ર ૬૦૫; વચ્ચસીવા” પત્ર ૬ ૦૯.
આ સૂચીને આધારે જે કેટલાંક તો આપણી સમક્ષ આવે છે તે આ છે : પ્રજ્ઞાપનાની ચૂણિ કોઈ પ્રાચીન આચાર્યે લખી હતી, જે આચાર્ય હરિભદ્ર અને આચાર્ય મલયગિરિ બન્નેએ જોઈ હતી.
પ્રજ્ઞાપના ટીકામાં આચાર્ય મલયગિરિજીએ પ્રજ્ઞાપના, સંગ્રહણી, શ્રાવકપ્રજ્ઞપ્તિ અને ધર્મસારની મૂલટીકાનો ઉલ્લેખ કરીને તેનાં અવતરણ આપેલાં છે. તેમાં સંગ્રહણી તથા ધર્મસારની મૂલટીકાના કર્તા આચાર્ય શ્રી હરિભદ્રસુરિને જણાવ્યા છે, જ્યારે શ્રાવકપ્રજ્ઞપ્તિની કેવળ મૂલટીકાનો જ ઉલ્લેખ છે અને પ્રજ્ઞાપનાના સંબંધમાં મૂલટીકા, મૂલટીકાકાર કે મૂલટીકાકૃતનો ઉલ્લેખ છે. અર્થાત પ્રજ્ઞાપના અને શ્રાવક પ્રજ્ઞપ્તિની મૂલટીકાના કર્તાના નામનો ઉલ્લેખ નથી કર્યો. આથી અમે પ્રજ્ઞાપના અને શ્રાવકપ્રજ્ઞપ્તિની હારિભદ્દી વૃત્તિ સાથે પ્રજ્ઞાપના-મલયગિરીયા વૃત્તિમાં આવેલાં સમગ્ર અવતરણો મેળવી જેમાં અને તેથી સ્પષ્ટ થાય છે કે આચાર્ય શ્રી મલયગિરિજીએ જણાવેલી પ્રજ્ઞાપનામૂળટીકા અને શ્રાવકપ્રજ્ઞપ્તિમૂળટીકા તે આચાર્ય શ્રી હરિભદ્રસૂરિકૃત ટીકા જ છે. અલબત્ત, કેટલાંક અવતરણમાં અભ્યાધિક પાઠભેદ છે, તે તો સુદીધું છે. આમાં જે ઉદ્ધરણ આપેલાં છે તે પ્રાકૃતમાં છે, અને આચાર્ય હરિભદ્રમાં પણ તે તે જ રૂપે પ્રાકૃતમાં મળે
છે.–૫૦ ૮૫, ૮૬, ૮૭, ૯૧, ૧૪૮,
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧પ૬]...
સમયના અંતરને લીધે પ્રત્યંતરરૂપે સમજી શકાય. પ્રજ્ઞાપનાની સંગ્રહણું ગાથાબદ્ધ લખાઈ હતી અને ટીકા આચાર્ય હરિભદ્ર કરી હતી. આચાર્ય હરિભદ્ર ધર્મસારની પણ ટીકા લખી હતી. આચાર્ય જિનભદ્ર પોતાના ભાષ્યની સ્વયં ટીકા લખી હતી, જે હવે મુદ્રિત થઈ ગઈ છે. આચાર્ય મલયગિરિએ શબ્દાનુશાસન અને તેની રોપજ્ઞ ટીકા લખી હતી, જે મુદ્રિત થઈ છે.
સામાન્ય રીતે આચાર્ય મત્યગિરિએ વ્યાખ્યા વિના મતભેદોની નોંધ જ લીધી છે, પરંતુ કોઈ કોઈ વાર તે બાબતમાં પોતાનું મંતવ્ય પણ બતાવ્યું છે અને તે તે બાબતમાં આપણે અજ્ઞાની શે નિર્ણય લઈ શકીએ, એ તો કેવલિગમ્ય છે” – એમ પણ જણાવ્યું છે. મતાંતરો માટે જુઓ– પત્ર ૨૮, ૩૮, ૭૩, ૩૪, ૭૬, ૭૭, ૮૬, ૧૪૬, ૨૨૦, ૨૨૨, ૨૨૯, ૨૩૮, ૨૬૨, ૨૭૭, ૨૮૩, ૩૧૯, ૩૩૧, ૩૯૧, ૪૦૬, ૪૯૧.
“તવં પુનઃ વર્જિન વિન્તિ, વિશિષ્ટશ્રતવિવો વી” પત્ર ૭૩, ૭૬, ૨૩૯, ૪૦૩; દયાવક્ષતે.....તજ ગુણાદે’ પત્ર ૨૮૯; “અમીષાં વઝાનારાનામવતમારામારીના નિર્ણયોડतिशयज्ञा निभिः सर्वोत्कृष्टश्रुतलब्धिसम्पन्नैर्वा कर्तुं शक्यते। ते च भगवदार्यश्यामप्रतिपत्तौ नासीरन् । केवलं तत्कालापेक्षया ये पूर्वतमाः सूरयस्तत्कालभाविग्रन्थपौर्वापर्यपालोचनया यथास्वमति स्त्रीवेदस्य स्थिति प्ररूपितवन्तस्तेषां सर्वेषामपि प्रावचनिकसूरीणां मतानि भगवानार्यश्याम उपदिष्टवान् । तेऽपि च प्रावचनिकसूरयः स्वमतेन सूत्रं पठन्तो गौतमप्रश्नभगवन्निर्वचनरूपतया पठन्ति । ततस्तदवस्थान्येव सूत्राणि लिखित्वा गोतमा इत्युक्तम् । अन्यथा भगवति गौतमाय निर्देष्टरि न संशयकथनमुपपद्यते, भगवतः તસ્કરાયતીતતુ આ પત્ર ૩૮૫. મયે રવન્યથાત્ર માવનિક્રાં પુર્વનિતા ના ૨ નાસિઋતિ न लिखिता, न च दूषिता, 'कुमार्ग न हि तित्यक्षुः पुनस्तमनुधावति' इति न्यायानुसरणात् ।" —પત્ર ૪૨૯.
તેને યઃ પ્રાદું સૂત્રે “શક્તિવિશેષ ઈવ સંદનનમ્” કૃતિ...... પ્રારd:.....ચમ્ ૩સૂત્રપ્રવિન્દિતેપુ”– પત્ર ૪૭૦
"एतावत्सूत्रं चिरन्तनेषु अविप्रतिपत्त्या श्रूयते, केचिदाचार्याः पुनरेतद्विषयमधिकमपि सूत्रं પતિ તતત્તમતા-‘છે.........” પત્ર ૫૫૫
સૂત્રોની સંગતિ સિદ્ધ કરવી એ પણ વ્યાખ્યાકારનો ધર્મ છે અને એ બાબતમાં આચાર્ય મલયગિરિ સિદ્ધહસ્ત છે. અનેકવાર જુદી જુદી નયદષ્ટિનો ઉપયોગ કરીને સૂત્રોની સંગતિ કરી બતાવે છે. –જુઓ પત્ર ૧૮, ૪૧, ૭૩, ૭૬, ૧૪૦, ૨૪૮, ૨૮૪, ૩૧૮, ૩૨૩, ૩૮૦, ૩૭, ૪૫૦, ૪૫૫, ૪૫૬, ૫૯૮, ૬ ૦૯; તો વળી અનેક બાબતોમાં તેઓ માત્ર પૂર્વાચાર્યોની વ્યાખ્યાનો કે પૂર્વસંપ્રદાયનો હવાલો આપીને સંતોષ લે છે–પત્ર ૪૧, ૪૪, ૭૬, ૧૧૧, ૧૩૫, ૨૨૮, ૨૪૨, ૨૭૧, ૨૮, ૨૯૦, ૨૯૪, ૩૦૧, ૩૩૩, ૩૪૧, ૩૮૦, ૩૮૫, ૩૪૯, ૩૯૧, ૪૪૧, પ૨૪.
આચાર્ય મલયગિરિની વ્યાખ્યાકુશળતાદર્શક કેટલાંક સ્થાનો જોવા જેવાં છે, જેમ કે સંબંધની ચર્ચા તર્કનુસારી અને શ્રદ્ધાનુસારીની દૃષ્ટિએ પત્ર ૨; જિનવરેન્દ્ર શબ્દની વ્યાખ્યા પત્ર ૩; આચાર્ય હરિભદ્રનું અનુસરણ કરીને અનેક સ્થળોએ નિર્દેશન ક્રમનું યુક્તિથી સમર્થન કર્યું છે પત્ર ૯, ૨૬૯ આદિ; પ્રજ્ઞાપનાની રચના આચાર્ય શ્યામે કરી છતાં એમાં ગૌતમ મહાવીરનો સંવાદ કેમ? તથા ગૌતમ-મહાવીરનો સંવાદ હોવા છતાં એમાં અનેક મતભેદોનો ઉલ્લેખ આવે
૬-૭. આ બે ગ્રંથો, શ્રી લાલભાઈ દલપતભાઈ ભારતીય સંસ્કૃતિ વિદ્યામંદિર (અમદાવાદ) તરફથી પ્રકાશિત
થયા છે.
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૫૭]...
છે તે કેમ ?—ઋત્યાદિ ગ્રંથરચના સંબંધી પ્રક્રિયાના તાત્પર્યનું કથન પત્ર ૭, ૪૭, ૫૦, ૭૨, ૧૭૯, ૧૮૦, ૩૮૫; સિદ્ધના પંદર ભેદની વ્યાખ્યા પત્ર ૧૯, અને તેની સમીક્ષા પત્ર ૨૩; સ્ત્રીમોક્ષચર્ચા પત્ર ૨૦; સ્ત્રીઓ પણ ષડાવશ્યક, કાલિક અને ઉત્કાલિક સૂત્રોનું અધ્યયન કરતી એવો ઉલ્લેખ પત્ર ૨૦; નિગોદચર્ચા પત્ર ૩૯; ગ્રામનગરાદિની વ્યાખ્યા ૪૭, ૫૦; મ્લેચ્છની વ્યાખ્યા પત્ર ૫૫; આગમ પ્રાકૃતમાં કેમ? પત્ર ૬૦; સિદ્ધનું પરિમાણ પત્ર ૧૦૯; સિદ્ધિની ચર્ચા પત્ર ૧૧૨; અસંખ્યાત આકાશપ્રદેશમાં અનંતપ્રદેશી રસંધનો સમાવેશ કેવી રીતે?-પત્ર ૨૪૨; વસ્તુધર્મની ચર્ચા ૨૫૮; ભાષાના પુદ્ગલોના ગ્રહણ–નિસર્ગની ચર્ચા પત્ર ૨૬૪; અનંત જીવો છતાં શરીર અસંખ્યાત કેમ ? પુત્ર ૨૭૧; રાજા, માંડલિક આદિની વ્યાખ્યા પત્ર ૩૩૦; લેશ્યા અને કષાયની વિચારણા પત્ર ૩૩૦; કલ્ક શબ્દનો વિચાર પત્ર ૩૩૧; વનસ્પતિ અને મરુદેવીના નિર્વાણની ચર્ચા ૩૭૯; સાંવ્યવહારિક જીવ પત્ર ૩૮૦; કોષ્માદિ મુદ્ધિનું નિરૂપણ પત્ર ૪૨૪; તપ શયનુસાર કરવું પત્ર ૪૩૬ ~~~ ઇત્યાદિ અનેક વિષયોનું સ્પષ્ટીકરણ આચાર્ય મલયગિરીએ કર્યું છે.
*
(૪) શ્રી મુનિચન્દ્રસૂરિષ્કૃત વનસ્પતિવિચાર
શ્રી મુનિચંદ્રસૂરિએ (સ્વર્ગવાસ સં. ૧૧૭૮) પ્રજ્ઞાપનાના આદ્ય પદમાંનો વનસ્પતિવિચાર ૭૧ ગાથામાં ‘વનસ્પતિસપ્તતિકા'માં લખ્યો છે અને તેની અવર પણ મળે છે. તે કોની છે તે જાણવાનું સાધન નથી. આમાં ખાસ કરી પ્રત્યેક અને અનંત પ્રકારની વનસ્પતિના ભેદોનો વિચાર કરવામાં આવ્યો છે, તેમ પ્રારંભમાં કહ્યું છે અને અંતે~
एवं पन्नवणार पण्णवणाए वो समुद्धरिओ ।
भवियाऽणुग्गहक सिरिमंमुणिचंद सूरिहिं ॥ ७१ ॥
इति वण फइसत्तरी ॥
આ વનસ્પતિતિકા'ની વિક્રમના ૧૬ મા શતકમાં લખાયેલી પ્રતિ શ્રી લા. દ. વિદ્યામંદિરમાંના પૂ. મુનિરાજ શ્રી કીર્તિમુનિજી મહારાજના ગ્રન્થસંગ્રહમાં છે. અને તેનો ક્રમાંક ૧૦૬૦૧ છે. આ સિવાય પણ આ સંગ્રહમાં આની એક મૂળની અને એક અવસૂરિસહિતની પ્રતિ છે.
આની એક પ્રતિ શ્રી લા. દ. વિદ્યામંદિરના ગ્રંથસંગ્રહમાં પણ છે. આ પ્રતિની ગાથાઓ ૭૭ છે. સંભવ છે કે આમાં છ ગાથાઓ પ્રક્ષિપ્ત થઈ હોય. આ પ્રકરણને ‘સપ્તતિકાના નામે ઓળખાવ્યું છે એટલે ૭૧ ગાથા મૌલિક માનવી જોઈ એ. આ પ્રતિના અંતમાં ‘પ્રજ્ઞાપનાથવાતો વનસ્પતિવિત્રા: સમ્પૂર્ણઃ' એમ લખેલું છે. આ સંપૂર્ણ પ્રતમાં પ્રારંભમાં અચલગચ્છના મહેન્દ્રસુરિષ્કૃત વિચારસત્તરિ અને તેની અવાણું, પછી ઉક્ત વનસ્પતિવિચાર અવર્ણિ સાથે અને અંતે પ્રજ્ઞાપનાતૃતીયપદસંગ્રહણી તેની અભયદેવીયા અવર્ણિ સાથે લખાયેલ છે. આ અંતિમ અવર્ણિને અંતે કુલમંડનસૂરિના કર્તૃત્વનો ઉલ્લેખ છે. લા. ૬. સંગ્રહની આ પ્રતનો ક્રમાંક ૩૬૭૪ છે અને લેખન સં. ૧૬૭૦ છે.
*
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧૧૮]..
(૫) પ્રજ્ઞાપનાબીજક હર્ષલ ગણિએ રચેલા ભગવતીના બીજક સાથે પ્રજ્ઞાપનાબીજક પણ લખાયેલ જોવા મળે છે, એટલે તે પણ હર્ષકુલ ગણિની રચના હોવા સંભવ છે–જો કે એ બાબતની કોઈ સૂચના પ્રારંભમાં કે અંતે આપવામાં આવી નથી. આમાં પ્રજ્ઞાપનાના ૩૬ પદની વિષયચી આપવામાં આવી છે. ભાષા સંસ્કૃત છે. લા. દ. વિદ્યામંદિરના લા. દ. સંગ્રહની પ્રત નં. ૫૮૦૫ છે, તેમાં પત્ર ૧૧ ૩ થી શરૂ થઈ પત્ર ૧૪૩ માં તે સમાપ્ત થાય છે. લેખનસંવત છે– સં. ૧૮૫૯.
(૬) શ્રી પઘસુંદરકૃત અવસૂરિ આચાર્ય મલયગિરિની ટીકાને આધારે આ અવસૂરિ શ્રી પદ્મસુંદર રચી છે. તેની એક હસ્તપ્રત લા. દ. સંગ્રહમાં નં. ૭૪૦૦ લા. દ. વિદ્યામંદિરમાં છે. તે હસ્તપ્રત સં. ૧૬૬૮માં આગરાનગરમાં પાતશાહ જહાંગીરના રાજ્યકાલમાં લખાઈ છે. આ પદ્મસુંદર અકબર બાદશાહના મિત્ર હતા અને તેમણે અકબરને ઘણું જૈન-અજૈન પુસ્તકોની ભેટ આપી હતી. આ પક્વસુંદર તપાગચ્છના હતા. તેમનું “અકબરશાહીશૃંગારદર્પણ” નામનું પુરતક ગંગા ઓરિએન્ટલ ગ્રન્થમાલામાં સં. ૨૦૦૦ માં પ્રકાશિત થયેલ છે. તેમના યદુસુંદર' નામના મહાકાવ્ય તથા “પાર્શ્વનાથચરિત” મહાકાવ્યની હસ્તપ્રત, તથા “પ્રમાણસુંદર” નામના તત્ત્વજ્ઞાનના ગ્રંથની હસ્તપ્રત લા. દ. વિદ્યામંદિરના સંગ્રહમાં છે. વિશેષ માટે જુઓ “અકબરશાહી શૃંગારદર્પણ”ની પ્રસ્તાવના.
(૭) શ્રી ધનવિમલકૃત ટબ (બાલાવબોધ) આની એક હસ્તપ્રત શ્રી લાલભાઈ દલપતભાઈ ભારતીય સંસ્કૃતિ વિદ્યામંદિરમાં રહેલા શ્રી કીતિમુનિજના ગ્રંથસંગ્રહમાં છે, તેનો ક્રમાંક ૧૧૦૭૯ છે. અને તેનો લેખસંવત ૧૭૬૭ છે. આથી આ ટબાની રચના સમય સં. ૧૭૬૭ પહેલાંનો છે તે સ્પષ્ટ જ છે. પ્રજ્ઞાપનાસ્ત્રના ભાષાનુવાદની કૃતિઓમાં આ રચના સૌથી પ્રથમ હોવાનો સંભવ છે. ટબાકારે આદિ અને અંતમાં પોતાનો જે ટૂંકો પરિચય આપ્યો છે તે આ પ્રતિમાં આ પ્રમાણે લખાયેલો છે– आदि–प्रणम्य श्रीमहावीरं नताशेषसुरेश्वरम् ।।
प्रज्ञापनाष्य(ख्य)सूत्रस्य वक्षे(क्ष्ये)ऽर्थे लोकवार्तया ॥ १ ॥ સંરિ(તિ) વૃહદીસા(?)ો પ્રથા મનો[ ] तथापि श्व(स्व)परशिष्यानां(णां) विनोदाथै करोम्यहम् ॥ २ ॥ सद्गुरुं बुद्धिदं नत्वा विनयाद्विमलाभिधम् । स्वपरात्मप्रबोधाय स्तिबुको लिख्यते मया ॥ ३ ॥
આ હર્ષલ ગણિએ સં. ૧૫૭૭ માં કર્મા પુત્રચરિતનું સંશોધન કર્યું હતું, સં. ૧૫૮૩માં સૂત્રકતાંગની દીપિકાની રચના કરી હતી; સં. ૧૫૯૧ માં ટુંઢિકાના રચયિતાને પ્રાકૃત વ્યાકરણ પણ હર્ષે કુલે ભણાવ્યું હતું, સં. ૧૫૫૭ માં “વસુદેવ ચોપાઈ' ની રચના કરી હતી.– જૈન સા૦ સં. ઇતિહાસ, પૃ. ૫૧૯, ૨૦, ૫૨૬.
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧૫૯]... अन्त-श्रीमत्तपागणविभासनतापनाभः
ચશ્યામ€(મધ્યાસુ) જૈવરાત્રે(ત્ર) નમૂ | માસી]ર્વિમસીમાાિરઃ
सौन्दर्यधी(धै)र्यगुणमण्डलवारिराशिः ॥ १॥ गच्छे तत्र विशालसोमगुरु(र)वः श्रीसूरयः साम्प्रत(तं) વન્નીત(ર્તનતે) મહી (હિ)
[]તિદાસ્પ(કા૫)હું ! नानावाड्ययः(ङ्मय)सागराम्बुतरणे सबु(बु)द्धिनायां(वां)चित्रा(ताः) વારિત્રાવરબેન સુરત :(વા) શ્રીધૂરુમદ્રોપ[ ] \ ૨ //. તકૂમત ક્રિયાવાઝ(ત્ર) વિર()નશિરોમળ (m) શ્રીનિયવિ]નર્[૯] પંડિત વંદિતા [૪] . ૨ || तत्शि(च्छि)ष्यसेवक साधु (१) साधुध(ध)न विमलः सतः ।
प्रज्ञापनाष्य(ख्य)सूत्रस्य वार्ता चक्रे मनोहरा(रा) ॥ ४॥ ઉપરની પ્રશસ્તિ ઉપરથી જાણી શકાય છે કે શ્રી સોમવિમલસૂરિ (સં. ૧૫૯૧ થી ૧૬૩૩) ના ગચ્છમાં થયેલ શ્રી વિનયવિમળજીના શિષ્ય શ્રી ધનવિમળજીએ પ્રજ્ઞાપના સૂત્રનો આ રબો રચ્યો છે. અહીં રચના સંવત આપ્યો નથી, પણ શ્રી સોમવિમળસૂરિનો સમય નિશ્ચિત છે તેથી અનુમાન કરી શકાય કે આ ટબાની રચના વિક્રમના ૧૭મા શતકના ઉત્તરાર્ધમાં થયેલી હોવી જોઈએ.
પ્રજ્ઞાપના સૂત્રના રબા (બાલાવબોધ)ની બીજી એક હસ્તપ્રત પણ શ્રી લા. દ. વિદ્યામંદિરમાં રહેલા મુનિ શ્રી પુણ્યવિજ્યજીના ગ્રંથસંગ્રહમાં છે. તેનો ક્રમાંક ૨૩૨૯ અને લેખનસંવત્ ૧૯૨૦ છે. આ પ્રતિમાં શ્રી ધનવિમલજીની સંપૂર્ણ પ્રશસ્તિ તથા આદિના ત્રીજા શ્લોકમાં ટબાકારે પોતાના ગુરુ શ્રી વિનયવિમળજીને વંદન કર્યું છે તે શ્લોક નથી. આમ છતાં શ્રી ધનવિમલજીના ટબાના આદિના બે શ્લોક આ પ્રતિમાં છે. આથી જેકે ધનવિભળજીના ટબાની અક્ષરશઃ નકલરૂપે આ પ્રતિ નથી જણાતી, છતાં સંભવ છે કે ધનવિમલજીના ટબાની જ નકલરૂપે આ પ્રતિ લખાયેલી હોવી જોઈએ.
(૮) શ્રી જીવવિજયકૃત ટો (બાલાવબોધ) આ બાલાવબોધની હસ્તપ્રતો મળે છે તેની નોંધ જિનરત્નકોષમાં લેવાઈ છે. આ તબકની રચના સં. ૧૭૮૪ માં થઈ છે તેમ જિનરત્નકોષમાં નોંધ છે. લા. દ. વિદ્યામંદિરમાં પણ આ બાલાવબોધિની એકાધિક પ્રતો છે–મુનિ શ્રી પુણ્યવિજયજીના સંગ્રહમાં નં. ૧૦૫૮–૧૯; લા. દ. સંગ્રહમાં નં. ૨૦૯૪ અને શ્રી કીતિમુનિસંગ્રહમાં નં. ૧૦૨૧૪, ૧૧૦૭૯. આ જ મુનિએ વિ. ૧૮૦૩ માં કર્મગ્રંથ ઉપર પણ ટબાની રચના કરી છે તેમ જૈન સાહિત્યનો સંક્ષિપ્ત ઈતિહાસ (૫૦ ૬૭૭) થી જાણવા મળે છે.
(૯) શ્રી પરમાનંદકૃત સ્તબક શ્રી પરમાનંદકૃત સ્તબક–ટો રાય ધનપતિસિંહ બહાદુરની પ્રજ્ઞાપનાની આવૃત્તિમાં છપાયેલ છે. આ ટબાની રચના સં. ૧૮૭૬ માં શ્રી પૂજ્ય લક્ષ્મીચંદ્રસૂરિના સમયમાં શ્રી આનંદચંદ્રજીના શિષ્ય પરમાનંદે કરી છે એવો ઉલ્લેખ ગ્રંથાતે છે.
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૦]...
(૧૦) શ્રી નાનકચંદ્રકૃત સંસ્કૃત છાયા
રાય ધનપતિસિંહ બહાદુરની આવૃત્તિમાં ટાઇટલમાં લોકાગચ્છીય રામચંદ્ર ગણિકૃત સંસ્કૃતાનુવાદ એમ છાપ્યું છે. પરંતુ પ્રશસ્તિમાં રામચંદ્ર ગણિના શિષ્ય નાનકચંદ્રજીએ સંસ્કૃતાનુવાદ કર્યો છે એમ સ્પષ્ટ કહેવામાં આવ્યું છે, અને એ પ્રજ્ઞાપનાનું સંપાદન-સંશોધન પણ શ્રી નાનકચંદ્રજીએ જ કર્યું છે; એટલે તેમનો અસ્તિત્વકાળ જે વર્ષમાં પ્રજ્ઞાપના છપાઈ પ્રકાશિત થયું તે હરે છે. અર્થાત્ ઈ. સ૦ ૧૮૮૪માં તેઓ વિદ્યમાન હતા.
*
(૧૧) અજ્ઞાતçક વૃત્તિ (?)
આનો ઉલ્લેખ જિનરત્નકોષમાં છે અને તેની અનેક હસ્તપ્રતો ઉપલબ્ધ છે, તેમ પણ ત્યાં જણાવ્યું છે.
*
(૧ર) પ્રજ્ઞાપનાસૂત્ર ભાષાંતર
૫૦ શ્રી ભગવાનદાસ હરખચંદે રચેલ આ ભાષાંતર વિ॰ સં॰ ૧૯૯૧માં મુદ્રિત થયું છે. ઉપર સૂચવેલ પ્રજ્ઞાપનાસૂત્રની વ્યાખ્યાઓ ઉપરાંત, આગળ જણાવ્યું તેમ, પ્રજ્ઞાપનાચૂર્ણિ પણ હતી, પરંતુ તેની હસ્તપ્રત ઉપલબ્ધ નથી. અને પ્રજ્ઞાપનાસૂત્રસારોદ્વારની હસ્તપ્રતની નોંધ પિટર્સનના રિપોર્ટ ભાગ એકના પરિશિષ્ટ—ખંભાતના શ્રી શાંતિનાથ ભંડારની સૂચીમાં—પૃ૦ ૬૩માં છે. પણ તે પ્રત અમારા જોવામાં આવી નથી; અને તેની સૂચના મુનિ શ્રી પુણ્યવિજયજીએ તૈયાર કરેલા નવા સૂચીપત્રમાં પણ નથી, એટલે એ પ્રત અત્યારે ખંભાતમાં પણ ઉપલબ્ધ નથી એમ માનવું રહ્યું. આ અને આચાર્ય અભયદેવકૃત ‘ પ્રજ્ઞાપનોદ્વાર ’ અથવા પ્રનાપનાસંગ્રહણી અને ગ્રંથો જુદા જ છે, કારણ કે પ્રજ્ઞાપનાસારોદ્વાર તો ગદ્યરચના છે, જ્યારે ‘ પ્રજ્ઞાપનોદ્વાર ’ ગાથાબદ્ધ છે.
*
(૧૩) પ્રજ્ઞાપનાપર્યાંય
મુનિ શ્રી પુણ્યવિજયજીસંગ્રહ, લા. દ. વિદ્યામંદિર, નં. ૪૮૦૧ ની હસ્તપ્રત છે ‘સર્વસિદ્ધાન્તવિષમપદપર્યાય '; તેમાં પ્રારંભમાં પંચવર્તુકના પર્યાયો આપ્યા છે. પછી આચારાંગ આદિના પર્યાયો પત્ર ૨ – ૬ થી શરૂ થાય છે. તેમાં પત્ર ૫-૭થી પ્રજ્ઞાપનાના પર્યાયો શરૂ થાય છે. આમાં ગ્રંથકારની પદ્ધતિ એવી છે કે જેનો પર્યાય આપવો હોય તે પદનું નામ આપી તે તે શબ્દનું વિવરણ કે પર્યાય આપે છે. પ્રસ્તુતમાં સૌથી પ્રથમ અઢારમા પદમાંથી અનાહારક શબ્દનું વિવરણુ છે અને પત્ર ૬ –વમાં તો પ્રજ્ઞાપનાના પર્યાયો સમાપ્ત કરી દીધા છે અને નિશીથચૂર્ણિ આદિના પર્યાયો શરૂ કર્યા છે. પછી પત્ર ૬૩ ૪ થી પત્ર ૬૪ ૬ સુધીમાં પ્રજ્ઞાપનાવિવરણવિષમપદપર્યાયો છે.
આ પ્રતિના ૨૬મા પત્રમાં ‘પાક્ષિકસૂત્રપર્યાય ’ પૂર્ણ થાય છે. આદિથી અહીં સુધીના (પાક્ષિકસૂત્રપર્યાય સુધીના) પર્યાયો જેવી એક તાડપત્રીય પ્રતિ ખંભાતના ભંડારમાં છે. જુઓ Catalogue of palm-leaf manuscripts in the Shantinath Jain Bhandara Cambay [Part one] પૃ॰૧૨૮ માં જણાવેલ ‘નિઃશેષસિદ્ધાન્તપર્યાંય ’. ખંભાતના ભંડારની આ પોથીના અંતમાં આપેલી ગ્રન્થકારની પ્રશસ્તિના આધારે જાણી શકાય છે
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧૬૧]... કે ઉક્ત “પાકિસૂત્રપર્યાય' સુધીના પર્યાયોના કર્તા ચન્દ્રકીર્તિસૂરિ (વિ. સં. ૧૨૧૨) છે; આમ છતાં લા. દ. વિદ્યામંદિરની સૂચિત પ્રતિના ૨૬મા પત્રમાં “પાક્ષિકસૂત્રપર્યાય પૂર્ણ થયા પછી ગ્રન્થકારની પ્રશસ્તિ આપી નથી પણ તે પછી નિરિયાવલિયાસૂત્રપર્યાય' આદિ અનેક ગ્રન્થોના પર્યાયો પત્ર ૨૬ થી ૬૯ સુધીમાં છે. સમગ્ર પ્રતિના અંતમાં પણ આના કર્તા માટે કોઈ માહિતી નથી મળતી. આથી એમ જાણી શકાય છે કે લા. દ. વિદ્યામંદિરની પ્રતિમાં વિષમ પદપર્યાયોની બે પ્રકારની કૃતિઓ સંગૃહીત થયેલી છે. આવી પ્રતિઓ પણ અન્યાન્ય ભંડારોમાં ઉપલબ્ધ છે.
પ્રજ્ઞાપના સૂત્રટીકા અને ટીકાકાર અમે પ્રજ્ઞાપના સૂત્રની મૂળ વાચનાનું સંપાદન કર્યું છે તેથી ટીકા અને ટીકાકારના સંબંધમાં અમે વિચારી શકીએ એટલી સંપૂર્ણ હકીકતો આપવાનું અમારા માટે શક્ય ન હોય તે સ્વાભાવિક છે. આમ છતાં પ્રજ્ઞાપના સૂત્રની મૂળ વાચના તૈયાર કરતાં ટીકા જવાનો પ્રસંગ ડગલે ને પગલે આવે જ, કારણ કે ટીકા જોયા વિના પ્રજ્ઞાપના સૂત્રની અથવા તો કોઈ પણ આગમની પ્રામાણિક મૂળ વાચના તૈયાર કરવાનું કોઈનુંય ગજું નથી. આજ પર્યત પ્રસિદ્ધ થયેલાં જે જે મૂળ સૂત્રોમાં વ્યાખ્યાગ્રંથોની મદદ લેવાઈ નથી અને લેવાઈ હોય તો કેવળ કોઈક સ્થળના અધૂરા અવલોકનરૂપે જ, આથી તે તે મૂળ સૂત્રોની વાચનાના સૂત્રપાઠોમાં એવાં અનેક સ્થળો છે કે જે પ્રામાણિક નથી. અતુ.
અમારા પ્રસ્તુત સંપાદન-સંશોધન કાર્ય અન્વયે ટીકાના અવલોકનથી ટીકા અને ટીકાકાર માટેની જે અતિરવલ્પ માહિતી અમને મળી છે, તે અહીં જણાવીએ છીએ.
આગમસંશોધન કાર્ય માટે પ્રાચીન-પ્રાચીનતમ પ્રતિઓ અને તેની વ્યાખ્યાઓ આ બે સામગ્રી તો મુખ્ય આધારરૂપે છે એમ અમે નિ:સંદેહ માનીએ છીએ અને આ અભિપ્રાય જ્યારે પણ પ્રસંગ આવ્યો ત્યારે જણાવતા રહ્યા છીએ. સાથે સાથે અહીં અમે એ પણ જણાવીએ છીએ કે સંશોધનકાર્યમાં વ્યાખ્યાગ્રંથોનો ઉપરછલો ઉપયોગ કરવાથી ક્યારેક કોઈક પ્રસંગ એવો પણ આવે કે જ્યારે પ્રામાણિક વાચના તૈયાર કરવામાં મુખ્ય આધારરૂપ વ્યાખ્યાગ્રંથ પણ આપણને પ્રામાણિક પાથી દૂર દોરી જાય. આનો અર્થ એ થયો કે સંપાદનકાર્ય કરનાર અભ્યાસીએ પ્રતિઓના પાઠની સાથે વ્યાખ્યાની સાધકતા-બાધકતાનો સ્વતંત્રપણે વિવેકપૂર્વક વિચાર કરવો જ જોઈએ. પ્રસ્તુત ગ્રંથના સંપાદનકાર્યમાં પણ અમને આ અનુભવ થયો છે. પ્રસ્તુત પ્રજ્ઞાપના સૂત્રમાં કેટલાંક એવાં સ્થાન પણ છે, જ્યાં અમે ટીકાકારની વ્યાખ્યાથી વિરુદ્ધ જઈને પ્રાચીન-પ્રાચીનતમ પ્રતિઓનો સૂત્રપાઠ સંગત માનીને તેને મૂળ વાચનામાં સ્વીકાર્યો છે. આવાં સ્થાનોનો નિર્ણય કરતાં અમને એમ જણાયું છે કે કાં તો ટીકાની રચના કર્યા પછી ગ્રંથકારે સમગ્ર ટીકાગ્રંથને શોધ્યો નથી અથવા શોધ્યો છે તો તે શોધેલા ટીકાગ્રંથના કુળનો આજે કોઈ આદર્શ ઉપલબ્ધ નથી.
અહીં મૂળ કથિતવ્યથી જરા દૂર જઈને પણ ટીકાકાર આચાર્ય શ્રી મલયગિરિજીની પ્રતિભા અને જીવનસરણીની પ્રસંગોપાત્ત અતિસંક્ષિપ્ત રૂ૫રેખા જણાવીએ છીએ ?
પુણ્યનામધેય મહર્ષિ મલયગિરિજીએ જૈન આગમ આદિ સાહિત્ય ઉપર અનેક મહાકાય વ્યાખ્યાગ્રંથો રચ્યા છે એટલું જ નહિ તેમનો દેહવિલય પણ વ્યાખ્યાગ્રંથ રચતાં રચતાં જ થયો છે, ૧. અહીં આચાર્ય શ્રી મલયગર અને તેમની ટીકા સમજવી.
૫. પ્ર. ૧૧
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૬]...
એ હકીકત તેમની અધૂરી રહેલી રચનાઓ દ્વારા સ્પષ્ટ જ છે. આવા અંતકાળ સુધી અવિરત અને અપ્રમત્ત રહીને જૈન આગમ આદિ સાહિત્યના વાચકો, ચિંતકો અને શ્રોતાજનો ઉપર અસાધારણ ઉપકાર કરનાર આ મહાપુરુષના ચરણારવિંદમાં આગમ આદિ વિષયના અભ્યાસીઓનું તો શું સમગ્ર વિશ્વના વિદ્યાપ્રેમી કોઈ પણ વિદ્વાનનું મસ્તક નમી જાય તે તદ્દન સ્વાભાવિક છે. “શ્રુતજ્ઞાનની ભક્તિ માટે મેં શક્ય શ્રમ કર્યો છે અને તેમાં જે કાંઈ ઊણપ રહી હોય કે અનવધાન થયું હોય તેનું પરિમાર્જન સુયોગ્ય શ્રુતોપાસક વાચક કરશે જ. '' આવી અપેક્ષાથી પ્રેરાઈ તે ખુદ આચાર્ય શ્રી મલયગિરિજીએ, પોતે રચેલા ગ્રંથોને ફરીથી સાદ્યંત જોવા કરતાં, અન્યાન્ય જટિલ સૂત્રગ્રંથોની વ્યાખ્યાઓ રચવામાં પોતાની સર્વે શક્તિ અને સમય ખપાવ્યાં હોય, એવું અનુમાન કરીએ તો તે અનુચિત નહીં કહેવાય. અને જો આ અનુમાન સાચું હોય તો કોઈ પણ અભ્યાસીને આ પૂજ્યશ્રીના વ્યાખ્યાભ્રંથોમાં જવલ્લે જ કોઈક સ્થાને અનવધાન જેવું લાગે તો તેનું સંશોધન કરવામાં તો કશું જ અજુગતું નથી; પણ આવી એકાદ સામાન્ય ક્ષતિ જોઈ ને, પોતાના અલ્પ જ્ઞાનના આવેશમાં, જો અનેક મહાકાય ગ્રંથોની દેણગી આપનાર આવા ઉપકારી વ્યાખ્યાકારો પ્રત્યે અવિવેક બતાવવામાં આવે તો તેને કોઈ પણ વિઘ્ન વિચારક બાલિશતા જ કહેશે. અસ્તુ.
પ્રસ્તુત પ્રજ્ઞાપનાસૂત્રનું સંપાદન કરતાં અમે એ સ્થળોમાં ટીકાકાર આચાર્ય શ્રી મલયગિરિજીની વ્યાખ્યાથી વિરુદ્ધ સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓએ આપેલા સૂત્રપાઠ પ્રમાણે મૂળ વાચનાનો પાઠ સ્વીકાર્યો છે. આ બે સ્થળ પૈકીના ૧૪૨૦ [૪] ક્રમાંકવાળા સૂત્રના સંબંધમાં અદ્યાવધિ પ્રકાશિત થયેલી પ્રજ્ઞાપનાસૂત્રની આવૃત્તિઓમાં ટીકાકારની વ્યાખ્યાથી ભિન્ન સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓએ આપેલો પાઠ જ મૂળ વાચનામાં લેવાયો છે. પ્રસ્તુત છે સ્થાન આ પ્રમાણે છે ઃ
૧. સૂત્રાંક ૯૯૯ [૧] માં (પૃ૦ ૨૪૬) નોયમા! નો મદ્દાય નેતિ આ સૂત્રપાઠે સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓ આપે છે. ટબાકારોર પણ આ સૂત્રપાઠ પ્રમાણે જ અર્થ કરે છે (જુઓ પૃ૦ ૨૪૬, ટિ ૨). અહીં આચાર્ય શ્રી મલયગિરિજી પોયમા! મદ્દાર્થ પેતિ આવા સૂત્રપાઠ પ્રમાણે વ્યાખ્યા કરે છે. બધીય સૂત્રપ્રતિઓ ઉપરનો પાર્ટ આપે છે તેથી અને તે જ પાઠ અમને સુસંગત લાગવાથી ટીકાકારની વ્યાખ્યાથી વિરુદ્ધ જઈ ને પણ અમે ગોયમા ! નો પ્રદ્દાય પેત્તિ પાને મૌલિક પાર્ટરૂપે સ્વીકાર્યો છે. વિશેષ સ્પષ્ટીકરણ માટે જુઓ પૃ૦ ૨૪૬, ટિ॰ ૨. રાય શ્રી ધનપતિબાપુની તથા શ્રી અમોલકઋષિજીની આવૃત્તિમાં અહીં અમે સ્વીકાર્યો છે તેવો જ પાડે છે. તેથી આ એ પ્રકાશનોમાં આધારરૂપે લેવાયેલી પ્રજ્ઞાપનાસૂત્રની હસ્તલિખિત પ્રતિઓમાં પણ અમને મળેલી પ્રતિઓના જેવો જ પાડ઼ હોવો જોઈ એ તે સ્પષ્ટ થાય છે; જ્યારે આગમોદય સમિતિની આવૃત્તિમાં અહીં ટીકાકારની વ્યાખ્યા પ્રમાણે નો પદ સિવાયનો સૂત્રપાઠ છે. પં. શ્રી ભગવાનદાસજની, શિલાગમની અને મુત્તામે ની આવૃત્તિમાં આ સ્થાનમાં સમિતિના પાવું જ અનુકરણ થયું છે.
૨. સૂત્રાંક ૧૪૨૦ [૪] નો પાઠે સમગ્ર હસ્તલિખિત પ્રતિઓમાં અને અદ્યાવધિ પ્રકાશિત થયેલી આવૃત્તિઓમાં આ પ્રમાણે છે—
जे भंते! केवलं बोहिं बुज्झेज्जा से णं सद्दहेज्जा पत्तिएजा रोएजा १ गोयमा ! सद्दहेजा વૃત્તિના રોજ્જ્ઞા। (પૃ૦ ૩૨૧)
આ સૂત્રની ટીકા આ પ્રમાણે છે—‹ પુનરપિ ક્ષયતિ–યો મવન્ત ! વજિત વોધિમર્થતોડवगच्छति सोऽर्थतस्तां 'श्रद्दधीत' श्रद्धाविषयां कुर्यात् तथा 'प्रत्ययेत्' प्रतीतिविषयां कुर्यात्, 'रोचयेत् નિિિમત્યેવમધ્યવયેત્ ? માવાના અસ્થેાપ ચાવિક (ટીકા, પત્ર ૩૯૯, પૃષ્ઠિ ૨).
૨. પં. શ્રી જીવવિજયજી તથા પં. શ્રી ધનવિમલજી,
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________
..[૧૩]. અહીં ટીકાકાર મહારાજે જણાવેલા મારૂT અવતરણના આધારે વિચાર કરતાં એમ લાગે છે કે ઉપરના સૂત્રખંડમાં પ્રશ્નનો ઉત્તર આ પ્રમાણે હોવો જોઈએ—ચના! મથેTET સના पत्तिएजा रोएजा।
પ્રસ્તુત સૂત્રખંડ અને તેના પૂર્વાપર સંબંધનું વસ્તુ આ પ્રમાણે છે: (૧) પ્રશ્ન—નારક જીવ નરકમાંથી અનંતર નીકળીને પચંદ્રિય તિર્યચોમાં ઉત્પન્ન થાય ? ઉત્તર–કોઈક થાય અને કોઈક ન થાય. (સૂ૦ ૧૪૨૦૧]).
(૨) પ્રશ્ન –જે નારક જીવ નરકમાંથી અનંતર નીકળીને પંચૅકિય તિર્યચોમાં ઉત્પન્ન થયો હોય તે કેવલિ પ્રાપ્ત ધર્મને સાંભળે?
ઉત્તર – કોઈક સાંભળે અને કોઈક ન સાંભળે (૦ ૧૪૨[૨]).
(૩) પ્રશ્ન– ઉપર જણાવેલો જે પચેંદ્રિય તિર્યંચ કેવલિ પ્રાપ્ત ધર્મને સાંભળે તે કેવળજ્ઞાનીએ ઉપદેશેલા ધર્મની પ્રાપ્તિને અર્થાત બોધિને અર્થથી જાણે?
ઉત્તર–કોઈક જાણે અને કોઈક ન જાણે (સૂ૦ ૧૪૨[૩]).
(૪) પ્રશ્ન–ઉપર જણાવેલો ચિંદ્રિય તિર્યંચ, જે કેલિપ્રજ્ઞમ બોધિને અર્થથી જાણે તેનામાં શ્રદ્ધા, પ્રતીતિ અને રુચિ હોય?
ઉત્તર– તેનામાં શ્રદ્ધા, પ્રતીતિ અને રુચિ હોય (સૂ) ૧૪૨[]).
અહીં ચોથા પ્રશ્નના ઉત્તરમાં કોઈક ને શ્રદ્ધા, પ્રતીતિ અને રૂચિ હોય અને કોઈકને ન હોય" આવો નિર્દેશ ટીકાની વ્યાખ્યાથી જાણી શકાય છે. ઉપર જણાવેલા ચાર પ્રશ્નો પૈકીના પહેલા ત્રણ પ્રશ્નના ઉત્તરમાં મૂળ સૂત્રપાઠમાં મારૂણ શબ્દ છે તે ચોથા પ્રશ્નની વ્યાખ્યા કરતાં ટીકાકાર મહારાજના અનવધાનથી આવ્યો હશે કે પછી ટીકાની પરિભાજિત શુદ્ધ પ્રતિની પરંપરાનો કોઈ આદર્શ આજે નથી રહ્યો એ કારણે આવ્યો હશે, એ એક વિચારણય વસ્તુ છે.
રાય શ્રી ધનપતિબાબુની આવૃત્તિમાં આપેલા સંસ્કૃત અને ગુજરાતી અનુવાદમાં બધીય સૂત્રપ્રતિઓએ આપેલા પાઠ પ્રમાણે અનુવાદ છે, જ્યારે તેમાં છપાયેલી ટીકાનો પાઠ ઉપર જણાવ્યો છે તેવો જ છે.
શ્રી અમોલકઋષિની આવૃત્તિમાં મૂળ પાઠ તો સર્વ પ્રતિઓએ આપેલા પાઠ જેવો જ છે, પણ તેમાં આપેલા હિંદી અનુવાદમાં ટીકાની વ્યાખ્યા મુજબ અર્થ કર્યો છે.
પં. શ્રી ભગવાનદાસજીની આવૃત્તિમાં મૂળ પાઠ સર્વ પ્રતિઓએ આપ્યો છે તેવો જ છે, મૂળ પાઠનો અનુવાદ પણ તેને અનુસરીને આપ્યો છે, પણ વિવેચનમાં ટીકાની વ્યાખ્યા પ્રમાણે અર્થ કર્યો છે.
પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર ઉપર બે ટાગ્રન્થો રચાયા છે. તેમાં પં. શ્રી ધનવિમળરચિત પ્રાચીન છે, તેમાં પ્રસ્તુત મૂળ પાઠ સર્વ પ્રતિઓએ આપ્યો છે તેવો જ છે અને તેનો અર્થ પણ મૂળ પાઠને અનુસરીને જ આ પ્રમાણે લખ્યો છે– માવન(૧) જેવોઘરું (સૂ) તે સ
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧૪].. પ્રતીત બાળ મનમાં વસં ? નૌતમ! સદૈ પ્રતીતરું રનિં (); જ્યારે વિસં. ૧૭૮૪માં પં. શ્રી જીવવિજયજીએ રચેલા પ્રજ્ઞાપના સૂત્રટબામાં મૂળ પાઠ તો સર્વ પ્રતિઓ આપે છે તેવો જ છે, પણ તેનો અર્થ ટીકાની વ્યાખ્યાને અનુસરતો છે, તે આ પ્રમાણે–જેઢ માન. વીઘળીત बोध प्रते जाणे बूझे ते बोधि प्रते सद्दहें प्रत्यय धरे रुच(चि) करें ? हा गौतम! कोइक सद्दहें પ્રત્યય ઘરે (નિ) ઘરે કે અહીં એ વસ્તુ પણ જાણવી ઉપયોગી છે કે પં. શ્રી જીવવિજ્યજીએ પ્રસ્તુત ટબાર્થ ટીકાને અનુસરીને બનાવ્યો છે તે તેમણે જ આદિમાં અને અંતમાં જણાવેલું છે.
પ્રજ્ઞાપના સૂત્રમાંના એક સ્થળનું વક્તવ્ય છવાભિગમસૂત્રમાં પણ છે. આ બન્ને ગ્રંથોમાં આવેલા સમાન પદાર્થના નિરૂપણમાં એકસરખો પાઠ નથી. તે આ પ્રમાણે
अभासए तिविहे पण्णत्ते । तं जहा -अणाईए वा अपज्जवसिए १, अणाईए वा सपजवसिए ૨, સારી વાત નવસિત રે ! (પ્રજ્ઞાપનાસૂત્ર, સૂ૦ ૧૩૭૫, પૃ. ૩૧૫).
अभासए दुविहे पण्णत्ते । तं जहा-सातीते वा अपजवसिते १, सातीते वा सपजवसिते २। (જીવાભિગમસૂત્ર, પત્ર ૪૪૨, પૃષિ ૨).
અમે પ્રજ્ઞાપનાસૂત્રના સંશોધન માટે ઉપયોગમાં લીધેલી કાગળ ઉપર લખાયેલી પાંચ પ્રતિઓમાં આ સ્થાનમાં જીવાભિગમસૂત્રના પાઠ જેવો જ પાઠ છે. તેમ જ પં. શ્રી જીવવિજ્યજીત પ્રજ્ઞાપના સૂત્રના ટબમાં પણ પ્રસ્તુત સ્થાનમાં જીવાભિગમસૂત્રના જેવો જ પાઠ સ્વીકારીને અભાષકના બે પ્રકાર જણાવ્યા છે. આચાર્ય શ્રી ભલયગિરિજીત પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર અને જીવાભિગમસૂત્રની ટીકામાં પ્રસ્તુત સ્થાનમાં તે તે સૂત્રના મૂળ પાઠ મુજબ વ્યાખ્યા છે, અર્થાત પ્રજ્ઞાપના સૂત્રની ટીકામાં અભાષકના ત્રણ પ્રકાર મુજબ અને જીવાભિગમસૂત્રની ટીકામાં અભાષકના બે પ્રકાર મુજબ વ્યાખ્યા છે. આથી વિશેષમાં આ બે સૂત્રોનાં સૂચિત સ્થાનોના પાઠભેદની નોંધ આચાર્ય શ્રી મલયગિરિજીએ પોતાની કોઈ કીકામાં લીધી નથી.
પ્રજ્ઞાપના સૂત્રની મુદ્રિત આવૃત્તિઓને પરિચય પ્રજ્ઞાપના સૂત્રની અમારી પ્રસ્તુત આવૃત્તિના પહેલાં એની છ આવૃત્તિઓ પ્રકાશિત થયેલી છે, તે આ પ્રમાણે
૧. વિક્રમ સંવત ૧૯૪૦ માં ઋષિ શ્રી નાનચંદજી દ્વારા સંપાદિત થયેલું પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર રાય શ્રી ધનપતિસિંહજી દ્વારા સર્વપ્રથમ પ્રકાશિત કરવામાં આવ્યું હતું. આ ગ્રંથમાં પ્રજ્ઞાપનાસૂત્ર મૂળ, શ્રી રામચંદ્રગણિત પ્રજ્ઞાપના સૂત્રના મૂળ પાઠની સંસ્કૃત અનુવાદ, આચાર્ય શ્રી મલયગિરિરચિત પ્રજ્ઞાપના સૂત્રટીકા તથા શ્રી પરમાનન્દષિકૃત પ્રજ્ઞાપના સૂત્રની ભાષાટીકા પ્રકાશિત કરવામાં આવેલ છે. આ પ્રકાશમાં આવેલ પ્રજ્ઞાપના સૂત્રનો મૂળ પાઠ જોતાં તેમાં અશુદ્ધિઓ તો ઘણી છે જ, ઉપરાંત અનેક સ્થળે શબ્દોને પદચ્છેદો પણ ખોટા છે. આમ હોવા છતાં આ આવૃત્તિમાં પ્રકાશિત થયેલા પ્રજ્ઞાપના સૂત્રના મૂળ પાઠને તથા પ્રકારની કોઈ હસ્તલિખિત પ્રતિના પ્રામાણિક આધારવાળો
૩-૪. આ બે ટાર્થના પાઠ શ્રી લાલભાઈ દલપતભાઈ ભારતીય સંસ્કૃતિ વિદ્યામંદિર, અમદાવાદમાં સુરક્ષિત
અનુક્રમે મુનિરાજ શ્રી એ. કીર્તિમુનિજી તથા મુનિ પુણ્યવિજયજીના હરતલિખિત ગ્રન્થસંગ્રહમાં રહેલી પોથીઓમાંથી લખેલ છે. આ બેનો અનુક્રમે ક્રમાંક ૧૧૦૭૯ તથા ૧૦૫૮-૫૯ છે.
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૬૫]... કહેવામાં જરાય વાંધો નથી. પ્રજ્ઞાપનાના મૂળ પાઠ સિવાય આ આવૃત્તિમાં આવેલી ટીકા વગેરેનો અમે કોઈક અપવાદ વિના ઉપયોગ કર્યો નથી. એટલે તે માટે અમે અહીં વિશેષ નથી લખતા.
૨. વિ. સં. ૧૯૭૪-૭૫માં પૂ૦ પાઠ આગમોદ્ધારક આચાર્ય શ્રી સાગરાનંદસૂરિજી દ્વારા સંપાદિત અને શ્રી આગોદય સમિતિ દ્વારા બે ભાગમાં પ્રકાશિત થયેલી પ્રજ્ઞાપના સૂત્રની આવૃત્તિ. આ ગ્રંથમાં પ્રજ્ઞાપનાત્ર મૂળ તથા તેની આચાર્ય શ્રી મલયગિરિરિરિચિત ટીકા પ્રકાશિત કરવામાં આવેલ છે. આ ગ્રંથમાં પૂર્વના પ્રકાશનની અપેક્ષાએ પ્રમાણમાં શુદ્ધિનું પ્રમાણ ઘણું જ છે. અને આથી જ આ આવૃત્તિના પ્રકાશન પછી ચિકિત્સક અભ્યાસીઓએ આનો જ ઉપયોગ કર્યો છે. પૂ૦ પાઠ આગમોદ્ધારકજીએ સંપાદિત કરેલા અનેક ગ્રંથો જતાં તેમના કાર્યની ઝડપ અને તાલાવેલી પારખી શકાય છે. આ અતિવેગમાં પ્રકાશિત કરેલા ગ્રંથોનું પ્રમાણ જોતાં તે તે ગ્રંથમાં રહેલી મૌલિક સ્કૂલનાઓનું પ્રમાણ ઓછું છે.
શ્રી આરામોદ્ધારક અને તેમનાં પ્રકાશનો માટે અમે અમારા આ અગાઉ સંપાદિત કરેલા નંતિસુત્તે અનુમોનાાછું ગ્રંથના સંપાદકીયમાં લખ્યું જ છે. અહીં અમે એટલું જણાવીએ કે પ્રસ્તુત આવૃત્તિમાં પણ પ્રજ્ઞાપના સૂત્રની મૂળ વાચનામાં કેટલાંક સ્થળે નાની-મોટી ખલનાઓ રહી ગઈ છે, જે અમે આગળ ચર્ચીશું.
૩. વીર સંવ ૨૪૪૫ (વિ. સં. ૧૯૭૫)માં મુનિ શ્રી અમોલઋષિજી દ્વારા સંપાદિત અને લાલા શ્રી સુખદેવસહાયજી દ્વારા પ્રકાશિત થયેલી આવૃત્તિ. આ ગ્રન્થમાં પ્રજ્ઞાપનાસૂત્ર મૂળ તથા મુનિ શ્રી અમલોઋષિજીકૃત પ્રજ્ઞાપના સૂત્રનો હિંદી અનુવાદ પ્રકાશિત કરવામાં આવ્યાં છે. આ ગ્રંથમાંની પ્રજ્ઞાપના સૂત્રની મૂળ વાચના અતીવ અશુદ્ધ છે. મુનિ શ્રી અમલકઋષિજીએ તેમના પૂર્વની રાય શ્રી ધનપતિસિંહજીની આવૃત્તિનું અનુકરણ નથી કર્યું, પણ તથા પ્રકારની કોઈ એક હસ્તલિખિત પ્રતિ કે પ્રતિઓના આધારે પોતાની પદ્ધતિએ આ સંપાદન કર્યું છે એમ કહી શકાય. આ સંબંધમાં અમે આગળ લખેલી ચર્ચામાં આપેલા પાઠો ઉપરથી અભ્યાસીઓ વિશેષ જાણી શકશે. અમે પ્રજ્ઞાપના સૂત્રના સૂત્રપાઠોના સંબંધની ચર્ચામાં આ આવૃત્તિની મૂળ વાચનાનો જ મર્યાદિત ઉપયોગ કર્યો છે, આથી અહીં તેને હિંદી અનુવાદ વિષે કંઈ પણ જણાવવું પ્રસ્તુત નથી.
૪. વિ. સં. ૧૯૯૧ માં પં. શ્રી ભગવાનદાસ હર્ષચંદ્ર દ્વારા સંપાદિત અને ત્રણ ભાગમાં પ્રકાશિત આવૃત્તિ. આ ગ્રંથમાં પ્રજ્ઞાપનાસૂત્ર મૂળ, મૂળ વાચનાનો ગુજરાતી અનુવાદ તથા આચાર્ય શ્રી મયગિરિરચિત પ્રજ્ઞાપના સૂત્રની ટીકાને ગુજરાતી અનુવાદ પ્રકાશિત કરવામાં આવેલ છે. આ આવૃત્તિની મૂળ વાચના તૈયાર કરવામાં સમિતિની આવૃત્તિને મુખ્ય રાખીને વિશેષ સંશોધન માટે અમદાવાદના શ્રી શાંતિસાગરજીના ભંડારની એક સટીક અને ત્રુટિત પ્રજ્ઞાપના સૂત્રની હસ્તલિખિત પ્રતિનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે. આ હકીકત પ્રસ્તુત પ્રકાશનની પ્રસ્તાવનામાં જણાવી છે. આથી કેટલેક સ્થળે સમિતિની આવૃત્તિના પાઠના બદલે આ પ્રકાશનમાં મૌલિક શુદ્ધ પાઠ મળે છે.' આમ છતાં આ પ્રકાશનની મૂળ વાચનામાં પણ અનેક સ્થળે સમિતિના પ્રકાશન જેવી જ નાનીમોટી ખલનાઓ તો છે જ, પણ તે ઉપરાંત સમિતિની આવૃત્તિના સાચા પાઠને બદલે ખોટા પાઠ પણ થયા છે. ર મૂળ અને ટીકાને જેવો પાઠ તેવો અનુવાદ કરવામાં આવ્યો છે. આથી કોઈક
૧. જુઓ આગળ આવતા “પ્રજ્ઞાપના સૂત્રના કેટલાક સૂત્રપાઠોનું પર્યાલોચન' શીર્ષકવાળા વિભાગની ૬૧ મી
અને ૭૮ થી ૧૦૫ સુધીની કંડિકાઓ. ૨, જુઓ એજન, ૪ર મી, ૪૯ મી અને ૭૦ થી ૭૭ સુધીની કંડિકાઓ,
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૬૬].. સ્થળ એવું પણ છે કે જયાં એક જ સ્થાનમાં મૂળ અને ટીકાના અનુવાદની સંગતિ સધાઈ નથી. આ પ્રકાશનની મૂળ વાચનાની ક્ષતિઓ પણ આગળ લખેલી ચર્ચામાંથી અભ્યાસીઓ જાણી શકશે.
૫. વિ. સં. ૧૯૯૮ (વીર નિ. સં. ૨૪૬૮) માં આગમમંદિર (પાલીતાણા) માં શિલામાં ઉત્કીર્ણ સમગ્ર આગમોને તૈયાર કરવા માટે મર્યાદિત સંખ્યામાં પ્રકાશિત કરેલા આગમરત્નમંજૂષા નામના મહાગ્રંથમાં પ્રકાશિત થયેલા પ્રજ્ઞાપના સૂત્રની આવૃત્તિ. સમિતિની આવૃત્તિનાં
ખલનાવાળાં સ્થાનો પૈકીનાં કેટલાંક સ્થાનમાં આ આવૃત્તિમાં શુદ્ધ પાઠ મળે છે. બાકી તો આમાં કોઈક સ્થળ એવું પણ છે કે, જ્યાં સમિતિની આવૃત્તિથી વિરુદ્ધ જઈને ખોટું સંશોધન કરવામાં આવ્યું છે. પ્રસ્તુત આવૃત્તિની મૂળ વાચનાને અમે સાદ્યત મેળવી નથી, પણ મૂળ પાઠની ચર્ચા લખવામાં એ અનેકવાર જોયેલી હોવાથી તેના સંબંધમાં નીચેની હકીકત સહજભાવે જણાવીએ છીએ :
૭૭ મા પૃષ્ઠની (સૂત્ર ૨૧૦) આઠમી પંક્તિમાં આવેલા ૩૬ શબ્દથી દસમી પંક્તિમાં આવેલા જો જશોદાશોરીગો ના પૂર્વના વૈદુધીમો સૂત્રપદ સુધીનો સૂત્રપાઠ પ્રસ્તુત પ્રકાશનમાં પડી ગયો છે. જુઓ આગમરત્નમંજૂષા શિલાફલક ૧૭૩-૪ ની છેલ્લી પંક્તિ. અહીં પડી ગયેલો પાઠ સમિતિની આવૃત્તિમાં છે. આ રીતે અન્યાન્ય સ્થાનોમાં પણ મૂળ વાચનાનો પાઠ પડી ગયો છે કે કેમ?— એ તો સમગ્ર આવૃત્તિને મેળવીએ તો જ જાણી શકાય. પ્રસ્તુત શિલાગમની આવૃત્તિની વિશેષતા તો એ છે કે તેમાં અનેક સ્થળે આવાં પોલાં મીડા કરીને નાના-મોટા સૂત્રસંદર્ભોને, કોઈ પણ પ્રાચીન પ્રતિ, પદ્ધતિ કે પરંપરાના આધાર વિના, પૂ. પા. આગમોદ્ધારકજીએ પોતાની આગવી શૈલીથી ટૂંકાવ્યા છે. દા. ત. ૬૪ મા પૃષ્ઠની સાતમી પંક્તિમાં આવેલા કુલર શબ્દથી તે જ પૂછની ૧૭ મી પંક્તિ સુધીનો સૂત્રસંદર્ભ છોડી દઈને આ સમગ્ર પાઠના સ્થાને ° આવું પહેલું મીઠું કર્યું છે. આ છોડી દીધેલો પાઠ પ્રજ્ઞાપના સૂત્રની સમગ્ર હસ્તલિખિત પ્રતિઓ અને સમગ્ર પ્રકાશિત આવૃત્તિઓમાં છે. અમારા કામ પૂરતા અન્વેષણમાં પણ અમે આવાં પોલાં મીંડાં અનેક જોયાં છે, જેમાં સંક્ષેપ કરવાના આશયથી મૂળ વાચનાના નાના-મોટા સૂત્રસંદર્ભે છોડી દેવાયા છે. આથી શિલાગમની પ્રસ્તુત મૂળ વાચનાને પૂ. પા. આગમોદ્ધારકજીએ બનાવેલી પ્રજ્ઞાપનાસૂત્રની સંક્ષિપ્ત વાચના કહી શકાય. આ સંક્ષેપમાં સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓમાં અને પ્રકાશિત આવૃત્તિઓમાં આવતા સુસ્સા જા જેવા શબ્દોના સ્થાનમાં સુI wઠ્ઠા શબ્દો પણ છે. સૂત્રપાઠોનો આ રીતે સંક્ષેપ કરવા જતાં પાઠોનું મૂળ સ્વરૂપ વિકૃત બની જવાનો પૂરેપૂરો સંભવ હોવાથી આ પદ્ધતિ ચાલુ રહે એ કોઈ રીતે ઇષ્ટ નથી.
“અંતિમ આવૃત્તિ પૂર્વનાં પ્રકાશન કરતાં વધુ શુદ્ધ નહીં તો પણ તેથી ઊતરતા સ્વરૂપની તો ન હોવી જોઈએ” આવી અપેક્ષા શિલાગમગત પ્રજ્ઞાપના સૂત્રની આવૃત્તિથી સંતોષાતી નથી. આ પ્રકાશન અંગેની વિશેષ વિગતો આગળ આવતી ચર્ચામાંથી જાણી શકાશે.
૬. મુનિરાજ શ્રી પુભિક ખૂ-પુષ્ણભિક્ષુ-કૂલચંદજી દ્વારા સંપાદિત થયેલા કુત્તા નામના ગ્રંથના બીજા અંશમાં અંગ આગમ સિવાયના ૨૧ આગમાં પ્રકાશિત કર્યા છે, તેમાં પ્રસ્તુત પ્રજ્ઞાપનાસૂત્ર પણ સંપાદિત કરેલું છે. ઉક્ત સુત્તાનમેનો બીજો અંશ વિ. સં. ૨૦૧૧ માં સૂત્રાગમ સમિતિ ગુડગાંવ છાવણી દ્વારા પ્રકાશિત થયો છે. પ્રજ્ઞાપના સુત્રની અમે જોયેલી મુદ્રિત આવૃત્તિઓમાં
૩. જુઓ એજન: ૫, ૨૧, ૪૦, ૮૯, ૯૧, ૯૨, ૯૩, ૧૦૩ થી ૧૦૬ કંડિકાઓ તથા ૩૩ મી કંડિકાનો
ચોથો પેટાવિભાગ. $. જુઓ એજનઃ ૩ જી, ૧૨ મી, ૧૬ મી, ૨૪ મી અને ૯૪ મી કંડિકાઓ,
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧૬૭].. સમયની દૃષ્ટિએ આ છેલ્લી આવૃત્તિ છે. આ આવૃત્તિમાં છપાયેલા પ્રજ્ઞાપના સૂત્રની મૂળ વાચના જતાં કેવળ તેના માટે જ નહીં પણ સુત્તાામેના બે અંશમાં છપાયેલા સ્થાનકવાસી સંપ્રદાયને માન્ય ૩૨ સૂત્રગ્રંથોની વાચનાની પ્રામાણિકતાના સંબંધમાં પણ પૂરો સંદેહ થાય એવી સ્થિતિ છે. કોઈ પણ ગ્રંથની ઉત્તરોત્તર પ્રકાશિત આવૃત્તિ ક્રમશઃ વધુ ને વધુ સારી હોવી જોઈએ” આ એકપ્રકારના સર્વજનસાધારણ અભિપ્રાયથી વિરુદ્ધ કુત્તા મેનું પ્રકાશન થયું છે, એમ કહી શકાય. આ વસ્તુ સ્પષ્ટ કરવા માટે અમે આગળ જણાવેલા “પ્રજ્ઞાપના સૂત્રના કેટલાક સૂત્રપાઠોનું પર્યાલોચન” આ શીર્ષકમાં લખેલી ૧૦૭ કંડિકાઓ અને તેમાંય ખાસ કરીને ૪૨ મી, ૪૯ મી અને ૬૪ થી ૭૭ સુધીની કંડિકાઓ જેવા ભલામણ કરીએ છીએ. કુરામેના બે અંશની પ્રસ્તાવના સંપાદકીયમાં કરેલાં વિધાનો માટે પણ અહીં થોડો ઇશારો કરવો અમે ઉચિત માન્યો છે.
સત્તાના પહેલા અંશની પ્રસ્તાવનાના લેખક મુનિ શ્રી જિણચંદભિખૂ= જિનચંદ્રભિજી છે; અને બીજા અંશના સંપાયના લેખક મુનિ શ્રી પુષ્પભિક્ષુજી પોતે છે. સુત્તાગમેના પહેલા અંશની પ્રસ્તાવનાના ૨૫ મા પૃષ્ઠમાં અને બીજા અંશના સંપાદકીયના ૬૫ મા પૃષ્ઠમાં પ્રસ્તુત પ્રાશની વિરોષતા આ શીર્ષકમાં જણાવેલાં વિધાનો પૈકી ત્રણ વિધાન આ પ્રમાણે છે : (१) पाठशुद्धिका पूरा २ ख्याल रक्खा गया है। (२) इसके संपादनमें शुद्ध प्रतियोंका उपयोग વિયા હૈ (૨) વારાન્તર નવીન પદ્ધતિસે હૈિં
આ ત્રણ વિધાન પૈકીના પહેલા વિધાનમાં જણાવ્યું છે કે પાડશુદ્ધિમાં પૂરેપૂરો ખ્યાલ રાખ્યો છે. આ બાબતમાં અમે અહીં એટલું જ જણાવીએ છીએ કે અમે આગળ જણાવેલી સુત્તા ગત પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર માટેની નોંધ અને પાઠચર્ચા જોવાથી વિજ્ઞ વાચકોને પ્રતીતિ થશે કે આગમોની પાઠશુદ્ધિની શાસ્ત્રીય પારખ મુન્નામેના સંપાદકજીમાં નથી, અર્થાત તેમનું આ વિધાન વસ્તુસ્થિતિથી વેગળું છે.
બીજા વિધાનમાં કુત્તા ના સંપાદનમાં શુદ્ધ પ્રતિઓનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે, તેમ જણાવ્યું છે. આ વિધાન ઉપરથી “કુત્તા ના સંપાદકજીએ શુદ્ધ હસ્તલિખિત પ્રતિઓનો ઉપયોગ કર્યો હશે” આવું અનુમાન કોઈ કરે તો તે અસંભવિત નથી. હકીકતમાં આ બાબતમાં ભલે શ્રી પુષભિક્ષુજીએ સ્પષ્ટ નથી લખ્યું પણ અમે વિશ્વાસપૂર્વક કહી શકીએ કે તેમણે સુરા માં છાપેલી પ્રજ્ઞાપના સૂત્રની મૂળ વાચનાને કોઈ હસ્તલિખિત પ્રતિ સાથે મેળવી નથી, અને કદાચ એકાદ હસ્તલિખિત પ્રતિ સાથે મેળવતાં કોઈક મહત્વનો પ્રામાણિક પાઠ મળ્યો હશે તો તેની મૌલિકતા તેઓએ વિચારી નથી. આ હકીકત પણ અમે આગળ લખેલા “પ્રજ્ઞાપના સૂત્રના કેટલાક સૂત્રપાઠોનું પર્યાલોચન' આ શીર્ષકમાં આવતી ૧૦૭માંની એ સંબંધી કંડિકાઓ જોતાં સુસ્પષ્ટ થઈ જશે. સુત્તાના સંપાદકનું આવું શુદ્ધ પ્રતિઓના ઉપયોગ માટેનું સંદિગ્ધ વિધાન વાચકને ગેરમાર્ગે દોરનારું છે એમ પણ કહી શકાય. મુનિ શ્રી પુષ્પભિક્ષુજીએ પોતાના આ વિધાનમાં જણાવેલી શુદ્ધ પ્રતિઓને હસ્તલિખિત પ્રતિરૂપે સ્પષ્ટ જણુવી નથી, અને જે શુદ્ધ પ્રતિઓનો તેમણે ઉપયોગ કર્યો છે તે શબ્દ પ્રતિઓનો કોઈ પરિચય પણ તેઓએ આપ્યો નથી. એટલે આ બાબતમાં સહજભાવે સંદેહ જ રહે કે તેમણે જે શુદ્ધ પ્રતિઓનો ઉપયોગ કર્યો છે તે કઈ?
ત્રીજા વિધાનમાં પાઠાન્તરની નવીન પદ્ધતિની વાત કરી છે તે સમજવા માટે તેઓએ કશું જ
૫. અમારું આ વક્તવ્ય વાંચ્યા પછી પણ સામે ના સંપાદકછ તેમણે જણાવેલી શુદ્ધ પ્રતિઓનો પ્રામાણિક
પરિચય આપશે તો તે જરૂર સૌકોઈને આવકારને પાત્ર થશે જ.
:
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૮]...
સ્પષ્ટીકરણ કર્યું નથી, અર્થાત્ જે પાડાન્તરો આપ્યા છે તે કોઈ હસ્તલિખિત પ્રતિના છે ક મુદ્રિત આવૃત્તિના એની કોઈ ચોખવટ એમણે કરી નથી.
ઉપર જણાવેલી હકીકતથી મુત્તાવને ગત પ્રજ્ઞાપનાસૂત્રની વાચના સંશોધનની દૃષ્ટિએ કેટલી પાંગળી છે તે સ્પષ્ટ થાય છે.
સુજ્ઞાનમેના પહેલા અંશની પ્રસ્તાવનાના ૨૩મા પૃષ્ઠમાં આગમોની પૂર્વપ્રકાશિત આવૃત્તિઓ માટે આ પ્રમાણે લખ્યું છે—સને અતિત્તિ રાયનહાદુર ધનવતસિંહ (મસૂડાના વાછે) મૌર્ आगमोदय समिति आदिने भी आगमोंका प्रकाशन किया है पर वे भी अशुद्धिओं से खाली नहीं । આમ જણાવીને પ્રસ્તાવનાના લેખકે સુજ્ઞમેની આવૃત્તિને શેષ આવૃત્તિઓ કરતાં શુદ્ધ જણાવવાનો આડકતરો પ્રયત્ન કર્યો છે. અને આથી જ અમે મુત્તામેની આવૃત્તિને શેષ આવૃત્તિઓ કરતાં વધુ શુદ્ધ અને પ્રામાણિક ધારીને તેનો વિશેષ ઉપયોગ કરવા તરફ લલચાયા, એટલું જ નહીં અમને જ્યારે જ્યારે મૂળ પાનો નિર્ણય કરવા માટે અન્યાન્ય સ્થળો જોવાની આવશ્યકતા જણાઇ ત્યારે ત્યારે મુત્તમે ગત પ્રજ્ઞાપનાસૂત્રનાં અમે તે તે સમગ્ર સ્થાનો જોયાં પણ ખરાં. આથી આ બાબતમાં અમે એટલું નિઃશંકરીતે જણાવીએ છીએ કે મુત્તાવને ગત પ્રજ્ઞાપનાસૂત્રની વાચનામાં મૌલિક શાસ્ત્રીય શુદ્ધિ માટેનો કોઈ પ્રામાણિક પ્રયત્ન થયો નથી. અલબત્ત, સુત્તામેની આવૃત્તિમાં આગમોય સમિતિની આવૃત્તિના પાઠના બદલે જે ૨૯ સ્થાનોમાં મૌલિક અને સંગત પાઠ આપ્યા છે તે મુત્તામેના પ્રકાશન પૂર્વે દશ વર્ષ પહેલાં વિ. સં. ૧૯૯૧માં પં. શ્રી ભગવાનદાસ હર્ષચંદ્ર દ્વારા સંપાદિત આવૃત્તિમાં સુધારીને આપેલા જ છે. મુત્તાને ના સંપાદકએ ૫. શ્રી ભગવાનદાસજીનું કે આગમોધ્ય સમિતિનું અનુકરણ ભલે ન કર્યું હોય, પણ આગમોદય સમિતિ અને પં. શ્રી ભગવાનદાસજીની આવૃત્તિમાં જ્યાં જ્યાં ખોટા અને અમૌલિક પાઠ છે ત્યાં ત્યાં સર્વત્ર સુજ્ઞાથમે માં તેવા જ પાડે લીધા છે. આથી પણ વિશેષ ધ્યાનપાત્ર વાત તો એ છે કે આગમોય સમિતિની વાચનાના સાચા અને મૌલિક પાના ખલે જ્યાં જ્યાં પં. ભગવાનદાસજીની આવૃત્તિમાં ખોટા અને અમૌલિક પાડે છે ત્યાં ત્યાં સુત્તમે માં પ્॰ શ્રી ભગવાનદાસજીની આવૃત્તિના જેવા જ ખોટા અને અમૌલિક પાઠ આપ્યા છે. આ ઉપરથી કોઈ ને એમ લાગે કે સુત્તમે ના સંપાદકજીએ મૂળ વાચનાનું સંશોધન કરવા માટે અન્યાન્ય પ્રકાશિત આવૃત્તિઓનો જ આધાર લીધો છે, તો એ માન્યતાને નિરાધાર જણાવી શકે એવી કોઈ રજૂઆત મુત્તમે ના સંપાદકજીએ કરી નથી. અમારા આ મર્યાદિત વક્તવ્યની ખાતરી તો આગળ જણાવેલા ‘પ્રજ્ઞાપનાસૂત્રના કેટલાક સૂત્રપાડોનું પર્યાલોચન આ શીર્ષકમાં આપેલી વિગતો જોતાં થશે જ. અહીં સાથે સાથે જણાવી દઈ એ છીએ કે અમે પૂર્વનાં પ્રકાશનોના સૂત્રપાઠીનાં સ્થાનમાં જે કોઈ મૌલિક અને પ્રામાણિક પાર્ટ મેળવી શક્યા છીએ તે પૈકીનો માત્ર એક હળવો પણ પ્રામાણિક પાઠ (દાયનો। ના બદલે પ્રામાણિક પાઠ – જાયગોળ) સુત્તાળમે ની જ આવૃત્તિમાં સ્વીકારાયો છે, જે પૂર્વની અન્ય કોઈ પણ આવૃત્તિમાં નથી. જુઓ ‘પ્રજ્ઞાપનાસૂત્રના કેટલાક સૂત્રપાઠોનું પર્યાલોચન' આ શીર્ષકની ૧૦૭મી કંડિકા. અર્થાત્ આ એક સ્થાન સિવાય મુત્તત્ત્વમે ના પ્રામાણિક પાડવાળું એવું એક પણ સ્થાન નથી કે જે તેના પૂર્વની કોઈ ને કોઈ એક આવૃત્તિમાં ન હોય. બાકી, અહીં જણાવ્યા સિવાયની પણુ સુત્તમે ની નાની નાની આગવી ક્ષતિઓ તો સહજ ભાવે જોતાં એવી જણાઈ છે કે જે તેના પૂર્વની કોઇ પણ આવૃત્તિમાં ભાગ્યે જ હોય.
૬. જુઓ એજન ઃ ૬૧ મી અને ૭૮ થી ૧૦૬ સુધીની કંડિકાઓ.
૭. જુઓ એજન : ૧ થી ૪૨, ૪૩ થી ૪૭, ૫૦ થી ૬૦, ૬૨ અને ૬૩ મી કંડિકાઓ,
૮. જુઓ એજન્ ઃ ૬૧ મી તથા ૭૮ થી ૧૦૫ સુધીની કંડિકાઓ,
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧૯]... મુત્તામાં છાપેલા આગમોમાંથી તેના સંપાદકજીએ કેટલે સ્થળે પાઠો કાઢી નાખ્યા છે કે બદલ્યા છે તે તો તેમાં છપાયેલા બધા આગમોને મેળવીએ ત્યારે જ કહી શકાય. છતાં તેમણે છાપેલા પ્રજ્ઞાપના સૂત્રમાં પાઠ કાઢી નાંખીને અને બદલીને જે ઘાલમેલ કરી છે તે તો અમે આગળ લખેલા “પ્રજ્ઞાપના સૂત્રના કેટલાક સૂત્રપાઠોનું પર્યાલોચન' આ શીર્ષકમાંની ૬૪ થી ૬૯ સુધીની કંડિકાઓ વાંચતાં જિજ્ઞાસુઓ સ્પષ્ટ સમજી શકશે. અને તેથી અમે એમ કહી શકીએ કે કુત્તમ ગત અન્ય આગમોમાં પણ ઘાલમેલ થઈ હોવી જોઈએ, આમ છતાં “ચોર કોટવાળને દડે' એ ન્યાયે ઘાલમેલ કરનાર મુનિશ્રી પોતે જ પ્રાચીન આગમિક સાહિત્યમાં ઘાલમેલ થયાનો આક્ષેપ કરે એ એમની બલિહારી જ કહી શકાય !
અહીં એક હકીકતની સ્પષ્ટતા કરી દેવી અમને ઉચિત લાગે છે કે સમગ્ર જૈન આગમોની હજારો પ્રતિઓ અમે બારીકાઈથી જોઈ છે. તેમાં તે તે આગમગ્રંથની મૂળ વાચનાના સંક્ષિપ્ત કે સંક્ષિપ્તતર મૌલિક સૂત્રપાઠને સરળતાથી સમજવા માટે જ, પ્રાય: તે તે આગમની ટીકાની વ્યાખ્યાના આધારે, કોઈક અભ્યાસી વિદ્વાન મુનિઓએ સૂત્રપદોનો પ્રક્ષેપ કર્યો છે. અહીં પણ આનું ઉદાહરણ અમે આગળ લખેલા “પ્રજ્ઞાપનાસૂત્રના કેટલાક સૂત્રપાઠોનું પર્યાલોચન” આ શીર્ષકમાં આવેલી ૩૪, ૪૪, ૫૩ અને ૫૭મી કંડિકાઓ જેવાથી મળી રહેશે. કોઈવાર પ્રક્ષિપ્ત પાઠો એવા પણ હોય છે કે જે સંગત ન હોય. આ વસ્તુ પણ અમે આગળ લખેલા “પ્રજ્ઞાપના સૂત્રના કેટલાક સૂત્રપાઠોનું પર્યાલોચન' આ શીર્ષકની ૪, ૫, ૧૦, ૧૬, ૧૭, ૨૨ અને ૩૮ આ કંડિકાઓ જોતાં સમજાશે. આથી એ પણ ફલિત થાય છે કે તે તે વિષયના અધકચરા અભ્યાસીઓ દ્વારા પણ કદાચ આવા પાઠો ઉમેરાયા હોય. વળી, તે તે આગમગ્રંથના નાના-મોટા સૂત્રસંદર્ભોના વક્તવ્યની સમાપ્તિ પછી તે સમગ્ર વક્તવ્યને સંક્ષેપમાં આવરી લેતી અન્યાન્યગ્રંથગત સંગ્રહણીગાથા પણ તે તે સૂત્રસંદર્ભ પછી કોઈક વાર ઉમેરાઈ હોય તેવું પણ જાયું છે. આવી ગાથા કોઈ વાર મૂળસૂત્રકારની પણ હોવાનો સંભવ હોઈ શકે, તો કોઈ વાર સ્વતંત્ર રીતે રચીને કોઈ વિદ્વાન મુનિએ પ્રક્ષિપ્ત કરી હોય તે પણ અસંભવિત નથી. આ રજુઆતનું ઉદાહરણ પ્રસ્તુત પ્રજ્ઞાપનાસત્રમાં પણ છે. જુઓ ૨૬ માં પૃષ્ઠની ૧૫–૧૬ પંક્તિમાં આવેલી પ્રક્ષિપ્ત ગાથા. આ ઉપરાંત પ્રસ્તુત ગ્રંથના પ્રારંભમાં આવતો પંચપરમેષ્ઠિનમસ્કારવાળો સૂત્રપાઠ તથા પ્રારંભની બે ગાથા પછી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર કારનો સંક્ષિપ્ત પરિચય આપતી બે ગાથાઓ પણ પ્રક્ષિપ્ત છે.
અમે સમગ્ર આગમગ્રંથોમાં સંગત કે અસંગત હોય તેવા અનેકાનેક પ્રક્ષિપ્ત પાઠો જોયેલા હોવાથી તે બધાય પ્રક્ષિપ્ત પાઠો તે તે સ્પષ્ટ પ્રસ્તુતાર્થને સુસ્પષ્ટ કરવાના આશયથી જ ઉમેરાયા છે તે પણ ખાતરીપૂર્વક જણાવી શકીએ છીએ. આવા પ્રક્ષિપ્ત પાઠો પ્રાચીનતમ પ્રતિઓમાં પ્રાયઃ નહીં મળતા હોવાથી અને તે તે આગમના વ્યાખ્યાગ્રંથોના આધારે આ પ્રક્ષિપ્ત પાઠોની અમૌલિકતા તો દીવા જેવી સ્પષ્ટ થઈ જ જાય છે. આ ઉપરાંત આ સમગ્ર પ્રક્ષિપ્ત પાઠોનો ખાસ પરિચય તો એ છે કે તેમાં કોઈ પણ વિદ્વાને પોતાની આગવી–અંગત માન્યતાનો પાઠ બનાવીને ઉમેર્યો હોય તેવું એક પણ સ્થળ અમે સૂત્રપ્રતિઓમાં જોયું નથી. આગામોમાં ઘાલમેલ થઈ શકતી હોત તો તો વ્યાખ્યાકારો મૂંઝાત જ નહીં.
આ ઉપરાંત “પ્રજ્ઞાવનોવાની આચાર્ય શ્રી હરિભદ્રસૂરિત પ્રદેશવ્યાખ્યાને પૂર્વ ભાગ અને ઉત્તર ભાગરૂપે અનુક્રમે ઈ. સ. ૧૯૪૭ માં ઋષભદેવ કેસરીમલ, રતલામ, દ્વારા અને ઈ. સ.
પટ્ટાવલીપરાગસંગ્રહ’ ૫. ૪૪૯ માં
“જૈન મારા
મેં
૯. આ સંબંધમાં પં. શ્રી કલ્યાણવિજયજીરચિત
છાંટ” શીર્ષક વક્તવ્યને જુઓ.
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [200]...
૧૯૪૯ માં જૈન પુસ્તક પ્રઆરક સંસ્થા, સૂરત દ્વારા પ્રકાશિત કરી છે. આ પ્રકાશનમાં પ્રજ્ઞાપનાસૂત્રની મૂલ વાચના આપવામાં આવી નથી.
*
પ્રજ્ઞાપનાસૂત્રના કેટલાક સૂત્રપાઠોનું પર્યાલોચન
આ સંદર્ભ લખવાનો આશય, આગમસંશોધન માટે વિવિધ પ્રત્યંતરોના પાકોની ધીરજપૂર્વક વિવિધ રીતે ચકાસણી કરવા માટેની અમારી આગમસંશોધનપદ્ધતિ આગમ આદિનું સંપાદન કરનાર અભ્યાસીઓને કોઈ ને કોઈ રીતે પ્રેરણારૂપ થશે, તે જ છે. આથી પૂર્વેનાં પ્રકાશનોની વાચનાના વિષમ પાઠોનું નિરૂપણ અહીં આનુષંગિક રીતે જ જરૂરી બની ગયું હોઈ જે કોઈ મહાનુભાવોની એ સંબંધમાં લાગણી દુભાય તેઓ સૌને અમારો મુખ્ય ઉદ્દેશ અવધારવા ક્ષમાપનાપૂર્વક વિનતિ કરીએ છીએ.
અહીં જણાવેલી કુલ ૧૦૭ કંડિકાઓનું વર્ગીકરણ આ પ્રમાણે છે
(મ) ૨૦, ૪૩, ૫૧, ૫૨, ૫૪, ૫૬, ૫૮, ૫૯, ૬૦, ૬૨ અને ૬૩~~આ અગિયાર કંડિકાઓમાં જણાવેલા મૌલિક પ્રામાણિક પાના બદલે અદ્યાવધિ પ્રકાશિત થયેલી સમગ્ર આવૃત્તિઓમાં ખોટા પાઠ છે, જેમાંથી ૨૦, ૪૩, ૫૧, ૫૬, ૫૮, ૫૯, ૬૦ અને ૬૩—આ આર્ટ કંડિકાઓમાં જણાવેલા ખોટા પાઠ અમને એક કે એકથી વધુ પ્રત્યંતરોમાં મળ્યા છે.
(આ) ૪૫ મી અને ૫૦ મી કડિકામાં જણાવેલા મૌલિક પ્રામાણિક પાઠના બદલે રાય શ્રી ધનપતિસિંહજીની આવૃત્તિ સિવાયની શેષ પ્રકાશિત આવૃત્તિઓમાં ખોટો પાડે છે. આ ખોટો પાડે અમને પણ પ્રત્યંતરોમાં મળ્યો છે.
(૪) ૩૨, ૩૭ અને ૫૫મી કંડિકામાં જણાવેલા મૌલિક પ્રામાણિક પાઠના બદલે મુનિ શ્રી અમોલકઋષિજીની આવૃત્તિ સિવાયની શેષ પ્રકાશિત આવૃત્તિઓમાં ખોટા પાડે છે, જેમાંથી ૩૭મી કંડિકામાં જણાવેલો ખોટો પાડે અમને પણ પ્રત્યંતરોમાં મળ્યો છે.
() ૧૮, ૨૩, ૨૫ અને ૪૬ મી કંડિકામાં જણાવેલા મૌલિક પ્રામાણિક પાર્ટને બદલે તેને અનુસરતા (જેને પ્રામાણિક પાતભેદ કહી શકાય તેવા) સુત્રપાઠો રાય શ્રી ધનપતિસિંહજીની તથા મુનિ શ્રી અમોલકઋષિજીની આવૃત્તિમાં છે.
(૩) ૧, ૨, ૩, ૬, ૮, ૯, ૧૧, ૧૨, ૧૩, ૧૮, ૨૧, ૨૩, ૨૪, ૨૫, ૨૬, ૨૭, ૨૯, ૩૧, ૩૬, ૩૯, ૪૬ અને ૧૦૬—આ ખાવીસ કંડિકાઓમાં જણાવેલા મૌલિક પ્રામાણિક પાઠના બદલે આગમોદય સમિતિની, ૫૦ શ્રી ભગવાનદાસજીની, આગમરત્નમંજૂષાની શિલાગમની અને મુત્તામે ની આવૃત્તિમાં ખોટા પાડે છે. આ પૈકીની ૩૯મી અને ૪૬મી કંડિકામાં જણાવેલા ખોટા પાડ઼ અમને પ્રત્યંતરોમાં મળ્યા છે. અહીં ફરક એટલો જ છે કે ૨૧ અને ૧૦૬ ક્રમાંકવાળી કંડિકામાં જણાવેલો મૌલિક પ્રામાણિક સૂત્રપાઠ શિલાગમની આવૃત્તિમાં છે.
(૩) ૪, ૫, ૧૦, ૧૬, ૧૭, ૨૨ અને ૩૮—આ કંડિકાઓમાં જણાવેલા મૌલિક પ્રામાણિક પાઠ ઉપરાંત અપ્રામાણિક વધારાના પાઠ આગમોય સમિતિની, પં૦ શ્રી ભગવાનદાસજીની, શિલાગમની અને મુલ્તાનમે ની આવૃત્તિમાં છે. અહીં ફરક એટલો જ છે કે પાંચમી કંડિકામાં જણાવેલો વધારાનો ખોટો પાઠ મુનિ શ્રી અમોલકઋષિજીની આત્તિમાં પણ છે તેમ જ અમને પણ એક પ્રત્યંતરમાં મળ્યો છે, જ્યારે પાંચમી કંડિકાનો વધારાનો ખોટો પાડ઼ શિલાગમની આવૃત્તિમાં નથી.
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________
..[૧૭૧].. (૬) ૩૪, ૪૪, ૫૩ અને ૫૭ મી કંડિકામાં જણાવેલા વધારાના સૂત્રપાઠ પ્રસ્તૃતાર્થને વિશેષ સ્પષ્ટ કરે છે, પણ તે સ્પષ્ટીકરણ માટે પાછળથી ઉમેરાયા હોવાથી તેને પ્રમાણભૂત ન કહેવાય. આમાંની ૫૩ મી અને ૫૭ મી કંડિકામાં જણાવેલો વધારાનો સૂત્રપાઠ અદ્યાવધિ પ્રકાશિત થયેલી સમગ્ર આવૃત્તિઓમાં છે, જયારે ૩૪મી અને ૪૪મી કંડિકામાં જણાવેલો વધારાનો સૂત્રપાઠ આગમોદય સમિતિની, પં. શ્રી ભગવાનદાસજીની, શિલાગમની અને મુત્તા ની આવૃત્તિમાં છે. અહીં માત્ર ૫૭ મી કંડિકામાં જણાવેલો વધારાનો સૂત્રપાઠ જ અમને એક પ્રત્યંતરમાં મળ્યો છે.
(૪) ૭, ૧૪, ૧૫, ૧૯, ૨૮, ૩૦, ૩૩, ૩૫, ૩૭, ૪૦ અને ૪૧–આ અગિયાર કંડિકાઓમાં જણાવેલા મહત્ત્વના સૂત્રપાઠો આગમોદય સમિતિની, ૫૦ શ્રી ભગવાનદાસજીની, શિલાગમની અને સુરા ની આવૃત્તિમાં નથી, જે અમને સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓએ આપ્યા છે. અહીં ફરક એટલો જ કે ૭, ૩૦ અને ૩૭ મી કંડિકામાં જણાવેલો સૂત્રપાઠ તથા ૧૯મી કંડિકામાં જણાવેલા સૂત્રપાવાળું સમગ્ર વાક્ય રાય શ્રી ધનપતિસિંહજીની આવૃત્તિમાં પણ નથી, જ્યારે ૩૩મી કંડિકામાં જણાવેલા પાંચ વિભાગ પૈકીના ચોથા વિભાગમાં જણાવેલો તથા ૪૦ મી કંડિકામાં જણાવેલો સૂત્રપાઠ શિલાગમની આવૃત્તિમાં છે.
(૪) ૬૪ થી ૬૯ સુધીની કંડિકાઓમાં–સુત્તા ની આવૃત્તિમાંથી એના સંપાદકશ્રીએ સ્વેચ્છાએ જે પાઠો કાઢી નાંખ્યા છે તે (કંડિકા ૬૪ ૬૫-૬૬), સૂત્રાર્થને ન સમજવાથી સ્વેચ્છાએ સૂત્રપદોની વિભક્તિ બદલીને ખોટી પાઠ બનાવ્યો છે તે (કંડિકા ૬૭), સૂત્રપદોનું અમૌલિક પરિવર્તન સ્વેચ્છાએ કર્યું છે તે (કંડિકા ૬૮) અને મુદ્રણમાં થયેલ અનવધાનનું એક ઉદાહરણ (કંડિકા ૬૯) –આ હકીકતો જણાવી છે.
() ૪૨ મી, ૪૯ મી અને ૭૦ થી ૭૭ સુધીની કંડિકાઓ પૈકીની ૭૧ મી કંડિકા સિવાયની કંડિકાઓમાં જણાવેલા સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓના અને પૂર્વની આગમોદય સમિતિ આદિની આવૃત્તિઓના મૌલિક અને પ્રામાણિક પાઠના બદલે પં. શ્રી. ભગવાનદાસજીની આવૃત્તિમાં જ્યાં જ્યાં ખોટા પાઠ (કંડિકા ૭૦, ૭૫.), અપ્રમાણિત પાઠ (કંડિકા ૪૯, ૭૩, ૭૪), અમૌલિક પદવિપર્યાસ (કંડિકા ૭૬), પ્રક્ષિપ્ત પાઠ (કંડિકા ૭૨) અને અશાસ્ત્રીય સંશોધન (કંડિકા ૪૨, ૭) છે તે જણાવ્યું છે. ઉપરાંત, આગમોદય સમિતિની આવૃત્તિ પ્રમાણે જ પં. શ્રી ભગવાનદાસજીની આવૃત્તિમાં સૂત્રોનો તદ્દન ખોટો ઉ&મ તેમ જ પાઠપતન છે તે ૭૧ મી કંડિકામાં જણાવ્યું છે. આ ૭૧ મી કંડિકામાં આગમોદય સમિતિની આવૃત્તિની ક્ષતિ ઉપરાંત એક સ્થળે પં. શ્રી ભગવાનદાસજીની આવૃત્તિમાં એક વધુ પાઠપતન થયું છે તે પણ જણાવ્યું છે. આ દશ કંડિકાઓમાં નિર્દિષ્ટ સ્થાનોમાં કેવળ પં. શ્રી ભગવાનદાસજીની આવૃત્તિના જેવી જ અમૌલિક વાચના સુત્તા ની આવૃત્તિમાં છે, તેમાંય ૭૧ મી કંડિકામાં પડી ગયેલા પાઠના સ્થાનમાં સુત્તા મે માં સ્વમતિએ નવો અશાસ્ત્રીય પાઠ બનાવીને મૂક્યો છે તે પણ જણાવ્યું છે.
| (B) ૬૧ મી અને ૭૮ થી ૧૦૫ સુધીની કંડિકાઓમાં જણાવેલા મૌલિક પ્રામાણિક પાઠોના સંબંધમાં આગમોદય સમિતિની આવૃત્તિની ક્ષતિ જણાવી છે અને પં. શ્રી ભગવાનદાસજીની આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત મૌલિક પ્રામાણિક પાઠો છે તે પણ જણાવ્યું છે. પં. શ્રી ભગવાનદાસજીની આવૃત્તિમાં સ્વીકારાયેલા આ ૨૯ કંડિકાઓમાં જણાવેલા મૌલિક સૂત્રપાઠો મુત્તા ની આવૃત્તિમાં પણ છે. અહીં ફરક એટલો જ કે ૮૦ મી કંડિકામાં જણાવેલા મૌલિક પાઠનો ૫. શ્રી. ભગવાનદાસજીની આવૃત્તિમાં સંશોધનમાન્ય રીતે ઈશારો કરાયો છે, જ્યારે સુરા માં તે મૌલિક પાઠ સ્પષ્ટપણે સ્વીકારાયો છે. તથા ૯૯ મી કંડિકામાં પં. શ્રી ભગવાનદાસજીની આવૃત્તિમાં જે બે સૂત્રપદો વધારે છે, જેને પ્રમાણિત કહી શકાય નહિ, તે પ્રમાણે જ સત્તા માં પણ બે સૂત્રપદો વધારે છે.
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૭૨] પ્રસ્તુત કંડિકાઓ પિકીની ૮૯, ૯૧, ૯૨, ૯૩ અને ૧૦૩ થી ૧૦૫ સુધીની કંડિકાઓમાં જણાવેલા મૌલિક પાઠ શિલાગમની આવૃત્તિમાં પણ છે, બાકીના આગમોદય સમિતિ પ્રમાણે છે.
(રો) ૧૭મી કંડિકામાં જે મૌલિક પ્રામાણિક પાઠ ભણાવ્યો છે તે કુત્તાએ સિવાયની તેના પહેલાંની કોઈ પણ આવૃત્તિમાં નથી તે જણાવ્યું છે.
ચર્ચિત આવૃત્તિઓની સંજ્ઞા નીચેની કંડિકાઓમાં પ્રજ્ઞાપના સૂત્રની જે જે મુદ્રિત આવૃત્તિઓની ચર્ચા કરી છે તે આવૃત્તિઓની સંજ્ઞા નીચે મુજબ છે –
ઘ કરાય શ્રી ધનપતિસિંહજીની આવૃત્તિ. મઃ પં. શ્રી ભગવાનદાસજીની આવૃત્તિ. સ ઃ આગમોદય સમિતિની આવૃત્તિ. શિઃ શિલાગમ (આગમરત્નમંજૂષા)ની આવૃત્તિ મઃ મુનિ શ્રી અમોલકઋષિજીની આવૃત્તિ. તુ સુત્તાગમેની આવૃત્તિ.
સૂત્રપાઠોનું પર્યાલોચન ૧. ૧૮૮ મા સૂત્રમાં આવેલો ના તાળ મોમેની વાત (૫૦ ૬૫, ૫૧૦) આ પાઠ અમને બધીય સૂત્રપ્રતિઓએ આપ્યો છે, ઉપરાંત જીવાજવાભિગમસૂત્રની ટીકામાં આચાર્ય શ્રી મલયગિરિજીએ પ્રજ્ઞાપના સૂત્રગત આ સમગ્ર વાતવ્યન્તરસુત્ર આપ્યું છે તેમાં પણ પ્રસ્તુત પાઠ અહીં જણાવ્યા પ્રમાણે જ છે. ક આવૃત્તિમાં અને તદનુસાર મ, શિ તથા સુ આવૃત્તિમાં પણ આ પાઠ આ પ્રમાણે છે–સાdi સાઇ મનમોના નાવાયસતકસ્સાઈ; જ્યારે ઘ અને મેં આવૃત્તિમાં અહીં ય આવૃત્તિના પાઠની મતલબનો પાઠ આ પ્રમાણે છે--- ના કાળ મોઝારાवाससयसहस्सा असंखेजाणं.
૨. પ૦૭મા સૂત્રમાં દ્રાવણિg gવવUસીને ત્તિ (પૃ. ૧૫ર, ૫૦ ૧૫) આ સૂત્રપાઠ બધીય પ્રાચીન-પ્રાચીનતમ સૂત્રપ્રતિઓ આપે છે. આ સ્થાનમાં આવૃત્તિમાં આવો પાઠ છે– તાપસિT નવાં નવાપુરીને ત્તિ | આવો પાઠ કોઈ પણ પ્રતિ આપતી નથી, અને તેની જરૂર પણ નથી. ઘ અને ઝ આવૃત્તિમાં અહીં વEfસણ નવરું ઉદ્દેશીને રિ આવો પાઠ છે, અર્થાત અમે સ્વીકારેલા પાઠમાં વ શબ્દ છે તેના બદલે આ બે આવૃત્તિઓમાં છાવરે શબ્દ છે. સંશોધનશિલીથી ટેવાયેલા વિદ્વાનો અહીં જાણી શકશે કે સાચા જવ શબ્દનું અશુદ્ધ સ્વરૂપ નવરં થયું અને તેમાંથી કેવળ નવ ના બદલે નવરું અને નવ આવા બે શબદો બન્યા. મે, રિશ અને સુ આવૃત્તિમાં અહીં સમિતિના પાઠનું જ અનુકરણ થયું છે.
૩. ૧૧૧૯મા સૂત્રમાં ચતુઃ પુરુષપ્રવિભક્ત ગતિના ચાર પ્રકારો આ પ્રમાણે છે–સમi पद्विता समगं पज्जवहिता १, समगं पट्ठिया विसमं पज्जवढ़िया २, विसमं पहिया समगं पज्जवहिया ३, વિસમ ક્રિયા વિસમ પગવદિયા ૪ (પૃ. ૨૭૨–૭૩). આ પાઠ અમે ઉપયોગમાં લીધેલી બધી જ સૂત્રપ્રતિઓ આપે છે. એ અગ્રીમાં મૂળ વાચના સાથે ટીકા પણ પ્રકાશિત કરેલી છે અને આ સ્થાનની ટીકાનો પાઠ પૂ. પા. આગમોદ્ધારકજીને ખંડિત મલ્યો, તેથી શ્રી આગમોદ્ધારકજીએ આ સ્થાનના ઉક્ત પાઠને આગળપાછળ મૂકી દીધો હોય એમ લાગે છે.
આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત પાઠની ટીકા આ પ્રમાણે છે–ત વતુર્વ “સમi qનવદિયા” સ્થાતિના પ્રત્યેક સ્વયમેવ વણ્યતિ (ટીકા, પત્ર ૩૨૯, પૃદ્ધિ ૧-૨). ટીકાના આ પાઠના આધારે તે આવૃત્તિમાં મૂળ પાઠ આ પ્રમાણે છે–સમi qનવદિયા કમ ક્રિયા , મ વ નવક્રિયા વિરમું વદિયા ૨, વિરમં qજ્ઞાકિયા વિસમું વદિયા રે, વિસનં gsઝવદિયા કમ વડિયા ૪ ટીકાની પ્રાચીન તાડપત્રીય પ્રતિઓમાં આ સ્થાનની વ્યાખ્યામાં ઉપર જણાવેલી મુદ્રિત આવૃત્તિના ટીકાપાઠના બદલે સમગ્ર
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________
.[૧૭]... સૂત્રપ્રતિઓના મૂળપાઠનો નિર્દેશ કરતો ટીકાપાઠ આ પ્રમાણે છે–ત વતુર્વ “સન વક્રિયા સમાં નવઢિયા” ત્યાદિના ઘન વયમેવ વતિ | ટીકાંના આ શુદ્ધ પાઠ ઉપરથી સમજી શકાશે કે પ્રજ્ઞાપનાસૂત્રની બધીય સૂત્રપ્રતિઓએ આપેલો અમારા પ્રકાશનનો જ પાઠ પ્રામાણિક છે. આવાં ઉદાહરણોથી સંશોધનમાં રસ ધરાવનાર અભ્યાસીઓએ એટલો ધડો તો અવશ્ય લેવો જ કે કોઈ પણ ગ્રંથની ટ્રીકાની મુદ્રિત આવૃત્તિના પાઠના આધારે સામાન્ય રીતે બધીય મૂળ સુત્રની પ્રતિઓના પાને પરાવર્તિત કરવાને બદલે ટીકાનાં પ્રાચીન-પ્રાચીનતમ પ્રત્યંતરો જેવાં જોઈએ. ટીકાના હસ્તલિખિત પ્રત્યંતરો મળવાનો સર્વથા અસંભવ હોય તો પણ મૂળ સૂત્રના પાઠને પરાવર્તિત કરવો એ તો કોઈ રીતે યોગ્ય નથી. ઘ આવૃત્તિમાં અહીં જણાવેલો સૂત્રપાઠ શબ્દસામ્યના લીધે વિચિત્ર રીતે ખંડિત થયો છે અને આવૃત્તિમાં આમ તો ૩ આવૃત્તિના જેવો જ પાઠ છે, પણ તેમાં ત્રીજા અને ચોથા પ્રકારમાં ફરક છે. મ અને સુ આવૃત્તિમાં કેવળ ન આવૃત્તિનું જ આ સ્થાનમાં અનુકરણ છે. પ્રસ્તુત સૂત્રમાં જ્યાં જ્યાં નવદિયા પાઠ છે તેના બદલે શિ આવૃત્તિમાં વજ્ઞવદિયા” આવો ખોટો પાઠ મૂકીને નિરાધાર એક અશુદ્ધિનો વધારો કર્યો છે. આ સિવાય આ સ્થાનમાં રિશ આવૃત્તિનો પાઠ પણ સ આવૃત્તિના જેવો જ છે.
૪. ર૯૪ મા પૃષ્ઠની ૧૩મી ટિપ્પણમાં દંવે દ વ પાઠ છે તે સૌપ્રથમ કેવળ સ આવૃત્તિમાં મૂળ વાચનામાં લેવાયો છે. અમને કોઈ પણ સૂત્રપ્રતિમાં આ પાઠ મળ્યો નથી, અને ઘ તથા મ આવૃત્તિમાં પણ આ વધારાનો પાઠ નથી. ટીકાની વ્યાખ્યાના વક્તવ્યને બરાબર ન સમજવાને કારણે આ વધારાનો પાઠ અહીં કોઈ વિદ્વાને ઉમેર્યો હોય તેમ લાગે છે; આ હકીકત ટીકાનો પાઠ જોતાં સમજાશે. મૂળ સૂત્રમાં વાર્દિકો ૬ વા પાઠ છે તેની ટીકા આ પ્રમાણે છેबालेन्द्रगोपकः सद्यो जातः इन्द्र गोपकः, स हि प्रवृद्धः सन् ईषत्पाण्डुरक्तो भवति ततो बालग्रहणम् ;
–વૃદ્ધથનસમયમ ટવિરોષઃ પ્રસ્તુત સ્થાનમાં મૂળ સૂત્રની સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓની વાચના અને તદનુસારી ટીકાકારની વ્યાખ્યા ઉપરથી સ્પષ્ટ જ છે કે અહીં ઇન્દ્રગોપ નહીં પણ બાલેંગોપ જ પ્રસ્તુત છે. વાર્દિો -રાજેન્દ્ર માં સૂચવાયેલા ઇન્દ્રગોપનો પરિચય ટીકાકારે આપ્યો તેના ઉપરથી જ કોઈએ મૂળ અને ટીકા-કારને અનભિપ્રેત ઈંટોવે ટુ વ આ પાઠ મૂળમાં ઉમેરી દીધો હોય તેમ લાગે છે. સ આવૃત્તિ પછીની મ, શિ અને સુ આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત વધારાનો ખોટો પાઠ ૩ આવૃત્તિની વાચના પ્રમાણે જ લેવાયો છે.
૫. ૧૨૩૮ મા સૂત્રમાં આવેલા ગોવમાં વા (પૃ. ૨૯૭) આ સૂત્રપાઠના પહેલાં ૩વના ફુવા આવો વધારાનો સૂત્રપાઠ અમને ૧૦ સંજ્ઞક સૂત્રપ્રતિમાં મળ્યો છે. અને પુ ૨ સંજ્ઞક પ્રતિમાં આ વધારાનો પાઠ પાછળથી શોધકે ઉમેરેલો છે. આ સિવાયની અમે ઉપયોગમાં લીધેલી સર્વ સૂત્રપ્રતિઓમાં આ વધારાનો ૩ઘમ થ્રુ વા પાઠ નથી. ૩ આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત વધારાનો પાઠ મૂળ વાચનામાં રવીકાર્યો છે. ટીકામાં પ્રસ્તુત સૂત્રમાં જણાવેલા મિષ્ટ ખાદ્ય પદાર્થો પૈકીના વંદે અને મછંદશા શબ્દનો પરિચય આપ્યો છે. વરનોરા પદથી મનોવા સુધીનાં સૂત્રપદો માટે ટીકાકારે વટમોવાથઃ સધ્ધરાયાવચાર આમ લખીને તજજ્ઞ દ્વારા જાણી લેવાની ભલામણ કરી છે. પ્રસ્તુત સૂત્રમાં જણાવેલાં ઉદાહરણદર્શક પદો મિષ્ટ ખાદ્ય પદાર્થનાં છે એટલી વાત નક્કી છે. અને આથી જવલ્લે જ કોઈક પ્રતિમાં મળતો હોવા છતાં હવા ફુવા સૂત્રપાઠ અનુપયોગી અને પાછળથી ઉમેરાયેલો જણાય છે. સામા નો અર્થ ૩પમા છે, જે આજે પણ મદ્રાસી વાનગી તરીકે પ્રસિદ્ધ છે. ૩પમાં ખારી હોય છે, એટલે આ સંદર્ભમાં સર્વમાં શબ્દ બરાબર નથી, પણ
૧. સ આવૃત્તિમાં ફંદ્રો વા છે, અથત રે ના બદલે છે છે.
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[â૭૪]...
ઉપમાથી વિપરીત સ્વાદ અર્થાત્ મિષ્ટ સ્વાદ જેનો હોય તે વાનગી અનુપમાના નામે પ્રાચીન કાળમાં પ્રચલિત હશે, જે અહીં મૂળ સૂત્રમાં અળોવમાં શબ્દથી સૂચવાઈ છે. પ્રસ્તુત વધારાનો અપ્રમાણિત ૩વમા રૂ વા પાડે ધ અને fચ આવૃત્તિમાં નથી, જ્યારે મૈં અને તે પછીની મ તથા સુ આવૃત્તિમાં છે. અહીં અનુપમાના ઉલ્લેખથી ઉપમા નામની વાનગીની પ્રાચીનતા આનુષંગિક રીતે અનુપમા જેટલી જ નિશ્ચિત થાય છે.
૬. ૧૨૪૭ મા સૂત્રમાં આવેલું અનંતનુજા સૂત્રપદ અમને બધીય સૂત્રપ્રતિઓમાં મળ્યું છે, હૈં તથા મ આવૃત્તિમાં પણ આ સ્થાનમાં આવો જ પાઠ છે; ટીકામાં પણ આ પાઠે પ્રમાણે જ વ્યાખ્યા છે; જ્યારે સ આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત પાના સ્થાનમાં અસંવે મુળ આવો ખોટો પાઇ છે. મ, શિ તથા ૩ આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત સ આવૃત્તિના ખોટા પાઠનું જ અનુકરણ થયું છે.
૭. ૧૬૨૦ મા સૂત્રનો ચોથો ભંગક આ પ્રમાણે છે.—મથે, બીવે નચાઓ નીવાનો जं समयं काइयाए आहिगरणियाए पाओसियाए किरियाए अपुढे तं समयं पारियावणियाए किरियाए અનુઢે વાળાાજિરિયાદ્ અપુઢે ૪ | (પૃ૦ ૩૫૭, ૫૦ ૬–૮). અમને સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓએ આપેલો આ સૂત્રપાડે એ સિવાયની અદ્યાવધિ પ્રકાશિત થયેલી કોઈ પણ આવૃત્તિમાં નથી. જે હસ્તલિખિત પ્રતિના આધારે મુદ્રિત થયેલી આવૃત્તિમાં આ પાઠ નથી તે હસ્તલિખિત પ્રતિમાં ટીકાની વ્યાખ્યા ઉપલક દૃષ્ટિએ જોવાથી કદાચ પ્રસ્તુત સૂત્રપાઠ ન લેવાયો હોય તેવું અનુમાન કરી શકાય. પ્રસ્તુત સમગ્ર સૂત્રની ટીકા આ પ્રમાણે છે‘નીચે ન મંતે ! નં સમય વાદ્યા અધિળિયાટ્’ इत्यादि। अत्रापि समयग्रहणेन सामान्यतः कालो गृह्यते, प्रश्नसूत्रं सुगमम्, निर्वचनसूत्रे भङ्गत्रयी— कञ्चिज्जीवमधिकृत्य कश्चिज्जीवो यस्मिन् समये - काले क्रियात्रयेण स्पृष्टस्तस्मिन् समये पारितापनिक्यापि स्पृष्टः प्राणातिपातक्रियया चेत्येको भङ्गः, पारितापनिक्या स्पृष्टः प्राणातिपातेनास्पृष्ट इति द्वितीयः, पारितापनिक्या प्राणातिपातक्रियया चास्पृष्ट इति तृतीयः एष च तृतीयो भङ्गो बाणादेर्लक्ष्यात् परिभ्रंशेन घात्यस्य मृगादेः परितापनाद्यसम्भवे वेदितव्यः । यस्तु यस्मिन् समये यं जीवमधिकृत्याद्यक्रियात्र येणास्पृष्टः स तस्मिन् समये तमधिकृत्य नियमात् पारितापनिक्या પ્રાળાતિપાર્તાયયા વાઘૃષ્ઠ:, જાવિયાયમને પશ્તિાવના દેશમાવાત્ । (ટીકા, પત્ર ૪૪૬, પૃષ્ટિ ૧). આ ટીકાપાઠમાં આવેલો મોટા અક્ષરવાળો ટીકાપા અહીં સૂચવેલા ચોથા ભંગકની જ વ્યાખ્યા છે. પ્રસ્તુત સૂત્રના પ્રશ્નવાક્યોનો ઉત્તર ૧ થી ૩ ભંગકમાં આવી જાય છે, એટલે જ ટીકામાં નિર્વચનસૂત્રે મન્નત્રી આમ જણાવ્યું છે. જેને આ સૂત્રનો પ્રશ્ન પર્શતો નથી તે ચોથા ભંગકનું પણ સ્પષ્ટ નિરૂપણ કરવું તે એક વિશિષ્ટ રચનાશૈલીનો પ્રકાર છે. અમને લાગે છે કે ઉપર જણાવેલા ટીકાપાઠમાં આવેલા મત્રી શબ્દના આધારે કોઈ કોઈ હસ્તલિખિત પ્રતિમાં પ્રસ્તુત ચોથો ભંગક ન પણ લેવાયો હોય.
૮. ૧૮૯૮ [૧] સૂત્રના પ્રારંભમાં આવતો આમિળિયોયિળાળિ-મુતળાળીસુ આ પાડે બંધીય સૂત્રપ્રતિઓ આપે છે, અને અર્થસંગતિની દૃષ્ટિએ, પૂર્વાપરનાં સૂત્રો જોતાં પણ, આ જ પાડે પ્રામાણિક છે. ૬ તથા મ આવૃત્તિમાં પણ અમારા પ્રકાશન જેવો જ શુદ્ધ પાઠ છે. ૩ આવૃત્તિમાં છપાયેલી ટીકામાં પ્રસ્તુત પાનું ‘આમિળિયોદિયનાળી યુવળાળી ય' આવું ખોટું અવતરણ હોવાને કારણે સ આવૃત્તિના મૂળ પાઠમાં પણ પ્રસ્તુત પાઠના સ્થાને સામિળિોહિયાળી સુચળાની ય આવો અપ્રમાણિત
૨. અમારા પ્રકાશનમાં દ્રષ્ટિદોષથી મુતવિસુ છપાયું છે, જેની પ્રસ્તુત ખીજા ભાગના શુદ્ધિપત્રમાં નોંધ
લીધી છે.
૦
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૭]... પાઠ સ્વીકારાયો છે. ખંભાત અને જેસલમેરના ભંડારની ટીકાની તાડપત્રીય પ્રતિઓમાં ટીકાપાઠનું ઉક્ત અવતરણ આ પ્રમાણે છે–ત્રામિળિગોહિયાળીનું સુચનાળી, ય, જે સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓના શુદ્ધ પાઠને સંવાદી છે. મ, શિ અને સુ આવૃત્તિમાં જ આવૃત્તિના ખોટા પાઠનું અહીં અનુકરણ જ છે.
૯. ૪૩૬ મા પૃષ્ઠની પહેલી પંક્તિના પ્રારંભમાં આવેલા સંજ્ઞાળા (સૂ૦ ૨૧૨૯ [૧]) સૂત્રપદના બદલે ન આવૃત્તિમાં મવેગનુ પાઠ છે. સ આવૃત્તિમાં પ્રકાશિત થયેલી ટીકામાં પણ આ સૂત્રપદની અથાતir: આવી વ્યાખ્યા છે. પણ એક તો અમે મૂળ વાચનામાં રવીકારેલો પ્રસ્તુત પાઠ સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓ આપે છે, તે ઉપરાંત ખંભાત-જેસલમેરના ભંડારની તાડપત્રીય પ્રતિઓ સહિત અમે જોયેલી ૧૬ મા-૧૭મા શતકની કાગળ ઉપર લખાયેલી ટીકાની પ્રતિઓમાં પણ આ સ્થાનની વ્યાખ્યામાં કથા પાઠ જ છે, આથી અમે મૂળમાં રાખેલો પાઠ પ્રમાણભૂત માન્યો છે. આ સ્થાનમાં ધ અને મ આવૃત્તિમાં અમે સ્વીકારેલા પાઠ જેવો જ પાઠ છે; જ્યારે મ, શિ અને સુ આવૃત્તિમાં ન આવૃત્તિના પાઠનું જ અનુકરણ છે.
૧૦. ૨૧૭૫ મું સૂત્ર પૂર્ણ થયા પછી (પૃ. ૪૪૫) આવૃત્તિમાં આ પ્રમાણે વધારે પાઠ છે—તથ સિદ્ધો મવતિ ! આ પાઠ અમે ટિપ્પણીમાં નોંધ્યો છે, જુઓ પૃ. ૪૪૫, ટિ. ૬. અમને આ વધારાને પાઠ કોઈ પણ સૂત્રપ્રતિએ આપ્યો નથી, અને તેની ઉપયોગિતા પણ નથી. ઘ તથા
આવૃત્તિમાં પણ આ વધારાનો પાઠ નથી. ટીકામાં પણ આ વધારાના પાઠની વ્યાખ્યા નથી. પ્રસ્તુત ૨૧૭૫ મા સૂત્રની ટીકા પૂર્ણ થયા પછી ૨૧૭૬મા સૂત્રની ઉત્થાનિકાનો ટીકાપાઠ આ પ્રમાણે छ-तदेवं केवली यथा सिद्धो भवति तथा प्रतिपादितम् , इदानीं सिद्धा यथास्वरूपास्तत्रावतिष्ठन्ते તથા પ્રતિપતિ ! ટીકાની આ ઉત્થાનિકામાં આવેલા વથા સિદ્ધો મવતિ પાઠ ઉપરથી કોઈ સૂત્રપ્રતિમાં કોઈએ પ્રસ્તુત વધારાનો પાઠ પ્રલિપ્ત કર્યો હોય તેવી પ્રતિ પૂ. પા. આગમ દ્વારકજીને મળી હશે તેમ લાગે છે; જેકે અમે જે પ્રાચીન-પ્રાચીનતમ પ્રતિઓ જોઈ તેમાં આ અપ્રમાણિત પાક નથી જ. મ, રિશ અને આવૃત્તિમાં અહીં ર આવૃત્તિનું જ અનુકરણ છે.
૧૧. ૧૭૩૭ [૨] સૂત્રમાં સત્ત ૨ વાર સ્મારું મીઠ્ઠ | પાઠ છે તેના બદલે દષ્ટિદોષથી કે અનવધાનથી ય આવૃત્તિમાં સત્તરિય વારસદૃસ્સાજું મંત્રી આવો ખોટો પાઠ છપાયો છે, અને તેનું જ અનુકરણ મ, રિા અને સુ આવૃત્તિમાં થયું છે. પં. શ્રી ભગવાનદાસજીએ આ પાઠનો અર્થ તો સાત હજાર જ લખ્યો છે. સ=સ અને સદ્ગલ્સ = હજાર–આ બે સંખ્યાની પ્રતિપાદ્ય વિષયમાં સંગતિ વિચારાઈ હોત તો પ્રરતુત પાઠમાં સત્ત ના બદલે ખોટો હરિ પાઠ ન બનત. અમે જોયેલી સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓમાં, ઘ તથા મ આવૃત્તિમાં પણ આ સ્થાનમાં સત્ત જ પાઠ છે.
૧૨. બીજા સૂત્રમાં આવેલી છઠ્ઠી ગાથાનું ઉત્તરાર્ધ અમારી આવૃત્તિમાં સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓના પાઠ મુજબ આ પ્રમાણે છે– જમ્મટ્સ વંથg ૨૪ કમ્પણ ૨૬ વંઘg ૨૬ વૈવેચા ૨૭ | ૬ (પૃ. ૪). ધ તથા મ આવૃત્તિમાં પણ આવો જ પાઠ છે. આના બદલે ક આવૃત્તિમાં તથા તદનુસારે મે અને સુ આવૃત્તિમાં [ સ્ય] વંઘg [શ્નર૩] [૪] વેલ્શ વંષણ વેચTI આવો પાઠ છે. અહીં [ ] આવા કોઇકમાં પાઠ મૂકવાનો આશય તો આર્યા છંદનું ઉત્તરાર્ધ માત્રામેળથી બંધ બેસતું કરવાનો જણાય છે. પણ આગમગ્રંથોમાં અનેક સ્થળે છંદોભંગ સ્વીકારીને રચાયેલી ગાથાઓ ઠીક ઠીક પ્રમાણમાં ઉપલબ્ધ થાય છે, તેનો ખ્યાલ રાખીને આપણે પ્રતિઓના પાઠની સાધક-બાધકતા વિચારવી જોઈએ. ટીકાકારની વ્યાખ્યા પણ સર્વ સૂત્રપ્રતિઓના પાઠ મુજબ જ છે, અર્થાત અહીં અમે સ્વીકારેલો પાઠ જ મૌલિક છે. આ સ્થાનમાં જ આવૃત્તિમાં [ ] આવા કોઠકમાં મૂકેલા સાચા પાઠનું અનુકરણ થતાં થતાં છેવટે એ અનર્થ થયો કે શિ આવૃત્તિમાં છંદોમેળ
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૭૬]...
બંધબેસતો કરવા ખાતર આ કોષ્ટકમાં મૂકેલો પાઠ પણ રદ કરીને પ્રસ્તુત ઉત્તરાર્ધ આ પ્રમાણે છાપ્યું છે~~~ તંત્ર વેવેમ્સ થંષ વેચવેચણ્ । શિલાગમનો--આગમમંદિરનો આ પાઠ મોટી ક્ષતિયુક્ત છે. પ્રસ્તુત સ્થાનમાં સ આવૃત્તિમાં અમારા પ્રકાશનના મવેર ના બદલે [મ્મસ] વે[C] પાડમાં જે રસ છે તે કોઈ પણ પ્રતિ આપતી નથી.
૧૩. ૩૬૯ મા પૃષ્ઠની ચોથી અને એકવીસમી પંક્તિમાં આવતું સરીરનોવંગળાને (સ્૦ ૧૬૯૩ તથા સ્૦ ૧૬૯૪[૪]) – ) – આ સૂત્રપદ તેમ જ આ જ પૃષ્ઠની ૨૨-૨૩ પંક્તિઓમાં આવતું કીર. ગોયંગામે (૪૦ ૧૬૯૪[૪]) આ સૂત્રપદ સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓ આપે છે. ધ તથા મ આવૃત્તિમાં પણ આ પાઠે અમારી વાચના જેવો જ છે. ટીકામાં પણ આ પ્રામાણિક પાઠને અનુસરીને જ વ્યાખ્યા કરી છે, તે આ પ્રમાણે—શરીરાજ્ઞોવા નામેતિ ચીરસ્યા જ્ઞાન્યથી શિશ્નપ્રવૃતીનિ, ઉત્ત च - 'सीसमुरोयरपिट्ठी दो बाहू ऊरुया य अडंगा' इति, उपाङ्गानि च अङ्गावयवभूतान्यङ्गुल्यादीनि, शेषाणि तत्प्रत्यवयवभूतान्यङ्गुलिपर्वरेखादीनि अङ्गोपाङ्गानि, 'स्यादावसङ्ख्येये' इत्येकशेषः, तन्निमित्तं નવ જારી।ોવા નામ । (ટીકા, પત્ર ૪૬૯, પૃષ્ટિ ૨). પ્રસ્તુત સરીરંગોવંશળામે ત્રપદના બદલે સ આવૃત્તિમાં અને તદનુસારે મૈં, રીિ તથા ક્રુ આવૃત્તિમાં પણ સર્વત્ર સરીરોવંશનામે આવો ખોટો પાઠ છે. આ પ્રમાણે ૧૭૦૨[૧૪]મા સૂત્રમાં આવેલા ઇરીરં નોર્થંગળામાQ આ સૂત્રપદના ખલે સ આવૃત્તિમાં અને તદનુસારે મેં, શિ અને સુ આવૃત્તિમાં સીરોëાનામા આવો ખોટો પાઠ છે. અહીં ધ તથા ન આવૃત્તિમાં આ સૂત્રખંડ (૧૭૦[૧૪])નો પાઠ પડી ગયો છે.
૧૪. ૩૯૦ મા પૃષ્ઠની ૨૩ મી પંક્તિમાં આવેલો નડ્ડા વિયિામુ વાળાવાચવિરતÇ (સ્૦ ૧૭૮૪ [૩]) આ સૂત્ર સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓ આપે છે. પ્રસ્તુત સ્થાનમાં મૂળ વાચનામાં બધા ભંગકો ન જણાવતાં, આ બધા ભંગકો બાવીસમા ‘ ક્રિયા' નામના પદમાં આવેલા ૧૬૪૩મા સૂત્રથી જાણી લેવાની ભલામણ કરવા માટે અહીં મૂળ વાચનામાં પ્રસ્તુત સૂત્રપાઠ છે. ધ તથા ગ્ર આવૃત્તિમાં પણ આ મૌલિક પાડે છે જ. પણ સ આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત પાઠે નથી સ્વીકારાયો. અને મ, શિ તથા સુ આવૃત્તિમાં ૩ આવૃત્તિનું અનુકરણ કરીને આ પાઠ સ્વીકારાયો નથી. અમને વિશ્વાસ છે કે જેમાં આ પાઠ ન હોય તેવી સૂત્રપ્રતિ મળવાનો સંભવ નથી.
૧૫. ૧૭૮૬ મા સૂત્રમાં પ્રજ્ઞાપનાસૂત્રના પચીસમા ‘બંધ' નામના પદને જણાવતું ધંધે સૂત્રપદ (પૃ૦ ૩૯૦) બધીય સૂત્રપ્રતિઓ આપે છે. ધ તથા મ આવૃત્તિમાં પણ આ પદ છે. અને ટીકાકારે પણ આ ૧૭૮૬ મું આખું જ સૂત્ર ટીકામાં લખ્યું છે; તેમાં પણ પ્રસ્તુત ‘બંધે’ સૂત્રપદ છે જ (જુઓ ટીકા, પત્ર ૪૯૭, પૃષ્ઠિ ૧). આ વે શબ્દ જો ન હોય તો ૧૭૮૬ના સૂત્રનું શું વ્યક્તવ્ય છે તેની કોઈ સમજ પડે તેમ નથી. ટીકાની મુદ્રિત આવૃત્તિમાં ટીકાકારે આપેલા આ સૂત્રમાં આવતો સંવે શબ્દ [ ] આવા કોષ્ટકમાં મૂકયો છે. પૂ. પા. આગમોદ્ધારકને તેમણે ઉપયોગમાં લીધેલી મૂળ સૂત્રની પ્રતિમાં વૈધે શબ્દ નહીં મળ્યો હોય તેથી ટીકામાં આવતો આ સૂત્રપાઠ કોષ્ટકમાં મૂક્યો હશે કે બીજા કોઈ કારણે, તે સમજાતું નથી. સ આવૃત્તિની મૂળ વાચનામાં પ્રસ્તુત વૈધે સૂત્રપદ નથી. મ, શિ અને સુ આવૃત્તિમાં અહીં સ આવૃત્તિનું અનુકરણ જ કર્યું છે. આ એઅક્ષરપરિમિત સૂત્રપદ ન હોવાને કારણે તેનો અનુવાદ પં. શ્રી ભગવાનદાસજીની આવૃત્તિમાં
આ પ્રમાણે છે—‘જેમ જ્ઞાનાવરણીયને વેદતાં જેટલી પ્રકૃતિનો બંધ કહ્યો છે તેમ મોહનીય કર્મ વેદતાં કહેવો’ આનું તાત્પર્ય એ થયું કે મોહનીય કર્મ વેદનાર સાવિધબંધક પણ હોય, અવિધબંધક
૩-૪. આ બે સ્થાનોમાં સુદ્રિત ટીકામાં અનુક્રમે સીરોપા નામેતિ અને શરીરો નામ આવો પાઢ છે. ઉપરનો પાઠ અમને ટીકાની અનેક પ્રાચીન પ્રતિઓમાંથી મળ્યો છે.
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૭૭]... પણ હોય, પવિધબંધક પણ હોય અને એકવિધબંધક પણ હોય (જુઓ જ્ઞાનાવરણીયદક જીવને લગતું સૂત્ર ૧૭૭૬ મું). અહીં ફક્ત બેઅક્ષર પરિમિત વંધે સૂત્રપદથી જાણી શકાય છે કે મોહનીય કર્મનો વેદક એકવિધબંધક હોતો નથી, જુઓ સૂ૦ ૧૭૫૫ (પૃ. ૩૮૫).
૧૬. ૧૨૫૨ મા સત્રમાં આવેલો ના f , ળો વહુ ના બરા , તરણ સત્તા હતિ (પૃ. ૩૦૦, ૫. ૨૦) આ સૂત્રપાઠ બધી ય હસ્તલિખિત સૂત્રપ્રતિઓ આપે છે. ઘ તથા મ આવૃત્તિમાં પણ આવો જ પાઠ છે. ટીકાકાર પણ આ પાઠને અનુસરતી જ વ્યાખ્યા આ પ્રમાણે
रे छ-परमार्थतः पुनः कृष्णलेश्यैव, नो खलु नीललेश्या सा स्वस्वरूपापरित्यागात् , न खल्वादर्शादयो जपाकुसुमादिसन्निधानतस्तत्प्रतिबिम्बमात्रमादधाना५ नादर्शादय इति परिभावनीयमेतत् , केवलं सा कृष्णलेश्या 'तत्र' स्वस्वरूपे 'गता' अवस्थिता सती उत्ष्वष्कते तदाकारभावमात्रधारणतस्तत्प्रतिबिम्बમાત્રધારતો વોત્કર્વતીર્થો (ટીકા, પત્ર ૩૭૨, પૃષ્ટિ ૧). આ પ્રમાણે મૂળ પાની સુસ્પષ્ટ વ્યાખ્યા હોવા છતાં ન આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત સૂત્રપાઠનું અંતિમ વાક્ય આ રીતે છપાયું છે–તથ જતા મોસા કસર વા. ર આવૃત્તિના આ પાઠમાં જે મોતરૂ શબ્દ વધારે છે તે તદ્દન ખોટી, કોઈ પણ હસ્તલિખિત પ્રતિના આધાર વિનાનો છે, કારણ કે કૃષ્ણલેશ્યાથી હીન બીજી કોઈ વેશ્યા નથી, જેથી તેનું અવqષ્કણ બતાવતા ઓર શબ્દની ઉપયોગિતા હોય. જેમ ૧૨૫૫ મા સૂત્રમાં શુકલ લેસ્યાનો સંબંધમાં તેનું અવqષ્કણુ જણાવ્યું છે, પણ ઉવષ્કણ જણાવ્યું નથી, કારણ કે શુક્લ લેસ્યાથી કોઈ ઉચ્ચ લેશ્યા નથી, તેમ કૃષ્ણલેશ્ય માટે અવqકણ હોઈ શકે જ નહીં. અમે નિઃશંકપણે માનીએ છીએ કે ઉપર જણાવેલા ૧૨૫૨ મા સૂત્રમાં જ આવૃત્તિમાં જે વધારાનો ગોલ શબ્દ છે તે ખોટો છે. ૩ આવૃત્તિના આ ખોટા પાઠનું જ અનુકરણ મ, શિ અને સુ આવૃત્તિમાં થયું છે. આથી ભલે ન આવૃત્તિની પછી પ્રકાશિત થયેલી મ આવૃત્તિના પ્રકાશનમાં હસ્તલિખિત પ્રતિનો ઉપયોગ થયો હોય તોપણ આવાં કેટલાંય સ્થળે મૌલિક પાઠોની ચકાસણી કોઈ એ કરી નથી. શિ આવૃત્તિમાં ઉપર જણાવેલા ૧૨૫૨ મા સૂત્રના વધારના ખોટા પાઠનું ક આવૃત્તિ પ્રમાણે અનુકરણ તો થયું જ છે; આ ઉપરાંત શુકલેશ્યા સંબંધિત ૧૨૫૫ મા સૂત્રમાં આવતા તથતા મોર આ સૂત્રપાઠની પછી પોલું મીઠું છાપીને શુકલેશ્યાના ઉકણસૂચક ૩૪ૠતિ શબ્દ સમજવા માટેનો નવો ભ્રમ ઊભો કર્યો છે.
૧૭. ૩૧ મા પૃષ્ઠમાં આવેલા ૭૨ મા સૂત્રના અંતમાં મારી સે નં દુપુરા આ સૂત્રપાઠ છે. અમે ઉપયોગમાં લીધેલી બધીય સૂત્રપ્રતિઓએ આ પાઠ આપ્યો છે તેમજ ૫ તથા મ આવૃત્તિમાં પણ આવો જ પાઠ છે; જ્યારે ૩ આવૃત્તિમાં આ સ્થાનમાં જોઇ,માદ્રિા ને વાવને તથ્થTIR) તે સં કુલુર આવો પાઠ છે. એટલે કે આ સ્થાનમાં ચાવો તવાર આટલો પાઠ ક આવૃત્તિમાં વધારે છે. અલબત્ત, પ્રસ્તુત સત્રની આજુબાજુનાં સૂત્રોમાં (સૂ૦ ૬૩. ૬૭. ૭૧. ૭૪) અને અન્યત્ર પણ તે તે પ્રતિપાદ્ય ભેદોને જણાવ્યા પછી ને વાવને તહાર આવો સૂત્રપાઠ નિરપવાદરૂપે મળે છે, પણ સાથે સાથે એ વસ્તુ પણ સ્પષ્ટ જ છે કે જયાં જ્યાં ને ચાવો તHIST સૂત્રપાઠ છે ત્યાં ત્યાં તેના પહેલાં મારિ કે મારૂ આવું વગેરે' અર્થને જણાવતું સૂત્રપદ નથી જ. પ્રસ્તુત સ્થાનમાં બધીય હસ્તલિખિત સૂત્રપ્રતિમાં જોઇg/માહી સૂત્રપદમાં જે આવી શબ્દ છે તે જ જે વાવને તળાના આ સૂત્રપાઠના સ્થાને છે. અર્થાત અહીં મારી શબ્દ છે તેથી તેના પછી તે ચાવો તમ્બા પાઠ હોય જ નહીં. ૪ આવૃત્તિમાં અહીં જણાવેલો વધારાનો સૂત્રપાઠ પૂર્વાપર
૫. ટીકાની મુદ્રિત આવૃત્તિમાં માત્રામક્રિયાના પાઠ છે. ઉપર ટીકાની પ્રાચીન પ્રતિઓને અનુસરીને શુદ્ધ પાઠ
મુક્યો છે. ૫. પ્ર. ૧૨
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૭૮].. સૂત્રોના આધારે સ્વયે ઉમેરાયો હશે કે તેવી કોઈ હસ્તલિખિત પ્રતિ મળી હશે, તેની અમને ખબર નથી. અહીં અમે એટલું જ જણાવીએ છીએ કે આ વધારાનો પાઠ અમોલિક અને વધારે પડતો છે. મ, શિ અને સુ આવૃત્તિમાં અહીં ય આવૃત્તિના ખોટા પાઠનું જ અનુકરણ થયું છે.
૧૮. ૧૦૭મા સૂત્રમાં આવેલા રાની (પૃ. ૩૮) નામના લિપિભેદના બદલે માત્ર 40 સંક પ્રતિમાં વોમિટી પાઠ છે. અહીં રાત્રિી શબ્દના પહેલાં આવેલો “I” આવો દંડ જે જોડાઈ જાય તો પરિમાત્રા બનીને હોમિસ્ત્રી બની જાય? આવું અનુમાન અસ્થાને નથી. ઘ૦ સંજ્ઞક પ્રતિ સિવાયની બધી જ સૂત્રપ્રતિઓમાં અહીં યામિટી પાઠ છે અને તે દ્રાવિડી લિપિ સૂચવે છે તેમ સમજી શકાય છે. ૫ તથા મ આવૃત્તિમાં આ સ્થાનમાં હોમિટી શબ્દ છે. તે આવૃત્તિમાં તથા તેને અનુસરીને મ, રિસ તથા સુ આવૃત્તિમાં આ સ્થાનમાં હોમિસ્ટિવી પાઠ છે, જે અમને કોઈ પણ પ્રતિએ આવ્યો નથી.
૧૯, ૧૦૪૯મા સૂત્રમાં આવતું સાથે (પૃ. ૨૫૮, ૫૦ ૯)-સૂત્રપદ ૩ આવૃત્તિમાં પડી ગયું છે અને તદનુસારે મ, રિ અને સુ આવૃત્તિમાં પણ એ નથી. મ આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત સૂત્રપદ છે. ધ આવૃત્તિમાં આ સૂત્રપદ સાથેનું આખું વાક્ય પડી ગયું છે અર્થાત વનસ્પતિરાવાળું સટ્ટાણે 8TI મળતા આટલો સૂત્રપાઠ નથી.
૨૦. ૧૦૫ મા સૂત્રમાં આવતો તાવળિયા (પૃ. ૩૮) શબ્દ પ્રાચીન-પ્રાચીનતમ સૂત્રપ્રતિઓ આપે છે. અહીં ૧૦ અને ઘ૦ સંસક પ્રતિમાં જાવાળા પાઠ છે. અને તેની શુદ્ધ સંગતિ કરી હોય તેવો ૨ સંજ્ઞક પ્રતિમાં બરવાળિયા પાઠ છે. અમારા સંશોધનકાર્યના અનુભવના આધારે અહીં અમે એટલું જણાવી શકીએ કે રાવળિયા શબ્દમાં આવેલા રા નો લિપિદોષે વા થવાનો અસંભવ નથી. અને તેથી ૫૦ અને ઘ૦ સંજ્ઞક પ્રતિમાં કરવાવળિયા પાઠ થયો હોય તેમ લાગે છે. ૨ સંસક પ્રતિના લેખક વિચક્ષણ છે એટલું તો તેની સમગ્ર વાચના જોતાં સમજી શકાય છે. આ કારણે જ તેમને મળેલો બરવાળિયા શબ્દ બંધ બેસે તેવો ન લાગતાં તેમણે જવાળિયા શબ્દ લખ્યો હોય તેવું અનુમાન કરી શકાય. આવી જ એટલે રૂ ૨ પ્રતિ જેવી જ કોઈ વિરલ પ્રતિના આધારે અઘાવધિ પ્રકાશિત સમગ્ર આવૃત્તિઓમાં અહીં બરવાળિયા શબ્દ છે. પ્રસ્તુત પરાવળિયા શબ્દની સવિશેષ મૌલિકતા તો પ્રજ્ઞાપના સૂત્રની પ્રાચીન-પ્રાચીનતમ તિઓના આધારે નિર્ણત થઈ જ છે. આ ઉપરાંત અનુયોગદ્વારસૂત્રમાં અમને ગાવાઈ શબ્દ મળ્યો છે, જુઓ શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય દ્વારા પ્રકાશિત નંવિમુક્ત અણુબોગદ્દારારું ૨ ગ્રંથનું પૃ૦ ૧૩૧, સૂ૦ ૩૦૩.
૬. શ્રી આરામોદય સમિતિ દ્વારા પ્રકાશિત સમવાયાંગસૂત્રના ૧૮ મા સમવાયમાં પ્રસ્તુત લિપિભેદોનાં નામ
૧૮ ના બદલે ૨૦ છપાયાં છે. તેમાં મૂવિ શબ્દને કમાંક આપ્યો નથી તોપણ લિપિભેદોની સંખ્યાનો કમાંક ૧૮ ના બદલે ૧૯ નો બતાવ્યો છે. સુત્તાયામે ની સમવાયાંગની વાચનામાં પણ સમિતિ પ્રમાણે જ છે. તેમાં મૂર્થીિ શબ્દને [] આવા કોષ્ટકમાં મૂકીને પણ સમિતિપ્રમાણે કુલ ૧૯ ભેદો જ જણાવ્યા છે. 9. અનયોગદ્વાર સત્રના સંશોધનમાં ઉપયોગમાં લીધેલી પ્રતિઓ પૈકીની જેસલમેરના ભંડારની છે. સનક પ્રતિ
અને શ્રી સંઘભંડાર- પાટણની સં૦ સંજ્ઞક પ્રતિ, આ બે તાડપત્રીય પ્રતિઓ અને અન્ય બે કાગળ ઉપર લખાયેલી પ્રતિઓ સિવાયની અનુયોગદ્વાર સત્રની મોટા ભાગની સૂત્રપ્રતિઓમાં અને તેની અમારા સિવાયની સમગ્ર પ્રકાશિત આવૃત્તિઓમાં ઉપર જણાવેલો પરાવળ શબ્દ નથી. પ્રજ્ઞાપના સૂત્રમાં આવતા બરવાળિયા શબ્દને લક્ષમાં રાખીને અમે અનુયોગદ્વારમાં અલ્પ પણ પ્રાચીન પ્રતિઓએ આપેલા બાવળ શબ્દને મળ વાચનામાં સ્વીકાર્યો છે.
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________
..[૧૭૯]. ૨૧. ૯૨૨ મા સૂત્રમાં આવેલો વાનમંતરા ના રૂપા રાઢિયા મારા જ (પૃ. ૨૨૮, પં. ૮)– આ સૂત્રપાઠ સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓ આપે છે, એવું અદ્યાવધિ પ્રકાશિત થયેલી બધીય આવૃત્તિઓમાં પણ આ પ્રમાણે જ આ સૂત્રપાઠ છે. આ પાઠમાં વાવ્યંતર દેવોના
દારિક અને આહારક શરીરના સંબંધમાં નારકો પ્રમાણે જાણી લેવાની ભલામણ કરી છે. હવે વાનગૅતર દેવ સંબંધી આ જ સૂત્રમાં આગળ આવતા તેયા-ક્રયા (પૃ૨૨૮, ૫૦ ૧૧) આ સૂત્રપાઠના પહેલાં તે આત્તિમાં ગઠ્ઠાવાલરી ના મસુરjમારાઇi (અર્થાત્ વાનવ્યંતરનાં આહારક શરીરોનું વક્તવ્ય અસુરકુમારની પેઠે જાણી લેવું.) આટલો સૂત્રપાઠ વધારે છે. એક જ સૂત્રમાં અને તે પણ ૧૩–૧૪ શબ્દોના જ અંતરે એક જ વક્તવ્યની બે વાર ભલામણ કરવી પડે તે બરાબર નથી, અને તેથી જ છુ ૨ સિવાયની પ્રાચીન-પ્રાચીનતમ સૂત્રપ્રતિઓમાં અને છે તથા ૩ આવૃત્તિમાં આ વધારાનો સૂત્રપાઠ નથી. મેં અને હું આવૃત્તિમાં અહીં જ આવૃત્તિ જેવો વધારાનો અપ્રમાણિત પાઠ છે. શિ આવૃત્તિમાં આ વધારાનો બિનજરૂરી પાઠ નથી લેવાયો.
૨૨. ૯૮૫ [૭] સૂત્રના પ્રશ્નવાક્યમાં આવેલો યોજાળવદયાણ પાઠ અમને સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓએ આપ્યો છે. આ પ્રશ્નવાજ્યના ઉત્તરવાક્યમાં–જવાબમાં પણ આ બે પદોનું પ્રાધાન્ય છે. આમ છતાં ય આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત પાઠના સ્થાનમાં યોગgrદયાહૂ પાસચાઈ મોriપાસક્રયાઈ આવો પાઠ છે. મ, શિ અને સુ આવૃત્તિમાં આ સ્થાનમાં ઉક્ત એ આવૃત્તિના ખોટા પાઠનું જ અનુકરણ થયું છે. હવે તથા એ આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત પાઠના સ્થાનમાં ગોકળદયાણ રેસક્રયાણ આમ બે પદ અલગ અલગ છે, અર્થાત્ સ આદિની આવૃત્તિમાં જે વધારાનું ત્રીજું પદ છે તે નથી.
૨૩. ૧૧૧૧મા સત્રમાં બંદૂT રિયા આ પાઠ છે. અહીં દરિયા શબ્દને અનુસરીને ટીકામાં સહુથ અર્થ કર્યો છે. આ સ્થાનમાં અમને પ્રત્યંતરોમાં મંડૂp–૩દિતા, સરિતા અને મોદિતા આવા પાઠભેદ મળ્યા છે. ઘ તથા ૩ આવૃત્તિમાં આ સ્થાનમાં મંદૃા ૩ષ્પત્તિ પાઠ છે; જયારે સ આવૃત્તિમાં તથા તેને અનુસરીને મ, શિ અને મુ આવૃત્તિમાં આ સ્થાનમાં કંકૂ વિડિત્તા આવો અશુદ્ધ પાઠ છે.
૨૪. ૧૧૩૧ મા તથા ૧૧૪૫ મા સૂત્રમાં (પૃ૦ ૨૭૫ તથા ૨૭૮) આવેલા સ ચેર પુછા પાઠમાં ૨ અને ૩ ના લિપિદોષનો ખ્યાલ ન આવવાના કારણે તે આવૃત્તિમાં અનુક્રમે પુર્વ સરવે વિ પુછી અને સરવે વિ પુછી આવો ખોટો પાઠ થઈ ગયો છે. ૧૧૪૫ મા સૂત્રમાં અમે સ આવૃત્તિને પાભેદ ટિપ્પણીમાં આપ્યો નથી. અહીં હકીકતમાં સ ચેવે પાઠના બદલે હસ્તલિખિત પ્રતિઓમાં મળેલા ય વ પાઠને ઉતાવળથી શુદ્ધ કરવા જતાં હવે વિ પાઠ બની ગયો લાગે છે. બાકી, રચના અને અર્થની દૃષ્ટિએ આ બે સ્થાનોમાં સ વિ પાઠ ઉપયોગી નથી, કોઈ સૂત્રપ્રતિ આવો પાઠ આપતી પણ નથી. ઘ તથા આ આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત બે સ્થાનના પાઠના સ્થાને અનુક્રમે આ પ્રમાણે પાઠ છે–તો વ પુછા અને સર્વે વ પુછ ! અહીં શિ આવૃત્તિમાં અનુક્રમે ઉર્વ સર્લિ પુછ અને સર્વે વ પુચ્છ આવો પાઠ છે. અહીં સ વ પાઠ બરાબર ન જણાતાં તેને આધાર વિના શુદ્ધ કરવાની કોશિશ પૂરતો જ સવસિં પાઠ બનાવી દેવાયો છે, જે સંગત ન કહેવાય. અસ્તુ મ અને સુ આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત બન્ને સ્થાનમાં ક આવૃત્તિના જેવો જ પાઠ છે.
૨૫. ૧૨૧૮ મા સૂત્રમાં આવતા સાવI(પૃ. ૨૯૧, ૫૦ ૨૬) પાઠના બદલે ૩ આવૃત્તિમાં જેસોre પાઠ છે. અમે ઉપયોગમાં લીધેલી સૂત્રપ્રતિઓ પૈકીની પુરુ, અને પુ રૂ આ ત્રણ પ્રતિઓ સિવાયની શેષ હસ્તલિખિત પ્રતિઓમાં પ્રસ્તુત પાઠના સ્થાનમાં ના આટલો જ પાઠ
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૮૦]...
છે. અર્થાત્ અવગાહ-અધિકારને જણાવતો સૂત્રપાઠ પડી ગયો છે. પ્રસ્તુત પાઠની ટીકા આ પ્રમાણે છે—જાવાઃ પ્રવેશપ્રસવાધિકાર:, દ્વાશોડવાધિકાર: (ટીકા, પત્ર ૩૫૮, પૃષ્ટિ ૧). આથી ઉપર જણાવેલી ત્રણ પ્રતિઓએ અગિયારમા અને બારમા અધિકાર માટે જે વેલાવાદ પાઠ આપ્યો છે તેને શુદ્ધ અને પ્રામાણિક પાઠે કહી શકાય. આગળ ૧૨૪૪ મા સૂત્રના (પૃ૦ ૨૯૯)
હેમાળ મંતે વસોળાદા આ પાામાં મોઢ શબ્દ આવે છે તેના આધારે કોઇ સૂત્રપ્રતિમાં સોનાાઢ શબ્દ લખાયો હોય તેવી પ્રતિના આધારે કે સ્વયં સંગતિ વિચારીને ન આવૃત્તિમાં વેશોદ પાર્ટ સ્વીકારાયો હોય તેમ લાગે છે. વ તથા x આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત પાઠેના સ્થાનમાં અનુક્રમે વેસોગાદ અને વલેનોવાદ આવો પાડે છે. મ, શિ અને સુ આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત સ્થાનમાં સમિતિની આવૃત્તિનું અનુકરણ થયું છે.
૨૬. ૧૨૨૮ મા સૂત્રમાં આવેલા તંત્રવ્ઝિારિયા રૂ વા (પૃ૦ ૨૯૪, ૫૦ ૨) આ પાઠના બદલે સ આવૃત્તિમાં તથા તદનુસારે મેં, ચિ અને સુ આવૃત્તિમાં પણ તંદ્રષ્ઠિવાડિયાણ્ ક્ વા પાઠ છે. આ પાઠમાં કાર વધારાનો અને નિરર્થક જ છે. ૫ તથા એઁ આવૃત્તિમાં આ સ્થાને અનુક્રમે આવો અશુદ્ધ પાઠ છે—તૅનચ્છિત્રા વિજ્ઞાા અને તંત્રવિા વિજ્ઞાતિયા,
૨૭. ૧૨૩૦ મા સૂત્રમાં આવેલો નિવારવુ મુમે ૬ વા (પૃ૦ ૨૯૪) આ સૂત્રપાઠ સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓ આપે છે. ૬ તથા મ આવૃત્તિમાં પણ આવો જ પાઠ છે. અહીં સ તથા તદનુસારે મ, શિ અને સુ આવૃત્તિમાં ળિયારવુસુમે રૂ વા પાઠ છે. આ પાઠ કોઈ પણ સૂત્રપ્રતિ આપતી નથી. સમિતિ દ્વારા પ્રકાશિત થયેલી ટીકામાં કન્નિયારવુસુમે હૈં ના આવું પ્રતીક છે તેના આધારે સ આવૃત્તિમાં ળિયા યુસુમેક્વા પાઠ આવ્યો હોય તેમ લાગે છે. કદાચ તેવી કોઈ મૂળ સૂત્રની પ્રતિ મળી પણ હોય, તોપણ સમિતિના પાને પ્રમાણિત ન કહી શકાય, કારણ કે ટીકાની ખંભાતના ભંડારની તાડપત્રીય પ્રતિમાં ળિયારવુસુમે દૂ વા આવું સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓને સંવાદિ પ્રતીક મળે છે.
૨૮. ૧૨૩૧મા સૂત્રમાં આવેલો સિંતુવાદ્દવરમજીદ્દામે આ સૂત્રપાઠ સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓ આપે છે. ( અને મ આવૃત્તિમાં પણ અહીં આવો જ પાડે છે. આ સ્થાનમાં સ આવૃત્તિમાં અને તદનુસારે મ, શિ તથા ૩ આવૃત્તિમાં પણ સિંહુવા મહામે પાઠ છે. અર્થાત્ અમે સ્વીકારેલા પાઠમાંનો વર શબ્દ તેમાં નથી. ટીકામાં પ્રસ્તુત સૂત્રમાં આવેલા સાજિવિકારી પદથી સેવંષુનીવર્ સુધીનાં પદોની સંક્ષિપ્ત વ્યાખ્યા આ પ્રમાણે છે—શાહિપિટ્ટરાશિ-યુટનપુષ્પરાશિ-સિન્ધુવા માલ્યામ-શ્વેતાશોશ્વેતવળવી-શ્વેતવન્તુનીવાઃ વ્રતીતાઃ। અહીં ટીકાની કોઈ પણ પ્રતિમાં સિલુવારવમાલ્યરામ આવો મૂળ સૂત્રપદને અનુસરતો પાઠ મળતો નથી, પણ આનો અર્થ એ નથી કે સામાન્ય રીતે બધીય સૂત્રપ્રતિઓમાં મળતો વર્ શબ્દ મૂળ વાચનામાંથી દૂર કરવો. ટીકામાં વર શબ્દ નથી તેનું સમાધાન એ રીતે થઈ શકે : ૨ સિન્ડ્રુવારના અંતમાં રહેલો ૬ અને વર્ શબ્દનો ૬, આ એ ર્કારે લેખકને ચુકાવી દીધો હોય, અર્થાત્ વર્ શબ્દ પડી ગયો હોય. આમ સ્વીકારીએ તો ટીકાનો પાઠ આ રીતે જાણવો જોઈ એ—કિમ્બુવા[વ]નાલ્વવામ. ૨. મૂળસૂત્રનાં છ પદોનો નામોલ્લેખ કરતું સામાસિક વાક્ય છે, તેથી સુપરિચિત વ શબ્દને આ વાક્યમાં લેવાની આવશ્યકતા ટીકાકારને ન
૮. આગમોદયસમિતિ તરફથી પ્રકાશિત થયેલી આવૃત્તિમાં આ ટીકાપાઠના પ્રારંભનો પાઠ આ પ્રમાણે છે— ાવરોડપ્રવેશ: પ્રદેરાત્ર પાધિાર:. અહીં ઉપર જણાવેલો પાઢ ટીકાની જેસલમેર અને ખંભાતના ભંડારની તાડપત્રીય પ્રતિઓએ આપ્યો છે.
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૮૧]... પણ લાગી હોય. અહીં તો અમે એટલો જ આગ્રહ રાખીએ કે મૂળ સૂત્રની બધીય પ્રતિઓ પાઠ આપતી હોય તેને દૂર કરવો તે બરાબર નથી.
૨૯. ૧૩૬૨ મા સૂત્રમાં આવેલો આ વજે (પૃ. ૩૧૪) આ સૂત્રપાઠ અમને સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓએ આપ્યો છે. છે અને મ આવૃત્તિમાં પણ અહીં આવો જ પાઠ છે. ર આવૃત્તિમાં અને તદનુસારે મ, શિ તથા આવૃત્તિમાં આ સ્થાને તાનારીવોનોવત્તે પાઠ છે. આ પાઠ કોઈ પણ સૂત્રપ્રતિ આપતી નથી. અમને લાગે છે કે કદાચ મુદ્રિત ટીકામાં છપાયેલા દાવોનોવારે
મંતે ! (ટીકા, પત્ર ૩૯૨, પૃષ્ટિ ૧) આ અવતરણ ઉપરથી જ આવૃત્તિમાં આ પાઠ સ્વયં સુધારીને સ્વીકારાયો હોય. જેસલમેરના ભંડારની ટીકાની તાડપત્રીય પ્રતિમાં આ સ્થાને સરોવરને 7 મંતે ! આવું સૂત્રપ્રતિઓના પાઠને સંવાદિ અવતરણ છે, આથી અહીં ન આવૃત્તિનો પાઠ આદરણીય નથી. પ્રસ્તુત સૂત્રના પછીના ૧૩૬૩ મા સૂત્રમાં માવજે પાઠ છે. આ પાઠ સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓ આપે છે અને સમિતિની આવૃત્તિ સહિત સમગ્ર પ્રકાશિત આવૃત્તિઓમાં પણ આવો જન્મ TIરોવરને પાઠ છે. આથી પણ અમે અહીં જણાવેલા સરોવરત્તે પાઠની મૌલિકતા સ્પષ્ટ થાય છે.
૩૦. સૂત્રાંક ૧૫૯૭[૨] થી ૧૫૯૯ [૧] સુધીનું સૂત્રપાઠ (અર્થાત ૩૫૪ મા પૃઇની ત્રીજીથી નવમી પંક્તિ સુધીનો સૂત્રપાઠ) અમે ઉપયોગમાં લીધેલી આઠ પૈકીની માત્ર ત્રણ જ સૂત્રપ્રતિઓએ આપ્યો છે. પ્રસ્તુત પાઠ તે તે લેખકોની ચૂકથી તેમની હસ્તલિખિત પ્રતિઓમાં પડી ગયો છે. ઘ તથા ૩ આવૃત્તિમાં અને તદનુસારે , શિ અને તુ આવૃત્તિમાં પણ આ સૂત્રપાઠ પડી ગયો છે; જ્યારે મ આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત સૂત્રપાઠ છે. આથી એ સ્પષ્ટ જ છે કે આપણે અન્યાન્ય પ્રત્યંતરો જોવાનો કંટાળો લાવીએ તો આવાં સ્થાનોમાં મૂળ વાચના ખંડિત રહેવાનો સંભવ રહે જ.
૩૧. ૨૦૫ર [૬] ક્રમાંકવાળા સૂત્રમાં આવેલો વહારેમાળીમો (પૃ. ૪ર૩, પં. ૪) આ સૂત્રપાઠ સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓ આપે છે. ઘ તથા ગ આવૃત્તિમાં પણ અહીં આવો જ પાઠ છે; જ્યારે ૩ આવૃત્તિમાં અને તદનુસાર મ, શિ તથા આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત પાઠના સ્થાનમાં સંપામાળો પાઠ છે.
૩૨. ૨૧૭૦ મા સૂત્રની પહેલી અને બીજી કંડિકામાં અનુક્રમે આવેલો સોહબ્બત (પૃ. ૪૪૩, ૫૦ ૨૫) અને સોટ્ટાતિ (પૃ. ૪૪૩, ૫. ૨૬) આ સુત્રપાઠ સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓ આપે છે. ટીકામાં પણ “મા ” તિ સમવતિ (ટીકા, પત્ર ૬૦૨ મ) આ પ્રમાણે મૂળ પાઠનું પ્રતીક છે. આમ છતાં ધ આવૃત્તિમાં અને આવૃત્તિમાં તેમ જ તેને અનુસરતી મ, શિ અને સુ આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત બે શબ્દોના સ્થાનમાં અનુક્રમે મોરૂ અને સમગંતિ શબ્દો છે. આવો પાઠ કોઈ પણ સૂત્રપ્રતિમાં નથી તેથી તેને સંગત કહી શકાય નહીં.
૩૩. ૪ આવૃત્તિમાં નીચેનાં પાંચ સ્થાનોમાં વર્ણસામ્યના લીધે સૂત્રપાઠ પડી ગયો છે અને તે પછીની મ, શિ તથા આવૃત્તિમાં પણ તે તે સ્થાનમાં ૩ આવૃત્તિની જેમ સૂત્રપાઠ પડી ગયો છે. ફક્ત શિ આવૃત્તિમાં આ પાંચ સ્થાન પૈકીના એક સ્થાનમાં પાપતન નથી થયું. આ સ્થાનો નીચે પ્રમાણે છે.
(૧) ૧૩૮ સૂત્રમાં આવેલો છે મારિયા (પૃ. ૪૪, ૫. ૧૩) આ સૂત્રપાઠ સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓ આપે છે, અને તે જોઈએ પણ ખરી. પ્રસ્તુત સૂત્રપાઠ ક આવૃત્તિમાં વર્ણસામ્યના લીધે પડી ગયો છે. અહીં ટીકામાં બધાં નિગમનો સુગમ જણવ્યાં છે. ઘ તથા મ આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત સૂત્રપાઠ છે.
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૮૨]...
(૨) ૪૭૮ મા સૂત્રમાં આવેલો મતિઞળાળી વિ આ સૂત્રપાઠ સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓ આપે છે અને ૧ તથા ૐ આવૃત્તિમાં પણ આ સૂત્રપાઠ છે. સ અને તદનુસારે મ, ચિ તથા ૩ આવૃત્તિમાં વર્ણસામ્યના લીધે પ્રસ્તુત પાડ પડી ગયો છે.
(૩) ૪૮૧[૨] સૂત્રમાં આવેલો તિહિઁ અજ્ઞાળહિં (પૃ૦ ૧૪૬, ૫૦ ૨૧) આ સૂત્રપાઠ પણ સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓ આપે છે; અને ધ તથા ક્ષ્ણ આવૃત્તિમાં પણ એ છે; જયારે સ અને તદનુસારે મેં, ચિ તથા સુ આવૃત્તિમાં વર્ણસામ્યના લીધે પડી ગયો છે.
(૪) ૬૬૬ [૨] સૂત્રમાં આવેલો પંષિવિત્તુ સવવજ્ગતિ (પૃ૦ ૧૭૯, ૧૦ ૫) આ સૂત્રપાઠ સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓ આપે છે. પ્રસ્તુત સૂત્રપાઠ હૈં, સ તથા તદનુસારે મેં અને ૩ આવૃત્તિમાં વર્ણસામ્યના લીધે પડી ગયો છે. ઍ આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત સુત્રના પ્રશ્નવિભાગ પછીના સમગ્ર ઉત્તરવિભાગનો પાડે પડી ગયો છે. ફ્રિ આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત પાડે લેવાયો છે.
(૫) ૧૬૮૪[૨] સૂત્રમાં આવેલું અળિદત્તયા (પૃ૦ ૩૬૭, પૃ. ૬) આ સૂત્રપદ વર્ણસામ્યના લીધે સ આવૃત્તિમાં અને તદનુસારે મ, ચિ તથા સુ આવૃત્તિમાં પડી ગયું છે. ૬ તથા મ આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત પાઠ છે.
૩૪.૬૫૯ મા સૂત્રનો પાઠ અમને બધીય સૂત્રપ્રતિઓએ આ પ્રમાણે આપ્યો છે—ત્રં ચૈવ વેમાળિયા વિ સોહમીસાળના માળિયઘ્ધા | Ă તથા ૐ આવૃત્તિમાં પણ અહીં આવો જ પાડે છે. આથી સહજ રીતે સ્પષ્ટ જ છે કે કોઈ વિરલ પ્રતિ સિવાયની સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓમાં અહીં ઉપર જણાવ્યા પ્રમાણેનો જ પાડે છે. આ સંક્ષિપ્ત પાઠના સ્થાનમાં સ આવૃત્તિમાં તથા તદનુસારે મ, શિ અને સુ આવૃત્તિમાં આ પ્રમાણે વિસ્તૃત પાઠ છે— વેમાળિયા નં મંતે! મોહિંતો વવનંતિ ? किं नेरइएहिंतो किं तिरिक्खजोणिएहिंतो मणुस्से हिंतो देवेहिंतो उववज्जंति ? गोयमा ! णो णेर इए हिंतो उववज्जंति, पंचिंदियतिरिक्खजोगिए हिंतो रववज्जंति, मगुस्से हिंतो उववज्जंति, णो देवेहिंतो उववज्र्ज्जति । પ્રારંભમાં જણાવેલા સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓના સંક્ષિપ્ત પાથી પતિપાદ્ય વસ્તુનું વકતવ્ય સ્પષ્ટ થાય છે. આમ છતાં પ્રસ્તુત સંક્ષિપ્ત સૂત્રપાના (સૂ. ૬૫૯) પ્રારંભમાં આવેલા Ë શબ્દથી ૬૫૭મું સૂત્ર જોવાની અને ૬૫૭મા સૂત્રના વક્તવ્યને સમજવા માટે તેમાં (૫૭મા સૂત્રમાં) ૬૪૮ મા સૂત્રને (અર્થાત્ અસુરકુમારના વક્તવ્યને) જોવાની તકલીફમાંથી મુક્ત થવા માટે અહીં કોઈ વિદ્વાને સમગ્ર સૂત્રપાઠ નોંધ્યો હશે તેવી જવલ્લે જ મળતી સૂત્રપ્રતિના આધારે સમિતિની વાચનામાં પ્રસ્તુત વિસ્તૃત સૂત્ર આવ્યું હોય તેમ લાગે છે. અહીં વિસ્તૃત સૂત્રથી કોઈ અશાસ્ત્રીય વતુ ખની જાય છે તેમ નથી; ફક્ત સૂત્રપ્રતિઓની પ્રામાણિક વાચના આપવી હોય તો અમે જે પા સ્વીકાર્યો છે તે બરાબર લાગે છે.
૩પ. ૧૯૪ મા પૃષ્ઠની પાંચમી પંક્તિમાં આવેલું જ્વદયાદ્ (સૂ૦ ૭૭૯) આ સૂત્રપદ સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓ આપે છે. તથા શ્વ અને મ આવૃત્તિમાં પણ અહીં જણાવેલું સૂત્રપદ છે જ; જ્યારે સ આવૃત્તિમાં તથા તદનુસારે મેં, શિ અને સુ આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત સૂત્રપદ પડી ગયું છે.
૩૬. ૮૫૮ મા સૂત્રમાં આવેલું વિદ્યા (પૃ૦ ૨૧૩) સૂત્રપદ પુ ૨ સંજ્ઞક પ્રતિ સિવાયની બધીય સૂત્રપ્રતિઓ આપે છે; ધ તથા અ આવૃત્તિમાં પણ અહીં આવું જ સૂત્રપદ છે. ટીકામાં પણ પ્રસ્તુત સૂત્રપદની ‘ત્રિમવા’ માત્ પ્રમવઃ-૩ારો યસ્થા, સા વિદ્રમા (ટીકા, પત્ર ૨૫૬, પૃષ્ઠિ ૨) આવી સ્પષ્ટ વ્યાખ્યા છે. અહીં પુ ર્ સંનક પ્રતિનો પાઠ વિષવા (પૃ૦ ૨૧૭, ટિ. ૧) છે. આ પાર્ડભેદ કોઈ સાચો પાભેદ નથી પણ લેખકની ક્ષતિ છે. અનેક ગ્રંથોની હસ્તપ્રતિઓમાં જોડાજોડ આવેલા તે તે વર્ણના સ્વરોને જેમના તેમ રાખીને વ્યંજનો આગળપાછળ લખવા એ
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૮૩]...
લેખકની સહજ ક્ષતિ છે. સંશોધનકાર્યમાં હસ્તલિખિત પ્રતિઓનો ચોક્કસાઇથી ઉપયોગ કરનાર સૌકોઈ ને આ હકીકત સહજ સમજાશે. આ વસ્તુના ઉદાહરણ માટે પ્રસ્તુત સૂત્રમાં આવેલા સરીવા અને ૮૫૯ મા સૂત્રની ૧૯૨ મી ગાથામાં આવેલા વત્તિ તથા ૧૯૩મી ગાથામાં આવેલા સરીરઘ્વજ્ઞા આ ત્રણ સૂત્રપદોના બદલે અનુક્રમે મ॰ સંજ્ઞક પ્રતિ સરીરવવા, ૧૦ સંજ્ઞક પ્રતિ પવતિ અને સૌરવ્વવા આવા પાર્દભેદ આપે છે તે (પૃ૦ ૨૧૩, ટિ. ૨ થી ૪) જોવાથી ખ્યાલ આવશે. અસ્તુ. ૪ આવૃત્તિમાં અહીં પ્રારંભમાં જણાવેલા વિદ્યા સૂત્રપદના સ્થાનમાં વિધવા પાડે છે અર્થાત્ અમને પુ ૨ સંત્તક પ્રતિએ આપ્યો છે તેવો પાડે છે. અહીં જણાવેલા ૮૫૮ મા સૂત્રમાં ખીજી વાર આવેલું સીવવા, અને ૮૫૯ મા સત્રનાં પતિ અને સરીરઘ્વા આ ત્રણ સૂત્રપદો સ આવૃત્તિમાં અમે સ્વીકાર્યો છે તેવાં જ, એટલે ૬ આવૃત્તિમાં ૮૫૮ મા સૂત્રના પ્રારંભમાં આવેલો જે વિવવા પાડે છે તે પૂર્વાપરની સંગતિ વિનાનો પાઠ છે એમ કહી શકાય. મ, શિ અને સુ આવૃત્તિમાં સ આવૃત્તિના પ્રસ્તુત અશુદ્ધ પાર્કનું જ અનુકરણ થયું છે.
૩૭. ૧૨૧૫ [૩] સૂત્રમાં આવેલો દુહિત્તા થવાં દુતિ (પૃ૦ ૨૯૧) આ સૂત્રપાઠ અમને બધીય સૂત્રપ્રતિઓએ આપ્યો છે. મેં, સ અને તદનુસારે મેં, ચિ તથા ૬ આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત સુત્રપાડ પડી ગયો છે. ૩૬ આવૃત્તિમાં આ પાડે છે.
૩૮. ૧૩૮ મા પૃષ્ઠની બારમી પંક્તિમાં આવેલો ટિતીર્ શિય દ્દીને આ સૂત્રપાઠું અમને બધીય સૂત્રપ્રતિઓએ આપ્યો છે. ૬ તથા મ આવૃત્તિમાં પણ અહીં આવો જ પા છે; જ્યારે ૪ આવૃત્તિમાં અને તદનુસારે મ, ચિ તથા સુ આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત પાઠના સ્થાનમાં આ પ્રમાણે પાડે છે—ટિતીર્ તિકાળકિર્ સિય ફ્રીળે. ૩ આદિ આત્તિના પાર્કમાં આવેલું વધારાનું આ તિષ્ઠાહિદ્દ સૂત્રપદ અમને કોઈ પણ સૂત્રપ્રતિમાં મળ્યું નથી.
૩૯. ૨૧૧૯ [૩] સૂત્રમાં મજૂસેસુ સત્રપદ છે તેના બદલે ૫૦ ૬૦ ૬૦ સંજ્ઞક પ્રતિઓમાં મનુષ્ઠાનં પાડે છે. અહીં ટીકામાં સામાન્ય ઇશારો જ છે, કારણ · આ સૂત્રનું વક્તવ્ય સમજવા માટે આ સંદર્ભની પહેલાં ટીકાકારે વ્યાખ્યા કરી જ છે. આ સૂત્રની આગળ-પાછળનાં સૂત્રો વાંચતાં અભ્યાસી જિજ્ઞાસુઓને આ સ્થાનમાં મજૂસેસુ પાડે સુસંગત જણાશે જ. ક્રૂ અને અ આવૃત્તિમાં પણ અહીં મજૂસેતુ પાઠ છે; જ્યારે મ, શિ અને સુ આવૃત્તિમાં અહીં TM આવૃત્તિના પાઠનું અનુકરણ થયું છે.
૪૦. ૧૦૫૦ [૩] સૂત્રના અંતમાં આવેલા વિ। (પૃ૦ ૨૫૮, ૫૦ ૧) થી આરંભી ૧૦૫૨ મા સૂત્રમાં આવેલા સન્નઢસિદ્ધવેવને સુધીનો સૂત્રપાઠ સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓ આપે છે તથા ધ, મૈં અને ચિ આવૃત્તિમાં પણ પ્રસ્તુત સૂત્રપાઠ છે જ; જ્યારે સૂચિત સૂત્રપાઠ TM આવૃત્તિમાં અને તદનુસારે મેં તથા તુ આવૃત્તિમાં પણ પડી ગયો છે.
सु
૪૧. ૧૨૦૨ સૂત્રમાં આવેલું તેòક્ષ્ા (પૃ૦ ૨૮૮, પૃ૦ ૨) આ સૂત્રપદ સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓ આપે છે. અહીં + આવૃત્તિમાં તથા તદનુસારે મેં અને ૩ આવૃત્તિમાં દેવળ હેસ્સા આવું અર્થહીન સૂત્રપદ છે. તેમ જ ૧૨૦૩[૩] સૂત્રમાં આવેલો તેકહેડ્સે પુવિદ્યારૂ૬ (પૃ૦ ૨૮૮ પં૦ ૧૦) આ સૂત્રપાઠ પણ સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓ આપે છે. સ આવૃત્તિમાં તથા તદનુસારે મ અને સુ આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત સૂત્રપાઠે પડી ગયો છે. બેં, મૈં તથા ચિ આવૃત્તિમાં આ ડિકમાં જણાવેલાં એ સ્થાન અમારી વાચનાના જેવાં જ છે.
૪૨. ૧૩૦૭મા સૂત્રમાં આવતો નાવ ચારવાવાદ્ વિ। (પૃ૦ ૩૦૮) આ સૂત્રપાઠ સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓ આપે છે; બ અને મ આવૃત્તિમાં પણ આવો જ સૂત્રપાડે છે; જ્યારે હૂઁ આવૃત્તિમાં
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૮૪]...
અને તદનુસારે ચિ આવૃત્તિમાં આ પાર્કના સ્થાને નાવ ભારતેવા વિચારવાનાÇવિ। આવો અસંગત પાડે છે. મેં અને ૩ આવૃત્તિમાં ૬ આવૃત્તિના પાર્કમાં રહેલો નાવ શબ્દ અસંગતિકારક જણાતાં નિરાધાર રીતે તેને દૂર કરીને, એટલે વાસ્તે યાદ્ વિચારવાના વિ| આવો પાડ રાખીને, સંગતિ જાળવવા પ્રયત્ન કર્યો છે.
सु
૪૩. ૧૭૯૪ [૩] સૂત્રના પ્રારંભમાં આવેલું ઓરાજિયસરીરી (પૃ૦ ૩૯૨) આ સૂત્રપદ મ॰ અને પુ ૨ સંજ્ઞક પ્રતિ સિવાયની પ્રાચીન-પ્રાચીનતમ સૂત્રપ્રતિઓ આપે છે. આ પાઠના સ્થાનમાં અદ્યાવધિ પ્રકાશિત થયેલી સમગ્ર આવૃત્તિઓમાં કોયિયા આવો પાડે છે. જોકે મુદ્રિત ટીકામાં આ સ્થાનની વ્યાખ્યામાં ઓયિસરી। આવું પ્રતીક છે (જુઓ ટીકા, પત્ર ૫૦૦ પૃષ્ટિ ૨), પણ ખંભાતના ભંડારની ટીકાની તાડપત્રીય પ્રતિમાં, પ્રાચીન પ્રતિઓના પાર્ટ મુજબ, મોરાયસીરી આવું પ્રતીક મળવાથી અમે પ્રસ્તુત પાઠ મૂળમાં સ્વીકાર્યો છે.
૪૪. ૧૨૧૭ મા સૂત્રના અંતમાં આવેલો ામ્મિ હોમા” (પૃ૦ ૨૯૧, ૫૦ ૨૦) આ પાડે સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓ આપે છે. ૬ તથા આ આવૃત્તિમાં આ પાર્કના સ્થાને Çિ હોય્ઝમાળે આવો પાડે છે; અર્થાત્ ફક્ત હોવાને ના સ્થાને હોન્નાને આવો ખોટો પાડે છે, જ્યારે સ તથા ચિ આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત પાઠના સ્થાને શમ્મિ નાળે ઢોના આવો અસંગત પાડે છે, અને મેં તથા ૩ આવૃત્તિમાં મ્નિ નાખે હોમાળે પાડે છે. અહીં જ્ઞ આવૃત્તિમાં આવેલો નાને શબ્દ અમને કોઈ પણ સૂત્રપ્રતિમાં મળ્યો નથી. આ વધારાનો નાળે શબ્દ સ આવૃત્તિ પછીની બધી આવૃત્તિઓમાં આવ્યો છે.
૪૫. ૧૬૭મા સૂત્રમાં આવેલો પૂય-હિર (પૃષ્ઠ ૫૦, ૫૦ ૨૦) આ સૂત્રપાઠ ઙે અને ૬૦ સંનક પ્રતિઓ સિવાયની સૂત્રપ્રતિઓનો છે. ૬ આવૃત્તિમાં અહીં આવો જ પાડે છે. શેષ આવૃત્તિઓમાં અહીં ટિપ્પણીમાં આપેલા ઝે॰ અને મ॰ પ્રતિના પાઠ જેવો પૂયવક-હિ પાડે છે. ટીકાકારે ટીકામાં અમે મૂળમાં સ્વીકારેલા પાનું જ પ્રતીક લીધું છે (જુઓ ટીકા પત્ર ૮૦, પૃષ્ટિ ૨). તેથી અને બહુસંખ્ય પ્રતિઓમાં હોવાને કારણે પણ અમે અહીં જૂથ-હિ પાઠને મૂળ વાચનારૂપે સ્વીકાર્યો છે.
૪૬. ૧૮૮ મા સૂત્રમાં આવેલા વિયસંત (પૃ૦ ૬૪, ૫૦ ૨૫) શબ્દ પ્રમાણે ટીકાની વ્યાખ્યા છે અને તે ને તથા પુ ૨ સિવાયની સૂત્રપ્રતિઓ આપે પણ છે. આથી તૅ અને વુ ર્ સંનક પ્રતિઓએ પ્રસ્તુત પાના બદલે આપેલા વિનંત શબ્દને અમે નીચે ટિપ્પણીમાં આપ્યો છે. સ આવૃત્તિમાં તથા તદનુસારે મેં, ચિ અને સુ આવૃત્તિમાં અહીં વિદ્ભુત શબ્દ છે. મેં અને અ આવૃત્તિમાં અહીં અનુક્રમે વિસિય અને વિશિત પાડે છે, અર્થાત્ અમારી વાચના સાથે સંવાદી પાડે છે.
૪૭. ૧૯૫[૧] સૂત્રમાં આવેલા પાળતમનુષ્ટિમાળ (પૃ૦ ૬૮, પં૦ ૧૬) આ સૂત્રપાઠમાં જે અશુદ્ધિમાન શબ્દ છે તેના બદલે ને૦૬૦ અને પુ૨ પ્રતિઓમાં અહિંથમાળ શબ્દ છે. અહીં ટીકામાં આ પ્રમાણે વ્યાખ્યા છે— અનુચિલત—મતિભ્રયત્. આથી અમે મૂળ વાચનામાં અનુદ્ઘિમાળ શબ્દ સ્વીકાર્યો છે. મ આવૃત્તિમાં અહીં અમારા જેવો જ મૂળ પા છે, જ્યારે શેષ આવૃત્તિઓમાં અદિ ંબનાળ પાઠ છે. ફરક એટલો જ કે તુ આવૃત્તિમાં અમિમાળ પાડે છે.
૪૮. ૧૯૬ અને ૨૧૦ મા સૂત્રમાં આવેલા નન્દ્-વ્રુત્ત (પૃ૦ ૬૯, ૫૦ ૨) અને હ-નવવત્ત (પૃ૦ ૭૭, ૫૦ ૮) આ એ સુત્રપાડમાં આવેલા હૈં શબ્દના બદલે ૧૯૬મા સૂત્રમાં માત્ર ધ॰ સંજ્ઞક પ્રતિ અને ૨૧૦મા સૂત્રમાં ૬૦ તથા છુ ૨ સંજ્ઞક પ્રતિઓ વાળ શબ્દ આપે છે. અહીં કોઈ બાધક કારણુ ન હોવાથી અમે બહુસંખ્ય પ્રતિઓના પાનું પ્રાધાન્ય ગણીને મૂળ વાચનામાં પ્રસ્તુત બન્ને સ્થળે એકસૂત્રતા જાળવી છે, મ આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત બન્ને સ્થાનોમાં ગાળ શબ્દ છે. અને તે સિવાયની
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧૯૫]... અન્ય આવૃત્તિઓમાં પ્રસ્તુત બે સ્થાનોમાં અનુક્રમે (સૂ૦ ૧૯૬) અને દાળ (સૂ૦ ૨૧૦) પાઠ છે. ફરક એટલો જ કે શિ આવૃત્તિમાં ૨૧૦ મા સૂત્રના સૂચિત સ્થાનવાળો પાઠ પડી ગયો છે.
૪૯. ૬૫૭મા સૂત્રના અંતમાં આવેલો હિંતો અસુરકુમા૨Tી (મૃ૧૭૭) આ પાઠ અમને • સંસક પ્રતિ સિવાયની બધી પ્રાચીન-પ્રાચીનતમ સૂત્રપ્રતિઓએ આપ્યો છે. આ પાઠથી પ્રસ્તુત સૂત્રગત પ્રશ્નના ઉત્તરને સમજવામાં જરાય મુશ્કેલી પડતી નથી, એટલું જ નહીં, રચનાની દૃષ્ટિએ સૂત્રપાઠ આવો હોવો વધારે સંગત પણ લાગે છે. પ્રસ્તુત પાઠના સ્થાનમાં ર તથા શિ આવૃત્તિમાં હિંતો મસુરનામા તેહિંતો માળવવા આવો પાઠ છે. સમિતિની મુo સંજ્ઞક પ્રતિને આ પાઠ અમારી આવૃત્તિમાં નોંધવો રહી ગયો છે, તેથી તેને પ્રસ્તુત ગ્રંથના પહેલા ભાગના શુદ્ધિપત્રકમાં જણાવ્યો છે. ઇ તથા આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત પાઠના સ્થાનમાં અનુક્રમે આવો પાઠ છે–હૂિંતો મસુવુમન તેહૂિંતો વિ માળિથવા તથા હિંતો અમુકુમાર તેહિંતો વાળનંતા વિ માચિવા અહીં સંજ્ઞક પ્રતિનો પાઠ નીચે ટિપ્પણમાં આપ્યો છે તે મુજબ મ તથા ! આવૃત્તિમાં હિંતો અમુકુનારા તેહિંતો વાળમંતરા વાચા | આવો પાઠ છે.
૫૦. ૧૭૬૫ [૨] સૂત્રના અંતમાં આવેલો ! જવ મં(પૃ. ૩૮૭) આ સંગત સૂત્રપાઠ સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓએ આપ્યો છે. ધ આવૃત્તિમાં અહીં આવો જ પાઠ છે. અને તે સિવાયની અન્ય આવૃત્તિઓમાં પ્રસ્તુત પાઠના સ્થાને ra મા માળિયા પાઠ છે. અહીં ટિપ્પણીમાં મુ. સંજ્ઞક પ્રતિનો પાઠ અવધાનથી મા માળચળ્યા આવો છપાયો છે તેને બદલે પૂર્વ gિ નવ મં માળિયષ્ય આવો પાઠ સમજવો.
૫૧. ૧૮૬૪મા સૂત્રમાં બે વાર આવેલું TM (પૃ. ૪૦૦, ૫૦ ૯-૧૦) સૂત્રપદ અમને ઘ૦ અને q ૨ સંજ્ઞક પ્રતિઓ સિવાયની અન્ય પ્રાચીન-પ્રાચીનતમ સૂત્રપ્રતિઓએ આપ્યું છે. અહીં g૦ અને પુ૨ સંજ્ઞક પ્રતિમાં અને અદ્યાવધિ પ્રકાશિત થયેલી સમગ્ર આવૃત્તિઓમાં પુષ્ક શબ્દ છે. પ્રાચીન બહુસંખ્ય પ્રતિઓના પાઠની દૃષ્ટિએ અને પ્રાચીન પ્રયોગની દૃષ્ટિએ પ્રસ્તુત પુષ્પા શબ્દનું આગવું મહત્વ છે. અભ્યાસીની અનુકૂળતા માટે કોઈવાર વિદ્વાન લેખકે કે શોધકે લખેલી કે શોધેલી પ્રતિઓમાં પ્રાચીન પ્રયોગનું પરિવર્તન થતું તેના ઉદાહરણરૂપે પ્રસ્તુત પાઠભેદ સૂચવી શકાય.
પર. ૧૩૧૯ મા સૂત્રમાં આવેલું હોgિr (પૃ. ૩૦૯) સૂત્રપદ સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓ આપે છે. પ્રસ્તુત સૂત્ર જેમાં છે તે ચોથા દ્વારા પ્રારંભથી સૂત્રો જોવાથી પણ અહીં પ્રથમ વિભક્તિ અર્થાત પ્રસ્તુત ટોનિ પાઠ સંગત જ જણાય છે. આમ છતાં અદ્યાવધિ પ્રકાશિત થયેલી સમગ્ર આવૃત્તિઓમાં પ્રસ્તુત શબ્દના બદલે રોબ્સ શબ્દ છે. પછી વિભક્તિથી પણ અર્થસંગતિ થઈ શકે તેમ છે જ, છતાં અમે ઉપયોગમાં લીધેલી પ્રાચીન-પ્રાચીનતમ પ્રતિઓનો પૂર્વાપર સૂત્રસંદર્ભને અનુસરતો આ પાઠ સાચો છે.
પ૩. ૧૩૬૦ મા સૂત્રમાં આવેલો સંજયારંગ, કાળેલું આ સૂત્રપાઠ અમે ઉપયોગમાં લીધેલી સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓએ આપ્યો છે તેથી તે મૌલિક પાઠ છે; જ્યારે અદ્યાવધિ પ્રકાશિત થયેલી આવૃત્તિઓમાં આ પાઠના સ્થાનમાં સંડયાસંગgo પુછી . . કહmi આવો પાઠ છે. અર્થની દૃષ્ટિએ જરાય બાધક નહીં એવો આ પાઠભેદ વિરલ પ્રતિમાં મળતો હોવો જોઈએ.
૫૪. ૧૭૫૧ માં સૂત્રમાં આવેલો ૩ફ્લો વિદિવાને વા વાયાવિક્રમ વા (પૃ. ૩૮૪, ૫૦ ૧૩) આ સૂત્રપાઠ અમે ઉપયોગમાં લીધેલી સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓએ આપ્યો છે. ઉત્કૃષ્ટ આયુષ્ય બંધના નિરૂપણરૂપ સંદર્ભમાં પ્રસ્તુત સૂત્રપાઠ છે. આ પાઠની ટીકા આ પ્રમાણે છે
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧૮૬]... –વલંછિરિણામો નારાયુર્વેષ, તરઘાયો વિરુદ્ધમાનપરિણાનુરાસુરગુર્ઘશ્વ: (ટીકા, પત્ર ૪૯૧). આ પ્રમાણેની ટીકાની વ્યાખ્યાથી પ્રસ્તુત સૂત્રપાઠની મૌલિકતા સ્પષ્ટ જ છે. આમ છતાં કોઈ પણ પ્રતિમાં નહીં મળતો અને ન જ જોઈએ તેવો અસંવિપિરિણામે વા આવો ખોટો પાઠ અદ્યાવધિ પ્રકાશિત થયેલી સમગ્ર આવૃત્તિઓમાં છપાયો છે, તે આ પ્રમાણે ૩૦ સંવે.પિરિણામે વા અસંબ્રિટિપરિdiામે વ તારાવિમુક્સમાજmરિણામે . આ પાઠમાં ૩૦ છે તેના બદલે ૨ તથા ૩ આવૃત્તિમાં ૩ોસેળ, મ આવૃત્તિમાં કોણે અને સુ આવૃત્તિમાં ૩ો છે. અભ્યાસી વાચકો સહજ સમજી શકે તેમ છે કે તન્વાયાવિકુમારિજાને વા પાઠ જ મિિટ્ટવરિનાને પાઠને બિનજરૂરી સાબિત કરે છે.
- ૫૫. ૧૪૦૯મા સૂત્રમાં આવેલો જુવમેતે વયવી વસવીરા ૫૭૬ મયંતિ . આ સંગત અને મૌલિક સૂત્રપાઠ પ્રાચીન-પ્રાચીનતમ પ્રતિઓ આપે છે. આ પાઠમાં આવેલા ઈમેતે પાઠના બદલે મ0, પુ , પુ રૂ સંજ્ઞક પ્રતિઓ ઈશ્વમેવ પાઠ આપે છે. તેમ આવૃત્તિ સિવાયની સમગ્ર આવૃત્તિઓમાં અહીં ઇવમેવ પાઠ છે. અહીં અર્થની દૃષ્ટિએ પણ જોતાં જુવમેતે પાઠ સુસંગત છે.
૫૬. ૧૦૭ મા સૂત્રમાં આવેલા પરીણામો (પૃ. ૩૮) આ સૂત્રપદના સ્થાનમાં કેવળ ૫૦ સંજ્ઞક પ્રતિમાં ઘણયા પાઠ છે. અહીં એક સિવાયની પ્રાચીન-પ્રાચીનતમ પ્રતિ પટ્ટનાયા પાઠ આપે છે, તેથી પાફિયા પાઠને સ્વીકારવાની લાલચ જતી કરીને પણ બહુસંખ્ય પ્રતિઓના પાઠને પ્રાધાન્ય આપ્યું છે. અદ્યાવધિ પ્રકાશિત બધીય આવૃત્તિઓમાં અહીં પહાણથા પાઠ છે.
પ૭. ૧૨૨૪ મા સૂત્રના અંતમાં આવેલા સુધારૂં . આ સૂત્રપદના બદલે પુ૨ સંજ્ઞક પ્રતિમાં આ પ્રમાણે વિસ્તૃત પાઠ છે–સુવર્ણ નાવ મુઝો મુઝો પરિણમ? હૂંતા જોયા! તેં રેવી અહીં અભ્યાસી વાચકોને ૧૨૨૦ થી ૧૨૨૩ સુધીનાં સૂત્રો જોતાં સહજભાવે જ જણાશે કે ૧૨૨૪ ભા સત્રના પ્રારંભમાં આવેલો પર્વ શબ્દ જ અમે મૂળ વાચનામાં સ્વીકારેલા પાઠને સુસંગત સાબિત કરે છે. અહીં જણાવેલો પુ ૨ પ્રતિનો વધારાનો પાઠ કોઈ વિદ્વાને પ્રતિપાદ્ય વિષયને અતિ સુગમ કરવા ખાતર પાછળથી ઉમેરેલો છે એમ સ્પષ્ટ થાય છે. અદ્યાવધિ પ્રકાશિત સમગ્ર આવૃત્તિઓમાં અહીં જણાવેલા પુ ૨ પ્રતિના જેવો વિસ્તૃત પાઠ છે. આ પાઠને મૌલિક માની શકાય નહિ.
૫૮. ૨૦૩૩ મા અને ૨૦૩૫ મા સૂત્રમાં આવેલા વરિયારૂળિયા આ સૂત્રપદના સ્થાનમાં માત્ર રૂ ૨ પ્રતિ અનુક્રમે યાચનયા અને રિયારૂયા પાઠ આપે છે. અદ્યાવધિ પ્રકાશિત થયેલી સમગ્ર આવૃત્તિઓમાં પ્રસ્તુત બને સ્થાનમાં વરિયારૂના પાઠ છે, જે પછીના સમ્યની કોઈક જ પ્રતિ આપે છે, તેથી અમે મૂળ વાચનામાં તે સ્વીકાર્યો નથી. અહીં મુદ્રિત ટીકાના અવતરણમાં પણ રાયા પાઠ છે, છતાં ખંભાત અને જેસલમેરના ભંડારની ટીકાની તાડપત્રીય પ્રતિઓમાં વરિયારૂગળયા અવતરણ છે. આથી અમે સ્વીકારેલો પાઠ સુસંગત છે.
૫૯. ૯૮ મા સૂત્રમાં આવેલા સુંવ્યા (પૃ. ૩૬) શબ્દના બદલે અદ્યાવધિ પ્રકાશિત થયેલી સમગ્ર આવૃત્તિઓમાં ધંધુકા શબ્દ છે. અહીં જેકે રે, ૧૦, g૦ અને રૂ ૨ સંસક પ્રતિઓ પણ ધંધુકા પાઠ આપે જ છે, છતાં અમે મૂળમાં સ્વીકારેલો પાઠ મૌલિક છે તેમ કહી શકીએ. પ્રસ્તુત સમગ્ર પાઠ ઉપરની ટિપ્પણીમાં પ્રવચનસારોદ્ધારનો મૂળ અને ટીકાનો પાઠ આપ્યો છે, તેમાં અનુક્રમે ૩ય અને વન્યુાર પાઠ છે, તેથી અહીં જણાવેલા ઝુંપુયા શબ્દને અમે મૂળમાં સ્વીકાર્યો છે. અન્યોન્ય ગ્રંથો પણ આપણને મૂળ વાચનાના નિર્ણયમાં ક્યારેક ઉપયોગી ઉકેલ આપે છે, એ આ ઉપરથી જોઈ શકાય છે.
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૮૭]...
૬૦. ૧૮૦૯ ના સૂત્રમાં આવેલા નવરું મોસાળમતિ (‰૦ ૩૯૫, ૧૦૪) આ સૂત્રપાર્ટગત મતિ શબ્દના બદલે ને સિવાયની સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓમાં અને અદ્યાવધિ પ્રકાશિત સમગ્ર આવૃત્તિઓમાં મતિ શબ્દ છે. ટીકામાં આ સૂત્રપાનું પ્રતીક લીધું છે તેમાં હર્ (ટીકા, પત્ર ૫૦૬, પૃષ્ઠિ ૧) પાઠ હોવાથી અમે અહીં મૂળ વાચનામાં ને પ્રતિનો મતિ શબ્દ સ્વીકાર્યો.
૬૧. ૧૫૯૧ મા સૂત્રના અંતમાં આવેલા માળિચથ્યો । આ સૂત્રપદ પછી માત્ર છુ ૨ સંક પ્રતિમાં નાવ વેમાયિ ત્તિ આટલો પાઠ વધારે છે. ૧, મ અને તદનુસારે સુ આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત સ્થાનની વાચના અમારા પ્રમાણે છે; જ્યારે શેષ ત્રણ આવૃત્તિઓમાં અહીં જણાવેલો પુ ર પ્રતિનો વધારાનો પા છે.
૬૨. ૨૦૩૨ મા સૂત્રના પ્રારંભમાં આવેલો મળતાય આહારે (પૃ૦ ૪૧૯) આ સૂત્રપાર્ટ અમને કેવળ ૦ સંજ્ઞક પ્રતિએ જ આપ્યો છે; શેષ હસ્તલિખિત પ્રતિઓમાં તથા ત અને ચિ આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત પાર્ડના સ્થાનમાં અ ંતરાયાદારે પાડે છે. આ સિવાયની અન્ય પ્રકાશિત આવૃત્તિઓમાં આ સ્થાનમાં આવેલો અન્વંતરાયાન્હારે પાઠ અમને કોઈ પણ પ્રતિએ આપ્યો નથી. મુદ્રિત ટીકામાં અને અમે જોયેલી ટીકાની કેટલીક હસ્તલિખિત પ્રતિઓમાં પ્રસ્તુત સૂત્રપદનું અવતરણ અનંતરાયાારે છે. આની વ્યાખ્યા પણ ટીકાની મુદ્રિત આવૃત્તિમાં અનન્તરાવતાહારો છે. આ ઉપરથી કોઈ પણ સૂત્રપ્રતિમાં નહીં હોવા છતાં જે તે આવૃત્તિની મૂળ વાચનામાં મહંતરાળયાહાર પાડે લેવાયો હશે એમ લાગે છે. પણ ટીકાની પ્રાચીન તાડપત્રીય પ્રતિઓમાં આ પદનું અવતરણ મળતાારે છે અને આની વ્યાખ્યામાં પણ અનન્તાહારજો છે. તેમ જ પ્રસ્તુત સૂત્ર પછીના ૨૦૩૩ મા સૂત્રમાં આવેલા અનંતરાહાસ્ય સૂત્રપદની મુદ્રિત ટીકામાં અનન્તરાવતાહરણ: પાર્ટ છે, જ્યારે ટીકાની તાડપત્રીય પ્રતિઓમાં અનન્તાહારાઃ પાઠ છે. આથી મૂળ વાચનામાં અમે રાખેલા સૂત્રપદને મૌલિક ગણવું જોઈ એ.
૬૩. ૨૧૬૫ મા અને ૨૧૬૬ [૧] સૂત્રમાં આવેલા અસંવેગતિમાñ (૪૦ ૪૪૨, ૫૦ ૧ અને ૫૦ ૮) પાઠના બદલે ૪૦, ૬૦ અને ૬૦ પ્રતિઓમાં સંશ્લેપ્રતિમાાં પાઠ છે, (જે નીચે પહેલી અને ત્રીજી ટિપ્પણીરૂપે નોંધ્યો છે) તેને મૂળમાં લઈ ને મૂળમાં સ્વીકારેલા સંવેપ્રતિમાાં પાઠને ટિપ્પણીમાં લેવાનો સુધારો અમે પ્રસ્તુત ગ્રંથના પહેલા ભાગના શુદ્ધિપત્રકમાં જણાવ્યો છે. અદ્યાવધિ પ્રકાશિત થયેલી સમગ્ર આવૃત્તિઓમાં આ સ્થાનમાં અસંવેપ્રતિમા પાડે છે. અહીં અમે સંÀપ્રતિમાનું પાઠની મૌલિકતા આ કારણે માની છે— મુદ્રિત ટીકામાં આ સ્થાનની વ્યાખ્યા આ प्रमाणे छे : तैजससमुद्घातमारभमाणानां जघन्यतोऽपि क्षेत्रमायामतोऽङ्गुला सङ्खयेय भागप्रमाणं भवति न તુ સ થયમાગમાનમ્ ! (ટીકા, પત્ર પ૭, પૃષ્ઠિ ૨). ટીકાની આ વ્યાખ્યાથી તો મૂળ વાચનામાં અહીં અસંવેપ્રતિમામાં પાઠ બંધ બેસે છે. પણ અમે ખંભાત-જેસલમેરના ભંડારની તેમ જ અન્ય બીજી જે કોઈ કાગળ ઉપર લખાયેલી ટીકાની પ્રતિઓ જોઈ તેમાં ઉક્ત ટીકાના પાર્ડમાં ન તુ સુથયમનમાનમ્ આ પાડના બદલે ન વસુધેયમાનમાનમ્ આવો પાડે છે. અમને એટલો વિશ્વાસ છે કે ટીકાની હસ્તલિખિત સમગ્ર પ્રતિઓમાં પણ ન સ્વસ થચમાનમાનં પાઠ હશે. 7 તથા સ આવૃત્તિમાં પ્રકાશિત થયેલી ટીકામાં તેમની સામેની ટીકાની હરલિખિત પ્રતિમાં તો પ્રસ્તુત ન ચલ યમાનાન પાઠ જ હશે, પણ તે બન્નેએ ઉપયોગમાં લીધેલી સૂત્રપ્રતિઓના મૂળ પાઠમાં તેમને સંગ્વેતિમામાં પાઠ નહિ મળ્યો હોય, એટલે કે અસંવેપ્રતિમામાં પાઠ મળ્યો હશે, તેથી તેમણે ટીકાના ન વસંત્યેયમાગમાનં પાર્ટને સ્વયં સુધારીને ન તુ યુ ચેયમાગમાનં છાપ્યો લાગે છે. અલબત, ટીકાની બધી પ્રતિઓ અહીં જે ન વસંત્યેયમામાનું પાઠ આપે છે તે પાઠની સાર્થકતા તો અહીં જણાવેલા
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧૮૮]... ટીકાના પાઠમાં આવતા ક્ષેત્રમાયામતોરારામાવાળે આ પાઠના બદલે ક્ષેત્રમાયામતોડફુરસંધ્યેયમાઘમાળ પાઠ આપે તો જ થાય છે. પણ ટીકાની કોઈ પણ પ્રતિ આવો સંવાદી પાઠ આપતી નથી. અમારા મંતવ્ય પ્રમાણે આ કંડિકામાં આપેલા ટીકાના પાઠનું મુદ્રણ આ પ્રમાણે કરવું જોઈએ – સૈનસમુધાતનામના નાનાં નાન્યતર ક્ષેત્રમાથાનો દુ(૪)સંરત્યેયમારકના भवति, न त्वसंख्येयभागमानम् ।
૬૪. ૨૨૧મા પૃચ્છમાં આવેલાં ૮૯૮અને ૮૯૯, આ બે સૂત્રો પ્રજ્ઞાપના સૂત્રની પ્રાચીન-અર્વાચીન સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓમાં નિરપવાદરૂપે મળે છે અને તેથી જ તુ સિવાયની અદ્યાવધિ પ્રકાશિત થયેલી પ્રજ્ઞાપના સૂત્રની સમગ્ર આવૃત્તિઓમાં આ બે સૂત્રો છે જ. તુ આવૃત્તિમાં આ બે સૂત્રો નથી. આ બે સૂત્રો પૈકીનું ૮૯૮ મું સૂત્ર ૮૭૦ મા સૂત્ર સાથે અક્ષરશ: મળતું હોવાથી ૮૯૮ મા સૂત્રની ઉસ્થાનિકામાં ટીકાકારે આ પ્રમાણે જણાવ્યું છે : સંસ્કૃતિ પ્રામેવ સૂત્ર સૂત્રાન્તરગ્વધનાર્થ મૂયઃ પતિ : આથી ૮૯૮ મા સૂત્રની મૌલિકતા એવં ઉપયોગિતા સહજસિદ્ધ થાય જ છે. સુરતના સંપાદકજીને ૮૭૦ મું સુત્ર ફરી ૮૯૮ મા સુત્રરૂપે આવે તે બરાબર નહીં લાગતાં તેમણે તેની મૌલિકતાને તપાસ્યા વિના જ કાઢી નાખ્યું તે તેમનો સંભ્રમ કપી શકાય તેવો છે.
૬૫. ૨૯૬-૯૭ મા પૃચ્છમાં આવેલા ૧૨૩૭ મા સૂત્રમાંથી અનેક સુત્રપદો સુ આવૃત્તિમાં ઇરાદાપૂર્વક લેવાયાં નથી એમ જણાય છે. પ્રસ્તુત સુત્રપદો આ છે : ૨૯૬ મા પૂછની ૧૫ મી પંક્તિમાં બે વાર આવેલો તથા ૧૮ મી પંક્તિમાં આવેલો વર શબ્દ, ૧૮-૧૯મી પંક્તિમાં આવેલો ગયા રહ્યા પેઢા સીગોવર્સ્ટવિળી ફે િવોરછથg ફૂસી તંગ્ઝિ આ સૂત્રપાઠ, અને ૨૯૭ મા પૃષ્ઠની પહેલી પંક્તિમાં આવેલો આગળગા વસાણાના વાળના વિંગિન્ના હીવળિજ્ઞા આ સૂત્રપાઠ તથા બીજી પંક્તિમાં આવેલું સઢિચંદ્રિયવ્હાળિજ્ઞા આ સૂત્રપદ. અહીં કોઈ પણ સમજદાર વાચક સહજ સમજી શકે તેમ છે કે પ્રાચીન-અર્વાચીન સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓમાં નિરપવાદરૂપે મળતાં તેમ જ મુરામે સિવાયની સમગ્ર આવૃત્તિઓમાં સ્વીકારાયેલાં ઉપરનાં (૧૨૩૭ મા સૂત્રનાં) સૂત્રપદો દૃષ્ટિદોષ (પ્રફવાચન સંબંધિત) કે અનવધાનથી નહીં પણ પોતાને ઇષ્ટ પાઠ રજ કરવાની બુદ્ધિથી જ સુ આવૃત્તિમાં લેવાયાં નથી.
૬૬. સૂત્ર ૯૭૨, ગા. ૨૦૩માં જણાવેલાં અદ્દા ચ મ ય મળી યદુવાળે તે ળિય વતા ય આ સાત દ્વારોના બદલે ૩ આવૃત્તિમાં કુપાળ ના બદલે કુદ્ર અને પાને બે ધારો હોવાથી આઠ દ્વાર મળે છે. આવો આઠ દ્વારવાળો પાઠ પણ અનેક હસ્તલિખિત પ્રત્યંતરોમાં મળે છે. અહીં પ્રાચીન-પ્રાચીનતમ પ્રતિઓમાં મળતો સદુપાળે પાઠ પ્રામાણિક હોવાથી અમે સ્વીકાર્યો છે. કેવળ પ્રાચીન-પ્રાચીનતમ પ્રતિઓ આપે છે એટલા જ કારણથી અમે આ પાઠને પ્રાધાન્ય આપ્યું છે તેમ પણ નથી; તદન્વયે વધુ સ્પષ્ટીકરણ કરીએ છીએઆગળ ૯૯૯મા સૂત્રમાં પ્રસ્તુત દ્વારોનું નિરૂપણ છે. ત્યાં મારા દ્વારની વ્યાખ્યા કર્યા પછી મતિ દ્વારથી વણા દ્વાર સુધીનાં દ્વારો માટે આચાર્ય શ્રી મલયગિરિજીની ટીકામાં gવમસિ-વ્યાદ્ધિવિષયાખ્ય િવદ્ સૂત્રાળ માવનીયાનિ આવી સ્પષ્ટ વ્યાખ્યા છે. આથી આ સંદર્ભમાં, ૩છુપાળ દ્વાર જ મૌલિક અને પ્રમાણિત છે; તેના બદલે ફુદ્ધ વાળે એમ બે દ્વાર કરીએ તો ટીકાકારે જણાવેલાં ટૂ સૂત્રાઉન = છ સૂત્રના બદલે સાત સૂત્ર થઈ જાય. પ્રસ્તુત દ્વારગાથામાં આવેલા ૩યુવા શબ્દની વ્યાખ્યા, ટીકાની પ્રાચીન-અર્વાચીન સમગ્ર હસ્તલિખિત પ્રતિઓમાં પડી ગઈ છે. જો કે સમિતિ તરફથી પ્રકાશિત થયેલી ટીકાની આવૃત્તિમાં યદુવાળના બદલે તેના મૂળ પાઠમાં સ્વીકારેલા દુદ્ધ અને વાળે આ બે પદની વ્યાખ્યા છાપી છે, પણ તે ટીકાનો મૌલિક પાઠ નથી, પણ કોઈક વિદ્વાને તે સ્વયં બનાવીને ઉમેરેલો છે, એ તો ઉપર
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧૮૯]... જણાવેલા ૯૯૯મા સૂત્રની ટીકાના પાઠથી જ સ્પષ્ટ છે. આ બાબતની વિશેષ ચોખવટ અમે પ્રથમ ભાગના ૨૩૭મા પૃષ્ઠની ટિપ્પણીમાં કરી છે, તે જિજ્ઞાસુઓને જેવા ભલામણ છે.
પ્રસ્તુત પાઠના નિર્ણયમાં બીજો આધાર પણ અમને મળ્યો છે, જે નિશીથસૂત્રમાં આવે છે. નિશીથસૂત્રના ૧૩ મા ઉદ્દેશમાં મત્ત માજુ મસીદ મળg ૩હુવાને તેને પાણિ અને વલણ આ સૂત્રપદો છે. અહીં પણ મુખ જોવાનો વિષય પ્રસ્તુત હોઈ જેમાં જેમાં મુખ જોઈ શકાય તે તે પદાર્થો જણવ્યા છે. પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર તથા નિશીથસૂત્રના પ્રસ્તુત સંદર્ભો જોતાં સહુવાને પાઠની એકાંત મૌલિકતા કરે છે. અહીં એક વસ્તુ જણાવીએ છીએ કે આચાર્ય શ્રી વિજય પ્રેમસૂરિજી તથા આચાર્ય શ્રી વિજયજંબુસૂરિજી દ્વારા સંપાદિત નિશીથચૂણિની સાઈકલોસ્ટાઇલ કૉપીમાં અને તદનુસારે શ્રી કમલમુનિજીએ સંપાદિત કરેલી નિશીથચૂણિની મુકિત આવૃત્તિમાં આપેલી નિશીથસૂત્રની મૂળ વાચનામાં ઉપર જણાવેલા સદુપાણેના બદલે સુની પાઠ છે અને તેના પાઠાંતરમાં
પાળિg પાઠ આપ્યો છે. આ ગુફાને કે કુંડાળિg એ ૩છુપાળનું લિપિદોષથી થયેલું સ્વરૂપ છે અને તે ચૂણિની વ્યાખ્યાની અસરથી કોઈએ કલ્પીને બનાવેલો શબ્દ છે. સંશોધનમાં રસ ધરાવનાર અભ્યાસીઓની જાણ ખાતર નિશીથસૂત્રના પ્રસ્તુત પાઠના સંબંધમાં પણ સવિશેષ માહિતી આપવી ઈષ્ટ માની છે. નિશીથસૂત્રના પ્રસ્તુત સૂત્રસંદર્ભની અમે ત્રણ પ્રકારની વાચના જોઈ છે, તે આ પ્રમાણે
(१) जे० मत्तए अप्पाणं देहति देहंत वा सातिजति । एवं अदाए असीए मणीए उडुपाणे तेल्ले ળિg વાળુ મા ફેતિ દેહ વ સાતિજ્ઞતિ નિશીથસૂત્રનો આ પાઠ અમે પ્રાચીન તાડપત્રીય પ્રતિઓના આધારે તૈયાર કરેલી કોપીમાંથી નોંધ્યો છે.
(२) जे भिक्खू मत्तए अत्ताणं देहति दे०२ एवं जे पडिग्गहे. जे आदसए० जे० मणिम्मि० जे असिम्मि० जे० आभरणंसि० जे उद्द(डु)पाणे जे उदयकुंभे० जे महुकुं० जे तेलकुं० जे દયકું#ાળg૦ ને વાસ્તુ નિશીથસૂત્રનો આ પાઠ પાછળની એટલે અર્વાચીન નહીં પણ ૩૦૦-૪૦૦ વર્ષ પહેલાંની કેટલીક હસ્તલિખિત પ્રતિઓમાંથી અમે નોંધ્યો છે.
(३) जे भिक्खू मत्तए अत्ताणं देहइ, देहंतं वा सातिजति ॥ सू० ३१॥ जे भिक्खू अदाए अप्पाणं देइइ, देहतं वा सातिजति ॥ ३२ ॥ जे भिक्खू असीए अप्पाणं देहइ, देहंतं वा सातिजति ॥३३॥ जे भिक्खू मणिए अप्पाणं देहद, देहंतं वा सातिजति ॥ ३४॥ जे भिक्खू कुड्डापाणे अप्पाण देहह, देहंतं वा सातिजति ॥ ३५ ॥ जे भिक्खू तेल्ले अप्याणं देहइ, देहतं वा सातिजति ॥३६ ॥ जे भिक्खू महुए अप्पाणं देहइ, देहतं वा सातिजति ॥ ३७॥ जे भिक्खू सप्पिए अप्पाणं देहइ, देहतं वा सातिजति ॥ ३८ ॥ जे भिक्खू फाणिए अप्पाणं देहइ, देहतं वा सातिजति ॥ ३९ ॥ जे भिक्खू मजए अप्पाणं देहइ, देहंतं वा सातिज्जति ॥ ४० ॥ जे भिक्खू वसाए अप्पाणं देहइ, હેક્ત વા કાતિન્નતિ | ૪૬ નિશીથસૂત્રનો આ પાઠ આચાર્ય શ્રી વિજય પ્રેમસૂરિજી અને આચાર્ય વિજયજંબુસૂરિજી મહારાજ દ્વારા સંપાદિત થયેલી નિશીથચૂણિની સાઇકલોસ્ટાઇલ કૉપીમાંથી અને તદનુસારે શ્રી કમલમુનિજીએ સંપાદિત કરેલી નિશીથચૂણિની મુદ્રિત આવૃત્તિમાંથી અમે નોંધ્યો છે. આ પાઠમાં ૩૧ મા સૂત્રમાં આવતા મત્તાdi હેરૂ હૃર્ત આ પાઠના પાઠાંતરરૂપે મરવા વસ્ત્રો પોકૅર્ત આવો પાઠભેદ તેમ જ ૩૫ મા સૂત્રમાં આવેલા કુવાનેના પાઠાંતરરૂપે કુંવાળિg આવો પાઠભેદ શ્રી કમલમુનિજીની આવૃત્તિમાં છે. આચાર્ય વિજયપ્રેમસૂરિજીએ આ પાઠભેદ પૈકીના કુંપાણિ પાઠને પ્રત્યંતરના પાઠરૂપે નહીં પણ અર્થદર્શક ટિપ્પણીરૂપે નોંધ્યો છે.
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૯૦]...
પ્રથમ તો . આપણે નિશીથસૂત્રના એક જ સૂત્રપાઠની ઉપર જણાવેલી ત્રણ પ્રકારની વાચનાઓના સંબંધમાં વિચારીએ :
(૧) પ્રાચીનતમ પ્રતિઓમાંથી મળેલી પ્રથમ વાયનામાં મત્તુર્ પછીનાં અદ્દાર્ આદિ સાત પદો સંખ્યા અને ક્રમની તુલનાએ પ્રજ્ઞાપનાસૂત્રનાં પદો સાથે તદ્દન મળી રહે છે. પ્રજ્ઞાપનાસૂત્રમાં નથી એવું આદિમાં આવેલું મત્તલ્ સૂત્રપદ નિશીથસૂત્રનું આગવું અને મૌલિક સૂત્રપદ છે, અને તેના ઉલ્લેખથી ઉપલક્ષણથી અન્ય પાત્રોનું સૂચન સમજવું જોઈ એ. અમને અમારા સંશોધન એવું પાડપરીક્ષણના અનુભવથી આ પ્રથમ વાચના શુદ્ધ પ્રામાણિક એવં મૌલિક જણાય છે.
(૨) ખજી વાચનામાં આવેલાં વધારાનાં સૂત્રપદો, પ્રસ્તુત સૂત્રસંદર્ભની ચૂર્ણિ, નિશીથભાષ્યાન્તર્ગત સંગ્રહણીગાથા અને તે ગાથાની ણિના વ્યાખ્યાનના આધારે પ્રક્ષિપ્ત થયાં હોય તેમ જણાય છે, તે આ પ્રમાણે—પ્રથમ મત્તરૂ પદની વ્યાખ્યા કરીને ચૂર્ણિમાં દ્વં હિ વિભુ વિ। આવી ઉપલક્ષણથી સમજવા માટેની વ્યાખ્યા છે, તેના આધારે આ નિશીથત્રની બીજી વાચનાના સુત્રપાડમાં દ્યું ને હિટ્ટે આ પાઠ ઉમેરાયો હોય તેમ લાગે છે. પ્રસ્તુત સૂત્રસંદર્ભની અર્થદ્યોતક નિશીથભાષ્યાન્તર્ગત સંગ્રહણીગાથા આ પ્રમાણે છે——
पण मणि आभरणे सत्थ दए भायणऽण्णतरए वा । તેછ-મહુ-સર્યા-ભાણિત-મજ્ઞ-વસાસુજ્ઞમાવીસુ ||
આ ગાથામાં આવતાં બધાંય પદો સૂત્રપદો છે તેમ માનવાને કોઈ કારણ નથી. અલબત, સૂત્રપશિક નિયુક્તિગાથામાં સૂત્રપદોનો જ નિર્દેશ હોય છે, પણ આ સંગ્રહણીગાથા હોવાથી સુત્રપદો ઉપરાંત પ્રસ્તુતને ઉપયોગી પદોનો તેમાં ઉપલક્ષણથી નિર્દેશ કર્યો હોય તેમ લાગે છે. આ અનુમાન અસંગત નથી. અર્થાત્ પ્રસ્તુત ખીજી વાચનામાં આવેલો ઝે ઞામળત્તિને ચવુંમે ને મહુકુંમે॰ છે યયુંમે॰ આ સુત્રપાડ ઉપર જણાવેલી સંગ્રહણીગાથા અને તેની વૃણિની વ્યાખ્યાના આધારે ઉમેરાયેલો હોય તેમ જણાય છે.
(૩) ત્રીજા નંબરની વાચનામાં ૩૫મા સૂત્રમાં આવેલું વુડ્ડાવાળે ત્રપદ તો ગુજ્જુવાળેનું ભ્રષ્ટ રૂપ જ છે, જે વિદ્વાન વાચકો અને શોધકો સહજ સમજી શકશે. ખીજી વાચનાના વક્તવ્યમાં જણાવેલી સંગ્રહણીગાથામાં આવતા ટ્ર્ શબ્દની સૂણિના વ્યાખ્યાનને આધારે આચાર્ય શ્રી વિજયપ્રેમસૂરિજીની આવૃત્તિમાં વુડ્ડાવાળે પાઠ ઉપર અર્થદર્શક ટિપ્પણી રૂપે કુંવાનિ શબ્દ આપ્યો છે. શ્રી કમલમુનિજીએ તેમની આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત થુંકવાળિદ્ શબ્દને પ્રત્યંતરના પા‘ભેદરૂપે આપ્યો અને સુજ્ઞાનને ગત નિશીથસૂત્રની વાચનામાં તો એથી પણ આગળ વધીને કુંઢવાનાદ્ શબ્દને જ મૂળ વાચનાના મૌલિક પારૂપે પ્રકાશિત કર્યો. હકીકતમાં નિશીથસૂત્રની કોઈ પણ હસ્તલિખિત પ્રતિમાં કુંદવાળિ શબ્દ છે જ નહિ. ઉપર જણાવેલા ટૂ શબ્દની ચૂર્ણિ આ પ્રમાણે છે ‘i' વાનીયં, તત્ત્વ ગળતો વુઽાવિમાનને સ્થિતમ્। અસ્તુ. આ ત્રીજા નંબરની વાચનામાં જણાવેલાં પ્રથમ (૩૧ મું) સૂત્ર અને પ્રક્ષિપ્ત સૂત્ર સિવાયનાં સૂત્રોમાં આવેલાં મિલ્લૂ તથા અવાળ થી સાતિજ્ઞતિ સુધીનાં સૂત્રપદો નિશીથસૂત્રની સૂત્રપ્રતિઓમાં મળતાં નથી. સૌ પ્રથમ ઍ આવૃત્તિમાં વિશેષ સ્પષ્ટ કરવા માટે મત્તણ્ અર્ર્ આદિ પ્રત્યેક સૂત્રપદનું સંપૂર્ણ સૂત્ર કોઈ પણ પ્રતિના આધાર વિના સ્વયં આપેલું હોય એમ લાગે છે. ત્યાર પછી પ્રસિદ્ધ થયેલી આચાર્ય શ્રી વિજયપ્રેમસૂરિજીની, શ્રી કમલમુનિજીની, સુત્તામેની અને મુનિ શ્રી નથમલજીની આવૃત્તિમાં પણ પ્રસ્તુત સૂત્રપદોના બદલે સંપૂર્ણ સૂત્રો જ આપેલાં છે. આમ છતાં મૈં અને મુનિશ્રી નથમલજીની આવૃત્તિમાં અમે પહેલાં જણાવેલી પ્રસ્તુત સૂત્રસંદર્ભની પહેલી વાચનામાં આપેલાં મૌલિક સૂત્રપદો જેટલાં જ સૂત્રો છે.
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૯]... અર્થાત બીજી અને ત્રીજી વાચનામાં પ્રક્ષિપ્ત થયેલાં સૂત્રપદો પૈકીનું એક પણ વધારાનું સૂત્રપદ આ બે આવૃત્તિઓમાં નથી. ડે. વૉલ્ટર શુલ્કીંગસંપાદિત નિશીથસૂત્રની વાચનામાં અહીં અમે પહેલી વાચનામાં જણાવ્યા પ્રમાણે જ સૂત્રપદો છે, અર્થાત એક એક સૂત્રપદનું સંપૂર્ણ સૂત્ર બનાવીને નથી આપ્યું, પણ હસ્તલિખિત પ્રતિઓની વાચના મુજબ જ પ્રમાણિત વાચના આપી છે. પહેલી વાચનામાં આવેલા યહુવાને સૂત્રપદના બદલે ડો. વૉલ્ટર શુલ્કીંગની વાચનામાં સટ્ટાવાને છે, જે તે યુગમાં જર્મનીમાં વિશિષ્ટ પ્રત્યંતરો અને સંદર્ભગ્રંથોના અભાવે થાય તે સ્વાભાવિક છે. બાકી, તેમણે જે સાધનોથી નિશીથ આદિ સૂત્રોની વાચનાઓ તૈયાર કરી છે તેવી પણ વિપુલ સાધનોથી પણ જવલ્લે જ કોઈ કરી શકે એમ કહેવામાં જરાય અતિશયોક્તિ નથી. મ આવૃત્તિમાં સહુવાને ના બદલે લઠ્ઠવાળે છે, જ્યારે સૌપ્રથમ મુનિ શ્રી નથમલજી સંપાદિત આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત સહુને સૂત્રપદ મૂળ વાચનામાં સ્વીકાર્યું છે, તેમનો આ પાઠનિર્ણય પ્રામાણિક અને મૌલિક છે.
પ્રજ્ઞાપના તથા નિશીથસૂત્રના ઉપર જણાવેલા સૂત્રપાઠોના સ્થાનમાં મુનિશ્રી પુષ્પભિક્ષુજીએ મુરામે માં જે પાઠો આપ્યા છે તેમાં તો એમની મનસ્વિતા જ કામ કરી ગઈ છે, તે જણાવીએ છીએ :
પ્રજ્ઞાપના સૂત્રની અમારી આવૃત્તિના ૨૩૭ મા પૂછમાં આવેલા ૯૭૨ મા સુત્રની ૨૦૩ ક્રમાંકવાળી ગાથાના પૂર્વાર્ધનો પાઠ કોઈપણ આધાર વિના સુલ્તાન માં આ પ્રમાણે પ્રકાશિત કર્યો છે–ચાય મસી ય મળી તુ પાળિય તે ના તહીં ચા અને આગળ ૯૯૯ [૨] સૂત્રના સ્થાનમાં પુર્વ CM મિટાવેvi કિં મળિ કુદ્ધ પાળિચૈ તેરું Hitળચં! જયારે પ્રાચીન-પ્રાચીનતમ સૂત્રાદશનો મૌલિક શુદ્ધ પાઠ અનુક્રમે આ પ્રમાણે છે-માય મસી ય મ ૩યુવાને તે જાળિય વય જ ! અને ઘઉં ggvi મિટાવે મ મ ૩છુપાઇi તે૪ ળિયું વર્ષ | નિશીથસૂત્રમાં આવતા આ સંદર્ભમાં પણ અહીં અમે સ્વીકારેલાં સૂત્રપદોની મૌલિક્તા માટે અમે ઉપર જણાવી ગયા છીએ. સુત્તાએ ગત નિશીથસૂત્રમાં પણ વાસૂત્ર રવીકાર્યું નથી. પ્રજ્ઞાપનાસૂત્ર તથા નિશીથસૂત્રમાં આવતો વસી શબ્દ સુત્તા ના સંપાદકજીને ગમ્યો નહિ હોય તેથી તેને સ્વેચ્છાએ કાઢી નાખ્યો છે. અલબત, પદાર્થની દષ્ટિએ વ ચરબી એ આપણને સૂગ આવે તેવો પદાર્થ છે જ, પણ તેનો એવો અર્થ નથી કે આપણે સૂત્રપાઠોમાં આવતા શબ્દોને સ્વેચ્છાએ રવીકારીએ અને સ્વેચ્છાએ કાઢી નાખીએ. પ્રત્યેક સમયની સાથે એનો આધ્યામિક ઉપરાંત સામાજિક આદિ અનેક પ્રકારનો ઈતિહાસ સંકળાયેલો હોય છે. આ ઇતિહાસ તેના સમયમાં રચાયેલા ગ્રંથોની પ્રાચીનતા આદિ વિવિધ બાબતોની સાક્ષી માટે એક પ્રકારના પુરાવારૂપ ગણાય છે.
અદ્યાવધિ પ્રકાશિત થયેલી પ્રજ્ઞાપના સૂત્રની આવૃત્તિઓ પૈકીની ધ અને મ આવૃત્તિમાં ૯૭૨ મા સૂત્રમાં આવતા ૩યુવાને શબ્દના બદલે પુરવાળે શબ્દ છે, જે યદુવાળનું લિપિદોષજન્ય સ્વરૂપ છે. ૯૯૯ [૨] ક્રમાંકવાળા સૂત્રમાં તો સહુવા ના બદલે સર્વ પ્રકાશનોમાં દુદ્દે વાળ પાઠ છે.
૬૭. ૧૮૧૭મા સૂત્રમાં આવેલો છે જે પકવાદાત્તાપુ możતિ તેસિં અસંવેનgમાનहारेंति णेगाइं च णं भागसहस्साई अफासाइजमाणाणं अणासाइजमाणाणं विद्धंसमागच्छंति (५० ३४६) આ સૂત્રપાઠ પ્રાચીન-અર્વાચીન સમગ્ર હસ્તલિખિત સૂત્રપ્રતિઓ આપે છે; તેમ જ અદ્યાવધિ પ્રકાશિત થયેલી સુ સિવાયની સમગ્ર આવૃત્તિઓમાં પણ આ પાઠ આવો જ છે. આ સૂત્રપાઠને અનુસરતી ટીકાની વ્યાખ્યા આ પ્રમાણે છે–વાન પુત્રાનું પ્રક્ષેપાહારતયા પ્રતિ સેવામાયતનં भागमाहारयन्ति 'अनेकानि पुनर्भागसहस्राणि' बहवोऽसङ्खथेयभागा इति अस्पृश्यमानानामनास्वाद्यમાનાનાં વિāમાછંતિ . (ટીકાપત્ર ૫૦૮ પૃષ્ટિ ૧). પ્રસ્તુત સૂત્રપાઠમાં આવેલાં મારાફુન્નીના
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૨].. અને મજાકારંજ્ઞHTTrvi આ બે સૂત્રપદોનું અનુસંધાન પોલ પદની સાથે છે, તે ટીકાની વ્યાખ્યા ઉપરથી સ્પષ્ટ થાય છે. આમ છતાં સુ આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત બે સૂત્રપદોને કોઈપણ આધાર વિના સ્વેચ્છાએ બદલીને માફકનાપાડ્યું અને માતારૂઝમાનાછું આવાં બે ખોટાં સૂત્રપદો મૂળ વાચનામાં સ્વીકાર્યો છે. ઉપર જણાવેલા સૂત્રપાઠમાં માસારૂં શબ્દ છે તેના વિશેષણરૂપે આ બે સૂત્રપદોને માનીને, સૂત્રકારના હાર્દને સમજયા વિના જ, સુસ્તાનમાં આ બે સૂત્રપદોની ષષ્ઠીના બદલે પ્રથમ વિભક્તિ કરી હોય તેમ લાગે છે. અહીં મુત્તાના સંપાદકજીએ ૧૮૧૭માં સૂત્રના પ્રસ્તુત સૂત્રપાઠના માત્ર એક જ શબ્દ પછી શરૂ થતા ૧૮૧૮ મા સૂત્રનો તે િ મતે ! પોણાત્રા
સારૂઝHIT Bસાફ્રઝમા ય (પૃ૦ ૩૯૬) આ સૂત્રપાઠ જે મુત્તા મે માં પણ છે જ, વાસ્તવિક શોધક દૃષ્ટિથી જોયો-વિચાર્યો હોત તો પણ તેઓ ખોટો પાઠ બનાવતાં કદાચ અચકાત.
૬૮. ૧૨૧૭મા સૂત્રમાં આવેલા જોય ! તોવા તિ, વ , વ મિ કા હોન્ના, વો, ફોનને મામિળવોદિયTT૦ gવં દેવ શા (૨ ૧૨૧૬ [૧]) તહેવું માનવં જાવ રાહિં, દાગ્નિ હોના ત્રસ્ત્રા દો, આ સૂત્રપાઠમાં પ્રથમ આવેલું છfમ સૂત્રપદ રસ તથા મ આવૃત્તિમાં પડી ગયું છે અર્થાત પ્રારંભ પાઠ આ બે આવૃત્તિમાં આવી છે–ો મા રોણુ વા તિ, વા ૨૩મુ ના હોગા; જ્યારે સુ આવૃત્તિમાં અહીં જોયા ! gaifસ ના વો; વાતિકુ વા ૨૩વા ના ! આવો સ્વેચ્છાએ સુધારેલો પાઠ છે. અહિં પ્રસ્તુતમાં પ્રતિપાદિત વ્યક્તવ્યના સ્પષ્ટીકરણ માટે ઉપર નોંધેલા સૂત્રપાઠના ઉત્તરભાગના મર્મનો વિચાર કરવામાં આવ્યો હોત તો પણ પ્રત્યંતર જોવાની જિજ્ઞાસા થાત અને વાસ્તવિક પાઠ મેળવી શકાત.
૬૯. ૨૮૩ માં પૃષ્ટમાં આવેલું ૧૧૮૧ મું સૂત્ર , આવૃત્તિમાં અનવધાનથી પડી ગયું છે. પ્રસ્તુત સૂત્ર સમગ્ર પ્રતિઓ અને પ્રકાશિત આવૃત્તિઓમાં છે.
૭૦. ૪૬૪માં સૂત્રની બીજી કંડિકાનો પુર્વે ૩ોતોપણ વિા gવં મનમgઘોસોજાનg વિ. નવાં સોલોëિળg tવ અસુરકુમારે તિg વાળવદg (પૃ. ૧૪૩) આ સૂત્રપાઠ અમને સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓએ આપ્યો છે. આ પાઠમાં જે લખાણ મોટા અક્ષરોમાં મૂક્યું છે, તેના સ્થાનમાં મ આવૃત્તિમાં નવરં સદા વડદાવgિ આવો ભ્રામક અને ખોટો પાઠ છે. સુ આવૃત્તિમાં સમગ્ર પ્રતિઓમાં મળતા મૌલિક પાઠ પ્રમાણે છપાયેલા ત આવૃત્તિના પાઠથી વિરુદ્ધ જઈને મ આવૃત્તિના ખોટા પાઠનું અનુકરણ કેમ થયું? તે સમજી શકાતું નથી. પ્રસ્તુત સ્થાનમાં ઘ, સ અને શિ આવૃત્તિમાં અમારી વાચના જેવો જ પાઠ છે; જ્યારે મ આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત સ્થાનમાં તો મ આવૃત્તિ જેવો જ પાઠ છે, પણ તે પાઠ (એટલે નવરં સદાને દાળદિg ) પૂર્ણ થયા પછી તરત જ આવતો, સમગ્ર સૂત્રાશે અને મુદિત આવૃત્તિઓને ઘઉં જાવ ળિયકુ (સૂ૦ ૪૬૫) આ પાઠ છે, તેના બદલે ન આવૃત્તિમાં gવું નહીં નેરુયા ત અસુરના નવ નિયમ છે આવો અનુપયોગી વધારે પાઠ છે. આ કારણે અહીં અમે મુત્તામેના પાઠનું મ આવૃત્તિ સાથે સા જણાવ્યું.
૭૧. પૃ. ૩૦૬ માં આવેલા ૧૨૮૫ માં સૂત્ર પછી ત આવૃત્તિમાં ૧૨૮૯ થી ૧૨૯૩ સુધીનાં સૂત્રો (પૃ. ૩૭, પં. ૬ થી ૧૪) છે. અને ત્યાર પછી ૧૨૮૬, ૧૨૮૭ અને ૧૨૮૮ મું સૂત્ર અને તેના પછી ૧૨૯૪ મું સૂત્ર છે. અર્થાત અમારી વાચનાના ૧૨૮૫થી ૧૨૯૪ સુધીનાં ક્રમિક સૂત્રોનો જ આવૃત્તિની વાચનામાં આ પ્રમાણે ઉત્ક્રમ છે–૧૨૮૫–૧૨૮૯-૧૨૯૦-૧૨૦૧૧૨૯૨-૧૨૯૩-૧૨૮૬-૧૨૮૭-૧૨૮૮-૧૨૯૪. અભ્યાસી વાચકો અહીં સહજ સમજી શકે તેમ છે કે તે આવૃત્તિમાં છપાયેલો આ ઉત્ક્રમ તદ્દન અશાસ્ત્રીય છે. આવો ઉત્ક્રમ પ્રજ્ઞાપના સૂત્રની કોઈ પણ
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧૩]... હસ્તલિખિત પ્રતિમાં નથી; ન જ હોય તે સ્વાભાવિક છે. અર્થાત ત આવૃત્તિમાં અહીં અનવધાન થયું છે. ટીકામાં પણ સમગ્ર પ્રતિઓની વાચના મુજબ અમે સ્વીકારેલા મૌલિક ક્રમ પ્રમાણે જ આ સૂત્રોની વ્યાખ્યા છે. વળી, વિશેષમાં ૩ આવૃત્તિમાં ઉપર જણાવેલા ઉ&મથી આવેલા ૧૨૮૯મા સૂત્રના પ્રારંભમાં આવતી તસT i તણાઈ ત્તિ પુછ રોયના ! (પૃ. ૩૦૭, ૫. ૬) આટલો સૂત્રપાઠ પડી ગયો છે. મ આવૃત્તિમાં પણ અહીં સમિતિની આવૃત્તિ પ્રમાણે તો ઉ&મ અને
ન છે જ. ઉપરાંત, તેમાં ૧૨૯૩ મા સૂત્રના પ્રારંભમાં આવેલો સાપડઝાઈ આટલો પાઠ પડી જવાથી ૧૨૯૨ અને ૧૨૯૩ આ બે સૂત્રના બદલે સાવ ખોટી રજૂઆત રૂપે એક સૂત્ર બની ગયું છે, તે આ પ્રમાણે વંતિસાદ ઝmત્ત પુછ | નોનચા.. મ આવૃત્તિના આ ખોટા પાઠના બદલે તેના પહેલાંની પ્રકાશિત આવૃત્તિઓમાં છપાયેલ અને સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓમાં નિરપવાદરૂપે વિદ્યમાન સૂત્રપાઠને અમે અમારી વાચનામાં આ પ્રમાણે સ્વીકાર્યો છે–૧૨૯૨. પુર્વ તો મન્નત્તY/ ૧૨૯૩. સવારથsષત્તg of૦ પુછી જોયાઅહીં વિજ્ઞ વાચકો સમજી શકશે કે શાસ્ત્રકાર સ્થવિર ભગવતે જે સમાધાન સકાયિક પર્યાપ્ત માટે કર્યું છે તે સમાધાનને મ આવૃત્તિનો પાઠ અપર્યાપ્ત ત્રસકાયના સંબંધમાં લઈ જાય છે, અર્થાત્ અપર્યાપ્ત ત્રસકાયની ઉત્કૃષ્ટી કાયસ્થિતિ સાગરોપમપૃથત્વની છે તેમ જણાવે છે. પ્રસ્તુત ૧૨૯૨-૯૩ મા સૂત્રના સંબંધમાં સુન્નામેના સંપાદકજીએ પં. ભગવાનદાસજીની ઉક્ત ખલનાને તો તેમની મૂળ વાચનામાં કાયમ રાખી છે જ, ઉપરાંત, આ કંડિકામાં જણાવેલી પાંચ સૂત્રોનો ઉત્ક્રમ અને મ આવૃત્તિના જેવો જ સુત્તામાં છે. વિશેષમાં અહીં પણ એક સ્થાનમાં સુત્તા ના સંપાદકજીએ સ્વેચ્છાએ ખોટો પાઠ ઊમેર્યો છે, તે આ પ્રમાણે–સ તથા તદનુસારે મ આવૃત્તિમાં ૧૨૮૯ મા સત્રના પ્રારંભનો તergy i મંતે! તયાણા ત્તિપુછ | રોયમાં! આટલો સૂત્રપાઠ પડી ગયેલો છે. અહીં સુરાજના સંપાદકને કંઈક ઘટે છે તેમ જણાતાં તેમણે પોતાની રવેચ્છાએ જ પ્રસ્તુત પાઠના બદલે તw of ને તે મ૦ ૩૦ સે. આટલો અશાસ્ત્રીય ખોટો પાઠ ઉમેરી દીધો છે. સરવાળે કહેવાનું એટલું જ કેસ આવૃત્તિમાં અને તદનુસારે મ આવૃત્તિમાં આ કંડિકામાં જણાવેલ પાંચ સૂત્રોનો ઉત્ક્રમ છે તેવો જ ઉ&મ સુ આવૃત્તિમાં પણ છે, જે તત્રસ્થ સૂત્ર સંબંધને તોડી નાખે છે અને જે સમગ્ર હસ્તલિખિત સૂત્રપ્રતિઓમાં નથી, તેમ જ મ આવૃત્તિમાં ૧૨૯૩ મા સૂત્રનો આદિ ભાગ પડી ગયો છે (જે ત આવૃત્તિમાં છે), તેવી જ રીતે સુરામેની આવૃત્તિમાં પણ પડી ગયો છે, જે સમગ્ર હસ્તલિખિત પ્રતિઓમાં છે. તેમ જ ૧૨૮૯ મા સૂત્રના પ્રારંભને સૂત્રપાઠ, જે સમિતિની આવૃત્તિમાં તથા તદનુસારે મ આવૃત્તિમાં પડી ગયો છે તેના બદલે કુત્તામાં સ્વેચ્છાએ રચીને ગોઠવી દીધેલો અશાસ્ત્રીય ખોટો પાઠ છે જે સમગ્ર હસ્તલિખિત સૂત્રપ્રતિમાં નથી. ઘ, મ તથા જીિ આવૃત્તિમાં આ કંડિકામાં જણાવેલા સૂત્રપાઠો અમારી વાચના જેવા જ મૌલિક છે.
૭૨. ૬૩૫ મા સૂત્રના અંતમાં આવેલા સવવજ્ઞતિ (પૃ. ૧૬૯, ૫૦ ૬) શબ્દ પછી મ અને તદનુસારે સુ આવૃત્તિમાં અવેના ૩વવનંતિ આટલો સૂત્રપાઠ વધારે છે. આ વધારાનો સૂત્રપાઠ અમને કોઈ પણ સૂત્રપ્રતિમાં મળ્યો નથી, તેમ જ અદ્યાવધિ પ્રકાશિત શેષ આવૃત્તિઓમાં પણ નથી. અહીં ટીકાકારે વ્યાખ્યામાં વિશેષ સ્પષ્ટીકરણ કરવા માટે નાના : લખ્યું છે તેના આધારે, અથવા તો ટીકાની વ્યાખ્યાને અનુસરીને, કોઈક પ્રતિમાં કોઈએ મૂલ વાચનામાં પ્રસ્તુત પાઠ ઉમેર્યો હોય તેવી પ્રતિના આધારે, પ્રસ્તુત વધારાનો પાઠ મ આવૃત્તિમાં મૂળમાં આવ્યો હોય તેમ લાગે છે.
૭૩. ૧૯૩મા પૃષ્ઠની ૨૧ મી પંક્તિમાં આવેલા વિશેષાહિયારું (સૂ૦ ૭૭૭) આ સૂત્રપદ
૫.પ્ર. ૧૩
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૯૪]...
પછી અને મિતવત્તા સૂત્રપદના પહેલાં મેં અને તદનુસારે સુ આવૃત્તિમાં વહૃદયાદ્ આટલો સૂત્રપાઠ વધારે છે, જે અમને કોઈ સૂત્રપ્રતિમાં નથી મળ્યો, અને આ એ સિવાય પ્રકાશિત કોઈ પણ આવૃત્તિમાં નથી. અહીં ટીકામાં મૂળ પાનું પ્રતીક છે તેમાં પણ અમે સ્વીકારેલા પાઠના જેવો જ સૂત્રપાઠ છે (ટીકા, પત્ર ૨૩૧ ૬).
૭૪, ૧૪૪૧ મા ત્રમાં આવેલો વવ [ ઝે] ન ત્તિ પુછાણ્ મળિયાર (૫૦ ૩૨૪) આ સૂત્રપાઠ અમને માત્ર ં॰ સંજ્ઞક પ્રતિએ આપ્યો છે, તેમાં પણ ને અક્ષર નથી. આ સ્થાનમાં અન્ય પ્રતિઓના પાઠભેદો અમે નીચે ટિપ્પણીમાં આપ્યા છે, તેમાં મુ॰ સંજ્ઞક આદર્શનો એટલે સ આવૃત્તિનો જે પાઠ નાંખ્યો છે તે અનવધાનથી મ આવૃત્તિનો અપાઈ ગયો છે. અહીં મ આવૃત્તિનો પાર્ડ [ડવવનરૂ] પુજ્જા મળિયા આવો છે, જે અમે પ્રથમ ભાગના શુદ્ધિપત્રકમાં જણાવ્યો છે. અરતુ. પ્રસ્તુત સ્થાનમાં મ આવૃત્તિનો વવએના પુચ્છા મળિયા પાઠ અમને કોઈ પણ સૂત્રપ્રતિમાં નથી મળ્યો. અહીં સુ આવૃત્તિમાં મ આવૃત્તિ જેવો જ પાડે છે. મૈં અને ૧ આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત સ્થાનમાં અનુક્રમે આ પ્રમાણે પાઠ છે—વવષર્ પુચ્છા મળિયા અને સવવનંતિ પુચ્છા મળિયા. ચિ આવૃત્તિમાં તો પ્રસ્તુત ૧૪૪૧ મા અને તેના પછીના ૧૪૪૨મા સૂત્રનો પાઠ અનવધાનથી પડી ગયો છે, જુઓ શિલાગમગત પ્ર॰ શિલાફલક ૧૮૮-ર, પંક્તિ બીજી.
૭૫. ૧૫૮૦ મા સૂત્રમાં આવેલો નીવ-ળે મેળેનુ માળિયવં આ પ્રાચીનતમ પ્રતિઓનો સૂત્રપાઠ સંગત અને પ્રામાણિક છે. હૈં અને મેં આત્તિમાં પણ અહીં જણાવેલી જ પાડે છે. આ પાઠના બદલે અમને પ્રત્યંતરોમાં નવા નેથમેરેનું માળિચન્ના આવો અશુદ્ધ પાઠે મળ્યો છે, જે અમે ટિપ્પણીમાં નોંધ્યો છે. સ અને શિ આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત ટિપ્પણીમાં આપેલો જ પાઠ મૂળ વાચનામાં છે, જ્યારે મેં અને સુ આવૃત્તિમાં અહીં નીવનેશ્યમેવેન માનિતન્ના આવો ખોટો પાડે છે, જે કોઈ પણ સૂત્રપ્રતિમાં નથી.
૭૬. ૯૨૧[૧] સૂત્રમાં આવેલો અર્તેવાં છઠ્ઠો વો પંચમવાવલુપ્પળો આ સૂત્રપાદ અમને સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓમાં મળ્યો છે. ધ, મૈં અને શૅિ આવૃત્તિમાં પણ અહીં આ પ્રમાણે જ પાડે છે. સ આવૃત્તિમાં આ પાઠમાંનું પૈનમવાડુળો સૂત્રપદ અનવધાનથી પડી ગયું છે; જ્યારે મેં અને તદનુસારી સુ આવૃત્તિમાં આ સ્થાનમાં આ પ્રમાણે પદવિપર્યાસ છે - अहवणं पंचमवग्गपडुप्पन्नो છઠ્ઠો વો, જે કોઈ પણ સૂત્રપ્રતિમાં નથી.
૭૭, ૧૮૦૫ મા સૂત્રમાં આવેલું મિાિયત્તાર્ (૫૦ ૩૯૪, ૫૦ ૯) આ સૂત્રપ૬ સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓ આપે છે. ૧, ૩૬ અને ૬ આવૃત્તિમાં પણ આ સ્થાનમાં આવો જ પાઠ છે. અહીં ટીકાની મુદ્રિત આવૃત્તિમાં આ પ્રમાણે વ્યાખ્યા છે — ‘ મિલ્શિયત્તા ’મિથ્યાनमभिध्या, अभिलाष इत्यर्थः, अभिध्या सञ्जाता येष्विति अभिध्यातास्ता र कादिदर्शनादितप्रत्ययः, तद्भावस्तत्ता तया, किमुक्तं भवति १ ये गृहीता आहारतया पुद्गला न ते तृप्तिहेतवोऽभूवन्निति ન પુનત્તમરુવળીયÕન નમસ્તે । (ટીકા, પત્ર ૫૦૪, પૃષ્ઠિ ૨). ટીકાના આ પાઠમાં મોટા અક્ષરમાં મૂકેલા પાઠના આધારે મ આવૃત્તિમાં મૂળ પાઠમાં પ્રસ્તુત સૂત્ર આ પ્રમાણે આપ્યું છે — (ન)મિક્ષિયત્તા; ત્યાર પછીની ચિ આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત સૂત્રપદ આ પ્રમાણે છેમ(ત્ર૦ મળ)મિશ્ચિચત્તાર, અર્થાત્ પં. શ્રી ભગવાનદાસજીએ જે પાને પોતાના સંશોધનરૂપે ( ) આવા કોઇકમાં મૂક્યો તે પાને શિલાગમમાં પ્રત્યંતરના પાઠભેદરૂપે મૂકવામાં આવ્યો, જે સમગ્ર
૯. ટીકાની મુદ્રિત આવૃત્તિમાં વૃત્તિ પાઠ છે,
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૫]... સૂત્રાશમાં નથી. આ સ્થાનમાં મુ આવૃત્તિમાં મ આવૃત્તિના જેવો જ પાઠ છે. જેસલમેર અને ખંભાતના ભંડારમાં ઉપલબ્ધ ટીકાની પ્રાચીનતમ તાડપત્રીય પ્રતિઓમાં ઉપર જણાવેલા ટીકાપાઠમાં મોટા અક્ષરમાં મૂકેલો પાઠ આ પ્રમાણે છે–gીતા મહાનતા પુદ્રા ને તે તૃતિદેવોડમૂન્નિતિ પુનામguીયન પમિત્તે અર્થાત્ અગાઉ નોંધેલા પાઠમાં બીજી વાર આવલો શબ્દ પ્રાચીનતમ પ્રતિઓમાં નથી. તેથી અને પ્રસ્તુત ટીકાપાઠમાં મિશિયાળુ સૂત્રપદ લખીને વ્યાખ્યા કરી છે તેથી, અહીં સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓ આપે છે તે મિનિશયરાનું પાઠ જ બરાબર માનવો જોઈએ. આ વિષયમાં એક વસ્તુ વિચારણીય છે. અહીં નારકોના આહારપુગલોના પરિણમનના નિરૂપણમાં મિકિફાયત્તાણ શબ્દ છે. આવો જ શબ્દ ૧૮૦૬ [૧] સૂત્રમાં અસુરકુમાર દેવોના આહારપુગલોના પરિણમનના નિરૂપણમાં છે. જોકે શિલાગમ સિવાયની પ્રકાશિત સર્વ આવૃત્તિઓમાં પ્રસ્તુત ૧૮૦૬ [૧] સૂત્રમાં મિક્સિચરાઈ ના બદલે મિડિશયત્તાઘ પાઠ છે, પણ અમે જોયેલી સમગ્ર પ્રાચીન-પ્રાચીનતમ પ્રતિઓમાં ૧૮૦૬ [૧] સૂત્રમાં પણ અમિાિયાળુ જ પાઠ છે, તેથી અમે પ્રેરતુત બન્ને સૂત્રોમાં એકસરખો
મિનિસત્તાપ પાઠ જ સ્વીકાર્યો છે. અહીં વિચારણીય વસ્તુ એ બને છે કે નારકોના વિષયમાં વપરાયેલાં દુઃખાનુભૂતિસૂચક સૂત્રપદોથી ઊલટાં એટલે સુખાનુભૂતિસૂચક સૂત્રપદો અસુરકુમાર દેવોના વિષયમાં છે. કેવળ પ્રસ્તુત મિશિયાણ આ એક જ સૂત્રપદ નારક અને અસુરકુમારના આહારપરિણમનના નિરૂપણમાં એકસરખું છે. અહીં “નારકોનો આહાર એવો તુ હોય કે જે લીધા પછી તેમને તૃપ્તિ અનુભવાતી નહીં હોય તેથી તેમની અભિલાષા આહારમાં જ રહે, જ્યારે દેવોને એટલો સુંદર આહાર હોય કે તે લીધા પછી પણ તેની સુખદ યાદરૂપે તેમની અભિલાષા તે તરફ રહે” સમાધાન માટે આવું અર્થઘટન કરી શકાય. અહીં અમે એટલું જ જણાવીએ છીએ કે પ્રાચીન-પ્રાચીનતમ સૂત્રાદશોને અનુસરીને અમે ૧૮૦૫ અને ૧૮૦૬ [૧] સૂત્રમાં અમિાિયત્તાઈ પાઠ મૂળ વાચનામાં સ્વીકાર્યો છે.
૭૮. ૧૩૦૪ ક્રમાંક વાળા સૂત્રનો પુનત્તયાળ વિ પર્વ જેવા આ પાઠ અમને સમગ્ર સત્રપ્રતિઓએ આપ્યો છે, અને આ સૂત્રપાઠથી પ્રસ્તુતનો સંપૂર્ણ અર્થ સમજી શકાય છે. ૩ તથા શિ આવૃત્તિમાં આ પાઠ પછી ગઢા ગોહિંયા આટલો પાઠ વધારે છે, જે અમને કોઈ પણ સૂત્રપ્રતિમાં મળ્યો નથી, આથી જ આ વધારાનો પાઠ વિશેષ સ્પષ્ટીકરણ માટે કોઈએ પાછળથી પ્રક્ષિપ્ત કર્યો હોય એમ લાગે છે. આ વસ્તુ તો ઘઉં વેવ આવા સૂત્રપાઠથી પણ સ્પષ્ટ જ છે, કારણ કે નEા સોદિયા પાઠ પણ જે મૌલિક હોય તો તેના પહેલાં gવું રે આવો સૂત્રપાઠ હોવો ન જોઈએ. એવી જ રીતે અહીં વેવ લખ્યા પછી ના દિવા પાઠ નિરર્થક સિદ્ધ થાય છે. તો આવૃત્તિનો આ વધારાનો સૂત્રપાઠ કોઈ પણ સૂત્રપ્રતિમાં નથી. મ તથા સુ આવૃત્તિમાં અહીં અમારા જેવો જ મૌલિક પાઠ છે; જ્યારે ૨ તથા ૩ આવૃત્તિમાં અહીં પ્રસ્તુત મૌલિક પાઠને સંવાદી પાઠ આ પ્રમાણે છે–ત્તિ()વા નહીં મોહિયાળ |
૭૯ ૧૪૦૬ ક્રમાંકવાળા સૂત્રની ૨૧૩ મી ગાથામાં આવેલો વે વાસુદેવ આ સૂત્રપાઠ અમને પ્રાચીન-પ્રાચીનતમ પ્રતિઓએ આપ્યો છે, જ્યારે ત્રણ સૂત્રપ્રતિઓએ અહીં વઢવ વાસુદ્દે પાઠ આપ્યો છે, અને તે ઘ, મ, સ તથા આવૃત્તિની મૂળ વાચનામાં પણ છે, જ્યારે મ અને સુ આવૃત્તિમાં અમે સ્વીકાર્યો છે તે સંગત પાઠ છે.
૧૦, શિલાગમની આવૃત્તિમાં અહી મિ(૬૦ મિ)(ાયત્તાઈ પાઠ છે.
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૬] ૮૦. ૧૮૧૬મા સૂત્રનું વેટિયા મતે ને પોચા મારા પ્રતિ તે જે તેઉં વોચઢા સેવાāસિ તિમા માડ્યાતિ ઋતિમા મત્સાતિ? (પૃ. ૩૯૫) આ પ્રશ્રવાક્ય જ સંગત અને મૌલિક છે. અહીં પુ ૨ સંજ્ઞક પ્રતિ સિવાયની સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓએ ઉપરનો પાઠ આપ્યો જ છે;
જ્યારે પુ ૨ સંજ્ઞક પ્રતિમાં તેમ જ , સ અને શિ આવૃત્તિમાં ઉપરના પાઠના પ્રારંભનો ભાગ આ પ્રમાણે છે, જે અસંગત છે–વેલિયાઉં મંતે! પુછી ને પોયમાબે વોચ...... અર્થાત આ અસંગત પાઠમાં ચાલુ પ્રશ્નવાજ્યને પુછી શબ્દથી પૂર્ણ કર્યું છે અને તેમાં જોયમાં ! શબ્દથી સમાધાનરૂપ ઉત્તરવાક્યનો પ્રારંભ કર્યો છે, જેનો કોઈ મેળ બેસી શકે જ નહીં. ઘ આવૃત્તિમાં અહીં વેઇંદ્રિય મંતે! પુરછા 1 ને જોજે...આ પ્રમાણે છે; અહીં પણ પુછી શબ્દ અર્થેહીન અને અમૌલિક છે; જ્યારે મ આવૃત્તિમાં ઘ આવૃત્તિના જેવો જ પાઠ છે, પણ તેમને પુછ | શબ્દ ખટક્યો લાગે છે, જેથી [ ] આવા કોષ્ટકમાં પુછી શબ્દ આપીને તેની અનુપયોગિતા જણાવી છે. તે પછીની સુ આવૃત્તિમાં આ પુછ | શબ્દને સ્વીકાર્યું નથી તેથી આ સ્થાનમાં અમારી વાચના જેવો પાઠ છે.
૧૧ ૮૧. ૪૧ મા સૂત્રમાં આવતાં તથા વિ અને પાછા વિ (પૃ. ૧૮, ૫૦ ૧) આ બે સૂત્રપદો સ અને શિ આવૃત્તિમાં પડી ગયાં છે; જ્યારે મેં અને સુ આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત બે સૂત્રપદો છે.
૮૨. ૪૫૨ મા સૂત્રના અંતમાં આવેલો તિહિં મોહિં (પૃ. ૧૪૦, ૫૦ ૩) આ સૂત્રપાઠ ૩ તથા શિ આવૃત્તિમાં પડી ગયો છે; જ્યારે મ અને આવૃત્તિમાં છે.
૮૩. ૧૦૧૯મા સૂત્રમાં આવતું પાળિવિમોચદે (૫૦ ૨૫૧, ૫૦ ૨૫-૨૬) આ સૂત્રપદ સ તથા રિસ આવૃત્તિમાં પડી ગયું છે; મ અને સુ આવૃત્તિમાં છે.
૮૪. ૧૦૪૬ [૮] સૂત્રમાં આવેલો છેવતિયા વી ? કોનાનાસ્થિ આ સૂત્રપાઠ 8 તથા શિ આવૃત્તિમાં પડી ગયો છે; જ્યારે મ અને સુ આવૃત્તિમાં છે.
૮૫. ૧૩૧૦ મા સૂત્રમાં આવેલો મતં મરું (પૃ. ૩૦૮, ૫૦ ૨૧) આ સૂત્રપાઠ સ તથા શિ આવૃત્તિમાં પડી ગયો છે; જ્યારે મ અને સુ આવૃત્તિમાં છે.
૮૬. ૧૫૬૬ મા સૂત્રમાં આવેલો માણારાસરીસ બomયા મોટા ગજાના આ સૂત્રપાઠ ક તથા રિસ આવૃત્તિમાં પડી ગયો છે, જ્યારે મ તથા સુ આવૃત્તિમાં છે.
૮૭. ૧૮૬૦ મા સૂત્રમાં આવેલો ઘાવ માળિયા આ સૂત્રપાઠ સ તથા શિ આવૃત્તિમાં પડી ગયો છે; મ અને સુ આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત પાઠ છે.
૮૮. ૧૯૩[૧] સૂત્રમાં આવેલું મક, (પૃ. ૬૭, ૫૦ ૮) આ સૂત્રપદ સ આવૃત્તિમાં પડી ગયું છે, જ્યારે મ અને સુ આવૃત્તિમાં છે. રિસ આવૃત્તિમાં તો પ્રસ્તુત સૂત્રના સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓએ આપેલા ૩૬ દેદા જ giાં નોચાર્ય વન્નેત્તા મધ્યે યમદમુ નોરતે આ મૌલિક સૂત્રપાઠના બદલે માત્ર ૩ વરિંગાવ મનોવાસTયુ આવો સંક્ષિપ્ત પાઠ આપીને કોઈ પણ આધાર વિના વાચના ટૂંકાવી છે.
૮૯. ૧૦૬ મા પૂછમાં આવેલા ૩૧૬ મા સૂત્રનો સમગ્ર સૂત્રપાઠ ક આવૃત્તિમાં પડી ગયો છે; જ્યારે મ, પિત્ત અને સુ આવૃત્તિમાં છે.
૧૧. ૮૧મીથી ૧૦૫ મી કંડિકામાં જણાવેલા પાઠો છે અને મ આવૃત્તિમાં નથી. આ કંડિકાઓમાં જણાવેલાં
સ્થાનોની અમારી મૂળ વાચનાના પાઠ અમને સમગ્ર સુત્રપ્રતિઓએ આપ્યા છે.
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[૧૯૭]...
૯૦.૩૩૨ મા સૂત્રમાં આવેલું સંસ્લેગસમયદિતીયાળ (પૃ૦ ૧૦૯, ૫૦ ૪) આ સૂત્રપદ સ આવૃત્તિમાં પડી ગયું છે મેં તથા સુ આવૃત્તિમાં છે; જ્યારે ચિ આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત સત્રપદનું સંવેગ્નસમય॰ આવું ટૂંકું રૂપ છે.
૯૧. ૪પર મા સૂત્રમાં આવેલા માપનવનાળપન્નવૈહિ ય છઢાળહિણ (૫૦ ૧૪૦, ૫૦ ૨) આ પાઠનો અંતિમ પત્નનેહિ ય છઢાળહિણ આટલો સૂત્રપાઠ સ આવૃત્તિમાં પડી ગયો છે. મ, શિ અને ૩ આવૃત્તિમાં આ પાઠ છે.
૯૨. ૯૨૩ મા સૂત્રમાં આવેલો નોતિસિયાળ દ્વં ચૈવ। વર (પૃ૦ ૨૨૮, પં. ૧૩) આ સૂત્રપાઠ સ આવૃત્તિમાં પડી ગયો છે. મ, શિ અને સુ આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત પાડે છે.
૯૩. પૃ૦ ૩૦૨ ની બીજીથી ચોથી પંક્તિમાં આવેલો સૂત્રાંક ૧૨૫૭ [૭] તથા ૧૨૫૭ [૮] નો સમગ્ર સૂત્રસંર્ભ ત આવૃત્તિમાં પડી ગયો છે. મ, ચિ અને સુ આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત સૂત્રસંદર્ભ છે.
૯૪. ૧૭૨૩ મા સૂત્રમાં આવેલું દ્વિતૢિ (પૃ૦ ૩૮૦, પં૦ ૧૦) આ સૂત્રપદ સ આવૃત્તિમાં પડી ગયું છે. મેં અને તુ આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત સૂત્રપદ છે; જ્યારે ચિ આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત સૂત્રપદના બદલે વિષસેન્હેિં આવું સૂત્રપદ છે.
૯૫, ૪૩ મા સૂત્રની ૨૬ મી ગાથાના પૂર્વાર્ધમાં આવેલા ચંપાનાતી ગવળીદ્યા ય વો આ પાઠના જેવો જ પાઠ મ અને સુ આવૃત્તિમાં છે; જ્યારે સ અને ફ્રિ આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત પાઠના સ્થાનમાં સઁવનીન્દ્ બિયા યુો(તો) આવો ખોટો પાડે છે.
૯૬. ૨૪૭ મા સૂત્રમાં આવેલા મુહુમવળસીયા અસલેખંશુના (૫૦ ૯૩, ૫૦ ૪) આ પાઠના જેવો જ પાઠ મ અને ૩ આવૃત્તિમાં છે; જ્યારે ત્ત અને ચિ આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત પાઠના અસંવેખનુળા સૂત્રપદના સ્થાનમાં અત્યંતનુળા આવું ખોટુ સૂત્રપદ છે. અહીં ટીકામાં પણુ સૂક્ષ્મવનસ્પતિજ્ઞાયિકા અસ ચેચનુળા (ટીકા પત્ર ૧૩૧ પૃષ્ટિ ૧ ૫૦ ૭) આવી સ્પષ્ટ વ્યાખ્યા છે.
૯૭. ૧૭૪૪મા સૂત્રમાં આવેલા પદ્મત્તાવઽત્તિ (પૃ૦ ૩૮૩, ૫૦ ૧૧-૧૨) આ સૂત્રપદના જેવો જ પાઠ મ તથા ૩ આવૃત્તિમાં છે; જ્યારે સ અને શિ આત્તિમાં પ્રસ્તુત પાર્કના સ્થાનમાં અવનત્તાવન્નત્તિયં આવો ખોટો પાડે છે.
૯૮. ૨૧૬૯ મા સૂત્રમાં આવેલા સુટ્ટુના નં (૪૦ ૪૪૩ પં. ૧૭) આ સૂત્ર પાઠના જેવો જ પાઠ મેં અને સુ આવૃત્તિમાં છે. ટીકામાં પણ ‘સુદુમા ાં 'તિ હ્તાવસૂક્ષ્મા, આવી મૂળ પાઠાનુસાર વ્યાખ્યા છે; જ્યારે અહીં સ અને ચિ આવૃત્તિમાં સુન્નુમા નં આવો અૌલિક પાઠ છે.
સ
.
૯૯. ૧૭૧૭માં સૂત્રમાં અમને બધી પ્રતિઓમાં મળેલા ળા, સેર્સ તં ચૈવ, (પૃ૦ ૩૭૯) આ સૂત્રપાઠના બદલે સ આવૃત્તિમાં ળા સેસા, (૩૦) તું એવ ડિપુળ્ વંયંતિ આવો પાઠ છે. ચિ આવૃત્તિમાં અહીં સમિતિની વાચના જેવો જ પાઠ છે, પણ તેમાં હોસેળ પાઠનો નિર્દેશ કરતો કોઇમાં મૂકેલો (૩૦) નથી; જ્યારે મેં અને સુ આવૃત્તિમાં ઝળા, સેર્સ તં ચેત્ર હિતુળ વંયંતિ આવો પાઠ છે. આ પાઠના અંતમાં આવેલાં હિપુમાં વંયંતિ આ એ સૂત્રપદો અમને કોઈ પણ સૂત્રપ્રતિએ આપ્યાં નથી.
૧૦૦, ૪૪૦ મા સૂત્રમાં આવેલા જ્ઞાવિનવેર્દિ (પૃ૦ ૧૩૭ ૫૦ ૭) આ સૂત્રપદના પહેલાં ૩ આવૃત્તિમાં અનવધાનથી પ્રસ્તુત સ્થાનમાં કોઈક પ્રતિનો વધારાનો પાઠ પણ મૂળ
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________
-[ ૧૯૮]... વાચનામાં દાખલ થઈ ગયો છે, એટલે કે પ્રસ્તુત સૂત્રપદના બદલે વયવંજવઝવેર્દિ ત્રિવUU/Tનહિં આવાં બે સૂત્રપદો છે. શિ આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત સૂત્રપદના સંદર્ભના જીવUવજ્ઞવેëિ ઢોહિચવઘUTપગëિ ઢાવિUITwવેહિં સુવિઝવUાવ નહિ ચ દાવgિણ (પૃ. ૧૭૭, ૫૦ ૭-૮) આ સમગ્ર પ્રતિઓએ આપેલા સૂત્રપાઠના બદલે નીચોદિયા જ્ઞાત્રિકન્ડેિ દાવgિ આવો ટૂંકો પાઠ છે. આમાંય પય શબ્દ તો બિલકુલ અમૌલિક છે. આગમોમાં કાલ, નીલ, લોહિત, હાલિદ્ર અને શુક્લ આ પાંચ વર્ષે જ જણાવ્યા છે. આમાંનું કાલવર્ણસંબધિત વક્તવ્ય પ્રસ્તુત સૂત્રપદના પહેલાં આવી ગયું છે (જુઓ પૃ૦ ૧૩૭, ૫૦ ૨). આથી અહી ૪ અને શિ આવૃત્તિનો પાઠ સાચો નથી, જ્યારે મ અને સુ આવૃત્તિમાં અમારી વાચના જેવો જ પાઠ છે.
૧૦૧. ૧૯૭ મા સૂત્રમાં આવેલા સા સા વિના વારસા (પૃ. ૭૦, ૫૦ ૧૯) આ સૂત્રપાઠ પછી ૪ અને શિ આવૃત્તિમાં સા સા સાહિતી આટલો સૂત્રપાઠ વધારે છે, જે અમને કોઈ પણ સૂત્રપ્રતિમાં મળ્યો પણ નથી, અને અસંગત હોવાથી તેની જરૂર પણ નથી, પ્રસ્તુત વધારાનો બિનજરૂરી પાઠ મ અને સુ આવૃત્તિમાં નથી.
૧૦૨. ૨૭ મા પૃષ્ઠની છઠ્ઠી પંક્તિમાં આવેલા રે સં સારાણસરીરવાવાસરૂારૂયા આ સૂત્રપાઠ પછી જ આવૃત્તિમાં સે નં સાહારનવારવા આટલો સૂત્રપાઠ વધારે છે. પ્રસ્તુત વધારાનો સૂત્રપાઠ અમને કોઈ પણ સૂત્રપ્રતિમાં મળ્યો નથી, તેથી અને પ્રસ્તુત સ્થાનની ટીકાની વ્યાખ્યામાં તે નિત્યાદિનિયામનાતુયં સુમમ્ (ટીકા, પત્ર ૪૧, પૃષ્ટિ ૧) આવું સ્પષ્ટ જણાવ્યું છે તેથી પણ પ્રસ્તુત વધારાનો પાઠ બિનજરૂરી છે એમ કહી શકાય, કારણ કે તેને જે રવીકારીએ તો ચારના બદલે પાંચ નિગમન થાય છે. મ અને સુ આવૃત્તિમાં આ બિનજરૂરી વધારાનો સૂત્રપાઠ નથી.
૧૦૩. ૬૩૫ મા સૂત્રમાં આવેલા પ્રશ્નો (પૃ. ૧૬૯, ૫૦ ૫) આ સૂત્રપદના બદલે તે આવૃત્તિમાં ઈર્ષા પાઠ છે, જે કોઈ પણ પ્રતિમાં નથી અને બિનજરૂરી છે. મ, શિ અને સુ આવૃત્તિમાં અહીં મૌલિક છો પાઠ જ છે.
૧૦૪. ૧૨૩૬ મા સૂત્રમાં આવેલા વરિયાવUCTIનું આ સૂત્રપદના બદલે ૩ આવૃત્તિમાં અનવધાનથી થયેલો વરિયાળ પાઠ છે, જયારે મ શિ અને સુ આવૃત્તિમાં વરિયાવજ્જા આવો શુદ્ધ પાઠ છે.
૧૦૫. ૧૨૭૭મું અને ૧૨૭૮ મું આ બે સૂત્રો નું આવૃત્તિમાં ૧૨૮૪મા સૂત્રની પછી છે. આવો ઉ&મ કોઈ પણ સૂત્રપ્રતિમાં નથી અને તે અસંગત પણ છે. મ, શિ અને સુ આવૃત્તિમાં પ્રસ્તુત બે સૂત્રો અમારી વાચના પ્રમાણે યથાસ્થાને જ છે.
૧૦ ક. ૧૮૬૪ મા સૂત્રમાં આવેલા માનવ ને (પૃ૦ ૪૦૦, ૫૦ ૧૦) આ સૂત્રપાઠના બદલે સ, મ અને સુ આવૃત્તિમાં નામવીરતે પાઠ છે, જે કોઈ પણ સૂત્રપ્રતિમાં મળતો નથી. ધ, એ તથા ફિ આવૃત્તિમાં અહીં મૌલિક મળે જો પાઠ છે.
૧૦૭. ૨૧૭૩ [૨] સૂત્રમાં આવેલો #ચનોui (પૃ. ૪૪૪) અથાત જાગો જે આ સૂત્રપાઠ પુ ૨ સિવાયની સમગ્ર સૂત્રપ્રતિઓએ આપ્યો છે. અહીં પ્રસ્તુત પાઠના બદલે પુ ૨ પ્રતિનો જે યજ્ઞોને i પાઠ છે તે જ પાઠ કુ સિવાયની અદ્યાવધિ પ્રકાશિત થયેલી આવૃત્તિઓમાં મૂળ પાઠરૂપે છે. અહીં અમે મૂળમાં સ્વીકારેલા પાઠ પ્રમાણે જ ટીકાની વ્યાખ્યા આ પ્રમાણે છે --૦થયો પુનર્ચાનક. સત્તા ની આવૃત્તિમાં તેના પૂર્વની આવૃત્તિમાં ન છપાયો હોય તેવો માત્ર આ એક જ શુદ્ધ પાઠ અમે જાણી શક્યા છીએ.
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રજ્ઞાપનાસૂત્રના પ્રથમ ભાગના ‘સંપાદકીય’ (પૃ૦ ૧૮–૧૯)માં જેમનો નિર્દેશ કર્યો છે તે શાસ્ત્રાભ્યાસી મુનિવરો, વિદ્વાનો અને અન્ય મહાનુભાવોના ઋણસ્વીકારનો નિર્દેશ અહીં પણ અમે તથાપ્રકારે જાણી લેવાની ભલામણ કરીએ છીએ.
મુંબઈ
સં૦ ૨૦૨૭ ફાગણ સુદ છ બુધવાર, તા. ૭-૩-૭૧
...[૧૯૯] »
ઋણસ્વીકાર
સુનિ પુ ય વિ જ ય દલસુખ માલવિયા અમૃતલાલ ભોજક
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________
INTRODUCTION
ANGABAHYA WORKS AND THEIR RELATION TO ANGA WORKS
The Āgamas considered to be extant by the Svetāmbara Jaina tradition have undergone different stages of composition. In the first stage the Anga works were composed or compiled. According to the tradition it is ganadharas, the direct principal disciples of a Tirthankara, who compose the Anga works. So, it can be said that out of the extant Jaina Āgamas the oldest are the Anga works. In these Anga works the ganadharas have collected the preachings and teachings of Lord Mahāyira and have also described the episodes of his life-story. The extant Anga works are composed or compiled by a ganadhara named Sudharmā. And through tradition they have come down to us in the form of śruta. We have a reason to believe that a tradition of that sort of preachings which Mahāvīra delivered had run its course and was present even in the days of Lord Mahāvīra, he followed it, and having made selection, additions and alterations in it proper to his time and place he prepared his own preachings and gospels. The tradition explicitly states that the composition of twelve Anga works (dvadaśangi) is based on the Purva' literature.
The Agama literature known by the name of Pūrva' is not extant. Only a list of the titles of the Pürva' works and only a table of their contents are available. The term "Purva' itself suggests that a literature known by that term might have been traditionally prevalent before the days of Lord Mahāvīra. Moreover, the tradition informs us that the Pürva' literature was included in the twelfth Anga work named Drstivāda which too is unfortunately lost to us. But there are many extant works and chapters in which or about which it is clearly stated that they are composed on the basis of Drsțivada or that they are composed on the basis of a particular 'Pūrva' included in Drstivāda.
It is difficult to deduce from the works of Dr. Schubring as to what his exact opinion is about Drstivāda and Pūrva' literature. But this much is certain that he was of the opinion that the story that there was ancient literature called by the name of Pūrva' on the basis of which certain works have been composed represents a false view or a misunderstanding. He is not able to decide as to
1. Agama Yugaka Jaina Darsana, p. 20. 2. Schubring : Doctrine of the Jainas, $ 38, p. 74 'It is in harmony with the
misunderstanding according to which..."
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[202]...
whether various pravādas (schools) (Purva' literature is described as representing a pravada) were really a fact or merely a fiction. But he opines that certain obscure names given to these pravādas go to corroborate the position holding them to be fiction.
But it is not possible for us to agree with him on his abovementioned view. It is so because regarding Drşțivada, its chapters, etc. and especially regarding the Pūrvas there is a trifling difference between the views of Svetāmbaras and Digambaras. This suggests that before the schism both the traditions possessed one common tradition following which both of them present the uniform facts regarding Drstivāda and Pūrvas. It is really difficult to understand why one should regard as false view or misunderstanding the statement (occurring in the Āgama works) that Anga and Angabahya works are based on either Drstivāda or a particular Pūrva. It is so because this statement occurs even in the Niryuktis and also in the works like Prajñāpanā. Moreover, the argument adduced to prove pravādas to be fiction is not at all convincing.
About the relation of Angas and Pūrvas the conclusion drawn by Dr. Schubring on the basis of a passage from Abhayadeva's commentary on Samavāyāngasūtra does not seem cogent. One thing he arrived at is that according to Abhayadeva Pūrvas do not constitute the basis of Anga works and the other thing he arrived at is that Pūrvas and Angas were two independent literatures and hence the former does not form the basis of the latter. We quote below the passage in point in order to decide whether his above-mentioned two conclusions are proper. We request the scholars to decide for themselves as to what the view of Abhayadeva himself is and also as to whether the conclusion drawn by Dr. Schubring on the basis of the passage does really follow from it.
"atha kim tat pūrvagatam ? ucyate-yasmāt tirthakarah tirthapravartanakāle ganadharānāṁ sarvasūtrādhāratvena pūrvam pūrvagataṁ sūtrarthaí bhāsate, tasmāt pūrvānīti bhanitāni/ganadharāḥ punaḥ śrutaracanaṁ vidadhana ācārädikramena racayanti, sthāpayanti ca/matāntarena tu pūrvagatasütrārthah pūrvam arhată bhāṣito ganadharair api pūrvagataśrutam eva pūrvañ racitam paścăd ācārādi / nanv evam yad ācāra-niryuktyām abhihitam,
3. Ibid, $ 38, p. 75 “Whether the pavayas of the Digthivāya (the 12th Anga)
were fiction or fact we do dot know." 4. Ibid, $ 38, p. 75" The names of two Aggeņiya......for their obscurity all
speak in favour of their fictitive nature.” 5. Ibid, $ 37, p. 74 "But he does not derive the Angas from the Puvvas....
Hence it follows that the two series were parallel to, not dependent on, each other."
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [203]...
'savvesim āyāro padhamo't ityādi tat katham ? ucyate/tatra sthāpanām āśritya tathoktam / iha tu akşararacanām pratitya bhaạitam.pūrvam pūrvāṇi kệtāni' iti /”
-Samavāyānga-ţikā, pp. 130-31 What Āc. Abhayadeva has said in Sanskrit had already been said, even prior to Abhayadeva, by Jinadāsa in his Nandi-cūrņi. And Ac. Haribhadra has bodily taken this Nandi-cūrņi passage in his commentary (p. 88) on Nandi. Nandī-cūrni passage runs as follows:
“se kim tam puvvagatam ? ti, ucyate--jamhā titthakaro titthapavattanakale ganadharāņa savvasutādhārattanato puvvam puvvagatasutattham bhāsati tamhä puvvatti bhanitā/ ganadhara puna suttarayanaṁ karentā āyārāi-kamena rayamti thavemti ya/ annāyariyamateņaṁ puna puvvaga tasuttattho puvram arhatā bhāsito, ganaharehi vi puvvagatasutam ceva puvvam raitam pacchà āyārāi/evam ukte codaka aha-ņaņu puvvā varaviruddham/ kamha? jamhā āyāranijjuttīe bhanitam “savvesim āyāro" gāhā (Ācārānganiryukti, gathā 8] / ācārya aha---satyamuktam/ kintu să ţhavana/imam puna akkhararayanam paducca bhaạitampuvvam puvvā katā ity arthah/
-Nandisutta-cunni (PTS) p. 75 Moreover, the view accepted in Jinabhadra's Višeşāvaśyakabhâsya along with the auto-commentary, being noteworthy, is given below:
aha-śrūyate hi pūrvaṁ pūrvány evopanibadhyante pūrvapraņayanād eva ca pūrvāṇi iti/ tatra ca samastam asti vāňmayam ataḥ kim iha śeşāngair angabahyaiś ceti? ucyate
7 jati vi ya bhūtāvàde savvassa vayogatassa otāro 1 nijjūhaņā tadhā vi hu dummedhe pappa itthi ya || 548 ||
jati' gāhal yady api drstivāde samastavāümayāvatāraḥ, tathāpi durmedhasām ayogyānāṁ strīņāṁ cānugrahārtham anyaśrutavićeşopadeśaḥ, śrāvakāņāṁ ca |||
--Viśeşāvaśyakabhāşya, p. 115 We give below the references where we are told about the works studied by a particular disciple of a particular Tirthankara who flourished before Lord Mahāvira.
In Jñätādharmakathā it is mentioned that Thāvaccāputta and
6. Ācāranganiryukti, gāthā 8. 7. This gathā occurs in BỊhatkalpabhāşya also (gāthā 145). See also Avaśya
kacūrni, p. 35
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [204]... five Pändava brothers8 (sū. 128 and 130) (disciples of Lord Aristanemi), Sukaparivrājaka (a disciple of Thāvaccāputta) (sū. 55), and disciples of Mallijina (sū. 78)—all of them studied fourteen pūrvas beginning with Sāmāyika (sămâiyamaiyaim coddasapuvväiṁ).10
Bhagavatīsūtra (sū. 617) informs us that Kārtika Setha, a disciple of Lord Munisuvrata, had studied fourteen Pūrvas beginning with Sāmāyika (sāmāyiyamãiyāim coddasapuvväim). Again, regarding Mahabbala, a principal disciple of Tirthankara Vimala, it furnishes the same information (sū. 432).
Antakyddaśā (sū. 4, 5, 7) too relates that all the disciples of Tirthankara Aristanemi, except Gautama, had studied fourteen Pūrvas. About Gautama it informs us that he had studied eleven Angas beginning with Sāmāyika (tate nam se goyame....sāmäiyamaiyaiṁ ekkārasa angāim ahijjati, sū. 1).
On the basis of the above references we can safely conclude that before the days of Lord Mahāvira it was the Pūrva literature -and not the Anga literature-that was prevalent and prominent. And from those references we can deduce that in the eyes of the compiler of the Āgamas "Purva' literature was comparatively older than the Anga literature. This is the reason why there is no scope of contradiction in believing that "Purva' lilerature was collected and included in the Drștivāda under the head of Pūrvagata.
The importance of Pūrva is proved by the fact that in the Karma literature and elsewhere where there occurs the discussion on Sruta it is 'Purva'-and not 'Anga'-that is accepted as the measure of samyakśruta. Now if Purva literature were absolutely a non-entiity, then how can we account for the importance attached to it in the above-mentioned works ? Grades of the Sruta' are discussed in Višeşāvaśyakabhāsya on the basis of Avaśyakaniryukti. Therein occurs the term pūrvadhara' (knower of Pūrvas) and not the 'śrutadhara' or 'angadhara' (gåthas 141, 531, 536, 555). From among the gāthās referred to above, the gāthă 536 occurs even in the Brhatkalpabhāsya (găth, 138). And even in the Nandisūtra (sū. 71) it is stated : “icceyam duvālasamgaṁ ganipidagań
8. In Mahasamadhiprakirnaka (gātha 459) it is stated that Yudhisthira
possessed the knowledge of fourteen Purvas while the remaining four
brothers possessed the knowledge of eleven Angas. 9. There is a reference in Jñātā (sū.56) to the effect that selaka, a disciple
of śuka, had studied eleven Angas beginning with Sāmāyika. 10. In Malli-adhyayana of Iñātā (sū. 64) it is mentioned, in the course of the
story of the previous birth, that Bala who was initiated in the order of the monks by a Sthavira had studied eleven Angas, viz. Sāmāyika etc.
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [205]...
coddasapuvvissa sammasutań, abhinnadasa puvvissa sammasutam, tena param bhinnesu bhayaņā.” Here also 'Purvas' are accepted as a measure of samyakśruta. This cannot be accounted for in the utter non-existence of the Pūrva literature.
In the opinion of Ac. Haribhadra and Silānka and other commentators the meanings of the terms 'śrutakevalī' and 'caturdaśapūrvi' are identical. That is, nothing of the 'Śruta' remains unknown to a caturdaśapūrvī.11
In Vyavahārabhāsya it is stated that in olden days the possessor of the knowledge of fourteen Pūrvas was considered to be a gītārtha but now (i. e. in the days of Vyavahārabhāsya) one who possesses the knowledge of prakalpas is considered to be so.12 This too can become possible if at one time or other the existence and importance of Pūrva literature was recognised.
Ac. Malayagiri in his commentary on Prajñāpanā considers Gautama ganadhara to be a caturdaśapūrvi (p. 72). Moreover, in Kalpasūtra13 is given the number of Lord Mahāvira's disciples who possessed the knowlege of fourteen Pūrvas. But the number of those disciples who possessed the knowledge of twelve Angas is not given. This shows that those who possessed the knowledge of fourteen Pūrvas were considered to be śrutadhara and as such they were given importance. Similarly, in the case of the disciples of Lord Pārśva etc. the number of only those who possessed the knowledge of fourteen Purvas is given 14; the number of those who possessed the knowledge of twelve Angas is not given. This too proves that there existed scriptures known by the name of Pūrva.
Not only Kalpasūtra but also Jambūdvipaprajñapti (su. 31) gives the number of only those disciples of Rşabhadeva, who possessed the knowledge of fourteen Purvas.
Nanditherāvali, in the gathā (35) devoted to the praise of Ac. Nāgārjuna, considers him to be the knower of kālika śruta (i. e. Angas) and Pūrvas. This reference proves that kālika śruta i. e. Anga15 literature is different from Pūrva literature. Moreover, Nandi (sū. 78) informs us that by 'gamika' is to be understood Dșstivāda and by 'agamika' is to be understood Kālika i. e. eleven
11. “ma caturdasapurbatoidah prajĩapan gam kimcid apiditam asti” Prajapamā,
Haribhadravrtti, p. 18; śīlanka's Acārāngaţikā, pp. 183, 185; Prajñāpanā,
Malayagirivstti, p. 72. 12. Uddeśa 3 gātha 173 13. Kalpaustra (Ed. Punyavijayaji) sū. 137. 14. Ibid, sū. 157, 166, etc. 15. "kälikaśrutam ācārādi' Nandi-Haribhadriya-ţikā, p. 69.
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [206]...
.
remaining Angas, etc.-which means that they are two different literatures.
The fact that the following gātha of Catuḥsaraṇaprakirņaka mentions caturdaśapūrvadhara side by side with dvādaśangadhara proves Pūrvas to be different from Angas :
caudasa-dasa-navapuvvi duvālasikkårasamgino je a
jinakappahalamdia pariharavisuddhisāhū ya ||33|| While explaining bhāṣā, vibhasa, vārtika etc., the different types of commentary or exposition, Āvaśyakacūrņi says that vibhāṣā means that type of commentary or exposition which explains the words constituting the sūtra in various ways while vārtika means that type of commentary or exposition which explains the same in all the possible ways, and further that Caturdaśapūrvī is capable of the former while only kevali is capable of the latter.16
Gautama, a ganadhara of Lord Mahāvīra, is considered to be the knower of fourteen Pūrvas (caturdaśapūrvi). But all other disciples of Lord Mahāvīra, excepting ganadharas, are seldom referred to as knowers of fourteen Pürras. Almost all of them are mentioned as knowers of eleven Angas (sāmãiyamaiyain ekkārasa angaim).17 In contrast to this, the disciples of Tīrthankaras prior to Lord Mahāvīra are referred to as knowers of fourteen Purvas. From this we can possibly infer that only that śruta which existed before the advent of Lord Mahāvīra has been given the name 'Pūrva'. As we have already seen, the Angas are derived from the Purvas. Thus the Pūrva literature served as the basis of the Anga literature, though it was different from and independent of the Anga interature. And at sometime it was included in the twelfth Anga under the head of Pūrvagata'. This is the right view.
One thing is noteworthy that there is an old belief, as previously referred to, that the Angas were composed on the basis of Pūrvas for the benefit of women, etc. And wherever the topic of the study by nuns occurs, we are given, in connection with the study by the nuns either of the times of Lord Mahāvīra or of the times earlier than Lord Mahāvīra, the same information that they studied eleven Angas; but none of them is reported to have studied Pūrvas. This fact corroborates the above-mentioned old belief. In the Jñātā. (sū. 129) we are told that Draupadi studied eleven Angas while Pāndavas studied fourteen Pūrvas. Āryā Padmāyati, a disciple of Aristanemi, is also reported to have studied eleven
16. Avasyakacūrni, folio 115 (gātha 35) 17. Bhagavati Sū. 93, 382, 385, 418; Vipākasutra 33, Jñātā. Sū. 28, 105; Anuttaro
3 etc.
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [207]... Angas (Antagada Su. 9). In the days of Mahāvira the wives of Śrenika became Jaina nuns. About them we are informed in Antagada (Sū. 16) that they possessed the knowledge of eleven Angas.
Pūrvas being held very important scriptural texts it is no wonder if its knowledge were considered to be a kind of labdhi or rddhi (super-normal power). Āvaśyakaniryukti includes even the pūrvadharas (knowers of Purvas) in the list of labdhiharas (possessors of labdhis). This suggests that in the śruta 'Pūrva' literature had special and important place.18
Where there occurs a discussion either on agamavyavahāra or parokşavyavahāra the knowers of 14, 10 or 9 Pūrvas and also Gandhasti are found mentioned as aga mavyavahārī.19 Moreover, Ā. Jinabhadra referred to those who were of the opinion that Prayascitta became extinct as soon as knowers of fourteen Pūrvas left the mortal world.20 And he refuted this view.21 All this discussion would be meaningless if there existed, in the tradition, no Purva literature. So, we should maintain that at one time or another there existed the śruta known by the name of Purva'. There is no ground to regard it as fiction. The traditional view that Pūrvas are included in Drsțivada under the head of Pūrvagata' is not baseless.
It is natural to raise the question as to why Saiddhāntika (Doctrinal) and some Āgamic texts were based on the Pūrvas or Drstivāda only and not on the extant Angas. This can be answered as follows. If Angas themselves were believed to be based on Purvas and thus if the latter were considered to be definitely more important than the former then the authors of doctrinal and Agamic texts would naturally prefer Pūrvas to Angas to draw upon. Moreover, there is no reason to believe that what is nonexistent at present was also non-existent even at that time. It is so because it existed at one time and it became extinct only gradually. Again, the title Drstivāda itself suggests that the text bearing this title would have contained the expositions of the various philosophical views-the Jaina or non-Jaina or both. Hence, if the source of the philosophical or doctrinal discussions is sought in Drstivāda rather than in any Anga work, then the attempt should be regarded as proper. And the attempt has been made in this direction. Generally it is stated that all those Angabāhya works
18. Avaśyakaniryukti, gātha 69; Višeşā, gātha 776. 19. Jitakalpabhāşya, gathās 112, 113. 20. Ibid, gāthas 256-262 21. Ibid, gāthas 263 ff.
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [208]...
that are devoted to the doctrinal or philosophical discussions have Drstivada as their source. The relation of Satkhandāgama and Kaşāyapähuda, the doctrinal works of Digambara school, with Drsţivåda and Pūrvas has been established. Pūrvas have also been recognised as the source of Karmapraksti, Pancasangraha and such other old works devoted to the doctrine of Karma and accepted by both the schools, Svetāmbara and Digambara. Similarly, even the present doctrinal text Prajñāpanā has relation with Drstivāda. The only difference is that it is the commentator of Satkhandägama who explicitly states, in his commentary Dhavalā, that Drstivāda constitutes the source of Şatkhanda'gama while regarding the present work Prajñāpanā the author himself informs us of Prajñāpana's relation with Drstivāda.
Now there naturally arises a question as to why Pūrvas were neglected and became extinct if they really existed. The answer is very simple. It is as follows. When more systematic works came to be composed the Pūrvas were put into oblivion and hence they gradually became extinct. It is proper to believe in this natural order. Digambaras considered Āgamas recognised by the Svetāmbaras to be extinct, but they too held the doctrinal works like Șatkhandāgama as supreme authority and attached to them supreme importance. In spite of this only one manuscript of the text of Satkhandāgama is available and the text itself has not been taught or studied for the last 1000 years. If we seek the reason to explain this situation we shall get an answer to our question regarding Pūrvas. It is natural that Satkhandagama should become oblivious and remain extant in one manuscript only, when the systematic and compact works like Gommațasāra came to be composed on the basis of Satkhandagama; similarly Pūrvas gradually became extinct; first went out of curriculum and at last became extinct inspite of their recognised authority and importance, when Anga and other works came to be composed on the basis of Purvas. Of course, such works remain historically important but their study is neglected. And this is the only reason of their being extinct.
According to the old Digambara view the large portion of Angas, being subjected to this process, became extinct and only partial Angas have remained extant. According to the modern Digambara view the Angas have become completely extinct. But Svetambaras are of the opinion that they have not become completely extinct, only some portions of them have become extinct.
The Angabāhya works were gradually composed on the basis of Anga works, just as Anga works were composed on the basis of
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [209]...
Purvas. It is Sthaviras who composed these Angabāhya works. It is natural that Angabāhya works should have more structural and compositional beauty than the Anga works on which they are based, just as Angas should have more structural and compositional beauty than Purvas on which they are based. Hence in presenting the subject-matter, the system adopted by Angabāhya works should naturally be better i.e. more easy to understand and grasp than the one adopted in Anga works. Not that it is only to-day that we give to the Angabāhya works the certificate of the systematic presentation but that has been given to them years ago in the final redaction of Anga works. And the Anga works give this certificate indirectly by recommending the readers to refer to those concerned Angabāhya works for the details of the concerned subject. This is the reason why we find in the important Anga works like Bhagavati recommendation to consult Angabāhya works like Nandi, Anuyogadvāra or Prajñāpanā for the details of the concerned subject though chronologically the latter are later than the former. Thus from the point of view of the systematic treatment of the subject-matter Angabāhya works are more important than the Pūrvas and Angas though from the point of view of authority the latter are more important than the former. This is the point worthy of note.
It cannot be said that Anga works are completely devoid of doctrinal discussions. But in Sthānanga-Samavāyānga they are conducted on the basis of number and not on the basis of subjects whereas in Bhagavatī they, though preponderate, are not systematic and orderly but are scattered and conducted as and when the occasion arises. The case with Angabāhya works is quite different. They concentrate on the presentation of the subject-matter. Hence therein the subjects are discussed systematically and in a definite order. It is on account of this characteristic feature of Angabāhya works that a special importance has been attached to them for study.
In Anga works doctrinal discussions are mixed with the descriptions of the episodes of Lord Mahāvīra's tour and life. Hence it is difficult to find in Anga works the uninterrupted treatment of a particular subject. Ācāryas removed this deficiency by composing Angabāhya works. The same is the case with Pāli Pitakas. In Sutta Pițakas doctrinal discussions are interspersed with Lord Buddha's preachings. Hence on that account the true nature of the entire Buddhist philosophy does not emerge from Sutta Pitakas. In Abhidharma pițaka this deficiency has been removed. So, the study of Angabāhya works like Prajñāpanā and Jivābhigama is inevitable for those who want to know true nature of Taina philosophy, just as the study of Abhidharma is inevitable for P. 14
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [210] ...
those who want to know the true nature of Buddhist philosophy. Hence, the second stage of the composition of Jaina Agamas, that is, the age of systematic presentation of the subject-matter is identical with the age of the composition of Angabahya works. And Prajñāpană belongs to this age.
Title-Prajñāpanȧ
The author himself has given the general title 'adhyayana' to Prajñāpanāsūtra22. And the particular title 'Frajñāpanā' follows from the author's statement that he is to undertake prajñāpanā (description) of all the entities in the manner of Lord Mahāvīra.23 So, like the title 'Uttaradhyayana' the complete title of the present work comes to be 'Prajñāpanā-adhyayana'. It is necessary to note that this work has only one adhyayana (chapter) whereas Uttarădhyayana contains so many adhyayanas. At the end of every 'Pada' there occurs a phrase 'pannavanae bhagavatie'. This suggests that among Upangas Prajñāpanā, like Vyakhya-prajñapti, acquired special importance. It seems that epithet 'bhagavatie' is not given to Prajñāpanã by the author himself. It is so because at the end of the work we have this much-'Pannavaṇā samatta'.
Usage and Meaning of the term 'prajñāpanā'
As is said in the Prajñapanã itself (Sü. 3), treatment of jiva (soul) and ajira (non-soul) is meant by the term 'prajñāpanā.' Hence that scripture which describes jīva and ajiva could be called Prajnapana.
Lord Mahavira dreamt ten dreams before he attained omniscience (kevalajñāna). In the description of the third dream Bhagavati points out the results or fruits suggested by it and at this occasion there occurs the following sentence :
'samane bhagavam mahavire vicittam sasamaya-parasamaiyam duvalasamgam ganipiḍagam āghaveti pannaveti parūveti....'(S. 16 U. 6). From this it becomes clear that Lord Mahavira's preaching activity is here described by the verbs 'prajñāpayati', 'prarupayati'. Hence it is natural to describe, on this basis, his preachings by the term 'prajñāpanā' or 'prarupana'. And even the work that is composed on the basis of these preachings can well be given the name 'Prajñāpanā'. So, Arya Syāmācārya has done proper in giving the title 'Prajñāpanā' to his own work.
22.ajjhayanamiņam cittam' gā. 3.
23. uvadamsiya bhagavaya pannavaṇā savvabhāvāṇaṁ..jaha vanniyam bhagavaya ahamavi taha vannaissami' gā. 2-3.
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[211]...
Again, the Anga works, while quoting Lord Mahavira as an authority, employ the term 'pannatte' ('prajñaptah') meaning 'stated or described'. Thus the prominent use of the term 'prajñāpanā' is characteristic of the style of Jaina scriptures. So, the choice of the term 'prajñāpanā" for the title of the present work by its author is quite appropriate.
It is noteworthy that Lord Mahavira himself employs this term to designate his preachings. The instance in point is: "evam khalu mae khaṁdaya cauvvihe loe pannatte" (Bhagavati 2.1.90). Such usages are found at many places in the scriptures like Acărangi. Moreover, the fact that for the preachings of Lord Mahāvira the term 'prajñāpana' is mainly used is suggested by the title 'Viyahapannatti' (Sk. Vyakhyāprajñapti) given to the fifth Anga work which is considered to be very important among the Angas. That is why it is natural that the term prajñāpanā should acquire a special importance in the Jaina tradition. As is pointed out by the commentator prefix 'pra' in the term 'prajñāpanā' points to the speciality of the preachings of Lord Mahavira. In other words, the import of the term in question is that Lord Mahāvīra's description of the tattvas (entities) like jīva, ajiva is unique; this type of description is not to be met with in the scriptures of any other philosophical system. And this is a fact. Nowhere in any nonJaina scripture belonging to that period of time do we find such a treatment of tattvas.
Again, in the Bhāṣāpada of the present work there occurs a description of the various divisions of Bhāṣā (Speech). Among them one is called 'pannavani' (832). The commentator etymologically explains it as follows: "prajñāpanī—prajñāpyate 'rtho ’nayeti prajñāpani (folio 249 A). Further he clarifies that the speech which describes the thing (or event) as it is is called prajñāpani (yathāvasthitārthābhidhānād igami prajñāpan” (folio 249 B)). Again, in this very Bhāṣāpada two broad divisions of the Speech are given, viz. 'pajjattiya' and 'apajjattiya' (860). And while explaining apajjattiya speech it enumerates twelve divisions of 'asaccāmosa' speech, a speech which has nothing to do with norm (validity or invalidity) but which only describes the thing (or event). Among these twelve divisions, the fifth one is called pannavani (866) which means the speech that intends to describe the thing. This is the general meaning of the term 'prajñāpanā'. To be more explicit, the speech which has nothing to do with religious dos and do-nots but which simply describes the thing is called Prajñapani. The explanation of this speech offered by the commentator makes it even more clear as to what is meant by this prajñāpani speech. Here to illustrate this type of speech he
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [212]... quotes a gathā which is not his own composition. It runs as follows:
pānivahau niyatta havasti dihāuyā arogā ya
emăi pannattā panṇavaņī viyarāgeham24 | The gist of the gathā is : “ Those who refrain from killing living beings live long and enjoy good health (in the next birth)." This is an example of prajñāpani speech. The preachings or statements of this type come under the head of prajñāpanā speech. The gåth, in point contains no command do not kill' but simply describes the fact that those who do not kill live long and remain healthy. Hence the speech embodied in this gathā is called Prajñāpani. The present work too contains simply this type of description (prajñāpana) of jiva and ajīva. Hence its title Prajñāpanā is quite appropriate.
In the Buddhist Pāli Pitakas there is a work bearing the title Puggalapaññatti. Therein occurs the description, conducted in various ways, of puggala (person, man). The import of the terms paññatti (in the title Puggclapaññatti) and prajñāpanā (paņņavaņā) (the title of the present work) is identical.
The Pāli counterparts, viz. paññāpana, paññatta, etc. of the Prakrit pannavanā, pannatta, etc. are used in the Pāli literature.
Drstivāda--the Source of Prajñāpanā
Prajñāpanāsūtra is the fourth Upanga. In the Jaina Agama literature, there are twelve Anga works, the twelfth being Drstivāda which is lost to us. The number of Upāngas is also twelve and unlike Angas all of them are extant. It is very difficult to decide as to when the relation of a particular Anga to a particular Upanga has been established. But this type of relation has been demonstrated since the time when Jaina commentators started to write their commentaries in Sanskrit. According to this tradition commentator Malayagiri points out that the present Upanga Prajñapanā is an Upanga of Samavāya, the fourth Anga work 25. But in olden days no attempt had been made to establish such a connection between Samavāyanga and Prajñāpanā. And it is clear that there had existed no such connection between them. To corroborate this view we quote a găthā occurring in the beginning of Prajñāpanā, wherein the author himself explicitly
24. Prajñāpamātikā, folio 259 B. 25. 'īyam ca samavāyākhyasya caturthāngasyopangam, taduktārthapratipadanāt'
Prajñāpanātikā, folio 1.
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [213]...
declares that Prajñāpanā is a stream-of-knowledge flowing from Drsţivada26. The gathā in point is as follows:
ajjhayanamiņam cittam suyarayanam di$thivāyaṇisamdam | jaha vanniyam bhagavaya ahamavi taha vannaissāmi 13 ||
It is certain that Ārya Syāmācārya has established its direct connection with Drstivāda. But Drștivāda is lost to us. So, we have no other alternative but to guess a particular prakaraņa (of Drstivāda) to which Prajñāpanā is related. And according to this guess it is possible to relate the subject-matter of Prajñāpanā with the following Pūrvas out of the fourteen Pūrvas of Drstivāda: Jñanapravāda, Ātmapravāda and Karma-praväda.
But Dhavalā, a commentary on Satkhandāgama, has established a connection of Satkhandagama with Agräyani Pūrva:27 Considering this fact and also the fact that the subject-matter of Prajñāpanā is similar to that of Satkhandagama it is quite possible that even Prajñāpanā might have its connection with Āgrāyani Pūrva also.
According to Ac. Malayagiri Prajñāpanā is an Upānga of Samavāya Anga because the former describes the same things which the latter deals with. But the author himself has not suggested anything like this. On the contrary, he in so many words declares that it has its connection with Drstivāda. And this is proper for the following reason. Drsțivada was mainly devoted to the treatment of dřstis-philosophical doctrines. Hence it is quite appropriate if Prajñāpanā which systematically describes the entities recognised by the Jaina philosophy has its relation with Drstivāda.
And there is no incongruity in considering Prajñāpanā to be the Upānga of Samavāya Anga, following Ac. Malayagiri's view which is based on well established tradition because Samavāya Anga too is devoted to the description of entities like jiva, ajīva, etc.
Style and Structure of Prajñāpanā Prajñāpanā opens with a mangala (benediction) of the form of a stuti (devotional adoration). Thereafter comes the author's declaration to compose the present work. This is followed by some gāthas that indicate the subject-matter of the work. Therein thirtysix subjects are pointed out. Accordingly the text of the present work is divided into thirty six chapters and a general name 'Pada' is given to each and every chapter. This is clear
26. When the state of affairs is like this, it becomes necessary for us to
ponder over the suggestion, made in Satkhandāgama (Introduction to Book I, p. 71), that in the śvetāmbara tradition the twelfth Anga Drsti
vāda was absolutely non-existent. 27. Satkhandāgama, Book I, Introduction p. 72.
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[214]...
from the complete title of a particular chapter, occurring at its end. It contains the term 'pada' along with the term suggestive of the topic dealt with in that particular chapter. Ac. Malayagiri explains the term 'pada' as follows: "padam prakaraṇam arthādhikara iti paryāyāḥ” (Prajñāpanāṭīkā folio 6 A). That is, by the term 'pada' is here meant prakarana28 or arthadhikara (topic).
The whole work is written in question-answer style. Upto 81st sutra there is no suggestion as to who is the questioner and who is the answer-giver; there are simply questions and answers. But su. 82 constitutes a dialogue between Lord Mahavira and Gautama. Again, su. 83-92 contain simply questions and answers without the mention of characters, that is, persons who question and answer. And suddenly in su. 93 we meet Gautama who puts questions before Mahavira who, in turn, answers them. Thereafter, again, there occur simply questions and answers without the mention of characters. And this is continued upto su. 147. The sutras where the questions and answers between Gautama and Mahāvīra occur in the remaining portion of the text are as follows su. 148-211 i. e. the entire second Pada; sū. 225-275, 325, 330-333 of the third Pada; all the sutras of all the Padas beginning with the fourth one-excepting the gathās occurring at the beginning, in the middle or at the end and su. 1086.
And again there is one more exception. It is sū. 334. It begins with 'aha bhante! savva-jivappabahum mahādamḍayam vattaissāmi |' This is a declaration of a disciple (it is difficult to decide as to who this disciple is) before his teacher that he is determined to compose Mahādamḍaka29 describing the relative numerical strength of (the classes of) living beings. While commenting on this sentence Ac. Malayagiri has given the following explanation:
eva
"anena etad jñāpayati―tīrthakarānujñāmātrasāpekṣa bhagavan ganadharaḥ sūtraracanam prati pravartate, na punah śrutabhyasapuraḥsaram iti | yad va etad jñāpayati-kuśale'pi karmani vineyena gurum anapṛcchya ca na pravartitavyam, kintu tadanujñāpuraḥsaram | anyathā vineyatvāyogāt " Pannavaṇāṭīkā, folio 163 A.
Ac. Malayagiri is not certain about the identity of the person who has made the declaration30. Hence he has put before us two
28. "sūtrasamühaḥ prakaraṇam" Nyayavārtika, p. 1.
29. Mahadamḍaka of this very type occurs in Satkhaṇḍagama. We shall discuss it in due course.
30. In the beginning of Prajnāpanā Ārya Syama declares that he has composed it on the basis of Drṣṭivada. Hence it is possible that a portion under consideration might be a part of Anga. And as a result, it might be regarded as a composition of a ganadhara.
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[215]...
alternatives. According to the first one it is Gautama gaṇadhara who is meant here. According to the second one simply a disciple of a teacher is meant here.
Moreover, some Padas begin with the gathās indicating the topics to be treated of in them, just as the whole work begins with the adhikara-gāthās that give the synopsis of the whole work.31 Similarly, we find in the concluding part of Padas sangraha (= recapitulating) gāthās, for example the concluding part of tenth Pada. Even in the midst of the text the Acarya puts the gathās if he finds it necessary.
The extent of the entire work is equivalent to 7887 verses. And it contains 222 gathas 2 excluding the interpolated ones. So it can safely be said that the entire work is mainly written in prose.
Generally the divisions and numbers of living beings are found in gathās. But at times even the nature of the thing under consideration is also described in gāthās; an instance in point is the description of the nature of Siddha in su. 211. These gāthās about Siddha are almost identical with those occurring at the end of Uvavaiya. Hence possibly not all the gathas found in Prajñāpanā are from the pen of Arya Syama. It is so because in the text itself sometimes a statement 'imão gāhão anugaṁtavvão '34 is followed by gāthās. This means that those gathās came down to him through tradition. Generally gathās are given after the phrase 'taṁ jahā' (= 'they are as follows').35 It is quite possible that even among them some are his own36 and some are borrowed. Arya Syama has called some gathās 'sangrahaṇigäthä'.37 Possibly they are borrowed. Ac. Malayagiri has given to some gathas the name 'sangrahagāthā' or 'sangrahanigatha'.38 It is difficult to know as to who their author is.
After the thorough study of the prajñapană certain features of the style of its presentation emerge. They are as follows: The
31. See the beginning of Padas 3, 18, 20, 23 etc.
32. Number 217 is given twice to two different gāthās.
33. Su. 24, 40, 102 etc.
34. Su. 55. 3; 187.
35. Su. 24, 38, 40-43, 50, 54, 102, 110, 167 etc.
36. The following comments of Ac. Malayagiri suggest that they are his own composition: "tavat sangrahitukāma aha 'aṭṭhattaram ca' ityādigāthādvayam" Prajñāpanāṭīkā folio 84 A. "sangrahārtham idam āha 'nāṇāvihe 'tyadi" folio 33 A. "gäthädasakam aha" folio 35 B. And see also folios 113 B, 292 B, 396 A, 498 A etc.
37. Su. 194, 206 [2]
38. Prajnāpanāṭīkā folios 50 A, 84 A, 105 A, 258 A-B, 292 B, 414 A, 534 B.
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [216]...
literary divisions of the text are named Padas. There are in all thirtysix padas. Various classes of jivas are described in the first Pada. First the jīvas (souls) are divided into two main divisions, viz, siddha (liberated) and saṁsāri (not-liberated). Thereafter on the basis of the numbers of sense-organs which the jivas possess they are divided into five classes, viz. one-sensed (ekendriya), twosensed (dvīndriya), three-sensed (trindriya), four-sensed (caturindriya) and five-sensed (pañcendriya). All the not-liberated souls are included in these five classes. Thus here the principle of division is the orderly increase in the number of sense-organs. The second Pada yields information as to which parts of the world are inhabited by this or that class of living beings. The scheme of division that is found in the first Pada--that is, the scheme of division based on the numbers of sense-organs-is adopted in this second Pada also. The only difference is that here the term prthvikaya (earthbodied beings) is employed in place of ekendriya (one-sensed beings) because the author wants to give information regarding the dwelling places of the different classes of the ekendriya beings, viz. prthvikāya etc., one by one in due order. But the order of presentation is the same, that is, from ekendriya to pañcendriya. Even in the third Pada (viz. Bahuvaktavya) this scheme of division is followed. But afterwards the divisions of living beings made on the basis of gati, etc. are also made use of. From sū. 216 onward the divisions of jīvas on the basis of gati are thought of. And again from sū. 225 onward all the possible divisions of living beings based on gati (class of animate beings), indriya (sense-organ), kāya (body), yoga (activity), veda (sexual behaviour), kaşāya (certain vices), leśyā (mental temperament), samyaktva (right faith), jñana (determinate cognition), darśana (indeterminate cognition), samyama (moral discipline), upayoga (cognition), ahāra (undertaking nourishment), bhāşaka (capable of speaking), paritta (having one body each), paryãpta (fully developed), sūksma (subtle), sanjñī (possessing higher cognitive capacity), bhava, astikāya, carima, jiva, kşetra, bandha are adopted in the discussion of the relative numerical strength of the different classes of living beings. But in all the remaining Padas, barring certain exceptions39, the discussion is conducted taking into consideration the 24 dandkas40 (classes) of jīvas (living beings)
39. For the exceptions one may refer to chapters 13th, 18th and 21st. 40. The classification of living beings into 24 dandakas is really nothing
but an elaboration of the classification based on gati (conditions of existence); of course, in the 24 dandakas the gati is viewed from the geographical standpoint and the gatis are arranged in accordance with the geographical regions from the lowest to the highest.
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[217]...
beginning with näraka (infernal beings). In other words, the divisions of living beings made on the basis of above-mentioned gati, etc. are not adopted in the discussions contained in these Padas. But they are adopted in discussions found in Satkhandagama. In short, in all these Padas, for the discussions, only one classification based on the 24 dandakas is followed. On the contrary, in Satkhandagama the discussions are conducted having adopted all the twelve classifications based on gati, indriya, kaya, yoga, etc. That is, in Saṭkhanḍāgama we find an attempt of cross-checking in various ways. Thus the concerned discussions in Satkhanḍāgama are subtler than those in Prajñāpanāsūtra.
ANALYSIS OF THE CONTENTS
(a) into seven tattvas
Ac. Malayagiri, while commenting on gathā 2, analyses the contents of Prajñāpană into seven tattvas (entities), viz. jīva, ajiva, etc. It is as follows:
Tattvas
1-2 jiva, ajiva
3 asrava
4 bandha
5-7 samvara, nirjarā, mokṣa
*
Treatment of Dravya Treatment of Kṣetra
Treatment of Kala Treatment of Bhava
Padas
I, III, V, X, XIII XVI, XXII XXIII
XXXVI
And the remaining Padas occasionally describe this or that entity. "seṣeṣu tu sthānā dipadeṣu kvacit kasyacid iti"-Prajñāpanātikā" folio 5 A.
Total Padas
(b) into four dravya, etc.
All the seven tattvas recognised by the Jainas could be covered by the four heads, viz. dravya, kṣetra, kala and bhava. Hence Ac. Malayagiri has pointed out as to where in Prajñāpană these four are treated of.
5
2
1
1
I Pada
II Pada
IV Pada
Remaining Padas —Prajñāpanātīkā folio 5 A
The system of discussing the subject-matter under four heads, viz. dravya, kṣetra, käla and bhāva seems to be old1. In Bhagavati
1. Introduction to Nyāyāvatāra-vārtika-vṛtti, pp. 50-51.
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [218]....
we notice this system employed in the treatment of various subjects. But the classfication of the real into seven tattvas itself being late the system of discussing the subject-matter under seven heads corresponding to seven tattvas could not be regarded as old. Hence we cannot believe that Arya Śyāmācārya really intended to present the content of Prajñāpanā under seven heads corrsponding to seven tattvas. It is Ac. Malayagiri who attempted an analysis of Prajñāpanā content into those seven heads which were crystallised in his own times. And thus he viewed the old content from a new system. In this connection it is really noteworthy that there is no mention of seven tattvas in a gāthā (120) occurring in the definition of nisargaruci jīva in the treatment of the topic of sarāga-darsanārya.
Literary Division of the Text into Padas And the
System of Treatment A characteristic feature of the literature belonging to the Sūtra period is that in the beginning of a work there occurs a list of the topics dealt with in the text. The technical name of such a list is uddeśa. The works like Nyāyasūtra follows this system. Even in Prajñapana in the beginning (sū. 2) the topics to be discussed in the text are enumerated Pada-wise. And accordingly thereafter the topics--one topic in each Pada-are taken up for discussion.
Generally the order of topics adopted in enumeration (uddeśa) in followed in the actual treatment. In the present work the treatment of the subject-matter in the thirty-six Padas follows that very order which is indicated in uddeśa. But here let us remember one thing that while treating of the subject-matter the present work concentrates not on the nature and definition of the things but on their divisions. In other words, the thing under consideration is not discussed first having given its definition, but simply its divisions, sub-divisions and sub-subdivisions are pointed out. Thus there occurs simply the enumeration of its divisions and sub-divisions. Generally in the very order in which the divisions are mentioned their sub-divisions are described. But the author of Prajñāpanā describes those divisions first which demand brief treatment and then proceeds on to treat of those sub-divisions which themselves have various sub-divisions and as a result demand more space in the work. For instance, in sū. 3 first the jiva prajñāpanā is mentioned and then ajīva-prajñāpanā; but the author actually first describes the ajiva in the 4th sūtra and then only from the 14th sūtra onwards describes the sub-divisions of jīva. Again, in the 4th sūtra rūpi-ajīva-prajñāpana is mentioned first and
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [219]...
then only arūpi-ajiva-prajñāpanā; but in the 5th sūtra the latter is described first and then only in the 7th sūtra the former is described. Following this same rule, the description of asamsārī jīvas being brief is taken up first in the 15th sūtra and then only the description of saṁsāri jīvas, though in the 14th sūtra on jīvaprajñapanā the division of saṁsāri jīva is mentioned before that of asaṁsārī jīvas. Such a breach of order is due to, as is pointed out by Ac. Malay agiri, the desire on the part of the author to dispose of first the treatment of that subject which demands brief description and then to take up the treatment of that subject which demands lengthy description;2 and this is quite appropriate.
To speak technical language, we can say that the present work contains uddeśa (Enumeration), nirdesa (Specific mention) and vibhāga (Division) but it contains no pariksa (Examination). In the philosophical works like Nyāyasūtra there is always parikso over and above uddeśa, nirdesa and vibhaga. So, we should bear in mind that in the present work there is an absence of pariksa.
Bhagavati and Prajñāpanā Bhagavati
Though the title of the fifth Anga work is Vyākhyāprajñapti, in practice it is specially known by the name of Bhagavati. The epithet 'bhagavati' is given to Prajñāpanā also. This suggests the special importance of Prajñāpanā. Again, Bhagavati recommends the reader to refer to 1st, 2nd, 5th, 6th, 11th, 15th, 17th, 24th, 25th, 26th, and 27th Padas of Prajñāpanā for details. This suggests that presentation of those concerned topics is more systematic in Prajñāpanā than in Bhagavati. On the other hand, Prajñāpanā never recommends the reader to refer to Bhagavati. This too means that though Prajñāpanā is based on the Anga work, yet its presentation of the subject-matter is more systematic than the one found in the Anga work. This is the reason why there arises no need of supplementing the Prajñāpanā account of topics.
In the Mahāyāna Buddhism the works devoted to the treatment of Prajñāpāramitā being of supreme importance, it was a practice prevalent among the Mahāyānists to mention Astasähasrikā prajñāpāramitä by the name Bhagavati.4 This is a point worthy of notice.
2. "ädau alpavaktavyatvād ajivaprajñāpanām pratipipădayişuḥ"Prajñāpanātikā,
folio 7 B. Also refer to folios 8 A, 18 B. 3. Refer to Bhagavatīsāra pp. 291, 312. 361-62, 396-97, 404, 457, 627, 680, 727. 4. Refer to Sikşāsamuccaya, pp. 104, 112 etc. and p. 202 (Index).
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[220]...
Prajñāpanā and Jivājivābhigamas
In Prajñāpanā there is a prajñāpanā (description) of jīva and ajīva (sů. 3). In Jivājīväbhigama too there is an abhigama (treatment) of those very entities. The import of the terms prajñāpanā and abhigama is identical. Both the works under consideration belong to angabahya class. And both of them are composed by a sthavira. Again, both of them are the composition known by the general name adhyayana. In the Middle Ages Prajñāpanā came to be regarded as an upanga of Samavāyānga, the fourth Anga work, whereas Jīvājīvābhigama came to be regarded as an upanga of Sthânănga, the third Anga work. Though the subject-matter-the main subject-matter- of both the texts is identical, yet the connection of one is established with Samavāyānga and that of another with Sthānanga.
It is necessary to investigate if there is any chronological order between these two works. In the beginning of Jivājīvabhigama its main subject-matter, viz. jiva and ajiva is treated of in the same manner as in Prajñāpanā. In Jīvājīvābhigama too out of jīva and ajīva, the latter is described first and then only the former. In the entire text of Jivājivābhigama we notice that the order of presenting the topic of jīva is mainly in accordance with the various divisions of jīva. That is, first there is a description of 2 divisions, 3 divisions upto 10 divisions of saṁsārī jivas and then occurs the description of 2 divisions, 3 divisions upto 10 divisions of all the jīvas. Thus the description of the jīva proceeds gradually following mainly its various divisions and finally it ends in the ten divisions of all jīvas. It is noteworthy that in Sthânănga too there are ten sthānas. That is, therein one point, two points, three points upto ten points about jīva and ajīva are described according to the numerical order. And in Jivājivābhigama two, three upto ten divisions of jtvas—first of samsārt jivas and then of all jīvas—are dealt with. Thus the treatment of 2, 3, 4 upto 10 divisions or points is identical in both the texts. Thus though Jivājīvābhigama account of jīva and ajīva is similar to the one found in Prajñāpanā, its method of treatment (through 2, 3, 4 upto 10 divisions or points) is identical not with that of Prajñāpanā but with that of Sthānanga. This might possibly be the reason of considering Jivājivābhigama to be the upånga of Sthānanga.
The solution of the problem of establishing the chronological order between Prajñāpanā and Jivājīvābhigama remains to be
5. The sūtra-numbers given here are in accordance with Devchand Lal
bhai edition (1919 A.D.).
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [221] ...
arrived at. Jivājīvābhigama several times refers to Prajñāpanā and its Padas. Again, it refers to Rajapraśniya and Aupapātika3. Out of these references, one to Aupapātika belongs to the days when Agamas were penned down, that is, to the age of Valabhi redaction and it was made for the convenience of the reader. This is what we can say about that particular reference. But it is necessary to fix, following some other method, the chronological order between Jīvājīvābhigama and Prajñāpana in order to decide the question as to whether reference to Prajñāpana was included at the time of Valabhi redaction or the author of Jiväjivābhigama himself made it.
The general structure of Jiväjivabhigama is such that in it the divisions of jivas are gradually treated of and while dealing with a particular division the sthiti (life-span), antara (gap), alpabahutva (relative numerical strength) etc. of the jivas forming that division are discussed. Generally it can be said that the entire text is divided into two parts. In the first part there occurs the description of ajiva and the various divisions of samsart jivas whereas in the second part there occurs the description of the divisions of all jivas, that is, here in this second part the divisions are so made and described as to include samsart as well as siddha jivas. While dealing with those 2 divisions, 3 divisions upto 10 divisions, the sthiti (life-span) etc. of the jivas of the concerned division are pointed out.
Though Prajñāpană deals mainly with this very subject, its method is different from that of Jivajivābhigama. As we already know Prajñāpanā is divided into 36 Padas. And the description of the divisions occurs only in the 1st Pada. In other words, the complete picture of the divisions and sub-divisions of jiva and ajiva could be had from the first Pada (viz. Prajñāpană Pada). Sthāna (dwelling place or location), alpabahutva (relative numerical strength), sthiti (life-span), etc. of jivas are discussed one by one in the remaining Padas-one in each Pada. In fine, in Jīvājīvābhigama the information about the sthiti, etc. of the jivas of a particular division is found at the occasion of the description of that particular division, whereas in Prajñāpană in one Pada all the information about the sthiti of the jivas of all the divisions is found at one place, in another Pada all the information about sthāna of all the jivas of all divisions is given and so on and so forth. In other words, Jiväjiväbhigama conducts its discussion
6. Su. 4, 5, 13, 15, 20, 35, 36, 38, 41, 86, 91, 100, 106, 113, 117, 119-122.
7. Su. 109, 110.
8. Su. 111.
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________
division-wise whereas Prajñāpană conducts its discussion item-wise. Moreover, the discussion on so many subjects that occurs in the remaining 35 (2-36) Padas is not there in Jivājīvābhigama. Thus these two texts differ from one another from the point of view of the method of presentation. Again, let us note that in Prajñāpanā the discussion is comparatively more detailed than the one found in Jivājīvābhigama.
...[222]...
From all this we are inclined to believe that Jivājīvābhigama is prior to Prajñāpanā. And the reference to Prajñāpanā found in Jiväjivabhigama seems to have been introduced therein at the time of Valabhi redaction for the sake of brevity as the reference to Prajñāpană found in the Anga work Bhagavati definitely is.
Like Anga works, Jivājivabhigama also does not have the mangala in the beginning. But there we are told this much that having favourably pondered over jinamata (Jina's own View), jinānumata (Jina-supported View), jinadeśita (Jina-preached View), jinaprasasta (Jina-praised View) and having full faith in it the revered Sthaviras have composed this adhyayana of the name of Jīvājīvābhigama. This way of starting the work suggests the imitation of Anga composition. In the beginning of Anga works Sudharma says, "Such is the knowledge embodied in Śruta that I have acquired" (evam me suyam3) and then he imparts that knowledge to Jambu. Similarly, in the beginning of Jivājīvābhigama we are told that Sthaviras having acquired the preachings of Jina and having placed faith in them have composed it.
But Prajñāpană opens with a mangala. That is in the beginning of Prajñāpana homages are paid to Siddhas (Liberated souls), etc. Then it is indicated that the work has been composed on the basis of the preachings of Jina. Thus the beginning of Prajñāpanā does not follow the pattern of Anga works while that of Jīvājīvābhigama does. The text of Prajñāpanā commences only after the performance of mangala. From this we surmise that Prajñāpanā belongs to that period when the practice of invariable performance of mangala before the commencement of a particular work was already established and current, whereas Jivājīvābhigama belongs to the period when this practice was not still established.
9. Lit.
*
"This is what I have heard."
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[223]...
PRAJÑĀPANĀ AND SATKHANDAGAMA
The Anga Sutra Dṛṣṭivada is the common source of both Prajñāpanāsūtra and Satkhaṇḍagama. That is, both these works have drawn upon the Dṛṣṭivada for the material contained in them. Again, both these works are of the nature of compilation. But their style of presentation is different. One should note the points of this difference. Prajñāpanāsūtra contains 36 literary divisions called 'Padas'. It keeps living being in the forefront. Satkhaṇḍāgama, in the first Khanda called Jivasthana, investigates, through various points viz. gati etc., the 14 stages of spiritual evolution (gunasthana; here the term jivasamāsa is employed for gunasthāna), resulted from the destruction of Karmas. Of the remaining part Khuddabandha, Bandhasvamitva, Vedana-these Khandas could be said to deal with living being keeping Karma in the forefront. In the Vargaṇākhanda too the main topic treated of is the vargaṇā (class) of karma. The vargana of others is discussed in so far as it is conducive to the understanding of Karma-vargaṇā. The 6th Khanda is known by the name of Mahabandha. Hence there too the discussion about Karma is the main.
Out of the 36 'Padas' contained in Prajñāpanāsutra, the names of six 'Padas' (23-27, 35) occurring in the Prajñāpanāsutra itself are 'Karma' (23), Karmabandhaka (24), Karmavedaka (25), Vedabandhaka (26), Vedavedaka (27), Vedana (35). It is interesting to compare these names with those of the concerned Khandas of the Satkhandagama, suggested by the commentator. The concerned Khandas of the Satkhaṇḍagama discuss the topics more in detail and more minutely than the Padas of Prajñāpanāsūtra. Thus in Prajñāpanāsutra, the discussions centre round the Jiva while in Satkhandagama they centre round the Karma.
Prajñāpanāsūtra prominently employs question-answer style adopted in Anga Sutras. And at many places it is clear that the questions and answers are of Gautama and Mahāvīra respectively. But Satkhandagama employs the scientific method the constituents of which are Uddeśa, Nirdeśa and Vibhaga. Only occasionally we come across the questions and answers.1
Prajñāpanāsutra which is of the nature of compilation is a work of one Acārya. But the case with Satkhaṇḍāgama is different. Prajñápană contains no Culikā. But in Saṭkhanḍāgama Culikās have been added2. We know not as to who made this additions and
1. The topics like 'Bandhasämittavicaya', Satkhaṇḍāgama Book VIII, occasionally employ question-answer style.
2. Satkhandagama Book VI contains 9 Culikas, Book X, 1, Book XI, 2 and Book XII, 3. In the Su. 581 (Book XIV) it is explicitly stated that"etto uvarimagamtho culiā nāma."
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [224] ...
when. But the term Culikā itself suggests that it is a later addition. The similar thing has happened even in case of Agamas like Daśavaikālika.
Prajñāpanāsūtra is written in the style of original Sutra while Satkhanḍagama employs commentarial or expository style in addition to it. In the Satkhandagama many a time the discussion is conducted through 'entrances' to exposition; this suggests commentarial style. That is to say, after having suggested the entrances to exposition by the words 'anioagddārāni, the exposition is conducted through all those 'entrances' one by one.3 Moreover, the terms like kṛti, vedanā, karma are explained through the method of Nikṣepas, viz. nāma, sthāpanā, dravya and bhāva. In doing so it has clearly followed the style of exposition found in the Niryukti of Jaina Agamas.4 The employment of terms like 'anugama', 'samtaparuvana ', niddesa", vihasă '8 (vibhāṣā) also points to its commentarial style. The various lists of anuyogadvaras ('points of investigation' or 'entrances to exposition') and the treatment of the subject through their application that we find in the first chapter of Tattvōrthasutra were not still crystallised in Prajñāpana. It is so because Prajñāpanā does never discuss the subject through anuyogadvaras, first giving the list of them. But in Satkhandagama eight anuyogadvāras are first enumerated1o and then according to them the discussion of the subject proceeds on. Of course, in Prajñāpana a certain stage necessary for the establishment of the lists of anuyogadvāras as also for the treatment of the subject according to them is already reached. On its basis, later on, the lists of anuyogadvaras came to be crystallised and the subjects were treated of according to them. Tattvärthasutra (I. 8) enumerates eight anuyogadvaras, viz. sat, sankhya etc. Such an enumeration of anuyogadvaras is not found in Prajñāpanā. But it is possible to construct a list of anuyogadvaras which are scattered in the different Padas of Prajñāpanā. And such a constructed list of anuyogadvāras has been utilised in Satkhaṇḍagama. This fact
3. Satkhandagama Book I Su. 5; Book IX Su. 45; Book X. Su. 1; Book XI Su. 1 & 165: Book XII Su. 1; Book XIII Sü. 2 etc..
4. The employment of this method is noticed in Ṣatkhandagama from Book IX Su. 45 to Book XIV.
5. Ibid, Book I Su. 7; Book III Su. 1 etc.
6. Ibid, Book 1 Su. 7; Book IX Su. 71.
7. Ibid, Book I Su. 8; Book III Su. I etc.
8. Ibid, Book VI Su. 2 (p. 4), Book VI Su. 1 (p. 145); Book XIV Su. 1.
9. Let us note that in Buddhism the school that attaches utmost importance to Vibhāṣā is known as Vaibhaşika school.
10. Saṭkhandagama, Book I, su. 7, p. 155.
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [225]...
throws light on the date of their composition and proves that Satkhandāgama has most probably been composed or compiled later than Prajñāpanā. Everywhere in Şatkhandāgama a discussion on those particular märganädvāras (topics of investigation) begins through the words 'gadiyānuvädena', 'imdiyanuvādena', kāyānuvadena' etc. 11 This system is rarely found in the Prajñāpanāsūtra. Only two words 'disānuväena' and 'khettänuväena '12 occur in it. But the word 'gaianuvāena' has not been employed in the discussion on gati, etc.
Over and above the similarity of treatment we find, at various places, similarity of expression in both the works. This suggests that they had a common tradition as their basis. By similarity of treatment is meant the agreement on different points and it is easily noticed at many places in both the works. Hence it is not necessary for us to note all such places where the similarity of treatment is found. But we should note the places where the similarity of expression occurs.
Generally we can say that both the works are composed in prose but they contain gāthās also. Out of these găthas some, it seems, should be traditional sangrahani gäthäs. Gāthas 99-101 of Prajñāpana occur in Satkhandagama. The gathās as found in Satkhandagama are as follows: Book XIV
Sū. 121 "tattha imam sahāranalakkhanam bhanidamSū. 122 såhäranamāhāro sāhāranamānapānagahanam ca/
sähäranajivānam sähārāṇalakkhaṇam bhanidam// Sū. 123 eyassa anuggahanam bahüņa sahāraṇānameyassa/
eyassa jaṁ bahūnam samāsado tam pi hodi eyassa// Sū. 124 samagam vakkartānam samagam tesim sariranippattī/
sa magam ca anuggahanam samagam ussāsanissāso// It is noteworthy that Satkhandägama quotes these găthās having employed the term 'bhanidam' suggestive of quotation, while Prajñāpanāsūtra does not use any such term. In Prajñāpanā. sūtra they are given in a reverse order. Moreover, the gathā occurring in the concerned sūtra 122 gives the reading "lakkhanam bhanidaň', while Prajñāpanā ghathā 101 gives the reading 'lakkhanam eyam'. Though the gåthă occurring in the Sūtra 123 and Prajñāpanā gāthā no. 100 are identical, the reading of this gātha yielded by Prajñāpanā is more correct than the one offered in
11. Ibid, Book I Sū. 24, 33, 39, etc. 12. Prafñāpanāsūtra 213-224; 276-324; 326-329. P. 15
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________
... ( 226 )...
Satkhandagama. The reading as we find in Satkhandāgama is in disorder and corrupt. Once again the gathă occurring in sūtra 124 and Prajñapanå gåtha 99 are one and the same but both the works yield different readings. In this case too Prajñāpanā gives correct reading.
At the occasion of discussing the topic of alpa-bahutva (numerical variation) of jiva (living beings), the beginning of Mahādamdaya' in Prajñapana is as follows: "aha bhante savvajivappabahum mahādamdayam vattaissāmi-savvatthovå gabbhavakkamtiya manussã......". And the end is as follows: " sajogi visesähiyā 96, samsáratthā visesähiyā 97, savvjīvā visesähiya 98." Sutra 334.
Even in Şatkhandagama there occurs Mahādamdaa. There its beginning is—"etto savvajīvesu mahädandao kādavvo bhavadi | savvatthová manussapajjattă gabbhovakkamtiyā.” And its end is“nigodajīvā visesähiyā" Book VII, Sūtras 1-79.
The difference that we find in the two expositions-one in Satkhamdagama and another in Prajñāpamāsutra-is that Prajapanäsutra mentions 98 divisions of living beings while Satkhandagima mentions 78 divisions. The fact that some divisions are primary and some secondary should be considered to be the reason of this difference. But the important thing is that both the works give one name 'Mahādandaka '13 to this discussion. This suggests the common tradition. Moreover, the usage of the term 'vattaissami' and that of 'kādavvo' are also noteworthy in this connection.
The second Pada of Prajñāpanāsūtra is 'Sthānapada'. Therein it is described as to where in the Universe living beings of various types or grades-beginning with those possessed of one sense-organ and ending with those who are emancipated souls-dwell. In the chapter called 'Kșetrānugama' of the second part (Khanda) of Satkhandägama (Book VII, pp. 299 ff.) this very topic is discussed. The only difference that we find is that Satkhandāgama discusses this topic through points of investigation (märgaņāstāna), viz. Gati etc.; while Praiñāpanā discusses this topic taking one by one various grades of living beings-from those possessed of one senseorgan to the liberated. In Prajñāpanā, the treatment of this topic is lengthy while in Satkhandāgama it is brief.
In Prajñāpanā alpa-bahutva (numerical variation) is discussed through various' entrances' to exposition. Therein both the living
13. At other places also the word Mahidandaa is used in Satkh. See Book
XIV, Su. 643; XI, Sū 30; VI, Su. 1; pp. 140, 142,
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [227]...
and non-living substances are treated of. Satkhandagama too, while treating of the 14 stages of spiritual evolution (gunasthānas), discusses the alpa-bahutva of living beings through various points of investigation viz. Gati etc. 14 This discussion contained in Şatkhandagama is deeper than the one found in Prajñāpanāsūtra. Moreover, Satkhandāgama deals with this topic purely through the points of investigation, Gati etc.15 According to Prajñāpanāsūtra the points of investigation are 26, while according to Satkhandāgama they are 14. These 14 points of investigation, viz. Gati etc. are common to both the works. This can be seen from the following lists. Prajñāpamasutra
Satkhandagama 1 Diśāl6 2 Gati
1 Gati 3 Indriya
2 Indriya 4 Kaya
3 Kaya 5 Yoga
4 Yoga 6 Veda
5 Veda 7 Kaşaya
6 Kaşaya 8 Leśyā
10 Leśyā 9 Samyaktva
12 Samyaktva 10 Jñana
7 Jñana 11 Darsana
9 Darsana 12 Samyata
8 Samyama 13 Upayoga 14 Ahāra
14 Aharaka 15 Bhāsaka 16 Paritta 17 Paryāpta 18 Sūksma 19 Samjñī
13 Samjñi 20 Bhava
11 Bhavya 21 Astikaya 22 Carima 23 Jiva 24 Ksetra 25 Bandha 26 Pudgala
The point worthy of note is that at the end of this treatment occurs, in both the works, the 'Mahādandaka.' (Satkha. Book VII,
14. Satkhandāgama, Book V, p. 241 ff. 15. Ibid, Book VII, p. 520 ff. 16. In Prajñāpināsūtra Pada 18 we find only 22 out of these 26. Nos, 1, 24-26
are left out; see Sū. 1259.
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [228]...
p. 575). As has been already said, Prajñāpanā mentions in Mahädandaka, 98 divisions of living beings, while Şațkhandagama mentions 78. From the list given above it becomes clear that the points of investigation that are employed in Prajñāpana in this topic are more in number than those employed in Satkhandāgama. This leads us to conclude that the treatment of the concerned topic in Prajñāpanā suggests the fluid stage of investigation while the same in the Satkhandagama suggests the crystallized stage. The crystallized stage that resulted from fluid stage is represented by 14 stages of spiritual evolution (gunasthana), 14 points of investigation (märganästhāna) and 14 divisions of living beings (Jivasthāna) which are accepted in the later works.
The real thing seems to be that in the first Khanda named 'Jivasthana' the 14 points of investigation are employed in the investigation of each of the 14 stages of spiritual evolution. But in the second Khanda Khuddābandha’ the system is changed. Therein the bandhaka (=living being) etc. are treated of through 14 points of investigation. There the discussion is not conducted from the point of view of gunasthāna (keeping in view the 14 stages of spiritual evolution). This is the reason why the style of the treatment of this topic is similar in both the works.
The sthiti (life-span) of living beings is expounded in various ways in the Satkhandagama. In the Kälānugama (Book VII, pp. 114 ff.) the kalasthiti (life-span) of living beings is expounded through 14 dvāras (points of investigation) beginning with gati. But in the Prajñāpanā it is discussed through 24 divisions and sub-divisions of living beings-known as 24 dandakas (Prajñāpanā, Sthitipada IV).
Again, similarity of treatment in regard to avagâhana (occupation of space), antara (gap) etc. is found in both the works. We refrain from dealing with this point. It will suffice to suggest that the detailed and fine comparison of these two works is worth undertaking. That is to say, these two works are the solid means to know the stages of development of thought regarding living beings and Karma. We want to draw the attention of the scholars to this fact.
The fact that Niryukti gäthas occur in both the works suggests that Niryukti itself has borrowed them from some common source. Thus it is an interesting and even challenging problem to find out as to which gathās of Niryukti are from the pen of BhadrabahuSenior or Junior whoever he may be—and which are borrowed from an old tradition. See Satkhandagama Vol. XIII, Sü. 4-9, 12, 13 15, 16 etc.; Avaśyakaniryukti gathäs---31 ff; Visesavasyaka gāthas 604 ff.
Moreover, one striking point of similarity is to be noted. In
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[229]...
the discussion on gatyagati (transmigration) there occurs, in both the works, the discussion on the acquisition of the position of Tirthankara, Cakravarti, Baladeva, Vasudeva. The only difference is that Prajñāpanã adds two more positions viz Mandalika and Ratna (Prajñāpanā Sū. 1466–69). Satkha. VI, Sū. 216, 220 etc.
Upanga Prajñāpanāsutra is a work of Arya Syāmācārya. But this does not mean that all the material contained in it is thought out by Syāmācārya himself. It is so because his objective was to compile and arrange in a certain way the material came down to him from the tradition of śruta. This is the reason why he has not followed the same classification of living beings occurring in the first Pada while discussing the points of investigation sthiti etc. The exposition of the dvaras-sthāna etc., which had been variously developed by the former Acāryas, was before him. So, his task was to collect and compile all the ideas and thoughts in proper dvaras. Though the exposition performed in the dvaras beginning with 'sthana' has bearing on all the living beings, there is no unanimity regarding the point as to which dvaras are to be treated of in which type of divisions of living beings. Keeping in view the point as to how the treatment of a particular subject can be easy, subdivisions of living beings to be described at the occasion of dealing with a particular dvara-are determined. If one and the same individual were to describe it after considering all the points, then it is quite possible that he might describe it altogether differently. But this is not the case with Prajñāpană. Arya Syama has acquired, through tradition, the legacy of whatever the earlier Acaryas had thought. And in Prajñāpanā Arya Syama collected the thoughts and ideas that arose in the tradition from time to time. If we look at Prajñāpanā from this view-point it is nothing but a systematic collection of ideas and thoughts accumulated in tradition upto that period. This is the reason why the readers were asked to refer to Prajñāpană for complete discussion when the Agamas were put down in writing.
Living being and Karma (moral causation)-these are the two main subjects dealt with in the Jaina Agamas. One trend of thinking keeps living being in the centre while discussing various topics viz. as to how many divisions of living beings there are, as to how long a living being of a particular type can live, as to where it dwells, in which class it can take birth after death, as to how many sense-organs it can possess, as to which sex it can have, as to how many knowledges it can possess, as to which karmas it can bind, etc. Another trend of thinking keeps Karma in the centre and discusses, in the main, different types of Karma and their role in the spiritual evolution or degradation of a living
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [230]...
being. Hence this trend, keeping in view the spiritual evolution of a living being, determines the 14 points of investigation (märganästhāna) for the examination of and search for the 14 stages of spiritual evolution of living beings (gunasthāna) which are known as Jivasamāsa. These 14 points of investigation are the different divisions of living beings due to their gati etc.
Prajñāpanā represents the first trend while old works on Karma like Karmaprakrti, Satkhandägama, etc. represent the second trend. The state of affairs being what it is, it becomes very difficult for us to determine the chronological order of these works. In the 15th Century and even after when the Sthānakavāsi tradition tried to present in the form of thokada works, written in Gujarati, the ideas and thoughts of Agamas, it presented the marganästhānas etc. in such a way as could be easily grasped by an ordinary reader. And in the Anga work named Sthânănga too a particular item is presented keeping in view the number of its constituents. But let us remember that even in the days of Sthanānga the ideas relating to living beings and Karma were presented in a complicated manner. So, style of treatment-i. e. its simplicity or otherwise--cannot be a determining factor in fixing up the chronological order of these works. This is so because the nature of the style was dependent on the objective of the author and on the nature of the subject-matter-simple or subtle. Hence we would be making a great blunder in fixing up the chronological order of Prajñāpanā and Şatkhandāgama if we were guided only by the fact that the treatment of the subject-matter in the Satkhandagama is more detailed and subtle than that found in Prajñāpanasútra. Therefore we should tackle differently the problem of their chronological order. We should first study such works independently and only afterwards we should try to fix their chronological order. According to both these works, literature of both these types is rooted in Drstivāda. This means that innumerable Ācāryas have variously presented the subject-matter of Drstivada itself to achieve different objectives. This presents one more difficulty in fixing up the chronological order of the works on the basis of the nature of the treatment of the subjectmatter-simple or subtle. If one were not to take into consideration all these facts he can easily-but wrongly-conclude that as the discussions in Prajñāpanā are more simple and brief than those in Satkhāndāgama the former is prior to the latter. But on account of the difficulty as already pointed out it is not proper to fix Prajñāpanā prior to Şatkhandagama. So, we have given up this manner of fixing up the chronological order of the works on the basis of the nature of their treatment. Now, it becomes
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[231]...
necessary for us to employ the different method for fixing up their chronological order. Only after we have done so, we can utilise the argument based on the nature of treatment.
One thing is certain that the system of exposition through anuyogadvāras which we find in several parts of Saṭkhanḍāgama clearly follows the system of exposition demonstrated in Anuycgadvarasutra. Nothing of the sort is found in Prajñāpanã. This fact indisputably proves Prajñāpanā to be older than Saṭkhanḍāgama. Moreover, as we shall see, Prajñāpanā belongs to the period preceding the commencement of Christian era, whereas Saṭkhanḍāgama belongs to the period which in no case precedes 683 V. N. (= 156 A. D.). So, we can definitely conclude that Prajñāpană is prior to Satkhanḍāgama.
In olden days the subject was investigated through various dvaras (entrances to investigation). Later on a list of 14 jivasthānas, 14 gunasthanas came to be established and the investigation was conducted through them instead of those dvaras. In Prajñāpana we do not find this tradition of conducting the discussion through 14 jivasthānas and 14 gunasthanas. But in Saṭkhanḍāgama this tradition is clearly there. This too proves that Satkhaṇḍāgama is later than Prajñapanã. Thus we can establish in various ways that Prajñāpanā is a work earlier than Satkhanḍāgama.
The Author of Prajñāpanā and His Date
In the original text of Prajñāpană there occurs no reference to its author. But in the beginning, after benedictory verses, there are two gathas which have some connection with this problem. Ac. Haribhadra and Ac. Malayagiri have commented on them. But they consider them to be of the nature of interpolation. These two gathās mention Arya Syama as the author of Prajñāpanasutra. This means that even before the time of Ac. Haribhadra, Prajñāpana was known as a work of Arya Syama.
Ac. Malayagiri uses an epithet Bhagavan' for Arya Syama. The passages in point are as follows: "bhagavan Aryasyamo'pi ittham eva sütram racayati" (Comm. folio 72). "bhagavan AryaSyamaḥ paṭhati" (Ibid, folio 47). " sarveṣām api prāvacanikasūrīṇāṁ matani bhagavan Aryasyama upadiṣṭavān (Ibid, folio 385). "bhagavad-Arya-Syama pratipattau" (Ibid, folio 385).17 This points out his greatness. From these two gathās it becomes clear that Arya Syama belonged to Vacaka lineage (vamsa), and was well versed in Purvaśruta. In the composition of Prajñapanãsūtra
17. All these references have been noted by Pt. Bechardasa ji in his note in Bhagavatisutra, Pt. II, p. 135.
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[232] ...
he had displayed his talent to such an extent that even Anga and Upanga works recommend the readers to refer to Prajñāpanā for detailed discussions on various subjects.
The Nandisutra Pattāvalí enumerates the names beginning from Sudharmā. There the eleventh name is of Ārya śyāma. The actual words of the Pattāvali are : "vamdimo hāriyam sumajjam.” Thus according to this Pattāvali he belonged to Hāritagotra. But the above mentioned two interpolated gāthās regard him as 23rd in the line of Vacakavamsa. Following these two gāthas Ac. Malayagiri too considers him to be 23rd in the line. But it is to be borne in mind that therein we are told this much that he is 23rd in the line; there we find no enumeration of the names from Sudharmā to Arya Śyāma.
From the Pattavalis we know the fact that there were three persons bearing the same name Kālakācārya. The first Kälaka is that whose death (according to Dharmansägarīya Pattāvalt; birth according to Kharataragacchiya Pattāval[18) occurred in 376 V. N. (i.e. 376 years after the death of Lord Mahavira). The second Kalaka is that who destroyed the king Gardabhilla and who fourished in V. N. 453 (= 17 years before the commencement of Vikrama Era). The third Kalaka is that who flourished in V. N. 993 (=523 V. S.) and who changed the day of Samvatsarī from the 5th day of Bhadrapada to the 4th.
According to the tradition represented by the Pațţāvalis the first Kālaka and śyāmācārya, the author of Prajñāpanā, are identical. But in the Pattavalis śyāmācārya is not regarded as 23rd in the line while in the two gāthăs, under consideration, he is so regarded. Hence it becomes necessary for us to regard the references to his number in the line as secondary, while tackling the problem of his date.
The third Kalaka who flourished in 993 V.N. (=523 V. S.) could in no way be the author of Prajñāpanā because Nandi which was written before 993 V.N. (=523 V.S.) mentions Prajñāpanā in the list of Āgamas.
Now what remains for us to decide is as to who out of the first two Kalakas is identical with śyāmācārya. Dr. U. P. Shah opines that śyāmācārya mentioned 11th in the line and Kālakācārya, destroyer of King Gardabhilla, become identical, if the first two Kalakas were regarded as one identical person. In the Pattā valis where these two Kalakas are considered to be two different persons, the date of one is 376 V. N. and that of another
18. adyan prajñāpanākst indrasya agre nigodavicăraraktā śyāmācāryāparanama |
sa tu vīrāt 376 varşair jātahi
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[233]...
is 453. Though it is written there that 376 V. N. is the year of birth, elsewhere it is considered to be the year of death. Similarly, 453 V. N. too seems most probably the year of death (of second Kalaka). Thus there is no long gap between the dates of the two Kalakas. If we take 376 V. N. to be the year of birth (of the first Kälaka) even then there will be a gap of only 77 years between the dates of two Kalakas. These two Kālakas may or may not be identical but it is certain that Prajñāpanā is a work of that Kalaka who flourished before the commencement of Vikrama Era.
Some gathas of Prajñāpanä occur even in Sutrakṛtänga, Uttaradhyayana, Avaśyakasutra-niryukti and Acaranganiryukti. A comparison of all these gathas occurring in the abovementioned different works being necessary we give it below.
Prajnapana
Sū. 24 gă. 8
Sū. 24 gā. 9
Su. 24 gā. 10 Sū. 24 gă. 11
Sūtrakṛtānga
2.3.19 gă. 1 2.3.19 gă. 2 2.3.19 gă. 3 2.2.19 gā. 5
Uttar. Adhya. 36
gā. 74
gå. 75
gā. 76
gā. 77
Acaranga-niryukti (gā. 72, 76) and Uttaradhyayanasutra (gā. 73) clearly state that there are 36 divisions. But in Uttaradhyayana occur 40 divisions whereas in Acaranganiryukti occur 36 divisions. And in Sutrakṛtānga and Prajñāpană occur 40 divisions. This proves that originally there were 36 divisions19 and only later on in those concerned gathās four more divisions were added to the 36. Hence we should consider the concerned gathas occurring in Prajñāpana to be a quotation from some other work. What is more, we should believe that they have undergone some correction. These very gāthās occur in Sutrakṛtāngasútra. And we can legitimately opine that the oldest form of these gäāthās is found in Acaranganiryukti. It is quite possible that Sutrakṛtānga too quotes these gathās from some other work.20 Even if we consider Ac. Bhadrabahu, senior or junior, to be the author of Niryuktis, it is well nigh impossible that all the gathas of Niryuktis are composed by him. It would be proper to believe that he included in the
Acara. Níryukti
gā. 73
gā. 74
gā. 75
gā. 76
19. Mülācāra (5.8-12) too enumerates 36 divisions only. And the concerned. gäthas found in the work are almost the same with some different readings.
20. These gathās seem to be borrowed in Sutrakṛtānga, This is so because therein they occur after the remark imão gãhão anugam tavvão'. Moreover, therein they are followed by a statement 'eyão eesu bhaniyavvão gãhão jāva surakamtattäe viuṭṭamti. Compare this statement with the one occurring in Prajñāpanāsutra su. 55. The Prajñāpanā statement is 'eesi nam imão gãhão anugaṁtavvão.'
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[234]...
x
Niryuktis so many sangrahani (recapitulatory) gāthas from other sources. So, it is not proper to discuss the problem of the date of Prajñāpanā on the basis of Niryuktis.
Comparison of the 36th Adhyayana (viz. Jivājīvavibhakti) of Uttaradhyayana with the first Pada of Prajñāpanā makes it clear that Prajñāpanā discussion on jīva is conducted on a higher level than Uttaradhyayana discussion on the same subject. So, the 36th Adhyayana in its present form is earlier than Prajñāpanā. But the scholars consider Uttaradhyayana not to be a work of one author but to be a compilation. So, it is really difficult to arrive at the date of Prajñāpanā on the basis of Uttarādhyayana too.
The gathās about Siddhas (liberated souls) are found in Prajñāpanā and Uvaväiya as well. And some of them occur even in Uttaradhyayana and Avaśyakaniryukti. Let us have a look at the following table : Prajmάραηά Uυαυάiya
Uttar. Adh. 36 Avaśyaka Ni. Sū. 211
(Višeşa.) gā. 159 gā. 159 $ 168
678 (3978) gā. 160 $ 169
679 (3779) gā. 161
(Compare) 964 (Di.) (3810) gā. 162 § 170
963 (DI.) $ 172
965 (Di.) (3811) gā. 164 § 173
966 (DI.) (3812) gā. 165 $ 174
967 (DI.) (3813) gā. 166 § 175
968 (D1.) (3814) gā. 167 § 176
680 (3828) gā. 168 $ 177
681 (3829) gā. 169 § 178
662 (3835) $ 179
683
(3836) gā. 171 $ 180
685 (3847) gā. 172
§ 181 (Compare) 67(Compare) 686 (3848) gā. 173 $ 182
687 (3849) gā. 174 § 183
688 (3850) gā. 175 $ 184
(Compare) 689 (3851) gā. 176 $ 185
690
(3852) $ 186
691 (3853) gā. 178 $ 187
(3889) gā. 179 $ 188
693 (3890) $ 189
§ 171
gā. 163
хо xxxxxxxxxx
gå. 170
X
X
gā. 177
X
692
X
X
X
The above comparison makes it clear that Uttarādhyayana găthās about siddhas have served as the basis for the elaboration of the subject dealt with in the gathas occurring in other works.
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [235]...
This proves that this portion of Uttaradhyayana which has special connection with Prajñāpanā is prior to Prajñāpanā. The first and the last găthas of Uvaväiya differ from those of Prajñāpanā. It is highly possible that Prajñāpanā is older than Uvaváiya.
Tradition believes, on the basis of the identical meaning of the two names, that Kālaka who explained Nigcda and Arya Śyāma are not two different persons. According to tradition he secured the status of Yugapradhana in 335 V. N. and lived upto the year 376 V.N. Now, if Prajñāpană were the work of this Kalaka, then it might have been composed in the period 335-376 V.N. (i.e. 135-94 years before the commencement of Vikrama Era; 78-37 B.C.).21 If we were to consider the Niryukti to be the work of Senior Bhadrababu and also to think that there is a reason to believe that the Niryukti follows the Uttaradhyayana in mentioning 36 divisions then Prajñapanā is proved later than the Niryukti; and the date of Prajñāpanā is not in conflict with that of Senior Bhadrabahu because he is believed to be earlier than Prajñāpanā.
Satkhandāgama, in its present form, is a work of two Ācāryas Bhadanta Puspadanta and Bhūta bali who are posterior to Dharasena who, in turn, flourished sometime after 683 V.N. From this we can safely conclude that Prajñāpanā is prior to Satkhandagama. Maturity of thought, systematic treatment and employment of commentarial style-all these that are found in Satkhandāgama are due to its being lately composed. Prajñāpanā is mentioned in the list of Agamas, given in the Nandisūtra which belongs to the period of time prior to 523 V.S. Thus even the date of Nandisūtra is not in conflict with our proposed date of Prajñāpanāsūtra.
Prajñāpanā Benediction And Pañcanamaskāra-Mantra In the beginning of Prajñāpan, there are benedictory verses. Therein salutation is offered first to Siddha and then to Lord Mahāvira. According to the author of Dhavalā even Satkhandagama, in its beginning, implicitly perform salutation to the five holy personages. In all the manuscripts containing only the text of Prajñāpanāsūtra there is an indication of salutation to the five holy personages. But Āc. Haribhadra and Āc. Malayagiri have not commented on it. So, the editors are of the opinion that it does not constitute a part of the text22. The following seems to be the basis of this opinion. Since the time when PañcanamaskāraMantra gained ground and was held important, the practice of
21. Dr. Charpentier is of the opinion that Ārya śyāma flourished round
about €0 B. C. Introduction to Uttarādhyayana, p. 27. 22. Refer to the foot-note 1 on p. 1 of this edition.
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [236]...
writing down the Mantra first before the commencement of the text proper came to be adopted; so it is always necessary to determine as to whether or not the author himself has put Pañcanamaskāra-Mantra before the commencement of the text.
It is noteworthy that in the benedictory verses of Prajñāpanā the salutation is offered first to Siddha and then to Arihanta. It is noteworthy because in Pañcanamaskāra the salutation is offered first to Arihanta and then to Siddha. According to old references, Tirthańkaras offer salutation to Siddha only, when they enter into the order of monks. If we take this fact into consideration we can legitimately conclude that there had been already in vogue a tradition of offering salutation to Siddha in the beginning of the performance of Mangala (benediction). But later on in Pañcanamaskāra-Mantra the first place came to be accorded to TirthankarasArihantas---considering them to be directly helpful to the souls in bondage23. Since then the authors, following PañcanamaskāraMantra, in the benedictory part of their works offer salutation first to Arihanta.
How the order of the five Padas (dignitaries) got established in Pañcanamaskāra-Mantra ?-if we ponder over this question we feel that something like this might have happened : So long as Tirtha (Order) is not founded, Siddhas (liberated souls) only are worthy of salutation. Accordingly, when Tirthařkara renounces the world he offers his salutation to idea-i Siddha only. But it is quite natural that Tirthańkara is held important in his life-time. And when he leaves this mortal world, he can well be regarded as belonging to the class of Siddhas. But he is remembered only as a Tirthankara, though he has attained Siddha-hood. It is so because he is our immediate helper. Logassa provides an instance of this tradition. And it is followed in so many old benedictions (mangalas). When thus both Arihanta and Siddha are proved worthy of salutation, there might have started a practice, following old tradition, of saluting first Siddha and then Arihanta. But afterwards having included Arihantas proper in one class and Arihantas who have attained Siddhahood and all Siddhas in the other class the Jainas reversed the order of salutation. And this
23. In the edicts of Kharavela, which belong to the period preceding the
commencement of Christian Era, we find salutation first to Arihanta and then to Siddha. This means that the tradition of offering salutation first to Siddha and then to Arihanta might have been prevalent before the Age of Khāravela. Again, it is noteworthy that in the edicts of Khāra vela the salutation is offered to only two holy personages. It is interesting to note in this connection that in the beginning of the edicts of Ashoka there occurs no salutation to holy personages.
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[237] ...
r.versed order of salutation had already been prevalent before Christian Era as is indicated by the Edict of Khāravela. But this does not necessarily mean that at that time this order of salutation alone was followed by all. Salutation is a question of individual liking. Hence for a long period of time we do not find one uniform tradition of salutation-some authors wrote benediction in the beginning of their works, some did not and even among those who wrote there was no unanimity regarding the order of salutation, that is, some saluted first this holy personality and some that and so on. But this much is certain that the tradition of saluting Arihanta before Siddha had already come into existence before the commencement of Christian Era, it developed into the benediction of the form of salutation to five holy personages and finally it in its developed form got established. When Tirthankara leaves the mortal world Ācārya and Upadhyāya gain importance as the protector and custodian of the religious tradition which Tirthankara has bequeathed to the Order. As soon as they attain the status worthy of salutation, even Scriptures and the script in which they are written become worthy of adoration and worship, and as protectors and custodians of Scriptures Ācārya and Upadhyāya come to be regarded as important personages. It is a general rule that the protectors are held more important than the thing protected. According to this rule, instead of Scriptures and the script of the Scriptures the possessors and protectors of them, viz. Ācārya and Upadhyāya were given importance and were considered to be worthy of salutation; they found place in Pañcanamaskara and Scriptures, etc. were held of secondary importance. At last there remained only a class of monks from among the selfcontrolled persons. And they too were accorded a place in Salutation. Really speaking, for lay-votaries they are worthy of salutations. But they were accorded a place in Salutation as personages worthy of salutation of all. Such stages seem to have been there in the evolution of the phenomenon of Pañcanamaskara.
The discussion on the problem of the authorship of Namaskarasūtra alias Pañcanamaskāramantra has been in a way started first of all in Āvaśyakaniryukti. The name of the first chapter (adhyayana) of Āvaśyakasūtra is Sámāyika. So, there arose the first question as to who composed the Sāmāyika-adhyayana and as to why he composed it. At this occasion Āc. Bhadrahāhu clearly stated :
“ titthakaro kim karana bhāsati sämäiyam tu ajjhayanam titthakaraņāmagottam baddha me veditavvañ ti | 526 tam ca kadhaṁ vetijjati agilāe dhammadesanádihi bajjhati tam tu bhagavato tatiyabhavosakkaittäņam || 527 ||
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [ 238)...
gotamamäti sämãiyam tu kim kāranam nisamenti nānassa tam tu suņdaramimgulabhāvāna uvaladdhi || 528 ||”
--Višeşávaśyaka, 2594-96 The gist of these gathas is as follows: Lord Mahavira preached Sâmāyika-Adhyayanı. He preached the meaning embodied in Sāmāyika-Adhyayana, and his direct principal disciples (ganadharas) Gautama etc. listened to it. Thus according to Ac. Bhadrabāhu Tirthankara is the author of the meaning embodied in SāmāyikaAdhyayana whereas Ganadhara is the author of the Sūtras. In other words, Tirthankara preaches the principles, and Ganadharas put them into writing.24
Namaskaramantra constitutes the opening of Sāmāyika-adhyayana. Or, it can be said that the lesson of Samāyika-śruta is imparted to a pupil after he has saluted the five holy personages through the recitation of Pañcanamaskāra-mantra25; this is the reason why this Mantra is placed in the beginning of Sāmāyikaadhyayana. Now there arises a question as to whether it is a part and parcel of Sāmāyika-adhyayana or is it borrowed from some other work.
The answer to this question is given by Āc. Jinabhadra. It is as follows. In Nandisūtra Pañcanamaskara is not regarded as an independent śrutaskandha. Yet it is a fact that it is a Sūtra and what is more a mangala also. Hence it should be regarded as forming a part of all Sūtras26. This is the only reason why it is expounded first and then only Sāmāyika-adhyayana27. This same order is followed by him also in his Višeşāvaśyakabhäsya.
From his discussion it definitely emerges that Namaskaramantra is not a part of Āvaśyakasūtra alone, but that it might have been placed, first of all, in Avaśyakasūtra since the time when the tradition of performing, in the beginning of all śruta works, a mangala of the form of salutation to holy personages started. It is so because there is a tradition to impart a lesson of Sāmāyika first from among the entire śruta literature. And before imparting its lesson to a pupil performance of benediction in the form of salutation to five holy personages being necessary Pañcanamaskāramantra came to be looked upon as a part of Sāmāyika-adhyayana.
ito
onis. This
24. According to general belief all Tirthankaras preach Sāmāyika. - Niryukti,
gā. 238; Višeşāvaśyaka, gå. 1676. But Lord Mahāvīra is the preacher of the extant śruta. So, from this standpoint he alone is considered to be the author of Samāyika also. -Višeşāraśyakabhāşya, gā. 1544;
Niryukti, gā. 89-90; Višeşāvasya kabhāşya gā. 1091-92: 25. Katapancanamokkārassa denti samãiyam vidhiņā | Viseşāvaśyaka, gā. 5. 26. Auto-commentary on Višeşāvaśyakabhāşya, gā. 10. 27. Ibid, gã. 11
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [239]...
But it is not a part of Samayika-adhyayana alone. Whenever the occasion arises of imparting a lesson of whatever śruta work, salutation to five holy personages in the beginning is always necessary; and hence Pañcanamaskaramantra came to be regarded as a part of each and every Sruta work. Thus it is certain that it is not a part of any one sutra work alone, nor is it ever regarded as an independent sutra work. But its importance was recognised in olden days and with the passage of time it grew more and more. So, it became necessary to give it a place in śruta or sūtra. As a result of it, it ultimately came to be regarded as a part of each and every śruta work. This Pañcanamaskāra-Mantra might have been composed by some one author. Or, it might have evolved in its present form through the passage of time. In his Niryukti Āc. Bhadrabahu has recorded no definite tradition about the authorship of Pañcanamaskara-Mantra. He has only noted the points of investigation through which the exposition of this Mantra should be conducted. Among them the first one is Utpattidvāra. That is, here the discussion on the origination or otherwise of this Mantra is conducted from the various view-points (nayas). But from this discussion we know nothing about the author and date of the Mantra. Therein the question as to whether or not the Mantra has a beginning and an end is discussed from different standpoints, just as it is discussed in regard to the entire śruta literature28. And in his Bhásya Āc. Jinabhadra has devoted much more space to this discussion. Here he mainly discusses, from the philosophical standpoint, the problem of eternality or otherwise of words. The question as to which out of the three causes, viz. samutthāna (readiness, desire), vācană (ural transmission) and labdhi29 (internal capacity) is the main in their origination is also elaborately discussed in the Bhäsya. This discussion too is conducted through the method of nayas.30 Hence the main question pertaining to the authorship and date of Namaskāra-Mantra remains unanswered. Or, generally it can be said that Lord Mahāvira preached it and ganadharas (direct principal disciples) gave it a form of a Sūtra. It is so, because this is what is generally held about the authorship of the entire śruta literature. In short, according to Ac. Jinabhadra the author of Pañcanamaskāra-Mantra is not different from the author of other śruta works, the reason being that it is considered to be a part of each and every śruta work.
But there occurs a discussion on the problem of restoration
28. Avaśyakaniryukti, gā, 644-46; Višeşāvaśyaka, gā. 3335-37 and the Bhāşyaga
thās thereon. Also see Višeşārasyaka, gāthā 3338 ff. 29. Avaśyakaniryukti, gå. 646; Višeşāvaśyaka, gā. 3337 30. Višeşāvaśyaka, gå. 3357 ff.
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [240]...
--not of the authorship-of this Mantra in Mahāniśitha (Chapter V) which itself, it is believed, is restored by Āc. Haribhadra.31 And therein Arya Vajra is given the credit of restoring the Mantra. But it is surprising to know that the author of Dhavală commentary who flourished after Āc. Haribhadra considers Puspadantācārya to be the author of Namaskāra-Mantra32, We have no means to know if this tradition was recorded in some work belonging to the period earlier than the author of Dhavala. But we think that the manuscript of Satkhandāgama which Virasena, the author of Dhavala, utilised might have contained in its beginning Pañcanamaskara and hence he might have considered it to be a mangala composed by the author himself. This is how Virasena seems to have arrived at the conclusion that the author of Pañcanamaskāra is Puspadanta. Or, it is also possible that Virasena might have before him a tradition considering Puspadanta to be the author of Pañcanamaskāra. But no suggestion to this effect we find in any other work. From this discussion it becomes quite clear that originally this Mantra was not in the Agama, that is, the Anga Āgama; and that it was composed after the composition of Anga works. Opinions differ on the question of its authorship. Having taken into consideration the importance attached to Namaskāra-Mantra Ac. Jinabhadra regarded it as a part of each and every śruta work. And following the Niryukti he proved it to be the work of Tirthankaras and Ganadharas. On the other hand, Virasena regards Ac. Puşpadanta as the author of Pañcanamaskara-Mantra. But Āc Abhayadeva regards this Mantra occurring in the beginning of Bhagavatisūtra as constituting the beginning of Bhagavatísūtra proper and hence he comments on it.
31. It is necessary to note that Arya Vajra is regarded as the restorer of
Namaskara-mantra. Nowhere is he mentioned as the author of the Mantra. According to the old tradition Tirtharkaras and ganadharas alone
are the authors of the Mantra.. 32. Dhavalātīkā, Book I, p.41. For further discussion refer to Introduction
to Dhavalātikā, Book II, pp. 33-41. It is necessary to remove one misunderstanding. In this introduction it is written that the NamaskaraMantra at the beginning of Bhagaratisūtra contains the fifth line 'namo barbhie livie'instead of' namo loe savrasähunam'. But in fact it contains
namo loe savvasähunam' and in addition also contains the line in which the salutation is offered to Brahmi Script.
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[241]...
CHAPTER I
CLASSES OF LIVING SUBSTANCE AND NON-LIVING
SUBSTANCE
Treatment of Non-living Substance The first Pada of Prajñāpanāsūtra systematically classifies the fundamental entities into various divisions and sub-divisions. All the remaining Padas lucidly treat of these very entities. Throughout the text first divisions and sub-divisions of the subject under consideration are pointed out and then the subject is described. Accordingly, the description is divided into two parts, viz. description of Living Substance (jiva) and that of Non-living Substance (ajiva) (Sūtra 3). First Non-living Substance is taken up for description (Sūtras 4-13) because it demands brief treatment. And the remaining entire text, barring some exceptions, elaborately treats of jīvas in various ways.
In the treatment of Non-living substance, first its twofold classification viz. rūpi (having physical qualities, viz. colour, taste, etc.) and arūpi (having no physical qualities) is pointed out and then its exposition is conducted. In the rūpī class is included the Pudgala (Matter) Substance only and in the arūpi class the remaining Substances, viz. Dharmastikāya (Medium of Motion) etc. It deserves notice that while describing the fundamental divisions no general term, viz. dravya (substance), tattva (entity) or padārtha (category) is employed. This proves the antiquity of the present work.
Further the divisions of Dharma, Adharma and Ākāśa are made on the basis of deśa and pradeśa. But nowhere in the entire work do we come across their definitions. Nor is the meaning in the text given of the term 'astikāya' which the author uses compounded with these three terms, 'Dharma' etc. But it is noteworthy that the term astikāya is never compounded with the term Addhāsamaya. This definitely suggests that there is some difference between those three substances on the one hand and Addhasamaya on the other. Moreover, the term astikāya is not found compounded with the term jiva. But this does not mean that the author by so doing meant to deny the pradeśas in the case of jivas. It is so because in the 5th Pada there certainly occurs a discussion based on the belief in the pradeśas of jīva (Sūtra 440 etc.).
Those divisons of jiva and ajiva that are considered to be fundamental in the 1st Pada are called by the names of paryāya and parināma (jiva paryāya, jivapariņāma and ajivapıryāya, ajivaparināma) P. 16
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________
The Table showing divisions and sub-divisions of Ajiva :
Ajiva
1 Arūpi
(10) Addhasamaya
(1) Dharmastikāya (2) „ -desa (3) „ -pradesa
dharmastikāya , -deśa „ -pradeśa
(7) Ākāśāstikāya
1 -deśa
-pradesa
(6)
(9)
2 Rūpi
(1) Skandhas
(2) Skandhadeśas
(3) Skandhapradeśas
(4) Paramānupudgalas
... ( 242 )...
2 +
(1) Varņaparinata (2) Gandhaparinata (3) Rasapariñata (4) Sparsaparinata (5) Samsthānaparinata 1. Krsnavarna. 1. Surabhigandha- 1. Tiktarasaparinata 1. Karkaśasparśaparinata 1. Parimandalaparimata
parinata
2. Katukarasa- 2. Mrdusparsaparinata samsthānaparinata 2. Nilavarnaparinata 2. Durabhigandha- parinata
3. Gurukasparsaparinata 2. Vrttasamsthāna3. Lohitavarna
parinata
3. Kaşayarasa- 4. Laghukasparsapariñata parimata parinata
parinata
5. Sitasparsaparinata 3. Tryasrasan4. Häridravarna
4. Amlarasaparinata 6. Usnasparsaparinata sthānaparinata parinata
5. Madhurarasa- 7. Snigdhaspirśaparinata 4. Caturasrasar5. Suklavarna
pariņata
8. Ruksasparsapariņata sthānaparinata parinata 5+
5. Āyatasamstha
naparinata
5 = 25 5+2+ 5 + 8 + 5 = 25
8 +
5+
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [243)...
in the 5th and the 13th Padas respectively. Näraka (class of infernal beings), etc., the divisions of jiva enumerated in the 1st Pada are included in jivaparyāyas and jīvaparināmas mentioned in the 5th and the 13th Padas respectively. Rūpi and arūpi, the main divisions of ajīva, and their sub-divisions, enumerated in this first Pada, are named as ajivaparyāyas in the 5th Pada.3
A black material thing, while remaining black, can assume in all 20 various transformations (2 odours, 5 flavours, 8 touches and 5 structures) through the passage of time. So, the modes or transformations of black colour are considered to be 20 in number. Similarly, the remaining four colours, blue etc. also have 20 possible transformations each. Thus the possible transformations of a physical quality colour are in all 5 20 = 100. On this same line we are to understand the transformations of odour etc. The table is given below :
5 colours x 20 modes of the rest odour etc = 100 2 odours 23 modes of the rest colour etc = 46 5 flavours x 20 modes of the rest colour etc = 100 8 touches x 23 modes of the rest colour etc = 184 5 structures x 20 modes of the rest colour etc = 100
Total modes 530 These 530 modes or transformations of matter are enumerated by their names in the Sūtra proper (9-13). The commentator describes these modes by the technical term 'parasparasañvedha of Varna, etc.' (mutual penetration of colour etc.) (Tikā folio 13A). There are 5 colour, 2 odours, 5 flavours, 8 touches and 5 structures. Thus they are 25. Out of them let us take 8 touches. The divisions of these 8 touches, based on samvedha, are more than those of others. It is so because a mode of touch viz. hard touch can coexist with the other modes of touch except the soft touch which is its contradictory. But a mode of colour can never co-exist with any other mode of colour. The same logic applies to the modes of odour etc.
At this juncture the commentator makes it clear that the modes of colour etc. are to be counted from the standpoint of an aggregate also (folio 17 B). In an aggregate a part of it may have a mode of black colour while its another part may have a mode of another colour. Thus from this standpoint the alternatives should be more than what are given above. But they are
1. Sū. 438. 2. Sû. 439 ff. 3. Sü. 500 ff. The difference between the subject-matters of these two Padas
will be brought out in due course.
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[244]...
not taken into account in this description. Those above-mentioned alternatives are to be understood from the standpoint of such an aggregate as is called black-e. g. a particular portion of an eye from the whole body-i. e. from the practical standpoint (vyavahāranaya). Moreover, this particular number of the alternatives is to be understood from the paristhula (gross) standpoint. It is so because even a mode of black colour can have infinite types. Such types of modes are not taken into account here.
In the text proper no thought is given to the question as to how much time a particular mode persists. But the commentator (folio 18 A) explicitly states that a mode persists for one moment (minimum duration), two moments upto infinite moments (maximum duration). The clarification of this point is necessary because the minimum and maximum limits of time for the persistence of a mode given in Buddhist Piṭakas which actually employ the term 'pariņāma' for a mode differ from those given in Jaina texts. According to the old Buddhist Abhidharma tradition a mode of cognition persists for 3 moments whereas that of matter for 51 moments; afterwards they necessarily perish. Again, there is an important philosophical question as to whether or not a thing perishes along with its modes (pariņāma). All the Jaina and nonJaina philosophers upholding the doctrine of transformation or modification, except the Buddhist, are of the opinion that a thing does never perish, only its modes perish, whereas Buddhists who make no distinction between a thing and its modes think that a thing perishes along with its modes and altogether novel thing comes into existence depending upon the immediately preceding one (tam pratitya). In Mahāyāna Buddhism a thing is considered to be momentary with the result that the moment of its origination and that of its destruction are regarded as simultaneous rather identical. Moreover, the Jaina view on this matter differs even from the Nyaya-Vaiśeşika view on the same. According to Nyaya-Vaiseṣikas colour, etc. are not the modes of a thing, they are the qualities residing in a thing which is absolutely different from them. On the other hand, Jainas consider colour, etc. to be the modes of a thing which, according to them, is relatively identical with them. So, the present account of colour, etc. in the terminology of modification is quite appropriate or true to the Jaina theory of modification (pariņāma) that had already been crystallised in those days.
The text proper in this context employs the terms 'vannaparinaya (varṇaparinataḥ)', 'gamdhaparinaya (gandhapariṇatāḥ)', etc.
4. Abhidhammathasamgaho 4.8
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [245]...
Ac. Malayagiri explains them as follows: "varnatah parinatan varnapariņāmabhāja ity arthah .... pariņatā ity atîtakālanirdeso vartamānānågatakalopalaksanam.....tato varņaparinatā iti varnarūpatayā parinatāh pariņamanti pariņamisyantiti drastavyam evan gandhaparinata itgadg api bhabangam | Tikā, folio 10.
Thus what Ac. Malayagiri wants to drive at is that material things transform themselves into those different colours, flavours, etc. In other words, all those colours, etc. are the modes of matter, material things.
All the pariņāmas (modes) that this account imply or mean are mentioned in the 5th Pada by the term 'paryāya'. Again, let us note that though the title of this 5th Pada is Visesapada it does not employ the term 'višeşa' while pointing out these divisions or modes but in its place it employs the term 'paryāya'. Moreover, in the 13th Pada these very modes are called 'pariņāma'. Hence there arises a question as to whether or not the terms 'pariņāma', 'visesa' and 'paryāya' are synonyms.
From the above-quoted commentary it follows that according to Āc. Malayagiri various states of a substance are its pariņāmas. While enumerating Padas in the 2nd Sūtra he gives no meaning whatsoever of Višeşapada'. And in the beginning of the 5th Pada he starts his commentary in such a way as if it were Paryayapada. This means that in his opinion the terms 'višeşa' and 'paryāya' are synonyms. And even the author of the Sutra holds this view. It is proved by the fact that though in his list of 36 Padas (Sū. 2) the author mentions the name Visesapada of this concerned Pada, the first question put in the beginning of this Višeşapada is : "kaivihã nam bhante pajjavá pannattā ?" (Sü. 438). Ac. Malayagiri in his explanation of the term paryaya explicitly says: "tatra paryāyā gunā višeșă dharmă ity anarthāntaram" (terms paryāya, guna, višesa and dharma are synonyms). Here Ac. Malayagiri has included the term 'guna' in the list of synonyms of paryaya'. The reason for this is that colour, flavour, etc. which are really paryāyas (modes) of a thing are considered by others to be its gunas (qualities). They are paryāyas because they are obviously concerned with the pariņāma (transformation or change of a thing); this is clear from the 1st Pada. All this proves that according to the author of the Sūtra the terms paryāya', 'guna',
višeşa' are synonyms. Buddhists employ the term 'dharma' to denote colour, taste, etc. Hence the term 'dharma' too is included in the list of synonyms of paryāya'.
5. Commentary, folio 179
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[246]...
Though Ac. Malayagiri here regards 'guna' as a synonym of 'paryaya', we should take a note of it that there has raged a controversy over the question of identity or difference of guna and paryaya. The view that they are different has its source in Uttarădhyayanasutra and Tattvärthasutra. In Uttaradhyayanasutra 28.5 dravya (substance), guna (quality) and paryaya (mode) are separately mentioned; not only that but even their definitions are formulated there. Tattvärtha aphorism 5.37-guṇaparyayavad dravyam-expressly mentions guna and paryaya as two separate constituents of the definition of dravya. Further in his Bhasya on the same sūtra he clearly states that the thing in which both of them exist is substance (tadubhayam yatra vidyate tad dravyam.) Thus according to Uttaradhyayanasutra and Tattvärthasutra guna is different from paryaya. But commentator Siddhasena held them to be identical (vastutaḥ paryāyā guņā ity aikatmyam) and this made the way of Ac. Malayagiri very easy. For the full discussion on the problem of identity or difference of guna and paryaya one should refer to Sanmatitarkaprakarana, Vol. V, p. 631, foot-note no. 4. Again, for the discussion on the various senses in which the term 'guna' is employed under different situations, viz. dravyanikṣepa, etc. it is necessary to consult Acaränga-Niryukti gā. 169 ff.
Then there arises a question as to why one should not consider the subject-matter of Padas I and V to be identical, in other words, as to why one should not consider chapter V to be a repetition of chapter I. The answer to this question is that it is not so because in Pada I Dravya (Substance) is the main subject and hence the dravyas (substances) that undergo different modifications enumerated whereas in Pada V the paryayas (modes) of the concerned substances are enumerated.
are
Jiva-ajiva-pannavana (treatment of Living Substance and Nonliving Substance) in Prajñāpanāsūtra deserves comparison with the one found in Jiväjivavibhakti-adhyayana of Uttaradhyayanasutra and Pañcăcăra-adhikara of Mulăcăra. In Mulăcăra there occurs first the description of jiva and then that of ajiva whereas in Prajñāpanā and Uttaradhyayana the order of treatment is reverse. Like Prajñāpana and Uttaradhyayana Mulācāra also gives the twofold division of Jivas, viz. samsari (souls in bondage) and siddha (souls freed from bondage); but unlike them it gives no sub-divisions of siddha jlvas. In Prajñāpanā there are enumerated 15 sub-divisions of siddha jivas. But in Uttaradhyayana they are less in number. The following table will make this point clear.
Prajñāpanā Sũ. 16–17
(A) 1 Tittha
2 Atittha
Uttaradhyayana Adh. 36 ga. 50 ff..
X
X
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [247]...
X
X
X
X
X
3 Titthagara 4 Atitthagara 5 Sayanbuddha 6 Patteyabuddha 7 Buddhabohiya 8 Itthilimga
Itthi 9 Purisalimga
Purisa 10 Napuñsakalimga
Napumsaga 11 Alimga
Salimga 12 Annalinga
Annalimga 13 Gihilimga
Gihilimga
Gathă 52 gives the number of souls that 14 Ega
attain Siddhahood in one samaya and 15 Anega
have the same linga in their last birth. (B) 1 Prathamasamayādi
X From this it naturally follows that 36th chapter of Uttaradhyayana is earlier than Prajñāpanāsūtra.
Divisions and Sub-Divisions of Jivas (Living Beings)
Divisions of Siddhas We are to understand that all the jtvas are always existent either as the members of this or that class out of so many enumerated here. Again, the loka (universe) was not, is not and will never be devoid of even a single class out of so many mentioned here.
There are two main divisions of jlvas, viz. samsärts (souls in bondage) and siddha? (souls liberated). The sub-divisions enumerated here of the siddha division are not its real sub-divisions. They are simply based on the temporal considerations, that is, on the number of moments that have elapsed after their attainment of siddha-hood. Those siddhas who have attained the state of liberation in the immediately preceding moment (samaya) are technically called anaṁtara-siddha (Sk. anantara-siddha) or pratha- . masamaya-siddha.
On the basis of different conditions in which añantara-siddhas attained siddha-hood they are divided into fifteen divisions (sūtra-16). The siddhas in whose case two or more samayas have elapsed since their attainment of siddha-hood are called paramparasiddha (Sk. parampara-siddha). Of these parampara-siddhas there are infinite divisions because jivas have been attaining siddha-hood
6. sarsārasamāvannajiva = samsārasamāpannajīva 7. asar sārasamāvannajiva = asaṁsārasamäpannajīva |
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[248]...
since time immemorial. These divisions of parampara-siddhas are thus purely based on temporal considerations (sutra-17).
The 15 divisions enumerated of anantara-siddhas (sutra-16) make it crystal-clear that a soul in bondage attains siddhahood, that is, liberation even without listening to the preachings and teachings of a spiritual teacher; it can attian liberation irrespective of dress, sex, creed, etc. This is the original, fundamental and essential nature of Jaina religion. The upholder of a particular religious creed will attain liberation and none else—such a restriction is not found there in Jaina religion. The persons had attained liberation even before Lord Rṣabha founded Jaina Religion which is like a Ford to cross the river of worldly existence. They are known by the name atirtha. Several persons have attained liberation even without the acceptance of the dress prescribed by and prevalent in Jaina religion; they are recognised as anya-linga-siddha. Again, those who have not abandoned the dress of a lay-votary, that is, who have not accepted the dress of a Jaina monk and yet have attained liberation are called gihilimgasiddha (Sk. gṛhilingasiddha). From this account emerges the original pristine nature of Jaina religion.
There are two sects of Jaina religion, viz. Śvetāmbara and Digambara. Svetāmbaras firmly contend that even a woman can attain liberation. But Digambaras, due to their emphasis on nakedness, deny the worth of a woman to attain it. As a matter of fact, this denial of the ability to attain liberation in the case of a woman was not present in the beginning of this sect. This is corroborated by its doctrinal work, viz. Satkhandagama.8 But on account of Digambaras entering into controversies with Svetāmbaras as also on account of their undue persistence to the rejection of clothes Ac. Kundakunda and others began to deny the worth of a woman to attain liberation. This reaction is echoed in Dhavala, a commentary on Saṭkhaṇḍāgama, and since then the explanation and interpretation of the original text has been offered differently. And in the opposite Svetāmbara camp too there began vigorous and rigorous defence of the case for the worth of a woman to attain liberation. Ac. Malayagiri's defence of this case is elaborate (Sūtra-16 Commentary folio 20B). This he does because in the original sutra among so many divisions of liberated souls there is one division called itthilimgasiddha (liberated souls who have attained liberation while they were in their last birth women).
In the above-mentioned 15 divisions of anantara-siddhas there
8. Also see Mülācāra, 4. 196, p. 168.
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [249]...
occur three divisions, viz. sayaṁbuddha-siddha, patteyabuddhasiddha and buddhabohiya-siddha. Hence the explanation of these three is necessary. On the basis of Nandi-Cūrni Āc. Malayagiri has explained them. The gist of his explanation is as follows: Sayambuddha is that liberated soul who has attained bodhi (enlightenment) without depending upon any external cause or condition; the memory of the past lives might be there as an internal cause giving rise to the enlightenment. There are two classes of svayambuddhas (self-enlightened souls), viz. a class of tirthankaras and a class of not-tirthankaras. Of course, in the present list of 15 divisions by svayambuddha is meant only not-tirth ankara svayabuddhas because therein a division of tirthańkara-siddhas is separately mentioned. Svayambuddha attains enlightenment without the help of external cause whereas pratyeka-buddha attains it with the help of external cause. Pratyekabuddhas are so called because lonely they tour and lonely they stay; like gacchavasis they do not tour and stay in company with others. The enlightenment of the two is distinguished mainly on the basis of the presence or otherwise of the external cause in its origination. Again, the distinction between svayambuddha and pratyekabuddha is drawn on the basis of their paraphernalia, dress and śruta (scriptural knowledge). Svayambuddhas possess 12 types of paraphernalia, viz. food-bowls etc. whereas pratyekabuddhas possess 2 to 9 types of paraphernalia which never include cloth. Svyambuddha may or may not have scriptural knowledge before the attainment of enlightenment. If he has the scriptural knowledge then he approaches a spiritual teacher and accepts a dress from him, or he is offered the dress by gods who approach him. Such a svayambuddha tours and stays either single or in company with others; it depends upon his will. If he does not possess scriptural knowledge before the attainment of enlightenment then he necessarily and invariably approaches a spiritual teacher and accepts a dress from him only and again he necessarily and invariably tours and stays in company with others. He never tours or stays alone. Svayambuddhas may or may not have scriptural knowledge before the attainment of enlightenment, whereas pratyekabuddhas positively and necessarily possess the scriptural knowledge-minimum of eleven Angas and maximum
9. It is obvious that the story of the divine intervention has been invented
afterwards. From the standpoint of the essence of true religion, adoption of a particular dress is not necessary for the spiritual progress. But it is generally noticed that as soon as a religious order or tradition becomes strong its outward practices too become well-established and consequently the special type of dress become an inevitable part of the order.
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [250]...
of ten Purvas-before the attainment of enlightenment. Dress (of a monk) is not inevitable for him. He may or may not put on a dress. If he puts on it, it will be the one offered by gods only.
Neither svayambuddhas nor pratyekabuddhas require the help of the preachings of somebody else for the attainment of enlightenment. But different is the case with buddhabohiyas (Sk. buddhabodhitas). They are enlightened by the preachings of some spiritual teacher who himself is enlightened. In other words, their attainment of enlightenment is not the result of spontaneous outburst of their inward wisdom. Enlightenment is not worked out by them through the application of their own wisdom; they are enlightened by the gospels preached to them by others. Hence they are known by the term buddhabodhita-siddha.10
As a matter of fact, all the divisions of siddhas get included in the two divisions, viz. tirtha-siddhas and atirtha-siddhas. But if of siddhas these two divisions only are made then it would not be possible for us to have an idea of the special features which they possess in the state previous to their attainment of siddha-hood. So, in order to give an idea of these special features, many divisions of siddhas have been made and described.11
It will be instructive to know the Buddhist counterparts of the above concepts. According to Buddhism (Sthaviravāda) the enlightenment is of three types, viz sāvakabodhi, pacceka-bodhi and sammasambodhi (Sk. śrāvaka-bodhi, pratyeka-bodhi and samyaksambodhi). The possessor of samyak-sambodhi is called samyaksambuddha. That person who attains arhat-hood (in Jaina terminology kevalipada) after having listened to the preachings of samyak-sambuddha is the possessor of sävakabodhi. Thus that enlightenment which is attained on account of listening to preachings delivered by others is called sävaka-bodhi. And its possessor is sāvaka-sumbuddha. He is entitled to preach the religion12.
In Buddhist tradition, as in Jaina one, the enlightenment that dawns upon a person without depending upon the preachings delivered by some spiritual teacher is called pacceka-bodhi and the person who possesses it is known as pacceka-buddha. Thus pacceka-buddha is svayam-sambuddha (self-enlightened one). He never preaches the religion and hence he is not able to enlighten others. His life is simply exemplary for others. The person who
10. For the information about all these three types of persons one may
refer to Prajñāpanātikā folio 19 B ff. 11. Prajñāpanātikā folio 23 A. 12. Vinayapitaka, Mahāvagga, 1.21.
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [251] ...
possesses sammāsambodhi, like the one who possesses paccekabodhi, attains the enlightenment without depending upon the preachings of some spiritual teacher but he, unlike the latter, is efficient in helping others to attain enlightenment. Again, he possesses those very qualifications which a Jaina tirthankara possesses. In common parlance we know him by the name Buddha.13
Souls in Bondage
In the first Pada of Prajñāpana the divisions and sub-divisions of souls in bondage are enumerated after having described the liberated souls. The divisions are mainly based on the number of sense-organs which the souls have. The sub-divisions are made on the basis of subtleness or grossness and full development or otherwise of their bodies. Again, they are divided on the basis of the different types of births. There are three types of birthsby spontaneous generation (sammurcchima), from the uterus (garbhaja) or by instantaneous rise in special beds (upapada). The living beings possessing one to four sense-organs have sammurcchima type of birth, the sub-human beings possessing five sense-organs and human beings have either garbhaja or sammürcchima type of birth, and infernal and celestial beings have upapäta type of birth. The infernal beings and the spontaneously generated beings (sammürcchima) are necessarily of the neuter sex; those living beings who are born from uterus (garbhaja) can have any of the three sexes, the celestial beings can have any of the two sexes, male or female. Thus the living beings are also divided on the basis of the sexes they have. The living beings possessing five sense-organs are again divided into four classes on the basis of four kinds of transmigratory existence, viz. celestial existence, infernal existence, sub-human existence and human existence. Again, they are divided on the basis of the types of birth-some having garbhaja birth whereas the others having sammurcchima birth. The different principles on the basis of which the human beings are divided into several classes are the countries they live in, customs they follow, professions they pursue, cognitive powers they possess, etc. The divisions of infernal beings and celestial beings are made on the basis of the regions they inhabit.
After having learnt this general information regarding the divisions and sub-divisions of living beings it will be easy for us to understand the table given below. In the table wherever there occur so many divisions, e. g. in the case of vanaspati (vegetation),
13. Introduction to Upasakajanalankara (P.T.S.), p. 16; also the chapter 'Lokuttarasampattiniddes a' of the same work, p. 340,
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[252]...
we have remained satisfied with giving the numbers only. At such places a reader should refer to the text proper. Thus many details regarding these divisions and sub-divisions, viz. their dwelling places, their relative numerical strength, their life-span, their species, etc. are discussed in the Padas beginning with the second one. Hence even from this standpoint the following table is very useful. 1. Jiva (Sūtra 14)
1. 1. Asamsarasamāpanna (siddha) (15)
1. 1. 1 Anantarasiddha (16)
1. 1. 1. .1 Tirthasiddha
.2 Atirthasiddha
.3 Tirthakarasiddha .4 Atirthakarasiddha .5 Svayambuddhasiddha .6 Pratyekabuddhasiddha .7 Buddhabodhitasiddha .8 Strilingasiddha
1. 1. 2. Paramparasiddha (17)
1. 1. 2.1 Aprathamasamayasiddha
.9 Purusalingasiddha .10 Napumsakalingasiddha .11 Svalingasiddha .12 Anyalingasiddha .13 Grhilingasiddha .14 Ekasiddha .15 Anekasiddha
2 Dvisamayasiddha
.3 Trisamayasiddha
.4 Catuḥsamayasiddha
.5....A. Anantasamayasiddha
1. 2. Samsarasamapanna (saṁsārī) (18) [A. Paryāpta, B. Aparyāpta] 1. 2. 1. Ekendriya (19) [A. Paryȧpta, B. Aparyāpta]
1. 2. 1. 1 Pṛthvikayika (20) [A. Paryäpta, B. Aparyāpta] 1. 2. 1. 1. 1. Sūkṣma-A. Paryāpta, B. Aparyāpta (21) 1. 2. 1. 1. 2. Bādara (25) A. Paryāpta, B. Aparyāpta 1. 2. 1. 1. 2. 1. Slakṣṇa badara pṛthvi (23)
1. 2. 1. 2. 2. 1 .1 Kṛṣṇamṛttikā14
2 Nilamṛttikā
.3 Lohitamṛttikä .4 Häridramṛttikā
1. 2. 1. 1. 2. 2 Khara bädara pṛthvi (24) 1. 2. 1. 1. 2. 2.1 Prthv115 .2 Sarkarā
.5 Suklamṛttikā
.6 Pāṇḍumṛttikā .7 Panakamṛttikä
.3 Välukä .4 Upala
14. All these seven divisions are mentioned in Uttaradhyayana 36.73. Acaranganiryukti (ga. 72) enumerates only five of them. But Sütrakṛtänga and Dašavaikälika and even Mülăcăra mention none of them.
15. Though Uttaradhyayana 36. 73-78 explicitly states that there are 36 divisions (bheya chattisamahiya), it, in the actual gathās, enumerates 40 divisions. Muläcära (Pañcäcärädhikara ga. 8-12) and Acäränga-Niryukti too (ga. 73-76) mention 36 divisions only.
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [253]...
.5 Sila
.23 Gomejjakamani .6 Lavana
.24 Rücakamaņi .7 Usa
.25 Ankamani .8 Ayas
.26 Sphatikamani .9 Tamra
.27 Lohitäkşamani .10 Trapusa
.28 Marakatamani .11 Sisaka
.29 Masāragallamani .12 Rūpya
.30 Bhujamocakamani .13 Suvarna
.31 Indranilamani .14 Vajra
.32 Candanamani .15 Haritala
.33 Gairikamani .16 Hingulaka
.34 Hamsagarbhmani .17 Manaḥśilă
.35 Pulakamani .18 Sāsaga
.36 Saugandhikamaņi 19 Añjana
.37 Candraprabhamani .20 Pravāla
.38 Vaiduryamani .21 Abhrapatala .39 Jalakāntamani 22 Abhraväluka .40 Sūryakāntamani
--etc. 1. 2. 1. 2 Apkāyika (26) [(a) Paryāpta, (b) Aparyāpta]
1. 2. 1. 2. 1 Sūksma (a) Paryāpta, (b) Aparyāpta (27)
1. 2. 1. 2. 2 Bädara (a) Paryāpta, (b) Aparyāpta (28) 1. 2. 1. 2. 2. 1 Osalg
10 Khattodaka .2 Hima
.11 Amlodaka .3 Mahika
.12 Lavanodaka .4 Karaka
.13 Vārunodaka .5 Haratanu
.14 Kștrodaka .6 Suddhodaka
.15 Ghrtodaka .7 Sitodaka
.16 Ksododaka .8 Usnodaka
.17 Rasodaka .9 Kșārodaka
etc. 1. 2. 1. 3 Tejaḥkāyika (29) [(a) Paryāpta, (b) Aparyāpta] 1. 2. 1. 3.1 Sūksma, (a) Paryāpta, (b) Aparyāpta (30)
.2 Bädara (a) Paryāpta, (b) Apryāpta (31) 1.2.1.3.2.1 Angara17
.4 Arci 2 Jvālā
.5 Aláta .3 Murmura
.6 Suddhagni
16. Uttarādhyayana (36.86) and Acaranganiryukti (gā. 108) mention five divi
sions only. Sūtrakstānga (2.3.17) and Daśavaikälika (4.8) enumerate the first six divisions. Mulācarā (ga. 5.13) mentions six divisions, viz. osa,
hima, mahika, haratanu, śuddhodaka and ghanodaka. 17. Acaranganiryukti (118) and Mulācāra (5.14) mention five divisions
whereas Uttarādhyayana (36. 110, 111) mentions seven divisions.
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [254] ...
.7 ulkä
.11 Sangharşasa.8 Vidyut
mutthita .9 Asani
.12 Süryakantamani.10 Nirghāta
niņsrta etc. 1.2.1.4. Väyukāyika (32) [(a) Paryāpta, (b) Aparyāpta) 1.2.1.4.1 Sūksma - (a) Paryāpta, (b) Aparyāpta (32)
.2 Bädara - (a) Paryāpta, (b) Aparyāpta (34) 1.2.1.4.2.1 Prācinavāta18
.11 Vātamandali .2 Praticinavāta
.12 Utkalikāvāta .3 Daksinavāta
.13 Mandalikāvāta .4 Udicinavāta
.14 Guñjāväta .5 Urdhvavāta
.15 Jhanjhāvāta .6 Adhovata
.16 Samvartakavāta .7 Tiryagvāta
.17 Ghanavāta .8 Vidigvāta
.18 Tanuvāta .9 Vātodbhrama
.19 Suddhavata .10 Vātotkalikā
etc. 1. 2. 1. 5 Vanaspatikāyikā (35) [(a) Paryāpta, (b) Aparyāpta] 1. 2. 1. 5.1 Sūksma (a) Paryâpta (b) Aparyāpta (36)
.2 Badara (37) (a) Paryāpta (b) Aparyāpta (54)
1 Pratyekaśarīra (38)
2 Sādhāranasarīra (54) 1. 2. 1. 5. 2. 1 Pratyekaśarīra-badara-vanaspatikāyika (38) 1. 2. 1. 5. 2. 1. 1 Vrksa 19 (39) (a) Ekāsthika (40),(b) Bahubijaka (41) .2 Guccha (42)
Anekaprakāra .3 Gulma (43) .4 Latā (44) .5 Valli (45) .6 Parvagā (46) .7 Trna (47) .8 Valaya (48)
.9 Harita (49) .10 Auşadhi (50) .11 Jalaruha (51) .12 Kuhana (52)
18. Uttaradhyayana (36. 119, 120), Ācāranganiryukti (gā. 165, 166) and Mülā
căra (5.15) mention five divisions only. Moreover, it is noteworthy that Uttaradhyayana (36.108) considers Teja and Väyu to be trasa. Ācāranga
niryukti (153) calls them labdhitrasa. 19. Uttaradhyayana (36.95-96) refers to these very divisions of vana spati.
For the divisions of vanaspati mentioned in different orders one may refer to Mülācāra (5.16-18); Sūtrakstāngā (2.3.1, 2. 3. 12, 2. 3. 13); Daśavai. 4. 1. The gātha 12th of Prajñāpanā is found in Acāranganiryukti (gā. 129). Again, gathās 45-46 of Prajñāpanā occur in Acaranganiryukti (gā. 131-132).
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________
.. (255)... 1. 2. 1. 5. 2. 2 Sädhäranasarira-bādara-Vanaspatikāyika-Aneka
prakāra (54).20 1. 2. 2 Dvindriya (56) (a) Paryāpta (b) Aparyāpta (56). 1. 2. 2. 1 Pāyukmi21
.14 Ghulla .2 Kuksik?mi
.15 Khulla .3 Gandūyalaka
.16 Varāda .4 Goloma
.17 Sottiya .5 Neura
.18 Mottiya .6 Somangalaga
.19 Kaluya .7 Vamsimuha
.20 Vasa .8 Süimuha
.21 Ekāvarta .9 Gojaloya
.22 Ubhayāvarta .10 Jaloya
.23 Nandyavarta .11 Jalouya
.24 Samvukka .12 Sankha
.25 Mãivaha .13 Sankhanaga
.26 śuktisamputa
.27 Candanaka etc. 1.2.3 Trindriya (a) Paryâpta (b) Aparyāpta (57) 1.2.3.1 Ovaiya
.21 Tausamimjiya .2 Rohiniya
.22 Kappăsatthisamimjia .3 Kumthu
.23 Hilliya .4 Pipiliya
.24 Jhilliya .5 Uddasaga
.25 Jhimgira .6 Uddehiya
.26 Kimgirida .7 Ukkaliya
.27 Pahuya .8 Uppaya
.28 Subhaga .9 Ukkada
.29 Sovacchiya .10 Uppada
.30 Suyavimța .11 Tanahāra
.31 Imdikăiya .12 Katthähāra
.32 Irdagovaya .13 Mäluya
.33 Uruluộcaka .14 Pattahāra
.34 Kotthalavāhaga .15 Tanavimtiya
.35 Jūya .16 Pattavimțiya
.36 Hālāhala .17 Pupphavimțiya
.37 Pisuya .18 Phalavimţiya
.38 Satavaiya .19 Biyavimţiya
.39 Gomhi .20 Teduranamajjiya .40 Hatthisomda22 etc.
20. Uttarādhyayana 36. 97-100. The 99th gathā of Prajñāpanā is quoted in
Satkhandagama (Part V, Book XIV, p. 229) wherein the term 'bhanidam' ('it is said') precedes the gatha. And this same gāthā occurs in Acāranganiryukti (137). Again, the 101st gātha of Prajñapanā is quoted in Satkhandagama (p. 226) and this same gātha is found in Acaranganiryukti
(ga. 136). 21. The divisions mentioned in Uttaradhyayana (36. 129-130) are less in
number than the ones we find here. 22. The number of divisions is less in Uttaradhyayana 36. 138-140.
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [256]...
1. 2. 4. Caturindriya (a) Paryapta (b) Aparyãpta (58) 1. 2. 4.1 Amdhiya23
.20 Gambhira .2 Nettiya
.21 Ņiniya .3 Macchiya
.22 Tamtava .4 Magamigakīļa
.23 Acchiroda .5 Payamga
.24 Acchiveha .6 Dhimkuna
.25 Sāramga .7 Kukkuda
.26 Neula .8 Kukkuha
.27 Dola .9 Nandāvatta
28 Bhamara .10 Simgirida
.29 Bharilt .11 Kinhapatta
.30 Jarula .12 Nilapatta
.31 Tottha .13 Lohiyapatta
.32 Vicchuta .14 Haliddapatta
.33 Pattavicchuya .15 Sukkila patta
.34 Chāņavicchuya .16 Cittapakkha
.35 Jalavicchuya .17 Vicittapakkha
.36 Piyaṁgāla .18 Obhamjaltya
.37 Kanaga .19 Jalacăriya
.38 Gomayakida
etc. 1.2.5 Pañcendriya (59) [(a) Paryāpta, (b) Aparyāpta]. 1.2.5.1 Nairayika (a) Paryāpta (b) Aparyāpta (60) 1.2.5.1.1 Ratnaprabhāprthvinairayika
.2 Sarkarāprabhāpsthvinairayika .3 Välukāprabhāprthvinairayika .4 Pankaprabhāprthvinairayika .5 Dhūmaprabhāpthvinairayika .6 Tamahprabhāprthvinairayika
.7 Tamastamah prabhāprthvinairayika 1. 2. 5. 2 Tiryañca (61) [(a) Paryāpta sammūrcchima (b) Aparyāpta
sammūrochima (c) Paryāpta garbhaja (d) Aparyāpta
garbhaja] 1. 2. 5. 2. 1 Jalacara paryāpta garbhaja24 (62), (68)
1. 2. 5. 2. 1. 1 Matsya (63)
23. The 110th gathā of Prajñāpanā somewhat resembles the 36.147 of
Uttaradhyayana. For the divisions one may refer to Uttarădhyayana 36
147-149. Therein the divisions are less in number. 24. The five divisions of jalacara living beings, viz. Matsya etc. are mentioned
in Uttaradhyayana 36. 173; but therein their sub-divisions are not referred to.
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________
P. 17
.1 Sanha
.2 Khavalla
.3 Juga
.4 Vijjhiḍiya
.5 Hali
.6 Maggari
.7 Rohiya
... [257]...
.8 Halisägara .9 Gāgara
.10 Vada
.2 Kacchabha (64) .1 Aṭṭhikacchabha
.3 Gäha (65)
.1 Dili
.2 Vedhala .3 Muddhaya
.4 Magara (66)
.1 Som da
1. 2. 5. 2. 2. 1. 1 Egakhura (71) 25
.1 Assa
.2 Assatara
.3 Ghoḍaga
.4 Gaddabha
.2 Dukhura (72)
.1 Uṭṭa
.2 Gona .3 Gavaya
.4 Rojjha
.5 Pasaya
.6 Mahisa
.11 Vaḍagara .12 Timi
.13 Timimgila .14 Nakka
.15 Tamdulamaccha
.7 Miya
.8 Samvara
.16 Kanikkamaccha
.17 Salisacchiya
5 Sumsumara (67)
-Ekākāra
1. 2. 5. 2. 2 Sthalacara (69) [a. Paryāpta-sammurcchima, b. Aparyapta-sammurcchima, c. Paryāpta-garbhaja, d. Aparyāptagarbhaja (75)]
1. 2. 5. 2. 2. 1 Catuspada (70)
.18 Lambhana .19 Paḍāga
.20 Paḍāgātipaḍāga
.2 Mamsakacchabha
.4 Pulaga
.5 Simāgāra
.2 Maṭṭha
.5 Gorakkhara
.6 Kamdalaga
.7 Sirikamdalaga .8 Avatta
.9 Varaha .10 Aya .11 Elaga
.12 Ruru
etc.
etc.
.13 Sarabha
.14 Camara
.15 Kuramga .16 Gokarna etc.
25. Though Suyagada (2. 3. 15) enumerates the primary divisions, viz. egakhura etc., it does not mention their sub-divisions.
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [ 258 )...
.3 Gamạīpada (73) .1 Hatthi
.4 Khagga .2 Pūyanaya
.5 Gamda .3 Mamkunahatthł
etc. .4 Sanapphada (74) .1 Siha
.8 Bidāla .2 Vaggha
.9 Sunaga .3 Diviya
.10 Kolasunaga .4 Accha
.11 Kokamtiya .5 Taraccha
.12 Sasaga .6 Parassara
.13 Cittaga .7 Siyāla
.14 Cittalaga
etc. 1. 2. 5. 2. 2. 1. 2 Parisarpa (76) 1. 2. 5. 2. 2. 1. 2 .1 Uraparisarpa (77) (a) Ahi26 (78) (1) Davvikara (79) .1 Asīvisa
.8 Nissāsavisa .2 Ditthivisa
.9 Kanhasappa .3 Uggavisa
.10 Sedasappa .4 Bhogavisa
.11 Käodara .5 Tayαυisa
.12 Dajjhapuppha .6 Lalāvisa
.13 Koläha .7 Ussāsavisa
.14 Melimimda
etc. (2) Mauli .1 Divväga
.6 Mandali .2 Gonasa
.7 Māli .3 Kasāhīyā
.8 Ahi .4 Vaiula
.9 Ahisalāga .5 Cittali
.10 Padaga
etc. (b) Ayagara (Ekākāra) (81) (c) Āsāliyā (82)
(d) Mahoraga (83) 1. 2. 5. 2. 2. 1. 2. 2 Bhuyaparisarpa (85) .1 Naula27
.3 Sarada .2 Goha
.4 Salla
26. Süyagada (2. 3. 15) refers to the primary divisions of uraparisappa, viz.
Ahi, etc.; it does not notice their sub-divisions. 27. Sūtrakrtariga (2. 3. 15) mentions these 15 divisions; but it yields different
readings.
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [259]...
.5 Saraṁtha
.11 Mamgūsa' .6 Sara
.12 Payalãiya .7 Khārā
.13 Chiravirāliyā .8 Dharoilä
.14 Jāha .9 Vissambhara .15 Cauppaiya .10 Müsa
etc. 1. 2. 5. 2. 3. Khecara (86) 1. 2. 5. 2..3.1 Cammapakkhi28 (87) .1 Vagguli
.5 Jivamjiva .2 Jaloyà
.6 Samuddavāyasa .3 Adilā
.7 Kannattiya 4 Bhāramda
.8 Pakkhibiräli
etc. .2 Lomapakkhī (88) .1 Dhamka
.21 Gahara .2 Kamka
.22 Pomdariya .3 Kurala
.23 Käga .4 Vayasa
.24 Kamamjuga .5 Cakkāga
.25 Vamjulaga .6 Hamsa
.26 Tittira .7 Kalahamsa
.27 Vattaga .8 Ράμαhansa
.28 Lavaga .9 Rayahamsa
.29 Kavoya .10 Ada
.30 Kavimjala .11 Edi
.31 Pärevaya .12 Baga
.32 Cidaga .13 Balāga
.33 Cāsa .14 Pārippava
.34 Kukkuda .15 Komca
.35 Suga .16 Sarasa
.36 Barahiņa .17 Mesara
.37 Madanasalāga .18 Masura
.38 Koila .19 Mayūra
.39 Seha .20 Satavaccha
.40 Varellaga .3 Samuggappakkhi (89)
.4 Vitatapakkhi (90) 1. 2. 5. 3 Manusya 29 (92) [(a) Paryāpta, (b) Aparyāpta]
kesī, lomapaksti o pañcendriya. act. Again,
28. In Shyagaca carmapakṣī, lomapakşī, samudgakapakşi and vitatapakşi are
mentioned as the divisions of jalacara pañcendriya. The reading 'jalacara' yielded by the text (2.3.15) does not seem to be correct. Again, we should
note that Suyagada does not refer to the sub-divisions of carmapakşī, etc. 29. Sūyagada (2. 3. 14) notices the main divisions of manuşya, viz. karmabhū
mika, akarmabhumika, antardipaka, ārya and mlecchu. But it does not refer to their sub-divisions.
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________
1. 2. 5. 3. 1 Sammurcchima (Having enumerated 14 divisions that are born in dirt we are told that 'and others' (etc.)).
...[260]...
.2 Garbhavyutkrāntika30
(1) Antardvipaka (of 28 kinds, Su. 95)
(2) Akarmabhümika (of 30 kinds, Sü. 96) (3) Karmabhumika (of 15 kinds, Su. 97) (3) Karmabhumika
(A) Mleccha (98)
.1 Saga
.2 Javana
.3 Cilaya
.4 Sabara
.5 Babbara
.6 Käya
.7 Murumḍa
.8 Uḍḍa
.9 Bhaḍaga
.10 Ninnaga .11 Pakkaniya .12 Kulakkha
.13 Gomḍa .14 Simhala
.15 Pärasa
.16 Gomdha
.17 Uḍamba
.18 Damila
.19 Cillala .20 Pulimda
(B) Arya (99)
.21 Hârosa
.22 Domba
.23 Vokkāṇa
.24 Gamdhāhāraka
.25 Bahaliya
.26 Ajjala
.27 Roma .28 Pāsa
(i) Rddhiprapta (100)
.1 Arihamta
.2 Cakkavaṭṭi .3 Baladeva
.29 Pausa
.30 Malaya
.31 Cumcuya
.32 Muyali
.33 Komkanaga
.34 Meya
.35 Palhava
.36 Malava
.37 Maggara
.38 Äbhāsiya
.39 Nakka
.40 Cina
.41 Hasiya
.42 Khasa
.43 Khāsiya
.44 Neḍūra
.45 Mamḍha
.46 Dombilaka
.47 Lausa
.48 Bausa
.49 Kekkaya .50 Arabăga .51 Hūņa
.52 Rosaga
.53 Bharuga
.54 Ruya .55 Vilaya
.4 Vasudeva
.5 Căraṇa
.6 Vijjāhara
30. These three divisions are enumerated in Uttaradhyayana (36. 195). But their sub-divisions are not mentioned there by name. Only their numbers are indicated in gatha 196.
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[261]...
(ii) Anțddhiprāpta (101) .1 Kșetrārya (born in any one of 251 countries
like Magadha etc. Sú. 102) .2 Jätiärya (six játis like Ambattha Sü. 103) .3 Kulārya (six kulas Ugra etc. Sü. 104) .4 Karmărya (many karmas like dossiya etc.
Sū. 105) .5 Silpārya (many śilpas like tunņāga etc. Sü. 106) .6 Bhāṣārya (Sū. 107) .7 Jñānārya (Sū. 108) .8 Darsanārya31 (Sū. 109)
.9 Cáritrărya (Sū. 120) 1. 2. 5. 4 Deva (139) [(a) Paryāpta, (b) Aparyāpta] 1. 2. 5. 4. 1. Bhavanavasi (Paryāpta-Aparyāpta-140) .1 Asurakumāra
.6 Dvipakumāra .2 Nägakumāra
.7 Udadhikumāra .3 Suparnakumara
.8 Dikkumāra .4 Vidyutkumāra
.9 Väyukumāra .5 Agnikumāra
.10 Stanitakumāra 1. 2. 5. 4. 2 Vyantara (a) Paryapta, (b) Aparyāpta (141) .1 Kinnara
.5 Yaksa .2 Kirpuruşa
.6 Raksasa .3 Mahoraga
.7 Bhūta .4 Gandharya
.8 Piśāca 1. 2. 5. 4. 3 Jyotiska (a) Paryāpta (b) Aparyāpta (142) .1 Candra
.4 Nakșatra .2 Surya
.5 Tară .3 Graha 1. 2. 5. 4. 4 Vainzānika (a) Paryãpta (b) Aparyāpta (143)
(1) Kalpopaga (144) .1 Saudharma
.7 Sukra .2 iśāna
.8 Sahasrara .3 Sanatkumāra
.9 Ānata .4 Mahendra
.10 Pränata .5 Brahmaloka
.11 Ārana .6 Lantaka
.12 Acyuta
31. The four gāthàs 119-122 of Prajñāpanā are identical with the four gathās
28. 16-19 of Uttaradhyayana. The 123rd gathā of Prajñāpanā is found in Uttarādhyayana (28.20), with different readings. Again, the eight gathās 124-131 of Prajñāpanā are identical with the eight gathās 28. 21-28 of Uttaradh? ayana. Moreover, the 132nd găthă of Prajñāpanā is identical with the 28. 31st gathā of Uttarādhyayana. That is, the two gāthas 28.29-30 of Uttaradhyayana do not occur in Prajñāpanā,
not occur in gyana. That is, traiñápaná ís;
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[262]... (2) Kalpātita (145)
(i) Graiveyaka (of nine kinds) (ii) Anuttaraupapātika .1 Vijaya
.4 Aparajita .2 Vaijayanta
.5 Sarvarthasiddha .3 Jayanta
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________
..[263] ...
CHAPTER II
DWELLING PLACES OF LIVING BEINGS
There are two main classes of living beings, i. e. those that are in bondage and those that are liberated. Various sub-classes of these two are mentioned in the first Pada. Now next it is necessary to know as to which parts of the world are inhabited by this or that class of living beings. So, this topic is discussed in the Sthana Pada. There are two types of dwelling places, viz. permanent and temporary. Here the permanent dwelling place, that is, the dwelling place which a living being inhabits from its birth to death is described as 'svasthana'. A living being becomes the inhabitant of a temporary dwelling place in two ways. Hence two types of temporary dwelling places are recognised, viz. upapāta and samudghata. According to Jaina philosophy, as soon as a living being dies in his previous life, that is, as soon as the lifespan of the previous birth of a living being ends, karmas determining personality (nāmakarma), social status (gotrakarma) and life-span (ayukarma) of that living being in its new birth start operating and hence that living being is known by a new name no sooner than the life-span of its previous birth ends. For instance, suppose there is a living being who is a god in this life and is to become a human being in the next life. Now as soon as its life-span of this birth as a god ends it is known as a human being. Let us note that according to the Jainas soul is not ubiquitous.1 Hence after death it is required to travel from the place of its death to the place of new birth. Before the living being of our present instance starts its journey, it has left devaloka (celestial regions) and before it ends the journey it has not reached manuṣyaloka (regions where human beings dwell). So, the space it passes through in its journey from devaloka to manuṣyaloka is also called its sthana (dwelling place). This dwelling place is termed upapātasthāna. It is obvious that this dwelling place is temporary and occasional. But even then it is inevitable. Hence while discussing the topic of dwelling places of living beings, we should take it into account. The third type of dwelling place is called samudghatasthana. It is our daily experience that when a man gets angry his face becomes red; similarly, when one experiences some pain, there occur changes in his bodily system. According to Jaina philosophy, at such occasions the pradeśas (units) of a living being get expanded. In technical language this expansion is
1. For the discussion about the magnitude or size (parimana) of soul one may refer to Introduction to Ganadharavada (Malvania), p. 92.
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [ 264]...
'samudghāta'. Samudghāta is of many types. A detailed treatment of all its types occurs in Pada XXXVI. Hence the treatment of a dwelling place of living beings from the standpoint of samudghāta becomes necessary. Here in this second Pada all the three types of dwelling places which living beings of different classes inhabit are described.
The classes of living beings whose dwelling places are described here are already mentioned in Pada I. It is clear that some main classes of living beings, like that of one-sensed beings (ekendriya), enumerated in Pada I are not discussed here, whereas some main classes like that of five-sensed beings are discussed here. Again, not all the sub-classes of living beings are discussed here. Thus in this Pada are described not all the classes and sub-classes of living beings enumerated in Pada I but only some main ones from among them. The comparison of the treatment of this topic in Prajñpană with the same in other works will be useful to trace the history of the expansion or otherwise of this topic. This comparison will help us not only in our study of how the treatment of the topic became more and more elaborate but also in fixing the dates of the concerned works. Hence we shall attempt the comparison.
Someone might raise a question as to why it is necessary to give thought to the discussion of the dwelling places of the living beings of various classes. The answer to this question is as follows. * According to Jaina philosophy the size of soul is identical with that of the body; it does not consider soul to be all-pervading. This makes possible the movement of soul, in its transmigratory condition, from one place to another for taking a new birth and for assuming a new body in a particular predetermined place. So, it is necessary to give thought to and elaborately discuss the question as to which class of living beings inhabit which regions or places. Thus the Jaina theory of the size of soul necessitates the discussion about the various regions that soul inhabits in its various transmigratory existences. According to other Indian philosophical systems, soul is allpervading. Hence they treat the question of dwelling places from the standpoint of body only. For them, soul is always there in the universe everywhere. Hence it is not inevitable for those systems to discuss the question of dwelling place of soul.
According to Buddhist Philosophy there is no soul. But the Buddhists certainly believe in citta (consciousness, rather stream of consciousness). Hence they raise and answer the question of its dwelling places in the universe. Readers are requested to refer to Abhidharmapitaka for the Buddhist treatment of this topic.
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [265]...
ging to thi of dwellinecause the
All the three types of dwelling places of each of the various classes and sub-classes of living beings are described here. But let us note that in the case of the class of liberated beings (siddha) there occurs the discussion of svasthana only. It is so because there is no possibility of the other two types of dwelling places in connection with the beings belonging to this class. The liberated souls have no 'upapăta' and hence no dwelling place of upapata type. Other living beings have upapāta because before they reach the new birth-places the karmas determining personality, social status and life-span of those living beings in their new births start operating with the result they assume the name of that class of existence in which they are to be born and migrate from the place of death to that of new birth. But the liberated souls are free from these karmas. Hence they are not born as siddhas. They simply realise their true pristine nature. And that is their final and highest achievement. Again, when the living beings other than siddhas migrate to their new brith-place their journey involves their contact with the different spacepoints of Space substance. Hence those space-points in whose contact the living beings come in their migration to their new birth-place are regarded as their dwelling places. But neither the journey of the siddhas to the highest region of Loka called Siddhasilā—the journey which starts as soon as all the karmas are dissociated and ends for ever as soon as the region of Siddhasila is reached-nor their movement in that highest region involves contact with the space-points of Space substance. Hence the movement of the siddha is called asp?sadgati.2 Thus though a liberated soul (siddha) moves, it does not come into contact with the spacepoints and consequently those space-points could not be called its dwelling place. So the possibility of upapăta-sthāna is ruled out in the case of liberated souls. Now let us see as to why there is no possibility of the third type of dwelling place, viz. samudghätasthāna in their case. Samudghăta-sthāna is one of the results of karmas. Hence it is possible only in the case of souls bound up with karmas. But liberated souls, being what they are, are completely dissociated from karmas. Hence they could not have samudghata-sthāna. So, the discussion of this particular dwelling place of the liberated souls has absolutely no scope. Thus there being the possiblity of svasthana only in the case of liberated soul, we find in this Pada at this juncture the discussion of that sthana only.
Generally it can be said that one-sensed beings are found
2. Bhagavati ś. 14 U. 4. Bhagavatīsāra p. 313. Upadhyāya Yaśovijayaji has
written a small tract having the title 'Asprśadgativada'.
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [266]...
in the whole of loka (universe). But while saying so we should remember that our statement has in view the entire class of those beings and not one single individual of that class. Again, when it is said that they are found in the whole universe, all the three types of dwelling places are taken into consideration not separately and successively but jointly and simultaneously. Two-sensed beings are available not in the whole universe but only in one of the asamlchyāta equal parts of Loka (universe). The same thing is applicable to three-sensed and four-sensed beings. Even about five-sensed beings this very thing is said. The liberated souls are there in the highest region of Loka (universe) 5; this region too is to be understood equal in size to one of the asamkhyata equal parts of Loka. Classes of Living beings
Their Svasthāna (1) Badara-prthvi-kāyika Paryāpta (148)
Three Lokas Aparyāpta (149) ? (2) Sūksma-pěthvi-kāyika Paryāpta-Aparyāpta (150)
3. Sū. 150, 153, 156, 159, 162 describe them by the phrase "savvaloyapari
yāvannaga'. 4. The commentator points out (sū. 166) that the statement about the
five-sensed beings has in view all the pancendriyas without any discrimination. And this is true because it is only afterwards that the infernal beings, the five-sensed sub-human beings, the human beings and the celestial beings are separately mentioned. But there seems to be one discrepancy in this sūtra. In the manuşyasūtra 176 it is stated.
samugghåena savvaloe'. Following this sütra the sutra under consideration (i.e. sū. 166) should contain 'samugghäeņa savvaloe'. But as a matter of fact, we have in its place 'samugghåeņa loyassa asamkhejjaibhāge'. To resolve this discrepancy the commentator, while explaining the phrase 'samugghã enam savvaloe' occurring in Su. 176, points out that this is said about kevalisamudghāta (kevalisamudghātam adhikstya). Hence we feel that the phrase 'asamkhejjaibhäge' occurring in Sū. 166 is to be construed with chadmasthik asamudghāta alone. (Chadmastha means non-omniscient being, and chädmasthika means 'of non-omniscient being'). The details of kevalisamudghāta being very few Su. 166 does not intend to deal with it. Satkhandagama contains two separate sütras dealing with these two samudghatas, viz. chadmasthika-samudahata and keralisamudghāta (Book VII, Sū. 11-12, pp. 310-311). From all this we deduce that in olden days theoreticians used to deal with
chädmasthika-samudghäta alone. 5. The text proper (sū. 211) contains excellent description of Siddhasila
(otherwise called Işatprāgbhārā Pļthvī), the nature of Siddhas, their
happiness, and all the degrees of their aragahanā (pervasiveness). 6. Here only svasthāna is taken note of, because it is this sthana that is
permanent and hence worthy of paying attention to. The other two sthānas, viz. upapāta and samudghāta are occasional and temporary. So, though they are mentioned in the text proper, they are not included in this list. Moreover, the exposition of these two sthānas definitely
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [267]...
(167)
1 Adholoka
Classes of Living beings
Their Svasthāna (3) Bādara-apkāyika Paryāpta Aparyāpta (151-2) Three Lokas (4) Sūksma-apkāyika
(153) (5) Bādara-tejaḥ-kāyika
(154-55) (6) Sūksma-tejah-kāyika
(156) (7) Bādara-väyu-kāyika
(157-8) (8) Sūksma-vāyu-kayika
(159) (9) Bådara-vanaspati-kāyika ,
(160-61) (10) Sūksma-vanaspati-kāyika
(162) (11) Dvindriya
(163) (12) Trindriya
(164) (13) Caturindriya
(165) (14) Pañcendriya
(166)
\7 Pșthvīs of (15) Näraka (16-22) Nārakas dwelling in 1 to 7 hells (168-) In those conParyāpta-Aparyápta
174) cerned Pịthvis (23) Pañcendriya Tiryanca Paryapta-Aparyāpta (175) Three lokas
21 Dvipas, (24) Manuşya Paryăpta-Aparyãpta
Tiryakloka, (Manusyakşetra
First kānda of (25) Bhavanavāsideva
(177) Ratnaprabhā
Prthol (26) Asurakumāra
(178) (27) Asurakumăra of South ,
(179) 8 (28) Asurakumara of North
(180) (29-31) Nägakumāra of South & North
Nāgakumāra Paryāpta-Aparyāpta (181-83) (32-34) Suparnakumāra of South-North
Suparņakumăra Paryāpta-Aparyăpta (184-86) (35-37) Vidyutkumara of South-North
Vidyutkumāra Paryāpta-Aparyāpta (187)
occurs in Samudghātapada (36) and in Katodvära (sū. 639-665) of Vyutkräntipada (6). Hence it is not necessary to duplicate the account. Here simply the general statement is made. That is, if they are found in the upper region, lower region or middle region and there too in that entire region or in a part thereof, they are generally held to be dwelling in ali the three regions. For details one may refer to the
text proper. 7. In the text proper it is stated that those very sthānas which are of
paryäpta beings are also the sthanas of aparyāpta beings. See sü. 149 ff. 8. The Indras--of South and North-of the ten divisions of Bharanapati
gods are separately mentioned; but we have not noted them here.
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[ 268 ) ...
(38-40) Agnikumāra of South-North Agnikumāra Paryāpta-Aparyäpta
(187) (41-43) Dvipakumāra of South-North
Dvipakumāra Paryāpta-Aparyãpta (44-46) Udadhikumāra of South-North
Udadhikumara Paryāpta-Aparyāpta (47-49) Dikkumāra of South-North
Dikkumāra Paryāpta-Aparyāpta (50-52) Vāyukumāra of South-North
Väyukmāra Paryāpta-Aparyãpta (53-55) Stanitakumāra of South-North
Stanitakumāra Paryāpta-Aparyāpta (56) Vyantara Paryāpta-Aparyāpta
(188) (57) Piśāca Paryāpta-Aparyāpta
(189) (58-59) Piśāca of South & North Piśāca Paryāpta-Aparyāpta
(190) (60-62) Bhūta, of South & North,
Paryāpta-Aparyāpta (192) (63-65) Yakşa, of South & North
Paryāpta-Aparyapta (66-67) Raksasa, of South & North,
Paryāpta-Aparyāpta (68-70) Kinnara, of South & North,
Paryāpta-Aparyāpta (71-73) Kimpuruşa, of South & North,
Paryāpta-Aparyāpta (74-76) Bhujagapati Mahākāya, of South & North,
Paryāpta-Aparyāpta (77-78) Gandharvalo of North South,
Paryāpta-Aparyāpta (79) Jyotiskadevall Paryāpta-Aparyāpta (195) Urdhvaloka [Now on
wards listed according to higher and higher regions
they inhabit in it] (80) Vaimãnikadeva
(196) Ūrdhvaloka (81) Saudharmadeva
(197) (82) iśānadeva
(198) (83) Sanatkumaradeva
(199)
9. Even the Indras of the different divisions of Vyantara gods are
separately referred to, but we have not noted them here. 10. Over and above the eight main divisions of Vyantara gods, viz. Pisaca
etc., the eight sub-divisions, viz. Anavanniya etc. are also enumerated
in the text proper (Sū. 188, 194). But we have not noted them here. 11. Their two Indras are Sürya (the Sun) and Candra (the Moon). Sū. 195 [2].
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [269]...
(84) Mahendradeva Paryāpta-Aparyāpta (85) Brahmalokadeva (86) Lämtakadeva (87) Mahāśukradeva
(88) Sahsraradeva (89-90) Ānata-pränatadeva (91-92) Arana-Acyutadeva
(93) Hetthima Graiveyaka deva ,, (94) Madhyama, (95) Uparima » (96) Anuttaraupapatikadeval?,, (97) Siddha
(200) Urdhvaloka (201) (202) (203) (204) (205) (206) (207) (208) (209) (210) (211) the highest
region
S. Hencev. Agah Åkāśa
There arises a question as to why there is no discussion about the sthāna of a-jiva (Non-living substances). The reason seems to be that unlike the classes of living beings, the classes of pudgala
(Matter) cannot be located to a definite region of Loka. The atoms and aggregates of atoms are available in any part of Loka. Of course, in Pada V their avagāhana (extent of their pervasiveness) is discussed in various ways. In a way this could be taken as the discussion about their sthana. But in Pada II by 'sthana' is meant definite region of Loka. And in this sense we cannot imagine any definite sthana of atoms and their aggregates. Hence the discussion about their sthāna is neither possible nor necessary. Again, the separate discussion about the sthāna of Dharma, Adharma, Akāśa is not required. It is so because the first two pervade the whole Loka and the last one is infinite.
The Satkhandägama contains the discussion about the Sthana (=kşetra) of the living beings. But there it is conducted according to the divisions, gati, etc. and not according to the classes of living beings. In the chapter khettänugamaņā (Book VII pp. 299ff.) there occurs this discussion. Therein all the three types of sthānas, viz. svasthāna, upapada and samudghāta are described and discussed.
12. The five divisions, viz. Vijaya, etc. are not separately mentioned. The
text proper simply enumerates them when it deals with the general class.
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [270]...
CHAPTER III
RELATIVE NUMERICAL STRENGTH OF LIVING BEINGS AND OF NON-LIVING SUBSTANCES
This third Pada yields information about the relative numerical strength of all substances. In the age of Lord Mahavira and also thereafter the idea of exact number of reals has assumed importance. Upanisads record a view that what is real in only one in number and the world of plurality is either a real or an illusory transformation of that real One. On the other hand, Sankhya philosophers maintain the plurality of self and unity of not-self; Buddhist philosophers believe in the plurality of citta (conscious principle) as well as rupa (matter). So, it was necessary to clarify what the Jaina view is on this point. This is exactly what we find in this Pada. All other schools of Indian philosophy give merely the numbers of reals whereas this Pada fixes the numbers of reals from various standpoints. Main trend of this Pada is to discuss the relative numerical strength of the substances; in other words, it discusses the question as to which substance is more or less in number than which substance. This discussion is conducted from various stand-points.
First, it is pointed out as to which direction out of various directions like East etc. contains more living beings and which less. Further, it is made clear as to the living beings belonging to which class are more in number and those belonging to which class are less in number in a particular direction. Not only that but the relative numerical strength of even the sub-classes (of living beings) in a particular direction is demonstrated (213-224).
Similarly, the numerical strength of the various classes of living beings that are formed on the basis of gati (225), indriya (227), kaya (232), yoga (252) etc. is described. And finally we are told as to which class contains the lowest number of living beings and which class contains the highest number of them. And the other classes are arranged according to the gradual rise in number of the living beings they contain (334).
The mutual relative numerical strength not only of the classes of living beings but also of the six substances is discussed here from the standpoints of dravya (270) and pradeśa (271). And the relative numerical strength of the various divisions of each substance is also described here from these two standpoints (272). And at last the relative numerical strength of all the six substances is given from these very two standpoints (273).
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [ 271]. In the beginning the discussion on the numerical strength of the classes of living beings is conducted mainly on the basis of directions. Afterwards it is conducted on the basis of three lokas (worlds), viz. ürdhva (Upper), adhah (Lower) and tiryak (Middle) (276).
As of different classes of living beings so of the atoms and their aggregates the relative numerical strength is described on the basis of directions and three lokas. In other words, number of pudgalas (atoms and aggregates) contained in a particular direction and a particular world (Loka) is given. Moreover, numerical strength of atoms and aggregates is also given from the standpoints of dravya and pradeśa severally and jointly (326-330). And after that the same point is discussed keeping in view their extent of pervasiveness (avagahanā), duration of time (kālasthiti) and modes (paryāya) (331-333).
Relative Numerical Strength of Substances
Here we give a list of all the six substances according to their progressive numerical strength. From this one can know as to which substances have the numerical strength equal, which have it more in relation to which and which have it less in relation to which. A list of the classes of living beings according to their progressive numerical strength is given separately. So, the following list mainly concentrates on the progressive numerical strength of non-living substances (Sūtra 273).
These three dravyas have equal 1. (1) Dharmāstikāya-dravya numerical strength because each
(2) Adharmāstikāya-dravya of them has only one individual (3) Ākāśāstikāya-dravya or member. And hence their nu
(merical strength is the lowest.
Both these dravyas have equal 2. (1) Dharmastikāya-pradesas
number of pradeśas. They have (2) Adharmāstikāya-pradeśas
asamkhyāta pradeśas. Thus this number is asaṁkhyāta times more (than the immediateiy preceding one.
The number of jīvas is ananta. Hence 3. Jivāstikāya-dravyathis number is ananta times more than
| the immediately preceding one.
4. Jivästikāya-pradeśas
Each and every jiva has asankhyāta pradeśas. Hence this number is asamkhyāta times more than the immediately precedling one.
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [272)...
The number of Pudgala dravyas is 5. Pudgalāstikaya-dravyas
ananta. And this number is ananta times more than the immediately
preceding one.
The total number of all the pradeśas of all 6. Pudgala pradeśas the pudgala dravyas is asaskhyāta times
the more than the immediately preceding one.
The number of these dravyas is ananta
times more than the immediately 7. Addhāsamaya-dyavyas
preceding one. Addhāsamaya has no pradeśas.
The number of these pradeśas is ananta 8. Äkäśastikāya-pradeśas times more than the immediately
preceding one.
Relative Numerical Strength of the Classes of Living Beings
The classes of living beings are listed below according to their progressive numerical strength. Therein the beings of the succeeding class are sometimes slightly more in number (višeşādhika), sometimes samkhyāta times more, sometimes asamkhyāta times more and sometimes ananta times more than those of the immediately preceding one. The present list is based on the Mahadandaka occurring in Pada III (Sūtra 334). This list is there in the third Pada at the end. It attempts to check up the relative numerical strength, arrived at in the third Pada, of the classes (of living beings) formed on the basis of gati, etc. Or, it attempts to arrive at the final relative numerical strength of the classes of living beings after having taken into account all the standpoints. Thus this list is very important. Hence we deem it proper to give it below. Again, the text proper merely suggests the numerical strength whereas the commentator gives and explains the exact numerical strength and attempts to demonstrate its propriety and logical consistency through reasoning.
The facts that emerge from this list are as follows. Even at those early times the Jaina monks (ācāryas) have made an attempt to demonstrate in the above manner the relative numerical strength of the different classes of living beings. This is an important fact. Again, the numerical strength of females-be they human beings, sub-human beings or celestial beings-has been considered to be always exceeding that of the males. In Adholoka (Nether world) the numerical strength of the classes of infernal beings decreases as we go down and down from the first
1. For the detailed exposition refer to Prajñāpanāţikā, folio 163 A ff.
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [273]...
enth one ha
of celestis; But this
to the seventh hell. That is, among the classes of infernal beings, that class of the infernal beings that inhabit the lowest hell (i. e. the seventh hell) has the lowest numerical strength. In other words, among different hells the seventh one has the lowest number of infernal beings. But this order is reversed in regard to the classes of celestial beings inhabiting different celestial regions of Urdhvaloka. In Urdhvaloka the numerical strength of the celestial beings inhabiting the lowest celestial region called Saudharma is the highest and it decreases as we go higher and higher with the result that the highest celestial region called Anuttara has the lowest number of celestial beings. The numerical strength of Bhavanavast celestial beings is even more than that of those inhabiting Saudharma celestial region. It is so because the former is situated below Manusyaloka which in turn is situated below Saudharma celestial region. Vyantaradevas, though inhabiting the region higher than that the Bhavanaväsī devas inhibit, are more in number than the latter. Again, the Jyotiskadevas, though inhabiting the region higher than that Vyantaradevas inhabit, are more in number than the latter.
Among all the classes of living beings the class constituted by human beings has the lowest numerical strength, that is, it has the lowest number of living beings. This is the reason why the birth in this class is considered to be very difficult to attain. Again, more the number of sense-organs possessed by living beings, less is their numerical strength. In other words, undeveloped living beings are more in number than the developed ones. The living beings that have already attained liberation in the infinite past are less in number than one-sensed beings. The number of all the transmigratory living beings taken together is more than that of those who have attained liberation. This is the reason why the world (loka) will never be empty of the transmigratory living beings. The other reason of its not becoming devoid of transmigratory living beings is that numbers of living beings constituting different classes are never variable but ever constant; in other words, they are eternal.
The living beings inhabiting the lowest hell and the highest heaven are lowest in number among the living beings inhabiting different hells and different heavens respectively. This suggests that it is very difficult to be either the most virtuous or the most vicious. According to the recognised Jaina view of evolution (of living beings), the lowest stage of evolution is that of onesensed beings. From this stage the evolution starts and gradually progresses.
P. 18
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[274]...
The number of one-sensed beings as also of the liberated beings reaches to anantakoți. The number of the abhavyas (= Nonelect living beings destined to remain in bondage for ever) is ananta. The number of transmigratory living beings all taken together exceeds that of the liberated living beings. This view has good logic. It is so because some of the living beings that are bound at present will attain liberation in future. So, if we were to consider the number of liberated souls more than that of transmigratory ones, then there would arise the contingency of the world becoming empty of the transmigratory living beings at one time.
The numerical strength of the living beings decreases with the increase in the number of sense-organs possessed by them. This order is maintained in the aparyâpta (undeveloped) living beings (No. 49-53), but it is reversed in the paryāpta (developed) ones (No. 44-48). The secret behind this is not known to us.
Relative Numerical Strength of All the Classes of Living Beings
1. The number of male2 human beings born from uterus is the lowest.3
2. Manusya-stri
3. Badara-tejaḥkāya
4. Anuttaropapātikadeva
5. Gods of Upper (three) Graiveyakas 6. Gods of Middle (three) Graiveyakas 7. Gods of Lower (three) Graiveyakas 8. Gods of Acyutakalpa 9. Gods of Araṇakalpa
10. Gods of Pranatakalpa 11. Gods of Anatakalpa
12. Infernal beings of VII hell 13. Infernal beings of VI hell 14. Gods of Sahasrarakalpa 15. Gods of Mahasukra 16. Infernal beings of V hell
(samkhyāta guna adhika)* (asamkhyāta guna adhika) (asamkhyāta guna adhika) (samkhyāta guna adhika) (samkhyata guna adhika) (samkhyāta guna adhika) (samkhyāta guna adhika) (samkhyāta guna adhika) (samkhyāta guna adhika)
(samkhyāta guna adhika) (asamkhyāta guna adhika) (asamkhyāta guna adhika) (asamkhyāta guna adhika) (asamkhyāta guna adhika) (asamkhyāta guna adhika)
2. While dealing with the class of human beings the text takes note of males and females. But it observes silence about the division of the neuters. Of course, it separately mentions the sammúrcchima human. beings who are invariably neuters. See No. 24.
3. The commentator has suggested the number 'samkhyeya koti x kotî'. For others too he points out the numbers and their propriety. The readers interested in the problem may refer to the pertinent portion of the commentary.
4. The commentator points out that the number of females is 27 times more than the number of males.
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________
(asamkhyata guna adhika) (asamkhyata gnna adhika) (asamkhyata guna adhika) (asamkhyāta guna adhika) (asamkhyata guna adhika) (asamkhyata guna adhika) (asamkhyāta guna adhika) (asamkhyāta guna adhika) (asamkhyāta guna adhika) (samkhyata guna adhika) (samkhyāta guna adhika) (samkhyāta guna adhika) (asamkhyāta guna adhika) (samkhyāta guna adhika) (asamkhyāta guna adhika)
29. Bhavanavasi gods
30. Bhavanavāsi goddesses
31. Infernal beings of I Hell
32. Males of Khecara Pañcendriya Tiryañca (asamkhyāta guna adhika) 33. Females of
(samkhyāta guna adhika) (samkhyāta guna adhika) (samkhyata guna adhika) (samkhyāta guna adhika) (samkhyata guna adhika) (samkhyāta guna adhika) (samkhyāta guna adhika) (samkhyāta guna adhika) (samkhyāta guna adhika)
goddesses
33
42. Neuters of Khecara Pañcendriya Tiryañca (samkhyāta guna adhika)
43. of Sthalacara 44. of Jalacara 45. Caturindriya Paryāpta 46. Pañcendriya
47. Dvindriya
48. Trindriya
39
49. Pañcendriya Aparyä pta
50. Caturindriya
51. Trindriya
17. Gods of Lantaka Kalpa 18. Infernal beings of IV hell 19. Gods of Brahmaloka kalpa 20. Infernal beings of III hell 21. Gods of Mahendrakalpa 22. Gods of Sanatkumarakalpa 23. Infernal beings of II hell 24. Sammürcchima human beings 25. Gods of Isanakalpa
26. Goddesses of Isanakalpa
27. Gods of Saudharmakalpa 28. Goddesses of Saudharmakalpa
34. Males of Sthalacara
دو
35. Females of
36. Males of Jalacara
37. Females of
38. Vyantara gods goddesses
39.
39
40. Jyotiska gods
41.
25
""
25
""
22
ور
19
56. Badara Apkāya
57. Badara Vayukaya
""
33
... [275]...
""
23
23
25
""
22
>>
37
33
33
23
52. Dvindriya
53. Pratyeka Bādara Vanaspati Paryāpta (asamkhyāta guna adhika)
54. Badara Nigoda
55. Badara Prthvi
(asamkhyata guna adhika) (asamkhyāta guna adhika) (asamkhyāta guna adhika) (asamkhyata guna adhika) (asamkhyata guna adhika) (asamkhyāta guna adhika) (asamkhyāta guna adhika)
3"
22
در
ور
58. Badara Tejaḥ kaya Aparyāpta
59. Pratyeka Badara Vanaspati Aparyäpta
60. Badara Nigoda Aparyāpta
(samkhyāta guna adhika) (samkhyāta guna adhika) (samkhyata guna adhika)
(viseṣādhika) (viseṣādhika) (viseṣādhika)
(asamkhyata guna adhika)
(viseṣādhika)
(viseṣādhika) (viseṣādhika)
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[276] ...
61. Bädara Prthvi 62. Bådara Apkāya 63. Bādara Vayukāya 64. Sūksma Tejahkāyika , 65. Sūkşma Pșthvīkāyika ,, 66. Sūksma Apkāyika , 67. Sūksma Vāyukāyika ,, 68. Sūksma Tejaḥkāyika Paryāpta 69. Sūksma Pịthvi 70. Sūksma Apkāyika , 71. Sūksma Vāyukāyika , 72. Sūksma Nigoda A paryapta 73. Sūkşma Nigoda Paryāpta 74. Abhavasiddhika 75. Pratipatita-samyaktva 76. Siddhas 77. Bädara Vanaspati Paryõpta 78. Bādara Paryāpta 79. Badara Vanaspti Aparyāpta 80. Badara Aparyāpta jīvas 81. Bādara jivas 82. Sūksma Vanaspati Aparyāpta 83. Sūkşma Aparyāpta 84. Śūkşma Vanaspati Paryāpta 85. Sükşma Paryāpta 86. Sūkma jīvas 87. Bhavasiddhika 88. Nigoda jīvas 89. Vanaspati 90. Ekendriya 91. Tiryanca 92. Mithyadrsti 93. Avirata 94. Sakasaya 95. Chadmastha 96. Sayogi 97. Samsari 98. Sarvajivas
(asamkhyāta guna adhika) (asamkhyāta guna adhika) (asamkhyāta guna adhika) (asamkhyāta guna adhika)
(risesādhika) (višesādhika)
(višeşādhika) (samkhyāta guna adhika)
(višeşadhika) (viseşādhika)
(višeşadhiSa) (asamkhāta guna adhika) (samkhyāta guna adhika)
(ananta guņa adhika) (ananta guna adhika) (ananta guna adhika) (ananta guna adhika)
(višesādhika) (asamkhyāta guna adhika)
(višeşādhika)
(višeşādhika) (asamkhyāta guna adhika)
(višeşådhika) (samkhyāta guna adhika)
(višeşādhika) (višeşādhika) (višeşadhika) (višeşadhika) (višeşadhika) (višesādhika) (višeşādhika) (višeşādhika) (viśeşadhika) (visesādhika) (višesādhika) (višeşadhika) (višeşādhika) (vićeşādhika)
It is interesting to note the way in which this topic is treated of in Satichandagma. In Prajñāpanā sütra 212 the relative numerical strength of the classes of living beings is discussed through 27 points of investigation (dvāras) whereas in Satkhandāgama (Book VII, pp. 520) it is discussed through 14 points of investigation, viz. gati, etc. This means that Prajñipană discusses this topic through
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[277]...
13 points of investigation in addition to those 14 employed in Satkhandāgama. This discussion occurs also in Dravyapramāņānugama-prakarana of Satkhandagama (Book VII pp. 244 ff.). Şatkhandāgama (Book VII pp. 244 ff.) itself offers the explanation of the numerical terms like samkhyāta whereas it is not Prajñāpanā itself but its commentary that offers this explanation. This discussion of the relative numerical strength of living beings occurs in Satkhandägama at other places also. Book XIV, Sū. 568 (p. 465) of Satkhandāgama gives an account of the relative numerical strength of living beings even from the standpoints of dravyapramāna and pradeśapramåņa. Prajñāpanā too in its Atthikāyadvāra sū. 270 gives an account of the relative numerical strength of the living beings from two standpoints, viz. dravyārthika and pradeśārthika. This account in Prajñāpanā is different from that occurring in Şatkhandagama in that the former account considers the relative numerical strength of saddravya whereas the latter that of Satkāya. The Mahādandaka occurring in Prajñāpanā (sū. 334) and that occurring in Satkhandāgama (Book VII pp. 575 ff.) deserves comparison. Both the Mahādandakas discuss the topic of relative numerical strength of all the classes of living beings.
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [278]...
CHAPTER IV
LIFE-DURATION OF LIVING BEINGS
This Pada gives an account of life-duration of the different classes of living beings.1 This Pada is given the name Sthitipada because it tells us as to how much time a living being can live in different classes when born in them. Living being as substance is eternal. But the modes like infernal, celestial, sub-human, human which it assumes are non-eternal. That is, these modes come into existence and go out of existence at some time. So, the need arises to discuss the duration of various kinds of modes. Such a discussion is met with in this Pada. Maximum and minimum life-durations of each and every mode or class of living beings are pointed out. Life-duration is possible in the case of transmigratory living beings only. Hence while discussing the topic of life-duration, the classes of transmigratory living beings only are taken into consideration. About liberated living beings it is stated that they have beginning but no end (sadiyā apajjavasitā—p. 78 line 14 sū. 211). So, the question of their life-duration does not arise. This is the reason why it is not taken up for discussion in this Pada. Again, this Pada does not give an account of the lifeduration' of the modes of non-living substances. It is so because different varieties of the modes of non-living substances could not have the fixed maximum and minimum limits of their existence.
In this Pada an account of life-durations of the classes of living beings is given in the following order. Life-durations of general classes are given first and only afterwards those of their sub-classes, viz. paryāpta and aparyāpta, are given. To illustrate, the life-duration of the general class of infernal beings is stated first, and afterwards the life-durations of its two sub-classes, viz. paryåpta and aparyāpta, are stated. This very order is followed in giving an account of life-durations of other classes of living beings.
In the table given below life-durations of general classes are given. Here sub-classes, viz. paryāpta and apar yapta are not taken into account. Moreover, the question of the life-duration of the classes of living beings is discussed with a view to indicating the
1. Satkhandagama too discusses this topic under the heading of 'kälānu
gama' (Book VII, pp. 114 and 462). The speciality of Şaskhandagama account is that it expounds the topic through 14 dvāras keeping in view first a single member of this or that class of living beings and then the members of this or that class all taken together. This Şațkhandāgama account is worth comparing with the Uttaradhyayana (36.80 ff.) account of kala given from the standpoint of santati (continuum).
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[279]...
maximum and minimum limits of their life-durations. Hence these two limits of their life-durations are included in the table.
From the table it becomes clear that life-duration of females is shorter than that of males as also that the life-duration of infernal and celestial beings is lengthier than that of the human and sub-human beings. Among one-sensed beings the fire-bodied ones have the shortest life-duration. This fact could be corroborated by our experience of the fire getting extinguished. Again, among the one-sensed beings, the earthbodied are possessed of the lengthiest life-duration. But we do not know the reason behind the view that the life-duration of the three-sensed beings is shorter than that of the two-sensed beings. Moreover, the life-duration of the four-sensed beings is lengthier than that of the three-sensed but shorter than that of the two-sensed ones. This has also remained a mystery for us.
Classes of living beings
Minimum
1. Infernal beings (335) 10 thousand
years
2. (a) God (343)
(1) Ratnaprabha (336)
(2) Sarkaraprabha (337) 1 Sāgaropama
3
7
(3) Valukaprabha (338) (4) Pankaprabha (339) (5) Dhumaprabha (340) 10 (6) Tamaḥprabha (341) 17 (7) Adhaḥsaptama (342) 22
(b) Goddess (344)
(1) Bhavanavāsī gods (345)
23
1
3
7
10
17
22
33
39
10 thousand years 33 sägaropama 55 palyopama somewhat more than one sagaropama 41⁄2 palyopama
31
33
Life-Duration
31
""
""
Maximum 33 sägaropama
33
goddesses (346) 3
[For Asurakumara and others refer to the original text] 3. Earth-bodied (354)
Antarmuhürta
(1) sükṣma earth-bodied (355)* (2) badara
22,000 years Antarmuhurta 22,000 years
(356)
""
3.9
33
2. The maximum life-span possible in the 1st hell is identical with the minimum life-span possible in the 2nd hell, the maximum life-span possible in the 2nd hell is identical with the minimum life-span possible in the 3rd hell, and so on and so forth. This is deduced from the above Table.
3. Su. 347-353 contain the account of the life-span of the gods and goddesses of ten different divisions of Bhavanapati celestial beings.
4. Su. 358, 361, 364, 367 contain the account of the life-span of subtle waterbodied, fire-bodied, air-bodied and plant beings,
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [280]...
4. Water-bodied (357)
7,000 years 5. Fire-bodied (360)
3 days and nights 6. Air-bodied (363)
3,000 years 7. Plant-bodied (366)
10,000 years 8. Two-sensed beings (369)
12 years 9. Three-sensed , (370)
49 days and nights 10. Four-sensed , (371)
6 months 11. Five-sensed sub-human beings (372)
3 palyopama (a) sammūrcchima (373)
1 pūrvakoti (b) garbhaja (374)
3 palyopama (1) jalacara (375) 5
1 pūrvakoti (2) catuspada-sthalacara (378)
3 palyopama (3) uraparisarpa (381)
1 pūrvakoti (4) bhujaparisarpa (384) (5) khechara (387)
,, palyāsamkhyeyabhāga 12. Manusya (390) 6
3 palya 13. Vyantara gods (393)
10,000 years 1 palyopama „ goddesses (394) 14. Jyotiska gods (395) & palyopama
1 palyopama +
1 one lakh years , goddesses (395)? , • palyopama + 50,000 years
[For Candra etc. refer to the original text] 15. Vaimānika gods (407) 1 palyopama
33 sāgaropama , goddesses (408)
55 palyopama [For Saudharma etc. refer to the original text.] In this Pada no thought is given to the problem of 'life-duration' of modes or classes of non-living substances. The reason behind this seems to be the fact that Dharma, Adharma and Akāśa are eternal; and it is stated in Pada V that matter exists from one or two or three and so on upto asamkhyāta samayas (515-518); so, the separate treatment of the sthiti of the modes of matter (Pudgala) is not necessary. Moreover, this Pada considers that sthiti only which is the result of āyukarma and such a sthiti is not possible in the case of non-living substances.
5. While giving an account of the life-spans of the jalacara, etc. the text
separately mentions the life-spans of garbhaja and sammúrcchima beings
(Sū. 376 ff.); but in the present Table we have not done so. 6. Again, while dealing with the life-span of the human beings, the text
separately notes the life-spans of garbhaja and sammūrochima human
beings (Su. 391-92). 7. The text describes the life-spans of gods and goddesses of the celestial
classes viz. Candra etc. (Sū. 397-406). 8. Sū. 409-426.
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [281]...
CHAPTER V
CLASSES AND MODES OF LIVING AND NON-LIVING
SUBSTANCES
The name of this Pada is 'visesa'. The term 'visesa' means classes as well as modes. Here in the present context it means classes and modes of living and non-living substances. In Pada I classes and sub-classes of these two substances have already been enumerated. They are, in brief, repeated here. It is so because the object of this Pada V is to clarify the point that whatever classes and sub-classes these two substances are divided into have each infinite modes. Now if even a class of a substance have infinite modes, it naturally and inevitably follows that this particular substance taken in its entirety has infinite modes. From the fact that a substance has modes it naturally follows that it can never be absolutely changeless but it can only be variable constant. This, again, means that reality is neither substance alone, nor modes alone, but it is both at the same time. Nature of reality is constituted by both substance and modes.
It is noteworthy that though the name Visesa is given to this Pada, the term 'visesa 'is not used in the sūtras of the Pada. In its place the term 'paryaya' is employed in the entire Pada (su. 438-). In Jaina doctrinal works this term has special importance. The author has suggested that two terms 'paryāya' and 'visesa' are not at all different in meaning. Various classes of living and nonliving substances are nothing but modes of those concerned substances. Thus classes or particulars of a substance or universal as well as modes of a particular individual or lower universal are here known as paryāyas. The classes of infernal beings, etc. are also paryāyas--modes-of an individual living being. It is so because an individual living being has been born many a time as an infernal being, celestial being, etc. in the infinite past. And just as they are the paryayas of one individual living being even so they are the paryayas of each and every individual living being because all living beings are potentially equal. Thus what are called prakāras (types), bhedas (divisions), višeşas (particulars) from the standpoint of jiva substance or universal are modes only when viewed from the standpoint of an individual living being. Substance can never be without mode. That is, substance always has this or that relevant mode. Such a suggestion is there in this Pada because what is known as dravya is here called paryāya (439). In fine, the suggestion is that dravya and paryaya are identical. This is the reason why the author has employed the term paryaya'
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [282]...
rsal). Thoral) and thans, one is
for different types or classes of a dravya (439, 501). This point has been noted by Ac. Malayagiri also.1
The author wanted to clarify that though dravya and paryāya are identical they are different also and that all the paryayas or parināmas are not of one substance only. This has been suggested by pointing out the difference between the numbers of dravyas and paryayas. For instance, he states that the number of infernal beings is asamkhyāta (439) but that of their paryāyas is ananta (440). Again, out of various classes of living beings the class of vegetation and that of liberated ones contain ananta number of dravyas. Thus jīva dravyas all taken together could be regarded as ananta but jiva dravyas of any one class except the above-mentioned two classes are asamkhyāta. Yet the number of paryayas of any one class is ananta. All this is explained clearly in the present Pada.
On the basis of such suggestions of the author, the Jaina theoreticians postulated two kinds of universals, one is called tiryaksāmánya (horizontal universal) and the other ürdhvatā. sāmānya (vertical universal). That universal which runs through spatially different individuals is called tiryaksāmānya whereas that universal which runs through temporally different modes of one individual is called ürdhvată-sămānya. Urdhvatāsāmānya is nothing but dravya itself. One individual thing has one ürdhvatasamanya which is responsible for the notion of its identity. On the other hand, one individual has many tiryaksāmānyas which are responsible for the notion of its similarity with different individuals. Jivatva universal is tiryaksamanya when viewed as a common characteristic running through different individual jivas but it is also ürdhvatāsāmänya when viewed as a characteristic persisting in one individual jiva inspite of this jiva undergoing different modifications. The roots of the clarifications and interpretations of the terms and concepts dravya, paryāya, samanya, visesa offered by Jaina theoreticians in the course of time while comparing their concepts with the corresponding ones found in other systems of Indian philosophy are clearly visible in this work. The clarifications and explanations of these terms and concepts, met with in this work, have in turn their roots in the Anga works like Bhagavati.2
Unlike Vedāntins, Jainas believe in the plurality of Jiva (Soul) substance. The number of jīvas are ananta. Hence, in Jainism
1. Commentary, folios 179 B, 202 A 2. For the discussion of this topic readers may refer to Introduction to
Nyāyāvaturavārtikavrtti, pp. 25-31; also Agama Yuga kā Jaina Darśana, pp. 76-86.
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[283]...
there is nothing like one independent entity called Universal Soul. The characteristic of consciousness that we find in one jiva is numerically different from that found in another and pervades that particular jiva only. Again, it is this characteristic that differentiates soul from not-soul. Thus this characteristic, though numerically different in different souls, performs one common function of differentiating soul from not-soul. And hence in this sense it is considered to be a universal. This universal is of the kind of tiryak-sämanya. It is not numerically identical in all individual souls. It is numerically different in all of them. Hence there is similarity only among souls; there is no identity or oneness of all souls; identity of all souls or One Soul is an illusion. Identity of all souls or One Soul is a logical abstraction and not a concrete reality3. Similarly, non-living substance (ajiva) is not One. There is a plurality of it. There are many non-living substances. All these non-living substances differ from the living substances in that they do not have the characteristic of consciousAnd in this sense there is similarity among all the nonliving substances. This similarity is indicated by the common term 'ajiva' employed for them all. This similarity or universal is again of the type of tiryak-samanya. By paryayas (modes), bhedas (divisions) and viseṣas (particulars) of these tiryaksāmānyas we are to understand here paryays, bhedas and viseṣas of the two substances living and non-living (439, 501).
ness.
According to Jaina philosophy any one individual substance. undergoes so many transformations or modifications. For instance, any one soul assumes so many transformations like the state of infernal being etc. These transformations being what they are come and go but the soul substance being eternal persists for ever in the midst of these changes. In other words, soul is never deprived of its true nature; it, as a substance, is never destroyed with the result that it never becomes not-soul. Origination and destruction are predicated of it simply from the standpoint of its transformations or modes. Its modes originate and perish. Each individual soul is a universal. It is a universal of the kind of Urdhvatāsāmānya. This universal is one in one individual living being. It runs through various modes, transformations or states of that individual living being. In this Pada the discussion about the paryayas of nairayika (infernal being) etc. (440, 504) is conducted from the standpoint of urdhvatāsāmanya. So, those paryayas of Nairayika etc. are to be understood as its modes.
3. We are to understand the statements like 'ege aya' occurring in Sthānanga from the standpoint of such mentally constructed, idea-l or conceptual Unity.
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[284] ...
Thus in this Pada the term paryāya is employed in two senses. According to one sense it means types, divisions, classes or particulars. According to another sense it means modes, states, transformations. And it is to be noted that the universal characterising types, divisions or particulars and the universal characterising modes, states or transformations are of two different kinds. The former is called tiryak-samanya and the latter urdhvatāsāmánya. Both of them are real. But there are many tiryak-sāmänyas in one individual whereas there is only one ürdhvatāsamanya in one individual.
Näraka (class of infernal beings) etc. are the various divisions, classes, particulars or species of the universal soul which is a tiryaksamanya and hence they are considered to be the paryayas of jiva. Again, these näraka etc. could be viewed as the modes of one individual soul substance which is urdhvatāsāmánya and hence even from this standpoint they are called paryāyas of jīva. The similar consideration is there in the case of non-living substance (ajtva) also. Thus the author has used the term paryāyas in two different senses and he has regarded the two terms 'paryāya' and 'viseşa' as synonyms. In the Jaina Anga works the term paryaya alone was employed. This is the reason why the author has used this term only in his exposition. But in the Vaišeşika system the term visesa was already current. And the author seems to have given the name 'Visesa' to this Pada in order to point out that the term visesa can very well be employed in the sense of paryāya (mode, state, transformation) as well as in the sense of bheda (particular, division, species).
The transmigratory souls undergo modifications or transformations that are the results of karmas. It is on account of karmas that soul comes into contact with matter. And it is this contact that in its turn causes various states, modes or transformations of the soul. These transformations which are paudgalika or of matter' are also predicated of the soul. And the assumption that the transmigratory soul is somewhat identical with matter is underlying our author's discussion of its paryāyas. The ananta paryayas which the pudgala (matter) independently undergoes due to the various degrees of varna (colour), rasa (flavour), gandha (odour) and sparsa (touch) (519-) are predicated of the soul also when matter is in contact with it (440-). The reason for this view is that soul is also the cause of these modes of matter when the latter is in contact with the former. From this it is clear that the soul, in its transmigratory state, is relatively identical with matter. This identity is beginningless and it is due to this identity that there arises difference among living beings with regard to their
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [285]...
structure, colour, etc. Were there no identity of this sort, then all the transmigratory souls, like the liberated ones, would have no difference whatsoever among them; they would have only numerical difference; and all the classes of transmigratory souls would become an impossibility. Hence the relative identity of transmigratory soul with matter has been posited as a ruling principle underlying those different classes of living beings or transmigratory souls. When a soul becomes completely dissociated or free from karmas, it has no contact whatsoever with matter and as a consequence has no external differentiating characteristics like structure, colour, etc. Due to the rise of karmic matter just as there arise external differences like structure, colour etc. and thus come into existence various modes even so there arise internal differences pertaining to knowledge, etc. and thus come into existence various other modes of a transmigratory soul. In this manner the author has justified the view that a number of modes of a living being is ananta.
As we have seen, this Pada is devoted to the treatment of the classes and modes of jiva as well as ajiva. The classes are already described in Pada I. But the suggestion that each class possesses ananta modes is found in this Pada V. Thus it constitutes the salient feature of this Pada Pada I enumerated the classes, Pada III gave us mainly the relative numerical strength of those classes. So, there remained to be answered a question as to what the actual number of the višeşas or particulars (individuals) each class contained. The answer to this question is found in this Pada V. Not only that, this Pada has given also the numbers of modes that are possible in each class. The number of modes possible in each class is ananta. But the number of individuals contained in each class differs. Some classes contain asamkhyāta individuals whereas some ananta. The class of vegitation (vanaspati) and that of liberated souls contain ananta individuals. Each of the remaining classes contains asaṁkhyāta individuals. Again, this Pada does not take into account all the classes and sub-classes enumerated in Pada I, when it discusses the question of the number of individuals contained in a particular class as also the number of modes possible in the individuals of a particular class. It takes into account the main classes of transmigratory souls-the main classes which are known by the name of 24 Dandakas'-and the class of liberated souls. This will be clear from the Table given ahead. Therein items No. 1 to 24 are the classes of transmigratory souls. There 24 classes are called 24 dandakas. And item No. 25 is the class of liberated souls.
The discussion about the modes of each of the different classes
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[286]...
of soul substance is conducted here from various standpoints. Thus therein the employment of the non-absolutistic standpoint recognised by the Jainas is obvious. While expounding the different modes of each of the classes of souls or living beings the ten standpoints of substance (davvaṭṭhaya), space-points (padesaṭṭhată), extent of pervasiveness (ogahanaṭṭhata), life-duration (thil), colour, odour, flavour, touch, knowledge (jñāna) and indeterminate cognition (darśana) are employed (Su. 440-54).
The discussion is conducted in the following order. First the question as to how many modes the class of infernal beings have is raised. In answer to this question it is stated that their number is ananta. To demonstrate the plausibility or propriety of this number ananta of these modes, the numbers of the modes of the class of infernal belngs, yielded by those ten standpoints, are given. Some standpoints yield samkhyāta modes, some asamkhyata and some ananta. Taking into consideration the standpoint yielding ananta number of modes-as it is the highest number-the modes of the class of infernal beings are declared to be ananta. It is to be noted that those numbers are not actually and directly stated but are indirectly suggested through the comparison of one infernal being with another. Let us elucidate the point. It is said that from the standpoint of substance one infernal being is similar to all other infernal beings. This means that from this standpoint any infernal being could be regarded as one only. Thus from this standpoint the number of an infernal being can never be more than one, that is, it is saṁkhyāta.
Similarly, from the standpoint of space points one infernal being is similar to another. This means that each and every infernal being has asamkhyāta space-points. In short, it can be said that from this standpoint any infernal being is asaṁkhyāta.
From the standpoint of the height of the body, one infernal being is either shorter than or equal to or taller than another infernal being. Though there is no difference among the infernal beings from the standpoint of space-points, they fall into three groups when the heights of their bodies are compared with the height of any one of them. In Ratnaprabha hell the lowest height is found; the lowest height is equal to one part of the asamkhyāta equal parts of an angula. The maximum height found in this hell is equal to
4. Like Dharmastikaya, etc. the Jiva substance too possesses Pradesas. Hence it is necessary to expound the Jiva substance from the standpoint of pradeśas. Moreover, Time and material atoms are considered to be apradeśī (i.e. having one pradeśa only). Hence in the total account of all the substances, jiva as well as a-jiva, the exposition from the standpoint of pradeśa becomes necessary.
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________
.. (287)... 7 dhanus, 3 hasta and 6 angula. This avagahaná (height of body) becomes double as we go in the lower and lower hells and in the hell VII the highest avagāhana is 500 dhanus5 The relative strength of the intervening numbers of measurement units between the measurement equivalent to one part of asamkhyāta equal parts of an angula (the minimum avagahanā of infernal beings) and the measurement equivalent to 500 dhanus (the maximum avagahana) govern the relative avagahanā of the infernal beings inhabiting other hells. So, if an infernal being is superior or inferior to another from
1 the standpoint of avagāhanā, then it is so by
asamkhyāta or by
or by
1
or samkhyâta times or asamkyäta times. Thus from the samkhyata standpoint of avagāhanā, modes (paryays) of an infernal being are of asamkhyāta kinds.
From the standpoint of sthiti too, one infernal being is either equal or inferior or superior to another infernal being. When one infernal being is superior or inferior to another from this standpoint, it is so by
or samkhyāta times or asamkhyāta samkhyāta asamkhyāta times. In fine, from this standpoint also, the modes (paryayas) of an infernal being are of asamkhyāta types.
From the standpoint of black and other colours taken one by one, the modes of an infernal being are ananta because there are ananta degrees of each colour.
Similarly, from the standpoints of odour, flavour, touch taken one by one the modes of an infernal being are ananta. It is so because all these physical qualities severally have ananta degrees.
Thus the author has made it clear that the view that an infernal being possesses ananta modes seems quite plausible when we take into account the ananta modes of colour, flavour, odour, touch severally.
Similarly, the author points out that even from the standpoints of knowledge and indeterminate cognition the possible modes of an infernal being are infinite. It has already been explained as to why the modes of colour, etc. which naturally belong to matter are predicated of soul. And knowledge etc. are the modes natural to soul. And even from the abovementioned two stand points the view that the modes of an infernal being are ananta is proved legitimate, intelligible and plausible.
Āc. Malayagiri notes that these ten standpoints can be reduced to four, viz. dravya, kşetra, kāla and bhāva. Standpoints of 5. Prajñāpanātikā, folio 181 A
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [288]...
dravyartha and pradeśartha are included in dravya, that of avagāhanā in kṣetra, that of sthiti in kala, and those of varna etc. and jñāna etc. in bhava.6
On this same line the discussion about Dandaka is conducted (441-454). As we have already seen, when taken into consideration avagahana and sthiti as also varna etc. and jñāna etc. one jiva is inferior or superior to another. So, again all the 24 daṇḍakas (classes of living beings) each having either minimum or maximum or intervening avagahanã are described. In similar manner the modes of each of 24 dandakas are discussed from the standpoints of sthiti, jñāna and darśana one by one and they are proved to be ananta in each case (Su. 455-499). Having finished the discussion on the modes of living substance the topic of the modes of nonliving substances is taken up for discussion.
Numbers of the Living Beings Contained in Different Classes and Numbers of the Modes of the Living Beings
Classes of Living beings
Jiva
1. Nāraka
2. Asura
3. Nāga
4. Suparna
5. Vidyutkumāra
6. Agnikumāra
7. Dipakumara
8. Udadhikumāra
9. Dik-kumara
10. Vayukumāra 11. Stanitakumāra
No. of Living beings contained in the classes
Ananta (439) Asamkhya (439)
11
33
23
93
27
33
33
22
33
33
35
3
33
25
""
""
73
No. of modes of the Living beings contained in
the classes
Ananta
35
29
".
33
33
23
33
33
""
33
33
(440)8
(441) (442)
23
27
""
33
6. Ibid, folio 182 A.
7. In su. 439 we are told that the paryayas (dravyas or divisions) of the Jiva class are ananta and thereafter in su. 440 those different divisions are taken up one by one and we are again told that the paryayas (modes) of this or that division are ananta. From this it follows that the paryayas (modes) of the entire jiva class are ananta.
39
8. In su. 439 we are told that the paryayas of the class of infernal beings are asamkhya whereas in su. 440 we are told that they are ananta. This means that su. 439 gives the number of members (paryayas) of the class of infernal beings whereas sū. 440 gives the number of the modes (paryaya) of living beings contained in the entire class of infernal beings.
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [289]...
Asankhya (439)
Ananta Asankhya
Jiva 12. Prthvikāyika 13. Apkāyika 14. Tejahkāyika 15. Váyukāyika 16. Vanaspati 17. Dvindriya 18. Trindriya 19. Caturindriya 20. Pañcendriya-tiryanca 21. Manusya 22. Vyantara 23. Jyotiska 24. Vaimanika 25. Siddha
Ananta » (443) » (444) „ (445) ,, (446) „ (447)
(448) (449) (450)
(451) . (452)
(453) „ (454) „ (454)
Ananta
Classes and Modes of Non-living Substance Those very classes of Non-living substance that are mentioned in Pada I (4-6) are found here in this Pada V too. The only difference is that in Pada I they are given the name 'prajñapana' whereas in Pada V they are given the name 'paryaya' (500-502). In Pada I we have already met with the description of pudgala (Matter) which undergoes various modifications. This pudgala is a nonliving substance. It is called rupi because it is this non-living substance that has physical qualities, viz. colour etc. This Pada V considers the question of the total number of modes (paryayas) of all the classes of pudgala taken together. And the answer given is that it is ananta (503). There are four classes of matter, viz. paramāņu (atom), skandha (aggregate of atoms), skandhadeśa (part of an aggregate) and skandha-pradeśa (space-point of an aggregate). But in the discussion mainly the first two are taken into account, the last two being really included in the class skandha itself. Atom is different from aggregate because the latter is formed when many atoms get chemically combined. Thus really speaking there are two main classes of matter. First the number of modes of all the classes taken together is given and it is ananta (503). Then the modes of the class of atoms are said to be ananta (504). Afterwards we are told that modes of each of the secondary classes of aggregates of 2 or 3 or 4 or 5 or 6 or 7 or 8 or 9 or 10 or saṁkhyāta or asamkhyāta or ananta atoms are ananta.
Like modes of the classes of living beings, modes of all these classes are considered from the standpoints of dravya, kşetra, kāla and bhāva. The noteworthy thing about atoms is that any two discrete atoms occupy the same extent of space (504) but they possess different durations. In other words, though any two discrete atoms P.19
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [290]...
are of the same size, they cover different durations of time. An atom can have various durations, viz, duration of one samaya upto the duration of asamkhyāta samayas. (paramāņoḥ samayad ārabhya utkarsato' samkhyeyakalam avasthanam Projñāpanātikā folio 202 B). No atom taken independently has the duration of ananta samayas. Hence any one atom is either equivalent or superior or inferior to another in respect of duration. When it is superior or inferior to another atom (say x), then it is SO by one part of samkhyāta or asamkhyāta equal parts of x's duration, or samkhyāta times or asamkhyāta times x's duration. But the modes of atoms from the standpoint of property (rather degree-of-property) are ananta. Hence one atom is either equal, superior or inferior to another from this standpoint. The concerned superiority or inferiority, that is, difference can exhibit the four above-enumerated ways and two more. The two more ways involve the number ananta (504). The modes of atoms are considered to be ananta because it is proved that from the standpoint of property their modes are ananta.
In connection with aggregates of two atoms upto ananta atoms it is necessary to note that though all the aggregates of two (or three upto ananta) atoms are equal from the standpoint of the number of the constituent atoms they differ from the standpoint of the spacepoints they occupy. An aggregate of two atoms can occupy either one space-point or two (505); an aggregate of three atoms can occupy one space-point or two or three (506); and so on. This rule applies to all aggregates except those made of ananta atoms (507510). That is, an aggregate of ananta atoms can occupy one or two or three upto asamkhyāta space-points but never ananta spacepoints. The reason for this is that no substance except Space is found outside Lokākāśa which has asamkhyāta space-points. Hence an aggregate of ananta atoms has to accommodate itself in the asakyāta (or less) space points of Lokākāśa. This has been explained by the instance of a lamp.9
Like atoms, aggregates have different durations from one samaya upto asamkhyāta samayas. Again, like atoms they too have ananta modes of properties (505-510).
Thus in this Pada first of all the paryayas (modes) of atoms as well as of different aggregates are considered. From this exposition it naturally follows that forms of matter occupy one spacepoint or two space-points upto asamkhyāta space-points. Similarly, they have duration of either one samaya or two samayas upto
9. For the argument and instance of a lamp one may refer to Prajñāpanā
tikā folio 242 A.
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[291]...
asamkhyāta samayas. In this way having conducted independent exposition about the forms of matter occupying one space-point upto asamkhyāta space-points (511-514) and having duration of one samaya upto asamkhyāta samayas (515-518) it is concluded that each of these forms of matter has ananta paryāyas. Here also this exposition is conducted through the standpoints of dravya, kşetra, kāla and bhäva. On this same line the classes formulated on the basis of (degrees of) properties are proved to have ananta paryāyas each (519-524). Moreover, the author has divided each of the classes formulated on the basis of the difference in their avagahanā (size or occupying space-points), sthiti (duration) and degrees of property into three, viz. having highest, medium and lowest counts. And each of these divisions are proved to have ananta paryüyas (525-558). Thus in various ways he brings home that the paryayas of matter are ananta.
Let us note that the Nyāya-Vaiseșika atomists consider an atom to be eternal. They do not maintain that it undergoes changes. On the other hand, Jaina theoreticians consider an atom to be variable constant. In other words, according to them it undergoes changes while not giving up its essential nature. Even a discrete and solitary atom undergoes changes. All this becomes certainly clear from the exposition in Padas I and V. Again, the Nyāya-Vaiseșika philosophers consider an atom, not discrete and solitary but forming a part of an aggregate, to be absolutely different from the aggregate. On the other hand, Jaina theoreticians consider it to be relatively identical with an aggregate of which it is a part. Moreover, they contend that the atoms themselves get transformed into an aggregate and that an aggregate, when it disintegrates, produces atoms.
Let us note one more point about atoms. According to NyāyaVaiseșika philosophers there is qualitative difference among atoms. That is, atoms of earth are qualitatively different from those of water, fire and air, and consequently an atom of earth can never become an atom of water, etc. This again means that according to them all the four physical qualities, viz, colour, flavour, odour and touch are not necessarily present in each and every atom. On the other hand, Jaina theoreticians maintain no qualitative difference among atoms. An atom of earth can transform itself into that of water and so on. Any one atom possesses all the four physical qualities, viz. colour, etc. It is only on account of the difference in the degrees of these qualities that the two atoms can differ from one another.
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [ 292)...
CHAPTER VI
TRANSMIGRATION OF A LIVING BEING FROM ONE
CLASS TO ANOTHER
The subject-matter of this Pada is indicated in its beginning by the term vakkaṁti (sū. 2) = Sk. 'vyutkrānti'. The commentator in the beginning offers no explanation whatsoever of it. But he comments on the adhikara gātha that occurs in the beginning of Pada VI (559). This commentary makes it clear that the subjectmatter of this Pada pertains to vyutkrānti (transmigration) of a living being from one class to another. It discusses the following points.
1. (a) Upapātavirahakäla (Period of time devoid of any birth of living beings) : There are four classes of existence, viz. deva, nāraka, manusya, tiryañca. In each class the living beings are being born. So, there arises a question as to how much duration of time is completely devoid of any birth whatsoever in each of the classes.
(b) Udvartanävirahakāla (Period of time devoid of any death whatsoever): Similarly, in in each of the four classes the living beings are dying. So, here also there arises a question as to how much duration of time is completely devoid of any death in each of the classes.
And in connection with each of the classes we are here given the minimum and maximum periods during which no birth takes place, again the minimum and maximum periods during which no death takes place. In regard to both the cases the minimum period is the same and it is one samaya. Again, in regard to both the cases the maximum period is the same and it is twelve muhurtas. This is the reason why Adhikara I is given the name 'Bārasa' (Twelve). (560-68)
2. If even the sub-classes of those four classes are taken into account, then in the First Hell the minimum period in regard to both the cases is one samaya but the maximum period in regard to both the cases is twentyfour muhurtas. This is the reason why Adhikara II is given the name 'Cauvisā' (Twenty-four) (569-608).
Living beings from the manusya class only can enter into the class of liberated souls after their death in the former class. In this sense there is possibility of upapāta in the class of liberated souls. But there is no possibility of udvartană. That is, no soul from this class migrates into another class. In other words, a
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[293]...
living being that enters this class can never leave it. As there is possibility of upapāta in connection with this class, the question naturally arises as to what are the minimum and maximum periods during which no new entry takes place. And we are told that in this connection the minimum period of time is one samaya and the maximum period of time six months (564). But as there is no possibility of udvartana, there does not arise the question of udvartanăvirahakāla in connection with this class. It is possible that the present sūtra 564 is a later interpolation. The reason for this view is that the name Bārasa' of this Adhikära clearly suggests that only those classes that yield the maximum period of 12 muhūrtas are in place here. Be that as it may, but from this naturally follows the established tenet of the Jaina theoreticians that no soul that has entered the class of liberated ones comes back in the transmigratory existence.
Ac. Malayagiri has rightly raised the question as to how the maximum period of time during which no birth takes place can be 12 muhurtas in connection with the general class of infernal beings when in the forthcoming sūtras in connection with any one of seven hells this maximum period is declared to be 24 muhurtas and even more. The explanation offered is that it is 24 muhurtas when seven hells are considered severally and it is 12 muhurtas when all the seven hells are considered jointly. Hence there is no discrepancy. The same logic applies to other three classes of existence.-" yadyapi hi nāma ratnaprabhādişu ekaikanirdharanena caturvimśatimuhūrtādipramāna upapātaviraho vaksyate, tathāpi yadā saptāpi pộthivih samuditā apeksya upapātavirahaś cintyate tada sa dvādaśa-muhurtapramāna eva labhyate, dvādaśa-muhurtānantaram avaśyam anyatarasyām prthivyām utpādasambhavät tatha kevalavedasopalabdheh yas tu pratyekam abhāve samudāye'py abhāvah' iti nyāyaḥ sa kāranakāryadharmānugamacintāyām nănyatra--ity adosah" -Prajñāpanātikā, folio 205 B.
It is necessary to note that this maximum period of 24 muhūrtas is not uniform for all the sub-classes. That is, in regard to some of them it is more or less also. And yet the name given to this Adhikāra is 'Cauvisā.' The reason for this seems to be as follows. The exposition starts with the Ratnaprabhä hell in which the maximum period of time during which no birth takes place is 24 muhūrtas as also the maximum period of time during which no death takes place is also 24 muhurtas; and taking into account this first pada (word) alone the title of this Adhikara seems to have been fixed.
Moreover, Arya śyāma asks us to note that in the case of Jyotişka and Vaimánika gods one should not employ the term udvartanā'; in its place he should employ the term 'cyavana' (608).
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________
.. [294]...
The maximum period during which no birth takes place and the maximum period during which no death takes place are always equal in any one of the classes. But the maximum period during which no birth takes place differs in different classes. Similarly, the maximum period during which no death takes place differs in different classes. Hence in the following table we give in connection with various classes the maximum periods during which no birth takes place as also the maximum periods during which no death takes place. But the minimum period during which no death takes place is the same in different classes; hence it is not necessary to mention it in the table.
Maximum Duration in which no Birth (or no Death) Takes Place 1. Nirayagati
12 Muhurtas (560) 1-1. Ratnaprabhānaraka
24 Muhurtas (569) 1-2. Sarkarāprabhānaraka
7 days & nights (570) 1-3. Välukāprabhånaraka
1 month (571) 1-4. Panka prabhānaraka
1 month
(572) 1-5. Dhūmaprabhānaraka
2 months (573) 1-6. Tamānaraka
4 months (574) 1-7. Adhahsaptaminaraka
6 months (575) 2. Tiriyagati
12 muhūrtas (561) 2-1. Prthivīkāyika
Nil (anusamayamavirahiyam)2
(579) 2-2. Apkāyika
(580) 2-3. Tejahkāyika
(580) 2-4. Väyukāyika
(580) 2-5. Vanaspati
(580) 2-6. Dvindriya
Antarmuhurta
(581) 2–7. Trindriya
(582) 2-8. Caturindriya
(582) 2-9. Sam mūrcchima-pañcendriya
(583) 2-10. Garbhavyutkrantikapancendriya
12 Muhurtas (584) 3. Manuşyagati
12 Muhūrtas (562) 3-1. Sammūrochima
24 Muhūrtas (585) 3-2. Garbhavyutkrāntika
12 Muhurtas (586)
1. For the udvartana-viraha-kala of all these classes and sub-classes one
may refer to sū. 607-608. The sūtras referred to in brackets give an account of upipāta-viraha-kala. It is stated in sū. 561 that in the case of the tiryanca-gati the minimum viraha-kala is one samaya only and the maximum viraha-kala is 12 muhurtas. But from the present sūtra it follows that in the case of tiryañca. gati there is no viraha-kala. Ac. Malayagiri does not account for this inconsistency.
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [295]...
24
24
24
4. Devagati
12 Muhurtas
(563) 4-1. Asurakumara
24
(564) 4-2-10. Nāgakumāra etc.
(565-78) 4-11. Vänamamtara
24
(587) 4-12. Jyotiska
(588) 4-13. Saudharma
(589) 4-14. Iśāna
24
(590) 4-15. Sanatkumāra 9 days & nights + 20 Muhūrtas (591) 4-16. Māhendra 12,
+ 10
(592) 4-17. Brahmaloka
223 days & nights (593) 4-18. Lamtaka
45
(594) 4-19. Mahāśukra
(595) 4-20. Sahasrāra
(596) 4-21. Anata
Samkhyāta months (597) 4-22. Pränata
(598) 4-23. Ārana
years
(599) 4-24. Acyuta
(600) 4-25. Hetthima-graiveyaka
sata (601) 4-26. Majjhima-graiveyaka
,, sahasra (602) 4-27. Uvarima-graiveyaka
,, lakh (603) 4-28-31. Vijayādi
Asamkhyātakala
(604) 4-32. Sarvärthasiddha Palya Samkhyeya bhāga (605)
80 100
5. Siddhagati
5-1. Siddha
6 Months (564) 6 Months (606)
(Upapātaviraha only. Udvartanāviraha is not possible in the ( case of Siddha class.
3. In Santara Dvāra the question as to whether or not there is temporal gap between any two successive births or any two successive deaths taking place in those classes. The answer given is that there is as well as is not the gap. Those very classes that are considered in the first two Dvaras are also considered here. The exception to the above-mentioned general rule is found in the case of only earth-bodied, water-bodied, fire-bodied, air-bodied and vegetation-bodied. In these five classes successive births as well as successive deaths do not allow any temporal gap to intervene between them. In other words, in connection with these five classes upapāta and udvartană are nirantara. The alternative of sāntara is not accepted in connection with these five classes (617-618, 625). In the first two Dvāras we are told that in each of the classes there are periods that are devoid of any birth and there are periods that are devoid of any death. And in this Dvāra we are told that it is also possible that there is no temporal gap between any two successive births as also between
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[296]...
any two successive deaths. Now there arises a problem of reconciling these two seemingly contradictory statements. Here Ac. Malayagiri has offered no solution. In this case also the possible explanation seems to be as follows: if the entire general class of infernal beings is taken into account then any two successive births or any two successive deaths will have no temporal gap between them; and if the sub-classes of this general class are severally taken into account then any two successive births or any two successive deaths will have temporal gap between them.
way.
In Satkhandagama this discusssion is conducted in a different We should take note of it here. We have noticed some points of difference between the Satkhanḍāgama account and the Prajñāpanā account. Readers are advised to make the comparison themselves. In the Antarānugama chapter of Satkhaṇḍāgama the following questions are considered (1) as to how much time a living being will take to be born again in the concerned gati, etc. (Book VII p. 187); (2) as to whether or not there is temporal gap (between any two successive births occurring) in different classes (Book VII, p. 237); (3) as to how much time a living being once born in a particular class remains in that class (Book VII, p. 462). And according to the method employed in Saṭkhaṇḍāgama this exposition is conducted through 14 points of investigation, viz. gati, etc. This constitutes the salient feature of Satkhaṇḍāgama account of this topic. Moreover, readers are advised to consult Antarānugama chapter of Saṭkhaṇḍāgama (Book V p. 1 ff).
4. In the Samayadvāra we are given the maximum and minimum numbers of living beings that can simultaneously be born in one class, again the maximum and minimum numbers of living beings that can simultaneously die in it. The table given below very well explains this. We should note that the maximum number of living beings that can simultaneously be born in one class and the maximum number of living beings that can simultaneously die in it are indentical, and again that the minimum number of living beings that can simultaneously be born in it and the minimum number of living beings that can simultaneously die in it are also identical. But that does not mean that the number of living beings that are born in one samaya in one class is identical with the number of living beings that die in that very samaya in that very class. This is so because there are so many intervening alternatives.
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [297] ...
Numbers of Living Beings That Can Simultaneously Be Born And Also Numbers of Living Beings That Can Simultaneously Die3 In Different Classes:
Minimum
Maximum
1. Narakas (Infernal beings) (1-7)
1, 2, or 3 Samkhyāta or Asamkhyāta (626-627)
2. Gods Asurakumāra & others (1-10) 1, 2, or 3 Samkhyāta or Asamkhyāta (658-659) asaṁkhyāta in
Nirantara
3. Earth-bodied, water-bodied, firebodied and air-bodied
every samaya
4. Vanaspati (a) Svasthana, i. e. those living beings of the class of vanaspati that after having been dead are born. again in this very class-nirantara ananta in every samaya (632).
(b) parasthana, i. e. those living beings of the class of vanaspati that belonged to other classes in their previous birth-nirantara asaṁkhyāta in every samaya (632).
About udvartana of the living beings in this class this same thing is to be repeated (638).
5. Dvindriya Minimum 1, 2 or 3 & Maximum samkhyāta and asam
khyāta (633).
6. Trindriya
7. Caturindriya
8. Sammurcchima Pañcendriya Tiryañca
9. Garbhaja Pañcendriya Tiryañca
10. Sammurcchima Manuṣya
11. Garbhaja Manuşya
12. Vāṇamantara
13. Jyotişka
14. From Saudharma to Sahasrara
Minimum 1, 2 or 3 and Maximum samkhyāta or asaṁkhyāta (634)
Minimum 1, 2 or 3 and Maximum samkhyāta (635)
Minimum 1, 2 or 3 and
Maximum samkhyāta or asaṁkhyāta (634)
15. From Anata to
Minimum 1, 2 or 3 and
Anuttara
Maximum samkhyāta (635).
16. Siddha Minimum 1, 2 or 3 and Maximum 108 (636).
5. Katto (Kutah From where) Dvara gives an answer to the question as to from which class a living being can transmigrate to
3. The sutras referred to in brackets give an account of upapata. For udvartană refer to su. 637-638.
4. Satkhandagama conducts, in its characteristic way, the discussion about the process of transmigration (gati-ägati) of living beings, employing 14 märgaṇādvaras (points-of-investigation), (Book VI pp. 418 ff.).
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [298]...
and take birth in a particular class. It is also a question as to whether or not all living beings are equally qualified to be born in all classes. Generally speaking all living beings can take birth in any of the classes. But here it is determined as to what class a living being should necessarily belong to in its immediately preceding birth if it is to take birth in a particular class. We give below the table.
Classes which living beings of the classes mentioned to the left should belong to in their imme. diately preceding births.
1. Naraka (class of infernal
beings)
1(a) All the classes of the
Tiryañca pañcendriya paryāpta excepting sthalacara and khecara quadrupeds having the life-span of asamkhyāta years
(639[1-22]). 1(b) A class of garbhaja parya
pta human beings born in Karmabhūmi and having their life-span of samkhyata years (639[23-26]).
(i) A class of infernal beings
born in hell I called Ratnaprabha
(i) The above (a) & (b) to be
repeated here (640).
(ii) A class of infernal beings
born in Sarkarā hell.
(ii) All the classes mentioned
in the above (a) and (b) except a class of sammurcchima tiryanca pañcendriya (641).
(iii) A class of infernal beings
born in Väluka hell.
(iii) All the classes that are
covered by (ii) except the class of bhujaparisarpa
(642)
(iv) A class of infernal beings
born in Panka-prabha hell.
(iv) All the classes that are
covered by (iii) except the class of of khecara
(643)
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [299]...
(v) A class of infernal beings (v) All the classes that are born in Dhūmaprabhā
covered by (iv) except hell.
the class of quadrupeds
(644) (vi) A class of infernal beings (vi) All the classes that are born in Tamā hell.
covered by (v) except the class of sthalacara
(645) (vii) A class of infernal beings (vii) (a) Jalacara-tiryañcapañborn in the seventh hell.
cendriya paryãpta and (b) Garbhaja paryāpta (c) Males and neuters
belonging to the class of garbhaja paryapta human beings and having the life-span of samkhyāta years and also born in karmabhūmis only.
(646-47) 2. Asurakumara, etc. (1-10). 2 (a) Paryāpta-Tiryañca-Pañcen
driya (648) (b) Garbhaja-Paryāpta-Manus
ya (648). 3. A class of earth-bodied
3(a) Tiryañca (650 [1-10]) (b) Manusya (650 [11-12]). (c) All classes of celestial
beings except the class of Sanatkumāra, the class of Anuttara gods and the classes of gods that intervene in between these
two (650 [13-18]). 4. A class of water-bodied All the classes that are covered
by the above (3). (651). 5. A class of fire-bodied and a 5 (a) Tiryanca class of air-bodied
(b) Human beings (652). 6. A class of vegetation
All the classes that are covered
by (3) (653). 7. A class of two-sensed beings
All the classes that are coverA class of three-sensed being
led by the above (5) (654). A class of four-sensed beings J
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________
8. A class of pañcendriyatirya
ñca
9. A class of human beings
10. A class of Vaṇamantara 11. A class of Jyotiska
...[300]...
12. A class of Saudharma celestial beings and a class of Iśāna celestial beings. 13. A class of Sanatkumāra celestial beings, a class of Sahasrara celestial beings and the intervening classes of celestial beings.
14. A class of Anata celestial beings, a class of Acyuta celestial beings and the intervening classes.
8 (a) A class of infernal beings (b) A class of tiryañca (c) A class of human beings (d) A class of celestial beings
except the sub-classes of celestial beings born in Anata regions and in the regions above Anata (655)
9 (a) All classes of infernal beings except the class of infernal beings born in hell VII
(b) All classes of tiryañca
except the classes of firebodied and air-bodied.
(c) A class of human beings (d) A class of celestial beings (656)
The same as (2)
11 (a) All classes of garbhajatiryañcapañcendriya
except the class of khecara having the lifespan of asamkhyāta years. (b) All classes of human beings except the one of those human beings born in antaradvipa (658).
12 The same as the above (11) (659).
13
The same as above (12) except the classes formed by the living beings having life-span of asaṁkhyāta years and born in Akarmabhumis (660, 661)
14 A class of garbhajaparyāpta human beings born in karmabhumis, having lifespan of samkhyeya years and having right faith or wrong faith (662-663).
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[301]...
15. A class of Graiveyaka celestial beings.
16. A class of Anuttaropapātika
15 A class of self-controlled human beings (664).
16 A class of self-controlled human beings spiritually vigilant (665)
From the above table following note-worthy facts emerge : 1. No female of the class of human beings takes birth in hell VII. 2. A living being belonging to the class of infernal beings cannot
again be born in this very class in its immediately next birth. Similarly, a living being belonging to the class of celestial beings cannot again be born in this very class in its immediately next birth.
3. A living being belonging to the class of celestial beings cannot be born, in its next birth, in the classes of celestial beings, fire-bodied beings, air-bodied beings and vikalendriya beings but can be born in the classes of earth-bodied, water-bodied, plant-bodied and human beings.
4. A living being having sense-organs less than five cannot take its immediately next birth in the class of infernal beings or in the class of celestial beings.
5. A living being belonging to the class of infernal beings can possibly take its immediately next birth in the class of pañcendriya tiryañca. An infernal being inhabiting any of the first six hells can possibly take its immediate next birth in the class of human beings. But no infernal being can take its immediately next birth in the classes of the one-sensed, the two-sensed, the three-sensed and the four-sensed living beings.
6. The case of the fire-bodied and the air-bodied beings is different from that of the earth-bodied etc. A living being taking birth in any one of these two classes should necessarily belong, in its immediately previous birth, to the class either of tiryañca or of human beings. But a living being once born in any one of the above-mentioned two classes, viz. a class of fire-bodied and that of air-bodied cannot be born in the class of human beings in its next birth.
7. Human beings that are under the influence of wrong faith cannot take their immediately next birth in the celestial regions higher than Sahasrara.
8. Human beings that are not self-controlled (asamyata) or are only partly self-controlled (saṁyatāsaṁyata) cannot take their immediately next birth in Graiveyaka or Anuttara.
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [302]...
9. A living being belonging to the class of human beings can
take its next birth in any one of the four classes of existence. But it is noteworthy that a living being born in the seventh hell cannot take its next birth in the class of human beings.
6. Uvvattana-Its Sanskrit counterpart is 'udvartana'. In this Dvāra VI we are told as to in which class a living being belonging to a particular class can take its next birth. The Fifth Dvāra provides us with an answer to this question if we read it with a view to finding out an answer to this question. In the 5th dvāra we are told as to which class a living being belonging to a particular class in its present birth could have belonged to in its previous birth. From this it naturally becomes clear as to which class a living being belonging to a particular class in its present birth can belong to in its next birth. Hence it is not necessary to give a separate table for that (666-676).
7. Parabhaviyauyam--This dvāra discusses the question as to when a living being binds the karma determining the life-span of its next birth. The life-span-determining karma determines even the class in which it is to be born in its next birth. Hence the abovementioned question is closely related to the question of 'katto' and udvartanā.' The answer to this question is given in this Dvāra.
Life-span is of two types -(1) sopakrama (that can be shortened) (2) nirupakrama (that cannot be shortened).5 Celestial and infernal beings have the second type of life-span. This means that their life-spans cannot be shortened by accidents. That is, they never meet with accidents that can terminate their life-span. They bind the karma determining the life-span of their next birth when there remain six months for the end of their present lifespan (677, 678, 683).
A living being belonging to any of the classes of the one-sensed, the three-sensed or the four-sensed beings can have either sopakrama or nirupakrama life-span. If its life-span is of the nirupakrama type then it binds the karma determining the life-span of its next birth when there remains 1/3 of its present life-span. And if its life-span is of the sopakrama type then it binds the karma determining the life-span of its next birth when there remains 1/3 or 1/9 or 1/27 of its present life-span (679, 680). Pañcendriya-tiryañcas (the five-sensed sub-human beings) and human beings both having the life-span of asamkhyāta years in their present birth bind the karma determining the life-span of their next birth, only when there remains six months for the end of their present life-span. From among the Pañcendriya-tiryañcas and human beings those that have
5. Yogasutra 3.22 and the Başya thereon.
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [303] ...
the life-span of samkhyata years bind the karma determining the life-span of their next birth when there remains 1/3 of their present life-span, provided their present life-span is of the nirupakrama type. And those same beings bind the same when there remains 1/3 or 1/9 or 1/27 of their present life-span, provided their present life-span is of the sopakrama type (681-682).
8. Agarisa (Sk. Akarṣa): Akarṣa means grasping karma through the instrumentality of the concerned types of activity. When we are given a glass of water, we drink it in one sip or in many sips. Similarly, karmic material particles are grasped either in one akarṣa or in many akarṣas. Here first we are told as to what types of ayukarma are possible in the different classes of living beings. Afterwards we are given the information as to how many akarṣas are required for the grasping of the particles of ayukarmas of different types.
The bondage of ayukarma is of six kinds in the case of all the living beings (685). All the living beings grasp the material particles of ayukarma in one to eight akarṣas (687-690). Thus as there are eight alternatives in the grasping of the material particles of ayukarma, eight groups of living beings are formed on the basis of those alternatives and then their relative numerical strength is calculated. The number of those who grasp these concerned particles in eight akarṣas is the smallest. And with the decrease in the number of akarṣas, the numerical strength of the groups increases asamkhyāta times. So, the number of those who grasp the karmic matter by one akarṣa is the greatest (691-692).
Following are the six types of bondage of ayukarma (684):
1. Jati-nama-nidhatta-ayu: The Sanskrit counterpart of nidhatta is niṣikta. Generally a living being arranges the karmic atoms grasped in one samaya in the order in which they are to be experienced. This arrangement is called niṣeka. And that which gets arranged in this way is called nidhatta (Sk. nişikta). In the sub-types of nama-karma occur the classes, viz. a class of the onesensed, a class of the two-sensed, a class of the three-sensed, a class of the four-sensed and a class of the five-sensed living beings. The ayukarma that is arranged with the jäti-nama-karma (=namakırma determining the class in which a living being is to take birth) is known as jāti-nama-nidhatta-ayu.
2.
Gati-nama-nidhatta-ayu:
In the sub-types of namakarma there occur the four classes of existence, viz. a class of celestial beings, a class of infernal beings, a class of human beings and a class of sub-human beings. That ayu-karma which is arranged with the gati-nama-karma (the nama-karma determining the class of
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [304] ...
existence in which a living is to take birth) is known as gati-namanidhatta-ayu.
3. Sthiti-nama-nidhatta-ayu : That karma the rise or operation of which causes the sustenance or stability of a living being in a particular birth is called the sthiti-näma-karma. It is different from jäti-nama-karma, gati-nama-karma, śarīra-nama-karma etc. because it is separately mentioned. (See No. 1, 2, 4, etc.) That äyukarma which is arranged with the sthiti-nama-karma is called the sthiti-nama-nidhatta-ayu.
4. Avagāhana-nama-nidhatta-ayu : Avagahana means that which a soul pervades and inhabits. Thus by avagahana is here meant śarira (body). In the sub-types of nāma-karma there occur five types of bodies viz. audārika, etc. That ayukarma which is arranged with the avagahanä-näma-karma is known as avagahananama-nidhatta-ayu.
5. Pradeśa-nama-nidhatta-ayu : Karmic atoms are known as pradeśas. That karmas which are experienced as pradeśas only, that is, which can have the rise of their pradeśas (pradeśodaya) but not of their fruit (vipäka) are called pradeśa-nama-karma. The äyukarma which is arranged with them is called pradeśa-namanidhatta-ayu.
6. Anubhava-nama-nidhatta-ayu : The fruit or result of karma is called anubhava. Not any anubhāva but that of the highest degree is meant in this particular context. That äyukarma which is arranged with the karma of the highest anubhāva is known as anubhāva-nama-nidhatta-ayu.
Here Ac. Malayagiri offers clarification that the objective behind the classification of the āyukarma into six types is to suggest that between the two members of each pair, viz. jātināmakarma-äyukarma, etc. it is the ayukarma that is primary. It is primary because the rise of jatināmakarma, etc. is governed by or dependent on the rise of äyukarma.
6. Prajñāpanātikā, folio 217 A.
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [305]...
CHAPTER VII
BREATHINGS OF LIVING BEINGS
We all know that breathing is very important and essential for the sustenance of life. The present chapter VII describes the maximum interval possible between one breathing and another breathing of a living being belonging to different classes except the class of liberated ones. From the discussion one noteworthy fact emerges. Ac. Malayagiri draws our attention to it. It is this that the more is the misery a living being suffers from, the more is the number of breathings it performs. And the breathings of the most miserable living being are without any intervall. Conversely, more the happiness a living being experiences, much more is the interval between its one breathing and another breathing2. It is so because the activity of breathing itself is a kind of misery. This is a fact of experience and scriptures also corroborate it.
Ac. Malayagiri has arrived at a general rule on the basis of this discussion. The rule is that in connection with a living being belonging to the class of celestial beings the same is the number of fortnights intervening between its one breathing and another as is the number of sägaropamas its life-span consists of.3
In the text proper there occurs : ānamamti vā pānamamti va üsasamti va nisa samti vä". Āc. Malayagiri considers "ānamamti' and ūsasamti' to be synonyms. Again he regards panamamti' and 'nīsasaṁti' as synonyms. But he has recorded another view also. According to this other view, the first member of each pair (anamaṁti-ūsasamti, panamamti-nisasamti) refers to internal breathing whereas the second member of it refers to external breathing. Temporal Interval Between One Breathing And Another of a Living
Being Belonging To Different Classes Classes
Temporal Interval 1. Infernal beings Uninterrupted
Nil 2. Asurakumara
7 stoka (Min.) Somewhat more than
a fortnight (Max.)
De
1. "atiduhkhita hi nairayikāḥ, duḥkhitānāṁ ca nirantaram ucсhvāsanihívásau,
tathā loke darśanatl" Prajñāpanātikā, folio 220 B. 2. "sukhitānām ca yathottaran mahān ucсhvāsanihśvāsakriyāvirahakälah" Ibid
folio 221 A. 3. yatha yathā"yuşaḥ sāgaropamawrddhis tathā tathocchvāsanih svāsakriya
virahapramāṇasyāpi pakşavrddhih. 4. Prajñāpanātikā, folio 220 A. P. 20
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [306] ...
2
3. From Nágakumăra 1
7 stoka (Min.)
Muhūrtaprthaktva to Stanitakumāra 4. Sub-human beings
Indefinite (Min.) Indefinite (Max.) and human beings 5. Vānamamtara
7 stoka (Min.) Muhūrtaprthāktva(Max.) 6. Jyotişka Muhūrta-prthaktva(Min.) Muhurtap?thaktva(Max.) 7. Vaimunika
, 33 fortnights (Max.) (A) i Saudharma
. 1 2 » ii Iśāna somewhat
more than iii Sanatkumāra 2 fortnights iv Mähendra somewhat
somewhat more than
more than 2 fortnights
7 fortnights v Brahmaloka 7 fortnights
10 fortnights vi Lämtaka 10 vii Mahāśukra 14 viii Sahasrara 17 ix Ānata 18
x Pranata 19 xi Ārana
xii Acyuta 21 (B) i Those in the lower
region of the lower
Graiveyaka 22 ii Those in the
middle region of the lower Graiveyaka 23
24 , iii Those in the
upper region of the lower
Graiveyaka 24 , , 25 iv Those in the
lower region of the middle Graiveyaka 25 v Those in the middle region of the middle Graiveyaka 26
27
»
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________
vi Those in the
upper region of the middle
Graiveyaka 27 fortnights (Min.) 28 fortnights
vii Those in the lower region
of the upper Graiveyaka
28
viii Those in the middle region of the upper Graiveyaka 29
ix Those in the upper region of the upper Graiveyaka 30
(C) i Anuttara Vijaya
etc.
... [307]...
32
*
29
22
30
31
ور
1-4
31
33
ii Sarvärthasiddha 33 fortnights ajaghanya-anutkṛṣṭa (693-724)
39
(Max.)
22
39
""
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________
....[308]...
CHAPTER VIII
SIGNS OR INSTINCTS OF LIVING BEINGS
This Pada is devoted to the treatment of jivasañjñā. Here by sañjñā is meant the sign which points to the existence of a living being. In the beginning of the Pada ten signs are enumerated (725). Afterwards we are told that all these ten signs are present in each and every transmigratory living being (726-729). But in the discussion on sañjña conducted from the standpoint of 24 Dandakas (730, 732) as also in the discussion on the relative numerical strength of living beings possessed of sañjñās (731, 733), the first four alone, viz. ahāra (food-seeking instinct), bhaya (fear), maithuna (mating instinct) and parigraha (acquisitive instinct) are taken into account. This suggests that in olden days these four sañjñās had been recognised and it is only afterwards that their number has been raised to ten. These ten sañjñās are as follows:
(1) āhāra (food-seeking instinct)
(2) bhaya (fear)
(3) maithuna (mating instinct)
(4) parigraha (acquisitive instinct)
(5) krodha (anger)
(6) māna (pride)
(7) māyā (deceit) (8) lobha (greed) (9) loka
(10) ogha
In the present context the meanings of the terms 'ähära' upto 'lobha' are clear but those of 'loka' and 'ogha' are not clear. Ac. Malayagiri explains the terms 'lokasañjñā' and 'oghasañjñā' as follows. Oghasañjña means cognition of generality whereas lokasañjña means cognition of particularity. But he has recorded another interpretation also. According to this interpretation, oghasañjñā means instinctive activity of climbing a creeper etc. whereas lokasañjñā means activity which one should avoid though prevalent in the world or among the common people.
The exposition of these sañjñās is performed from the standpoints of prominency and continuity. It is noted that in infernal beings instinct of fear (bhaya) is prominent, though each of the first four sañjñās are present always uninterruptedly (730). In subhuman beings (tiryañca) the food-seeking instinct is prominent (732), in human beings the mating instinct (734) and in celestial
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [309] ...
beings the acquisitive instinct (736). But each of these four sañjñās are uninterruptedly present in all living beings.
Relative Numerical Strength
1. Infernal beings (a) The number of those who (prominently) possess mating instinct is the lowest. (b) The number of those who possess food-seeking instinct is samkhyāta times that of (a). (c) The number of those who possess acquisitive instinct is samkhyāta times that of (b). (d) The number of those who possess fear is samkhyata times that of (c). (731)
2. Sub-human beings (a) The number of those who possess acquisitive instinct is the lowest.
(b) The number of those who possess the mating instinct is samkhyāta times that of (a).
(c) The number of those who possess fear is samkhyāta times that of (b).
(d) The number of those who possess foodseeking instinct is samkhyāta times that of (c).
(733)
3. Human beings (a) The number of those who possess fear is the
lowest.
(b) The number of those who possess food-seeking instinct is samkhyāta times that of (a). (c) The number of those who possess acquisitive instinct is samkhyāta times that of (b).
(d) The number of those who possess the mating instinct is samkhyāta times that of (c). (735)
4. Celestial beings (a) The number of those who possess foodseeking instinct is the lowest.
(b) The number of those who possess fear is samkhyāta times that of (a).
(c) The number of those who possess the mating instinct is samkhyāta times that of (b). (d) The number of those who possess the acquisitive instinct is samkhyāta times that of (c).
(737)
*
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [310]...
CHAPTER IX
BIRTH-PLACES OF DIFFERENT CLASSES OF
LIVING BEINGS
When a death of a living being takes place it migrates, with subtle bodies viz. taijasa and kārmana, to the new place where it takes in material particles suitable for the audārika or the waikriya body whichever is fit for the new birth. This place is known by the term 'yoni'. In this chapter the problem of yonis (birth-places) of different classes of living beings is considered from various standpoints. First their touches are considered (738). Then the question as to whether they are animate or inanimate is considered (754). And then the questions as to whether they are concealed or otherwise (764) and so on and so forth are discussed. Moreover, speciality of the human birth-place (yoni) is described in this chapter (773). We are told that human birth-place is of three types, viz. kūrmonnată, sankhāvartā and vamśīpatrā. The three terms denoting these three types of human birth-place are descriptive and self-explanatory. The term 'kūrmonnatā' suggests its tortoise-like curve, the term 'sankhāvartā' suggests its conch-like coiled shape, and the term 'vamśīpatra' suggests its bamboo-leaflike shape.
The kūrmonnatā yonis serve as the birth-place of great personalities like Tirthankara. A woman-jewel (stri-ratna) has invariably the sankhāvartā-yoni. Many living beings descend to this yoni but they invariably leave it before their actual birth.1 In other words, all living beings that descend to this yoni suffer pre-natal death, so to say. That is, none is born from this yoni. Generally women have yonis of vamśīpatra type (773). The question of relative numerical strength of the classes of living beings is considered here from the standpoint of different types of yonis (753, 763, 772). But the question of relative numerical strength of different groups of human beings is not considered from the standpoint of three types of yonis that human beings have(773).
1. Ac. Malayagiri records an old view that striratna's embryo gets destroy
ed on account of her excessive heat of sex passion. Prajñāpanātika, folio 228-A.
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________
Birth-places of different classes of Living beings
Classes of living beings
Cold Hot Cold-cum-hot Animate Inanimate Mixed Concealed Revealed
Concealedcum-revealed
x
X
x
X
X
x
X
x
Revealed
x
1. Infernal beings
Cold Hot х
Inanimate X Concealed 2. Bhavanapati celestial beings X X Cold-cum-hot
Inanimate X Concealed 3. Earth-bodied, water-bodi
ed, air-bodied and plants Cold Hot Cold-cum-hot Animate Inanimate Mixed Concealed 4. Fire-bodied
* Hot X Animate Inanimate Mixed Concealed 5. The two-sensed, the three
sensed, the four-sensed Cold Hot Cold-cum-hot Animate Inanimate Mixed 6. Five-sensed sub-human beings -- -
- Sammūrochima sub-human beings
Cold Hot Cold-cum-hot Animate Inanimate Mixed Garbhaja sub-human beings X X Cold-cum-hot
Mixed 7. Human beings
Sammürcchima human beings
Cold Hot Cold-cum-hot Animate Inanimate Mixed Garbhaja human beings X X Cold-cum-hot
x Mixed
-
1
x
Revealed
ConcealedX cum-revealed —
x
x
Revealed X Concealed
cum-revealed
x
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Inanimate Inanimate Inanimate
X
8. Vānamantara 9. Jyotiska 10. Vaimānika 11. Siddha (Liberated souls)
X
Cold-cum-hot Cold-cum-hot
Cold-cum-hot * .
Concealed Concealed Concealed
х
X
X
X
X
X
X
X
х
X
X
X
X
1. Sutras 742-43 describe the birth-places (yonis) of the one-sensed except the fire-bodied. But the printed text of the commentary
on these sutras contain the wrong reading, viz.'ekendriyānām apkāyikavarjānām...trividhū yonih'(Prajñāpanāțīkā, folio 225 B, 226 A). It is noteworthy that all the manuscripts yield the reading, 'ekendriyānām agnikiyavarjānam. . trividhi yonih.' And this is the correct reading and hence it fits well in the context.
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________
...(312).
Relative Numerical Strength of Living beings from the Standpoint of yoni (birthplace).(753, 763, 772) 1. (a) Number of living beings having hot-cold birth-places is
the lowest. (b) Number of living beings having hot birth-place is asam
khyāta times (a). (c) Number of living beings having no birth-place, that is,
liberated souls is ananta times (b). (d) Number of living beings having cold birth-place is ananta
times (c). 2. (a) Number of living beings having animate-inanimate birth
places is the lowest. (b) Number of living beings having inanimate birth-places is
asamkhyāta times (a). (c) Number of living beings having no birth-place is ananta
times (b). (d) Number of living beings having animate birth-places is
ananta times (c). 3. (a) Number of living beings having concealed-revealed birth
places is the lowest. (b) Number of living beings having revealed birth-places is
asamkhyāta times (a). (c) Number of living beings having no birth-place is ananta
times (b). (d) Number of living beings having concealed birth-places is
ananta times (c).
*
.
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [313]... CHAPTER X
DISCUSSION ON CARAMA-ACARAMA FEATURES
OF ALL SUBSTANCES
Carama-acarama Features of Ratnaprabhā etc. The world exhibits arrangement. Hence some things are on the border region (carama) and some are on the intermediary region (acarama). The former are called carama and the latter acarama. In this chapter the question of carama-acarama features is discussed in connection with different substances. Earths, viz. Ratnaprabhā etc. are different parts of the whole world (loka). Similarly, atoms and the composite aggregates constituted of different number of atoms are also the different parts. And the different living beings also are the parts. The question of caramaacarama features is discussed in connection with these parts one by one and then in connection with the whole loka-aloka together. One thing to be borne in mind is that something is called carama or acarama not absolutely but only in relation to some other things, Similarly, something is called caramas (i. e. many caramas) or acaramas (i. e. many acaramas) not absolutely but only in relation to some other things.
Let us elucidate the point. First of all eight earths-Ratnaprabha and others (7) and the eighth Isatprāgbhāra (= Siddhālaya = Abode of the liberated)-are enumerated (774). The carma feature is uniformly affirmed as well as negated in connection with each of the following : eight earths, celestial regions beginning with Saudharma, loka and aloka (775-776). The following six alternatives are framed : 1. Is it a carama'? 2. Is it an acarama'? 3. Is it 'many caramas'? 4. Is it 'many acaramas'? 5. Is it'caramäntapradesas'?1 6. Is it acaramäntapradeśas'?
And all these six alternatives are negated in the case of each one of the above-mentioned items (775). Ac. Malayagiri here says that when the absolute question is put, the answer is definitely
1. The commentator does not take it as a bahuvrihi compound. This means
that if Ratnaprabha is viewed not as one dravya (substance) but as pradeśas (constituent units) of that dravya on the basis of its pervading asamkhyāta pradeśas then it is of the nature of many pradeśas (775).
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[314]...
negative and when the relative question is put, the answer may be affirmative. When the question, viz. is Ratnaprabha carama or acarama?' is put, then the answer is it is neither carama nor acarama'. In other words, it is wrong to ask is Ratnaprabhā carama? acarama?' But when the question, viz. is Ratnaprabha carama or acarama in relation to this or that?' then the answer may be affirmative. In other words, such questions are the right questions. This is so because a particular thing can be carama or acarama not absolutely but only in relation to some other things.
Hence in the text proper the answers given to the above-mentioned six questions are certainly negative. But it is not that they are negative only. After having answered them in negation they are answered in affirmation. They are answered in affirmation as follows:
'niyama acarimam ca carimāni ya;
carimamtapadesa ya acarimaṁtapadesa ya.' (775)
The meaning of this statement is worth considering. The explanation offered by the commentator is as follows. There is no go but to answer in negation all the six questions when Ratnaprabha is viewed as one impartite whole. But when it is viewed as the one divided into many parts on account of its pervading asaṁkhyāta space-points, then all the six questions could be answered in affirmation as in the above-noted quotation. When it is viewed not as one impartite whole but as a physical combination of many caramas' (= parts lying on the border regions) and 'one acarama' (a part lying in the intermediate region), it could be called 'many caramas' as well as 'one acarama'. In a diagram we can The four boundary
demonstrate it by a quadrilateral
lines are called many caramas and the portion surrounded by them is called one acarama. Hence it could be called 'many caramas' as well as 'one carama'.2 This answer is given from the standpoint which views the dravya or substance or whole as divided into parts. Here our attention is mainly directed towards dravya.
""
But if the avayavas or parts of which the dravya is made is concentrated upon then the answer will be "carimamtapadesa ya acarima mtapadesa ya. This means that Ratnaprabha Earth consists of many units (pradeśas). All these units are divided into two groups. Those that lie on the four boundary lines are called caramantapradeśas, and those that lie in the region surrounded by four lines are called acaramanta-pradeśas. And Ratnaprabha Earth,
2. The commentator has recorded different interpretations of the terms 'carama', 'acarama', etc. Prajñāpanaṭikā, folio 229 B.
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________
... (315]...
being made of both these types of pradeśas, could be called 'caramānta-pradeśas' and 'acaramäntapradeśas.'
The roots of the crystallised Jaina doctrine of identity-cumdifference of parts and whole are obvious here.3
Relative Numerical Strength of Carama etc. The sūtras occurring in the beginning of the chapter (774-776) are devoted to the discussion on the features carama etc. in connection with Ratnaprabhā etc. After that in sūtras 777-780 is given the calculation of the relative numerical strength of those features carama etc. It is as follows: 1. About Ratnaprabha (a) From the standpoint of drarya (substance) (i) Acarama, being one in number, is the lowest in nume
rical strength (ii) Number of many caramas' is asamkhyāta times that
of (i) (iii) acarama (i) + many caramas' (ii) = somewhat more
than (viśeşadhika) that of (ii) (b) From the standpoint of pradeśas (parts)
(i) The number of caramäntapradeśas is the lowest. (ii) The number of acaramäntapradeśas is asamkhyāta
times that of (i) (iii) Caramäntapradeśas + acaramāntapradeśas = somewhat
more than (vićeşadhika) that of (ii) (c) From the standpoints of dravya and pradeśa taken together
(a) (i), (ii) and (iii) yielded by dravyarthika standpoint and (b) (i), (ii) and (iii) yielded by pradeśārthika standpoint are
here enumerated in the same order giving the serial number (i) to (vi). To link (iii) yielded by dravyārthika standpoint to (i) yielded by pradeśarthika standpoint we
are told that the latter is asamkhyāta times the former. 2-3. The above account of the relative numerical strength applies to each of the remaining six infernal regions, each of the celestial regions beginning with Saudharma, and isatprāgbhārā Earth. And even Loka which contains all these is not an exception because the space points of Loka are not more than asamkhyāta.
But the account differs in the case of Aloka because from the pradeśārthika standpoint it has ananta space points. Hence in its
3. Ibid, folio 229 B
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [316)...
account the number of acaramānta-pradeśas is to be understood as ananta times-instead of asamkhyāta times-that of the caramāntapradeśas (779).
The catalogue of the relative numerical strength of the features carama etc. of Loka and Aloka taken together is given below (780). 4. About Loka-aloka (a) From the standpoint of dravya (i) The number of acarama of each of the two is the
lowest. (ii) The number of caramas of Loka is asamkhyāta times (i) (iii) The number of caramas of Aloka is asamkhyāta times(ii) (iv) Acaramas of both (i)+ caramas of both (ii)-(iii)=some
what more than (višeşadhika) (iii) (b) From the standpoint of pradeśa (i) The number of the caramanta-pradeśas of Loka is the
lowest. (ii) The number of the caramanta-pradeśas of Aloka is
somewhat more than (viseşadhika) (i) (iii) The number of acaramanta-pradeśas of Loka is asam
khyāta times (ii). (iv) The number of acarimānta-pradeśas of Aloka is ananta
times (iii) The caramanta-pradeśas of Loka (i) and of Aloka (ii) + acaramanta-pradeśas of Loka (iii) and of Aloka (iv) =
somewhat more than (viśeşādhika) (iv) (c) From both the standpoints
(i) The number of acarama of each of the two is the lowest (ii) The number of caramas of Loka is asamkhyāta times (i) (iii) The number of caramas of Aloka is somewhat more
than (ii) (iv) Acaramas of the each of the two Loka and Aloka (i) +
caramas of Loka and of Aloka (ii)-(iii) = somewhat
more than (iii) (v) The number of caramanta-pradeśas of Loka is asam
khyāta times (iv) (vi) The number of caramanta-pradeśas of Aloka is some
what more than (v) (vii) The number of acarmanta-pradeśas of Loka is asam
khyāta times (vi) (viii) The number of acaramanta-pradeśas is ananta times (vii) (ix) Caramäntapradeśas of Loka and of Aloka (v)-(vi) +
acaramäntapradeśas of Loka and of Aloka (vii)--(viii) = somewhat more than (viii)
(v)
The
LL.
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [317]...
(x) The number of all the substances is somewhat more
than (ix) (xi) The number of all the pradeśas is ananta times (x) (xii) The number of all the modes is ananta times(xii) (780)
Consideration of the Features carama etc. in connection with
physical Atom and physical Aggregate In this exposition 26 alternatives are considered in connection with a loose atom as also in connection with the different aggregates having different number of constituent atoms and it is demonstrated as to which out of those alternatives is to be affirmed or negated in connection with each of them (781-789). At the end of this topic recapitulatory (sangrahant) verses are given (790).
The primary alternatives are three, viz. carama, acarama and avaktavya. Then on the basis of plurality or otherwise they are raised to six. And at last mathematical permutation and combination yield in all 26 alternatives which are as follows: (1) 1. carama
4. caramas (2) 2. acarama
5. acaramas (3) 3. avaktavya 6. avaktavyas (4) 7. carama and 8. carama and acaramas The first set acarama
9. caramas and acaramay of four alter
10. caramas and acaramas) natives. (5) 11. carama and 12. carama and avaktavyas The second avaktavya 13. caramas and avaktavya set of four
14. caramas and avaktavyas J alternatives. (6) 15. acarama and 16. acarama and avaktavyas | The third avaktavya 17. acaramas and avaktarya set of four
18. acaramas and avaktavyas) alternatives. (7) 19. carama, acarama 20. carama, acarama and avaktavyas and avaktavya 21. carama, acaramas and avaktavya
22. carama, acaramas and avaktavyas 23. caramas, acarama and avaktavya 24. caramas, acarama and avaktavyas 25. caramas, acaramas and avaktavya
26. caramas, acaramas and avaktavyas In the above catalogue the 26 alternatives are written in such a way that those which are in singular could easily be marked off. The objective behind it is to make it clear that the roots of Saptabhangł propounded by Jaina theoreticians in their treatment of Syädvāda doctrine are visible in the alternatives of this type. The Saptabhangi of this very sort occur in Bhagavatīsūtra. We
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[318]...
have elucidated and clarified it elsewhere. So, we refrain from its detailed treatment here. The age of Āgamas is followed by the age of Anekānta or Logic. The Jaina theoreticians of the Age of Logic excluded the alternatives in plural and formulated the wellknown Saptabhangi. It suffices to suggest this much at this juncture.
Now let us see as to which of the alternatives are applicable in the case of an atom etc. (781-789):
1. Any loose atom 1 alternative No. 3 2. A physical aggregate of 2 atoms 2 alternatives = Nos. 1 and 3 3. A physical aggregate of 3 atoms 4 alternatives = Nos. 1, 3, 9,
11 4. A physical aggregate of 4 atoms 7 alternatives = Nos. 1, 3, 9,
10, 11, 12, 23 5. A physical aggregate of 5 atoms 11 alternatives = Nos. 1, 3, 7,
9, 10, 11, 12, 13, 23, 24, 25 6. A physical aggregate of 6 atoms 154 alternatives = Nos. 1, 3, 7,
8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 19, 23, 24, 25, 26 7. A physical aggregate of 7 atoms 17 alternatives = Nos. 1, 3, 7,
8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 19, 20, 21, 23, 24, 25, 26 8. A physical aggregate of 8 atoms 18 alternatives = Nos. 1, 3, 7,
8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26 9. A physical aggregate of 9 to samkhyāta atoms, of asamkhyāta
atoms and of ananta atoms 18 alternatives = Nos. 1, 3, 7, 8, 9 10, 11, 12, 13, 14, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26
The Problem of Features carama etc. in connection with
Structure or Figuration The five classes of structures viz. a class of globular structures etc. (791), their sub-classes (792), the number of their constituent atoms (793), their extent of pervasiveness (or size) (794) and their features carama etc. (797) are considered in the order of their mention here. And at last relative numerical strength of their features carama etc. is also calculated (802-806). The summary of all this exposition is as follows :
The five classes of structure are (1) a class of globular structures, (2) that of circular structures, (3) that of triangular structures, (4) that of quadrangular structures, (5) that of oblong structures (791). Each class consists of ananta individual
4. According to some theoreticians here there are 14 alternatives. Hence
they reject the 8th one. Ibid, folio 238 B. 5. Even the 8[5]th sutra suggests that there are five types of structure,
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [319]...
structures (792). And each individual structure consists of samkhyata or asamkhyāta or ananta atoms (793). A structure constituted of samkhyāta atoms occupies samkhyāta space-points; the one constituted of asamkyata atoms occupies samkhyāta or asamkhyāta space-points; and even the one constituted of ananta atoms occupies samkhyāta or asamkhyāta space-points only (but never ananta space-points) (794-796).
In the consideration of the features carama etc. in connection with the various structures (797-801) those six alternatives (775) are negated as well as affirmed in that very manner (775). We have already clarified the point. So we need not repeat here what we have already said.
The exposition of the relative numerical strength of the features carama etc. in connection with these five structures (802806) closely follows that very exposition conducted in connection with Ratnaprabha (777). Hence we need not repeat the account in connection with the structures. But there is one point of difference which we should note. The text proper in this connection says,
navaram samkame anamtaguna' (805, 806). The commentator points out that the above-mentioned statement asks us to employ the phrase 'ananta times' when we switch over from the consideration of ksetra to the consideration of drarya. It is as follows:
TL
1. The number of one acarama' is the lowest. 2. From the standpoint of kşetra the number of caramas is asam
khyāta times (1) 3. But from the standpoint of dravya the number of caramas is
ananta times (1) 4. One acarama' + caramas = somewhat more than (3)
- Prajñāpanātikā, folio 244 B.
Features carama etc. of Living beings The discussion on the features carama etc. in connection with the 24 classes (24 dandalas) of living beings is here (807-829) conducted from the eleven standpoints of gati (condition of transmigratory existence), etc. enumerated in the recapitulatory verse in Sūtra no. 829. From the standpoint of gati, only that living being who is destined to go directly from its present condition of transmigratory existence to the Abode of the Liberated without making any station in any condition of transmigratory existence could be called carama. All the human beings are not destined to go directly to the Abode of the Liberated. Many of them are required
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [320]...
to make stations in the conditions of transmigratory existence. In other words, before their final release they will have to take many births in different conditions of transmigratory existence. Hence from the standpoint of gati they are considered to be acaramas. Similarly, here in this chapter the features carama etc. are considered in connection with living beings from the standpoints sthiti, etc. also.
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [321]...
CHAPTER XI
ON SPOKEN LANGUAGE
This chapter is named Bhāṣāpada because it is devoted to the exposition of spoken language. It deals with the problems of its origination, form, nature, types and speaker. It seems to be a collection of scattered materials pertaining to spoken language. In order to make the speculation on spoken language easily understandable we have reversed the order of sutras in our account. Readers are requested to take note of this fact.
Nature and Origination of Spoken Language
Bhāṣā means that which is spoken.1 The commentator explains this statement by stating that that which gives rise to knowledge in the hearer is bhāṣa2. Thus bhāṣa means spoken language. The first or primary cause of spoken language or speech is a living being (858). That is, in the absence of a living being, its origination does not take place. But by first or primary cause is not meant here the material cause. According to Prajñāpanā, the material cause of spoken language is the material-particles-of-the form-of-spoken-language the defining characteristics of which are colour, odour, flavour and touch (877 [6]). A soul or living being receives those particles only when they are in the condition of immobility (877[1]). It receives those particles through the instrumentality of body and afterwards transforms them into spoken language or speech. In the Jaina terminology it is said that 'it receives them through bodily activity (kāya-yoga)' (858, 859). There has been raised a question as to what form or shape these particles transformed into speech assume when they are expelled out by a living being. And in the answer we are told that they assume the vajra-shape (858). The commentator explains as to why they assume that shape. The shape of Loka (universe) resembles that of a vajra; and the particles transformed into language pervade the whole Loka as soon as they are expelled out. This is the reason why they assume vajra-shape as soon as they are expelled out by a speaker.3 Prajñāpanā itself explicitly states that the material-particles-of-the-form-of-spoken-language once thrown out by a speaker reaches up to the end of Loka (858). They could not proceed further, because beyond the limits of Loka there does not exist 'the medium of motion (Dharma)'.4
1. “bhāsyate iti bhāsā” Prajñāpanātākā, folio 246 B
2. "bhāṣā avabodhabijabhuta " Ibid, folio 256 A
3. Ibid, folio 256 A.
4. Ibid, folio 256 B
P. 21
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [322]...
The material particles-of-the-form-of-spoken-language require two moments only for the process beginning with their reception and ending with their expulsion (859). It is so because in the first moment they are received and in the second moment they are expelled out5.
Matter is available in the form of luose atoms as well as aggregates constituted of two upto ananta atoms. Only those aggregates that are constituted of ananta atoms are amenable to the reception meant for the transformation into spoken language (877 [3]). Again, not all such aggregates but only those that occupy asamkhyāta space-points are amenable to the reception (877 [4]). The material-particles-of-the-form-of-spoken-language persist for one moment upto asaṁkhyāta moments (877 [5]).6 In other words, the material particles once transformed into spoken-language remain in that state for one moment upto asamkhyata moments. Each material-particle-of-the-form-of-spoken-language does not possess all the types of colour, flavour, odour and touch. And the types that one particle possesses are not necessarily identical with those that another particle passesses. But when they are taken jointly then we can say that they possess all the types of colour, flavour, odour and touch. In other words, in the class of these materialparticles-of-the-form-of-language, all types of colour, flavour, odour and touch are available (877 [6]-877[14]). But we should note one exception in this connection. This exception is due to the fact that out of each pair of contradictory touches one touch only could be grasped. Hence each of the particles received for the transformation into spoken-language possesses 2 or 3 or 4 touches. But when they are taken jointly, they can be said to have four touches only, that is, neither more nor less than four touches (877 [13]).
Material particles are found everywhere in the entire Loka. But the size of a soul is equal to the size of a body it inhabits. Hence there arises a question as to whether the soul receives the material particles-of-the-form-of-spoken-language from any part of the world. The answer given to the question is that only those particles that are in touch with the soul are received by it (877[15]). Moreover, only those material-particles-of-the-form-of-spokenlanguage that occupy the space-points occupied by the units of
5. According to the statement of Ac. Bhadrabahu in the reception of the material particles-of-the-form-of-spoken-language the bodily activities are required whereas in their expulsion the vocal ones. Avasyakaniryukti ga. 7; Visesă. gā. 353.
6. In this context the commentator records different explanations offered by others, Prajñāpanāṭīkā, folio 262 B.
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [323] ...
soul are received by it (877[16]). These particles are received by the concerned units of soul. Hence it is said that the particles which are not separated from the concerned units of soul by the intervening points and which are either atomic? or gross are received by the soul. Those particles that are separated from the concerned units of soul by intervening space-points are not received by the soul (877[17-18]). Again, the material-particlesof-the-form-of-spoken-language are in the upward direction or in the downward direction or in the horizontal direction. And they are received in the beginning or in the middle or in the end of the duration for which they are amenable to reception (877 [19-20]). The particles that are not separated from the units of soul by spatial gap are received from all the six directions by the soul according to their spatial order (877 [21-23]).
The material-particles-of-the-form-of-spoken-language are received incessantly or intermittently. When a speaker does not speak continuously, there are intervals in the process of reception of particles. Hence this reception is called intermittent reception. But when he speaks continuously for a specific duration of time, he receives the particles incessantly. Hence this reception is known as incessant reception. Here we should note some points. In the first moment of the process there is reception only because there is no possibility of expulsion in this moment. But in the second moment both the reception and the expulsion become possible. It is so because in this second moment the particles received in the first moment are expelled out and at the same time new particles that are to be expelled out in the third moment are received. Thus in all the moments intervening between the first and the last both reception and expulsion take place. In the last moment there is only expulsion but no reception (878-879).
7. In 877 [3] it is clearly stated that the material aggregate which is
amenable to reception is ananta-pradesi (i.e. constituted of ananta pradeśas-atoms) whereas here we are told that even anus are received. But let us note that there is no contradiction between the two statements. It is so because the term 'anu is here used not in the sense of an atom but in the sense of an aggregate occupying pradeśas (spacepoints) less in number than the pradeśas (atoms) of which it is constituted'. And the term bādara aggregate' means "an aggregate occupying pradeśas (space-points) comparatively more in number than the pradeśas (atoms) of which it is constituted'. Prajñāpanātika
folio 263 B. 8. They are amenable to reception for the period of an antarmuhurta. And
hence we are required to understand that they are received in the beginning, or in the middle or in the end of an antarmuhūrta only.
Prajñāpanátika, folio 263. 9. On the basis of Viśeşāvaśyakabhāşya (gå. 371) Āc. Malayagiri in his
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [324]...
Journey of the particles upto the end of Loka We have already said that spoken words travel upto the end of Loka. While explaining this point Prajñāpanå states that the particles are expelled out in two ways. Let us explain the two ways as follows. The particles are expelled out in one whole mass in which they are received as also in the quantity in which they are received. This mass gets destroyed, that is, its form-of-the-spokenlanguage comes to an end when it has travelled some miles. The second way is to expel the particles in many masses resulted from the division of that original mass in which they are received. 10 (The masses arrived at by the process of division are very subtle and hence they do not get destroyed very soon. They retain their form-of-spoken-language for long. Not only that, they transform into the form of words or spoken-language the other material particles which come in their contact). Thus they go on increasing by infinite times as they travel or spread and at last reach the end of Loka (889).
The material things are divided into parts in various ways. Hence here the five divisions are mentioned with their illustrations. These five divisions are-khanda, pratara, cūrnikā, anutaţikā and utkarikā (881-887). Not only that but even the account of the relative numerical strength of these five divisions is given here (887).
Types of Spoken Language Different types of spoken language are described in this chapter (830, 849, 859, 870, 896). These types are systematically expounded in sūtras 860-866. Hence depending mainly on these sūtras we explain those types.
There are two main types of spoken language, viz. paryāpta (fully developed) and aparyāpta (undeveloped) (860). The commentator explains them as follows. That spoken language (rather speech) the nature or meaning of which could be determined as true or false is called paryāptā. On the other hand, that speech the nature or meaning of which could not be determined as true or false is called aparyāptā. If its meaning is true it is
commentary on Prajñāpanā clarifies that though there cannot take place two cognitions (upayoga) simultaneously yet there can take place two
activities (kriyä) simultaneously. Prajnäpanātikā, folio 264. 10. The portion put into brackets is not found in the text. But we have
added it for clarification. Refer to Viseşă. gā. 378 and Parjñāpanātikā folio 265 B.
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [325] ...
regarded as true speech. If its meaning is false, it is regarded as false speech. In other words, that speech which enables us to know the thing as it is is true speech; and that speech which leads us to know the thing as it is not is false speech. Thus paryāptā speech has two sub-types, viz. true speech (satya-bhāṣā) and false speech (mṛṣābhāṣā) (861). The truth or validity of the speech depends on various situations and conditions. These situations and conditions being ten, the types of true or valid speech are also ten. They are: 1. Janapada-satya, 2. Sammata-satya, 3. Sthapanasatya, 4. Nama-satya, 5. Rūpa-satya, 6. Pratitya-satya, 7. Vyavaharasatya, 8. Bhāva-satya, 9. Yoga-satya, 10. Aupamya-satya (862)11. There are so many reasons or conditions that lead a person to speak untruth. And on the basis of these conditions the untrue or false speech is also divided into ten classes. They are: 1. Krodhaniḥsṛta, 2. Mānaniḥsṛta, 3. Māyāniḥsṛta, 4. Lobhaniḥsṛta, 5. Premaniḥsṛta, 6. Dvesaniḥsrta, 7. Hasyaniḥsṛta, 8. Bhayaniḥsṛta, 9. Akhyānikāniḥsṛta, 10. Upaghataniḥsṛta. (863)
The aparyăptă speech is of two types, viz. satyā-mṛṣā (true-aswell-as-false) and a-satya-mṛṣā (neither-true-nor-false) (864). The former is again of ten types (865) and the latter of twelve types (866). The speech which contains half-truth or partial truth is satya-mṛṣā speech. On the other hand, that speech to which the standard of truth or falsity is not applicable is called a-satya-mṛṣā speech. For instance, when a person wanting John to come near him says 'O! John', his speech could be described as a-satyā-mṛṣā (neither-true-nor-false). Similarly, when a person says to another person, 'Go ahead', his speech could be described as a-satyā-mṛṣā. This means that the statements of address, order and the like are neither valid nor invalid. And such statements come under the head of a-satya-mṛṣā speech. The commentator has explained its various types; hence we need not enter into the details thereof (Comm. folio 259).
The speech characterised by the phrases 'I believe', 'I think' and the like is called avadharani (determinate) speech (830). This avadharani speech is fourfold. That avadharani speech which enhances religion is true, that which does harm to the cause of religion is false, that which does both is true-as-well-as-false and that which does neither is neither-true-nor-false (831, 856).
Prajñāpani (descriptive) speech which is one of the types of a-satya-mṛṣā speech (866) is discussed at length in this chapter. Let us explain it. (Though all the words themselves are without any gender), the words like 'go' (cow) (which express universals) are
11. Sthānānga-samavāyānga, pp. 122-123; Prajñāpanātikā, folio 257.
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[326]... employed in masculine gender. But the speech that employs these words in masculine gender could not be regarded as false. It is a specimen of Prajñāpani (descriptive) speech (832). (It is so because it describes the real state of the objects expressed. In other words, the gender in which a word is employed corresponds to the actual gender of the object denoted by that word.) Even when the gender of the word used in the speech does not correspond to the gender of the object denoted by that word, the speech could not be regarded as false. It should be considered to be a case of Prajñāpanā speech (851-53, 833, 854, 857). (Moreover, by the verbal speech we order a person of any gender and this person may or may not carry out our orders). This 12 ajñāpani (imperative) speech too could not be held as false. It should be regarded as a case of Prajñāpani speech (834-855). The speech that describes the characteristics of things possessing different genders could not be regarded as false even though the characteristics described by it are not entirely available in the concerned persons or things. It is simply a case of prajñāpant speech (835). The words which express universals are found employed in genders; (but the universals have no gender at all). Even the speech containing these words could not be regarded as false. It is also a case of prajñāpant speech (836). Similarly, the speech that delivers orders keeping in view the class or universal could not be regarded as false. It is a case of prajñāpani speech. Again, the speech which describes the characteristics of a class, viz. masculine, feminine, neuter could not be considered to be false. This is also a specimen of prajñāpant speech (837–838, 856).
Words of speech are classified on the basis of different principles. According to this classification there are 16 types of words. Out of them the nine are yielded by 3 genders13, 3 numbers14 and 3 tenses. Some are pratyakşavacana, parokşavacana, adhyātmavacana, etc. The remaining types are yielded by other standpoints or principles of classification (896). All these types are included in the prajñāpant speech which is not a false speech. (897)
12. Ājñāpani bhāşā is a type of asatyamrşā bhāsā (sū. 866). 13. For the classification of words on the basis of gender (linga) one may
refer to sū. 851-853. 14. In sü. 849-850 there occurs the classification of words on the basis of
number. But therein the dvivacana (dual number) which is found in Sanskrit language is not mentioned. It is so because in Prakrit language there is no dvivacana.
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [327] ...
CHAPTER XII
BODIES OF LIVING BEINGS
The twelfth chapter is devoted to the discussion on the bodies of living beings. There are five types of bodies--(1) audārika (the gross), (2) vaikriya (the transformable), (3) ahāraka (the projectable), (4) taijasa (the electric) and (5) kärmana (the karmic) (901). In Upanişads we come across the doctrine of five sheaths of a soul.2 Out of the five one is made up of food (annamayakośa). We can compare the audārika body with the sheath made up of food. Afterwards, philosophical systems like Sankhya posited a subtle body (avyakta-, sūksma- or linga- śarīra).3 It resembles the karmana body recognised by the Jainas.
The chapter takes up the 24 classes (dandakas) of living beings one by one answering in each case the question as to which types out of these five it has (902-909). Having done this it considers two sub-types of each of the five bodies. These two sub-types are-the bodies that living beings possess at present (baddha) and those that they possessed in the past (mukta). And the numerical strength of these two sub-types is calculated from the standpoints of dravya, kşetra and kāla (910). Again the chapter takes up those 24 classes one by one in each case asking as to how many bodies of this or that type it possesses at present, how many it possessed in the past. This calculation too is made from the standpoints of dravya, kşetra, and kāla (911-924).
The number of bodies from the standpoint of time is here to be understood as equal to the number of moments of temporal duration mentioned in the sūtra. Similarly, the number of bodies from the standpoint of space is to be understood as equal to the number of units of that much space which is pointed out in the sūtra. The number asamkhyāta and also the number ananta are of many types. But here we have used those terms in the general sense. So, to know the exact type of the number asamkhyāta and the number ananta employed in a particular context the readers interested in mathematics are requested to refer to the equations given in the sutras at the concerned places. The commentator has explained those equations at length.
1. Bhagavati 17. 1. sū. 592. 2. Taittiriya Upanişad, Bhrguvalli; History of Indian Philosophy, Belvalkar
and Ranade, p. 250. 3. Sankhyakārikā 39-40; History of Indian Philosophy, Belvalkar and Ranade
pp. 358, 430, 370; Introduction to Ganadharavāda, Malvania, pp. 121-123.
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [328]...
the li possess
Peings n
The meanings of the terms 'audārika' etc. denoting the five types of bodies are explained by the commentator keeping in view the special function each one of them performs.
That gross body which is full of flesh, bones, etc. is audārikasarira. Yet it is an important or principal body. Its importance is even more than that of the body possessed by the celestial beings of the highest celestial region. It is so because this is the body which Tirthankara and other great souls possess. Celestial beings cannot possess this body. All the living beings except celestial beings and infernal beings possess this body from their very birth.
Moreover, in the above enumeration the succeeding one is subtler than the preceding one. Though the number of the constituent atoms of the succeeding body is greater than the number of constituent atoms of the preceding body, the succeeding one is subtler than the preceding one. This is pointed out by the commentator.
That body which can assume various forms is called vaikriya. The infernal and celestial living beings possess this type of body from their very birth. And human beings can attain it as supernatural power.
On some special occasion a monk possessed of the knowledge of fourteen Pūrvas creates, by the force of yogic powers, a body. This body is known as ahāraka-sarīra. With the help of this body the monk approaches a tirthankara (the final authority in matters religious) to resolve a doubt occurred to his mind.
That body the function of which is to digest or consume the food materials we take is called Taijasa-sarīra. Thus its function in a way corresponds to that of fire. And the body composed of karmic matter is the kārmana body. Both the taijasa and the kārmana bodies are ever associated with the soul. Only when it attains liberation it is freed from these two bodies also. These two bodies are associated with the soul from the beginningless time. Even during the period of soul's transmigration from one birth to the next they remain associated with it. But during the period of this journey it has no body other than these two. Only after having reached the new birth-place the soul starts constructing audārika or vaikriya body.
In the Satkhandāgama account of the bodies the baddha and mukta types are not discussed. Therein at one place (Book XIV Sū. 129, p. 237) the discussion about the bodies is conducted through ten points-of-investigation, viz. satprarūpaņā, dravyapramananugama, etc. whereas at another place (Book XIV, Sū. 236, p. 321)
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [329]...
it is conducted through six points-of-investigation, viz. nāmaniryukti, etc.
For the information about bodies, at one place, readers may refer to Sthänănga-Samavāyānga p. 399. While considering the question of types of bodies which each of the 24 classes of living beings has, the bodies are also divided into two broad divisions, viz. external bodies and internal bodies.
The whole chapter is snmmarised in the following tables.
Number of the types of bodies that are possible in this or that class of living beings
Audarika Vaikriya Aharaka Taijasa Kärmaṇa
X
X
Sū. 901-909
1. Infernal beings 2-11. Asura upto Stanita
12. Earth-bodied 13. Water-bodied
14. Fire-bodied
15. Air-bodied 16. Plant-bodied
17. Two-sensed
18. Three-sensed 19. Four-sensed
20. Five-sensed Subhuman beings
21. Human beings
22. Vanavyantara celestial beings 23. Jyotişka
celestial beings
24. Vaimanika celestial beings
X
33
37
39
92
""
33
33
39
""
19
X
33
X
X
X
""
X
X
X
X
""
32
29
"?
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
33
X
X
X
""
39
33
39
33
""
""
""
91
33
و"
::
""
29
3."
33
رو
23
"""""
""
39
ور
93
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________
Substantial Equation
Numerical Strength of Baddha and Mukta Bodies (Sü. 910) Number Temporal Equation
Spatial Equation Sarira 1. Saṁ- 2. Asam-3. Ananta 1. Asam- 2. Ananta 1. asamkhyāta 2. Asamkhyāta 3. Ananta khya khya Ut. Av. khyāta Ut. Av. pratara Loka
Loka 1. Audarika
Ut. Av. 1. Baddha 2. Mukta
1
ananta. x number of abhavyas
2. Vaikriya
1. Baddha 2. Mukta
ananta x number of abhavyas
3. Ahāraka 1. Baddha Zero or minimum 1 to ma
ximum sahasra prthaktva 2. Mukta
ananta
ananta x number of abhavyas
4. Ταιδαsα
1. Baddha
-
-
-
,
( ananta x number of siddhas =
to x number ananta of all living beings. ananta x number of all living beings
ananta * (number of all living beings) 2.
2. Mukta
5. Karmana
1. Baddha 2. Mukta
Repeat whatever is said in No. 4
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________
Number of the Baddha and Mukta bodies found in this or that class of living beings (Su. 911-924)
X
X
X
X
X
»
X
X
X
Audārikā Vaikriya
Ahāraka Taijasa
Kärmana Baddha, Mukta Baddha, Mukta Baddha, Mukta Baddha, Mukta Baddha, Mukta 1. Infernal beings Ananta Asamkhyata Ananta x Ananta Asamkhyāta Ananta Asamkhyāta Ananta 2-11. Asura upto
Stanita 12. Earth-bodied Asamkyäta ,, 13. Water-bodied 14. Fire-bodied 15. Air-bodied
Asamkhyāta 16. Plant-bodied
Ananta
Ananta 17. Two-sensed
Asamkhyāta Asamkhyāta 18. Three-sensed 19. Four-sensed 20. Five-sensed sub-human
Asamkhyata , beings Samkhyāta or,
1 upto Sahasra , Samkhyāta or , Samkhyāta or , 21. Human beings A
Samkhyāta beings Asamkhyāta
prthaktva Asamkhyata
Asamkhyāta 22. Vanavyantara
Asamkhyāta
,, Asamkhyāta Asamkhyāta 23. Jyotiska 24. Vaimānika
X
X
X
X
X
X
x
x
x
x
7)
x
x
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [332]... CHAPTER XIII
ON TRANSFORMATION (OR CHANGE)
In Indian Philosophy the systems like Sankhya, etc. believe that a substance undergoes change. On the other hand, the systems like Nyāya etc. believe that a substance undergoes no change. That is, those who maintained the identity of substance and property accepted change in a substance; and those who maintained. the difference between the two rejected the change in a substance. On this account three types of eternality or permanence came to be recognized in Indian philosophy. The Sankhya, the Jaina and the Vedantins like Rāmānuja upheld the view of permanence-inchange (pariņāminityatā); but we should note that the Sankhya in connection with Prakṛti (Matter) upheld this view whereas in connection with Puruşa (Soul) it upheld diametrically opposite view, viz. that of absolute permanence (kuṭasthanityata). The Naiyayikas considered all the permanent substances to be absolutely permanent and rejected the view of permanence-in-change. This is natural and necessary corollary of their contention that substance and its properties are absolutely separate. Buddhists voted for momentarism. Yet they stuck to the belief in rebirth. Thus there came into existence the doctrine of santatinityată. According to Buddhists there is no permanence other than the permanece of a continuum. This is the third type of permancece.
In this chapter the modes or transformations2 of both the living and the non-living substances are calculated. From this it follows that the Jainas reject the absolute permanence of soul (925). First the divisions and sub-divisions of the modes of the living substance are enumerated (926-937). Afterwards the chapter takes up 24 classes of living beings in each case calculating the modes it undergoes (938-946). And at last the divisions and sub-divisions of the modes of the non-living substance are mentioned (947-957). But here the modes of pudgala (matter) only are mentioned and calculated, the modes of dharma (medium of motion), adharma (medium of stoppage) and ākāśa (medium of location) are not mentioned at all. This suggests that in olden days the possibility of change or modification was not admitted in the case of these three non-living substances. This is corroborated by the following passage describing dharma etc. and occurring in Bhagavati 2.10 and Sthānanga 441. The passage runs as follows:
1. "dvayi ceyam nityatā kuṭasthanityată pariņāminityata ca | tatra kuṭasthanityata purusasya | pariņāminityatā guṇānām " Pāta. Bhasya 4.33. 2. Bhagavatisūtra asks us to understand pariņāmas as described in Pannavaṇā. 'pariņāmapadaṁ niravasesaṁ bhāṇiyavraṁ' (14.4. sū. 514).
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[333]...
""
"kālao na kayāi nāsī, na kayai na bhavati, na kayai na bhavissai tti bhuvim bhavati bhavissati ya dhuve nitie sasate akkhae avvae avaṭṭhite nicce | bhavato avanne agaṁdhe arase aphāse etc. The belief in the modes of dharma, etc. came into existence later on when the triad of origination, destruction and persistence came to be looked upon as the essential characteristic of reality in general. And we actually come across in Tattvärthasutra the definition of reality (sat) (5.29). It is as follows: That which is characterised by origination, destruction, and permanence is real. Even the definition of permanence (nitya) is formulated in conformity with this definition of reality. It runs as follows: 'tabdhāvāvyayaṁ nityam' (Permanence means non-deviation from the essential nature) (5.30). This definition bears the clear stamp of the tradition represented by Patañjalayogasūtra. The definition of permanence formulated by Vyasa in his Bhasya on Yogasūtra is noteworthy in this connection. It is as follows: "yasmin parinamyamane tattvam na vihanyate tan nityam" (4.33). Moreover, let us note the definition of pariņāma given in Tattvärthasūtra. It is: tadbhavaḥ parināmaḥ' (5.41).
Bhagavati and Sthānānga, while discussing the modes of Dharmästikäya etc., state this much that Dharmastikaya etc. do not possess colour, flavour, odour and touch. But they observe silence about what they positively possess.3
Among ten modes of non-living substances enumerated in Prajñāpana there is one called 'agurulaghu' (neither-heavy-norlight) (947). In its connection it is explicitly stated that it is only of one form (egāgāre) (956). Hence there is no possibility of its varied modes or degrees. In Bhagavati there occurs, at many places, the discussion about guru-laghu (heavy-as-well-as-light). From this whole discussion contained in Bhagavati we can naturally deduce that the fine material atom and substances other than matter are considered to be agurulaghu. Thus soul substance, medium of motion, medium of stoppage, medium of location and time are by implication proved 'agurulaghu'. At this juncture we should note that relatively heavy and relatively light are here described by the term 'gurulaghu' and hence by the term 'agurulaghu' is meant its negation. This means that substances that are described as agurulaghu are bereft of the mode or property 'guru' or 'laghu' or relative' gurulaghu'. Among the four alternatives formulated about the modes guru and laghu this is the fourth one. This also points to the fact that agurulaghu means the negation of all the three guru, laghu and gurulaghu. Thus the mode or property agurulaghu is not positive. This becomes clear from the Bhagavati (1.9 su. 73) account of gurulaghu. But the same 3. Sthänängasūtra 441, Bhagavati 2.10 su. 118.
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [334] ...
Bhagavati in Skandaka-Adhikāra states that Loka has infinite agurulaghu modes, Infinite agurulaghu modes are predicated not only of loka but also of soul substance (jiva), liberation (siddhi), and the liberated (siddha) (2. 1. sū. 91). Thus we have here a suggestion of the process of creation out of nothing. From this it becomes clear that Bhagavati contains different strata of thought. Hence we can say this much that here an attempt is made to demonstrate that even dharma, adharma and äkāśa undergo changes or modifications. This attempt is the result of the emergence of a novel thought that reals without exception should undergo changes. A stage in the development of this novel thought is represented by the aphorism 5.42 of Tattvärthasūtra and the Bhāsya thereon wherein we are told that transformation is of two kinds, without beginning and with beginning, and further that the transformation of arūpi (nonmaterial) substances is of the first kind. The difference of opinion regarding the authenticity of this sūtra as also regarding its interpretation is due to the emergence of this novel thought which has not yet been crystallised.
One should refer to Ac. Jinabhadra's Visesavaśyakabhāsya (gāthā. 654-663) for the logical treatment of the properties viz. guru, laghu, gurulaghu and agurulaghu.
Calculation of Modes Modes of living substance
Modes of non-living substance 1. Gati (States of transmi
1. Bandhana (Bondagegratory existence, viz. state
smooth and arid) of infernal beings etc. 4) 2. Indriya (Sense-organs viz. 2. Gati (Movement, involving Ear etc. 5)
touch and not involving
touch; or short and long) 3. Kaşaya (Passions, viz. 3. Samsthāna (StructureAnger etc. 4)
spherical etc. 5) 4. Leśyā (Mental colourations, 4. Bheda (divisions-khanda viz. black etc. 6)
etc. 5) 5. Yoga (Activity, viz, mental 5. Varņa (Colour-black, etc.
etc. 3) 6. Upayoga (Cognition-de- 6. Gandha (Odour-fragrant, terminate and indetermi
not-fragrant). nate 2) 7. Jñana (Knowledge-Abhi- 7. Rasa (Flavour-pungent, nibodhika etc. 5)
etc. 5) 8. Darśana (Faith-right, etc. 8. Sparsa (touch-kakkhada, 3
etc. 8) 9. Câritra (Conduct-right, 9. Agurulaghu (neither-heavyetc. 3)
nor-light 1) 10. Veda (Sexual behaviour, 3) 10. Sabda (Word-sound sub
bhidubbhi)
e and volving
5)
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[335]...
The gatha No. 200 that occurs in the explanation of bandhana parināma occurs in Satkhaṇḍagama also. Of course, there it contains some different readings.4
Ajivagatiparināma (movement of non-living substance) is of two kinds, viz. spṛśadgati (movement involving touch) and aspṛśadgati (movement not involving touch). According to the Jaina view units of space are everwyhere. Hence Ac. Malayagiri is of the opinion that spṛśadgati does not mean the movement involving touch with the units of space, and the aspṛśadgati the movement not involving touch with the units of space. But there is another view which contradicts the view upheld by Ac. Malayagiri. Let us quote the words of Ac. Malayagiri, "anye tu vyacakṣate spṛśadgatipariņāmo nama yena prayatnaviseṣāt kṣetrapradeśān spṛśan gacchati, aspṛśadgatiparināmo yena kṣetrapradeśan aspṛśann eva cacchatitan na budhyamahe, nabhasaḥ sarvavyāpitaya tatpradeśasamsparśavyatirekena gater asambhavat | bahuśrutebhyo vā paribhāvanīyam" || 5
Ac. Malayagiri has given the following instance to explain these two kinds of movement. When a person throws a pot-sherd in a pond in horizontal direction, it moves touching water at some periods of time and not touching water at some other periods of time. The difference of opinion regarding the interpretation of the terms spṛśadgati and aspṛśadgati seems to suggest the fact that the conception of spṛśadgati-aspṛśadgati belonged to the period when the conception of ākāśa as an independent substance and consequently of its units was not yet formulated, and it has traditionally retained its former position even after the formulation of those conceptions which are not consistent with it. Upadhyaya Yasovijayaji has tried to resolve logically the inconsistency by writing a treatise' Aspṛśadgativada'. Again, the Jainas maintain that the soul that is being liberated reaches, in one moment only, the Abode-of-the-liberated which is invariably asamkhyāta units of space away from the place of its death and also that a thing takes one moment to travel from one unit of space to its next. And one naturally feels the contradictions or inconsistency in these two contentions. According to the rule that a thing takes one moment to travel from one unit of space to its next, the soul that is being liberated should take at least asamkhyāta moments to reach the Abode-of-the-liberated. To resolve this discrepancy the conception of aspṛśadgati is employed. This whole discussion draws our attention to the fact that the conceptions or doctrines known collectively as Jaina philosophy and religion took their own time for crystallisation. All the doctrines were not enunciated in their final form at once. Nor were they believed in their final form from the very start.
4. Satkhandagama, Book XIV, sû. 36 p. 33 5. Malayagiri's Commentary, folio 289 A
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [336 ]...
Modes possible in this or that class of
1. Gati (Condition of
Existence 1. Infernal beings Infernal
2. Indriya 3. Kaşāya
(Sense- (Passions) organs) Five Anger,
Pride, Deceit, Greed
4. Leśyā
(Mental colouration) Black, Green, Grey,
2-11. Bhavanavāsi
celestial
» Red
12. Earth-bodied
One
13. Water-bodied Sub-human 14. Plant-bodied
Black Green Grey
15. Fire-bodied 16. Air-bodied
17. Two-sensed
Two
Three Four
18. Three-sensed 19. Four-sensed 20. Fivesensed sub-human beings
Five
All the six
21. Human beings
Human
Five mind free from.
free from all the six kaşāyas | Free from al
22. Vanavyantara
Celestial
Five
Four kasayas
Black, Green, Grey, Red
23. Jyotiska
Five
Red
24. Vaimānika
Five
Red, Pink, White
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [337]...
Living Beings (938-946)
5. Yoga (Activity)
6. Upayoga (Cognition)
7. Jñāna (Knowledge)
8. Darsana
(Faith)
9. Caritra (Conduct)
10. Veda
(Sex)
acaritri
Neuter
mental, vocal, deter- (Abhi., Śruta, Avadhi, right, bodily minate- Mati-ajñana, śruta- wrong,
indeter- lajñana, Vibhanga right-cumminate
wrong
92
Male,
Female
bodily
Mati-ajñana, Śruta-ajñana
wrong
Neuter
bodily, vocal
Ābhi., Śruta, Mati-ajñana, Sruta-ajñāna
right,wrong
acáritrı, All the
mental, vocal,
bodily
three
Abhi.,Sruta, Avadhi, right, Mati-ajñāna, śruta- wrong, ajñāna, Vibhanga | right-cum
wrong Five jñānas & three ajñānas
cāritra
căritrt căritri, acaritri, caritracaritri
free from all the three
All the three
Ābhi., Śruta,Avadhi, Mati-ajñāna,-śruta ajñāna, Vibhanga
acaritri
Male,
Female
»
»
»
P. 22
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [338]... CHAPTER XIV
ON PASSIONS
This chapter contains information about four passions (kaşāya), viz. anger, pride, deceit and greed (958). We are told that they are possible in each of the 24 classes of living beings (959). Again, the question of their pratiştha or apratisthā in soul, not-soul and the both is also discussed keeping in view those 24 classes of living beings (960). The terms 'pratisthā' and 'apratisthā' are employed here in the sense of having an object' and
not having an object' respectively. Many a time it so happens that passions arise without any specific cause. And hence in these cases they are having no object of their own. They are called here apratisthita. This is the explanation offered by the commentator.
We are informed that in each of the 24 classes of living beings the rise or origination of passions takes place depending upon ksetra (place), vastu (thing), sarira (body) and upādhi (paraphernalia) (961).
The sub-types of each of these four passions are again four, viz, anantānubandhi, apratyākhyānāvarana, pratyakhyānāvarana and samjvalana. In this enumeration the succeeding sub-type is milder than the preceding sub-type (962). Again, each of the four passions are differently divided into four groups, viz. abhoganirvartita, anabhoganirvartita, upaśānta and anupaśānta (963). When there is a cause for the rise of passions and when a person having the cause in view gives way to the rise of passions, then those passions are called abhoganirvartita. On the contrary, when a person gives way to passions without there being any cause whatsover, then the passions are called anābhoganirvartita. So long as the passions do not rise or operate (but remain in the state of subsidence) they are called upaśānta. And when they rise and operate, they are called anupaśānta.
In Jaina Āgamic texts the vices of living beings are variously described. And they are grouped differently. One system of grouping is to bring all the vices under three heads, viz. rāga (attachment), dvesa (aversion) and moha (delusion or infatuation). But in the Jaina Karma doctrine all the vices are grouped under the heads of the abovementioned four passions (kaşāyas) and delusion or infatuation (moha). Hence this system of grouping
1. Introduction to Ganadharavāda (Ed. Pt. Malvania), p. 100.
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [339] ...
the vices seems to be finally crystallised in the Jaina treatment of vices.2
We should make a note that passion (kasāya) is one of the modes of a soul, mentioned in the preceding chapter (926).
Passions are the main causes of karmic bondage. The causes of reception or collection of all the eight types of karmas in all the 24 classes of living beings in all the three divisions of time ultimately resolve into four passions. The causes not only of the reception or collection of karmas but also of accumulation, bondage, premature realization, realization or rise, and dissociation of karma resolve into these four passions only (964–971).
At the end of this chapter there occurs a recapitulatory verse mentioning the topics of treatment. This suggests that this whole chapter might have come down to Arya Śyāmācārya through tradition.
2. Study 'Kasůyapāhuda' with its commentaries for the detailed account
of preyas and dveşa and four kaşāyas..
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[340)... CHAPTER XV
ON SENSE-ORGANS
Among the modes of a living substance or being, sense-organ is mentioned. In the list of these modes, sense-organ is mentioned prior to passions (926). But the passions are treated of first in chapter XIV and afterwords in chapter XV sense-organs are treated of. This proves that these chapters have come down to Syāmācārya through tradition and he has simply compiled and edited them in his own way. This is again corroborated by the fact that the modes, viz. leśya (mental colouration) (chapter XVII), samyaktva (right faith) (chapter XIX), upayoga (cognition) (chapter XXIX), ohi-avadhijñāna (clairvoyance) (chapter XXXIII) are treated of neither in due order, nor at one place. Some information regarding avadhijñāna is contained in the chapter on Upayoga (XXIX). Really speaking, this chapter on upayoga provides an occasion for the full treatment of avadhijñāna. In spite of this a separate chapter is devoted to its treatment. This suggests that there might have been a tradition current in the days of Arya Syāmācārya to discuss independently the topic of avadhijñāna. Hence Arya Syāmācārya might have deemed it necessary to collect data relating to avadhijñāna in an independent chapter.
In this chapter the discussion about sense-organs is divided into two sections. The first section consists of 24 dvaras (topics) and the second consists of 12 dvaras. In the very beginning of the first section 24 dvaras are pointed out (972). We are told that senseorgans are five (973). Then those 24 dvaras (topics) regarding them are discussed one by one in due order. Having completed the discussion about the first six topics from samsthāna (structure) to alpabahutva (relative numerical strength), all these six topics are again expounded keeping in view the 24 classes of living beings (983-989). After that the topics 7th (Puṭṭha-Spṛṣṭadvāra) to 9th (Viṣayadvāra) are discussed (990-992). These topics are not expounded keeping in view the 24 classes of living beings. This is so not because these topics are such as could not be discussed in connection with 24 classes of living beings but because there was, it seems, no crystallised or established tradition of discussing these topics in connection with those 24 classes.
In su. 993 we are told that the material karmas that are dissociated from the soul at the time of māraṇāntika samudghata are subtle. In other words, the material atoms that abandon the form of karma are subtle. Further it is stated that these subtle
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [341]...
atoms are everywhere in Loka. Again, in sū. 994 there occurs a statement to the effect that ordinary beings (chadmastha) are not able to know or to see these subtle atoms. When even some celestial beings are not capable of knowing or perceiving them then what to talk of the ordinary human beings!
Then it takes up 24 classes one by one in each case considering the question as to whether or not it knows and sees those subtle atoms while receiving them as food (sū. 995-998).
Sū. 999 discusses the question as to what a person perceives when he sees the reflection of a thing placed before shining things like a looking-glass, a sword, etc. In reply we are told that he perceives neither the looking-glass etc. nor his own self but the reflection alone. Here the term 'pratibhāga' (palibhaga) is employed in the sense of reflection (pratibimba). The sentence meaning 'whether or not he perceives a looking-glass' occurring in the sūtra has a different reading also. According to Ac. Malayagiri it has the reading yielding the meaning that he may perceive a looking-glass also. The contradiction in the two meanings could. be resolved as follows. Ac. Malayagiri's explanation is from the standpoint of the perceptible nature of the object. From this standpoint he considers the looking-glass also to be perceptible. But if we were to regard as perceptible that object which is actually perceived in the concerned instance then we can definitely say that it is only the reflection borne by the looking-glass that is perceived. Hence when it is said that he does not perceive the looking-glass it is said from the standpoint of the cognitional awareness.
Interesting discussion about the cognition of reflection occurs in Niśitha-Bhasya (gāthà 4318 ff). And even Syädvādaratnākara (p. 858 ff) extensively discusses this problem. Again, Siddhasenagani's commentary on Tattvärthasūtra (v. 24 p. 354) contains this interesting discussion.
A blanket, be it thickly woven or thinly woven, touches the same number of units of space. This information is included in this chapter, it seems, on account of its involving the point of uniformity-of-touch (1000).
Moreover, the information that a post, be it standing or lying down, occupies the same number of units of space seems to be included here on account of its being related to the object of senseorgan (1001).
Similarly, here we find the discussion about the touch of dharmästikaya etc. by the geographical objects like agasathiggala
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [342]...
loka, etc. (1002-5). According to the explanation offered by Āc. Malayagiri the subject-matter of both the dvaras, viz. Āgăsathiggaladvāra (1002) and Lokadvāra (1004) is the same, merely the termsāgåsathiggala' and 'loka' differ. But if it were so, there arises a question as to why the two dvāras are separately treated of or written. The basis of Ac. Malayagiri's view seems to be the uniform treatment of and uniform details about the touch in both the dvaras. But we have no means to answer the question as to whether or not the author himself meant the difference merely of terms but not of the subject-matter. ; The second section of this chapter consists of 12 dvāras which are mentioned in the beginning of this section (1006).
With a view to describing in connection with 24 classes of living beings the accumulation of the concerned material particles proper for the construction of the concerned sense-organs the author has given the following information. A living being receives the material particles for those sense-organs alone which are possible in the class to which it belongs (1007-8). After having accumulated the material particles proper for those sense-organs alone a living being constructs them (1009). Each and every living being requires for the construction of sense-organs due to it one antarmuhurta consisting of asaṁkhyāta moments (1010). Having pointed out the possibility or otherwise of indriyalabdhi (internal capacity to have sense experience of this or that type) in each of the 24 classes of living beings (1011) we are told as to how much time the process of cognition ensued by this or that sense-organ requires for its completion in each of the 24 classes of living beings (1012). A calculation of the relative temporal duration required by the process of cognition ensued by this or that sense-organ for its completion is given below (1013). Sense-organ
Minimum time the process of cognition
requires for its completion 1. Organ of vision (1) The shortest duration (when com
pared with others) 2. Organ of hearing
Somewhat longer duration than (1) 3. Organ of smell
(3) Somewhat longer duration than (2) 4. Organ of taste
(4) Somewhat longer duration than (3) 5. Organ of touch
(5) Somewhat longer duration than (4)
1. "pūrvam ākāśathiggalaśabdena lokaḥ prsto'dhuna lokaśabdenaiva tam pip. rochişur áha 1 Prajñāpanātikā, folio 308 A. Loka, being very small in
extension, looks like a patch in Space (Akāśa) taken as a whole. To suggest this idea the term 'äkāśathiggala' has been used for loka. This is the clarification offered by Āc. Malayagiri in his commentary on Pramāpalsutra (folio 307 A).
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [343]...
Regarding the maximum time we are to understand in continuation with the above the progressive rise in the same order. 6. Organ of vision
(6) somewhat longer duration than (5) 7. Organ of hearing (7) somewhat longer duration than (6) 8. Organ of smell
(8) somewhat longer duration than (7) 9. Organ of taste
(9) somewhat longer duration than (8) 10. Organ of touch
(10) somewhat longer duration than (9) Then there occurs the description of the stages the sensory cognition involves, viz. ogāhaná (avagrahana = pariccheda), avaya (determination or exclusion of the non-existing characteristics), thà (cogitation), uggaha (avagraha, grasping)-arthāvagraha (final grasping of the object) and vyañjanāvagraha (initial grasping of the object). All these stages are discussed in connection with 24 classes of living beings (1014-23). It is noteworthy that though among the dvāras (topics) enumerated in the beginning (1006) vyañjanavagraha alone is mentioned after ihå, in the actual exposition (1017) two types of avagraha are mentioned and explained. Again, the order of treatment that is accepted in Tattvärthasūtra and Nandi in connection with these stages is reversed here. It is interesting to note the following points gathered from this Prajñāpanā account. Vyañjanavagraha is possible in the case of cognition had through each of the four sense-organs only, viz, organs of hearing, smell, taste and touch. It is not possible in the case of cognition had through visual sense-organ or mind (manas) (1018). On the other hand, arthāvagraha is possible in the case of cognition had through each of the five sense-organs and also through the sixth manas (mind) which is considered to be a quasi-sense-organ (noindriya) (1019). Thus arthāvagraha is of six kinds. But avagrahana (1014), īhā (1016) and avāya (1015)-each of the three is possible in the case of cognition had through each of the five sense-organs only. This means that they are not possible in the case of cognition had through mind. Does this mean that mental cognitive function is not possible in these three stages? In later days it was accepted that ihã and avāya are possible even in the case of cognition had through mind. It is noteworthy that in this Prajñāpanā account the stage called dhāraņā is not even mentioned. Is it that by avagrahana (1014) Prajñāpanā means dhārana ? This question occurs to our mind because ogahaná (avagrahana) and uggaha (avagraha) are here separately mentioned. By uggaha is here definitely meant avagraha because it is divided into two types, viz. arthāvagraha and vyañjanāvagraha. And, as we have already pointed out, ogāhaņā is here separately mentioned. So, we feel that the term avagrahana is here used for
2. Nandisutra, 52-53.
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[344] ...
the stage known as dhārană in later works. This much is certain that this Prajñapana account of jñana represents the old stratum of thought.
Then follows a different classification of sense-organs. Here they are classified into two types, viz. dravyendriya (physical senseorgan) and bhåvendriya (psychic sense-organ) (1024). But in Tattvārthasūtra each of the five dravyendriyas are again divided into two sub-types, viz. nirvști (the organ itself) and upakarana (the protective environment). Thus, according to Tattvärthasūtra in all there are ten dravyendriyas.
In this chapter of Prajñāpanā there occur four dvāras (topics), viz. indriyopacaya, indriyanirvartana, indriyalabdhi and indriyopayo. gaddha. It is not impossible that Tattvärthasūtra has systematised the classification of sense-organs by considering the first two to be the sub-types of dravyendriya and the last two to be the subtypes of bhāvendriya. Prajñāpanā recognises in all eight types of dravyendriyas. It does not recognize the two sub-types of dravyendriya in the case of the organs of taste and smell (1025). It does not name the two sub-types of dravyendriya. After this it takes up 24 classes of living beings one by one in each case show. ing as to how many and as to which dravyendriyas out of the eight are possible in it (1026-1029). From all this we feel that the two sub-types of dravyendriya which are recognised in Prajñāpanā are not identical with nirvști and upakarana recognised in Tattvārthasūtra, nor are they the same as indriyopacaya and indriyanirvartana mentioned in Prajñāpanā itself. It is so because according to Tattvārthasūtra nirvști and upakarana are possible in the case of all the indriyas and according to Prajñāpană indriyopacaya and indriyanirvartana are possible in the case of all the indriyas whereas two sub-types of dravyendriya recognised in Prajñāpanā (1025) are possible in the case of three sense-organs only.
Then it again takes up 24 classes of living beings one by one in each case pointing out as to how many dravyendriyas it possessed in the past, how many it possesses at present and how many it will possess in future (1030-1054).
After that five types of bhāvendriyas are mentioned. And we are told as to how many of them are possible in the case of each of the 24 classes of living beings (1056-1067).
For the various views about sense-organs upheld by different systems of Indian philosophy one may refer to Hindi Notes (pp. 3841) given at the end of the text of Pramānamimāṁsă (Simghi Jaina Series).
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[ 345]...
CHAPTER XVI ACTIVITY OF SOUL
Activity of a soul, which depends upon mind, speech and body is technically called yoga. In this chapter the term 'pray used in place of 'yoga'. This threefold activity is considered to be of the soul (ätmavyāpāra)' because it does not take place in its absence. According to Jaina philosophy mind, speech and body are material or physical. The activity that is commonly found in all forms of matter is motion. This activity is possible even in the absence of the soul. But the special activities of physical particles transformed into mind, speech and body are possible only when the soul cooperates with this concerned matterAgain, these special activities in question are not possible in matter which is not transformed into mind, speech and body. And even the transformation of matter into mind, speech and body depends on the karma of the soul. This is the reason why this threefold activity of material mind, speech and body is regarded as belonging to the soul. These three types of activity are divided into 15 sub-types. We are told as to which of these sub-types can possibly be present in a living being in a particular situation. We are also informed as to which of these 15 sub-types can possibly be present in each of the 24 classes (dandaka) of living beings (1069-1084). In this exposition there also occur various alternatives showing as to which sub-types are possible along with a particular sub-type.
Like Prajñåpanā, Şaţkhandäga ma also enumerates the 15 subtypes of threefold activity and examines the possibility of these sub-types in different classes of living beings, employing the scheme of märganästhånas of living beings (Book I p. 278 ff.). In Satkhandagama three main types of activity, viz. mental, vocal and bodily are included under the head 'Prayoga Karma', but their sub-types are mentioned in Dhavala (Book XIII, p. 43).
The 15 sub-types are as follows (1068) : (1) Satya-manah-prayoga (True activity of mind). (2) Asatya-manah-prayoya (False activity of mind).
1. "prayogah parispandakriyā, ātmavyāpāra ity arthaḥ ” Prajñāpanātikā, folio
317. "atmapravstteḥ karmādānanibandhanavīryotpado yogah athavā ātmapradeśānām sankocavikoco yogah" Dhavala, I, p. 140. Among the ten types of karma enumerated in Acaranganiryukti (gāthă 183) there is one called 'prayoga-karma'. While explaining it Ac. Silanka enumerates its 15 types (p. 94).
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[346]...
(3)
Satya-mṛṣa-manaḥ-prayoga (True-as-well-as-false activity of
mind).
(4) A-satya-mṛṣā-manaḥ-prayoga (Neither-true-nor-false activity of mind).
(5)-(8) The same four types are possible in the case of vocal activity.
(9) Audārikaśarīra-kāya-prayoga2 (Bodily activity of the audarika (gross) body).
(10)
Audărika-miśra-śarīra-kaya-prayoga
(Activity of audărika
body when it is in association with other bodies). (11) Vaikriya-śarīra-kāya-prayoga (Bodily activity of the trans
formable body).
(12) Vaikriya-miśra-sarira-kaya-prayoga (Bodily activity of Vaikriya body when it is in association with other bodies). (13) Aharaka-sarira-kaya-prayoga (Bodily activity of the project
able body).
(14) Aharaka-miśra-śarīra-kaya-prayoga
(Bodily activity of Aharaka body when it is in association with other bodies). (15) Karmasarira-kayaprayoga3 (Bodily activity of the karmic
body).
Ac. Malayagiri considers satyamṛṣă (true-as-well-as-false) activity of mind as well as speech to be a mixture of truth and falsity (misra) from the practical standpoint; but he considers it to be false (asatya) only from the definitive standpoint. A-satyamrsa (neither-true-nor-false) activity of mind as well as speech ponders over the nature of the thing or describes the thing. Imperative statements have nothing to do with truth or falsity. Hence they too are included in a-satya-mṛṣă activity of speech. From the definitive standpoint even these statements are to be regarded as false if they are spoken with the intention of deceiving others. Among bodily activities, mention is not made of the bodily activity of the electric body (taijasa-sarira). This is really noteworthy.
In Satkhandagama there does not occur the term 'sarira' along with the term 'kayaprayoga'. Therein we find the readings like 'oraliyakayajogo'. (Satkhandagama, Book I, p. 289). Again, it mentions 4 types of mental activity, 4 types of vocal activity and 7 types of bodily activity. Ac. Malayagiri is of the opinion that here the name 'taijasa-kārmaṇasariraprayoga' is intended. But even Saṭkhandagama yields the abovementioned reading-'kammaiya-kayajogo' (Book I, p. 289). In the mind. of Ac. Malayagiri there might have arisen a doubt as to why there should not occur the mention of taijasa-sarira in these 15 types. Hence he, having conjoined the term 'taijasa' with the term 'karmana', has explained the point. (Prajñāpanāṭikä, folio 319). But such a doubt does not occur in Dhavala.
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [347] ...
After having discussed 15 sub-types of the threefold activity of mind, speech and body the chapter takes up the exposition of Gatippavāya' (Gatiprapāta) (1086-1123). This seems to be a collection of secondary matter. All those activities that involve movement or motion (gati) 4 are collected here and are grouped under five different heads, viz. 1 prayogagati, 2 tatagati, 3 bandhana. chedana-gati, 4 upapātagati and 5 vihāyogati (1085).
Out of the activities of these five groups, those of the first group are discussed in connection with the 24 classes of living beings. In other words, about the activities of the first group only we are told as to which of them are found in each of the 24 classes of living beings. But the activities of the remaining groups are not discussed in connection with the 24 classes of living beings. That is, about the activities of these four groups we are not told as to which of them are possibly present in each of the 24 classes of living beings.
Let us take the activities of the first group. They are called prayoga-gati' (1086-1089). We have already discussed (1068) 15 sub-types of the activities of this group. Hence we need not repeat here what we have already said.
All the movement that one performs before he reaches the destination is called tata-gati. It is so called because it is long drawn out (1090).
The movement which results on account of the bondage of soul and body being cut off is called bandhana-chedana-gati (1091).
Bhavopapāta-gati means soul's transformation into celestial being or infernal being or human being or sub-human being. Accordingly, this gati is of four types. The transformation of soul into any one of the above-mentioned four beings is caused by its own karma. The movement of the liberated soul (siddhagati) is not included in the bhavopapātagati because the former is not caused by the karma whereas the latter is caused by the karma. - Upapāta-gati is of three types, viz. kşetropapata, bhavopapata and no-bhavopapata. The movement of a living being in the concerned space is called kşetropapātagati. The transformation of a soul into the concerned states of transmigratory existence, viz. the state of infernal beings etc. is called bhavopapātagati (1092–99).
The movement called nobhavopapātagati is of two types, one characterising matter and another characterising liberated souls.
4. “gamanaṁ gatih prăptir ity arthaḥ | práptiś ca deśāntaravişayā paryāyānta
ravişayā ca......I gateh prapāto gatiprapātaḥ...... gatisabdapravsttirupanipatatity arthaḥ "-Prajñāpanātikā, folio 328.
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [348] ...
This movement is called nobhavopapåtagati because it is not caused by karma (1100).
Matter can move from one end of a direction to its another end in one moment only. This movement of matter is called nobhavopapåtagati of matter (1101). But regarding the nobhavopapātagati of liberated souls, simply the types. (Sū. 15-17) of liberated soul are enumerated. It is noteworthy that here there is no suggestion whatsoever to the effect that the movement of a liberated soul from one end of a direction to its another end takes place in one moment only (1102-4).
Vihāyogati is divided into 17 types (1105) which are explained as follows: 1. Sprśadgati-This is the movement of a loose atom and it
involves touch with other material things (1106). 2. Asprsadgati-This is the movement of a loose atom and it does
not involve touch with other material things (1107). 3. Upasampadyamanagati-This is the movement of a thing which
depends on some other thing. A man's journey to a religious place with the (financial) assistance of a king is an instance in
point (1108). 4. Anupasampadyamănagati-This is the independent movement
of a thing without the assistance of any other thing (1109). 5. Pudgala-gati-This is the movement that characterises an atom
as well as an aggregate composed of two or three upto ananta
atoms (1110). 6 Mandukagati-This is the movement which resembles that of a
frog. Thus this movement involves jumpings of a special
type (1111). 7. Naugati-This is the movement which characterises a thing in
a boat in motion (1112). 8. Nayagati—When thought employs one standpoint, its move
ment is called Nayagati. Or, when it employs all the stand
points its movement is called nayagati (1113). 9. Chāyāgati-The movement that depends on shade is called
chāyāgati (1114). 10. Chāyānu pātagati-Formation of shade which accords with the
size of a thing is called chāyānu påtagati (1115). 11. Leśyāgati-This is a transformation of a leśyā (mental
colouration) which takes place in its association with another leśyā (1116).
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[349]...
12. Lesyanupātagati-Formation of lesya (mental colouration) after death in accordance with the concerned leśya (before death) is called leśyänupātagati (1117)
13. Uddisyavibhaktagati-The movement for the sake of some body, say, a spiritual teacher, etc., is called Uddiśyavibhaktagati (1118).
14. Catuḥpuruṣapravibhaktagati-The movement of four persons about the start and the stoppage of which four alternatives are possible is called Catuḥpuruṣapravibhaktagati. The four atternatives are as follows: (1) the four persons start walking at the same moment, (2) they start walking at the same moment but do not stop walking at the same moment, (3) they do not start walking at the same moment but stop walking at the same moment, (4) they do not start walking at the same moment, nor do they stop walking at the same moment (1119). 15. Vakragati-It is of four types, viz. ghaṭṭanata, stambhanată, śleṣaṇata and patanata. Ghaṭṭanata is a limping movement. Stambhanată means that movement which gets arrested in its course, e. g. the movement of bellows; or that movement of the limbs of a body, which is getting arrested. Śleṣaṇată is that movement which causes union of the limbs of the body. Patanata is that movement which characterises a person who falls down while standing or walking (1120).
16. Pankagati-This is the movement which characterises a person
who walks in mire.
17. Bandhavimocanagati-This is the movement which takes place when a ripened fruit falls from a tree (1121).
These 17 groups or classes are not mutually exclusive. They are meant simply to indicate the special features of various
movements.
*
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[350]...
CHAPTER XVII
COLOUR-INDEXES TO TEMPERAMENT (LEŚYĀ)1
This chapter is devoted to the exposition of lesya (colourindexes to temperament). It contains six sections (uddeśas). There is no system governing the arrangement and order of these sections. First section contains one leśyādvāra among other dvaras. This seems to be the reason why the entire discussion occurring in this first section has been included in the chapter on lesya. This chapter makes it clear that some prakaranas (topical discussions) contained in Prajñāpanā might have traditionally come down to Arya Syāmācārya who seems to have simply collected and compiled them in their original form. This is corroborated by the chapter on spoken language (ch. XI).
Satkhandagama includes leśya in the list of 14 märgaṇāsthānas (points-of-investigations). Hence it is but natural that its discussion should occur at various places in Saṭkhaṇḍāgama (Book I, pp. 132, 136, etc.; Book III, p. 459 etc.; Book IV, p. 290 etc.; etc.).
The first section discusses food, body, breathing, karma, colour, colour-index to temperament, emotional experience (vedanā), activity and life-span of the living beings belonging to 24 different classes. Thus here we are shown that there is no uniformity among living beings regarding these items. And here we are told as to what the cause of this variety is (1124-1155). From this whole discussion we gather the following interesting information. The bigger the body an infernal being possesses the more quantity of food it takes (1124). Again, the earlier is the birth, the less quantity of karmas it has (1125). Moreover, the earlier is the birth, purer are its colour and colour-index to temperament (1126-27). Sañjni infernal beings suffer great or intense misery whereas asañjñi infernal beings suffer miseries of low intensity (1128).2 The activities performed by an infernal being possessed of right faith are less than those performed by the one devoid of it (1129). And the life-spans of different infernal beings are not uniform (1130).
1. For the detailed information about the leśya-speculation available in Jaina Agama and Karma literature as also in Non-Jaina works one may refer to Lesyakoşa edited by Mohan Lal Banthia and Shrichand Choradia, Calcutta, 1966. For the interpretation of the term 'lesya' one may consult Schubring: Doctrine of the Jainas: p. 195.
2. The fact that the infernal beings are here divided into two classes, viz. sañjni and asañjni suggests that this chapter has been written in the period of time when these two terms had still not acquired the final technical sense. This is the reason why Ac. Malayagiri has to give many alternative explanations of these two terms while commenting on them.
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [351]...
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
All the abovementioned items are considered in connection with each of the 24 classes of living beings, viz. a class of Bhavanaväst gods, etc. (1131-44).
After that it demonstrates with respect to above items the similarity or otherwise obtaining between living beings having different leśyās and belonging to 24 different classes (1145-55). With this ends the first section.
Second section begins with the enumeration of six types of leśyā. Then it takes up four gatis (states of transmigratory existence) one by one in each case discussing the question as to how many types of leśyas it can possibly have (1157-1169). The concerned table is given below. Classes
black blue grey yellow pink white 1. Infernal beings 2. Sub-human beings One-sensed
Earth Water Plant Fire
Air Two-sensed Three-sensed Four-sensed Five-sensed tiryanca
Sammürcchima , Garbhaja
Tiryañcanī 3. Human beings
- Saṁmūrcchima - Garbhaja
- Females (Manusyani) ,, 4. Celestial beings (Male), -
, (Female), Bhavanavāsi Gods
, Goddesses Vänavyantara Gods
, Goddesses Jyotisa Gods
, Goddesses Vaimanika Gods
Goddesses 3. For clarification of this point refer to the Commentary.
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [352]...
iaio i
"
noo
» leśyà
3.
In sūtra 1170 there occurs the calculation of the relative numerical strength of the living beings possessed of this or that type of leśyā. It is as follows: 1. Living beings possessed of white leśyā (1) the lowest number 1 1 pink
(2) asamkhyāta times (1) ,, ,, yellow, (3) asamkhyāta times (2) devoid of leśyā
(4) ananta times (3) possessed of grey leśyā (5) ananta times (4) 6. Living beings possessed of blue leśyā (6) somewhat more than(5) , ,, black , (7) , ) ), (6)
(8) But the calculation of the relative numerical strength of the infernal beings possessed of this or that type of leśyā (sū. 1171) is as follows. 1. Infernal beings possessed of black leśyā (1) the lowest number 2. »
,, blue , (2) asařkhyāta times (1)
, , grey , (3) asaṁkhyāta times (2) This is so because the lower is the hell, smaller is the number of beings residing in it. Hence the infernal beings residing in the seventh hell have the black leśya and their number is the lowest among the infernal beings residing in different hells.
In the case of tiryañcas (sub-human beings) the principle underlying the relative numerical strength is quite opposite to the one underlying the same in the case of infernal beings; but it follows the general and normal principle (1170) which is obvious in the calculation given in sūtra 1170, the only difference being that here there is no tiryanca which is free from leśyā.
Regarding the relative numerical strength of the sub-human beings possessed of this or that leśyā, a separate calculation is given according to the number of sense-organs possessed by them (1173-1180). Sometimes the relative numerical strength in this calculation does not tally with the same in the other. Relative numerical strength of human beings possessed of this or that type of leśyā is also calculated (1181-87). And the relative numerical strength of celestial beings possessed of this or that type of leśyā is also calculated. But here the speciality is that the mutual relative numerical strength of the four classes of celestial beings viz. Bhavanavāsi, etc. is also calculated from the standpoint of lesya (1188-90). Moreover, here we are told as to how many supernatural powers (rddhis) a living being possessed of this or that leśyā can possible have. It is made clear that living beings possessed of black, blue, gray, yellow or pink leśyā can have many supernatural powers (maharddhika). This implies that the beings possessed of
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________
...(353)...
white leśyā can have all the possible supernatural powers (1191). At the end the section takes up four gatis one by one in each case showing the relative numerical strength of the supernatural powers possessed by its living beings having this or that type of leśyā (1192-97).
The last sūtra runs as follows: "keibhanamti -- cauvisadamdaenam iddhi bhāniyavvā” (1198). This sūtra records a view that here in the above case we should take up 24 classes instead of 4 gatis; and in each case one should calculate the relative numerical strength of supernatural powers (iddhi) that can possibly be possessed by its beings having this or that type of leśyā. From this it becomes clear that this difference of version pertains to the reading of Prajñāpanā. It also proves that this difference of version might have been present at the time of compilation of Prajñāpanā.
The third section (1199-1217) contains the discussion about the type of lesya which a living being has at the time of its birth and death (1199-1214). Again, we are told that the spatial and temporal range the physical object lying within which is perceived directly by avadhijñāna (clairvoyance) differs according to the difference in leśyā of a cognizer. And we are shown the exact range which is determined by this or that type of leśyā. Moreover, this section yields information regarding the number of jñānas which a living being possessed of this or that type of leśyā can possibly have (1215-17).
The fourth section is devoted to a description of leśyā viewed as a physical substance. It demonstrates as to how a leśyā is converted from this type into that type. Again, it extensively expounds as to what types of colour, flavour, odour and touch a particular type of leśyā can possibly have (1219-1241). All this shows that leśya is nothing but a sort of transformation or modification of matter, which takes place depending on soul.
Sūtra 1242 calculates various modes of leśyā. Then it takes up its types one by one in each case explaining its units (pradeśas) (1243), extent of pervasiveness (avagahanāksetra) (1244), groups of particles (varganā) (1245), resting place or substratum (sthana) (1246) and relative numerical strength (alpabahutva) (1247-49). All these points are explained from the standpoint of its substratum (sthāna) and at the same time keeping in view its substance (dravya) and units (pradeśa).
In the beginning of the fifth section there occurs the repetition of what has already been said in the fourth section regarding the transformation of leśyā. Afterwards it is explained that a lesy, could not be converted from one type into another (1252-55). If P. 23
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [354]...
this be the case, then how can we reconcile this view with the one given in the fourth section ? Ac. Malayagiri reconciles this view with that as follows. The possibility of transformation of a leśyā from one type into another is accepted in the fourth section not in the case of all the four classes but in the case of two classes only, viz. that of human beings and of sub-human beings. And the possibility of such a transformation is rejected in this fifth section not in the case of all the four classes but in the case of two classes only, viz. that of infernal beings and of celestial beings (Prajñāpanātika folio 371). Ac. Malayagiri's remark about sūtras 1552-55 is worthy of note. His remark runs as follows: 'amūni ca sūtrāni sākṣāt pustakesu na dřśyante kevalam arthataḥ pratipattavyāni, tathā mūlaţikākāreņa vyākhyānāt”-Prajñāpanātikā, folio 372.
The sixth section contains information about the leśyās of male and female human beings residing in different regions
(1256-57). After that it expounds the fact that there is no rule that the leśyā of one should necessarily be identical with that of one's father and/or mother. It concludes that one may or may not have the leśyā similar to the leśyā of one's father or mother. In other words, one does not necessarily inherit a leśyā from one's father or mother. This amounts to saying that mental temperament is not necessarily an inherited characteristic (1258).
Though this chapter is of a considerable length, it does not contain the following two topics which are extensively dealt with in other works. It does not discuss the question as to what type of thoughts occurs to a living being possessed of this or that type of leśyā. Moreover, it does not even mention the two sub-types of each main type of leśyā, viz. dravyaleśyā and bhāvaleśyā. This points to the early date of the compilation of Prajñāpanā.
4. Uttarādhyayana, 34. 21-32. Bhagavatīsūtra, śataka 12, uddeśa 5, sū. 450, p. 572
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [355]...
CHAPTER XVIII
PERIOD OF CONTINUOUS PERSISTENCE OF
ONE MODE
This chapter is devoted to the consideration of the question as to how much period of time a substance-living or non-livingwhich is included in the 'kāya' group can continuously have one particular mode. In other words, it lays down the minimum and maximum periods for which one individual substance can continuously belong to a particular class from among so many possible in its case. First it is necessary to understand the difference between the subject-matter of the fourth chapter called 'Sthitipada' and that of the present chapter called 'Kayasthitipada'. The subject-matter of the former is bhavasthiti whereas that of the latter is kāyasthiti. Bhavasthiti means a period of time for which a living being lives in its one birth only. On the other hand, kāyasthiti means a period of time for which a living being can continuously be a member of one class in its several consecutive births. Moreover, the fourth chapter considers the question of bhavasthiti in connection with living beings only whereas the present chapter considers the question of kayasthiti in connection with even non-living substances, viz. dharmāstikaya etc. which are known as kāya (astikāya). That is, this present chapter discusses also the question as to how long a particular non-living substance can continuously have a particular mode.
Satkhandagama discusses the question of sthiti (bhavasthiti) keeping in view one living being as also many living beings. Moreover, therein the enquiry is conducted in terms of 14 mārganästhānas, viz. gati etc. as also in terms of 14 guṇasthānas. Satkhandagama too contains an exposition of kāyasthiti similar to the one found in the present chapter. But it conducts this exposition too in terms of 14 margaņāsthānas and 14 guṇasthånas.2
The present chapter conducts its exposition of kāyasthiti in terms of 22 padas' instead of 14 märgaņāsthānas employed in Satkhandägama. The list of 22 padas' is given below. And the list of 14 dväras (märganāsthanas) accepted in Satkhandāgama on the basis of similar dväras mentioned elsewhere is also given below.
1. 'kāya iha paryāyaḥ parigțhyate'--Prajñāpanātikā, folio 375. 2. Refer to Şaţkhandāgama (“Kālānugama'), Book IV, pp. 313, 357 & Book
VII, pp. 114, 462.
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________
Prajñāpanā
1. Jiva (Animate being)
2. Gati (class of animate beings)
3. Indriya (sense-organ)
4. Kaya (body)
... [356]...
5. Yoga (activity)
6. Veda (sexual behaviour)
7. Kaşaya (passions)
8. Leśya (mental temperament) 9. Samyaktva (faith)
10. Jñana (determinate cognition)
11. Darśana (indeterminate cognition)
12. Samyata (self-controlled)
13. Upayoga (cognition)
14. Ahära (nourishment)
Satkhaṇḍāgama
1. Gati
2. Indriya
3. Käya
4. Yoga 5. Veda
6. Kaşaya
15. Bhāṣaka (capable of speaking)
16. Paritta (having one body each)
17. Paryāpta (fully developed)
18. Sükṣma (subtle)
19. Sañjñi (possessing higher cognitive capacity) 13. Sañjñī 11. Bhavya
20. Bhava (-Siddhi)
21. Asti (-kaya)
22. Carima (capable of attaining moksa)
10. Lesya
12. Samyaktva
7. Jñana
9. Darsana
8. Samyama
14. Aharaka
Here one point should be made clear. An infernal being can never be born in its next birth as infernal being. Nor a celestial being can ever be born in its next birth as celestial being. Hence there is no difference between their bhavasthiti and kayasthiti. Only in the case of human and sub-human beings there is the possibility of difference between 3bhavasthiti and kayasthiti. As a matter of fact, we should say that there is no possibility of kayasthiti in the case of infernal beings and celestial beings. Readers interested in this point should compare the fourth chapter with the present one.
From among 22 dvaras, the first one is 'jiva'. We are told that jiva exists in all the three divisions of time (1260). This means that it has no beginning and no end; it is neither originated nor will it be destroyed; it is eternal. The commentator has defined jiva as that which possesses prāņas. And he has told us that prānas are of two types, viz. dravya prāṇas (external or physical prāņas) and bhāva prāņas (internal or psychic pranas). Senseorgan, etc. are the instances of dravya-prāņa and knowledge etc.
3. A living being belonging either to the class of sañjñi sub-human beings with five senses or to the class of human beings can at the most have 8 continuous births in the same class. Prajñāpanāṭīkā, folio 376.
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[357]...
are the instances of bhāva-prāna. And knowledge being included in bhāva-prāna, siddhas (liberated beings) too could be said to possess prānas and consequently be included in the class of jivas.4
In the text proper the discussion about Kala (Time) is conducted in two ways (1262, 1286 etc.). In this connection the commentator observes that the discussion about Käla is here conducted from the temporal as well as spatial standpoints. The number ananta (infinite) being of various kinds or degrees, the comparison of the number of the moments of time with the number of spacepoints helps our understanding of those degrees.5
About the käyasthiti of the sub-human beings given in the text proper (1262) the commentator remarks that it is the kayasthiti of only a section of the class of sub-human beings, viz. plant beings. Other sub-human beings could not have that much käyasthiti.
About the käyasthiti of goddesses given in the text proper (1264) the commentator observes that it is to be understood of the goddesses of Iśāna."
Again, he informs us that the maximum kāyasthiti of sub-human beings given in the text (1268) is to be understood of those subhuman beings only that belong to Devakuru (Pajñā. Vṛ. p. 377). The text proper tells us that the käyasthiti of two-sensed beings is 'samkhyātakala' (1273). He points out that by 'saṁkhyātakāla' we should here understand 'samkhyeyani varṣasahasrani' (Prajñāpanāṭīkā. fol. 378).
Sūtra 1277 mentions aparyāpta beings. The commentator observes that by aparyāpta we are to understand both the types of aparyāpta beings, viz. labdhi-aparyāpta and karaṇa-aparyāpta (Prajñāpanātākā, folio 378).
On the other hand, he asks us to take the term paryāpta used in sutra 1279, etc. in the sense of labdhiparyāpta only (Prajñā. tika, folio 378).
The term 'kaya' employed in Kayadvāra (1285-1320) is to be understood in the sense of body. But in sutra 1285 it means not body in general but its two special kinds, viz. karmana and taijasa (Prajñā. tíkā, folio 379).
Sutra 1288 lays down that the käyasthiti of plant beings is 'asamkhejjā poggalapariyaṭṭa'. This implies that there is no possi
4. Prajñāpanātīkā, folio 375.
5. Ibid, p. 375
6. lbid, p. 375
7. Ibid, p. 376
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[358]...
bility of a plant being belonging to the class of plant beings from the beginningless time. In the past it must have belonged to other classes also. To remove this possible misunderstanding the theoreticians have pointed out two divisions of plant beings, viz. vyavahararasi and avyavahararasi and have also described the nature of nigoda beings.
This whole interesting discussion is conducted here in order to corroborate the view that the soul of Marudevi was in plant from the beginningless time as also similar other views (Prajñā. ṭika, folios 379 and 385).
The sutra 1305 referring to the badarasāmānya of the earthbodied, etc. states that their kayasthiti is asaṁkhyāta utsarpiņis (ascending time-cycles) and it equates this period of time with one of the equal asaṁkhyāta parts of an angula. Here there arises a question as to how the number of the spacepoints covered by one of the asamkhyāta equal parts of an angula be equal to the number of moments of asamkhyāta ascending time-cycles. The solution offered is that the space is subtler or finer than time and hence that becomes possible (Prañā. ṭīkā, folio 382).
Among the divisions made of the sendriya beings (1271), sakāya beings (1285), sajogi beings (1321) and saveda beings (1326) etc. we find one division called anadi-ananta beings. This suggests that some beings are abhavya who, being not capable of attaining mokṣa, will never attain it.
It is noteworthy that in Yogadvāra (1321-25) we are told that the minimum and maximum periods of mental or vocal activity are one moment and an antarmuhurta respectively. This means that vocal activity or mental activity, that is, concentration can continue at the most for an antarmuhurta. After that it necessarily comes to an end. This is the characteristic of a living being. This period being very short we are not able to notice it. This is the clarification offered by the commentator (Prajña. tika, folio 382).
In the discussion about the period for which a living being can continuously have a female sex five views are recorded. And in the text proper this discussion occurs in the form of a dialogue between Lord Mahavira and his chief disciple Gautama (1327). Ac. Malayagiri has explained these five views. What he has said about the rightness of a particular view as also about the propriety of this dialogue is noteworthy. He says, "amiṣam ca pañcānām adeśānām anyatamādeśasamīcīnatānirnayo'tiśayajñānibhiḥ sarvotkṛṣṭaśrutalabdhisampannair va kartum sakyate te ca bhagavadaryasyamapratipattau nasiran kevalam tatkalāpekṣaya ye purvapūrvatamāḥ surayaḥ tatkalabhāvigranthapaurvāparyaparyälocanaya yathāsvamati
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[359]...
strivedasya sthitim prarupitavantas teṣām sarveṣām api pravacani_ kasūrīṇāṁ matāni bhagavānāryaśyāma upadiṣṭavān | te ca prāvacanika. surayaḥ svamatena sütram paṭhanto gautamapraśna-bhagavannirvacanarūpataya paṭhanti | tatas tadavasthany eva sūtrāni likhată Gotama! ity uktam | anyatha bhagavati gautamaya nirdesṭari na samsayakathanam upapadyate bhagavataḥ sakalasamsayātītatvāt | " -Prajñā. tika, folio 385
Satkhandagama gives one view only in this context. It neither records nor discusses the various views.
In Samyaktvadvāra (1343-1345) the commentator has explained the terms simyagdṛṣṭi, mithyadṛṣṭi and samyag-mithyādṛṣṭi as follows. The living being that has the right faith in the categories propounded by Tirthankara or Jina is called samyagdṛṣṭi, the one who doubts these categories is called mithyadṛṣṭi, and the one who has neither faith in nor doubt about these categories is called samyag-mithyadṛṣṭi. On the basis of Sataka-crni he states that the samyag-mithyadṛṣṭi nether likes nor dislikes the categories propounded by a Jina just as a person ignorant of rice, etc. neither likes nor dislikes them (Prajñā. ṭikā, folio 391).
While expounding the question of the period for which a living being can continuously have avadhidarśana (extrasensory indeterminate knowledge of the spatially and temporally distant material objects) (1356), the commentator has discussed, after Ac. Jinabhadra, the difference of opinion between the sutrakāra and kārmagranthika regarding the question as to whether or not the avadhidarśana is possible in the case of a living being possessed of avadhi-ajñāna (extrasensory determinate cognition of the spatially and temporally distant material objects by a cogniser having no faith in the categories propounded by a Jina) (Prajñā. ṭīkā, folio 391).
In Upayogadvāra (1362-63) the sutrakāra has laid down that the minimum or maximum period for the continuous operation of cognitive faculty is an antarmuhurta. The commentator observes that this statement is from the standpoint of transmigratory souls, and that the sutrakāra does not mean to apply it to the case of the liberated and omniscient beings in whose case it is one moment only (Prajñā. ṭīkā, folio 392). Really speaking, this sūtra belongs to the period prior to that when Jaina theoreticians started discussing the question as to whether omniscient's jñāna and darśana operate simultaneously or alternately. The sutrakāra could not have meant what the later Jaina theoreticians arrived at in connection with this problem, the problem itself being of late origin.
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [360]...
At various places in his commentary Ac. Malayagiri points out that the sutrakāra could not have meant the tenets or theories which Jaina theoreticians of later times arrived at. These places are so many. The interested reader should consult the commentary for all such instances. We have given here only some of them in order to bring home the fact that maturity and consistency of thought is attained gradually.
**
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [361]...
CHAPTER XIX
RELIGIOUS FAITH
X
X X
X X
Samyaktva means religious faith in the Jaina doctrine. In the present chapter, a threefold distinction is made between samyagdrsti (i.e. one possessing samyaktva), mithyādrsţi (i.e. one lacking samyaktva), and samyag-mithyadrsți(i.e. one partially possessing samyaktva). First it demonstrates as to which of these three types are possibly present in the general class of living beings. Then it takes up 24 classes of living beings one by one in each case discussing the question as to which of these three types are possibly present in it. At last it tells us as to which of these three types are possible in the class of liberated souls (1399-1405). The table is as follows: The general class of
Samyag. Mithyā. Samyagmithyā. all living beings 1. Infernal beings 2-11. Bhavanapati gods
12. Earth-bodied 13. Water-bodied 14. Fire-bodied 15. Air bodied 16. Plant-bodied 17. Two-sensed 18. Three-sensed 19. Four-sensed 20. Fivesensed sub-human beings 21. Human beings 22. Vāņavyantara 23. Jyotiska 24. Vaīmānika
Siddha
From this table it becomes clear that samyag-mithyādrsţi is possible in the case of five-sensed beings only and that all onesensed beings are necessarily mithyād?ști only. Again, samyagmithyādrsţi is not possible in the classes of the two-sensed, threesensed and the four-sensed. Having divided the five-sensed beings into sañiñi and asañiñi Satkhandāgama states that asañiñi five-sensed beings are necessarily mithyādrsti only (Satkhandăgama, Book I, pp. 258, 261). This shows how the thought gradually developed.
Şatkhandāgama discusses also the causes of the samyaktva (Book VI, pp. 418-437). It also describes the mental conditions of different beings regarding samyaktva or religious faith when they are on the point of death (p. 437).
X X X
X
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [362]...
CHAPTER XX END-CAUSING ACTIVITY
The activity that causes the end of the present birth is called antakriyā (end-causing-activity). There follows from this activity either of the two results, viz. new birth or emancipation (mokşa). Thus the term 'antakriya' is here used in the sense of death as well as emancipation. The chapter takes up 24 classes of living beings one by one in each case discussing the question of endcausing activity employing the following ten dvaras.
(4)
(1) Can a living being belonging to this or that class perform
end-causing activity (emancipation)? (2) Can it perform end-causing activity (emancipation in the
immediate next birth or in the birth after many births ? (3) If it can perform end-causing activity (emancipation) in the
immediate next birth, then how many can do so simultaneously? In which class a living being belonging to this or that class
can possibly take birth after death? (5) Can a living being belonging to this or that class become a
tirthankara after death? (6) Can it become a cakravarti (world-conqueror) after death ? (7) Can it become a baladeva after death ?
8) Can it become a vasudeva after death? (9) Can it become a māndalika after death ? (10) Can it become a ratna after death ?
On the basis of these ten dvāras we can say that here the term antakriya' is employed in two senses. In the first three dvaras the discussion is about moksa (emancipation). And the remaining dvāras too pertain to antakriyā but here the term 'antakriya' has the sense of death. It is also possible to take it in the sense of moksa because in these 4-10 dvāras there occurs the discussion about the question as to whether or not the mokşa is possible in the case of a living being taking birth in this or that class (yoni) after death.
The essence of the first dvåra is that it is only the human beings that can attain moksa; but it does not mean that all the human beings attain moksa (1408[3]). A living being can belong
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[363] ...
to any class. Hence a living being belonging to the class of infernal beings, celestial beings or sub-human beings can after death belong to the class of human beings. So, we can say that some living beings belonging to these three classes attain mokṣa (of course, having born in the class of human beings) and some do not (1407[2]).
The second dvara discusses the question as to whether a living being belonging to this or that class performs antakriyā with interval or without interval. In other words, it discusses a question as to whether a living being belonging to this or that class attains liberation in the immediately next birth which is necessarily human or in the birth which it takes after one or many intervening births and which too is necessarily a human birth. The answer given to this question is as follows. In the case of living beings belonging to the first four hells both the ways are possible. But in the case of living beings belonging to the next three only one way is possible and that is of attaining emancipation in the human birth which is separated by one or many intervening births.
In the case of living beings belonging to the classes of Bhavanapati gods, earth-bodied beings, water-bodied beings and plant-bodied beings both the ways are possible. In the case of fire-bodied, air-bodied, two-sensed, three-sensed and four-sensed beings only one way is possible and that is of attaining liberation in the human birth separated by one or more births. And in the case of the remaining living beings both the ways are possible (1410-13).
Ac. Malayagiri accounts for the impossibility, in the case of fire-bodied, air-bodied, two-sensed, three-sensed and four-sensed beings, of the way of attaining liberation in the immediately next birth which is necessarily a human birth. Fire-bodied and airbodied beings cannot have their next birth in the class of human beings. And it is the nature of the two-sensed, three-sensed and four-sensed beings not to be emancipated in the immediately next human birth even though they can have their next birth in the class of human beings (Prajñāpanāṭika folio 397).
The third dvara discusses the question as to how many living beings attaining liberation in immediately next human birth and belonging to this or that class of living beings attain liberation simultaneously (1414-16).
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [364]...
Classes to which living beings attaining liberation in the next human birth belong (anantarāgata)1
Infernal beings
Infernal beings of 1-3 hells Infernal beings of 4-7 hells Bhavanapati Gods
Goddesses
39
Earth-bodied, Water-bodied Plant-bodied
Five-sensed sub-human beings Five-sensed sub-human beings (female)
Human beings
(female)
Vāṇavyantara Vāṇavyantara (female) Jyotiska gods
goddesses
""
Vaimanika gods
Vaimanika goddesses
Minimum Number
1, 2, 3,
23 99 ""
33 33 33
23 93 22
99 39
33 "" ""
27 "" ""
55 23
دو
29
""
22 "" ""
دو
33
23 "" 33
ور
37
ور
""
33
33
33 22 39
23 "" ""
"" 39
33 "" ""
Maximum Number
10
10
4
10
5
4
6
10
10
10
20
10
The fourth Udvartadvāra discusses the question as to which are the possible classes in which a living being belonging to this or that class is born in its next birth. In this discussion Prajñāpanā uses the term udvṛtta for the death that takes place in any of the classes of living beings. But Satkhanḍāgama employs three terms udvṛtta, kälagata and cyuta in this context. It uses the term udvṛtta for the death of infernal beings, Bhavanavasi gods, Vanavyantara gods and Jyotiska gods; kalagata for the death of sub-human beings and human beings; and cyuta for the death of Vaimanika gods.2
5
10
20
108
20
This dvara discusses also the question as to which items from among dharmasravana (listening to religious preachings), bodha (cognition), śraddha (religious faith), matijñāna (sensory cognition), śrutajñāna (scriptural knowledge), vratagrahana (determination to practise vows), avadhijñāna (extra-sensory cognition of spatially and temporally distant physical objects), anagaratva (state of homeless monk), manaḥparyayajñāna (extra-sensory cognition of the mind), kevalajñina (omniscience) and siddhi (liberation) a living being after having born in a particular class can acquire.3
1. This account has in view only those anantaragata living beings about whom we are told in su. 1410-13 that they perform antakriya.
2. Şaṭkhandagama, Book VI, p. 477 (Viseṣārtha).
3. For comparison refer to Uttaradhyayana, Adhya. 29th (73 padas beginning from Samvega). See also Sthānanga-Samaväyänga, pp. 3-8.
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [365]...
Satkhandagama adds to the abovementioned items several others, viz. tirthankara-hood, cakravarti-hood, etc.4 But Prajñāpanā dis. cusses tirth ankara-hood etc. in and through other dvāras. This suggests the early date of the Prajñāpanā account. And we find that Satkhandāgama account is more systematic than the Prajñāpana account. Again, it is noteworthy that in the present daara of Prajñāpanā there occurs the account of māndalika-hood (9th dvāra) and ratnas (jewels) (10th dvāra) which are conspicuous by their absence in the concerned Satkhandāgama account. Again, Şatkhandagama enumerates the items in the following order : ābhinibodhika (sensory cognition), śrutajñāna, manaḥ paryāyajñāna, kevalajñāna, samyagmithyātva (partial religious faith), samyaktva, samyamāsamyama (partial self-control), samyama (self-control), baladeva-hood, cakravarti-hood, tirthankara-hood, emancipation (Book VI, p. 494). This is not the order in which they are acquired. First the items related to jñāna are mentioned, then those related to darśana, afterwards those related to caritra and at last the other special items.
The summary of the Udvștta-dvāra (1417-43) is as follows: Class to which a
Class in which it is Items which it can living being belongs born after death
acquire in New birth Five-sensed sub-human Desa-samyaman and 1. Infernal beings beings
Avadhijñāna Human beings
Moksa (Earth-bodied, Water
bodied, Plantbodied, 2. Bhavanapati gods
Five-sensed sub-human beings The same as in 1
Human beings
(Earth-bodied, Water-bodied3. Earth-bodied,
Fire-bodied, Air-bodied,
| Twosensend, Three-sensed, Water-bodied,
Foursensed, Five-sensed Plant-bodied subhuman beings
The same as in 1 Human beings 4. Fire-bodied,
(From earth-bodied upto 1 Air-bodied
Four-sensed beings Five-sensed sub-human beings Dharma-śravana
4. Book VI pp. 484-502. 5. Refer to dvāras 5-10 of this Pada XX. 6. The text proper yields the following reading " silam vă vayam vă gunam
vā veramaņaṁ vä paccakkhānam vă posahovavasaí vã” (1420 [6]). Sūtra 1420 [8] speaks about anagara (monk). Hence these beings should be regarded as deśasamyami(i.e. having partial self-control). For definitions of sila etc. one may refer to the commentary (folio 399).
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [366]...
5. Two-sensed, (From earth-bodied upto
The same as three-sensed, Five-sensed sub-human beings
in 3 four-sensed Human beings
Manahparyāya Infernal beings Samyaktva and Avadhijñāpa! Bhavanapati gods
One-sensed upto four-sensed The same as in 3 6. Five-sensed sub
Five-sensed sub-human) human beings
The same beings, human beings
as in 1 | Vanavyantara, Jyotiska
Vaimănika 7. Human beings
The same as in 6 8. Vānavyantara, Jyotiska,
The same as in 2 Vaimānika
In the fifth Tirthankaradvāra is considered the question as to whether or not a living being belonging to this or that class can possibly attain Tirthankara-hood in its immediate next human birth. If tirthankara-hood is not possible in its case, then what is possible in the course of its spiritual development is mentioned here. The gist of this account (1444-58) is as follows: The immediate preceding
What is possibly attained by birth of a human being
a human being An infernal being belonging to the hell Ratnaprabhā up to
Tirthankara-hood the hell Välukāprabhā Infernal being belonging to
Mokşa (emancipation) Pankaprabhā hell Infernal being belonging to 1
Virati (practice of vows) Dhūmaprabhă hell Infernal being belonging to
Viratāvirati (partial practice Tamå hell
of vows) Infernal being belonging to Seventh hell
Samyaktva (religious faith) Bhavanapati gods
Mokşa Earth-bodied and water-bodied Fire-bodied and Air-bodied
Listening to religious
preachings Plant-bodied
Moksa
7. Yantra-purvaka-karmādi-vicāra (p. 118) contains a Table about the
excellences like tirthankara-hood, etc. which are dealt with in this chapter XX of Prajāpamāsutra,
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [367]...
Manahparyāyajñāna
Two-sensed, three-sensed or four-sensed being Five-sensed sub-human being, human being, Vänavyantara or Jyotiska Vaimānika
Mokşa
Tirthankara-hood
From this it becomes clear that it is possible for a living being belonging to the class of infernal beings or to that of vaimānika celestial beings to attain tirthankara-hood in its immediate succeeding birth provided it is a human birth.
Cakravarti-hood is possible only in the case of living beings who belong to the first hell or to the class of celestial beings and who take their next immediate birth in the class of human beings (1459-63). The qualifications required for the attainment of baladeva-hood are the same as those required for the attainment of tirthankara-hood, the only difference being that even a living being belonging to Sarkarāprabhā hell and taking its immediate succeeding birth in the class of human beings can possibly attain baladeva-hood (1464). The qualifications required for the attainment of vāsudeva-hood are the same as those required for the attainment of baladeva-hood, the only difference being that it is not possible for a living being belonging to Anuttaropapātika to attain vasudeva-hood in its immediate succeeding birth (1465). It is not possible for a living being belonging to the class of infernal beings of 7th hell or of fire-bodied beings or of airbodied beings to attain māndalika-hood in the immediate succeeding birth (1466).
The summary of the tenth Ratnadvāra (1467-69) is as follows. It is not possible for a living being belonging to the class of infernal beings of VII hell or of fire-bodied beings or of air-bodied beings or of anuttaravimāna gods to become senāpati (commanderin-chief), gāthapati (a rich man), vardhaki (carpenter), purohita (royal-priest) or striratna (queen) in its immediate succeeding birth. We are told that a living being belonging to the regions from infernal region upto sahasrara celestial region can possibly become horse-jewel or elephant-jewel in its immediate succeeding birth. And we are further told that a living being belonging to the celestial regions from Asurakumāra-devaloka to fśāna-devaloka can possibly become any one of the following jewels' in its immediately succeeding birth : cakra (royal discus), chatra (royal umbrella), carma (royal shield), danda (royal staff), asi (royal sword), mani (royal diamond), kākiņi (royal coin). (These jewels' enumerated here are earth-bodied beings).
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[368]...
At the end of Ratnadvära there occurs a discussion pertaining to the question as to in which celestial region a particular living being who has attained this or that spiritual qualification in the present birth is born after death. The commentator says nothing about the connection of this discussion with Ratnas. The gist of this discussion (1470) is as follows: 1. Asamyata bhavya dravya deva
2. One not opposed to samyama
3. One opposed to samyama
4. One not opposed to samyamasamyama
5. One opposed to samyamā
From Bhavanavāsī Jyotiska
From Bhavanavāsī to Vāṇavyantara
From Bhavanavast to Jyotişka
From Bhavanavāsī to Saudharma
From Bhavanavāsī to Brahmaloka
8. There is a difference of opinion regarding the meaning of this term. According to some it means a samyagdṛṣṭi (i. e. a person possessed of right faith). But Ac. Malayagiri does not accept this interpretation. According to him the term stands for Bhavya (capable of attaining liberation) and Abhavya living beings who, in the guise of Śramana follow the practices of Sramana inspite of their being mithyadṛṣṭi (possessed of wrong faith).-Prajñāpanāṭikā, folio 404.
samyama
6. Asañjñi (having akāmanirjarā)
7. Tāpasa9
8. Kandarpika10
9. Caraka-parivrājaka11
From Bhavanavasi to Graiveyaka
From Saudharma to Sarvärthasiddhi
From Bhavanavast to Saudharma
From Saudharma to Acyuta
9. By the term tapasa are meant ascetics like those who live on leaves. That is, they do not practise penances laid down in Jaina works. In India the tradition of tapasa is very old. In Jaina terminology they are called 'bala-tapasvi', whereas those who perform penances recognised in Jaina tradition are called 'pandita-tapasvi'. Brhadaranyaka (4.3.22) reference to tāpasa is the oldest one. See Vedic Index.
to
10. A person who, though himself samyata (self-controlled), makes others laugh by his humorous speech and action is called kandarpika. This definition of kandarpika occurs in Bṛhatkalpabhāṣya, ga. 1294-1301. It is quoted by Ac. Malayagiri in his Prajñāpanāṭikā, folio 405.
11. The commentator explains the term 'carakaparivrājaka' in two ways. According to the first, the term 'caraka' qualifies the term 'parivrājaka' and the compound term means Tridandi, a class of wandering mendicants. According to the second, the terms 'caraka' and 'parivrajaka' are on equai footing and the whole compound means 'caraka and parivrajaka'. Here by the term caraka is meant a class of ascetics who wear
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________
10. Kilbişika12
11. Tiryañca (deśavirata)
12. Ajivaka13
13. Abhiyogika14
14. Svalingi but darśana
vyāpanna (i.e. nihnava)
... [369]...
From Saudharma to Lamtaka From Bhavanavast to Sahasrara kalpa
From Bhavanavasi to Acyuta
From Bhavanavāsi to Acyuta From Bhavanavāsī to Graiveyaka
The following facts emerge from the above account. Even without the internal purity merely by the external pure conduct a living being can acquire the desert of being born in the celestial regions upto Graiveyaka. The importance of the acceptance of the external marks like dress, etc. of a Jaina monk is implied in items 1 and 14. With internal purity the practice of moral discipline makes it possible for a living being to take its next birth in Sarvärthasidhi celestial region which is the highest position among the Vaimanika gods. The comparison of items 7, 9, 12 with the items 1, 14 makes it clear that a person (who has no faith in it but) who simply bears the external marks of the Jaina monk is on a higher plane than a follower of a non-Jaina religion. Thus here the emphasis is on the external marks and behaviour than on the internal purity.
At the end of this chapter there occurs an enquiry about the life-spans of asañjñt living beings (1471-73). We are given the information regarding the nāraka-ayukarma and deva-āyukarma that they bind, as also their relative numerical strength. The commentator has given no reason for the inclusion of this discussion in this chapter.
simply a loin-cloth the end of which, after being carried round the body, is gathered up behind and tucked into the waist-band; whereas by the term parivrājaka is meant a class of Sankhya mendicants.
12. A person of deceitful nature who abuses jñāna (knowledge), kevali
(an omniscient being), dharmācārya (religious preceptor) and monks is called kilbişika. This definition of kilbişika occurs in Bṛhatkalpabhāṣya (gāthās 1302-1307). Ac. Malayagiri has quoted this definition in his commentary on Prajñāpanāsutra. The commentary on Brhatkalpabhāṣya tells us that such a person, while condemning knowledge, declares that works like Suryaprajñapti (dealing with Astronomy) and Yoniprabhṛta are of no use to those who want to attain liberation (Commentary on gathā 1303).
13. Followers of Gośalaka.
14. Abhiyogika means a person who performs vasikarana (subjugation of other persons) etc. with the help of magical skill and chants etc. A description of an abhiyogika occurs in Bṛhatkalpabhāṣya (gāthās 1308-14). Ac. Malayagiri quotes it in his Prajñāpanāțikā. Practice of such magical performances causes demerit when they are practised with a view to acquiring fame (Bṛhatkalpabhāṣya, gā. 1314).
P. 24
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________
In this chapter the following points about the bodies (śartra)1 of living beings are discussed:
...[370]...
CHAPTER XXI
BODILY STRUCTURE AND SIZE
(1) Types of bodies.
(2) Their structure or form.
(3) Their size or magnitude.
(4)
(5)
(6)
(7)
Accumulation of particles for their construction.
Number of bodies that can simultaneously be possessed by a living being.
Relative numerical strength of their substances (i. e. of the different types of bodies) and also of the atomic particles that constitute them.
Relative numerical strength of their sizes.
From among these points, Nos. 1, 2 and 3 are expounded while describing the various types of bodies. And after that points Nos. 4-7 are taken up for discussion. This suggests two different successive stages of the treatment of the problem of the body. In olden days the problem of living beings was usually discussed through various points-of-investigation like gati, etc., and on this line the different classes of living beings were formed and discussed3. But among those points-of-investigations (dvaras) we do not find sarira-dvāra. The fact that the discussion about the body in Saṭkhandagama first of all occurs in its culikā named Prakṛti-samutkirtana (Book VI p. 50) also corroborates our above-mentioned conclusion. Therein among the sub-types of Namakarma, body and many items related to body have found place after the mention of gati and jāti.
In the first Vidhi-dvāra five types of bodies are enumerated. They are: audărika (the gross), vaikriya (the transformable), aharaka (the projectable), taijasa (the electric) and kārmaṇa (the karmic) (1474). After this enumeration they are taken up one by one for exposition. Here the sub-types of each of these five types are pointed out. While enumerating the sub-types of the audarika body we are told that they are as many as are the classes of living beings beginning
1. The chapter XII of Prajñāpanā is' Sarirapada'. It deals with the topic of body (sarira). The chapter XVI of Prajñāpanā (Prayogapada) yields information about bodily activities.
2. Prajñāpană, Padas III & XVIII
3. Ibid, Pada XIII
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________
... (371) ...
from the one-sensed and ending with the human beings who are five-sensedo (1476-87). Hence while discussing the form of the audărika body all those forms which are found in the bodies possessed by the above-mentioned classes of living beings are discussed. The form of the body possessed by an earth-bodied being resembles that of Masūra pulse, that of the body possessed by a water-bodied being resembles that of a stable water-drop (stibukabindu)5, that of the body possessed by a fire-bodied being resembles that of a multitude of needles, that of the body possessed by an air-bodied being resembles that of a flag, and that of the body possessed by a plant-bodied being is of various types. The structure or form which is found in the body possessed by a living being belonging to any of the classes beginning with the class of the two-sensed upto that of the four-sensed is hunda (every limb and every feature unsymmetrical). The bodies possessed by living beings belonging to all the remaining classes of living beings having audārika bodies-except the class of sammūrochima beings-can have all the six types of bodily forms. The body possessed by a sammūrochima being invariably has hunda form (1488-1501). The following are the six bodily formse :
(1) samacaturasra (Symmetrical from all angles). (2) nyagrodhaparimandala (Upper part symmetrical, lower part
unsymmetrical). (3) sādi? (Reverse of (2)). (4) vamana (Dwarfish). (5) kubja (Hunch-backed). (6) hunda (Every limb and every feature unsymmetrical).
The classes of the one-sensed, the two-sensed etc. are taken up one by one and we are told as to what height the concerned type of body found in that class has (1502-13).
Those very points that are discussed in connection with the audārika body are also discussed in connection with the vaikriya body too. This vaikriya body is found in the classes of fully developed (paryāpta) gross (bådara) air-bodied beings, five-sensed
4. For the treatment of these divisions one may refer to the chapter I
of Prajĩapanỹ. 5. "s:ibukakiro yo bindur na punar itastato vātādinā viksiptaḥ " Commentary,
folio 411. 6. The text proper, at this place, does not enumerate all the six structures;
it employs the term 'java' (suggesting abridgement) and hence it mentions the first and the last alone (1497[1]). But sū. 1694 [8] (Chap
ter XXIII) enumerates all the six. 7. Different reading--sāci.
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[372)...
sub-human beings and five-sensed human beings. It is to be noted that not all the beings belonging to these three classes possess this body. Only those beings that are garbhaja (born from uterus), paryāpta and having the life-span of samkhyāta years can possess this body. In the case of human beings one more limiting condition is given. Only those human beings that inhabit Karmabhumi (Land of Action) can have it. But all the celestial beings invariably possess it (1514-20). After this account occurs the deseription of the form of this body (1521-26). While describing the form both the sub-types of it viz. bhavadhāraniya and uttara vaikriya are taken into account. The vaikriya body that one acquires as soon as one is born is called bhavadharaniya. And this body is known as uttara vaikriya as and when it assumes afterwards different forms. Again, while discussing the height or size of this body both these sub-types are taken into account (1527-32).
The Āharaka body has no sub-types. Only that human being who inhabits the Land of Action (Karmabhumi), who is endowed with supernatural powers and who is self-controlled though spiritually lethargic (pramatta), can acquire this body (1533). It has samacaturasra form (1534). Its minimum height is somewhat less than a ratni (= one hand) and maximum height is one full ratni (1535).
We are told that the Taijasa body is found in all the classes of living beings beginning with the one-sensed and ending with the five-sensed. Hence its sub-types are as many as are the classes of living beings (1536-39). Then follows the description of its form (1540-44). And after that we are informed about its height(1545-51). We are told that all this applies in toto to the Karmana body (1552). The size of these two bodies is given keeping in view especially the märanäntikasamudghata. It is so because leaving this special occasion their size is always equal to that of the aūdārika or the vaikriya body. On death a living being leaves its present body and migrates to the place where it has to take new birth. During this journey these two bodies alone are associated with the transmigrating soul. Hence while considering the size of these two bodies the size which they can have during this journey is discussed. The material particles are accumulated for the construction of the body generally from all the six directions. Similarly, incremental accumulation as well as the dispersion of the particles take place from or into all the six directions (1553-58).
8. According to kārmagranthikas even those who are not spiritually
lethargic can possibly have this body. Prajñā panātikā, folio 424.
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[373]...
In the Samyogadvāra (1559-1564) the question as to how many bodies from among the five, viz. audărika etc., a living being can simultaneously possess is discussed. The gist of the discussion is as follows:
1. The Audarika is possible with the Vaikriya, the Aharaka, the Taijasa and the Karmana.
2. The Vaikriya is possible with the Audarika, the Taijasa and the Karmana.
3. The Aharaka is possible with the Audarika, the Taijasa and the Karmana.
4. The Taijasa is possible with the Audarika, the Vaikriya, the Äharaka and the Kärmana.
5. The Karmana is possible with the Audarika, the Vaikriya, the Aharaka and the Taijasa.
The Taijasa and the Karmana are always found together.
The last two dvaras (1565-66) are devoted to the calculation of the relative numerical strength of their substances and constituent atoms as also of their sizes. It is noteworthy that the discussion about the relative numerical strength of their sizes occurs even in the Satkhanḍāgama (Avagāhanā-mahādandaka, Book XI, Sūtra 33, p. 56). Again, the relative numerical strength of their constituent atoms as also of their incremental accumulation is found discussed therein (Book XIV, p. 429).
For the comparison of the Karmana body with the subtle body recognised in other systems of Indian philosophy one may refer to the introduction to Ganadharavada, (Ed. Malvania), p. 121.
From the standpoint of substance the order of their relative numerical strength is as follows: the Aharaka, the Vaikriya, the Audarika, the Taijasa, the Kärmaṇa.
From the standpoint of their constituent atoms the order of their relative numerical strength is as follows: the Aharaka, the Vaikriya, the Audarika, the Taijasa, the Karmana.
When both the standpoints are taken together, the order of the relative numerical strength is as follows: aharaka substances, vaikriya substances, audarika substances, āhāraka atoms, vaikriya atoms, audarika atoms, taijasa-kärmana substances, taijasa atoms, karmana atoms (1565).
9. This means that it does not necessarily and invariably accompany them.
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [374] ...
The relative numerical strength of their sizes is calculated from the standpoints of maximum, minimum and the both. From the standpoint of the minimum size, the order is as follows: the Audărika, the Taijasa-Kārmaņa, the Vaikriya, the Āhāraka. From the standpoint of maximum size, the order is as follows: the Ahāraka, the Audārika, the Vaikriya, the Taijasa-Kärmana. From the standpoint of the maximum and the minimum sizes taken together, the order is as follows: the Audārika (mini.), the Taijasa-Kamana (mini), the Vaikriya (mini.), the Āharaka (mini.), the Āharaka (max.), the Audārika (max.), the Vaikriya (max.), the TaijasaKarmana (max.) (1566).
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [375).. CHAPTER XXII
ON ACTIVITY
Karma means disposition or impression (vāsanā, saņskāra) which causes rebirth. From the very early times in India thinkers pondered over it. The speculation of the Karmı goes inevitably hand in hand with the conception of the cycle of births and deaths. In the old set of Upanisads this speculation occasionally occurs. But in the Jaina and the Buddhist literature-especially in the Jaina Āgamas-it occupies large space. Therein we also notice its two clear-cut stages. In its first or primary stage the term kriyā might have been employed in place of the term karma. We surmise this because in the Jaina Āgamas3 and Pali Pitakas4 the term kiriya has been used for sukrta-duskrta (good or bad acts), punya-pāpa (merit-demerit) and kusala-akusala karma (auspicious or inauspicious acts) whereas the term kiriyāväl has been used for the believer in those acts. Hence in the classification of doctrines, found in the Āgamas of that period of time, occur the four broad classes, viz. Kriyāvādi, Akriyāvādi etc.5 And in the Pāli Pițakas the believers in the good and bad acts are described as 'the preachers of Kriyå.' Moreover, therein the Buddha calls himself a Kriyāvādi, and he is praised by employing the terms Kriyāvādi and Karmavådi. Some thinkers might have dubbed him as Akriyāvädt on account of his doctrine of No-Soul. Hence he interpreted the term Akriyāvāda in his own way. And if somebody were to describe him as Akriyāvādī in this sense he would not have objected to the description. In fine, in those days the term Kriyāvādi was prevalent in the sense of the one who believes in the Karma' and the term Akriyāvādi in the sense of the one who does not believe in the Karma'. But the term Karma gradually ousted the term kriya. First both the terms were employed side by side as interchangable terms or as synonyms.7 But when it was finally determined
1. For the account of Āgamic speculation on Kriya (Activity) one may
refer to Kriyākośa' edited by Shri Mohan Lal Banthiya and Shri
Shrichand Choradiya, Calcutta, 1969. 2. Introduction to Gañadharavāda (Ed. Malvania), p. 109. 3. Sūtrakstanga, 1. 12. 1. 4. Dighanikāya, Samaññaphalasutta. 5. Bhagavati 30. 1; Bhagavatīsāra, p. 570. For other readings refer to
Kriyakośa, p. 256. 6. Vinayapitaka, Mahāvagga 6. 31. Anguttaranikāya 4. 179. Aso refer to
Āgama yuga kā Jaina Darśana'p. 74. 7. These two terms are employed side by side in Acārängasutra (the
portion in the beginning of the text) and Dighanikaya (Sonadamdasutta).
,
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [376]...
that both mean the same thing, the term kriyāvāda became oblivious and the term karmavāda alone remained in the field. There is another reason also for this happening. It is that with the increase of subtlety and depth of Karma speculation the old Kriyā speculation drifted far away from the former. And at last the old kriyā speculation could not keep pace with the new karma speculation. So, now we have before us the kriya speculation simply as a background of or as a historical link with the karma speculation. We can have a glimpse into its nature through Kriyapada of Prajñāpanā, and Kriyāsthāna (2.2) and Pratyakhyānakriyā (2.4) of Sūtrakştānga. Moreover, the discussions about kriya and kriyāvāda, that we come across in Bhagavatt,' also suggest the importance of the Kriyā speculation in those ancient days. Gradually the importance of the Kriyā speculation waned and that of the Karma speculation increased. Satkhandāgama provides an evidence to this fact. It is replete with the Karma speculation. But therein we do not come across the kriyā speculation of the type found in the Agamas, especially Prajñāpanā and Bhagavati.
Again, it is necessary to note that there were believers in the Kriya, who did not accept material veil of the karma over and above acts (kriya).10 Their knowledge is described by the derogatory term, viz. vibhangajñana. This suggests that the tenet of the material veil of the karma, recognised in the Karma doctrine propounded in the Agamas, was not originally present in the Kriyāvāda at its early stages. If kriyā or karma (act) were regarded as giving its fruit and that too after a gap of so many years or lives, then kriyà (act) being destroyed as soon as it is performed the theoreticians could not help postulating karma as a veil or impression or disposition (ävarana, väsanā, saņskāra) resulting from the kriyā (act); and gradually it was concluded and determined that this karma which is viewed as a veil or impression should be material. Thus the two terms kriyā and karma which at one time conveyed the identical sense came to mean different things. Before they came to mean different things they had passed through various stages. First prānātipăta (injury to life) itself was known as kriya (1572), then the kriya (=kriyāphala = karma) generated by prāņātipāta came
8. In Bhagavatīsūtra we are told that kriyā precedes vedanā, further that
even a sramana (a monk) has kriyā which is caused by pramäda (spiritual lethargy) and yoga (mental, vocal and bodily activity) (Sū. 151, 152 (3.3)). Moreover, we are told that a person cannot attain liberation so,
long as he is possessed of kriyā-Sū. 153. 9. Ibid, 1. 10; 30. 1; 3. 3; 7. 1; 7. 10; 2. 8; 18. 8; 6. 3. Also see Bhagavatīsāra
pp. 34,597.. 10, Sthânặnga, 542.
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [377] ...
to be known as kriya (1574) and after that the term karma became current in place of kriyā (1585). The term kriya which was a synonym of the term karma got out of use and the term karmavada alone became current in the circles of thinkers.
In the Purvagata of Drstivāda there is one Pūrva named Kriyaviśäla. But Satkhandagama establishes the connection of Karmaprakrti with the Pūrva called Agrāyaṇī.11 This too corroborates our conclusion that in the first stage kriyā itself was regarded as karma but afterwards karma gradually acquired the sense quite different from that of kriyā.
The chapter on Kriya12, contained in the Prajñāpanā, is merely a collection of discussions about Kriya conducted variously in those days. It gives us an idea as to how the Kriyā speculation might have developed. For instance, the one way of treating of Kriyā is to demonstrate its five types based on the conception of violencenonviolence13 (sū. 1567-72; 1605). The second way of treating of Kriya takes into account 18 pāpasthanas (types of bad acts); but this treatment is such as it includes the treatment of five great vows14 (sū. 1574-80). The third way of treating of it is to form and describe its five types which could somehow be included in 18 pāpasthanas (1621). Moreover, Sūtrakstānga too contains the discussion about kriyasthanas (types of vicious acts). Thus the topic of Kriya was variously discussed in those early days. But before the Kriyā speculation could assume its concrete form, Karma speculation got systematised and it finalised the dosas
(vices). Thus Karma speculation took the advantage of the old Kriyā speculation. But the former had not adopted the latter in its original form.
In this chapter it is determined as to which living beings are active and which inactive. And it is finally concluded that the liberated souls (siddhas) are inactive; they perform no act whatsoever. From among the non-liberated (sarsārī), only those who have attained the sailesi or ayogi state are inactive. And all the rest
11. Șatkhandägama, Book IX, sū. 45. p, 134. 12. For the exposition of Kriyā one may refer to Sthânănga-Samavāyānga,
p. 410. Therein various details about Kriyă are systematically presented
and explained. 13. The speculation regarding these types of Kriya is possibly very old.
It is so because these types alone are meant in sū. 1585 etc. where occurs the reference to Kriya alone. The common name given to these five types is Āyojikā (= that keeps one involved in the cycie of births
and deaths) (1617-). 14. Compare this account with the one found in Satkhandāgama (Vedana
pratyayavid hāna Sūtras), Book XII, p. 275.
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [378) ...
non-liberated souls are active (1573). Really speaking, the sutra mentioning the two-fold divisions of souls, viz. the active and the inactive should occur first and only afterwards should come the exposition of the types of kriya as also the discussion about the question as to which types of kriya are found in this or that class of living beings. This is the natural order of treatment. It is not followed in the Prajñapana account. Here first the five main types of kriya and their subtypes are enumerated (1567–72) and only afterwards the question as to which living beings are active and which inactive is discussed (1573). This is so because the chapter is of the nature of collection of various discussions about kriya.
The types and sub-types of kriya, as enumerated in Prajñāpanā, are as follows: Five Kriyas (1567-72;15 1605) Eighteen vices Five kriyas
by which the Kriyas are
generated 1. Käiyā (Kāyiki)
1. Pränātipāta 1. Ārambhiya 1. Anuvarayakäiyā
2. Mrsavada 2. Päriggahiya 2. Duppauttakäiya
3. Adattādāna 3. Mayāvattiya 2. Ahigaraniyā (Ādhi
4. Maithuna 4. Apaccakkha. karaniki) 16
5. Parigraha
nakiriyā 1. Samjoyaņāhigaraniya 6. Krodha
5. Micchädar2. Nivvattaņāhigaraniyā 7. Mana
saņavattiya 3. Pādosiya (Pradveșiki)
8. Māyā 1. Sva-prati aśubhamana 9. Lobha 2. Paraprati aśubhamana 10. Prema 3. Tadubhayaprati aśubha- 11. Dvesa mana
12. Kalaha 4. Păriyāvaniya (Pāritāpaniki) 13. Abhyākhyana
1. 17 Sva-asată-udiranā 14. Paisunya 2. Para-asātā-udirana
15. Paraparivāda 3. Ubhaya-asätä-udirana 16. Arati-rati 5. Panātivata (Prānātipāta) 17. Māyāměsa 1. Sva-pāņātivata
18. Mithyadarśanasalya 2. Para-pāņātivāta 3. Ubhaya-pānātivāta
15. Bhagavatisára, p. 34; Bhagavati, sataka 3, uddeśaka 3. 16. Bhagavati, 16.1.564-565; Bhagavatisāra, p. 367. 17. Asātā (pain) caused by pulling off one's own hairs and the practice of
penances should not be included in this. This is so because the result of the pulling off one's own hairs is good. The practice of penances beyond one's capacity is prohibited in the doctrinal works. This is the clarification offered by the commentator in his commentary (folio 436).
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[379]...
For the sake of comparison we give below lists of kriyāsthānas (vices) and kriyās (vicious acts), contained in the Sutrakṛtānga (2.2) and Sthānānga (419) respectively.
13 Kriyasthanas
1. Arthadanda
2. Anarthadanda
3. Himsadanda
4. Akasmatdanḍa
5. Dṛṣṭiviparyāsadaṇḍa
6. Mṛṣāpratyayā
7. Adattädänapratyaya
8. Adhyatmapratyaya
9. Mánapratyaya 10. Mitradveṣapratyaya 11. Māyāpratyaya 12. Lobhapratyaya 13. Iryāpathika
25 Kriyas
(1)
1. Arambhiki
2. Pärigrahiki
3. Māyāpratyaya
4. Apratyakhyānakriyā
5. Mithyadarśanapratyaya
(2) 6. Kâyiki
7. Adhikaraṇiki
8. Pradveṣiki
9. Päritäpaniki
10. Pränätipätakriya
(3) 11. Darśanapratyaya 12. Praśnapratyaya 13. Pratityakriyā 14. Sämantopanikā 15. Svahastiki
(4) 16. Nisṛjikā
17. Anayanikā 18. Vaidaraniki 19. Anābhogapratyaya 20. Anavakankṣāpratyaya
(5) 21. Premapratyaya 22. Dveṣapratyaya 23. Prayogakriya 24. Samudānakriyā 25. Iryapathiki
Prajñāpană discusses the question as to with regard to which things the vicious acts are performed. For instance, the act of doing injury 18 to life could be performed with regard to all the six types of living beings. That is, a living being belonging to this or that from among 24 classes can do injury to a living being of this or that type from among the six types (1574-75). Living beings tell falsehood with regard to all the substances (1576). They can steal all the things that can be grasped (1577). They can perform the sexual act on rūpa or substances having rūpa (1578). They can accumulate and possess all the substances (1579). Regarding the remaining vices, viz. anger, pride etc. we
18. The following statement occurs in Bhagavati (17.4.601; 1.6.52). "puttha kajjai no aputtha kajjai". It is obvious that here the term 'kriya' is employed in the sense of (material) karma.
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[380] ...
are asked to repeat the same thing in the case of each and every class of living beings (1580).
We are also told as to how many types of karmas a living being binds if it performs this or that from among 18 types of vicious acts. It is stated that a living being generally binds the seven out of the eight main types of karmas (excluding the eighth type, viz. ayukarma) and seldom binds all the eight types of karmas when it is under the influence of this or that vice enumerated in the list of 18 (1581-84).
Prajñāpanā has also discussed the question as to how many vicious acts a living being performs when it binds this or that type of karmas, viz. jñānāvaraṇīya, etc. (1585-87). The speciality of this discussion is that it has not taken into account those 18 vicious acts; in their place we find the five acts. But the text proper does not tell us as to which those five acts are. But the commentator points out that they are käyiki etc. Moreover, he clarifies that the following question is in the mind of the author of the text proper, though he has not formulated it in so many words: How many acts are required for the completion of praṇätipāta, if a living being were to bind karmas through praṇatipata19? In answer to this question the text proper states that the acts required are 3, 4, or 5 (1585-87). But it does not tell us as to which these acts are. The commentator asks us to understand acts käyiki etc, in due order (Commentary, folio 440 B).
Further we are told as to how many vicious acts one or many living beings can have with respect to one or many living beings (1588-1604). Here again the commentator points out that the vicious acts meant here are those beginning with the käyiki. Further he clarifies that we are to include in these vicious acts not only those that are performed in the present life but also those that were performed in the past lives. This is so because the living being has not abandoned his attachment to the past body, etc. through the instrumentality of which it performed the vicious acts in the past lives. Whatever is produced by those body, etc. and whatever is done by other souls with them-for all that the living being is held responsible because it has not left its attachment to them. For the extensive treatment of this topic, one may refer to kriyakośa, pp. 45 ff. and 150 ff.
Sutra 1605 again enumerates those five vicious acts which are mentioned in the beginning of this chapter (Su. 1567). And in sūtra 1606 we are told that all these five vicious acts are available in the 24 classes of living beings (1606)...
19. Commentary, folio 440 B.
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [381]...
First, the question as to the possibility of the simultaneous existence of the five vicious acts is discussed in a general way. Then, we are informed as to whether or not the simultaneous existence of these five vicious acts is possible in this or that from among the 24 classes of living beings (1607-16). These five vicious acts are given a common name "ayojikā.'. Again, the possibility of their simultaneous existence in general and then in the class of infernal beings etc. is discussed in the same way as is done in the immediately preceding sūtras (1617–19). Not only that but we are also asked to ponder over the problem of their simultaneity from the standpoints of space and time. And all the alternatives that could be formulated from the standpoint of time are enumerated (1620).
After this the chapter gives an account of the other five vicious acts beginning with arambhika. Pramattasamyata, etc. are here mentioned as the possessor of these vicious acts (1622-26). This is followed by the treatment of the question as to in which classes of living beings from among the 24 classes these vicious acts are found (1627). The problem of their sumultaneity is also discussed (1628-36). And at last there occurs the treatment of this same from the standpoints of space and time (1636).
Eighteen vicious acts have already been treated of in sū. 1578-80. Now the question of the possibility of the refrainment from this or that vicious act in a particular class of living beings is discussed (1637-41). And we are informed that the refrainment from 17 vicious acts beginning with prānātipāta is possible in the class of human beings alone, and that the refrainment from mithyadarśana is not possible in the class of the onesensed as also in that of the vikalendriya whereas in the remaining classes it is possible.
Then we are told as to how many types of karmas are bound at the time of the refrainment from this or that vice from among the 18. In this connection 27 alternatives possible in the living beings in general are enumerated. And it is discussed as to how many alternatives are possible in this or that class of living beings from among the twentyfour (1642-49).
Again, we are told as to whether or not the vicious acts arambhiki etc. are possible in the case of living beings refrained from vicious acts, viz. prāņătipāta etc., and if they are possible how many of them are possible (1650-62).
At the end of the chapter there occurs the account of relative numerical strength of the vicious acts, viz. ärambhiki etc. They are mentioned below according to the ascending order of their
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [382)...
relative numerical strength : mithyadarśanapratyayâ, apratyakhyanakriyā, pärigrahiki, āraṁbhiki, māyāpratyayā (1663). The meaning of this order is brought out by the commentator as follows. Only those living beings that are possessed of mithyadrsti can have the mithyādsstipratyaya kriyā; but the apratyäkhyāna kriyà is possible in both the avirata samyagdssti and mithyadrsți. Māyāpratyaya kriyā is possible in apramattasamyata, pramattasamyata, desavirata and mithyadssti. Hence among all the kriyās this kriyā has the highest numerical strength (sarvadhika) (Commentary, folio 452).
The twofold division of kriya, viz. samparāyika and airyāpathika which we come across in later works is not found in the whole of the discussion contained in this chapter.
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________
... (383)... CHAPTERS XXIII-XXVII SPECULATION ON KARMA
The fourth and the fifth parts (khandas) of Satkhandägama are known as Vedanakhanda and Varganākhanda. Among the 24 pointsof-investigation (Book IX, sū. 45, p. 134) of the types of karmas the second is called Vedana. And on the basis of this point-ofinvestigation called vedanā the whole fourth part (khanda) is given the title Vedanākhanda. Again, among those 24 points-of-investigation the sixth one is bandhana-dvära. The bandhana-dvāra has four constituents, viz. bandha, bandhaka, bandhantya and bandhavidhāna. That is, bandhana-dvāra contains the explanation of these four sub-points (Book XIV, sű. 1 p. 1). At the occasion of the exposition of bandhaniya from among these four there occurs the treatment of vargana (Book XIV, sū. 68, p. 48). And on the basis of the treatment of varganā the entire fifth part is given the name Varganäkhanda.2 These two parts that are placed after the first three deserve to be recognised as one independent work. This is supported by the fact that like the first part, the fourth one opens with a mangala (benediction). Having pointed out the 24 points-of-investigation of the topic of the types of karmas these two parts expound them one by one whereas the first three parts contain the exposition conducted through 14 märganästhānas (points-of-investigation) of 14 jīvasamāsas. Thus these two parts constitute one independent work even though it has been included in the contents and body of the text Satkhandāgama. Here it is to be noted that the sixth part called Mahabandha contains the exposition of bandhanavidhāna alone from among the four, viz., bandha, bandhaka, bandhaniya and bandhanavidhānau.
According to the statement occurring at the beginning of Vedanākhanda Karmaprakrti is the fourth Prabhrta of the fifth vastu (item) of Agrāyaṇi Pūrva (Book IX, sū. 45, p. 134), and the extensive exposition of that very topic of Karmapraksti is conducted here through 24 points-of-investigation. The comparison of this Satkhandagama account with the one found in the chapters 23-27 of Prajñāpanā makes it clear that the stage represented by the latter is earlier than the one represented by the former. This is again supported by the fact that the niksepa method employed
1. Visayparicaya (substance) of Book IX, p. 1. 2. Visaypırica ya (substance) of Book XIII, p. 1. 3. Book I, Introduction, p. 67.
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[384]...
in the exposition contained in Saṭkhanḍāgama is not found employed in the corresponding exposition contained in Prajñāpanā. And even the comparison of the items expounded in the one with those expounded in the other suggests the same thing. Prajñāpanā treatment of this topic is not subtle and deep. It does not enumerate four types of bandha, viz. prakṛti-bandha, etc. in due order, nor does it explain all the four. It explains only the three types of bandha, viz. prakṛti-bandha, anubhavabandha and sthiti-bandha and that too not in a proper order. It does not at all contain the discussion about the pradeśa-bandha. The crystallised and subtle stage as well as terminology of the Karma speculation which we come across in the later works written by Svetambara and Digambara theoreticians are not present in the Prajñāpana version of Karma speculation. For instance, Prajñāpană considers rāga (attachment) and dvesa (aversion) alone to be the cause of Karmic bondage (1670). Though this view is recognised by all the Jaina theoreticians, the discussion about the causes of Karmic bondage has been conducted, by both Svetambara and Digambara theoreticians of later days, in quite a different manner and on altogether a different plane. This fact is beyond controversy. The Prajñāpanã account does not mention yoga (activity) which is really one of the causes of Karmic bondage. This account does not contain the discussion about karmapradeśa.5 Hence it is but natural that it could not mention yoga which is the cause of pradeśa-bandha. This proves beyond doubt that the Prajñāpanā account represents the old stage of Karma speculation. Prajñāpana exposition of anubhāva-bandha (1679) also points to its antiquity.
Prajñāpanā very often (1665, 1687, 1754, 1769, 1775, 1787) enumerates the eight basic types of Karma. And these types are enumerated again and again at the beginning of the discussions of the concerned items. From this we can legitimately infer that the twentythird chapter and succeeding ones devoted to the Karma speculation were originally written as separate independent tracts and that they have been collected in Prajnapanã. A closer study reveals that the two sections of 23rd chapter are in fact an earlier and a later draft of the solution of the same problem. First section belongs to the ancient period of time and represents the primary stage of the speculation whereas the second section
4. For the 16 anuyogadvāras of vedană refer to Satkhaṇḍāgama, Book X, p. 1 For the niksepas of karma refer to Book XIII, p. 38.
5. The adjectives, viz. baddha (bound), spṛṣṭa and sañcita (accumulated), etc. are given to karmas (1679). But there does not occur the discussion about pradeśa-bandha. Only prakṛti-bandha, sthiti-bandha and anubhāvabandha are dealt with.
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________
... (385)...
belongs to the later period of time and represents the developed stage of speculation. The second section supplements the first one. So, we deem it proper to deal with them here at one place jointly.
The types and sub-types of Karmas are as follows: Basic types of karma (1665, 1687, Sub-types (1688-1696)
1754, 1769, 1775, 1787) 1. Jñanavaranīya?
1. Abhinibodhikajñānāvaraniya 2. Śrutajñānāvaranīya 3. Avadhijñānāvaraniya 4. Manah paryāyajñānāvaraniya
5. Kevalajñānāvaraniya 2. Darśanavaraniya
1. Nidrāpañcaka :
1. Nidrā 2. Nidrānidrā 3. Pracalā 4. Pracalāpracalā
5. Styānarddhi 2. Darśanacatuska :
1. Cakşudarśanavaraṇīya 2. Acakşudarśanīvarantya 3. Avadhidarśanīvaraṇīya
4. Kevaladarśanavaraniya 3. Vedantya
1. Sätāvedanīya :
1. Manojñaśabda 2. Manojñarūpa 3. Manojñagandha 4. Manojñarasa 5. Manojña sparsa 6. Manaħsukhatā 7. Vacanasukhată
8. Kāyasukhatā 2. Asātāvedaniya : 1-5. Amanojñaśabdadi 6. Manaḥduḥkhatā 7. Vacanaduḥkhatā 8. Kāyaduḥkhatā
6. The exposition of eight primary types of karmas occurs in the first
section of 23rd chapter. Therein we are also told as to what are the causes of karmic bondage. The second section of the same chapter first enumerates the secondary types of Karmas and afterwards calcu
lates their duration etc. found in each of the classes of living beings 7. The commentator has supported the order in which they are enumer
ated here. Refer to the commentary, folio 454 A. P. 25
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________
... (386)...
4. Mohaniya
1. Darśanamohaniya :
1. Samyaktvavedaniya 2. Mithyātvavedaniya 3. Samyak-mithyātvavedaniya
2. Căritramohantya : 1. Kaşāyavedanīya : 1. Anantånubandhi krodha
māna maya
lobha 5. Apratyakhyāna krodha
māna māyā
loba 9. Pratyākhyānāvarana krodha
māna 11.
māyā 12.
loba 13. Samjvalana
krodha 14.
māna 15.
māyā 16.
lobha
Kaj ti wonico
10.
2. Nokaşayavedaniya :
1. Strīveda 2. Puruşaveda 3. Napumsakaveda 4. Häsya 5. Rati 6. Arati 7. Bhaya 8. Soka 9. Jugupsā
5. Ayu
1. Nairayika āyu 2. Tiryañca āyu 3. Manuşya ayu 4. Deva ayu
6. Nāma
1. Gatināma :
1. Narakagati 2. Tiryancagati 3. Manusyagati 4. Devagati
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________
... (387)...
2. Jātināma :
1. Ekendriya jati 2. Dvindriya jāti 3. Trindriya jäti 4. Caturindriya jāti
5. Pañcendriya jāti 3. Sariranāma :
1. Audarikasarira 2. Vaikriyaśarīra 3. Ahārakasarira 4. Taijasaśarira
5. Karmaņaśarīra 4. Sarīrāngopanganāma :
1-3. Audārikaśarīrāngopāngādi 5. Sartrabandhananama :
1-5. Audarikasarirabandhanādi 6. Śarirasanghatanāma :
1-5. Audārikasarirasanghātādi 7. Saṁhanananāmas:
1. Vajrațsabhanäräcasamhanana 2. Rşabhanāräcasamhanana 3. Nārācasamhanana 4. Ardhanārācasamhanana 5. Kilikāsamhanana
6. Sevārtasamhanana 8. Samsthānanama:
1. Samacaturasrasamsthana 2. Nyagrodhaparimandalasams
thāna 3. Sadisamsthāna 4. Vamanasamsthāna 5. Kubjasamsthāna
6. Hundasamsthāna 9. Varnanāma :
1. Krsna 2. Nila 3. Rakta 4. Pita 5. Sukla
8. The commentator refutes a view upheld by Āc. Jinavallabha. Com
mentary, folio 470.
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[388]...
10. Gandhanāma :
1. Surabhigandha 2. Durabhigandha
11. Rasanama: 1. Tikta
2. Kaṭu
3. Kaṣāya
4. Amla
5. Madhura
12. Sparśanāma : 1. Karkasa
2. Mṛdu
3. Laghu
4. Guru
5. Snigdha
6. Rūkṣa
7. Sita
8. Uşna
13. Agurulaghunāma 14. Upaghatanama 15. Paraghatanāma 16. Anupūrvīnāma :
1. Nairayika ānupūrvi 2. Tiryañca anupūrvi 3. Manuṣya ānupūrvī 4. Deva anupūrvi
17. Ucchväsanāma 18. Atapanama 19. Udyota
20. Vihayogatināma :
1. Prasastavihāyogati 2. Aprasastavihāyogati
21. Trasanāma
22. Sthavaranama
23. Sūkṣmanāma 24. Badaranāma
25. Paryāptanāma 26. Aparyāptanāma
27. Sadharaṇaśariranāma
28. Pratyekaśariranāma
29. Sthiranāma
30. Asthiranāma 31. Subhanāma
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [389]...
32. Asubhanāma 33. Subhaganāma 34. Durbhaganāma 35. Susvaranāma 36. Duņsvaranama 37. Adeyanāma 38. Anādeyanāma 39. Yaśaḥkārtinama 40. Ayaśaḥkirtināma 41. Nirmānanāma
42. Tīrthankaranāma 7. Gotra
1. Uccagotra :
1. Jātivisistată 2. Kulavišistatā 3. Balavišistata 4. Rūpavisistatā 5. Tapavisistată 6. Srutavisistată 7. Lābhaviśişțată
8. Aiśvaryavisistată 2. Nicagotra:
1. Jātivihinata 2. Kulavihtnata 3. Balavihinatā 4. Rūpavihinată 5. Tapavihinată 6. Śrutavihinată 7. Lābhavihinatā
8. Aiśvaryavihinatā 8. Antarāya
1. Dānántarāya 2. Lābhāntarāya 3. Bhogantarāya 4. Upabhogāntarāya
5. Viryantarāya All the eight basic types of karmas are available in each of the 24 classes of living beings (1666). While explaining as to how a living being binds each of these eight types of karmas, we are told that at the time of the rise (udaya) of jñānāvarantya karma, the influx (àgamana) of darśanāvaranżya karma takes place.10 The
9. It is noteworthy that ucсagotra does not mean merely birth in high-class
family, it also means beauty of the body and even spiritual excellences. Similarly, nicagotra does not mean merely birth in low-class family, it
also means absence of bodily and spiritual excellences. 10. For this the term 'niyacchati' is employed,
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[390]...
rise of darśanāvaraniya is followed by the influx of darśanamoha the rise of which is, in turn, followed by mithyátva. And as soon as the udiraņā of mithyātva comes into existence, the influx of all the eight types of karmas takes place (1667). This order of influx of the eight types of karmas is found in connection with all the living beings (1668).11 Attachment (râga) and aversion (dveşa) are mentioned as the two causes of Karmic bondage. Deceit (māyā) and greed (lobha) are included in attachment. Anger (krodha) and pride (mana) are included in aversion (1670-74).12 A living being may or may not experience jñānāvarana, darśanāvarana, mohaniya and antarāya. Similarly, from among 24 classes of living beings, the class of human beings may or may not experience them. But the living beings belonging to the remaining classes invariably and necessarily experience them. The remaining four types of karmas, viz. vedaniya, ayu, nāma and gotra are invariably experienced by living beings belonging to all the 24 classes (1675-78). This sūtra is devoted to the exposition of karma vedanā (Experience of karmas). Scholars are advised to compare this account with the one found in Vedanā Sāmitta Sūtras of Satkhandägama (Book XII p. 294). The sūtra that follows the present one employs the term anubhāva' for 'vedana'. This points to the development of terminology. The term 'vedana' in the sense of 'anubhava' was current in the earlier stage of Karma speculation. Again, the treatment of baddha, sprsta, sañcaya etc.- the items related to karma-suggests that the sütra belongs to the later period of time (1679). While describing the fruition (anubhāva-vipäka) 13 of karma we are told that a bound or accumulated karma cannot give its fruit simply because it is ready to do that. In addition to that it requires the attainment of proper gati, sthiti, bhava and pudgala. Not only that but it should also attain the state of udiranā if it were to give its fruit. When the karmas, viz. jñānăvarantya etc. fulfil all these conditions, they can give their proper fruits (1679-86).
11. Ac. Malayagiri has experienced some difficulty while commenting on
this sūtra. Hence he asks us to consider it to be 'prāyika.' It is to be noted that this type of discussion about the influx (āgamana) of karmas does not occur in later works. The present sūtra wants to suggest this
much that karma causes the influx of karma. 12. In these sūtras yoga (activity) is not mentioned as one of the causes of
karmic bondage. Here kaşaya alone is mentioned as the cause of karmic
bondage. This is noteworthy. 13. This whole portion dealing with anubhāva (1679-86) represents the
old stage of speculation,
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[391]... There are ten types of fruits which jñānāvarantya can give (1679): 1. Śrotra-āvaraņa
6. Ghrāņavijñāna-avarana 2. Śrotravijñāna-āvarana 7. Rasa-āvarana 3. Netra-avaraņa
8. Rasavijñāna-āvaraña 4. Netravijñāna-āvarana
9. Sparsa-avarana 5. Ghrāna-avarana
10. Sparsavijñāna-avarana
Due to the rise of all these āvaranas (veils) we cannot know the objects which we would have known otherwise, we cannot know them inspite of our desire to know them, we cannot retain the knowledge even if we have known them, that is, the knowledge completely fades away. Again, it is noteworthy that the åvarana of manas (mind) as also that of knowledge due to it are not mentioned here. Moreover, the avaranas of śrutajñana, avadhijñāna and manahparyāyajñāna are also not mentioned here. This proves that the sūtra represents very old stage of karma speculation-the stage preceding the period of time when the terminology of Karma doctrine got established. Āc. Malayagiri has not explained as to why the concerned avaraņas are not mentioned here.
The nine types of fruits which darśanavarantya karma can give are as follows: (1680). 1. Nidrā
6. Caksurdarśanāvaraņa 2. Nidrānidra
7. Acakşurdarśanāvarana 3. Pracala
8. Avadhidarśanavarana 4. Pracalāpracalā
9. Kevaladarśanāvarana 5. Styānrddhi
One noteworthy thing is that though this sūtra takes note of avadhidarśana, etc., the preceding sūtra does not take note of Avadhijñāna, etc.
The eight types of fruits which sātāvedaniya can give are as follows: (1681[1]) 1. Manojña-sabda14
5. Manojña-sparsa 2. Mamojña-ripa
6. Manah-sukhatā 3. Manojña-gandha
7. Vacana-sukhata 4. Manojña-rasa
8. Kayasukhatā
The Karma opposite to sātāvedaniya can give the fruits, viz. amanojña-sabda, etc. (1681[2]).
14. The commentator records different explanations offered by others
(folio 461).
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________
... (392]...
The five types of fruits which mohanīya-karma can give are as follows (1682) : 1. Samyaktvavedaniya
4. Kaşayavedaniya 2. Mithyātvavedaniya
5. Nokaşāyavedaniya 3. Samyak-mithyātvavedaniya
The four types of fruits which āyu-karma can give are as follows (1683) : 1. Narakayu
3. Manusyāyu 2. Tiryañcāyu
4. Devayu The fourteen types of fruits which Subhanāmakarma15 can give are as follows (1684[1]): 1. Istasabda16
8. Istalāvanya 2. Istarūpa
9. Istayaśaḥkirti 3. Istagandha
10. Ista-utthāna-karma-bala-virya
puruşakara-parakrama 4. Istarasa
11. Ista svara 5. Istasparsa
12. Kantasvara 6. Istagati16
13. Priyasvara 7. Istasthiti16
14. Μαηοjnasυαγα The fourteen types of fruits which duḥkhanāmakarma can give are the opposites of the 14 fruits of Subhanāmakarma (1684 [2]).
The eight types of fruits which ucсagotrakarma can give are as follows (1685 [1]). 1. Jātiviśiştată
5. Tαρουisistata 2. Kulavisistată
6. Srutaviśistatā 3. Balaviśistatā
7. Lābhavisistată 4. Rūpavisistată
8. Alśvaryavīśistatā The eight types of fruits which nicagotrakarma can give are the opposites of the eight which ucсagotra can give; for example, jātivihinată, etc. (1685 [2]).
The five types of fruits which antarāyakarma can give are as follows (1886): 1. Dānäntarāya
4. Upıbhogantaraya 2. Lābhāntarāya
5. Viryāntarāya 3. Bhogāntarāya
15. It has been stated that there are 42 sub-types of Nāmakarma. But at this
place, only 14 types are enumerated. This suggests that the present
list represents the old stage. 16. The commentator records different interpretations of these terms
(folio 463).
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [393]...
Then follows the treatment of sthiti and abädhäkāla (1697-1704). About Abădhākala we are told as to how long a particular type of karma can remain associated with a living being without giving its proper fruit. After that it describes as to how long a particular karma can abide in the living beings belonging to the classes of the one-sensed upto the five-sensed having higher cognitive faculty (1705-14). For the description of maximum and minimum duration of karmas one may refer to Satkhandāgama, Book VI, Cūlikas 6 & 7. And for the treatment of abādha, nişeka, etc. one may again consult the same work, Book XI, Cülikā I, p. 139.17
Then we are told as to which living beings can bind the karmas of maximum (1745–52) or minimum duration (1742-44).
Karmabandhapada (24th chapter) discusses the question, viz. bandha of which karmas takes place along with the bandha of this or that karma ? This question is discussed in connection with 24 classes of living beings (1755-68). Similarly, Karmavedana pada (25th chapter) treats the question, viz. vedana of which karmas takes place along with the bandha of this or that karma ? And Karmavedabandhapada (26th chapter) discusses the question, viz. bandha of which karmas takes place along with the vedana of this or that karma (1776-86) ? At last Karmavedavedakapada (27th chapter) treats the question, viz. vedana of which karmas takes place along with the vedana of this or that karma (1787-92)?
17. Study the following passage from Āc. Malayagiri's commentary :
"etāvată ca yad uktam agrāyaṇīyākhye dvitīya pūrve karmaprakstiprābhste bandha-vidhane sthitibandhādhikāre-catvāry an uyogadvārāņi tadyathasthiti-bandha-sthānaprarūpaņā abādhākaņda kaprarūpanā utkrstanişekaprarupaņā alpabahutvaprarūpaņā ca iti" (folio 479), Compare this with the abovementioned portion of Satkhandāgama,
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [394)...
CHAPTER XXVIII
ON FEEDING
Prajña pană contains a separate chapter on feeding whereas Satkhandāgama mentions āhāra (feeding) as the 14th item in the list of 14 märganästhānas (points-of-investigation).1 This definitely points to the fact that the Jaina theoreticians had recognised the importance of the exposition of this topic since olden days.
There are two sections (uddesas) of this chapter. The first section deals with the topic through eleven dvāras whereas the second one deals with it through 13 dvāras. Let us compare the list of these 13 dvāras with that of 14 mārgaņāsthānas found in Satkhandāgama. Prajñāpanā 1865
Satkhandāgama, Book I, p. 132 1. Ahāra
1. Gati 2. Bhavya
2. Indriya 3. Sañjñi
3. Kaya 4. Leśyā
4. Yoga (9) 5. Drsţi
5. Veda (11) 6. Samyata
6. Kaşāya (7) 7. Kaşaya
7. Jñāna (8) 8. Jñana
8. Samyama (6) 9. Yoga
9. Darsana 10. Upayoga
10. Leśyā (4) 11. Veda
11. Bhavya (2) 12. Śarira
12. Samyaktva (5) 13. Paryāpta
13. Sañjñi (3)
14. Ahāra (1) Out of the 14 points-of-investigation found in Satkhandăgama 10 occur in Prajñāpanā, having indentical names. The first three out of those 14 do not occur in Prajñāpanā list. But the points, viz. śarīra and paryāpti which are mentioned in Prajñapanā are not found among those 14. Satkhandagama mentions jñāna and darśana separately whereas Prajñāpanā mentions jñāna and upayoga separately. We observe here that jñāna and darśana are in fact covered by upayaga and hence there is no need of mentioning jñāna separately. Dīsti is an ancient term for samyaktva and it is used here in
1. Şafkhandāgama, Book I, pp 132, 409; Book III, p. 483; Book IV, pp. 137
308, 486; Book V, pp. 173, 238, 446; Book VII, pp. 24, 112, 184, 236, 243
298, 365, 461, 477, 493, 518, 574; Book VIII, p. 390. 2. Numbers given in brackets refer to Prajñāpanā items.
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [395]...
Prajñāpanā. But Satkhandāgama employs the term samyaktva. We do not deem it necessary for Prajñāpanā to mention āhāra as a separate point-of-investigation because the whole topic itself pertains to āhāra. It seems to us that Prajñapană utilised a list of 13 dvaras which already existed at that time. And it is clear that a list of 14 dvāras being more systematic than the one of 13 dvaras, the former cannot be older than the latter.
The first point-of-investigation taken up for discussion in the first section is the question as to whether the food (ähāra) 3 of the living beings belonging to this or that class from among the 24 is sacitta (alive), acitta (not-alive), or both. In answer to this question we are told that the living beings possessed of vaikriya body take acitta food whereas the living beings possessed of audārika body take all the three types of food (1794). After this seven pointsof-investigation are discussed jointly. These seven points cover the following seven questions. Do the infernal beings have the desire to undertake feeding ? When do they desire to undertake it ? What do they take in their feeding? Do they transform all that they have received from all the directions? Do they undertake feeding of all the material particles which they have received or only a part thereof? Do they undertake feeding of all the material particles received by them? What happens to the material particles after they undertake them in their feeding ? After discussing these seven dvāras in connection with the class of infernal beings (1795-1805), Prajñāpanā discusses them in connection with the remaining 23 classes one by one (1806-52). The noteworthy facts that emerge from this discussion are as follows. Ahāra (feeding) is two-fold, viz. ābhoganirvartita and anābhoganirvartita. That is, here we find the distinction between voluntary feeding and involuntary feeding. Voluntary feeding involves different time-gaps (between one feeding and another) in different classes of living beings whereas involuntary feeding is incessant (1786 and 1806 etc.).
Living beings undertake feeding of material particles characterised by colour', flavour etc. The aggregate of these particles should be such as could have at least infinite atoms as its constitu
3. Dharala clarifies that by the term 'āhāra' are meant not the karala-ahara,
lepa-āhāra, uşma-āhāra, manah-ahāra and karma-ahāra but is meant the nokarma-āhāra. Book I, p. 409. The text proper, at this place, states that an aggregate proper for feeding is characterised by one colour etc. The commentator points out that this is said from the practical standpoint (vyavaharanaya); but from the definitive standpoint (niscayanaya) it does have all the five colours (folio 501).
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________
... (396)...
ents, could pervade asamkhyāta space-points and could be in touch with the units (pradeśas) of soul (1797-1800). Infernal beings mostly receive the material particles colour, etc. of which have inauspicious effects (1801). Living beings receive these material particles for their feeding from all directions (1802). Only one out of the asamkhyāta equal parts of the thus received material particles gets actually transformed into ahāra, food. Again, only one out of ananta equal parts of the particles actually transformed into āhāra could be relished by a living being (1803). But in the next sūtra we are told that all the particles that are received by a living being are transformed into ahāra (1804). In other words, all the particles that are received for feeding are undertaken in feeding. The material particles received in the act of feeding get transformed into five sense-organs. And this transformation gives rise to painful or miserable consequences alone in the case of infernal beings (1805) whereas it may give rise to pleasant consequences in the case of celestial beings, etc. (1806). The material particles grasped in feeding get transformed into as many senses as are possible in the class to which the concerned living being belongs (1812, 1819, 1820, 1823, 1825).
The ninth dvāra takes up 24 classes one by one and discusses the question as to whether the material particles utilised in feeding by a living being belonging to this or that class are in the form of the body of the one-sensed or the two-sensed or the three-sensed or the four-sensed or the five-sensed. The gist of the discussion is as follows: In the past these material particles might be of the form of the body of any being but in the present they do have the form of that body alone which is proper in the class to which the being who undertakes the feeding of those particles belong. That is, those particles get transformed into the body having as many sense-organs as are possible in the class to which the concerned living being belongs. This is so because the material particles utilised in feeding get transformed into the body of that living being only who utilises them in its feeding (1853-1858).
In the tenth dvāra we are told as to in which class from among the 24 the feeding through skin is possible and in which the feeding through mouth is possible. Here we learn that infernal beings, celestial beings and one-sensed beings undertake feeding through
5. At this juncture the commentator makes a suggestion that the sūtra
should be explained in such a way as there might not arise any conflict among them. Hence he positively says that by the phrase "particles received for feeding' is here intended the phrase 'one out of the asamkhyāta equal parts of particles received for feeding'. Refer to the commentary, folio 504.
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________
... (297)...
skin (1859-60). The two-sensed up to the five-sensed human beings undertake the feeding through skin as well as mouth (1861). The one-sensed beings have no mouth. And though the vaikriya body possessed by infernal and celestial beings have a mouth yet its nature is such as they do not require the mouth in the process of undertaking feeding. Hence the beings belonging to these three classes undertake feeding through skin. This is the clarification offered by the commentator (folio 509). Again, he makes it clear that feeding through skin is possible only in the case of paryāpta living beings whereas it is not possible in the case of the aparyāpta (Commentary, folio 509).
The eleventh dvāra discusses the question as to which class of living beings undertakes pre-birth feeding (oja-āhāra) and which feeding through sheer desire. We are told that infernal beings undertake pre-birth feeding only; they do not undertake feeding through desire (1862). The same thing applies to all those who possess audārika body (1863). Celestial beings alone undertake both pre-birth feeding and feeding through sheer desire (1864). The desire of celestial beings to undertake feeding is fulfilled as soon as it arises in their minds (1864). To undertake feeding of the proper material particles at the place where a living being is to take its new birth is called pre-birth feeding. This pre-birth feeding alone is possible in the case of the aparyāpta. This, again, is the clarification offered by the commentator (folio 510). At the end of this discussion the commentator quotes the following Sūtrakytānga Niryukti gathās which contain the essence of the discussion.
sarirenoyähāro tayā ya phasena lomaähårol pakkhevāhāro puna kävaliyo hoi nāyavro || 171 || oyähārå jīvā savve apajjattayā muneyavval pajjattaga ya lome pakkheve homti bhaiyavvā || 1721 egimdiyadevăņam neraiyānam ca natthi pakkhevo sesāņam jivānam samsāratthāņa pakkhevo || 173 || lomāhārā egimdiyā u neraiyasuraganā ceva | sesänar āhāro lome pakkhevao ceva || oyahārā manabhakkhiņo ya savve vi suraganā homti
sesä havaṁti jīvā lome pakkhevao ceva || The last two gathas are not found in the text of Sūtrakrtānganiryukti.
The second section of the chapter is devoted to the discussion of the question as to whether or not living beings undertake feeding. This discussion is conducted here through 13 dväras (1865). The different types of feeding which we have met with in the first section are neither mentioned nor discussed here (1866-1907).
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________
... | 398 )...
But the speciality of this section is that it first formulates six alternatives on the basis of two terms, viz. 'ahāraka' and 'anāhāraka' and then it discusses as to which alternative is possible in this or that class of living beings. For the highest possible expansion of these six alternatives one may refer to sū. 1880. The basis of this expansion is a couple of two terms, viz. 'singular', 'plural'.
In the third Sanjñi-dvāra the commentator removes the possible doubts that may arise in the mind of a reader. This is noteworthy. The term 'sañiñi' means samanaska (possessor of a mind). In the process of transmigration a living being does not possess mind. So, how can a living being which is in the process of transmigration be called 'sañjñī'? The commentator removes this doubt by offering the following explanation. The living being which is in the process of transmigration can be called 'sañiñi' even though it does not possess manas (mind) at that time because it experiences even at that time the āyukarma of a sañjñt living being (Commentary, folio 514). The second doubt that may possibly arise in the mind of readers is as follows: How can infernal beings, Bhavanapati gods and Vånamamtara gods be regarded as "asañiñi' (1878 [2], 1880)? In answer to this question we are told that living beings that are born in these three classes might have been asañjñī in their previous birth. And keeping this fact in mind the living beings belonging to these three classes could be called asañjñi (Commentary, folio 514).
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[399]...
CHAPTERS XXIX, XXX, XXXIII
COGNITIVE ACTIVITY OF LIVING BEINGS
Three chapters of Prajñāpana are devoted to the exposition of cognitive activities of living beings. They are the 29th chapter (Upayogapada), the 30th chapter (Paśyattapada) and the 33rd chapter (Avadhipada). Hence we deal with them at one place.
Let us study the following pertinent passages from Acārāngasutra.
"je aya se vinnäyā, je vinnāyā se āyā | jena vijanai se āyā" Acarängasútra, 5.5, su. 165.
66
savve sarā niyaṭṭamti, takka jattha na vijjai | mai tattha na gahiya oe appaiṭṭhānassa kheyanne | se na dihe, na hasse, na vaṭṭe, na tamse, na cauramse, na parimamḍale, na kinhe, na nile, na lohie, na hälidde, na sukkile, na surabhigaṁdhe, na durabhigamdhe, na titte, na kaḍue, na kasãe, na ambile, na mahure, na kakkhade, na maue, na gurue, na lahue, na ste, na unhe, na niddhe, na lukkhe, na kāū, na ruhe, na samge, na itthi, na puruse, na annahā, parinne sanne uvamā na vijjai aruvi satta apayassa payam natthi se na sadde na rūve na gamdhe na rase na phase-icceyävamti-tti bemi || "-Acārāngasūtra, 5.6, su. 170-171.
The gist of these passages is that the soul is the knower, it is absolutely devoid of flavour, etc. of any sort, it is aruvi (bereft of physical qualities). Though it is aruvi, it is real.
Bhagavatisutra enumerates the characteristics of soul in the following passage.
66
avanne agaṁdhe arase aphase aruvi jive sasae avaṭṭhie logadavve se samãsao paṁcavihe pannatte | tam jaha-davvao jāva gunao davvao nam jivatthikae anamtaim jivadav väim, khettao logappamāṇakhette, kalao na kayai na asi, na kayāvi natthi, jāva nicce, bhavao puna avanne agamdhe arase aphase, gunao uvaoga gune -2.10.118.
This passage too informs us that souls are arūvi (devoid of physical qualities, viz. colour flavour, etc.), they are eternal, their defining quality is upayoga (cognition), they are infinite (ananta) in number. For the first time here in this passage we are told that the defining characteristic of soul is upayoga (cognition).
""
Though avadhi is simply a form of upayoga, a separate chapter is devoted to its treatment because at that time its details had already been worked out.
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [400]...
First let us understand the distinction between upayoga and paśyatta. For gaining this understanding we shall have to compare the divisions of the one with those of the other. This is so because the text proper does not give the definition of either of them. According to the ancient methodology, divisions of a particular thing themselves serve as a definition of that thing.
Pasyatta (1936-38)
Upayoga1 (1908-10)
1. Sākāropayoga
1. Abhinibodhikajñānasākāropayoga 2. Srutajñānasäkāropayoga
3. Avadhijñānaṣākāropayoga
4. Manaḥparyāyajñāna
sākāropayoga
5. Kevalajñānasākāropayoga 6. Mati-ajñānasākāropayoga 7. Sruta-ajñānasākāropayoga 8. Vibhangajñānasākāropayoga
2. Anākāropayoga
1. Cakṣudarsana-anākāropayoga
1. Säkärapaśyattā
X X
1. Śrutajñāna sākārapaśyattā 2. Avadhijñānasākārapaśyattā 3. Manaḥparyayajñānasäkärapaśyattā
4. Kevalajñānasākārapaśyattā
X
5. Sruta-ajñanasākārapaśyattā 6. Vibhangajñāna sākārapaśyatta
x
2. Anākāra-paśyattā 1. Caksudarsana
anākārapaśyattā
X
2. Acakṣudarśana-anākāropayoga 3. Avadhidarśana-anākāropayoga 2. Avadhidarśana
anākārapaśyattā
4. Kevaladarśana-anākāropayoga
3. Kevaladarśanaanākārapaśyattā
Ac. Abhayadeva considers paśyatta to be a special form of upayoga. Again, he explicitly states that the cognition which cognises objects belonging to all the three divisions of time is paśyatta whereas the cognition which cognises objects belonging to the present alone is called upayoga. This is the reason why matijñāna and mati-ajñāna are not included among the divisions of säkära-paśyatta. Matijñāna and mati-ajñana cognise objects belonging to the present only. But then why is acakṣudarsana not included among the divisions of anakara-paśyattā ? In answer to this question he observes that paśyatta means prakṛṣṭa ikṣaṇa and this prakṛṣta ikṣaṇa is possible in the darśana had through visual senseorgan (caksu) alone; it is not possible in the darśana had through
1. Bhagavati (16.7.582) recommends the readers to consult Prajñāpanā for the exposition of these two topics.
X
2. Mūlācāra (Pañcācārādhikara gatha 31) too considers sākāra-anakara-upayoga (determinate-indeterminate cognition) to be a special quality of soul.
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [401]...
any other sense-organ. The duration of visual cognitive process is very short and the cognition which involves the cognitive process of short duration is quick. Thus the quick cognitive activity involved in darśana had through visual sense-organ provides the reason for calling it prakrsta.3
Ac. Malayagiri follows Āc. Abhayadeva. But in addition he observes that like the term 'upayoga,' paśyattā', by convention, means both sakara and niräkära bodha (Prajñāpanātikā, folio 529). Moreover, he states that that cognition alone which involves the cognitive activity of long duration can cognise objects belonging to all the three divisions of time. Matijñāna does not involve the cognitive activity of long duration. This is the reason why it does not cognise objects belonging to all the three divisions of time. And hence it has no place among the divisions of paśyattā (Prajñāpanātākā, folio 530).
There are no other sources to know the distinction between upayoga and paśyatta.
Here we are informed as to which divisions of upayoga and paśyāttă are possible in this or that class of living beings. The account is summarised in the Table on p. 402 (1912-1927; 1940-1553).
In both the chapters this account is followed by the account of livings beings possessed of upayoga. But no new information is found in the account (1928-1935; 1954-1962). Hence we do not enter into its exposition. But at the end of Paśyattāpada there occurs discussion about the question as to whether jñāna and darśana of a kevall take place alternately or simultaneously. And we are told that jñāna being säkära and darśana being niräkära none can have jñāna and darśana simultaneously (1963-64). For the extensive discussion of this problem one may consult the second part (kända) of Sanmatitarkaprakarana where three different views on the point are presented. One view upholds their alternation another their simultaneity and the third one their identity.
Avadhipada discusses nothing about upayoga and paśyatta. It discusses fully the extra-sensory perception known as avadhi," taking one by one seven points of investigation, viz. bheda (divisions), visaya (object), samsthāna (shape), avadhi (limits-internal and external), desa-avadhi (partial avadhi), kşaya-vȚddhi (increasedecrease) of avadhi, pratipāti-apratipātī (steady-unsteady) (1981)
3. Bhagavati-ţikā, folio 714. 4. Bhagavati (16.10.588) wants its readers to place bodily, at the concerne
place, the whole Avadhipada (of Prajñāpanā) beginning with the sūtr
1942. P. 26
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________
12-16. Sthāvara
17. Dvindriya 18. Trindriya 19. Caturindriya 20. Pañca. Tiryañca 24. Vaimānika 23. Jyotişa 22. Vāņavamtara 2-11. Bhavanapati
1. Naraka 21. Manusya
" "
"
"
"
aj
X "
"
"
" "
"
"
ܕܕ ܕܕܕܕܕܕܕܕܕܕ ܕܕܕܕ
Upayoga Sākāra 1. Abhinibodhika jñāna
ajnana 3. Śrutajñāna 4. Śruta-ajñana 5. Avadhi 6. Vibhanga 7. Manahparyaya 8. Kevala
X X
XX ܕܕ ܕܕ ܙܙܙܙ ܙܙ
X
X
"
"
X X
X
X
"
X
x x
x x
x x
x x
x x x
x x x
x x
: x
x -
X
x
,
Upayoga Anākāra
1. Cakşudarśana 2. Acakṣudarśana 3. Avadhidarśana 4. Kevaladarśana
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
:
"
"
1
"
X
"
X
Paśyattā Sākāra
1. Śrutajñāna 2. Śruta-ajñāna 3. Avadhijñāna 4. Vibhangajñana 5. Manahparyaya 6. Kevalajnāna
X
X
"
X
x x X X
x X
x X
x x x X X X
x X
x: X :
X
x
Paśyattā Anākāra
1. Caksudarśana 2. Avadhidarśana 3. Kevaladarśana
X X X X
X X : X X X
: : : : X X X X
: : X [707]***
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [403]...
While discussing the veil (ävaraņa) of karma Satkhandagama explains avadhijñāna. And there we find the exposition of its divisions and shapes (Book XIII, pp. 289-328). This Satkhandāgama account possibly belongs to the period of time succeeding the one to which the exposition of avadhi contained in Āvaśyakaniryukti belongs. This is so because Avaśyakaniryukti gives an example of panaka while explaining the minimum spatial limit of avadhijñāna whereas Şatkhandāgama gives an example of sūksma nigoda while explaining the same. Moreover, the gāthās from Āvaśyakaniryukti are found in Satkhandāgama which calls them gāthasūtras. These gathas yield different readings. This suggests that both Āvaśyakaniryukti and Satkhandāgama might have borrowed these găthās from some old niryukti.
From among the Jaina Āgamas the old ones like Ācārāngasūtra do not contain the discussion about Avadhi. But the discussions about avadhi started as soon as the works of didactic stories like Upāsakadašā came to be included in the class of Anga works. And from those discussions we come to know that even Indrabhūti himself entertained doubt regarding the range of avadhijñāna acquired by a layman. This is really a very remarkable event narrated in those discussions (Uvāsagadasāo, Hornle, p. 184).
While summarising the Pannavaņā account of karma we have already noted that in the account the avaranas (veils) of senseorgans and of the cognitions due to them alone are enumerated whereas those of avadhi, etc. are conspicuous by their absence. This shows that the speculation about avadhijñāna, etc. might have later on gradually crept in the Āgamas.
There are two main types of avadhi-jñāna, viz. innate avadhi and acquired avadhi. Infernal beings and celestial beings possess innate avadhi whereas sub-human beings and human beings can possibly possess acquired avadhi (1982).
The summary of Pannavana exposition of avadhijñāna is as follows. The minimum spatial range of avadhi possessed by infernal beings is į gār whereas the maximum spatial range of the same possessed by them is 4 gāus. Then all the seven hells are taken up one by one and we are told about the maximum and minimum spatial ranges of avadhi possessed by living beings of this or that hell. The spatial range of avadhi possessed by a living being decreases as it moves downward from the 1st to the 7th hell
5. Avaśyakaniryukti 29; Višeşāvaśyaka 585; Şafkhandāgama, Book XIII, p. 301) 6. Many gāthas from Āvaśyakaniryukti (gāthas 31 ff) are found in Satkhanda
gama. See an appendix 'Gathasūtrāņi' (p. 11) given at the end of Book XIII.
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[404] ...
(1983-1990). The minimum and maximum spatial ranges of avadhi possessed by Asurakumaras from among Bhavanapati gods are 24 yojanas and asaṁkhyāta dvīpasamudras respectively; and the maximum spatial range of the avadhi possessed by the remaining gods, viz. Nagakumara, etc. is samkhyāta dvipasamudras (1991-93). The minimum spatial range of avadhi possessed by sub-human beings having fives ense-organs is equivalent to one part of asaṁkhyāta equal parts of an angula whereas the maximum spatial range of the same possessed by them is asamkhyāta dvipa-samudras (1994). Though avadhi possessed by human beings is confined to loka alone the maximum spatial range of their avadhi is asam khyāta loka (1995). Regarding maximum and minimum spatial ranges of avadhi possessed by Vanamamtara one is to repeat what is said about the maximum and minimum spatial ranges of avadhi possessed by Nagakumara gods. The minimum and maximum spatial ranges of avadhi possessed by Jyotiska gods do not differ. They are saṁkhyāta dvipasamudras. While considering spatial range of avadhi possessed by Vaimanika gods all the three parts of their vimānas, viz. the upper, the middle (tiryak) and the lower are taken into account. And higher is the situation of vimana wider is the spatial range of avadhi possessed by gods of the vimana. At last we are told that Anuttaraupapātika gods possess avadhijñāna cognising the entire Nāḍi Loka (1996-2007). Sūtras 2008-16 inform us about the shapes had by avadhi (really speaking about the shapes had by the region falling within the range of avadhi) in these different cases. These shapes resemble those of tapra, pallaga, jhalara, padaha etc. The following facts are deduced by Ac. Malayagiri from the discussion about the shapes of avadhi. The upper part of (the region falling within the range of) avadhi possessed by Bhavanapati and Vyantara gods is wider than its other parts. The lower part of (the region falling within the range of) avadhi possessed by Vaimanika gods is wider than its other parts. The middle part of (the region falling within the range of) avadhi possessed by Jyotiska gods and infernal beings is wider than its other parts. And the shapes of (the region falling within the range of) avadhi possessed by human beings and sub-human beings are varied and diverse (Commentary, folio 542).
Again, we are told that infernal beings and celestial beings must stand within the range of their avadhi, sub-human beings must stand outside it, while human beings can behave either (2017-2021). Moreover, infernal beings, celestial beings and sub-human beings must have partial avadhi but human beings can have either partial or complete avadhi (2022-26). Then eight types of avadhi are mentioned. They are: anugāmika (accompanying),
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________
...(405) ...
anānugāmika (unaccompanying), vardhamāna (increasing), hīyamānā (decreasing), pratipati (fallible), apratipatt (infallible), avasthita (steady) and anavasthita (unsteady). And at last we are told as to which type is possible in this or that class of living beings (2027-31).
Nowhere in Prajñāpană we come across the definition of avadhijñāna. But in other works we find it. It is as follows. Avadhijñāna is that cognition which cognises rūpī (material objects) without the help of sense-organs and mind.
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________
...( 406 )...
CHAPTER XXXI SANJNI LIVING BEINGS
This chapter discusses the threefold division of living beings, viz. sanjñi, asañiñi and no-sañjñi-no-asañjñi. Siddhas (liberated souls) being neither sañiñł nor asañjñi are called no-sañjñl-noasañjñt (1973). From this standpoint even human beings who have attained kevalajñāna are considered to be on par with siddhas. This is so because though they possess mind, they do not require the operation of mind in cognising objects. All other human beings can be either saññi or asañjñi. The one-sensed, the two-sensed, the three-sensed and the four-sensed living beings are asañiñi. The infernal beings, Bhavanapati gods, Vänavyamtara gods and the five-sensed sub-human beings can be either sañiñi or asañiñi. But Jyotiska and Vaimanika gods are sanjñł only (1965-71).
The găthā occurring at the end of the chapter states that human beings can be either sañiñi or asañjñt. But in sū. 1970 we are explicitly told that all the three divisions are possible in the case of human beings. This means that the gatha in point possibly has in view chadmastha (non-kevalt, non-omniscient) human beings alone.
The Sutra (the text proper) does not clearly state the meaning of the term "sanjñā'. But it considers human beings, infernal beings, Bhavanapati gods and Vänavyantara gods to be asaññi. So, the meaning viz. 'one who has manas (mind) is sañjñt' does not fit in the context. This is the reason why the commentator has to give two different meanings of the term 'sañjñā'. And yet he could not fully remove the inconsistency. Hence he has to offer the clarification that infernal beings and celestial beings are here called sanjñt or asañjñt not on the basis of their possession or nonpossession of manas in this life (for in this life they all possess manas) but on the basis of their possession or non-possession of manas in their previous life (Commentary, folio 534).
Thus it is a matter of research as to what is the meaning of the term sañjñā employed here.
In the beginning of Acārāngasūtra, especially at the occasion of describing the knowledge of previous birth, the term saññāt seems to have been employed for a special type of matijñānaa. "ihame
1. For the usage and meaning of the term sanjña' in Buddhist literature
refer to Pali-English Dictionary' (PTS) and 'Buddhist Hybrid Sanskrit Dictionary Avaśyakaniryukti (gäthā 12) interprets the term 'sañña' in the sense of abhinibodha = matijñana (i.e. cognition had through senseorgans and mind). Also Višeşāvašyaka, 394.
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[407 )...
gesim no sannā bhavai, tam jahā puratthimão vā disão ägao ahamaṁsi" ityādi! The term occurs in Daśāśrutaskandha where occurs the description of ten cittasamadhisthānas." Sanniņānam vă se asamuppannapuvve samuppajjejjă appano porāniyam jāim sumaritte"Daśā., 5th Daśā..
In the text edited by Dr. Schubring the reading is jaisaraņe vā se'. But the reading we have given here occurs in the passage quoted in Samavāyanga (10th Samavāya). Hence we are of the opinion that the reading we have given here is correct and genuine. Moreover, the text edited by Ac. Ātmārāmaji (p. 148) yields the reading "sannijaisaranenam sannināņam vă se asamu.” But it also seems to be corrupt. Whatever it may be, it is a fact that therein occurs also the reading 'sanninanam.' Hence there is no difficulty in interpreting the term 'sañña' in the sense of a special type of matijñāna. And this special type of knowledge gradually came to be known by the term jātismarana. But we should note that it is nothing but a form of matijñāna. Thus by the term saññă they meant this special type of matijñāna, that is, knowledge which necessarily involves memory of previous experience. The cognition that takes place with the help of sañjñä-sanketa i. e. convention--be it in the form of words or in the form of any other sign-necessarily involves memory. So, we are not to wonder if in olden days the term sanjñä would have been in vogue for the knowledge which necessarily involves memory.
The expansion of the meaning of the term 'sañña' seems to have taken place in Jaina Āgamas. And on this account it becomes a problem for us to determine the meaning of the term 'sañññā' employed there at different places in different contexts.
In Sthånānga there occurs 'egā takkā, egā sannå, egā mannā, egā vinnū' (sū. 29-32). This shows that at that time the term 'sañjñā' was in vogue for a particular type of knowledge. At another place in Sthānanga four types of sanjñā are mentioned. They are as follows: āhāra (hunger), bhaya (fear), maithuna (sex-instinct) and parigraha (acquisitive instinct) 3 (Sthānānga 356, Samavāyānga 4). Again, at a third place it enumerates ten types of saññā viz. āhāra, bhaya, maithuna, parigaha, krodha (anger), māna (pride), māyā (deceit) lobha (greed), loka and ogha. And we are told that they are found in all the 24 classes of living beings (Sthā. 752). Ācārānganiryukti contains the following găthās about sañjña.
davve saccittăī bhäve'nubhavaņajāņaņā saņņā mati hoi jāņaņā puņa aņubhavaņā kammasamjutta || 38 ||
3. Mülācāra, śilaguņādhikāra 3.
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [408]...
āhāra-bhaya-pariggaha-mehuņa-suha-dukhha-moha-vitigiccha koha-mana-maya-lohe soge loge ya dhammohe || 39 ||
Brhatkalpabhāsya and Višeşāvaśyakabhāsya explain the term 'sañjñā' in a different manner. They expound the concept of sañjñi-asaññl on the basis of three saññās, viz. kālika-sañjñā, hetusañña and drstivādopadeśasañjñā. And from this exposition we arrive at the conclusion that in śästras (scriptures) kālika-sañjñā is accepted as the basis of the division of sañjñl-asañiñi which ultimately coincides with that of samanaska-amanaska".
In Satkhandāgama proper there occurs sanjñi-dvara among the mārganādvaras. But there too we are not told as to what is meant by the term 'saññā'. Of course, it is stated that those living beings that are in the gunasthānas from mithyadrsti to ksinakasayachadmastha are sañjñt whereas those that belong to the classes from the one-sensed to the asañjñł pañcendriya are asañiñi (Book I, p. 408). Further it is said that ksāyopaśamika labdhi makes a living being sanjñi, audayika bhāvas makes it asañiñi and kşayika labdhi makes it nasañjñl-naasañiñi (Book VII p. 111-112). On the basis of the clarification, offered by Dhavala, of what is said in Şatkhandāgama as also on the basis of the description of sañiñi and asaññt given in the beginning we are generally inclined to conclude that the term 'sañjñl' means 'living beings possessed of manas (mind). But it is noteworthy that even Dhavalā gives two alternative interpretations of the term 'sañjñt'. They are as follows :
samyak jānāti iti sañjñam manaḥ, tad asyāstīti sanjñi naikendriyādinā'tiprasangaḥ, tasya manaso' bhāvāt athavā śikṣākriyopadeśālāpagrāhī sañiñi | uktam ca
sikkhakiriyuvadesalāvaggāht manolambena | jo jīvo so sannt tavvivarido asanni du || Book I, p. 152.
At least the second interpretation accepts operation and nonoperation of mind as the basis of sañiñi and asañiñi divisions of living beings. Hence this second interpretation is not essentially different from the first. While explaining the term 'sañiñi' in his Sarvärthasiddhitika (2.24) after the manner of Tattvärthabhäsya. Ac. Pujyapāda takes into account the usage of that term in Satkhandagama. The gist of the explanation is as follows: The term 'sañjñā' yields many senses. Hence to exclude the unwanted senses in the context the qualifying term 'samanaska' has been employed
4. Bịhatkalpa. gā. 78-87, Viseşā. 502-7. 5. Compare with Brhatkalpabhāşya, gā, 87. 6. Compare with 'sañiñinaḥ samanaskāḥ,' an aphorism (2.28) of Tattvārtha
sūtra along with the commentaries thereon by Digambarācāryas.
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[409]...
in the aphorism. Thus those living beings who do not possess manas could not be called sañiñi even though they have sanjñā (name, instinct); they are to be considered asañjñi.
At the occasion of the exposition of six paryäptis Mülācāra tells us that asañiñi living beings possess five paryāptis whereas sañjñī living beings possess six paryāptis. From this it becomes clear that a living being possessing mind could be called sanjñi.?
Sthānanga mentions three divisions of living beings, viz. sañiñi, asañjñk and nosañiñi-noasañiñi. This is so because it takes into account siddhas too while formulating these three divisions. But from this it does not emerge as to who are saññł and who are asaññt (sü. 162). From its statement that both the divisions could be found in each of the 24 classes of living beings (Sthānanga 79, Samavāyānga 149) it does not follow that the living beings who possess manas (mind) are sanjñt. It is so because we are told that both the divisions, viz. saññi and asañjñe are found not only in the classes in which mind (manas) is not possible at all (i.e. ekendriyādi) but also in those in which it is invariably present.
From this we can certainly conclude that speculation of sañiña had already taken place even before that of paryāpti came into existence. Hence with the speculation of paryapti it became clear that those living beings who possess both sanjñā and manas could be called sañjñi.
Vācaka Umāsvāti has attempted in his Tattvärthasūtra the solution of the problem of sañiñi-asañiñi. He has formulated an aphorismsañiñinaḥ samanaskah' (II. 25). This aphorism means that the living beings who possess mind are called sanjñt. While explaining the aphorism in his Bhāsya Umāsvāti states that by saññe living beings are meant those living beings who possess sampradhārana sañjñā (faculty of discrimination). That is only those living beings who possess sampradhāraṇa sanjñā possess manas (mind). His definition of sampradhārana sanjñā is : "īhāpohayukta guṇadosavicāraṇātmikā sampradhāraṇasaññā' (Tattvärthabhasya II. 25). The living beings that are called sanjñk on account of their possessing sañññās (i. e. instincts) like āhāra etc. are not meant by the term 'sanjni' employed in the aphorism. Only those living beings that possess sampradhārana-saññā possess manas and it is they who are meant by the term 'sañiñi' occurring in the aphorism.
7. Mülācāra, Paryāptyadhikära 5-6, 86.
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [410]..
CHAPTER XXXII
GRADES OF MORAL DISCIPLINE
This chapter contains information about four types of morally disciplined beings, viz. perfectly disciplined (samyata), undisciplined (asamyata), imperfectly disciplined (samyatāsamyata) and beyond all sorts of morality and immorality (nosamyata-noasaṁyata-nosamyatåsamyata) and we are told as to which of these types can be possibly present in this or that class of living beings. The infernal beings, the beings from the one-sensed to the four-sensed, Vanavyantara gods, Jyotişka gods and Vaimānika gods are asamyata. The sub-human beings having five senses can be asamyata or samyatāsamyata. The first three types are possible in the class of human beings. The fourth one is found in the class of liberated souls (siddhas) alone (1974-80). The gathā given at the end of the chapter does not take into account the class of siddhas. In Şařkhandāgama there occurs one dvāra called samyama among the fourteen märganästhånas. This shows that the method of dividing living beings on the basis of samyama (moral discipline) has its own importance. Satkhandāgama enumerates in its Samyamadvāra seven types of morally disciplined beings, viz. sämāyikaśuddhisamyata, chedopasthapanaśuddhisaṁyata, parihāraśuddhisamyata, sülşmasām parāyasuddhisamyata, yathākhyātavihärasuddhisamyata, samyatāsamyata and asamyata and tells us as to which of these types are found in 14 gunasthānas (14 stages of spiritual evolution).1
1. Șatkhandagama, Book I, p. 368.
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________
The term 'paviyarana' (Sk. pravicarana) is employed in the table of contents given in the beginning of Prajñāpană. And this is the source of the term 'pravicara' used by Ac. Umāsväti in his Tattvärthasutra (IV. 8). The reading 'pariyarana' is found at the opening of this chapter where dvaras are mentioned (2032). Again, in the text proper there occurs reading 'pariyaraṇaya' (Sk. paricaraṇată) (2033). While discussing that dvāra Prajñāpanā uses the term pariyāraṇā " (Sk. paricaraṇā) (2052). Moreover, therein we come across the usages like 'sapariyārā' (Sk. saparicārā), 'apariyārā' (Sk. aparicārā) (2051), kayapariyāraṇā (Sk. kayaparicaraṇā), phasapariyaranã, rūvapariyaraṇā, saddapariyaranã, maṇapariyaraṇā (2052). From all this we conclude that the three terms, rather forms, viz. ' paviyāraṇa', 'pariyāraṇayā' and 'pariyāraṇā' have the identical meaning. But the usage of the term 'pariyāraṇā' is frequent whereas the term 'paviyarana' occurs only in the beginning and at the end of the chapter (paviyāraṇāpayam samattam). In Upanisads the term paricära' is employed in the sense of sexual behaviour.
6
6
...[411]...
"
CHAPTER XXXIV
SEXUAL BEHAVIOUR
'imā rāmāḥ sarathaḥ saturya na hidṛśa lambhaniya manuṣyaiḥ | abhir matprattabhiḥ paricarayasva naciketo maranam manuprākṣiḥ || Kathop. I. 25.
In Pali works we meet with the usages like 'paricarana', 'paricarati', 'paricaraṇā', 'paricareti'. (Consult Pali Dictionary, P. T. S.). And even in Buddhist Sankrit works there occur usages like 'paricaraṇā', 'paricarya', 'paricaraṇā' 'paricarayati' and 'paricareti'. Moreover, we come across the usages like 'pravicara', 'pravicarana', pravicarayati', 'pravicareti', etc. And all these usages mean the same thing which is meant by the corresponding usages in Prajñāpana. Hence it can be said that the Prakrit terms, rather forms, viz. pariyaranã' and 'paviyaranã' and also Sanskrit terms, rather forms, viz. pravicāra 2 and 'pravicarana' have been employed in the sense of amorous plays, erotic enjoyment through different sense-organs and sexual union. This chapter describes as to which type of sexual enjoyment is possible in this or that from among 24 classes of living beings, also as to when it becomes possible. Regarding infernal beings we are told that as soon as they reach
1. The different reading is: 'pariyaranaya' p. 421, footnote 1.
2. "kayapravicāro nāma maithunavişayopasevanam" Tattvarthabhasya, 4.8. "pravicāro maithunopasevanam" Sarvarthasiddhi, 4.7.
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[412]...
the upapata kşetra they undertake feeding. That is, as soon as they reach the upapāta kşetra they start constructing their body, in other words, they receive material particles from all the four directions and transform them into sense-organs, etc. And when their sense-organs become mature they start paricārana, that is, they begin enjoying the objects of senses. And only after having enjoyed them, they start the process of assuming different forms (2033). But the order in the case of celestial beings differs from the one given above in that the celestial beings start enjoying the objects of senses only after having assumed different forms (2034, 2037). The order in the case of the one-sensed is the same as found in the case of infernal beings, the only difference being that there is no possibility of vikurvana (the act of assuming various bodily forms) in the case of the onesensed. But let us note that in the case of the air-bodied beings belonging to the class of the one-sensed even this vikurvanā is possible. The order available in the two-sensed, the three-sensed and the four-sensed beings is identical with the one found in the one-sensed (2035-36), whereas the order available in the sub-human and human beings is identical with the one found in infernal beings (2036).
During the course of the main discussion about sexual behaviour we meet with a secondary discussions about āhāra (feeding). There has been raised a question as to whether the feeding the living beings undertake is abhoganirvartita or anabhoganirvartita. We are told that the feeding that all the living beings, except the one-sensed, undertake is of both the types, viz. abhoganirvartita and anabhoganirvartita. But the one-sensed beings undertake the anābhoganirvartita feeding only (2038-39). The commentator explains the term 'ābhoganirvartita-ahāra' as follows: 'manahpranidhānapūrvam āhāram (grhnanti)' (folio 545). And he offers the following explanation of the statement that the feeding the one-sensed beings undertake is anabhoganirvartita only. “ekendriyāņām atistokāpatumanodravyalabdhisampannatvāt patutara ābhogo nopajayate iti teşām sarvadā anabohganirvartita eva ahāro na punah kadācid apy abhoganiroartitah” (Folio 545).
Here Ac. Malayagiri writes that even the one-sensed beings possess manas, howsoever unmanifest or undeveloped (apatu) it may be. This opinion of his is based on the belief that each and every living being possesses manolabdhi (potential thinking faculty). But we feel that the feeding undertaken by living beings with the desire and knowledge is to be regarded as
3. This exposition should really occur in Ahārapada. Hence we call it
prāsangika (secondary).
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[413]...
abhoganirvartita whereas the same undertaken by them without any desire or knowledge on their part is to be regarded as anabhoganirvartita. In short, abhoganirvartita-ähara means voluntary feeding whereas anabhoganirvartita-āhāra means involuntary feeding. The cases of involuntary feeding are feeding through skin etc. And this involuntary feeding is incessant and uninterrupted. In the chapter on feeding there occurs discussion about abhoganirvartita and anabhoganirvartita ähära. And on the basis of that discussion we can interpret the terms ābhoganirvartita-ähāra and anabhoganirvartita-ahara in the above-mentioned sense. But it is a problem for us to reconcile with this interpretation the statement of Ac. Malayagiri that the feeding undertaken by living beings possessed of manaḥpranidhāna is ābhoganirvartita. It is so because like the one-sensed beings, even the two-sensed, the threesensed and the four-sensed possess apaļu (undeveloped) manas only; and hence there arises a question as to why the feeding undertaken by the one-sensed alone is considered to be anabhoganirvartita. The following seems to be the plausible answer to the question. The living beings that possess organ of taste (rasanendriya) possess mouth and hence they entertain the desire to undertake feeding. On this ground their feeding might have been regarded as abhoganirvartita. And we know that the two-sensed, the three-sensed and the four-sensed beings possess the organ of taste. But the one-sensed beings possess organ of touch alone; they do not possess organ of taste.
Regarding the material particles received by the living beings while undertaking feeding we are told as to whether or not they are cognised determinately (jānāti) by the living beings undertaking feedings, also as to whether or not they are cognised indeterminately (paśyati) by them. The following table summarises the account.
jānāti
paśyati na jānāti na paśyati
0
0
,
Naraka, Bhavanavāsi, Vānavyantra, Jyotiska Ekendriya upto Trindriya Caturindriya 1. Some 2. Some others Pañcendriya Tiryañca and human beings 1. Some 2. Some
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________
3. Some
4. Some
Vaimānika
1. Some
2. Some
1. Gods
2. Gods
...[414]...
3. Gods
4. Gods
0
0
""
""
0
with goddesses with goddesses without goddesses without goddesses
33
0
33
Again, this chapter contains secondary information about the adhyavasayasthanas (grades of mental states). We are told that mental states, auspicious as well as inauspicious, that are found in the 24 classes of living beings are of asamkhyāta types or grades. This much information is available in Prajñāpanā. But Satkhaṇḍāgama deals with this point at length. Extensive exposition of the adhyavasayasthānas (mental states) responsible for the different durations of karmic bondage occurs in the first Culikā. Especially the following points are discussed in this Culikā: the possesser of mental states responsible for the karmic bondage from the sarvastoka (lowest) to the sarvotkṛṣṭa (highest), degrees of sankleśa (mental impurity and purity), relative numerical strength of the living beings having this or that mental state. The entire second Culikā is devoted to the discussion about the different mental states that are responsible for the bondage of the different durations. After this in the section called Bhāvavidhana there occur two culikāsone dealing with the relative numerical strength of the persons on upaśamaśreņi and those on kṣapakaśreņi and the other expounding extensively different mental states responsible for the bondage of different intensity.
0
Four alternatives are possible in the case of sexual behaviour of celestial beings :
27
0
33
have sexual behaviour. have no sexual behaviour. have sexual behaviour. have no sexual behaviour.
But we are told that it never happens that though the gods are with goddesses yet they do not have any sexual behaviour. That is, out of the four alternatives mentioned above the second one is quite impossible. The classes of Bhavanapati gods, Vāṇavyantara gods, Jyotiska gods, Saudharma gods and Iśāna gods (the last two being the sub-classes of Vaimānika gods) do contain goddesses also. Hence bodily sexual behaviour, that is, sexual union of gods and goddesses, is possible in those classes. The sub-classes of the Vaimanika class of gods from the Sanatkumāra to the Acyutakalpa do not contain goddesses. Hence, in these sub-classes the third alternative is possible. That is, though these sub-classes do not
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[415]...
contain goddesses, the gods belonging to these sub-classes have sexual behaviour. But in the Graiveyaka and the Anuttara-vaimānika, the two sub-classes of the Vaimanika class, we find neither goddesses nor sexual behaviour. Thus in these sub-classes the fourth alternative is possible.1
The answer to the question as to how the sexual behaviour can be possible without goddesses is given as follows (2052):
1. Sanatkumara-Mahendrakalpa
2. Brahmaloka-Lantakakalpa
3. Mahāśukra-Sahasrara
4. Aṇata-prāṇata-araṇa-acyutakalpa
In connection with the bodily sexual union of celestial beings we are told that when in gods there originate the icchamana', that is, the desire to have sexual intercourse with goddesses, the latter present themselves before the former, having assumed charming uttaravaikriya body. The term 'icchamana' used here is noteworthy. This suggests that till the days of Prajñāpana the conception of 'manas' had not been crystallised. As soon as a god completes his sexual intercourse with a goddess his 'icchamana' vanishes.
Sexual satisfaction through touch only Sexual satisfaction through sight only Sexual satisfaction through hearing only Sexual satisfaction through sheer desire
The commentator in his commentary states that sexual intercourse of a god with a goddess is identical with that of a man with a woman. The text proper even tells us that the material particles in the form of semen of a god enter into the body of a goddess, get transformed into five sense-organs and ultimately enhance the beauty of the goddess. Let us note that here also mention is made of five sense-organs alone; manas is not mentioned here. At this juncture it is necessary to note that the semen entered into the body of a goddess does not develop into an embryo. That is, goddesses never conceive.5 It is so because celestial beings possess vaikriya (transformable) body which is constructed not in a womb but in a special type of bed.
4. Though these gods are without any sexual behaviour, they could not be regarded as practising continence (i.e. brahmacarins). This is so because there is no possibility of caritra-pariņāma (moral conduct) in their case. Commentary, folio 549.
5. "Kevalam te vaikriyaśariräntargata iti na garbhadhanahetavaḥ"
-Commentary, p. 550
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[416]...
The celestial regions where the sexual desire is fulfilled through mere touch, sight, etc, do not contain goddesses. Hence whenever gods of these regions desire sexual enjoyment goddesses from other regions present themselves before them, having assumed beautiful body. And the gods of these regions get full sexual satisfaction through mere touch, sight, etc. of the body of the goddesses. Thus the sexual behaviour of these gods is confined to mere touch, etc. Even in the case of these gods we are told that the transmission of their semen into goddesses takes place. The commentator accounts for the transmission of semen into goddesses even in the absence of actual sexual union by postulating some supernatural influence (divya-prabhāva). Moreover, he tells us that the semen entered into the body of a goddess causes the increase in its beauty and charm.
In the celestial regions beginning with Ārana the gods satisfy their sexual needs by mere desire. When these gods entertain the sexual desire, the goddesses from other regions do not appear before them but they remain in their own regions and assume erotic beauty. And the gods experience the sexual satisfaction through mere desire, even though they are far away from the goddesses. And the goddesses, having remained confined to their own regions (which are far away from the regions of gods whose sexual desire they satisfy), become more and more charming (on account of the transmission of semen into their bodies, the transmission taking place through super-natural forces).
At the end of the chapter there occurs an account of the relative numerical strength of the living beings having this or that type of sexual behaviour. The following is the ascending order : aparicārakas, maṇaḥparicārakas, sabdaparicārakas, rūpaparicārakas, sparsaparicārakas and kāyaparicārakas. But the order is reverse when we have in view the degrees of pleasure. The degree of pleasure derived from actual sexual intercourse is the lowest whereas the degree of that pleasure which does not depend on any sort of sexual behaviour is the highest.
6. In this way goddesses go upto Sahasrara celestial region. For the
exposition of the question as to which regions the goddesses of different life-spans can visit refer to the commentary, folio 552 A.
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[417]... CHAPTER XXXV
FEELINGS
This chapter is devoted to the exposition of various types of feelings (vedanā) experienced by living beings belonging to this or that from among 24 classes. The following are the types of vedanā.
(1) Hot, Cold, Hot-cum-Cold (2) dravya-vedanā, kşetra-vedanā, kāla-vedanã and bhāva-vedanā (3) Bodily, Mental, Bodily-cum-Mental (4) Sātā, Asātā, Satā-asātā (5) Pleasant, Painful, Pleasant-cum-Painful (Sukhā, Duhkha,
Aduh kha-asukha) (6) Voluntary, Involuntary (7) Self-conscious, Not-self-conscious
The title of the fourth part of Satkhandagama is Vedanakhanda. It starts from Book IX. Therein Vedanā part contains the exposition of the types of karmas. The exposition is based on 24 anuyogadvāras (points of investigation). Among these 24 dvaras there occurs a dvāra called 'Vedanā.' The exposition of this Vedanādvāra is contained in Book X. And that vedanā is expounded on the basis of 16 anuyogadvāras. The second type of vedana (viz. dravya-vedanā, kşetra-vedanā, kāla-vedana and bhāva-vedana) mentioned in Prajñāpanā is fully expounded here on the basis of 4 dvāras of identical names. The question as to who is possessor of this or that type of vedanā is discussed in Prajñā parā, keeping in view the 24 classes of living beings whereas in Satkhandagama it is discussed on the basis of alternatives yielded by the method of naya, the method which requires the employment of 'syat'. Again, in the dvāras dravya etc. there occurs the consideration of this question.
The speculation about the fruition (vipäka) of karma was known by the name of Vedanā before it attained crystallised form. And the old theoreticians had pondered over the problem of vedana from various standpoints. All these thoughts are collected
1. The commentator in his commentary (folio 555) on sú. 2057 writes as
follows: 'etāvatsūtram cirantaneşv avipratipattyä śrūyate kecid acāryāh
punar etadvişayam adhikam api sūtram pathanti 1 tatas tanmatam ahal 2. This very information is contained in Bhagavati (19.5.656) which asks
its readers to consult Prajñāpanā for further clarification. At this place Malayagiri states: 'nidānidādigatas tu višeşo na sangrhīto vicitratvāt sūtragateh'-Commentary, folio 554.
P, 27
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[418]...
in the present chapter of Prajñāpanā. Again, to have clear idea of the old speculations about vedanā (and kriya) one may consult Bhagavati 3.3. For further details about the same one may refer to Bhagavati 7.6 (Bhagavatisära p. 481); 19.3; 19.4; 19.5; 6.1; 16.4 (Bhagavatisāra pp. 46-50).
Ac. Abhayadeva in his commentary on Bhagavatisūtra explains nida-anida (self-conscious, not-self-conscious) type of vedanā as follows: "niyatam danam suddhir jivasya dvaip sodhane' iti vacanāt nidā jñānam ābhogaḥ ity arthaḥ | tadyuktā vedanā'pi nidā abhogavatity arthaḥ ||" Bhagavati-tika 16.5. 656, folio 769.
And Ac. Malayagiri explains this type of vedana as follows: "nitarām niścitam vā samyak diyate cittam asyām iti nidă, bahulädhikärät upasargādāta' ity adhikarane ghañ, sāmānyena cittavatī samyagvivekavati vā ity arthaḥ "-Tika folio 557.
Paiasaddamahannavo considers the term 'nida' to be a deśya
word.
In connection with the feeling of Hot-cum-Cold the commentator raises a question as to how there can be the simultaneous cognitions of hotness and coldness because it is a rule that two cognitions cannot take place simultaneously. He himself answers this question by saying that though the concerned cognitions do take place alternately, their alternation being quick and speedy is not noticed by us; and from this standpoint only the Sutra considers the cognitions of hotness and coldness to be simultaneous. This same logic applies to the cases of the feelings of Bodily-cum Mental and sātāsātā.
The commentator explains aduḥkha-asukha vedana as follows. It could not be called 'sukhä-vedanā' because it involves the experience of duḥkha' also. At the same time it could not be called 'duḥkhavedand' because it involves the experience of sukha also. Thus aduḥkha-asukhā vedana means the experience of both sukha and duḥkha.
What is the difference between sätä-asātā and sukha-duḥkha? The answer to this question is given by the commentator. It is as follows. The feeling of pleasure and pain that we experience on account of the due rise of vedaniya karmas is called sātā-asātā type of vedana whereas the feeling of pleasure and pain that we experience on account of the instigation (udiraṇā) by other person is sukha-duḥkha type of vedană.
The voluntary experience of bodily pain is called abhyupagamiki vedanā. Pulling off hairs, etc. are the instances of this type of vedana. On the other hand, the experience of pain which we
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[419]... have on account of the rise of vedaniya karma effected before its destined time by the special process of instigation (udīraņā) is called aupakramiki vedanā. (Tikā, folio 556).
Here we are told that both the divisions, viz. sañjñī and asañjñi are found in the class of infernal beings and further that sañiñi infernal beings have nidā-vedana whereas asañiñi infernal beings have anida-vedanā.
Satkhandāgama discusses the fruition (vipäka) of karma on the basis of the types of vedanā, viz. sātā-asätä, etc. But in its Vedanavidhāna section while dealing with vedanā it employs the method of naya and enumerates the following types of vedanā, viz. bajjhamaniya veyaņā, udinna veyaņā, uvasamtā veyana and formulates many alternatives on their basis (Book XII, pp. 304-363).
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[420]...
CHAPTER XXXVI
ON SAMUDGHĀTA1
Satkhandagama contains no independent discussion about samudghata. Prajñāpanä, having enumerated seven types of samudghätä, informs us as to which of them is possible in this or that from among 24 classes of living beings. But Satkhanḍāgama neither enumerates nor discusses them. In its account of märgaṇādvāras there occurs the discussion about kṣetra2 and sparsa. And it discusses them from the standpoint of samudghata. There too it yields general information about samudghata; it does not contain information about particular types of samudghata (Book VII, p. 299, 369). Moreover, it occasionally refers to the three types of samudghata, viz. 'veyanasamugghāda, 3maranamtiyasamugghäda,' kevalisamugghāda.' (Book XII, p. 498, 499, 506, 507).
The present chapter of Prajñāpană classifies samudghatas into the following seven types: (1) vedanāsamudghata (2) kaşayasamudghāta (3) maranasamudghata (4) vaikriyasamudghata (5) taijasasamudghata (6) ahārakasamudgāta (7) kevalisamudghata (2085, 2086). But no definition of samudghata is formulated here. Again, it enumerates four sub-types of kaṣayasamudghata, viz. krodhasamudghata, mana-samudghata, māyā-samudghata, lobha-samudghāta (2133). A common term 'samudghatas-possible-in-non-omniscient (chadmastha) beings' is given to the first six types (2147). We are told as to which of these six types are possible in this or that from among 24 classes (2148-52).
Ac. Malayagiri defines samudghata as the process through which soul becomes one with the fruits of vedana, etc., the fruits being in the form of experiences. This means that samudghata is nothing but expulsion (nirjara) of very many particles of the karmas of one particular type, causing their early rise through the special process of udirana; this necessarily involves the previous refrainment from the experience of the fruits of the karmas of all other types (Commentary folio 559).
1. Sthänänga-Samavāyānga, pp. 388-89; Bhagavati 2.2; Bhagavatisāra, pp. 92-95. For the description of kevalisamudghata, refer to Viseşävśyakabhäşya 3641.
2. Similar discussion occurs in Sthanapada of Prajñāpanā, sū. 148 ff. It is elaborate.
3. For the exposition of maraṇāntika-samudghata pertaining to taijasa and kärmaṇa bodies refer to sū. 1545-52.
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [421]...
We are told as to which type of samudghāta is due to the expulsion of this or that type of karma. The following table makes the point clear. 1. Vedanāsamudghäta involves the expulsion of asadvedantya
karma, 2. Kaşāyasamudghāta involves the expulsion of kaṣāyamohantya
karma. 3. Māranantika-samudghāta involves expulsion of äyukarma.
(This expulsion takes place only when there remains the last
antarmuhūrta of the present life-span). 4. Vailoriyasamudghāta involves the expulsion of vaikriyaśarirana
makarma. 5. Taijasa-samudghāta involves the expulsion of taijsaśarīranāma
karma. 6. Ahärakasamudghāta involves the expulsion of āhārakaśartra
nämakarma. 7. Kevalisamudghāta involves the expulsion of sad-asadvedaniya
karma, śubha-aśubhanāmakarma, ucca-nicagotrakarma (Prajñapanātākā, folio 559).
We are told as to how much time a particular type of samudghāta requires for its completion. Kevalisamudghāta requires 8 samayas (moments) for its completion whereas other samudghātas require an antarmuhūrta consisting of asamkhyāta samayas (2087-88).
We are informed as to how many from among the seven are possible in this or that class. The first four are found in the class of infernal beings; the first five in the classes of Bhavanapati celestial beings, sub-human beings with five senses, Vāņavyantara celestial beings, Jyotişka celestial beings, and Vaimānika celestial beings; the first three in the class of the one-sensed up to the four-sensed beings except the air-bodied; the first four in the class of the air-bodied beings; all the seven in the class of human beings (2089-92).
Afterwards it is calculated as to how many times in past could this or that type of samudghāta have been performed by a member of this or that class, also as to how many times in future can that be done. Similarly, it is calculated as to how many times in past could this or that type of samudghāta have been performed by the - members of this or that class all taken together, also as to how many times in future can that be done4 (2093–2100). Moreover, we
4. The method of calculation which takes into account first a single
member of the class and then all the members of that class taken together occurs even in șațkhandāgama, Book VII, p. 25.
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[422]...
are told as to how many times this or that type of samudghata could have been performed in the past and can be performed in future by a living being as a member of the class to which it belongs at present (svasthāna) and also as a member of the classes to which it belonged in the past and to which it will belong in future (parasthāna) (2101-2124).
This is followed by an account of the relative numerical strength of the living beings performing this or that type of samudghāta. We are told that the numerical strength of the living beings performing vedanāsamudghāta is the highest. But the living beings who perform no samudghata whatsoever are even more in number than those who perform vedanāsamudghāta (2125). Again, we are told as to how many living beings performing this or that type of samudghāta belong to this or that class of living beings from among the 24 (2126-2131).
Four types of kaşāyāsamudghāta are mentioned. And it is calculated as to how many times in past could this or that type of kasaya-samudghāta have been performed by a member of this or that class, also as to how many times in future can that be done. Similarly, it is calculated as to how many times in past could this or that type of kaṣāyasamudghata have been performed by the members of this or that class all taken together, also as to how many times in future can that be done (2137-38). In connection with these four sub-types of kaşayasamudghāta it is calculated as to how many times this or that sub-type could have been performed in the past and can be performed in future by a living being as a member of the class to which it belongs at present (svasthāna) and also as a member of the classes to which it belonged in the past and to which it will belong in future. This point has been explained by an instance of a living being that belongs at present to the class of infernal beings (2139-41). Not only that but the text gives even the account of the relative numerical strength of the living beings performing this or that sub-type of kaşayasamudghăta (2142-46). Kevalisamudghāta is not possible in the living beings other than the kevalī. That is, the remaining six samudghātas are possible in the living beings that are not kevalī (omniscient). We are told as to which of these six types are possible in this or that class from among the 24 (2147-52).
But it is worth noting that the sūtra does not mention the different classes of celestial beings except that of Asurakumaras. Possibly to make up this deficiency Ac. Malayagiri adds :
" Asurakumärādināṁ sarveşām api devānām āhārakasamudghātavarjāḥ śeşāk pañca samudghātāḥ"-Commentary, folio 590 A.
DL
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [423]...
Afterwards all the seven samudghātas are considered from the standpoints of avagähna (extension or pervasiveness) and sparśana (touch-on-all-the-directions or volume). That is, we are told as to how much extension and volume a living being can possibly assume while performing this or that type of samudghata. Again, we are told as to how long a living being, having assumed them, can retain them (2153-72). Moreover, it is calculated as to how many activities (kriya) a living being can have while performing this or that type of samudghāta (2153 ff.). At this juncture there occurs a detailed description of kevalisamudghāta (2168-2175). Here we are told that a kevalt cannot become siddha (liberated soul) so long as he performs activities. Hence, he stops the mental, vocal and bodily activities in due order and becomes absolutely free from all sorts of activities. And as soon as he becomes free from all sorts of activities he becomes a siddha. It is so because he does not acquire new karmas (as the cause of the aquisition of new karmas is activity) and at the same time he dissociates gradually the accumulated ones. When he attains siddhahood his cognition is sākāra (determinate) (2175). At the end of the text there occurs discussion about the nature of a siddha (2176).
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[424].... COMMENTARIES ON PRAJNĀPANĀSUTRA
(1) Pradeśa-vyakhyā by Ac. Haribhadra?
This Pradeśa-vyakhyā is written by Ac. Haribhadra who was well known by the name 'Bhavavirahasūri.' It opens with the words : prajñāpanākhyopangapradeśānuyogaḥ prārabhyate.' This clearly points to its scope. It intends to explain some portions of Prajñāpanā. Thus it is not a running and continuous commentary. Ac. Haribhadra considers Prajñāpanā to be an Upānga. But unlike Āc. Malayagiri he does not state that it is an Upānga of Samavāyānga. So, we cannot but conclude that the arrangement that a particular Upanga is attached to a particular Anga took place in the period of time that intervened between Ac. Haribhadra and Ac. Malayagiri.
We can call this commentary by a generic name 'avacūrnika' It is so because at one place Ac. Haribhadra says, 'alam atiprasangena avacūrņikāmätram etad iti'. (p. 28, 113).
There might have existed a commentary-short or long whatever it may be-even before Ac. Haribhadra wrote his Pradeśavyākhyā. And this commentary2 might be of the form of cūrņi. This surmise is made on the basis of the following observation. In Pradeśa-vyākhyā the explanatory passages that commence with the phrases like 'etad uktam bhavati', 'kim uktam bhavati', 'ayam atra bhāvārthah', 'idam atra hrdayam', 'etesim bhavana' are mostly couched in Prakrit and occasionally in Sanskrit also.
It is very difficult to determine as to who had written that cūrni. But it is possible that the author of that cūrni might have been Haribhadra's spiritual teacher. It is so because in the Pradeśavyākhyā we come across the expressions like 'evam tavat pūjyapădă vyācakṣate' (p. 75), 'guravas tu' (p. 118), 'iha tu pūjyāḥ' (p. 122), 'atra guravo vyācakşate' (p. 141, 147), 'guravo vyāvarnayanti' (p. 152).
Again, this much is certain that there existed before Āc. Haribhadra one or more commentaries besides this cūrni. This can be deduced from the fact that at so many places Ac. Haribhadra has recorded the explanations offered by others. Of course, we do not rule out the possibility, in some cases, of these explanations being quotations from commentaries on the works other than Prajñāpanā. But there are certain explanations which are definitely quotations from commentaries on Prajñāpanā. For this
1. For the detailed account of Āc. Haribhadra one may refer to 'Sama
darsi Ācārya Haribhadra.' 2. Ac. Malayagiri also mentions the Curņi, folios 269, 271
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [425)...
second type of quotations refer to pp. 13, 14, 16, 19, 20, 21, 23, 36, 37, 60, 61, 65, 71, 75, 78, 79, 83, 116, 117, 119, 120, 133, 134, 145, etc.
Regarding certain views recorded by him Ac. Haribhadra has not told us as to what his reaction to them is: he simply gi view of his own teacher side by side with those views. The following passage is an instance in point. 'evam tāvat pūjyapada vyācakşate, anye punar anyathā, tadabhiprāyaṁ punar atigambhiratvān na vayam avagacchamah" pp. 75, 118. But at some places he points out the discrepancy or inconsistency inherent in the views upheld by others. The following passage is an instance in point: "atra kaiścid atigahanatvāt prastutasya bhrāntyā likhitam kilopasamasrenyanantarań kşapakaśrenim pratipadyata iti etad apakarnayitavyam......" p. 116.
Ac, Haribhadra frequently draws upon Tattvärthasūtra of Vācaka Umāsvāti. But he does not refer to it by name. Moreover, he has quoted passages from Tattvārthasūtrabhāsya. (Refer to pp. 99, 149, 153, 158 etc.). While quoting an aphorism from Tattvärthasūtra he describes its author by the general name "sangrahakāra'
(compiler ') (p. 101). He quotes many works (including even his own commentary on Āvaśyakasūtra (p. 2) and authors, sometimes by mentioning their names and sometimes not. All such instances are given below : niryuktikārena' (p. 105); SiddhaprabhȚta (p. 11); Anuyogadvāra (p. 32); Jīvābhigama (p. 28); Prajñapti (Bhagavati) (p. 33); Uttaradhyayana (p. 111), vivaranagranthena' (p. 105); .bhaniyam ca vuddhāyariehim' (p. 29); 'sangrahanikāyāṁ' (p. 53);
karmaprakrtisangrahanikāyām' or 'kanımapayadisamgahanie' (pp. 51, 59, 100, 129, 140); 'sangrahaņīkāra' (p. 42); vādimukhyena' (p. 4). Throughout this commentary Ac. Haribhadra quotes Prākrit and Sanskrit verses (gāthas) preceded by the phrase
uktam ca' which indicates that what follows is a quotation. This is the proof of Ac. Haribhadra's versatile genius.
Ac. Malayagiri has fully utilised this commentary. And he has even referred to it. Whatever vādasthalas (polemical discussions, or explanations of knotty problems) we come across in Malayagiri's commentary are based on those occurring in Haribhadra's. This will be clear from the comparison of vādasthalas of one commentary with those of the other.
The date of Ac. Haribhadra is almost certain. The scholars are generally of the opinion that he flourished between 700-770 A.D.
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [426]...
(2) Prajñāpanā-trtiyapada-sangrahani
by Ac. Abhayadeva and its avacūrņi
The third chapter of Prajñāpanā contains an account of the relative numerical strength of the classes of living beings. Ac. Abhayadeva (V.S. 1120-) has summarised this whole chapter in 133 verses (gäthäs). He himself calls it a sangraha (compilation, or recapitulatory work). The gātha in point is as follows:
iya aţthānauipayam savvajiyappabahumii payaṁ taiyam pannavaņāe siriabhayadevasūrihim samgahiyam 11
But it is also known by the titles 'Dharmaratnasangrahanı' and Prajñāpanoddhāra.' We can say this because at the end of the work as also of its avacūrni these titles are mentioned. To ascertain the fact one may refer to the two manuscripts of the avacūrni, one belonging to L. D. Collection (no. 3673) and the other to Muni Shri Punyavijay aji's Collection (no. 664). Both these collections are preserved in L. D. Vidyamandir, Ahmedabad.
The avacūrni on the Samgrahani was composed by Kulamandanagani in the year 1441 V. S. This information is contained in the following gathā :
"sridevasundaraguron prasādato'vagatajinavaco'rthalavah kulamandanagaạir alikhad avacūrņim ekābdhibhuvanäbde
Prajñapanā-trtiyapada-sangrahani along with an avacūrni thereon has already been published by Shri Atmananda Jaina Sabha, Bhavanagar, in the year 1974 V.S. This published avacūrni is somewhat more extensive than the one by Kulamandanagani. And in the introduction to this published avacūrni we are told that the name of its author is not known. We feel that some learned person might have made the avacūrni by Kulamandanagani somewhat elaborate for the sake of clarity. And it seems to us that the published avacūrņi is nothing but the enlarged version of Kulamandanagani's avacūrņi.
(3) Vivști by Ac. Malayagiri
Ac. Malayagiri (c. 1188-1260 V. S.) has written a commentary on Prajñāpană. In extense it is four times Ac. Haribhadra's Pradeśa-vyākhyā. And it is the best means to understand the whole of the text of Prajñāpanā. Āc. Malayagiri3 himself declares that
3. For the detailed account of Ac. Malayagiri's life and works one may
refer to the Introduction to his Sabdānuśāsāna (L. D. Series No. 13, 1967).
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [427]....
though the basis of his commentary is Ac. Haribhadra's Pradesavyākhyā1, he has made his commentary rich by independently and intelligently utilising many a work other than that Pradeśavyākhyā. His claim is justified. Following are the instances that go to prove the rightness of his claim. Ac. Haribhadra has concluded his discussion on the worth of a woman for the attainment Tirthankarahood by producing an evidence of Siddhaprabhṛta, whereas Ac. Malayagiri has conducted the discussion having formulated opponent's view (purvapakṣa) and proponent's view (uttarapakṣa) and having quoted Ac. Sākaṭāyana. And Ac. Malayagiri's discussion about this problem is very rich and elaborate (folio 20). Similarly, while describing the nature of liberated soul (siddha) he first presents a comparative account of the various views upheld by different schools of Indian philosophy and finally establishes the Jaina position (folio 112).
It is noteworthy that Vivṛti at many places discusses the different readings of Prajñāpanā (folio 80, 88, 96, 165, 296, 372, 412, 430, 600).
Ac. Malayagiri has quoted in his commentary many a. work and authors. This proves his scholarship in many branches of learning.
Let us record the names of works and authors referred to by him in his commentary - pāņiniḥ svaprākṛtavyākaraṇe' (pp. 5, 365) 'uttaradhyayananiryuktigatha' (p. 12); 'savistaram nandyadhyayanattkāyām vyakhyātāni’(pp.24, 298, 311, 375);‘prajñāpanāmīlatikāk?t’ ormulaṭīkākāraḥ (pp. 25, 114, 194, 202, 263, 280, 283, 294, 305, 325, 362, 372, 383, 384, 391, 470, 490, 546, 547, 564, 568); 'sangrahanimülattkākāro haribhadrasuriḥ' (pp. 418, 552); 'mūlaṭīkāyām' (pp. 544, 547); 'jlvājīvābhigamaṭika' (pp. 44, 45, 47, 48, 51); 'jivabhigame' (p. 195); 'jīvābhigamacurṇau' (p. 308); atrakṣepaparihārau candraprajñaptiṭikäyām suryaprajñaptiṭikāyāṁ cabhihitau iti tato'vadharyau' (p. 99); 'kṣetrasamāsaṭīkā' (p. 107); 'anuyogadvāreṣu' (p. 114); 'vṛddhācāryaiḥ' (p. 135); 'prajñaptau' (pp. 141, 149); 'vyākhyāprajñaрtau' (p. 262); 'tatha caha asya eva prajñāpanāyāḥ sangrahaṇīkāraḥ' (p. 167); 'karmaprakṛtisangrahaṇyam' (p. 182); 'sangrahanigāthāḥ' (p. 207); dharmasangrahant' (p. 611); dharmasangrahaniṭikāyām' (p. 229, 307); śākaṭāyana' (p. 599); sakaṭasunur api' (p. 249); śākaṭāyananyasakṛt' (p. 563); svopajñaśabdānuśāsanavivaraṇe' (p. 250, 251); 'tattvärthaṭikāyām bhävitam' (251); bhagavan bhadrabahusvām!' (pp. 256, 257); 'bhāṣyakṛt'
"
4. jayati haribhadrasüriş tikakrd vivṛtavişamabhāvārthaḥ |
yadvacanavaśād aham api jāto lesena vivṛtikaraḥ || Prajñāpanāṭikā, folio 611. 5. p. folio.
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [428]... (pp. 264, 265, 300-302, 542, 602, 603, 605, 608); cūrnikȚté (pp. 269, 271, 272, 277); prajñāpa māgāo cũrnau” (p. 517); püroācārgäh” (p. 271); pañcasangrahe' (p. 283); mallavādinaḥ' (p. 284); karmaprakstiţikāyāṁ pañcasangrahațłkayām ca' (p. 292); 'tattvārthasūtrakst' (293); 'tattvārthatłkādau' (pp. 298, 299); "āvaśyakaniryuktau' (p. 298); 'stutikāro'pyaha' (p. 303); 'avaśyakaprathamapițhikāyām' (p. 547); 'āvaśyakacūrņau' (p. 610); 'avāśyāke' (pp. 304 438, 606) nandyadhyayanacūrņikrt' (pp. 310, 311); 'niryuktikarena' (p. 318); kārmagranthikās tu' (pp. 319, 391); 'bhagavata karmaprakstikstā śivasarmācāryeņa satakākhye' (p. 331); 'karmaprakrtiţikādişu' (pp. 331, 480); 'haribhadrasūriprabhștibhiḥ' (p. 371);
sivasarmācāryah' (p. 339); ' vyakhyāprajñaptau' (p. 341); bhasyakārah' (pp. 604, 606, 610); 'jinabhadragaạikşamāśramanapūjyapādāḥ'
(p. 380); 'tathā cāha duşsamāndhakāranimagnajinapravacanapradipo bhagavan jinabhadraganikşamāśramanah' (p. 385); 'satakabrhaccūrņau' (p. 388); "sangrahanīgäthä' (pp. 344, 349); 'siddhaprābhịtădau' (p. 357); ' uttaradhyayane' (p. 366); ' ācārănge' (pp. 367, 503); 'sūtrak?tanganiryukti.' (p. 511); 'višeşanavatyām jinabhadraganiksamāśramana pūjyapādaih' (p. 391); 'vasudevacarite' (p. 403); bhäsyakrt svakrtabhāsyaţikāyām' (pp. 424, 541); 'gandhahasti (p. 467); 'śrävakaprajñaptimülaţikayam' (p. 474); 'yaduktam agrāyaṇīyākhye dvitīyapūrve karmaprakrtiprabhste' (p. 479); karmaprakrtisangrahanikārah' (pp. 488, 489); 'siddhasenadivákara' (p. 532); vệddhavyākhyā' (p. 600); 'jambūdvipaprajñaptyädau' (p. 600); dharmasäramūlatıkāyām haribhadrasūrih' (p. 605); pañcasangrahaţikā' (p. 609).
The following facts emerge from the above list of works and authors. There existed a cūrni on Prajñāpanā, written by an ancient Ācārya and both Āc. Haribhadra and Āc. Malayagiri have consulted it. In his commentary on Prajñāpanā Āc. Malayagiri has quoted passages from Prajñāpanāmülatikā, Sangrahanimülatikā, Śrāvakaprajñaptimālaţikā and Dharmasaramülatikā, mentioning the sources by name. At these places he declares that Ac. Haribhadra is the author of Sangrahanimülaţikā and Dharmasaramülatīka. But he mentions Sravakaprajñaptimālaţikā alone by name. He does not refer to its author. In connection with Prajñāpanāmülatīkā he mentions it by its name and its author by the general terms
mülaţikākāra,'mülatīkākrt.' That is, he does not mention the names of the authors of Prajñāpanāmūlaţika and Sravakaprajñāptimülaţikā. Hence we compared all the passages quoted from these two works in Malayagiri's commentary on Prajñāpanā with the
from this Cuquotations occur krit, pp. 85-87, 95
6. All the quotations from this Cūrņi, given in Malayagiri's commentary,
are in Prakrit. These very quotations occur in Ac. Haribhadra's commentary also and therein too they are in Prakrit, pp. 85-87, 91, 148.
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [ 429)...
corresponding ones occurring in Haribhadra's commentaries (vșttis) on Prajñāpanā and Srāvakıprañapti. On the basis of this comparison we arrived at the conclusion that Prajñāpanāmūlaţikä and Srāvakaprajñaptimülaţikā mentioned by Ac. Malayagiri are nothing but the above mentioned Vịttis of Āc. Haribhadra. Of course some passages yield different readings. But this is merely due to the difference in manuscripts copied by two different hands at two different dates the period intervening between these two dates also being very long. Prajñāpanasangrahani was written in verses and Ac. Haribhadra wrote a commentary on it. Ac. Haribhadra commented on Dharmasara also. Ac. Jinabhadra has written a commentary on his own Bhäsya. This commentary has already been published?. Ac. Malayagiri has composed 'Sabdānuśāsana' and he himself has written a commentary on it. This Sabdanuśasana along with the auto-commentary has already been published.8
Generally Ac. Malayagiri simply notes the different views regarding the explanation of the text of Prajñapana. But at times he gives his own view also; and he even remarks that the point is revealed to the omniscient person only and we being ignorant cannot decide as to what is truth. For the different views recorded by him one may refer to : folios 28, 38, 73, 74, 76, 77, 86, 146, 220, 222, 229, 238, 262, 277, 283, 319, 331, 391, 404, 491. 'tattvam punah kevalino vidanti, visistaśrutavido va' (folios 73, 76, 239, 403);'anye vyacaksate.. tan na budhyāmahe' (folio 289);amışāṁ pañcānām adeśānām anyatamadeśasamicinatanirnayo'tiśayajñānibhiḥ sarvotkrstaśrutalabdhisampannair vā kartum sakyate te ca bhagavadāryaśyāmapratipattau nisiran | kevalatatkālāpekṣayā ye pūrvatamah sūrayas tatkalabhavigranthapaurvāparyaparyālocanayā yathasvamati strivedasya sthitim prarūpitavantas teşām sarveşām api prāvacanikasūriņām matäni bhagavan äryaśyama upadistavān/ te'pi ca prāvacanikasūrayah svamatena sūtram pathanto gautamapraśnabhagavannirvacanarüpatayā pathanti tatas tadavasthany eva sūtrāņi likhitvà gotamā ity uktam anyatha bhagavati gautamāya nirdestari na samsayakathanam upapadyate, bhagavataḥ sakalasamśayātītaträt l' (folio 385); "anye tv anyathā'tra bhāvanikām kurvantiså ca nātiślisteti na likhita, na ca dūşitā, kumärgam na hi tityakṣuḥ punas tam anudhåvati' iti nyāyānusarañát" (folio 429); "tena yah prāha sūtre 'saktivisesa eva samhananam' iti.... sa bhräntah....ity alam utsūtraprarūpakavispanditeşu” (folio 470), 'etavatsūtram cirantaneşu avipratipattyä śrūyate, kecid acāryāḥ punar etadvişayam adhikam api sūtram pathanti tatas tanmatam āha 'kei....' (folio 555).
7-8. These two works have already been published in L.D. Series (Nos. 13
10, 14, 21) by L. D. Institute of Indology, Ahmedabad-9.
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [430]...
To establish consistency among different sūtras is one of the functions of a commentator. And in this matter Ac. Malayagiri is an expert. Many a time he, having employed different standpoints (nayadrsti), demonstrates consistency among different sūtras. (Refer to folios 18, 41, 73, 76, 140, 248, 284, 318, 353, 380, 437. 450, 455, 456, 598, 609). And at many other places he simply quotes in support old tradition or the views of ancient Ācāryas.
Ac. Malayagiri is an expert in explaining the text. He is a commentator of first water. Following are some of the noteworthy instances that justify the above statement : exposition of Relation conducted from the standpoint of a logician and also from that of a man of faith (p. 2); explanation of the term 'jinavarendra' (p. 3); justification, after Ac. Haribhadra, of the order of Nirdesa (enumeration) through reasoning (pp. 9, 269); the answer to the question as to why there occur dialogues between Lord Mahāvīra and Gautama though the author of the work is Arya Syāma; the answer to the question as to why different views are found mentioned in the dialogue though it is a dialogue between Lord Mahāvira and Gautama, and other such answers to the possible questions; the purpose of undertaking the task of writing a work (pp. 7, 47, 50, 72, 179, 180, 385); survey of the fifteen divisions of the class of liberated souls (siddhas) (p. 19), and examination of those divisions (p. 23); discussion about the worth of a woman for the attainment of liberation (p. 20); references and evidences to the effect that even women used to study Şaļāvaśyaka, Kalika Sūtras and Utkälika Sūtras (p. 20); discussion about Nigoda (p. 39); interpretation of the terms 'grāma, nagara' etc. (pp. 47, 50); explanation of the term mleccha' (p. 55); why Agamas are written in Prakrit language (p. 60); size of a liberated soul (p. 112); how a physical aggregate constituted of ananta atoms can accomodate itself in Lokākāśa having only asamkhyāta space-points (p. 242); exposition of the nature of reality (p. 358); explanation of the processes of reception and expulsion of the material-particles-of-theform-of-spoken-language (p. 264); answer to the question as to why are the bodies asaṁkhyāta only though the souls are ananta (p. 271); explanation of the terms rājā' mandalika' etc. (p. 330); exposition of leśyā (colour-indexes to mental temperaments) and kaşāya (basic passions) (p. 330); interpretation of the term 'kalka' (p. 331); plant-beings and the attainment of libertation by Marudevī (p. 379); samvyavahārika (those that are in the process of evolution and hence amenable to practically useful description) and asāmvyavahärika (those that are at the lowest stage of evolution and hence not amenable to practically useful description) living beings (p. 380); exposition of different kinds of intelligence, viz.
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [431]...
koştha etc. (p. 424); performance of penances according to one's ability (p. 436); etc. Thus Ac. Malayagiri has thrown light on many interesting and important points.
(4) Vanaspativicāra by Municandrasūri (Death in 1178 VS)
The exposition of plant-life contained in the first chapter of Prajñāpanā is restated in Municandrasūri's Vanaspatisaptatikā consisting of 71 verses. Its avacūri is also available. But we have no means to know as to who has written this cvacūri. Vanaspatisaptatikā begins with the declaration that it expounds different divisions of plant-bodied beings, especially pratye kavanaspati and ananta-vanaspati. At the end of the work there occurs the following verse :
evam pannavanae pannavanae lavo samuddhario bhaviyāņa’ņuggahakae sirimanmunicamdasūrihin || 71 ||
-iti Vaņapphaisattari || A manuscript of Vanaspatisaptatikā is available in Pujya Munirāja Sri Kirtimuniji's collection (Serial No. 10601) preserved in L. D. Vidyamandir. It belongs to 16th century of Vikrama Era. Other two manuscripts of the same work are also available in the same collection. Out of these two, one contains the text of Vanaspatisaptatikā alone whereas the other contains avacūri also.
There is one manuscript belonging to L. D. Collection (serial No. 3674). It contains, along with other works, this work also. Here we find that the work consists of 77 verses. The six out of these 77 are possibly the interpolated verses. The title of the work contains the term 'saptatikā' which definitely points to the fact that the text of the work originally consisted of 71 verses only. In this manuscript at the end of this particular work there occurs a statement : prajñāpanādyapadagato vanaspativicāraḥ sampūrnah' As has already been said, the manuscript contains many works. The manuscript begins with Vicārasattari by Mahendrasuri of Añcalagaccha, along with its avacūri; after that we find the abovementioned Vanaspativicāra along with its avacūrņi and at last there
Prajñāpanā-trtłyapadasangrahaņł (along with its avacūrni) by Abhayadeva. The manuscript has been written in 1670 V. S.
(5) Prajnāpanābijaka
There is one manuscript in L. D. Collection (Serial No. 5805) of L. D. Vidyamadir. It contains, along with Bhagavatībījaka of
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[432]...
Harṣakulaganio, Prajñāpanābljaka. Hence is the conjecture that this Prajñāpanābijaka may be the work of that very author. Of course, neither in the beginning nor at the end of the work we find any suggestion to this effect. This Prajñāpanābījaka contains the subject index of the chapters of Prajñāpanā. It is written in Sanskrit. The work begins from the folio 11 B and ends in the folio 14 A. The manuscript has been written in 1869 V. S.
(6) Avacuri by Padmasundara
Padmasundara composed this Avacuri on the basis of Ac. Malayagiri's commentary on Prajñāpanā. A manuscript of this avacuri is found in L. D. Collection (Serial No. 7400) of L. D. Vidyamandir. This manuscript has been written in Agaranagara in the year 1668 V. S. when Emperor Jahangira ruled over Delhi. Padmasundara was a friend of Emperor Akbar and he had presented to him so many Jaina and non-Jaina works. He belonged to Tapagaccha. His work having the title Akabaraśāhi Śṛngāradarpaṇa has already been published in Ganga Oriental Series in 2000 V. S. The manuscripts of his 'Yadusundarn-mahākāvya', 'Pārsvanāthacarita' and' Pramanasundara' are available in L. D. Collection of L. D. Vidyamandir. For details one may refer to the introduction to Akabarasahi Sṛngāradarpana'.
(7) Tabo (Bālāvabodha) by Dhanavimala
A manuscript of this work is found in Śrikirtimuniji's collection preserved in Lalbhai Dalpatbhai Vidyamandir, Ahmedabad. It bears No. 11079. It has been written in 1767 V. S. This means that the work has been composed before that date. It is probably the first translation of Prajñāpanā into vernacular language. The author has given his personal account at the beginning and at the end of the work. It is as follows:
Beginning-praṇamya śrīmahāvīram natāśeṣasuresvaram |
prajñāpanāsya(nākhya)sūtrasya
vakṣe (ksye)'rtham lokavārtayā || 1 ||
samri(ti) bṛhaṭṭīkāyā (?) dayo grantha manoharā[ḥ]| tathāpiś(s)vaparaśisyān(n)âm vinodartham karomy aham || 2 ||
9. This Harşakulagani composed Vasudevacopai' in 1557 V. S., corrected 'Kurmaputracarita' in 1577 V. S., wrote a commentary called Dipikā on Sutrakṛtänga in 1583 V. S., and taught Prakrit Grammar to the author of Dhumdhika' in 1591. Jaina Sahityano Samkşipta Itihasa, pp. 519 520, 529.
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [ 433]...
sadguruń buddhidam natvā vinayad vimalábhidham
svaparātmaprabodhāya stibuko likhyate mayā || 3 || End—śrīmattapăganavibhāsanatapanābhah bhya(bha)vyāśu(su)maha(mad)
hrdayakairavarātraṁra(trara)tnam | āsid gu[ru]r vimalasomaganādhirājah
saundaryadhi(dhai)ryaguņamandalavārirāśiḥ 111 11 gacche tatra viśālasomaguru(a)vaḥ śrīsūrayaḥ samprata(tam) vannita (vartante) mahi(hi)mandale gaņapadaprāpta[pra]
tisthasya(sthäspa)dam | nānāvānyayaha(nmaya)sāgarāmbutarane sabu(dbu)
ddhināyām(navām)citrā(täh) caritrācaranena duşkaratapah(päh)
sristhūlabhadropamä[h] || 2 || tadgacche'bhūt kriyāpatra[m] vidvaja (ija) nasiromantnih) śrīmadvisnayavi]mala[h] panditaḥ panditägraņi[h] ||3||| tatśi(tacchi) syasevaka sādhu (?) sådhu[r]dhanavimalah
satah ! prajñāpamāsga(khga) sutrasga cũrtảm cakre
manoharā[m] || 4 11 From the colophon we gather that this Tabo has been composed by Dhanavimalaji, a pupil of Vinayavimalaji who flourished in the Gaccha of Somavimalasuri (1591-1633 V.S.). The manuscript does not mention the year of composition. But the date of Somavimalasuri is fixed. On its basis we can legitimately assign it to the later half of 17th century V.S.
Another manuscript of this work is available in Muni Shri Punyavijayaji's collection preserved in Lalbhai Dalpatbhai Vidyamandir. It is numbered 2329. It has been written in 1920 V.S. The entire colophon which we find in the abovementioned manuscript is absent here. Moreover, the third verse (Beginning) in which the author has offered salutation to Vinayavimalaji, his spiritual teacher, is also not found in this manuscript. But the first two verses (Beginning) do occur in this manuscript also. This means that though this manuscript is not the verbatim copy of Dhanavimalaji's Tabo, it is nothing but the copy of Dhanavimalaji's Tabo.
(8) Țabo (Bãlāvabodha) by Jivavijaya Jinaratnakoşa notes that the manuscripts of this work are available. Again, it gives the date of its composition. It is 1784 P.28
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________
... (434)... V. S. More than one manuscripts are in possession of L. D. Vidyamandir--two (Nos. 1058-59) in Muni Shri Punyavijayaji's Collection, one (No. 2094) in L. D. Collection and two (Nos. 10214, 11079) in Shri Kirtimuni's collection. Jivavijaya, the author of this work, has also composed sabo on Karmagrantha in 1803 V.S. (Refer to Jaina Sahityano Sanksipta Itihasa' p. 677).
(9) Stabaka by Paramānanda
This Stabaka (Tabo) has already been printed in Ray Dhanapatisimha Bahadur's edition of Prajñāpanā. At the end of the work we are told that it has been composed in 1876 V. S. in the life-time of Shri Pūjya Lakşmicandrasūri by Paramānanda, a pupil of Sri Anandacandraji.
(10) Sanskrit Chāyā (translation) by Nánakacandraji
In the title of Ray Dhanapatisimha Bahadur's edition of Prajñāpanā there occurs 'Lonkāgacchiya Ramacandraganikşta SamskȚtānuvada' (i. e. Sanskrit translation by Rāmacandragani of Lonkāgaccha). But in the praśasti it is clearly stated that this Sanskrit translation is done by Nānakacandra, a pupil of Rāmacandragani. And it is again Nánakacandra who has critically edited the text of Prajñāpaná contained in this edition. Hence it follows that he was alive when this edition of Prajnapană was published. That is, he was alive in the year 1884 A. D.
(11) Vrtti by an anonymous author (?)
Jinaratnakoşa mentions this vștti and gives information about the various manuscripts available in different collections.
(12) Translation of Prajñāpanāsūtra
This translation by Pt. Bhagavandas Harakhchand has been printed in 1991 V. S.
Besides the commentaries mentioned above there existed, as has already been said, one cūrni also. But no manuscript of this cūrni is available. Moreover, a manuscript of Prajñāpanāsūtrasāroddhāra has been noticed in List of manuscripts preserved in śāntinátha Bhandara, Cambay'-an appendix to Peterson's Report,..
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [435] ...
Pt. II, p. 63. But we have not come across this manuscript. And we do not find the mention of this manuscript in the catalogue of the manuscripts preserved in this very Bhandara—the catalogue recently prepared by Muni Shri Punyavijayajī. So, we have to believe that at present the concerned manuscript is not there in this Bhaņdāra. This. Prajñāpanāsūtrasāroddhāra' and Ac. Abhayadeva's Prajñāpinoddhāra' alias Prajñāpanāsangrahanl' are two different works. This is so because Prajñāpanāsároddhāra is in prose whereas Prajñāpanoddhāra is in verses.
(13) Prajñāpanāparyāya
The title of the manuscript in Muni Shri Punyavijayaji's Collection (No. 4801) preserved in L. D. Vidyamandir is Sarvasiddhāntavişamapadaparyāya'. The work is that type of commentary which gives simply the synonyms (paryāya) of difficult terms (vişamapada). It begins with the paryāyas of the terms from Pañcavastuka. Then from folio 2 B there occur the paryayas of the terms from Ācāranga etc. Therein from folio 5 A there occur the paryāyas of the terms from Prajñāpanā. First the author gives the term which he wants to explain. Then he gives its explanation. The explanation is mainly in the form of synonyms. First of all it takes up for explanation the term 'anāhāraka' from chapter XVIII. And in folio 6 B the author finishes Prajñapanāparyāya and starts to give paryāyas of the terms from Niśithacūrni etc. Folios 63 A to 64B contain the paryāyas of difficult terms from Prajñapanavivarana. 'Pakşikasūtraparyāya' ends in 26th folio. There exists, in the Bhandāra of Cambay, one palm-leaf manuscript resembling this much portion (i. e. folios 1 to 26) of the present manuscript. Refer to Catalogue of Palm-leaf manuscripts in the Sāntinātha Jaina Bhandara, Cambay (part one]' p. 128. Therein the title is 'Nihsesasiddhanta paryaya'. On the basis of the author's prasasti found at the end of the manuscript in Santinātha Bhandara we know that the author of the Paryayas upto 'Pakşikasūtraparyāya' is Candrakirtisūri (1212 V.S.) But in the concerned manuscript in L. D. Vidyamandir there does not occur author's prasasti on folio 26th wherein ends Paksikasūtraparyaya.' Not only that, but it contains, after. Pākṣikasūtraparyāya,' other Paryāyas (Niriyāvaliyașūtraparyāya, etc.). And the last folio is 69th. Even at the end of the entire manuscript of 69 folios we are not told as to who is the author. So, we surmise that this manuscript in L. D. Vidyamandir is a collection of two different works of the same nature. In other Bhaņdāras too such manuscripts are available.
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [ 436 )... MALAYAGIRI AND HIS COMMENTARY ON
PRAJNĀPANĀSŪTRA
We have edited merely the original text of Prajñāpanāsūtra. Hence it is not possible for us to give exhaustive details about the # commentary and its author. While editing the original text of Prajñāpanāsūtra we had to consult the commentary every now and then. It is to be borne in mind that none can prepare the critical and faithful edition of Prajñāpanāsūtra or any Agama without consulting commentaries thereon. Out of the critical editions of the original sūtras that have been published down to this day those that have been prepared with scant and cursory consultation of their respective commentaries or without the consultation of them contain at many places unauthentic readings.
While editing the original text of Prajñāpanā we got the opportunity to study the commentary. As a result of this study whatever information we gathered about the commentary and its authori is presented here. We firmly believe that old manuscripts of Sūtras and the commentaries on Sūtras constitute the solid bases depending on which one can prepare the authentic texts of Sūtras. We are harping on this point whenever the occasion arises. Even though commentaries constitute one of the solid means for preparing critical edition of Agamas, they lead the editor astray in selecting the authentic readings when they are consulted halfheartedly and cursorily. From this follows that the editor should independently ponder over as to whether the readings yielded by the commentary are in tune with those found in the manuscripts. In other words, he should see as to whether the readings yielded by the commentary are consistent with the line of thought presented in the text of original Sūtra. While editing the present work we have experienced that this sort of weighing is really necessary. In this edition of Prajñāpanāsūtra there are places where we have accepted readings found in old manuscripts having gone against the commentary because we have deemed them proper and consistent. But then there arises a question as to why the commentary contains unauthentic readings. The answer is as follows. The commentator seems not to have corrected the commentary after having written it. Or, if he would have corrected it, we are not at present in possession of the manuscripts representing the corrected version.
1. Here we are to understand Ac. Malayagiri and his commentary.
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[437]...
At this occasion we seize the opportunity to give, even digressing from the main topic in hand, a sketch of Ac. Malayagiri's life and works.
Rev. Maharși Malayagiriji has written voluminous commentaries on Jaina Agamas and other works. Even his death took place when he was engaged in writing commentaries. This is proved by the fact that some commentaries of his are incomplete. He has done great service to the cause of learning by having remained constantly engaged, till his death, in the task of composing works. Thus he deserves respect not only of the scholars of Agamas but also of those who are the lovers of learning. He states that he has done the service of Śrutajñāna to the best of his ability and requests the readers devoted to Śruta to correct the mistakes of omission and commission that he might have committed inadvertently. From this we may infer that he might have deemed it proper to devote his time in the composition of new commentaries rather than in correcting the commentaries once composed by him. If we are correct in our inference then there is nothing improper in correcting the text of his commentary when one finds some solitary mistake inadvertently committed. It is really childish on the part of one who on finding some solitary and ordinary mistake runs down, in the heat of his little knowledge, a person whose contribution to learning and literature is so great.
In this edition at two places we have accepted the reading found in all the manuscripts of the original Sūtra even though the reading yielded by the commentary is different. Out of these two places one is sū. 1420 [4]. Regarding this sutra we notice that all the printed editions of the Prajñāpanāsūtra contain the reading available in all the manuscripts of the sutra. This reading, as we have already said, is different from the one found in the commentary. The two places under consideration are as follows:
1. In sū. 999 [1] (p. 246) there occurs the reading 'goyamā! no addayam pehati'. All the manuscripts yield this reading. The authors2 of vernacular commentaries (Tabo) also explain the text according to this reading. Acārya Malayagiriji follows the reading 'goyama! addayam pehati' in his commentary. We have considered the reading' goyama! no addayam pehati' to be authentic because each and every manuscript of the text of Prajñāpanāsūtra contains it as also because it seems to us consistent with the line of thought presented in the sutra. For further clarification one may refer to p. 246 foot-note 2. Ray Dhanapatibabu's and Shri Amolakaṛṣiji's editions contain the reading we have accepted. This means that the
2. Pt. JIvavijayaji and Pt. Dhanavimalaji.
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [438 )... manuscripts that served as the basis of these two editions must have contained the reading yieded by the manuscripts utilised by us. But in Agamodaya Samiti edition we find the reading accepted by Ac. Malayagiri. Pt. Bagavandas's edition, Silagama edition and Suttagame edition-all these three editions follow the reading printed in Agamodaya Samiti edition.
2. The reading of sū. 1420 [4], that is available in all the printed editions is as follow : "je nam bhamte! kevalam bohim bujjhejja se nam saddahejjā pattiejjå roejja? goyama! saddahejjā pattiejjā roejjā)” (p. 231).
The commentary on this sütra runs as follows: “punar api praśnayati-yo bhadanta ! kevalikīm bodhim arthato'vagacchati so'rthatas tām sraddadhita' sraddhāvisayam kuryát tatha 'pratyayet' pratitivişayāṁ kuryāt, rocayet' cikirşami ity evam adhyavaset? bhagavān äha—atthegaie ityādi” (Comm. folio. 399 B).
When we think on the basis of the phrase "atthegaie' quoted by the commentator we feel that the answer contained in the concerned sūtra-portion should be as follows: "goyama ! atthegaie saddahejjå pattiejjā roejja "
Now let us explain the context in which the concerned sūtraportion occurs.
(1) Question-Can a living being belonging to the class of infernal beings take its next birth in the class of sub-human beings with five senses?
Answer-Some can, and some cannot (sû. 1420 [1]).
(2) Question-Do the infernal beings that are born in their next birth as sub-human beings with five senses get opportunity to hear Religion propounded by Kevali ?
Answer-Some get the opportunity, and some do not.
(3) Question-Do the concerned sub-human beings who get the opportunity to hear the Religion understand its meaning?
Answer-Some understand, and some do not.
(4) Question-Do the concerned sub-human beings who understand the meaning have faith in, conviction of and predilection for that meaning ?
Answer-They have faith in, conviction of and predilection for the meaning.
According to the commentary the answer to the fourth question is: 'Some have faith in, conviction of and predilection for the meaning whereas some do not have.' The answers to the first
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[439]...
three questions contain the phrase 'atthegaie'. While explaining the fourth question the commentator suggests that in the body of the text proper the same phrase occurs in the answer to the fourth question also. Is this the result of the inadvertency on the part of the commentator? Or, it might be that the manuscripts copied from the corrected original manuscript of the commentary are altogether lost to us. The learned should ponder over this matter.
The Sanskrit and Gujarati translations printed in Ray Dhanapatibabu's edition follow the reading available in all the manuscripts of Prajñāpanasūtra whereas the commentary printed in the same edition yields the above-mentioned reading.
The edition prepared by Shri Amolak Rṣiji accept the reading yielded by all the manuscripts of Prajñāpanāsutra whereas the Hindi translation given in this edition follows the commentary.
The edition prepared by Pt. Bhagavandas accepts the reading found in all the manuscripts of Prajñāpanāsutra. Even the translation printed in this edition follows this reading. But Vivecana contained in this edition follows the commentary.
There are two Tabas (vernacular commentaries) on Prajñāpanasutra-one by Pt. Dhanavimalaji and another by Pt. Jivavijayaji. The text of Prajñāpanāsūtra, given along with the Tabo by Pt. Dhanavimalaji, contains the reading found in all the manuscripts utilised by us in the preparation of the present edition. And even the explanation given in this Tabo follows the same reading. The explanation is as follows: 'je bhagavana(van) kevalabodhaim bu(u)jhim te saddahem pratīta āņem ruci manamām vasem? gautama! saddahaim pratitaim rucim (rocem)3. Though the text of Prajñāpanāsūtra, given along with Jivavijayaji's Tabo (1784 V. S. date of composition), contains the reading yielded by all the manuscripts utilised by us, the explanation follows the commentary. The explanation is as follows: 'jeha bhagavan! kevalipranita bodha prate jāne bujhe te bodhi prate saddahem pratyaya dhare ruca (ci) karem? ha gautama! koika saddahem pratyaya dharem ruca (ci) dhare karem 4'. In the beginning and at the end of this Tabo, Jivavijayaji declares that in composing it he has followed the commentary by Ac. Malayagiri.
There is one common topic dealt with in both the works, viz. Prajñāpanāsutra and Jiväbhigama. Though they treat of the same
3-4. The readings given here are from the manuscripts of these two Tabă works, belonging to Muniraja Kirtimuniji's Collection (No. 11079) and Muniraja Punyavijayaji's Collection (1058-59) preserved in L. D, Institute of Indology, Ahmedabad-9.
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [440]...
opic, their expressions are different. Let us note the difference of expression.
"abhåsae tivihe pannatte tań jahă-anāie vă apajjavasie 1 anäle vä sapajjavasie 2 sädie vā sapajjavasie 3" (Prajñāpanāsūtra, sū. 1375 p. 315).
“abhāsae duvihe pannatte tam jaha-sätīte vā apajjavasite 1 sātīte vā sapajja vasite 2” (Jīvābhigamasútra, Folio 442 B).
The five paper-manuscripts which we have utilised in the preparation of this critical edition contain the expression identical with the one found in Jivābhigamasūtra. Even Pt. Jivavijayaji in his Țabo on Prajñāpanāsūtra accepts the reading or expression identical with the one found in Jīvābhigamasutra and accordingly mentions two types of ābhāşaka. Āc. Malayagiri in his commentaries on Prajñāpanāsūtra and Jivābhigamasūtra follows the readings found in the original texts of the respective Sūtras. That is, in his commentary on Prajñāpanāsūtra he mentions three types of ābhāsaka whereas in his commentary on Jivābhigama he mentions two types. But he does not note in either of these two commentaries the difference between the two readings found in the two Sutras.
ACCOUNT OF THE PRINTED EDITIONS OF
PRAJNAPANĀPANĀSUTRA
Before the present edition, there have been published six editions of Prajñāpanāsūtra. We give below an account of these six editions.
1. In 1940 V. S. Ray Dhanapatisimhaji, for the first time, published Prajñāpanāsūtra edited by Rși Shri Nänakacandraji. This edition contains the text of Prajñāpanāsūtra, Sanskrit translation of the Sūtra prepared by Shri Ramacandragani, Āc. Malayagiri's commentary and the vernacular commentary by Shri Paramānanda Rşi. The text of Prajñāpanāsūtra printed in this edition is fraught with unauthentic readings. Moreover, punctuation marks are wrongly placed and word-divisions are wrongly made. We think that this printed text is based on some manuscript of the same nature. We have mainly utilised the text of Prajñāpanāsūtra printed in the edition under review. And only rarely have we consulted the commentary, etc. contained in it.
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [ 441]...
2. In 1974-75 V. S. Shri Āgamodaya Samiti published, in two parts, Prajñāpanāsūtra edited by Rev. Agamoddhāraka Ācārya Shri Sāgarānandasūriji. This edition is superior to the one published by Ray Dhanapatisimhaji's from the standpoint of correct readings as well as correct printing. Hence after its publication the scholars have utilised this edition alone. Merely a glance at the vast number of works edited by him makes us realise the great speed with which he would have worked and also the irrepressible eagerness he would have entertained for bringing out editions of different Āgamic works. In comparison with the vast literature edited by him with great speed, the number of major mistakes that we find in this or that work edited by him is very small.
We have already written about Shri Āgamoddhāraka Sāgarānandasūriji and his editions in Editors' Note to 'Nandisutta Anucgaddärāim Ca', a work edited by us. Here we point out this much that in his edition of Prajñapanisūtra there do occur major and minor mistakes which we shall discuss at proper place.
3. In Vira Nirvāṇa Samvat 2445 (= V.S. 1975) Lala Sukhadeva Sahaya has published Prajñāpanāsūtra edited by Shri Amolak Rşi. This edition contains the text of Prajñāpanāsūtra and its Hindi translation by Shri Amolak Rşi. The text of Prajñāpanāsūtra contained in this edition is very corrupt. Though Amolakji has not followed Ray Dhanapatisimhaji's edition in preparing the text of Prajñāpanāsūtra, it is almost certain that he has utilised a manuscript or manuscripts belonging to that very group to which belonged the manuscript which constitutes the basis of Ray Dhanapatisimha's edition. Readers will know more about this from our discussion about different readings. While discussing the readings we have utilised, in a limited measure, the text of Prajñāpanāsūtra alone contained in this edition. Hence it is out of place to say anything about its Hindi translation.
4. In 1991 V.S. Pt. Bhagvandas Harshachandra has edited, in three parts, the text of Prajñāpanāsūtra. It contains the text of Prajñāpanāsūtra and Gujarati translation of Prajñāpanāsūtra and also of Ac. Malayagiri's commentary thereon. This edition is mainly based on Āgamodaya Samiti's edition. But the editor has pointed out in the introduction that he has utilised two manuscripts belonging to śāntisā garaji Bhandāra, Ahmedabad. Out of the two one contained the text proper along with its commentary whereas the other contained the text proper alone, the latter manuscript being mutilated (truţita). Hence at some places where Agamodaya Samiti edition yields unauthentic readings this edition yields
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[442]...
authentic readings. In spite of this it too, like Agamodaya Samiti edition, does contain, at many places, major and minor mistakes. Not only that, but there are places where the editor having rejected the correct readings yielded by Agamodaya Samiti edition has accepted corrupt ones in their stead.2 Translation of the text proper as also that of the commentary follow the respective versions of the texts printed therein. Hence many a time the translation of the text proper is not in tune with that of the commentary. The defects of the version (of the text proper) found in this edition are pointed out by us at proper place in this introduction.
5. The text of Prajñāpanāsutra contained in voluminous Agamaratnamañjūṣā published in limited number in the year 1998 V. S. (2468 Vira N. S.) for the purpose of inscribing all the Agamas on marble stone walls of Agama Mandir, Palitana. We shall call it Silagama edition. Its editor has corrected some of the wrong readings of Samiti edition3. But at the same time he has even changed the correct readings found in Samiti edition." Though we have not compared the text of this edition, word by word, with our press copy, we have very often consulted it while writing notes on different readings. Hence we would like to point out the special features of this edition.
The portion of the sutra from the word 'uddham' (su. 210 p. 77, line 8) to the word 'bahugio' preceding the word 'joyanakoḍākodio' (line 10) has been dropped in the edition under consideration. Refer to the last line of stone-plate 173-4 of Agamaratnamañjūṣā. The dropped portion is there in Samiti edition. We can know as to whether or not at other places too this edition drops lines or words of the original text provided we compare the text printed in this edition with our edition. The characteristic feature of this edition is that at various places the text of the Sūtra has been abridged by placing the sign of zero (0). In doing so Rev. Agamoddhārakaji, the editor, has not followed any old manuscript, method or tradition. It is his own invention. For instance, he has dropped the sutra-portion from the word 'pukkhara' (occurring at the end of 7th line on p. 64) to line 17th and in its place he has put a sign of zero indicating abridgement. This dropped portion is found in all the old handwritten manuscripts of Prajñā-. panasūtra as also in all the printed editions of the same. We have
1. Refer to paragraphs 61, 78-105 occurring under the forthcoming topic Examination of some of the Readings of Prajñāpanāsutra'.
2. Ibid, paragraphs 42, 49, 70-77.
3. Ibid, paragraphs 5, 21, 40, 89, 91, 92, 93, 103-106 and 33 (4).. 4. Ibid, paragraphs 3, 12, 16, 24, 94.
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [443] ...
noticed such abridgements at many places in this edition even though we have consulted it for our limited purpose. Rev. Agamoddhārakaji has dropped long or short portions of the Sutra in order to abridge the text. Hence this edition could be described as the abridged Prajñāpanāsutra prepared by Rev. Agamoddhārakaji. This abridged version contains the words sukka', 'kanha' etc. in place of sukkalessa', 'kanhalessa' etc. found in all the handwritten manuscripts and the printed editions. But this way of abridging the original Sutra text may possibly lead to the corruption of the original text itself. Hence the continuation of this method is not desirable at all. The latest edition should not be at least more corrupt than the previous ones, if not better than those. This is what we expect. But this Šilagama edition does not come up to our expectation. The forthcoming discussion will yield other details about this edition.
6. Muniraja Shri Pupphabhikkhu (Puspabhikṣu Phulchandji) has edited the Agamas in two parts under the common title 'Suttägame'. The second part of Suttagame contains 21 Agamas excluding the Angas. And among these 21 Agamas is found Prajñāpanāsutra. This second part of Suttagame' has been published in 2011 V. S. by Sütrāgama Prakāśaka Samiti, Guḍagāṁva, Chavani. This is the latest edition of all that we have consulted. On examining the version of Prajñāpanäsütra contained in Suttagame we have come to entertain doubt regarding the authenticity not only of the text of Prajñāpanäsutra contained therein but also of the texts of other Agamas contained therein. In Suttagame Muni Śri Pupphabhikkhuji has edited 32 Agamas recognised by the followers of Sthanakavāsĩ sect. The later edition should be better than the former. This is what we generally expect. But Suttāgame does not come up to our expectation. For the elucidation of this point we request the readers to study 107 paragraphs written under the heading Examination of some of the readings of Prajñāpanāsūtra', especially paragraphs No. 42, 49 and 64-77. It I would not be improper if we say something about the statements occurring in the Introduction (Prastāvanā) and Editor's Note (Sampadakiya) to the first and the second parts of Suttagame respectively.
The introduction to the first part has been written by Muni Śrī Jiņacandabhikkhu (Jinacandrabhikṣuji). And the Editor's note to the second part has been written by Muni Sri Puspabhiksuji himself. On the 25th page of the introduction and on the 65th page of the Editor's note there occurs the heading 'Special features of this Edition'. Under this heading there occur the following three statements: (1) We have taken sufficient pains in selecting
=
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [444]...
that the editor dogs of Prajñāpanāsots and our 'Examina
same. come
bee
correct readings'. (2) While editing the Agamas we have utilised correct manuscripts'. (3) Novel method has been employed by us in noting down the different readings'.
The first claim of the editor of Suttagame is not justified. Our notes on the readings accepted in Suttāgame and our 'Examination of some of the readings of Prajñāpanāsūtra', on the contrary, prove that the editor of Suttagame has no critical acumen required for the selection of correct readings. Thus the first statement is far from the truth.
On the basis of the second statement readers may come to believe that the editor of Suttāgame might have utilised correct handwritten manuscripts while preparing the edition of Agamas. But we confidently say that the editor has not compared the printed text of Prajñāpanāsūtra with any old handwritten manuscript of the same. And if we suppose that he has compared the printed text with some solitary old manuscript then we will have to say that he has not been able to assess the value of the important and authentic readings yielded by the manuscript. We have thrown light on this point in 107 paragraphs written under the heading Examination of some of the readings of Prajñāpanāsūtra'. The statement under consideration is ambiguous. Muni śri Pupphabhikkhuji has not explicitly stated that by 'correct manuscripts' he means 'correct handwritten manuscripts'. Nor has he given the description of the correct manuscripts he has utilised. Hence there naturally arises in our mind the doubt as to what might have been the manuscripts that he has used.5
The third statement is also ambiguous. We are simply told that the editor has employed the novel method of noting down the different readings. But he has not explained as to what novelty is there in the method. Moreover, he has not clarified as to whether the readings he has noted are yielded by the printed editions or by the old handwritten manuscripts.
Erom all this it becomes crystal clear that this edition is very defective from the standpoint of correct readings.
In the Introduction to the first part of Suttagame (p. 23) there occurs a statement about the previous editions. Therein we are told that the Āgamas have been published by Ray Bahadur Dhanapatasimha (of Maksudabad), by Agamodaya Samiti and by others also but those editions are not free from corruptions. By saying
5. Even after reading this introduction if the editor of Suttāgame gives
authentic description of the manuscripts he has utilised in editing Suttāgame, his attempt will be most welcome.
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________
...(445).
so the editor has indirectly suggested that Suttagame edition is more correct and authentic than any of the previous ones. This is the reason why we were tempted to utilise it mainly, considering it to be so. Not only that but whenever the need arose to examine different places for finalising the authentic readings, we have studied all those places of the Suttāgame edition. Hence we are in a position to say positively that the editor of Suttagame has not made any honest attempt whatsoever to prepare the critical and authentic version of Prajñāpanisūtra. Of course, the Suttāgame edition of Prajñāpanāsūtra contains 29 correct readings in place of the incorrect ones yielded by Agamodaya Samiti edition. But it is noteworthy that these 29 correct readings are already there in the text of Prajñapanāsūtra edited by Pt. Bhagavandas Harshachandra in 1991 V. S. i.e. 10 years before the publication of Suttă game. It may be that the editor has not followed the editions published by Pt. Bhagavandas and by Agamodaya Samiti. But it is a fact that Suttāgame edition contains all the corrupt readings yielded by both these editions.? It is specially noteworthy that the editor of Suttagame has not accepted the correct and authentic readings of the Āgamodaya Samiti edition, but in their place he has accepted all the corrupt and unauthentic readings of Pt. Bhagavandas's edition.8 This may lead someone to conclude that he has utilised these two editions alone for the purpose of correcting the text of Prajñāpanāsūtra. And the editor has said nothing that may disprove the conclusion. The truth of whatever we have said here in brief will be realised by the readers when they will study the details given under the heading 'Examination of some of the readings of Prajñāpanāsūtra'. At this juncture we would like to point out that out of so many correct and authentic readings we have been able to find out in place of the corrupt and unauthentic ones accepted in the previous editions there is one which has been accepted in Suttāgame edition. This reading, though not very important, is nevertheless authentic. It is kāyajogam in place of the unauthentic kāyajoge. This authentic reading kāyajogam' is not found in any other edition of Prajñāpanāsūtra. Refer to paragraph No. 107 under the heading
Examination of some of the readings of Prajñāpanāsūtra'. It is noteworthy that all the authentic readings except the one just referred to are found in this or that edition published before the publication of Suttāgame. Over and above the defects pointed out by us there are also minor defects which are peculiar to this
6. 'Examination of some of the Readings of Prajñāpanāsūtra', paragraphs
61, 78-106. 7. Ibid, paragraphs 1-42, 43-47, 50-60, 62, 63. 8. Ibid, paragraphs 61, 78-105.
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[446]...
Suttagame edition alone. Regarding the text of all the Agamas printed in Suttagame we can say as to how many are the places where the editor of Suttagame has either altogether dropped the reading or changed it, provided we compare the text of each and every Agama contained therein with the concerned text contained in old manuscripts. When the readers will study paragraphs No. 64-69 written under the headings of Examination of some of the readings of Prajñāpanäsütra', they will have a clear idea of what mischief he has played with the text of Prajñāpanasutra by either dropping the readings or changing them. So, we feel that he must have played mischief with the texts of other Agamas also. Though the state of affair is like this, the editor who has played mischief with the texts of Agamas has charged others with that unscholarly and unholy action. This is really wonderful! 9
We deem it proper to elucidate one point at this juncture. We have critically examined thousands of manuscripts of Agamas. Therein some learned and studious monks have added words or phrases, mostly on the basis of commentaries, simply to make the original laconic text easily understandable. For instances, one may refer to paragraphs No. 34, 44, 53 and 57, written under the heading, Examination of some of the readings of Prajñāpanāsutra'. Sometimes the manuscripts contain the interpolated readings which do not fit in the context. We have given the instances of interpolated readings of this type in paragraphs No. 4, 5, 10, 16, 17, 22 and 38 written under the above-mentioned heading. Study of these interpolated readings makes it clear that they might have been incorporated in the body of the text proper by the students who did not possess the thorough knowledge of the concerned subject. Again, at the end of a particular topic there occur in the body of the text proper recapitulatory verse (sangrahani gāthā). Sometimes it is from the pen of the author himself, sometimes it is borrowed from some other works by the author himself and sometimes it is interpolated in the body of the text proper by some learned monk after having composed it. In Prajñāpanäsutra there are instances of interpolated recapitulatory verses. Refer to the verse in lines 15-16 on page 26th. This is an interpolated verse. The sutra-portion containing the Pañcananamaskāramantra is also an interpolation. The two verses which occur in the beginning of Prajñāpanāsutra and contain the information about the author are again interpolation.
As we have critically examined so many interpolated readings,
9. In this connection one may refer to Pt. Shri Kalyanavijayaji's 'Paṭṭāvaliparaga-sangraha', p. 449.
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________
... ( 447)...
consistent or inconsistent with the textual context, we can definitely declare that all these interpolations have been incorporated in the body of the text proper with a view to clarifying the meaning of the concerned text-portion. We can positively say that they are interpolations only because no old handwritten manuscript yields them. And the study of the commentaries corroborates our above-mentioned view. Moreover, no interpolation is such as would suggest an attempt on the part of its interpolator to introduce his own peculiar views in the text proper.
Ac. Haribhadra has written a commentary named 'Pradeśavyākhyā.' It has been published in two parts. The first part has been published in 1947 A.D. by Rishabhdev Kesarimal, Ratlam. And the second part has been published in 1949 A. D. by Jaina Pustaka Pracaraka Sabhā, Surat. No part contains the original text of Prajñāpamasūtra.
EXAMINATION OF SOME OF THE READINGS
OF PRAJNAPANĀSŪTRA
We would like to give an idea of our critical method of editing Agamas in order that persons who work in this field of learning may get inspired. We have utilised the printed editions also. So, it is necessary to say something, by the way, about the readings accepted in these editions. We humbly request the concerned persons to remember our main objective in writing what follows. We have no mind to hurt the feelings of these persons.
We classify the forthcoming 107 paragraphs as follows:
(a) The correct and authentic readings mentioned in the eleven paragraphs (20, 43, 51, 52, 54, 56, 53, 59, 60, 62, 63) are not found in the editions published till the present day. In their place they contain corrupt and unauthentic readings. It is to be noted that out of these corrupt and unauthentic readings those mentioned in paragraphs 20, 43, 51, 56, 58, 59, 60 and 63 occur in more than one manuscripts we have utilised.
(b) No printed edition except the one published by Ray Dhanapatisimha contains the correct and authentic readings mentioned in paragraphs 45 and 50. In their stead they yield unauthentic and corrupt readings which we have come across even in manuscripts.
(c) All the printed editions except the one prepared by Muni Śri Amolak Rşiji yield corrupt and unauthentic readings instead of
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [ 448)...
the correct and authentic ones mentioned in paragraphs 32, 37, 55. The corrupt and unauthentic reading given in paragraph No. 37 is available in manuscripts also.
(d) The Ray Dhanapatisimha's edition and Muni Sri Amolak Rşiji's edition, at concerned places, contain readings which closely follow the correct and authentic readings mentioned in paragraphs 18, 23, 25, 46. (Hence these readings can be described as the different versions of authentic readings).
(e) The Agamodaya Samiti edition, Pt. Bhagavandas's edition, the Silāgama edition (contained in Agamaratnamañjūşa), the Suttagame edition contain corrupt and unauthentic readings in place of the correct and authentic ones mentioned in paragraphs 1, 2, 3, 6, 8, 9, 11, 12, 13, 18, 21, 23, 24, 25, 26, 27, 29, 31, 36, 39, 46 and 106. Out of all these corrupt and unauthentic readings those mentioned in paragraphs 39 and 46 are found in manuscripts also. It is to be noted that the correct and authentic readings mentioned in paragraphs 21 and 106 are found in the Silāgama edition.
(f) The Agamodaya Samiti edition, Pt. Bhagavandas's edition, the Silāgama edition and the Suttāgame edition contain unauthentic readings over and above the authentic ones mentioned in paragraphs 4, 5, 10, 17, 22 and 38. It is noteworthy that the corrupt reading mentioned in paragraph 5 occurs in Muni Śrī Amolak Rşiji's edition and also in one of the manuscripts we have consulted, whereas it does not occur in the Silāgama edition.
(g) The interpolated readings mentioned in paragraphs 34, 44, 53, 57 clarify the meaning of the concerned sūtra-portions. But as they are interpolations inserted in the text proper for the purpose of elucidating the meaning of the original text-portions, they could not be regarded as authentic readings. The interpolated readings mentioned in paragraphs 53 and 57 occur in all the printed editions whereas those mentioned in paragraphs 34 and 44 occur in the Agamodaya Samiti edition, in Pt. Bhagavandas's edition, in the Silāgama edition and in the Suttāgame edition. Moreover, the interpolated reading mentioned in paragraph 57 has been found in one of the manuscripts utilised by us.
(h) The important readings mentioned in paragraphs 7, 14, 15, 19, 28, 30, 33, 35, 37, 40 and 41 are not found in the Agamodaya Samiti edition, in Pt. Bhagavandas's edition, in the Silāgama edition and in the Suttāgame edition. But they are available in each and every manuscript we have consulted. Here we should note that the readings mentioned in paragraphs 7, 30, 37 and the whole sentence of the sūtra-portion mentioned in the paragraph 19 are not found in Ray Dhanapatisimha's edition whereas the readings
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[449]... mentioned in paragraphs 33 (4) and 40 are found in the Śilāgama edition.
(i) In paragraphs 64 to 69 we have given the following information: We have pointed out the readings that have been dropped by the editor of Suttagame according to his own sweet will (paragraphs 64-66). We have pointed out the unwanted change made by the editor in the case-ending of the authentic reading on account of his inability to comprehend the meaning of the sutra-portion (paragraph 67). We have also given an instance of the printing mistake that has escaped the notice of the editor (paragraph 69). We have also given instances of the unwanted changes introduced by the editor in the authentic readings according to his own sweet will (paragraph 68).
(j) The original and authentic readings mentioned in paragraphs 42, 49, 70, 72-77 occur in all the manuscripts and also in some of the previous editions, viz. Agamodaya Samiti edition etc. But in place of these original and authentic readings Pt. Bhagavandas's edition contains corrupt readings (paragraphs 70, 75) or unauthentic readings (paragraphs, 49, 73, 74) or readings involving unauthentic interchange of the places of words (paragraph 76) or interpolated readings (paragraph 72) or readings unscientifically corrected (paragraphs 42, 77). Moreover, we have pointed out, in paragraph 71, that Pt. Bhagavandas's edition follows the Agamodaya Samiti edition in giving wrong and reverse order of some sūtras and in dropping the concerned reading. In this paragraph we have even noted one place of Pt. Bhagavandas's edition, where the editor has dropped the reading occurring even in the Agamodaya Samiti edition. At the places mentioned in these ten paragraphs the Suttagame edition closely follows the unauthentic version of Pt. Bhagavandas's edition. But it is noteworthy that in place of the reading dropped by Pt. Bhagavandas in his edition (paragraph 71) the editor of the Suttagame has coined, according to his own sweet will, an altogether novel and unauthentic reading.
(k) We have pointed out the defects of the Ägamodaya Samiti edition in connection with the original and authentic readings mentioned in paragraphs 61, 78-105. In these paragraphs we have also shown that these original and authentic readings are accepted in Pt. Bhagavandas's edition. Again, we have pointed out that all these authentic readings given in the abovementioned 29 paragraphs occur in the Suttagame edition also, the only difference being that Pt. Bhagavandas's edition simply suggests the authentic reading given in paragraph 80 whereas the Suttagame edition.
P. 29
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [ 450]...
positively accepts it. Moreover, we have pointed out that Pt. Bhagavandas's edition contains two interpolated words in the correct reading mentioned in paragraph 99. At this place too the Suttāgame edition follows Pt. Bhagavandas's edition. At the place referred to in the seven out of the 29 paragraphs (89, 91, 92, 93, 103, 104, 105) the Silāgama edition accepts the authentic readings whereas at the places referred to in the remaining 22 paragraphs it follows the Āgamodaya Samiti edition.
(1) The original and authentic reading mentioned in paragraph 107 is found in none of the previous printed editions except the Suttāgame.
For the sake of convenience we give the following abbreviations for the printed editions of Prajñāpanāsūtra, which we intend to discuss in the forthcoming 107 paragraphs. Ho : The edition published by Ray Dhanapatisimhji #o: The Āgamodaya Samiti edition 270 : The edition prepared by Muni Sri Amolak Rşiji HO: The edition prepared by Pt. Bhagavandas FT : The Silāgama edition (contained in Agamaratnamañjüşā) go: The Suttāgame edition
1. In sū. 188 (p. 65, 1. 10) there occurs the reading 'sanam sāņam bhomejjanagarāvāsasata sahassanam'. All the manuscripts we have consulted yield this reading. This reading occurs even in Ac. Malayagiri's commentary on Jlväjivābhigamasūtra at the place where it quotes the whole vänavyantarasūtra from Prajñapanāsūtra. The go edition yields the following reading : sanam sānań asamkhejjabhomejjanagarāvāsasata sahassānam.' And the Ho, FETO and to editions follow the Fo edition in this matter. But 40 and 370 editions contain the reading- sāņam sāņa bhomejjaņagarāvasasayasahassa asamkhejjāņam.' The meaning of this reading is not different from that of the reading yielded by the fo edition.
2. In sū. 570 we have accepted the reading 'dasapaesie navapaesahine tti' (p. 152, 1. 15). All the old manuscripts yield it. In its place to edition contains the reading 'dasapaesie navaram navapaesahīņe tti'. But in no manuscript this reading is available. And it is also not necessary. At this concerned place to and 370 editions yield the reading 'dasapaesie navaram padesahine tti'. This means that these two editions contain the word 'navaram' in place of .nava'. Scholars who are constantly engaged in critically editing old Agamic texts will at once notice that the word 'navaram' is a corrupt form of the correct word 'nava' and further that both
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [451]...
these words 'navaram' and 'nava' have found place in a reading where there should have been 'nava' only. The Ho, fo and editions follow & edition in this matter.
3. Sú. 1119 mentions four types of catuhpuruşapravibhaktagati. The reading that we have accepted is as follows: 'samagam patthita samagaṁ pajjavatthita 1 samagam pațțhiyà visamam pajjavaţthiyā 2 visamaṁ patthiya samagam pajjavaţthiya 3 visamam patthiya visamam pajjavatthiya 4 (pp. 272–73). All the handwritten manuscripts that we have utilised yield this reading. The po edition contains both Prajñāpanāsūtra and a commentary thereon. There was something missing in the concerned portion of the commentary available to Rev. Āgamoddhārakaji. This seems to be the reason why he has interchanged the places of words and phrases of the original reading. The commentary on this concerned reading is as follows: “taccaturddhātvam samagam pajjavatthiya' ityādina granthena svayam eva vakşyati” (Commentary, folio 329). On the basis of this wording of the commentary the 8o edition yields the following reading : 'samagam pajjavatthiya samagam patthiya 1 samagań pajjavaţthiyā visamaṁ patthiya 2 visamaṁ pajjavaţthiyā visamaṁ patthiya 3 visamam pajjavatthiya samagam patthiya 4. The old palm-leaf manuscripts of the commentary yield the following reading: "taccaturdhātvam 'samagam patthiya samagam pajjavtthiya' ityādinā grathena svayam eva vakşyati". From this reading it becomes clear that the reading which all the manustripts yield and which we have accepted is the authentic one. From the instances like this we should learn that no changes should be introduced in the readings of the text proper merely depending on the printed edition of the commentary thereon. For correcting the text proper one should consult the old manuscripts of the commentary. Suppose no manuscript of the commentary is available, even then one should not change the readings of the text proper simply on the basis of the printed edition of the commentary. Some portion of the reading under consideration has been strangely dropped in the edition on account of the repetition of the same words in the concerned portion of the text proper. Though the 37 edition contains the reading similar to the one found in the 80 edition, it describes the third and the fourth alternatives as follows : visaman pajjavatthiya samagam patthiya 3 visamam pajjavatthiyā visamam patthiya 4. At this place the Ho and the yo editions simply follow the go edition. The fto edition accepts the corrupt reading 'pajjuvatthiya' in place of 'pajjavatthiya'. Except this it closely follows the Ho edition.
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [ 452]... 4. In the foot-note 13th on p. 294 we have noted the reading 'indagove i vārl. For the first time the edition has accepted it in the body of the text proper. But no manuscript which we have consulted yields this reading. And the go and 37° editions too do not contain this additional reading. Some scholar seems to have added this reading in the body of the text proper on account of not understanding the import of the concerned commentarial passage. This will be clear as soon as we read the passage. The text proper contains the reading bâlimdagove i vå'. And the commentary explains it as follows: bālendragopakah sadyo jatah indragopakah, sa hi pravȚddhaḥ san işatpandurakto bhavati tato balagrahaņam, indragopakah-prāvrtprathamasamayabhävi kītaviseşah'. All the manuscripts yield the reading bālerdagove'. And the commentary also follows this reading. Hence what is intended here is the balendragopa and not the indragopa. The commentator has explained the main term 'indragopa' from among the whole compound bālendragopa'. So, somebody added the reading 'imdagove i vå' in the body of the text proper wrongly considering that the authors of Prajñāpanāsūtra and the commentary intended it also. All the three editions viz. 70, Faro and To that have been published after the publication of the & edition follow the edition.
5. In sūtra 1238 there occurs the reading "anovama i vä' (p. 297). But the manuscript contains the additional reading "Uvama i vā' before the above-mentioned one. And somebody has corrected the go manuscript, having added this additional reading. But all other manuscripts utilised by us do not contain this additional reading. The o edition has accepted the additional reading in the body of the text proper. The commentator explains the gule khande' and 'macchamdiyā' from among those terms denoting sweet dishes. But for the meanings of the terms from
pappadamoyae' to 'aņovamā' he asks us to consult the person expert in the concerned science. His actual words: parpaţamodakādayah sampradāyād avaseyah'. This much is certain that the terms enumerated in the text proper at this place refer to sweet dishes. Hence the reading 'uvama i vå' rarely found in manuscripts seems to be an unwanted addition. 'Uvamä' means upamā, a Madrasi dish. It is a saulty dish. So, the term 'uvama' does not fit in the context. But in olden days there might have been some anupamā dish so called on account of its taste being quite opposite to that of uvamā. This dish is meant by the term 'anuvama'
1. The edition contains the reading 'imdagope i vā.' That is, here we
have à for a.
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[453] ...
occurring in the text proper. The additional unauthentic reading uvama i vā'is not there in the sto and the FTO editions whereas it is there in the 370, 7o and yo editions. By the mention of anupamā it is indirectly proved that the dish called uvamā is as old as the one called aņuvamă.
6. The word 'anamtaguna' occurs in sūtra 1247. It is available in all the manuscripts of the Sūtra, that we have consulted. The to and the 370 editions contain this very reading at this concerned place. The commentator also follows this reading. But the o edition yields the wrong reading 'asarkhejjaguņā' in place of the abovementioned authentic reading. The H, ETC, and to editions follow the #o edition in this matter.
7. The reading of the concerned fourth alternative in sūtra 1620 is as follows: atthegaie jive egaiyão jīvāo jań samayam kăiyae ähigaraniyāe pãosiyāe kiriyae apuţthe tam samayam pāriyāvaniyāe kiriyae apuţthe pāņāivāyakiriyae apuţthe 41 (p. 357 lines 6–8). All the editions published so far, except the 370 one, do not contain this reading which is yielded by all the manuscripts we have utilised. We may surmise that the manuscript which served as the model of those editions has dropped the concerned readings on account of its writer's cursory consultation of the commentary. The commenntary on the particular sūtra is as follows- jīve naṁ bharte ! jam samayam kāiyae ahigaraniyāe' ityādi atrāpi samayagrahanena sāmänyatah kalo gļhyate, praśnasūtraṁ sugamam, nirvacanasūtre bhangatraył-kañcij jīvam adhikrtya kaścij jivo yasmin samaye kāle kriyatrayena sprstas tasmin samaye pāritāpanikyāpi sprstah prāņātipätakriyayā cety eko bhangaḥ, pāritāpanikyā sprstaḥ prānātipātenāsprsta iti dvitlyah, päritāpanikyā prānātipātakriyayā cāsprsta iti tặtlyaḥ, eşa ca trtiyo bhango bānāder laksyāt paribhraíśena ghātyasya mpgādeh paritāpanādyasambhave veditavyah yas tu yasmin samaye yam jīvam adhikstyädyakriyātrayeņāsp?sťah sa tasmin samaye tam adhikstya niyamât pāritāpanikyā prāņātipātakriyayā cāsprstah, kāyikyädyabhāve paritāpanāder abhāvāt (Commentary, folio 446A)
ämányaut kaustas to
The underlined portion of the above-quoted commentarial passage contains the explanation of the fourth alternative suggested here. The answer to the sūtra-question is contained in 1 to 3 alternatives. This is the reason why the commentator says, nirvacanasūtre bhangatrayi.' To describe the fourth alternative with which the sūtra-question has no concern points to the characteristic feature of the style. On the basis of the term 'bhangatrayt' occurring in the above-quoted passage some manuscripts might have dropped the concerned fourth alternative.
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [ 454)...
8. The reading abhinibohiyanánt-asutananisu' occurs in the beginning of the sūtra 1898[1]. All the manuscripts yield this reading. When we examine the sūtras occurring before and after this sūtra we find that this reading is authentic from the standpoint of consistent meaning. The 87o and the 3To editions too accept this correct reading. The commentary contained in the Ho edition quotes the concerned portion of the text proper. The quotation is as follows: abhinibohiyanāņí suyanāņi ya.' This is a wrong reading. And it is on this account that the text proper printed in this 7 edition accepts this wrong and unauthentic reading. The palm-leaf manuscripts of the commentary, belonging to Jesalmer and Cambay Bhandāras, yield the following reading of the concerned quotation : 'abhiņibohiyaņāņīsū suyanānisū ya.' And all the manuscripts of the text proper yield this correct reading. The Ho, Pro and yo editions follow the wrong reading of the go edition.
9. The eo edition contains the reading "asaṁkhejjaguna' in place of the reading 'samkhejjaguna' occurring in the beginning of the first line on p. 436 (sūtra 2129 [1]). The commentary printed in this to edition also gives the Sanskrit translation of this very reading, viz. asamkhyatagunāḥ. But we have considered 'samkhejjaguna' to be the authentic reading on the following ground. All the manuscripts of the text proper yield this reading. Even the palm-leaf manuscripts belonging to Cambay and Jesalmer Bhandaras as also the paper manuscripts belonging to 16th-17th centuries of Vikrama Era contain this reading. Theo and the 370 editions accept the reading similar to the one accepted by us, whereas the HO, ETO and yo editions follow the go in this matter.
10. After the completion of sūtra 2175 (p. 445) the 8o edition contains the additional reading "tattha siddho bhavati'. We have noted this reading in the foot-note 6th on page 445. None of the manuscripts of the text proper, consulted by us, contains this additional reading. This additional reading is unnecessary and unwanted. It is not found in the sto and the 370 editions. Moreover, the commentary too does not explain it. After the completion of the commentary on 2175 sūtra the portion of the commentary containing the introductory remarks to sūtra 2176 is as follows: 'tad evaṁ kevalt yathā siddho bhavati tathā pratipăditam, idānim siddha yathāsvarupās tatrāvatişthante tatha pratipadayati |' The manuscript utilised by Rev. Agamoddhārakji seems to have contained the additional reading and this addition or interpolation might have been made in the manuscript on the basis of the phrase "yatha siddho 2. The reading osutaņānisu' is printed in our edition due to oversight.
We have corrected it in suddhipatraka.
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [455] ...
bhavati' occurring in the introductory commentarial remark to sūtra 2176. Of course, all the old manuscripts which we have utilised do not contain this unauthentic additional reading. The HO, RIO and 5° editions follow the go edition in this matter.
11. Sūtra 1737 [2] contains the reading 'satta ya vāsasahassäim abāhā'. But the ho edition in its place yields the reading 'sattari ya väsasahassāiñ abahá'. This might be the result of oversight or inadvertence on the part of the editor. The 40, RTO and Eo editions follow the Ho edition in this matter. But it is noteworthy that Pt. Bhagavandas translates the concerned term as seven thousand'. saya = hundred and sahassa = thousand. If the propriety of these two numbers were considered in the present context, then 'satta' would not have been turned into 'sattari', a corrupt reading. All the manuscripts we have utilised and even the go and 37 editions contain 'satta' reading at this place.
12. The second half of the 6th verse occurring in the second sūtra in our present edition is as follows: kammassa bardhae 24 kammavedae 25 vedassa bardhae 26 veyaveyae 27 11 6 (p. 4). It is yielded by all the manuscripts we have utilised. The go and the 370 editions too contain this reading. The Ħo edition and the and yo editions which follow the ao contain the following reading in its place : [kammassa] baṁdhae [kammassa] veda [e] vedassa bamdhae veyaveyae'. The words put in angular brackets [] suggest the attempt of the editor to make the prosodial instants equal to those found in the regular Āryä metre. But one should remember that Āgamic works contain at many places the irregular metres which possess prosodial instants more or less than those found in regular or standardised metres. Having borne this fact in mind the editor of Āgamic texts should ponder over as to whether or not the particular metrical reading yielded by this or that manuscript fits in the context. The explanation found in the commentary is also in consonance with the reading available in all the manuscripts. That is, the reading accepted by us is original and authentic. Though the reading put in angular brackets in the po edition follows the authentic reading, at last the RTC edition dropped the reading put in angular brackets with a view to bringing the Āryā metre of this half verse in line with the regular Arya metre. The concerned half verse given in to edition is as follows:
bardhae vedavedassa bamdhae veyaveyae.' This reading is very defective. At this place in our edition we have accepted the reading
kammavedae.' But the #o edition contains [kammassa] veda[e]' in its place. It is noteworthy that no manuscript yields 'ssa' at this concerned place.
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[456] ...
13. The reading sarirangovamganāme' (sū. 1693 and sů. 169454] (p. 369, lines 4th and 21st) and also the reading "°sarira govaṁgaņāme' (sū. 1694[4]) (p. 369, lines 22-23) are yielded by no manuscript of the text proper. Theo and the 37 editions contain the readings similar to the ones accepted by us. Even the commentary follows these readings. Let us quote the concerned portion of the commentary : 3śarträngopanganāmeti śarīrasyāngāny aştau śiraḥprabhļtīni, uktam ca-sisamuroyarapițsht do bahi uruya ya atthamga' iti, upangāni ca angāvayavabhūtāny angulyadini, śeşani tatpratyavayavabhūtāny anguliparvarekhădini angopangāni, syādávasankhyeye' ity ekaśeşaḥ, tannimittam nāma 4śarirangopānganāma (commentary, folio 469 B). The Ho edition accepts the corrupt reading 'sartrovamganāme' in place of 'sarīramgovamganāme.' The 27, to and go editions follow the 80 edition in this matter. Similarly, the # edition contains the wrong reading "*°sar[rovamganāmãe' in place of "sarirangovamganāmãe' (1702[14]). At this place also the Ho, Foto and yo editions follow the Ho edition. The concerned reading of sū. 1702[14] is missing in the go and the 370 editions.
14. The reading jah, kiriyāsu pāņāivayaviratassa' (sū. 1784 [31) printed on p. 390 (line 23) of the present edition is yielded by all the manuscripts we have consulted. The original version of the concerned text asks us to know all the alternatives from the sū. 1643 occurring in the chapter XXII called 'Kriyāpada'. This is the reason why we have accepted above-mentioned reading in the text proper at this place. Even so and the 370 editions contain this original reading. But the Go edition does not accept this reading. And Ho, fro and 5° editions follow the Fo edition in this matter. We are confident that there is no manuscript that does not contain this reading.
15. In sūtra 1786 all the manuscripts yield the reading 'bandhe' (p. 390) which refers to the chapter XXV called 'Bandhapada'. The so and the 370 editions also contain this reading. The commentator reproduces this entire sūtra (1786) in his commentary. Therein also we find the reading 'bandhe' (See commentary, folio 497 A). In the absence of this word 'bandhe' it becomes impossible for the reader to know as to which is the subject-matter of the sūtra 1786. In the printed text of the commentary the term 'bandhe' has been put in angular brackets [ ]. We do not understand as to why
3-4. At these two places the printed text of the commentary contains the
readings 'sarīropānganāmeti' and 'sariropānganāma' respectively. The reading we have given above is yielded by many old manuscripts of the commentary.
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[457]...
Rev. Agamoddhārakaji has put it in the brackets. Is it that the manuscript of the text proper utilised by him did not contain it ? Or, is there any other reason for his doing so? We cannot positively answer these questions. In the text proper contained in the edition this reading is missing. The Ho, o and go editions follow the o edition in this matter. This reading being not there in the edition, its editor Pt. Bhagavandas translates into Gujarati the concerned portion of the text proper as follows: 'jema jñānāvaraṇiyane vedatām jeṭali prakṛtino bamdha kahyo che tema mohaniya karma vedatām kahevo'. The purport of this translation is that the person who experiences [the fruits of] Mohaniya-karma binds seven or eight or six or even one type of karma. (Refer to sutra 1776). But the reading 'bandhe' clearly points out that the person who experiences the fruits of Mohaniyakarma can never bind karmas of one type only.
16. The concerned reading as we have accepted in sutra 1252 (p. 300 line 20) is as follows: "kanhalesa nam sã, no khalu sā nilalessä, tattha gata ussakkati'. All the manuscripts of the text proper yield this reading. Even the go and the To editions contain this reading. The commentator also follows this reading while explaining the concerned portion of the text proper. The commentarial passage in point is as follows: "paramarthataḥ punah kṛṣṇaleśyaiva, no khalu nilaleśyä să svasvarūpāparityāgāt, na khalv ädarśadayo japākusumādisannidhanatas tatpratibimbamatram5 ädadhānā nādarśadaya iti paribhavaniyam etat, kevalam sa kṛṣṇaleśyā 'tatra' svasvarupe' gata' avasthită sati utṣvaşkate tadakarabhavamātradharaṇatas tatpratibimbamätradhāranato votsarpatity arthaḥ" (Commentary, folio 372 A). Though the commentary clearly explains the concerned original reading of the text proper, the last sentence of the sutra under consideration is wrongly printed in o edition as follows: tattha gata osakkai ussakki vä'. Thus the edition contains additional unwanted wrong word 'osakkai'. No manuscript yields it. Moreover, there is no leśya (mental temperament) which is lower than kṛṣṇalesya (black coloured mental temperament). Hence the additional word 'osakkai' at this concerned place is useless and misleading. Sutra 1255 mentions the lesya lower than the śukla (the white coloured one). But it does not refer to the lesyä higher than the śukla. It is so because there is no leśya which is higher than the śukla. The śukla leśyā is the highest (i.e. the purest) leśya. We believe, without a shadow
5. The printed text of the commentary contains the reading 'mätrāmādadhana'. But we have given here the correct reading on the basis of the old manuscripts of the commentary.
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[458 ]...
of doubt, that the additional word ' osakkai' found in the go edition at this place is unwanted and wrong. The HO, E and yo editions follow the Ho edition in this matter. Even if the editor of the Ho edition has utilised the manuscript of the text proper in its editing, he seems not to have pondered over the authenticity or otherwise of the readings at many places. The F edition no doubt closely follows the Ho edition. But it has committed a mistake in sū. 1255, which is not there in the edition. It contains a zero sign after
tatthagată osakkai.' This misleads the reader to believe that there is the word 'ussakkati' for which the zero sign is put and this, in turn, would wrongly suggest that there is a leśyā higher than the sukla.
17. At the end of the sūtra 72 we have accepted the reading gokannamādi) se ttam dukhura' (p. 31). All the manuscripts that we have consulted yield this reading. Moreover, the yo and the 370 editions also contain this reading. But in the go edition in its place we find 'gokannamádi je yāvanne tahappagārā se ttam dukhura'. This means that it contains at this place the additional words
je yāvanne tahappagārā'. Of course, in the sutras coming before and after this concerned sūtra and even elsewhere we invariably find je yavanne tahappagara' after the enumeration of the concerned divisions. But at the same time it is also clear that wherever there occurs "je yāvanne tahappagārā' it is definitely not preceded by the word 'ai' or 'adi' (etc.). All the manuscripts contain 'adi' in the word 'gokannādt' occurring in the sūtra under consideration. And this term 'adi' here stands for the phrase "je yāvanne tahappagără' Thus the occurrence of the term 'adi' rules out the possibility of the presence of 'je yāvanne tahappagără'. Whether the editor of the Fo edition has interpolated the phrase 'je yavanne tahappagarā' on the basis of its occurrence in other sūtras or he has done so on the basis of some manuscript yielding the concerned phrase at this place we do not know. But this much is certain that the phrase is an interpolation. The 70, to and yo editions follow the Fo edition in this matter.
18. In sūtra 107 there occurs the term 'dāmili' (p. 38). But the go manuscript yields the reading 'domill'. It might be thai the danda (1) preceding the term 'dāmilt' has been here wrongly joined to the term. In the old method of manuscript writing is written as T. For instance, it is to be written as 11. All the manuscripts except the 90 yield the reading dämill'. This term 'dāmili' stands for Drāvidi Script. The sto and the 370 editions accept the reading 'domili'. In the edition at this place we find the reading .domilivi'. And the Ho, foto and yo editions follow the Ho
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [459]...
edition in this matter. But no manuscript yields the reading 'domilivī6.
19. The word 'satthäne' occurring in sūtra 1049 (p. 258, line 9) is missing in the Ho edition. And in the 170, faro and editions too it is not found. The 370 edition contains it. But in the 80 edition the whole sentence in which the word 'satthäne' occurs is missing. That is, therein we do not find the following sentence : vaņassatikāiyānaṁ satthane baddhellagā anamtā.'
20. All the old manuscripts yield the reading 'maradāvaniyā' occurring in sūtra 105 (p. 38). But #o and 9o manuscripts yield the reading naravāvaņiyā.' On the basis of our experience in the field of Agamic research we can say that there is every possibility of misreading af for at. And this type of error on the part of a copyist seems to have turned the reading 'maradávaniya' into 'naravāvaniya.' And the Top manuscript contains the reading naravāhaniya' which suggests an attempt to correct the reading naravāvaniya'. The copyist of this manuscript seems to be an intelligent scholar. This is the reason why he has written
naraváhaniyā' in place of naravāvaņiya' which was available to him and which he found not fitting in the context. This is what we surmise. All the printed editions contain at this place the reading naraváhaniya' on the basis of some rare manuscript belonging to the gol group. The very old manuscripts yield the reading naradávaniya.' This proves its authenticity and originality. Moreover, we have come across the term 'naradāvanie' in Nandisuttam Anuogaddārāiń ca', published by Shri Mahavira Jaina Vidyalaya, Bombay, sū. 303, p. 131.7
21. The reading "vānamamtarānam jahā ņeraiyanam oräliyā ähäraga ya' (sūtra 922, p. 228, line 8) is yielded by all the manuscripts. And all the editions published so far contain this reading.
6. In the 18th samavāya of Samaväyānga published by A gamodaya Samiti
20 instead of 18 names of different scripts are printed. Therein the word 'Bhūyalivi' is not numbered. Even then the number 19 is printed in place of number 18. Even the Suttāgame version of Samavāyanga follows the Samiti edition in this matter. But Suttāgame edition puts the word 'Bhūyalivi'in square brackets. Even then the number of the
scripts enumerated here is nineteen. 7. The word 'naradávanie' does not occur in the hitherto printed editions
of Anuyogadvūrasūtra and in most of the manuscripts of the same that we have utilised except the two paper manuscripts and the two palmleaf manuscripts, one belonging to Jesalmera Bhandara and another belonging to Shri Sangha Bhandara, Patan. Taking into account the fact that the word 'naradávaniya' occurs in Prajñāpanāsūtra we accepted in our edition of Anuyogadvārasūtra the reading 'naradāvanie' yielded by very old manuscripts though they are few in number.
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[ 460]...
The reading asks the readers who want to know about the audārika and the ähăraka bodies of vanavyamtara gods to reproduce what has been said elsewhere in the work about these bodies of infernal beings. The Ho edition contains in this very sütra (922) the reading 'ahāragasartrā jaha asurakumārānam' (='for details about the ähärakasarira of vanavya mtara gods readers should repeat here whatever has been said about this body of Asurakumära gods'). This reading in the Ho edition occurs before the reading 'teyakammayā.' It is an unwarrented addition. It is not proper to ask readers twice in one and the same sūtra to consult two different portions of the text for the same details. All the old manuscripts except the go do not contain this additional reading, nor do the go and the 310 editions contain it. But the Ho and the go editions following the go, include this additional reading in the body of the text proper. But the Rio edition does not contain this unwanted additional reading.
22. In the interrogative sentence of sūtra 985[7] there occurs the reading ogähaņapaesatthäe.' All the manuscripts yield this reading. Even in the portion containing the answer to the question these two words are mainly used. Inspite of this the ho edition in its place contains the wrong reading ogāhaņaţthayāe paesatthayae ogāhana-paesatthayae. The 90, fato and To editions follow the Ho edition in this matter. In the go and 370 editions at the concerned place the two words are separately written as follows: ogähanaţthayāe padesaţthayae'. That is, the third word found in the Ho edition is not there in these two editions.
23. In sūtra 1111 we have accepted the reading mamdūe upphidiya'. The commentator follows it and translates the term upphidiya' into Sanskrit as 'utplutya'. The manuscripts yield in its place maṁdue-uppaditā' or 'upphaditā' or 'Ophiditta'. The so and the 370 editions contain the reading mamdūe uppaạittă' at this place, whereas the Ho edition contains the unauthentic reading maṁdüo phidittà' The Ho, fo and editions follow the edition in this matter.
24. In sūtra 1131 and 1145 (pp. 275 and 278) we have accepted the reading 'sa cceva pucchå'. But the 80 edition contains at these two places the wrong readings 'evam savve vi puccha' and
savve vi pucchā' respectively. These wrong readings are the results of mistaking a fora. In sūtra 1145 we have not noted down in the foot-note the reading available in the go edition. At these two places the corrupt reading 'savve va' yielded by manuscripts utilised by the editor of Ho edition seems to have been turned into
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[461]...
savve vi' due to haste in correcting it or due to slip of pen. But from the standpoint of construction and meaning the reading 'savve vi' is useless. No manuscript utilised by us yields it. The and editions contain at these two places the readings 'so ceva puccha' and 'savve va puccha' respectively. The fo edition contains at these places readings 'evam savvesim puccha' and savve va puccha'. Not finding the reading 'savve va' to be correct the editor has attempted to correct it as 'savvesim' which itself is not proper. The o and the o editions follow the edition in this matter.
"
25. In sūtra 1218 we have accepted the reading 'padesăvagaha' (p. 291, line 26). In its place the o edition contains the reading 'padesogāḍha.' All the manuscripts except g, y and g yield the reading 'padesä' for 'padesăvagaha'. That is, the 'vagaha' part of the reading 'padesävagaha' is missing in these manuscripts. The commentarial passage throwing light on the authentic reading is as follows: 8 ekādaśaḥ pradeśaprarupaṇādhikāraḥ, dvādaśo'vagāhadhikāraḥ' (commentary, folio 358 A). On the basis of this passage we definitely say that the reading 'padesăvagaha' yielded by the abovementioned three manuscripts is authentic and correct. There occurs the word 'ogaḍha' in the reading 'kanhalessă nam bhamte kaipaesogāḍha' found in sutra 1244 (p. 299). Keeping this in mind the editor of the o edition seems to have accepted the reading 'padesogaḍha'. It is also possible that he might have before him a manuscript which itself contained the reading 'padesogaḍha'. The o and the 37 editions contain at this place the readingspadesovagaha' and 'padesovagaḍha' respectively. The Ho, f and go editions follow the edition in this matter.
26. In sūtra 1228 we have accepted the reading 'tambacchivāḍiyā i va' (p. 294, line 2). The edition contains the reading 'tambacchivaḍiyae i vä'. The '' letter occurring in this reading is redundant and interpolated. The Ho, o and go editions follow the edition in this matter. The o and editions contain at this place the readings 'tambacchivā viḍāivā' and 'tambacchivā viḍāitivā' respectively.
27. In sutra 1230 we have accepted the reading 'kaṇiyārakusume i va' (p. 294). All the manuscripts which we have utilised yield this reading. Even the and the T editions contain it. But the
8. The first part of this reading occurring in the edition of the commentary published by Agamodaya Samiti is as follows: ekādaśo'pradeśaḥ pradesaprarupaṇādhikaraḥ'. The reading which we have given here is yielded by the palm-leaf manuscripts of the commentary belonging to Jesalmera Bhandara and Cambay Bhandara.
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [462]...
8° edition contains at this place the reading 'kanniyārakusume i vå'. And the Ho, FTO and editions, after the 8° edition, accept it. But no manuscript yields it. So it could not be regarded as authentic. The commentary printed in the Ho edition contains the following pratlka (the word or phrase quoted in the commentary from the original text in order to help the reader in easily finding out the concerned portion of the original text): "kanniyārakusume i vā'. It seems that the ho edition, on the basis of this pratika, has accepted the reading 'kanniyārakusume i vå'. It is also possible that a manuscript utilised by its editor might have contained this reading. Even then this reading could not be regarded as authentic. It is so because the palm-leaf manuscript belonging to the Cam bay Bhandāra yields the reading "kaniyārakusume i vå' which is identical with the one yielded by all the manuscripts utilised by us.
28. In sūtra 1231 we have accepted the reading 'siṁduväravaramalladame'. All the manuscripts yield this reading. Theo and 370 editions also contain this reading. But the ho edition contains in its place the reading 'simduväramalladame'. Thus this reading does not contain the word 'vara' which occurs in the reading accepted by us. The Ho, foto and yo editions follow the o edition in this matter. The commentary gives the brief explanation of the terms from sālipittharasz to seyabandhujitae. It is as follows: śālipiştarāśi-kutajapusparāśi-sinduvāramālyadāma-svetāśokasvetakanavira-svetabandhujtvah pratītāḥ | No manuscript of the commentary contains the reading "sinduväravaramälyadāma' which is in harmony with the reading occurring in the text proper. But this does not mean that we should drop the word 'vara' from the text proper. We can explain the non-ocurrence of the term 'vara' in the commentary in the following two ways: (1) 'T' letter occurring at the end of the terms 'foreart' and 'a' might have caused the oversight on the part of the copyist. That is, on that account he might have dropped the term 'vara'. If we accept this view, then the concerned reading of the commentary should be written as follows: 'sinduvāra[vara]mālyadāma. (2) The text proper contains the compound of six names. On this acccount the commentator might not have deemed it necessary to include the well known term 'vara' in this sentence. We strongly believe that the reading which is yielded by all the manuscripts of the text proper should not be dropped.
29. In sūtra 1362 we have accepted the reading 'sāgārovautte' (p. 314). All the manuscripts yield this reading. The 80 and 27 editions too contain this reading. But the Ho edition cointains, in
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[463] ...
its place, the reading "sägarovaogovautte'. No manuscript yields this reading. We are of the opinion that the editor of the Ho edition has here followed the quotation of the text proper, occurring in the printed commentary (folio 392 A); of course, he has made some correction in the quotation. The quotation is as follows: 'sāgārovaogovautte nam bharte!'. But the version of this quotation, yielded by the palmleaf manuscript belonging to Jesalmera Bhandāra, is as follows: 'săgărovautte nam bhařte !! This version is in harmony with the reading yielded by the manuscripts of the text proper. This conclusively proves that the reading accepted in the go edition is not authentic. The 370, FTO and yo editions follow the go edition in this matter. In sūtra 1363 which follows the sūtra under consideration contains the phrase 'aņāgārovautte'. All the manuscripts yield it. And all the editions including even the ho contain it. This shows the authenticity and originality of the reading 'sägarovautte accepted by us in sutra 1362.
30. The portion from sūtra 1597 [2] to sūtra 1599 [1] (i.e. page 354 lines 3 to 9) is contained only in the three manuscripts out of eight utilised by us. This means that the copyists of the concerned manuscripts have dropped this portion through oversight. The 40 and the 8o editions too do not contain it. And the Ho, and go editions follow the Ho edition in this matter. But the 370 edition contains it. From this we learn that if we do not consult different manuscripts on account of the task being tiresome and tedious then there is always a possibility of our recension of the text edited missing phrases, sentences and even passages.
31. In sūtra 2052[6] we have accepted the reading 'pahāremānio' (p. 423, line 4). All the manuscripts yield it. Even the sto and the 370 editions have accepted it. But the Ho edition contains in its place the reading sampahāremāņlo'. And the Ho, fo and yo editions follow the o edition in this matter.
32. In the 1st and the 2nd paragraph of sūtra 2170 we have accepted the readings 'samohaņņati' (p. 443, line 25) and
samohannamti' (p. 443, line 26) respectively. All the manuscripts yield these readings. The commentary too contains the following as the pratika from the original text: 'samohannai' iti samavahanti (folio 602 A). Inspite of this, the go and the Ho editions contain at these two places the readings 'samohaņai' and 'samohanaṁti' respectively. The 270, Fro and To editions follow the Ho edition in this matter. But no manuscript of the text proper yields these readings. Hence they should not be regarded as authentic.
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [464]...
33. In the ao edition at five places the phrases of the text proper have been dropped due to oversight caused by the same letter occurring at different places not far removed from one another. The Ho, to and yo editions, following the Ho has dropped the concerned phrases at those concerned places. It is to be noted that out of these five places there is one place where the pro edition has not dropped the concerned phrase. These five places are as follows:
derivable. Ti tells us that
contain this re
(1) In sūtra 138 there occurs the phrase "se ttam ariya' (p. 44,
line 13). All the manuscripts yield it. And it should occur at this place. But it has been dropped in the go edition. The commentary, at this place, tells us that all the conclusions are easily derivable. The sto and the 310
editions contain this reading. (2) The reading matiannānī vi' occurring in sūtra 478 is yielded
by all the manuscripts. And so and 370 editions contain it. But it does not occur in the wo edition. The H, Flo and go
editions follow the Ho edition in this matter. (3) The reading tihim annānehim' which we have given in
sūtra 481 [2] (p. 146, line p. 21) is found in all the manuscripts. The 80 and 310 editions too contain it whereas the go edition does not contain it. The 47, FTO and go
editions follow the edition in this matter. (4) The reading 'parcimdiesu uvavajjaħti' occurring in sutra
666 [2] (p. 179, line 5) is yielded by all the manuscripts. It has been dropped in the lo and the #o editions. And the Ho and the so editions follow the Ho edition in this matter. In the 370 edition the entire portion containing the answer to the preceding question has been dropped. But the FETO
edition contains the reading under consideration. (5) In sūtra 1684 [2] there occurs the reading anitthassaraya'
(p. 367, line 6). It has been dropped in the Ho edition. The Ho, To and so editions follow the go edition in this matter. But the go and the 3To editions contain it.
34. In sūtra 659 we have accepted the reading evaṁ ceva vemaniyā vi sohammīsänagā bhāniyavvā.' All the manuscripts yield it. The do and 370 editions also contain it. But in the ho edition there occurs its enlarged version. It is as follows:'vemāņiya nam bhaste! kaohimto uvavajjarti ? kim neraiehimto kim tirikkhajomiehimto manussehisto devehimto uvavajjamti? goyamā ! no neraiehimto uvavajjamti, pamcimdiyatirikkhajoņiehimto uvavajjamti,
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________
manussehimto uvavajjaṁti,
devehimto
uvavajjaṁti'. The original unenlarged reading makes the subject-matter quite clear. The term 'evam' with which this reading starts suggests the reader to consult sutra 657. And sutra 657 asks the reader to refer, for details, to sutra 648 which contains information about Asurakumāra gods. To free readers from the tedious task of consulting two different sutras some learned person seems to have enlarged the original reading incorporating necessary details from these two concerned sutras. There might have existed some rare manuscript containing this enlarged reading. On the basis of such a rare manuscript the editor of the edition seems to have accepted the above quoted enlarged version of the original reading in the body of the text proper. This enlarged version does not give wrong information. But the version accepted by us is the original and authentic version because it is yielded by all the manuscripts.
...[465]...
35. The reading 'davvaṭṭhayae' occurring in sutra 779 (p. 194, line 5) is yielded by all the manuscripts. The and the o editions also contain it. But it is missing in the o edition and in the Ho, and go editions which follow the .
no
36. In sūtra 858 we have accepted the reading 'kimpahava' (p. 213). All the manuscripts except 9 yield it. The and the 30 editions too contain it. In the commentary we find the following explanation of it: kimprabhava' kasmāt prabhavaḥ-utpādo yasyāḥ sā kimprabhava (folio 256 B). Instead of 'kimpahavā' ? contains the reading 'kiṁpavahā' (p. 213, n. 1). This is not a real variant. Interchange of the successive consonants keeping the vowels at their original places is the common mistake committed by copyists of the old manuscripts. All those who carefully utilise the old manuscripts in their editing work know this fact very well. Let us give some instances of this type of mistake. In sutra under consideration there occurs the reading 'sarirapahava'. In its place manuscript contains sarirapavahā'. Again in gathas 192 and 193 of sutra 859 there occur pahavati and sarirappahavä' respectively. The o manuscript contains in their place 'pavahati' and 'sarirappavaha' respectively. Refer to foot-notes 2-4 on page 213. The edition contains the reading 'kimpavaha' instead of kimpahavā'. That is, the reading of the edition is identical with the one yielded by 92 manuscript. But the Ro edition contains sarirapahava' (occurring second time in the same sutra) in su. 858, pahavati' and 'sarirappahava' in su. 859. This means that at these places the o edition contains the readings accepted by us. This again shows that the reading 'kimpa vaha' accepted
"
P. 30
?
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [ 466)....
in the fo edition is not consistent with the abovementioned similar readings found in its vicinity. The Ho, fato and yo editions follow theo edition in accepting these corrupt readings.
37. In sūtra 1215 [3] we have accepted the reading 'durūhitta rukkham durūhati' (p. 291). And it is yielded by all the manuscripts which we have utilised. It is missing in the go and the Ho editions. The 40, To and yo editions follow the ao edition in this matter. But the 370 edition contains the reading under consideration.
38. We have accepted the reading 'thitie siya hine' (p. 138, line 12). All the manuscripts yield it. The 8o and the 370 editions also contain it. But the #o edition contains in its place the reading 'thitle titthanavadie siya hine'. The Ho, FTO and To editions following the ao edition contain this reading. The additional word titthāņavadie is not found in the manuscripts.
39. In sūtra 2119[3] we have accepted the reading manūsesu'. The to, Ho and fo manuscripts yield the reading manussanam'. At this place we find faint indication in the commentary because elsewhere it has already exptained the subject-matter of the concerned portion of the text proper. If one were to examine sūtras preceding and succeeding the present one, one will find the reading manūsesu' correct and fitting in the context.
40. The portion beginning with 'vi' (sūtra 1050[3]; p. 258, line 1) and ending with 'savvatthasiddhadevatte' (sūtra 1052) is found in all the manuscripts we have consulted. Even the , 37. and FT editions contain it. But it is missing in the Ho edition. The Ho and the editions following the go edition do not contain it.
41. In sūtra 1202 we have accepted the reading teulessa' (p. 288, line 2). All the manuscripts yield it. But the ho edition contains in its place the reading 'lessä' which is meaningless in the context. The Ho and the go editions follow the ao edition in this matter. Again, in sūtra 1203[3] we have accepted the reading 'teulesse pudhavikkäie' (p. 288, line 10). And all the manuscripts yield it. But it is missing in the Ho edition. And even the Ho and the g editions which follow the eo edition do not contain it. The 970, B7o and to editions contain at both these places readings which we have accepted.
42. In sūtra 1307 we have accepted the reading jāva brädaravāukkāie vi' (p. 308). All the manuscripts yield it. Even to and 37° editions contain it. But the yo edition has in its place the reading jäva bådarateukāie vi bådaravāukāie vil'. This reading
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [467]...
does not fit in the context. The ho edition, after the o edition, contains this reading. Having found the term 'java' occurring in this reading redundant and unwanted the editors of the Ho and the go editions have dropped it without any basis. Thus these two editions contain the reading bădarateukāie vi bådaravaukāie vili' This suggests an attempt on the part of their editors to make the reading accepted in the 8o edition consistent with the sūtra.
43. In sūtra 1794[3] we have accepted the reading oräliya sarirl' (p. 392). All the old manuscripts except fo and 98 yield it. All editions published so far contain in its place the reading 'orāliyasarīrā.' Though the printed text of the commentary contains at this place 'oraliyasarīrā' as a pratłka (folio 500 B), its old palmleaf manuscript belonging to Cambay Bhandara contains 'orāliyasarīrī' as a pratika. Hence we have accepted the reading 'orāliyasarirt'.
44. In sūtra 1217 we have accepted the reading egamdhi homāne' (p. 291, line 20). All the manuscripts yield it. The so and the 370 editions contain in its place the reading "egammi hojjamane.' This is a corrupt reading. The go and the RTO editions contain at this place the reading "egammi nāne hojjā.' This reading also is not proper. The Ho and the T° editions have at this place the reading egammi nāņe homāne.' The word 'nāņe' occurring in the concerned reading found in the Ho edition is yielded by no manuscript. This additional word 'nāņe' is found in all the editions published after the #o edition.
45. In sūtra 167 we have accepted the reading püya-ruhira' (p. 50, line 20). All the manuscripts except go and H yield it. The lo edition also contains it. All the remaining editions contain at this place the reading 'pūyapadala-ruhira' which is the same as is found in to and Romanuscripts. The commentator too in his commentary puts pūya-ruhira' as a pratika (folio 80 B). And majority of the manuscripts contain pūya-ruhira'. Hence we have accepted it, considering it to be original and authentic.
46. In sūtra 188 we have accepted the reading 'viyasamta' (p. 64, line 25). The commentary too follows this reading. All the manuscripts except go and I ? yield it. These two manuscripts yield the reading 'vihasamta' which we have given in a foot-note. The po edition contains this reading. And 4, RTO and yo editions follow the do edition in this matter. The sto and the 370 editions contain 'viyasiya' and 'viyasita' respectively. These two readings are very near to the one accepted by us.
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [468] ...
47. In sutra 195 [1] we have accepted the reading gaganatalamaṇulihamāṇa' (p. 68, line 16). In this reading we find the word anulihamana. In its stead o, o and 2 manuscripts yield the word' ahilamghamana'. The commentary contains the following explanatory remark: 'anulikhat-atilanghayat'. On this account we have accepted the word 'anulihamana. The reading contained in the edition is identical with the one accepted by us, whereas the remaining editions contain the reading' ahilamghamana'. The edition differs from these editions in that it contains the reading 'abhilamghamāṇa'.
48. In sutras 196 and 210 we have accepted the readings 'gahanakkhatta' (p. 69, line 2) and 'gaha-nakkhatta' (p. 77, line 8) respectively. Only the o manuscript yields the reading gahagaṇaṇakkhatta in place of gaha-nakkhatta occurring in sutra 196. The and g manuscripts yield the reading gahagana-nakkhatta in place of gaha-nakkhatta occurring in sutra 210. As the majority of the manuscripts yield 'gaha' only in place of 'gahagana' we too have accepted 'gaha' only in place of 'gaha-gana' at both these places. The 37 edition contains 'gahagana' instead of 'gaha' at both the places. All the remaining editions contain at these two places 'gaha' (su. 196) and 'gahagana' (sū. 210) respectively. Of course, it is to be noted that the concerned reading of su. 210 is altogether missing in the fo edition.
"
49. In sutra 657 we have accepted the reading 'jehimto asurakumārā ' (p. 177). All the manuscripts except the o yield it. This reading does not create any difficulty in understanding the answer to the question put in the sutra under consideration. Even from the standpoint of construction this reading seems to be more fitting. The and the fo editions contain in its place the reading 'jehimto asurakumārā tehimto vi bhāniyavva.' We have inadvertantly forgotten to note down in the footnote this reading yielded by manuscript; hence we have mentioned it in the errata appended to the first part of this volume. The and the 30 editions contain at this place the readings 'jehimto asurakumārā tehimto vi bhāṇiyavvā |' and 'jehimto asurakumārā tehimto vāṇamamtară vi bhāniyavva.' The o and go editions contain the reading 'jehimto asurakumārā tehimto vāṇamaṁtarā uvavajjāveyavvā' which is identical with the one yielded by the manuscript. The reading yielded by the go manuscript has been noted down in the foot-note.
50. In sutra 1765 [2] we have accepted the reading 'evam nava bhamga' (p. 387). It is a correct reading. It is yielded by
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [469]...
all the manuscripts. Even the edition contains this reading. All the remaining editions at this place contain in its place the reading 'evam ee nava bhamga bhāniyavvā'. We have inadvertently given in the footnote bhamga bhāņiyavva' as the reading available in 4 manuscript. As a matter of fact it yields the reading evam ee nava bhamgă bhāniyavvā'.
51. In sūtra 1864 there occurs twice the reading 'pappă' (p. 400, lines 9-10). All the manuscripts except fo and y? yield it. The go and ge manuscripts as also the editions published so far contain in its place the reading pappa'. From the standpoint of the reading yielded by the majority of manuscripts as also from that of old usage the reading accepted by us is very important. Sometimes for the convenience of the reader a learned writer or reader of manuscripts changes the old usage into the current one. The present case provides an instance of such a change.
52. In sūtra 1319 we have accepted the reading donni' (p. 309). And all the manuscripts yield it. Moreover, on examining the sutras from the beginning of the 4th Dvāra in which the present sutra occurs one will find that the nominative case-ending in 'donni' is fitting. This means that the reading 'donni' which we have accepted is proper. In spite of this all the editions published so far contain the reading 'donha' which has the genetive case-ending. It is not that the genetive case-ending does not give the desired meaning. But the reading'donni' having nominative case-ending is the original one because it is available in all the manuscripts as also because it fits well in the context.
53. The reading samjayasamjae jahannenam' which we have accepted in sūtra 1360 is the original one because it is yielded by all the manuscripts we have utilised. But the editions published so far contain in its place the reading samjayāsamjaenam pucchã | goo jahannenam.' From the standpoint of meaning there is nothing objectionable in this reading which might have been available in some rare manuscript.
54. The reading ukkosasaṁkiliţthapariņāme vä tappāuggavisujjhamanaparināme vā' which we have accepted in sūtra 1751 (p. 384, line 13) is yielded by all the manuscrpts we have utilised. This reading occurs in the description of the one who binds the highest ayusya (karma). The commentary on this concerned text is as follows: 'utkrstasaṁklistapariņāmo nārakāyurbandhakah, tatprāyogyaviśuddhyamānaparināmo'nuttarasurāyurbandhakah' (folio 491). This explanation clearly proves the originality and authenticity of the reading accepted by us. In spite of this all the editions
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [470]...
published so far contain the unwanted additional phrase 'asamkiliṭṭhapariname va' which none of manuscripts yields. Thus the entire reading printed in these editions is as follows: 'uo samkiliṭṭhapariname va asaṁkiliṭṭhapariņāme va tappāuggavisujjhamāṇapariņāme vä'. In place of u occurring in this reading, the and the editions contain ukkosenam, the o edition contains ukkosam and the o edition contains ukkosa. The learned readers easily understand that the reading 'tappäuggavisujjhamāṇapariņāme vā' itself proves the reading unnecessary and unwanted interpolation.
asamkiliṭṭhapariņāme' to
55. The reading 'evamete cauvisam cauvisadaṁḍagā 576 bhavamti' which we have accepted in sutra 1409 is original and authentic. All the manuscripts yield it. In place of the word 'evamete' found in this reading the o, g and g manuscripts contain the word 'evameva '. From the standpoint of meaning the word 'evamete' is proper.
be an
56. The reading 'paharaiyão' which we have accepted in sutra 107 (p. 38) is yielded by all the manuscripts except the Ho wherein we find 'paharaiya'. All the editions published so far contain at this place the reading' paharāiyā'.
57. The reading 'sukkalessam' has been accepted by us in sūtra 1224. In its place g2 manuscript yields the following enlarged reading:sukkalessam pappa jāva bhujjo bhujjo parinamai? hamtā goyama! tam ceva |'. On examining the sutras 1220 to 1223 the learned readers will naturally realise that the term 'evam' occurring in the beginning of sutra 1224 proves the authenticity and propriety of the reading accepted by us. The enlarged reading yielded by 92 manuscript is an attempt on the part of some scholar to make the original reading easy to understand by adding many words to it. All the editions published so far contain the enlarged reading almost identical with the one yielded by manuscript. The enlarged reading could not be regarded as original and authentic.
58. In sutras 2333 and 2035 we have accepted the reading 'pariyaiyanayā.' All the old manuscripts except g2 yield at these two places the same reading pariyaiyanaya' which we have accepted. But 92 yields in their places the readings 'pariyāyaṇaya' and 'pariyainaya' respectively. All the editions published so far contain at these two places the same reading 'pariyāiṇaya' which is yielded by manuscripts of later dates. The quotation from the text proper, given in the printed commentary, contains the reading' pariyainaya.' But the palm-leaf manuscripts of the commen
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[471]...
tary, belonging to Cambay and Jesalmera Bhaṇḍāras, contain at this place' pariyāiyaṇayā.' This proves that the reading accepted by us is authentic and proper.
59. The reading 'cumcuya' has been accepted by us in sutra 98 (p. 36.) But all the editions published so far contain in its place the reading 'bamdhuya'. Though o, o, o, and y manuscripts yield the reading 'bamdhuyā', we have considered the reading 'cumcuya' to be correct and authentic. In selecting the correct and proper reading we are here helped by Pravacanasärcddhāra and its commentary. In the footnote we have given the concerned passages from Pravacanasāroddhāra and its commentary, wherein occur the terms 'camcuya' and 'cañcukaḥ' respectively. This is the reason why we have accepted the reading 'cumcuya ', rejecting the reading 'bamdhuya.' This case provides an instance of other works helping the editor in selecting correct readings.
60. In sutra 1809 there occurs navaram osannakäraṇam na bhavati' (p. 395, line 4). All the manuscripts except and all the editions published so far contain bhannati' instead of 'bhavati'. But in the pratika of the text proper, given in the commentary, there occurs' havai' (folio A). Hence we have accepted 'bhavati' yielded by manuscript.
61. After the reading 'bhāniyavvol' occurring at the end of sūtra 1591 there occurs the additional reding 'javavemaniya tti |' in g? manuscript only. The and the Ho edition contain the version identical with the one accepted by us. The o edition follows these two editions. On the other hand, the remaining three editions contain the additional reading yielded by 92 manuscript.
62. The reading 'aṇamtaraya ähäre' which we have accepted in sūtra 2032 (p. 419) is yielded by manuscript alone. The remaining manuscripts as also the o and fo editions contain in its place the reading anamtaragayāhāre'. The remaining editions contain the reading 'anamtarāgayāhāre' which is yielded by no manuscript. The printed text of the commentary as also some of the manuscripts of the same contain the quotation of the concerned sütrapada, viz. anamtaragayāhāre. Even the explanation of this reading, given in the commentary, is as follows: anantarāgatahārako.' On this basis the concerned editions might have accepted the reading 'aṇaṁtarāgayāhāre' even though it is not found in a single manuscript. But the old palm-leaf manuscripts of the commentary yield the quotation 'anamtarahāre' and contain 'anantarahārako' as its explanation. Moreover, the printed text of the commentary contains the reading 'anantarāgatähārāḥ' in the explanation of the term 'anamtarāhārā' occurring in the next sutra 2033.
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[472]...
But the palm-leaf manuscripts at this place contain the reading 'anantarāhārāḥ'. So, the reading accepted by us at this place should be regarded as original.
bhāgamānam
63. In sūtras 2165 and 2166[1] there occurs the reading asamkhejjatibhagam (p. 442, lines 1 and 8). The o, o and go manuscripts yield, in its place, the reading samkhejjatibhagam (which we have recorded in the footnote). But in errata to the first part of this work we have requested the readers to interchange the places of these two readings, that is, to bring in the body of the text proper the reading noted down in the foot-note. All the editions published so far contain at this place the reading asamkhejjatibhāgam'. The following are the reasons for considering the reading 'samkhejjatibhagam' to be original and authentic. In the printed text of the commentary there occurs at this place the following explanation taijasasamudghatam ārabhamänṇānāṁ jaghanyato'pi kṣetramāyāmato'nguläsankhyeyabhāgapramānam bhavati na tu sankhyeya(folio 597 B). The reading 'asamkhejjatibhāgam' occurring in the text proper is consistent with this explanation. But the manuscripts belonging to Cambay and Jesalmer Bhaṇḍāras and other paper manuscripts of the commentary, that we have utilised, contain the reading 'na tv asamkhyeyabhāgamänam' instead of the reading na tu samkhyeyabhāgamānam'. We are confident that all the manuscripts of the commentary must be containing the reading na tv asamkhyeyabhāgamanam'. The manuscripts of the commentary, utilised by the editors of the o and o editions, must have contained the reading na tv asamkhyeyabhägamanam'. But they might not have found the reading 'samkhejjatibhāgam' in the manuscripts of the Sutra. That is, they might have found in its place the reading 'asamkhejjatibhāgam'. This might have led them to correct, rather to corrupt, the commentarial reading 'na tv asamkhyeyabhāgamanam' to 'na tu samkhyeyabhāgamanam'. seems to be the reason why we find the reading na tu samkhyeyabhägamanam' in the printed text of the commentary contained in these two editions. Of course, the commentarial reading 'na tv asamkhyeyabhāgamanam' yielded by all the manuscripts of the commentary acquires meaning if they yield the reading 'kṣetram āyāmato'ngulasamkhyeyabhāgapramāṇam' instead But no of 'ksetram āyāmato'nguläsamkhyeyabhāgapramāṇam'. manuscript of the commentary yields it. We are of the opinion that the reading given in this paragraph should be printed as follows: taijasasamudghatam ārabhamāṇānāṁ jaghanyato'pi kṣetram ayamato'ngula (la) samkhyeyabhāgapramäṇam bhavati, na tv asamkhyeyabhagamānam'.
This
64. All the manuscripts of Prajñāpanäsutra, old and new, without
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[473]...
any exception, contain sutras 898 and 899 which we have accepted in the body of the text proper (p. 221). Hence all the editions published so far, except the , contain them. But in the edition they have been dropped. Out of these two sūtras, sūtra 898 is identical with sūtra 870 word by word. Hence in the introductory remarks to the sutra 898 the commentator says, 'samprati prāguktam eva sūtraṁ sūtrāntarasambandhanärtham bhūyaḥ pathati'. This naturally proves originality and utility of sūtra 898. Considering the repetition of sūtra 870 as sūtra 898 to be improper the editor of Suttagame dropped sutra 898 without examining its propriety and utility.
65. It seems that several phrases occurring in sutra 1237 (pp. 296-297) have been intentionally dropped in the o edition. They are as follows: the word 'vara' which occurs twice in 15th line (p. 296), and once in 18th line (p. 296), the sutra-portion 'ăsalā māsalā pesalā īsioṭṭhāvalambini isim voccheyakaḍui isi tambacchikarant' occurring in lines 18-19 (p. 296), the sūtra-portion 'āsāyaṇijjā visāyaṇijjā piṇanijjā viṁhanijjā divanijja' occurring in 1st line (p. 297) and the 'savvimdiyapalhāyaṇijjā' occurring in 2nd line (p. 297). All these are found in the old manuscripts as also in all the editions except the . Thus it is quite obvious that these cases of omission are not the result of oversight (in proof-reading), nor are they the result of inadvertence. As a matter of fact, the editor of Suttagame has intentionally dropped these portions of sutra 1237.
'
66. The reading 'adda ya asî ya mani uḍupāne tella phāniya vasā ya' which we have accepted in gāthā 203 of sūtra 972 mentions seven dvaras. But the o edition mentions two dvaras 'duddha' and 'pāṇe' in place of one dvāra uḍupāne', thus making the total number of dvaras eight instead of seven. The reading mentioning eight dvaras is yielded by several manuscripts belonging to different groups. But the reading uḍupane' is yielded by very old manuscripts. And it is this reading that is authentic. Hence we have accepted it. The authenticity of this reading is proved as follows. In sūtra 999 there occurs the treatment of these dvaras. After having explained addāya dvāra Ac. Malayagiri writes the following sentence regarding the dvaras asi to vasă: 'evam asimanyādiviṣayāny api ṣaṭ sūtrāņi bhāvanāyāni'. Hence in this context the reading 'uḍupane' is authentic and original. If one were to accept two dvaras 'duddha' and 'pane' instead of the one 'uḍupane', then there would be seven sutras instead of six, whereas the commentator expressly states that they are six. The portion containing the explanation of the term 'uḍupane' of the concerned gāthā is missing in all the manuscripts of the commentary. Though
P. 31
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________
.. (474)...
the text of the commentary printed in the Ao edition explains the terms 'duddha' and 'pāne' accepted in the text proper in place of 'udupane', this commentarial passage containing the explanation is not original. It has been interpolated in the body of the text of the commentary by some learned person. This has been clearly suggested by the commentary on sūtra 999. We have offered special clarification of this point in a foot-note on p. 237 of the first part of this work. Readers are requested to refer to it.
In the selection of this reading we are helped by Niśithasūtra. In 13th Uddesa of Niśithasūtra there occur the terms mattae, addãe asie, mante, udupane, telle, phāṇie and vasäe. Here also the topic in hand pertains to the question as to how one sees one's own face. Hence all the objects that can bear the reflection of the face are enumerated here. The concerned contexts of Prajñāpanāsūtra and Niśithasūtra establish absolute originality of the reading "udupane. Let us note that the cyclostyle copy of Niśtthacūrni edited by Āc. Vijayapremasuriji and Ac. Vijayajambūsūriji yields the reading 'kuddāpāne' in place of ușupāņe' and gives a variant kumdapāņie' in the foot-note. The text of Niśithasūtra printed along with the Niśithacürni edited by Kamalamuniji follows the cyclostyle copy in this matter. These kuddāpāne and kumdapanie are the corrupt forms of udupăne. These corrupt forms are the result of scriptological error. Somebody under the influence of explanation contained in Cūrni has imagined them. It is necessary to give further details about the concerned reading of Niśithasūtra. We have come across the three versions of the concerned portion of Niśttha-sutra. They are as follows:
(1) jeo mattae appānam dehati dehamtam vă sātijjati evam addãe asie mante udupāne telle phanie vasāe appāņam dehati dehamtam vă sātijjati This reading is reproduced here from the copy prepared on the basis of old palm-leaf manuscripts.
(2) je bhikkhū mattae attānam dehati deo 2 evam je padiggaheo je adamsae jeo manimmio je asimmio je ábharaṇamsio je udda(uddu)pāņeo je udayakumbheo je mahukuño je tellakumo je ghayakumo je phānie. je vase. This version is found in some of the later manuscripts belonging to the period prior to 16th-17th centuries A. D.
(3) je bhikkhū mattae attanam dehai, dehamtam vā sātijjati || || Sū. 31 || je bhikkhū addãe appāņam dehai, dehamtam vå sātijjati|32|| je bhikkhū aste appāņam dehai, dehatam vă sātijjati || 33 | je bhikkhi manie appānam dehai, dehantam bã satijjati || 34 || je bhikkhu kuddāpāne appānañ dehai, dehamtam vā sātijjati|35|je bhikkhū telle appānam dehai, dehamtam vā sātijjati | 36 | je bhikkhū mahue appānam dehai, dehamtam và sàtijjati 37 je bhikkhū sappie
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [ 475)...
appånam dehai, dehamtam vā sätijjati || 38 || je bhikkhu phanie appanam dehai, dehamtam vā satijjati || 391 je bhikkhū majjae appanam dehai, dehaṁtañ vă sătijjati || 40 || je bhikkhū vasāe appānam dehai, de hastaṁ vā satijjati || 41|| This version occurs in the cyclostyle copy of Niśithacūrņi edited by Ac. Vijayapremasűriji and Äc. Vijayajam būsūriji and also in the printed text of Niśithacūrni edited by Kamalamuniji. In Kamalamuniji's edition the variants appāņam paloei paloyamtam' and 'kumda pānie' of the readings attānam dehai dehamtam' (sū. 31) and kuddapāņe' respectively are given. Out of these two variants. kumdapāņie' is noted down in the foot-note by Ac. Vijayapremasūriji who regards it not as a variant of 'kuļļāpāņe' but as its explanatory term.
Now let us discuss these three versions of one and the same sutra-portion of Niśithasūtra.
(1) The number (seven) and the order of the terms addae etc. occurring after the term mattae in very old manuscripts of Niśithasūtra exactly tally with those of the same found in Prajñāpanāsütra. The term mattae which is mentioned first in Niśithasūtra is absent in Prājñāpanāsūtra. It is the original sutraterm characteristic of Niśithasūtra. It is meant to indicate other utensils (pătras) also. Our experience in critically editing the Āgamic works and in the selection of readings tells us that this version is authentic and original.
(2) The additional sūtra-terms that occur in the second version seem to have been interpolated on the basis of the concerned cūrņi passage, recapitulatory (sangrahani) gāthā in Niśīthabhāsya and the cūrni explanation of this gātha. Having explained the term mattae, Cūrni remarks 'evam.paạiggahadiesu vi'. On the basis of this remark the reading 'evan je padiggahe' seems to have been interpolated in the second version. The recapitulatory gathā in Niślthabhāsya, which throws light on the meaning of the concerned sūtra is as follows:
dappana mani abharane sattha dae bhāyana'ạnatarae väl tella-mahu-sappi-phanita-majja-vasásutta-mādīsu !
There is no reason to believe that all the terms that occur in this gātha are the sūtra-terms. Of course, in the sūtra-sparsika Niryukti-gătha the sutra-terms alone are mentioned. But this is a sangrahani-gatha. And a sangrahani-gathả contains other terms (padas) also that are conducive to our understanding the sūtra terms. Hence it seems that the gathā, under consideration contains terms over and above the sūtra-terms. This inference is not improper. Thus it naturally follows that the sūtra-reading 'je. ābharanamsio je udayakumbheo je mahukumbhe. je ghayakumbheo!
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________
...476)...
occurring in the second version is an interpolation made on the basis of the above-quoted sangrahant-gāthā and Curṇi explanation.
(3) The term 'kuḍḍāpāne' (su. 35) occurring in the third version is the corrupt form of uḍupane'. Ac. Vijayapremasūriji has noted down in a foot-note on the reading 'kuḍḍāpāne' the term kumḍapānie which is regarded by him not as a variant but as an explanatory term. He has done so on the basis of the curni explantion of the term dae occurring in the sangrahanīgāthā quoted in our discussion about the second version. Kamalamuniji, in his edition, notes the term 'kumḍapānie' as a variant. The editor of Suttagame goes a step further and accepts it in the body of the text of Nisithasutra. But in fact no manuscript of Nisithasūtra yields the reading 'kumḍapānie'. The curni explanation of the term'dae' is as follows: dagam' paniyam, tac ca annatare kuṇḍādibhajane sthitam '. The term 'bhikkhu' and the terms from appānṇam' to 'sātijjati', which are all available in the sutras except the first (31st) and the interpolated one and which are mentioned in the third version are not found in the manuscripts of Niśithasutra. For the sake of clarity each and every sütra-pada from among mattae, addãe, etc. is expanded into a complete sutra first of all in the o edition. This has been done without the support of any manuscript. Ac. Vijayapremasūri's edition, Kamalamuni's edition, Suttagame edition and Muni Nathmalji's edition -all these editions which are published after the 37 edition give complete sutras instead of sūtra-padas. In spite of this the edition and Muni Nathmalji's edition contain sutras as many as the original sutrapadas found in the first version. That is, neither of the two editions contains even a single interpolated sutra-pada from among those found in the second and the third versions. Dr. Schubring's version of the text of Nisithasūtra contains only those sūtra-padas which are found in the first version. It does not expand each sūtra-pada into a complete sutra. It gives an authentic text strictly in accordance with manuscripts. It yields the reading uḍḍāpāṇe' in place of 'uḍupane' found in the first version. This is due to the unavailability of manuscripts belonging to different groups and also of the reference works in Germany of those days. There is no exaggeration in saying that the versions he prepared with scant means could hardly be prepared by any person even though plenty of means are easily available to him. The o edition contains uḍḍūpāne' instead of 'uḍupāne'. But Muni Nathmalji's edition for the first time accepts the reading 'uḍupane'. Thus he has selected the authentic and original reading.
C
C
The readings that Muni Puspabhikṣuji has given at these concerned places in the body of the texts of Prajñāpanāsūtra and
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [477]...
Niśithasūtra contained in Suttagame suggest the fact that he does not seek any support from the manuscripts, he simply follows his own sweet will. This will be clear from what follows.
The reading of the first half of gäthä 203 of sūtra 972 on page 237 of our edition of Prajñāpanāsūtra, as accepted in the Suttågame without any basis, is as follows : 'addāya astya mani duddha pāņiya tella phāniya taha ya.' And further in place of sūtra 999 [2] therein we find 'evam eenam abhilavenam asim manim duddham pāniyam tellam phaniyam.' But all the old manuscripts at these places yield the readings 'addāya asiya maņi udupāņe tella phāniya vasă ya’ and 'evam eenam abhilăvenam asim manim udupāņam tellam phāņiya vasam' respectively. We have already discussed the authenticity and originality of sūtra-padas that occur in Niśithasūtra in the parallel context. Even in Niśithasūtra contained in Suttagame the vasã-sūtra has not been accepted. Perhaps the editor of Suttagme might not have liked the term 'vasa' occurring in Prajñāpanā and Niśltha. And hence he has dropped this term. Of course, the term 'vasă' means flesh which is a disgusting thing. But this does not mean that we should accept or reject the readings according to our likes and dislikes. Terms occurring in old texts throw light on the spiritual, social, political, economic, and other conditions of the society of those days. Again, the historical facts suggested by those terms serve as a proof of the antiquity etc. of the works.
Out of the editions published so far the go and the 370 editions contain in sūtra 972 the reading 'putthapanel. This puţthapaņe' is a corrupt form of 'udupāņe', resulted from scriptographical error. All the editions contain in sūtra 999 [2] the reading "duddham pānam' instead of'udupāņaṁ'.
67. In sūtra 1817 we have accepted the reading je poggale pakkhevāhārattāe genhamti tesim asamkhejjaibhāgamāhāremti negāim ca nam bhāgasahassāim aphasäijjamāņāņam aņāsäijjamāņāņam viddharsamägacchamti' (p. 396). All the old manuscripts yield this reading. And all the editions published so far, except the o edition, contain this reading. The commentary also follows it. The commentarial explanation in point is as follows: "yan pudgalan praksepäkäratayā gļhnanti teşām asamkhyeyatamam bhagam ahārayanti' anekāni punar bhāgasahasrāņi' bahavo'samkhyeyabhāgā iti asprśyamānānām anāsvādyamananāṁ vidhvarsam agaccharti " (Commentary, folio 508 A). It becomes clear from this explanation that the two terms aphasäijjamāņāņam' and 'anāsäijjamāṇāņam' occurring in the reading accepted by us have relation with the term 'poggale'. Inspite of this the yo edition has corrupted them to . aphasäijjamānāim' and 'anäsäijjamānāin' respectively, and has
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[478]...
accepted them without any support whatsoever. There occurs in the concerned sutra-portion the term 'bhāgasahassaim'. The editor of Suttagame, unable to understand the purport of the author of the Sutra, has regarded these two terms under consideration as the qualifying terms to the term 'bhagasahassaim'. Hence he seems to have changed their case-endings from the genetive to the nominative. Had he carefully scrutinised the reading 'etesi nam bhamte! poggalāṇaṁ aṇāsāijjamāṇāņa aphāsāijjamāṇāņa ya' (p. 396, su. 1818) which is accepted even in Suttagame and is separated from the reading under consideration by a single intervening word, he would have at least hesitated in corrupting these two terms.
68. In sutra 1217 we have accepted the reading 'goyamā! dosu vā tisu va causu va egammi hojjā, dosu homäne abhinibohiyaṇāna.. evam jaheva kaṇhalesāṇam (su. 1216 [1]) taheva bhāniyavvaṁ jāva cauhim, egammi homäne egammi kevalanane hojja | The o and the Ho editions drop the word 'egammi' which occurs after 'causu va' in the above-quoted reading. That is, the former part of the abovequoted portion is as follows in the two editions: 'goyama! dosu vā tisu vă causu va hojjā'. The o edition accepts in its place the reading 'goyamā! egaṁsi va dosu vā tisu vă causu và hojjā'. The editor of the edition seems to have changed the reading according to his sweet will. Had he tried to understand the meaning of the latter part of the above-quoted portion, he would have felt it necessary to consult different manuscripts and would have consequently obtained the correct and authentic reading.
69. Sūtra 1181 which occurs in this edition on page 283 has been inadvertently dropped in the edition. All the manuscripts and all other printed editions contain it.
70. The reading which we have accepted in the second paragraph of sutra 464 (p. 143) is as follows: evam ukkosogāhaṇae vi | evam ajahannamaṇukkosogāhaṇae vi navaram ukkosogāhaṇae vi asurakumare thitie cauṭṭhānavaḍie |'. This reading is yielded by all the manuscripts. In place of the portion underlined the o edition contains the misleading and corrupt reading 'navaram saṭṭhāne cauṭṭhāṇavaḍie'. We do not understand as to why the editor of the edition has accepted this wrong reading of the Hoedition, having rejected the correct and authentic reading already available in the o edition and even yielded by all the manuscripts. The , and I editions contain the reading identical with the one accepted by us. But the 3 edition contains the reading identical with the one found in the Ho edition. In the Ho edition after this reading (i.e. navaram saṭṭhāne cauṭṭhānavaḍie) there occurs the reading 'evam jāva thaniyakumārā' (sū. 465) which is
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[479]...
yielded by all the manuscripts and which is accepted in all other printed editions. But the edition in its place accepts the reading 'evam jahā neraiyā taha asurakumara evam jāva thaniyakumārā '. This reading contains useless additions. This is the reason why we have considered the concerned reading available in the edition to be similar to the one found in the Ho edition instead of the one found in the 37 edition.
71. In the edition after sutra 1285 (p. 306) there occur sūtras 1289 to 1293 (p. 307, lines 6-14) which are followed by sutras 1286, 1287, 1288 and then there is given sutra 1294. That is, sūtras 1285-1294 of our version are given in the following order in the edition 1285, 1289, 1290, 1291, 1292, 1293, 1286, 1287, 1288, 1294. This order of the sutras, as we find in the o edition, is unscientific and unauthentic. No manuscript of the Prajñāpanāsūtra yields this order. Even the commentary explains these sutras according to the original order accepted by us. Moreover, the reading 'tasakāie ņam tasakāie tti puccha | goyamā!' (p. 307, line 6) occurring at the beginning of sutra 1289 is missing in the o edition. The o edition accepts the order of those sutras which is given in the edition. Moreover, it drops the above-mentioned reading. In addition, it does not contain the reading 'sakaiya-pajjattaenam.' occurring at the beginning of sutra 1293. Hence it wrongly presents two sūtras (1292-1293) as one. It is as follows: evam tasakaiyaapajjattae puccha goyama!' The reading that we have accepted is as follows '1292. evam tasakaiyaapajjattae | 1293. sakaiyapajjattae namo puccha goyama!' This reading is accepted in all the editions published so far. Again, it is yielded by all the manuscripts without exception. The intelligent readers will at once understand that the clarification which the learned author of the Sutra has offered in connection with sakāya paryāpta has been construed with the aparyāpta trasakaya by the editor of the Ho edition. That is, the o edition contains the statement to the effect that the maximum life-span of aparyāpta trasakāya is sāgaropama prthaktva. The editor of Suttagame repeats the mistake committed by the editor of Ho edition in connection with the concerned sūtras 1292-93. He has even accepted the wrong order of the sūtras, which is given in the and editions. Again, he has interpolated a wrong reading at one place. The and o editions do not contain the reading tasakate nam bhamte! tasakäie ttio puccha goyama!? occurring at the beginning of sutra 1289. The editor of Suttagame found that something is missing here in these editions. Hence he added without any authority the wrong reading tattha nam je se a. sao se.' at this place.
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[480] ...
In brief, the wrong order of the concerned five sutras which we find in and o editions is there in the o edition also. This wrong order breaks the natural connection of sūtras. This order is not yielded by the manuscripts which we have utilised. Again, the beginning of sūtra 1293, which is missing in the H edition (but present in the edition) is not found in the Suttagame edition also. It is noteworthy that the beginning of suūtra 1293 is available in all the manuscripts. Moreover, in place of the beginning of sūtra 1289, which is missing in and editions, the Suttagame edition contains a wrong and unscientific reading constructed by its editor according to his sweet will. The readings accepted in , 30 and fo editions are identical with the ones accepted by us.
'
72. The Ho and editions contain an additional reading na asamkhejjā uvavajjaṁti' after the word 'uvavajjaṁti' occurring at the end of sutra 635 (p. 169, line 6). No manuscript yields this additional reading, nor do the editions printed so far contain it. There might have existed some manuscript in which somebody might have inserted this additional reading on the basis of one word 'nāsaṁkhyeyah' written by the commentator in his commentary for clarification or on the basis of complete commentarial explanation of the concerned textual portion. And the editor of edition seems to have utilised such a manuscript.
73. The edition yields the additional reading 'paesaṭṭhayae' in between 'visesähiyāim' and 'carimamtapaesa' (p. 193, line 21) (su. 777). The o edition follows the edition in this matter. But no manuscript yields this additional reading. And all other printed editions also do not contain it. The concerned pratika of the original text, given in the commentary (folio 231 B), tallies with the reading accepted by us.
74. The reading 'uvava [? jje]jja tti pucchae bhaniyae' (p. 324) occurring in su. 1441 is yielded by o manuscript only. It is to be noted that even this manuscript does not contain the letter 'jje' which we have put in square brackets. At this place we have noted down in a foot-note different readings available in different manuscripts. The reading found in the 3 edition is here inadvertently printed as the one found in the ms. Ho that is, in the edition. The concerned reading contained in the o edition is '[uvavajjai] puccha bhaniya". We have corrected the mistake in the errata to the first part of the work. The reading ' uvavajjā puccha bhaṇiya' accepted in the Ho edition is not found in any manuscript. Even go edition follows the edition in this matter. The and 3 editions contain at this place the readings
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [ 481) ...
'uvavajjai pucchă bhaniyãe' and 'uvavajjamti puccha bhaniyā respectively. In the FETO edition sūtras 1441 and 1442 are inadvertently dropped. Refer to Prajñā. plate 188-2, line 2.
75. The reading jīva-neraiyabhedesu bhāniyavvam' which we have accepted in sūtra 1580 is yielded by all the very old manuscripts. It is consistent with the context and it is authentic. The 80 and 370 editions too yield it. Some manuscripts contain in its place the corrupt reading jīvā neraiyabhedenam bhäņiyavva'. This corrupt reading is noted in the foot-note. The yo and to editions accept it in the body of the text proper. The 40 and editions contain in its place another corrupt reading, viz. jīvaneraiyabhedena bhānitavva'. No manuscript yields it.
76. The reading ahavanam chattho vaggo pañcamavaggapaduppaņo' which we have accepted in sūtra 921[1] is yielded by all the manuscripts which we have utilised. The 80, 870 and ÊTo editions also accept this reading. The o edition inadvertently drops the word 'pañcamavaggapaduppaņo' occurring in this reading. The Ho edition contains in place of the reading accepted by us the following reading : 'ahcvanam pamcamavaggapaduppanno chattho vaggo'. That is, in this reading the phrase 'chattho vaggo' which should actually precede parcamavaggapaduppanno' is printed after it. This reading is not found in any manuscript. The go edition follows the Ho one in this matter.
77. The reading abhijjhiyattae' (p. 394, line 9) which we have accepted in sūtra 1805 is yielded by all the manuscripts. The 80,370 and Ho editions also accept it. The printed text of the commentary contains at this concerned place the following explanation : . abhijjhiyattāe' abhidhyānam abhidhyā, abhilasa ity arthaḥ, abhidhyā sañjātā9 yeşv iti abhidhyātāstārakādidarśanāditapratyayaḥ, tadbhāvas tatta taya, kim uktam bhavati ? ye grhitā àharatayā rudgalā na te trptihetavo'bhuvann iti na punar abhilaşanīyatvena parinamante (Commentary, folio 504 B). On the basis of the portion underlined the Ho edition accepts in the body of the text proper the sutra-pada 'a(na) bhijjhiyattāe'; the TO edition contains in its place the sutra-pada'a (pra, ana) bhijjhiyattae. That is, the reading which Pt. Bhagavandas has put in round brackets has been given by the editor of the lo edition as a variant available in manuscripts. But as a matter of fact not a single manuscript out of those we have utilised yields this reading. The edition follows the 7 edition in this matter. The old palm-leaf manuscripts of the commentary, belonging to Jesalmera and Cambay Bhandaras,
9. The printed edition of the commentary contains the reading eşv iti'.
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[482]...
contain the following reading in place of the above-given underlined one'ye gṛhitä ähārataya pudgalā na te tṛptihetavo'bhuvann iti punar abhilaṣaṇiyatvena pariņamante'. Here we do not find the second na' before 'punar'. Again the concerned commentarial explanation begins with the sutra-pada abhijjhiyattāe'. Moreover, all the manuscripts we utilised have yielded the reading 'abhijjhiyattäe'. Taking all this into consideration we should conclude that the reading 'abhijjhiyattae' is authentic. In this connection let us take note of one point. The term 'abhijjhiyattae' occurs in the treatment of the transformation of material particles undertaken by infernal beings as their feeding. The same term occurs in sutra 1806 [1] which deals with the transformation of material particles undertaken by Asurakumara gods as their feeding. Though all the printed editions except the fo10 one accept in sutra 1806 [1] the reading 'bhijjhiyattäe' in place of abhijjhiyattãe ', .all the manuscripts which we have utilised yield the reading 'abhijjhiyattäe'. Hence in both the sutras we have accepted the uniform reading, viz. ' abhijjhiyattäe'. It is to be noted that in the case of infernal beings the terms expressing miserable experiences are used whereas in the case of gods terms expressing pleasant experiences are used. Only the term 'abhijjhiyattãe' is common to both the treatments. The following interpretation will remove the possible doubt that may arise in our mind: "The food taken by infernal beings being very light they are not satisfied with it and hence their desire for food remains constant, whereas the food gods take being very delicious they could not forget it and hence even their desire for food remains constant'. On the authority of old manuscripts we have accepted the reading 'abhijjhiyattāe' in sutras 1805 and 1806 [1].
78. The reading 'pajjattayāņa vi evam ceva |' which we have accepted in sutra 1308 is yielded by all the manuscripts. This reading fits well in the sutra and helps us in understanding its total meaning. The and editions contain after this reading an additional phrase 'jaha ohiyaṇam' which no manuscript yields. We feel that for clarification some one might have inserted it in the body of the text proper. This is corroborated by the phrase 'evam ceva' occurring in the sutra. If the reading 'jahā ohiyāṇaṁ' were original then there should not occur evam ceva' before it. Thus the reading 'jaha ohiyanam' which occurs after the phrase 'evam ceva' is proved redundant. The reading accepted in
and editions is identical with the one accepted by us. The and editions contain the reading 'pajjatti (tta)yāṇaṁ jahā ohiyāṇam '
10. The edition contains at this place the reading 'bhi (pro abhi)jjhiyattāe'.
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________
...[483]...
79. The reading 'bala väsudeva’ which we have accepted in gāthā 213 of sūtra 1406 is yielded by the very old manuscripts. But the three manuscripts contain in its place the reading baladeva vāsudeva' which is accepted in the 80, 370, H and FT editions. The Ho and to editions accept the reading which we have accepted.
80. In sūtra 1816 there occurs an interrogative sentence, viz. beimdiyā ņam bhamte je poggale āhārattāe genharti te nam tesim poggalanam seyalamsi katibhagam āhāremti katibhāgaṁ assāemti?' (p. 395). This interrogative sentence is original and fits in the context. All the manuscripts except ge yield the above-quoted reading. But manuscript and the 370, and to editions, in its place, contain the the wrong reading 'beimidyāņam bhaňte! puccha goyamā ! je poggale. .'. Here the interrogative sentence is completed by adding 'pucchà l'after 'bhaṁte!', and a sentence containing an answer to the question starts with 'goyamā !' which is added before je poggale'. But this will not yield proper sense. The 4o edition, in its place contains, the reading beimdiyānañ bhaṁte! pucchål je poggale...'. In this reading also pucchà l' occurs, but it is a meaningless addition. The edition follows the edition in this matter. But editor of the Ho edition has put
pucchà l'in square brackets and has noted that 'pucchā' is useless and redundant. The go edition has not accepted it. Hence the reading accepted in the yo edition is identical with the one accepted by us.
1181. The two phrases, viz, 'tayā vi' and 'pavālā vi' which occur in sūtra 41 (p. 18, line 1) are missing in the go and the editions. But they are there in the Ho and yo editions.
82. The phrase “tihim annāņehim' which occurs at the end of sūtra 452 (p. 140, 1.3) is missing in the Ho and foto editions. But it is there in the Ho and editions.
83. The word 'ghānimdiyaatthoggahe' which occurs in sūtra 1019 (p. 251, 1. 25-26) is missing in the Ho and Foto editions. But it is there in the Ho and go editions.
84. The reading 'kevatiya baddhellaga ? goyamā! natthi' which occurs in sūtra 1046[8] is missing in the to and fro editions. But it is there in the Ho and editions.
85. The reading 'anaṁtam kālam' which occurs in sūtras 1310 (p. 308, 1. 21) is missing in the go and Foto editions. But it is there in the hand editions.
11 The readings mentioned in paragraphs 81-105 are missing in the yo and
370 editions. The readings that we have accepted at these concerned places are yielded by all the manuscripts which we have utilised.
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [ 484]...
86. The reading "ähäragasarTrassa jahanniyā ogähaņā asamkhejjaguna' which occurs in sūtra 1566 is missing in the go and fato editions. But it is there in the and 9o editions.
87. The reading jāva vemāniyā' which occurs in sūtra 1860 is missing in the go and FTO editions. But it is there in the Ho and go editions.
88 The word 'atthasu' which occurs in sūtra 193[1] (p. 67, 1. 8) is missing in the # edition. But it is there in the Ho and editions. The fto edition shortens, without any authority, the reading uvarim hetthā ya egam joyanasayam vajjetta majjhe atthasu joyanasatesu' (sūtra 193) which is yielded by all the manuscripts, and in its place accepts the abridged reading, viz. 'uvarim jāva atthajoyaņasaesu'.
89. The entire sūtra 316 (p. 106) is missing in the ho edition. But it is there in the Ho, foto and editions.
90. The term samkhejjasamayathitīyānam' which occurs in sūtra 332 (p. 109, 1. 4) is missing in Ho edition. But it is there in the Ho and editions. The fato edition contains its abridged form, viz.'samkhejjasamayao'.
91. In sūtra 452 there occurs Omanapajjavanānapajjavehi ya chatthānavadie' (p. 140, 1, 2). The ending portion of this reading, viz. ' pajjavehi ya chatthānavadie' is missing in the Ho edition. But it is there in the HO, FIO and yo editions.
92. The reading.jotisiyānam evam ceva navaram' which occurs in sūtra 923 (p. 228, 1. 13) is missing in the Ho edition. But it is there in the Ho, FT and yo editions.
93. The portion of sūtra 1257, marked by [7] and [8] and inted on p. 302 (lines 2-4) is missing in the Ho edition. But it is there in the Ho, RT and yo editions.
94. The word 'raimdiehin' which occurs in sūtra 1723 (p. 380, 1. 10) is missing in the Ho edition. But it is there in Ho and go editions. The FT edition in its place contains the word 'divasehim'.
95. In the first half of the verse 26th of sutra 43 we have accepted the reading campagajāti ņavaṇīyā ya kamdo'. The reading accepted in 70 and editions is not different from the one we have accepted. The go and foto editions contain in its place the corrupt reading 'campakajti niiyā kurdo (kardo)'.
96. In sūtra 247 we have accepted the reading 'suhumavanassaikäiya asamkhejjaguna' (p. 93, 1. 4). The reading accepted in Ho and go editions is not different from the one accepted by us.
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________
... 485)...
The # and Reto editions contain in place of the word 'asamkheijaguņā' the wrong word 'anamtaguna'. The commentary also clearly gives 'sūkşmavanaspatikāyikā asamkhyeyaguna' (folio 131 A, line 7).
97. In sūtra 1744 we have accepted the reading 'pajjattāpajjattiyam' (p. 383, 1. 11-12). The reading accepted in the Ho and go editions is identical with the one we have accepted. But the # and feto editions contain in its place the wrong reading' apajjattapajjattiyan'.
98. In sūtra 2169 we have accepted the reading 'esuhumā nam (p. 443, 1. 17). The reading accepted in Ho and yo editions is identical with it. The commentary also contains 'esuhumă nam'ti etávatsūksmah'. This commentarial portion is in accord with our accepted reading. But the yo and FTO editions contain the unauthentic reading suhumā nam'.
99. In sūtra 1717 we have accepted the reading “ūnā, sesam tam ceva', (p. 379). All the manuscripts which we have utilised yield it. But the edition in its place contains 'ūnā sesā, (u) tam ceva padipunnar bamdhamti.' The reading accepted in the TO edition is identical with the one found in the ho edition, the only difference being that it does not contain (u) which is an abbreviation of ukkosenam'. The reading accepted in the Ho and yo editions is as follows: 'ūņā, sesam tam ceva padipunnañ bamdhasti'. The last two words, viz. 'padipunnam baṁdhaṁti' occurring in this reading are yielded by no manuscript.
100. In sūtra 440 we have accepted the reading "häliddavannapajjavehim' (p. 137 1. 7). But there seems to have inadvertently crept into the body of the text proper given in Wo edition the additional reading piyavannapajjavehim' which might have been found in some manuscript. This additional reading precedes the original one. Thus the #o edition contains pīyavannapajjavehim haliddavannapajjavehim'. The foto edition contains the abridged version of the reading 'nilavannapajjavehim lohiyavannapajjavehim haliddavannapajjavehiṁ sukkillavannapajjavehi ya chatthanavaçie' (p. 137, lines 7-8). The abridged version is as follows: nilalohiyapiyahāliddasukkile. chatthāpavadie'. The word 'plya' occurring in this abridged version is quite unauthentic. In Agamas only five colours are enumerated, viz. kala, nila, lohita, hālidra and sukla. The portion pertaining to kāla colour precedes the sūtra-pada under consideration. (See p. 137, 1. 2). Thus the reading accepted in the Ho and to editions is not authentic and correct whereas the reading accepted in the Ho and go edition is identical with the one accepted by us.
.
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________
... [ 486...
101. In sútra 197 there occurs the reading: 'såņam sānam vimānāvāsasatasahassanam' (p. 70, 1. 14). The 8 and BIO editions contain after it an additional reading "sānar sānam aggamahisinam'. No manuscript yields this additional reading. This unwanted additional reading is not there in the H and To editions.
102. On p. 27, 1. 6 there occurs the reading se ttam sähāranasarirabüdaravanassaikäiyā'. The go edition contains after it an additional reading' se ttam sähāranavanassaikäiya'. No manuscript yields this additional reading. Moreover, the commentary at this place remarks that the four nigamanas (conclusions) contained in the textual passage beginning with 'se ttam' requires no explanation (se ttam ityādinigamanacatustayam sugamam-Commentary, folio 41 A). If we accept the additional reading then the nigamanas will be five instead of four. This proves that the additional reading is unauthentic and unnecessary. The H and To editions do not contain it.
103. In sūtra 635 we have accepted the reading 'ekko' (p. 169, 1.5). The 8o edition accepts in its place the reading 'ekkam' which is yielded by no manuscript and hence unauthentic. The Ho, eto and go editions too accept the reading' ekko'.
104. In sūtra 1236 we have accepted pariyāvannānam'. The Ho edition in its place inadvertently gives the reading pariyavannenaṁ'. But the 70, RTO and editions accept the correct reading pariyāvannānam'.
105. In the Ho edition sūtras 1277 and 1278 occur after sūtra 1284. This irregularity in order is not supported by any manuscript. The order of the sūtras, accepted in Ho, Foto and to editions, is the same as we have accepted in the present edition.
106. In sūtra 1864 we have accepted the reading manabhakkhane kate (p. 400, 1. 18). The 8, Ho and go editions contain in its place the reading manabhakkhikate' which no manuscript yields. The 89, 370 and RIO editions accept the original reading which we have accepted.
107. In sūtra 2173 [2] there occurs the reading kayajogannam' (p. 444) which could also be written as 'kāyajogań ņam.' All the manuscripts except y yield it. The TR manuscript contains in its place kāyajoge nam. All the editions published so far except theo edition accept this reading. But the commentarial explanation viz. 'kayayogam punar yuñjānaḥ' supports our reading. The
o edition contains the correct reading which is not found in the previous editions. To the best of our knowledge, this is the only
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________
... 487)...
correct reading which, though found in the Suttāgame edition, is not there in the editions published before Suttägame.
Acknowledgements
Once again we acknowledge our indebtedness to the learned Jaina monks, scholars and other persons whose names we have gratefully noted in the first part of the present edition of Prajñāpanāsūtra for the help they have rendered to us in our task of critically editing the text. Our sincere thanks are due to Dr. Nagin J. Shah, Dy. Director of L. D. Institute of Indology, for preparing Introduction - English translation of our Prastāvanā! originally written in Gujarati.
Bombay 3-3-1971
MUNI PUNYAVIJAYA DALSUKH MALVANIA AMRITLAL MOHANLAL
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई
१. पढमं परिसिटुं
गाहाणुक्कमो
गाहा
सुत्तंकाइ गाहा
सुत्तंकाइ मगंतूण समुग्घायं २१७० [२] गा.२३० आहार सम सरीरा ११२३ गा.२०९ अच्छि पव्वं बलिमोडओ ५४ [८] गा.९३ आहारे २८ उवओगे २९ २ गा.७ अजोरुह वोडाणे ४९ गा.३९ इक्खू य इक्खुवाडी
४६ गा.३३ अज्झयणमिणं चितं
१गा.३ इय सव्वकालतित्ता २११ गा.१७७ अडहुत्तरं च १ तीसं २ १७४ गा.१३४ इय सिद्धाणं सोक्खं २११ गा.१७५ अणभिग्गहियकुदिट्टी ११० गा.१२९ इंदियउवचय १ णिव्वत्तणा य २ अणभिग्गहिया भासा ८६६ गा.१९७
१००६ गा. २०७ अणवनिय १ पणवनिय २ १९४ गा.१५१ उत्तत्तकणगवन्ना
१८७ गा.१४६ अणंतरायआहारे १ २०३२ गा.२२३ एएहिं सरीरेहिं [प्र. गा.] २६ [११] गा. [१] अस्थिय तिंदु कविढे
४१ गा.१६ एक्कस्स उ जं गहणं ५४[१०] गा.१०० भदाय१२ असी१३ यमणी१४ ९७२ गा.२०३ एक्कारसुत्तरं हेटिमेसु २०९ गा.१५७ मद्धतिवण्णसहस्सा १७४ गा.१३५ एगपएऽणेगाई
११० गा.१२५ अप्फोया भइमुत्तय
४५ गा.३० एगस्स दोण्ह तिण्ह व ५४[१०] गा.१०३ अयसी१५कुसुंभ१६ कोद्दव१७ ५० गा.४३ एगा य होइ रयणी २११ गा.१६५ अलोए पडिहता सिद्धा २११ गा.१६० एगिदिसरीरादी ९ १७९३ गा.२१८ अवए पणए सेवाले ५४[१] गा.४७ एते चेव उ भावे
११० गा.१२२ असरीरा जीवघणा २११ गा.१६९ एरंडे कुरुविंदे
४७ गा.३६ असुरा नाग २ सुवण्णा ३ १७७ गा.१३७ एसो पंचनमुक्कारो [प्र. गा.] पृ.३ टि.२ असुरेसु होति रत्ता १८७ गा.१४७ ओगाहणसंठाणे २१
२गा.६ अस्सण्णी खलु पढम ६४७ गा.१८३ ओगाहणा ७ अवाए १००६ गा.२०८ अंधिय णेत्तिय मच्छिय ५८[१] गा.११०
ओगाहणाए सिद्धा २११ गा.१६६ अंबट्ठा १ य कलिंदा २ १०३ गा.११८ कण्हे कंदे वजे
५४[१] गा.५३ आणय-पाणयकप्पे २०६ [२] गा.१५५ कति पगडी १ कह बंधति २ १६६४ गा.२१७ आभरण-वत्थ-गंधे १००३[२] गा.२०५ कहिं पडिहता सिद्धा २११ गा.१५९ आमंतणि १ याऽऽणमणी २ ८६६ गा.१९६ कंगूया कद्दइया
४५ गा.२९ आयपइट्ठिय खेत्तं
९७१ गा.२०१ कंदा य १ कंदमूला य २ ५५[३] गा.१०७ आसीतं १ बत्तीसं २ १७४ गा.१३३ । कंबू य कण्हकडबू ५४[१] गा.४९ आहार १ भविय २सण्णी ३ १८६५ गा.२१९ । काला असुरकुमारा
१८७ गा.१४५ आ ९ [२]-१
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई
तणुयल कट्ठाओ छल्ला ५४ [४] गा..
गाहा
सुत्तंकाइ गाहा
सुत्तंकाइ काले य महाकाले १९२ गा.१४९ | जस्स पवालस्स भग्गस्स समो ५४[३] गा.६१ किण्णर किंपुरिसे खलु ५ १९२ गा.१५० " , " हीरो ५४[४] गा.७१ किमिरासि भद्दमुत्था ५४[१] गा.५२ जस्स पुप्फस्स भग्गस्स समो ५४[३] गा.६३ कुत्थंभरि पिप्पलिया
४२ गा.२० " , " हीरो ५४[४] गा.७३ कुरु-मंदर-आवासा १००३ [२] गा.२०६ जस्स फलस्स भग्गस्स समो ५४[३] गा.६४ केकय-किराय-हयमुह
पृ.३६ टि.३ " " , हीरो ५४[४] गा.७४ केवलणाणुवउत्ता
२११ गा.१७० जस्स बीयस्स भग्गरस समो ५४[३] गा.६५ कोहे १ मागे २ माया ३ ८६३ गा.१९५ , , , हीरो ५४ [४] गा.७५ गति ठिति भवे य भासा ८२९/२] गा.१९१ जरस मूलस्स कट्ठाओ छल्ली गूढछिरागं पत्तं ५४[७] गा.८५
५४[६] गा.८० गोमेजए य २३ रुयए २४ २४ गा.१० जस्स मूलस्स कट्टाओ छल्ली चउरासीइ १ असीइ २ २०६[२] गा.१५६ बहलतरी
५४[५] गा.७६ चउसट्ठी १ सट्टी २ खलु १८७ गा.१४२ जस्स मूलरस भग्गरस समो ५४[३] गा.५.६ चक्कागं भजमाणस्स ५४[७] गा.८४ " , , हीरो ५४[४] गा.६६ चत्तारि य रयणीओ २११ गा.१६४ जस्स सालस्स भग्गस्स समो ५४ [३] गा.६० चमरे १ धरणे २ तह वेणुदेव १८७ गा.१४३ , , , हीरो ५४[४] गा.७० चंदण ३२ गेरुय ३३ हंसे ३४ २४ गा.११ जरसाउएण तुल्लाई २१७० [२] गा.२२९ चंपगजाती णवणीइया ४३ गा.२६ जह अयगोलो धंतो ५४[१०] गा.१०२ चोत्तीसा १ चोयाला २ १८७ गा. १४० जह णाम कोइ मेच्छो २११ गा.१७४ चोवर्हि असुराणं
१८७ गा.१३८ जह वा तिलपप्पडिया ५३ गा.४६ छट्टिं च इस्थियाओ ६४७ गा.१८४ जह सगलसरिसवाणं
५३ गा.४५ जणवय १ सम्मत २ ठवणा३ ८६२ गा.१९४ जह सव्वकामगुणितं २११ गा.१७६ जत्थ य एगो सिद्धो २११ गा.१६७ जंबुद्दीवे लवणे १००३ [२] गा.२०४ जस्स कंदस्स कट्ठामो छल्ली
जं संठाणं तु इहं
२११ गा.१६२ तणुयतरी
५४[६] गा.८१ जाई मोग्गर तह जूहिया ४३ गा.२५ जस्स कंदस्स कट्ठामो छल्ली
जाउलग माल परिली ४२ गा.२३ बहलतरी
५४[५] गा.७७ जीव गतिंदिय२-३ काए४ १२५९ गा.२११ जस्स कंदस्स भग्गरस समो ५४[३] गा.५७ जीसे तयाए भग्गाए समो ५४[३] गा.५९ , , , हीरो ५४[४] गा.६७
" , , हीरो ५४[४] गा.६९ जस्स खंधस्स कट्टाओ छल्ली
जीसे सालाए कट्ठाओ छल्ली तणुयतरी ५४[६] गा.८२ __तणुयतरी
५४[६] गा.८३ जस्स खंधस्स कट्ठाओ छल्ली
जीसे सालाए कट्ठाओ छल्ली बहलतरी ५४[५] गा.७८ बहलतरी
५४[५] गा.७९ जस्स खंधस्स भग्गस्स समो ५४[३] गा.५८ जे केइ नालियाबदा ५४[८] गा.८७
" , , हीरो ५४ [४] गा.६८ जो अस्थिकायधम्म ११० गा.१३० जस्स पत्तस्स भग्गस्स समो ५४[३] गा.६२ जो जिणदिट्टे भावे ११० गा.१२१ " , " हीरो ५४ [४] गा.७२ | जोणिभूए बीए ५४[९] गा.९७
जा
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________
गाहा
जोयणसहस्स गाउयपुहत्त जोयणसहस्स छग्गाउयाई जो सुत्तमहितो जो उमयाणंतो गोह मंदिरुक्खे णाणाविहसंठाणा
णिच्छिण्णसव्वदुक्खा
णिच्छिन्न सव्वदुक्खा द्धिस्स द्वेिण दुयाहिएणं बिंब जंबु कोसंब णीलानुरागवसणा रइय अंतकिरिया १ - तिरियमणुया तणमूल कंदमूले तत्य विय ते अवेदा
- छलि पवाले य ताल तमाले तक्कलि तिणि सया तेत्तीसा
तिलए लउए छत्तोह
तीसा १ चत्तालीसा २ तीसा य १ पण्णवीसा २ तुलसी कण्ह उराले गपिप्पलीय दव्वी
पढमं परिसिहं - गाहाणुक्क मो
सुत्तकाइ
१५१२गा. २१६ १५१२गा. २१५
११०गा. १२४
११० गा. १२३
४१ गा. १७
५३ गा. ४४
२१७६ गा. २३१
२११गा. १७९ ९४८ गा. २००
४० गा. १३
१८७गा. १४८ १४०६ गा.२१३ १९७३ गा.२२०
५४[२]गा.५४ २११गा. १५८ ५५ [३] गा.१०९
४८ गा. ३७ २११गा. १६३
४१गा. १८ १८७ गा. १४ । १७४गा. १३६
४९ गा. ४१ ४९ गा. ४० ११० गा. १२७ ११०गा. १२८
दव्वाण सव्वभावा दंसण णाण-चरित् दिसि १ गति २ इंदिय ३ काए २१२गा. १८० दीव - दिसा - उदहीणं
दीहं वा हुस्सं वा बिलय-उस-बोक्स न वि अत्थि माणुसाणं निस्सग्गुवसरु १-२ निस्संकिय १ निक्कंखिय २
१८७गा. १३९ २११गा. १६१ पृ. ३६ टि. ३ २११गा. १७१ ११०गा. ११९ ११० गा. १३२ ४४गा. २७
पउमलता नागलता पडमुप्पल-नलिणाणं
५४ [८] गा. ९० पउमुप्पल ९-१० संघाडे ११५५ [३]गा. १०८ पउमुप्पलिणीकंदे पदमो ततिओ नवमो
५४ [८] गा. ८८
७९० गा. १८६
गाहा
पढमो ततिओ सत्तम
पण्णवणा १ ठाणाई २ पत्तउर सीयउरए पत्तेया पज्जत्ता परमत्थसंथवो वा
परमाणुम्मि य ततिओ परिणाम १ वण्ण २ रस ३
सुकाइ
७९० गा. १८७
२ गा. ४
४२ गा. २१
५४[११] गा.१०६ ११० गा. १३१
७९० गा. १८५
गंध ४
लंडू - हसणकंदे य पाढा मियवालुंकी पुट्ठोगाढ अनंतर
पुढवीय १ सक्करा २ वालुया पुत्तंजीवयरिट्ठे
पुप्फा जलया थलया पुस्सफलं कालिंगं पूईकरंज सेण्हा (सहा) पूसफली कालिंगी
१२१८ गा. २१०
५४ [८] गा. ८९ ५४ [१] गा.५०
८७७[२३] गा.१९८
२४गा. ८
४० गा. १४ ५४[८] गा.८६
गा. ९४
४० गा. १५ ४५गा. २८
फुस अस बत्तीस अट्ठवीसा
२११गा. १६८ २०६[२]गा.१५४ बलि १ भूयाणंदे २ वेणुदालि ३ १८७गा. १४४
बारवती य सुरट्ठा
बारस १ चवीसाई २ बिचउत्थ पंच छ
( उत्तरार्धम् - वी सेक्कवीस ) ७९० गा. १८८ बिचउत्थ पंच छ
१०२गा. ११४
५५९ गा. १८२
(उत्तरार्धम् - बावीसइम) ७९० गा. १८९ बिचउत्थ पंच छ
(उत्तरार्धम् - एते वज्जिय) ७९० गा. १९० भासग १५ परित्त १६ पज्जन्त १७
२१२गा. १८१
(उत्तरार्धम् - जीवेय) भासग १५ परित्त १६ पज्जत्त १७
(उत्तरार्धम् - एतेसिं तु ) भासा कओ य पहवति भासा ११ सरीर १२ परिणाम भुरुक्ख हिंगुरुक्खे
१२५९ गा.२१२
८५९ गा. १९२
१३ २ गा. ५
४८ गा. ३८
भूत्थेणाधिगया
११०गा. १२०
भेद १ विसय २ संठाणे ३ १९८१ गा. २२२
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई गाहा सुत्तंकाइ गाहा
सुत्तंकाइ महुरा य सूरसेणा २१ १०२ गा.११६ समणिद्धयाए बंधो ९४८ गा.१९९ मासपण्णी मुग्गपण्णी ५४[१] गा.५१ समयं वकंताणं ५४[१०] गा.९९ मुद्दिय अप्पा भल्ली
४५ गा.३१ सम्मत्तस्स अभिगमे २०३२ गा.२२४ रायगिह मगह १ चंपा १०२गा.११२ सरीरप्पहवा भासा ८५९ गा.१९३ रुक्खा १ गुच्छा २ गुम्मा ३ ३८ गा.१२ सव्वो वि किसलओ खलु ५४[९] गा.९८ रुरु कंडुरिया जारू ५४[१] गा.४८ ससबिंदु गोत्तफुसिया ४५ गा.३२ लोगागासपएसे णिओयजीवं
संजय अस्संजय मीसगा १९८० गा.२२१ ५४[११] गा.१०४ संठाणं १ बाहल्लं २ ९७२ गा.२०२ ,, परित्तजीवं ,, गा.१०५ साएय कोसला ६ गयपुरं १०२ गा.११३ वहराड वच्छ १६ वरणा १०२ गा.११५ सातमसात सव्वे
२०५४ गा.२२६ ववगयजर-मरणभए
१गा.१ साली १ वीही २ गोधूम ३ ५० गा.४२ वंसे वेल कणए
४६ गा.३४ साहारणमाहारो ५४[10] गा.१०१ वाइंगण सल्लइ बोंडद
४२ गा.१९ सिद्ध त्ति य बुद्ध त्तिय २११ गा.१७८ वायगवरवंसाओ [प्र. गा.] १ गा.[१] सिद्धस्स सुहो रासी २११ गा.१७३ विसमं समं करेति २१७० [१] गा.२२८ सिंघाडगस्स गुच्छो ५४[२] गा.५५ विहि १ संठाण २ पमाणं३ १४७४ गा.२१४ सीता १ य दव्य २ सारीर ३ २०५४ गा.२२५ विट समंस-कडाहं ५४ [८] गा.९५ सुयरयणनिहाणं जिणवरेण १गा.२ वेणु णल इक्खुवाडिय ५४[८] गा.९२ सुयसागरा विणेऊण [प्र. गा.] १ गा.[२] वेयण १ कसाय २ मरणे ३ २०८५ गा.२२७ सुरगणसुहं समत्तं २११ गा.१७२ वेंट बाहिरपत्ता ५४[८] गा.९१ सेडिय भत्तिय होत्तिय ४७ गा.३५ सग-जवण-सबर-बब्बर पृ.३६ टि.३ सेयविया वि य णयरी १०२ गा.११७ सञ्चित्ताऽऽहारट्ठी १-२ १७९३ गा.२१७ सेरियए णोमालिय
४३ गा.२४ सण वाण कास मग ४२ गा.२२ सो होइ अहिगमरुई ११० गा.१२६ सण्णिहिया सामाणा १९४ गा.१५२ हरियाले १५ हिंगुलुए १६ २४ गा.९ सत्तट्ट जातिकुलकोडिलक्ख ९१/४] गा.१११ हासे हासरई वि य ६ १९४ गा.१५३ सफाए सजाए
५४[८] गा.९६
-
-
-
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________
२. बीयं परिसिटुं
सद्दाणुकमो-सकयत्थसहिओ
[शब्दादी ० ईदृक चिह्न सामासिकपदान्त्यशब्दसूचकम् , शब्दान्ते ईदृक चिह्न सामासिकपदाद्यशब्दसूचकम्, शब्दादौ + ईदृक् चिह्न लुप्तविभक्तिपदसूचकम् , शब्दस्यादौ अन्ते आद्यन्तयोश्च - एतादृक् चिह्न पृथकृतस्वरसन्धिसूचकम् , शब्दादौ * ईदृक् चिह्न प्रारम्भगतसंयुक्तव्यञ्जनात् पृथकृतैकव्यअनारब्धशब्दसूचकम्, शब्दादौ सईदृक चिह्नमलाक्षणिकमकारागमात् पृथकतादिस्वर शब्दसंसूचकम् । ०-, -०, +-, *एतानि चिह्नानि तत्तत्सङ्केतलक्षणसूचकानि । अव्ययव्यतिरिक्ता विभक्तिरहिताश्च शेषशब्दाः सामासिकवाक्यमध्यगता शेयाः।]
मूलसद्दो
अ
+ अइकाय
अइकाय०
अइगरा -अइछत्त अइमुत्तगचंद
संठाण०
अइमुत्तय
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ
अकण्णा अकर्णाःअतिकायः
अन्तर्वीपमनुष्याः ९५ महोरगेन्द्रः१९२गा.१५०
अकम्मभूमएहितो अकर्मभूमकेभ्यः ६४५[३] अतिकाय
अकम्मभूमग अकर्मभूमक ६४८,६६० महोरगेन्द्र १९२
अकम्मभूमग , ६३९[२४], अजगराः पृ.३२ टि.७
६५० [१२],६७२[६], अतिच्छत्र १९५[१]
१५३३ [४] अकम्मभूमगगब्भ- अकर्मभूमकगर्भअतिमुक्तकचन्द्रसंस्थान
वक्कंतियमणूसपं- व्युत्क्रान्तिकमनु९७४ [३]
चेंदियवेउन्वि- व्यपञ्चेन्द्रियवैक्रियअतिमुक्तक-वल्ली
यसरीरे शरीरम् १५१९ [२] ४५ गा.३०
अकम्मभूमगा अकर्मभूमकाः ९४, ९६ अतिमुक्तकलता
अकम्मभूमगेहिंतो अकर्मभूमकेभ्यः ६६२[३] ४४ गा.२७
भकम्मभूमय० अकर्मभूमक १२५८[-] अतिव्रज्य २०५२ [२]
अकम्मभूमय- अकर्मभूमकमनुष्या
मणुस्साणं णाम् १२५७[१३-१४] अतीतानि १०४० अकम्मभूमय- , १२५७[९] अतीताः १४७[२]
मणूसाणं अयोध्यानि १७७ अकम्मभूमय- , १२५७[१२] एकोनपञ्चाशदधिके २११ मणूसाणं अतुलम् पृ.७९ टि४ अकम्मभूमय- अकर्मभूमकमानुषीणाम् अजः ८४४,८४६ मणूसीण
१२५७[१०] अयोगताम् पृ.४४५ टि.३ अकम्मभूमीसु अकर्मभूमिषु ९३, १७६ अयोध्यानि
अकसाई अकषायी १३३४,१८९६ १७८[१],१८८
अकषायिणः
अइमुत्तयलता०
१८६४
अइवइत्ता अइवइत्ताणं अईया .-अईया अउज्झा अउणापण्णे अउलं अए अओगतं अओज्झा
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________
पण्णवणासुत्तपरिसिटाई मूलसद्दो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ अकसाईण अकषायिणाम् २५४
अक्खातं
१९७[१], १९८[१], अकसायसमुग्याएणं अकषायसमुद्धातेन
१९९[१], २०२ [१], २१४२
२०३[१], २०४[१], अकसायी अकषायिणः २५४
२०७ तः २०९ अकंततरिया अकान्ततरिका १२२६,
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________
अग्रात्
बीयं परिसिटुं-सद्दाणुक्कमो मूलसहो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसहो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ अगुरुलहुय० अगुरुलघुक ९५६,१००५
४४८, १९२८, १९२९ अगुरुलहुयणामे अगुरुलघुकनाम १६९३ । अचवखुदंसण० अचक्षुर्दर्शन ४४०,४४१, अग्गमहिसी० अग्रमहिषी १९९[२]
४४३, ४६२[१], अग्गमहिसीओ अग्रमहिष्यः १९९[१]
४६६ [१], ४६७[१], अग्गमहिसीणं अग्रमहिषीणाम् १७७,
४६८[१], ४७० [१], १७८[१-२], १७९ [२],
४७३ [१], ४७४[१], १८० [२], १८२[२],
४७५ [१], ४७७ [१], १८८, १९५[१-२],
४८५[१], ४८७[१], १९६, १९७ [२], अचक्खुदंसण- अचक्षुर्दर्शनानाकारोपयोगः
१९८[२] अणागारोवओगे १९१०,१९१४, १९१८, - अग्गमहिसीणं अग्रमहिषीणाम् १९० [२]
१९२२, १९२४ -अग्गसो अग्रशः २५[३], मचक्खुदसणं अचक्षुर्दर्शनम् ४५०
२८[४], ३१[४], भचक्खुदसणावरणे अचक्षुर्दर्शनावरणम् १६८०
३४[४], ५५[३] अचक्खुदंसणि- अचक्षुदर्शनी पृ.३१३ -अग्गहत्था अग्रहस्ताः १७८[१]
टि.१ अग्रहस्तौ १७८[२] अचक्खुदंसगी ,, ४६३, ४७१, -अग्गाओ
२११
४७८, ४८८, ४९६, अग्गिकुमारा अग्निकुमाराः १४० [१],
१३५५
अचक्खुइंसणी- अचक्षुदर्शनी १३५५ अग्गिकुमाराणं अग्निकुमाराणाम् ५७८ अचक्खुदसणी अचक्षुर्दर्शनिनः २६० अग्गिदड्ढाणं अग्निदग्धानाम् २१७६ अचक्खुदसणीणं अचक्षुर्दर्शनिनाम् २६० + अग्गिमाणव अग्निमाणवः
भचक्खुदसणो- अचक्षुर्दर्शनोपयुक्ताः अग्निकुमारेन्द्रः
वउत्ता
१९३२[१] १८७ गा.१४४ अचरित्ती अचारित्रिणः ९३८, अग्गिसीहे अग्निसिंहःअग्निकुमारेन्द्रः
अचरिमसमय० अचरमसमय ११२, १८७ गा.१४३
११५, ११६, ११८, अग्गी अग्नि[कुमाराः] १७७ गा.
११९, १२२, १२३, १३७,१८७ गा.
१२५, १२८, १२९, १४६ गा. १४८
१३१, १३२ ०अग्गीणं अग्नीनाम्-अग्निकुमाराणाम् अचरिमसमय- अचरमसमयसयोगि
१८७ गा. १३९ सजोगिकेवलि. केवलिन् ११८ +अग्घाडग अपामार्गः - गुच्छविशेषः अचरिमस्स अचरमस्य ७७७, ७७९, पृ.१८ टि.१०
७८०, ८०२ तः ८०६ अग्याति
आजिघ्रति ९९० [३], अचरिमं अचरमम् ७७५, ७७७, ९९२[३]
७७९, ७८०, ७९७, अचक्खुदंसण अचक्षुर्दर्शन ४४४ तः
८०२, ८०३
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________
८
मूलसो अचरिमंतपसा
99
अचरिमंतपसाण अचरमान्तप्रदेशानाम्
७७७, ७७९, ७८०,
८०३, ८०४
अचरिमंतपदेसा अचरमान्तप्रदेशा ७७५ अचरमान्तप्रदेशाः ७७९,
""
अचरिमा
७८०, ७९७, ८०२
अचरिमंतपदेसाण अचरमान्तप्रदेश | नाम्
""
अरिमाइं
""
33
अचरिमाण अचरिमे
Rece सुत्काइ
अचरमान्तप्रदेशा ७७५ अचरमान्तप्रदेशाः ७७७,
७७९, ७९७, ८०२,
८०३
अचित्तजोणिया अचित्तजोगीणं
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई
मूलसो
अचित्ता
अचरमा
अचरमाः
८०२
७७५
२७४, ८०९[१], ८११[१], ८१३[१], _८१५[१], ८१७[१], ८१९[१], ८२१[१], ८२३[१], ८२५[१], ८२७[१], ८२९[7] अचरमौ ७८१, ७८३ तः
७८८
अचरमाणि ७७५, ७९७ अचरमाणाम्
२७४
८१०[१],
८१४[१],
अचरमः ७० १ तः ७८८,
८०२, ८०७, ८०८[१],
८१२[१],
८१६ [१],
८१८ [१], ८२० [१], ८२२[१], ८२४[१], ८२६[१], ८२८[१],
१३९८
अचरमम् ७७७, ७७९,
७८०, ७९७, ८०३ अचित्तयोनिकाः ७६३ अचित्तयोनीनाम् ७६३
अचित्ताहारा
अचिमालि०
अचिमाली०
अच्ची
अच्चीए
अच्चुए
-0
- अचुए
• अच्चुरसु
अच्चुत
अच्चुभो
अच्चुत अच्चुतवडेंस
अच्चुता
० - अच्चुता
11
- अच्चुताणं
""
अच्चु
भ
अच्य
०
अयदेव
अच्चु देवा अयदेवा
सक्कत्थो
अचित्ता - योनिभेदः
७५४तः ७५६, ७५८,
७६१
अचित्ताहाराः
१७९४[१,३]
अर्चिर्मालिन् १९७ [१]
""
२०१[१], १०५[१], २०६[१],
सुकाइ
२०७
३१[१]
१७७,
१७८[१-२], १८८, १९६ अच्युते ४२६ [१-२],
अर्चिः
अर्चिषा
"
अच्युतयोः
२०७
अच्युतानाम् २०६ [१]
अच्युतः २०६[२] अच्युते ३३४, ४२६ [३] अच्युत २१०, ६२२, ६३५, १०३५ अच्चुयदेवसरीरे अच्युत देवशरीरम्
१४७०, १८४१
अच्युतयोः २०६ [२] गा.
१५५
अच्युतेषु १५३२ [५], २०५१, २०५२ [१] अच्युतेभ्यः ६५० [१८],
६५५[४]
६६३, १५३२
अच्युतः
[५], १५५१[४,६]
अच्युत १९६ अच्युतवतंसकः २०६ [१] अच्युताः
१४४[१]
२०६[१]
१५२६[५] अच्युतदेवस्य १५५१ [८]
अच्युत देवाः
७१३ २००४
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________
बीयं परिसिटुं-सदाणुक्कमो मूलसहो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ अनुयदेवाणं अच्युतदेवानाम्
अच्छेज तिष्ठेत्-तिष्ठति २११ ६००, २०१४ [२]
गा. १७६ अचुयं अच्युतम् १९६३ अच्छो
ऋक्ष:-सनखपदविशेषः ०- अच्चुया अच्युतौ २०६[१]
पृ.२१२ टि.४ ०- अञ्चुयाणं अच्युतानाम् २०६[१]] अजरा
अजराः २११ गा. १७८ अच्छर
अप्सरस् १८८ अजसोकित्ति- अयशःकीर्तिनाम्नः १७०२ अच्छर०
, १७७, १७८[१] णामाए अच्छराओ अप्सरसः २०५२[२,६] अजसोकित्तिणामे अयशःकीर्तिनाम १६९३ अच्छराणं अप्सरसाम् २०५२[२] अजहण्णमणुक्कोस- अजघन्यानुत्कृष्टअच्छराणिवातेहिं अप्सरोनिपातैः
गुणकक्खडे गुणकर्कशः ५४५[३] चप्पुटिकानिपातैः २१६९ अजहण्णमणुक्कोस- अजघन्यानुत्कृष्टअच्छराहिं अप्सरोभिः २०५२ गुणकालए गुणकालकः ४५७[३], [२,४-६]
४६८[३], ४७५[३], अच्छा ऋक्षाः- सनखपदविशेषः
४८३ [३], ४९१[३], ७४
५३९[३], ५४१[३],
५४२ [३], ५४३ [३], अच्छा
२११ अच्छाः १९७[१],
-अजहण्णमणु- अजघन्यानुत्कृष्ट१९९[१], २०५[१]
कोसगुणकालए गुणकालकः ५३८[३] अच्छौ २०६ [१]
अजहण्णमणुक्कोस- अजघन्यानुत्कृष्टअच्छानि १७७,१७८[१],
गुणसीए गुणशीतः ५५० [३] १८८, १९६, अजहण्णमणुक्कोस-
५४७[३], १९७[१], २०६[१],
गुणसीते
५४८ [३], ५५१ २१०
[३], ५५२[३] अच्छा-अच्छानगरी
अजहण्णमणुक्कोस- अजघन्यानुत्कृष्टचक्षुर्दर्शनी १०२ गा. ११५ चक्खुदंसणी
४६२ [३] -अच्छि अक्षिन् १२३७
अजहण्णमणुक्कोस- अजघन्यानुत्कृष्टस्थितिकः अच्छिण्णे अच्छिन्नान् ९९२[१-३]
द्वितीए
. ५३५[३] भच्छिरोडा अक्षिरोडाः- चतुरिन्द्रियाः
अजहण्णमणुक्कोस- अजघन्यानुत्कृष्टस्थितिकः ५८[१]
ठितीए ४६७[३], ४७४ [३], अच्छिवेहा अक्षिवेधाः- ,, ५८[१]
४८२ [३], ४९० [३], अछि अक्षि ५४[८] गा. ९३,
५३२[३], ५३३ [३],
५३६ [३], ५३७[३], अच्छी ऋक्षी-सनखपदविशेषः
अजहण्णमणुक्कोस- अजघन्यानुत्कृष्टप्रदेशिकः अच्छे अच्छः १९७[१] पदेसिए
५५४ [३] ऋक्षः-सनखपदविशेषः अजहण्णमणुक्कोस- अजघन्यानुत्कृष्टप्रदेशिकस्य ८४९, ८५२ । पदेसियस्स
५५४ [३]]
।
रातराषः
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई मूलसहो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ अजहण्णमणुक्कोस- अजघन्यानुत्कृष्ट
अजहण्णुको- अजघन्योकृष्टावपदेसियाणं प्रदेशिकानाम् ५५४६३] लोगाहणगस्स गाहनकस्य ४५५[३] अजहण्णमणुक्कोस- अजघन्यानुत्कृष्टमत्यज्ञानी अजहण्णुक्को- अजघन्योत्कृष्टावगाहनमइअण्णाणी
४७० [३] सोगाहणगाणं कानाम् ४५५[३]] अजहण्णमणुक्कोस- अजघन्यानुत्कृष्टरूक्षः
अजहण्णुक्को- अजघन्योत्कृष्टावधिज्ञानी लुक्खे
सोहिणाणी
४८७[३] अजहण्णमणुक्कोसा. अजघन्यानुत्कृष्टाभिनि- अजहण्णे अजघन्यः १७४२ तः भिणिबोहि- बोधिकज्ञानी ४५९ [३],
१७४४ यणाणी ४७७[३], ४९३ [३] अजहन्नमणुक्को- अजघन्यानुत्कृष्टावअजहण्णमणुक्कोसेणं अजघन्यानुत्कृष्टेन ४३७ सोगाहणए गाहनकः ४६४ [२] [१,३], ७२४, १३७२, -अजीव
अजीव पृ.३९ टि.२ १६९९[१], १८५२ अजीवदव्वदेसे अजीवद्रव्यदेशः १००५ अजहण्णमणुक्को- अजघन्यानुत्कृष्टाव
अजीवपजवा अजीवपर्यवाः ४३८, सोगाहणए गाहनकः ४६६ [३], ४७३ [३], ४८१ [३], ० अजीवपज्जवा
, ५०० तः ५०२ ४८९[३], ५२६ [३], अजीवपण्णवणा अजीवप्रज्ञापना ३,४, ५२७[३], ५२९[३],
१३[५] ५३० [३], ५३१[३] ० अजीवपण्णवणा , ५,६,१३ [५] अजहण्णमणुक्को- अजघन्यानुत्कृष्टाव
अजीवपरिणामे अजीवपरिणामः ९२५, सोगाहणओ गाहनकः ५२५[३] अजहण्णमणुक्को- अजघन्यानुत्कृष्टाव
अजीवमिस्सिया अजीवमिश्रितासोगाहणगस्स गाहनकस्य ५३१[३],
भाषाप्रभेदः ८६५
० अजीवं अजीवम् ११० गा. १२० अजहण्णमणुक्कोसो- अजघन्यानुत्कृष्टावगाहन- - अजीवे अजीवान् पृ.३९ टि.२ गाहणगाणं कानाम् ५३१[३], अजोगतं
अयोगताम् २१७५ ५५५[३], पृ.१४० अजोगतां
, पृ.४४५ टि.३ टि.२.५ अजोगत्तं अयोगत्वम् पृ.४४५ अजहण्णमणुक्को- अजघन्यानुत्कृष्टा
टि.२-३ __ सोहिणाणी वधिज्ञानी ४९५[३] अजोगयं
अयोगताम् २१७५ अजहण्णुक्कोस- अजघन्योत्कृष्ट
अजोगिकेवलि. अयोगिकेवलिन् ११७, द्वितीए स्थितिकः ४५६ [३]
११९, १३२ अजहण्णुक्कोसाभि- अजघन्योत्कृष्टाभिनि
अजोगिभवत्थ- अयोगिभवस्थणिबोहियणाणी बोधिक ज्ञानी ४८५[३] केवलिअणाहारए केवल्यनाहारकः अजहण्णुक्को- अजघन्योत्कृष्टाव
१३७१,१३७२ सोगाहणए गाहनकः ४५५[३] अजोगी
अयोगी १३२५ -अजहण्णुक्को
अयोगिनः २५२, सोगाहणए
९४३, १९०० [४]
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो अजोगीअजोगीण अजोणिया
बीयं परिसिटुं-सदाणुक्कमो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो अयोगी अयोगिनाम् २५२ अयोनिकाः ७५३, ७६३,
अट्ठ
अजोणियाण
अयोनिकानाम्
७६३,
अट्र
सक्कयत्यो सुत्तंकाइ १०४१ [१-२, ४, ६, ९] १०४३ [१, ३, ५-६], १०४५[1], १०४६ [३, ५, ७-८], १०४७[२-४], १०६६ [३], १०७७, १०८३, १६४३, १६६५, १६६७ तः १६६९, १६८७, १७०० [१०], १७०२ [२०,५४], १७०३ [१], १७३९[२-३], १७५४ [१], १७६७[१], १७६९[१],१७७० [१], १७७३ [२],१७७५[१], १७८१, १७८७[१], १७९२[१],१८०० [२],
पृ.३५२ टि.३
५३१[३], ५३७[१], ५४३ [१], ५५४ [२-३], ५५५[३],
५५६ [१] अष्टन् १७४,१७४ गा.१३३ अष्ट ९१[४] गा.१११ , २११ गा.१६५,
५५९ गा.१८२ अष्टगति २२६ अष्टयोजनिकम् २११ अष्टानाम् १९७[२],
१९८[१], २०० [२] अर्थतया ४४०, ४४४,
४५९[१], ४६७[१],
४८७[१], ४८९ [१] अष्टसप्ततम् पृ.५४ टि.३ अष्टत्रिंशत् १८५[१]
१८७ गा.१४० अष्टप्रदेशिकः ७८८,७८९ अष्टप्रदेशिके ७८८
अजोणीण अयोनीनाम् अजए
अर्जकः - वनस्पतिविशेषः
४९ गा. ४१ अज जातितो आर्यजातयः पृ. ३८ टि.३ अज्जल
आर्यल - म्लेच्छविशेष ९८ मज्जसामस्स [च.प.]आर्यश्यामाय १[गा.२] -अज्जुण अर्जुन-सुवर्णविशेष २११ +-अजुण अर्जुनः - बहुबीजविशेषः
४१ गा.१८ + अजुण अर्जुनम् - तृणविशेषः
४७ गा.३५ + अजोरुह वनस्पतिविशेषः अज्झत्थवयणे अध्यात्मवचनम् ८९६ अज्झयणं- अध्ययनम् १ गा.३ अज्झल
म्लेच्छविशेष पृ.३६टि.११ अज्झवसाणा अध्यवसानानि २०३२,
२०४७ अट्टई
गुच्छविशेषः ४५ गा.२१ -अद्यालय अट्टालक १७७,
१७८[१], १८८ अट्ठ
अष्ट ५७[२], ११० गा. १३२, २०० [१], २०६[२] गा.१५४, २११, ४५८, ४६९, ४७६, ४८४, ४९२, ७७४, ८९५, ९६४[१], ९६५[१], ९६६[१], ९६७[१], ९७० [१], १०२५, १०२६ [१], १०३०, १०३१[१], १०३४,१०३६,१०३७,
अष्टन्
- अट्ट अट्ठ
अट्रगति अट्ठजोयणिए अट्ठण्हं
०- अट्ठताए
अठ्ठत्तरं अट्टत्तीसं
अट्ठपदेसिए
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________
१२
मूलसो
अट्ठपिट्ठणिट्टिया
अफसाई
• अट्ठफासेहिं
०
अभंगा
अट्ठभाग०
अट्ठमं
अमे
अमे
० अट्टयाए
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाइ मूलसड़ो
सक्कत्थो
सुतंकाइ
० अट्टयाए
अष्टपिष्टनिष्ठिता १२३७ अष्टस्पर्शानि ८७७[१३],
- अट्ठभागो
अट्टमभत्तस्स [स.ष. ]
अष्टस्वर्णैः
अष्टभङ्गाः
अष्टभाग
४०५[१,३] ४०६[१,३] पृ. १२५. टि. १
अष्टभागः ३९५ [१,३],
३९६[१,३]
१८०० [१]
५१४, ५१५
१०८३
अष्टमभक्ते
१८२६
अष्टमम् पृ. १८९ पं. २५
अष्टमे
२१७२
अष्टमयोः
२१७३[२]
अर्थतया ४४०, ४४१,
४४३ तः ४४८, ४५२,
४५३, ४५६[१],
४५५ [१-३], ४५७[१],
४५९[१], ४६० [9],
४६४[१],
४६७[१],
४६९[१],
४७३[१],
४७५[१],
४८१[१],
४८३ [१], ४८९[१],
४९१[१],
४९५[१],
४६६[१],
४६८[१],
४७० [१],
४७४[१],
४७७[१],
४८२[१],
४८५ [१],
४९० [१],
४९३[१],
४९७[१],
५०९ तः ५११, ५१३ तः
५१५, ५१९, ५२५[7], ५३०[१], ५३१[१,३], ५३२[१], ५३३[१],
५३५[१], ५३६ [१], ५३७[१],
५३९[१],
५३८[7],
५४१[१],
- अट्टयाते
0
अट्टविह०
अविहबंध
अविबंधा
अधि
अविवे अविवेदगा
सक्कत्थ
सुतंकाइ
५४२[१], ५४३[१], ५४५[१], ५४७ [१],
५४८ [१], ५५० [१], ५५१[१],
५५२[१],
५५४[१-३], ५५५ [१,
३],
५५६ [१, ३], ५५७[१]
अर्थतया
५२९[१],
५३६ [१],
अष्टविध
५११, ५१५,
५३०[7],
५४१[१]
१५८७[१],
१७८८[२]
अष्टविधबन्धकः
१५८१[१], १६४६,
१६४७[१], १७५५,
१७५६[१], १७६०, १७६१, १७६३[१], १७६५[२], १७७६,
१७७७[१], १७८१,
१७८३[१], १७८४[३] अष्टविधबन्धकाः १५८२,
१५८३[१], १६४३,
१६४९[१], १७५७, १७५८[१],१७५९[१],
१७६१,
१७६०, १७६३[३], १७६४. १७६५[२], १७६६,
१७७८, १७८०, १७८१, १७८३[२], १७८४[१] अष्टविधबन्धकः
१५८३[१], १६४२,
१६४३, १६४९[१], १७५८[१], १७६१, १७८१ अष्टविधवेदकः १७८८ [१] अष्टविधवेदकाः
१७७४[१], १७८९
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो अट्टविहवेयए अट्टविहा
अट्टविहाणं अट्टविहे
अढवीसा
अट्ठसतं
अट्ठसमइए
अट्टसहिया अट्ठसु
बीयं परिसिटुं-सद्दाणुक्कमो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ मूलसद्दो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ अष्टविधवेदकः १७७३ [१] | अट्ठारसण्हं अष्टादशभ्योऽष्टादशभिर्वा अष्टविधाः [४], [पतृ.ष.]
७०९, ७१० १४१[१]
" [स.ष.] अष्टादशसु अष्टविधानाम् १५२० [४]
१८३७, १८३८ अष्टविधः
अट्ठारसमं अष्टादशम् पृ.३१७ पं.१० १६८१ [१-२], अट्ठारसविहे अष्टादशविधानि १०७ १६८५[१-२], अट्ठारसुत्तरे अष्टादशोत्तरस्मिन् १७१, १६९० [२-३],
२१० १६९४[१२], -अटारं अष्टादशम् ७१० गा. १६९.५[२], १९०९
१८८ तः १९० अष्टाविंशतिः
अट्ठावीस अष्टाविंशति १९८[२] २०६[२] गा. १५४ अट्ठावीसइम अष्टाविंशतितमम् अष्टाधिकं शतम्
पृ.४०६ पं.२० ६३६, १४१६ [२] अट्ठावीसति० अष्टाविंशति १९५[१] अष्टसामयिकः २०८८, अट्ठावीसतिभागा अष्टाविंशतिभागाः । २१७२
___ १७०२ [२५,२७], अर्थसहिताः १९३२[१]
१७१२ अष्टसु १४८, १८८, अट्ठावीसतिविहा अष्टाविंशतिविधाः ९५ १८९ [१], १९० [1], अट्ठावीसं अष्टाविंशम् १७४गा.१३३ १९३[१]
अष्टाविंशतिः १९८[१], अष्टसप्तते
४३२[१,३], ४३३ [१], १७८[१], १७९[१],
२१६९ १८०[१], १८१[१], अट्ठावीसाए अष्टाविंशतेः १९८[२] १८२[१], १८३[१],
अष्टाविंशतेरष्टा१८५[१]
विंशत्या वा ७१९,७२० अष्टसप्तते १७७
अष्टाविंशतौ १८४७, अष्टभिः ५१९,६८७,
१८४८ ६८८, ६९१ अट्ठावीसुत्तर० अष्टाविंशत्युत्तर १७० अष्टादश
अट्टिकच्छभा अस्थिकच्छपाः १७४ गा. १३३.१३४, अट्ठियाई अस्थितानि ८८८[१], ४२२[१,३],४२३ [१,३] ९७१, १०४१[४], ०-अट्ठी अर्थिनः १७९५ १३२७, १५८०, - अढे अर्थः ९९४, ११२४ तः १७०२ [६-८, २१, ४५]
११२६, ११२८ तः अष्टादशम् १७४ गा.
११३२, ११४२,
१२२६ तः १२३१, अष्टादश १७२
१२३३ तः १२३५,
अट्ठहत्तरे
• अट्रहत्तरे अट्राहिं
अट्ठारस
+ अट्ठारस
अट्ठारस
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो - अढे
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसहो १२३७, १२३८, - अटेणं १४०८[२], १४१७ तः १४१९, १४९० [८], १४२२ तः १४२४, १४२५[२], १४२६ [१], १४२७ [२], १४२८[२], १४३० [१], १४३१[२], १४३२ [३], १४३३, १४३६ [२], १४३७[६], १४४६ तः १४५०, १४५२, १४५४ तः १४५६, १४६०, १४६२, १४६५, १४६९, १६३८[१], १६३९, १६४१, १६५३,१६५४, १९६३, २१:९, २१७० [२], २१७४[१],
२१७५ अर्थेन ४३९ तः ४४१, ४४३ तः ४४८, ४५२, ४५५१-[३]; ४५६ [१], ४५७[१], ४५९ [१], ४६२[१], ४६४[१], ४६६[१], ४६७[१], ४६८[१], ४७०[१], ४७३ [१], ४७४ [१], ४७५[१], ४७७[१], ४८१[१], ४८२[१], ४८३ [१], ४८५[१], ४८७[१], ४८९[१], ४९० [१], ४९१[१], अठियाई ४९३[१], ४९५[१], ४९७, ५०३ तः ५०५, अडयाल. ५०८ तः ५११,५१३ तः ५१५, ५१९, ५२५[१], अडयाल. ५२६[१], ५२९[१], ५३०[१], ५३१ [१-३], । अडहुत्तरं
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ ५३२[१], ५३३ [१], ५३५[१], ५३६ [१], ५३७[१], ५३८[१], ५३९[१], ५४१[१], ५४२[१], ५४३[१], ५४५[१], ५४७[१], ५४८[१], ५५० [१], ५५१[१], ५५२[१], ५५४[१-३], ५५५ [१,३], ५.६[१], ५५७ [१], ८३१, ८६७, ८६८,९९४,९९६,९९८, ११२४ तः ११२६, ११२८ तः ११३०, ११३२, ११३३ [१], ११३८, ११३९, ११४२, १२१५. [१-३], १२२०, १२२२,१२५२, १२५३, १२५५, १४४४, १४५९, १५१३,१९२८,१९२९, १९३१, १९३२[१], १९५४, १९५७ [१], १९५८, १९६०, १९६३, १९६४, २०४६,२०५१, २०५२ [१], २०७८, २०८०, २०८३, २१६९, २१७६, पृ.१३७ टि.३, पृ. २७. टि. ६,
पृ. २७६ टि. २ अस्थितानि ८७७[१]
८८९, ८९१ अष्टचत्वारिंशत् १७७,
१७८ [१], १८८ प्रशस्त १७७, १७८[१],
१८८ अष्टसप्ततम् १७४ गा.१३४
-अट्रेणं
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
अडा
अडिला
अडिल्ला
- अड्ड
अड्डाइजा
अड्डाइज्जाई
भाइजान डाइजे
+ अणगार
अणगारस्स
अणगारिय
trafor
अणवण्णिय०
सक्कत्थो
रोमपक्षिविशेषः
चर्मपाक्षे विशेषः
अर्थ
"
अर्धतृतीयाः
अर्धतृतीयानि
बीयं परिसिहं - सद्दाणुकमो
मूलसद्दो
+ अणवन्निय
अणवन्निया अणवन्नियाणं
८७
पृ. ३३ टि. ४
१९७[२],
१९८ [२]
१३१०
अभिग्गहिय- अनभिगृहीत
कुट्ठी भिगहिया
अणग्घाइजमाणा अनाघ्रायमाणाः १८२१ अणग्वाइजमाणाई अनाघ्रायमाणानि १८२० अभिगहिओ अनभिगृहीतः
सुत्तकाइ
१५९९
[६-७], १९८६, १९८७ अर्धतृतीयाः १५२९ [२-३] अर्धतृतीयेषु ८२, ९३,
१५४, १७६
८८
अनगारः ९७२ मा २०२ अनगारस्य ९९३, २१६८ अनगारताम् १४२०[4], १४२१[२-३]
११० गा. १२९
अणवण्णयकुमार० अणपन्निककुमार
अणवण्णयरायाणो अणपन्निकराजानौ
कुदृष्टिः ११० गा. १२९ अभिगृहीता - भाषाप्रभेदः
८६६ गा. १९७ अनवस्थितः २०२७,
२०२९
अणवण्णिया अणन्निकाः अणवणिदा अणपन्नीन्द्रौ
'अणपन्निक, अप्रज्ञप्तिक, ऋणपर्णिक - वानव्यन्तर
देवजातिः १८८
Rece
सुकाइ
अणपन्निकः १९४गा. १५.१
अणपन्निकाः १९३[१] अणपन्निकानां १९३[१]
अणरसाइजमाणा अनास्वाद्यमानाः १८२१ अणरसाइजमाणाई अनास्वाद्यमानानि १८२० अहिया कुहण जातीयवनस्पतिविशेषः पृ. २१ टि. ७ अनंतओ अनन्तकः ५४[९] गा. ९८ अतगुणकक्खडाई अनन्तगुणकर्कशानि
१८०० [२]
अनंत गुणकालए अनन्तगुणकालकः ५२३ अनंत गुणकालगाण अनन्तगुणकालकानाम् अनंत गुणकालाई अनन्तगुणकालानि ८७७[८], १९७८[२] अनंत गुणतित्तरसाईं अनन्तगुण
तिक्तरसानि ८७७[१२] अतगुणपरिवडीए अनन्तगुणपरिवृद्धया ८८० अनंतगुणमब्भहिए अनन्तगुणाभ्यधिकः ५०४ अनंतगुणलुक्खाई अनन्तगुणरूक्षाणि
१९३[२]
पृ. ६७ टि. १
१९३[१]
१९३[२]
१. अणवणिय- अणवन्नियशब्दार्थविषये सर्वत्रेदं पर्यायत्रिकं ज्ञेयम् ।
गुणलुक् अनन्तगुणरूक्षः ५२४ अनंतगुणसीयाई अनन्तगुण
शीतानि ८७७[१४]
अनंतगुणसुब्भि- अनन्तगुणसुरगंधाई अनंतगुणहीणे
अनंतगुणं
अनंतगुणा
३३३
८७५[१५], १८००[२-३]
१५
भिगन्धानि ८७७ [१०] अनन्तगुणहीनः ४४०,
५०४
अनन्तगुणम् २११ गा.
१७२ अनन्तगुणाः २२५ तः २२९, २३१ तः २३४, २३६ तः २३९, २४१तः २४४, २४६ तः २४९,
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसदो अणं.तगुणा
अणंतगुणाई
अणंतगुगे
पण्णवणासुत्तपरिसिटाई सक्कयत्थो सुत्तंकाइ | मूलसदो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ २५१ तः २६२, अणंतपएसिए अनन्तप्रदेशिकः ५१०, २६४ तः २६९, २७४,
५३१ [१-३], २७५, ३२६, ३३०,
५३७[१], ५४३[१], ३३४, ७५३, ७६३,
५४५ [१]
अनन्तप्रदेशिके ७८९ ९००, ९१०[१], ९८२,
अनन्तप्रदेशिकम् ७९३, ९८५[९], ९८७[४],
७९७[१], ९८५[५] ११७०, ११७३, अणंतपएसियरस अनन्तप्रदेशिकस्य ५१०, ११८० [१०], १८१८,
__ ५३१ [१], १८२१, १८२५, २१४२
५३ - [१], ५४३ [१], अनन्तगुणानि ९१० [४]
'. ४५[१], ५५२[१], ९१४[१], १२४७,
८०५, ८०६ १२४९, १५६५ अणंतपएसियाई अनन्तप्रदेशिकानि अनन्तगुणानि ३२८,३२९,
८७७ [३] ૮૮૭
अणंतपएसियाणं अनन्तप्रदेशिकानाम्५१०, अनन्तगुणः २७०, २७१,
५३१ [१, ३], २७२ [३], २७३
५४३ [१], ५४५ [१], अनन्तगुणम् ९७९,
१११० ९८५[७], ९८७[२], अणंतपएसोगाढे अनन्तप्रदेशावगाढम्
पृ. २४० टि. १ अनन्तजीवम् ५४[७] अणंतपदेसिए अनन्तप्रदेशिकः ५५२[१] गा. ८४.८५
अनन्तप्रदेशिकम् अनन्तजीवाः ५४[१]
७९३, ८०१ गा. ५३, ५४[८] अणंतपदेसियस्स अनन्तप्रदेशिकस्य गा. ८८ गा. ९६
___ ५३१[३] ,, ५४[२] गा. ५४, अणंतपदेसियं अनन्तप्रदेशिकम् अनन्तजीवा ५४[३]
१९६३, १९६४ गा.५९,५४[५] अणंतपदेसिया अनन्तप्रदेशिका १२४३ गा.७६ तः ७१
अनन्तप्रदेशिकाः अनन्त जीवानि ५४[८]
३३०,५०३ गा.८६-८७ अणंतपदेसियाई अनन्तप्रदेशिकानि १७९७ अनन्तजीवः ५४[३] अणंतपदेसियाण अनन्तप्रदेशिकानाम् ३३०
गा. ५७-५८ गा.६१ अणंतपदेसियाणं अनन्तप्रदेशि- ५३७[१], अनन्तजीवा
कानाम् ५५२[१],११०६ ५४[३] गा.६० अणंतपदेसोगाढे अनन्तप्रदेशावगाढम् ७९५ अनन्तजीवम् ५४[३] गा. अगंतभागमभहिते अनन्तभागाभ्यधिक: ५६ गा. ६२ तः ६५ ।।
५०४
अणंतजीवं
अणंतजीवा
- अणंतजीवा अणंतजीवा
अगंतजीवे
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसहो
दि.१
वीयं परिसिटुं-सद्दाणुक्कमो
१७ सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ अगंतभागहीणे अनन्तभागहीनः ४४०, अणंतरागता अनन्तरागताः
५०४
१४१० [१], १४१४[३] अणंतभागं अनन्तभागम् १८०३, अणंतरागया
, १४१० [१,३] १८१०
१४११ तः १४१३, ० अणंतभागूणा अनन्तभागोनानि
१४१४[१], १४१५[१], ९१० [४]
१४१६[१] अणंतभागूगे अनन्तभागोनम् १००५ अगंतरागयाओ
१४१५[२] अणंतभागो अनन्तभागः९१० [१,४], अणंतरायआहारे अनन्तरागताहारः ९१४ [१]
२०३२ गा.२२३ - अणंतभागो
पृ.२२३ टि.१
अणंतराहारा अनन्तराहाराः २०३३, अणंतमिस्सिया अनन्तमिश्रिता
२०३४[१], २०३५ __ भाषाप्रभेदः ८६५ अणंतरोगाढाइं अनन्तरावगाढानि अणंतर अनन्तरम् ८७७[२३]
८७७[१७-१८] गा.१९८ अणंतरोववनमा अनन्तरोपपन्नकाः ९९८ अणंतरगयाहारे अनन्तरगताहारः पृ.४१९ -अणंतवग्ग० अनन्तवर्ग २११ गा.१७३
अणंतसमय अनन्तसमय ११०४ अणंतरसिद्ध- अनन्तरसिद्धा
अर्णतसमयसिद्धा अनन्तसमयसिद्धाः १७ असंसारसमा- संसारसमा.
अणतं
अनन्तम् १२६२[१], वण्णजीव- पन्नजीव
१२७२, १२८८, १३१०, पण्णवणा. प्रज्ञापना १५, १६
१३२६, १३४४, १३५२, अणंतरसिद्धणो- अनन्तरसिद्धनोभवोप
१३५९, १३७८ भवोववातगती पातगतिः
अणंता
अनन्ताः ५४[११] गा. ११०२, ११०३
१०४,५५[३], २११ गा. अणंतरं अनन्तरम् २११,
१६७, ४३९ तः ४४१, ६६६ [१], ६६८[१],
४४३ तः ४४८, ४५२, ६६९ [१], ६७२[१],
४५५[१-३], ४५६[१], ६७३ [१], १४०६ गा.
४५७[१], ४५९ [१], २०७, १४१७, १४१८,
४६२[१], ४६४[१], १४२० [१२], १४२१
४६६[१], ४६७[१], [१], १४२२ तः १४२४,
४६८[१], ४७० [१], १४२५[१], १४२६ [१],
४७३ [१], ४७४[१], १४२७[१], १४२८[१],
४७५[१] ४७७[१], १४३० [१], १४३२[१],
४८१[१], ४८२[१], १.३५, १४३७[१],
४८३[१], ४८५[१] १४४४,१४४६, १४५२,
४८७[१], ४८९[१], १४५७, १४५९, १४६०,
४९० [१], ४९१[१], २१७५
४९३[१] ४९५[१], आ९ [२]-२
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
अणता
पण्णवणासुत्तपरिसिट्टाई सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयस्थो सुत्तंकाइ ४९७,५०३ तः ५०५,
[१-४,६-७], १०४३ ५०८ तः ५११, ५१३
[१,३],१०४६ [१,३,५], तः ५१५, ५१९,
१०४७[१-२], १०४८ ५२५[१], ५२६ [१],
[१-२], १०४९, १०५० ५२९ [१], ५३० [१],
[१-२], १०५४[१-२], ५३१[१,३], ५३२[१],
१०५५[१,३], १०५८ ५३३ [१], ५३५[१],
तः १०६०, १०६३ तः ५३६ [१], ५३७[१].
१०६५, १०६६[२-३] ५३८[१], ५३९[१], अणंताओ अनन्ताः १२४५, १२६२ ५४१[१], ५४२[१],
[१], १२८८, १३१०, ५४३ [१], ५४५[१],
१३२६,१३४४, १३५२, ५४७[१], ५४८[१], ५५० [१], ५५१[१], -अणंताणं अनन्तानाम् ५४[१०] ५५२[१], ५५४[१३],
गा.१०३ ५५५[१,३], ५५६ [१], - अणंताणुबंधि अनन्तानुबन्धि ९७१ ५५७[१], ८९१[१],
__गा.२०१ ९१० [१,४], ९८० [१], अणंताणुबंधी अनन्तानुबन्धी ९६२[१], ९८५[८], ९८७[३],
१६९१[४] १२६२[१], १२८८, अणंताहिं अनन्ताभिः ९१० २०९३ [१], २०९७[१],
[१-२,४], ९१४[१] २०९९[२] २१०१[१], -भणंताहिं , २११ गा.१७० २१०२, २१०३ [१], अणंते
अनन्तान् २११ गा.१६८ २१०५ तः २१०९, अणंतेहिं अनन्तः १००५ २११२, २११३, अणंतो अनन्तः ५४[९] गा.९८ २१२१[१], २१२३[३], अणाइए अनादिकः १२७१ २१२४[३], २१३५[१], अणाईए
, १३४४, १३७५ २१३७[१], २१३९, अणाएजणामाए अनादेयनाम्नः २१४० [१], २१७० [२]
१७०२[५३] गा.२३० - अणागतद्धं अनागताद्धम् २११ अनन्ताः ५४[११] गा. -अणागयर्द्ध
२१७६ १०६ अणागयवयणे अनागतवचनम् ८९६ अनन्तानि ७९२, ९१० अणागारपस्सी अनाकारपश्यत्तिनः [१-४], ९११ [१],
१९५४, १९५५, १९५७ ९१४[१], १०३०,
[१], १९५८, १९६० १०३१ [१], १०३४, अणागारपासणता अनाकारपश्यत्ता १९५०, १०३६ तः १०३८[१],
१९५१ १०३९, १०४०,१०४१ अणागारपासणताए अनाकारपश्यत्तया १९५५
-अर्णता
"
अणंता
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
सक्कत्थो
सुकाइ
अणागारपासणया अनाकारपश्यत्ता १९३६,
१९३८, १९४०, १९४२
अनाकार. १९३८, १९४२ पश्यत्ता १९५१
अनाकारम् २११ गा. १६९
अनाकारः
० अणागारपासण्या
० - अणागारं
अणागारे
अणागारेहिं अणागारोवउत्ता
०
३२५, ९३८, १९२८,
१९२९,
१९३१,
१९३२[१]
अणागारोवउत्ताण अनाकारोपयुक्तानाम् २६२
३२५
अनाकारोपयुक्तः १३६३ अनाकारोपयुक्तेषु
अणागारोवउत्ताणं अणागारोवउत्ते ० - अणागारोव उत्ते अणगारोवओग- अनाकारोपयोगपरिणामः अनाकारोपयोगः १९०८,
१९०१[१]
९३२
परिणामे अणागारोवओगे
ati परिसिहं - सहाणुकमो
मूलसद्दो
अणादीए
अणाणत्ता
अागामि अणाणुपु वि
(क्रि. वि . ) अणादीए
१९२०,
१९६३, १९६४ १९६४
२६२,
अनाकारैः
अनाकारोपयुक्ताः
ور
१९१०, १९१२, १९१४, १९१६, १९१८, १९२२, १९२४, पृ.४०८ टि. २
अणागारोवओगे अनाकारोपयोगः १९ १०,
१९१४, १९२२, १९२४ अनाकारोप
० - अणागारोव
ओगे योगः १९१८ अणावाइजमाणाणं अनाघ्रायमाणानाम् १८२१ अनानात्वा: १५०, १५३, १५६, १५९, १६२ अनानुगामिकः २०२७ अनानुपूर्वि ८७७ [२२]
अनादिकः
१२७१,
१२८५, १३२१, १३२६,
१३३१, १३३५, १३४४,
१३५२, १३५५, १३५९,
अणाजणा मे अणाभोगणिव्यत्तिए अनाभोग निर्वर्तितः
अणाहारए
• अणाहारए
अणासाइजमाणा अनास्वाद्यमानाः १८१८ अणासाइज्जमाणाणं अनास्वाद्यमानानाम्
अणाहारगा
अणाहारगाण
अणाहारगे
अणाहारया अणिच्छियत्ताए अणिजिण्णा
सक्कत्थो
सुत्तंकाइ
१३८१, १३९२, १३९३,
१३९७, १३९८ अनादेयनाम १६९३
१९
९६३ [१], १७९६, २०३८ २०३९
१८१७, १८१८, १८२१
अनाहारकः
१३६७, १८६६[१], १८६७, १८७१[१], १८७४[१],
१८७८[१], १८८०[१],
१८८१[१, ३], १८८३ [1],
१८८७[१],
१८८९[१], १८९०[7], १८९१[१], १८९४[१],
१९०५[१-२] १३६७ तः १३७३ अनाहारकाः २६३, १८६८,
१८६९[१], १८७०,
१८७२, १८७५[१], १८७७, १८७९, १८८० [१], १८८२ [१, ३], १८८४, १८८६, १८८७[३], १८९२, १८९३, १८९८[२-३], १८९९[२],१९०० [४], १९०१[२], १९०३ [३-४, ६], १९०४ [२] अनाहारकाणाम् २६३ अनाहारकः १८६९ [१], १८७६[१], १८८० [१] अनाहारकाः १८६८ अनीप्सिततया १८०५ अनिर्जीर्णाः २१७० [१]
अनाहारकः
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई मूलसद्दो सक्कयस्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ अणि?इरिया अनिष्टतरिका पृ.२९३टि.८ अणुक्कोसमजआणि?तरिया
१२२६, हपणोगाहणए अनुत्कृष्टाजघन्यावगाहनकः १२२८, १२३३
पृ.१४३ टि.१ अणिटुत्ताए अनिष्टतया १८०५ अणुगच्छति अनुगच्छति १११५ अणिट्रस्सरया अनिष्टस्वरता १६८४ [२] अणुगंतव्वं अनुगन्तव्यम् १८७ अणिट्ठा
अनिष्टाः १६८४[२] अणुगंतव्वा अनुगन्तव्या १००३[२] अणिडिपत्तअपमत्त- अनृद्धिप्राप्ताप्रमत्त
अणुगंतव्वाओ अनुगन्तव्याः ५५[३] संजतेहिंतो संयतेभ्यः ६६५[३] अणुतडियाए अनुतटिकया ८८५ अणिडिपत्तपमत्त- अनृद्धिप्राप्तप्रमत्तसंयत- अणुतडियाभेए अनुतटिकाभेदः ८८१ संजयसम्मद्दिट्टि० सम्यग्दृष्टि १५३३ [१०] अणुतडियाभेदे अणिडिपत्तारिया अनृद्धिप्राप्तार्याः ९९, अणुतडियाभेदेणं अनुतटिकाभेदेन ८८७
१०१, १३८
अणुत्तरविमाणा अनुत्तरविमानानि २०९ -अणित्थंथं अनित्थंस्थम् २११ गा.
गा.१५७,७७६,१९६३
अणुत्तरविमाणे अनुत्तरविमानम् पृ.४१२ अणिदा
अनिदा-वेदनाभेदः
२०५४ गा.२२५, २०७७ अणुत्तरा अनुत्तराः १७४, १७४ अणिदायं अनिदाम्-वेदनाभेदम्
गा.१३६, १५२०[५]] २०७८, २०८०, २०८३
अनुत्तराणि २१० अणिययं ११३८ अणुत्तराई
२०५२ [६] अणियाणं अनीकानाम् १७७, १७८
अनुत्तरान् २०५२[५] [१-२], १७९ [२],
अणुत्तरेसु
अनुत्तरेषु १८० [२], १८२[२], अणुत्तरोववाइय- अनुत्तरोपपातिकाः १५४४ १८८, १९० [२],
[३], १५५२ १९५[१-२], १९६, अणुत्तरोववाइय. अनुत्तरोपपातिक १४६७
१९७[२], १९८[२] अणुत्तरोववाइय- अनुत्तरोपपातिकअणियाधिवतीणं अनीकाधिपतीनाम् १७७,
२००७ १७८[१-२], १७९[२], ०- अणुत्तरोव१८० [२], १८२[२], वाइयदेवा
२०५१ १८८, १९०[२], १९५
अणुत्तरोववाइय- अनुत्तरोपपातिकदेवानाम् [१-२], १९६, देवाणं
१५३२[७] १९७[२], १९८[२] अणुत्तरोववाइयस्स अनुत्तरोपपातिकस्य आणिंदा
अनिन्द्राः २०७, २१० अणिदिए अनिन्द्रियः १२७६ अणुत्तरोववाइया अनुत्तरोपपातिकाः १४५, अणिंदिया अनिन्द्रियाः २२७, ९४३
१४७[१-२], २१०, अणिंदियाण अनिन्द्रियाणाम् २२७
३३४. ६०८, ६३८, अणुक्के कुहणजातीयवनस्पति
६६५[१], ६७६, विशेषः पृ.२१ टि.३
१५२० [५]
देवा
देवाः
१५५१[१०]
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________
बीयं परिसिटुं- सद्दाणुक्कमो मूलसहो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ • अणुत्तरोववाइया अनुत्तरोपपातिकाः ६३५, अणुववेताणं अनुरपेतानाम् १२३५ २०५२ [१] अणुववेयाणं
" १२३५ - अणुत्तरो
अणुवसंते अनुपशान्तः ९६३[१] घवाइया
अणुवसंपज. अनुपसम्पद्यमानअणुत्तरोववाइयाणं अनुत्तरोपपातिकानाम्
माणगती गतिः ११०५, ११०९
२१०, २०१६ अणुवसंपजित्ता ___ अनुपसम्पद्य ११०९ अणुत्तरोववातिय. अनुत्तरोपपातिक १४६५ ०-अणुवाएणं अनुपातेन २१३, २१४ अणुत्तरोववाति. अनुत्तरोपपाति
[१-५], २१५[१-३], याण कानाम् १५२६ [७]
२१६[१-४,७-८], २२३ अणुपरियट्टित्ता अनुपरिवर्त्य २१६९
[५,७], २७६ तः २९६, अणुभावणामणि- अनुभावनामनिधत्तायुष्कः
२९८ तः ३०३, ३०५ हत्ताउए
तः३२४, ३२६ तः ३२९ अणुभावणामनि
०-अणुवातेणं अनुपातेन २१६ [५-६], हत्ताउए
२१८ त: २२२, २२३ अणुभावनिहत्ताउयं अनुभावनिधत्तायुष्कम्
(१-४, ६, ८], २२४,
२९७, ३०४ अणुभावे अनुभावः १६७९, - अणुवाय अनुपात ११०५, १११७
१६८०, १६८१ [१-२], अणुसमयं अनुसमयम् ५८०, ६३०, १६८२, १६८३, १६८४
८७८, १८०८ [१.२], १६८५[१-२], अगुसमयं- अनुसमयम् ५७९,१७९६
१६८६ - अणुसारेणं अनुसारेण १५४३ अणुभावो अनुभावः १६६४ गा. अणुहुंती अनुभवन्ति २११गा.१७९
अणू
अणु ८७७ [२३] गा.१९८ अणुमयाओ अनुमता: ८५९ गा.१९३ अणूई
अणूनि ८७७[१८-१९] अनुमते ८५९ गा. १९३ अगेग० अनेक १८८, २११ - अणुरूवं अनुरूपम् ८२ अणेगजीवा अनेकजीवानि पृ.१७ - अणुलित्त अनुलिप्त १७८[१.२]
टि. १० - अणुलिहमाण अनुलिखत् -अतिलङ्घयत् अगेगजीवाई , ५४[८]गा. ९३
१९५[१] अगेगजीविया अनेकजीवकानि ४०, ४१ - अणुलेवण अनुलेपन १६७ तः १७४, अगेगजीवो अनेकजीव: ५४ [२]गा.५५
१७७, १७८[१], १८८, अगविहा अनेकविधाः २४,२८[१], १९६, ५७०
३१[१], ३४[१], ४० 0- अणुलेवणा अनुलेपनौ १७८[२]
तः ४३, ४६, ५१,५२, अनुलेपनाः
५४[१], ६३,७१ तः ७४, अणुव उत्ता अनुपयुक्ताः ९९६, ९९८
७९, ८०, ८३, ८५[१], अणुवमाहिं अनुपमाभिः १९६४
८७, ८८, ९८, १०५, अणुवरयकाइया अनुपरत कायिकी १५६८ ।
१०६
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________
२२
मूलसद्दो अगविहा
""
अणेगविहाओ अणेगसिद्ध ०
अणेगसिद्धा
- अणेगाई - अणेगागारा
अगंदिया
अरइए
अणो गाढाई
अणोवमं
अणोवमा
अण्णतरकाल
ठितियाई
अण्णतर
ठितियाइँ
- अण्णत्थ
अण्णमण्णं
अण्णय रस्स
अण्णयरे अण्णलिंगसिद्धा
- अण्णह
- अण्णा
39
39
पण्णवणासुत्तपरिसिट्टाई
सक्कत्थो
सुकाइ
अनेकविधा १७, ५६ [१], ५७[१], ५८[१],
१०९८, ११०४ अनेकविधानि ४७ : ४९ अनेकविधा: ४४,४५, ५०
अनेक सिद्ध
११०३
अनेक सिद्धाः
१६
अनेकानि ११० गा. १२५ अनेकाकाराः ४३ गा. २६ अनेकेन्द्रियाः ८६७ अनैरयिकः ११९९ [9], १२०० [१] अनवगाढानि ८७७[१६]
अनुपमम् २११गा. १७५ अनुपमा-मिष्टखाद्य
विशेषः अन्यतरकालस्थितिकानि पृ. ३९२ टि. २
अन्यतर
स्थितिकानि
१२३८
१७९७
अन्यत्र ८३९ तः ८४८,
८७५
अन्योन्यम् ११०६, ११०९ अन्यतरस्य
अण्णाणपरिणामे अज्ञानपरिणामः
१६२२ तः १६२६
अन्यतरः १७४२, १७४३ अन्यलिङ्गसिद्धाः १६ अन्यथा ११० गा. १२१ गा. १२३ अन्या ५४ [५] गा. ७६ तः ७९, ५४ [६] गा. ८०
तः ८३ अन्याः ५० गा. ४३, ५४[३] गा.५९, ५४[४]
गा. ६९, ८५०, ८५१ अन्यानि पृ.२० टि. ८
९३४
मूलसद्दो सक्कत्थो सुकाइ अण्णाणपरिणामेणं अज्ञानपरिणामेन
९३८,
४० [१], ९४१ [१], ९४३ अज्ञानानि ४६०, ४६१, ४७८, ४८२[३] ४८७
[१], ४८८, ४९६, ९४३
अज्ञाने
अण्णाणा
39
अण्णाणी
• अण्णाणी
अण्णाणी ०
० अण्णाणीणं
अण्णाणेहिं
अण्णे
• अण्णे
४८९[२],
४९०[२]
८२, १३५२,
१७५१, १८९९[१]
अज्ञानी
अज्ञानिनः
९३८, ९४०[१], ९४१ [१]
१३५२
२५८
४५२,
४५५[१-३], ४५६[१], ४५७[१],
४६२[१],
४८३ [१],
४८१ [२] ४९०[३], ४९१[१] अज्ञानाभ्याम् ४६६ [१], ४६८[१], ४७३[१], ४७४[१], ४७५[१],
४८१[१], ४८२[१],
४८९[१], ४९०[१] अन्यान् १८०१
अन्ये २४,२८ [१], ३१ [१], ३४[२], ४०,४१ गा. १८, ४२, ४६, ५१, ५२, ५४ [१] गा. ५३, ५४ [३] गा. ५७-५८, ५४ [४] गा.६७-६८,५४[८] गा.८९, ५४[११], ५६ [१], ५७[१], ५८[१], ६३, ६७, ७१, ७३, ७४, ७९, ८०, ८३, ८५[१],
८७, १०५, १०६, ८४९,
८५२
अज्ञानिन्
अज्ञानिनाम्
अज्ञानैः
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसहो
- अपगे
1
33
अण्णेसिं
अण्णो rootoro
अतसी
अतिरथगर सिद्धा
भतित्थसिद्धा
अतिराउले
अतिवतित्ता
अतीता
बीयं परिसिहं - सहाणुकमो
मूलसद्दो
कत्थो
सुत्तकाइ
अन्या: ४४,४५, ५४[३] गा. ६०, ५४[४] गा. ७० अन्यानि ४७ : ४९, ५४ [३]गा. ५६गा. ६ १तः ६६, ५४ [४] गा. ७१ तः ७५, ५४ [८] गा. ८७, ८५३ अन्येषाम् १७७, १७८ [१-२], १७९[२], १८० [२], १८२ [२], १८८, १९०[२], १९५[१२], १९६, १९७[१-२], १९८[२], २०१[२], २०२[२], २०५[२], २१५३[६], २१६६[४] अन्यः ५४ [९] गा. ९७ अन्योन्य २११ गा. १६७ अतसी - गुच्छविशेषः ४२
गा. २०
अतीर्थकर सिद्धाः
१६
१६
अतीर्थसिद्धाः स्वामिकुलम् ८४२, ८४७
अतिव्रज्य २०५२[२] अतीताः २०९३[१], २०९५[१-२], २०९६ [3], २०९७ [१], २०९९[२], २१००[२], २१०२,२१०८, २११२, २११३, २१२४[२],
२१३५[१]
अतीतानि १०३१[१], १०३७, १०३९, १०४१ [२],१०४३[६],१०४६ [१], १०४८ [२, ४], १०५०[१-३], १०५२, १०५४[१,३-४], १०५५ [१, ३-५], १०५८, १०६३, १०६५, १०६७
- अतीता
11
अतीया
० - अतीया
अतुलं
अत्ताणं
अत्थ
- अत्थ
अत्थओ
अत्थि
कत्थो
सुत्तंकाह
""
१४३, १४५ २०९६[१], २०९९[१], २१००[१], २१०१[१],२१०३[१],
२१०५ तः २१०७, २१०९, २११९[१-२, ४], २१२०[१-३], २१२१[१], २१२३
[१-३], २१२४[१, ३], २१३७[१], २१३९,
२१४०[१] अतीतानि १०३०, १०३६, १०३८[१], १०४१[१, ३-४, ७-९], १०४३[१,३,५],१०४६ [३, ५, ७-८ ], १०४७ [१, ४], १०४८[१], १०५४[२],
१०६३,
१०६४
अतीताः
२३
अतीताः
अत्र
१४५ अतुलम् २११ गा. १७७ आत्मानम् ९९९[7] १७९[२], २१०, प्र. ६१ टि. २ १७८[२],१८०[२], १८२[२], १८३[२], १८४[२], १८५[२], १८६[२], १८९[२],
१९०[२], १९१[२], १९३[२], १९५[२], १९७[१-२], १९८[१],
در
१९९ तः २०४, २०५ [R],
२०६[१-२],
पृ. ७१ टि. २
११०गा. १२६
१२५९ गा.
२१२
अर्थतः अस्तिकायः
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________
२४
मूलसद्दो
अस्थि
पण्णवणासुत्तपरिसिट्टाई सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ
अस्ति २११ गा.१७१, अस्थि- सन्ति ६७३ [२], ९९६, ९१०[३], १०३४,
९९८, ११३०, २०४२, ११५५, १५५९ तः
२०४३,२०४६,२०५१ १५६१, १५६४, १५७४, -अस्थि
स्तः
२१२२ १५७५[१], १५७६ [१], -अस्थि अस्तिकायः १२५९ १५७७[१], १५७८[१],
गा.२१२ १५७९[१], १६१९, - अस्थिए
, २१२ गा.१८१ १६३७, १६३८[१], -अस्थिकाए ,, २७२[३-५],२७३ १६४०, १६८५[३], - अस्थिकाएणं अस्तिकायेन १००२, १८९८[१-२], १९०३
१००३ [१], १००५ [३-४], १९०७
-अस्थिकाय अस्तिकाय २७०, २७१, सन्ति ४८८,१००९[२],
२७३ १०११[0],१०१२[२], अस्थिकायधम्म अस्तिकायधर्मम् ११० १०१४[२], १०१५[२],
___ गा. १३० १०४१, [१-४, ६-८], - अस्थिकायस्स अस्तिकायस्य २७२ १०४३[१, ३, ५-६],
[१-५], १००२, १००३ १०४५[१], १०४६
[१], १००५ [५,७.८], १०४७[३], +अस्थिय अस्थिकम् - बहुबीज१०६१, १०६५, २०५२
वनस्पतिविशेषः ४१ [२], २०९३[१], २०९५
गा.१६ [१], २०९६ [१-२], अत्थोग्गहे अर्थावग्रहः १०१७, २१०० [२], २१०१[१],
१०१९, १०२० [१], २१०२, २१०३ [१],
१०२१[१, ३], १०२२ २१०५ तः २१०८,
[१-२] २११२, २११३, २११८ ० अत्थोग्गहे
अर्थावग्रहः १०१९, [१], २११९[२, ४],
१०२१[३] २१२० [२-३, २१२४ अथिरणामाए अस्थिरनाम्नः १७०२ [४]
[३], २१३५[१] अथिरणामे अस्थिरनाम अस्ति ९९४, १४०८[३], अदिटुंतेहिं अदृष्टान्तः १४२० [१-३, ६-७] अदिण्णादागे अदत्तादानम् १६३९ १४२१[१.४], १४२५ अदिण्णादाणं अदत्तादानेन १५७७[१] [१], १४२८[१], १४३१ अदीया
अतीताः पृ.४३२ टि.२ [१], १४३२[१-२], अदुक्खमसुहं अदुःखमसुखाम् - वेदना. १४३७[१-३], १४४४,
भेदम् २०५४ गा.२२६. १४५७, १४५९,१४६३,
२०७० १४६८, १६२०, अदुक्खमसुहा अदुःखमसुखा-वेदनाभेदः
अस्थि
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसहो सक्कयत्थो सुत्काइ अदुक्खसुहं अदुःखसुखाम्
अद्धद्धा
अद्धाद्धा-दिनस्य रात्रेक. वेदनाभेदम् पृ.४२५
देश: ८६५ टि.२ अद्धद्धामिस्सिया अद्धाद्धामिश्रिताअदुक्ख सुहा अदुःखसुखा - वेदनाभेदः
भाषाप्रभेदः ८६५ पृ.४२५ टि.१ अद्धपलिओवमं अर्धपल्योपमम् ३९४, अदूरसामंते अदूरसमीपे २०५२[४-५]
[१, ३], ३९६ [१, ३], अदेवीया अदेवीकाः २०५१
३९८[१, ३], ४०० अद्द० आर्द्र १७८[१-२]
[२-३], ४०२[१, ३], + अद्दडूसक आटरूषकः पृ.१८ टि.११
__४०३ [१, ३] +अद्दरूसग
४२ गा.२२ ०-अद्धपविटे अद्धाप्रविष्टः १७४४ अहाई आदर्शम् पृ.२४६ टि.३ अद्धपंचमाई अर्धपञ्चमानि ३४६ [१,३], अदाए आदर्श ९९९ [१]
__३४८[१, ३] अद्दातिं
आदर्शम् पृ.२४६ टि.३ अद्धमागहाए अर्धमागध्या १०७ +अद्दाय आदर्श: ९७२ गा.२०३ अद्धमा अर्धमासम् ५७१, अद्दायं आदर्शम् ९९९ [१]
१७००[] अद्दारिट्टए आर्द्रारिष्टकः १२२६ अद्धमासो अर्धमासः १७३७[४] अद्धकविट्ठग- अर्धकपित्थक
०-अद्धं अद्धम्
२११ संठाण संस्थान १९५[१]
अद्धाम् १२६०, १३९५ अद्धगाउयं अर्धगव्यूतम् १९८३, अद्धंगुलं अर्धाङ्गुलम् २१६९
१९९० -अद्धा
अद्धा १००६ गा.२०७ -अन्दचंद अर्धचन्द्र १९५[१] c-अद्धा
, १०१२[१] अद्धचंदसंटाण. अर्धचन्द्रसंस्थान १९७ 0- अद्धा
, २११गा. १७२-१७३ [१],२०५[१],२०६ [१] -अन्हाअद्धछन्वीसतिविहा अर्धषडिंशतिविधाः १०२ ०-अद्धाए अद्धया
१०१३ अट्ठारस अर्धाष्टादश १७०२ [२७]
अद्धाथाः १७४४ अद्वणाराय- अर्धनाराचसं
अद्धामिस्सिया अद्धामिश्रिता__ संघयणणामस्स हनननाम्नः १७०२/२०]
भाषाप्रभेदः ८६५ अद्धणाराय- अर्धनाराच
अद्धासमए अद्धासमयः ५. २७०, संघयणणामे संहनननाम १६९४ [७]
२७१, २७२[६], २७३, अद्धतिवण्ण. अर्धत्रयःपञ्चाशत् १७४
५०१, १३९६ गा. १३५ अद्धासमएणं अद्धासमयेन १००२, अद्धतेरस अर्धत्रयोदश६८१४],
१००३ [१-२], १००५ १७०२ [२५] अद्धासमया अद्धासमयाः २७५ अद्धतेरसाई अर्धत्रयोदशानि ९१[४] अद्धासमयाणं अद्धसमयानाम् २७५
गा.१११ ०अद्धासमयाणं , २७०, २७१, अद्धतेवण्णं अर्धत्रिपञ्चाशत् १७४ अद्धतेवीसं अर्धत्रयोविंशतिः ५९३ । ०-अद्धाहिंतो अद्धायाः १०१३
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________
रइएसु
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई मूलसद्दो सक्कयस्थो सुत्तंकाइ । मूलसहो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ अबुट्ठाई
अर्धचतुर्थानि १९८४, अधेसत्तमपुढवि. अधःसप्तमपृथ्वी १९८५
३४२[१] अवम्मत्थिकाए अधर्मास्तिकायः ५, २७०, अधेसत्तमाए अधःसप्तम्याम् ३३४ २७१, २७२[२], २७३, अधेसत्तमापुढविने- अधःसप्तमपृथ्वी५०१
नैरयिकेषु ६७२[२] अधम्मस्थिकाएण अधर्मास्तिकायेन १००२ अधेसत्तमापुढ. अधःसप्तमपृथ्वीअधम्मस्थिकाएणं
विनेरइय० नैरयिक ६५६ [३] अधम्मत्थिकाय अधर्मास्तिकाय २७०, अधेसत्तमापुढ- अधःसप्तमपृथ्वी
२७१, २७३ विनेरइया नैरयिकाः ५७५, ६४६ अधम्मत्थिकायस्स अधर्मास्तिकायस्य ५, अधोलोए अधोलोके २८४, २८५, २७२ [२], ५०१,
२८७, २९२, २९३, १००३[१]
२९९,३०१ अधिगया अधिगताः ११० गा.१२० अधोलोय अधोलोक २८५तः २८७, ०-अधिवती __अधिपतिः १९७[२],
२९०, २९३, २९४, १९८[२]
३०१, ३०२, ३०४, -अधिवतीणं अधिपतीनाम् १७८
३०६ तः ३०८,३२०, [१-२], १७९[२], १८० [२], १८२ [२], १८८, अनाणा
अज्ञाने ४८२[२] १९० [२], १९५[१२], -अजे १९६, १९७[२], अपइट्टाणे अप्रतिष्ठानः १७४
१९८[२] अपक्काणं अपक्वानाम् पृ.२९६ अधेदिसाए अधोदिशायाम् ३२७,३२९
टि.९ अधेलोए अधोलोके २७८ तः २८३, __ अपञ्चकावाणकिरिया अप्रत्याख्यानक्रिया २८८ तः २९१, २९५तः
११२९,११३९,११४१, २९८, ३००, ३०२,
११४२, १६२१, १६२५, ३०४ तः ३०७, ३०९,
१६३०, १६३४, १६३५ ३११ तः ३२४, ३२६,
[४], १६५७, १६५८, ३२८
१६६० अधेलोय. अधोलोक २७९ तः २८४, अपञ्चखाण. अप्रत्याख्यान
२८८, २८९, २९१, किरियाओ क्रियाः १६६३ २९२, २९५ तः २९९, अपच्चक्खाण- अप्रत्याख्यान३०५, ३०९ तः ३१९, वत्तिया प्रत्यया ३२३, ३२४, ३२६, अपच्चक्खाणिया अप्रत्याख्यानिकी पृ.३५८ ३२८
टि.१ अधेलोय-. अधोलोक ३०० अपच्चक्खाणिस्स अप्रत्याख्यानिनः १६२५ अधेसत्तमपुढवि अधःसप्तमपृथ्वी
अपञ्चक्खागे अप्रत्याख्यान: ९६२[१], ३४२ [२-३] ।
१६९१[४]
अन्ये
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________
अपजत्त०
वीयं परिसिटुं-सहाणुकमो मूलसद्दो सक्कयाथो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ - अपच्चक्खाय अप्रत्याख्यात ८९९ उयगम्भवकं- व्युत्क्रान्तिकअपज्जत्त अपर्याप्त ३५३, ४२७[२] तियतिरिक्ख- तिर्यग्योनिक
__, १५८, ३६५ जोणियपंचेंदिय- पञ्चेन्द्रियवैक्रिय[२], ३६६ [२], ३६८ वेउब्वियसरीरे शरीरम् १५१८[५] [२], ३६९[२], ३७० अपज्जत्तगणामाए अपर्याप्तकनाम्नः [२], ३९९[२], ४००
१७०२ [४७] [२], ४०३[२], ४०५ अपजत्तगरयणप्प- अपर्याप्तकरत्नप्रभा
[२],४०९[२],६५० [५]] भापुढविगेरइय- पृथ्वीनैरयिक-अपज्जत्त- अपर्याप्त १५२० [५] पंचेंदियवे- पञ्चेन्द्रियवैक्रियअपजत्तए अपर्याप्तकः १३०२,१३८४
उब्वियसरीरे शरीरम् १५१७[२] ०अपज्जत्तए ,, १२७७, १२७८, अपजत्तगसम्मु- अपर्याप्तकसम्मूर्छिम
१२९१, १२९२ च्छिमतिरिक्ख- तिर्यग्योनिक०-अपज्जत्तए , १२६६[१], जोणियपंचेंदिय- पञ्चेन्द्रियौदारिक
१९०५१-२] ओरालियसरीरे शरीरम् १४८४ [२] अपजत्तएसु अपर्याप्तकेषु ६६८ [५], अपज्जत्तगसंखेज- अपर्याप्तकसङ्खयेय
१९०७ वासाउयकम्म- वर्षायुष्कर्मभूमकअपज्जत्तएहितो
अपर्याप्तकेभ्यः ६३९ भूमगगब्भवक्कं गर्भव्युत्क्रा[१५, १७-१८, २०, तियमणूसपंचें- तिकमनुष्य२२, २६], ६४५[५], दियवेउव्विय- पञ्चेन्द्रियवै
६५० [६,१२], ६६२[५]] सरीरे क्रियशरीरम् १५१९[४] अपज्जत्तग अपर्याप्तक ३८२[२], अपज्जत्तगसंखेज- अपर्याप्तकसङ्ख्येयवर्षायुष्क
६३९[११] वासाउयगन्भ- गर्भव्युत्क्रान्तिकअपजत्तग० __, ३४४ [२], ३८३ वऋतियतिरिवख- तिर्यग्योनिक
[२], ३९० [२], ६३९ जोणियपंचेंदिय- पञ्चेन्द्रियवैक्रिय[६, ९, ११, १४-१५], वेउब्वियसरीरे शरीरम् १५१८[३]
१५३३ [६] अपज्जत्तगसुहुमपुढ- अपर्याप्तकसूक्ष्मअपजत्तगअसुर- अपर्याप्तकासुर
विक्काइयएगिं- पृथ्वीका यिकुमारभवण- कुमारभवन
दियओरालिय- कैकेन्द्रियौदारिकवासिदेव- वासिदेव
सरीरे शरीरम् १४७८[२] पंचेंदियवे. पञ्चेन्द्रिय
अपजत्तगसुहुम- अपर्याप्तक सूक्ष्मउब्वियसरीरे वैक्रियशरीरम् १५२० [३] ___ वाउकाइया वायुकायिकाः ३३ अपजत्तग- अपर्याप्तक
अपर्याप्तकाः २५[१-३], गम्भवक्कंतिय- गर्भव्युत्क्रान्तिक
२८[२.४], ३०, ३१ मणूसपंचेंदिय- मनुष्यपञ्चेन्द्रियौदारिक
[२-४], ३४[२-३], ५५ ओरालियसरीरे शरीरम् १४८७ [२]
[१-३], ५६[२], ५७ अपजत्तगजलयर- अपर्याप्तकजलचरस
[२], ५८[२], ६०, ९३, संखेजवासा- हयेयवर्षायुष्कगर्भ
१४० [२], १४१[२],
अपज्जत्तगा
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________
२८
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई मूलसद्दो सक्कयस्थो सुत्तंकाइ । मूलसदो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ अपज्जत्तगा १४२[२], १४४ [२], अपज्जत्तबायर
१४६ [२], १४७[२], वाउक्काइयएगि१५०, १५३, १५६, दियवेउब्वियसरीरे १५९, १६२,२२८,२६० अपजत्तबेइंदिय- अपर्याप्तद्वीन्द्रियौदारिक[१-६], २३३, २३५, ओरालियसरीरे शरीरम् १४८० [१-७], २३६, २३८, अपजत्तय अपर्याप्तक ४२८[२] २४० [१-२,३-७],२४१, अपज्जत्तय०
, ३३५ तः ३४३ २४३, २४५[१-३, ५,
सूत्राणां द्वितीयकण्डिका, ७-९], २४६, २४८,
३४५[२], ३४७[२], २५०[१-४,६-७], २६६,
३५४[२], ३५५[२] २९३, २९९, ३०२,
३५६ [२], ३५७[२], ८६८, ९९८, १३१३
३५९[२], ३६२ [२], ० अपजत्तगा अपर्याप्तकाः २४६
३६३ [२], ३६४[२], ०-अपजत्तगा ___, १४९८[३-४]
३७१ तः ३८१ सूत्राणां अपज्जत्तगाण __अपर्याप्तकानाम् १५०,
३८४ तः ३८९, सूत्राणां च १५६, १६२
द्वितीयकण्डिका ३९२[२], -अपजत्तगाण , ५४[११] गा.
३९३[२], ३९५[२], १०६
३९७[२], ४०७[२], ०-अपज्जत्तगाण , १५०१[३]
६३९[५-६, ११, १७], अपजत्तगाणं , १४९, १५२,
६५०[८], ६६८[५] १५५, १५८, १५९, अपज्जत्तयस्स अपर्याप्तकस्य २१७५ १६१, २२८, २३३, अपज्जत्तया अपर्याप्तकाः ३४ [४], २४८,१५०६[२],पृ.४७
२२८, २३८, २४० टि.३, पृ.४८ टि.१
[३-५] २४१, २४३, अपजत्तगाणं अपर्याप्तकानाम् २३८,
२४५[४,६],२४६,२४८,
२५०, [२-३. ५-७]. -अपजत्तगाणं
२५१, २९६, ३०५, ०-अपजत्तगाणं , २३० [४],
३११, ३१४, ३१७, २३५[८], २४३
३२०, ३२३, ३२५, अपज्जत्तरोहितो अपर्याप्तकेभ्यः ६३९
३३४, ८६७ [१४, २६], ० अपजत्तया अपर्याप्तकाः २५१ ६५० [१०]
अपज्जत्तयाण अपर्याप्तकानाम् १५० ४ [२] अपजत्तरोहितो , ६५० [१०] -अपज्जत्तयाण अपजत्तणामे अपर्याप्तनाम १६९३ अपज्जत्तयाणं ___, २४८, ३४९ अपजत्तबादरवा- अपर्याप्तबादरवायुकायिकै
[२], ३५१[२]. ३५८, उक्काइयएगिदिय- केन्द्रियवैक्रिय
३६० [२], ३६१, वेउव्वियसरीरे शरीरम् १५१५[३]
१५०७ [२]
२४३
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
• अपज्जत्तयाणं
० - अपज्जत्तयाणं
अपतत्तसम्मुच्छिम अपर्याप्तसम्मूच्छिमोर :उरपरिसप्पथल- परिस स्थलचरतिर्य
यतिरिक्ख
ग्योनिकपञ्चेन्द्रि यौदारिक
जोणियपंचेंद्रिय ओरालि यसरी रे शरीरम् १४८५ [७] अपज्जत्तसम्मुच्छिम- अपर्याप्तसम्मूर्च्छिम
चउप्पयथलयर- चतुष्पदस्थलचरतिरिक्खजोणिय तिर्यग्योनिकपंचेंदियओरालिय- पञ्चेन्द्रियौदारिक
अपज्जत्ता
• अपजत्ता
अपज्जत्ताण
० - अपज्जत्ताण
सक्कयत्थो
सुकाइ
अपर्शप्तकानाम् २४३,
२४८
२३८, २४० [१],
२४८
सरीरे अपज्जत्तसुहुमआ- अपर्याप्तसूक्ष्मा
उक्काइया
कायिका:
अपज्जत्तसु हुमपुढ- अपर्याप्तसूक्ष्म पृथ्वी
विकाइया
अपज्जत्तसुहुम
अपज्जत्ताणं
"
बी परिसिहं - सद्दाणुकमो
मूलसद्दो
०- अपज्जत्ताणं
सइकाइया कायिकाः
शरीरम् १४८५[३]
कायिकाः अपर्याप्तसूक्ष्मवनस्पति
ޕ
२७
३६
अपर्याप्ताः १४८६ [२-३]
२१
१४८५[९] अपर्याप्तानाम् १५१३ [२]
२५०[२], १४९०
[४], १४९१ तः १४९५ सूत्राणां द्वितीयकण्डिका, १४९७[१-३], १४९८ [3], १५०१[२], १५०४[४], १५०६ [५] अपर्याप्तानाम् १५२,२६६, ३२५, ३६७, ४१३[२],
४१७ तः ४२६ सूत्राणां ४२९ तः ४३७ सूत्राणां च द्वितीयकण्डिका,
१५०६
[४], १५१८ [७], पृ. ८४
टि. १
अपज्जत्तिया
33
अपज्जन्तियाणं
अपजतीसु
२९
सक्कयत्थो
सुत्काइ
अपर्याप्तानाम् ५६ [२],
५७ [२],
५८ [२],
६८ [४],
७५ [४],
८४ [४], ८५ [५], ९१[४], १५३, १६३तः १७७, १७८ तः १८६ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, १८८, १८९ [१], १९० [१], १९३ [१], १९५ [१],
१९६,
१९७ [१], १९८ [१], १९९ [१], २०० [9], २०१ [१२], २०३ तः २०६ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, २०७तः २१०, २३०[१-४, ६], २३१, २३५[१-५, ७], २३६, २४० [२-७], २४१, २४३, २४५ [१-९], २४६, २५०[१, ३-७], २५१, १५०४ [३], पू. ४८ टि. २ अपर्याप्तका १२६६ [२] अपर्याप्तका भाषाभेदः
८६०, ८६४ तः ८६६ अपर्याप्तकानाम् ३४६ [२], ३४८ [२], ३५० [२], ३५२ [२], ३९४[२], ३९६ [२],
३९८ [२],
४००
[२], ४०२ [२],
४०४ [२],
४०६ [२],
४०८ [२], ४१० [२], ४११[२], ४१२ [२], ४१४ [२], ४१५ [२],
४१६ [२] अपर्याप्तषु १९०५ [३]
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई मूलसहो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो अपजवसिए अपर्यवसितः १२६५, अपमत्ता
१२७१,१२७६, १२८५, अपमाणेहिं १२९०, १३२१, १३२५, ० अपराजिएसु १३२६, १३३०, १३३१, अपराजित १३३४, १३३५, १३४२, - अपराजित तः १३४४, १३४६, अपराजिता १३५१,१३५२, १३५५,
अपराजिते १३५७, १३५९,१३६१,
अपराजिय १३७०, १३७५, १३८१, १३८२, १३८५, १३८८, १३९१, १३९३, १३९४,
-अपराजिय
१३९८ अपजवसिता अपर्यवसिता २११
अपराजियत्ते अपज्जवसिते अपर्यवसितः पृ.३१५ टि.२ अपडिवाई अप्रतिपाती २०२७,
अपराजियदेवत्ते
पृ. ४१५ टि. १ -अपडिवाई , १९८१ गा. २२२
अपराजियदेवत्ते अपडिवाती अप्रतिपातिनः १२३ अपडिवादी अप्रतिपाती २०२७ -अपडिहय- अप्रतिहत
०-अपराजिय- अपडोयारेहिं अप्रत्यवतारैः १९६४
देवत्ते अपढमसमय अप्रथमसमय ११६
अपराजियअपढमसमय , ११२, ११५,
देवरस ११८, ११९, १२२,
० अपराजिय१२५, १२८, १२९,
देवाणं १३१, १३२, ११०४ अपढमसमयसिन्दा अप्रथमसमयसिद्धाः १७
०अपराजियाणं अपदेसट्टयाए अप्रदेशार्थतया
अपरिग्गहियाणं ३३०,
सक्यत्थो
सुत्तंकाइ अप्रमत्ताः ११५२ अप्रमाणैः १९६४ अपराजितेषु ४३६ [१] अपराजित ६२२
७२३ अपराजिताः १४७ [१] अपराजितः २१० अपराजित ४३६ [२-३], १०३६, १०३९,
१०४१ [८] अपराजित ६०४,
१०४३ [५] अपराजितत्वे १०४५
[१], १०४६ [७]] अपराजितदेवत्वे
१०४८ [४] , १०४७ [३], १०४९, १०५० [३],
१०५२ अपराजित देवत्वे
१०५५[४] अपराजितदेवस्य १०४६
[१, ८], १०६३ अपराजितदेवानाम्
१०५४ [१] अपराजितानाम् १८५१ अपरिगृहीतानाम् ४१२
[१-३], ४१६ [१-३] अपरीताः २६५ अपरीतानाम् २६५ अपरीतः
, १३७९ तः १३८१ अपरिपाकानाम् १२३५ अपरिचारका:अप्रवीचारकाः २०५२
[१], २०५३
• अपदेसट्टयाए , ३३०, ३३२
- अपदेसट्टयाए , पृ. १०१ टि. १ अपमत्तसंजएहितो अप्रमत्तसंयतेभ्यः
६६५ [२-३] अपमत्तसंजय- अप्रमत्तसंयतसम्महिटि० सम्यग्दृष्टि १५३३ [९] अपमत्तसंजयरस अप्रमत्तसंयतस्य १६२४ अपमत्तसंजया अप्रमतसंयताः ११४२
अपरित्ता अपरित्ताणं अपरित्ते
अपरित्ते अपरियागाणं अपरियारगा
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________
टि.२
बीयं परिसिटुं- सद्दाणुकमो मूलसद्दो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो अपरियारगाण अपरिचारकाणाम् - अप्पतराए
अप्रवीचारकाणाम् २०५३ अप्पतिटिए अपरियारा अपरिचाराः
अप्पबहुं अप्रवीचाराः २०५१ अपरिसेसए अपरिशेषान् पृ.३९४ -अप्पबहुं
0-अप्पबहुं अपरिसेसिए
१८०४ अपरिसेसे
१८१७ अप्पवेदणतरागा अपविट्ठाई अप्रविष्टान् ९९१[१-३] अपसत्थ
अप्रशस्त १२१८ अप्पसत्था
गा. २१० अप्पसत्थाओ अपसस्थविहाय- अप्रशस्तविहायोगतिनाम्नः अप्पसरीरा गतिणामस्स १७०२ [४३, ४६, ५५],
१७०३ [२]
अप्पा अपसत्थविहाय- अप्रशस्तविहायोगति
गतिणामे नाम १६९४[१८] अपसत्था अप्रशस्ताः १७०२[३२] अपिक्काणं अपक्कानाम् १२३५ अपुट्ठाई अस्पृष्टानि ८७७[१५],
९९० [२], १८०० [३]
अस्पृष्टान् ९९० [१, ३] अपुढे
अस्पृष्टः १६२०
अस्पृष्टान् ९९२[२] अपुरोहिता अपुरोहिताः
२१० अपुरोहिया
२०७ अपुव्वे
अपूर्वान् १८०१ अपूय अपूप
२१६९ अपेसा अप्रेष्याः पृ.७६ टि.२ अपेस्सा
२१० अप्पकम्मतरागा अल्पतरकर्मकाः ११२५.
११३२ अप्पडिया अल्पर्द्धिकाः पृ.२८६ टि.१ - अप्पडिया
पृ.२८६
टि.१-२-६-९ 0-अप्पणयाए आत्मना १८०१ अप्पणो
आत्मनः १५७०, १५७१ 0-अप्पणो , ९९३, २१६८
सक्कयत्थो सुत्र्सकाइ अल्पतरान् ११२४,11४२ अप्रतिष्ठितः ९६०[१] अल्पबहुत्वम् २०३२ गा.
२२४ , १२१८ गा.२१० , ३३४, १४७४
गा.२१४ अल्पतरवेदनाः ११२८,
११४४ अप्रशस्तानि २०४७ अप्रशस्ताः १२४१ अल्पशरीराः ११२४,
११४२ वल्ली विशेषः ४५ गा.३१ अल्पाः २२५ तः २७२ [५], २७३ तः २७५, ३२५, ३३० तः ३३३, ६९१, ७३१, ७३३, ७३५, ७३७, ७५३,
"
७७९, ७८०, ८०२ तः ८०५, ९००, ९८२, ९८५[९], ९८४[४] १०१३, ११७० तः ११७४, १९७६, ११८० [१, ५.१०], ११८२ [१-३], ११८३ [१-३], ११८५ तः ११९०, १५६६,१६६३, १८२१, २०५३, २१२५, २१२६, २१२७[१], २१२९[१], २१३०,२१३१, २१४२,
२१४३ अल्पानि ८८७, ९७९, ९८५[७] ९८७[२], १२४७ तः १२४९,
१४७३, १५६५
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________
सक्कयत्थो
सुत्तंकाइ
अस्पृष्ट्वा
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई मूलसद्दो सक्कयत्थो
सुत्तंकाइ ।
मूलसद्दो अप्पाणं
आत्मानम् १५७२ अफुसित्ता +अप्पाबहु अल्पबहुत्वम् ९७२ गा. अबंधए
२०२ अप्पाबहुए अल्पबहुत्वे १००६ गा.
२०७ अबंधगा अप्पाबहुगं अल्पबहुत्वम् ११८० अबंधगाणं
[१०], ११८१ अबंधगे अप्पाबहुगा अल्पबहुत्वानि ११८०
अबंधगण [१०], ११८१
अबाहा अप्पाबहुदंडगा अल्पबहुत्वदण्डकाः ६९२ अप्पाबहुयं अल्पबहुत्वम् ८०४,
८८८[१] अप्पाबहुयाणि अल्पबहुत्वे ९८३ [२],
९८४ अप्पिड़िया अल्पर्धिकाः ११९१ तः
११९४, ११९७ ०-अप्पिडिया , ११९१, ११९२,
११९४ अप्पियतरिया अप्रियतरिका १२२६
अबाहाए अप्पियत्ताए अप्रियतया १८०५
अबाहणिया अप्पेस्सा
अप्रेष्याः अप्फोया वल्लीविशेषः ४५ गा.३० अफासाइज्जमाणा अस्पृश्यमानाः १८१८,
१८२१
अब्भइए अफासाइज्जमाणाई अस्पृश्यमानानि १८२० अफासाइजमाणाण अस्पृश्यमानानाम् १८१८,
१८२१
-अभइए अफासाइजमाणाणं
१८१७
० अब्भइए आपूर्णम् २१५३ [१-२], अफुण्णे
२१५६ [१-२], २१५७, २१५९[१-२], २१६५, २१६६ [१]
-अब्भइए अफुसमाणगति- अस्पृशद्दति
अभइते परिणामे
परिणामः ९४९ ०- भइते अफुसमाणगती अस्पृशद्गतिः ११०५, अब्भइयं
११०७
० अब्भइयं अफुसमाणगतीए अस्पृशद्गतिकः २१७५ । ०-अब्भइयं
११०७ अबन्धकः १६४२, १६४३, १६४६, १७८३ [१], १७८४[1, ३] अबन्धकाः ३२५, १६४३ अबन्धकानाम् ३२५ अबन्धक: अबन्धकेन १७८४[१] अबाधा १६९७, १६९८ [१-२], १६९९ [१२], १७०० [२, ४, ९-१३], १७०२ [३, ५-९, ११, १३, १८-२२, २४-२७, ३६-३९, ४२-४३, ४५, ५४,५८], १७०३ [१], १७०४, १७३४, १७३५ [१], १७३७ [२-३],
१७३९[२], १७४१ अबाधया २११ अबाधोनिका - बाघोना १६९७, १६९८ [१], १७०० [२], १७०४,
१७४१ अभ्यधिकः ४४३, ४१५ [३], ५०८, ५२७ [३],
पृ.१५२ टि.१ अभ्यधिकः पृ.१५२ टि.१
,, ४४०, ४४३, ४४८, ४५५ [२३],
पृ.१५२ टि.१ ,, ४४०, ४४८ अभ्यधिकः ५२७[३]
अभ्यधिकम् १९३२[२]
१३२७ , १७० [१]
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________
३३
मूलसद्दो अब्भइया
अभइयाई • अब्भइयाई
०-अभइयाई
अब्भक्खागणं अब्भतिए
० अब्भतिए
-अब्भतिए
अब्भतिते ०-अब्भतिते
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसहो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ अभ्यधिकाः ४७२[२], -अब्भहियं । अभ्यधिकम् ३९५[१], १२०२
३९८[१], ३९९ [१] अभ्यधिकानि १३५३ -अब्भहियं , ३९५[३], ३९६ , १२६२[२],
[१], ३९७[१, ३], १२८९, १३१२, १३२७
३९९[३], ४०० [१] , १३३६ तः १३४१, • अब्भहियाइं अभ्यधिकानि पृ.३०४ १७०१, [१२],
टि.२ १७३०[१] -अब्भंतराए अभ्यन्तरकः २१६९ अभ्याख्यानेन १५८० अभितरगा अभ्यन्तरकाणि ५४[८] अभ्यधिकः ४४०,४४३,
गा.९१ ४५५ [३], ५०४, अभितरपुक्खरद्धे आभ्यन्तरपुष्कराधः ५३३ [१], ५३९[१],
१००३[२] ५५४[१], पृ.१३८ टि.१ अभितर-बाहिरे आभ्यन्तर-बाह्यम् १९८१ अभ्यधिकः ४४३, ४५५
गा.२२२ [३], पृ.१५२ टि.१ अब्भुग्गय अभ्युद्गत १९५[१] ५२७[३].
अब्भुवगमोवक- आभ्यपगमिक्यौपक्रमिकी ५३९[१] मिया
२०५४ गा.२२५ + अम्भोरुह हरिजातिवनस्पतिविशेषः ,, ५३३[१], ५४८
पृ.२० टि.११ [१], ५५४[१]
अब्भोवगमियं आभ्युपगमिकीम् २०७३ अभ्यधिकम् ४८०
अब्भोवगमिया आभ्युपगमिकी २०७२ अभ्रपटलम् २४ गा.९
अभवसिद्धिए अभवसिद्धिकः १३९३, अभ्रपटलानाम् ८८३
१८७३ अभ्ररागः १२२९
अभवसिद्धिएहितो अभवसिद्धिकेभ्यः अभ्रवालुका २४ गा. ९
९१० [१], ९१४ [१] अभ्यधिकः ४४०, ४४८, अभवसिद्धिया अभवसिद्धिकाः २६९, ४५५[२-३], ४८९[२], ५३३[१], ५४८[१]
अभवसिद्धियाणं अभवसिद्धिकानाम् २६९ अभ्यधिकः ४४३, ४५५
अभंगयं [३], ५०४
अभङ्गकम् १७८४[२], , ४४०, ४५७ [२]
१८८० [३] अभासए ,, ४८९[२], ५०४ तः
अभाषकः ५०६, ५०८, ५४८[१]
अभालगा अभाषकाः २६४, ८६७, , ४८९[२], ५०५,
८६८, ९०० अभासगाण अभाषकाणाम् २६४, अभ्यधिकम् ३९६ [३], ३९८[३], ४०० [३], अभिक्खणं अभीक्षणम् ११२४, पृ.१४६ टि.१
११४०, १८०२
अब्भतियं +अब्भपडलअब्भपडलाण
-अब्भरागे -अब्भवालुय अब्भहिए
० अब्भहिए
०-अब्भहिए अब्भहिते
-अब्भहिते
अब्भहियं
आ ९ [२]-३
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________
३४
मूलसद्दो
० - अभिगमी
अभिगमे
अभिग्गहम्मि अभिजितयत्ताए
अभिण्णाई अभिनिविट्ठाइ
अभिन्नाई ० - अभिरामा
अभिरूवा
23
33
अभिलावविसेसो अभिलावेणं
अभिरूपौ
अभिरूपा अभिरूपाणि १७७, १७८ [१] १८८, १९५ [१], १९६, २०६[१], २१० अभिलापविशेषः १२४९ अभिलापेन ३५३, ६४५ [२], ६९२, ८९१, ९९९[२], ११९६, १२२१, १६१९, १७४२ अभिलापेन १५२० [५] अभिलापः ६२५, ६३८, ६७४,९९० [४], १२०० [२],१२०७[२],१२४८ अभिलापः २१५४[१]
१ गा. १
० - अभिलावो अभिवंदिऊण अभिवन्द्य अभिसमण्णागयाई अभिसमन्वागतानि १४४४ अभिहणंति अभिघ्नन्ति २१५३ [४], २१६६[३] ११० गा.
- अभिहियं
अभिहितम
१३० अमन आपतरिका पृ. २९३ टि. ९ अमनोऽमतरिका १२२६,
१२३४
- अभिलावेणं अभिलावो
अमणापतरिया
अमणामतरिया
सक्कत्थो
अधिगमिनः
अधिगमः
पण्णवणासुत्त परिसिट्टाई
सुकाइ मूलसद्दो
२०४९,
२०५०
२०३२ गा.
२२४
अभिग्रहे ८६६ गा. १९९७ अभिध्यिततया १८०५, १८०६[१]
अभिन्नानि
૮૮૦
अभिनिविष्टानि १४४४
अभिन्नानि
૮૮૦
अभिरामाणि १७७, १७८
[१], १८८
२०६ [१]
२११
अमणामत्ताए
अमणामयरिया
अणुण्णतरिया
अमगुण्णत्तार
अमणुण्णा
अमणूस आहारग
सरीरे
-अमर
अमरवइ
अमरा
अमाइसम्मद्दिट्ठोव
चण्णगा
अमादि० अमायसम्मद्दिट्टि
उववण्णगा + अमिय
अमिय ० + अमियवाहण
सक्कत्थो सुकाइ अमनोऽमतया अमनोऽमतरिका १२२७,
१८०५
१२२८, १२३३, १२३५ अमनोज्ञतरिका १२२६ अमनोज्ञतया १८०५
अमनोज्ञाः १६८१[२]
१६९०[३]
अमूढदिट्ठी अम्माfपयरो
+ अय
अमाइसम्मद्दिट्ठि अमायिसम्यग्दृष्टट्यु
उववण्णगा
पपन्नकाः
९९८,
११४४, २०४६, २०८३
११४६
अमातिसम्मद्दिट्टिउ
चवण्णगा
अय० अखंडाण
अथगरा
अमनुष्याहारक
शरीरम् १५३३[२]
अमर १७७, १७८[१]
१८८
अमरपति:
वानव्यन्तरेन्द्रः
१९२गा. १४९
अमराः २११गा. १७८
"
33
पृ. ४२७ टि. ४ अमायिन् पृ. ४२० टि. ३ अमायिसम्यग्दृष्टयुपपन्नकाः
पृ. ४२७ टि. २ अमितः-दिक्कुमारेन्द्रः
अयः
अज
१८७ गा. १४३ २११गा. १७६
अमृत
अमृतवाहनःः- दिकुमारेन्द्रः
१८७ गा. १४४ अमूढदृष्टिः ११० गा. १३२ मातापितरौ ८४१, ८४६
२४ गा.८ ७२ ૮૮૨
७७, ८२
अयःखण्डानाम् अजगराः
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ वनस्पतिविशेषः
५० गा.४२ अलेश्य ११७२,
पृ.२८१ टि.१ अलेक्ष्याः २५५, ९४३,
११७०, १८८६ अलेश्यानाम् २५५,
११७० अलेश्यः १३४२ अलोके २११ गा.१६०,
१००५, १९९५ अलोकस्य ७७९, ७८० अलोके
७७६ अलोकः ९७२ गा.२०३ अल्लकीकुसुमम् १२३० अवकः- प्रत्येकवनस्पतिः
अयोमुहा
बीयं परिसिटुं-सद्दाणुक्कमो मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ | मूलसद्दो अयगोलो अयोगोलः ५४[१०] +अलिसंद
गा.१०२ अयसि
अतसी पृ.२१ टि.१ अलेस्स० अयसिकुसुम अतसीकुसुम १७८[२] अयसिकुसुमए अतसीकुसुमकम् १२२७ अलेस्सा अयसी०
अतसी ५० गा.४३ अयं
अयम् ८४२, ८४३, अलेस्साण
८४६ तः ८४८ अयं
अलेस्से अयं
८४१
अलोए अयाणतो अजानानः ११० गा.१२३ अयोमुखाः- अन्तर्वीप
अलोगस्स मनुष्याः ९५
अलोगे अरह. अरति १७०० [१३]
-अलोगे अरति० , १७०८[१०]
अल्लइकुसुमे अरतिरतीए अरतिरत्या १५८०
अवए अरती
अरतिः १६९१[५] अरबाग अरबाक-म्लेच्छजाति
अवए विशेष पृ.३६ टि.३ भरय-.
अरजस् १९७ तः २०१
सूत्राणां द्वितीयकण्डिका अरवागा अरबाकाः-म्लेच्छजाति
-अवगाह विशेषः
अवचिजति अरविंद अरविन्द ५४ [८] गा.९०
अवटिर अरविंदे अरविन्दम् ५१ अरहंता अर्हन्तः १००, ७७३ [२]
अवडं अरिए अरिष्टकः पृ.२९३ टि.४ -अरिटे
अरिष्टः ४० गा.१४ अरिहंताणं (च.प.) अर्हद्भयः ग्रन्थादौ
-अवणीय अरुणवरे अरुणवरः-द्वीपः समुद्रश्च अवणीय१००३ [२] गा.२०४
उवणीयवयणे अरूविअजीव- अरूप्यजीवपर्यवाः
अवणीयवयणे पज्जवा
५००, ५०१
अवण्णेहिं अरूविअजीव- अरूप्यजीवप्रज्ञापना
अवत्तव्वए पण्णवणा ०- अलंकिया अलङ्कतानि १९५[१] अवत्तव्वयाई अलाए अलातम् ३१[१] ।
मात
अवकः-साधारणवनस्पतिः ५४[१] गा.४७, ५५[३],
गा.१०८ अवगाह १२१८ गा.२१० अपचीयन्ते १५५८ अवस्थितः २०२७ अपार्धम् १३२६, १३३१,
१३४४, १३५२,
१३५९, १३७८ अपनीत अपनीतोपनीतवचनम्
अपनीतवचनम् अवर्णैः १९६४ अवक्तव्यकः ७८१,
तः ७८८ अवक्तव्यको ७८१, ७८३
तः ७८८
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसहो अवदालेति
पण्णवणासुत्तपरिसिटाई सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो अवदालयति-उत्पाटयति
२१६९ अवदाल्य-उत्पाट्य
२१६९ अवहारो अपरविदेह
अवहिया
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ ५४२ [१], ५४३ [१], ५४५ [१], ५५२ [१],
५५७ [१] अपहारः ९२१ [१] अपहृतानि ९१६ [२],
अवदालेता
अवरविदेह
अवरवेयालिं अपरतटम् १११२
-अवरा 'अपरा ५४[१] गा.५० -अवरे
अपराणि ५५[३] गा.१०७ -अवरे अपरम् २ गा.६, ५४[२]
गा. ५४ -अवलंबिणी अवलम्बिनी
भवम्बिनी १२३७ ०-अवसाणाणं अवसानानाम् ७२९ अवसिढें
अवशिष्टम् १७३३ अवसेस० अवशेष ५०४, ५३९ [१] अवसेस
, ६७९, ६८१ -अवसेसअवसेसं अवशेषम् ११३५ अवसेसा अवशेषाः ३३३, ४५८,
५३८ [१], ५४४, १५८३ [४], १७६५ [१], १७८३ [२], १७८८ [२], १९०३ [३], १९०४ [२],
१९६२ -अवसेसाउया अवशेषायुष्काः ६७७,
अवहीरति अपहियते ९१८ [१],
९२१ [१] अवहीरमाणा अपहियमाणानि ९१६
[२], ९२१ [२] भवहीरंति अपहियन्ते ९१० [१-२,
४], ९११ [२], ९१२ [२], ९१४ [१], ९१६ [२], ९१८ [१], ९२१
[१२] अवाउक्काइयएगि- अवायुकायिकैकेन्द्रियदियवेउब्विय. वैक्रियशरीरम् सरीरे
१५१५ [१] अवाए
अपायः १००६ गा.२०८ अवाए
१०१५ [१] अविअपि
८५२ -अवि
,, १ गा. ३, ८४९ तः ८५३, ८८८[१], ९९० [४], १६२२ तः १६२६,
१६७९, १६८० - अदि- अपि २४, २८ [१], ३१
[१], ३ ४ [१], ४०, ४१ गा. १८, ४२ गा. २३, ४४ तः ४९,५० गा.४३, ५१, ५२, ५४ [१] गा. ५३, ५४ [३] गा. ५६ तः ६६, ५४ [४] गा.
अवसेसाणं
अवसेसेसु
अवशेषाणाम् १७७९, १८८७[४], १८९५[३], १९०४[३], १९०५[३] अवशेषेषु १४२६ [१], १८९५ [४], १८९८ [१-२], १८९९ [२]
२१०४ [१] अवशेषः ४५७ [१], ४६८[१], ४७५[१], ४८३ [१], ४९१ [१], ५१९, ५४१ [१],
अवसेसेहिं
गा.७६ तः ७९, ५४ [६] गा.८० तः ८३, ५. [-] गा. ८७ गा. ८१, ५४ [११], ५६ [१], ५७
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसो
अविग्गणं
अविरता
अविरय ०- अविरयं
अविरहिए
- अविरहिए
अविर हियं
अविद्धाओ
अविसेसा
अविस्साम०
अवेति
- अवेति
भवेद
सक्कत्थो
सुकाइ
[१], ५८ [१], ६३, ६७,
७१, ७३, ७४, ७१, ८०,
- अविर हियं
अविरहिया अविराहियसंजमाणं अविराधित
अवेदगा
अदुगाण
अवेदणा
अवेदा
अवेदिया
अवेयगा
८३, ८५ [१], ८७,
१०५, १०६
अविग्रहेण
अविरताः
अविरत
अविरतिम्
अविरहितः
२१७५
३३४
८९९
१४४८
૧૮૦૮
१७९६
अविरहितम् ६३०, ८७८
५७९
"
अविरहिताः ५८०
ފމ
अविराहियसंजमा अविराधितसंयमा
संजमाणं
संयमानाम् १४७० अविषयान् ८७ [२१]
अविसए
अविसारओ अविशारदः ११० गा. १२९ अविसुद्धले सतरागा अविशुद्धतरलेश्याः ११२७ अविसुद्धचण्णतरागा अविशुद्ध तरवर्णाः ११२६,
११३३ [१] अविशुद्धाः १९४१
अविशेषाः १५०, १५.३,
१५६, १५९, १६२
१९५ [१]
१८६४
२०५२ [२]
ati परिसिहं - सहकमो
मूलसहो
अव्वद
संयमानाम् १४७०
अविश्राम
अपैति
در
अवेदकः
१३३०,
१९०२ [४]
२५३
अवेदकाः
अवेदकानाम्
२५३
अवेदनाः २११ गा. १५८
अवेदाः
अवेदिताः २१५० [१]
अवेदकाः
९४३
अव्वाबाह
- अव्वाबाह
अव्दोयडा
असकण्णी
असच्चामोसव
इपभोगी असच्चामोसव
इप्पओगे असच्चामोसं
असच्चामोसा
असणी
सक्कत्थो
सुकाइ
म्लेच्छजातिविशेषः पृ. ३६
टि. ७
अव्याबाधम्
असकिन्ही अश्वकृष्णा पृ. २१ टि.९ असच्चमणप्पओगे असत्यमनः प्रयोगः पृ. २६१ टि. १
असच्चामोसभासगा असत्यामृषाभाषकाः ९०० असच्चामोस - असत्यामृषाभाषकाणाम्
असत्यामृषाभाषात्वेन
भासगाणं असच्चामोसभास त्ताए ८९१ तः ८९३, ८९५ असच्चामोसभासाए असत्यामृषाभाषया ८९१ असच्चामोस - असत्यामृषा मनोयोगम् भणजोगं असच्चामोसमणओगे १०६८, १०७४ असच्चामोसवइजोगं असत्यामृषावाग्यम्
२१७४ [२]
२१७४[३] असत्यामृषावाक्प्रयोगिणः
असत्यामृषावाक्प्रयोगः
१०७०, १०७३ असत्यामृषाम् ८७१, ८७२, ८७४, ८७५, ८९९
असत्यामृषम् ८७०, ८९८ असत्यामृषा ८३१, ८६४,
८६६
३१ [१]
२११ गा.
१७१ गा. १७९
२११गा. १७७,
२१७६ गा. २३१
अव्याकृता - भाषाप्रभेदः
८६६ गा. १९७
अश्वकर्णी
५४ [१]
गा. ४७
ފ
अशनिः
९००
असत्या मृषामनः प्रयोगः
३७
१०८१
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________
३८
मूलसड़ो
असणे
असणिभूतं
असणिभूया
असण्णी
अणिआउए
० असणआउए
० असणिआउयस्स असंइयायुष्कस्य
""
- असण्णी
असण्णीणं असण्णीभूयं
असमोहता
असमोहया
असमोहयाण
अस मोहयाणं असरीरा
असरीरी असं किलिट्ठाई असं कलिट्ठाओ
सक्कत्थो
सुकाइ
अशन :- एका स्थिकवृक्षविशेषः ४० गा. १५ असंइयायुकम् १४७१
पण्णवणासुत्तपरिसिट्टाई मूलसो असंखभागमेत्ता
१४७१, १४७३ १४७३ असंज्ञिभूताम् २०८० असंज्ञिभूताः
९९६,
*ފ
११२८, २०७८
असंज्ञी १३९०, १४७२,
१८७८ [१]
९३, २६८,
असंज्ञिनः
११३८,
१७३१ [१],
१८८० [१],
१९६६,
१७२८,
१८७९,
१९६५,
१९६८,
१९७२, १९७३, १९७३
गा. २२०, २०८० असंज्ञिनः १९.७३ गा. २२०
असंज्ञिनाम् २६८, १४७० असंज्ञिभूताम् ११३८
असमवहताः
३२५
"
२१२५, २१२६, २१२८ [१-२], २१२९ [१], २१३०, २१३१, २१४२ तः २१४४[१],
२१३०,
२१४५ [१] असमवद्दतानाम् २१२५तः २१२७[१],२१२८[१], २१२९ [१], २१३१, २१४२ २१४३ असमवहतानाम् ३२५ अशरीराः २११गा. १६९ २१७६
अशरीरिणः १९०३ [६] असंक्लिष्टानि १७८ [१२]
असंक्रिष्टाः
१२४१
असङ्ख्याः
"
- असंखाअसंखिज्जइगुणहीणे असङ्ख्येयगुणहीनः ४४० असंखिजइभागे असङ्खयेयभागे २०७ असंखिज्जइभागेणं असंयेयभागेन १७०० [११], १७०२ [२४], १७११ [२], १७१८ असमयेयगुणाः २१७ [४.५], २४४, २९६
२८७
असंखिज्जगुणा
गुण १४७३
असंखिज्जगुणाओ असं खिजगुणे असंखिज्जतिभागे असङ्ख्येयमागे १९५ [१] असंखिज्जपदेसोगाढे असङ्ख्येयप्रदेशाव
गाढम् असंखितसमइया असङ्ख्येयसामयिकी
असंखिज्जा
७७
असंखेज्ज०
सक्कत्थो सुतंकाइ असङ्ख्यभागमात्राः ५४ [११] गा. १०६
असंखेज्जइभाग० असंखेज्जइभागअव्भइए असंखेजड़
भागभहिए असंखेजड़भाग
असङ्ख्येयाः असङ्खयेयानि
असङ्ख्य
२११ गा. १६८, पृ. ६५ टि. ८ - असंखेज्जहभाग असङ्ख्येयभाग १३३७ तः
१३३९
८२, ९३
७९५
१०१० [१]
२५ [३]
१०५८,
१०६०
असङ्ख्येयभागाभ्यधिकः
४५५ [२]
४४०
असङ्ख्य भागम्
९८५
[३], १३६५, १३८७,
१४७२, १५०२, १५०४ [9], १५०६ [१-५], १५०७[१-२], १५१३ [१-४], १५२७, १५२८,
१५२९
[१-३, ९],
१.३२[१,५-६], १५४७
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ [१], १५५१[१,४,६], असंखेजगुणकालए असङ्खयेयगुणकालकः ५२२ १७३० [१], पृ. ४४१ असंखेजगुणकाल. असङ्खयेयगुणकालकानाम् गाणं
३३३ असंखेजहभागं- असङ्खयेयभागम् १८१७ असंखेजगुणकालाई असङ्खयेयगुणकालानि । असंखेजइभागे असङ्ख्येयभागे १४८,
१७९८ [२] १४९, १५१, १५२, असंखेजगुणपरि- असङ्खयेयगुणपरिहीणम् १५४, १५५, १६०, हीणं
२१७५ १६१, १६३ तः १७७,
असंखेजगुण- असङ्ख्येयगुणाभ्यधिकः १७८[१], १७९[१], मब्भइए
४४८ १८१ [१], १८२[१], १८४[१], १८५[१],
असंखेजगुणमब्भ- , ४४०, ५०४
हिए १८८, १८९[१], १९० [१], १९.३ [१], १९६,
असंखेजगुणहीणे असङ्खयेयगुणहीनः ४४०, १९७[१], १९९[१],
४४३, ४४८, ४५५[३], २०५[१], २०६[१]
५०४ असंखेज्जइभागेणं असङ्खयेयभागेन १६९८ असंखेजगुणा असङ्ख्येयगुणौ २७३ [१], १६९९[२],१७००
असङ्ख्येयगुणाः २१६ [२, ४, ९, १२, १३],
[१-८], २१७[१-४,६], १७०२[३-६, ८-९, ११,
२२०, २२३ [१-८], १३, १८-२२, २५-२७,
२२५, २२६, २३० ३६-३९, ४३, ४५].
[३.६], २३१ तः २३४, १७०५, १७०७[१],
२३५[७], २३६ तः १७०८ [२, ४, ७-८],
२३९, २४१ तः २४४, १७११ [२], १७१२,
२४५ [१-९], २४६ तः १७१३, १७१५, १७१७,
२४९, २५० [१-७], १७२१, १७२२, १७२५,
२५१, २५२, २५७, १७२७ तः १७२९,
२५९ तः २६१, २६३, १७३१[१, ३.५]
२६७, २७३, २७६, असंखेजइभागो असङ्ख्येयभागः
तः २७८, २८०, २८२, ३८७[१, ३], ३८९[३]
२८४, २८६, २८८, १२८८, १५४५.
२९०, २९२ तः ३२४, असंखेजगा असङ्ख्ययानि ९१०[१]
३२६, ३२७, ३३० तः असंखेजगुण- असवयेयगुणाभ्यधिकः
३३२, ३३४, ७५३, __ अब्भतिए
७६३, ७७२, ७७७, असंखेजगुण
७७९, ७८०, ९००, अभहिए
४४३
११७१, ११७४, ११८० असंखेजगुण
[१, ५, ८,९], ११८२ अभहिते
[१, ३] ११८३[१, ३],
५०४
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________
४०
मूलसदो
असंखेज्जगुणा
23
असं जगुणे
"
असंखेज्जजीविया
असंखेज्जगुणाई
३२८, ३२९, ७७७, ७७९, ७८०
असंखेज्जगुणाओ असङ्ख्येयगुणाः २२६,
२७९, २८३, २८५, २८९, २९१ असङ्खयेयगुणः २७२ [१-२,४-५],२७३,९७९ असङ्खयेयगुणम् १४७३ असङ्खयेयजीवकानि ४०,
४१
सक्कत्थो
सुकाइ
११८६ तः ११९०, १५६६, २०५३, २१२५, २१२६, २१२७[१], २१२८[१-२], २१२९ [१], २१३०, २१३१, २१४६, पृ.४३६ टि. १-२,
पृ. ४३८ टि. १-२ असङ्खयेयगुणानि १२४७
१५६५,
पण्णवणासुत्तपरिसिट्टाई
तः १२४९,
"
पृ. २९९ टि. १
असंखेज्जति ० असङ्ख्य ९१६ [२] असंखेज्जतिगुणहीणे असङ्ख्येयगुणहीनः ५०४ असंखेज विभाग- असङ्खधेयभागाभ्यधिकः ४४३, ४५५[३]
अब्भतिए असंखेज्जतिभागअन्भहिए असंखेज्जतिभाग- असङ्खयेयभागपलिभागेणं प्रतिभागेन ९१८ [१] असंखेज्जतिभाग- असङ्ख्येयभागाभ्यधिकः
४४०, ५०४
भहिए असंखेज्जतिभागमन्भहिते असंखेजतिभागहीणे
"
५०४
४८९ [२] असङ्ख्य भागहीनः
४४०, ४४३, ४५३[३],
४४८, ४८९ [२],
५०४
मूलसद्दो असंखेज्जतिभागं
सक्कत्थो सुत्तंकाइ असङ्ख्थेयभागम् २११, ९७५ [१], ९७६ [१], १३०५, १३०८, १८०४,
१८१०, १९९४, १९९५,
१९९८, २००६, २१५६ २१५९ [१],
[9], २१६५,
२१६६ [१]
असंखेज्जतिभागाभो असङ्ख्येयभागात्
९९२ [१]
९९२ [३]
असंखेज्जतिभागातो असंखेज्जतिभागे असङ्ख्येयभागः पृ. ३०४
टि. १ अभागे १९८ [१],
२०८, २१०, पृ. ४७ टि. ५ असंखेज्जतिभागेणं असङ्ख्येयभागेन
""
१७०२ [१] असंखेज्जतिभागो असङ्ख्येयभागः ३८९[१], [१०] [२], ९११[२], ९१२ [२], ९१८ [१], ९२०, १२६२ [१] असंखेज्जप एसिए असङ्ख्येयप्रदेशिकः ५०९, ५३० [१], ५३६ [१], ५४२ [१], ५५१ [१], असङ्खयेयप्रदेशिके ७८९ असङ्खयप्रदेशिकम् ७९३,
७९८
असंखेज्ज एसियस्स असङ्ख्येयप्रदेशिकस्य ५०९, ५३० [१], ५४२[१], ५५१[१], ८०३ असंखेज्जपएसिया असङ्ख्येयप्रदेशिकाः ३३० असंखेज एसियाई असङ्ख्येयप्रदेशिकानि ८७७ [३]
""
33
در
असंखेज्जप एसियाणं असङ्ख्येयप्रदेशिकानाम् ५०९, ५३० [१], ५३६ [१], ५४२[१], ५५१ [१]
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
बीयं परिसिटुं-सदाणुक्कमो
४२ सक्कयस्थो सुत्तंकाइ । मूलसहो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ असंखेजपएसोगा. असङ्खयेयप्रदेशावगाढस्य । असंखेजवासाउएसु असङ्ख्येयवर्षायुप्केषु ६७२ ढस्स
५१४, ८०४, ८०६ असंखेज रएसोगाढा असङ्ख्येयप्रदेशावगाढाः असंखेजवासा
उएसु
६७२ [६] असङ्ख्येयपदेशावगाढा असंखेजवासा. असङ्खयेयवर्षायुप्केभ्यः
१२४४ उएहिंतो ६३९ [१०, २१, २५], असंखेजपए- असङ्ख्येयप्रदेशावगाढानि
६४५ [४], ६६२ [४] सोगाढाई
८७७ [४] असंखेजवासाउय असङ्घयेयवर्षायुष्क ६५८ असंखेजपए- असङ्ख्येयप्रदेशाव
असंखेजवासाउय० , ६३९ [१०, सोगाढाण गाढानाम् ३३१
२५], ६४८, ६६० असंखेजपए
१५३३ [५] सोगाढाणं
असंखेज्जवासाउय- असङ्ख्येयवर्षायुष्कर्मअसंखेजपएसोगाढे असङ्खयेयप्रदेशावगाढः । कम्मभूमग- भूमकगर्भव्युत्क्रान्तिक
५१४ गब्भवतिय- मनुष्यपञ्चेन्द्रियअसङ्खयेयप्रदेशावगाढम् मणूसपंचेंदिय- वैक्रिय७९४, ७९६, ७९८ [१], वेउव्वियसरीरे शरीरम् १५१९ [३]
९७८ [१], ९८५ [६] असंखेजवासाउय- असङ्ख्येयवर्षायुष्कअसंखेजपदेसिए असङ्खयेयप्रदेशिकम् ७९५, गब्भवतिय- गर्भव्युत्क्रान्तिक
तिरिक्खजोणिय- तिर्यग्योनिकपञ्चेन्द्रियअसंखेज्जपदेसिते
७९९ पंचेंदियवेउव्वियवैक्रियअसंखेज्जपदेसियरस असङ्ख्येयप्रदेशिकस्य ५३६ सरीरे शरीरम् १५१८ [२]
[१], ८०४ असंखेजवासाउया असङ्खयेयवर्षायुष्काः ६८१ असंखेज्जपदेसिया असङ्ख्येयप्रदेशिकाः ५०३ असंखेजसमइए असङ्खयेयसामयिकः असंखेज्जपदेसियाणं असङ्ख्येयप्रदेशिकानाम् ।
१७९६, १८१५,
२०८७ [१], २१७१ असंखेज्जपदे- असङ्ख्येयप्रदेशावगाढानि असंखेजसमइयं असङ्खथेयसामयिकम् ८७९, सोगाढाई १७९७
२१७५ असंखेजपदेसोगाढे असङ्खयेयप्रदेशावगाढम् असंखेज्जसमए असङ्खयेयसमयान् ८७८
७९५, ७९९, ८०१ असंखेज- असङ्खयेयसमयअसंखेजभाग- असङ्खयेयभागाभ्यधिकः
समयठितीया स्थितिकाः ३३२ अब्भतिए
असंखेज- असङ्खयेयसमयअसंखेजभागब्भ
समयठितीयाई स्थितिकानि ८७७ [५] हिए
असंखेज- असङ्खथेयसमयअसंखेजभाग
समयठितीयाण स्थितिकानाम् ३३२ मन्भहिए
असंखेजअसंखेजभ गहीणे असङ्खयेयभागहीनः ४४३ समयठितीयाणं
५१८ ४५५ [२.३] । असंखेजसमयसिद्धा असङ्ख्थेयसमयसिद्धाः १७
४४८
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________
४२
मूलसद्दो
असंखेजं
असंखेज्जा
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई
मूलसद्दो
- असंखेजा
Rece
सुत्तंकाइ
सम्
६०४,
१२८६, १३००, १३०१,
१३०५, १३०८, १३६५,
१३८७
असङ्ख्येयाः २८ [४],
३१ [४], ३४ [४],
५४ [११] गा. १०५,
५५ [३], ४३९, ४४०,
५०३,
६२६, ६२८,
६३०,
६३२, ६३३,
९१० [१], ९१४ [१], ९२१ [१], १००६ गा. २०७, १२६२ [१], १२८६, १२८८, १३००, १३०१, २०९३ [१], २०९९[१-२], २१०० [१-२] २१०१ [१], २१०२, २१०३ [9],
२१०६ तः २१०८, २११३, २१२३ [२-३],
२१२४
[२-३], २१३५ [१] असङ्ख्येयानि ७९२, ९१० [२], ९११ [२] ९१२ [R], ९१४ [२], ९१६[२], ९१८[7], ९२०, ९२१ [१], १०३०, १०३१ [१], १०३४, १०३८[१-२], १०३९, १०४१ [१-४, ६,७], १०४३[१, ३], १०४८[१, ४], १०४९, १०५०[२-३], १०५२, १०५४[२-३], १०५९, १०६४, १०६५, १०६६ [२-३], १२४६, २०४७, प्र. २६० टि. १
""
39
असंखेजाई
असंखेज्जाओ
असंखेजाणं असंखेनाहिं
असंखेजे
- असंखेने असंखेजेसु असंखे पढप्पविट्टे
असंगा
असंजए
असंजत०
सक्कत्थो
सुत्काइ
असङ्ख्या: ५४ [२] गा.
५४, १८८, १८९ [१],
१९३ [१], १९५ [१] असङ्ख्येयानि १९० [१] असङ्ख्यानि - असङ्खयेयजीवानि ५४ [८]
गा. ८६
असङ्ख्येयानि ९१८ [१],
१९९५, २१५६[१],
२१५७
असङ्ख्याः १९७ [१], २०६ [१], ८८०, ९१० [२], ९११[२], ९१२ [२],९१८ [१], १२८६, १३००, १३०१, १३०५, १३६५, १३७७
९१०
असङ्खयानाम् १९० [२] असङ्ख्येयाभिः [१-२], ९११[२],९१२ [२], ९१४[१], ९१८
[१], ९२१[१], २१७५ असङ्ख्येयान् १९९१, १९९४, १९९८, २००६,
२१७५ १९५ [१] असङ्ख्येयेषु १५७, १५८, असङ्क्षेप्याद्धाप्रविष्टः
१७४४
असङ्गाः २११गा. १७८
असंयतः
१३५९
असंयत ६६२[७], ६६४
असंयताः
२६१
असंयतभव्य
असं जता असंजयभविय
दव्वदेवाण असंजयसम्मद्दिट्टि० असंयतसम्यग्दृष्टि
द्रव्यदेवानाम् १४७०
१५३३[८]
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
असंजया
असंजयाणं
असंठाणेहिं
असंतीए
असंपत्ता
असाढए
असातं
असंपत्ते
असंसार
असंसारसमा
वण्णगा असंसारसमानण्ण- असंसारसमापन्नजीव
जीवपण्णवणा प्रज्ञापना १४, १५, १७
तृणविशेषः ४७गा. ३५
असाताम् २०५४ गा.
२२६
ati परिसिहं - सहाणुकमो
मूलसो
असी
असीइ ०
Rece
सुत्तकाइ
असंयताः
११४१,
११४२, ११४७, १९७४,
१९७५, १९७७, १९७८,
१९८०,
२६१
असंयतानाम् असंस्थानैः १९६४
असत्याम् २११गा. १७४ असम्प्राप्ती १७८[२] असम्प्राप्ताः २५[२], २८ [३], ३१[३], ३४[३],
५५[२], १७८ [१]
१०९०
१६, १७
असि०
असिरयणत्तं
असियकेसा
असिं
असम्प्राप्तः
असंसार
असंसार समापन्नकाः
८६७, १५७३
असाता
असातावेदगाणं असातावेयणिजस्स असातावेदनीयस्य
असातावेयणिजे
२०६६
असाता असातावेदकानाम् ३२५
१६८१[२], १७३६[२] असातावेदनीयम्
असायं
असायावेद जरस असातावेदनीयस्य
असावे. जे असातावेदनीयम्
असा यावेयणिज्जस्प असातावेदनीयस्य
१६९०[१]
असाताम् १५७१, २०६७
१६८१[२]
१६९०[३]
१६९९[२], १७०७ [२]
१८८
असि
असि रत्नत्वम्
असितकेशाः
असिम्
१४६९
१७८ [१] ९९९ [२]
असीइ-०
असीई
असीउत्तर ०
असीतिं
असीतीए
असीतीणं
असुइएस
असुई
असुभणामाए
असुभा
असुभत्ताए
असुभं
असुभा
असुर०
असुरकुमार ते
असुरकुमारभत्रण
०
असुरकुमार- असुरकुमारदेवे हिंतो देवेभ्यः असुरकुमारभवण असुरकुमारभवनवासिदेव पांच- वासिदेव पञ्चेन्द्रियवैक्रिय
दिवे उच्चिय
सरीरस्स
सक्कत्थो
असिः अशीति
""
सुत्तकाइ
९७२ गा. २०३
१७९[१],
१८० [१], १८३ [१]
१८१[१], १८२ [१]
"
अशीतिः २०६ [२] गा.
१५६
अशीत्युत्तर १६८, १७७,
१७८[१]
अशीतिः ५९५, १०८३ अशीतेः
१९८ [२], २०५[२]
अशीतीनाम्
१९८ [२]
अशुचिकेषु
९३
अशुचयः १६७तः १७४
अशुभनाम्नः १७०२ [५० ]
अशुभनाम
१६९३
अशुभतया
१८०५
अशुभम्
१५७० अशुभाः १६७ तः १७४
असुर [कुमार ] १८७ गा.
१४२
४३
असुरकुमारत्वे
१०४१
[२५], १०४८ [२],
१०६५, २१०१ [२],
२१०३ [१], २१०६, २१०७, २१०९
६५० [१४]
वासिदेवचें वासिदेवपञ्चेन्द्रिय
दियवेउब्विय- वैक्रिय- १५२० [२-३],
सरीरे
शरीरम् १५२६ [१]'
१५२० [३]
शरीरस्य १५३२ [१] असुरकुमारभवन
>>
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________
४४
मूलसड़ो
असुरकुमारराया
असुरकुमाररायाणो असुरकुमारराजानौ
असुरकुमारा
असुरकुमाररस असुर कुमारस्य
असुरकुमाराण
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई
को सुतंकाइ मूलसो
असुरकुमारराजा १७९
[२]
असुरकुमाराणं
१७८ [२] ४४', ४६४[१], १०३१[१], १०३४, १०५९, १०६१, १५५१[१],२०९३[२],
२१०२, २१०३ [१],
२१०८, २१०९, २१११, २१५८ [१],
२१६१,
२१६४
असुरकुमाराः १४० [1], १७८ [१], १७९ [7] १८० [१], १८७ गा. १४५, ४४२, ४९९[7], ५७६, ६१५, ६२८, ६४७, ६५७,६६८[१].
६७४, ६७५, ६७८, ६९४, ८७३, ९३९[१], ९४४, १०७९, १०८४, ११३१ तः ११३३[१], ११४७, ११५३, १२०२, १२०३, १२०७ [१], १४०१, १४११, १४१५ [१-३], १५८३[२],१७९४[२], १८०६ [१], १९६७, १९९१, २०३४ [१], २०३७, २१२७ [१], २१३२, २१४४ [१], पृ. ३२५ टि. ३ असुरकुमाराणाम् ६४८, ९०३, १०७१, १८०६ [१], पृ. २८८ टि. १ असुरकुमाराणाम् १७८ [१], १७९[१], १८० [१-२], ३४७ [१],
असुरकुमारिंदा असुरकुमारिंदे
असुरकुमारीओ
असुरकुमारीणं
असुरकुमारे
असुरकुमारेण
असुरकुमारेसु
सक्कत्थो
सुताइ
४४१, ४६४[१], ७२७,
७४०, ७५६, ७६२, ९१२
[१-२], ९२०, ९८४, १०२० [२], १०४३,
९८९, १०२६ [२]
• असुरकुमाराणं असुरकुमाराणाम् ३४७ [२-३]
असुरकुमारेन्द्रौ १७८[२] असुरकुमारेन्द्रः १७९ [२]
असुरकुमार्यः १४१५ [२]
असुर वुमारीणाम्
३४८
[१-३]
११५१, १२१० [१], १५२६ [१],१५३२[१],
१८२९, २००९ [१], २०३९, २०५८ २०९० [१],२१२७[१],२१४४ [१], २१४९, पृ.२२८ टि. १, प्र. २६० टि. २
असुरकुमारः ४४१, ४६४ [१-२], १२०९, १२१३, १४०९, १४२३
तः १४२५[१], १४२६ [१], १४४३, १४५०, १६०४[१],१८६६[२],
२१०४[१],२११५[१],
२१५८[२]
असुरकुमारेण १०४२,
१६०४[१] असुरकुमारेषु ६७२ [८], १२०९, १४०८ [२], १४१८, १४२४, १४२७ [२],१४३०[२],१४३८
असुरकुमारेहिंतो असुरकुमारेभ्यः १४२३
तः १४२५ [१], १४२६ [१],१४६९,१५९५[२]
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________
अह
"
असोगे
बीय परिसिट्ठ-सहाणुकमो मूलसद्दो
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसहो सकयत्यो सुत्तंकाइ असुरा असुराः १७७ गा. १३७
अथ ३३४,४४०,४४३,
४४८,४५५[२-३],४८९ ०-असुरा ,, १९७३ गा. २२०
[२], ५०४ तः ५०६, असुराणं असुराणाम् १८७ गा.
५३३ [१], ५३९ [१], १३८
५४८[१], ५५४ [१], असुरादी असुरादयः २१३९
८३०, ८३२ तः ८५६, असुरेसु असुरेषु १८७ गा. १४७
१४७० -असुई अशुभम् १६७ तः १७४
अह
अथ ५२७[३] असेलेसिप- अशैलेशीप्रतिपन्नकाः
अहक्खाय यथाख्यात १३३, १३८ डिवण्णगा
अहक्खाय.
१२८ ०-असोए
अहक्खायचरित्त- यथाख्यातचारित्रअशोकः १२२६, १२२७,
परिणामे परिणामः ९३६
१२३१ असोग लता]. अशोकलता ४४ गा. २७
-अहत अहत १७७, १८८
-अहत. असोगवडेंसए अशोकवतंसकः १९७
,, १७८[१-२], १९६
अहत्ताए [१], १९९ [१]
अधस्तया १८०५, अशोकः ४० गा. १५
अहमिदा अहमिन्द्राः २०७तः २१० 0-असोगे ,, १२२९, १२३०
-अहरोट्रा अधरोष्ठाः १७८[२] अस्सण्णी असंज्ञिनः ६४७ गा. १८३
अहवणं अथवा ९११[२], ९२१, असंज्ञिनी ८२
[१], ९२४ अरसतरा अश्वतराः
अहवा
, ११२, ११५, अरसवर अश्ववर पृ. ५६ टि. १४
११६,११८,११९,१२२, अस्संजए असंयते १८९१ [१]
१२३,१२५,१२८,१२९, अरसंजता असंयताः १९८० गा.
१३१ तः १३३, ९४९, २२१
१११३, १२१६ [१], +अरसंजय
१५८३ [१], १६४३, अरसंजय-० असंयत
१६४९ [१], १७५७, अस्संजयभविय- असंयतभव्यद्रव्य
१७५८ [१], १७६०, दव्वदेवाणं देवानाम्
१७६१, १७६४, १७६५ अस्सा अश्वाः
[२], १७७४ [१], अस्साएइ आस्वादयति ९९० [४]
१७७८, १७८१, १७८४ अस्साएण आस्वादेन १२३३
[१,३] १७८९, १८६९ अस्साएगं ,, १२३४ तः १२३८,
[१], १८८० [१] पृ. २९५टि. १० अहवा
अथवा १०७७, १०७८, अस्साएंति आस्वादयन्ति १८०३,
१०८१ तः १०८३ १८१६ अहं
अहम् १ गा. ३, ८३९, अस्सातावेदगा . असातावेदकाः ३२५
८४०, ८४४, ८४५
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________
દ
मूलसड़ो
अहम
हिम [रुई] ० अहिगरणिया
अहिछत्ता
• अहितो
अहि
- अहियं - अहिलंघमाण अहिलावो - अहिवतीणं
अहिसलागा
अही
अहे
- अहे
अहेतूि अलोइयगामा
अहेलोए
अहेलोक० अहेलोय
०
असत्तमं
असत्तमा
महेस त्तमा ०
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई
सक्कयत्थो
सुतंकाइ
मूलसो
अधिगमरुचिः ११० गा.
असत्तमाए
१२६
११० गा. ११९
"
अधिकरणिकी
पृ. ३५० टि. १
अहिच्छत्रा
१०२ गा.
११३
अधीयानः ११० गा. १२४ अधिकाम् १७१०,
१७१९, १७२३, १७२६ अधिकम् १७४ मा १३४ अभिलङ्घमान पृ. ६८ टि. १ अभिलापः
६०८
१७७
अधिपतीनाम् अहिशलाका:सर्प विशेषः
अहयः
७७, ७८, ८०
अधः
१६७ तः १७४,
१७७, १७८[१], १८८, ८७७[१९-२०],११२२, १५४८, १५५१ [१, ४,
६], १९९८, २०००, २००४, २००५
अधः १७४गा. १३५,
८७७[२३] गा. १९८
१९६४
अहेतुभिः अधोलौकिकग्रामाः
८०
अधोलोक
१५५१ [६, ९]
अधोलोके २७६, २७७,
२८६, ३१०
२७७ २७६, ३०३,
३१२
अधः सप्तमीम्
१९६३
अधः सप्तमी ७७६, ७७८,
१५४८
१४६६
"
23
असत्तमाओ
असत्तमापुढ fas
असत्तमापुढ
अधः सप्तम पृथ्वीविरइय- नैरयिक
सरीरे
असत्तमापुढ विरइया
असत्तमापुढ
विरइएस
असत्तमापुढ विरहितो
खेतोववायगती क्षेत्रोपपातगतिः १०९४ असत्तमापुढविणेर- अधः सप्तमपृथ्वी नैरयिकइयपंचेंद्रियवेउ पञ्चेन्द्रियवैकियव्वियसरीरे शरीरम् १५१७ [१] असत्तमापुढविणे - अधः सप्तम पृथ्वी नैरयिकउच्चिय- वैकियशरीरम् अधः सप्तम पृथ्वीनैरयिकाः १४१०[३]
_१५२३[२]
असत्तमापुढ चिनेरइया
अहोलोए
अहोलोय० अहोलोयस्स
को
सुकाइ
अधः सप्तम्याः
१४४९
१५१७ [३], १५२९
[८], १९००, २००६
अधः सप्तम्याम्
अहोवाए
- अंक
अंकलिवी
६१४,
६२७, पृ. ४६ टि. १
६६७
अधः सप्तमीतः
अधः सप्तम पृथ्वीनैरयिकः
१४६१
अधः सप्तम पृथ्वीनैरयिकेषु
६७२ [२]
अधः सप्तम पृथ्वी नैरयिकेभ्यः २१७[१],
६५५[२], ६५६ [२]
अधः सप्तम पृथ्वीनैरथिकाः २१६[८] अधोलोके १४८, १५१,
१५७, १६०, १६३,
तः १६६, १७५, २९४,
३०३, ३०८ २७८
अधोलोक अधोलोकस्य पृ. ५० टि. २ अधोवातः
३४[१]
अङ्क
१९५ [१], १९६ अङ्कलिपि:
लिपिभेदः
१०७
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________
४७
अंके
८३
बीयं परिसिटुं-सहाणुकमो मूलस हो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो अंकवडेंसए अङ्कवतंसकः १९८ [१],
२०६ [१] अंकुर-० अङ्कर
२१७६ -अंकुरे अरः १२२९ + अंकुल्ल अकोठः-वृक्षविशेषः
पृ.१७ टि.४ अङ्कः - रत्नविशेषः २४
गा. १०, १२३१ +अंकोल्ल अङ्कोठः- वृक्षविशेषः
४० गा. १३ अंकोल्ले
,, - गुच्छविशेषः अंगुलं
४२ गा. २३ अंगुलाई अंगणं
अङ्गनम् अंगद. अङ्गद १७७, १७८ [२] -अंगुलितला
१९६ अंगय०
,, १७८ [१], १८८ अंगण अंगा
अङ्गाः १०२ गा. ११२ अंजण अंगाई
अङ्गानि ११० गा. १२६ +-अंजण अंगारगा अङ्गारकाः-अङ्गारक
अंजणई निकायदेवाः १९५[१] अंजणकेसियाअंगुल. अङ्गुल ९११[२], ९१२ कुसुमए [२], ९२१ [१], ९२४
अंजणे -अंगुल
९२३ अंतकिरियं अंगुलपढमवग्ग- अङ्गुलप्रथमवर्गमूलस्य
मूलस्स अंगुलपढमवग्गमूलं अङ्गलप्रथमवर्गमूलम्
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ [१-४], १५२७, १५२८, १५२९ [१-३, ९], १५३०, १५३१, १५३२ [१, ५.६], १५४५, १५४७[१], १५५१[१, ४,६], १९९४, १९९५, १९९८, २००६, २१५६ [१], २१५९ [१], २१६०, २१६५,
२१६६ [१] अङ्गुलम् अङ्गुलानि २११ गा.१६५,
१५२९ [२], २१६९ अङ्गलितलानि १७७,
१७८[१], १८८ अङ्गेन ११० गा. १२४ अञ्जन १७८[२] अञ्जनम् २४ गा.९ वल्लीविशेषः ४५ गा.३२ अञ्जनकेशिका
कुसुमम् १२२७ अञ्जनम् १२२६ अन्तक्रियाम् १४०७[१], १४०८ [१-३], १४१० [१], १४११ तः १४१३, १४१४[१, ३], १४१५ [१-२], १४१६ [१], १४४६, १४५०, १४५४,
१४५६ अन्तक्रिया २ गा. ५,
१४०६ गा. २१३ अन्तक्रियापदम् पृ. ३२८
९११[२]
अंगुलपयरस्स अंगुलपुहत्तं अंगुलपुहत्तिया अंगुलस्स
अंतकिरिया
अंतकिरियापयं
अङ्गलप्रतरस्य ९१८[१] अङ्गुलपृथक्त्वम् ९७६ [३] अङ्गुलपृथक्त्विकाः ८३ अङ्गलस्य ८२,९३,२११, ९७५ [१], ९७६ [१], ९८५[३], ९९२[१-३], १३०५, १३०८, १३६५, १३८७, १५०२, १५०४ [१], १५०६ [१-५], १५०७[१.२], १५१३ ।
अंतक्खरिया
-अंतर
अन्त्याक्षरिकालिपिमेदः १०७ अन्तर १७७, १७८[१]
१८८, १९५[१]
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________
४८
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई मूलसहो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्यत्थो सुत्तंकाइ अंतरकंदे अन्तरकन्दः ५४[८] | अंतं अन्तम् ६७३ [२], गा. ८८
१४२१ [५], २१७४ अंतरदीवएसु अन्तद्वीपकेषु
[१], २१७५ अंतरदीवएहिंतो अन्तःपकेभ्यः ६४५[३] अंतियं
अन्तिकम् २०५२ [२] अंतरदीवग अन्तीपक ६४८, ०-अंते अन्ते २११ गा. १६७ ६७२[६] अंतो
अन्तः- अन्तर् १६७ तः अंतरदीवग० , ६३९[२४],
१७४, १७६ तः १७८ १५३३[४]
[१], १७९ [१], १८० अंतरदीवगा अन्तर्वीपकाः ९४, ९५,
[१], १८१[१], १८२ १२५८ [८]
[१], १८८, १९५[१], अंतरदीवगेहिंतो अन्तर्वीपकेभ्यः ६६२[३]
२०१७, २०१९, २०२० अंतरदीवमणुस्स० अन्तर्वीपमनुष्य ६५८ -अंतो अन्तः
२११ अंतरदीवयगब्भ- अन्तर्वीपकगर्भव्युत्क्रान्ति- अंतोमणुस्सखित्ते अन्तर्मनुध्यक्षेत्रे ८२
वक्कंतियमणूस- कमनुष्यपञ्चेन्द्रिय- अंतोमणुस्सखेत्ते , ९३, १५४ पंचेंदियवेउ- वैक्रिय- १५१९ अंतोमुहुत्त-० अन्तर्मुहूर्त ३३५ तः ३५२ व्वियसरीरे शरीरम् [२]
सूत्राणां तृतीयकण्डिका, अंतरदीवयमणूसाणं अन्तर्वीपक मनुष्याणाम्
३५४[३], ३५६ [३], १२५७ [११]
३५७[३], ३५९[३], अंतरदीवया अन्तद्वीपकाः
३६० [३], ३६२[३], अंतरदीवेसु अन्तद्वीपेषु १७६
३६३ [३], ३६५[३], अंतरं अन्तरम् ८७८
३६६ [३], ३६८ तः३९० अंतराइए आन्तरायिकम् १६८६,
सूत्राणां ३९२ तः ४३७ १६९६
सूत्राणां च तृतीयकण्डिका, अंतराइयस्स आन्तराथिकस्य १६८६,
१३३६, १३४०, १३४१, १७०४, १७१४, १७२०,
१७०१[१],१७३० [१], १७२४,१७२७, १७३३, अंतोमुहुत्तट्टिईया अन्तर्मुहूर्तस्थितिका पृ.३२ १७४०, १७४१
टि. १६ अंतराइयं आन्तरायिकम् १५८७ अंतोमुहुत्तद्धाउया अन्तर्मुहूर्ताद्धायुष्का ८२
[१], १६६५, १६७४ अंतोमुहुत्तमद्धाउया अन्तर्मुहूर्ताद्धायुष्का [१], १६७८ [१],
पृ. ३२ टि. १६ १६८६, १६८७, १७५३, अंतोमुहुत्तस्स अन्तर्मुहूर्तस्य २१५३ १७५४[१],१७६९ [१],
[३], २१६६ [२] १७७२, १७७५ [१], , (स. ष.) अन्तर्मुहूर्ते १८२४,१८२६ १७८२, १७८७ [१], अंतोमुहुत्तं अन्तर्मुहूर्तम् ३३५ तः १७९०
३५२ सूत्राणां द्वितीयअंतरापहे अन्तरापथे १०९०
कण्डिका, ३५४[१] तः अंतरायं अन्तरायम् १७६८ [१]
३५७ [३], ३५९ [१]
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसो अंतोतं
अंतोमुहुत्ताउया अंतो मुहुत्तिए
39
अंतोमुहुत्तियं
33
अंतोमुहुत्तिया
आ९ [२]-४
बीयं परिसिहं - सहाणुकमो
मूलसड़ो
अंतो मुहुत्तूणाई
सक्कत्थो
सुतंकाइ
३९१,
तः ३९० [३], ३९२[१-३], ३९३ तः ४३७ सूत्राणां द्वितीय
कण्डिका, ५८१, ५८३,
१९६२ [१-२], १२६६ [9], १२६८ [१], १२७२, १२७३, १२७५, १२७७, १२७९, १२८० तः १२८४, १२८६, १२८८, १२८९, १२९१, १२९३, १२९४, १२९६ तः १३०२, १३०५, १३०६, १३०० तः १३१५, १३१७ तः १३२०, १३२२, १३२४, १३२६, १३२८, १३३०, १३३२ तः १३३४, १३३६ तः १३४१, १३४३ a: १३४६, १३५२, १३५४, १३५९, १३६०, १३६२ १३६६, १३७३, १३७५, १३७७, १३७८, १३८०, १३८३, १३८४, १३८६, १३८७, १३८९, १३९०, १४७२, १६९७, १६९८ [२], १७०० [१-३, ८], १७०४, १७१०, १७१९, १७२३,
१७२६,
१७३० [२]
९३
अन्तर्मुहूर्ताथुष्काः आन्तमौहूर्तिकः १७९६,
१८१५, २०८७ [१] आन्तर्मौहूर्तिकम् २१७१
८७९
आन्तमौहूर्तिकीम् २१७५. आन्तमौहूर्तिकी १०१०
[१]
मुहु अंतोसागरोवमकोडाकोडीओ
अंध
+ अंधिय
अंब
+ - अंब अंबट्ठा
अंबडइ
- अंबरवत्थ
+ अंबाडग अंबाडगाण
अंबाडाण
अंबाण
अंबावली
अंबिल
अंबिल ०
अंबिलसा
सुत्तकाइ
सक्कत्थो अन्तर्मुहूर्तोनानि १२६७, १२६८[१], १२७०[२] अन्तर्मुहूर्तः १७३७ [४] अन्तः सागरोपम
कोटाकोटी: १७०२
[१२,५७], १७३५[१], १७३७[२],१७३९[१],
१७४१
अन्ध्र - म्लेच्छजातिविशेष पृ. ३६ टि. ३ अन्धिकः - चतुरिन्द्रियविशेषः ५८ [१] गा.
११०
म्लेच्छजातिविशेषः
आम्रः
अम्बष्ठाः - जात्यार्याः
४९
१०३ गा. ११८ म्लेच्छजातिविशेषः
पृ. ३६ टि. ७
४० गा. १३
पृ. ३६ टि. ७ अम्बरवस्त्र १९७ तः २०१ सूत्राणां द्वितीयकण्डिका आम्रातकः ४१ गा. १६ आम्रातकानाम् ११२२,
१२३५
पृ. २७३ टि. ३
"
आम्राणाम्
११२२,
१२३५, १२३६ आम्रवल्ली पृ. १९ टि. ९ ५४४, १८०९
अम्ल
"
१८०६ [१] अंबिलरस ० अम्लरस ४४०, ४४१ अंबिलरसपरिणता अम्लरस परिणताः ८ [३],
९ [१५], १०[१-२],
११[४], १२[१-८],
१३ [१-५]
अम्लशाकः ४९ गा. ४०
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________
५०
मूलसद्दो अंबिलोदए अंसा
असे
आइ ०-आइ
आइए आइलओ . आइल्लदंडओ आइल्लिगासु आइल्लियाओ आइल्लेहिं आई ०-आई
-आईओ - आ[६]णं
-आईया आउ
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ अम्लोदकम् कम्
२८ [१] २८ [१] । आउए
आयुष्कम् १६८३, अंशाः २१७० [१]
१६९२, १७४४, २१७० अंशान् २१७५
०-आउए
,, ६८४,६८५,६९०
-आउएण आयुष्केण २१७० [२] आदि पृ. ३९ टि. २
गा. २२९ ,, २०३२ गा. २२३, -आउएसु आयुष्केषु ६७२ [४,६] पृ. २० टि. १४
०-आउएहितो आयुष्केभ्यः ६३९ आचितः-आप्रोतः १२२२
[१०-११, २१, २५], आदिमः १६१४
६४५[४-५], ६६२[४] आदिमदण्डकः १५९३ आउकाइए अप्कायिकः ४४४ आदिमासु ११४८ आउकाइय अप्कायिक २३९, २४८, आदिमाः १६३५ [१,४]] आदिमैः ४८५ [३] आउकाइय
, २३८, २४३ आदौ ८७७[२१]
आउकाइयए- अप्कायिकै. आदयः १७७३ [२] गिदिएसु केन्द्रियेषु ६६८[३] आदिकः १८७७
आउकाइयस्स अप्कायिकस्य ४४४ आदीनाम् १९४ आउकाइया अप्काथिकाः १९, २३२, आदिकाः ९७१
तः २३४, २३५[३], अप् ८५४, ८५६,
२३६, २४२, २४८, ११५१, १४११, १४३१
३१० तः ३१२, ४३९ [१], १५४६, १५८३ ०आउकाइया अप्कायिकाः २३७ तः [३], १५८५[२], पृ.१४
२३९, २४० [३], २४१, टि.२
२४३, २४४, २४५[३], अप् ६६८[६], ६७०
२४६ तः २४८, २५१, ६८०, ७४३, ९४० [२], ११६१, १२८७,
आउकाइयाण अप्कायिकानाम् ५८० १४२५[३]
आउकाइयाणं , २३२ तः २३४, आयुष्क १७९१
२३५[३], २३६, ३५७ १७४८
[१-२], ४४४, पृ.११७ १७४२
टि. १ आयुर्बन्धाद्धायाः १७४४
आउकाइयाणं
अप्कायिकानाम् २३७, आयुष्कस्य १६८३
२४० [३], २४१, २४२, आयुष्कम् १७४९,
२४५[३], २४६ तः १७५०, १७६७[१]
२४८, २५१, ३५७[३], आयुष्काणाम् १७३८
३५८, ३५९ [१-२]
आउ०
आउ०
आउअ
आउअ०
-आउ आउअबंधद्धाए आउअस्स आउअं
आउआणं
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूल सद्दो
आउक्काइए
●आउक्काइए आउकाइभो
आउक्काइय
आउक्काइय०
• आउक्काइया
० आउक्काइया भाउक्काइयाओ
आउक्काइयाण
आउकाइयाणं २०- आउक्काइयाणं
- आउग
आउज्जीकरणे
आउत्तं
-आउय
०- आउय
भाउयकम्मस्स आउयबंधे
भाउयस्स
सक्कत्थो
अकायिकः
भउक्काय-०
"
भाउक्काइएगिंदि अप्कायिकै केन्द्रि
यओरालिय
यौदारिक
सरीरे
भाउक्काइया
शरीरम् १४९.१ [१] अपकायिकाः २६, २८ [४], २१४ [२], ६५१, ९१५, १४१६ [२] अकायिकाः २७, २८ [१], २४८, २४९ अपकायिकाः १५३ अपकायिकात् पृ. ३५३
टि. १
22
"
अप्कायिक १०३२[१], १३०३, १५८९[३]
बीयं परिसिहं - सद्दाणुकमो
सुत्तकाइ
मूलसो
१३१६,
भाउयं
१४५१
23
१३०१, १३०७
१४२९
33
अकायिकानाम् ९.८६,
११७५, १५०५
९८६
१५१ तः १५३
६३९[१०]
वर्जीकरणम्
२१७१
८९९
आयुक्तम् आयुष्क ६३९ [१०-११, २२, २६], ६४५[६], ६४८, ६५८, ६६०, ६६२ [४-७], _६६५[२], ६७६, १७४२, २१७५ आयुष्क १६७८ [२] आयुष्ककर्मणः १७४४
आयुष्कबन्धः ६८४, ६८५ आयुष्कस्य ३२५, १७४४
आयुष्क
१२०३[४], १२१०[२]
१४२८[३]
० - आउयं
०- आउया
९३, ६७७,
६७९, ६८१
0
1- आउयेहिंतो आयुष्केभ्यः ६६२ [४,६]
""
- आउल० - आउसो !
आऊ
आए
आजण माए आओ जिताओ
आकास०
- आगच्छति
भागच्छेज - आगच्छेज्जा
०- आगता
१०- आगया
० - आगयाओ
आगर निवे आगरिसा
आगरिसेणं आगरिसेहिं
सक्कत्थो
सुत्तकाइ
आयुष्कम् १५८७ [१],
१६६५, १६८३, १७५० तः १७५२, १७८५ आयुष्कम् ५५९ गा. १८२, ६७७, ६७९, ६८७,६८८, ६९१, ६९२ आयुष्का ८२
आयुष्काः
१८८
आकुल आयुष्मन् ! १५०, १५३, १५६, १५९, १६२, १६७ तः १७४, २०७ तः २१०, २२३ [९], ९९३, २१६८, २१६९ अप् [कायिकः] १२९५ कुहणवनस्पतिविशेषः ५२ आदेयनाम्नः १७०२[५३] आयोजिकाः १६१७
आकाश पृ. २२७ टि. ४ आगच्छन्ति
८८०,
१८१७, १८२० आगच्छेत् २१७४ [४]
२१६९ १४१० [१],
"
१४१४ [३] १४१० [१,३], १४११ तः १४१४[१], १४१५[१], १४१६ [१] आगताः १४१५ [२] आकर निवेशेषु आकर्षा : ५५९ गा. १८२ आकर्षेण
८२
६९१
आकर्षैः ६८७, ६८८,
६९१
""
आगताः
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________
आणय.
टि. १-३
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई मूलसहो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ आगारभावमाताए आकारभावमात्रया
आणय
आनत १९६, २१०, १२५२, १२५३, १२५५
६२२, ६३५, ६७६, आगारेहिं आकारैः १९६३
१०३५, २०५१ आगासत्थिकाए आकाशास्तिकायः ५,
आनत २०५ [१], २०६ २७०, २७१, २७२ [३],
[२] गा. १५५, १५३२ २७३, ५०१
[५],२००४, २०५२[१] आगासत्थिकाएणं आकाशास्तिकायेन
आणय- आनत २०६१] __१००२, १००३ [१], आणयकप्पोवगवे- आनतकल्पोपकवैमानिक
१००५ माणियदेवेहितो देवेभ्यः ६५५[४] आगासस्थिकाय आकाशास्तिकाय २७०, आणयदेवस्स आनतदेवस्य १५५१[६]
२७१, २७३ आणयदेवा आनतदेवाः ६६२[१], आगासत्थिकायस्स आकाशास्तिकायस्य ५,
७१० २७२ [३], ५०१,
आणयदेवाणं आनतदेवानाम् ५९७ १००३[१], १००५
आणवणी आज्ञापनी पृ. २१० आगासथिग्गले आकाशथिग्गलः - लोकाकाशः १००२,
आणाईसर० आज्ञेश्वर १७७, १७८ १००४, १२२६
[१-२], १८८, १९६ आगासफालि- आकाशफालिकोपमा
आणाए
आज्ञया ११० गा. १२३ ओवमा मिष्टखाद्यविशेषः १२३८
आणागेज्झा आज्ञाग्राह्याः ५४[११] ०-आगासे आकाशे २११ गा. १७३
+आणापाणु आनप्राणे ८२९ [२] गा. आजीवियाणं आजीवकानाम् १४७०
१९१ आजोजिताओ आयोजिकाः १६१७
आणापाणु. आनप्राण- ८१६ [१], आजोजिया आयोजिका १६१९
चरिमेणं चरमेण ८१७[१] आढकी ४२ गा. १९
आणापाणुपजत्ती- आनप्राणपर्याप्तिआढई
पृ. १८ टि. ९
पजत्तए पर्याप्तकः १९०४[१] आढत्तं आरब्धम् १२५१
आणारुइ आज्ञारुचिः ११० गा. आणए
आनते ३३४, ४२३ [१३], १८३८
११९
आणारुई ०-आणणा
११० गा. १२३
, आननाः आणता आनताः १४४ [१]
आणुगामिए आनुगामिकः २०२७, आणत्तं अन्यत्वम् ९९४
२०२९ .आणमणी आज्ञापनी-भाषाप्रभेदः आणुग्गहणं आनग्रहणम् - ५४[१० ८३४, ८३७, ८५५
प्राणापानग्रहणम् गा.९९ -आणमणी आज्ञापनी-भाषाप्रभेदः -आणुपाणगहणं आनप्राणग्रहणम् ५४ ८६६ गा. १९६
[१०] गा. १०१ आणमंति आनन्ति ६९३ तः ६९५,
०-आणुपुब्विणामे आनुपूर्विनाम ६९७, ७०० तः ७०९
१६९४[१६]
आढइ
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसहो आणुपुट्वि __ (क्रि. वि) आणुपुव्वीए
आणुपुव्वीणामे
आतरक्खदेव०
आदि
-आदि
-आदिएसु - आदियाणं
आदिल्लाओ आदिल्लियासु आदिल्लेहिं -आदिसु आदि 10-आदी -आदीओ
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ आनुपूर्वि ८७७ [२२-२३], .-आदेसेणं आदेशेन २५[३], २८ ८७७ [२३] गा. १९८
[४], ३० [४],५५[३] आनुपूर्ध्या १९४ गा. -आभरण आभरण १८८ १५३, १७३३, १७४१ आभरण
आभरण-आभरणनामाआनुपूर्विनाम १६९३,
भिधद्वीप-समुद्रार्थे १६९४[१६]
१००३ [२] गा. २०५ आत्मरक्षदेव १७८ [२], आभरणं आभरणम् ८५३
१९० [२] ०-आभरणा आभरणाः १७७, १७८ आदि ८७७ [२३] गा.
[२], १८८, १९६ १९८
०-आभा आभाः १६७ तः १७२ ,, १७६१, २१०४[१] आभासिय अभाषिक- म्लेच्छजातिआदिकेषु १८९५[२]
विशेष ९८ आदिकानाम ५६ [२],
आभासिया आभाषिकाः-अन्तर्वीप
मनुष्याः ९५ आदिमत् १६११ आभिओगाण आभियोगानाम् १४७० आदिमासु १२०५ आभिओगियाणं आभियोगिकानाम् १४७० आदिमैः ४९० [३] आभिणिबोहिय. आभिनिबोधिक १२१६ आदिषु १४२६ [१]
[१] आदौ ८७७ [२०] आभिणिबोहियणाण आभिनिबोधिक ज्ञान आदयः ७२, ८८
४४८, ४५२ आदिकः १८८५[३-४], आभिणिबो१८९८[१-२], १८९९ हियणाण० ४४०, ४४१, ४५९ [१, [२], १९०२[२]
३], ४६४[१], ४७७ आदीनाम् ५४४
[१], ४८५[१], ४८७ ,, ९६० [२], ९६१
[१], ४९३[१-२], [२], १७८४[३]
१२१७, १४२० [५-६], आदिका ८५८
१४३७[५.६], १९२८, आदिकाः ६९२, ८५८,
१९२९, १९३२ [१] १६०४ [२], १७६२, आभिणिबोहिय- आभिनिबोधिकज्ञान१७६३ [३], १७६५[१], णाणसागारो- साकारोपयोगः १७८३ [२], १९०७, वओगे
१९०९, १९२१ २१०४[१] आभिणिबोहिय- आभिनिबोधिकआदिषु १४२८[३], णाणारिया ज्ञानार्याः १०८
पृ. ४०४ टि. १ आभिणिबोहिय- आभिनिबोधिकज्ञाना. आदिभिः ४६४[१]
णाणावरणिज्जे वरणीयम् १६८८ आदेयनाम १६९३ आभिणि- आभिनिबोधिकआदेशेन
बोहियणाणि ज्ञानिन् १८९८[१]
०-आड़ीण -आदीणं
-आदीया
०-आदीसु
-आदीहिं आदेजणामे आदेसेणं
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________
५४
मूलसद्दो
-0
• आभिणिबोहियणाणिस्स
आभिणिबोहियणाणी
०
आभिणि
बोहियणाणी
० - आभिणिबोहियणाणी
आभिणिबोहियणाणीणं
10
आभोगे
+ आमलग आमंतणि
- आभिणिबोहियणाणीणं आभिणिबोहिय
नाणपरिणामे परिणामः १०- आभोगणा- आभोगता
- आमेल
० - आयए
• आयएस
आयत संठाणपरिणता
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई
मूलसदो
आयत संठाण
परिणया
सक्कत्थो
सुकाइ
आभिनिबोधिक
ज्ञानिनः ४५९ [१], ४७७[१], ४८५[१], ४९३ [१]
आभिनिबोधिकज्ञानिनः
२५७, २५९, ९३८,
९४१[१], ९४३
आभोगणिव्वत्तिए आभोग निर्वर्तितः
आभिनिबोधिकज्ञानी
४८८, ४९३ [३], ४९६,
१३४७
४५९[३], ४७७
[१-३], ४९३ [१२] आभिनिबोधिक
ज्ञानिनाम् २५७, २५९
४५९[१], ४७७ [१], ४९३ [१] आभिनिबोधिकज्ञान
आयता
८०२
०- आयता
""
आयते
० - आयते
९३३
२०३२ गा.
२२३ ९६३
[१], १७९६, १८०६ [१], १८१५, १०२४, १८२६, १८२८ तः १८३०,२०३८,२०३९ आभोगः ९७१ गा. २०१ आमलकः ४१गा. १६ आमन्त्रणी - भाषाप्रभेदः
आयतः
८६६ गा. १९६ आपीड - शेखर १८८ २०० [१], २०१[१], २०२[१], २०३ [१] आयतेषु - 'आयत'
संस्थान आयत संस्थानपरिणताः
[५], ९[१-४], ११ आयरक्खाणं [२],१२[५-६],१३[५]
+ आयपइट्टिय
आयपतिट्टिए
-आयय आयय संठाण
परिणता
आयय संठाणपरिणया
आयय संठाण
परिणामे
आयया
० - आयया
आयदेव
आयरक्खा
०
सक्कत्थो
आयत संस्थानपरिणताः
आयतानि - 'आयत '
संस्थान
आयताः
आयतौ
सुकाइ
७९२
२०८, २०९
२०५ [१] आयतम् - संस्थानम् ७९१
आयतः
७९३ तः ८०१, ८०३ तः ८०६ १९७[१], १९८[१], १९९[7], २०४ [१] आत्मप्रतिष्ठितम् ९७१
गा. २०१
आत्मप्रतिष्ठितः ९६० [१] आयत १७८[२] आयत संस्थान परिणताः
[५], १० [१], ११ [१, ३-५], १२ [9, ३, ७-८] आयत संस्थानपरिणताः
१० [२]
आयता
आयौ
१२[२, ४], पृ. ७ टि. २
आयत संस्थान
परिणामः
आत्मरक्षाणाम्
९५०
१००१
२०६[१],
२०७
आत्मरक्षदेव १७७, १७८ [१], १७९[२], १८० [२], १८२[२], १८८, १९५[१-२],१९६,१९७
[१-२],१९० तः २०६ सूत्राणां द्वितीयकण्डिका आत्मरक्षाः
१८७ गा.
१४२, २०६
पृ. ७२ टि. ६
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________
बीयं परिसिटुं- सद्दाणुक्कमो मूलसद्दो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ आयरियं आचार्यम् १११८ आरब्भ
आरभ्य ११५०, पृ.३२७ आयरिया आचरिताःपृ.३६ टि. २५
टि.१ आयरियाणं (च.प.)आचार्येभ्यः
आरंभिया आरम्भिकी ११२९, ग्रन्यादौ
११३९, ११४१, ११४२, आयवणामाए आतपनाम्नः १७०२[४१]
१६२१, १६२२, १६२७ आयवणामे आतपनाम १६९३
[१], १६२८ तः १६३०, आयसरीरखेत्तोगाढे आत्मशरीरक्षेत्रावगाढान्
१६३६, १६५०, १६५७, १८०१
१६५८, १६६० आयंसमुहा आदर्शमुखाः- अन्तीप- आरंभियाओ आरम्भिक्यः १६६३
मनुष्याः ९५ आरंभियाणं आरम्भिकीणाम् १६६३ आयंसलिवी आदर्शलिपिः-लिपिमेदः आराहए आराधकः
आराहणविराहणी आराधनविराधनी ८३१ आयंसिया आदर्शिका-मिष्टखाद्य- आराहणी आराधनी ८३१, ८५६ विशेषः १२३८ आरियं
आर्यम् १०२ गा. १०७ आयाम
आयाम १९७[१], २०६ आरिया आर्याः ९७[२], ९९, [१], २११
१३८ आयामेणं आयामेन १५४५,
• आरिया
१०१, १०३ १५४७[१], १५४८,
--आरिया , ९९ तः १०२, १५५१[१, ४, ६, ९],
१०४ तः १३८ २१५६[१], २१५७, आलइय० आलगित १९७ [२] २१५९. [१], २१६०, आलावगा आलापकाः १२५८ २१६५, २१६६ [१],
[३-८], १४९३ [३] आलूगा
आलुकः- साधारण-आयाले आकाशम् १००५
वनस्पतिविशेषः ५४[१] आरण आरण १९६, २१०,
गा. ४८ ६.२२, ६३५, १०३५,
आवकहिय- यावत्कथिक१५३२[५], २००४, सामाइय० सामायिक १३४
२०५१, २०५२ [१] -आवजति आपद्यन्ते ८८० -आरणआरण २०६[२] गा.१५५ आवत्ता
आवर्ताः - एकखुरपशुआरण-० , २०६ [२], २०७
विशेषः आरणदेवस्स आरणदेवस्य १५५१ [७]] ०-आवत्ता
आवर्ता ७७३ [१,३] आरणदेवा आरणदेवाः ७१२ ०-आवत्ताए आवर्तायाम् ७७३ [३] भारणदेवाणं आरणदेवानाम् ५९९ ०-आवरणे आवरणम् १६७९ आरणा
आरणाः १४४[१] आवलियाए आवलिकायाः ९१८[१], आरणे आरणे ३३४, ४२५
१२६२[१], १२८८ [१-३], १८४० -आवलियासु आवलिकासु १४८, १५१, आरद्धं आरब्धम् १४६९
१५७, १६०
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________
'५६
मूलसड़ो
भावागपत्तस्स
- आवास
०- भावासा
आसकण्णा
आवेढियपरिवेढिए आवेष्टितपरिवेष्टितः
आसणं
आसत्त-०
समनिवेसे सु
समुहा
99
आसासग०
आसरयणत्तं
आसला
आसव ०
आसवे
आसाएणं
आसाति
आसायणिज्जा आस्वादनीया
आसालिया
आसालिगा:
आसालिका
आसी
आसीउत्तर 9 आसीतं
सक्कयत्थो
सुत्तंकाइ
आपाकप्राप्तस्य १६७९
आवास १६७ तः १७३,
१७७, १७८[१] तः १८०
[२], १८१ [१], १८२ [१-२], १८३ [१२], १८४[१], १८५[१], १८६[१], १८८, १८९ [१], १९० [१-२], १९३ [१], १९५[१] तः २१०
आवासाः
१००३ [२] गा. २०६
पण्णवणासुत्त परिसिट्ठाई
मूलसदो
आसीदुत्तर ०
आसीविसा
अर्श्वकर्णाः - अन्तद्वीप
मनुष्याः
९.५.
आसनम्
८५.३
आसक्त १७७, १७८
[१], १८८
आश्रमनिवेशेषु ૮૨ अश्वमुखाः - अन्तद्वप
मनुष्याः ९५ अश्वरत्नत्वम् १४६८
आसला
१२३७
आश्रव ११० गा. १२०
१२३७
१२३३,
पृ. २९६ टि. १२
आसवः
आस्वादेन
१०००
आस्वादयन्ति
१८०३,
१८१०
१२३७
७७, ८२
૮૨
१८७ गा. १४७
अश्वाssस्यग - अश्वमुखफेन आसीत् २११ गा. १६२ अशीत्युत्तर पृ. ५१ दि. २ अशीतम् १७४गा. १३३
आसे
आसो
आसोत्थे
आहच्च
+ आहार
+ 33
आहार ०
आहारए
""
• आहारए
० - आहारए
आहारग
सक्कत्थो सुकाइ
अशीत्युत्तर पृ. ५१ टि. २ आशीविषाः - सर्पविशेषः
अश्वः
"
७९
८४९, ८५.२
पृ. २१२ टि. ४
४१ गा. १६
अश्वत्थः
कदाचित्
११२४,
११४२, १८०२, १८०९,
१८१५
आहारः
११२३ गा. २०९, १८६५ गा. २१९ आहा रे
८२९[२] गा.
१९१
११३७
आहार
आहारकम् -
- शरीरम्
९०१, ९०८, १४७५
आहारकः
१३६४,
१८६६[१], १८६७, १८७१[१], १८७४[१],
१८७८[१], १८८०[१],
१८८१[१],१८८३[१],
१८८७[१], १८८९[१],
१८९०[१], १८९१[7],
१८९४[१], १९०५[१-२]
आहारकः १३६४, १३६६
१३६५
आहारक - शरीर १५६५,
१५६६
आहारकमिश्रक
आहारगमीसग - सरीरकाय
शरीरकाय
प्पओगी प्रयोगी आहारगमीससरीर- आहारक मिश्रशरीरकायजोगं आहारगमीससरीर- आहारक मिश्रशरीरकायप्पओगिणो कायप्रयोगिणः १०७७
काययोगम् २१७३ [२]
१०८३
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसड़ो
secar
आहारगमीससरीर- आहारक मिश्र शरीरकायप्पओगी काययोगी
आहारगमीससरीर आहारकमिश्रशरीर
कायप्पओगे
आहारगमीसासरीरकाय
भोगिणो
आहारगमीसासरीरकायप्पओगी कायप्रयोगी
आहारसमुग्धाए आहारकसमुद्वातः १०७७
२०८६, २००७ [२],
२०९२, २१४७, २१५२
आहारगसमुग्धाया
आहारगसरीरकायजोगं आहारगसरीरकायप्पओ गणो
आहारसमुग्धाएणं आहारकसमुद्घातेन
आहारगसरीर
वीयं परिसिद्धं - सद्दाणुकमो
सुतंकाइ
आहारसमुग्धाता आहारकसमुद्धाताः
Maraturit
कायप्रयोगः १०६८
णामाए ० आहरगसरीर
आहारक मिश्र
शरीरकाय
प्रयोगिणः १०७७, १०८३ आहारक मिश्रशरीर
१०७७,
१०८३
२१२५, २१३१,२१६६
"
आहार कशरीर
२१२३[१] २०९५[१], २०९९[१-२], २११९[१]
काययोगम् २१७३ [२]
आहारकशरीर काय
प्रयोगिणः १०७७,
१०८३
आहारकशरीर
का प्रयोग
आहारगसरीरerrorओगे
कायप्रयोगः १०६८
आहारगसरीरणाम आहारकशरीरनाम १७०९
आहारगसरीर- आहारकशरीर
आहार कशरीर
"
१०७७,
१०८३
नाम्नः १७०२[१२]
णामाए आहारगसरीरया आहारकशरीरकाणि
१७३२
९१०[३]
मूलसड़ो आहारगसरीरस्स आहारकशरीरस्य
आहारगसरीरं
- आहारगसरीरं
• आहारगसरीरं
गोवंगणामा
आहारगसरीरंगोवंगणामे आशरगसरीरा
आहारगसरीरी
आहारगसरीरे
• आहारगसरी रे आहारगसरीरेण
आहारगा
आहार गाणं
आहारगे आहारचरमेणं
सक्कयत्थो सुकाइ
१५३५, १५५५, १५६६, १७३९[१] आहारकशरीरम् १५६०,
१५६३[१]
१५६३ [१]
""
आहारकशरीराङ्गोपाङ्गनाम्नः
५७
१७०२[१४]
ङ्गोपाङ्गनाम १६९४ [४]
आहारकशरीरा
आहारकशरीराणि
९११[३] ९१४ [३],
९२१ [३], १५६५, पृ. २२५ टि. २, पृ. ३८८
टि. १
आहारकशरीरिणः
१९०३[४] आहारकशरीरम् १५३३
[१], १५३४ १५३३[३-१०] आहारक शरीरेण १५६३
"
[२]
आहारकाः २६३, ९११[३], ९१८ [२],
९२२, १८६८, १८६९ [१], १८७०, १८७२, १८७५[१], १८७९, १८८०[१],१८८२[१], १८८४, १८८६, १८९२, १८९३, १८९८[२-३], १८९९[२], १९०३ [३-४,६], १९०४ [२] आहारकाणाम् २६३ आहारकः १८७६[१] आहारचरमेण ८१८ [१],
८१९[१]
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________
५८
मूलसद्दो
आहारट्ठी
- आहारट्ठी
आहारट्ठे
आहारत्ताए
० - आहारत्ताए आहारपज्जची
अपज्जन्त्तए
आहारपदे
आहारपयं
आहारय ०
आहार यसरीरा
आहारया
आहारसण्णा
आहारसण्णा-0
आहारं
आहारं
आहारंति आहाराभोगणा
• आहारयसरीरे आहारकशरीरम् १५.३३
०
[२]
१८६८,
१७७
आहार संज्ञा ७२५ तः
७२७ ,, ७३० तः ७३७ आहारम् पृ. २११ टि. २
आहारिति आहारे
पण्णवणासुत्त परिसिट्ठाई
मूलसड़ो
सक्कत्थो
सुकाइ
आहारार्थिनः
१९७५,
१८०६ [१], १८०७
१८१४
आहारार्थी
आहारार्थः
१७९.६,
१८०६[१-२], १८०८,
१८१५, १८२४, १८२६, १८२८ तः १८३०, १८३५, १८५२
१७९७ गा.
२१७
आहारतया १८०३ तः १८०७, १०१० G:
१८१२, १८१६, १८१७, १८१२, १८२५, २०४० आहारतया १८१७ आहारपर्याप्त्यपर्याप्तकः
१९०४[१], १९०५[१] आहारपदे पृ. ४०० पं. १२ आहारपदम् पृ. ४०६ २० आहारक - शरीर ९१६ [३] आहारकशरीराणि ९१२
[3]
आहारकाः
८४०, १८०१
आहरन्ति पृ. २४५ टि. ५ आहाराभोगता २०३२
आहरन्ति
गा. २२३ ९९८ आहारः २ गा. ७, २१२ गा. १८०,
९७२ गा.
आहारे
आहारेमाणे - आहारेमाणे
आहारेमि - आहारेमि आहारेंति
- आहारेंति
- आहारो
आहिकरणिया आहिगरणिया
आहिरणियाए आहिरणी
आहिया
आहेवचं
सक्कयत्थो
सुकाइ
२०२, १२५९ गा. २११,
१७९६, १८१७, २०३८
आहारकः - समुद्घातः
आहरन्
२०८५ गा. २२७
८४५
ですの ८४५
ビイワ
९९५ [१],
११२४,
आहरामि
""
आहरन्ति
९९६, ९९८,
११४२, १७९८[१२], १८०० [१३], १८०२ तः १८०४, १८०९ तः १८११, १८१६, १८१७,
१८५३, १८७७. 2: १८५७, २०४० २०४२, २०४३, २०४६ आहरन्ति १७९७, १८०१, १८०९, १८१७ आहारः ५४ [१०] गा.
१०१
आधिकरणिकी १६१९
१५६७, १५६९, १६०७, १६१३[१],
१६१०, १६१५, १६१६ [१], १६१९ आधिकरणिक्या १६२० आधिकरणिकी १६०७ आख्यातानि २०३२ गा.
"
२२३ आधिपत्यम् १७७, १७८ [१२], १७९ [२] १८० [२], १८२ [२], १८३ [२], १८८, १९० [२],
१९५[१-२],१९६,१९७ [१-२], १९८[२], २०४ [२], २०६ [२]
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
३
har
-इइ + इक्का
इक्खागा इक्खुवाडिग
इक्खुवाडिय इक्खुवाडी इक्खू
बीयं परिसिढ़-सहाणुक्कमो सक्क्यस्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ
इट्ठा
इष्टा १६८४ [१]
इष्टानि वाक्यशोभायाम् ५४ [१]
इष्टः गा. ४८ गा. ५.१-७२,
इष्टम् [२] गा.१०७, २११,
इडिपत्तअपमत्त- ऋद्धिप्राप्तप्रमत्तसंयतेभ्यः १२२६ तः १२३१,
संजतेहितो १२३३, १२३४, १२३७,
इडिपत्तपमत्त- ऋद्धिप्राप्तप्रमत्तसंयत१२३८
संजयसम्मबिटि. सम्यग्दृष्टि १५३३[१०]
इडिपत्तारिया ऋद्धिप्राप्तार्याः ९९,१०० वनस्पतिविशेषः ५४[८] गा.९२
ऋद्धिः ११९८
ऋद्धया इक्ष्वाकवः- कुलार्याः १०४ इड्डीए
१७७, १७८ पर्वगवनस्पति
[१-२], १८८, १९६ विशेषः पृ. १९ टि. १४
अयमर्थः ११२४ तः ,, ५४[८] गा. ९२
११२६, ११२८ तः ४६ गा. ३३
११३२, ११४२, १२२७ ४६ गा. ३३
तः १२३१, १२३३, पृ. २५ टि.५
१२३५, १२३७, १२३८, इत्येतैः १६७०
१४०८[१.२], १४१७
तः १४१९, १४२० [८], इत्येतत् इत्येतानि
१४२२ तः १४२४, ८९९
१४२५[२], १४२६ [१], इत्येवम् ८५७, पृ.२१२
१४२७[१], १४२८[२], टि.११
१४३० [१], १४३१[२] इच्छन्ति
१४३२ [३], १४३३, इच्छानुलोमा-भाषाप्रमेदः
१४३६ [२], १४३७[६], ८६६ गा.१९६
१४४६ तः १४५०, इच्छामनः १८६४,
१४५२, १४५४ तः २०५२ [२.६]
१४५६, १४६०, १४६२, इच्छामः १८६४,
१४६५,१४६९, १६४१, २०५२[२, ४-६]
१६५१,१६५३, १६५४, ईप्सिततया १८०६ [१]
१९६३, २१६९, २१७० इष्टतरिका १२२९ तः
[२],२१७४ [१],२१७५ १२३१, १२३७, १२३८
इणमटे अयमर्थः ८३९ त: ८४६, इष्टतया २०५२ [२]
९९४, १६३८ [१], इष्टस्वरता १६८४[१]
१६३९, पृ.२७७ टि.१ इष्टाः १६८४[१], -इणं
इदम् १ गा.३, २११ १८६४
गा.१७५
इच्छतेहिं
इच्चेयं
इच्चेयाई
इच्चेवं
१११३
इच्छंति इच्छाणुलोमा
इच्छामणे
इच्छामो
इच्छियत्ताए इतरिया
इट्ठस्सरता इट्ठा
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________
६०
मूलसदो
इति- इति
इत्तिरियं - - इत्तो
इत्थ
२१६९
२१७५
(५६[२], ५७[२], ५८[२], ६८[४], ७५ [४], ८४ [४], ८५[५], ९१[४], १६७ तः १७३, १७७, १७८ तः १८६ सूत्राणां प्रथम कण्डिका,
१८८, १८९[१], १९० [१], १९३[१], १९५ [१], १९६, १९७[१], १९८[१], १९९[9], २०२ तः २०६ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, २०७ तः २०९, ६७४, ८३०, ८३६ तः ८३९, ८५४ तः ८५६, १२०७ [२], १२६२ [२], १२६४ [२], १३२५, १३३१, १३३४, १३४६, १३५०, १३५५
इत्तरियामाइय० ऐत्वरिकसामायिक १३४
इत्तरियं -
इआिणमणी इत्पिण्णवणी
इथिया
इथियाए
इथियाओ
इत्यणतं
इत्यणस्स
इत्थवयणं
इथिवयणे
Rece
एवमेव
इति
""
इत्वरकम् - स्वल्पम्
पृ.२९० टि.२-४-६-७
१२१५[१]
""
पण्णवणासुत्त परिसिट्ठाई
सुत्काइ मूलसद्दो
इयू
इतः
अत्र
२११गा. १७५ पृ. ६६ टि.ए. ख्याज्ञापनी ८३४, ८३७ स्त्रीप्रज्ञापनी ८३८, ८५६
स्त्री
स्त्रिया
स्त्रियः
१२५८[५]
१२५८[६-८]
६४७ गा. १८४
स्त्रीरत्नत्वम्
स्त्रीरत्नस्य
स्त्रीवचनम्
१४६७
७७३[३]
८५७
८९६
इorar
इforवेद ० इथिवेदस्स
इवे
fari
इत्यवेयपरिणामे इforarea
इत्थी
इत्णमणी इत्थीपणवणी इत्थी लिंगसिद्धा
इथीयू
इत्थवेदगा
इत्थवेदगाणं
satara
इत्थीहिंतो इन्भजातिओ
इभं
इमं
33
""
इमा
इमाओ
इमाहिं
इमीसे
कत्थो
स्त्रीवा
स्त्रीवेदः
स्त्रीवेद
स्त्री वेदस्य
सुकाइ
८३३, ८३६,
८५१
स्त्रीवेदः - स्त्रीवेदवान्
स्त्रीप्रज्ञापनी
स्त्रीलिङ्गसिद्धाः
स्त्रीवाक्
स्त्रीवेदकाः
१६९१[५]
१९०२[२]
१३२७
स्त्री वेदपरिणामः
स्त्रीवेदकाः ९३८, ९३९. [३], ९४३ ९३७ स्त्री वेदस्य १७०८ [६] स्त्रियः ६८[३], ७५[३], ८४ [३], ८५ [४],
९१ [३] ख्याज्ञापनी ८३७, ८५४
८३७.
१६
८५४
२५३
२५३
१७०० [९]
इभ्यम्
इमम्
इमाम्
इदम्
स्त्रीवेदकानाम्
स्त्री वेदकाः
९४२
स्त्रीभ्यः ६४५ [६], ६४६ इभ्यजातयः
१०३ गा. ११८
११०८
६६५[१]
१९६३, १९६४
११८० [६,१०],
१७४१, २०९९ [२],
२१०० [२]
इयम्
७७५
इमा: ५५ [३], १५१२
आभिः
१८७, १००३[२] १६८, १७७,
अस्याः
१७८ तः १८६ सूत्राणां प्रथमकण्डिका,
१८८,
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो इमीसे
""
इमे
इमे
इमेणं
इमो
इय
इ
इव
- इव
इसिपाले
इसिवाइय
बी परिसि - सद्दाणुकमो
सक्कयत्थो
सुतंकाइ
मूलसो
- इंद
१८९[१], १९०[7], १९५[१],
१९३[१],
इंद०
इंदकाइया
इ
इंगाले
१९६, १९७[१], १९८
[१], २१०, २१७[६],
७७७, १९९८
३३४
१९४गा. १५१
अस्याम्
इमे
अनेन
""
एवम्
इतरे
इरियावहियबंधगं ईर्यापथिकीबन्धकम्
इरियावहियबंधयं
अयम्
इव
"2
१९२
६४५ [२], ८९१
९२०, ९८६, ९८७[१]
"
२११गा. १७५
गा. १७७ १५००
१६९९[१]
१७३६[१]
१९५[१]
८९५
ऋषिपाल: - वानव्यन्त
रेन्द्रः १९४ गा. १५२ ऋषिवादित, ऋषिवादिकवानव्यन्तरदेवजातिः
+ इसिवाइय
इसी
१९४ गा. १५२ इसीप भारा ईषत्प्राग्भारा १५५१ [१] इसी भारा ईषत्प्राग्भाराम् १४८ इस्सरियविसिट्टया ऐश्वर्यविशिष्टता १६८५
[१], १६९५ [२] इस्सरियविहीणया ऐश्वर्यविहीनता १६८५
[२], १६९५[३]
इह ८३, ८९, ९०, २११
गा. १६० गा. १६२ अङ्गारः ३१ [१]
१८८
ऋषिवादितः ऋषिवादिको
वा
१९४गा. १५१ ऋषिः - वानव्यन्तरेन्द्रः
इंदगोवा
इंदगो
०
• इंदगोवे
इंदनीले
इंदा
0- इंदा
०
• इंदा
- इंदा
G
इंदाणं
इंदिए - इंदिए
11
सक्कत्थो
इन्द्र
इन्द्राः
इन्द्रकायिका:- त्रीन्द्रिय
जीवाः पृ. २८ टि. ५ इन्द्रगोपकाः –,, ५७ [१]
इन्द्रगोपः पृ. २९४ टि. १३
१२२९
""
इन्द्रनील:- मणि: २४
गा. १०
१९४ गा. १५१
- इन्द्रनामाभिधद्वीप
समुद्रा
इन्द्रौ
"
सुत्तंकाइ
१८७ गा. १३९
१८७
इन्द्राणाम् इन्द्रियम्
१००३ [२]
गा. २०५
१८९[२] १७८[२], १८१ [२], १८४ [२]
१८७
२ गा.५
१०२८[१], १०३२[१], १०५६, १०५७, पृ. २५३ टि. १ इन्द्रियेषु १०६४, १०६७ इन्द्रिययुक्ताः ३२५ इन्द्रियोपचयः १००७
- इंदिएस इंदिभवउत्ता इंदिओवच
इंदि
इंदिकाइया + इंदिय +- इंदिय
11
१२५९ गा. २११ - इंदिय इन्द्रिय १२३७ इंदियअवाए इन्द्रियापायः १०१५ [१] इंदियउद्देस इन्द्रियो देशके इं दियउवउत्ताणं इन्द्रियोपयुक्तानाम् ३२५ इंदियsarगद्वा इन्द्रियोपयोगाद्धा
२०४६
""
१००८[२] त्रीन्द्रियजीवाः ५७ [१]
इन्द्रियम् २१२ गा. १८०
१०१२[१] + इंदियउवचय इन्द्रियोपचयः १००६
गा. २०७
इंद्रियभोगाहणा इन्द्रियावगाहना
६१
१०१४ [१]
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________
६२
मूलसो
०
इंदियते
11
- इंदियत्ते
इंदियनिव्वत्तणा इन्द्रिय निर्वर्तना
इंदियपरिवुट्टी
इंदियढी
- इंदियं
11
इंदिया
इंद्रियज्जत्ती -
पज्जन्तए
इंदियपयस्स
इन्द्रियपदस्य
इंदियपर्यं
इन्द्रियपदम्
पृ. २६०
पं. २६
इंदिपरिणामे
इन्द्रियपरिणामः
९२६,
९२८
इंदियपरिणामेणं इन्द्रियपरिणामेन ९३८,
९४० [१], ९४१ [१],
९४३ इन्द्रियपरिवृद्धिः ९४१[२],
९८७[५], १०२२[२] इन्द्रियलब्धिः १०११[१] इन्द्रियम् पृ. २५३ टि. १ इन्द्रिये
९८७ [१]
९७३,
इन्द्रियाणि ९८७[१], १००८[२], १०११[२], १०१२[२], १०१४ [२], १०१५[२], १०१६[२], १०२४,
१०६७
इन्द्रियाणि
९८३ [१], ९८४, ९८५[१],
१००९ [२] १०२५, १०२६[१], १०२७[१], १०२८[१-२], १०३०, १०३१[१], १०३६, १०३८[१], १०४१ [१-४, ८], १०४३[१, ३, ५.६], १०४५[१],
""
- इंदिया
- इंदिया
Rece
इन्द्रियत्वे
10
सुकाइ
१०४१[४],
१०६६ [१]
१०४१[४]
१००९[१]
पर्याप्तकः १९०४ [१]
पृ. २४८
पं. २५
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई
मूलसद्दो
इन्द्रियपर्याप्त
इंदियाई इंदिया
इंदिया
- इंदियाणं
- इंदियाणि इंदियोaar ० - इंदे
O
11
-0
इंदे
ईसर
ईस
ईसाण
- ईसाण
ईसाण०
ईसाकप्प०
- ईसानग
सक्कत्थो सुकाइ
१०४६[१, ८], १०४७ [१, ४], १०४८ [१-२], १०५०[३], १०५४[१],
१०५५[४-५], १०५६,
१०५७, १०६४ तः १०६६[१],
इन्द्रियाणि
इन्द्रिययोः
१०६७
१८५७
९८७ [१]
इन्द्रियाणाम् १०२८[२]
१०२८[३] १०४८[४]
इन्द्रियाणि
इन्द्रियोपचयः १००८ [१]
इन्द्रः
१८० [२],
१८३[२],
१८६ [२],
१९१[२], २०१तः २०६ सूत्राणां द्वितीयकण्डिका
इन्द्रेषु
ईश्वरम्
ईशान
१७९.[२], १८२[२],
१८५[२],
१९.०[२],
ई
ईश्वर १७७, १७८ [१],
१८८, १९४गा. १५२,
१९६
""
ईशानकल्प ईशानक
११०८
६२२
१९६, २१०, ६३४
१९२
ईसाग ० ईसागदेवा
० - ईसाणगदेवाणं ईशानक देवानाम्
० - ईसाणगा
ईशानकाः
""
ईशानकदेवाः
२०२[१]
१९८[२]
१०३४
१९८[१]
७०३,
१९९९
१५३२[५]
६५९, १५५१[३]
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
सक्कयत्थो
सुत्तंकाइ
ईसाणवडेंसए ईसाणस्स
बीयं परिसिट्ठ-सहाणुक्कमो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो ईशानवतंसकः १९८[१] ईशानस्य २०० [१],
२०४[१], १०६१ ईशानाः १४४[१]
ईसाणा ०-ईसाणा ईसाणाणं
ईसाणे
०-ईसागेसु ईसाणेहितो ०-ईसाणेहिंतो ईसिपब्भारा ईसिपब्भाराए ईसिमज्झिम
परिणामे ईसिं
ईशानानाम् १९८[१],
१८३१ ईशानः १९८[१-२] ईशाने २०० [१], २२३ [२],३३४, ४१३ [१] तः ४१६[३], ५९०,
पृ. ३९७ टि.३ ईशानेषु २०५१,
२०५२[१] ईशानेभ्यः १४६९
, ६५० [१८] ईषत्प्राग्भारा पृ.७७ टि.५ ईषत्प्रारभारायाः २११ ईषन्मध्यमपरिणामः ईषत् १२३७, पृ.४४५
टि.४ १२३७
१७८[२] ईषत् - ईषत्प्राग्भारैकार्थे
२११ ईषत् १७८[१-२] ईषत्प्रारभाराम् १९६३,
उईर -उउय उक्कडा उक्करियाए उकरियामेए
तु ५४ [२] गा. ५५, ५४[३] गा. ५६ तः ६० गा.६२ तः ६५, ५४[४] गा. ६६ तः ७५, ५४[५]] गा.७६ गा.७८,५४[६] गा. ८० तः ८३, ५४[८] गा. ९६, ५४[१०] गा. १००,५४[११]गा.१०४ गा.१०६, ११० गा.१२० गा.१२२ गा.१२४-१२५, १७४ गा.१३५, १८७गा. १४२, ९४८ गा. १९९,
२०५४ गा. २२५ उदीरणा ९७१ गा.२०१ ऋतुक
१८८ त्रीन्द्रियजीवाः ५७[१] उत्करिकया ૮૮૬ उत्करिकामेदः
૮૮૬ उत्करिकामेदेन उत्करिकाभेद
परिणामः ९५१ उत्करिकाभेदः ८८६ उत्करिकाभेदेन उत्कलिकाः
त्रीन्द्रियजीवाः ५७[१] उत्कलिका-वातः ३४[१] उत्कलिकावातः ३४[१]
, पृ.१६ टि.३ उल्का ३१[१] उल्कामुखाः -
अन्तर्वीपमनुष्याः ९५ उत्कीर्ण १७७, १७८[१],
१८८ उत्कृष्ट
१२४८८ २११ गा. १६३
८८१,
ईसी
-ईसी
उक्करियाभेएणं उक्करियाभेद
परिणामे उक्करियाभेदे उक्करियाभेदेण उक्कलिया
"
इसी
ईसी०
ईसीपब्भारं
०-उक्कलिया उकलियावाए उक्कलिवाए उक्का उक्कामुद्दा
इसीपब्भारा ईषत्प्राग्भारा २११, ७७४,
७७६ ईसीपब्भाराए ईषत्प्राग्भारायाः २११ ईसीहस्सपंचक्खरु- ईषद्हस्वपञ्चाक्षरोचारणद्धाए चारणाद्धायाः २१७५ ईहा १००६ गा. २०८,
१०१६ [१] • ईहा
१०१६[१]
उक्किण्ण-.
उक्कोस उक्कोस
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________
६४
मूलसड़ो उकोसहिंतो उक्कोसकालठिईयं उत्कृष्टकाल स्थितिकम्
कोसकालठितीयं
उateri
उक्कोसगा
सक्कत्थो सुकाइ
उत्कृष्टकेभ्यः १२४९
१७५१
१७४५ तः
१७४७[१], १७४९
तः १७५२
""
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई
उत्कृष्टकम् उत्कृष्टकानि
१७३७[४]
१२४८,
१२४९
उत्कृष्टकानाम् १२४८
उक्कोसगाणं उको सगुणकक्खडे उत्कृष्ट गुणकर्कशः
५४५[२]
उक्को सगुणकालए उत्कृष्टगुणकालकः ४५७[२], ४६८[२],
४७५[२], ४८३ [२],
४९१[२],
५३९ [२], ५४२[२],
५४३ [२], ५५७ [२]
satara
उत्कृष्टगुणशीतः ५४८ [२],
५५० [२] ५४७[२],
सगुणसी
५५१[२], ५५२[२]
उकोसचक्खुणी उत्कृष्टचक्षुर्दर्शनी ४६२ [२] उकोसहित
उत्कृष्टस्थितिकः ४५६ [२],
५३८[२],
५४१[२],
४६७[२], ४७४[२],
४८२[२],
४९०[२],
५३२[२], ५३३ [२], ५३५[२], ५५६ [२]
उत्कृष्टस्थितिकः ५३६ [२]
५३७[२]
उarefor उकोसठितीए उपसि उत्कृष्टप्रदेशिकः ५५४[२] उक्कोस एसियस्स उत्कृष्ट प्रदेशिकस्य
५५४ [२]
कोसपएसियाणं उत्कृष्टप्रदेशिकानाम्
५५४ [२] ९२१[१]
उको पदे
उक्कोसमति
अण्णाणी
४७० [१]
ލމ
उत्कृष्टपदे
उत्कृष्टमत्यज्ञानी
मूलसदो उक्कोसमयपत्ता कोसया उक्कोसकिलिट्ठ
परिणामे
उक्कोससंकिलेस
परिणामे
उक्कोसा
उकोसाभिणि
बोहियणाणी
Triflor
उक्कोसियाए उक्को सेण
सक्कत्थो
उत्कृष्टमदप्राप्ता
उत्कृष्टका नि उत्कृष्टसंक्लिष्ट
परिणामः
सुत्तकाइ
१२३७
१२४९
१७४६,
१७५०, १७५१
उत्कृष्टसंक्लेश
परिणामः पृ. ३८४ टि. १
उत्कृष्टानि
१२४९
उत्कृष्टाभिनि
बोधिकज्ञानी ४५९.[२], ४७७[२], ४८५[२-३]
४९.३ [२-३]
उत्कृष्टा १०१३, १५६६ उत्कृष्टया उत्कृष्टेन३३५.तः ३५.२ सूत्राणां द्वितीयकण्डिका, ३५४[२], ३५५[१-३], ३५६ [२], ३५७ [२], ३५९ [२], ३६० [२], ३६१, ३६२[२], ३६३ [२], ३६४[१३], ३६५ [२], ३६६ [२], ३६७, ३६८ तः ३९० सूत्राणां
३९२ तः ४३७ सूत्राणां च द्वितीयकण्डिका, ३९१,
५६५,
१२६६[१],
१२७७, १२९१, १३०२,
१३१३, १३१५, १३१९,
१३३२, १३४५, १३६२,
१३७३, १३८४, १५०४ [१], १५०६ [२, ४-५],
१५०७[२], १५१३ [२-३], १५२८, १७०० [3],
१७०२[१२,
५७-५८], १७३९[7],
१९९७,
१८२९, २१५३[३], २१६६ [२]
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो उकोसे
आ९ [२]-५
बीयं परिसिट्टे - सहाणुकमो
मूलसदो
secar
सुतंकाइ
उत्कृष्टेन ८२, ३३५ तः ३५२ सूत्राणां प्रथम-तृतीयकण्डिके, ३५४[१, ३], ३५६[१,३], ३५७[१, ३], ३५९ [१, ३], ३६० [१३], ३६२ [१, ३], ३६३ [१३], ३६५ [१, ३], ३६६ [१, ३], ३६८ तः ३९० सूत्राणां ३९२ तः ४३६ सूत्राणां च प्रथमतृतीयकण्डिके, ५६० तः ५६४, ५६६ तः ५७८, ५८१, ५८३ तः ६०७, ६२६, ६२८, ६३३, ६३५, ६३६, ६८७,
६८८, ६९१, ६९४, ६९५, ७०० तः ७२३, ८७८, ८७९, ९१०[३], ९९२[१३], १२६१[१२], १२६४[२], १२६७, १२६८[१], १२७०[२], १२७३, १२७५, १२७९ तः १२८४, १२८६, १२८८, १२८९, १२९३, १२९४, १२९६ तः १३०१, १३०५, १३०६, १३०८ तः १३१२, १३१४, १३१७, १३२०, १३२२, १३२४, १३२६ तः १३३०, १३३३, १३३४, १३३६ तः १३४१, १३४३, १३४४, १३४६, १३५०, १३५२तः १३५४, १३५६, १३५८ तः १३६०, १३६५, १३६६, १३६८, १३७४, १३७५, १३७७, १३७८,
६५
सक्कत्थो
सुत्तकाइ
१३८०, १३८३, १३८६, १३८७, १३८९, १३९०, १४१४[१, ३], १४१५ [1-3], १४१६[१], १४७०, १४७२, १५०२, १५०६[१,३-४], १५०७ [१], १५०९, १५.११ [१३], १५१२, १५१३
[१,४], १५२७, १५२९
[१-३, ८], १५३०, १५३१, १५३२[१, ५-६], १५३५, १५४५, १५४७[१], १५४८, १५५१ [१, ४, ६, ९], १६९७, १६९८[१-२], १६९९ [१-२], १७०० [१-२, ४-१३], १७०१
[१-२], १७०२[३-९, ११, १३, १८-२२, २४-२७,
३६-३९,
४२-४३, ४५, ५४], १७०३[१], १७०४, १७०५, १७०७ [१],
१७०८ [२, ४, ७-८], १७१०, १७११ [२], १७१२ a: १७१५, १७१८, १७१९, १७२१ तः १७२३, १७२५ तः १७२९, १७३० [१], १७३१ [१, ३-५], १७३४, १७३५ [१], १७३७ [२-३], १७३९ [२], १७४१, १८०६ [१-२], १८२४, १८२६, १८३० a: १८५१, १९८३ तः १९९२,
१९९४, १९९५, १९९८,
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________
६६
मूलसद्दो उक्कोसेणं
उकोसोगाहणए
उग्गममाणो
उग्गविसा
उग्गहे
• उग्गहे
●
उक्को सोगाहणगस्स उत्कृष्टावगाहनकस्य
४५५[२]
उक्को सोगा हणयाणं उत्कृष्टावगाहनकानाम् ४५५[२] उत्कृष्टावधिज्ञानी ४८७
उक्को सोहिणाणी
[२], ४९५ [२]
उद्गच्छन् ५४ [९] गा. ९८ उग्रविषाः - सर्पाः
७९ अवग्रहः १०१७, १०२०
[१], १०२१[१] १०१७, १०२०
[१], १०२१ [१-३],
१०२२ [१२]
उग्गा
उच्चतं
उच्चतर
उद्यागोए उच्चागोयस्स
सक्कत्थो
२००६,
पण्णवणासुत्त परिसिझई
मूलसदो
सुकाइ
२०९३ [१],
२१०३
२०९५[१],२१००[२], २१०१ [१], [9], २११९ [२-४], २१२४[३],२१३५[१], २१५६[१], २१५७, २१५९ [१],
२१६०, २१६६[१]
उत्कृष्टावगाहनकः ४५५ [R], ४६४ [२], ४६६ [२], ४७३ [२], ४८१[२-३], ४८९[२], ५२५ [२], ५२६ [२], ५२७ [२], ५२९ [२], ५३० [२], ५३१ [2], ५५५ [२]
उग्राः - उग्रकुलीनाः, कुलार्याः
१०४
उच्चत्वम् १५१२ गा. २१६
उच्चन्तकः - दन्तरागः
१२२७
उच्चैर्गोत्रम् १६९५ [१-२] उच्चैर्गोत्रस्य १६८५ [१], १७०३ [१]
उच्चागोयाणं
- उच्चारणदाए
उच्चारेसु
उच्चावद्दत्ता
०
उच्चावयाई
""
उच्चाचिय
उच्छणणाणी
उच्छन्नसणी
उजुसेढी ०
उज्जु उज्जसुय
- उज्जोइय
उज्जोयणामे
उज्जोवणामाए
उज्जीवेमाणा
""
उज्झरेसु
- उह
उट्टा
उट्टे
उहाण०
उडुपाणं
उपा
- उड्ड
-
उड्ड
उड्डा
सक्कत्थो
सुकाइ
उच्चैर्गोत्रयोः
१७१३
उच्चारणाद्धायाः
२१७५
उच्चारेषु
९३
उच्चय्य उत्पाट्य पृ. २९१
टि. १ २०५२[५]
उच्चावचान्
उच्चावचानि २०५२ [६]
उच्चय्य-उत्पाट्य
उच्छन्नज्ञानी
उच्छन्नदर्शनी
ऋजुश्रेणी
ऋजु
ऋजुसूत्र
उद्योतित
१२१५[३]
१६७९
१६८०
२१७५
१७८ [२]
१११३
१९६
उद्योतनाम १६९३
उद्द्योतनाम्नः
१७०२[४१] उद्योतयन्तः १७७, १७८
[२], १४८, १९६ उद्योतयन्ती १७८ [२] उज्झरेषु
१५१, १६०,
१६२ तः १६६, १७५
म्लेच्छजातिविशेष
उष्ट्राः
उष्ट्रः
उत्थान
प्र. ३६ टि. ५.
७२
८४४ तः ८४८
१६८४ [१]
९९९ [२]
उदपानम् उदपानम् ९७२ गा. २०३ उड्ड - म्लेच्छजातिविशेष
ऊर्ध्व कपाटयोः
ऊर्ध्वतया
९८
पृ. ४७ टि. ६
१८०७,
१८०६[१]
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसहो उडदिसाए
उडुमुइंगागार
संठिए उड्डलोए
उडलोग० उड्डलोय.
उड्डलोयस्स
उड़वाए
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो
६७ सक्कयस्थो सुत्काइ मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ ऊर्ध्वदिशायाम् ३२७, उत्तमपुरिसमाऊणं उत्तमपुरुषमातृणाम्
७७३ [२] ऊर्ध्वमृदङ्गाकारसंस्थितः
उत्तमपुरिसा उत्तमपुरुषाः ,
-उत्तम ___२०१४ [१]
उत्तमम् १ [गा. २] ऊर्ध्वलोके १४८, १५१,
उत्तर
उत्तर १६८, १७७, १७८ १५७, १६०, १६३
तः १८३ सूत्राणां तः १६६, १७५, २७६,
प्रथमकण्डिका २७८ तः ३२४, ३२६,
,, १६९, १७२तः १७४ उत्तरओ
उत्तरतः १४७ गा. १४१ ३२८
उत्तरकुराहिं ऊर्ध्वलोक
उत्तरकुरुभिः पृ.३५ टि.७ ३१६
उत्तरकुरु उत्तरकुरु १०९८ , २७६, २७८ तः
- उत्तरकुरु , १२५७[१४] ३१५, ३१७ तः ३२३,
उत्तरकुरूहिं उत्तरकुरुभिः ९६ ३२४, ३२६, ३२८
उत्तरगुणलद्धिं उत्तरगुणलब्धिम् ८७५ अवलोकस्य
उत्तर.
उत्तरार्ध १९८[२] पृ.५० टि.१ उत्तरपञ्चस्थिमेण उत्तरपश्चिमायाम् ३२७, ऊर्ध्ववातः ३४[१] उर्ध्वम् १९५[१], १९६, उत्तरपुरस्थिमेणं उत्तरपूर्वस्याम् ३२७, ३२९ १९७[१], १९८ [१], उत्तरवेउच्चिए उत्तरवैक्रियम् ९८३ [२], १९९[१], २००[१],
९८४, १५२३ [१२], २०२[१], २०७, २१०,
१५२६[१] २११, ८७७ [१९-२०], उत्तरवेउध्विया उत्तरवैक्रिया १५२९ १००१, १५४८, १५५१
[१-३, ५.९], १५३२ [१,४,६,८-९], १९९८, २००६, २१७५, पृ.७२ उत्तरवेउध्वियाइं उत्तरवैक्रियाणि २०५२
टि.५ ऊर्ध्वम् ८७७ [२३]
उत्तरं
उत्तरम्
१०३२[१], गा. १९८
१६८१[२]
- उत्तरं उन्नता ७७३[१-२
,, २०९ गा. १५७, उन्नतायाम् ७७३ [२]
१३२७ - उत्तरंउष्ण
१७४ गा. १३३ पृ.३९५ टि.४
" ०-उत्तरिए उत्तरकः
२१११ उष्णाः १२१८ गा.२१०
- उत्तरिया उत्तरका: २१०९,२११३, उष्णानि १८०६ [१]
२१३९ उष्णाः
१२४१ 0-उत्तरियाए उत्तरिकया २१०५, उत्तप्त १८७ गा. १४६
२१०७, २११५[१], उत्तम
२११६ [१]
उडूं
०-उण्णया ०-उण्णयाए उण्ह ०-उण्हा ०-उण्हाई ०-उण्हाओ उत्तत्त०
उत्तम
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो •- उत्तरियाते उत्तरिलं उत्तरिल्ला
उत्तरिल्लाण उत्तरिल्लाणं
उत्सरिल्लातो ०-उत्तरे
उत्तरेणं (स.तृ.)
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्यत्यो सुत्तंकाइ । मूलसहो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ उत्तरिकया पृ. ४३७ टि. ३ उदएणं उदयेन १६६७, १६७९ औत्तराहम् ११०१
तः १६८१[१], १६८२ औत्तराहाः १८० [१],
तः १६८४[१], १६८५ __ १८३ [१], १८६ [१]
[१-२], १६८६ औत्तराहाणाम् १९४
०-उदधिवलएसु उदधिवलयेषु १५१ ०-उदधीसु उदधिषु
१५.१ , १८०[१२],
उदयपत्तस्स उदयप्राप्तस्य १८३ [१], १८६ [१],
उदयंसि उदके
११२१ १८७, १९१[१] औत्तराहात ११०१
उदहिकुमारा उदधिकुमारा: १४० [१], उत्तरम् १७१ तः १७३,
उदहिकुमाराणं उदधिकुमाराणाम् ५७८ १९५[१], २०७४,
०-उदहिवलएसु उदधिवलयेषु १६० २०८, २१० उदही
उदधयः - उदधिकुमाराः उत्तरस्याम्
१७७ गा.१३७, १८७ १८० [१], १८३ [१],
गा. १४५ १९१ [१] १९८ [१],
- उदही उदधयः- उदधिकुमाराः २१३, २१४ [१-२,
१८७ गा.१४७ ४.५], २१५ [१-३],
.उदहीणं उदधीनाम् - २१८, २२० तः २२२,
उदधिकुमाराणाम् १८७ २२३ [१-४],३२७,३२९
गा.१३९ उत्तरस्याम्
०-उदहीसु उदधिषु २१६ [१-८], २१७
उदाहु
उताहो ७८१, ९९६ [१-६], २१९, २२३
उदिण्णरस उदीर्णस्य
उदिण्णाई उदीर्णानि उत्तरस्याम्
उदिण्णेणं उदीर्णन २१४[३], २२४
उदीण
उदीचीन उत्तानकच्छत्रउदीण.
१९७ [१], संस्थान २११
१९९ [१], २०१ [१], उत्त्रासनकाः
२०३ [१], २०५ [१], १६७ तः १७३
२०६ [१], २०७ १७४ उदीण
उदीचीन १९८[१] उत्त्रासनाः पृ.५४ टि. २ उदीणवाए उदीचीनवातः ३४ [१] पर्वगवनस्पतिविशेषः
उदीरंति
उदीरयन्ति ९७१ ४६ गा.३४ उदीरिजमाणस्स उदीर्थमाणस्य १६७९ जलरुहवनस्पतिविशेषः ५१ उदीरियरस उदीरितस्य उदके ११० गा.१२५ उदीरिरसंति उदीरयिष्यन्ति ९७१ उदकम् २८[१] । उदीरेति उदीरयति १५७१
.उत्तरेणं
,
०-उत्तरेणं,,
110
उत्ताणयछत्त.
संठाण. उत्तासणगा
उत्तासणया उत्तासणा उदए
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________
उदीरेंसु
बीयं परिसिटुं-सद्दाणुक्कमो मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ उदैरिषत-उदीरितवन्तः उपल०
उत्पल - उत्पलनामाभिध.
द्वीप समुद्रार्थे १००३ उद्दवति अपद्रावयन्ति २१५३ [४],
[२] गा. २०५ २१६६ [३] +-उप्पल उत्पलम् ५५ [३] गा. उइंसगा उद्देशकाः ५७ [१]
१०८ उद्दिसिय उद्दिश्य १११८ ०-उप्पलिणीकंदे उत्पलिनीकन्दः ५४ [-] उहिरसपविभत्तगती उद्दिश्यप्रविभक्तगतिः
गा. ८८ ११०५, १११८ उप्पले
उत्पलम् ० उद्देसए उद्देशके २०४६ ०-उप्पले
, १२२७, १२२९ ०-उद्देसए
__, १८०० [३], पृ. उप्पाएजा उत्पादयेत् पृ. ३२१ टि.
२९० टि. १ उद्देसओ उद्देशकः पृ. २४८ पं. २५, उप्पाएत्ता उत्पाद्य
१८०१ पृ. २७९ पं. १५, पृ. उप्पाडा श्रीन्द्रियजीवाः पृ. २७ २८७ पं. ८, पृ. २९१
टि. १० पं. २१, पृ. ३०० पं. ", उपाडेजा उत्पादयेत् १४२० पृ. ३०१ पं. १०, पृ.
[५.८], १४२१ [३.५], ३०३ पं. १३
१४३५, १४३६ [१२], उद्देसगो , पृ. २४८ टि. ४
१४३७ [५.६], १४५५ उद्देसो उद्देशः पृ. २४८ पं. २५
उपाया
श्रीन्द्रियजीवाः ५७ [१] उद्देहिया त्रीन्द्रियजीवाः ५७ [१]
उम्पि
उपरि १९९ तः २०६ - उद्धकवाडेसं ऊर्ध्वकपाटयोः १५५
सूत्राणां प्रथमकण्डिका,
२०७ त: २०९ - उद्भुत उद्धृत १९५ [1]
उफिडिता उत्स्फिटित्वा-उत्प्लुत्य - उडय, १७७, १७८ [१],
पृ. २७१ टि. ९ १८८ उप्फिडिया
, ११११ उप्पइत्ता उत्पत्य १९५१],
उबहिया उद्घश्य ११२१ १९६, १९७ तः २०५
०-उभामे उद्भामः ३४ [१] सूत्राणां प्रथमऋण्डिका,
--उस्मिलिय- उन्मीलितानि १९५ [१] २०७ तः २१०
उम्मुक्क० उन्मुक्त २११ गा.१७८ उपडा उत्पटा:- त्रीन्द्रियजीवाः
उयाहु उताहो
२०४० ५७ [१] उरगा
उरगाः ६४७ गा. १८३ उप्पडिता उत्पत्य पृ. २७१ टि.९
उरपरिसप्प उरःपरिसर्प ३८१ [२.३] उप्पण्णमिस्सिया उत्पन्न मिश्रिता ८६५
३८२ [२-३], ३८३ उप्पण्णविगय- उत्पन्नविगतमिश्रिता
[१-३], ६३९[१३-१५], मिस्सिया ८६५
१४८५ [८] -उप्पत्ति उत्पत्तिः १०२ गा.११७
उरःपरिसर्प ७६, ७७, ०-उप्पत्ती ,, ९६१ [१],२१७६
३८१ [१], ३६९ [१२. -उप्पल उत्पल ५४ [८] गा.९०
१३], १५२४ [२]
उरपरिसप्प०
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसहो
सकया
ख
७०
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई
सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ उरपरिसप्पथल- उरःपरिसर्पस्थलचरतिर्य- ०-उवउत्ताणं उपयुक्तानाम् २६२, यरतिरिक्ख- ग्योनिक
३२५, ७३१, ७३३, जोणियपंचेंदिय- पञ्चेन्द्रि
७३५, ७३७ ओरालिय- यौदारिक
०-उवउत्ते
उपयुक्तः १३६२, सरीरे शरीरम् १४८५[५.६]
१३६३, ९७४६, ,, १४८५ [६-७]
१७५०, १७५१, उरपरिसप्प- उरःपरिसर्पस्थल
२१७५, पृ. ३१४ टि. १ थलयराण- चराणाम् १४९९ [२] ०-उवउत्तेसु उपयुक्तेषु १९०१[१] उरपरिसप्पा उरःपरिसर्पाः ८४ [४] उवएसरुइ उपदेशरुचिः ११० गा. उरपरिसप्पाण उरःपरिसर्पाणाम्
१२२ ___ १५११ [२] ०-उवएसई , ११० गा. ११९ उरपरिसप्पाणं
-उवओग
उपयोग उरपरिसप्पेहिंतो उरःपरिसर्पेभ्यः पृ. १७३ -उवओग
, पृ. ३१४ टि. १
टि. १ +उवओग उपयोगः २१२ गा. १८०, उरब्भरुहिरे उरभ्ररुधिरम् १२२९
१२५९ गा. २११ उराले हरिद्वनस्पतिविशेषः
उवओगद्धा उपयोगाद्धा १००६ गा. ४९ गा. ४१
२०७, १०१३ उरुतुंभुगा त्रीन्द्रियजीवाः पृ. २८ . उवओगद्धा , १०१२ [१]
टि.६
उवोगद्धाए उपयोगाद्धायाम् १०१३ उरुहुँचगा
,, ५७ [१] उवओगद्वाहितो उपयोगाद्धायाः १०१३ उल्लंघेज उल्लङ्घयेत् २१७४ [४] उवओगपयं उपयोगपदम् पृ. ४०९ - उल्लोइय(दे०) सेटिका दिसम्मृष्टिकरण ।
१७७, १७८ [१], १८८ उवओगपरिणामे उपयोगपरिणामः ९२६, उवउजिऊण उपयुज्य १०१८, १६०४ [१], २१२२, पृ. २६० उवओगपरिणामेणं उपयोगपरिणामेन ९३८,
टि, २ उवउत्ता उपयुक्ताः २११ गा.
उवओगे उपयोगः २ गा. ७, १६९, ९९६, ९९८
१९०८, १९१२, १९१६, ०-उवउत्ता ,, २११ गा. १७०,
१९२०, १९२६ २६२, ३२५, ७३० तः - उवओगे उपयोगः १९०९ ७३६, ९३८, १७५२, -उवओगे
, १८६५ गा. २१९ १९२८, १९२९, १९३२ -उवगया उपगताः २११ गा. १७७
[१], २१७६ उवगयाणं उपगतानाम् २११ गा. ०-उवउत्ताण उपयुक्तानाम् २६२,
१७१ ३२५, ७३३, ७३५, ०-उवगा उपगाः १४३, १४४
[१-२] उवउत्ताणं उपयुक्तानाम् ३२५ । ०-उवग्गहिएहिं उपगृहीतैः १६७०
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________
बीयं परिसिटुं-सदाणुक्कमो
मूलसद्दो
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । +उवधाय उपघाते ८६३ गा. १९५ उवघायणामाए उपघातनाम्नः १७०२[३४] उवघायणामे उपघातनाम
१६९४ [१४] उवधायणिस्सिया उपघातनिःसृता ८६३ ०उवचए उपचथः १००७ ०-उवचए
१००८[१] +. उवचय ,, १००६ गा. २०७ उवचयंति उपचीयन्ते ७७३ [३] उवचिजति
, १५५७, १५५८ उवचिण उपचयन ९७१ गा. २०१ उचिणंति उपचिन्वन्ति ९६८[१] उवचिणिस्संति उपचेष्यन्ति ९६९ उवचिणिंसु उपाचैषुः - उपचितवन्तः
९६७[१] उचित. उपचित १७८ [१], १८८ उवचितस्स उपचितस्य जवचिय. उपचित
१७७ उवज्झायं उपाध्यायम् १११८ उवज्झायाणं(च.प.)उपाध्यायेभ्यः पन्थादौ उवणीयवयणे उपनीतवचनम् ८९६ उवणीयावणी- उपनीतापनीत__ यवयणे वचनम् उवदंसिया उपदर्शिता १ गा. २ उवदंसेमाणीओ उपदर्शयन्त्यः २०५२[४] उदिढे उपदिष्टान ११० गा.१२२ उवभोगंतराए उपभोगान्तरायः १६८६ उवमा
उपमा- खाद्यविशेषः
पृ. २९७ टि. ३ उवमाए उपमायाः २११ गा.
१७४ उवमाहि
उपमाभिः १९६३ -उवयार उपचार
१७८[१], १८८ ० - उवरक्खिया उपरक्षितानि १७७,
१७८[१], १८८ उवरि
उपरि पृ. ७२ टि. १
मूलसद्दो सक्यत्थो सुत्तंकाइ उवरिमउवरि- उपरितनोपरितन
मगेवेजग० ग्रैवेयक ४३५[१-३] उवरिमउवरिम- उपरितनोपरितनगेवेजगा अवेयकाः १४६ [१],
७२२ उवरिमउवरिमगे. उपरितनोपरितन
वेजगाणं अवेयकाणाम् १८५० उवरिमए उपरितनके
ग्रेवेयके २०९ गा. १५७ उवरिमगेवेज्जग उपरितनौवेयक ६२२ उवरिमगेवेनगदेवा उपरितन
ग्रैवेयकदेवाः २००६ उवरिमगेवेजग- उपरितनप्रैवेयक
देवाणं देवानाम् २०९, ६०३ उवरिमगेवेजगा उपरितन
प्रैवेयकाः २०९, ३३४ उवरिमगेवेजगाणं उपरितन
ग्रैवेयकाणाम् २०९ उवरिमगेवेजगेसु उपरितनप्रैवेयकेषु १४७० उवरिममज्झिमगे- उपरितनमध्यम
वेजग० ग्रैवेयक ४३४[१-३] उवरिममज्झिमगे- उपरितनमध्यम
वेजगा ग्रैवेयकाः १४६ [१],७२१ उवरिममजिसमाणं उपरितनमध्यमानाम् -
ग्रेवेयकाणाम् १८४९ उवरिमहेटिमगे- उपरितनाधस्तन
बेजग० ग्रैवेयक ४३३ [१३] उवरिमहेट्ठिमगे- उपरितनाधस्तन
वेजगा ग्रेयेयकाः १४६[१],७२० उवरिमहेट्रिमाणं उपरितनाधस्तनानाम्
प्रैवेयकाणाम् १८४८ उवरिल्ल उपरितन ५०८, ५०९,
५११, ५१३,५३० [१], ५३१[१], ५३६ [१], ५३९[१], ५४१[१], ५४२[१], ५५४[१],
अवचनमा
१७७,
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________
७२
मूलसद्दो
उवरिलं उवरिल्लाओ
उवरिल्लासु
उवरिल्लाहिं उवरिल्लिया उवरिल्लियासु उवरिल्ले
२११
उवरिलेहिं उवारें
पण्णवणासुत्तपरिसिट्टाई सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ उपरितनम् ११०१
[१-६], ६४६, ६४८, उपरितनात् २११
६५० [१-६, ८-१८], ११०१, १६११
६५२, ६५५ [१-४], उपरितने १६३३,
६५६ [१-३], ६५७, १६३५[४]
६५८, ६६०, ६६२ उपरितनीषु पृ. ४०६
[१-७], ६६५ [२-३],
६६६ [१-३], ६६७, टि.६
६६८[१५], ६६९ [१], उपरितनीभिः १६३२
६७१, ६७२ [१-९], उपरितने पृ.३५९ टि. १
६७३ [१-२], ६७५, उपरितनीषु १९०५[३]
६७६, पृ. ३२४ टि. १ उपरितनः २११ उववज्जावेयव्वा उपपादयितव्याः ६५६ उपरितनम्
[३], ६५८, पृ. १७७ उपरितनैः
टि. १. उपरि १६८ तः १७४, उववजिजा उपपद्येत १४२४ १७७, १७८[१], उवव[जे]ज
१४४१ १७९ [१], १८०[१], उववजेजा
, १४१७, १४१८, १८१[१], १८२[१],
१४२० [१-२], १४२१ १८३ [१], १८८,
[१-२], १४२२, १४२३, १८९[१], १९०[१],
१४२५ [१-२], १४२६ १९३ [१], ९२१[१]
[१], १४२७ [१], उपरि १७४ गा. १३५
१४२८ [१-२], १४३० उपलब्धाः ११० गा.
[१], १४३१ [१-२], १२७
१४३२ [१-२], १४३५, उरल: २४ गा. ८
१४३७ [१२], १४५२, उपपद्यते १२०३[१, ३],
पृ. ३२४ टि. १ १२१० [१] उक्वण्णगा उपपन्नकाः ९९.८,२०४६, , १११७, ११९९ [१], १२०१ [१], ०-उववण्णगा , २२३ [९], १२०३ [१], १२०७[१],
९९८, ११२५, ११२६, १२०८, १२०९, १२१०
११३२, ११४४, ११४६ [१, ३], १२११ ० उववनगा उपपन्नकाः ९९८, ११४४ उपपद्यमानानाम् १४७० ०-उववन्नगा उपपद्यन्ते ६०९ तः६१९, उववाइया __ औपपातिकाः ६४० ६२१, ६२२, ६२६, ०-उववाइया , २१०, ३३४ ६२८, ६३०, ६३२, ०-उववाइयाणं औपपातिकानाम् २१०
उववाएणं उपपातेन १४८, १४९, [१.२६], ६४२, ६४५ ।
१५१, १५२, १५४,
उरिउवलद्धा
उवले उववजह
उवव जति
उववजमाणाणं उववजति
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
उववाएयव्वा
- उववाएयव्वा उववाओ
उपाहिं
-उववाओ उववातगती • उववातगती - उववातगती
बीयं परिसिटुं-सदाणुक्कमो
७३ सक्कयस्थो सुत्तंकाइ । मूलसहो सक्कयत्थो सुत्काइ १५५, १५७, १५८, ० उवसंतकसाय- उपशान्तकषाय१६०, १६१, १६३ तः वीयराय- वीतराग१७७, १७८ [१], १९३ दसणारिया दर्शनार्याः
११२ [१], ५६० तः ५६३, उवसंताई उपशान्तानि १४४४ ५६९ तः ५७७, ५७९ उवसंते
उपशान्तः ९६३ [१] तः ५८१, ५८३ तः उवसंपन्जमाणगती उपसंपद्यमानगतिः ५८५, ५८९, ६०५
११०५, ११०८ उपपादयितव्याः ६४०, उवसंपजित्ता उपसम्पद्य ११०८,१११४
६५० [४] उवसामए उपशमकः १७४२, , ६४१
१७४३ उपपातः ६२५, ६३८,
उपधिम् ९६१[१] ६४८, ६५० [१०], उवाएणं
उपायेन ६५५[४], ६५६[३], -उवाएणं
८७९ ६६६ [३], ६६९[२], उवागच्छंति उपागच्छन्ति २०५२
६७२[४, ६], १४७० उपपातः ६४७ गा. १८४ उवागच्छित्ता उपागत्य २०५२ [४-५] उपपातगतिः ११०४ .उवायं उपायम् ८७९ ,, १०९२, १०९९
उवेइ
उपैति ९४८ गा. २०० ११०० तः उबट्टइ
उद्वर्तते १२०० [१], ११०४
१२०३[1], १२१० [१] उमपातः
उच्चट्टण उद्वर्तना ५५९ गा. १८२ उपपातगतिः १०९६ उव्वणयाए उद्वर्तनतया ५६५, ५६६ , १०८५, १०९२ उबट्टणा
उद्वर्तना ६०८, ६२५, १०९२तः
६३८, ६६६ [३], ६६८ १०१४
[७], ६६९ [२], ६७२ , १०९", १०९७,
उवणाए उद्वर्तनतया ५६७, ५६८, उपपातम् ६ ३२ उपवासम् १४२० [६-७ उव्वदृति उद्वर्तते १२०१ [१], उपबृहण ११० गा. १३२
१२०३ [१], १२०८, उपपेतानाम् १२३६
१२१० [1], १२११ उपपेताः १२३७ उव्वदृति उद्वर्तन्ते ६२४, ६३७ उपशान्तकषाय १२५ उच्वट्टा
उद्वत्ताः १४०६ गा. २१३ , १२४, १२५
उव्वट्टित्ता उद्वर्त्य ६६६ [१], ६६८ उपशान्तकषाय
[१], ६६९ [१], ६७२ वीतराग
[१], ६७३ [१], दर्शनार्याः १११, ११२
१४१७, १४१८, १४२०
उववातो
-उववायगई उववायगती . उववायगती
०-उववायगती
०-उववायं ० उवासं उववूह . उवयेताणं उववेया उपसंतकसाय उवसंतकसाय० उवसंतकसाय- वीयराग- दसणारिया
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________
"
७४
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसहो उव्वट्टित्ता [१-२], १४२१ [१], उसिणं
१४२२ तः १४२४, १४२५ [१], १४२६ [1], १४२७ [१],
उसिणा १४२८ [१], १४३० [१], १४३२ [१], १४३५, १४३७ [१], १४४४, १४४६, १४५२, १४५९, १४६०
उसिणे उब्वत्तए उद्वर्तकः - दन्तरागः पृ.
उसिणोदए २९३ टि. १३
उस्सक्कति उब्धिग्गा उद्विग्नाः १६७ तः १७४ उज्वेहलिया उद्वेधलिका- वनस्पति
उस्सण्णकारणं विशेषः ५४[८],गा.९६
उस्सप्पिणि उसगारा मत्स्यविशेषः पृ. २९ टि. ८ -उसत्त
उत्सक्त १७७, १७८
[१], १८८ उसभणाराय- ऋषभनाराचसंहनननाम्नः संघयणणामाए
१७०२ [१८] उसभणाराय- ऋषभनाराचसंहनननाम संघयणणामे
१६९४ [] उसभंक ऋषभाङ्क
उस्सा उसहच्छायं ऋषभच्छायाम् १११४
उस्सासणामाए उसिण उष्ण ५०४, ५२५[१],
१८०९
५४८[१], उसिण.
उस्सासणामे ५५०[१], ५५१[१], ८७७[१४]
उस्सासपयं उसिणजोणियाणं उष्णयोनिकानाम् ७५३ उसिणफास. उष्णस्पर्श ४४०, ४४१
उस्सासविसा उसिणफासपरिणता उष्णस्पर्श
परिणताः ८[४] तः उस्सासे ११[५], १२[१-४,
६-८], १३[१५] उस्सासो उसिणफासाइं उष्णस्पर्शानि ८७७[१३] + उंबर उसिणफासो उष्णस्पर्शः ५४७[१] | उंबेभरिया उसिणं
उष्णम् १८६४, २०५२
सक्कयस्थो सुत्तंकाइ उष्णाम् - वेदनाभेदम् २०५६, २०५७[२-५], २०५८ उष्णा-वेदनामेदः २०५५ उष्णाः १८६४,
२०५२ [२]] उष्णा-योनिमेदः ७३८तः ७४०, ७४२, ७४४, ७४५, ७४७तः ७५१ उष्णः उष्णोदकम् २८[१] उत्ष्वष्कते
१२५२,
१२५३ उत्सन्नकारणम् ७३६ उत्सर्पिणी ९१०[१-२, ४],९११[२],९१२[२], ९१४[१], ९१८[१], ९२१[१], १२६२[१], १२८६, १२८८, १३००, १३०१, १३०५, १३१०, १३२६, १३४४, १३५२, १३५९, १३६५, १३७७ अवश्यायः पृ. १४ टि.२ उच्छासनाम्नः
१७०२[४०] उछासनाम १६९३,
१६९४[१५] उच्छासपदम् पृ. १८७
उच्छासविषाःसर्पाः उच्छासः ११२३ गा.
उच्छासः २ गा. ४ उदुम्बरः ४१ गा. १६ एकास्थिकवृक्षविशेषः ४० गा.१४
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________
७५
बीयं परिसिटुं-सद्दाणुक्कमो
सुत्तंकाइ मूलसहो
मूलसद्दो
सक्कपत्थो
+-ऊण ऊणए
०-ऊणं
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ कण्डिका, १३२६,१३३१, १३४४,१३५२,१३५९,
१३६५, १३७८ ऊनाम् १३५०, १३५८,
१३६०, १३६६ ऊनाः
१७१७ ऊनानि ९१०[४] ऊना ३७३ [३], ३७५[३], ३७६[३], ३७७[३], ३८१[३], ३८३ [३], ३८४[३],
"
ऊणा ०ऊणा ०-ऊणा
ऊणगं
ऊणगा
०-ऊणाई
ऊणयं
ऊनम् १७४ गा. १३६ ऊनकान् - ऊनान् १७०५, १७०८[४], १७११ [२],
१७२५, १७२८ उनको-ऊनौ १७०८[८],
१७३१[१,५] ऊनकम् - ऊनम् १७०० [२], १७०२ [३-४, २४,
३८-३९] उनकाः-ऊनाः १६९९ [२], १७०० [११], १७०२[१,६,९,१८-२१, २५-२६, ३६-३७],
१७२२ ऊनका - ऊनौ
१७०२[५, २२] उनकम् - ऊनम् १७०० [९], १७०७[१], १७०८[२, ७], १७१३, १७१८, १७२२, १७२७, १७२९, १७३१ [३-४] उनकाः-ऊनाः १६९८ [१], १७०० [४, १३], १७०२[८, ११,
१३, २७, ४५] ऊनकौ - ऊनौ
१७०२[४३] उनकान - ऊनान् १७१५,
१७२१ ऊनम् १७००[१२]
३३६ [३], ३३७[३], ३४५[३], ३४७[३], ३५०[१,३], ३५२[१, ३], ३९३ तः ४१६ सूत्राणां तृतीय
ऊणया
ऊना: ३७१[३]
३६९[३] ऊनानि ३३५ तः३५२ सूत्राणां तृतीयकण्डिका, ३५४ [३], ३५६ [३], ३५७[३], ३५९[३], ३६० [३], ३६२[३], ३६३ [३], ३६५[३], ३६६[३], ३६८[३], ३७० [३], ३७२[३], ३७४ [३], ३७८[३], ३७२.[३],
३८० [३], ३८२ [३],
३८५[३], ३८८[३], ३९० [३], ३९२[३], ३९३ [३], ३९४[३], ४०७[३], ४०८[३], ४१० [३], ४११[३], ४१२[३], ४१४ तः ४३७ सूत्राणां तृतीयकण्डिका, १२६७, १२६८[१], १२७० [१] ऊने ३४९[१, ३], ३५१ [१-३], ४०९ [३], ४१३ [३], ४१७ [३],
४१८ [३]
ऊणं -ऊणं
०-ऊणाई
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसहो ०-ऊणिया
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो ऊनिका - ऊना २११ एएसि गा. १६४, १६९७, १६९८ [7], १७०० [२],
१७०४, १७४१ ऊनम् १५३, १००५ ऊनः ३८७ [३], ३८९ [३], ३९५ [३], ३९६
-ऊणे ०-ऊणो
उससंति उच्छ्वसन्ति ६९३ तः
६९५, ११२४, १८०२ ऊसास-नीसासे उच्छ्वास-निःश्वासौ ५४
[१०] गा. ९९ -ऊसिय उत्सृत १९५ [१] ऊसिया उच्छ्रिता १००१ -उसे
ऊषः २४ गा. ८
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ एतेषाम् ३१[४], ४१, ५५ [३], ५६ [२], ५. [२], ८४ [४], ९१ [४], २२५, २३० [६], २३१, २३२, २३५ [६], २४० [३-७], २४५ [९], २४६, २५० [१६], २५१, २५३, २५५, २६६, २६७,
२७१,९७९ एतेषाम् ६५५[४], ९२२ एतेषु २०६ [२] गा. १५५ एतैः ५४ [११] एकोनविंशतिः ४२३ [१] पर्वगवनस्पतिविशेषः ४६
गा. ३३ एकत्रिंशत् ४३५ [१-३], ४३६ [१, ३], १५२९
एएसिं एएसु
एएहिं एकूणवीसं एक्कडे
एक्कतीसं
एए
एकतीसाए
ए एते ५४ [१] गा. .३, ७.४ [८] गा. ८९ गा. ९६, १७७ गा. १३७, १८७ गा. १४२, २७०, ८७६, ९६२ [३], १०७७, २१३८, पृ. १४
टि. १२ । एतेन १२१५ [१]
एकत्रिंशतः एकत्रिंशता वा
___ ७२२, ७२३ एकत्रिंशति १८५०,
१८५१ एकदेश १६३ तः १६६,
- एक्कदेस
-एएण
एएण
"
+-एकवीस एकवीसं
-एएण
एकवीसाए
५५७ [१], ८६८, ९९६,
पृ. १४१ टि. १ एतेन ९९८, ११२५, ११२६, ११३०, ११३२, ११३३, ११४२, ११४४, १२१५ [३], १२२०, १२५३, १२५५, पृ. २४५ टि.
४, पृ. २७४ टि.१ एतेन ३५३, ८७९,
एकविंशम् ७९० गा. १८८ एकविंशतिः ४२ [१-३],
४२६ [१-३] एकविंशतेः एकविंशत्या वा
७१३ एकविंशतौ
१८४०,
१८४१ एकस्य ५४ [१०] गा.
१००, पृ. २६ टि. १ एकम् १३२२, १३२७, १३२९, १३३०,
१३३४,
एकस्स
एएणं
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________
فافا
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो मूलसहो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ १३५०,
२०९३ [१],२०९५[१], १३५३, १३५६,
२०९६ [१-२], २१०० १३५८,
[२], २१०१[१], १३७४, १७०० [१२],
२१०३ [१], २११९[२, १७०८[७], पृ. २५३
४], २१२० [२-३], टि. १
२१२४[३], २१३५[१] एकः १७०२ [४] एक्को
एकम् ९१० [३], एका एका १५२९ [३],
१०४१ [३], पृ. २५५ __ १५३२[७]
टि.१ +एक्कार
एकादशः ७९० गा.१८७, एक्को(का) एका १४१५[२] पृ. २०२ टि. १ -एगइए
एककः एक्कारस एकादश ११० गा. १२६,
१४०७[१], १४०८[३], १०५८
१४२० [१-३, ६-७], एक्कारस-.
२०७
१४२१[१-४], १४२५ एक्कारसमं एकादशम् पृ. २२२ पं. ५
[१], १४२८[१], एक्कारसमो एकादशमः ७९० गा.
१४३१ [१], १४३२ १८५
[१-२], १४३७[१-३], एक्कारसविहा एकादशविधा १०८८
१४४४, १४५७, १४५९, एक्कारसविहे एकादशविधः १०७०
१४६३, १४६८, १६२०, एक्कारसुत्तरं एकादशोत्तरम् २०९ गा.
१५७ -एगइया एकके-एके ८३, ९९६, एक्कारसो एकादशः ७९० गा. १८६
९९८, ११३०, २०४२, एक्कासीतिविहं एकाशीतिविधम् १२४२
२०४३, २०४६, २०५१ एकूणतीसाए एकोनविंशति १८४९ एगइयाओ एककात्-एकस्मात् १६२० - एकूणवीसइमे एकोनविंशतितमः ५५ [३] एगओवत्ता द्वीन्द्रियजीवाः ५६ [१] गा. १०८ एगखुरा
एकखुराः ७०, ७१ एकूणवीसाए एकोनविंशतः
एगगंधाई एकगन्धानि ८७७[९] एकोनविंशत्या वा ७१० एगगुणकक्खडाइं एकगुणकर्कशानि एकम् १०३२ [१]
१८०० [२] एकेक. एकैक १६०४ [२] एगगुणकालए एकगुणकालकः ५१९ एकेकं एकैकम् ५४ [११] गा. एगगुणकालगस्स एकगुणकालकस्य ५१९
१०४-१०५ एगगुणकालगाणं एकगुणकालकानाम् ।। एक्क्कीए एकैकस्याम् २०५७ [१]
एकेन ६८७,६८८,६९१ एगगुणकालाई एगगुणकालानि एकः ६२८, ६३५,
८७७ [८], १७९८ [२] ६३६, १४१४[१, ३], एगगुणतित्तरसाइं एकगुणतिक्त१४१५[१], १४१६ [१], |
रसानि ८७७[१२]
एके
एक्केण एको
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________
७८
मूलसहो
गगुणतित्ताई
एगगुणसीयाई
एगगुण
सुभिगंधाई एगजीवस्स
एगजीविया एगजीवो एगट्टिया
""
- एगतिया
एगतीस मं
एगत ०
एगतेण
एग दिसिं
पण्णवणासुत्त परिसिट्ठाई
सुकाइ
मूलसद्दो
सक्कत्थो
एक गुणतिक्तानि
पृ. २१७ टि. १-२
एक्गुणशीतानि
८७७[१४]
एकगुणसुर
भिगन्धानि ८७७ [१०] एकजीवस्य ५४ [८] गा.
९१गा. ९५
एकजीवकानि ५३ गा. ४४
एकजीवः
एकास्थिकाः ३९, ४० एकास्थिकानि
एकके - एके
"
४०
६७३ [२],
पृ. २४५ टि. ५
एकत्रिंशत्तमम् पृ. ४१९
पं. २०
एकत्व ८९१, ८९५, १५८४[२], १५८७[२], १६७४[२], १६७८[३],
१७६२, १९०७
एकत्वेन १७७३[२], १७८८[२],
१८८६,
१८९२,
१८९३,
१८९८[३], १९०५ [१]
एकदिशि २१५६[१], २१५७, २१५९[१],
२१६० तः २१६२, २१६५, २१६६ [१] एकपदे ११० गा. १२५ एसियाई एक प्रदेशका नि ८७७ [३] gaurसोगास एक प्रदेशावगाढस्य ५११
एगपए
३३१
गोगाढा एक प्रदेशावगाढाः gavesोगाढाई एकप्रदेशाव
गाढानि एगपएसोगाढाणं एकप्रदेशाव
एप सोगा
गाढानाम् एकप्रदेशावगाढः
८७७ [४]
५११
५११
पगढ
एगपदेसोगाढाणं एकप्रदेशाव
एगफासाई
एगबीयगा
एगमेस्स
एगमेगे
एगम्मि
रसाई
गाई
एगवयणं
एगवणे
एगवयू एग विहबंध
एगविहबंधण गविहबंधा
गविहबंध
सक्कत्थो सुत्तकाइ एकप्रदेशावगाढाः ३३१
गाढानाम् ३३१, ३३३ एक्स्पर्शानि ८७७ [१३],
१८०० [१] एकबीजकाः पृ. १७ टि. १-२-३
एकैकस्य
१०३०,
१०३१[१], १०३६,
१०४१[१-२, ४, ८],
१०४३[१, ३, ५.६], १०४६[१, ८], १०४७ [१, ४], १०५८,
१०६५, २०९३[१], २०९५[१], २०९६[१], २१०१[१], २१०२,
२१०३[१], २१०५,
२१०६, २११९[१], २१२०[१], २१३५[१],
२१३९
एकैकम्
एकस्मिन्
एकरसानि
एकवर्णान
१२१७
८७७ [११]
८७७[७],
१७९८ [१]
८९७
८९६
८४९
एकवाक् एकविधबन्धकः १६४२, १७६३[१],
१७७८, १७८३[१]
एकविधबन्धकेन १७८१ एकविधबन्धकाः १६४३,
एकवचनम्
७८०
१६४६,
१७७६,
१७६४, १७६५[२],
१७७८, १७८४ [१, ३] एकविधबन्धकः
१७७८
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसहो
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ | मूलसद्दो एकविधाः १५०, १५३,
१५६, १५९, १६२ एकविंशतितमम् पृ. ३४९
एगविहा
एगवीसइम
सकयत्यो सुत्तंकाइ १९० [१], १९३ [१], ३३७[१], ५६० तः ५७८, ५८१, ५८३ तः ६०७, ८७५, ८७८, ८९८, १३२७, १७०२ [२४, ३९, ४२, ४९], १७१३, १७३१[४], २१६९, पृ. १६५ टि. १ एक: १७०२ [२४, ३९,
एगं
- एगं
गा.
एगवीसाए एकविंशतः
एकविंशत्या वा ७१२ एगसमइएण एकसामयिकेन २१५३
[२], २१५६ [२], २१५७, २१५९ [२],
२१६६ [१] एगसमएणं एकसमयेन ६२६, ६२८,
६३०, ६३२, ६३३, ६३६, ६३७, ११०१, १४१४ [१, ३], १४१५ [१-२], १४१६ [१],
२१७५ +एगसमय एकसमयः ५५९ गा.
१८२, १४०६ गा. २१३ एगसमयद्वितीयाई एकसमयस्थितिकानि
सूत्रा
एगा
एकम् १६८ तः १७२, १७४ गा. १३६, १७७, १७८ तः १८३ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, १८९[१], १९०[१], २०९ गा. १५७,८७०,पृ.५३ टि.३ एका २११ गा. १६५, ११४२, ११६८[१], ११६९[२], १५३२[६], १९४४, १९४५, १९४७,
१९५१, १९५७[१] एकाकाराः ६७, ८१,
एगागारा
एगागाराई
एगसमयठितीए एकसमयस्थितिकः ५१५ पुगसमयठितीयस्स एकसमय
स्थितिकस्य एगसमयठितीया एकसमयस्थितिकाः ३३२ एगसमयठितीयाई एकसमय
स्थितिकानि ८७७[५] एगसमयठितीयाणं एकसमय
स्थितिकानाम्
एगागारे
एगिदिए
एकाकाराणि
१६९४ [१८] एकाकारः ९५६ १५३३ [१-२], १६९४
[१३, १५, १५] एकेन्द्रियः १२७२,
२१५८ [२] एकेन्द्रियेषु ६६६[२], ६६८[२-३], ६७२[३],
६७५, १८८० [३] एकेन्द्रियेषु ६६८[३] एकेन्द्रियेभ्यः
एगिदिएसु
एगसिद्धा एगस्स
एकसिद्धाः एकस्य ५४[८] गा. ९३, ५४[१०] गा. १००
गा. १०३ एकम् १६८ तः १७३, १७७, १७८ तः १८३ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, १८८, १८९[१], |
० एगिदिएसु एगिदिएहिंतो
एगिदिय
एकेन्द्रिय
६६६ [२],
१५३७
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई मूलसद्दो
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसहो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ एगिदिय. एकेन्द्रिय ६३९[२], एगिदियतिरिक्ख- एकेन्द्रियतिर्य८१५[२],
__ जोणिएसु ग्योनिकेषु ६६८[२] ८८८[२], ८९२, एगिदियतिरिक्ख- एकेन्द्रियतिर्य१०४३ [२], १२८०, जोणिएहिंतो ग्योनिकेभ्यः ६५० १४३९, १६४१, १७७९,
[२-३], ६५६ [३], १८७६ [२], १८८९ [२],
११९४ २०५०, २०६५, २१५०, एगिदियतिरिक्ख- एकेन्द्रियतिय
पृ. १११ टि. २ जोणियखेत्तोव- ग्योनिकक्षेत्रोप०-एगिदिय , १५८४ [१], वायगती पातगतिः १०९५
१७६६, १८७२, १८८४, एगिदियतिरिक्ख- एकेन्द्रियतिर्य१८८५[१], १८८८, जोणिया ग्योनिकाः ११९४ १८९१[२], १८९५[१, एगिदियतिरिक्ख- एकेन्द्रियतिर्यग्योनिकानाम् ३-४], १८९९[१], जोणियाणं
११९४ १९००[१,३], १९०१ एगिदिय- एकेन्द्रियतैजसशरीरम् [१], १९०२[१,३], तेयगसरीरे १५३६, १५३७, १५४१ १९०३ [१, ५], १९०५
१५४२
• एगिदियवे- एकेन्द्रियवैक्रियशरीरस्य ० एगिदिय- एकेन्द्रियौदारिकाणि
उब्वियसरीरस्स
१५२८ ओरालिय
१४७९ एगिदियवे- एकेन्द्रियवैक्रियशरीरम् एगिदियओरालिय- एकेन्द्रियौदारिक
उब्वियसरीरे १५१४, १५१५ [१] सरीरे शरीरम् १४७६, १४७७,
• " , १५१५[१-३], १४८९
१५२२ ० एगिदिय
एगिदियसरीराइं एकेन्द्रियशरीराणि ओरालियसरीरे १४७७,
१८५३, १८५५ १४७८ [१-२], १४९० एगिंदियसंसारसमा- एकेन्द्रियसंसारसमापन्न[१], १४९१[१], वण्णजीवपण्णवणा जीवप्रज्ञापना १८ १४९२ [१]
एगिदियस्स एकेन्द्रियस्य १५४६ एगिंदियओरा- एकेन्द्रियौदारिकस्य
एगिदिया एकेन्द्रियाः ५५[३], लियस्स १५०३
२२७तः २२९,२३० [२], एगिदियओहियाणं एकेन्द्रियौघिकानाम्
२३१, २९२, २९४, ११७८
३३४, ८६७, ९४० [१], एगिदियकम्मग- एकेन्द्रिय कार्मण
११७३, ११७४, १७०५, सरीरे शरीरम् १५५२
१७०७ [१], १७०८ एगिदियजाइणामाए एकेन्द्रियजातिनाम्नः
[१-४, ७.८], १७१७, १७०२[५], १७११ [२]
___ १७८०, १८६०, एगिदियजाइणामे एकेन्द्रियजातिनाम
१८६९[२] १६९४ [२] । ०-एगिंदिया एकेन्द्रियाः १७६६
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________
१५२६ [६]
एगो
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो मूलसहो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ एगेंदियाणं एकेन्द्रियाणाम् २२७ तः - एगे एकः १०७७, १०७८, २२९, २३० [२], २३१,
१०८२, १०८३ ११५९, ११७३, १७१७,
एके १०७७, १०७८, १७२०, १७८४ [२],
१०८१ तः १०८३ २०३९
एकम् १७३, २०९, एगिदिसरीरादी एकेन्द्रियशरीरादि
७७७, ७७९, ८०३, १७९३ गा. २१८
९८५[१], १०२७[१], एगुत्तरिए एकोत्तरिकः २१११ एगुत्तरिया
एकोत्तरिकाः २१०९, एगेणं एकेन ६९१, ८७९, २११३, २१३९
१३२७ एगुत्तरियाए एकोत्तरिकया २१०५, एगेंदियसंसारसमा- एकेन्द्रियसंसार
२१०७, २११५[१], वण्णजीव- समापन्न
२११६ [१] पण्णवणा जीवप्रज्ञापना एगुत्तरियाते एकोत्तरिकया पृ. ४३७ एगेंदिया एकेन्द्रियाः २३१
एकः २५[३], २८[४], एगूणतीसहम एकोनत्रिंशत्तमम् पृ. ४०९
३१[४], ३४[४], पं. २२
५४ [८] गा. ८८, एगूणतीसं एकोनत्रिंशत् ४३३
५५[३], २११ गा. [१, ३], ४३४ [१, ३]
१६७, ६२६, ६३३, एगूणतीसाए एकोनत्रिंशतः एकोनत्रिंशता
१७०२ [५०.५३, ५८], वा ७२०, ७२१
१७१२, १८७९ एकोनविंशति १८४८, एगोरुया एकोहकाःपृ. ३९८ टि. १
अन्तर्वीपमनुष्याः ९५ एगूणवणं एकोनपञ्चाशत् ३७० एतस्स
एतस्य २७२[१-५]
एताः ११६३[४], एगूणवीसइमं एकोनविंशतितमम् पृ.३१८
११६४[१], ११६५[१], पं. १६
१६३५[१, ४] एगूणवीसं
एकोनविंशतिः ४२३ [३], -एतारूया एतद्रूपा १२३१, १२३७
४२४ [१, ३] -एतारूवा , १२२६ तः १२२८, एगूणवीसाए एकोनविंशतः
१२३०, १२३३ तः एकोनविंशत्या वा ७११,
१२३५, १२३८ पृ. १८६ टि. १ एतासि एतासाम् ११८९ एकोनविंशतौ १८३८,
एतौ १८३९
एते ५४[८] गा. ८८, एकः २७२[१-३], ८०२,
२०६, २७३, ६३४, १००५, १०२१[२-३],
६३५, ६४१, ६५४, १९१८, १९२२
६६४, ६७२ [४, ६], आ९ [२]-६
एताओ
एगे
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसहो
एतेणं
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसहो ६९२, ८९१, ८९५, एतेण - ९६१[३], ९७१, १०२६[१], १०६७, १०८३, ११४७, ११८०[१०], १२५८ [४.७], १५८०, १५८३[३], १५८४[१], एसेसि १६१६[२], १६३६, १६४३, १६४४, १६७४[२], १६७८[३], १७१७, १७६ १, १७७८, १७८१, १७८४[१,३], १८८० [१], १८९२, १८९३, २०९४[२], २०९८[२], २११५[२], २११७[२], २११८[२], २१२३ [४], २१२४[४],
२१३६ एतान् ११० गा. १२२,
७९० गा. १९० एते ५६ [१], ५७ [१], ५८ [१], १४०९, १४९७ [३], २१०४ [२], २११६ [२], २११९ [५], २१२० [४] एतान् २१७५ एतेन ९९४, ११२८, ११२९, ११३८, ११४४, १९२८,१९२९, १९३१, १९३२ [१], १९५४, १९५७ [१], १९५८, १९६०,१९६३, १९६४, २०४६, २०५१, २०५२ [१], २०७८, २०८०, २०८३,२१६९,२१७६, पृ. २७४ टि. २, पृ. २७६
टि. २
सक्कयत्यो सुत्तंकाइ एतेन ८३१, ८६७ ११२४, १२१५ [२], १५७३, पृ. २४६ टि. १ एतेन ६९२, ९९९ [१], ११९६, १२२१, १६१९,
१७४२, २१७५ एतेषाम् २५ [३], २८ [४], ३४ [४], ४०, ५८ [२], ६८ [४], ७५ [४], ८२, ८५[५], १७९ [१], २२६ तः २२९, २३० [१.५], २३३, २३४, २३५ [१-५, ७], २३६ तः २३९, २४० [१-२, ४], २४२ तः २४५ [८], २४७तः२४९, २५०[७], २५२, २५४, २५६ तः २६५, २६८ तः २७०, २७३ तः २७५, ३२५, ३३० तः ३३३, ६९१, ९००, ९१२ [३-४], ९८२, ९८५ [७, ९], ९८७ [२, ४], १०१३, ११७० तः ११७४, ११७६, ११७८, ११८० [१, ५-१०], ११८२ [१-३], ११८३ [१-३], ११८५ तः ११८८, ११९० तः ११९४, १२४७ तः १२४९, १४६९, १५६६, १८१८, १८२१,२०५३, २१२५ तः २१२७ [१], २१२८ [१], २१४२, २१४३, पृ.२१९ टि. २,पृ. ४२२
टि. १
"
-एतेण
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________
८
मूलसद्दो एतेसिं
बीयं परिसिटुं-सद्दाणुक्कमो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो एतेषाम् १९७[१], ६५० -एयं [१०], ६६९ [२], एया ६७२ [४], ९११ [४], एयाई ९१२[१], ९१४ [२,४], एयाओ ९१८ [३], ९२१ [४], ११०७, ११०९, १२०३ एयाणि [५], १२५७ [१५], एयारूवा १२५९ गा.२१२,१३१३, -एयारूवा १४९८ [३], १५२० एयासि [५], १५४४ [२], एयासु १५६५, १७९३ गा. एरण्णवय २१८, पृ. २२५ टि. एरवतेहिं ५-६, पृ. २८४ टि. २, -एरवय
पृ. ३९७ टि. २ इतः १२२६ तः १२३०, एरंडबीयाण १२३२ तः १२३८, एरंडे
१२५१ अत्र ८२, ९३, १४८, १५१, १५४, १५७, +एरावण १६०, १६६ तः १७७, १७८ तः १८६ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, १८१ [२], एरावणवाहणे १८८, १८९ [१], एरिसए १९० [१], १९३ [१], १९५ [१], १९६, एलए १९७ तः २०६ सूत्राणां एलग प्रथमकण्डिका, २०७ तः -एलवालु २०९,२११,२११७[२], एलवालुंकी पृ. ६१ टि. २, पृ. ६६ एव
टि. ५
-एव अत्र १०२ गा. ११७ एवमेव ११० गा. १२१
गा. १२३ एतस्य
१४७३ एतत् ५४[१०] गा. १०१, १५२९[२], १६०४[२], १७३७[४]
- एरंडे
सक्कयत्यो सुत्तंकाइ एतत् २११ गा. १६९ एताः १०३ गा. ११८ एतानि ५४[८] गा. ९५ एताः १२३२,
१२३५[१] एतानि १७०९ एतद्रपा पृ. २९४ टि. १९
१२२९ एतासाम् १६६३ एतासु १९०४[१] ऐरण्यवत १२५७[१२] ऐरवतैः ९७[१] ऐरवत १०९८,
१२५७[५] एरण्डबीजानाम् ८८६ एरण्डः-तृणविशेषः
४७ गा. ३६ ,, ५४[८] गा. ९२ ऐरावणः-गुच्छवनस्पतिविशेषः
४२ गा. २२ ऐरावतवाहनः १९७[२] ईदृशः १७४६, १७५०
१७५१ एडकः ८४४ तः ८४८ एडक एरुि ५४[८] गा. ९४ वल्लीविशेषः ४५ गा. २८ एव ११० गा.११९
४९ गा. ४०, ५४[१] गा. ४८-४९ गा. ५३, ५४[८] गा. ८८, १०२ गा.११४,११०गा. १२१, १४९, १५२, १५५, १५८, १६१, १७४ गा. १३३ गा. १३६, १७९ [१],
एत्थएमेव
एयस्स
एयं
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________
८४
मूलसद्दो
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयस्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो १९१[१], १९७[१], २००[१], २०१[१], २०२[१], २०४[१], -एवं२०९, २०९ गा. १५७, एवइए २११ गा. १६५, ५४०, ५५३, ५५९ गा. १८२, एवतिए ६५५[४], ६६५[१], ६७२[४, ६], ७८९, ८००, ८०४, ८९५, एवतिकालस्स ९१० [२], ९११[३], ९१२[१,३], ९१४[२], ९२०, ९८३[२], एवमाइयाणं १०६६ [२], १०६७, १०८९, ११२७, ११४४, ११४६, ११५१, ११५२, ११५५, ११८० [६, एवमादियाणं १०], ११८४, ११९६, १२०७[१], १२०९, एवमादी १२१५[१], १२१७, १२४८, १२४९, १२६४[१], १४२९, १४३४, १५०७[३], १५५२, १५६३ [२], १५९१, १५९३, १५९९[१], १६०४[१], १६१३[१], १६१४, १६१५, १६१६ [१], १६८१[२], १६८३, १७०२[३१], १७३६ [१], १७९३ गा. २१८, १८११,१९२६, १९३१, १९३२[१], १९८० गा. २२१, २०३२ गा. २२३, २०५२[३-५], २०५४ गा. २२६, २०८५ गा. २२७, २११०, २१११, २१५४[१], २१६५,
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ पृ. ६४ टि. ४, पृ. २२४
टि. १ एव
६४१ इयत् २१५३ [१], २१५६ [१], २१६६ [१] इयत् २१५६ [१], २१५७, २१५९ [१],
२१६०, २१६५ इयत्कालस्य इयत्कालेन वा २१५६[२], २१५९ [२],
२१६६ [१] एवमादिकानाम् ५७[२], ५८ [२], ६८ [४], ८४ [४], ८५ [४],
९१ [४] एवमादिकानाम् ५६ [२],
७५ [४] एवमादयः
९८ एवमेव १६६०, २१७६,
पृ. ३१९ टि. ३ एवम् ५४ [११] गा. १०४.१०५, १७९ [१], १८७, १९२, १९४, १९७ [१], १९८ [१], २००[१२], २०१[२], ३३३, ३५३, ४३९ तः ४५०, ४५२, ४५४ तः ४६०, ४६२ [१] तः ४७३ [२], ४७४[१.२], ४७५ [१] तः ४८१ [२], ४८२[१] तः ४८५[२], ४८६, ४८७ [१-३], ४८९ [१] तः ४९३[२], ४९४, ४९५ [१-३], ४९७, ४९८, ४९९[२], ५०३ तः ५२५ [२], ५२६ [१-३], ५२७ [२]
एवमेव
एवं
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसहो
एवं
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसहो तः ५३१ [२], ५३२ [२.३], ५३३ [२.३], ५३४, ५३५ तः ५३९ सूत्राणां द्वितीय-तृतीयकण्डिके, ५४०, ५४१ [२.३], ५४३ [१.३], ५४४, ५४५ [२-३], ५४६, ५४७ [२-३], ५४८ [२.३], ५४९, ५५० [२-३], ५५१ [२-३], ५५२ [२-३], ५५३, ५५५ [२], ५५६ [२-३], ५५७ [१.३], ५५८, ५७८, ५८०, ५८२, ६०८, ६१४, ६१६, ६१८, ६२०, ६२२, ६२५, ६२७, ६२९, ६३१, ६३४, ६३८, ६४०, ६४६, ६४८, ६४९, ६५० [९-१०], ६५१, ६५२, ६५५ [४], ६५६ [३], ६५८ तः ६६१, ६६३ तः ६६५[१], ६६६ [३], ६६७, ६६८ [६, ८], ६६९ [२], ६७०, ६७१, ६७२ [४, ६, ९], ६७३ [२], ६७५, ६७६, ६७८, ६८०, ६८२, ६८६, ६८९ तः ६९२, ६९६, ६९८, ७२८, ७२९, ७४१, ७४३, ७४६, ७५२, ७५७, ७५९, ७६०, ७६६, ७६८, ७६९, ७७६, ७७८, ७९२ तः ७९९, ८०१ तः ८०६, ।
सकयत्थो
सुत्तंकाइ ८०८ तः ८२९ सूत्राणां द्वितीयकण्डिका, ८३१, ८६७तः ८६९, ८७३, ८७७[८,१०,१२, १४], ८८८[१-२], ८८९ तः ८९२, ८९४, ८९५, ९०३, ९०५, ९०७, ९१० [४], ९११[३], ९१३, ९१४[३], ९१५, ९१९, ९२०, ९२३, ९२४, ९३९ [१-२], ९४० [२], ९४१[२], ९४५, ९४६, ९५९, ९६० [२-३], ९६१ [२-३], ९६२[२-३], ९६३ [२-३], ९६४[२], ९६५[२], ९६६ [२], ९६७[२], ९६८[२], ९६९, ९७१, ९७५[२], ९७६ [२], ९७७[२], ९७८ [२], ९८० [२], ९८१[२], ९८३[२], ९८४, ९८५[८], ९८६, ९८७[३,५], ९९० [४], ९९१[२], ९९२[४], ९९४, ९९५[२],९९६, ९९८, ९९९[२], १००२, १००३[१-२], १००८[२], १००९[२], १०१० [१-३], १०११ [२], १०१२[२], १०१४[२], १०१५[२], १०१६[२], १०२० [२], १०२१[४], १०२२ [१-२], १०२६ [२], १०२७[२], १०३१[१], १०३२[१-२], १०३३
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
एवं
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो [१-३], १०३८[२], १०४१[२-४,६],१०४२, १०४३ [२], १०४६ [२-६], १०४७[२] १०४८[३, ५], १०४९, १०५० [२-३], १०५२, १०५३, १०५४[२-३], १०५५[२], १०५५, १०५९,१०६०,१०६४, १०६५, १०६६ [३], १०६७, १०६८, १०७१ तः १०७४, १०७९ तः १०८१, १०८३, १०८६, १०८८, १०८९, १०९८, १०९९, ११०१,११०४, १११६, ११२४ तः ११३०, ११३२, ११३३ [१-२], ११३६, ११३८, ११४०, ११४२, ११४४, ११४५, ११४९, ११५४, ११५५, ११६०, ११६१, ११६४[४], ११६६ [१-२], ११६७[१-२], ११६८[२], ११७२, ११७५, ११७७, ११८० [४, १०], ११८१, ११८३ [२], ११८४, ११९१, ११९५, ११९६, ११९९[२], १२०० [२], १२०१[२], १२०२, १२०३[२,४.५] १२०४, १२०७ [२], १२०९, १२१० [१-२, ४], १२१२, १२१४, १२१५[१-३], १२१६ [२], १२१७, १२२०तः
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ १२२५, १२४१ तः १२४६, १२४८, १२४९, १२५२ तः १२५५, १२५७[४,६,८,१०-११, १४-१६], १२५.८[३.८], १२६३ [१-२], १२६६ [२], १२६८[२], १२६९, १२७४, १२७८, १२८७, १२९२, १२९५, १३०३, १३०४, १३०७, १३१६, १३२३, १३३२, १३४७ तः १३४९, १३६३, १३९६, १४०० तः १४०३, १४०७[२], १४०८[३], १४०९, १४१० [२-३], १४१४[२], १४१५[३], १४१६[२], १४१९, १४२४, १४२६ [२], १४२७[२], १४२८[३], १४२९, १४३० [२], १४३४, १४३६ [१], १४३८, १४४२,१४४४, १४४५, १४५१.१४५३, १४५७ तः १४५९, १४६१, १४६४, १४६५, १४६७, १४७०, १४७८ [३], १४७९, १४८१, १४८४[३], १४८५[४, ८, ९], १४९० [२.४], १४९१ [२], १४९२ [२], १४९३ [२], १४९४ [२], १४९५ [२], १४९६, १४९७ [१-३], १४९८ [२-४], १४९९ [१-२], १५००, १५०१ [२-३], १५०३, १५०४
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसहो
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो [२-४], १५०६ [४], १५०७ [२], १५०८ तः १५१०, १५११ [१२], १५१७ [३], १५१८ [v], १५२० [३-५], १५२३ [२], १५२४ [२], १५२५, १५२६ [२.५, ७], १५३२ [२.५ ७], १५३८, १५४३, १५४६, १५४७ [२], १५५१ [२-३, ५, ७.८, १०], १५५२, १५५५, १५५७, १५५८, १५६२, १५७३, १५७५ [१-२], १५७६ [२], १५७७ [२], १५७८ [२], १५७९ [२], १५८०, १५८१ [२], १५८३ [२], १५८४ [१.२], १५८५ [२], १५८६ [२], १५८७ [१], १५८९ [२], १५९१, १५९५ [२], १५९७ [२], १५९९ [१-२], १६०१, १६०३ [२], १६०४ [१.२], १६०६ [२], १६०८, १६१०, १६११, १६१३ [२], १६१४, १६१६ [१.२], १६१८, १६१९, १६२७ [२], १६३१, १६३२, १६३५ [२], १६३६, १६३८ [२], १६३९, १६४१, १६४२, १६४४, १६४५, १६४९ [२], १६५५ तः १६५७, १६५९, १६६६ तः
सक्कयस्थो सुकाइ १६७३, १६७४ [१-२], १६७६ [२], १६७७ [१-२], १६७८ [१-३], १६८४ [२], १६८५ [२], १६९१ [४], १६९५[३], १७०१[३], १७०२ [५, १०, १४. १५, २३-२४, ३४-३५, ४१, ४४, ४७, ५६, ५८], १७०६, १७०८ [५], १७१०, १७१२, १७१६, १७१७, १७१९, १७२१, १७२३, १७२५, १७२६, १७२८, १७३० [२-३], १७३१ [२-४], १७३७ [३], १७३९ [३], १७४१, १७४२, १७४७ [२], १७४८, १७५४ [२], १७५६ [२], १७५८ [२], १७५९ [२], १७६१, १७६२, १७६३ [२], १७६५ [२], १७६७ [१२], १७६८ [२-३], १७६९ [२], १७७० [२], १७७१, १७७२, १७७३ [२], १७७४ [२], १७७५ [२], १७७७ [२], १७७८, १७८१, १७८२, १७८३ [२], १७८४ [१३], १७८५, १७८७ [२], १७८८ [२], १७८९, १७९०, १७९२ [२-३], १७९४ [२], १७९८ [२], १७९९, १८०२,
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो एवं
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो १८०६ [१२], १८०९, १८१३, १८१६, १८२०, १८२६, १८२८, १८२९, १८४२, १८५४, तः १८५७, १८६०, १८६३, १८६४, १८६६ [२], १८६९[२], १८७१ [२], १८७३, १८७४ [२], १८७५ [२], १८७६ [२], १८७८ [२], १८८० [१-२], १८८१ [२], १८८३ [२], १८८५ [१], १८८९ [२-३], १८९० [२], १८९४ [२], १८९५ [२], १९११, १९१५, १९१९,१९२३, १९२४,
१९२८ तः १९३२ [२], - १९३९, १९४३, १९४६,
१९४९, १९५४ तः १९५६, १९५७[१-२], १९५८ तः १९६०, १९६३, १९६४, १९६७, १९६९, १९७६, १९९९ तः २००१, २००९[२], २०१०, २०१४[२], २०१८, २०२३, २०२८, २०३०, २०३४ [२], २०३६, २०३९, २०४१, एवं - २०४४, २०४६,२०४८, २०५०, २०५१, २०५२[१-६], २०५७ [२,४], २०५९, २०६२, .एवंभूयाणं २०६५, २०६८,२०७१, एवामेव २०७४, २०७८ तः २०८१, २०८३, २०८४, २०८७[२], २०९० [२],
सक्कयत्यो सुत्तंकाइ २०९१[२], २०९३[२], २०९४[१.२] २०९५ [२], २०९६[२], २०९७[२], २०९८ [१.२], २०९९[२], २१०० [२], २१०१[२], २१०३ [२], २१०४ [१-२], २१०७, २११०, २१११, २११४, २११५[१], २११८[२], २११९[२-४], २१२० [१-३], २१२१[१-२], २१२३ [२-४], २१२४ [२.४], २१२७[२], २१२८[२], २१२९[२], २१३ ४[२], २१३५[२], २१३६, २१३७[२], २१३८, २१३९, २१४० [२], २१४१, २१४४[२], २१४५[२], २१५४[१-२], २१५५, २१५७, २१५८[२], २१६०,२१६१,२१६५, २१६६ [३], २१६७, २१६९, २१७० [१], २१७६, पृ. २४५ टि. १, पृ. २७५ टि. ६, पृ. २८४ टि. २, पृ. ३१९ टि. ३ एवम् ४३ गा. २६, ९८, ५३८[३], १४०९, १४९७[३],२११६ [२], २११९[५], २१२०[४] एवम्भूतानाम् १११३ एवमेव १८६४,
२०५२[२]
१६७९ तः १६८१[१], १६८२,
एस
एषः
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसहो
एस
-एस एसा
-एसा -एसं एसुहुमा -एसे
बीयं परिसिटुं- सहाणुक्कमो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ १६८३, १६८६, १७४२ ०-ओगाढे अवगाढान् १८०१
त: १७४४ ओगाहई अवगाहते ११० मा. १२४ एतद् १६७९ तः ओगाहण अवगाहना १४७४ गा. १६८१[२], १६८२तः
२१४ १६८४[१], १६८६ ०-ओगाहणए अवगाहनकः ४५५[१-३], एषः पृ.२१० टि. २
४६४ [१-३], ४६६ एषा २११ गा. १६३तः
[१.३], ४७३ [१-३], १६५, ८३२ तः ८३८,
४८१ [१-३], ४८९ ८५४ तः ८५७, ८९७,
[१३], ५२६ [२-३], १००३ [२], १०८६
५२७ [१-२], ५२८, एषा पृ. २१० टि.२
५२९ [२-३],५३०[१], एषाम् १०५४ [२]
५३१ [१-३], ५५५ एतावत्सूक्ष्माः २१६९
[१-३] एषः ८३९, ८४०, - ओगाहणगस्स अवगाहनकस्य ४५५ ८४४, ८४५
[१३], ४६४ [१], , ११० गा. १२३,
४६६ [१], ४७३ [१], ६४७ गा. १८४, ८९०,
४८९ [१], ५२९ [१], १५.०४[४], १५९१,
५३० [१], ५३१[१,३], १५९९[१]
_५५५ [१, ३] यन्ति ५४ [११] ०-ओगाहणगाणं अवगाहनकानाम् ४५५
[१, ३], ४६४ [१],
४६६ [१], ४७३ [१], अवगाढम् ८७७ [२३]
४८१[१], ४८९ [१], गा. १९८
५२९[१], ५३० [१], अवगाढस्य ५११, ८०२
५३१[१, ३], तः ८०६
५५५[१, ३] अवगाढाः ३३१, १२४४ - ओगाहणगे अवगाहनकः ५२९ [१] अवगाढानि ८७७ ओगाहणटुताए अवगाहनार्थत्या ४४० [१६-१७] ओगाहणट्टयाए
,, ४४१, ४४३ तः ८७७ [४],
४४८, ४५२, ४५३,
४५५[१-३], ४५६[१], अवगाढानाम् ३३१,
४५७ [१], ४५९ [१], ३३३,५११
४६२ [१], ४६४ [१], अवगाढः ९७२ गा. २०२
४६६ [१], ४६७ [१], __, ५११, ५१२
४६८ [१], ४७० [१], अवगाढम् ७९४ तः ८०१,
४७३ [१], ४७४ [१], ९७८ [१], ९८५ [६],
४७५[१], ४७७[१],
+-ओगाढ
.-ओगाढस्स
0-ओगाढा ओगाढाई
-ओगाढाई
.-ओगाढाणं
ओगाढे -भोगाढे
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो भोगाहट्टयाए
भगाहण्या
भोगाहट्र्याहिंतो अवगाहनार्थतायाः
-0
पण्णवणासुत्त परिसिट्ठाई
10
सक्कत्थो
सुकाइ
४८१[१, ३], ४८२[१],
४९०
४८३ [१], ४८५ [१], ४८९ [१, ३], [१, ३], ४९१ [१], ४९.३ [१], ४९५ [१], ४९६, ४९७, ५०५, ५०६, ५०८, ५१०, ५१३, ५१४, ५१९, ५२५[१], ५३१[१,३], ५३२ [१], ५३३ [१], ५.३४, ५३५ [१], ५३७ [१], ५३८ [१], ५३९ [१], ५४१ [१], ५४२ [१], ५४३ [१], ५४५ [१], ५४७ [१], ५४८ [१], ५४९, ५५०[१], ५५.१[१], ५५२[१], ५५४[१-३], ५५५[१,३], ५५६ [१], ५५७ [१], ९.७९, ९८५ [७], ९८७ [२]
४८७[१], ५०४, ५.११, ५१५, ५२७] [३], ५.२९ [१], ५३० [१], ५३६ [१] - ओगाहणते अवगाहनकः ५२६ [१] भोगाहणपएस्ट्याए अवगाहन
प्रदेशार्थतया ९७९, ९८५[७],
९८७ [२]
- ओगाहणयरस अवगाहनकस्य ४८१ [१]
९७९, ९८७ [२] अवगाहनार्थतया
11 - ओगाहणयाणं अवगाहनकानाम्
४५५[२],
भोगाइणवग्गणाओ अवगाहनावर्गणाः
५२६ [१], ५२७[१]
૮
मूलसो भोगाइणसंठाणपत्रं अवगाहनासंस्थान
भोगा हणसंठाणे
ओगाहणा
०
ओगाहणा
- भोगाहणा
० - भोगाहणा
ओगाहणार
ताउए
ओगाहणाणामनिहत्ताउए ओगाहणानाम
निहत्ताउए ओगाहणाहिंतो भोगाहित्ता
भोगान्ता
सक्कत्थो सुत्तंकाइ
पदम् पृ. ३४९५.६ अवगाहन संस्थानम्
२ गा. ६ अवगाहना २११ गा. १६४-१६५, ५४०, ९८७ [१], १००६ गा. २०८, १५५२, १५६६ अवगाहना १०१४[१]
२११गा. १६५
२११गा. १६३, १५०६[१], १५.०७[१],१५१३[१],
१५२७ तः १५२९[२],
१५३०, १५३१, १५३२ [1,4], १५३५, १०४० तः १५४७[१], १५४८ तः १५५०, १५५१ [१,४,६,९] अवगाहनया ८२, ९३, २११गा. १६६, ४७३ [३], ५०७, १५६६
"
ओगाहणाणामणिह अवगाहनानामनि
धत्तायुष्कः
23
१५०२,
در
૬૮૪
६९०
६८५ अवगाहनायाः १५६६ अवगाह्य १६८, १६९, १७१ तः १७४, १७७, १७८ [१], १७९[१], १८१[१], १८८, १८९ [१], १९० [१], ९९३,
१००१
अवगाह्य
१७०, १८० [१], १८२ [१], १८३ [१]
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________
वीयं परिसिहं-सहाणुक्कमो मूलसहो सक्कयस्थो सुत्तंकाइ | मूलसद्दो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ ओघसण्णा ओघसंज्ञा ७२५ तः ७२७ ओरालियमीसा- औदारिकमिश्रशरीरकायओढावलंबिणी ओष्ठावलम्बिनी १२३७ सरीरकायजोगं योगम् २१७३ [२] ओविणाग अवधिज्ञान ४५९ [१] ओरालियमीसा- औदारिकमिश्रओविणाणी अवधिज्ञानी ४६० सरीरकाय- शरीरकायओफिडित्ता उत्स्फिटित्वा -उत्प्लुत्य
प्पओगिणो प्रयोगिणः १०८३ पृ. २७१ टि. ९ ओरालियमीसा- औदारिकमिश्रशरीरकायओभंजलिया चतुरिन्द्रियजीवाः ५८[१] सरीरकायप्पओगी प्रयोगी ०-ओभासा अवभासा: १६७ तः १७४ ओरालियमुक्केल्लगा औदारिकमुक्तानि ओमत्तं अवमत्वम्
९११ [१] ओयविय तेजित १७८ [२] मोरालियसरीर- औदारिकशरीरकाययोगम् ओयाहारा ओजआहारा १८६२, कायजोगं
२१७३ [२] १८६४ ओरालियसरीर- औदारिकशरीरकायप्रयोगी ओरालाई उदाराणि २०५२ [२, ४] कायप्पओगी
१०८३ ओरालिए औदारिकम् ९०१,९०४,
औदारिकशरीरकाय९०६, ९०८, १४७५
प्रयोगिणः १०८० तः ओरालिएण औदारिकेण १५६३ [२]
१०८३ ओरालिय- औदारिकाणि १५४४ [२]
ओरालियसरीर- औदारिकशरीरकायप्रयोगः भोरालिय. औदारिक १५६५, कायप्पओगे १०६८, १०७२ तः १५६६, १७०२ [१४],
१०७४ २१७५, पृ.२२७ टि.१-२ ओरालियसरीरगा औदारिकशरीरकाणि • ओरालिय- औदारिकाणि १४७९
९१४[१] ओरालियमीसग- औदारिकमिश्रकशरीरकाय
ओरालिय- औदारिकशरीरनाम्नः सरीरकायजोगं योगम् २१७३ [२]
सरीरणामाए
१७०२[१०] ओरालियमीसग- औदारिकमिश्रक
ओरालियसरीरणामे औदारिकशरीरनाम सरीरकायप्प- शरीरकाय
१६९४ [३] ओगी प्रयोगी
ओरालियसरीर- औदारिकशरीर
___बंधणणामे ओरालियमीससरी- औदारिकमिश्रशरीरकाय
बन्धननाम १६९४[५] रकायप्पभोगिणो प्रयोगिणः १०८३
ओरालियसरीरया औदारिकशरीरकाणि ओरालियमीस- औदारिकमिश्र.
___९१० [१]
सोरालियसरीर- औदारिकशरीरसरीरकायप्प- शरीरकाय
संघातणामे सङ्घातनाम १६९४ [६] ओगी प्रयोगी १०८३
ओरालियसरीरस्स औदारिकशरीरस्य १५०२, औदारिकमिश्रशरीरकाय
१५३८, १५५३, १५५६, प्रयोगिणः १०८० तः
१५५७, १५६६ १०८३
.ओरालिय- औदारिकशरीरस्य ओरालियमीस- औदारिकमिश्रशरीरकाय
सरीरस्स १५०६ [१], १५०७[१] सरीरकायप्प- प्रयोगः १०६८, ०-ओरालिय१०७२ तः १०७४। सरीरस्स
१५१३ [१]
ओगे
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________
पण्णवणासुत्तपरिसिट्टाई मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसहो सकयस्थो सुत्तंकाइ ओरालियसरीरं औदारिकशरीरम्
९११[२], ९१२[२], १५५९ तः १५६१,
१५०७[३] १९०३ [३]
ओरालिया औदारिकाणि ९११[३], ओरालियसरीरं- औदारिकशरीरा
९१२[१, ३], ९१४ गोवंगणामे झोपाङ्गनाम १६९४[४]
[२,४], ९१६[१], ओरालियसरीरा औदारिकशरीराणि
९१८[१-३], ९२१[१.२, ९११[१], ९१२[१],
४], ९२२ ९१६[१], ९१८[१],
ओवइया त्रीन्द्रियजीवाः ५७ [१] ९२१[१], १५६५,
ओवकमियं औपक्रमिकीम् २०७३ १८६३, पृ. २२५ टि. ४, ओवक्कमिया औपक्रमिकी २०७२ पृ. ३९२ टि. १
ओवम्मसच्चा औपम्थसत्या-भाषाप्रमेदः ओरालियसरीराओ औदारिकशरीरात
८६२ १५९७[२] ओवम्मसच्चे
" , ८६२ ओरालियसरीरी औदारिकशरीरिणः
गा. १९४ ओवम्म १७९४[३]
औपम्यम् २११ गा. १७५ ओरालियसरीरीसु औदारिकशरीरिषु
ओवासंतरं अवकाशान्तरम् १०००
ओसक्वति १९०३[२]
अवध्वष्कते १२५३, ओरालियसरीरे औदारिकशरीरम्
१२५५ ओसण्णकारणं १४७६, १४८८
अवसन्न कारणम्-बाहुल्य, औदारिकशरीरे
कारणम् ७२०, ७३२,
१८०१, १५३९ [३]
१८०६ [१], १८०९ • ओरालियसरीरे औदारिकशरीरम् ।
• भोसप्पिणीओ अवसर्पिण्यः १२६२ [१], १४७६ तः १४७८ [२],
९२८६, १२८८, १३००, १४८०, १४८२तः
१३०१,१३०५,१३१०, १४८४ [२], १४८५
१३२६, १३४४, १३५२, [१-३, ५.७], १४८७
१३५९, १३६५, १३७७ [१-२], १४८९, १४९०
० ओसप्पिणीहिं अवसर्पिणीभिः ९१० [१],१४९१[१],१४९२
[१.२, ४], ९११ [२], [१], १४९५[१],
९१२ [२], ९१४ [१], १४९७[१-३], १४९८
९१८ [१], ९२१ [१] [१], १५०१ [१]. +ओसहि औषध्यः ३८ गा. १२ ओरालियसरीरेहिं औदारिकशरीरैः ९१८[१] भोसहीओ ओरालियसरीरेहितो औदारिकशरीरेभ्यः ओसा
अवश्यायः २८ [१] १५६५, १५९५[२], ओहारिणी अवधारणी ८३०, ८३१ १६०३[२], १६०४[१] ओहिए
औधिके १९२६ ओरालियसंठाण-० औदारिकसंस्थान १५४३ ओहिओ औधिकः १८९ [१], ओरालियस्स औदारिकस्य ९१०[२-३], ।
१९० [१], ११४५
७३४,
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो
९३ मूलसद्दो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ मोहिणा अवधिना १२१५ [१३], ओहिदंसणणा- अवधिदर्शनानाकार
१९८३ तः १९९२, गारपासणया पश्यत्ता १९३८, १९४२ १९९४, १९९५, १९९७, ओहिदसणणा- अवधिदर्शनाना१९९८, २००६, २००७
गारोवोगे कारोपयोगः १९१०, ओहिणाण अवधिज्ञान ४५२, ४६४
१९१४ [१], १२१६ [१], ओहिदसणावरणे अवधिदर्शनावरणम् १६८०
१९२९ ओहिदसणी अवधिदर्शनी ओहिणाण. अवधिज्ञान ४४०, ४४१,
४८८, ४९६, १३५६ ४८७ [१], ४९५[१]
अवधिदर्शनिनः २६०, ओहिणाणपरिणामे अवधिज्ञानपरिणामः ९३३
१९५४, पृ. २३० टि. २ ओहिणाणसागार- अवधिज्ञानसाकारपश्यत्ता ओहिदसणीणं अवधिदर्शनिनाम् २६० पासणया
१९३७, १९४१ ओहिदसणो- अवधिदर्शनोपओहिणाणसा- अवधिज्ञानसाकारोपयोगः
वउत्ता
युक्ताः १९२९ गारोवओगे
ओहिपयं अवधिपदम् पृ. ४१८ ओहिणाणं अवधिज्ञानम् १४२०
पं. २७ [७.८], १४२१ [२],
ओहिय.
औधिक १८९८ [२]
१५११ [१-३], १५१२ • ओहिणाणाई अवधिज्ञानानि १४३७[६] भोहियदंडओ औधिकदण्डकः ८९०, . ओहिणाणाणि अवधिज्ञानानि १४३७[५] भोहिणाणारिया अवधिज्ञानाः १०८ ओहियस्स औधिकस्य १५०३, -मोहिणाणिस्स अवधिज्ञानिनः ४८७[१],
१५०७/३] ___ ४९५[१] ओहिया औधिकाः १८९[१], मोहिणाणी अवधिज्ञानी ४८८,४९६,
१९० [१], ६४०, ६४१, १३४९
११४६, ११४७, ११५० अवधिज्ञानिनः २५७,
तः ११५२, ११७२, २५९,९३८,१८९८[२],
११७४, १५२६ [३], १९५४
१५८३ [३] ०-भोहिणाणी अवधिज्ञानी ४८७/१],
औधिका १७३६ [१], ___ ४९५[१३]
१७३७[१], १७३८, मोहिणाणीणं अवधिज्ञानिनाम् २५७,
१७४१ २५९
औधिकानि ९१७, ९१८ .-मोहिणाणीणं , ४८७[१],
__ [१-३], ९२१[१-३], ४९५[१] • मोहिणाणेसु अवधिज्ञानेषु १२१६ [१] भोहियाणं औधिकानाम् १८१[१२], भोहिदसण अवधिदर्शन १९२८
१८४[१], १९७[१], मोहिदसण. ,, ४४०, ४४१,
३५८, ३६१, ३६७, ४६२[१]
९८३ [२], ९८४, ९८७
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________
क
कई
पॅण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयस्थो सुत्तंकाइ ओहियाणं [१], ११४६, ११४७, कक्खडगरुय- कर्कशगुरुकगुणेभ्यः
११५५, ११८० [१, ३], गुणेहिंतो ९८२, ९८७ [४] १४९७ [३], १५२६ [४], कक्खडफास. ____ कर्कशस्पर्श ४४०, ४४१, १५३२[३], पृ.३० टि.१
५४५[१], पृ.३९५ टि.३ • ओहियाणं औधिकानाम् ११७८ कक्खडफासणामे कर्कशस्पर्शनाम १६९४ ओहिस्स अवधेः १९८१ गा. २२२,
[१२] २०१७
कक्खडफास कर्कशस्पर्शपरिणताः ८ [४], ओही
अवधिः २गा. ७,१९८२, परिणता ९[१] तः १३ [५], १२ २००८, २०१६, २०२७
[१, ३.८], १३[१.५]
कक्खडफासपरिणामे कर्कशस्पर्शपरिणामः ९५५ कति ९८३ [१], १६२१,
कक्खडफासा कर्कशस्पर्शाः १६७ तः १७७३ [१]
१७४ कइकिरिए कतिक्रियः १५९८,
० कक्खडस्स कर्कशस्य ५४५ [१] १५९९ [१]
कक्खडाई कर्कशानि १८०० [१-२] कइपएसोगाढा कतिप्रदेशावगाढा १२४४
• कक्खडाई , १८०० [२] कहरसारे करीरसारःपृ. २९४ टि.३
कक्खडाणं कर्कशानाम् ५४५[१] कइविहे कतिविधः १०६८
० कक्खडे कर्कशः कतिविधम् १४८२,
+कच्छ
कच्छ:-वनस्पतिविशेषः १४८५ [३] कइसु कतिषु
५५ [३] गा. १०८ १२१७ कच्छभा
कच्छपा:-जलचरभेदः ६४ कतिभिः ९६६ [१], ९६७ कइहिं [१], ९७०, १००२
कच्छहा को कुतः ८५९ गा. १९२
कच्छा
कक्षा-जलरुहवनस्पतिकमोहितो कुत:-केभ्यः ६५० [१],
विशेषः कच्छुरी
वनस्पतिविशेषः ४२गा.१९ कक्कोड कर्कोटकी-वल्लीभेदः ४५ +कच्छुल कच्छुल:-गुल्मवनस्पतिगा. २९
भेदः ४३ गा. २५ +कक्खड तृणविशेषः ४७ गा. ३६ कच्छंभरि कस्तुम्भरिः-वनस्पतिः कक्ख ड . कर्कश-स्पर्श ३३३,
पृ. १८ टि. ६ १८०१, १८०९ कज
क्रियते-भवति १५७४, कक्खडगरुयगुण • कर्कशगुरुकगुण ९८५[९],
१५७७ [१], १५७८
[१], १५७९ [१], कक्खडगरुयगुणा कर्कशगुरुकगुणाः ९८०
१६०७, १६०९, १६१२, [१],९८२,९८५[८-९],
१६२८ तः १६३०, ९८७ [३४]
१६३४, १६४०, १६५० कक्खडगरुयगुणाणं कर्कशगुरुकगुणानाम् ९८२,
तः १६५२, १६५८, ९८७ [४]
१६६०
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
कजति
कजले कजति
बीयं परिसिटुं-सद्दाणुकमो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ क्रियते-भवति ११४२,
कडुगतुंबीफले
कटुकतुम्बीफलम् १२३३ १५७४, १५७५ [१], कडुय
कटुक ५४४, १८०९ १५७६ [१], १५७७ कडुय[१], १५७८ [१], कडुयपिट्टणिट्टिया कटुकपिष्टनिष्ठिता१५७९ [१], १६०७ तः
मद्यविशेषः पृ. २९६ १६०९, १६१२, १६१३
टि. १६ [१], १६१४ तः १६१६ कडुयरस
कटुकरस पृ.३९५टि.२ [१], १६२२ तः १६२६, कडुयरस.
४४०, ४४१ १६२८ तः १६३०, कडयरसपरिणता कटुकरसपरिणताः १६३३, १६३४, १६३५
<[३], ९[१-५], १० [१-४], १६३६ तः
[१-२], ११[२], १२ १६३८ [१], १६४०,
[१८], १३[१५] १६५०, १६५२, १६५३, ० कडुयाई कटुकानि १८०१ १६५७, १६५८, १६६० कण
म्लेच्छजातिविशेषः कजलम् १२२६
पृ. ३६ टि. १७ क्रियेते-भवतः ११४२, +कणइर कर्णिकारः ४३ गा. २४ १६३३, १६३५. [४] कणए
कनकः-पर्वगवनक्रियन्ते-भवन्ति ११२९,
स्पतिभेदः ४६ गा. ३४ ११३९, ११४१,११४२, कणग
कनक १८७ गा. १४५१६११,१६३५[१,३,४]
१४६, १९५[१], १२३० कृत्वा ८७८, २१६९ कणगा
कनकाः-चतुरिन्द्रियकाष्ठपादुकाकाराः
५८[१] शिल्पार्याः १०६ कणभागा चतुरिन्द्रियजीवाः त्रीन्द्रियजीवाः पृ. २७
पृ. २८ टि. १३ टि. १० +कणयर कर्णिकारः पृ. १८ टि.१८ काष्ठात् ५४ [५] गा. ७६ कणवीर म्लेच्छजातिविशेषः तः ७९, ५४ [६] गा.
पृ. ३६ टि. १७ ८० तः ८३ ०कणवीरए करवीरकः १२२६, श्रीन्द्रियजीवाः ५७ [१]
१२२७, १२२९, १२३० कटक-आभरण १७७ कणवीरे करवीरः १२३१ , ,, १७८[१२], कणिकामच्छा मत्स्थविशेषः ६३
१८८, १९६ कणियारकुसुमे कर्णिकारकुसुमम् १२३० कृतस्य १६७९ कण्णत्तिया चर्मपक्षिविशेषः कृतानि १४४४ कण्णपाउरणा कर्णप्रावरणाःकटाहम् ५४[८] गा. ९५
अन्तर्वीपमनुष्याः ९५ कटुका
१२३७ कण्णपीढ कर्णपीठ १७७, १७८ कटुकतुम्बी १२३३ ।
[१-२], १९६
कट्ठपाउयारा
कट्ठहारा
कट्ठामो
कट्टाहारा कडग. कडय.
कडस्स कडाई कडाई . कडुई कदुगतुंबी
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________
पंण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई मूलसद्दो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ कणिया कर्णिका-वनस्पतिः
कण्हलेस्सं कृष्णलेश्यम् १२१५ ५४[८] गा. ९१
[१-२], १२५८ कर्णिका १७७, १७८ [१], १८८, २१६९
कृष्णलेश्याम् १२२४ कण्णियारकुसुमे कर्णिकारकुसुमम् पृ. २९४ ० कण्हलेस्सं कृष्णलेश्यम् १२५८[-]]
टि. २१ कण्हलेस्सा कृष्णलेश्या १११६, कण्णुक्कडत्त वनस्पतिविशेषः
११५६, ११५८, ११५९, पृ. २२ टि. ४ ।
११६३[१], ११६४[३], +कण्ह कृष्ण:-हरितवनस्पति
११६५[२], ११८०[७], भेदः ४९ गा. ४१
१२१९, १२२०, १२२२, कण्हकडबू वनस्पतिविशेषः ५१[१]
१२२६, १२३३, १२४२, गा. ४९
तः १२४४, १२५० तः कण्हकंदए कृष्णकन्दकः १२३३
१२५२,१२५६, १२५७, कण्हलेसटाणा कृष्णलेश्यास्थानानि
[१-३,५,७,९,१२-१३], १२४९
१२५८[५] कण्हलेसं कृष्णलेश्यम् १२१५[२]
कृष्णलेश्याः ९३८, ९४३, कृष्णलेश्याम् १२२४
११४६, ११६३ [३], कण्हलेसा कृष्णलेश्या १२३२, पृ.
११७०, ११७१, ११७३, ४०३ टि. १
११७६, ११८० [५, कृष्णलेश्याः ९३९[१]
८-९], ११८२[१, ३], कण्हलेसाए कृष्णलेश्यया १२५८[६]
११८३[१,३], ११८८, कृष्णलेश्यायाम्
११९०, ११९२, ११९४, १८८५ [१]
पृ. २८५ टि. ३, पृ.२८६ कण्हलेसाओ कृष्णलेश्याः ११९०
टि.३ कण्हलेसे कृष्णलेश्यः १२०१[१]. कण्हलेस्साए कृष्णलेश्यया १२५८[७] १२०३ [१,३], १२१०
कृष्णलेश्यायाः १२४५ [३], १२११, १२१५ ० कण्हलेस्साए कृष्णलेश्यया १२५८ [१],१२५८[६],१३३६,
१७४६, १७५१ कण्हलेस्साओ कृष्णलेश्याः ११८० ० कण्हलेसे कृष्णलेश्यः १२५८[८]
[७.९], ११८२ [२-३], कण्हलेसेसु कृष्णलेश्येषु १२०१[१],
११८३ [३], ११८९ १२१० [३], १२११ कण्हलेस्साठाणा कृष्णलेश्यास्थानानि १२४६ कण्हलेस्स० कृष्णलेश्य १२०८ कण्हलेस्साठाणाणं कृष्णलेश्यास्थानानाम् कण्हलेस्सट्टाणा कृष्णलेश्यास्थानानि ।
१२४७ १२४७, १२४९ कण्हलेस्साणं कृष्णलेश्यानाम् ११७० तः कण्हलेस्सट्टाणाणं कृष्णलेश्यास्थानानाम्
११७४, ११७६,११७८, १२४८, १२४९
११८० [१, ५-१०],
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________
वीयं परिसिटुं-सदाणुकमो मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ मूलसद्दो कण्हलेस्साणं १८२ [२-२], ११८३
[१३], ११८८ तः
११९४, १२१७ कण्हलेस्सापरिणामे कृष्णलेश्यापरिणामः ९३० कण्हलेस्से कृष्णलेश्यः १२०१ [१],
कतरे १२.३ , १२०८. १२८०, १२ -11-], १२११, १२१', [1], १२१६ [1], १२५८
कतरेहितो
कण्हलेस्से कृष्णलेश्यः १२५८ [] कण्हलेस्सेसु कृष्णलेश्येषु ५११७,
१२०१ [१], १२०३ [१], १२०८, १२०९,
१२१० [1], १२१३ कण्हलेस्सेहिंतो कृष्णलेश्येभ्यः ५१९१,
११९२, 11९४ कण्ह वल्ली कृष्णवल्ली ४, गा. ३० कण्हसप्पा कृष्णतः
७९ ० कण्हा
कृष्णाः . कण्हाणं कृष्णानाम् १०२ गा.११७
शुष्णः- वनस्पतिविशेषः
५४ [१] गा. ५३ कतरे २२५ तः २३० [], २३२ तः २७१, २७२ [१५], २७३ सः २७५,
सक्कयत्थो
सुत्काइ १८१८,१८२१,२०५३, २१२५ तः २१२७[१], २१२९ [१], २१३०, २१३१, २१४२,२१४३ कतरः २७२ [१-५]] कतरत् ७७७, ७७९, ७८०, ८०२ तः ८०५, ८८७, ९७९, ९८५ [७], ९८७ [२], १०१३ कतराः ११८२ [२],
११८९ कतराणि १२४८, १२४९,
१५६५. १५६६ कतरेभ्यः २२५ तः २३० [५], २३२ तः २७२ [५], २७३ तः २७५, ३२५, ३३० तः ३३३, ६९१, ७३१, ७३३, ७३५, ७३७, ७५३, ७६३, ७७२, ७७७, ७७९, ७८०, ८०२ तः ८०५, ८८७, ९००, ९७९, ९८२, ९८५ [७-९], ९८७ [२-४],
१०१३ ११७० तः ११७४, ११७६, ११८० [१, ५.१०], ११८२[१,३], ११८३ [१-३], ११८५, ११८६, ११८७ तः ११९४,१२४८,१२४९, १४७३, १५६५, १५६६, १८१८, १८२१,२०५३, २१२५ तः २१२७[१], २१२९[१], २१३०, २१३१, २१४२, २१४३ कतरस्मात् २७२ [१५]
कण्हे
कतरे
६९१, ७३१, ७३३,
०
९.८२, ९८७ [४], ११७० तः ११७४, ११७६, ११८० [१, ५.१०], ११८२[१,३], ११८३ [२-३], ११८५ तः ११८८, ११९०, ११९२ तः ११९४, । कतरेहितो
आ ९ [२]-७
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो कतरेहिंतो
कति
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयत्थो सुत्तंकाइ | मूलसद्दो कतराभ्यः ११८२[२],
११८९ कति ७२५तः ७२७, ७७४, ७९१, ८५९ गा. १९२, ८७०, ८९८,
कतिकिरिए ९०१, ९०२, ९०४, ९०६, ९०८, ९५८, ९५९, ९७३, ९८४, ९८५[१], ९८७[१], १०२५, १०२६ [१], कतिकिरिया १०२७[१],१०२८[१], १०५६, १०५७, ११५६ तः ११६०, १२१९, १२३९, १२४०, १२५०, १२५६, १२५७[१, ३, ५, ७, १२], १४७५, कतिदिसिं १५६७, १५८१[१], १५८२, १५८३ [१], १६०५, १६०६[१], +कतिपएस १६१७, १६२७[१], १६४२, १६४३, १६४६, कतिपएसिए १६४७[१], १६४८, १६४९ [१], १६६४ गा. कतिपएसोगाढे २१७, १६६५, १६६६, १६८७, १७५४ [१], कतिपतिट्रिए १७५", १७५६ [१], कतिपदेसिया १७५७, १७५८[१], कतिप्पगारा १७६३ [१], १७६५[२], कतिभाग-० १७६६, १७६७[१] १७६८[१], १७६९ [१], कतिभागं १७७० [१], १७७४ [१], १७७५ [१], १७७६, १७७७[१], १७७८, कतिविधं १७८३ [१], १७८४[१], कतिविधे १७८७[१],१७८८[१], कतिविहा १७८९, १७९१, १७९२ [१], १८०९, २०८६, ।
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ २०८९, २०९० [१] २०९१[१], २०९२, २१३३, २१३४[१], २१४७, २१४८, २१५२ वतिक्रियः १५८५[१], १५८८, १५८९ [१], १५९०, १५९१, १५९६, १५९७ [१],१६०४[१], २१५३ [४], २१६६ [३] कतिक्रियाः १५८६[१], १५९२ तः १५९४, १५९५[१], १६००, १६०२, १६०३[१],
२१५३ [५-६],
२१६६[३-४] कतिदिशः - कतिभ्यो दिग्भ्यः १५५३, १५५४,
कतिप्रदेशा: ९७२ गा.
२०२ कतिप्रदेशकम् ९७७[१],
९८५[५] कतिप्रदेशावगाढम्
९७८[१], ९८५[६] कतिप्रतिष्ठितः ९६०[१] कतिप्रदेशिका १२४३ कतिप्रकारा ८५९ गा.१९२ कतिभाग ६७७, ६७९,
६८१ कतिभागं १७९३ गा. २१७, १८०३, १८१०,
१८१६ कतिविधम् १२४२ कतिविधः
१९८२ कतिविधा ४३८, ७३८, ७५४, ७६४, ७७३ [१],
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
कति विहा
33
कतिविहे
"
बीयं परिसिट्टे - सहाणुकमो
मूलसद्दो
सक्कत्थो
सुकाइ
८६० तः ८६६, १००९ [१],१०११[१],१०१६ [१], १०८७, १०८८, १५६८ तः १५७२, १९३६ तः १९३८, १९४० तः १९४२, १९४४, १९४५, १९४७, १९४८, १९५१, २०५२ [१], २०५५, २०६०, २०६३, २०६६, २०६९, २०७२, २०७७ कतिविधाः ५०० तः ५०२, १०१२ [१] कतिविधानि १०२४ कतिविधः ६८५, ८८१, ८९६, ९२५ तः ९३७, ९४७ तः ९५७, ९६२ [१],९६३[१], १००७, १००८ [१], १०१५ [१], १०१७ तः १०२० [9], १०२१ [१-३], १०६९, १०७०, १०८५. १४७१, १६७९, १६८०, १६८१ [१], १६८२, १९०८ तः १९१०, १९१२ तः १९१४, १९१७, १९१८, १९२१, १९२२
कतिविधम् १४७६ तः १४.८ [२], १४८०, १४८३, १४८४ [१-२], १४८५ [१, २, ५, ६ ], १४८७[१-२], १५१४, १५३३ [१], १५३६, १५३७, १५३९ [१], १५५२, १६८८, १६८९ [१२], १६९० [१-३],
कति वि
कतिविहो कतिसमइए
""
कतिसमइया
कतिसु
در
(तृ. स.)
कतिहि
कतिहिं
कते कतोहिंतो
कत्तो
कत्थ
+ करथुल
कभर
कदलित्थंभाण
कदली कदलीभाण
सक्कत्थो
सुकाइ
१६९१ [१-५], १६९२, १६९४
१६९३,
[१, ३-९], १६९५ [१-२], १६९६ कतिविधानि पृ. २१५ टि. १
कतिविधः १६६४गा. २१७ कतिसामयिकः २०८७
[१], २०८८, २१७२ कतिसामयिकम् २१७१ कतिसामयिकी १०१० [१] कतिषु १२१६ [१] कतिभिः
१२३२ ९६१[१], १६६४गा. २१७
९९
६६८, ६८७, ८५९ गा. १९२, ९६४ [१], ९६५ [१], १००३ [१], १००४, १००५,
१६७०, १६७२
कृते १८६४, २०५२ [२] कुतः - केभ्यः ६३९ [१], ६४२, ६४५[१], ६४६,
دو
६४८, ६५५ [१] ६५६ [१], ६५८, ६६२[१]
कुतः
कुत्र
५५९ गा. १८२ पृ. ७८ टि. ४
वनस्पतिविशेषः पृ. १८ टि. १९ कस्तुम्भरिः - वनस्पतिविशेषः
४२गा. २०, पृ. १७ टि. १४
कदलीस्तम्भानाम् ८८३ कदली पृ. २० टि. १० कदलीस्तम्भानाम्
पृ. २१९ टि. ४
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________
कप्पे
१००
पण्णवणासुत्तपरिसिटाई मूलसद्दो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसहो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ कदुइया वल्ली विशेषः ४५ गा. २९
कल्पे २२३ [१-८], कन्नयीढ कर्णपीठ ११८
३३४, ४०९ [१] तः कनुक्कड वनस्पतिविशेषः पृ.२२
४१८ [१], ४१९ [१], टि. ४
४२० [१], ४२४ [१], कप्प कल्प १९७[२], १९८
४२६ [१],५९०, १४७० [२], ६३४ कम्पे
कल्पयोः २०६ [२] गा. कप्पकल्प- कल्पनामाभिध
१५५ द्वीपसमुद्रार्थे १००३ [२] कम्पेसु
दलपेषु १४८, १५१, गा. २०५
१५७, १६०, २०६ [२] कप्पस्स कल्पस्य १९९ [१], २००
ग'. १५", २०५१, [१], २०२[१], २०३
२०५२ [१] [१], २०४[१],
कल्पः ६६३, ६७२ [९], २०५[१]
१५३२ [५], १५५१ कप्पं कल्पम् १९६३
[४, ६]] कप्पा कल्पी २०५[१],
कप्पोवग कल्पोपक ६६१
२०६[१] कम्पोवगवेमाणिय- कल्पोपकवैमानिकदेवेभ्यः ०कप्पा कल्पाः २१० देवेहितो
६५० [१७-१८] कप्पाईया कल्पातीताः १४७[२] कप्पोवगा कल्पोपत्राः १४३, १४४ कप्पाणं कल्पयोः २०१[१],
[१.२], १५२० [५] २०६ [१], २०७, पृ. कब्बडनिवेसेसु वर्दटनिबंधु ८२ ७५ टि. १ कम्म
कर्म २११ गा. १७८, कप्पातीत कल्पातीत १५३२ [६]
११३७, १६८४ [१] कप्पातीत.
कम्म०
,, ११२३ गा. २०९ कप्पातीतगवेमाणिय-कल्पातीतकवैमानिक
कम्मए
वाम कार्मणं वा ९०१, देवेहिंतो देवेभ्यः ६५०[१७] कप्पातीता कल्पातीताः १४३,
९०८, १४७५ १५२०[५]
कम्मखंत्रे कर्मस्कन्धान २१७५ कप्पातीयवेमाणिय- कल्पातीतवैमानिकदेव- कम्मगसरीर- कार्मणशरीरकाययोगम देवपंचेंदियवे- पञ्चेन्द्रियवैक्रिय
कायलोगं उव्वियसरीरे शरीरम् १५२६ [६] कम्भगसीर- काणशरीरकायप्रयोगगतिः कप्पातीयवेमाणिय- कल्पातीतवैमानिकदेवेश्यः कायप्पओगगती १०८६, १०८९ देवेहितो
६५० [१७] कम्मगसरीर- कार्मणशरीरकायप्रयोगिणः कप्पातीया कल्पातीताः १४५ कायप्पओगिणो
१०८३ कप्पासट्टिसमिजिया त्रीन्द्रियजीवाः ५७[१] कम्मगसरीरकायप्प- कार्मणशरीरकायप्रयोगी कप्पासिया कार्पासिकाः-कार्याः १०५ ओगी . कप्पे
कल्पः १९७ तः २०४ कम्मगसरीरणामे कार्मणशरीरनाम १६९४ सूत्राणां प्रथमकण्डिका ।
[३]
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________
वीयं परिसिटुं-सदाणुक्कमो
१०१ मूल सद्दो सक्कयल्यो सुत्तंकाइ । मूलसदो सक्कयस्थो सुत्तंकाइ कम्मगसरीरबंधणणामे कार्मणशरीरबन्धननाम
[१], १६४८, १६४९
[१], १६६५ तः १६६९, कम्मगसरीरसंघायणामे कार्मणशरीरसवातनाम
१७५५, १७५६ [१], १६९४[६]
१७५७, १७५८ [१], कम्मगसरीरस्स कार्मणशरीरस्य १५५७
१७६५ [२], १७६६, कम्मगसरीरं कार्मणशरीरम् १५६२,
१७६७[१],१७६८[१],
१७७० [१], १७७३ कामगसरीरा कार्मणशरीराणि१०.],
[१-२], १७७४ [१],
१७७६, १७७७ [१], ८ कम्पगसरीरा
१७८३ [१], १७८४[१], कम्मगसरीराणं कार्मणशरीराणाम् १५६",
१७८८ [१], १७८९,
१७९१, १७९२ [१] ० कम्मगसरीरी कार्मणशरीरी १९०३ [] ० कम्मपगडीओ कर्मप्रकृतयः १५८७ [१] कम्मगसरीरे कार्मणशरीरम् १५५२
कर्मप्रकृतीः १७८८ [२] • कम्मगसरीरे
कम्मबंधपदं कर्मबन्धपदम् पृ. ३८७ कम्मगा कर्मजानि कार्मणानि वा
पं. १५ ९१४ [४], ९१७, कम्मबंधवेदपदं ___ कर्मबन्धवेदपदम् पृ. ३८८ __९१८ [३]
पं. २० ८ कम्मगाई
कम्मबीएसु कर्मबीजेषु २१७६ ९११ [४], २१७५ कम्मभूमए कर्मभूमकः १७४७ [१], ० कामगाणं कार्मणयोः १५५६,१५६६
१७५० कम्मठिती कर्मस्थितिः १६९७, कम्मभूमएहिंतो कर्मभूमकेभ्यः ६४५ १६९८ [१], १७०४
[३-४] कम्मणिसेगो
० कम्मभूमएहितो कम्मपनडिपदे कर्मप्रकृतिपदे पु. ३६७ कम्मभूमग कर्मभूमक६३९ [२५-२६],
६६२[५-७], ६६५[२], कम्नपगडीओ कर्मप्रकृतयः १६८७,
६७६, १५३३ [६-१०] १७५.४ [१], १७६३ [१], कम्मभूमग. कर्मभूमक६३९ [२४-२५], १७६९ [१], १.७ [१],
६५० [१२], ६६२[३], १७७८ [१], १७८७[१],
१५३३ [४.५] पृ. ३५२ टि. ३ कम्मभूमगगम्भ- कर्मभूमकगर्भव्युत्क्रान्तिक कर्मप्रकृतीः ९६४ [१], वक्कंतियमणूस- मनुष्यपञ्चेन्द्रिय९६'- [१], २६६ [१], पंचेंदियवेउ- वैक्रिय९.६७ [१], ९७०, वियसरीरे शरीरम् १५१९ [२-३] १५८१ [१], १५८२,
, १५१९ [३-४] १५८३ [], १६४२, कम्मभूमगपलि- कर्मभूमकप्रतिभागी १७४७
भागी [१], १७५० तः १७५२
कर्मनिषेकः ,, ,, ,,
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसहो
१०२
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो कम्मभूमगा कर्मभूमकाः ९४, १३८ कम्मभूमगे कर्मभूमकः १७५१ कम्मभूमगेहिंतो कर्मभूमकेभ्यः ६६२
० कम्मस्स कम्मस्स बंधए कम्म
कम्मभूमय ० कर्मभूमक १२५८ [७] कम्मभूमयमणूसाणं कर्मभूमकमनुष्याणाम्
१२५७ [३]
१२५७ [] कम्मभूमयमणूसीण कर्मभूमकमानुषीणाम्
१२५७[४] कम्मभूमया कर्मभूमकाः ९७[१] कम्मभूमिगा कर्मभूमका १७५२ कम्मभूमीसु कर्मभूमिषु ८२, ९३,
१५४, १७६ कम्मयसरीर- कार्मणशरीरकायप्रयोगी कायप्पओगी
१०८३ ० कम्मया कर्मजानि कार्मणानि वा
९२१ [४], ९२२ कम्मवेदए कर्मवेदकः २ गा. ६ कम्मवेदवेदयपयं कर्मवेदवेदकपदम् पृ.३९१
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ १७१५, १७२२, १७२६, १७२८, १७३१ [१], १७३४, १७४२ तः
१७४४ कर्मणः
१७४४ कर्मणो बन्धकः २ गा. ६ कर्म १६६७, १६७०, १६७२, १६७५, १६७६ [१], १६७७ [१], १६८१ [१], १६८२ तः १६८४ [१], १६८६, १७४५ तः १७४७ [१], १७४९ तः १७५२, १७५५, १७५६ [१], १७५७, १७५८ [१], १७६४, १७६५ [२], १७६७ [१], १७७० [१], १७७३ [१], १७७४ [१], १७७६, १७७७ [१], १७७८, १७८३ [१], १७८४ [१], १७८५ [१], १७८६ [१]. १७८८ [१], १७८९, १७९२
[१], २१७५ कर्मांशाः २१७० [१] कर्माशान् २१७५ कर्मजानि कार्मणानि वा
९१६ [३] कर्माणि १४४४ ,, २१७० [२] गा.
२२९ कामणे १५६३ [२] कर्मणाम् १७४८
१७४२
कम्मंसा कम्मसे कम्मा
कम्मवेयबंधपयं कर्मवेदबन्धपदम् पृ. ३९०
पं. २८ कम्मसरीरकायप्पओगे कार्मणशरीरकायप्रयोगः
पृ. २६१ टि. २-३ ० कम्मसरीरणामाए कार्मणशरीरनाम्नोः
१७०२ [१३] कम्मसरीरा कर्मजशरीराणि कार्मण
शरीराणि वा ९१२ [४] कम्मस्स कर्मणः ३२५, १६६७,
१६७९ तः १६८१ [२], १६८२ तः १६८४ [१], १६८५ [१], १६८६, १६९७, १६९८ [१-२], १७०२ [१, १६], १७०५, १७०७ [१], १७०८ [१-२, ७.८],
कम्माई कम्माई
"
कम्माणं ०कम्माणं कम्मारिया
कार्याः १०१, १०५
.
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________
१०३
"
कर्तुम्
बीयं परिसिटुं-सदाणुक्कमो मूलसहो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ मूलसद्दो कम्मासरीरकाय- काणशरीरकायप्रयोगगतिः कयरेहिंतो प्पओगगती
१०८७ कयंबे कम्मासरीरकाय- कार्मणशरीरकायप्रयोगिणः
प्पओगिणो १०७८,१०८१तः १०८३ करए कम्मासरीर- कार्मणशरीरकायप्रयोगी कायप्पओगी १०७९, १०८१, १०८२
कार्मणशरीरकायप्रयोगिणः १०७७, १०७८, १०८०, +करकर
__ १०८१, १०८३ कम्मासरीर- कार्मणशरीरकायप्रयोगः
०करणी कायप्पओगे १०६८तः १०७०, +करमद्द
१०७२तः १०७५ कम्मे
कम २ गा.६, १६७९तः +करमद्दिय१६८१ [१], १६८२,
१६८३, १६८६, करंजे १६८८, १६८९ [१], १६९० [१] तः १६९३,
करित्तए १६९४ [१-३, ९-१०], +करीर १६९५ [१-२], १६९६,
२१७० [१] करेइ कम्मे त्ति पदं कर्मेति पदम् पृ. ३८४ करेज
पं. २१ करेजा कम्हा
कस्मात् २१७० [१] कम्हि
कस्मिन् १५७४, १५७६
[१], १५७७ [१], १५७८[१], १५७९ [१],
करेण १६३७, १६४०
करेति कृत १७७, १७८ [१],
१८८ कयरसारए करीरसारकः पृ. २९४
टि. ४ कयरसारे करीरसार: १२२८
करेत्तए कयरे कतरे २३० [६], २३१,
करेसा २१२८ [१]
करेंति कतरा:
१६६३ कतरत्
१२४७ कयरेहिंतो कतरेभ्यः २३०[६], +कल
२३१, १२४७,
सक्कयस्थो सुत्तंकाइ कतराभ्यः १६६३ कदम्बः - बहुबीजवनस्पतिः
४१ गा. १८ करकः-अप्कायभेदः
२८ [१] एकास्थिकवनस्पतिभेदः
पृ. १७ टि. ९ करकरः- वनस्पतिः ५४
[८] गा. ९२ करणी
१२३७ करमर्दः- वनस्पतिविशेषः
४२ गा. २२ वनस्पतिविशेषः पृ. १८
टि. ११ करञ्जः - एकास्थिकवनस्पतिः ४० गा. १३
१८६४ करीरः-वनस्पतिः
४२ गा. २२ करोति
८२ कुर्यात् १४०८ [३]
,, १४०७[१], १४०८ [१-३], १४२१ [५], १४४६,१४५०, १४५४,
१४५६ करेण-कर्ता १ गा. २ करोति ८७९, १११७, २१७० [१] गा. २२८, २१७२, २१७४ [१],
२१७५ कर्तुम् २०५२[२, ४.६] कृत्वा
२१७५ कुर्वन्ति ९३, ६७३ [२], १४१० [१, ३], १४११,
२०५२ [२, ४.६] वनस्पतिविशेषः ५० गा.
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________
कसाय
१०४
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसहो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ कलकुसुमे कलकुसुमम् १२२८ कविसाणए कापिशायनम् १२३७ कलस कलश
कविजला कपिजलाः -रोमपक्षि०कलसा कलशानि १७७, १७८
विशेषः [१], १८८ फवोया
कपोता:
८८ कलह
१८८
० कसाई कपायी १३३१ तः १३३४ कलहंसा कलहंसाः
कषायिणः कलहेणं कलहेन १५८०
०कसाईज कषायिणाम् २५३ कलंकलीभाव कलङ्कलीभाव २११
०कसाईणं कलंबुया
कलम्बुका-जलजवनस्पतिविशेषः
कसाए
कषायः २ गा. ५, १८६५
५१ कलंबुया
गा. २१९ कदम्बकपुष्पसंस्थान ९७४ पुप्फसंठाण. [१], पृ.२४१ टि. १
कषाय १११ तः ११९, कलंबुयासंठाण. कदम्बकसंस्थान ९८३ [२]
१२४ तः १२९, १३१, कलाव कलाप ९८६, १४९२ [१]
१३२, ५४४, १००९ ०कलावा कलापानि १७७, १७८
+कसाय
कषायः २१२ गा. १८०, [१], १८८
१२५९ गा. २११ कलिया कलितानि १७७, १७८
कषायः- समुद्धातः २०८५ [१], १८८, १९५ [१],
गा. २२७ +कलिंगा कलिङ्गेषु १०२ गा. ११२
कसायकलाती कषायकषायी पृ. ३११ कलिंदा कलिन्दाः-जात्यार्याः
टि. १ १०३ गा. ११८
कसायपयं कषायपदम् पृ. २३६ कलुया
चतुरिन्द्रियजीवाः ५६[१] ०कलेवरेसु कलेवरेषु
कसाबपरिणामे कषायपरिणामः ९२६, कल्लाणग. कल्याणक १७७, १७८ ___[१-२], १८८, १९६
कसायपरिणामेणं कषायपरिणामेन ९३८. कल्लाणे पर्वगवनस्पतिभेदः
कसायबारसगस्त कषायद्वादशकस्य १७०० कल्हारे कल्हारम्
[४], १७०८ [४], ०कवया कवचाः २११ गा. १७८
१७३७ ३, ४] कवाड कपाट १७७, १७८ [१], कसायरल
कषायरस पृ.३९,टि.२ १८८ कसायरस
, ४४०, ४४१ कवाडं कपाटम्
२१७२ कसायरसपरिणता कषायरसपरिणताः ८[3], ० कवाडेसु कपाटयोः १५५
९ [१-५], १० [१-२], कविट्टग कपित्थक १९५ [१]
११ [३], १२ [१], कविट्ठाण कपित्थानाम् ११२२,
१३ [१५] १२३५ कसायवेयणिजे कषायवेदनीयम् १६८२, कविटे कपित्थः ४१ गा. १६
१६९१ [३.४
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसदो कसायसमुग्धाए
२१४७ तः २१५२
कसायसमुग्धाणं कषायसमुद्घातेन २१२५ तः २१२७ [१], २१२८ [१२], २१२९ [1],
२१३०, २१३१
कसाया ० कसायी
कसाहीया
कसिण
कसेरुया
कसायसमुग्धाओ कषायसमुद्घातः
कसायसमुग्धातो कसायसमुग्धाया
कस्स
करसइ
कह
कत्थो
सुत्तकाइ
कषायसमुद्घातः २०८९, २०८९, २०५० [१],
२०९१ [१-२], २०१२,
बीयं परिसिहं - सहाणुकमो
मूलसड़ो
कह -
कहि
२११७
[१], २१३९
२१५५
कषायसमुद्धाताः २१०५
२१०६, २१३३,
"
कषायाः कषायणः
सर्प विशेषः
२१३४ [१]
९५८ २५०
२५३
८०
कृष्ण
१०८ [२] कसेरुकः - जलजवनस्पतिभेदः
५१
कस्य ५५[३] गा. १०९, १४७०, १६२२ तः १६२६, १६६४गा. २१७ कस्यचित् १०३४, १०४१ [१-४, ६-९], १०४३ [१, ३, ५, ६ ], १०४५ [१], १०४६ [५, ७-८ ] १०४७ [३], १०६१, १०६७, २०९३ [[7], २०९५[१], २०९६ [१-२], २१०१[१]. २१०२, २१०३ [१], २१०८, २११२, २११३, २५१९ [२४], २१२० [२३]
२१०५ तः
२१३५[१]
कथम् १६६४ गा. २१७
कहिं
कहिंन्चि
कंका
कंका से
कंकोss
कंगू
कंगूया
कंचणपुरं
कंचनपुरी
कंडरस
कंडावेलू
+ कंडुक्क
कंदुक्के
कंडुरिया
सदयत्थी
सुत्तकाइ
कथम् १६६७ तः १६६९ कुत्र ८२, ९३, १४८ तः १७७, १७८ तः १८६ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, १८८, १८९ [१], १९० [१], १९३ [१], १९५ [१], १९६, १९७ तः २०६ सूत्राणां प्रथमकण्डिका,
कुत्र
२०७तः २११ २११गा. १५९, ६६६ [१], ६६८ [१], ६६९ [१], ६७२ [7],
६७३ [१], १४७० कस्मिंश्चित् ६७३ [२] कङ्काः - रोमपक्षिणः कङ्कावंशः - पर्वगवनस्पतिः
૮૮
४६ गा. ३४ कर्कोटकी - वल्ली विशेषः
१०५
पृ. १९ टि. ६
कङ्गुः - वनस्पतिः ५० गा.
४३
जुका - वल्लीविशेषः
४५ गा. २९ १०२ गा. ११२ पृ. ३७ टि. २
काण्डस्य १८८, १८९[7],
१९०[१], १९३[१]
काञ्चनपुरम्
कञ्चनपुरी
काण्ड वेणुः - पर्वग
वनस्पतिः ४६ गा. ३४ कन्दुक्कः - वनस्पतिः
५३ [३] गा. १०८
५४ [८]
""
गा. ९६
वनस्पतिविशेषः ५४ [१]
गा. ४८
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________
१०६
मूलसहो
कंत
कंततरिया कंतत्ताए कंतयरिया कंतस्सरता
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयस्थो सुत्तंकाइ । मूलसदो कान्त
११८ कंपिल्लं कान्ततरिका १२३८ कान्ततया २०५२ [२] +कंबल कान्ततरिका १२३१ कंबलसाडए कान्तस्वरता १६८४[१] कंबलसाडे कान्ताः
१८६४ क्रन्दः, कन्दिकः
कंबले वानव्यन्तरदेवजातिः कंबू
१९४ गा. १५१ कन्दकः-कन्दः १२३३ कसं कन्दर्प
१८८ कंसोयं कान्दर्पिकाणाम् १४७० काइएणं कन्दमूलानि ५५[३] गा.
१०७ काइया कन्दमूलम् ५४[२] गा.
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ काम्पिल्यम् १०२ गा.
११३ कम्बलः ९७२ गा. २०३ कम्बलशाटकः १००० कम्बलशाटः पृ. २४७
टि. २-३ कम्बलः
१२२९ कम्बुः -वनस्पतिः
५४[१]गा. ४९ कांस्यम्
कंता
+कंद
० कंदए कंदप्प कंदप्पियाणं कंदमूला
कंदमूले
कंदलगा
कायिकेन १००२, _१००३ [१], १००५ कायिकी १५६७, १५६८, १६०५, १६०६ [१], १६०७, १६०८, १६१३ [१], १६१४ तः १६१६
[१], १६१७, १६१९ कायिकाः ५५[३], २३२,
२३३, १२८७ कायिक्या १६२० काथिकानाम् ११६१,
०काइया
कन्दलकाः- एकखुरपशुविशेषः
७१ कन्दलता पृ. १९ टि. २ कन्दली ४२ गा. २०,
४८ गा. ३७ कन्दलीकन्दः ५४[८] गा.
कंदलता] . कंदलि
कंदली
काइयाए ०काइयाण
कंदस्स
कंदा
कन्दस्य ५४[३] गा. ५७, ०काइयाणं ५४[४] गा. ६७, ५४ [५] गा. ७७, ५४[६]
गा. ८१ काउ० कन्दाः ४०, ४१, काउअगणि.
५५[३] गा. १०७ काउलेसं क्रन्द्रिक-वानव्यन्तरदेव- काउलेसा भेदः
१८८ कन्दुकः-वनस्पतिः काउलेसाए
__५४[८] गा. ९६ कन्दः ५४[१] गा. ५३, काउलेसे ५४[३] गा. ५७, ५४
[४] गा. ६७ कन्दः ५४[८] गा. ८८ । काउलेसेणं
,, २३२ तः २३४, ६८०, १०४९,
१४९४[१] कापोत [लेश्याम्] १२२५ कापोताग्नि १७१ कापोतलेश्याम् १२२४ कापोतलेश्या पृ. ४०३
टि. १ कापोतलेश्यायाम्
_१५८५[१] कापोतलेश्य: १२०१[२], १२०३ [१, ३], १२१०
[३], १२१५ [३] कापोतलेश्येन १२५८[४]
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________
बीयं परिसिटुं-सदाणुक्कमो
१०७ मूलसहो सक्कयस्थो सुत्तंकाइ । मूलसहो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ काउलेसेसु कापोतलेश्येषु १२१० [३] काउंबरि कादुम्बरिः- बहुबीजकाउलेस्सट्टाणा कापोतलेश्यास्थानानि
वनस्पतिः ४१ गा.१७ __ १२४७ तः १२४९ काउंभरि
,, ,, पृ. १७ टि.१४ काउलेस्सं कापोतलेश्याम् १११६, काऊअगणि. कापोताग्नि १६७त: १७०, १२२१, १२२२, १२५३
१७२ कापोतलेश्यम् १२५८ [३]
काऊदरा काकोदरा: - सर्पविशेषः काउलेस्सा कापोतलेश्या १११६,
पृ. ३२ टि. २ ११५०, ११५६, ११५७, काऊयअगणि. कापोताग्नि पृ. ५० टि. ९ १२०३ [२], १२२१, काए
वनस्पतिविशेषः ५२ १२२४, १२२८, १२३२,
कायः २१२ गा. १८०, १२३५, १२३९,
१२५९ गा. २११ १२५३, १२५४
काये २०३२ गा. २२४ कापोतलेश्याः २५५, ०काएणं कायेन
१००२ ९३८, ११७०, ११७१,
काएहिं
कायैः १००२, १००३ ११७३, ११७४,
[१], १००४, १००५ ११७६, ११८० [१, ३,
काओदरा काकोदरा:-सर्पविशेषः ७९ ५, ७-१०], ११८२
काओयअगणि. कापोताग्नि पृ. ५० टि.९ [१, ३], ११८३ [१, ३],
काओली काकोली - वनस्पतिः ११८८, ११९० तः
५४[१] गा. ५१ ११९२, ११९४
कागणि
काकिणी-वल्लीविशेषः काउलेस्साए कापोतलेइयायाः १२३५
४५ गा. ३२ काउलेस्साओ कापोतलेश्याः ११८० [७, ९], ११८२ [२],
कागलि
वल्लीविशेषः पृ.१९ टि.१३ ११८३ [३], ११८९, कागा
काकाः
८८ ११९० कागिणिरयणतं काकिणिरत्नत्वम् १४६९ काउलेस्साठाणा कापोतलेश्यास्थानानि
कातवा कर्तव्या ५२८, ५३४ १२४७
कर्तव्यः ६२५, ६३८, काउलेस्साण कापोतलेश्यानाम् ११७१,
६४१ तः ६४५ [१], ११७६, ११९२ काउलेस्साणं
२५५ काम
काम २११ गा. १७६ काउलेस्सापरिणामे कापोतलेश्यापरिणामः९३०
कामकमा कामक्रमाः पृ. ६४ टि.१० काउलेस्से कापोतलेश्यः १२०८,
कामकामा कामकामाः १८८, पृ. ६४ १२१० [१, ३], १२१५ [३], १३३८
टि. १० काउलेस्सेसु कापोतलेश्येषु १२०८
कामगमा
कामगमाः पृ.६४ टि. १० • काउलेस्सेसु
१२०८ कामरूव. कामरूप
१८८ काउलेस्सहिंतो कापोतलेश्येभ्यः ११९१,
कामंजुगा रोमपक्षिविशेषः ८८ ११९४ ।
कामिंजुगा ,, पृ. ३४ टि. ५
कातव्यो
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________
काय
सक्कयत्यो सुत्तंकाइ कायप्रयोगः १०६८, १०६९, १०७१ तः
काकमाची-बसस्थति:२
१०८
पण्णवणासुत्तपरिसिट्टाई मूलसदो सक्काल्यो सुसंकाइ । मूलसद्दो काय - म्लेच्छजाति
कायप्पओगे विशेषः कायअपरित्ते कायापरीतः १३७९,
कायमाई कायजोगपरिणामे काययोगपरिणामः ९३१ कायजोगं काययोगम् २१७३ [१२] कापयोग २१७४[८], २१७५
काययोगी ० कायजोगं
कायचा कायजोगी काययोगी १३२४
काययोगिनः २५२,९३८,
९४०[१] कायजोगीणं काययोगिनाम् २१.२
काययो कायजोगीसु काययोगिषु १९००[३] कायट्टिइपयं कायस्थितिपदम् पृ.३१७
पं. १० कायस्थितिः २ गा. ५,
कायसुहया कायठिई १२५९ गा. २१२
कायं कायदुहया कायदुःखता १६८१[२],
० कारणं कायपरित्ते कायपरीतः १३७६,
कारियलई कायपरियारगा कायपरिचारकाः - प्रवी- कारिया चारकाः २०५२[१-३],
कारेमाणा कायपरियारगाणं कायपरिचारकाणाम् --
प्रवीचारकाणाम् २०५३ कायपरियारणं कायपरिचारणाम्
कारेमाणे प्रवीचारणाम् २०१२ काल
काययोगम् २१७ - [१] काययोगिनः ९४१ [1] कर्तव्या ३८२ [३], ५.०७, , ४, ९४१ [२], ९८७ [५], १०२२[२],
१७९३ मा. २१८ कर्तव्यः ६.८, ६७३ [२], ९९० [४],
१२००२ कायसुखता १६८१ [१],
१:.०२ कायम् ११२० कारणम् ७३०, ७३२,
वल्ली विशेषः ४५ गा. २९ वनस्पतिविशेषः ४२
गा. २३ कारयन्तः १७७, १७८
[१], १८८, १९६ कारयन्तौ १७८ [२] कारयन् २०४ [२] काल - समयार्थे २११
गा. १७७ काल-वानव्यन्तरेन्द्र १८९ [२], १९३ [-],
१९४ काल- समय ९२१ [१],
१८०१, १८८९ कालक:- कालः,कृष्णवर्णः ४५७ [१-३], ४६८ [१३], ४७, [१-३], ४८३ [१-३], ४९१
काल.
"
कायपरियारणा कायपरिचारणा
प्रवीचारणा २०५२ [१] कायपरियारणे कायपरिचारणे -
प्रवीचारणे २०५ कायप्पओगिणो कायप्रयोगिणः १०८२ ० कायप्पओगी कायप्रयोगी १०८२
कायप्रयोगिणः १०७७, १०७८, १०८०,१०८२,
०कालए
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो ०कालए
कालतो
कालएणं
कालओ
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो
१०९ सक्कयत्यो सुत्तंकाई । मूलसहो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ [१.३], ५.२१, ५३८,
कालतः - समयार्थे
९१४[१],
१२६२[१], १२७५, काल केन - कृष्ण
१३०५, १३२५, १३२७, वर्णन
१३३४, १३४६, १३५९, कालतः - समयाथै
१३६५, १३६६,१७९७, ८७७ [२, ,, ९१०
पृ. ३१५ टि. १
०कालयस्त [१-२, ४], ९११ [२],
बालकस्य - कृष्णवर्णस्य ९.१२[२], ९.१४[१],
४७. [१], ५४३ [१], ९१८[१], ९२३ [1],
५५७[१] ०कालयाण १२६०तः १२६२[२],
कालकानाम् - १२६४[१]त: १२६६
कृष्णवर्णानाम् ३३३
कालयाणं [१], १२६७, १२६८
,, ४५७[१], ४६८ [१], १२७० [२]
[१], ४७ [१], ४९१ १२७३, १२७९, १२८४
[१], ५३८ [१], ५३९ तः १२८६, १२८८,
[१], ५४१[१], ५४२, १३००, १३०१, १३१०,
[१], ५४३[१], १३१२, १३२० तः
५५७[१] काललोहिएणं १३२२, १३२६, १३३१,
काललोहितेन १२३२
कालवण १३३६, १३४४, १२५०,
कालवर्ण ४४०, ४४१,
४५७[१], ४६८[१], १३५२, १३.५५, १९६५,
४७५ [१], ४८३ [१],
४९.१[१], ५०४, ५१५, कालकस्य -
५२५ [१], ५३८[१], कृष्णवर्णस्य ४५.७[१]
,३९ [१], ५४१[१], ४६८[१], ४८ : [१]
,४२[१], ५४३ [१], ४९१[1], ५.३८[१],
५५७[१], ५५८ "३९[१], ४१[1], कालवणणामाए कालवर्णनाम्नः
१७०२ [२८] कालवणणामे कालवर्णनाम १६९४[८]] कालकानाम् -
कालवण्णपरिणता कालवर्णपरिणताः ९[१], कृष्णवर्णानाम् ३३३
__ १० [१], ११[१] तः
१३ [५] ४८३ [१]
कालवण्णपरिणया , ८[१], १०[२] कालस्थितिकम् १७५१ कालवण्णपरिणामे कालवर्णपरिणामः ९५२ " १७४० तः
कालवण्णरस कालवर्णस्य १७४७ [1], १७४९ तः कालवण्णाई कालवर्णानि १७५२
१७९८[१-२
कालगस्स
०कालगाण
० कालगाणं
• कालठिईयं कालठितीयं
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________
कालं
११०
पण्णवणासुत्तपरिसिट्टाई मूलसहो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो कालवनपरिणया कालवर्णपरिणताः पृ. ७ काला
टि. २ • कालस्स (तृ.प.) कालेन २१५३ [२-३],
२१५६ [२],२१५९[२], २१६०, २१६६ [१२]
कालाई कालं - समयार्थे २११, ३३५ [१] तः ३५१[१],
कालाई ३५४ [१-३], ३५७[१],
कालागरु. ३६० [१], ३६३ [१], ३६६[१], ३६९[१],
कालिया ३७० [१], ३७१ [१],
कालिंगं ३७२[१], ३७५[१],
कालिंगी ३८१[१], ३८४[१],
काले ३८७[१], ३९० [१], ३९३ [१], ३९४[१], ३९५[१], ३९६[१], ३९९[१], ४०७[१], ४०८[१], ४०९[१], ४३६ [१], ४३७[१,३],
कालेणं ५६० तः ५७७, ५७९, ५८१, ५८३ तः ५८५,
कालो ५८९, ६०४ तः ६०७, १२६२ [१], १२७२, १२७३, १२८६, १२८८, १३००, १३०१, १३०५,
कालोए १३०८, १३१०,१३२६, १३४४, १३५२, १३५९,
कालोभासा १३६५, १३७८, १३८७, १६९७, १६९८ [१-२],
+कालोय २१७६, पृ. १२६ टि. १ कालं करेइ कालं करोति-मृत्यु
कालोयसमुद्दे प्राप्नोति
८२
+कास कालं करेंति कालं कुर्वन्ति-मृत्यु
प्राप्नुवन्ति ९३ +कासी कालं करोति कालं करोति- मृत्यु किट्टि
प्राप्नोति १११७ ।
सक्कयत्यो सुत्तंकाइ कालौ-कृष्णवर्णी
१७८ [२] कालाः - कृष्णवर्णाः १६७ तः १७४, १७८[१], १७९ [१], १८७ गा.१४५ कालानि-कृष्णवर्णानि
८७७ [७.८] ,, ,, १७९८ [२] कालागुरु १७७, १७८
[१], १८८ कालिका-कृष्णा १२३७ कालिङ्गम् ५४ [८] गा.९४ कालिङ्गी ४५ गा. २८ काल:-कृष्णवर्णवान् १७९
[२], १८० [२] काल:-महानरकः १७४ कालः-वानव्यन्तरेन्द्रः
१९० [२], १९२ गा.
१४९
कालेन- समयार्थे ९१६
[२], ९२१ [२] काल:-समयः १२७२, १३२४,१३२९,१३७५, १३७७,१३८०, १३८६,
१३९० कालोदः-समुद्रः १००३
[२] कालावभासाः १६७ त:
१७४ कालोदः - समुद्रः १००३
[२] गा. २०४ कालोदसमुद्रे १०९८ काशः-वनस्पतिः ४२
गा. २२ काशीषु १०२ गा. ११२ वनस्पतिविशेषः ५४[१]
गा. ५०
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसड़ो
किट्टीया
किणा
किण्णर ०
+ किण्णर
किण्णराणं
किण्णा
किण्ह ०
किण्हए
किण्हणवीर किस
किहके से किण्हछिराली
किण्हपत्ता
कि बंधुजीव किण्हमत्तिया
किण्हलेसं
किण्हलेरसं
किइलेस्सा
39
किहलेस्साणं
०
• किण्हलेस्से
किण्हसुत्त
० किन्हा fretary
सक्कयत्थो
सुत्काइ
वनस्पतिविशेषः ५४[१]
गा. ४८, पृ. २२ टि. ३
केन
१००२, १००४,
१००५
बीयं परिसिट्टं - सहाणुकमो
मूलसद्दो
किन्हे
कित्तिया
किन्नरच्छायं
किन्नरा किब्बिसियाणं
किमादिया
किमाहारं
किन्नर - किन्नराभिधवानव्यन्तर देवानामिन्द्र
१९२
किन्नर :- १९२ गा.
१५०
१९२
"
किन्नराणाम्
केन
१००३[१] कृष्ण [ श्याम् ] १२२५ कृष्णकः - वनस्पति
विशेषः ५५[३] गा.
१०८
कृष्णकरवीरकः कृष्णकेसरः
कृष्णश्याम्
""
कृष्णलेश्या
कृष्णकेशः कृष्णशिराली
वल्लीविशेषः पृ. १९ टि. ९ कृष्णपत्राः - चतुरिन्द्रिय
५८ [१]
जीवाः कृष्णबन्धुजीवकः १२२६ कृष्ण मृत्तिकाः
पृथ्वी कायजीवाः
१२२६
पृ. २९३
टि. ५
१२२६
२३
१२२४
१२२३
११५७,
१२२२, १२२६, १२३९
कृष्णलेश्याः
कृष्णश्यानाम्
कृष्णलेश्यः
कृष्णसूत्र के
कृष्णाः कृष्णाशोकः
२५५, ११४९, ११९१
२५५
१७५०
१२२२
१६८ तः १७४
१२२६
-
कमरा कंबले किमिरासि
किराय
किरिया
किरियाए किरियाओ
१११
सक्कयत्थो
सुतंकाइ
कृष्णः - वनस्पतिः ५४[१]
गा. ५२
कीर्तिता
५५ [३] गा.
१०९
किन्नरच्छाम् १११४ किन्नराः १४१[१], १८८ किल्बिषिकाणाम् १४७० किमादिका किमाहारम् १७९७,
८५८
१८०९
कृमिरागकम्बलः १२२९ वनस्पतिविशेषः ५४[१]
गा. ५२
९८
किरात - म्लेच्छजातिविशेषः क्रिया २ गा. ६, ११४२, १५६८ a: १५७१, १५७४, १५७५ [१], १५७६ [१], १५७७ [9], १५७८ [१], १५७९ [१], १५९९ [२], १६०१, १६०७ a: १६०९, १६१२, १६१३ [१], १६१४ तः १६१६ [१], १६१९, १६२२ तः १६२४, १६२६, १६२८ तः १६३०, १६३३, १६३४, १६३५[१, ४], १६३६, १६५० a: १६५३,
१६५७, १६५८, १६६० क्रियया १६२० क्रियाः ११२९, ११३९,
११४१, ११४२, १.६७, १६०५, १६०६ [१],
१६१७, १६२१, १६२७ [१], १६६३
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________
११२
मूलसदो किरियाओ किरियापयं किरियाभावरुई
सक्कयस्थो सुत्तंकाइ ७४२, ७४५, ७४७तः ७५१, ७७५, ७५६,
सन्चि :
"
किरियाई किरिया[रुई किरियासु किरियाहिं
किलामेति किलावेंति किसलओ
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो किये
११४२ क्रियापदम् पृ. ३६२ पं.२८ क्रियाभावरुचिः ११०
गा. १२८ क्रियारुचिः
, ११० गा.११९ क्रियासु १७८४ [३] क्रियाभिः ११४१, ११४२, ११४७, ११५२ क्लामयन्ति पृ. ४३९ टि. १
२१५३ [४] किसलयः ५४[९] गा.९८ किम् ३तः६, १४तः २४, २६तः ३१[१], ३२तः ३४[१], ३५तः ५२, ५४[१], ५६[१], ५७[१], ५८[१],५९तः ६५,६९तः ७४, ७६तः ८३, ८५[१], ८६तः ९०, ९२तः ९७[१], ९८तः १३२,१३४तः १४० [१], १४१ [१], १४२[१], १४३, १४४[१], १४, १४६ [१], १४७[१], ४३९, ५०३, ६०९तः ६१३, ६१५, ६१७, ६१९, ६२१, ६२३, ६२४, ६३९ [१-२६], ६४५ [२.६], ६५० [१-६,८,१०-१८], ६५५ [१]त: ६५७, ६६२ [१-७], ६६५[२-३], ६६६ [१-२], ६६८ [१-५], ६६९[१], ६७२[१.८], ६७३ [१], ७३०, ७३२, ७३४, ७३६, ७३९, ७४०,
७८१, ७२२ तः ८००, ८०७, ८०८ तः ८२९ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, ८३१, ८६७, ८६८, ८७१, ८७२, ८७५, ८७७ [१-५, ७.२३], ८७८तः ८८२, ८८८ [१], ८८९तः ८९३, ८९९, ९९४, ९९५[१], ९९६, ९९८, ९९९[१], १००२, १००३ [१], १०७७, १०७८, १०८०, १०८१, १०८३, १०८६, १०८९तः ११२२, १३९९, १४१० [१], १४७२, १५१५ [१]तः १५१७[२], १५१८ [१६], १५१९[१-४] १५.२० [१-३], १५३३ [२-१०], १६५०, १६५७, १६५८,१७०५, १७०७[१], १७०८ [१-४], १७१५, १७१८, १७२१, १७२२, १७२५, १७२८, १७३१ [१], १७३४, १७३५[१], १७४५, १७४९, १७९३ गा. २१७, १७९४ [१], १७९.८[१-२], १८०० [२-३], १८०४, १८११, १८१७, १८५३, १८५९, १८६२, १८६६, १८७१ [१], १८७२, १८७४ [१], १८७५ [१],
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________
११३
मूलसहो
किंकर
किंगिरिडा किंच किंचि
बीयं परिसिटुं- सद्दाणुक्कमो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसहो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ १८७६ [१], १८७७,
[१-३], १४९८ [१], १८७८[१], १८८० [१],
१५०१ [१], १५२३ १८८१ [१], १८८३ [१],
[२], १५२४ [१], पृ. १८८४, १८८७[१],
२४१ टि. २ १८८९[१], १८९०[१], किंसंठिए किंसंस्थितः २००८ १८९४[१], १९२८,
किंसंस्थितम् ९७४ [२], १९२९, १९५४, १९५५,
९८३ [२], ९८५ [२], १९६५, १९७४, १९७५,
१४८८, १४८९, १५२१ २०१७,२०२२, २०२७,
तः १५२३ [१], १५२६ २०३८,२०४०,२०४९,
[१,६], १५३४, १५४० २०५१, २०५६, २०६१,
तः १५४२, १५४४ २०६४, २०६७,२०७०,
[१,३] २०७३, २०७८,२१७३ किंसंठिते किंसस्थितम् ९७४ [१] [१-२], २१७४ [२-३]
किंसंठिया किंसंस्थिता ८५८ किङ्कर १७७, १७८[१],
किंसुयकुसुमरासी किंशुककुसुमराशिः। १८८
पृ. २९४ टि. १८ त्रीन्द्रियजीवाः ५७[१]
किंसुयपुप्फरासी किंशुकपुष्पराशिः १२२९ किञ्च पृ. ७९ टि. ३
कीडे
कीटः - चतुरिन्द्रियजीवः किञ्चित् २११, २११गा.
पृ. २८ टि. ८ १७५, ९९४, १७०८
कीलण क्रीडन
१८८ [१-३], १७३२, २१६९ किम्पर्यवसिता
कीलियासंघयण- कीलिकासंहनननाम ८५८
णामे किम्प्रवहा पृ. २१३ टि. १
पृ. ३७० टि. १ किम्प्रभवा ८५८
कीसत्ताए
कीहक्तया १८०५, किम्पुरुषाः १४१ [१],
१८१२, २८५२ [२] +कुक्कुड
कुक्कुट:-चतुरिन्द्रियजीवः किम्पुरुषौ-'किम्पुरुषः'
५८ [१] गा. ११० किन्नराभिधवानव्यन्तर- कुक्कुडा कुक्कुटाः-रोमपक्षिणः ८८ देवानामिन्द्रः १९२ कुक्कुह
चतुरिन्द्रियविशेषः५८/१] किम्पुरुषाणाम् १९२
गा. ११० किम्पुरुषः-किन्नराभिध- +कुच्च कूर्चः - वनस्पतिः ४२ वानव्यन्तरदेवानामिन्द्रः
गा. २३ १९२ गा. १५० कुच्छिकिमिया कुक्षिकृमयः-द्वीन्द्रियजीवाः किंसंस्थानसंरिथतम्
५६ [१] १४९० [१], १४९१ कुच्छिपुहत्तिया कुक्षिपृथक्त्विकाः[१], १४९२ [१],
सर्पविशेषः ८३ १४९५ [१], १४९७ ।। कुञ्छि
कुक्षिम् -द्विहस्तमानम् ८३
किंपजवसिया किंपवहा किंपहवा किंपुरिसा
•किंपुरिसा
किंपुरिसाणं किंपुरिसे
. किंसंठाणसंठिए
[२]-८
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________
११४
मूलसहो
कुच्छंभरि
सक्कयत्यो सुत्तंकाइ ५८[२], ६४[४], ७५ [४], ८४[४], ८५[५], २.१[४], ९१[४] गा.
१११ कुलक्ष-म्लेच्छजातिविशेषः
+कुज्जय
कुडए
कुडगछल्ली फुडगपुप्फरासी कुडगफले कुडगफाणिए कुडंबए
कुटुंबए
कुडुके कुणके
+कुणाला कुत्धुंभरि
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्यत्थो सुत्तंकाइ | मूलसहो कुस्तुम्भरिः - वनस्पतिः
पृ. १८ टि.६ कुजकः-वनस्पतिः
४३ गा. २४ कुटजः-वनस्पतिः ४१ गा. कुलक्ख १८, ४६गा.३४, १२३३ कुटजछल्ली १२३३ कुलग्घा कुटजपुष्पराशिः १२३१ कुटज'फलम् १२३३ + कुलत्थ कुटजफाणितम् १२३३ वनस्पतिविशेषः पृ. २५ कुलविसिट्ठया
टि. २ कुलारिया
कुल्ला ,, पृ. २१ टि.३
कुवधा(या) कुणालेषु १०२गा. ११६ कुस्तुम्भरिः- वनस्पतिः कुविंदवल्ली ४१ गा.१७, पृ. १८ टि.६ कुव्वमाणे कुदर्शन ११० गा.१३१ कुदृष्टिः ११०गा. १२९ कुमुददलम् १२३१ कुव्वा कुमुदम्
+कुसट्टा कूर्मोन्नता-योनिभेदः ७७३ कुसुम
[१२] ० कुसुमए कूर्मोन्नतायाम्
योनिभेदे ७७३ [२] ० कुसुमे वल्लीविशेषः पृ. १९ टि.७ कुरकः - बनस्पतिः ५२ कुरराः
८८ कुसुंबए कुरङ्ग
+कुसुंभ कुरु- देवकुरूत्तरकुर्व
+ कुसुंभक भिधानद्वीप-समुद्रार्थे १००३ [२] गा. २०६
कुहण कुरुषु १०२ गा. ११३ कुरुविन्दम् - तृणविशेषः कुहणा
४७ गा. ३६ कुल ५६ [२], ५७[२], । कुहणे
कुदसण • कुदिट्ठी कुमुददले कुमुदे कुम्मुण्णया
म्लेच्छजातिविशेषः
पृ. ३६ टि. ३ कुलत्थः-वनस्पतिः ५०
गा. ४२ कुलविशिष्टता १६८५[१] कुलार्याः १०१.१०४ द्वीन्द्रियजीवाः पृ. २७
टि. ७ वनस्पतिविशेषः ४५
गा.२९ कुविन्दवल्ली ४५ गा. ३० कुर्वाणः १८० [२], १८२ [२], १९७ [२], १९८ [२], २०६ [२] द्वीन्द्रियजीवाः पृ.२७टि.५ कुशावर्तेषु १०२ गा. ११३ कुसुम १७८[२], १८८ कुसुमकम् -कुसुमम्
१२२७, १२२८ कुसुमम् १२२८ तः १२३०, पृ. २९३ टि.
१४-१६-१७ कुसुम्भकः ५८[८] गा.८९ कुसुम्भः ५० गा. ४३ कुसुम्भकः पृ. २१ टि. १ कुशः ४७ गा. ३५ कुहण - वनस्पतिविशेषः
५४[८] गा. ९.६ कुणाः-वनस्पतिः
३८ गा. १२, ५२ कुहणः-,
कुम्मुण्णयाए
कुयवा
कुरए
कुरला कुरंग कुरु.
+कुरु कुरुविंदे
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
कुहंडियाकुसुमे
कुंकणाणं कुंच
कुंडरिया
केण
कुंडल
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो कुष्माण्ड-वानव्यन्तरदेव
जातिः १८८ कुमाण्डिकाकुसमम् १२३० कुष्माण्ड:-वानव्यन्तरदेव
जातिः १९४ गा. १५१ कोकनदानाम् पृ.२५टि.३ केक्कया कुश्च -म्लेच्छजातिविशेषः
पृ. ३६ टि. ३ • केकेया वनस्पतिविशेषः पृ. २२
टि. १ कुण्डल १७७, १७८ [१-२], १८८, १९६,
१९७ [२] कुण्डल कुण्डलः-द्वीपः समुद्रश्च १००३ [२] गा. २०४ कुण्डम् वनस्पतिविशेषः पृ. २५
टि. १४ , पृ. २२ टि.१ कुन्थुः-त्रीन्द्रियजीवः
५७ [१] कुन्द १७८ [२] कुन्दलता ४४ गा. २७ वनस्पतिविशेषः पृ. २२
टि. १ वनस्पतिविशेषः पृ. २२
टि.१ कुन्दुरुक १७७,
१७८[१], १८८ कुन्दम् १२३१ कुन्दः ४३ गा. २६ कूटाः- कूटनामाभिधद्वीप-समुद्रार्थे १००३
[२] गा. २०६ कूटेषु कः १७४२तः १७४४
कुंडुक्के
सक्यस्थो सुत्तंकाइ कश्चित् ११२१,
१२१५[१.३] केचित् ११९.८,
२०५७[१] कानिचित् ५४[८] गा.८७ केकयाः- म्लेच्छजातिविशेषः म्लेच्छजातिविशेषः
पृ. ३६ टि. २० केन ४३९तः ४४१, ४४३तः ४४८, ५५२, ४५५[१-३], ४५६[१], ४५७[१], ४५९[१], ४६२[१], ४६४[१], ४६६ [१], ४६७[१], ४६८[१], ४७० [१], ४७३ [१] ४७४ [१], ४७५ [१], ४७७[१], ४८१[१], ४८२[१], ४८३ [१], ४८५[१], ४८७[१], ४९० [१], ४९१[१], ४९३ [१], ४९५[१], ४९७, ५०३ तः ५०५, ५०८तः ५११, ५१३तः ५१५, ५१९, ५२५[१], ५२६ [१], ५२९ [१], ५३० [१], ५३८[१], ५३९ [१], ५४१[१], ५४२[१], ५४३[१], ५४५[१] ५४७[१], ५४८[१], ५५० [१], ५५१[१], ५५२[१], ५५४[१-३], ५५५[१-३], ५५६ [१], ५५७[१], ८३१, ८६७, ८६८, ९९४, ९९६,११२४ तः ११२६,
कुंणुरिया कुंथू
कुंद[लता कुंदयारि
कुंदरिया
कुंदुरुक्क
कर
कूडा
७.
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________
११६
मूलसद्दो
केण -
केतू केमहालिया
केयइ
22
केरिसिया
केटि hasta
सकयत्थो
सुकाइ
११२८ a: ११३०,
११३२, ११३८, ११३९, ११४२, १२१५[१-३], १२२०, १२२२, १२५२, १२५३, १२५५, १४४४, १४५९, १५७३, १९२८, १९२९, १९५४, १९५७ [१], १९५८, १९६०, १९६३, १९६४, २०४६, २०५१, २०५२[१], २०७८, २०८० २०८३, २१६९, पृ. २७५ टि. ६ केतुः १९५[२] कियन्महती १५०२, १५०४[१], [9], _१५०७[१], १५१३[१], १५२७ तः १५२९[२], १५३०, १५३१, १५३२[१,६],
१५०६
१५३५, १५४५ तः १५४७[१], १५४८ तः
१५५०,
beer (स.प्र.) केकया
केरिसए
पण्णवणासुप्तपरिसिट्ठाई
मूलसद्दो
केवइयं
केवइया
१५५१
[१, ४, ६, ९ ] केतकी - गुच्छवनस्पतिमेदे
४२ गा. २३
- वलयवनस्पतिभेदे
४८ गा. ३७
१०२ गा. ११७ कीदृशकः - कीदृशः ११४६, ११४७ [१], १७५०,
१७५१
तः
कीदृशिका - कीदृशी १२२६ १२३१, १२३३, १२३८, १७५२ केलि १८८ कियत्कालस्य कियत्कालेन (तृ.ष.) वा २१५३ [ २-३]
33
""
bafचिरं
केवति
hary
कियत् १७९३ गा. २१७
कियान्
कियत्
९९२ [१-२] २१५३[१], २१५६[१], २१५९[१], २१६५, २१६६ [१] केवति - (तृ. प.) कियत्का लेन १७९६,
कालस्स
१८०८, १८१५ (पतृ ष . ) कियत्कालात् कियत्कालेन ६९५, वा ६९३ तः ६९७, ७०० तः ७२४ कियत्कालस्य कियत्कालेन (तृ.ष. ) वा २१५६ [२], २१५९[२],
२१६०, २१६६[२]
3"
39
""
सकयत्थो सुकाइ
कियन्तम् ५६२, पृ. १२६
टि. १
कियन्तः
४८१ [१],
१४१५ [१]
कियन्ति
९१० [४], ९११[१-२], ९८७[२],
१०४३[५], १०४८[१], १०५५ [५], १०६४, १०६५, २१३५ [१] कियच्चिरम् १२६० तः १२६२[२], १२६४[१] तः १२६६[१], १२६७, १२६८[१], १२७०[२] a: १२७३, १२७५, १२७९, १२८४, १२८५, १३००, १३०५, १३१०,
१३१२, १३२० तः
१३२२, १३२५, १३२७, १३३१, १३३४, १३३६, १३४३, १३४६, १३५०, १३५१, १३५५, १३६५, १३६६, १३६९, पृ. ३१५ टि. १
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसहो
केवतियं
केवतियं
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो सक्कयस्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो कियत् ९७५ [१], ९७६ । केवतिया [१], ९८५ [३-४], १२१५ [१.३], १९८३, १९८४, १९९१, १९९४, १९९५, १९९७,१९९८,
२००६, २००७ कियन्तम् ३३५ तः ३५१ [१], ३५४ [१३], ३५७ [१], ३६० [१], ३६३ [१], ३६६ [१], ३६९ [१], ३७० [१], ३७१ [१], ३७५ [१], ३८१ [१], ३८४ [१], ३९० [१], ३९३ [१], ३९४ [१], ३९६ [१], ४०७ [१], ४०८ [१], ४०९ [१], ४३६ [१], ४३७ [१-३], ५६०, ५६१, ५६३, तः ५७७, ५७९, ५८१, ५८३ तः ५८५, ५८९, ६०५ तः ६०७, १६९७, १६९८
[१-२] कियन्तः ४४०, ४४१, ४४३, ४४४, ४४७, ४५२, ४५५[१.३], ४५६ [१], ४५७[१], ४५९[१], ४६२ [१], ४६६[१], ४७७[१], केवतियामओ ४८२[१], ४८५[१], ४८९[१], ४९० [१], केवल ४९१[१], ४९३ [१], केवलकप्प ४९५[१], ४९७, ५०४, केवलकप्पे ५५४ [३], ५५७[१], केवलणाण. ६२६, ६२८, ६३०,
सक्यथो सुत्तंकाइ ६३२, ६३३, ६३६, ६३७, ९८०[१], ९८१ [१], ९८५[८], १४१४[१,३], १४१६ [१], २०९३[१], २०९५[१], २०९६ [१], २०९७[१], २०९९ [१] तः २१०१[१], २१०२, २१०३[१], २१०५, २१०६, २११९ [१-२], २१२० [१], २१२१[१], २१२३[१], २१२४[१, ३], २१३५ [१], २१३७[१],
२१३९, २१४० [१] कियन्ति ९१०[१-३], ९११[३], ९१२[१-२] ९१४[१-२], ९१६ [१] ९१८[१], ९२०, ९२१ [१], १०३०, १०३१ [१], १०३२[१], १०३६, १०३८[१], १०४१[१-४, ६, ८], १०४३ [१, ३, ५-६], १०४५[१], १०४६ [१, ७-८], १०४७ [१-४], १०४८[१,२,४] १०५० [३], १०५४ [१-३], १०५५[१,४-५] १०५८, १०६३,१०६४, १०६७, १२४६, २०४७ कियन्त्यः १२४५,
१४१५[२] केवल-केवलज्ञान १९२८ केवलकल्पम् २१६९ कवलकल्पः २१६९ केवलज्ञान ४५२, ४८९ [३], ४९१[१], ४९७
केवतिया
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________
११८
मूलसडो
सक्कत्थो
haणाणपरिणामे केवलज्ञान परिणामः
केवलणाणसागार- केवलज्ञान साकार
पश्यत्ता
पासणया
केवलणाण
सागारोवओगे केवलणाणं
"2
पण्णवणासुत्त परिसिट्टाई
सुत्तकाइ
मूलसदो
केवलसणी
०
• केवलसणोव
१९०९
केवलज्ञानम् १४२१
[४-५], १४३६ [२] केवलणाणारिया केवलज्ञानार्याः १०८ केवलणाणावरणिजे केवलज्ञानावरणीयम्
केवलणा केवलसण ०
१६८८
केवलणाणिस्स केवलज्ञानिनः ४९७ केवलणाणी केवलज्ञानी १८९८[४], १९०२[४] केवलज्ञानिनः २५७,
२५९, ९४३, १९५४,
१९५५
केवलसणाचरणे केवलसणी
केवलज्ञानसाकारोपयोगः
९३३
केवलज्ञानिनाम्
२५७
केवलणागीण केवलणाणीणं केवलणाणुवत्ता केवलज्ञानोपयुक्ताः २११
२५९, ४९१
गा. १७० १२१७
केवलज्ञाने केवलदर्शन ४५२, ४८९ [३], ४९० [३], ४९१ [१], ४९७ केवल सणभणा- केवलदर्शनानाकारपश्यत्ता
१९३७
""
गारपासणया
१९३८
१९१०
केवल सणणा- केवलदर्शनाना कारोपयोगः गावोगे केवलसणं केवलदर्शनम् १९५५ केवलसणावरणिजे केवलदर्शनावरणम् १६८९
[३]
१६८०
""
केवलदर्शनी
केवलदर्शनिनः
४९८,
१३५७
२६०,
१९५४
उत्ता
केवलदिट्ठीहि -
१९२८
केवलदृष्टिभिः २११ गा.
१७०, पृ. ७९ टि. १
केवलज्ञान ४९० [३] केवलज्ञानी
४९७
केवलम् १४२० [३-४], १४३२ [३],
१४३७
[३-४]
केवलिन् ११७ तः ११९,
१२६, १३० तः १३२ केवलिन् ११३, ११७,
केवलि ०
११९, १३०, १३८
केवलिभणाहारए केवल्यनाहारकः १३६७,
१३६९
१३६९ तः
१३७३
१३६४,
१३६६
केवलनाण ०
केवलनाणी
केवलं
केवलि
०
केवलिअणाहारए
ha आहारए
केव लिए
केवलिपण्णत्तं
सक्कत्थो
सुकाइ केवलदर्श निनाम् २६० केवल दर्शनोपयुक्ताः
"
केवलिस्स
केवल्याहारकः
कैवलिकः - समुद्धातः
केवलिप्रज्ञप्तम् १४२० [3-3], १४२१ [२], १४२५ [२], १४२८ [R], १४३१ [२], १४३२ [२-३], १४३७ [२-३], १४५२ केवलिसमुग्धा केवलिसमुद्घातः २०८६,
२०८५ गा. २२७
२०८८ २०९२, २१७२
केवलसमुग्धाणं केवलिसमुद्घातेन २१२५,
२१३१, २१६८ केवलिसमुग्धाया केवलिसमुद्धाताः २०९६ [9], २१०० [१-२], २१२०[१], २१२४[१] केवलिनः २१७० [१]
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसहो
कोडि
८८
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो
सक्कयस्थो सुत्तंकाइ । मूलसहो केवली केवली १९६३, १९६४,
२१७० [१] केवलिनः २१७० [१],
२१७० [२] गा. २३० केसरं
केसरम् पृ. २५ टि. ४ केसरा
केसराणि ५४[८]गा. ९१ कोडिगारा .केसा केशौ १७८[२]
.कोडिं कोइ
कश्चित् २११ गा. १७४
गा. १७६ कोइलच्छदकुसुमए कोकिलच्छद
कोडी कुसुमकम् १२२८
कोडी कोइलच्छाकुसुमए
, पृ. २९४ टि.८ कोइला
कोकिलाः कोकणदे
कोकनदम् कोकणाणं को कनदानाम् ५४[८]
गा. ९० कोतिया सनखपदविशेषः ७४
कोडीए कोकंतिए , ८४९, ८५२
कोडीओ कोकंतिओ
,, पृ.२१२ टि.४ कोतिया
८५१ कोष्ठक-अपवरक १७७,
१७८[१], १८८ ० कोडाकोडीमो कोटाकोटयः ९१८[१],
९२१[१], १३०६, १३०९, १३११, १६९७ कोडीवरिसं तः १६९९ [२], १७०० कोडंबियं [२, ५, ९.१३], १७०२ कोडेट्टमल्लदामे [३, ५.९, १२, १३, १८-२२, २४-२७,
कोत्थलवाहगा ३६-३९, ४२, ४३, ४५,
कोदूसा ५४, ५७, ५८], १७०३
+कोद्दव [१], १७०४
कोरव्वा कोटाकोटीः १९६, १९७
+कोरंटय [१], १९९[१], २०० [१], २०२[१], २०६
कोरिंटे [१], २१०, १७३४,
कोरेंटमल्लदामे १७३५ [१], १७३७
कोलसुणए [२-३], १७३९[१.२]
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ कोटि ५६ [२], ५७[२], ५८[२], ६८[४], ७५[४], ८५[५], ९१ [४]गा. १११, १२६२ [२], १३२७,१७०१ [२] शिल्पार्थविशेषः १०६ कोटिम् १३५०, १३५८, १३६०,१३६६,१७१९,
१७२३, १७२६ कोटी ८४[४], ९१[४] कोटिः २११, ३७३ [१, ३], ३७५[१,३],३७६ [१, ३], ३७७[१,३], ३८१[१, ३], ३८३ [१, ३], ३८४[१, ३],
३८६ [१, ३] कोटिम्
१७१० कोट्या ३८६[३] कोटयः
१७७ कोटी: १९६, १९७[१], १९९[१], २००[१], २०२[१], २०६ [१], २१०, १७३४, १७३५ [२], १७३७[२-३],
१७३९ [१-२] कोटिवर्षम् १०२गा.११६ कौटुम्बिकम् ११०८ कोरण्टमाल्यदाम पृ. २९४
टि. २२ त्रीन्द्रियजीवाः ५७ [१] धान्यविशेषः ५० गा. ४३ कोद्रवः कौरव्याः-कुलार्याः १०४ कोरण्टकः ४३ गा. २४ कोरण्टः पृ. १८ टि. १७ कोरण्टमाल्यदाम १२३० कोलशुनकः - सनखपदविशेषः ८४९, ८५२
कोढग
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________
१२०
मूलसड़ो
कोलसुणभ
कोलसुणगा
कोल सुणिया
कोलालिया
कोलाहल
कोलाहा
कोवाय
+ कोसला + कोसंब
कोसंबी
कोसे
कोह ०
कोहकसाई
33
कोसाई कोहकलाई को हकसाए
कोहकसायपरिणामे कोहकसायी
कोहणिस्सिया
कोहसण्णा कोहसमुग्धा
कोहसमुग्धाणं
सकयत्थो
कोहसंजणाए
कोलशुनकः
पण्णवणासुतपरिसिट्ठाई मूलसदो
कोह संजलणे
कोलाहल सर्पभेदविशेषः
सुकाइ
पृ. २१२ टि. ४
Ex
८५१
कोलशुनकाः
कोलशुनिका कौलालिकाः -- कर्मार्याः
१०५
१८८
७९
८६३
क्रोधसंज्ञा ७२५, ७२६ क्रोधसमुद्घातः २१३३ क्रोधसमुद्घातेन २१४२ तः २१४४[१], २१४५ [१]
कोहसमुग्धाया
कोहसमुग्धाओ क्रोधसमुद्वातः २१३९ क्रोधसमुद्धाताः २१३५ [9], २१३७ [१],
कोपेक- म्लेच्छजातिविशेषः
पृ. ३६ टि. ३
कोसलासु १०२ गा. ११३ कोशम्बः - एकास्थिकवनस्पतिः कौशाम्बी १०२ गा. ११४ क्रोशाः
४० गा. १३
२१६९
क्रोध
१७३७ [४] क्रोधकषायी १३३२
क्रोध कषायिणः
९३८,
९४३
२५४
क्रोध कषायिणाम् क्रोधकषायिषु १८९५ [२] क्रोधकषायः ९५८, ९५९ क्रोधकषायपरिणामः ९२९ क्रोध कषायिणः २५४ क्रोधनिःसृता - भाषाप्रमेदः
२१३९, २१४० [१] क्रोधसज्वलनस्य – सव
-
लनक्रोधस्य १७००[५],
१७०८ [५]
कोह
कोहुपत्ती
कोहे
33
कोण
कोंकणग
कोंकणा
कोंच
कोंचा
कोंत
० क्खय
खइरसारे खओवसमिया
खग्ग
""
खग्गा
खज्जूरसार ए
खजूरी
खट्टोदए
खदिरसारे
* खय खयरसारए
खयर सारे
सुकाइ
सक्कयत्थो क्रोधसज्वलने - सवलनक्रोधे पृ. ३७२ टि. १ क्रोधस्य १७०० [६-८] क्रोधोत्पत्तिः ९६१ [१]
क्रोधः ९६० [१], ९६२
[9], ९.६३ [१], १६७०, १६९१ [४]
८६३ गा. १९५
क्रोधे
क्रोधेन
सूत्राणां
९७०, १५८०
कोङ्कणक - म्लेच्छजाति
९८
विशेष कोकनदानाम् पृ. २५ टि. ३ क्रौञ्च- म्लेच्छजातिविशेष
९६४ तः ९६८ प्रथमकण्डिका,
पृ. ३६ टि. ७ क्रौञ्चाः - रोमपक्षिविशेषः
कुन्त
क्षय
खङ्ग
..
૧૮૮
२११ गा. १६७
ख
खदिरसारः पृ. २९४ टि. १ क्षायोपशमिकः १९८२ १९६ म्लेच्छजातिविशेष पृ. ३६
टि. १८
खङ्गाः - पशुविशेषः ७३ खर्जूरसारकः १२३७
४८ गा. ३८
खर्जूरी खट्टोदकम् - ईषदम्लोदकम्
२८ [१] खदिरसारः पृ. २९४ टि. १
क्षय २११ गा. १६७ खदिरसारकः पृ. २९४ टि. २
खदिरसारः
१२२८
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________
"
"
१०७
खलु
बीयं परिसिटुं-सहाणुकमो मूलसहो सकयस्थो सुत्तंकाइ । मूलसहो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ खय-वडी क्षय-वृद्धी १९८१ गा.२२२
,, ६३९ [१९-२२] खरपुढवीए खरपृथिव्याः पृ. १४टि.१ । खहयरपंचेंदिय- खेचरपञ्चेन्द्रियतिर्यखरबादरपुढ- खरबादरपृथ्वीकायिकाः तिरिक्खजोणिया ग्योनिकाः ६१, ८६, विकाइया २२, २४, २५[३]
९१[४] गा. १११, ३३४ खरमुह
खरमुख-म्लेच्छजाति- खहयरपंचेंदिय- खेचरपञ्चेन्द्रियतिर्य
विशेष पृ. ३६ टि. ३ तिरिक्खजोणियाणं म्योनिकानाम् ९१[४] खरे खरः ८४४,८४६
,, ३८७[३], ३८८
" २० खरोट्टी खरोष्ट्री-लिपिमेदः पृ.३८
[१-३], ३८५[१३] टि. १० खहयरसंखेजवासा- खेचरसङ्ख्येयवर्षाखरोटी
उयगब्भवक्कंतिय-युष्कगर्भव्युत्क्रान्तिकखलु ५४[९] गा. ९८, तिरिक्खजोणिय- तिर्यग्योनिकपञ्चेन्द्रिय११० गा.१२८ गा.१३०, पंचेंदियवेउव्विय- वैक्रियशरीरम् १८७ गा.१४२, १९२गा. सरीरे
१५१८[४] १५०, २११ गा.१६३ तः खहयरा खेचराः १४८६ [१] १६५ गा. १७०, ६४७ खहयराण खेचराणाम् १५०० गा. १८३, १२५२, ०खहयराण
१५२४[२] १२५३, १२५५, १६६७, खहयराणं
१५१२, १६७०, १७९३ गा.
१५१८[७] २१७, २१७० [१] खहयरेहितो खेचरेभ्या ६४३, ६४५ वनपसतिविशेषः ५४[१] गा. ५३ खंजणे
खञ्जनम् - मषी १२२६ खवइत्ता क्षपयित्वा २१७५ खंडएण
खण्डकेन खवए क्षपकः १७४२, १७४३ खंडाई
खण्डानि १९९५ खवयति क्षपयति २१७५ ०खंडाण खण्डानाम् खवल्लमच्छा मत्स्यविशेषः ६३ खंडाभेए
खण्डभेदः ८८१, ८८२ खवेति क्षपयति
खंडाभेएणं खण्डमेदेन ८८७ खवेत्ता
क्षपयित्वा २१७५ खंडाभेदपरिणामे खण्डमेदपरिणामः ९५१ खस खस-म्लेच्छजाति
खंडाभेदे खण्डमेदः ૮૮૨ विशेष
खंडे खण्डः
१२३८ खहयरतिरिक्ख. खेचरतिर्थग्योनिक
खंधदेसा स्कन्धदेशाः ६, ५०२ जोणियपंचेंदिय- पञ्चेन्द्रियौदारिक
खंधपदेसा स्कन्धप्रदेशाः ५०२ भोरालियसरीरे शरीरम १४८३ खंधप्पएसा खहयरपंचेंदिएहिंतो खेचरपञ्चेन्द्रियेभ्यः
खंधम्मि स्कन्धे ७९० गा. १८९ ६४५[२] खंधस्स
स्कन्धस्य ५४ [३] गा. खहयरपंचेंदिय- खेचरपञ्चेन्द्रियतिर्य
५८, ५४ [४] गा. ६८, तिरिक्खजोणि- ग्योनिकेभ्यः
५४ [५] गा. ७८, ५४ एहितो [३, १९] ।
[६] गा. ८२, ५०८ तः
पा
२१७५
६३९
..
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________
१२२
मूलसद्दो
खंवस
खंधं
खंधा
23
खंधाणं
०
खंधे
खंधावारेसु
० खंधे
धे
खंधो
खात
खाय खारतउसी खारतउसीफले
खारा
खारोए खासिय
खित्तं खित्ताणुवारणं खिप्पामेव
०
??
सक्कत्थो
सुकाइ
५१०, ५२५ [१], ५३० [१], ५३१ [१, ३], ५३५[१], ५५४[१-३] स्कन्धम् १९६३, १९६४ स्कन्धाः ६, ४०, ४१,
३३०, ५०२, ५०३ द्वीन्द्रियजीवाः पृ. २७ टि. ७ स्कन्धानाम् ३३०, ५५४ [१-३], ९४८ गा. १९९, ११०६, १११० ८२
स्कन्धावारेषु
स्कन्धः ५४ [३] गा. ५८, ५४ [४] गा. ६८, ५०८ तः ५१०, ५२५ [१], ५३०[१], ५३१[१-३], ५३५[१], ५५४[१-३], ७८२ त ७८९ २१७५
स्कन्धान स्कन्धेषु ७९० गा. १९०
स्कन्धः
खात
पण्णवणासुत्त परिसिट्ठाई
मूलसड़ो
खीणकसायवीतरागदंसणारिया दर्शनार्याः
ܕ ܙ
१७८[१], १८८
क्षारत्रपुष १२३३ क्षारत्र पुषीफलम् १२३३ भुजपरिसर्पविशेषः ८५ [१] क्षारोदकम् २८ [१] खासिक - म्लेच्छजाति
विशेष
क्षेत्रम् १२१५.[१] क्षेत्रानुपातेन २८८
क्षिप्रमेव
१८६४,
२०५२ [२, ६ ]
२०५२ [२]
खिप्पामेवखीण सायवीत क्षीणकषायवीतरागरागचरितारिया चारित्रार्याः १२४, १३२
१२६ तः १३२
"
५३ गा. ४४
१७७, पृ. ६४
टि. १
33
९८
०
०
23
०
खीणकसायवीय क्षीणकषायवीतरागरागचरितारिया चारित्रार्याः १२७, १३० तः १३२
० खीण कसायवीय क्षीणकषायवीतरागरागदंसणारिया दर्शनार्याः ११३ तः ११६,
११८, ११९
खीणकसायवीयरायचरितारिया चारित्रार्याः
33
०
+ खीर खीरकाओली
सकयत्थो सुकाइ क्षीणकषायवीतराग
>>
खीर [वरे]
खीरणि
खीरपूरए
खीर पूरे खीरिणि
११९
११७ तः ११९
खीणकसायवीय क्षीणकषायवीतरागरायसारिया दर्शनार्याः
क्षीणकषायवीतराग
""
१२६
१२७ तः १२९, १३१
१११, ११३
११५, ११६
तृणविशेषः ४७ गा. ३५ क्षीरकाकोली -
वनस्पतिः ५४ [१] गा.
५१
क्षीरवर:- :- द्वीपः समुद्रश्च १००३ [ २ ] गा.
२०४
क्षीरणी - एकास्थिकवनस्पतिः पृ. १७ टि. ८ क्षीरपूरकम् पृ. २९५ टि १ क्षीरपूरम् १२३१ क्षीरिणी - वृक्षविशेषः ४०
गा. १४
खीरे
क्षीरम् १२२०, १२३१ खीरोद क्षीरोदकम् २८[१] खीलियासंघयणणामे कीलिका संहनननाम
१६९४ [७] कीलिका संहननम् १७०२
खीलिया संघयणे
खुज्जसंठाणणामे
[२१] कुब्जसंस्थाननाम १६९४
[4]
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसहो
जे
खुद्दा
खुरप्पठाण ०
० खुड्डाए
२१६९
खुड्डागभवग्गहणं क्षुल्लकभवग्रहणम् १३६५ द्वीन्द्रियजीवाः पृ. २७टि. ७ क्षुरप्रसंस्थान १६७ तः १७४, ९७४ [४] क्षुरप्र पृ. ५० टि. ४ द्वीन्द्रियजीवाः ५६ [१]
खेट निवेशेषु
क्षेत्रम्
क्षेत्रतः
खुरुप्प
खुल्ला
खेडनिवेसे + खेत्त
खेत्तओ
खेततो खेतं
० खेत्तं
• खेत्ताओ
खेत्तावारणं
खेत्तारिया खेत्ते
बीयं परिसिई - सहाणुकमो
मूलसो
• खेत्ते • खे तेहिं
Recet
सुत्तकाइ
कुब्जम् - संस्थानम् ९८८
क्षुलकः
૮૨
२१२ गा. १८१
८७७ [२, ४],
९१० [१-२, ४], ९११
[२], ९१२ [२], ९१४ [१], ९१८ [१], ९२१ [9], १२६२ [१], १२८६, १२८८, १३००, १३०१, १३०५, १३०८, १३१०, १३२६, १३४४, १३५२, १३८७, १७९७, २०६०
क्षेत्रतः १३५९, १३६५ क्षेत्रम् ९६१ [१], ९७१ गा. २०१, १००१, १२१५ [१-३], १९८३, १९८४, १९९१, १९९४, १९९५, १९९७, १९९८, २००६, २००७ क्षेत्रम् पृ. २९० टि. ८-९ १५५०
क्षेत्रात् क्षेत्रानुपातेन २७६ तः
२८७, २८९ तः ३२४,
३२६, ३२८
क्षेत्रार्याः
क्षेत्रम्
१०१, १०२ २११, २१५३
[१-२], २१५६ [१-२], २१५७, २१५९ [१२], २१६०, २१६५, २१६६
[3]
खेत्तोगाढे खेत्तोवातगतीए • खेत्तोववायगई खेत्तोववायगती
खेत्तोव वायगती
०
०
खेमा
खेलेसु
खोत [वरे]
खोतोदए
०
खोयर से
गइ गड़तालुए
गइष्पवाए
[गइप्पवाए ] गइरइया
० गई
""
गगणतलं.
गग्गर
गच्छति
गच्छेति
सक्कयत्थो
सुत्तकाइ
क्षेत्रे
८२, १५४
क्षेत्रैः ९२१[१], पृ.२२७ टि. ४
क्षेत्रावगाढान् १८०१ क्षेत्रोपपातगत्याम् १०९९ क्षेत्रोपपातगतिः १०९६
१०९२, १०९३
""
९४९
पृ. २९४
टि. १५
गइनामनिहत्ताउए गतिनामनिधत्तायुष्कः ६ ८४
गतिप्रपातः पृ. २६८ टि. १
११२२
१९५ [१]
१०९७
१९५ [१] गगनतलम् १९५ [१] म्लेच्छजातिविशेष ९८ गच्छति ११०१, ११०८,
११०९, ११११, १११२,
१११४, १११८, ११२१, २१७० [२] गा. २२९ गच्छन्ति ६६६ [१], ६६८ [१], ६६९ [१], ६७२ [१], ६७३ [१], २१७० [२], पृ. २७१
टि. ७
१२३
१०९३ तः १०९८
""
क्षेमाणि १७७, १७८[7],
ग
गति
गजतालुकम्
श्लेष्मसु क्षोदवरः- द्वीपः समुद्रश्र
१००३ [२] गा. २०४ क्षोदोदकम्
२८ [१] १२३७
इक्षुरसः
ފ
१८८
९३
गतिरतिकाः गतिः
गतयः
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________
१२४
मूलसहो
गच्छा
गच्छेज गच्छो गण
०गणस्स गणहरं ०गणा
गति
गणावच्छेइयं गणावच्छेद
गणितलिवी
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्सकाइ गुच्छाः पृ. १६ टि. ७, गतिणामणिहसाउए गतिनामनिधत्तायुष्कः
पृ. १८ टि. २-३-१४ गच्छेत् २१७४[४] गतिणामनिहत्ताउए गुच्छः पृ. २२ टि. ९
गतिणामे गतिनाम १६९३, गण १७७, १७८ [१],
१६९४[१] १८८, १९८ [1], २११
गतिपरिणामे गतिपरिणामः ९२६, गा. १७२, पृ. ६९ टि.१,
___९२७, ९४७, ९४९ पृ. ७७ टि. १
गतिपरिणामेणं गतिपरिणामेन ९३८, गणस्य १[गा. २]]
९४० [१], ९४१[१], गणधरम् १११८
९४२ तः ९४४ गणाः १८८, १९५[१],
गतिप्पवाए गतिप्रपातः १०८५ २०७ तः २१०
गतिम् १६७९
गती गणावच्छेदकम् १११८
गतिः ११०६, ११०७, गणावच्छेदम् पृ. २७२
१११०, १११३, ११२२, टि. ७
१६८४[१] ०गती
गतिः १०८५ तः ११२२ गणितलिपिःलिपिभेदः
०गतीए गत्याम् १०९९ १०७ ०गत्ता
गात्राः १७८ [१] गणिनम् १११८
गात्रो १७८ [२] गजच्छायाम् पृ. २७२
गद्दमा
गर्दभाः टि.२
गब्भगा (2) गर्भगाः-मत्स्यविशेषः गतम् पृ. २९० टि. ५
पृ. २९ टि. ८ , १२१५[१]
गब्भया
(१) गर्भजाः- ,, , गताः २१७० [२]
गब्भवतिए गर्भव्युत्क्रान्तिकः गा. २३०
१४८४[३], १४८५[४] गता १२५२, १२५३,
गब्भवकंतिएहिंतो गर्भव्युत्क्रान्तिकेभ्यः १२५५
६३९ [८, १३] गतानि २१०
,, ६३९ [१५] गताः १७७, १७८[१] गन्भवतिय गर्भव्युत्क्रान्तिक १४८५ गतौ १७८[२]
[९], १५११ [१-२] गति २२५, २२६ गब्भवतिय- गर्भव्युत्क्रान्तिकोरःपरिसर्प गतौ ८२९/२] गा.१९६
उरपरिसप्प०
१४८५ [८] गति १२१८ गा. २१० गब्भवकंतियउर- गर्भव्युत्क्रान्तिकोरःगतिः २१२ गा. १८० परिसप्पथलयर- परिसर्पस्थलचर,, १२५९ गा. २११ तिरिक्खजोणिय- तिर्यग्योनिकगतिचरमेण ८०७, ८०८ पंचेंदियओरालिय- पञ्चेन्द्रियौदारिक[१], ८०९ [१] । सरीरे
शरीरम् १४८५ [६]
गणि गतच्छायं"
गतं ०गतं गता
गता
०गता
गति +गति गति. गति गतिगतिचरमेणं
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________
बीयं परिसिटुं-सहाणुकमो मूलसहो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसहो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ गब्भवकंतिय- गर्भव्युत्क्रान्तिकोरः- गन्भवतियजलय- गर्भव्युत्क्रान्तिकजलउरपरिसप्पथलयर-परिसर्पस्थलचर
रतिरिक्खजोणिय- चरतिर्यग्योनिकपंचेंदियतिरिक्ख. पञ्चेन्द्रियतिर्यग्यो
पंचेंदियोरा- पञ्चेन्द्रियौदारिकजोणिएहिंतो निकेभ्यः ६३९ लियसरीरे शरीरम् १४८४[१]
[१३, १५]
• गन्भवतिय- गर्भव्युत्क्रान्तिकजलचर
जलयरपंचेंदिए- पञ्चेन्द्रियेभ्यः ६३९ गम्भवक्कंतियउर- गर्भव्युत्क्रान्तिकोरःपरिसर्प- हिंतो परिसप्पथलयर- स्थलचरपञ्चेन्द्रियतिर्यग्यो
गब्भवतियजल- गर्भव्युत्क्रान्तिक जलपंचेंदियतिरिक्ख. निकानाम्
यरपंचेंदिय- चरपञ्चेन्द्रियजोणियाणं
३८३ [१]
तिरिक्खजोणिए- तिर्यग्यो,, ३८३ [२-३]
हिंतो निकेभ्यः ६३९[४,६] गम्भवतियखह- गर्भव्युत्क्रान्तिकखेचरपञ्चे
गन्भवतियजल- गर्भव्युत्क्रान्तिकजलचर
यरपंचेंदियति- पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिका. यरपंचेंदियति- न्द्रियतिर्थम्योनिकेभ्यः । रिक्खजोणिएहिंतो ६३९ [१९, २१]
रिक्खजोणियाणं नाम् ३७७ [१] , ६३९ [२२]
, ३७७[२-३] गब्भवक्कंतियखह- गर्भव्युत्क्रान्तिकखे.
गन्भवतिय- गर्भव्युत्क्रान्तिकजलचराः
जलयरा यरपंचेंदियतिरि- चरपञ्चेन्द्रियतिर्य
१४९८ [४]
गब्भवक्कंतियति- गर्भव्युत्क्रान्तिकक्खजोणियाणं योनिकानाम् ३८९[१]
रिक्खजोणिय- तिर्यग्योनिकपञ्चे,, ३८९ [२-३]
पंचेंदियओरा- न्द्रियौदारिकगब्भवतिय- गर्भव्युत्क्रान्तिकचतुष्प
लियसरीरे शरीरम् १४९७[३] चउप्पएहिंतो देभ्यः ६३९ [८]
गब्भवतियतिरि- गर्भव्युत्क्रान्तिकगब्भवतियच- गर्भव्युत्क्रान्तिक
क्खजोणियपंचें- तिर्यग्योनिकपञ्चेउप्पयथलयर- चतुष्पदस्थलचर
दियवेउब्विय- न्द्रियवैक्रियतिरिक्खजोणिय- तिर्यग्योनिक
सरीरे
शरीरम् १५१८[१-२] पंचेंदियओरालिय- पञ्चेन्द्रियौदारिक
,, १५१८[२५] सरीरे शरीरम् १४८५ [२] गब्भवऋतिय- गर्भव्युत्क्रान्तिकतिर्यगन्भवतियच- गर्भव्युत्क्रान्तिक
तिरिक्खजोणिया ग्योनिकाः ११८० [८] उप्पयथलयरपंचें- चतुष्पदस्थलचर.
गब्भवतिय- गर्भव्युत्क्रान्तिकदियतिरिक्ख- पञ्चेन्द्रियतिर्यग्यो
पंचेंदियतिरिक्ख- पञ्चेन्द्रियतिर्यजोणिएहितो
ग्योनिकाः५८४, ६३४, निकेभ्यः ६३९ [१०]
जोणिया ,, ६३९[१०.११]
११८० [५, ७]
गब्भवतिय- गर्भव्युत्क्रान्तिकगब्भवतियच- गर्भव्युत्क्रान्तिक
पंचेंदियतिरिक्ख- पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिउप्पयथलयर- चतुप्पदस्थलचर
जोणियाण कानाम् ११८० [५] पंचेंदियतिरिक्व- पञ्चेन्द्रियतिर्यग्यो
गब्भवतिय- , ३७४[१], जोणियाण निकानाम् ३८० [१] पंचेंदियतिरिक्ख- ७४७, ७६१, ११६३
. ३८०[२.३] - जोणियाणं [३], ११८० [३, ७.८]
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________
१२६
मूलसहो
पण्णवणासुत्तपरिसिट्टाई सुत्तंकाइ | मूलसद्दो
सक्कयस्थो
गब्भवकृतिय
सक्कयत्थो सुर्सकाइ
, १५१९ [२-४] गर्भव्युत्क्रान्तिक
मनुष्याणाम् ११६४ [२] गर्भव्युत्क्रान्तिकमनुष्येषु ६७२ [५]
गम्भवक्कंतिय- गर्भव्युत्क्रान्तिकभुजभुयपरिसप्पथलय परिसर्पस्थलचररपंचेंदियतिरिक्ख. पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योजोणिएहिंतो निकेभ्यः६३९[१६,१८] गब्भवतिय- गर्भव्युत्क्रान्तिकभुजभुयपरिसप्पथलय- परिसर्पस्थलचरपञ्चेन्द्रियरपंचेंदियतिरिक्ख- तिर्यग्योनिकानाम् जोणियाणं
३८६ [१]
मसाणं
गब्भवतियमणूसेसु
गभवतिय. मणूसेहितो
कानाम्
गर्भव्युत्क्रान्तिकमनुष्येभ्यः
। [११-१२] ,, ६३९[२५.२६], ६५० [१२], ६६२
गब्भवक्कंतियमणु- गर्भव्युत्क्रान्तिकमनुष्यस्सखेत्तोववायगई क्षेत्रोपपातगतिः १०९६ गब्भवक्कंतिय- गर्भव्युत्क्रान्तिकमणुस्सा
मनुष्याः ९२, ९३,
पृ. १०९ टि. १ गब्भवतिय- गर्भव्युत्क्रान्तिकमणुस्साण मनुष्याणाम् ७६१,७७० गब्भवतियमणुस्साणं
[१], ५८६
,, ३९२ [२-३] गब्भवतिय- गर्भव्युत्क्रान्तिकमणुस्सेहितो __ मनुष्येभ्यः ६३९ [२३
२४], ६६२ [२-३] ,, ६३९ [२४-२५],
गब्भवतिया गर्भव्युत्क्रान्तिकाः
६८[१, ३], ७५ [१,३], ८४[१], ८५[२-४], ९.१[१, ३], १३८,३३४,
१४८६ [१,३] गब्भवक्कंतियाण गर्भव्युत्क्रान्तिकानाम्
११९७, १५०१ [३],
गब्भवतियाणं
गब्भवास गब्भं गब्भे गमएसु गमओ . गमओ
१५११[३] १५११[१], १५१३ [४]
१५१२ गर्भवास
२११ गर्भम् १५२८[१-२,५८] गर्भः ७७२ [२,४] गमकेषु
५३४ गमकः ११४५, ११५,
११४५ गमाः
१०६७ गमे
१०६७
१७२८ गजाङ्क
१७७ गजकर्णाः-अन्तीप
मनुष्याः गजकलभः १२२६
गब्भनतिय- गर्भव्युत्क्रान्तिकमनुष्य मणूस. ६३५, १५३३[४-१०] गम्भवतिय- गर्भव्युत्क्रान्तिकमनुष्यामणूसआहारग- हारकशरीरम् सरीरे
१५३३ [३-४] गम्भवक्कंतिय- गर्भव्युत्क्रान्तिकमनुष्यपञ्चेमणूसपंचेंदिय- न्द्रियौदारिकशरीरम् ओरालियसरीरे १४८७ [१२]
, १४८७[२] गब्भवक्कंतियमणूस- गर्भव्युत्क्रान्तिकमनुष्यपंचेंदियवेउब्विय- पञ्चेन्द्रियवैक्रिय
. शरीरम् १५१९[१२]
गमा
गमे
गमो
०
,
गयअंक गयकण्णा
सरीरे
गयकलभे
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________
१२७
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ ग्रहण द्रव्याणि ८७७
[७,९,११,१३] ग्रहणम् ५४[१०] गा.
,, ५४[१०] गा.१०१
८७७ [७,९,११,१३] गृध्राः-रोमपक्षिणः ८८ ग्रहविमाने ४०१[१-३],
४०२[१३] ग्रहाः १४२ [१],
१९. [१] गृहीत्वा गृहीत
१८८ गृहीतानि ८७९, ८८० गभीर
१८८ वनस्पतिविशेषः ४२ गा.
बीयं परिसिटुं-सहाणुकमो मूलसहो सक्कयस्थो सुत्तंकाइ । मूलसहो गयच्छायं गजच्छायाम् १११४ गहणदब्वाइं गयतालुए गजतालुकम् १२२९ गयपुर
गजपुरम् १०२ गा. ११३ गहणं गयमारिणि गजमारिणी-वनस्पतिः
४२ गा. २३ गहणं गयमुह
गजमुख-म्लेच्छजाति- *.गहणं
विशेष पृ. ३६ टि. ३ गयवइ गजपति
१९६ गहरा ०गयं
गतम् १२१५[२.३] गहविमाणे गयंक
गजाङ्क पृ. ५६ टि. १४ गया गताः १८८, पृ. ७९ गहा
टि.४ गयाओ
२०५२[६] गहाय गरुअ
गुरुक - स्पर्श १८०९ गहिय गल्य
,, ३३३, ५४६, गहियाई ९८० [१], ९८२, ९८५ गहिर. [८.९], ९८७[३-४], +गंज
१८०१ गरुयत्तं गुरुकत्वम् ९९४
गठि गरुयफास० गुरुकस्पर्श ४४०, ४४१
गंठी गरुयफासपरिणता गुरुकस्पर्शपरिणताः
गंडतल ८[४], ९ [१] तः १३ [५] गरुल गरुड
गंडयल गरुल-०
१७८[२] गली गली-वल्लीविशेषः पृ. १९
गंडीपदा
टि.७ गवया गवयाः
गंडूयलगा गवल
गवल
१७८[२] गवलवलए गवलवलयः १२२६
गंडे गवले गवलम्-महिषशृङ्गम्
गंता १२२६
गतिय गसमा वनस्पतिविशेषः पृ. २५
टि. ५
गंतूण गह
ग्रह १६७तः १७४, १९६, १९७[१], १९८[१],
२१० गहण० ग्रहण ८७९, १५७७ [१],
१६२९
४३ गा. २५ ग्रन्थिः ५४ [७] गा. ८४ गण्डतल १७७, १७८[२],
."
गंडा
,, १७८ [१], १८८ पशुविशेषः गण्डीपदाः-पशुविशेषः ७०
गंडीपया
"
गण्डोलकाः-द्वीन्द्रियजीवाः
गण्ड: गत्वा ८८०, २१७५ तृणविशेषः पृ. २० टि. १ गत्वा २११ गा.
१५९-१६० गन्ध ८[२],९ [१] तः १३ [५], १७७, १७८[१], १८८, १९६, ३३३, ४४४ तः ४४८, ४५२,
गंध
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________
१२८
मूलसो
गंध
गंच०
गंध -
+ गंध
गंधओ
गंधगुणे गंधचरिमेणं
• गंधणामे
गंधतो
गंधपरिणता • गंधपरिणता
ascet
सुत्तकाइ
४५५[१-३], ४५६[१], ४५७ [१], ४५९ [9], ४६२ [१], ४६६ [१], ४६७ [१], ४६८ [१], ४७० [१], ४७३ [१], ४७४ [१], ४७५ [१], ४७७ [१], ४८१ [१], ४८२ [१], ४८३ [१], ४८५ [१], ४८७ [१], ४८९ [१], ४९० [1], ४९१ [१], ४९३ [१], ४९५[१], ४९७, ५०४, ५१०, ५१९, ५२४,
५२५ [१], ५४५ [१], ५४७ [१], ५४८ [१], ५५४ [१], ५५७ [१], ५५८, १२१८ गा. २१० गन्ध १७७, १७८ [१], १८८, ५३८ [१] १७७, १७८ [१], १८८
>>
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई मूलसद्दो
गंधपरिणया
• गंधपरिणया
गन्धे ८२९[२] गा.१९१ गन्धतः ९ [१] तः ११ [४], १२ [१-४, ८], १३[३-४], ८७७[१०], १७९९, १८०१, १८०६ [१], १८०९ १८०१
गन्धगुणान् गन्धचरमेण ८२४ [१],
८२५ [१] १६९३,
१६९४ [१०]
गन्धनाम
गन्धतः ११ [५], १२ [५-७], १३ [१-२, ५] गन्धपरिणताः ८ [२]
-
९ [१५], १०
[१], ११[१] तः १३ [५]
"
गंधपरिणामे
गंधमंताई
गंधव्व
गंधव्वगणा
गंधव्वच्छायं
गंधव्वलवी
गंधव्वा गंधव्वाणं
गंधव्वेहिंतो
गंध समुग्गयं
गंध
गंधा
39
० गंधा
गंधाई
O
• गंधाई गंधादेसेणं
गंधावति० गंधावाति०
गंधाहारग
गंधाहारवा
० गंधिया
गंधुद्धु --
कत्थो
"
१० [२], ११[३] गन्धपरिणामः ९४७,९५३ गन्धवन्ति - गन्धोपेतानि
८७७ [६, ९], १७९७ गन्धर्व
१८८
१८८
गन्धर्वगणाः गन्धर्वच्छायाम् १११४ गन्धर्वलिपि: - लिपिभेदः
गन्धम्
गन्धाः
सुकाइ
१०७
गन्धर्वाः गन्धर्वाणाम्
१४१[१] १९२
गन्धर्वेभ्यः ६५० [१५]
गन्धसमुद्गकम्
२१६९.
२१६९
गन्धानि
गन्धादेशेन
2
>>
गन्धौ
४५८, ४६९,
४७६, ४८४, ४९२ गन्धाः १६७ तः १७४ गन्धान् - गन्धात्मकान्
९९०[३], ९९२ [३]
८७७[९]
२५[३],
२८[४], ३१[४], ३४ [४], ५५[३]
गन्धापातिन् - पर्वत १०९८
, पृ. २६९ टि. १ गन्धाहारक - म्लेच्छजाति
विशेष
गन्धिकानि
गन्धोद्भुत,,
१६८१[१],
१६८४[१]
ވ
९८
पृ. ३६ टि. १०
१७७,
१७८[१], १८८
""
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________
१२९
मूलसद्दो गंधे
गंधेण गंधेणं
गंधेसु गंधेहिं गंभीर
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ गामिन्यः
१२४१ , पृ. २९७ टि. ५-६ गात्र
१२३७ ग्राहाः ६२, ६५ गाथा
२०६ [२],
८२९[२] गाथाः
१९४ ५५[३]
१५१२ गाथापतिरत्नत्वम् १४६७ गाथाभिः १८७,
१००३ [२] गृह्णाति
८७७ [३,१३-१४,१६,१९] गृह्णन्
८७८ गृह्णन्ति
१८११ गिरम्-वनस्पतिः पृ. २५
टि. ११ गिरिकी-, ४५ गा.
गंभीर० गंभीरा गाउअं गाउआई
गिरं
बीयं परिसिटुं-सहाणुकमो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ | मूलसद्दो गन्धः- गन्धनामाभिध- • गामिणीओ द्वीप-समुद्रार्थे १००३ ०गामियाओ
[२] गा. २०५ गाय गन्धेन
१२३५ गाहा ,, १७७, १७८[१२], ०गाहा १८८, १९६, २१६९ गन्धेषु
१७४१ गन्धैः
४४३ गाहाओ गम्भीर
० गाहाओ __ १७८[१], १८८ गाहावइरयणतं , १६७ तः १७४ गाहाहिं चतुरिन्द्रियजीवाः ५८[१] गव्यूतम् १९८८ गिण्हति गव्यूतानि ११८४ तः
११८७ गिण्हमाणे गव्यूते
१९८८ गिण्हति गव्यूतम्
२११ गव्यूतपृथक्त्वम् १५१२
गा. २१५-२१६ गिरिकण्णा , १५११[१, ३] गव्यूतपृथक्त्विकाः ८३ गिहिलिंगसिद्धा गव्यूतस्य
२११ गीत गव्यूतम् ८३, १९८९,
१९९० गीतजसे गव्यूतानि १५०८, १५१३ [१,४], १९८३,
१९८६ गव्यूते
१९८७ .गीतजसे गव्यूतानि १५११[१]
, १५१२ गा. २१५ गावः
८३२ गीतरती. मत्स्यविशेषः ६३ ग्रामनिर्धमनेषु - ग्रामजला
दिनिर्गमनमार्गेषु ९३ गीय ग्रामनिवेशेषु ८२ | गीयरई ग्रामम्
१०९० ग्रामाः १५५१[६,९]
गाउए +गाउयपुहत्त
गाउयपुहत्तं गाउयपुहत्तिया गाउयस्स गाउयं
गाउयाई
०गाउयाई *० गाउयाई गाओ गागरा गामणिद्धमणेसु
गृहिलिङ्गसिद्धाः १६ गीत १७७, १७८ [१-२],
१८८ गीतयशाः-गन्धर्वाभिधवानव्यन्तरदेवानामिन्द्रः १९२ गा.
१५० गीतयशसौ- 'गीतयशाः' गन्धर्वाभिधवानव्यन्तरदेवानामिन्द्रः १९२ गीतरति - गन्धर्वाभिधवानव्यन्तरदेवानामिन्द्र
१९२ गीत १८८, १९६ गीतरतिः-गन्धर्वाभिध. वानव्यन्तरदेवानामिन्द्रः
१९२ गा. १५०
गामनिवेसेसु गाम गामा आ ९ [२]-९
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________
१३०
मूलसद्दो ०गीवा गुच्छा
गुच्छो
गुलया
गुण
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो ग्रीवा
१२२७ गुम्मा गुच्छाः ३८ गा. १., ४२, ५५ [३] गा. १०७ ०गुरुं गुच्छः ५४ [२] गा. ५५ गुण २११ गा. १७०, ०गुलिया ३३३, ४४०, ४४३, गुले ४५५ [३], ४५७ [१], गुंजद्धरागे ४६८ [१-३], ४७५ गुंजालियाण [१-३], ४८३ [१३], गुंजालियावाते ४९१ [१३], ५०४, ५२०, ५२१, ५३८ । गुंजालियासु [१-३], ५३९ [१३], ५४१ तः ५४३, ५४५ गुंजावल्ली [१.३], ५४७ [१-३], गुंजावाए ५४८ [१-३], ५५० तः गूढछिरागं ५५२, ५.७ [१३], ९८२, ९८५ [९], ९८७ गूढता
[४], २०५२ [२] गुणश्रेणीकम् २१७५ ०गेज्झा गुणश्रेणीभिः २१७५ गेण्हति गुणम् १४२० [६] गुणाः २११ गा. १६८, ९८० [१], ९८१ [१], गेण्हति ९८५ [८.९], ९८७ [३] गुणानि १२४७ तः१२४९
+गेरुय गुणानाम् ९८२,९८७[४] ,, ९८२, ९८५[९], गेवेज
९८७ [४] गुणितम् २११ गा. १७६ गुणान् २११ गा. १७४
गेवेज-० १००५
गेवेजग गुणेभ्यः गुप्तानि १७७, १७८[१],
१८८ गुप्तिषु ११० गा. १२८ गुल्माः ५५[३] गा. १०७ । गेवेज्जग
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ गुल्माः ३८ गा. १२, ४३,
४३ गा. २६ गुरुम्
१ गा.१ द्वीन्द्रियजीवा:पृ.२७टि.. गुटिका
१२३० गुडः
१२३८ गुञ्जार्धरागः १२२९ गुजालिकानाम् ८८५ गुजालिकावातः पृ. १६
दि. ४ गुजालिकासु १५१, १६०,
१६३ तः १६६, १७५ गुञ्जावल्ली ४५ गा. ३१ गुञ्जावातः ३४[१] गूढशिराकम् ५४ [७] .
गा. ८५ गूढदन्ताः-अन्तीप
मनुष्याः ९५ ग्राह्याः ५४[११] गा. १ गृह्णाति ८७७[१-२३], ८७८, ८८८[१], ८९०
तः ८९३, ८९५ गृह्णन्ति ८८९, १८०३ तः १८०५, १८१०,१८१२, १८१६, १८१७, २०४० गैरिकः-मणिभेदः २४ गा.
११ ग्रंवेयक १९६,४२७[१],
४२८[१,३]
२०५२[१] __,
२०५१ , २०७, २०९, ४२९ [१] तः ४३१[३], ४३२[२-३], ४३३ [१] तः ४३५[३], ६३५,
१०३५ ग्रैवेयक
० गुणसेढीयं गुणसेढीहिं गुणं ०गुणा
.गुणाई ० गुणाण ० गुणाणं
• गुणितं
ग्वेज
०गुणे
२१ -
गुणैः
• गुणेहिं • गुणेहितो ० गुत्ता
० गुत्तीसु +गुम्म
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
सक्कयत्थो
. गेवेज्जगकप्पातीत ग्रैवेयककल्पातीत
वैमानिकदेव
पञ्चेन्द्रियवैकिय
वेमाणि देव
पंचेंद्रियवेउब्विय
सरीरस्स गेवेज्जगकप्पातीय
माणियदेव
पंचेंदियवे उब्विय
सरीरे
वे जगदेवते
वेज्जगदेव स
गेवेज्जगदेवा
वेगवा
गेवेज्जगस्स गेवेज्जगा
•
बीयं परिसिहं - सद्दाणुकमो
सुकाइ
मूलसद्दो
गेवेज्जाणं
गोए
गोकण्ण
गोकणा
गोक्खीर
गोखीर
गोजलोया
वेजगा
०
शरीरस्य १५३२[६]
ग्रैवेयक कल्पातीत
[१], ७१४, ७१५, ७१८
ग्रैवेयक देवानाम्
२०८,
१०५३,
१५३२
[६], २०१५
वेज्जगदिमाणपत्थडा ग्रैवेयकविमानप्रस्तटाः
वैमानिकदेव पञ्चे
न्द्रियवैकिय
शरीरम् १५२६ [६] ग्रैवेयकदेवत्वे १०४१[७], १०४३ [४], [€], १०४७ [२], १०४८ [३],
१०४६
[२],
२०७ तः २०९
गेवेज्जगविमाणा ग्रैवेयक विमानानि १९६३ ग्रैवेयकविमानम् पृ. ४१२
गेवेजगविमाणे
टि. १
१०५०
१०५४ [३],
१०५५ [२]
ग्रैवेयकदेवस्य १०४५[२],
१५५१ [९] ग्रैवेयकदेवाः ६६४, ६६५
१०३८ [२],
१५२६ [६],
ग्रैवेयकस्य
१०६२
ग्रैवेयकाः १४५, १४६
[१२], १५२० [५]
२०७ तः २०९,
● गेवेज्जगाणं
२०९, १८४२, १८५० ग्रैवेयकेषु १४७०
गेवेज्जगेसु वेज्ज विमाणावास ० ग्रैवेयक विमानावास २१०
३३४, ७१६, ७१७,
७१९ तः ७२२ ग्रैवेयकाणाम् २०७ तः
गोण
गोणसा
गोणा
गोणे
गोतमा !
गोत्फुसिया
• गोते
गोधा
+ गोधूम गोधोइच
गोमय कीडगा
+ गोमालिय
गोमुहा
गोमेजए
गोम्ही
गोय
गोयमा !
कत्थ
सुकाइ
ग्रैवेयकाणाम् ४३२[१] गोत्रम् १६९५[१],
गोकर्ण - द्विखुर पशु
विशेष
गोकर्णाः - अन्तद्वीप
मनुष्याः
गोक्षीर
ފ
२१७० [१]
गावः
गौः
१३१
गोनसाः - सर्पभेदः
गोजलौकसः - द्वीन्द्रियजीवाः ५६ [१] गौड - म्लेच्छजातिविशेष
प्र. ३६ टि. ३
८०
७२
८४४, ८४६
७२
९५
२११
१७८[२]
मनुष्याः गोमेदकः
त्रीन्द्रियजीवः
गातम ! ४३०, ५२५[१],
२०९७[१], २०६९ गोत्रस्पर्शिका - वनस्पतिः
४५ गा. ३२ गोत्रम् २१७५ म्लेच्छजातिविशेष पृ. ३६ टि. ७ ५० गा. ४२
गोधूमः म्लेच्छ जातिविशेषः
पृ. ३६ टि. ७ गोमय कीटकाःचतुरिन्द्रियजीवाः ५८[१] वनस्पतिविशेषः पृ. १८ टि. १६ गोमुखाः - अन्तद्वीप
९५
२४ ग . १०
५७ [१] १७६८[१] गौतम ! ८२, ९३, १४८
गोत्र
तः १७७, १७८ तः १८६
Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो गोयमा!
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सूत्राणां प्रथमकण्डिका, १८८, १८९[१], १९० [१], १९१[१], १९३ [१], १९५[१], १९६, १९७ तः २०६ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, २०७ तः २११, २२५ तः २७१, २७२ [१-५], २७३ तः २७५, ३२५, ३३० तः ३३३, ३३५[१]तः ३५२ [३], ३५४ [१] तः ३५७ [३], ३५९ [१-३], ३६० [१-३], ३६२[१] तः ३६६ [३], ३६८[१] तः ४४१, ४४३ तः ४४८, ४५२, ४५५[१-३], ४५६ [१], ४५७[१], ४५९[१], ४६० [१], ४६२[१], ४६४ [१], ४६६ [१], ४६७ [१], ४६८[१], ४७० [१], ४७३ [१], ४७४ [१], ४७५ [१], ४७७ [१], ४८१ [१], ४८२[१], ४८३ [१], ४८५[१], ४८७[१], ४८९[१], ४९० [१], ४९१[१], ४९३ [१], ४९५[१],
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ ५४१ [१], ५४२ [१], ५४३ [१], ५४५[१], ५४७[१], ५४८[१], ५५० [१], ५५१[१], ५५२ [१], ५५४ [१-३], ५५५[१,३], ५५६[१], ५५७[१],५६०तः५७७, ५७९, ५८१, ५८३ तः ६०७, ६०९ तः ६१३, ६१५, ६१७, ६१९, ६२१, ६२३, ६२४, ६२६, ६२८, ६३०, ६३२, ६३३, ६३६, ६३९ [१-२६], ६४१ तः ६४६, ६४८, ६४९, ६५०[१-६, ८, ११, १३-१८], ६५५[१-३], ६५६ [१-२], ६५७, ६५८, ६६२[१-७], ६६५[२-३],६६६[१-२], ६६८[१-५], ६६९ [१], ६७२[१-३, ५, ७.८], ६७३[१-२], ६७५, ६७७, ६७९, ६९३ तः ६९५, ६९७, ७०० तः ७२७, ७३० तः ७४०, ७४२ तः ७४५, ७४७तः ७५१, ७५३ तः ७५६, ७५८, ७६३ तः ७६५, ७६७, ७७२, ७७३ [१], ७७४, ७७५, ७७७, ७७९, ७८०, ७८२ तः ७८८, ७९१ तः ७९३, ७९५ तः ८००, ८०२ तः ८०५, ८०७, ८०८ तः ८२९ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, ८३० तः ८५८,
५०८तः ५११, ५१३ तः ५१५,५१९, ५२५[१], ५२६[१], ५२७[१], ५२९ [१], ५३० [१], ५३१ [१, ३], ५३२ [१], ५३३ [१], ५३५[१], ५३६ [१], ५३७[१], ५३८[१], ५३९ [१],
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________
१३३
मूलसद्दो गोयमा!
वीयं परिसिटुं-सद्दाणुक्कमो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो ८६० तः ८६८,८७० तः ८७२, ८७५, ८७७[१] तः ८८१, ८८७, ८८८ [१], ८८९ तः ८९३, ८९६ तः ९०२, ९०४, ९०६, ९०८, ९१० [१-४], ९११[१-३], ९१२[१-२], ९१४ [१२], ९१६ [१-२], ९१८[१], ९२०, ९२१ [१-२), ९२५ तः ९३७, ९४७ तः ९५९, ९६० तः ९६८ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, ९७०, ९७३, ९७४ [१-५], ९७५[१], ९७६ [१, ३-४], ९७७ [१], ९७८ [१], ९७९, ९८० [१], ९८१ [१], ९८२, ९८३ [१२], ९८४, ९८५ [१८], ९८७ [१-४], ९९० [१-३], ९९१ [१], ९९२ [१-३], ९९३ तः ९९५[१], ९९६, ९९८, ९९९ [१], १००० तः १००३ [१], १००५, १००७, १००८ [१], १००९ [१], १०१० तः १०१६ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, १०१७ तः १०२० [१], १०२१ [१-३], १०२४ तः १०२६[१], १०२७[१], १०२८[१-३], १०३०, १०३१ [१], १०३६, १०३८ [१], १०३९, १०४०, १०४१ [१-४,
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ ६, ८], १०४३ [१, ३, ५.६], १०४५ [१], १०४६ [१, ७-८], १०४७ [१-४], १०४८ [१-२], १०५४ [१], १०५५ [१], १०५६ तः १०५८,१०६४, १०६५, १०६८ तः १०७०, १०७२ तः १०७५, १०७७, १०७८, १०८०, १०८१, १०८३, १०८५, १०८७ तः १०८९, ११२४ तः ११२६, ११२८ तः ११३३ [१], ११३८, ११३९,११४२, ११४४, ११४६, ११५१, ११५६ तः ११६०, ११६३ [१] तः ११६६ [१], ११६७ [१], ११६८ [१], ११६९ [१] तः ११७४, ११७६, ११८० [१, ५.१०], ११८२ [१-३], ११८३ [१-३], ११८५ तः ११९४, १२०० [१], १२०१ [१], १२०३ [१, ३], १२०८, १२१० [१,३], १२११, १२१५ [१-३], १२१६ [१], १२१७,१२१९,१२२०, १२२२, १२२३, १२२५ तः १२४०, १२४२ तः १२५०, १२५२,१२५३, १२५५, १२५६, १२५७ [१-३, ५, ७, ९, १२-१३], १२५८[१-२, ५.८], १२६० तः
www.jaipelibrary.org
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________
१३४
मूलसदो
गोयमा !
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई
मूलसदो
सक्कत्थो
सुकाइ
१२६२[२], १२६४[१] तः १२६६ [१], १२६७,
१२६८[१], १२७० [२]
तः १२७३,
१२७५ तः
१२७७, १२७९ तः १२८६, १२८८ तः १२९१, १२९३, १२९४, १२९६ तः १३००, १३०२, १३०५, १३०६, १३०८ तः १३१२, १३१४, १३१५, १३१७ तः १३२२, १३२४ तः १३४७, १३५० तः १३५९, १३६१, १३६२, १३६४ तः १३९५, १३९७ तः १३९९, १४०२, १४०३, १४०५, १४०७ [१], १४०८ [१-३], १४१० [१, ३], १४१४ [१, ३], १४१५ [१-२], १४१६ [१], १४१७ तः १४२५ [२], १४२६[१], १४२७[१], १४२८ [१-२], १४३० [9], १४३१ [२], १४३२ [१-३], १४३३, १४३५, १४३६ [२], १४३७ [१-६], १४४४, १४४६ तः १४५०, १४५२, १४५४ तः १४५७, १४५९, १४६०, १४६२, १४६३, १४७० तः १४७३, १४७५ तः १४७८ [२], १४८०, १४८२ तः १४८४ [२], १४८५ [१.३, ५-६], १४८७ [१] तः १४९०
सकयत्थो सुतंकाइ
[9], १४९१ [१],
१४९२ [१], १४९५ [१], १४९७ [१-३], १४९८ [१],
१५०१
१५०२,
[१, ४], १५०४ [१],
१५०६
[9], १५०७ [१], १५१३[१], १५१४ तः १५१८[६], १५१९ [१-४], १५२०[१-३], १५२१ तः १५२४[१], १५२६[१, ६], १५२७ तः १५२९[३], १५३०, १५३१, १५३२[१, ६], १५३३[१] तः १५३७, १५३९[१], १५४० तः १५४२, १५४४[१, ३], १५४५ तः १५४७[१], १५४८ तः १५५०, १५५१[१, ४, ६, ९], १५५२ तः १५५४, १५५.७,
१५५९ तः १५६३[१],
१५६१,
१५६४ तः १५७५ [१], १५७६[१], १५७७[१],
१५७८[१], १५७९[१], १५८१[१], १५८२, १५८३[१], १५८५[१], १५८६ [१], १५८८, १५८९[१], १५९०तः १५९५[१], १५९६, १५९७[१], १५९८,
१५९९[१], १६००, १६०२, १६०३[१], १६०४[१], १६०५,
१६०६[१], १६०७ तः १६०९, १६१२, १६१३
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो गोयमा!
बीयं परिसिटुं-सहाणुकमो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो [१], १६१७, १६२० तः १६२७ [१], १६२८ तः १६३०, १६३७, १६३८ [१], १६४०, १६४२, १६४३, १६४६, १६४७ [१], १६४८, १६४९ [१], १६५० तः १६५४, १६५७, १६५८, १६६०, १६६३, १६६५तः १६७०, १६७२, १६७५, १६७६ [१], १६७७[१], १६७९, १६८० तः १६९४ [१२], १६९५ [१-२], १६९६ तः १६९८[२], १७०० [१, ५.१३], १७०१ [१-२], १७०२[१, ३-६, ९, ११, १८, २१-२२, २४.२७, २९, ३४.४०, ४२-४३, ४५,५५,५७], १७०३ [१] तः १७०५, १७०७[१], १७०८ [१-४], १७१४, १७१५, १७१८, १७२१, १७२२, १७२५, १७२८, १७३१ [१,५], १७३४, १७३५ [१], १७४२ तः १७४७ [१], १७४९ तः १७५२, १७५४[१], १७५५, १७५६ [१], १७५७. १७५८[१], १७५९ [१], १७६१, १७६३ [१], १७६४, १७६५[२], १७६६, १७६७[१], १७६८[1], १७६९ [१], १७७० [१], १७७३ [१], १७७४[१], १७७५[१],
१३५ सक्कयत्यो सुत्तंकाइ १७७६, १७७७ [१], १७७८, १७८१, १७८३ [१], १७८४[१, ३], १७८७[१], १७८८[१], १७८९, १७९१, १७९२ [१], १७९४[१], १७९५ तः १७९८[२], १८००२-३], १८०२तः १८०५, १८०८ तः १८१०,१८१२,१८१४, १८१७ तः १८१९, १८२१, १८२२, १८२५, १८३१ तः १८५३, १८५५, १८५९, १८६२, १८६४, १८६६ [१], १८६७, १८६८, १८६९ [१], १८७०, १८७१ [१], १८७२, १८७४ [१], १८७५[१], १८७६ [१], १८७७, १८७८[१], १८७९, १८८० [१], १८८१[१], १८८३ [१], १८८४, १८८७[१], १८८९ [१], १८९० [१], १८९१[१], १८९४ [१], १९०८ तः १९१०, १९१२ तः १९१४, १९१६ तः १९१८, १९२० तः १९२२, १९२८, १९२९, १९३१, १९३२[१], १९३६ तः १९.८, १९४० तः १९४२, १९४४, १९४५, १९४७, १९४८, १९५०, १९५१, १९५४, १९५५, १९५७, १९५८, १९६०, १९६३
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________
१३६
मूलसो
गोयमा !
पण्णवणासुत्त परिसिट्ठाई
सुतंकाइ मूलसद्दो
तः
१९६६,
१९६८,
१९७३ a: १९७५, १९७७, १९७८, १९८०,
सक्कत्थो
१९८२ a: १९८४, १९८८ तः १९९१, १९९४, १९९५, १९९७, १९९८, २००६ तः २००९[१], २०१०, २०१२ तः २०१४ [१], २०१५ तः २०१७, २०१९, २०२०, २०२२, २०२४ २०२५ २०२७, २०२९, २०३३ २०३४ [१], २०३५, २०३८, २०४०, २०४२, २०४३, २०४६, २०४७, २०४९, २०५१, २०५२ [१-२], २०५३, २०५५, २०५६, २०५७ [२-३], २०५८, २०६०, २०६१, २०६३, २०६४, २०६६, २०६७, २०६९, २०७०, २०७२, २०७३, २०७७, २०७८, २०८० २०८३ २०८६, २०८७[१], २०८८ तः २०९०[१], २०९१[१], २०९२, २०९३ [१], २०९५[१], २०९६ [१], २०९७[१], २०९९[7] तः २१०१[१], २१०२, २१०३ [१], २१०५, २१०६, २११९ [१-२], २१२०[१], २१२१[१], २१२३ [१], २१२४ [१, ३], २१२५ तः २१२७[१], २१२८ [9], २१२९ [१],
गोयं
०
• गोयाई
गोरक्खरा
० गोरा
गोलोमा
गोवली
गोवाली
गोसीस
गोहा
गोंड
गोंधोडंब
० ग्गहणं
घोद
घट्टणया
घट्ठा
Rece
सुतंकाइ
२१३०, २१३१, २१३३, २१३४[१],२१३५[१], २१३७[१], २१३९, २१४०[१], २१४२ तः २१४४[१],२१४५[१], २१४७ तः २१५३[६], २१५६[१-२], २१५९ [१-२], २१६६[१-४], २१६९ तः २१७४[३],
२१७५, २१७६ गोत्रम् - गोत्रकर्म १५८७
[१], १६६५, १७८५ गोत्राणि १४४४, १६७८ [२], १७९१ एकखुर पशु विशेषः गौराः १८७ गा. १४५,
७१
१९६
द्वीन्द्रियजीवाः ५६ [१] वल्लीविशेषः
पृ. १९
टि. १०
४५ गा. ३१
"
गोशीर्ष १७७, १७८ [१],
१८८
गोधा - भुजपरिसर्पविशेषः
म्लेच्छजाति विशेष
ग्रहणम्
८५ [१]
९८
९८
८७७
[७, ९, १३]
घ
वृतोदकम्
२८ [१]
घट्टनता
११२०
घृष्टानि १७७, १७८[१],
१८८, १९६, २०६ [१], २१०, २११
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
घड
घणंता
घणपमाण
घणवाए
घणवाएस
मुग
घणवायवलएसु • घणं
० घणा
घणे
घणो
O
०
घणोदधिवलए घोदी घणोदहिवलए
दही + घत [वरे]
घरोइला
घल्ला
घाणपोग्लाणं घाणपोगले हिं
घाणा
घाणावर घाणिदिए
घाणिदिओवचए घानिंदिय
सक्कयत्थो
सुकाइ
घट १७७, १७८[१],
१८८
बी परिसिहं - सद्दाणुकमो
मूलसद्दो
सक्कत्थो
वाणिदिय० घ्राणेन्द्रिय घाणिदियजत्थोग्गहे घ्राणेन्द्रियार्थावग्रहः
घनदन्ताः - अन्तद्वीप
मनुष्याः
घनप्रमाण
९५
९११[२],
९२४
१७७, १७८
[१-२], १८८, १९६
घनवातः ३४ [१] घनवातेषु घनवातवलयेषु १५७
१५७
२११गा. १६२
घनमृदङ्ग
घनम्
घनाः २११गा. १६९
घनः - पिण्डः
१२३१
घनः - व्याप्तः
५४ [७]
गा. ८४
१५१
घनोदधिवलयेषु
१५१
घनोदधिषु घनोदधिवलयेषु १६० घनोदधिषु
१६०
घ्राणपुद्गलानाम् २१६९ घ्राणपुद्गलैः २१६९
घाणविण्णाणावरणे घ्राणविज्ञानावरणम् १६७९
घृतवरः - द्वीपः
समुद्रश्च
गृहगोधिकाः द्वीन्द्रियजीवाः
१००३[२]
गा. २०४
८५[१]
पृ. २७ टि. २
घ्राणे १०२५, १०२८
[२-३]
१६७९
प्राणावरणम् घ्राणेन्द्रियम् ९७३ ९७४ [३], ९७६ [२], ९७९ प्राणेन्द्रियोपचयः १००७ घ्राणेन्द्रिय ९७९, ९८२, १०१३, १८२३, १८२५
घादिए
घासिय
१०१९
घाणिदियत्ताए घ्राणेन्द्रियतया २०५२ [२] घाणिदियपरिणामे घ्राणेन्द्रियपरिणामः ९२८ घाणिदियवं
घ्राणेन्द्रिय
जोहे
घाणिदियस्स
घुल्ला
घेला
घोड
घोडगा
घोसाई
घोसाइ
घोसाइफले घोसाई
घोसाडए
घोसाडय
घोसाडयं
घोसाडिए
घोसालती
घोसालयं
घोसे
द्वीन्द्रियजीवाः
व्यञ्जनावग्रहः
१०१८
घ्राणेन्द्रियस्य ९८२,
९९२[३], १०१३
घ्राणेन्द्रियम् ९८७[५] म्लेच्छजातिविशेष
पृ. ३६ टि. १८
५६ [१]
पृ. २७ टि. ७
८४४, ८४६ ७१
वल्लीविशेषः पृ. १९ टि. ४ घोषात की - वल्ली विशेषः
घोटकः
घोटकाः
""
ވ
ވ
घोषातकीफलम् घोषातकी - वल्लीविशेषः
च
१३७
सुत्काइ
१८२२
دو
""
१२३३
१२३३
४५ गा. २८
पृ. २९५ टि. ९
पृ. २५
टि. ९
५४[८]
गा. ९४
घोषातकम्
घोषातकी १२३३ वल्लीविशेषः पृ. १९. टि. ४ घोषातकम् पृ. २५ टि. ८ घोषः - स्तनितकुमारेन्द्रः
१८७ गा. १४३
च
५४[७] गा. ८५, ५४ [१०]गा. १०१, ८२,
Page #655
--------------------------------------------------------------------------
________________
१३८
मूलसद्दो
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ चतुःक्रियः १५८५[१], १५८८, १५९०, १५९१, १५९६, १५९७[१], १५९८, १५९९[१], २१५३[४], २१६६ [३] चतुष्ककम् १६८९[१,३] चतुष्ककेन ६५० [५] चतुष्ककः १४८५[८] चतुष्कस्य १६९८ [२], __ १७०६, १७३५[२] चतुर्गुणाः १८७ गा.१४२,
पण्णवणासुत्तपरिसिट्टाई सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो ९१[४] गा. १११, १०२ चउकिरिए गा. ११३ गा. ११६११७, ११० गा. १२० गा. १३०, १७४ गा. १३३-१३४, १७७, १७८ [१-२], १७९[२], १८० ०चउक्कए [२], १८२[२], १८७, चउक्कएणं १८७ गा. १४०, १८८, ०चउक्कओ १९१[१], १९७[२], ०चउकस्स १९८[२], २०१[२], २०५[२], २०६[२] गा. चउग्गुणा १५४, २०९ गा. १५७, २११, २५६, ४५०, चउजमलपयस्स ५५९ गा. ९८२, ६४७ चउट्टाणवडिए गा. १८३-१८४, ७७५, ७७७, ७८०, ७९० गा. १८८ तः १९०, ८०३, ८५९ गा. १९२, १२१५ चउट्ठाणवडिते [३], १४६७, १४६८, १५१२ गा. २१५,१५८७ [१], १६७८[१], १६८१[१], १७३६ [१], १७८५, १७९०, १८१७, १८२०,२०५४ गा.२२६, २१७५, पृ. ५४ टि. ४,
पृ. ५९ टि. २ च १८७ गा. १४२,
१५२९[२] त्यक्त्वा २११ गा.
१५९-१६० च्युत्वा
१४५७ च्यवमानः १४५७ चतुर् ४९० [३], ५०८, ५०९, ५११, ५२९[१], ५३१[१], ५३३ [१], ५३५[१], ५३६[१], ५३९[१], ५४१ [१], ५४२[१], ५५४[१]
चतुर्यमलपदस्य ९२१[१] चतुःस्थानपतितः ४४१, ४८१[३], ४९० [३], ५२९[३], ५३१[३], ५४२[१], ५४८[१] चतुःस्थानपतितः ४४४ तः ४४७, ४५२, ४६२[१], ४६४[१-२], ४६६ [३], ४६७[१], ४६८[२], ४७० [१], ४७३ [३], ४७४ [१], ४७५[१], ४७७[१], ४८२ [१,३], ४८३[१], ४८५[१,३], ४८७[१], ४८९[३], ४९० [१,३], ४९१[१], ४९३[१-३], ४९५[१], ४९७, ५०५, ५०८, ५१०, ५११, ५१३ तः ५१५, ५१८, ५१९, ५२२, ५२५[१], ५३० [१, ३], ५३१[१, ३], ५३२[३], ५३३ [३], ५३५[३], ५३६ [१,३], ५३.[१,३], ५३८[१], ५३९[१], ५४१[१],
Page #656
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसदो
चउट्ठाणवडिया
चउण्ह
39
चउन्हं
66
चउण्हं चउतीसइमं
-
+ चउत्थ
चउत्थ
चउत्थगमे
चउत्थभत्तस्स
चउत्थं
चउत्थि
चउत्थी
चउत्थीए
(स.प.)
सक्कत्थो
सुत्तकाइ
५४२[१], ५४३[१],
५४५[१], ५४७[१], ५५०[१], ५५१[7], ५५२[१], ५५४[१-३], ५५५ [१-३], ५५६ [१, ३], ५५७ [१],
५५९[१]
चतुःस्थानपतिताः ४५३ चतुर्णाम् १७३८ चतसृणाम् १७९[२],
१८०[२], २०१[२], २०२[२], २०३[२],
२०४[२]
बीयं परिसिहं - सहाणुक्कमो
मूलसद्दो
चउत्थीए
चतुर्णाम्
१७९ [२],
१८० [२]
१८२ [२],
१९७ [२], १९८ [2], २०१ [२], २०५ [२] चतसृणाम् १८० [२], १९० [२], १९५ [२], १९७ [२], १९८ [२], १९९ [२], २०० [२], पृ. ७३ टि. १. चतसृणाम् १९० [२] चतुस्त्रिंशत्तमम् पृ. ४२३ पं. १०
चतुर्थम् ७९० गा. १८८
तः १९०
२१७३ [२]
१०६७
चतुर्थ चतुर्थगमे
चतुर्थभक्ते
१८०६ [१]
८७०, ८९८,
पृ. १३५ पं. ११
६४७
चतुर्थम्
चतुर्थीम्
चतुर्थी चतुर्थ्याः
८३१
२१७ [३], २००३
चउत्थे
चउत्थो
उत्स
चउदस
चउदिसिं
०
उपसिए
13
उपसि
चउपतिट्ठिए
चउपुरिसपविभतगती
चउप्पएसिए चउप्पए सिते
उपएसियाणं
उपरहिंतो चउप्पएहिंतो
चउप्पगारा
०
चउपदेसे
चउप्पय
चउप्पय०
सरीरे
93
सक्कयत्थो
सुत्तकाइ
चतुर्थ्याम्
३३४
चतुर्थोद्देश
१२५१
चतुर्थे
२१७२
चतुर्थः पृ. ३०० पं. ५ चतुर्दश ४२० [१] चतुर्दिशम् १५५३, १८०९ चतुःप्रदेश के
७८४
चतुः प्रदेशकः
चउप्पादया
चउप्पयथलयर
तिरिक्खजोणिय ग्योनिकपञ्चेन्द्रियौ
पंचेंदियओरालिय- दारिक
""
चतुःप्रदेशका नाम्
चतुः प्रतिष्ठितः ९६० [१] चतुःपुरुषप्रविभक्तगतिः
در
११०५, १११९
चतुः प्रदेशकः ५२७ [२]
५२७ [३] चतुष्पदेभ्यः ६४४ ६३९ [८-९] ८५९ गा. १९३
चतुः प्रदेशे ७९० गा. १८६
चतुष्पद ३७८[२] तः ३८० [३], [७-११], १५११[१],
६३९
१५१८[६]
चतुष्प्रकारा
१३९
७८४
५२७ [१]
चतुष्पद ६९, ७०, ७५ [४], ३७८[१], ६३९ [७-८], १५२४[२] चतुष्पदस्थलचर तिर्य
"
चउप्पयथलयराण चतुष्पदस्थलचराणाम्
शरीरम् १४८५ [१-२]
१४८५[२-३]
१४९९[२]
चतुष्पादिका - भुजपरिसर्पविशेषः
८५ [१]
Page #657
--------------------------------------------------------------------------
________________
१४०
मूलसद्दो
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ चउफासाई चतुःस्पर्शानि ८७७[१३], चउरिंदिय चतुरिन्द्रिय ९८७ [५], १८०० [१]
१५८९ [३] • चउफालेहि चतुःस्पर्शः ५१३
चउरिदिय० ,, ५८ [१.२], ६३९ चउभंगी चतुर्भङ्गी ७८१
[२], १२८३, पृ. १३ चउभंगो चतुर्भङ्गः १०७७, १७८१,
टि. ३, पृ. १६५ टि. १ १७८४ [१]
चउरिंदियजाइ- चतुरिन्द्रियजातिनाम्नः चउभाग० चतुर्भाग ३९७ तः ४०५
णामाए
१७०२ [-] सूत्राणां प्रथम-तृतीयकण्डिके
चउरिंदियत्ते चतुरिन्द्रियत्वे १०४१ चउरंस चतुरस्त्र
८०२ चउरंससंठाण- चतुरस्रसंस्थान
चउरिंदियनामाए चतुरिन्द्रियनाम्नः १७११ परिणता परिणताः ८[५] तः १० [२], ११[२५], १२
चउरिंदियस्स चतुरिन्द्रियस्य १०३३ [१-३, ५-६], १३ [४]
[३], १५४७ [२],
१६३५ [३] चउरंससंठाण- चतुरस्त्रसंस्थान
.चउरिंदियरस
१०६० परिणया परिणताः ११[१], १२
चरिंदिया चतुरिन्द्रियाः २१५[३],
२२७ तः २२९, २३० चउरंसा चतुरस्राः १६७ तः १७४
[५], २३१, ३०१ तः चतुरस्राणि १७८[१],
३०३, ३३४, ४३९, १७९[१], १८० [१],
४५०, ६३४, ९१९, १८१[१], १८२[१],
९४१ [२], १०८१, १८८
११४०, ११९.६, १७२५, चउरंसे चतुरस्रम्-संस्थानम् ७९१
१८२०, १८५७, १९३२ चउरासी चतुरशीतिः १९६
[२], १९६०, १९७६, चउरासीई ,, ३७९ [१,३]
२०३६,२०७४,२०८१, चउरासीई ,, २०६ [२] गा. १५६
२१२९ [२], पृ. ४०३ चउरासीईणं चतुरशीतीनाम् १९७[२]]
टि. २ चउरासीए चतुरशीत्याः १९७[२] .चउरिंदिया चतुरिन्द्रियाः ५८२, चउरासीति चतुरशीतिः १६७
८७४, १२०४, १२१० .चउरिदिए चतुरिन्द्रिये १४५५
[४], १४१२, १४३६ ० चउरिदिए चतुरिन्द्रियौ १२७४
[१], १४८१, १८८७ चउरिदिएसु चतुरिन्द्रियेषु ६६६ [२],
[२], १९६९ ६६८ [२], १४१९, चउरिदियाण चतुरिन्द्रियाणाम् ४८०, १४२८ [३]
१९२४, पृ. ३४४ टि. १ ० चउरिदिएसु चतुरिन्द्रियेषु १४२६ [१], ०चउरिदियाण चतुरिन्द्रियाणाम् ६८०, १४३१ [१], १८९८ [१]
७४३, १०२२ [२], ० चउरिदिएहितो चतुरिन्द्रियेभ्यः ६५० [९]
१४९६
Page #658
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
चउरिंदियाणं
.चउरिदियाणं
चउरेंदिय० चउरेंदिया ०चउरेंदिया
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो ,, ५८ [२], १६५, २२७ तः २२९, २३० [५], २३१, ३७१ [१], ७५९, ७६८, ९०५, ९८ - [५], १०२२ [२], चउवीसाई १०२८ [३], १०७३, १५०८, १५३८, १५४३, चउवीसाए १८२३, १९३२ [२], १९५०, १९५१, १९६०, चउविहवेदगा २०४२, २०९१ [२], पृ. १९० टि. १, पृ. चउव्विहवेयए २५२ टि. १
चउविहा चतुरिन्द्रियाणाम् ३७१ [२-३], ११६२, ११७९ चतुरिन्द्रिय १८ चतुरिन्द्रियाः १४०३
, ६५४, ६७० चउविहे चत्वारः १०८३ चत्वारि २०६ [२]
गा. १५४ चतुर्विधाः चतुर्विधः चतुर्विंशति ११९८, १४०९, पृ. ४३० टि.१ चतुर्विंशतितमम् पृ. ३८७
पं. १५ चउव्वीसं चतुर्विंशतिः ४२८[१३], ४२९ [१,३], १०८३, १४०९, २११५[२], २११६[२], २११७[२], २११८[२], २११९[५], चउव्वीसा २१२० [४], पृ. ४३०
टि. १ चतुर्विंशतिः १०३६, चउव्वीसाए १०४१ [१-२, ६-७], चउव्वीसो १०४३ [१, ३], १०४६ चउस [३, ५], २०९४[२], .
१४१ सक्कयत्थो सुत्तंकाइ २०९८[२], २११५[२], २११६ [२], २११७[२], २११८[२], २११९[५], २१२०[४], २१२४[४] चतुर्विंशतिः ५५९ गा.
१८२ चतुर्विंशतौ
१८४३,
१८४४ चतुर्विधवेदकाः
१७७४ [१] चतुर्विधवेदकः १७७३[१] चतुर्विधाः ७०,७७, ८६,
१३९, ११३० चतुर्विधा ६,५९, १०९७, १०९९, ११२०,
१९४१, २०६० चतुर्विधः ९२९, ९६२ [१], ९६३ [१], १०१८, १०२२[२], १०७३, १६८३, १६९४[१],
१९१०, १९२१ चतुर्विधम् १४७१, १५३९[१], १६८९[३],
१६९२, १६९४[१६] चतुर्विधान् ११० गा.१२० चतुर्विंशतिः ५६९,५७६ तः ५७८, ५८५, ५८७ तः ५९०, ६०७, २१०४ [२], २१२३ [४],
२१२४[४] चतुर्विंशतिः २१०४[२], २१२३[४], पृ. १६३ टि. १, पृ. २५५ टि. २ चतुर्विंशतेः १८२[२] चतुर्विंशः ७९० गा. १८७ म्लेच्छजातिविशेष पृ.३६
टि. १९
चउरो
५०२
चउविहा चउविहे चउवीस०
९२७
चउवीसइम
"
चउवीसं
चउवीसा
Page #659
--------------------------------------------------------------------------
________________
१४२
मूलसद्दो
चउसट्ठी
चउसट्ठीए
चसट्ठी
चउसमइएण
चउसमय सिद्धा चउसंजोएणं
चउसु
27
चउहा चउहिं
( स. तृ.)
चतुर्थां
१०६८
चतुर्भिः ४८९ [३], ४९१[१], ५०५, ६९१, ९६१ [१], ९६४ [१], ९६५ [१], ९६६ [१], ९६७ [१], ९६८ [१],
९७०, १६७०, १७१९ चतुर्षु १२१७ शक्नोति २११गा. १७४ चक्रका:- चक्रवाकाः पृ. ३४ टि. २ १४६९ ૮૨ १४५९,
१४६०
चक्रवर्तिनः १००, ७७३
[२]
चक्रवाल
२१६९
चक्रकम् ५४ [७] गा. ८४ चक्रवाकाः
૮૮
चक्रिणः १४०६ गा. २१३ चक्रिणाम् १०२ गा. ११७ चक्षुरिन्द्रियम् ९७३ ९७४ [२], ९७६ [२], ९७९,
९८७ [५]
चक्खिदिभवच चक्षुरिन्द्रियोपचयः १००७
""
चएइ
चक्कगा
चक्करयणत्तं
चक्कवहि चक्कवहितं
चक्कवही
चक्कवाल
चक्कागं
०
चक्कागा
+ चक्कि
चक्कीणं
चखिदिए
Recet सुकाइ
चतुःषष्टिः १८७ मा. १४२ चतुःषष्टयाः १७९[२] चतुः षष्टीनाम् १७९ [२] चतुःसामयिकेन २१५६ [२], २१५७ चतुःसमय सिद्धाः १७ चतुः संयोगेन १०८३
चतुर्षु २०६[२] गा.११५,
१२१६ [१], १२१७ १२५८ [८],
१९०५ [३]
चतसृषु
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई
मूलसद्दो चखिदिय
चकरत्नत्वम्
चक्रवर्तिन् चक्रवर्तित्वम्
चक्खिदिय ० चक्खिदिभत्थोग्गहे चक्षुरिन्द्रियार्थावग्रहः
१०१९
चखिदियत्ताए चक्षुरिन्द्रियतया २०५२
[२] चक्खिदिपरिणामे चक्षुरिन्द्रियपरिणामः ९२८ चक्खिदियस्स चक्षुरिन्द्रियस्य ९८२,
चक्खुदंसण०
९९२ [२], १०१३ चक्षुर्दर्शन ४४०, ४४१, ४६२ [१], ४८५ [१], ४८७ [१], १९२८,
१९२९
चक्खुदंसणअणा- चक्षुर्दर्शनानाकारपश्यत्ता
गारपासण्या
चक्खुदंसणअणा गारोव भोगे
चक्खुदंसणं
०
चक्खुदंसणावरणिजे चक्षुर्दर्शना
१६८९[३]
वरणीयम् चक्खुदंसणावरणे चक्षुर्दर्शनावरणम् १६८० चक्खुदंसणिस्स चक्षुर्दर्शनिनः ४६२ [१] चक्खुणी चक्षुर्दर्शनी ४८८, ४९६,
१३५४ २६०,
चक्षुर्दर्शनिनः
१९५४, १९६०, पृ. २३०
टि. २
०
चक्खुदंसणी चक्खुदंसणणं चक्खुदंसणीणं चक्खुफासं
सक्कत्थो सुत्तंकाइ चक्षुरिन्द्रिय९७९, ९८२,
१०१३, १८२५ १८२३.
33
०
"3
चतुकिरिए चतुट्ठाणवडिते
१९३८, १९४२, १९५१ चक्षुर्दर्शनानाकारोपयोगः १९१०,
१९१४, १९२४ चक्षुर्दर्शनम् ४५०, ४८०, ११३२[२]
चक्षुर्दर्शनी ४६२ [१-३] चक्षुर्दशनिनाम् २६०
४६२[१]
चक्षुः स्पर्शम् ५४ [११]
"
गा. १
चतुष्क्रियः १५८९ [१] चतुःस्थानपतितः
५५६ [३]
Page #660
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसहो
चत्तारि
बीयं परिसिटुं-सद्दाणुक्कमो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ चत्वारः ४५८, ५७४, चत्तालीसाणं चत्वारिंशताम् २०३ [२] ९५८, ९५९, ९६ १[३], | चदुविधे चतुर्विधः पृ. २२९ टि. १ ९६२[३], ९६३[३],
चपा
वनस्पतिविशेषः पृ. २९६ १०६७, १०८३, १११९,
टि.१ १४१४[३], १४१६ चमर
चमर [१-२], १६०४[१-२], चमर.
चमर - असुरकुमारेन्द्र ७२ १६१६ [२], १६१९, चमरे
चमरः- असुरकुमारेन्द्रः १६३६, १७०० [४],
१७९ [२], १८७ गा. १७१२, २०८९, २०११
१४३ [२], २०९५[१], चम्मपक्खी चर्मपक्षिणः ८६, ८७ २११९[२, ४], २१३३, चम्मरयणत्तं चर्मरत्नत्वम् १४६९ २१३४[१], २१३६, चयणं
च्यवनम् ६०८, ६२५, २१३८,२१४१,२१४८,
__ १२०० [२], १२१४ २१५०, २१७० [१]
चयणेणं च्यवनेन
६३८ चतस्रः २११ गा. १६४, चयं
च्यवमानः पृ. ३२६ टि.१ ११२९, ११४१, ११४२, चयंतस्स त्यजतः २११ गा. १६२ ११५९, ११६५[२],
चयंति
चीयन्ते ७७३ [३] १२५७[९, १२-१३],
चयंति
च्यवन्ते ६७४, १२०७ १५३२[५], १६३५[१] चत्वारि २०१[१], २०५ चरग.
चरक
१४७० [१], २०६[२] गा. चरंति
चरन्ति ८३, १९५ [१] १५५, ८७०, ८९८,
चरित्त चारित्र
९३६ ८९९,९०६, १०२८[२], चरित्तधम् चारित्रधर्मम् ११० गा. १०३३ [२], १०४१[४],
१३० १०६६ [३], १५०८, चरित्तपरिणामे चारित्रपरिणामः ९२६
१९८३, १९८४ चरित्तपरिणामेणं चारित्रपरिणामेन ९३८, चतुरः १७०८[४],
२१७५ चरित्तमोहणिजे चारित्रमोहनीयम् १६९१ चत्वारिंशत् १७३७[३]
[१, ३] , १८३ [१], २०३ चरित्ताचरित्ती चारित्राचारित्री ९३८, [१], १७००[४.५],
९४२, ९४३ १७३७[३] चरित्तारिया चारित्रार्याः १०१, १२०, चत्वारिंशत् १८७ गा.
१३३, १३८ १४०-१४१, २०६[२] चरित्तारिया
, १२० तः १३८ ___ गा. १५४ गा. १५६ चरित्ती चारित्री ९३८, ९४२, चत्वारिंशतः १८[२],
२०३ [२], २०६[२] | . चरित्ते चारित्रे ११० गा. १२८
[२]
चत्तालीस चत्तालीसं
चत्तालीसा
चत्तालीसाए
Page #661
--------------------------------------------------------------------------
________________
१४४
पण्णवणासुत्तपरिसिट्टाई मूलसद्दो
सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो चरिम
चरम २११ गा. १६२ चरिमाण चरिमकालसमयसि चरमकालसमये १७४४ चरिमपयं चरमपदम् पृ.२०८६.१० ।
चरिमाणं चरिमभवे
चरिमाणि चरमभवे २११ गा. १६१ चरिमसमय चरमसमय ११९ चरिमसमय __, ११२, ११५,
चरिमे ११६, ११८, १२२, १२३, १२५, १२८,
१२९, १३१, १३२ चरिमंतपएसा चरमान्तप्रदेशाः ७७९,
८०३
चरिमंतपएसाण
चरिमे
चरिमंतपदेसा
चरिमेणं
चरिमंतपदेसाण चरिमंतं चरिमंताओ चरिमंते
सक्कयत्यो सुत्तंकाइ चरमाणाम् ७७७, ७७९,
७८०, ८०२ तः ८०४ चरमाणाम् २७४ चरमाणि ७७५, ७७७, ७७९, ७८०, ७९७,
८०२, ८०३ चरमः २१२ गा. १८१, ७८१ तः ७८८,८०७, ८०८[१], ८१० [१], ८१२[१], ८१४ [१], ८१६ [१], ८१८[१], ८२०[१], ८२२[१], ८२४[१], ८२६ [१],
८२८[१], १३९७ चरमम् ७९७, ८२९[२] गा. १९१, १२५९ गा.
२१२ चरमेण ८०७, ८०८ तः ८२९ सूत्राणां प्रथम
कण्डिका चल
१८८ चपल
१८८ चविका-वनस्पतिविशेषः
१२३४ चञ्चल १९७[२]
१८८ चञ्चुणाः-जात्यार्याः पृ.३८
टि. २ चञ्चक-म्लेच्छजातिविशेष
पृ. ३६ टि. ३ चण्डी-वनस्पतिः ५४[१]
गा. ५० चन्द्र १६७ तः १७४, १९५ [१], १९७ [१], २०१ [१], २०५ [१], २०६ [१], २०७, ९७४
[२-३], २१६९
चरमान्तप्रदेशानाम् ७७७, ७७९, ७८०, ८०३,
८०४ चरमान्तप्रदेशाः ७७५, ७७७, ७७९, ७८०,
___ ७९७, ८०२ चरमान्तप्रदेशानाम् ८०२ चरमान्तम्
११०१ चरमान्तात् ११०१ चरमान्तम् १९९८, २०००, २००२ तः
२००६ चरमान्तः १५५१[१] चरमान्तेषु २११ चरमाः २७४, २७५, ८०९[१], ८११[१], ८१३ [१], ८१५[१], ८१७[१], ८१९[१], ८२१[१], ८२३ [१], ८२५[१], ८२७[१], ८२९[१], ९९३, २१६८ चरमाणि २ गा.४,७७५, ७७७, ७७९, ७८०, ७८१, ७८३ तः ७८८,
चल चवल चविता
"
चरिमंतेसु चरिमा
चंचल चंचल चंचुणा
चंचुय
चरिमाई
Page #662
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसदो चंद
+ चंदण
+ चंद्रण -
चंद्रण - चंद कलसा
o
चंदणघड ० चंदणा
+ चंदष्पभ
चंदप्पभा
दविमाण ० चंदविमाणे
चंद्रविमाणेहिंतो
चंदा
चंदिम
०
चंदे चंपगजाती चंपगवडेंस ए
चंपकुसुमे
चंपय छल्ली
चंपयभेदे
० चंपयलता
चंपा
आा ९ [२] - १०
बीयं परिसिहं - सहाणुक्कमो
सुकाइ
मूलसो
चंपे
चामरं
चारणा
सक्कत्थो
चन्द्र - - चन्द्राभिधद्वीपसमुद्रार्थे १००३ [२]
गा. २०६
चन्दनम् - मणिभेदः २४
,,
गा. ११
- वनस्पतिः ४१
गा. १८
१७८ [१-२] १७७,
१७८ [१], १८८
चन्दन चन्दनकलशानि
चन्दनघट
चन्दनाः- द्वीन्द्रियजीवाः
५६ [१]
चन्द्रप्रभः – मणिमेदः
२४गा. ११, पू. १४
टि. १
चन्द्रप्रभा - मदिराविशेषः
१२३७
चन्द्रविमान ६५० [१६] चन्द्रविमाने ३९७ [१.३],
३९८ [१-३]
चन्द्रविमानात् ६५० ५० [१६] चन्द्राः - चन्द्रनिकाय देवाः
१४२ [१], १९५ [१] चन्द्रमस् १९५ [२], १९६, १९७ [१], १९:
[१], २१०
चन्द्रः
१२३१ चम्पक जातिः ४३ गा. २६ चम्पकवतंसकः १९७[१],
१९९ [१]
चम्पककुसुमम् १२३०
चम्पकत्वक्
१२३०
चम्पकभेदः
१२३० चम्पकलता ४४ गा. २७
चम्पा - नगरी १०२ गा.
११२
चारं
चाराण
चारिणो
चारियव्वा
चारियव्वाओ
चारियव्वाणि चारिया
चारु चारेयव्वा
चाववंसे
चासपिच्छए
चासपिच्छे
चास पिंछे
चासा
चासे
चिउररागे
चिउरे
चिक्खल
चिज्जंति
चिट्ठति
चिट्ठति
चिट्ठेज्ज
चिडगा
चिण
सक्कयत्थो
चम्पकः
चामरम्
चारणाः - चारणमुनयः
चारिणः चारयितव्याः
१४५
चारम्
(१) फलविशेषाणाम्
पृ. २७३ टि. ८, पृ. २९६
टि. ८
चाषपिच्छम्
सुकाइ
१२३०
८५.३
""
१००
१९५ [१]
१२०५
""
चारथितव्ये १५६३ [२] चारिताः
११४९
चारु १८८, १९७[२] चारयितव्या १६३२ चापवंशः ४६ गा. ३४ वाषपिच्छकम् पृ. २९३
टि. ११ १२२७
पृ. २९३ टि. ११
१९५ [१]
११४९
चाषाः
चाषः
१२२७
चिकुररागः
१२३०
१२३०
चिकुरः चिक्खल - कर्दम १६७ तः
१७४, पृ. ५० टि. ७ चीयन्ते १५५३, १५५४
तिष्ठति १०००, १००१ तिष्ठन्ति २११, २११ गा.
१७७, ९९३, १८६४,
२०५२ [२, ४-६],
२१६८,२१६९, २१७६,
२१७६ गा. २३१
तिष्ठेत् २१७४[४] चिटका: - रोमपक्षिविशेषः
वित
૯૮
९७१ गा. २०१
Page #663
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो .चिणणा चिणति चिणिस्संति चिणिंसु
चित्त
चित्तए
चित्तओ
चिंध
चित्तगा
चीण
चित्तपक्खा
चित्तलए चित्तलगा
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयत्थो सुत्तंकाइ मूलसद्दो चयनम् १४७४ गा. २१४ चिल्ललगो चिन्वन्ति ९६५[१] चेयन्ति ९६६ [१] चिल्ललिया अचैषुः- चितवन्तः ९६४ [१]
चिल्ललेसु चित्र १७७, १७८[१२],
१८८, १९७[२] चिल्लस चित्रकः - सनखपदविशेषः
८४९, ८५२ चिंतेमि, , पृ. २१२
टि. ४ चित्रकाः , ७४ चित्रपक्षाः-चतुरिन्द्रियजीवाः ५८ [१]
चीणपिट्रासी वनस्पतिः पृ. १७ टि.५
०चीणा चित्रलकाः- सनखपद
विशेषः ७४ चित्रलिनः-सर्पभेदः ८० चित्रम् १ गा. ३ |
चुञ्च चित्राणि १०६,१९५[१]
चुण्णघणो चित्रकमूलकम् १२३४ चित्रकाराः-शिल्पार्याः
० चुण्णाण
चुण्णियाए
१०६ चित्रका
चुण्णियाभेए
८५१ चितस्य
चुण्णियाभेएणं चित्वा पृ. ३ टि. ४
चुणियाभेदे चिलात- म्लेच्छजातिविशेषः
चुन्नपडोला चिलल- " चिल्ललकः -आरण्यकपशु: चुलसीइ ८४९, ८५२
चुलसीती चिल्लरकेषु पृ. ४७ टि.१ चुल्लहिमवंत. चिल्ललकः-आरण्यकपशुः
पृ. २१२ टि. ३ चुंचुणा देदीप्यमान १८८ चिल्ललका:-आरण्यकपशवः चुंग्या
८५०, पृ. ३१ टि. ३
चित्तलिणो चित्तं ०चित्ता चित्तामूलए
सकयत्थो
सुत्तंकाइ चिललक:-आरण्यकपशुः
पृ. २१२ टि. ४ चिल्ललिका-आरण्यकपशु:
८५१ चिल्लरेषु १५१, १६०,
१६३ तः १६६, १७५ म्लेच्छ जातिविशेषः पृ. ३६
टि.८ चिन्तयामि चिह्न १७७, १७८[१-२], १८८, १९५ [१], १९६ चीन-म्लेच्छजातिविशेषः
पृ. ३६ टि. १७ चीनपिष्टराशिः १२२९ चीनाः-म्लेच्छजाति
विशेषः वनस्पतिविशेषः
गा. २० , पृ. १८ टि. ८ चूर्णघनः ५४ [७] गा.८४ चूर्णानाम् चूर्णिकया ८८४ चूर्णिकाभेदः ८८१, ८८४ चूर्णिकाभेदेन ८८७ चूर्णिकाभेदः ८८४ चूर्णम्
१२३३ वनस्पतिविशेषः पृ.१८
टि.८ चतुरशीतिः १८१ [१]
, १८७ गा. १३८ चुलहिमवत्-लघुहिमव
पर्वतः १०९८ चुच्चणा:-जात्यार्याः १०३
___गा. ११८ चुच्चका:-म्लेच्छजातिविशेषः
चित्तारा
चित्तिया चियस्स चियेऊण चिलाय
०चुण्णे
चिल्लल
चिल्ललए
चिल्ललएसु चिल्ललओ
चिल[ल]ग चिल्ललगा
Page #664
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
चूडामणि
चूतलता चूयवडेंस
चेव
०
सक्कत्थो
चूडामणि
चूतलता चूतवतंसकः
बीयं परिसिहं - सद्दाणुकमो
मूलसद्दो
चेव
सुतंकाइ
१७७, १७८
[१-२]
४४ गा. २७
१९७ [१],
१९९ [१]
एव २ गा. ७, ४२ गा.
२१, ४९ गा. ४०, ५४
[१] गा. ४९ तः ५२,
५४ [८] गा. ९१ गा. ९४, ५४ [९] गा. ९८, ५४ [१०] गा. १००, ८२, ९१[४] गा. १११, ९३, १०२ गा. ११२११३ गा. ११, १०३ गा. ११८, ११० गा. १२२, १५१, १६०, १६३ तः १६६, १७४गा. १३४, १७५, १८७ गा. १३८ गा. १४१, १९२ गा. १५०, १९४ गा. १५१, २०६, २१२ गा. १८१, २७२ [१५], २७३, ३३०
१५७,
तः ३३२, ४५४, ४५६ [३], ४५७ [३], ४५९ [३], ४६२ [३], ४६६ [३], ४६७ [३], ४६८ [३], ४७० [३], ४७१, ४७५ [३], ४७७ [३], ४८०, ४८१ [२], ४८२
[२-३], ४८३ [३],
४८७ [३], ४८९ [३], ४९० [३], ४९१ [३], ४९५[३], ५०८, ५१७, ५१८, ५२१, ५२५[२], ५२६ [२], ५२९ [३], ५.३० [३], ५३१ [२]
૪૭
सक्कत्थो
सुत्तकाइ
५३२ [३], ५३३ [३],
५३५ [३], ५३६ [३],
५३७ [३], ५३९ [३], ५४१ [३], ५४२ [३], ५४३ [३],
५४४
५४५ [३], ५४७ [३],
५४८ [३], ५५० [३],
५५१ [३], ५५२ [३],
५५५ [२], ५५६ [३], ५५७[३], ६४६, ६४८, ६५०[१०],६५८,६५९, ६६५ [१], ६६९ [२],
६७२ [४, ७-८], ६७६,
६८०,
७४६, ७५२,
७६०, ७७३[३], ७७६,
७७८, ८६६ गा. १९७, ८७७ [२३] गा. १९८, ८८८ [१], ८८९, ८९१, ८९५, ९११[४], ९१२ [३-४], ९१४ [२, ४], ९१६ [२], ९१८ [३], ९२०, ९२१ [२-४],
९२२ तः ९२४, ९३९ [9], ९४० [१, ३], ९४१ [३], ९४६, ९७१
गा. २०१, ९८२, ९८३ [R],
[७, ९],
९८४, ९८५
९८७ [४-५],
१००१,
१००३ [२],
१००६
गा. २०८, १०२६
१००८ [२],
[9], १०४१ [६],
१०५२, १०६०, १०६७, १०८९, १०९९, ११०७, ११०९, ११२३, ११४१, ११५१, ११५४, ११५५,
११६०, ११६१, ११६३
Page #665
--------------------------------------------------------------------------
________________
१४८
मूलसद्दो
चेव
पण्णवणासुत्तपरिसिट्टाई सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्यत्थो सुत्तंकाइ [४], ११६४ [१, ४],
तः १७२९, १७३१ ११६५ [१], ११६६
[१, ३-४], १७३७[३], [१], ११६७ [१],
१७३९[३], १७४७[१], ११८३ [२], १२०३
१७९०,१७९३ गा.२१७, [३,५], १२०४, १२१०
१८०२, १८२६, १८५५, [१], १२१४, १२१५
१८५६, १८६४, १८७३, [१, ३], १२२३,
१८९५ [२], १९२४, १२२५ तः १२३१,
१९५५, १९८१ गा. १२३३ तः १२३८,
२२२, २०००, २०३५, १२५५, १२५७ [१४.
२०५१, २०५२ [१-२, १६], १२६३ [२],
४-६], २०५७ [४], १२६९, १३०३, १३०४,
२०८५ गा. २२७, १३१३, १३४७,१३४९,
२१५६ [२], २१५७, १३६३, १४०१, १४१४
२१५८ [१], २१५९. [२], १४६७, १४७८
[२], २१६०, २१६५, [३], १४९० [३-४],
२१६६ [३], पृ. १४ १४९८ [३], १५०११
टि. १, पृ. ३९ टि. १ [२-३], १५०३, १५०६ चोट्टाणवडिते चतुःस्थानपतितः पृ. १४० [४], १५०९, १५११
टि.१ [१], १५२० [५], चोत्तीसं चतुस्त्रिंशत् १७९ [१], १५३२[५], १५४४ [२],
१८६ [१], १८७ गा. १५४६, १५५१ [८,
१४१ १०], १५५७, १५६६, चोत्तीसा
" १८७ गा. १४० १५७५ [१], १५९५ चोत्तीसाए चतुत्रिंशतः १७९ [२] [२], १६०८, १६१९, चोड्स
चतुर्दश ४२० [३], १६४४, १६४८, १६६६,
४२१ [१, ३], १३२७, १६६८, १६६९, १६७२,
१७०२ [१९] १६७७ [१], १६७८ चोद्दस
,. १७३, १७४ गा. [२], १६८४ [२], १६८५ [२], १७०२ चोदसण्हं चतुर्दशानाम् १८७ [७, १०, १४-१५, ३७, , (पतृ. ष.) चतुर्दशभ्यः चतुर्दशभिर्वा ४१, ४४], १७०५,
७०७, ७०८ १७०७ [१], १७०८ , (स. ष.) चतुर्दशसु १८३५ [२, ४, ७.८], १७११
१८३६ [२], १७१२ तः १७ ५, चोद्दसमं चतुर्दशम् पृ. २३६ पं. १० १७१७, १७१८, १७२१, चोदसविहे चतुर्दशविधः १६८४ १७२२, १७२५, १७२७
[१२]
Page #666
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसो
चोय -० चोयाला
चोयालीसं
चोयालीसाए
चोयासवे
+ चोरग
चोराण
चोव
चोवट्ठि
च्चेव
० च्छायं
० च्छाया
""
छउमत्थ
सक्कcat
सुत्तकाइ
गन्धद्रव्य
१२३७
चतुश्चत्वारिंशत् १८७ गा.
१४०
१८० [१] चतुश्चत्वारिंशतः १८२ [२] चोयासवः - मदिराविशेषः
१२३७
चोरकः - वनस्पतिविशेषः
४९ गा. ४१
फलविशेषाणाम् ११२२,
१२३५
बी परिसिj - सद्दाणुकमो
मूलसद्दो
छउमत्थ ०
म्लेच्छजातिविशेष
पृ. ३६ टि. ९
चतुःषष्टिः
१७८ [१],
१८७ गा. १३८
एव १७९ [१], ११३१,
११४५
छायाम्
१११४
छायानि १७७,१७८ [१],
१८८, १९६, २०६[१],
२१०
२११
छाया
छ
षड् १०२८ [३],
[a],
१०३गा. ११८,
१०३३
१०४१ [४],
१०५९, १०६०, १०६६
[:],
११६५ [१], १२५६, १२५७ [३, ५,
१४१६ [२],
१७०२
७],
१५३२ [५],
[१८,
छद्मस्थ
२३, २६],
२१४७, २१५२
११५, ११६,
१२७ तः १२९
छउमत्थआहारए
छउमत्था
छउमत्थाहारए
छउमत्थे
छउमत्थेण
छगल
छग्गाउयाई
छच्च
छज्झारा
छउमत्थभणाहारए छम्मस्थानाहारकः १३६७,
१३६८
छद्मस्थाहारकः १३६४
छम्नस्थाः
३३४ छम्मस्थाहारकः १३६५
छद्मस्थः ९९४, २१६९ छद्मस्थेन ११० गा. १२२ १९६
छगल
षड्गव्यूतानि १५११ [१]
षट् च १८७ गा. १४२, २०६ [२] गा. १५४, १५२९ [२] पृ. ३८ टि. ६ २.१७३ [२]
शिल्पार्यविशेषः
छट्ठाए छट्ठाणव डिए
सक्कत्थो
छद्मस्थ
छट्ट
षष्ठ
छट्टभत्तस्स (स.प.) षष्ठभक्ते छट्ठम्मि
छटुं
छाणवडिता छट्ठाणवडिते
१४९
सुकाइ
११३, ११४,
१२६, १२७, १२९,
१३८
१८२४
षष्ठे ७९० गा. १८८ षष्टम् ७९० गा. १८८ तः १९०, ११८० [६], पृ. १८३ पं. १२ २००५
षष्ठ्याः षट्स्थानपतितः ४४०, ४४१, ४९५ [१, ३], ५३१[१], ५४८ [१,३], ५५० [१, ३] षट्स्थानपतिताः ४५३ षट्स्थानपतितः ४४०, ४४१, ४४३ तः ४४८, ४५२, ४५५ [१-३], ४५६[१], ४५७[९-३], ४५९ [१, ३], ४६२ [१, ३], ४६४ [१], ४६६ [१], ४६७ [7], ४६८ [१, ३],
४७०
Page #667
--------------------------------------------------------------------------
________________
१५०
मूलसद्दो छटाणवडिते
छत्तं
छत्तारा
पण्णवणासुस्तपरिसिट्ठाई सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसहो [१, ३], ४७३ [१], छत्त ४७४ [१], ४७५ छत्त[१,३], ४७७ [१, ३], छत्तच्छायं ४८१[१-२], ४८२ [१], छत्तरयणतं ४८३ [१,३], ४८५ [१, ३], ४८७ [१,३], छत्ताए ४८९ [१, ३], ४९० [१, ३], ४९१ [१,३], ४९३ [१, ३], ४९७, ५०४, ५०५, ५०० तः छत्तीसइम ५११, ५१३ तः ५१५, ५१९, ५२३, ५२५[१], छत्तीसयं ५२९ [१], ५३० [१], छत्तीसं ५३१ [१, ३], ५३२ [१], ५३३ [१], ५३५ छत्तीसा [1], ५३६ [१], ५३७ छत्तोए [1], ५३८ [१, ३], ५३९ [१, ३], ५४१ छत्तोह [१, ३], ५४२ [१, ३], छद्दिासं ५४३ [१, ३], ५४५ [१, ३], ५४७ [१, ३], ५५१ [१, ३], ५५२ [3, ३], .५४ [१, ३], ५५५ [१, ३],५५६ [१], छप्पएसिए
५५७ [१, ३] छप्पएसिए षष्टीम् ६४७ गा. १८४ छप्पण्ण षष्ट्याम् १७४ गा. १३५, छप्पण्णाए
छप्पि षष्ठयाः २७ [१] षष्ठे
२१७२ छभंगा षष्टः ९२१ [१], पृ.३०३
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ
२११
१९५[१] छत्रच्छायाम् १११४ छत्ररत्नत्वम् १४६९ छत्रम् वनस्पतिविशेषः पृ. २१
टि.६ छत्रकाराः- शिल्पार्याः
१०६ षट्त्रिंशत्तमम् पृ. ४४६
पं. १२ षट्त्रिंशत् पृ. १४ टि. १ , १२५८ [४-८],
१५८४ [२] , १८७ गा. १४१ छत्रोकः - वनस्पतिः
पृ. २१ टि.६ छत्रौध-, ४१ गा. १८ षड्दिशम् ८७७ [२३] गा. १९८, १५५३, १५५४, १८०० [३], १८०९, १८१५,
२१५३ [१] षट्प्रदेशके
७८६ षट्प्रदेशकः षट्पञ्चाशत् ९२३ षट्पञ्चाशति ९३,१७६ षडपि ६९२, १२०५,
१२५८ [३] षड्भङ्गाः १८८० [१,५], १८८५ [२], १८८७ [२], १८९५ २.४], १८९८ [१], १९०५
[३] तः १९०७ षड्भागः २११ षण्मास ६७७.६८१ षण्मासाः ३५१ [१, ३]
छा
छट्रीए
छट्ठो
छण्णउई छण्णउई.
छण्हं
षण्णवतिः १८७ गा. १३८ षण्णवति षण्णाम् १८२ [२], छभागे १८७ गा. १३९, २०४ ।। छम्मास-०
[२], पृ. ६१ टि.३ । छम्मासा
Page #668
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसड़ो
छल्लि छली
०
छली छलेसाओ
छव्विधे छत्रिमाणा
वाससहस्सा
छविया
छविहबंधए
छवि बंगा
छविबंध
""
छविहे
arrat
सुत्तकाइ
छल्ली ५५ [३] गा. १०९
५४ [५] गा. ७६
तः ७९, ५४ [६] गा.
८० तः ८३
ފ
बीयं परिसिहं - सहाणुकमो
मूलसद्दो
छच्चिहे
छब्वीस इमं
१२३०, १२३३ ११५६,
११५८,
११६३ [१,
३-४], ११६४ [१, ३],
""
षड् लेश्याः
१२१९, १२३२, १२५०,
१२५६, १२५७ [१-२] षड्विधः
६८४
षड् विमानावास सहस्राणि
२०४ [१] १०६
शिल्पार्या: षड्विधबन्धकः १६४२,
१६४६, १७५५, १७६१, १७६३ [१],
छठ षड्विधसंस्थानसंस्थितम् ९८८, १४९७ [१-३], १४९८[१], १५०१ [१] छविह संठाणसंठिया षडविध संस्थान संस्थिताः
छविहा
१७६४, १७७६, १७७८, १७८१, १७८३ [१], १७८४
[1-3] षड्विधबन्धकाः १६४३, १७५७, १७६१, १७६४, १७६५ [२], १७७८, १७८४ [१] षड्विधबन्धकः १६४३, १७५७, १७६५ [२], १७८१, १७८४ [१]
१४९८ [४] षड्विधाः १००, १०३
१०४
षड्विधा
१९३७
षड्विधः ६८५, ९३०,
१०१९, १९१३
छवीसं
""
छवीसाए
33
छन्त्री सुत्तरे
छसु
छहिं
छाउमत्थिया
छाणविच्छुया
छायं
*० छायं
छाया
*० छाया
33
छायाए
छावहिं
छावट्टीओ
छावत्तरि
छिण्णरुहा
१५१
कत्थो सुकाइ षड्विधम् १६९४ [ ७-८] षड्विंशतितमम् पृ. ३९०
पं. २०
षड्विंशम् १७४ गा. १३४ षड्विंशतिः ४३० [१३],
४३१ [१, ३], ७८१ षड्विंशतेः षड्विंशत्या वा
७१७, ७१८
षड्विंशतौ १८४५, १८४६ षड्विंशत्युत्तरे - षड्विंशत्यधिके
१७०
१२०५, १५००, १५७४, १६३७ षड्भिः ६९१ छाम्नस्थिकाः २१४७ तः
२१५०, २१५२ छगणवृश्चिकाः ५८ [१]
छायाम्
१११५
१११४
"
छाया
१११५
छायानि १७७, १७८ [१],
१८८, १९६, २०६[१],
२१०
छाया
२११
छायया १७७, १७८ [१.२], १८८, १९६ छायागतिः
षट्सु
छायागती
११०५, १११४
छायाणुवात गती छायानुपातगतिः १११५ छायाणुवायगती
छायाला
११०५
"
षटचत्वारिंशत् १८७
गा. १४१ षट्षष्टिः १३४३, १३४६, १७०० [१] षट्षष्टी १३५६ षट्सप्ततिः १८७ गा. १३९ छिन्नरुहा - दुर्वा ५४ [१]
गा. ४९
Page #669
--------------------------------------------------------------------------
________________
सक्कयत्यो सुत्तंकाइ यक्षः-यक्षाभिधद्वीप. समुद्रार्थे १००३ [२]
गा. २०६ जन १ गा. २ जनपदसत्या-भाषाप्रभेदः
१५२
पण्णवणासुत्तपरिसिट्टाई मूलसद्दो सक्कयन्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो छिद्देसु छिद्रेषु
जक्खे छिरागं शिराकम् ५४[७] गा.८५ ०छिवाडिया वल्लादिफलिका १२३१ छीरविरालिया भुजपरिसर्पविशेषः ८५[१] जण छीरविराली वल्ली विशेषः ४५ गा. ३१ जणवयसञ्चा
५४ [१] गा. ४८ +छुरय वनस्पतिविशेषः पृ. २० +जणवय
टि. ७ जणेजा छुहा
क्षुधा २११ गा १७६ छेदोवट्ठावणिय • छेदोपस्थापनीय १३३, जगणं
०जता छेदोवट्ठावणिय- छेदोपस्थापनीय
चरित्तपरिणामे चारित्रपरिणामः ९३६ • छेयणगढ़ाई छेदन कदायी ९२१ [१] छेवट्ठसंघयणणामस्स सेवार्तसंहनननाम्नः
पृ. ३७४ टि. १ छेवट्ठसंघयणणामे सेवार्तसंहनननाम १६९४
जनपदे ८६२ गा. १९४ जनयेत् १२५८ [१-२,
जति
छेवट्ठसंघयणस्स
सेवार्तसंहननस्य पृ. ३७५
___ टि. १-२ सेवार्तस्य पृ. ३७५
टि, ३.४
छेवट्ठरस
यत् खलु ८८२ तः ८८६ जयानि १७७, १८८ यदि ४४०, ४४३, ४४८, ४५५[२-३], ४८९ [२], ५०४ तः ५०६, ५०८, ५२७ [३], ५३३ [१], ५३९ [१], ५५४ [१], ६३९[३, ५-६, १०-१२, १४-२३, २५-२६], ६४५ [४ ६], ६५० [२-६, ८, १०-१५, १७-१८],६५५ [२४], ६५६ [२-३], ६६२ [२-३,५-७], ६६५ [२-३], ६६६ [२], ६६८ [३-४], ९१० [३] यति-यावन्ति १०११[२], १०१२[२], १०१६ [२], १०४२, १०५७, १८५७ यति-यावन्तः १७२८ यति-यावन्ति १००९[२] यावन्तः १७३३ यावन्ति १०१५ [२],
१०४३ [२] यत्र २५ [३], २८ [४],
जह
जति
यदि २११ गा. १७३, ४४०, ५४८ [१], ६३९ [४, ७, ९, २४], ६६२ [४], ६६८ [२, ५],
६७२ [३] यति – यावन्ति १००८ [२], १०१४ [२],
जतिजत्तिया
जत्थ
जइविहा जक्खा जक्खाणं
यति-यावन्तः १७२१, १७२५, पृ. २५६ टि. १ यतिविधा1८८८ यक्षाः १४१ [१], १८८ यक्षाणाम् १९२
[३], १०७, २११ गा. १६७, ४७८, ४८८, ४९६, १७०२ [५८]
१७१२, १७१७
Page #670
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
.जदा जदि
बीयं परिसिटुं- सहाणुकमो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो
सुत्तंकाइ यत्र १४९, १५२, १५५, जलचारिया जलचरकाः - चतुरिन्द्रिय१५८, १६१
जीवाः ५८ [१] जयानि पृ. ५६ टि.४
जलढाणेसु जलस्थानेषु १५१, १६०, यदि ४४०, ४४३, ६३९
१६३ तः १६६, १७५ [२, ८-१३], ६७२ [२],
जलपहेणं जलपथेन १११२ १५१५ [१] तः १५१७
जलप्पहे जलप्रभः- उदधिकुमारेन्द्रः [२], १५१८ [१६],
१८७ गा. १४४ १५१९ [१-४], १५२०
जलयर. जलचर १५२४ [२]] [१-३], १५३३ [२-१०],
जलयरतिरिवख- जलचरतिर्यग्योनिकपञ्चे२१००[२], २१०४[३]
जोणियपंचेंदिय- न्द्रियौदारिकशरीरम्
ओरालियसरीरे १४८३, १४८४ [१], यमलपदस्य ९२१ [१]
१४९८ [१] जन्म २१७६
,, १४८४ [१-२] जयन्त ४३६ [१.३],
जलयरपंचिंदियति- जलचरपञ्चेन्द्रियतिर्य६२२, १०३६, १०३९,
रिक्खजोणि
ग्योनिकेभ्यः ६३९ १०४१ [८], १०४५[१],
एहिंतो १०४६ [१,७-८ ], १०४७ [३], १०४८ [४],
जलयरपंचिंदियति- जलचरपञ्चेन्द्रियतिर्य१०४९, १०५० [३] तः
रिक्खजोणिया ग्योनिकाः ६१ १०५२, १०५४ [१], जलयरपंचेंदिएहिंतो जलचरपञ्चेन्द्रियेभ्यः
यथा
जधा
जमलपयस्स जम्म-. जयंत
जलयरपंचेंदियति- जलचरपञ्चेन्द्रियतिर्यरिक्खजोणिएहिंतो ग्योनिकेभ्यः ६३९
जर
जयंत
जयन्त ६०४, ७२३,
१०४३ [५], १०५५[४] । जयंता
जयन्ताः १४७ [१] जयंते
जयन्तः ०जया
जयानि १७८ [१] जरा
१ गा. १ जरमरणविप्पमुक्का जरामरणविप्रमुक्ताः
२१७० [२] गा. २३० जरा २११, २११ गा.
१७९, २१७६ गा २३१ जरा०
जरा २११ गा. १६६ जरुला
चतुरिन्द्रियजीवाः ५८[१] जलकंते
जलकान्तः-मणिभेदः
२४ गा. ११ जलकान्तः- उदधिकुमारेन्द्रः १८७ गा.
१४३
जरा
" १३९ [४-६] जलयरपंचेंदियति- जलचरपञ्चेन्द्रियतिर्यरिक्खजोणिणीओ ग्योनिकाः ६३४ जलयरपंचेदियति- जलचरपञ्चेन्द्रियतिर्यरिक्खजोणिया ग्योनिकाः ६२, ६८
[४], ३३४ जलयरपंचेंदिय- जलचरपञ्चेन्द्रियतिर्यतिरिक्खजोणि- ग्योनिकानाम् ६८[४], याणं ० , , ३७५ [२] तः
३७७ [३] जलयरपंचेंदियहिंतो जलचरपञ्चेन्द्रियेभ्यः
६५० [१०]
Page #671
--------------------------------------------------------------------------
________________
१५४
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई मूलसद्दो सक्याथो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो जलयरसंखेज वासा- जलचरसङ्घयेयवर्षायुष्क- जसोकित्ती उयगब्भवक- गर्भव्युत्क्रान्तिकतिर्य
जस्स तियतिरिक्ख- ग्योनिकपश्चेन्द्रियवैकियजोणियपंचेंदिय- शरीरम् १५१८ वेउब्वियसरीरे
__, १५१८[५] ०जलयरा जलचराः १४९८[३-४] जलयराण
जलचराणाम् १५१० जलया
जलजानि५४८ गा.८६ +जलरुह जलरुहाः ३८ गा. १२ जलरुहा जलविच्छ्या जलवृश्चिकाः ५८ [१]] जलासएसु जलाशयेषु १५१, १६०,
१६३ तः १६६, १७५
जले जलोउया द्वीन्द्रियजीवाः ५६ [१] जलोया
चर्मपक्षिविशेषः ८७ जल्लेसा
योश्या १२१४ जल्लेस्साई यल्लेश्यानि १११७ जल्लेस्से यल्लेश्यः १११७, १२०१
[१], १२०३ [१], १२०८, १२१० [१-३],
१२११ जवजवा यवयवा-वनस्पतिः ५०
गा. ४२ जवण यवन-म्लेच्छजातिविशेषः
जस्स
जले
सक्कयत्थो सुतकाइ यशःकीर्तिः १६८४ [१] यस्य ५४ [३] गा.५६ तः ५८ गा. ६० तः ६५, ५४ [४] गा. ६६ तः ६८ गा. ७० तः ७५, ५४ [५] गा. ७६ तः ७८, ५४ [] गा. ८० तः ८२, १०१२ [२], १०१४ [२], १०१५ [२], १०१६ [२], १०४१ [३, ५], १०४२, १०४३ [१-२, ४], ९०४५ [१], १०५७, १०६७,१०८८, १२१४, १४४४, १५५९ तः १५६१, १५६३ [१], १५६४, १६०७ तः १६०९, १६१२, १६१३ [१], १६१६ [२], १६१९, १६२८ तः १६३०, १६३३, १६३४, १६३५[१, ४], १६३६, १७२१,१७२५,१७२८, १७३३, १७४१,१८५७, १९.०७, २११७ [१],
२११८ [१] यस्थ १०३४, १०४१ [१.२, ८.९], १०४३ [३, ५.६], १०४६ [", ७.८], १०४७[:], १०६५, २०९३ [१], २०९५ [१], २०९६ [१२], २१०१ [१], २१०२, २१०३ [1], २१०५ तः २१०८, २११२, २११३, २११९ [२, ४], २१२०[२-३],
जवणालिया यवनानिका-लिपिभेदः
१०७ जवणालियासंठिए यवनालिकासंस्थित:२०१६ जवसए
यवासकः ४२ गा. २१ जवासाकुसुमे यवासय कुसुमम् १२२८ जसोकित्ति यशःकीर्ति १७१३ जसोकित्तिणामार यशःकीर्तिनाम्नः १७०२
[५४], १७३९ [३] जसोकित्तिणामे यश कीर्तिनाम १६९३ ।
Page #672
--------------------------------------------------------------------------
________________
जह
वीयं परिसिटुं-सद्दाणुक्कमो मूलसहो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसहो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ
२१२२, २१३५ [१], जहण्णगुणकालयाणं जघन्यगुणकालकानाम् २१७० [२] गा. २२९
४५७ [१], ४६८ [१], यथा १ गा. ३, ५३ गा.
४७५ [१], ४९१ [१], ४५-४६, ५४ [१०]
५३८ [१], ५३९ [१], गा. १०२, २११ गा.
५४१ [१], ५४२ [१], १७४ गा. १७६, पृ २९०
५४३ [१], ५५७ [१]
टि. १ जहण्णगुणसीतस्स जघन्यगुणशीतस्य ५४७ जहण्ण जघन्या २११ गा. १६५
[१], ५५२ [१] जहण्ण . जघन्य ९४८ गा. २०० जहण्णगुणसीताणं जघन्यगुणशीतानाम् ५५१ जहण्णउक्कोसियाए जघन्यत्कृष्टया १५६६
[१], ५५२ [१], जहण्णएहिंतो जघन्यकेभ्यः १२४७, जहण्णगुणसीते जघन्यगुणशीतः५४७[१],
१२४९
५५० [१], ५५१ [१], जहण्णगं जघन्यकम् १७१२,
५५२ [१]
जहण्णगुणसीयस्स जघन्यगुणशीतस्य ५४८ जहण्णगा जघन्यकानि १२४७ तः
__ [१], ५५० [१], ५५.१
[१] जहण्णगाणं जघन्यकानाम् १२४७ जहाणगुणसीयाणं जघन्यगुणशीतानाम् जहण्णगुणकक्ख- जघन्यगुणकवंशस्य ५४५
५४७ [१], ५४८ [१], डस्स []
५५० [१] जहण्णगुणकक्खडाणं जघन्यगुणकर्कशानाम् ,, जहण्णचक्खुदंस- जघन्यचक्षुर्दर्शनिन: ४६२ जहण्णगुणकक्खडे जघन्यगुणकर्कशः ।
णिस्स जहण्णगुणकालए जघन्यगुणकालकः ४५७ जहण्णचक्खुदसणी जघन्यचक्षुदर्शनी ,,
[1], ४६८ [१], ४७५ जहण्णचक्खदसणीणं जघन्यचक्षुर्दशनिनाम ... [१], ४८३ [१], ४९१ जहण्णजोगिस्स जघन्ययोगिनः २१७५ [१], ५३८ [१], ५३९ जहण्णद्वितीए जघन्यस्थितिकः ४५६ [1], ५४१ [१], ५४२
[१], ४६७ [१], ५३५ [१], ५४३ [१], ५५७
[१]]
जहाणद्वितीयस्स जघन्यस्थितिकस्य जहण्णगुणकालगस्स जघन्यगुणकालवस्य ४५७
__ ४५६ [१] [१], ४६८ [२], ४८३
जहगणतियाणं जघन्यरिथतिकानाम् । [१], ४.१ [१], ५३८
४६७ [१], ५३५ [१], [1], ५३९ [१], ५४१
५५६ [१] [१], ५४२ [१]
जहण्णठितिबंधए जघन्यस्थितिबन्धकः जहणगुणकालगागं जघन्यगुणकालकानाम् ४८३ [१]
१७४२ तः १७४४ जहण्णगुणकालयस्त जवन्यगुणकालकस्य ४७५
जहण्णठितीए जघन्यस्थितिकः ४७४ [१], ५४३ [१], ५५५
[१], ४८२ [१], ४९० [१], ५३२ [१], ५३३
[१]
Page #673
--------------------------------------------------------------------------
________________
१५६
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ मूलसद्दो सक्कयस्थो सुत्तंकाइ जहण्णठितीए [१], ५३६ [१], ७३७ जहण्णुक्कोसगाणं जघन्योत्कृष्टकानाम् १२४९
[1], ५५६ [१] जहण्णुक्कोसियाए जघन्योत्कृष्टिकायाम जहण्णठितीयस्स जघन्यस्थितिकस्य ४६७
१०१३ [१], ४७४ [१], ४९० जहण्णेण जघन्येन ३३६ [२], [१], ५३२ [१], ५३३
३४० [२], ३४१ [२], [१], ५३५ [१], ५३६
३४२ [२], ३४५ तः [१], ५३७ [१], ५५६
३५२ सूत्राणां द्वितीय
कण्डिका, ३५४ [२], जहण्णठितीयाणं जघन्यस्थितिकानाम्
३५५[१३], ३५६ [२], ४५६ [१], ४७४ [१],
३५७ [२], ३५९ [२], ४८२ [१], ४९० [१],
३६० [२], ३६१, ३६२ ५३२ [१], ५३३ [१],
[२], ३६३ [२], ३६४ ५३६ [१], ५३७ [१]
[१३], ३६५ [२], जहण्णपए जघन्यपदे ९२१ [१]
३६६ [२], ३६७, ३६८ जहण्णपएसियस्स जघन्यप्रदेशकस्य५५४ [१]
तः ३९० सूत्राणां ३९३ जहण्णपदेसिते जघन्यप्रदेशकः
तः ३९७ सूत्राणां च जहण्णपदेसियाणं जघन्यप्रदेशकानाम् ,,
द्वितीयकण्डिका, ३९८ जहण्णमतिअण्णा- जघन्यमत्यज्ञानिनः
[१२], ३९९ [२], णिस्स ४७० [१]
४०१ तः ४३७ सूत्राणां जहण्णमतिअण्णाणी जघन्यमत्यज्ञानी ,,
द्वितीयकण्डिका, १२६६ जहण्णमति- जघन्यमत्यज्ञानिनाम् ,,
[१], १२७७, १२९१, अण्णाणीणं
१३१३, १३१९, १३३२, जहण्णया जघन्यकानि १२४९
१३४५, १३६२,१३७३, जहण्णाभिणि- जघन्याभिनिबोधिकज्ञानिनः
१३८४, १५०४ [१], बोहियणाणिस्स ४५९ [१], ४७७ [१],
१५०६ [३५], १५०७ ४८५ [१], ४९३ [१]
[२], १५१३ [१-३], जहण्णाभिणि- जघन्याभिनिबोधिकज्ञानी
१५.२८, १७१९,२१६६ बोहियणाणी ४९ [१], ४८५ [१],
४९३ [१] जहणणेणं जघन्येन ८२, ३३५ जहण्णाभिणि- जघन्याभिनिबोधिक
[१.३], ३३६ [१] तः बोहियणागीणं ज्ञानिनाम् ४५९ [१],
३३९ [३], ३४० तः ४७७ [१], ४८५ [१],
३५२ सूत्राणां प्रथम-तृतीय
कण्डिके, ३५४[१, ३], जहणियं जघन्यिकाम् १७४४
३५६ [१, ३], ३५७ जहणिया जघन्यिका १०१३,१५६६
[१,३], ३५९ [१, ३], जहणियाए जघन्यिकायाम् , "
३६० [१, ३], ३६२ जहणियाहिंतो जघन्यिकाया:,,,
[१, ३], ३६३ [१, ३],
Page #674
--------------------------------------------------------------------------
________________
१५७
मूलसद्दो
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ १३८९, १३९०, १४१४ [१, ३], १४१५[१-२], १४१६ [१], १४७०, १४७२, १५०२, १५०६ [१, ३.४], १५०७[१], १५.१३ [४], १५२७, १५२९ [१-३, ९], १५३०, १५३१, १५३२ [१, ५.६], १५३५, १५४५, १५४७ [१], १५४८, १५५१ [१, ४,
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो ३६५ [१, ३], ३६६ [१, ३], ३६८ तः ३९० सूत्राणां ३९४ तः ४३६ सूत्राणां च प्रथम-तृतीयकण्डिके, ३९१, ३९२ [१], ३९३ [३], ५६० तः ५७८, ५८१, ५८३ तः ६०२, ६०४ तः ६०७, ६२६, ६२८, ६३३, ६३५, ६३६, ६८७, ६८८, ६९१, ६९४, ६९५, ७०१ तः ७१३, ७१५ तः ७२३, ८७८, ८७९, ९१० [३], ९९२ [१, ३], १२६१, १२६२ [१-२], १२६४ [२], १२६७, १२६८ [१], १२७० [२], १२७२, १२७३, १२७५, १२७९ तः १२८४, १२८६, १२८८,१२८९, १२९३, १२९४, १२९६ तः १३०२, १३०५, १३०६, १३०८ तः १३१२, १३ १४, १३१५, १३१७, १३१८, १३२०, १३२२, १३२४, १३२६ तः १३३०, १३३३, १३३४, १३३६ तः १३४१, १३४३, १३४४, १३४६,१३४९,१३५०, १३५२ तः १३५४, १३५६, १३५८ तः १३६०, १३६५, १३६६, १३६८,१३७४, १३७५, १३७७, १३७८, १३८०, १३८३, १३८६, १३८७,
१७०० [१३], १७०१ [१-२], १७०२ [१, ३.९, ११-१३, १८-२२, २४-२७, ३६-३९, ४२४३, ४५, ५४, ५७], १७०३ [१], १७०४, १७०५, १७०७ [१], १७०८ [२, ४, ७-८], १७१०, १७११ [२] तः १७१३, १७१५, १७१८, १७२१ तः १७२३, १७२५ तः १७३० [२], १७३१ [१, ३.५], १७३४, १७३५ [१], १७३७ [२-३], १७३९ [१-३], १७४१, १८०६ [१], १८२४, १८२६, १८२८ तः १८५१, १९८३ तः १९९२, १९९४, १९९५, १९९७, १९९८, २००६, २०९३ [१], २०९५ [१], २१०० [२], २१०१ [१], २१०३ [१], २११९ [२, ४], २१२४
Page #675
--------------------------------------------------------------------------
________________
1
.त्य
१५८
पण्णवणासुत्तपरिसिट्टाई मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो जहणणेणं [३], २१३५ [१], जहन्नगुणसीते
२१५३ [३], २१५६ जहन्नठितीयस्स [१], २१५७, २.१५९ [१], २१६०, २१६५,
जहन्नेण २१६६ [१], पृ. १२३
जहन्नेणं टि. १, पृ. १६५ टि. १ जहण्णोगाहणए जघन्यावगाहनकः ४५५ [१], ४६४[१], ४६६
जहा [१], ४७३ [१, ३], ४८१ [१], ४८९ [१], ५२५ [१], ५२७ [१], ५३० [१], ५३१ [१],
५५५ [१, ३] जहण्णोगाहणगस्स जघन्यावगाहनकस्य ४५५
[१], ४६४ [१], ४६६ [१], ४७३ [१], ४८९ [१], ५२५[१], ५२२ [1], ५३० [१], ५३१
[१], ५५५.[१] जहण्णोगाहणगाणं जघन्यावगाहनकानाम्
४५५[१], ४६४[१], ४६६[१], ४७३ [१], ४८१ [१], ४८९ [१], ५.२५[१], ५२९ [१], ५३० [१], ५३१[१],
५५५[१] जहण्णोगाहणगे जघन्यावगाहनकः
५२९ [१] जहण्णोगाहणते
५२६ [१] जहण्णोगाहणयस्स जघन्यावगाहनकस्य
४८१[१] जहण्णोगाहणयाणं जघन्यावगाहनकानाम्
५२६ [१], ५२७[१] जहण्णोहिणाणिस्स जघन्यावधिज्ञानिनः
४८७[१], ४९५[१] जहण्णोहिणाणी जघन्यावधिज्ञानी ,, ,, जहणोहिणागीणं जघन्यावधिज्ञानिनाम्
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ जघन्यगुणशीतः ५४८ [१] जघन्यस्थितिकस्य
४८२[१] जघन्येन ३९२[२]
, ३६६ [३], ३८२ [१], ३९२[३], ३९३
[१], ६०३ यथा ३ तः ८[५], १४ तः २५[१], २६ तः २८ [२], २९ तः ३१[२], ३२ तः ३४ [२], ३५ तः ५०, ५४[१], ५५ [१, ३], ५६[१] तः ६६, ६८[१, ३], ६९ तः ७४, ७.[१, २], ७६ तः ८०, ८३, ८४[१, ३], ८. [१-२, ४], ८६ तः ८८, ९.१[१, ३], ९२, ९४ तः १४७[२], १६७, १७४, १७७, १८० [१], १८१[१२], १८३[१], १८४[१], १८५[२], १८६[२] तः १८९[१], १९० [१], १९२ तः १९५[१], १९६, १९७ [१], १९८[१] तः २१०, २११ गा. १७६, ३३३, ३५३, ३५८, ४३८, ४४२, . ४५१, ४६१, ४७३ [३], ४८१[३], ४८५[३], ४८८, ४९३ [३], ४९६, ४९९[१], ५०० तः ५०२, ५२६ [१], ५२७[१-२], ५५३, ५५८, ६२५, ६३४, ६३८, ६४१ तः ६४.[१], ६५०[१२],
Page #676
--------------------------------------------------------------------------
________________
१५९
मूलसद्दो
जहा
बीयं परिसिटुं-सद्दाणुक्कमो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो ६५३, ६५४, ६,५.[४], ६६८[७], ६६९.[२]. ६७२[४, ६], ६७४, ६७५, ६७९, ६८१, ६८३ तः ६८५, ६९९, ७२५ तः ७२७, ७३८,
०
०
०
७७३ [१-२], ७७४, ७९१, ७९९, ८०६, ८६० तः ८६८, ८७०, ८७७ [७, १३], ८८१, ८८८[१], ८९०, ८९१, ८९६, ८९८, ९०१, ९०२, ९०४, ९०६, ९०८ तः ९१० [४], ९११[१-४], ९१२ [१-४], ९१४[१-२, ४], ९.१६ [१] तः ९१८[३], ९२०, ९२१ [१-४], ९२५ तः ९३७, ९४० [१, ३], ९४१[१], ९४२ तः ९४४, ९४७ तः ९५५, ९५७ तः ९५९, ९६० तः ९६७ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, ९७०, ९७३, ९८३ [१-२], ९८४, ९८७ [१], ९८८, ९८९, ९९१[२], ९९६, ९९८, १००३ [२], १००४, १००७, १०००[१], १००९[१], १०११[१], १०१२[१], १० १४[१], १०१५[१], १०१६ [१], १०१७. तः १०२० [१], १०२१[१], १०२४, १०२५, १०२८[१-३],
सक्कयत्यो सुत्तंकाइ १०३४, १०३५, १०४१ ["], १०४२, १०४६ [४], १०५१, १०५६, १०५७, १०६१, १०६२, १०६४, १०६६[१], १०६८ तः १०७०, १०७२ तः १०७६, १०८४ तः १०८८, १०९२ तः ११००, ११०२ तः ११०५, १११७, ११२०, ११२४ तः ११२६, ११२८ तः ११३२, ११३४, ११३५, ११३७, ११३९, ११४१ तः ११४७, ११४९ तः ११५३, ११५५ तः ११५९, ११६२, ११६३ [२-३], ११६४२-३], ११६५ [२], ११६९ [१], ११७२, ११७४, ११७८ तः ११८० [३], ११९३. १२०५, १२१०. [१], १२१३, १२१९, १२३२, १२३९, १२४०, १२५०, १२५१, १२५६, १२५.७ [१३, ५, ७, ९, १२-१३], १२७० [१], १२७१, १२८५, १३२१, १३२६, १३३०, १३३१, १३३४, १३३५, १३४३, १३४४, १३४६, १३५२, १३५५, १३५९,१३६४, १३६७, १३६९, १३७१, १३७५, १३७६,१३७९, १३८१, १३९८, १४१५ [३], १४२१ [२], १४२६ [१],
Page #677
--------------------------------------------------------------------------
________________
१६०
मूलसद्दो
जहा
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयस्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो १४२८ [४], १४२९, १४३, १४३९, १४४१, १४४३, १४५७, १४५९, १४७१, १४७२, १४७५ तः १४७८ [२], १४८०, १४८२ तः १४८४ [२], १४८५ [१-३, ५.७], १४८६ [१-२], १४८७ ११.२], १४९७[१, ३], १४९८[१], १५०१[१], १५०३, १५०५, १५१४, १५२३ [१२], १५२६ [१], १५३६ तः १५३९ [४], १५४४ [१-३], १५४९, १५५२, १५५६, १५६३ [२], १५६७ तः १५७३, १५८३ [३.४], १५८९ [३-४], १५९५ [२], १५९७ [२], १६०३ [२], १६०५, १६०६ [१], १६१७, १६२१, १६२७ [१], १६३५ [५-६], १६३६, १६३८ [२], १६४७ [२-३], १६४९ [२], १६६५, १६७०, १६७८ [१], १६७९ तः १६८१ [१], १६८२ तः १६८४ [१],१६८५[१],१६८६ तः १६९३, १६९४ [११२, १६, १८], १६९५ [१२], १६९६, १७०० [६.८], १७०२ [२, १६. १७, २९.३०, ३२-३३, ४०, ४६-४८, ५५], १७०३ [२], १७०७ [२], १७०८ [६],
सक्कयस्थो सुत्तंकाइ १७११ [१२], १७१४, १७१७, १७२०, १७२४, १७२७, १७२८, १७३० [४], १७३५ [२], १७३६ [१-२], १७३७ [४], १७४०, १७४७ [१-२], १७५३, १७५४ [१], १७५६ [२], १७६१, १७६२, १७६९ [१], १७७५[१], १७७७ [२], १७८२, १७८४ [३] तः १७८७ [१], १७९१, १७९६, १८०६ [१], १८१५ तः १८१७, १८२३, १८२४, १८२७, १८२९, १८६९ [२], १८९६, १८९७, १८९८ [४], १९०० [२], १९०२ [४], १९०९, १९१०, १९१२ तः १९१४, १९१६, १९१७, १९.२०, १९२१, १९२४ तः १९२७, १९३३, १९३५ तः १९३८, १९४० तः १९४२, १९४८,१९५०, १९५३, १९५८, १९६१, १९६२, १९७०, १९७१, १९७९, १९८२, २०२१, २०२६, २०३१, २०३६, २०३७, २०४५, २०४६, २०५२ [१], २०५५, २०६०, २०६३,२०६६, २०६९, २०७२, २०७७,२०७८, २०८२, २०८३,२०८६, २०८९, २०९० [१], २०९१[१], २०९२,
Page #678
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
जहा
यम्
जहाणामए
बीयं परिसिटुं-सद्दाणुक्मो
१६१ सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो
सुत्तंकाइ २०९५[२], २१०४,
१६०४[१], १६१३ २१०७, २११०, २११३,
[१], १६१४, १८११, २११५, २११७[१],
२०५२ [३], २१११, २११८[१], २१३२,
२१५४[१], २१६५ २१३३, २१३२, २१४६ ।।
यत् ५४[७] गा. ८५, तः २१५२, २१५८
५४[१०] गा. १००, [१-२], २१६० तः
२११ गा. १६१-१६२ गा. २१६४, २१७० [१],
१७१, १११३, १६७९ २१७२, पृ. २७१ टि.६,
तः १६८१[१], १६८२ पृ. २७५ टि. ६, पृ ३०८
तः १६८६, १९०७, टि. १, पृ. ४२२ टि.३,
पृ. २७१ टि. ४ पृ. ४३२ टि. १
१०९० यथानामकः ११२१, ,, (स. द्वि.) यस्मिन् १६१४ तः १२१५[१-३], १२२२,
१६ १६[२], १६१९, १२२६ तः १२३१,
१६२०, १६३६, १९६३ १२३३, १२३५, १२३६,
+जंगला जङ्गलेषु १०२ गा. ११३ १२३८, १८६४ जंत.
यन्त्र १७७, १७८[१], यथानामकम् १२२०,
१८८ १२२६ तः १२३१, जति
यान्ति
६४७ १२३३, १२३७
जम्बू:-वृक्षः ४० यथानामिका १२२६ तः जंबुद्दीवं जम्बूद्वीपम् २१६९ १२२८, १२३०, १२३१, जंबुद्दीवे जम्बूद्वीपः १००३ [१], १२३३, १२३७, १२३८,
१००३ [२] गा. २०४, २१७६
२१६९ यथानामकाः १११९,
जम्बूद्वीपे १७९ [१], १८६४, २०५२ [२]
१८० [१], १८२ [१], यथैव १९१[१],
१८३ [१], १९० [१], १९७[१], २०० [२],
१९७ [१], १९८ [१], ६६५[१], ७८९, ९८३ [२], १०६७, ११२७, जंबूफलए जम्बूफलकम्-जम्बूफलम् ११५१,११८० [६,१०],
१२२६ ११८४, ११९६, १२०७ जंबूफलकालिया जम्बूफलकालिका[१], १२०९, १२१७,
मद्य विशेषः १२३७ १२४८, १२४९, १२६४ जा
या ५० गा. ४३,५४[३] [१], १४३४, १५०७
गा. ५९, ५४[४] गा. [३], १५५२, १५९१,
६९, ५४ [५] गा. ७६ १५९३, १५९९ [१], |
तः ७९, ५४[६] गा. ८०
जंबु
जहेव
१०९८
आ ९ [२]-११
Page #679
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
१६२
पण्णवणासुत्तपरिसिट्टाई मूलसद्दो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ जा तः ८३, ८३१, ८३३, जाणति
जानाति ८४० तः ८४८, ८३४, ८३६, ८५१,
९९४, १२१५[१, ३], १११३, १५२९ [१-३],
१९६३, १९६४, २१६९ १५३२ [१], १७३७ जाणति जानन्ति ९९५[१], [१], १७३८, १७४१
९९६, ९९८, १९८३ तः जाइ. जाति ५४ [४], ६८[४],
१९९२, १९९४, १९९७, ___८४ [४], ८५ [५]]
१९९८,२००६, २००७, जाइणामे जातिनाम १६९४ [२],
२०३२ गा. २२३, १९९३
२०४०, २०४२,२०४३, जाइनामनिहत्ताउयं जातिनामनिधत्तायुष्कम्
२०४६, पृ. २९० टि. १ ૬૮૮ जाणंती
जानन्ति २११ गा. १७० जाइविसिट्टया जातिविशिष्टता १६९५[२] -जाणिउकामे ज्ञातुकामः १६७९ जाइहिंगुलुए जात्यहिङ्गुलुकः १२२९ जाणित्ता
ज्ञात्वा जाई
यानि ८७७[१] तः ८८०, जाणियध्वं ज्ञातव्यम् १६७९, पृ. ५९ ८८८ [१], ८८९ तः
टि. ६ ९९३, १७९८ [१-२], जाणियव्या- ज्ञातव्याः पृ. ३५२ टि. १
१८०० [१-३] जाणियव्वा ज्ञातव्याः १०८३ यान् २१५३ [४],
ज्ञातव्यानि १०६७ २१६६ [३] जाणेति
जानन्ति जाई
जातिः ४३ गा. २५ जातरूववडेंसए जातरूपवतंसकः १९८[१] जाई. जाति
जाता
जाताः जाईजातिः ८३६, ८३७
जाति जाति
२११ +जाउल जातुल:-वनस्पतिः
जाति.
,, ५७[२], ५८[२], पृ. १८ टि. १३
९१[४] गा. १११, २११ +जाउलग जातुलकः-, ४२ गा. २३
गा. १७९, २१७६ गा. जाए यया
२३१ जाओ जातः ५४[१०] गा.१०२ जातिआरिया जात्यार्याः १०१, १०३
याः १७६५ [१], जातिणामणि- जातिनामनिधत्तायुष्कः १७६८ [१] हत्ताउए
६८४ जागरा
जागराः ३२५ जातिणामणि- जातिनामनिधत्तायुष्कम् जगराणं
जागराणाम् ३२५ हत्ताउयं जागरे
जागरः १७४६, १७५० जातिणामनिजाण जानीहि ५४ [१०] गा. हत्ताउयं
१०२
• जातिणामाए जातिनाम्नः १७११[२] जाण
जानाति ८३९, ९९४, ० जातितो जातयः पृ. ३८ टि. ३ १२१५[१-३], १६७९, जातिनामनिहत्ताउए जातिनामनिधत्तायुष्कः
१९६४
Page #680
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो जातिनामनि
हत्ताजयं
जातिविसिट्या
जातिविहीणया
जाती
जाती •
जायणि
जायख्वखंडाण जाय व वडेंस
जायी
जारू
जाल-०
जालं
जाला
जालाउया
जाव
बी परिसिद्धं - सहाणुकमो
मूलसद्दो
सक्कत्थो सुकाइ जातिनामनिधत्तायुष्कम्
६९१
जातिविशिष्टता
१६८५[१]
जातिविहीनता १६८५ [२], १६९५[३]
जातिः ८३६, ८३७, ८३८
जाति
९१ [४]
याचनी - भाषाप्रभेदः
८६६ गा. १९६
जातरूपखण्डानाम् ૮૮૨ जातरूपवतंसकः २०६ [१] जातिः
८३६
वनस्पतिविशेषः ५४ [१]
गा. ४८
जाल
जालम्
ज्वाला द्वीन्द्रियजीवाः
१९५ [१]
८५३
३१ [१]
पृ. २७
टि. ६
यावत् १७, १७९ [१], १८५ [१], १८६ [१], १८७, १८९ [१-२], १९०[१-२], १९१ [२] तः १९३[१], १९५[१] a: २०९, २७७ [१२], ३५३, ४४२, ४६५, ४७२, ५०३, ५०७, ५१२, ५१६,
५२०, ५२४, ५२८,
५३४, ५४०, ५४९, ५५८, ६०८, ६१४, ६१६, ६१८, ६२०, ६२५, ६२७, ६२९, ६३१, ६३८, ६४९,
६५० [१, ३, १३-१६, १८], ६५५ [१-२, ४],
१६३
सक्कत्थो
सुकाइ
६५६ [१-३], ६५७, ६६३, ६६८ [१-३, ८],
६६९ [१], ६७२ [१-३, ७-९], ६७३ [१-२],
६७५, ६७६, ६७८,
६८६, ६८९, ६९२, ६९४,
६९६, ६९८,
७०० तः ७२४, ७२७, ७२८, ७३०, ७३२ तः ७३७, ७४१, ७५७, ७५९, ७६६, ७६८,
७७६, ७७८, ७९२ तः ८०१, ८०३ तः ८०६, ८०८ तः ८२९ सूत्राणां द्वितीयकण्डिका, ८४५, ८४७ तः ८५३, ८७२, ८७३, ८७५, ८७६, ८७७ [३, ५, ७-८, १०-१५, २३], ८८८ [9], ८८९, ८९२, ८९७, ९०३, ९०५, ९१३, ९१९, ९३८, ९३९ [१२], ९४१ [२] तः ९४३, ९५० तः ९५२, ९५४, ९५५, ९५९, ९६० तः ९६७ सूत्राणां द्वितीयकण्डिका, ९६८[१-२],९७०,९७१, ९७५ [२], ९७७ [२],
९७८ [२], ९८० [२],
९८१] [२], ९८३ [२],
९८४, ९८६, ९८७[५], ९९५ [२], १००१ तः
१००३ [२], १००५, १००८ [१] तः १०१२ [3], १०१४ [२], १०१५ [२], १०१६
.
Page #681
--------------------------------------------------------------------------
________________
१६४
मूलसद्दो जाव
पण्णवणासुत्तपरिसिट्टाई सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो [२], १०२०[२],१०२१ [४], १०२३, १०२६ [२], १०२७ [२], १०२९, १०३१ [२], १०३८ [२], १०४१ [१३], १०४२, १०४३ [२, ४], १०४५ [२], १०४६ [२,६], १०४७, [२], १०४८ [३], १०४९, १०५० [३], १०५३, १०५४ [२,३], १०५५ [२], १०५६, १०५७, १०५९, १०६१, १०६२, १०६५, १०६६ [१], १०६७, १०६९ तः १०७५, १०७७ तः १०८१, १०८३, १०८६, १०८८ तः १०९०, १०९५, १०९७ तः १०९९, ११०३, ११०४, ११०६, १११०, १११६, १११७, ११२४, ११३६, ११४०, ११४२, ११४५, ११४७,११५०, ११५८, ११५९, ११६३ [१,३], ११६४[३], ११६५[२], ११७०, ११७२ तः ११७४, ११७८, ११८० [१, ५-१०], ११८२ [१-३], ११८३ [१-३], ११८८ तः ११९१, ११९३, ११९४, ११९७, ११९९[२], १२०० [२], १२०२, १२०९, १२१० [१], १२११, १२१५ [१-३], १२१६[२], १२१७, १२२१ तः ।
सक्कयत्यो सुत्तंकाइ १२२३, १२२५, १२२७, १२३०, १२३३ तः १२३७, १२४२ तः १२५१, १२५३, १२५५, १२५६, १२५७[१-३,५, ७,९, १२-१३], १२६६ [२]. १२७८, १२९२, १३०७, १३०८, १३३१, १३३२, १३७८, १३८७, १३९६, १४०१ तः १४०३, १४०७[२], १४०८ [३], १४०९, १४१० [२-३], १४११, १४१४[२], १४१५[३], १४१९, १४२० [७], १४२१[२,५], १४२४, १४२६ [२],१४२८[३], १४३० [२], १४३५, १४३६ [१], १४३७ [४,६], १४३८, १४४४, १४४७, १४५१, १४५८, १४६१, १४६८, १४६९, १४७१ तः १४७३, १४७६, १४७७, १४७९, १४९७[१,३], १४९८ [१], १५०१[१], १५१६, १५१७[१,३], १५१८[६-७], १५२० [१३], १.२३ [२], १५२६ [२,५], १५२९ [३], १५३२[२,५], १५३६ तः १५३८, १५३९[१, ४], १५४३, १५४४[३], १५४६, १५४७[२], १५४८, १५५१[१-२, ४.९], १५५२, १५५७, १५७५
Page #682
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसड़ो
बीयं परिसिहं - सद्दाणुकमो
मूलसद्दो
सक्कत्थो
सुत्तकाइ
तः १५७९ सूत्राणां द्वितीय
कण्डिका, १५८०, १५८१ [2],
१५८३[२],
१५८४[२], १५८५[२],
१५८६[२], १५८९[२],
१५९३, १५९५[२], १५९७[२], १५९९[२], १६०१, १६०३[२], १६०५, १६०६[१-२], १६१३[२] तः १६१६
[१], १६१७तः १६१९,
१६२७[१-२], १६३५ [२-३], १६३६, १६३८ [२], १६३९, १६४१, १६४५, १६४७[१], १६४९[२], १६५०, १६५६ a: १६६०, १६६३, १६६६, १६६८, १६६९, १६७१, १६७३,
१६७४[१], १६७६ [], १६७७[२], १६७९ तः १६८८, १६८९ [२-३], १६९०[२-३], १६९२, १६९४[२-३, ५.६, ९, ११-१२, १८], १६९५ [२], १६९६, १७०० [४-५, १०], १७०८ [५], १७१४, १७२०, १७२४, १७२७, १७३३, १७४१, १७४५, १७४९, १७५१, १७५२, १७५४ [१-२], १७५६ [२], १७५८[२], १७५९[२], १७६१, १७६३[३]. १७६५[१], १७६७[१], १७६८[२], १७६९ [१-२],
१७७०[२],
१६५
सक्कत्थो
सुतंकाइ
१७७२, १७७३[२],
१७७५ [१-२], १७७७
[२], १७७९, १७८३ [२],
१७८४ [३],
१७८७ [१-२], १७८८
[3], १७९२ [२],
१७९४ [२-३], १७९८ [१-२], १८०० [१,३],
१८०२, १८०५, १८०६
[१२], १८०९, १८६०,
१८६१, १८६४, १८६६ [२],१८६९[२],१८७१ [R], १८७६ [२], १८७७, १८७८ [२], १८८०[२, ४], १८८३ [२],१८८९[२],१८९४ [२], १९०७, १९१५, १९१९, १९२९तः १९३२ [२], १९४३, १९४६, १९५३, १९५६, १९५७ [२], १९६२ तः १९६४, १९६७, १९७६, १९९३, १९९८, २०००, २००४ तः २००६, २००९ [२], २०१४ [२] २०१८, २०२३, २०२८, २०२९, २०३४ [१] तः २०३६,
२०३९, २०४१, २०४६, २०४८, २०५०, २०५१,
२०५२ [१, ४.६], २०५३, २०५७ [२],
२०५९, २०६१, २०६२,
२०६५ २०६८, २०७१, २०७४, २०७९, २०८१, २०८७[२],२०९०[२], २०९१ [२], २०९२, २०९३[२], २०९४[१],
Page #683
--------------------------------------------------------------------------
________________
१६६
मूलसद्दो
जाव
पण्णवणासुत्तपरिसिट्टाइं . सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्र्सकाइ २०९५[२], २०९६[२], | जिणाणं जिनानाम् १०२ गा. ११७ २०९७[२],२०९८[१], जिणाभिहियं जिनाभिहितम् ११० गा. २०९९[२], २१०० [२], २१०१[२],२१०३ [२], जिणेण
जिनेन ११० गा. १२२ २१०४ [१], २१०५,
जिब्भगारा (?) जिह्वाकाराः२१०७,२११० तः२११५
शिल्पार्याः पृ. ३८ टि.. [१], २११६, २११९ जिब्भारा [२, ५], २१२० [२], जिभिदिए जिह्वेन्द्रियम् ९७३, ९७४ २१२१ [१-२], २१२३
[४], ९७६ [३], ९७९, [२-३], २१२४ [२-४],
९८७[१-२], १०२८[१] २१२७[२], २१२८[२], जिभिदिओवचए जिह्वेन्द्रियोपचयः १००७ २१२९[२],२१३४[२], जिभिदिय जिहेन्द्रिय ९७९, ९८२, २१३५ [२], २१३६,
१०१३, १८२२, १८२३, २१३७[२] तः २१३९,
१८२५ २१४० [२], २१४१,
जिभिदिय. जिह्वेन्द्रिय ९८७[२,४], २१४४ [२],२१४५[२],
१८१९ २१५४ [२], २१५६[२],
जिभिदिय- जिह्वेन्द्रियार्थावग्रहः २१५७, २१५८ [२], अत्थोग्गहे
१०१९ २१५९ [२], २१६१,
जिभिदियपरिणामे जिह्वेन्द्रियपरिणामः ९२८ २१६५, २१६६ [३], २१६९, २१७५, पृ. ७
जिभिदियचं- जिह्वेन्द्रियव्यजनावग्रहः टि. ३, पृ. २९३ टि. १ __जणोग्गहे
१०१८ पृ. ३५३ टि. २
जिभिदियस्स जिह्वेन्द्रियस्य ९८२, वनस्पतिविशेषः ४२गा.२३
९८७[३.४], ९९२[४], वृक्षभेदः ४८ गा. ३७
१०१३ यावत्कम् १०००, १००१ जियंतए जीवन्तकः-वनस्पतिः वनस्पतिविशेष:४२ गा.१९
४९ गा. ४० जपाकुसुमम् १२२९
जियंति
जीवन्ती-वल्ली ४५ गा.३१ , पृ.२९४ टि. १७ जिया
जीवानि ५४[२] गा.५५ वल्लीविशेषः ४५ गा.३० जिल्ली
वनस्पतिविशेषः पृ. २४ भुजपरिसर्पविशेषः ८५[१]
टि. ४ याभिः
१७६२ जीमूए जीमूतः १२२६ शिल्पार्यविशेषः १०६ जीरू
वनस्पतिविशेषः पृ. २२ जिनदृष्टान् ११० गा. १२१
टि. २ जिनवरेन्द्रम् १ गा. १ जीव
जीव १४, १६, ९३, २११ जिनवरेण १ गा. २
जीवः १२५९ गा. २११ जिनाः २१७०[२] गा. जीव
,, ३३४, ६९२, ८५८, ९१०[४], ९७१, १५८४
जावई जावति जावतियं जासुमणा जासुमणाकुसुमे जासुमिणाकुसुमे जासुवण जाहा जाहिं जिज्झगारा जिगदिढे जिणवरिंदै जिणवरेण जिणा
+जीव
Page #684
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
बीयं परिसिटुं-सहाणुकमो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो [१],१६०४[२] १७६२, जीववग्गस्स १७६६,१८७२, १८७७, जीवस्स ૧૮૮૪, ૧૮૮ખ [१, ३-४], १८८८, १८९१[२], १८९५ [१-४], १८९८[१-२], १८९९[१-२], १९०० [१, ३], १९०१[१], १९०२[१-३], १९०३ [१,५], १९०५[३],
१९०७, पृ. ४०४ टि. १ जीव. जीव ११० गा. १२०, जीवं
१५८०, १९०० [४], १९०३ [२], २०८५ जीवंजीवा
गा. २२७ जीवघणा जीवघनाः २११ गा. जीवा
१६९, २१७६ जीवा जीवणिकाए जीवनिकायेषु १५७४,
१६३७ जीवत्थिकाए जीवास्तिकायः २७०,
२७१, २७२ [४], २७३ जीवस्थिकाय जीवास्तिकाय २७०,२७१,
२७३ जोवत्थिकायस्स जीवास्तिकायस्य २७२ [४] जीवपए जीवपदे २१५८ [१],
२१६० जीवपए
१६०४ [२] जीवपज्जवा जीवपर्यवाः ४३८, ४३९,
४९२ [२] जीवपण्णवणा जीवप्रज्ञापना ३, १४,५८
[१-२], ५९, १४७ [२] .जीवपण्णवणा , १५, १७ तः
१९,५६ [१],५७[१-२] जीवपदे जीवपदे २१६२ जीवपरिणामे जीवपरिणामः ९२५,
९२६, ९४६ जीवमिस्सिया जीवमिश्रिता-भाषाप्रमेदः
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ जीववर्गस्य ९१० [४] जीवस्य ५४ [८] गा. ९३, १५४५, १६०७ तः १६०९, १६११ तः १६१३ [१], १६१४ तः १६१६ [१], १६१९, १६२८ तः १६३०, १६३५ [५], १६३६, १६३९, १६४५, १६५० तः १६५३, १६५६,
१६५७, १६६१ जीवम् ५४ [११] गा.
१०४-१०५ जीवञ्जीवाः-चर्मपक्षिविशेषः जीवौ ५४ [२] गा. ५५ जीवाः ५४[११], २१३, २५२ तः २६९, २७४ तः २७६, २९२, २९४, ३०१ तः ३०३, ३२५, ६८७,६९१,७५३,७६३, ८६७, ८७१, ८७६, ८८९, ९००,९६४[१], ९६५[१], ९६६ [१], ९६७ [१], ९६८ [१], ९७०, १०७७, १०८९, ११७०, ११९१, ११९३, १३९९, १५७३, १५८२, १५८३ [३], १५८६ [१], १५९२ तः १५९५ [१], १६०४ [१], १६४३, १६४८, १६६९, १६७२, १६७७ [१], १७०५, १७०७ [१], १७०८ [१-३], १७१५, १७१८, १७२१, १७२५, १७२८, १७३१ [१], १७३४,
Page #685
--------------------------------------------------------------------------
________________
पण्णवणासुत्तपरिसिट्टाई मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो जीवा
१७५७, १७६४, १७७४ ० जीवाणं [१], १७७८, १७८४ [१],१७८९,१८२८[१], १८६८, १८६९ [२], जीवातो १८७२, १८७५ [१], १८७७, १८७९, १८८४, जीविय १८८६, १८८९ [३], १९०३ [६], १९२८, जीविया १९३४, १९५४, १९६१, १९६५, १९७०, १९७४, जीवियाओ १९८० गा. २२१, जीवे २१२५, २१४२,२१४६, २१५३ [५-६], २१६६
[३-४], पृ. ३५१ टि. १ .जीवा जीवाः ३३४, २०६८,
२१३९, पृ. १११ टि. २ जीवाई जीवान् २१५३ [४],
२१६६ [३] जीवाओ जीवात् १०९१, १५९२,
१५९७ [२], १६००, १६२०, २१५३ [५],
२१६६[३] जीवाजीव मिस्सिया जीवाजीवमिश्रिता
भाषाप्रभेदः ८६५ जीवाण जीवानाम् ५४[१०]
गा. १०३ जीवाणं
, २५२ तः २६९, २७४, २७५, ३२५, ६९१, ७५३, ७६३, ७७२, ९००, १०६९, १०७७, १०८७, ११७०, ११९१, १५७४, १५७६ [१], १५७७[१], १५७८[१], १५७९ [१], १६३७, १६३८[२], १६४०, १९११, १९३९, १९५२,२१२५, २१४२, २१५३ [६], २१६६[४]
सक्कयत्थो सुत्काइ जीवानाम् ५४[१०] गा. १०१, २११९[३],
२१२१ [२], २१४१ जीवात् १५८८, १५८९ [३], १५९६,१६०४ [१] जीविका-वनस्पतिः
५४[१] गा. ५१ जीवकानि ५४ [८]
गा. ८७ जीवितात् १५७२ जीवः २१२ गा. १८१, ८०७, ८७७ [१], ८७८ तः ८८०, ८१.०, ८९२, ८९३, १२१६[१], १२१७, १२६०, १४०७ [१], १४७२, १५८१ [१], १५८५[१], १५८८, १५८९ [१], १५९०, १५९१, १६०४ [१], १६२०, १६४२, १६४६, १६४७[२], १६६७, १६७०, १६७५, १६७६[२], १७४४, १७५५, १७५६ [२], १७६३ [१], १७६६, १७६७ [१], १७६८[१], १७७० [१], १७७३ [१], १७७६, १७७७ [२], १७८३ [१], १७९२[१], १८६६[१], १८७१[१], १८७४[१], १८७६ [१], १८८१[१], १८८३[१], १८८७[१], १८९० [१], १८९२ तः १८९४[१], २१५३ [१,४,६],२१५४ [१],२१५६ [१],२१५८ [२], २१५९ [१], २१६५, २१६६[१,३-४]
Page #686
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
जीवे
जीवेणं
जीवेसु
जीवेहिंतो
जीवेहिंतो
०
जीवो
जीसे
जीहा
• जीहा
जुई
जुगमच्छा
जुगवं
जुतीए
जुवरायं
जुवलयाणं
जुंगमच्छा
जुंज
जुंजति
जुंजमाणे
जूया जूहिया
सक्कत्थो
सुत्तकाइ
जीवे
_८८८[१]
जीवेन १६७९ तः १६८४ [१],१६८५[१], १६८६
जीवेषु १९०४[१],
१९०६
जीवेभ्यः १५९०, १५९४, १५९५[२], १५९८, १६०२, १६०३ [२] जीवेभ्यः ९१० [४] जीवः ५४ [८] गा. ८८, ५४[९] गा. ९७, १०९१, १६६४गा. २१७ यस्याः ५४ [३] गा. ५९, ५४ [४] गा. ६९, ५४
[५] गा. ७९, ५४ [६]
गा. ८३
जिह्वा
जिहा
घुन्या
युग मत्स्याः
बीयं परिसिद्धं - सद्दाणुकमो
मूलसदो
युगपत्
२१७५
द्युत्या १७७, १७८ [२],
१८८, १९६
१०२५, १०२८
[२-३]
१७८ [२]
१७८ [१]
६३
११०८
युवराजम् युगलकानाम् १८७ गा.
"
१३९ मत्स्यविशेषः पृ. २९ टि. ३
युनक्ति
युञ्जन्
२१७३[१],
२१७४[३]
२१७३[१-२],
२१७४[१-३]
२१७३[२],
२१७४[२-४]
यूका
५७[१] यूथिका-वनस्पतिः ४३
गा. २५
●
जे
जूहिया
""
सक्कत्थो
यूथिका - वनस्पतिः
१६९
सुतंकाइ
१२३०
यः २११, १३२६, १३३०, १३३४, १३४३, १३४४, १३४६, १३५२, १३५९, १३७५, १४२० [२-८], १४२१[२], १४२५[२],१४२८[२], १४३१[२], १४३२ [२-३], १४३६[२], १४३७[२-६], १७४४, १७९६, १८०६[१],
१८१५, १८२४
ये ८ [१] तः १३ [५], २४, २५[२३], २८ [१,३.४], ३१[१,३-४], ३४[१,३-४], ४० तः ४२, ४६ तः ४९, ५१, ५२, ५४ [१] गा. ५३, ५४[३] गा. ५७-५८गा. ६१, ५४ [४] गा. ६७६८ गा. ७१, ५४[८] गा. ८९, ५४[११], ५५[२-३], ५६ [१],५७ [१], ५८ [१], ६३, ६७, ६८ [२-३],७१,७३,७४, ७५[२-३],८०, ८३, ८४ [२-३], ८५ [१, ३-४], ८७, ९१ [२-३], १०५ तः १०७, १००, १५३, १५६, १५९, १६२, १९५ [१], २११ गा. १६८, ६७९, ६८१, ८४९, ८५०, ८५२, ८६७, ८६८, ९९३,
९९४, ९९६, ९९८, १०६७, ११२४ तः
Page #687
--------------------------------------------------------------------------
________________
१७०
मूलसद्दो
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ ११२६, ११२८, जेणामेव यत्रैव २०५२[४.५] ११२९, ११३२, ११३३
जेसिं
येषाम् ११५५, १८८५ [१], ११४१, ११४२,
[३], १८९८ [१२], ११४४, ११४७, ११५२,
१९०३ [३-४] १४२१[३-५], १५७३, जेहिंतो येभ्यः ६४८, ६५० १७०२ [३२], १९२८,
[१०], ६५३ [३], ६५७, १९२९, १९३१, १९३२ [१], १९५४, १९६०,
यः ५४ [९] गा. ९७, २०५२[२-६], २०५७
११० गा. १२१ तः १२५ [३-४], २०७८, २०८३,
गा. १२८ गा. १३०, २१६८ याः ४४, ४५, ५४ [३] | जोइस ज्यौतिष २०५२ [१] गा. ६०, ५४ [४] ० जोइसपहा ज्योतिष्पथाः १६७, गा. ७०
१७१ तः १७४ यत् २११, ९८३ [२], ० जोइसप्पभा ज्योतिष्प्रभाः १६८ ९८४, १५२३ [१-२], जोइसप्पहा ज्योतिष्पथाः १६९,१७०
१५२६ [१] जोइसम्मि ज्योतिष्के १९५ [१] यानि ५४ [३] गा. ६२ जोइसिए ज्योतिष्कः १२०७ [१] तः ६५, ५४ [४] गा. ० जोइसिए ज्योतिष्के १४५६ ६६ गा. ७१ तः ७५, जोइसिएसु ज्योतिष्केषु १२०७ [१], ५४[८] गा. ८७, ८५३, ९१० [१-४], ९११ जोइसिणिदेवीओ ज्यौतिषदेव्यः ११८५ [१.२], ९१२ [२], जोइसिणीओ ज्योतिष्काः २८९, ३३४, ९१४[१-२], ९१६ [२],
११८९, ११९०, १४१६ ९१८ [१], ९२०,
[२], पृ. २८४ टि. ५ ९२१ [१]
जोइसिणीण ज्यौतिषीणाम् ११६८[२] यान् १८०३ तः १८०५,
जोइसिणीणं
" ३९६ [१-३], १८१० तः १८१२,
११८९ १८१६, १८१७,१८१९,
जोइसिय ज्योतिष्क ६३४, ६५०
[१३],६७२[९], ६७४, १८२२, १८२५,२०४०,
६८३, ७६२, ७७१, २१५३ [१],२१५६[१],
९८९, १०३४, १०४१ २१५९ [१], २१६५,
[७], १०८४, १४२२, २१६६[१]
१४२८ [५], १४३३, येन १ [गा. २]
१४६३, १५८९ [४], ,, १०९०, १०९१,
१६४७[३], १६६२, १११८, १५७० तः
१९२७, २०२१,२०७६, १५७२, पृ.२७२ टि.१-३
पृ. ५० टि. ६
नेन
जेणं
Page #688
--------------------------------------------------------------------------
________________
१७१
बीयं परिसिटुं-सदाणुक्कमो मूलसद्दो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो जोइसिय. ज्योतिष्क १९५[१-२], जोगे
४५४, ६०८, ६२५, जोगे ६३८, ७५२, ११४४, ११४८, १२१४, १८७८
जोणि
[३], १९७२ जोइसियत्ते ज्योतिष्कत्वे १०५४[२] जोइसियदेवा ज्योतिष्कदेवाः ६५८, जोणि.
११८५, ११८८ जोइसियदेवेहिंतो ज्योतिष्कदेवेभ्यः
जोणिए
६५० [१६] जोणिएसु जोइसियरायाणो ज्योतिष्कराजानौ
.जोणिएहिंतो
जोइसिया
जोणिणीमो
जोणिणीण जोणिणीणं जोणिब्भूए जोणिया
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ योगे ८६२ गा. १९४ योगः २१२ गा. १८०,
१२५९ गा. २११ योनि ५७[२], ५८[२], ६८[४], ७५[४], ८४ [४], ९१[४], २११ योनि २५[३], ३१[४],
३४[४], ५५[३] योनिकः १२११ योनिकेषु योनिकेभ्यः ६५०[१],
११९४ योनिकाः २२६, २७९,
११८०[७] योनिकानाम् ११८० [४]
,, २२६, ११९७ योनिभूते ५४[९]गा.९७ योनिकाः २१८, २२६, २७८, ७५३, ७६३, ७७२, ११४१, ११८० [५,७,९], ११९४,
११९७, १२०५ योनिकानाम् ११८०[५]
,, २२५, २२६, ७४५ तः ७४७, ७५३, ७६०, ७६१, ७६९, ७७०, ७७२, ११६३ [१,३], ११७२, ११८० [१-३,५-१०], ११९४,
११९७ योनिः २ गा.४,५५[३] गा. १०९, ७३८ तः ७४०, ७४२, ७४५, ७४७ तः ७५१, ७५४ तः ७५६, ७५८, ७६१, ७६४, ७६५, ७६७,
७७०, ७७३ [१-४]
जोइसिया जोइसियाण
ज्योतिष्काः १३९, १४२ [१२], १९५[१],२२२, २२८, ३३४, ४३९, ४९९[२], ६२२, ७००, ९९७, ११९०, १४१६
[२], १८२८, १९९७ ज्योतिष्काः १५५१[३] ज्योतिष्काणाम् १५२६
[४], १५३२[४] , १९४[१], १९५ [१-२], ३९५[१],५८८, ६७४, ११६८[१], ११८५, ११८८, १५२०
[४], २०८३ ज्योतिष्काणाम् ३९५
[२-३], १०५१ ज्यौतिषेन्द्रौ १९५[१] योजयितव्यम् ८०२ योगः १८६५ गा. २१९ योगनिरोधम् २१७५ योगपरिणामः ९२६,९३१ योगपरिणामेन ९३८, ९४० [१], ९४१[१],
जोइसियाणं
जोणियाण जोणियाणं
. जोइसियाणं
जोइसिंदा जोएअव्वं +जोगजोगणिरोह जोगपरिणामे जोगपरिणामेणं
जोणी
जोगसञ्चा
योगसत्या-भाषाप्रभेदः
Page #689
--------------------------------------------------------------------------
________________
१७२
मूल सद्दो जोणी जोणी. जोणीए जोणीपयं जोतिस.
जोतिसविसये
जोतिसिए जोतिसिय
जोतिसिय
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयत्थो सुत्तंकाइ | मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ योनि ५६ [२], ८५ [५] जोयणपुहत्तिया योजनपृथक्त्विकाः ८: २८[४] जोयणम्मि योजने
२१ योन्याम् ७७३ [२-४]
जोयणसएसु योजनशतेषु १८८, १८९ योनिपदम् पृ. १९२५ २६
[१], १९० [१] ज्योतिष्क १९७३ गा. जोयणसत० योजनशत १९५ [१]
२२०, २०५१ जोयणसतपुहत्तं योजनशतपृथक्त्वम् ज्योतिर्विषये १९५[१] ज्योतिष्को १०४४ जोयणसतपुहत्तिया योजनशतपृथक्त्विकाः ८३ ज्योतिष्क ९०९, १०४३
जोयणसतसहस्स योजनशतसहस्र १६८, [४], १०७६, १४०४,
१७०, १७१, १७३, १४४१, १४४३, १६३५
१७४, १७७, १७८ [१], [६], १९३५, १९७९,
१७९ [१], १८३ [१] २०२६, २०३१, २०३७, जोयणसतसहरसं योजनशतसहस्रम् १५२७, २११५ [१], २१३२,
१५३१, १५३२ [१] २१६४ जोयणसतसहरसाई योजनशतसहस्राणि ज्योतिष्क ११५४,
___ १९७ [१], १९९ [१], १२०० [२], २११३
२१० ज्योतिषिकत्वे २१०७ जोयणसतसहस्साणि
, २१० १०४६ [४] | जोयणसतसहस्से योजनशतसहस्रे १६८ तः ज्योतिष्काः ९४५,
१७३, १७८ [१], ११५१, २०८३
१७९ [१], १८० [१], २०४५
१८३ [१], १८५ [१] ज्योतिष्काणाम् ९२३, जोयणसतसहस्सेसु योजनशतसहस्रेषु १७६
२०१३ जोयणसतं योजनशतम् ८३, १८८, योजन १६८ तः १७४,
१८९ [१], १९० [१] १७७, १७८ तः १८३
जोयणसताई
योजनशतानि १९६, १९८ सूत्राणां प्रथमकण्डिका,
[१], १९९ [१] जोयणसताणि
,, १९७ [१] योजनकोटाकोटयः
जोयणसते योजनशतम् १९५ [१], ९१८[१]
२१६९, योजनकोटाकोटीः १९७
योजनशते २११, २१६९ [१], १९९[१], २०० [१], २०२[१], २०६
जोयणसतेसु योजनशतेषु १९३ [१] [१], २१०
जोयणसय- योजनशतवर्गयोजनकोटी: १९७ [१],
वग्गपलिभागो प्रतिभागः ९२२ १९९ [१], २१०
जोयणसयसहस्स योजनशतसहस्र १६९, योजनपृथक्त्वम् १५११
१७२, १८० [१], १८१ [२], १५१२ गा. २१६
[१], १८२ [१]
जोतिसियत्ते
जोतिसियत्ते जोतिसिया
जोतिसिया जोतिसियाणं
जोयण
जोयणकोडाकोडीओ
जोयणकोडीओ
जोयणपहत्तं
Page #690
--------------------------------------------------------------------------
________________
१७३
२११
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ योजनिकम् योजनानि
२११ योजनेभ्यः ९९२[१,३] यौवन २०५२[२] यौवने १७८[१-२] मत्स्यविशेषः पृ. २९
टि. ८
स्साओ
झ
बीयं परिसिटुं-सद्दाणुकमो मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ | मूलसद्दो जोयणसयसहरसं योजनशतसहस्रम् २१६९ • जोयणिए जोयणसयसहस्साइं योजनशतसहस्राणि ,, जोयणे जोयणसयसह- योजनशतसहस्रात्
जोयणेहिंतो
९९२ [२] जोवण जोयणसयसहस्से योजनशतसहस्र १८१ [१], जोवणे
१८२ [१] उझसगारा जोयणसयसहस्सेसु योजनशतसहस्रेषु ९३ जोयणसयं योजनशतम् १९३ [१] जोयणसयाई योजनशतानि २१० +जोयणसहस्स योजनसहस्रम् १५१२ गा. झल्लरिसंठाण.
२१५-२१६ झंझावाए जोयणसहस्स
योजनसहस्र १८८, १८९ झिल्लिया [१], १९०[१], १९३ झिल्ली
[१] जोयणसहस्सं योजनसहस्रम् ८३, १६९, झिगिरा
१८१[१], १८२[१], झिंगिरिडा १८३ [१], १५०२, झुंझावाए १५०६[१,३-४], १५०९, १५१०, १५११ [२], १५१२ गा. २१५, टंकेसु
१५४८, २१५७ जोयणसहस्साई योजनसहस्राणि १७४,
१९७[१], १९८[१], ०ट्ठाणा
१९९[१], २१० जोयणसहस्सिया योजनसहस्रिका पृ. ३३ ०ट्ठाणाण
झल्लरीसंस्थान २०१३ झञ्झावातः ३४[१] त्रीन्द्रियजीवाः ५७[१] वनस्पतिविशेषः ५४[८]
गा. ८८ त्रीन्द्रियजीवाः ५७[१]
, पृ. २८ टि.३ झुझावातः पृ. १६ टि.५
टोंब
टि.१
जोयणसहस्सेसु जोयणस्स जोयणं जोयणाई
ट्ठाणाणं •ट्ठागेसु
योजनम्
योजनसहस्रेषु १७४ योजनस्य २११
८३ योजनानि १९९[१], २००[१], २०१[१], २११, ८८०, १५०७ [१], १९९१, १९९२, २१५६ [१], २१५७, २१५९ [१], २१६०,
२१६६१ योजनानि
टङ्केषु
१४८ म्लेच्छजातिविशेष पृ.३६
टि. ९ स्थानानि १२४७ तः
१२४९ स्थानानाम् १२४८,
१२४९
१२४९ स्थानेषु १५१, १६०, १६३ तः १६६, १७५ स्थानेभ्यः १२४९ स्थितिका पृ. ३२ टि. १६ स्थितिकः ४५६ [१,३],
५३५[१, ३], स्थितिकस्य ४५६ [१] स्थितिकानि ८७७[५] स्थितिकानाम् ४५६ [१], ४६७[१], ५३२[१],
• टाणेहितो .टिईया .द्वितीए
• द्वितीयस्स • द्वितीयाई .द्वितीयाणं
जोयणाई
८२
Page #691
--------------------------------------------------------------------------
________________
१७४
मूलसद्दो
+ठवणा
ठवणासच्चा
स्थितिः
ठवेहि
ठाणपयं ठाणमग्गणं ठाणा
ठिच्चा
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो ५३३[१], ५३५[१], ठागेहिं ५३७[१], ५५६ [१]
* ० ठाणेहिंतो ठ
ठिइपयं स्थापनायाम् ८६२ गा.
१९४
ठिई स्थापनासत्या-भाषाप्रभेदः ठिई
८६२ स्थापय ५४[१०] गा. ठिईए
१०४-१०५ स्थानपदम् पृ. ८० पं. ६ स्थानमार्गणाम् १७९८[१] ० ठिईए स्थानानि १४८ तः १७७, * . ठिईया १७८ तः १८६ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, १८८, १८९[१], १९०[१], ठितलेस्सा १९३ [१], १९५[१], ठिति१९६, १९७ तः २०६ + ठिति सूत्राणां प्रथमकण्डिका,
२०७ तः २११ ठितिबंधए स्थानानि १२४६, १२४७ , १२४७ तः १२४९ ठितियाई २ गा.४
ठिति स्थानानाम् १२४८, ठिती
१२४९ ,, १२४७, १२४८ __, १२१८ गा. २१०
, १२४८, १२४९ स्थानेषु ९३, ६७३ [२],
१७४१ ,, १५१, १६०, १६३
तः १६६, १७५ स्थानः ९६१[१], ९६४ तः ९६८ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, ९७०, १६६४ गा. २१७,
१६७०, १६७२
सक्कयत्यो सुत्तंकाइ स्थानाभ्याम् १६७०,
१६७२ स्थानेभ्यः १२४७, १२४९ स्थितिपदम् पृ. १३५
पं. ११ स्थितिम् १७४४
२गा. ४,
३३६ [२] स्थित्या ४४०, ४८१[३], ४९५[१], ५१८,
५४८[१] स्थितिकः ५३६ [२] स्थितिकाः पृ. ३२ टि. ६ स्थित्वा १२१५[१],
१२५२[४-५] स्थितलेश्याः १९५[१] स्थितिः १७०२[४,१६] स्थितौ ८२९ [२]
गा. १९१ स्थितिबन्धकः १७४२ तः
१७४४ स्थितिकानि १७९७ स्थितिम् स्थितिः ३३५[१३], ३३६ [१,३], ३३७[१] तः ३५१[१], ३५४ [१-३], ३६० [१], ३६३ [१], ३६६ [१], ३६९ [१], ३७१[१], ३७२ [१], ३७५[१], ३८१ [१], ३८४[१], ३८७ [१], ३९० [१], ३९३ [१], ३९४ [१], ३९५ [१], ३९६ [१], ३९९ [१], ४०७[१], ४०८ [१], ४०९[१], ४३६ [१], ४३७[१,३]
.ठाणा *.ठाणा ठाणाई *.ठाणाण
. ठाणाणं
ठाणाणं*.ठाणाणं ठाणेसु
* ० ठाणेसु
ठाणेहिं
Page #692
--------------------------------------------------------------------------
________________
१७५
मूलसद्दो
सक्कयत्थो
सुत्तंकाई [१३], ४९० [१-३], ५३२ [१३], ५३३ [१३], ५३५ [२], ५३६ [१-३], ५३७ [१-३], ५५६ [१-३] स्थितिकः ४५६ [१३],
५३५ [१, ३] स्थितिचरमेण ८१०[१],
८११ [१] स्थितिनामनिधत्तायुष्कः ६८५
ठितीए
૬૮૪
बीयं परिसिटुं-सद्दाणुक्कमो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो १६८४ [४], १६९७, १६९८[१-२], १७३६ [१], १७३७[१], १७३८, १७४१,पृ.१२६
टि.१ स्थित्या ४४१, ४४३ तः *.ठितीए ४४८, ४५२ तः ४५६ [१], ४५७[१], ४५९ ठितीचरिमेण [१], ४६२[१], ४६४ [१-२], ४६६ [१], ठितीणामणि४६७[१], ४६८[१], हत्ताउए ४७० [१], ४७३ [१], ठितीणामनि४७४[१,३], ४७५[१], हत्ताउए ४७७[१], ४८१[१], ठितीनामनि४८२[१,३], ४८३ [१], हत्ताउए ४८५[१-३], ४८७[१], ठितीयस्स ४८९ [१, ३], ४९० [१, ३], ४९.१[१], ४९३[१-३], ४९७, ४९९ [२], ५०४,५०५, ५०८, ५१०, ५११, ५१३ तः ५१५, ५१७,
*.ठितीयस्स ५१९, ५२५[१], ५२९
•ठितीयं [१], ५३० [१], ५३१ [१-३], ५३२[१,३],
ठितीया ५३३[१, ३], ५३५
ठितीयाई [१,३], ५३६[१,३],
*.ठितीयाई ५३७[१,३], ५३८[१],
०ठितीयाण ५३९ [१], ५४१[१],
ठितीयाणं ५४२[१], ५४३ [१], ५४५[१], ५४७[१], ५५० [१], ५५१[१],
ठितीहि ५५२[१], ५५४[१-३], ५५५[१३], ५५६
[१,३], ५६७[१] | ठियाई स्थितिकः ४६७ [१-३], ४७४ [२-३], ४८२
स्थितिकस्य ४६७ [१], ४७४ [१], ४८२ [१], ४९० [१], ५३२ [१], ५३३ [१], ५३५ [१], ५३६ [१], ५३७ [१],
स्थितिकस्य ४५६ [१] स्थितिकम् १७४५ तः १७४७ [१], १७४९ तः
१७५२ स्थितिकाः ३३२ स्थितिकानि ८७७ [५]
स्थितिकानाम् ३३२
, ३३२, ४५६ [१], ४७४ [१], ४८२
[१], ४९० [१] स्थितिभिः २०७० [१] गा. २२८, २१७० [२]
गा. २२९ स्थितानि ८७७ [१२], ८८८ [१], ८८९ तः
८९१
ठितीए
Page #693
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
डझंत +डब्भ
डंब
डोंब
डोंबिलग
ढंका
+ ढंकुण
+ढिंकुण
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ
णक
म्लेच्छजातिविशेष ९८ दह्यमान पृ. ५७ टि. ४
णक्का
मत्स्यविशेषः ६३ दर्भः ४७ गा.३५
णक्खत्त
नक्षत्र १६७ तः १६९, म्लेच्छ जातिविशेष
१९६, १९८[१] णक्खत्त. पृ. ३६ टि. ७
नक्षत्र-नक्षत्रनामाभिधद्वीप-समुद्रार्थे १००३
[२] गा. २०६ णक्खत्तविमाणे नक्षत्रविमाने ४०३[१-३],
४०४ [२] काकाः
णगर
नगर १८८, १८९[१] चतुरिन्द्रियजीवः
णगर .
" २११ गा. १७४ पृ. २८ टि. ९ णगर -
१९३[१] __,, ५८[१] गा. ११०
णगरणिद्धमणेसु नगरनिर्धमनेषु-नगर
जलादिनिर्गमनमार्गेषु ९३
०णगरा नगराणि १८८, १८९ न ५४ [११], २११ गा.
[१], १९० [१] १७२-१७३, २७२ [३], णगरावास नगरावास १८८ ६५: [३], ६६६[३], +णग्गोह न्यग्रोधः ४१ गा. १७ ६६७, ६७ [२], णग्गोहपरिमंडल- न्यग्रोधपरिमण्डल६७५, ८३२ तः ८३८, संठाणणामे संस्थाननाम १६९४[८] ८.४ तः ८५७, ८९०, णग्गोहपरिमंडले न्यग्रोधपरिमण्डलम्८९७, ९४८ गा. १९९,
संस्थानविशेषः ९८८ ९९६, ९९८, १०४१
णचण नर्तन
१८८ [६], ११४८, ११५५, णह
नाट्य-नृत्य १७८[१], १६०४ [1], १६७९,
१८८ १६८०, १७०९, १७१७, णस्थि
नास्ति २११ गा. १७५, १७३२, १७४१, १८०९,
९४० [१], ११८१, १८७६ [२], १८७८[३],
१२०३ [५], १५५९ तः १९०७, १९५५, १९६४,
१५६१, १५६३ [१], २०४०, २०४२, २०४३,
१५९९[२], १६०१, २०४६, २११७[१],
१७०८[१-३], १९०७, २१५७, २१६० [२] गा.
१९५५, २११७[१] २२९
न सन्ति ८३, ८९, १९९ न ११० गा. १२१ गा.
[१], ४६०, ४७३ [२], १२३, ८३१, ८३९ तः
४७८, ४८७[१], ४८८, ८४८, ८७५
४९६, ५३८ [१], ९१० नकुलाः
[३], ९११ [१], ९१४
ण
णउला
Page #694
--------------------------------------------------------------------------
________________
१७७
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ नपुंसकवेद
परिणामः नपुंसकवेदस्य
१७०८ [१०] नपुंसकाः ५७ [१],
७५ [२-३], ८५ [३] नपुंसकाज्ञापनी ८३७ नपुंसकाः ३३४ नयगतिः ११०५, १११३ नयनौ १७८ [२] नगरी १०२ गा. ११७ नयविधिभिः ११० गा.
बीयं परिसिटुं-सहाणुकमो मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो णस्थि
[२], ९१८[२], १०३४, णपुंसगवेय१०४१ [१-४, ६-९], परिणामे १०४३ [१, ३, ५-६], णपुंसगवेयस्स १०४५[१], १०४६ [१, ३, ५, ७-८], १०४७ णपुंसगा [१-४], १०४८[२, ४], १०४९, १०५० [१-३], णपुंसगाणमणी १०५२, १०५४ [१-२, णपुंसया ४], १०५५ [१, ३-५], णयगती १०६१, १०६५, १०६७, ०णयणा २०९३ [१], २०९५ णयरी [१], २०९६ [१-२], णयविहीहिं २१०० [१२], २१०१ [१], २१०२, २१०३ ०णया [१], २१०५ तः २१०८,
णयाणं २११२, २११३, २११९ णरगभयं [१-२, ४], २१२० [१-३], २१२३ [१], णरगा
२१२४[१-३] णरगावास. २१३५[१]
णरगेसु न स्तः १९०४ [३] णदीण
नदीनाम् ८८५ गरदावणिया णपुंसगआणमणी नपुंसकाज्ञापनी ८३४ णरवावणिया णपुंसगपण्णवणी नपुंसकप्रज्ञापनी ८३५, णरवाहणिया
८३८, ८५६ +णल णपुंसगवयणं नपुंसकवचनम् ८५७ णपुंसगवयणे
णलाण णपुंसगवयू नपुंसकवाक् ८३३, ८३६, णले
८५३, ८५४ णव णपुंसगवेदए नपुंसकवेदके १९०२[३] णपुंसगवेदस्स नपुंसकवेदस्य १७०२
[२], १७०८[८],
१७११[१-२] णपुंसगवेदे नपुंसकवेदः १३२९,
१६९१[५] णपुंसगवेयगा नपुंसकवेदकाः ९३८,
___९३९ [१], ९४२ आ९[२]-१२
नया:
१११३ नयानाम् नरकभयम् १६७, १६८,
१७० तः १७२, १७४ नरकाः १६७ तः १७४ नरकावास १७३ नरकेषु १६७, १६८,
१७२ कार्यविशेषः १०५
, पृ. ३८ टि. ४
नड:-वनस्पतिः ५४[-]
गा. ९२ नडानाम् नडः-वनस्पतिः४६गा.३३ नव ५८[२], ८५[५], १९७[२], ४१५[१], ५३४, ५४९, १०३१ [१], १०३२ [२], १०६६ [२], १४९७[३], १४९९ [१], १५००, १७०२[६, ८,२१,४५], १७११[२], १७६१, १७६५[२], १७८४[१]
Page #695
--------------------------------------------------------------------------
________________
१७८
मूलसद्दो
णवओ
णवगा
णवणीइया
णवणीतया
णवणीयं णवपएसहीणे णवर्म
णवरं
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयत्थो सुत्तंकाइ | मूलसद्दो नवकः १५०४[४], १५०९ तः १५११[१] नवकाः-नव ९१[४] गा.
१११ नवनीतिका-वनस्पतिः
४३ गा. २६ , पृ. १८
टि. २० नवनीतम् ८५३ नवप्रदेशहीनः ५०७ नवमम् ११८० [१०],
पृ. १९२ पं. २६ नवरम् १९२, १९९ [१२], २०० [१] तः २०५ [२], २०६ [२], २०८, ४५०, ४५४, ४५६ [३], ४५७, ४६०, ४६७ [३], ४६८ [३], ४७३ [२-३], ४७४ [२-३], ४७५[३], ४७७ [३], ४७८, ४८०, ४८१[२-३], ४८३ [३], ४८५[२-३], ४८९ [३], ४९३ [३], ४९५[३], ५२२, ५२७[३], ५२९ [३], ५३८[३], ५४०, ५४२[३], ६३८, ६६०, ६६४, ६६५[१], ६६६ [३], ६७१, ६७६,८०५, ८०६, ८९५, ९१७, ९२०, ९२२ तः ९२४, ९४० [१,३], ९४१ [१-२], ९४५, ९४६, ९८३ [१], ९८४, ९८६, ९८७[१,५], ९८८, ९९०[४], ९९८, १००३ [२], १०१२[२], १०१४
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ [२], १०१६ [२], १०२२ [१२], १०३२[१-२], १०३३ [२], १०३८[२], १०४१[४, ६], १०४२, १०४३ [२], १०४५[१], १०४७[२], १०४९, १०५० [२], १०५२, १०५९ तः १०६१, १०६४, १०६५, १०६६ [२-३], १०७२, १०८०, १०८२,११४१, ११४२, ११४४, ११४६, ११४७, ११५० तः ११५२, ११५५, ११७२, ११७४, ११८० [१, ३], ११८१, १२०० [२], १२०२, १२०३ [५], १२०५, १२४८, १२४९, १२५८ [८], १३४९, १४०८ [३], १४३५, १४६४, १४६७, १५००, १५२६ [३], १५३२ [५, ७], १५५१[८], १५९५[२], १५९७ [२], १५९९[२], १६०१, १६०३ [२], १६३८ [२], १६३९, १६४१, १६४९ [२], १६७६ [२],१६७८[२], १६८४ [२], १६८५[२], १६९४ [१८], १६९५ [३], १७१७, १७२७, १७२८, १७३० [२], १७३१[३-४], १७३३, १७३९[३], १७४१, १७५६ [२], १७६५ [२], १७७७ [२], १७८४[३],१८०६ [२],
Page #696
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो १८०९, १८१५, १८२०, १८२४, १८२६, १८२८, १८२९, १८६९ [२], १८७६ [२], १८९५[२], १९०० [२], १९२४, १९३२ [२], १९५५, २०००, २०३६, २०३९, २०५०, २०६५, २०९१ [२], २०९२, २०९६ [२], २१०० [२], २१११, २११५, २११७ [१], २११८ [१], २११९[२],२१२० [२], २१२२, २१२३ [२-३], २१२४ [२-३], २१२८ [२], २१३९, २१४६, २१५०, २१५४ [१], २१५७, २१५८ [१-२], २१६० तः २१६२, २१६५, पृ.४०२ टि. १ नवरम् ५२८,१०५४ [२] नवविधाः १०१, १४६
[१], १५२० [५] नवविधः १६८० नवविधम् १६९१ [५] नवभ्यः ९९२[३] वनस्पतिविशेषः ५२
,, ५४[१] गा.५१ वाक्यालङ्कारादिषु २५ [२-३], २८[३-४], ३१ [३-४], ४०, ४१, ५५ [२-३], ५६ [२], ५७ [२], ५८ [२], ६८ [२-४], ७५[२-४], ८२, ८३, ८४ [२-४], ८५ [३५], ८९, ९०, ९१ [२-४], ९३, १०७, १४८
१७२ सक्कयत्यो सुत्तंकाइ तः १७८ [१], १७९ [१] तः १८१[१], १८२ [१] तः १८४[१], १८५ [१], १८६ [१], १८८, १८९ [१], १९० [१], १९३ [१], १९५[१२], १९६[१], १९७[१] तः १९९, २०० तः २०६ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, २०७ तः २११, २२५ तः २७२ [५], २७३ तः २७५, ३२५, ३३० तः ३३३, ३९७ [१] तः ३९९ [१], ४०९ [१], ४३६ [१], ४३८, ४३९, ४६२ [१], ५०० तः ५०४, ५६० तः ५७७, ५७९, ५८१, ५८३ तः ५८५, ५८९, ६०५ तः ६०७, ६०९ तः ६१३, ६१५,६१७,६१९,६२१, ६२३,६२४,६२६,६२८, ६३०, ६३२, ६३३, ६३६, ६३७, ६३९[१], ६४२, ६४५ [१], ६४६, ६४८, ६५० [१], ६५६[१], ६५७, ६५०, ६६२[१], ६६६ [१], ६६८[१], ६६९[१], ६७२[१], ६७३[१], ६७७,६७९,६८१,६८४, ६८७,६८८,६९१, ६९३ तः ६९५, ६९७,७०० तः ७२५, ७३० तः ७३८, ७५३, ७५४, ७६३, ७६४, ७७२ तः ७७५, ७७७, ७७९ तः ७८८,
णवरंणवविहा
णवविहे
णवाहिं पहिया
णही
Page #697
--------------------------------------------------------------------------
________________
१८०
मूलसहो
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मुलसद्दो ७९१ तः ८००, ८०२ तः ८०७, ८०८ तः ८२९ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, ८३१ तः ८३८, ८५४ तः ८५८, ८६० तः ८६८,८७० तः ८७२, ८७५, ८७७[१], ८७८ तः ८८१, ८८७, ८८८ [१], ८८९ तः ८९३, ८९६ तः ८९८, १००, ९०१, ९१० [१-४], ९११[१-२], ९१२ [२-४], ९१४[१-२], ९१६ [२], ९१८[१], ९२०, ९२१[१-२], ९२२ तः ९३७,९४७ तः ९५८, ९६० तः ९६८ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, ९७०, ९७३, ९७४ [१-५], ९७५[१], ९७६ [१, ३-४], ९७७[१], ९७८[१], ९७९, ९८० [१], ९८१[१], ९८२, ९८३ [२], ९८४, ९८५ [७, ९], ९८६, ९८७ [२, ४], ९९२[१-२], ९९३ तः ९९५[१], ९९६, ९९८, ९९९[१], १००० तः १००३ [१], १००४, १००५, १००७, १००९[१],१०१०[१], १०११[१], १०१२[१], १०१३, १०१४[१], १०१५[१],१०१६[१], १०१७ तः १०१९, १०२४, १०२५, १०३०, १०३१, १०३६, १०४१
सक्कयस्थो सुत्तंकाइ [१-४, ८], १०४३ [१, ३, ५-६], १०४६ [१,८], १०४७[१,४], १०५६, १०५८, १०६५, १०६८,१०७७,१०७८, १०८०,१०८१,१०८३, १०८५, १०८९, ११०६ तः ११०९, १११४, ११२४ तः ११२६, ११२८ तः ११३३, ११३८, ११३९, ११४१, ११४२, ११४४ तः ११४७, ११५६, ११७० तः ११७४, ११७६, ११७८, ११८० [१, ५-१०], ११८२ [१-३], ११८३ [१-३], ११८५ तः ११९४, ११९९[१], १२०० [१],१२०३ [३], १२१० [१], १२१५ [१-३], १२१६ [१], १२१७, १२१९, १२२६ तः १२३३, १२३६ तः १२४०, १२४२ तः १२५०, १२५५, १२५६, १२५८[१-२, ५-८], १२६० तः १२६२[२], १२६४[१] तः १२६६ [१], १२६७, १२६८ [१], १२७० [२] तः १२७३, १२७५ तः १२७७, १२७९ तः १२८६, १२८८ तः १२९१, १२९३, १२९४, १२९६ तः १३००, १३०२, १३०५, १३०६, १३०८ तः १३१२,
Page #698
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलस हो
णं
ati परिसि - सद्दाणुक्कमो
मूलसदो
क
सुत्तंकाइ
१३१४, १३१५, १३१७,
१३२० a: १३२२,
१३२४ तः १३४७, १३५० a: १३५९,
१३६१, १३६२, १३६४
तः १३९५, १३९७ तः १३९९, १४०५, १४०७ [9],
१४०८[१-२],
१४१०[१, ३], १४१४ [१,३], १४१५[१-२],
१४१६[१], १४१७, १४१८, १४२० [१] तः १४२५ [२], १४२६[१], १४२७ [१], १४२८ [१-२], १४३० [१], १४३१ [२], १४३२ [१-३], १४३५, १४३६ [२], १४३७ [१-६], १४४४, १४४६ तः
१४४८, १४५०, १४५२, १४५४ तः १४५७, १४५९, १४६९, १४७१
तः १४७३, १४७५ तः १४७८ [२] १४८०, १४८२ तः १४८४[२], १४८५ [१-३, ५-६],
१४८७ [१] तः १४९० [9], १४९१ [१], १४९२[१],१४९५[१], १४९७[१-३], १४९८ [9], १५०१ [१], १५०२, १५०४ [१], १५०६[१],१५०७[१], १५१३ [१], १५१४, १५२० [३], १५२१ तः १५२३[२],१५२४[१], १५२६ [१, ६], १५२७
१८१
सक्कecar
सुकाइ
तः १५२९[१], १५३०, १५३१, १५३२[१,६,],
१५३३ [१], १५३४ तः १५३७, १५३९ [9],
१५४० तः १५४२,
१५४५ तः १५४७ [१],
१५४८ a: १५५०,
१५५१ [१, ४, ६, ९],
१५५२ तः १५५४, १५५७, १५५९ a:
१५६१, १५६३ [१], १५६४ तः १५७५ [7], १५७६[१], १५७७[१], १५७८[१],१५७९[१], १५८१ [१], १५८२, १५८३[१],१५८५[१], १५८६ [१], १५८८, १५८९[१], १५९० तः १५९५ [१],
१५९६,
१५९७ [१], १५९८,
१५९९ [१],
१६००,
१६०२,
१६०३ [१],
१६०४ [१],
१६०५, १६०७ तः १६०९, १६१२, १६१३ [१],
१६१४ तः १६१७, १६१९ तः १६२६, १६२८ तः १६३०,
१६३७, १६३८ [१],
१६४०, १६४२, १६४३,
१६४६,
१६४७ [१], १६४९ [१],
१६४८,
१६५० a: १६५३,
१६५७, १६५८, १६६०,
१६६३, १६६५, १६७०, १६७२, १६७५ तः १६७७ [१], १६७९
Page #699
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो तः १६९४[१२], १६९५ [१-२], १६९६ तः १६९८ [२], १७०० [९.११], १७०१ [१], १७०२[१,४, ६.९, ११, २१. २६, ३८, ५७], १७०४, १७०५, १७०७ [१], १७०८ [१-४], १७१२, १७१४, १७१५, १७१८, १७२१, १७२२, १७२५, १७२८, १७३१ [१], १७३४, १७३५ [१], १७४२ तः १७४७ [१], १७४९ तः १७५२, १७५४ [१], १७५५ तः १७५८ [१], १७६१ [१], १७६४, १७६५ [२], १७६७ [१], १७६९ [१], १७७० [१], १७७३ [१], १७७४[१], १७७५ [१], १७७६, १७७७ [१], १७७८, १७८३[१],१७८४[१], १७८७[१], १७८८[१], १७८९, १७९२ [१], १७९४[१], १७९५ तः १७९७, १८०२ तः १८०७, १८०९ तः १८१२, १८१४, १८१६ तः १८२२, १८२४, १८२५, १८३४ तः १८४१, १८५३, १८५९, १८६२, १८६४, १८६६ तः १८६८, १८७१[१], १८७२, १८७४ [१], १८७५[१], १८७६ [१], १८७७[१], १८७८[१], |
सक्कयस्थो सुत्तंकाइ १८७९, १८८० [१], १८८१[१], १८८३ [१], १८८४, १८८७ [१], १८८९ [१], १८९० [१], १८९४ [१], १९०८ तः १९१०, १९२८, १९२९, १९३१, १९३२ [१], १९३६ तः १९३८, १९५४, १९५५, १९६०, १९६३ तः १९६६, १९७४, १९७५, १९७८, १९८२ तः १९८४, १९९१, १९९२, १९९४, १९९५, १९९७, १९९८, २००६, २००७,२०१७, २०२२, २०३३, २०३४ [१], २०३५, २०४०, २०४७, २०४९, २०५१ तः २०५३, २०५५, २०५६, २०५७[२], २०६०, २०६१, २०६३, २०६४, २०६६, २०६७, २०६९, २०७०, २०७२, २०७३, २०७७, २०७४, २०८३, २०८६, २०८७ [१], २०८८, २०९३ [१], २०९५ [१], २०९६ [१],२१०१[१], २१०२, २१०३[१], २१०५, २१०६, २११९ [१],२१२०[१],२१२५ तः २१२७[१], २१२८ [१], २१३३, २१३५ [१], २१३९, २१४२, २१४३, २१४७, २१५३ [१६], २१५४[१], २१५६ [१-२], २१५९
Page #700
--------------------------------------------------------------------------
________________
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो मूलसद्दो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयस्थो सुत्तंकाइ [१-२], २१६५, २१६६ णागफड
नागस्फटा १७७ [१-४], २१६८ तः णागरुक्खे नागवृक्षः ४० गा. १५ २१७३ [१], २१७४[१], णागलया नागलता ४५ गा.३० २१७५, पृ. २४५ टि. णागा
नागाः-नागकुमारा: १८७
गा. १४५, ४३९ णंगलइ वनस्पतिविशेषः ५४[१] णागाणं नागानाम्-नागकुमाराणाम् गा. २२
१८७ गा. १३८ गंगोली लाङ्गलिन:-अन्तीप- णागे
नागः-नागाभिधद्वीपमनुष्याः ९५
समुद्रार्थे १००३ [२] गंताहिं अनन्ताभिः पृ. ७९ टि. १
गा. २०६ अनन्तैः २११ गा. १७२
माण णाण
ज्ञान ११० गा. १२८, णंदावते नन्दावर्तः-चतुरिन्द्रिय
१९०९ · जीवः ५८[१]गा.११० +णाण
ज्ञानम् २१२ गा. १८०, गंदिपुरं नन्दिपुरम् १०२ गा.११४
१२५९ गा. २११ शंदियावत्ता द्वीन्द्रियजीवाः ५६[१] णाणत्तं
नानात्वम् १९२, ६६५ गंदिरुक्खे नन्दिवृक्षः ४१ गा. १७
[१], ९९४, १७४१, णागकुमार. नागकुमार पृ. ६१ टि. १
२०९९[२], २१०० [२] णागकुमारत्ते नागकुमारत्वे २१०३[१] ०णाणतं नानात्वम् १८७ णागकुमारराया नागकुमारराजा १८२[२] णाणपरिणामे ज्ञानपरिणामः ९२६,९३३ णागकुमाररायाणो नागकुमारराजानौ णाणपरिणामेणं ज्ञानपरिणामेन ९३८, १८१ [२]
९४१[१], ९४३ णागकुमारा नागकुमाराः १८१ [१], णाणपरिणामो ज्ञानपरिणामः ९४० [१]
१८२[१], १८३ [१], ०णाणं ज्ञानम् १४२०[७-८], ६२९, ६९५, ६९९,
१४२१२-५], १४५५ १८२७, १९९२, १९९६ णाणा
ज्ञानानि ४६०, ४७३ णागकुमाराणं नागकुमाराणाम् १८१
[२], ४७८, ४८२[३], [१], १८२[१], १८३
४८५[२], ४८८, ४९६ [१], १८५[२], १८६
ज्ञाने ४७४ [२], ४८९ [२], ३४९ [१-३],
[-], ४९० [२] णाणा०
नाना १९५[१] णागकुमारादीया नागकुमारादिकाः
०णाणाई ज्ञाने १४२० [५-६]
२.१०४[१] णाणारिया ज्ञानार्याः १०१, १०८ णागकुमारिंदा नागकुमारेन्द्रौ १८१[२] णाणावरणं ज्ञानावरणम् १७६२, णागकुमारिंदे नागकुमारेन्द्रः १८२[२],
१७६५[२] १८३[२]
णाणावरणिजस्स ज्ञानावरणीयस्य १६६७, णागकुमारीणं नागकुमारीणाम् ३५०
१६७९, १६९७, १७०५, [२-३]
१७१७ [२], १७१४,
Page #701
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
सक्कयस्थो सुत्तंकाइ ज्ञानिनः २५७ तः २५९, ९३८,९४१[१], ९४३ ज्ञानिनाम् २५७ तः २५९
ज
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई
सक्यत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो णाणावरणिजस्स १७१५, १७२१, १७२५, •णाणी
१७२८, १७३४, १७३५ [२], १७४०, १७४२, ०णाणीण
०णाणीणं णाणावरणिज ज्ञानावरणीयम् १५८५ णाणे
[१],१५८६ [१],१६६५, १६७०, १६७२, १६७५, णाणेसु १६७६ [१], १६७७[१], १६७८[१], १६८७, णाणेहिं १७४५ तः १७४७[१], १७५३, १७५४[१], १७५५, १७५६ [१], १७५७, १७५८[१], १७६८[१], १७६९[१], १७७० [१], १७७५[१], १७७६, १७७७ [१], •णाणोवउत्ता १७७८, १७८२, १७८६, णाता १७८७[१], १७८८[१],
१७८९, पृ. ३८६ टि. १ णाम णाणावरणिजे ज्ञानावरणीयम् १६७९,
१६८८ णाणाविह. नानाविध १८८ णाणाविहसंठाणा नानाविधसंस्थानानि ५३
गा. ४४ णाणासंठाणसंठिए नानासंस्थानसंस्थितम्
णाम. ९.७४[५], ९८४, ९८६, णाम१४८८, १४८९, १४९४ णामसञ्चा [१], १५२१, १५२४ [१], १५२६[१],
१५४०, १५४१ नानासंस्थानसंस्थितः
२०१० णाणि
ज्ञानी पृ. ३१२ टि. १ णाणी
, १३४६, १७५१,
१८९७ णामे णाणी
१३४६ ०णाणी ,, १३४७ तः १३५१ । ०णामे
ज्ञानम् १८६५ गा. २१९,
१९६३, १९६४ ज्ञानेषु १२१६[१],
१२१७ ज्ञानैः ४५५[१३], ४५६ [१], ४५७[१], ४६२ [१], ४८१[१], ४८३ [१], ४८९[१], ४९१
[१], ४९३ [२] ज्ञानाभ्याम् ४७३ [१],
४८१[१] ज्ञानोपयुक्ताः २१७६ ज्ञाता:-ज्ञातवंशीयाः,
कुलार्याः १०४ नाम ११० गा. १२८,
२११ गा. १७४ ६८४, ६८५, ६८७, ६९०, ६९१, ८३१ नामन्-नामकर्म १६७८ [२], १७९१, २१७५
१७६८ [१] नामन् १९५ [१] नामसत्या-भाषाप्रभेदः
णाम
नाम १९७ तः २०४
सूत्राणां प्रथमकण्डिका, २०६ [१], २०७, २०९
तः २११ नाम-नामकर्म १५८७ [१], १६६५, १७८५ " , १६९३,
२१७० [१] " , १६९३
Page #702
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो णाम
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ
नाम्नि ८६२ गा. १९४ .णिगोदाणं निगोदानाम् २४७ णायव्वा ज्ञातव्या १२५९ गा.
.णिगोदे निगोदः १३०१ २११, २०५४ गा. २२५ णिगोयपज्जत्तए निगोदपर्याप्तकः १३१९ णायव्वो ज्ञातव्यः ११० गा. १२१
.णिगोयपजत्तए गा, १२४-१२५ गा. ०णिगोया निगोदाः २५१ १२७ गा. १२९, पृ. ७८ णिग्गच्छति निर्गच्छति-निश्चयेन टि. ५
प्राप्नोति पृ. ३६३ टि.४ णारगाणं नारकाणाम् ९०९ णिग्गुंडि निर्गुण्डी ४२ गा. २१ णारगादीणं नारकादीनाम् १७८४[३]
+णिग्गोह न्यग्रोधः पृ. १७ टि. १२ णारगादीया नारकादिकाः १७६३ [३],
णिग्याए निर्घातः ३१[१] १७६५[१], १७८३ [२]
णिचं
नित्यम् १६० तः १७०, णारायसंघय- नाराचसंहनननाम्नः
१७२ तः १७४ णणामाए
१७०२ [१९]
+णिञ्चंधयार नित्यान्धकाराः णारायसंघ- नाराचसंहनननाम
१६७ तः १७२ यणणामे
१६९४ [४]
णिच्छिण्ण- निस्तीर्णसर्वदुःखाः णालबद्धा नालबद्धानि ५४ [८]
सव्वदुक्खा २११ गा. १७९, २१७६ गा.८६
गा. २३१ •णालिं नाडीम
२००७
णिच्छीरं निःक्षीरम् ५४[७] गा.८५ णालीया नालिका-वनस्पतिः
णिच्छुभइ निक्षिपति २१६५, ४५ गा. २८ नावा १११२
२१६६ [१] णावागती नौगतिः ११०५, १११२
णिच्छुभति , २१५३ [१, ३], नासौ •णासा
२१५६ [१], २१५९[१], १७८ [२] णिउत्त नियुक्त पृ. ५६ टि. १३
२१६६ [२] णिओयजीवं निगोदजीवम् ५४ [११]
णिच्छूढा निक्षिप्ताः २१६६[३] गा. १०४ णिजुत्त नियुक्त
१८८ णिओयजीवाण- निगोदजीवानाम् ५४
णिजरंति निर्जरन्ति [१०] गा. १०३
णिजरापोग्गला निर्जरापुद्गलाः ९९३, मिओया निगोदाः २३९
२१६८ .णिोयाण निगोदानाम् २३७
णिजरापोग्गलाणं निर्जरापुद्गलानाम् ९९४, .णिकाएसु निकायेषु १५७४, १६३७
२१६९ णिकंकड . निष्कङ्कट १७८[१], १८८
णिज्जरापोग्गले निर्जरापुद्गलान् ९९८ •णिखुडेसु. निष्कुटेषु १५७
णिज्जरिस्संति निर्जरिष्यन्ति ९७१ णिगोए . निगोदः १३१०
णिजरिंसु निरजारिषु:णिगोद - निगोद
२४८
निर्जीर्णवन्तः णिगोद
णिट्रियट्ठा निष्ठितार्थाः २१७६ .णिगोदा निगोदाः २४७ तः २४९, ०णिट्ठिया निष्ठिता १२३७
णिण्णग म्लेच्छजातिविशेष ९८
९७१
२३८
Page #703
--------------------------------------------------------------------------
________________
'
मूलसद्दो
णिदा
त ।
निद्रापञ्चकम्
णिद्ध
१८६
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ मूलसदो सक्कयत्यो सुतंकाइ णिण्हइया निह्नविका-लिपिभेदः १०७ णियच्छति निर्गच्छति-निश्चयेन निदा-सम्यग्विवेकवती,
प्राप्नोति १६६७ वेदनाविशेषः २०५४ गा. णियतियाओ नयतिक्यः पृ. २७५ टि.५ २२५, २०७७ णियमा
नियमात् २५[३], २८ णिदायं निदाम्-सम्यग्विवेकवतीम्,
[४], ३१[४], ६७७, वेदनाविशेषम् २०७४,
६७९, ६८१, ७७५, २०८३
८७७[५,११, १३, २३], णिद्दा निद्रा १६८०, १६८९[२]
८७७[२३] गा. १९८, णिद्दाणिद्दा निद्रानिद्रा
१५५४,१५६०, १५६१, १६८०
१५६४, १६०७, १६११, णिहापंचए
१६८९
१६२९, १६३०, १६३३, [१२]
१६३४, १६३५[१, ३णिहापंचकस्स निद्रापञ्चकस्य १७०६
४], १६७६ [१], १६७८ णिद्दापंचगस्स , १७१६, १७३५
[२], १७६७[१],१७७० [१], १७३६ [२]
[१], १७७३ [१], १७९२ स्निग्ध १७८[२]
[१], १८०० [३], स्निग्ध-स्पर्श ५२५[१],
१८१५, १८५३, १८५५ ८७७[१४], १८०९
तः १८५७, २१५३ [१] , , ५४७[१] ०णियंसणा निवसनाः १८८ णिद्ध -
,, , १८०६ [१] णिरइयार. निरतिचार १३५ णिद्धफासपरिणता स्निग्धस्पर्शपरिणताः १०
णिरएस निरयेषु
१४८ [१], ११[२], १२
णिरयगतिणाम निरयगतिनाम १७०९ [६-७], १३ [१-२]
णिरयगतिणामाए निरयगतिनाम्नः १७०२ णिद्ध फासपरिणया , १२[४]
[१], १७३१ [१], णिद्धफासाई स्निग्धस्पर्शानि ८७७[१३]
पृ. ३७३ टि. १
णिरयगतिणामे निरयगतिनाम • णिद्धमणेसु निर्धमनेषु-जलादिनिर्गमनमार्गेषु ९३
१६९४ [१]
णिरयगतिपरिणामे निरयगतिपरिणामः ९२७ ०णिद्धयाए स्निग्धतया ९४८ गा. १९९
णिरयगतिया निरयगतिकाः .णिद्ध-लुक्खत्तणेण स्निग्ध-रूक्षत्वेन ,
णिरयछिद्देसु निरयच्छिद्रेषु १५७ णिद्धस्स स्निग्धस्य ९४८ गा.२००।
णिरयणिखुडेसु निरयनिष्कुटेषु णिद्धंत निर्मात १७८[२]
णिरयपत्थडेसु निरयप्रस्तटेषु स्निग्धेन ९४८ गा. २०० णिरयाणु
निरयानुपूर्विनाम्नः णिम्मल निर्मल १७८[२]
पुग्विणामाए
१७०२ [३६] णिम्मला निर्मलानि १७७
णिरयावास निरयावास १६७ तः १७१ णिम्माणणामाए निर्माणनाम्नः १७०२[५६] णिरवसेसं निरवशेषम् ८०४,१५५२, णिम्माणणामे , निर्माणनाम
२०५२ [६], २१३९,
णिद्ध
म
णिद्धेण
...निमलान
Page #704
--------------------------------------------------------------------------
________________
१८७
मूलसद्दो
णिरवसेसो
णिरंतरं
सक्कयत्यो सुत्तंकाइ निषध-पर्वत १०९८
" , पृ. २६९ टि.३ निसृजन
८७९ निसृजनम् ८७९ निसृजति ८७९, ८८०,
८९२, ८९३, ८९५ निसृजन् ८७९ निषेकः १७०० [४-५] , १६९७, १६९८
[१], १७०४ निश्रया २५[३],२८[४], ३१ [४], ३४ [४],
•णिरुद्धे णिरुहा
बीयं परिसिटुं-सदाणुक्कमो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो २१५४[२],२१५८[२], णिसढ.
२१६३, २१६४ णिसह. निरवशेषः ६५६ [३], णिसिरण
११४५, २११७ [१] (णिसिरणं) निरन्तरम् ८०८ [२], णिसिरति ८०९ [२], ८१० [२], ८१६[२], ८६९, ८७९, णिसिरमाणे १४२८ [३], १४३४, जिसेगो १४६८, १५७६ [२], .णिसेगो १५७७[२], १५७८[२], १५८०, १५८१ [२], ०णिस्साए २१९३[२], २१९५[२] निरुद्धः १७४४ वनस्पतिविशेषः ५४ [१] ०णिस्सासा गा. ४९
.णिस्सिए निरुणद्धि २१७५ णिस्सिया
.णिस्सिया निरुध्य
.णिहत्ताउए निरेजनाः २१७६ निपातः २१६९ • णिहत्ताउयं निविष्टानि १४४४ णिहस निवेशेषु
०णिहसे निर्वर्तना २०३४ [१], णिहि
२०३५ निर्वर्तना १००६गा.२०७
१०१०[१] निर्वर्तितः ९६३ [१], १७९६, १८०६ [१-२], +णिंब१८१५, १८२४,१८२६,
जिंबए १८२८ तः १८३०,
२०३८, २०३९ णिबछली निर्वर्तितस्य १६७९ जिंबफाणिए निर्वर्तयति १७४४ जिंबसारए निर्व्याघातेन ११२२,
१५५३, १८०९ णिंबसारे निर्वृति १ गा. २ जिंबे निसर्गः ११० गा. १२० । णीओ
निःश्वासाः ११२४ निधितः
३१[४] निःसृता ८६३ गा. १९५ निःसृता निधत्तायुष्कः ६८४,६८५,
णिरुंभ णिरुंभति णिरुभित्ता गिरेयणा •णिवातेहिं णिविट्ठाई • णिवेसेसु णिवत्तणया
निधत्तायुष्कम् ६८७ निकष १८७ गा. १४५ निकषः १२३० निधि-निधिनामाभिधद्वीपसमुद्रार्थे १००३ [२]गा.
२०५
णिवत्तणा .णिव्वत्तणा .णिवत्तिए
निहूः-स्निहू पुष्पम् ५४[८]
गा. ८७ निम्बः ४० गा. १३ निम्बकः-निम्बः पृ. २९५
टि. ५ निम्बत्वक् १२३३ निम्बफाणितम् १२३३ निम्बसारकः-निम्बसारः
पू. २९५ टि.६ निम्बसारः १२३३ निम्बः नीतः
१०४२
णिव्वत्तियस्स णिवत्तेति णिव्वाघाएणं
णिव्वुइ
णिसग्गो
Page #705
--------------------------------------------------------------------------
________________
१८८
मूलसद्दो
णीणिया
णीमे
णीयागोए णीयागोस्स
णीरया
35
णील
णील०
नीलएणं
नीलकणवीर
णीलगुलिय० णी बंधुजीवए
णीलले सट्टाणा
णीलले सं
णीललेसा
णीले साए
णीललेसाओ
णीललेसे
पीललेसेणं
नील लेसे सु
णीललेस्स
णीललेस्साणा
णीललेस्सं
""
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई
enerat
सुकाइ
चतुरिन्द्रियजीवाः ५८ [१] नीप:- वनस्पतिः
४१ गा. १८
नीच गोत्रम् १६९५ [१,३] नीचगोत्रस्य १६८५ [२],
१७०३ [२]
२१७६
नीरजसः
नीरजांसि
१७७, १७८
[१], २१०
नील
नील [ लेश्याम् ] नीलकेन - नीलेन
१८०९
१२२५
१२३२
नीलकरवीरकः
१२२७
नीलगुटिका १७८ [२] नीलबन्धुजीवकः १२२७ नीललेश्यास्थानानि
१२४९
नीललेश्याम् १२२४ नीललेश्या पृ. ४०३ टि. १ नीलेश्यायाम्
१८८५ [१]
नीललेश्याः ११९०
नीललेश्यः १२०१ [२] १२०३ [३], १२१० [१, ३], १२१५ [२],
१३३७
नीललेश्येन १२५८ [४] नीलश्येषु १२१० [३] नीललेश्य १२०८ नीललेश्यास्थानानि
१२४७ तः १२४९
नीललेश्याम् १११६,
१२२०, १२२२, १२२४, १२५१
नीलश्यम् १२१५ [३], १२५८ [२]
सक्कत्थो
सुत्तंकाइ
नीलेश्या
१११६,
११४९, ११५६, १२२१,
१२२३, १२२७, १२३२, १२३९, १२५२, १२५३ नीललेश्याः २५५, ९३८,
११७०, ११७१, ११७३, ११७६, ११८० [५,८-९], ११८२[१], ११८३[१,३], ११८८, ११९० तः ११९२,
११९४, १२०३ [२] नीललेश्यायाः १२३४ नीलेश्याः ११८० [७-९], ११८२[२-३], ११८३[३], ११८९,
११९० नीलेश्या स्थानानि १२४७ नील लेश्यानाम् ११७६, ११९२
नीललेश्यापरिणामः ९३० नीललेश्यः १२०८, १२१०[३],१२१५[२],
पृ. ३०२ टि. ४ नील लेयेषु १२०८ नीललेश्येभ्यः ११९१,
११९२, ११९४
णीलवण्ण ० नीलवर्ण ४४०, ४४१ नीलवण्णणामाए नीलवर्णनाम्नः १७०२
[२७] नीलवण्णपरिणता नीलवर्णपरिणताः १० [१],
मूलस
णीललेस्सा
णीललेस्साए गील लेस्साओ
णीललेस्साठाणा गील लेस्साणं
णीललेरसापरिणामे णीललेस्से
ील लेस्से सु णीलले सेहिंतो
११ [१], १२ [४] पीलवंतवासहर- नीलवद्वर्षधर पर्वत
पव्वय
णी सुत्तए
णीलानुराग
१०९८
नीलसूत्र के - नीलसूत्रे
नीलानुराग- वर्णप्रकार
१२२२
१८७ गाः १४८
Page #706
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो णीली
णीलुप्पले
णीससंति
० णीसंद नृणं
उरा
93
णेउला
गम
गाई
१८०९, १८१५ निष्यन्दम् १ गा. ३ नूनम् ८३०, १२०१ [१], १२०३[१,३], १२०७ [१], १२०८, १२०९, १२१०[१,३], १२११, १२२०, १२२२, १२२३, १२२५, १२५१ तः १२५३, १२५५, २१६९ द्वीन्द्रियजीवाः ५६ [१]
चतुरिन्द्रियजीवाः पृ. २८
टि. १०
चतुरिन्द्रियजीवाः ५८ [9]
नैगम
१११३
अनेकानि १८१७, १८२० म्लेच्छजातिविशेष ९८ नेतव्यम् पृ. १७९ टि. १ तविण्णाणावरणे नेत्रविज्ञानावरणम् १६७९
नेत्रे १०२५, १०२८ [३] नेत्रावरणम्
१६७९
चतुरिन्द्रियजीवः
५८ [१] गा. ११० वनस्पतिविशेषः पृ. १८
टि. १६
नैयतिक्यः
डूर
तवं
णेत्ता
णेत्तावर + णेन्तिय
+ मालिय
इयाओ
यतियाओ
णेयरा
यन्वं
बी परिसिट्टं - सद्दाणुकमो
मूलसद्दो
सक्कयत्थो
नीली - वनस्पतिः
सुकाइ
पृ. १९
टि. ५
नीलोत्पलम्
१२२७
निःश्वसन्ति ७०४, ७२०,
११२४, ११४२, १८०२,
""
द्वीन्द्रियजीवाः
११४१,
११४२
११२९, ११३९
पृ. २७ टि. ४
नेतव्यम् - ज्ञातव्यम् ३५३, ७२९, ८८९,
५२८,
यव्वा
यव्वो
थं
रइअत्ते
रइए
१८९
Recet
सुत्तकाइ
१०४५ [२], ११९६,
१६३६, २१०७, २११४, २१२२
नेतव्याः - ज्ञातव्याः
१०६७, १६३६, २१३९ नेतव्यः - ज्ञातव्यः १०४२,
१५१७ [३]
ज्ञेयम् नैरयिकत्वे
१५१८ [७] १०४१[१]
नैरयिकः ४५५ [२-३],
४५९ [१] ८१० [१],
८१२ [१], ८१४ [7], ८१६ [१], ८१८ [१],
८२० [१], ८२२ [१],
८२४ [१], ८२६ [१], ८२८ [१], ८८८ [१],
१२०८,
१०४४, १०४५[१], ११९९[१], १२०० [१], १२०१ [१], १२१५ [१–३], १२६१, १२६४[१],१४०७[२], १४०८[१-२], १४१७, १४१८, १४२० [१], १४२१ [१], १४२२, १४२६ [१], १४२८
[४], १४४०, १५८१
[2],
१५८५ [२],
१५९६, १५९७ [१], १५९८, १५९९ [१], १६४७ [१-३], १६६८,
१६७१, १६७६ [१],
१७४६, १७४७ [२], १७५६[१], १७६७[१], १७६८[२], १७७०[२], १७७७[१],१७९२[२], १८७८[२], २१५४[१], २१५७, २१६०
Page #707
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसहो
१९०
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई
सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसहो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ • णेरइए नैरयिका १४४४, णेरइयखेत्तोव- नैरयिकक्षेत्रोपपातगतिः १४४६ तः १४४८, वायगती
१०९४ १४५७, १४५९ तः •णेरइयखेत्तोव
१४६१, १४६४, वायगती
पृ. ३२६ टि.३ रहयतेयगसरीरे नैरयिकतैजसशरीरम णेरइएणं नैरयिकेण १६०४[१]
१५३९ [१] रइएसु नैरथिकेषु ६७२[२], णेरइयत्ते नैरयिकत्वे १०४३ [१,४], ११९९[१], १२०१[१],
१०४६ [१,४], १०४७ १२०८, १४०८[१],
[१], १०४८ [१], १४१७, १४२३, १४२७
१०५० [१], १०५४[१], [१], १४३० [१],
१०५५[१], १०६५, १४३५, १४३७[१],
२१०१[१], २१०२, १४४१, १५९५[३-४],
२१०५, २१०८,२११२, २१३९
२११३, २११९ [१], णेरइएहितो नैरयिकेभ्यः ११५०,
२१२० [१],२१२१[१], १२०० [१], १४१७,
२१२३[१], २१२४[१], १४१८, १४२० [१-२],
२१३९, २१४० [१] १४२१[१], १४२२, रइयदंडओ नैरथिकदण्डकः १०४२ १५९१, १५९५[१], रहयपंचेंदिय- नैरयिकपञ्चेन्द्रियवैक्रिय१५९९[१-२], १६०३ वेउब्वियसरीरस्स शरीरस्य १५२९ [१]
[१] णेरइयपंचेंदिय- नैरथिकपञ्चेन्द्रियवैक्रिय•णेरइएहिंतो नैरयिकेभ्यः २१७[२], वेउब्वियसरीरे शरीरम १५१६. १४४४ तः १४४६
१५१७[१], १५२३ [१] णेरइओ नैरयिकः १७४५, १७४९
" १५१७[१२], +णेरइय नैरयिकाः १४०६गा.२१३
१५२३ [२] णेरड्य. नैरयिक १०९९, १२७० णेरइयभवोव- नैरयिकभवोपपातगतिः [१], १६०४[१], वातगती
१०९९ १९०५[३] तः १९०७, णेरइयभेदेणं नैरयिकभेदेन पृ. ३५१ १९७३ गा. २२०
टि. १ गेरइय-० नैरयिक १२६६ [१], •णेरइयभेदेसु नैरयिकभेदेषु १५८० १२६७, २१५४[१]
•णेरइयवे
नैरयिकवै. णेरइयअसण्णि- नैरयिकासंझ्यायुष्कम् उब्वियसरीरे क्रियशरीरम् १५२३ [२] आउए
१४७१ णेरइयस्स नैरयिकस्य ४५५ [३], णेरइयअसण्णि- नैरयिकासंइयायुष्कस्य
१०३०, १०४१ [१-४, आउयस्स १४७३
८],१०४५[१], १०५८, णेरइयखेत्तोव- नैरयिकक्षेत्रोपपातगतिः ।
१०६२,१०६५, १५४८, वातगती १०९३,१०९४ ।
१५९९[२], १६ १३[१],
Page #708
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
रइयस्स•णेरइयस्स रइयं
णेरड्या
बीयं परिसिटुं- सद्दाणुक्कमो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो १६३५ [१, ६, १६५८, १६६२, १७४७ [१], २०९३ [१], २०९५ [१-२], २०९६ [१], २१०१ [१], २१०५, २१०७, २११०, २११९ [१],२१२०[१], २१३५ [१], २१३९, २१५८ [१], २१६०, २१६३,
पृ. २२० टि. ३ नैरयिकस्य ८८८ [१] •णेरइया
, १४४४, १४५९ नैरयिकम् १२१५[१-२] नैरयिकाः १६७, २१७ [५], ८१३[१], ८१७ [१], ८२३ [१], ८२५ ।
णेरइयाई [१], ८२९[१], ८६८, णेरइयाउअ ८७२, ९३८, ९४० [३], णेरइयाउअस्स ९४३, ९६५[२], ९६६ [२], ९६७ [२], ९७१, रइयाउए ९९५[१],९९७,१०७८, १०८२, ११२४ तः णेरइयाउयस्स ११२६, ११२८ तः ११३१, ११३४, ११३७, णेरइयाउयं ११४१, ११४५, ११४६, जेरइयाओ ११५०, ११७१,११९२, १४००, १४१० [१], १४१४[१], १५८३६१, णेरइयाण ४], १५८६ [२],१६००, रहयाणं १६०२, १६०३ [१], १६४९ [१], १६७३, १७५८ [१], १७६१, १७९४ [१], १७९५, १७९७, १८०३ तः १८०५,१८११,१८५३, १८५८,१८५९, १८६२, १८८० [१], १९२९,
सक्कयत्यो सुतकाइ १९३३, १९३५, १९५३, १९५५, १९६२, १९६६, १९७१,१९७५, १९७९, १९८३, २०१७,२०२२, २०३३, २०३६, २०४०, २०४५,२०४९, २०५६, २०६१,२०६४, २०६५, २०७०,२०७३, २०७६, २०७८, २०८२, २१२३ [३], २१२६, २१४३ नैरयिकाः १६८,१६९, १७३, १४१० २.३]. १४१४ [२-३], १८०२, १९८४, १९८६, १९८७,
२०५७ [२] नैरयिकादयः १७७३ [२] नैरयिकायुष्क १७०९ नैरयिकायुष्कस्य १७०१
[४], १७३०[१, ४] नैरयिकायुष्कम्
१६८३, १६९२ नैरयिकायुष्कस्य
१७०१[१]] नैरयिकायुष्कम् १४७२ नैरयिकात् १५८९ [१,४], १५९३, १५९७[१],
१६०१ नैरयिकाणाम् १९८२
, १६७, ४५९[१], ९०२,९११[१-३],९१२ [१], ९२२, ९४० [१], ९४१[१], ९५९, ९६२ [२], ९६३ [२], ९६४ [२],९८३ [१-२],९८८, १००८[१], १०११[२], १०१२[२], १०१४[२], १०१५[२], १०२० [१],
Page #709
--------------------------------------------------------------------------
________________
रतिए
वच्छ
१९२
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई मूलसहो सक्कयस्थो सुत्तंकाइ | मूलसहो णेरइयाणं १०२३, १०२६[१], जेरइयादि.
१०२९, १०३८[१], णेरड्यादीणं १०४८[१-२,४],१०५१, १०५७, १०६४, १०७०, रइयावास. १०७६, १०८८, ११३५, ११४२, ११५७,११६२,
रतिया ११६३ [२],११६४ [२], ११७१, ११९२, १५३९ [२], १५४४ [१], १५७५[१], १५७६ [२], णेव्वाणं १५७७[२], १५७८[२], णो १५७९ [२], १६०६ [१], १६१८, १६२७[१], १६३६, १६३८[१], १६४१, १६६६, १७५४ [४], १७६९[२], १७७५[२], १७८७[२], १७९६, १८०६[१], १८०९,१८१५, १८१६, १८६९[१], १९१२ तः १९१४, १९२५, १९२७, १९४० तः १९४२, २००८,२०२१, २०२६, २०२७, २०३१,२०३८, २०४७,२०८९, २०९७ [१], २०९९[१], २१००[१],२१२१[१], २१२३[१], २१२४[१], २१२६, २१३४[१], २१३७[१], २१४० [१],
२१४३, २१४८ •णेरइयाणं
नैरथिकाणाम् १६८, १६९, ३३५[३], १५२३ [२], १५२९[२],
१९८८, २०५७[३] णेरइयाणुपुग्विणाम नैरयिकानुपूर्विनाम १७०९ णेरइयाणुपुन्विणामे , १६९४[१६]
सक्कयस्थो सुत्तंकाइ नैरयिकादि २१०४[१] नैरथिकादीनाम् ९६०[२],
___ ९६१[२] नैरयिकावास पृ.५० टि.३ नैरयिकः ८०८[१] नैरयिकाः ८०९[१], ८११[१], ८१५[१], ९६८[२], पृ.३९५ टि.८ नेपथ्य
१८८ निर्वाणम् २११ गा. ७७१ नो ४३९, ६६२[५-६], ६६६ [१], ६६८ [१], ६७६, ७५५, ७८३, ७८५,७८८,७९२,७९५, ८३९ तः ८४६, ८७४, ८७७[३-४,१३,१५-१७, २१-२२], ८७९, ८९२, ८९३, ८९९, ९१६ [२], ९२१ [१], ९३८, ९३९ [१], ९४१ [१], ९४२, ९९० [१, ३], ९९१[१], ९९४, १००२, १००३ [१२], १००५, १११५, ११२४ तः ११२६, ११२८ तः ११३३ [१], ११४२, ११९९ [१], १२०० [१], १२०३ [३], १२१० [१], १२१५[१], १२२६ तः १२३१, १२३३ तः १२३५, १२३७, १२३८, १२५२, १२५३, १२५५, १४०२, १४०३, १४०५, १४०७[१], १४०८[१. ३], १४१० [३], १४१७ तः १४१९, १४२० [१३, ६-८],१४२१[१-४],
Page #710
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसहो
बीयं परिसिटुं-सहाणुकमो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ। मूलसद्दो
सक्कयत्थो
सुत्तंकाह १४२२ तः १४२४,
[२-३, ५], २०६५, १४२६ [१], १४२७
२०७३, २०८०,२१६९, [१], १४२८ [१२],
२१७० [२], २१७३ १४३१[१], १४३२[१
[१-२], २१७४ [१-३], ३], १४३३, १४३६ [२], १४३८[१-२,६],१४४४, ० णोअभव- नोअभव१४४६तः१४५०,१४५२,
सिद्धियाण सिद्धिकानाम् २६९ १४५४ तः १४५७, णोअसंजए नोअसंयतः १३६१ १४५९,१४६०, १४६२, णोइंदिय- नोइन्द्रियार्थाव१४६५,१४६८, १४६९, अत्थोग्गहे __ ग्रहः १०१९ १५१५ [१-३], १५१८ णोकसायवेयणिजे नोकषायवेदनीयम् [१.३, ५, ७], १५१९
१६८२, १६९१ [३.५] [१-४], १५३३[२-१०], णोपज्जत्तए- नोपर्याप्तकनोअपर्याप्तकः १६०९,१६११,१६१२, णोअपजत्तए
१३८५ १६२८ तः १६३०,
णोपरित्ते- नोपरीतनोअपरीत्तः १६३३, १६३४, १६३५ णोअपरित्ते
१३८२ [४], १६३८ [१], णोभवसिद्धिए- नोभवसिद्धिकनोअभव१६३९, १६४१, १६५० णोअभवसिद्धिए सिद्धिकः १८७४ [१] तः १६५३, १६५८, णोभवसिद्धिय- नोभवसिद्धिकनोअभव१६६०, १६७५, १७४९, णोअभवसिद्धिए सिद्धिकः १३९४ १७९४ [१], १८०० [१, णोभवसिन्द्रिय- नोभवसिद्धिकनोअभव३], १८०४ तः १८०६ ___णोअभवसिद्धिया सिद्धिकाः २६९ [१], १८११, १८१७, णोभवसिद्धिया- नोभवसिद्धिका नोअभव१८५९, १८६७, १८७०, णोअभवसिद्धिया सिद्धिकाः १८७५[१] १८७४ [१], १८७५ [१], गोभवोववातगती नोभवोपपातगतिः १०९२, १८८६, १८८९ [१],
११०० १८९२, १८९३, १८९८ ० णोभवोव
११०० तः [२-३], १८९९ [२]. वातगती
११०४ १९०३ [३-४, ६], णोभवोववायगती
११०४ १९०४ [२], १९०५[१], णोमालिय नवमालिका-वनस्पतिः १९५७ [१], १९५८,
४३ गा. २४ १९६३, १९६६,१९६८, णोसण्णि- नोसंज्ञिनोअसंज्ञिनः १९७२, १९७३, १९७५, णोअसण्णी
१९७३ १९७७, १९७८,२०१९, णोसण्णी
नोसंज्ञिनोअसंज्ञी १३९१, २०२२,२०२४, २०२७, णोअसण्णी
१८८१[१], १८८२[१], २०३५, २०३९, २०५०,
१८९६, १८९८[४] २०५१, २०५६, २०५७ ।
नोसंज्ञिनोअसंज्ञिनः २६८,
आ ९ [२]-१३
Page #711
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
सक्कयत्थो सुत्काइ त्रपुषी ४५ गा. २८
१२३३ त्रपुषीफलम् , ततः १२१५[१३], १८६४, २०५२ [२,४-६] ,, २०३३, २०३४[१], २०३५, २१६६ [३],
२१७४ [१], २१७५ त्रयः २०७ तः २०९ तिस्रः १२३९ तः १२४१ त्रीणि ९०२, ९०४ वनस्पतिविशेषः ४८ गा.
पंण्णवेणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयत्थो सुत्तंकाइ मूलसद्दो १९६५, १९६६, १९६८, तउसी
१९७२ तउसी णोसंजए नोसंयतः १३६१ • तउसीफले णोसंजए- नोसंयतनोअसंयत
तए णोअसंजए- नोसंयतासंयतः णोसंजयासंजए
१८९३ । तओ णोसंजतणोअसंजत- नोसंयतनोअसंयतणोसंजयासंजया नोसंयतासंयताः १९७४,
१९७५ णोसंजतणोअसंजयणोसंजतासंजया
१९७८ णोसंजयणोअसंजय
तकलि णोसंजतासंजया , १९७४, १९७५ णोसंजयणोअसंजय.
णोसंजयासंजया , १९७७, १९८० तश्चाए णोसंजयासंजए नोसंयतासंयतः १३६१ णोसुहमणोबादरा नोसूक्ष्मनोबादराः २६७ णोसुहुमणोबादरे नोसूक्ष्मनोबादरः १३८८ चतुःसङ्ख्याद्योतकः १४८ तडागाण
तडागेसु
+तण च पृ. ६९ टि. २ + तणमूल तति-तावन्ति १०४२,
पृ. २५९ टि. २ तणविंटिया +तइय तृतीयाम् ६४७ गा. १८३ तणहारा तइय.
१०६७ तणा तइयं
तृतीयम् पृ. १११ पं. २१ तणाण तइया तृतीया
७८१ तणाणि तृतीयायाः २१७[४] तणाहारा तइविहो ततिविधः-तावत्प्रकारः तणुतणू
१००८[२] तइंदिय. ततीन्द्रिय १८५७ तणुयतरी तउखंडाण त्रपुखण्डानाम् ८८२ +तउय
त्रपु २४ गा. ८ तणुयरी +तउस- त्रपुषम्-वनस्पतिविशेषः तणुवाए
५४[८] गा. ९४ तणुवाएसु तउसमिजिया त्रीन्द्रियजीवाः ५७[१] | तणुवायवलएसु
एक
तृतीयम् २१७५ तृतीयायाम् तृतीयायाः १५५१[१],
२००२ तट्टे-स्थाले १५५ तडागानाम् पृ.२१९ टि.५ तडागेषु तृणानि ३८ गा. १२ तृणमूलम् ५४[२] गा.
५४ त्रीन्द्रियजीवाः ५७[१]
, पृ. २७ टि. १० तृणानि तृणानाम् ५४[८] गा.९२ तृणानि ५५[३] गा.१०७ त्रीन्द्रियजीवाः ५७[१] तनुतन्वी-ईषत्प्रारभारैकार्थे
२११ तनुकतरा ५४[६] गा.
८० तः ८३ तनुतरी
२११ तनुवातः ३४[१] तनुवातेषु तनुवातवलयेषु १५७
तृतीय
तइयाए
Page #712
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो तणू
तणे तण्हा० तवगती ततिए ततिओ
ततिय. ततियवग्गमूल
ततियं ततिविहा तते
ततो
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो तन्वी-ईषत्प्राग्भारैकार्थे
२११ तृणम् ४९गा. ३९ तृष्णा २११ गा. १७६ ततगतिः १०८५, १०९० तृतीये २१७२ तृतीयः ७९० गा. १८५ तः १८७, पृ.२९१ पं.२१ तृतीय २१७३ [२] तृतीयवर्गमूल ९२१[१],
९२४ तृतीयम् ८७०, ८९८ ततिविधा १०८८ ततः पृ. ४४२ टि.५ ,, २११, २०३३,
२०३५, २१७२,
२१७४ [१] तप्त ५४[१०] गा. १०२, १७८ [२], १९५ [१] तावन्ति १०४३ [२],
१०५७ ततः २ गा. ७,५४ [१] गा. ४७, २११ गा. १६१, १५१२ गा. २१५. २१६, २०३२ गा. २२४ तत्र २५[२-३], २८ [३-४], ३१[३-४], ३४ [३-४], ५५[२-३], ६८ [२-३], ८४ [२-३], ८५[३-४], ९१[२-३], १६७, १६९ तः १७४, १७७ तः १७९, १८० [२], १८१ [१], १८२ तत्थ[२], १८३ [२], १८४ [१], १८८, १८९[१], तत्थगताओ १९० [१-२], १९३[१], तत्था १९५ [१], १९६ तः । तदुभएण
१९५ सक्कयत्थो सुत्तंकाइ १९९ [२], २०५ [१], २०६ [१], २०७, २०८, २१०, २११ गा. १५८ गा. १६० गा. १६७, ४७८, ४८८, ४९६, ६७९, ६८१, ८६७, ८६८, ९१० [१-४], ९११[१-२], ९१२ [२], ९१४[१-२], ९१६ [२], ९१८ [१], ९२०, ९२१ [१.२], ९८३ [२], ९८४, ९९६, ९९८, ११२४ तः ११२६, ११२८, ११२९, ११३२, ११३३ [१], ११४१, ११४२,११४४,११४७, १२५२, १२५३, १२५५, १३२६,१३३०, १३३४, १३४३, १३४४, १३४६, १३५२,१३५९, १३७५, १५२३ [१-२], १५२६ [१], १५२९ [१-३], १५३२ [१], १५७३, १७०२ [५८], १७१२, १७१७, १७९६, १८०६ [१], १८१५, १८२४, १८६४, २०५२[२-६], २०७८, २०८३, २१५३ [४], २१६६ [३], २१७६, पृ.५१ टि. १-४, पृ. ७१ टि. २, पृ. ४४५
टि.६ तत्र १४९, १५२, १५५,
१५८, १६१ तत्रगताः २०५२ [६] त्रस्ताः १६७ तः १७४ तदुभयेन १६७९
तत्त०
तत्तिया
तत्तो
तत्थ
Page #713
--------------------------------------------------------------------------
________________
१९६
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई मूलसद्दो सक्यत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो
सुत्तंकाइ तदुभयपतिट्टिए तदुभयप्रतिष्ठितः ९६० [१] तमापुढवि० तमापृथ्वी
१९८९ तदुभयरस तदुभयस्य १५७०,१५७१
तमापृथ्वीनैरयिकः १४४८ तदुभयं तदुभयम् १५७२ तमापुढवि- तमापृथ्वीनैरयिकेभ्यः तदेकदेसभाए __तदेकदेशभागे १६३ तः नेरइएहितो ६५६ [२], २१७ [२]
१६६, १७५ तमापुढविनेरइया तमापृथ्वीनरयिकाः ५७४, तदेकदेसभागे
६४५ [१] तधा तथा
३३३ तमापुढवि- तमापृथ्वीनैरयिकाणाम् तपुसी त्रपुषी-वल्लीविशेषः पृ. १९
नेरइयाणं पृ. ५३ टि. १, पृ. ५४ टि.३
टि.१ तप्पाउग्ग० तत्प्रायोग्य १७५१,
+तमाल तमालः पृ. १८ टि. १३ १७५२ तमाले
४८ गा. ३७ तप्पागारसंठिए तप्राकारसंस्थितः २००८
तय.
त्वक् ५५[३] गा. १०९ तमतमप्पभा तमस्तमप्रभा
तयणुरूवं तदनुरूपम् तमतमप्पभाए तमस्तमप्रभायाम्
तयं
त्रयम् १४८, १६७ तया
त्वचा ५४ [३] गा. ५९, तमतमप्पभा- तमस्तमप्रभापृथ्वी
__५४ [४] गा. ६९ पुढविनेरइया नरयिकाः
त्वचाः ४०, ४१ तमतमाए तमस्तमायाम् १७४ गा.
तयाए
त्वचायाः ५४ [३] गा. १३५, २०५७ [५]
५९, ५४ [४] गा. ६९ तमस्तमायाः १७४
तयाणंतरं तदनन्तरम् पृ. ७८ टि. १ तमतमापुढवि० तमस्तमापृथ्वी १७४
तयाणुरूवं तमतमापुढवी- तमस्तमापृथ्वी
तदनुरूपम् पृ. ३२ टि. १५
त्वग्विषा:-सर्पभेदविशेषः
तयाविसा नैरयिकाः पृ. २९ टि.१ नेरइया तमप्पभा तमःप्रभा ७७४
तरक्षाः
तरच्छा तमःप्रभायाम् १४८,१६७ तमप्पभाए तमःप्रभायाः १७३
तरच्छी तरक्षी तमप्पभापुढ- तमःप्रभापृथ्वीनरयिकाः
तरच्छे तरक्षः ८४९, ८५२ विनेरइया
६०, २१६[७] तरच्छो
, पृ. २१२ टि. ४ तमप्पभापुढ- तमःप्रभापृथ्वीनर
तल १७७, १७८ [१-२], विनेरइयाणं यिकाणाम् १७३,
१८८, १९६, १२१५ ३४१ [१]
[१३] , ३४१ [२-३] तलऊडा वनस्पतिविशेषः तमसा तमसा १६७ तः १७४
४२ गा. २१ तमाए
तमायाम् ३३४, १५२९ तलभंगय० तलभङ्गक-बाह्वाभरण [], २०५७ [५]
१७८ [१-२] तमायाः २१७ [१], तलवरं
तलारक्षकम् ११०८ २००५, पृ. ५३ टि. २ . .तलं- तलम् १९५ [१]
___७४
"
Page #714
--------------------------------------------------------------------------
________________
१९७
मूलसद्दो
तला
तलाएसु
तलागाण तलागेसु ०तले
तल्लेसे
तल्लेस्सेतु तव० तवणिज
तवणिज० तवविसिट्ठया तविय तव्वइरित्ते
बीयं परिसिटुं-सहाणुकमो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो तलाः १६७ तः १७४ ० तसकाइयाणं तलानि १७७, १७८ तसकाएणं
[१], १८८ तडागेषु १५१, १६३ तः तसणामाए १६६, १७५
तसणामे तडागानाम् ८८५
तसिता तडागेषु पृ. ४८ टि. ४
तसिया तले पृ. २९० टि. ५ तल्लेश्यः १२०१ [१],
तस्स १२०३ [१], १२०८, १२१० [१, ३], १२११ तल्लेश्येषु १११७ तपस् ११० गा. १२८ तपनीय ५४ [१०] गा.
१०२, १७८ [२] , १९५ [१] तपोविशिष्टता १६८५[१] तप्त पृ. ६३ टि. १ तद्वयतिरिक्तः १७४२,
१७४४
१७४३ त्रसकायिकः १२८९
१३१२ त्रसकायिक २४४, २४८,
२४९, १३२० ,, १२९२, १२९९ त्रसकाथिकाः २३२ तः २३४, २३५[७], २३६, २४२, ३२२ तः ३२४ ,, २४३, २४४,२४५
[९] तः २४९, २५१ त्रसकायिकानाम् २३४ , २४२, २४६,
२४७, २५१ । २३२, २३३, २३५ [७], २३६
सकयत्थो सुत्तंकाइ त्रसकायिकानाम् २४५[९] त्रसकायेन १००२,
१००३ [१] त्रसनानः १७०२ [४४] त्रसनाम १६९३ त्रासिताः १७० , १६७ तः १६९,
१७१ तः १७४ तस्य २११, २११ गा. १६२ गा. १७५, ४६०, ४६१, ९८२, ९८५[९], ९८७ [४], १००८ [२], १०११ [२], १०४२, १०४३ [२], १०५७, १०८८, १५५९ तः १५६१, १५६३ [१], १५६४, १५६६, १६०७ तः १६०९, १६१२, १६१३ [१], १६१९, १६२८ तः १६३०, १६३३, १६३४, १६३५ [१,४], १७२१,१७२५, १७३३, १९०७, २१०२, २११७ [१], पृ. २४९ टि. १, पृ. २५७ टि. १-२ तस्मै १ [गा. २] तथा १ गा. ३, ४० गा. १५, ४२ गा. १९ गा. २३, ४३ गा. २४-२५, ४५ गा. २९ गा. ३२, ४६ गा. ३३, ४८ गा. ३७, ४९ गा. ३९, ५३, गा. ४५.४६, ५४ [-] गा. ९२, ९१ [४] गा. १११,१०२ गा.११२ गा. ११५, १८७ गा. १४३, ८३०, ८६६ गा, १९६,
तव्वतिरित्ते तसकाइए ०तसकाइए तसकाइय
"
तसकाइय० तसकाइया
तसकाइया
तसकाइयाण ०तसकाइयाण
तसकाइयाणं
Page #715
--------------------------------------------------------------------------
________________
१९८
मूलसद्दो
तह
तहपगारा तहप्पगारा
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ ८७७ [२३] गा. १९८,
१००३ [२], १०४२, ९७१ गा. २०१, १००६
१०६४, १०८६, ११४५, गा. २०८, २०५४ गा.
११४९, ११८०[६,१०], २२५
१२०५, १२०९, १२५१, तथाप्रकाराः ५० गा. ४३
१४१५ [३], १५०५, ,, २४, २८ [१],
१५३८, १५३९ [३-४], ३१ [१], ४० तः ४२,
१५९१, १५९९ [१], ४४ तः ४६,५१,५२,५४
१६३६, १६७८ [१], [११],५६[१],५७[१],
१७१७, १७६१,१७८२, ५८[१], ६३, ६७, ७१,
१७८५, १७८६, १७९१, ७३, ७४, ७९, ८०,८३,
१८०६ [१], २०४६, ८५ [१], ८७, १०५,
२१०४[१], २११७[१], १०६, ३५३, ८४९,
२१३९, २१६१ ८५०, ८५२ तहाविहा तथाविधाः ५४ [१] गा. तथाप्रकारा ८५१
५३, ५४ [३] गा.५७ तः तथाप्रकाराणि ४७ तः ४९,
६०, ५४ [४] गा. ६७
तः ७०, ५४ [५] गा. तथाप्रकाराः ३४ [१]
७६ तः ७९, ५४ [६] तथा ४० गा. १५, ४२
गा. ८० तः ८३, ५४ गा. २१, ४३ गा. २६,
[८] गा. ८९ ४७ गा. ३६, ४९ गा.
तथाविधानि ५४ [३] गा. ४१, ५४ [१] गा. ५१,
५६ गा.६१ तः ६५, ५४ ५४ [१०] गा. १०२,
[४] गा. ६६ गा. ७१ तः ५८[१] गा.११०, १८७,
७५, ५४[८] गा. ८७ १८९ [१], १९० [१], तहासजोगी तथासयोगी २१७५ १९२, १९२ गा. १४९. तहासमुग्घायगते तथासमुद्धातगतः २१७३ १५०, १९४, १९४ गा.
_[१], २१७४ [१] १५३, ३३३, ३५८,
तत्र २११ गा. १६२ ४४२, ४५१, ४६१,
गा. १७४ ४८१[३], ४८८, ४९६, तहेव तथैव ४९ गा. ४०, ५४ ५२४, ५२७ [१२],
[१] गा. ४८-४९ गा. ५५८,६२५,६३८,६४०,
५३, ५४ [८] गा. ८८, ६६८ [७], ६६९ [२],
१७९ [१], १९१ [१], ८७६, ८८८ [१], ८९०,
१९७ [१], २०१ [१], ९१० [३], ९११ [१२],
२०२ [१], २०४ [१], ९१२ [२], ९१६ [३],
२०९, ५४०, ५५३, ९८७ [१], ९९१ [२], |
६५५ [४], ६६५ [१],
तहप्पगारे तहा
Page #716
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
तहेव
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसहो ६७२ [४, ६], ७८९, ८००, ८०४, ८६३ गा. १९५, ८९५, ९१० [२], ९११ [३], ९१२[१,३], ९१४ [२], ९२०, ९८३ [२], १०६६ [२], १०८९, ११२७,११४४, ११४६, ११५१, ११५२, ११५५, ११८४, ११९६, १२१७, १२४८, १२४९, १४२९, १५५२, १५६३ [२], १५९३, १६०४ [१],१६१३[१], १६१४ तः १६१६ [१], १६८१ [२], १६८३, १७०२ [३१], १७३६ [१], १७९३ गा. २१८, १८११, १९२६, १९३१, १९३२ [१], १९८० गा. २२१, २०५२ ३.५], २११०, २१६५, पृ. ६६ टि. ४, पृ. २२४ टि. १ तथैव
६४१ तत् ३ तः ८ [५], १४ तः ३१ [१], ३२ तः ३४ [२], ३५ तः ५२, ५४ [१], ५४ [१०] गा. १००, ५५ [१, ३], ५६ [१] तः ६७, ६९ तः ७४, ७६ तः ८०, ८३, ८४ [१, ३], ८५ [१-२,४], ८६ तः ९०, ९१ [१, ३], ९२ तः १४९, १६५, १५४,१७७,१८८,१९५ [१], १९६, १९७ [१], १९८१], १९९ [१], २०६ [१], २१०, २११,
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ २११ गा. १६२ गा. १७१, ४३८, ५०० तः ५०२,५४४,६४८,६५० [१०], ६७९, ६८१, ६८४, ६८५, ७२५ तः ७२७, ७३८, ७५४, ७६४, ७७३ [१-२], ७७४, ७९१, ८५३, ८६० तः ८६८, ८७०, ८७७ [७, १३], ८८१ तः ८८६, ८९६, ८९८, ९०१,९०२,९०४,९०६, ९०८,९१० [१-४],९११ [१-३], ९१२ [२],९१४ [१२], ९१६ [१२], ९१८ [१], ९२०, ९२१ [१-२], ९२४ तः ९३७, ९३९ [१], ९४० [१], ९४१ [१], ९४७ तः ९५५, ९५७ तः ९५९, ९६० तः ९६७ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, ९७०, ९७३,९८३[१.२],९८४, ९८७[१,५],९८८,९९६, ९९८, १०००, १००१, १००३ [२], १००७, १००८[१], १००९[१] १०११[१], १०१२[१], १०१४[१], १०१५[१], १०१६ [१], १०१७ तः १०२०[१], १०२१[१], १०२४, १०२५, १०२८ [१-३], १०५६, १०५७, १०६८ तः १०७०, १०७२ तः १०७५, १०८५ तः ११२२, ११२४ तः ११२६,
तहेव
Page #717
--------------------------------------------------------------------------
________________
२००
मूलसद्दो
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो ११२८ तः ११३०, ११३२, ११३९, ११४१, ११४२, ११४४, ११४७, ११५४, ११५६ तः ११५९, ११६३ [३], ११६४ [३], ११६५[२], ११६९ [१], १२१९, १२३२, १२३९, १२४०, १२५०, १२५५, १२५६, १२५७ [१-३, ५, ७, ९, १२-१३], १२७१, १२८५, १३२१, १३२६, १३३०, १३३१, १३३४, १३३५, १३४३, १३४४, १३४६, १३५५, १३५९, १३६४, १३६७, १३६९, १३७१, १३७५, १३७६, १३७९, १३८१, १३९८, १४७१, १४७५ तः १४७८ [२], १४८०, १४८२ तः १४८४ [२], १४८५ [१-३, ५.७], १४८६ [१-२], १४८७ [१-२], १४९७ [१,३], १४९८[१], १५०१[१], १५१४, १५२३ [१.२], १५२६ [१], १५२९ [१. २], १५३२[१], १५३६, १५३७, १५३९ [१], १५५२, १५६७ तः १५७३, १६०६ [१], १६१७, १६२१, १६२७ ,, (स. द्वि.) [१], १६६५, १६.७०, १६७९ तः १६८१ [१], १६८२ तः १६८५ [१], तंतवा १६८६ तः १६९३, तंती १६९४ [१-१२, १६,
सक्कयत्यो सुत्तंकाइ १८], १६९५ [१-२], १६९६, १७०८ [२], १७१२, १७१७, १७१८, १७२२, १७२७, १७४७ [१], १७५४ [१], १७६९ [१], १७७५[१], १७८७ [१], १७९६, १८०२, १८१७, १९०७, १९०९, १९१०, १९१२ तः १९१४, १९१६, १९१७, १९२०, १९२१, १९२४, १९३६ तः १९३८, १९४० तः १९४२, १९४८, १९५०, १९५८, १९८२, २०३५, २०४६, २०५१, २०५२ [१], २०६०, २०६३, २०६६, २०६९,२०७२, २०७७, २०७८, २०८३, २०८६, २०८९, २०९० [१], २०९१ [१-२], २०९२, २१३३, २१४७ तः२१५२, २१५६ [२]तः २१५८[१],२१५९ [२], २१७० [१], २१७२ तम् १७०७[१], १७०८ [५], १७१२, १७१३, १७३१ [३.४],
ताम् १७३७ [१],
१७३८, १७४१ तस्मिन् १६१४ तः १६१६ [१], १६२०, १६३६,
चतुरिन्द्रियजीवाः ५८[१] तन्त्री १७७,१७८[१२],
१८८, १९६
Page #718
--------------------------------------------------------------------------
________________
२०१
तंव
तारं
बीयं परिसिटुं-सद्दाणुक्कमो मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ तंतुवाया तन्तुवायाः-शिल्पायः तामरसे तामरसम्
तामलित्ति ताम्रलिप्तिः १०२ गा.११२ तंदुलमच्छा तन्दुलमत्स्याः
तायत्तीसग० त्रायस्त्रिंशक १७९[१] +तंदुलिजग तन्दुलीयकः-वनस्पतिः
तायत्तीसगाणं त्रायस्त्रिंशकानाम् १७७
पृ. २० टि. १२ तायत्तीसाणं त्रायस्त्रिंशानाम् पृ.५७ टि.१ +तंदुलेजग , ,, ४९ गा. ३९ तारगा तारकाः पृ. ४५ टि. १ ताम्र १७८ [२] तारयाओ
१९५[१] +तंब ताम्रम् २४ गा. ८ तारसत्ताए तद्रसतया १११६,१२२०, तंबकरोडए ताम्रकरोटकः १२२८
१२२२, १२५१, १२५२ तंबखंडाण ताम्रखण्डानाम् ८८२
तारम् तंबच्छिकरणी ताम्राक्षिकरणी १२३७ तारा
ताराः १४२[१] तंबच्छिवाडिया ताम्रसृपाटिका १२२८ तारारूवाणं तारारूपाणाम् १९६, १९७ तंबुरुणुमजिया त्रीन्द्रियजीवाः पृ.२८टि.२
[१], १९८[१], २१० तंबे ताम्रम् १२२८
ताराविमाण. ताराविमान ६५० [१६] तंस यत्र-संस्थान ८०२
ताराविमागे ताराविमाने ४०५[१-३], तंससंठाणपरिणता त्र्यस्रसंस्थानपरिणताः
४०६[१-३] ८ [५], ९ [१] तः ११
ताराविमागेहिंतो ताराविमानेभ्यः [५], १२ [१-३, ५-६,
६५० [१६] तारूवत्ताए ८], १३ [३]
तद्रूपतया १११६, १२२०,
१२२२, १२२३, १२५१ तंससंठाण- त्र्यस्रसंस्थानपरिणताः
तः १२५३, १२५५ परिणया ११ [१], १२ [४, ४]
ताल
ताल १७७, १७८[१-२], त्र्यस्रम्-संस्थानम् ७९१
१८८, १९६ तानि ८७७[१] तः ८८०,
+ताल
ताल:-वृक्षः ४८ गा. ३७ ८८८[१],८८९तः ८१३,
ताल.
ताल - ,, ५३ गा. ४४ १७९८ [१-२], १८००
तालु
तालु १७८[२] [१-३], १८०९, २०५२ [४]
० तालुए तालुकम् १२२९
ताव तया ताए
तावत् ८९५
१०३१[२], ताओ ताः ११५१, २०५२
१०४५ [२], १०७७, १०७८,१०८१,१०८३,
१०८९, १५८३ [१], तस्मात् २१५३ [५]
१६४३, १६४९ [१], तागंधत्ताए तद्वन्धतया १११६,
१७४१, १७५७, १७५८ १२२०, १२२२,
[१], १७६०, १७६१, १२५१, १२५२
१७६४, १७६५ [२], तातो तस्मात् २१६६ [३]
१७७४ [१], १७७८, ताफासत्ताए तत्स्पर्शतया १११६,
१७८१, १७८४ [१], १२२०, १२२२, १२५१,
१७८९, १८५७, १८६९ १२५२
[१]
Page #719
--------------------------------------------------------------------------
________________
२०२
मूलसद्दो तावइया वावण्णत्ताए
सक्यत्यो सुत्तंकाइ १५९२, १५९४, १५९५ [१], १६००, १६०२, १६०३ [१], २१५३
[५-६], २१६६ [४] त्रियमलपदस्य ९२१[१] त्रिस्थानपतितः ४४७,
तावतियं तावतिया तावत्तीसगाणं
तावत्तीसाए
तावत्तीसाणं
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसहो तावन्ति पृ. २४९ टि. १ तपूर्णतया १११६, १२२०,
१२५१, १२५२ तावत्कम् १०००, १००१ तावत्यः १०११[२] तिजमलपयस्स त्रायस्त्रिंशकानाम् १८० तिट्ठाणवडिए [२], १८२[२], १९६, १९७ [२], १९८ [२], तिट्ठाणवडिता
पृ. ५७ टि. १ तिहाणवडिते त्रायस्त्रिंशतः १७९ [२], १८० [२], १८२ [२],
१९७[२], १९८[२] त्रायस्त्रिंशानाम् १७८ ___[१-२], १७९[२] तद्वर्णतया १२२२ तापसानाम् १४७० तासाम् ९११[२], ९१२ [२], ९१८[२], ९२०,
___९२२ तः ९२४ तिण्णि तासाम् २०५२[२] ताभिः १७६२, १७६५ [१], १७६८[१],२०५२
[२, ४-६] इति २११, ६०८, ६२५, ११५५, १२०० [२], १२१४, १२२७, १२३१, १२३३, १२३४, १२३७, १५४३, १५८०, १६०४
[१] त्रि पृ. ५५ टि. १ त्रिक्रियः १५८५[१], १५८८, १५८९ [१], १५९०, १५९१, १५९६, १५९७ [१], १५९८, १५९९ [१],२०५३ [४],
२१६६ [३] त्रिक्रियाः १५८६ [१], -
त्रिस्थानपतिताः ४५४ त्रिस्थानपतितः ४४४ तः ४४६, ४४८, ४६६ [१], ४६७ [३], ४६८ [१], ४७० [१], ४७३ [१], ४७४ [३], ४७५ [१], ४७७ [१], ४८१ [१], ४८५ [२], ४८७ [१], ४८९ [१], ४९३ [२], ४९५ [१], ४९७,
तावन्नत्ताए तावसाणं वासि
तासि ताहिं
त्रीणि १७४ गा. १३६, २१०, २११ गा. १६३, ३३७[१, ३], ३३८ [१, ३], ३६० [१, ३], ३६२[१, ३], ३६३[१, ३], ३६५[३], ३७२ [१, ३], ३७४[१, ३], ३७८[१, ३], ३८० [१, ३], ३९० [१,३], ३९२ [१,३], ४८५[२], ९१० [३],९४३, १०४१[३], १०६६ [२], १२६२[२], १२६८ [१], १३३८, १५०८, १५१३ [१,४], १६९७, १६९८[१२], १६९९[२], १७०१[२], १७०२ [१४], १७०४, १७३४, १७३५ [१], १९८५, १९८६, २१६९
ति०
तिकिरिए
तिकिरिया
Page #720
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूल सदो तिष्णि
27
"
तिष्णि
तिन्ह
तिन्हं
33
सक्कत्थ
सुत्काइ
त्रयः २७३, ६२६, ६२८,
६३३, ६३५, ६३६,
१३७२, १४१४[१, ३], १४१५[१],१४१६[१], १५८४[१], १६९८[7], १६९९ [२],
[9],
१७०२ [१४], १७१२, १७५८ २०९१ [१], २०९३[१],२०९५[१], २१००[२], २१०१[१], २१०३[१], २११९[२, ४], २१२४[३], २१३५ [१], २१५०, २१६९ तिस्रः ११४१, ११४२, ११५७, ११६९ [१], १४१५[२], १५२९[२], १५३२ [५], १६११,
१६३५[४]
१७०५, १७१५,
त्रीन् १७२१, १७२५, १७२८ त्रीणि ११८४
त्रयाणाम् ५४ [१०] गा.
१०३,
१५०६ [५],
१५१२
बी परिसिहं - सहाणुकमो
मूलसो
तित्तर सपरिणया
"
तिसृणाम् १८० [२],
१८२ [२],
१९० [२], १९५ [२],
१९७[२], १९८[२]
वित्त तित्त०
५४४ १८०९
"
तित्तरस
तिक्तरस ४४०, ४४१,
१८०१
तित्तरसणा मे
तिक्तरसनाम
१६९४
[17]
तित्तर सपरिणता तिक्तरसपरिणताः ८ [३],
९[१५], १०[१], १२ [१-५, ७-८], १३[१-५]
तिक्त - रस
२०६[२]
१७९[२],
در
तित्तरसपरिणामे तित्तरसाई
• तित्तरसाई तित्तस्स
• तित्ता
तित्तिरा
तित्तो
०
+ तित्थगर
तित्थगरणाम तित्थगरणाम ० तित्थगरणामाए
तित्थगरणामे
तित्थगरतं
तित्थगरते
तित्थगर सिद्धा
तित्थसिद्ध ०
तित्थसिद्धा
विदिसिं
तिनि
33
तिपएसिए
33
तिपएसियाणं
तिपदेसे
तिफासाइं
तिभाग
तिभाग०
सुकाइ
सक्कत्थो तिक्तरसपरिणताः १०
[२], ११[१], १२[६] तिक्तरसपरिणामः ९५४ तिक्तरसानि ८७७[१२]
"
तिक्तस्य
"
५४४
२११ गा. १७७
૮૮
तृप्तः २११गा. १७६ तीर्थकराः १४०६ गा. २१३ तीर्थकर नाम
१७०९
१४४४
१७०२
[५७], १७३२, १७३९
[9] १६९३,
तीर्थकर नाम
तृप्ताः तित्तिराः
२०३
"
तीर्थकर नाम्नः
१६९४[१८]
तीर्थकर त्वम् १४४४ तः
तीर्थकर सिद्धाः
तीर्थसिद्ध
१४४६, १४५२, १४५७ तीर्थरत्वे
१४५९ १६ ११०३
तीर्थसिद्धाः
१६
त्रिदिशम् ८७७ [२३],
१५५३, १८०९
त्रीणि १७२ २०६ [१], २०६ [२] गा. १५५, ३६५[१], ९४३
२७०
त्रयः
त्रिप्रदेशकः ५०६, ७८३ त्रिप्रदेशके ७८३ त्रिपदेशकानाम् ५२६ [१] त्रिप्रदेशे ७९० गा. १८५ त्रिस्पर्शानि १८०० [१] त्रिभाग १७०१ [१-२],
१७३०[१]
त्रिभाग २११ ग. १६१
Page #721
--------------------------------------------------------------------------
________________
२०४
मूलसदो तिभाग-०
विभागतिभाग - ० त्रिभागविभाग ६७९ विभागतिभाग- त्रिभागविभागविभाग
विभाग-०
तिभागतिभागे तिभागे
35
• तिभागेण
तिमंगिला
६८१
त्रिभाग त्रिभागे
६८१
त्रिभागः
१५५१[४]
त्रिभागे
६८१
त्रिभागेन १७१०, १७२३ तिमिङ्गिलाः पृ. २९ टि. ९
तिमितिमंगिलमच्छा तिमितिमिङ्गिलमत्स्याः
पृ. २९ टि. ८
तिमिरे
तिमिंगिला
तिमी
तिय
तियभंगो
पण्णवणासुत्त परिसिट्टाइं
मूलसद्दो
सक्कत्थो
सुत्तंकाइ
० तिरिक्खजोणिए तिर्यग्योनिकः ४८१ [१],
४८२ [१], ४८३ [१],
४८५ [१], ४८७ [१], १२११, १२३७ [१], १६४७[१]
• तिरिक्ख जोणिएणं तिर्यग्योनिकेन १०४२ तिरिक्खजोणिएसु तिर्यग्योनिकेषु ६६६
[१-२], ६६८ [१-२],
33
६७२[३], ६७६ ६६६[२], ६६८ [२], १२११, १४२० [१-२], १४२१ [२], १४३२ [१], १४४०, १८८० [४] तिर्यग्योनिकेभ्यः ६३९ [१२], ६५० [१-२], ६५५[१,३], ६५६ [३], ६६२[१], पृ. १७७ टि. २ तिर्यग्योनिकेभ्यः
तिय संजोए तिरिक्खजोणिए
सक्कत्थो
सुतंकाइ
त्रिभाग २११गा. १६४, ६७९, ६८१
वनस्पतिविशेषः
४६ गा. ३३
तिमिङ्गिलाः - मत्स्यविशेषः
६३
तिमि ः - मत्स्यविशेषः ६३
१२०४
त्रिक - त्रि त्रिकभङ्गः १७६०, १७६६,
१७७९, १७८४ [३], १८७२, १८७७, १८८० [*],
१८८२ [२],
१८८५ [१,
१८८४,
३-४],
१८८७ [४],
१८८८,
१८९० [३], १८९१[२], १८९५[१,
३-४], १८९८ [१-२], १८९९[१-२], १९०० [१, ३], १९०१ [१], १९०२ [१-३], १९०३ [१-२, ५], १९०४[१], १९०५ [३], १९०६,
१९०७
त्रिक संयोगेन १०८३ तिर्यग्योनिकः १२६२[१], १२४७[१], १२५०
०१
तिरिक्खजोणिएहिंतो
० तिरिक्खजोणि
एहिंतो
६३९ [२-२२], ६४५ [२], ६४८, ६५० [१३,८],६५५[३], ११९४ तिरिक्खजोणिओ तिर्यग्योनिकः १७४५,
१७४९
तिरिक्खजोणिणि० तिर्यग्योनिका १२६८ [१] तिरिक्खजोणिणी १२६२[२],
""
१७४५, १७४७ [२],
१७४९
१२६२[२]
२२६,
२७९, ३३४, ११८० [७-८], १४१६ [२]
३३४
तिरिक्खजोणिणीण तिर्यग्योनिकानाम् ११८०
[४, ६-१०] २२६,
तिरिक्खजोणिणीणं
११६३[४], ११९७
तिरिक्खजोणिणीतिरिक्खजोणिणीओ तिर्यग्योनिकाः
०
"
ފ
"
در
Page #722
--------------------------------------------------------------------------
________________
बीयं परिसिटुं-सहाणुकमो
२८५ मूलसद्दो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसहो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ तिरिक्खजोणि- तिर्यग्योनिस्त्रियः
४८७ [१], १०६१, थीओ पृ. २८३ टि. १
१५४९, १६३५[४] तिरिक्खजोणिय तिर्यग्योनिक ६६८[७], | तिरिक्खजोणिया तिर्यग्योनिकाः ६२, ८५ १०३४, १४२८[४]
[५], २२५, २२६, तिरिक्खजोणिय० , ५९,६६९ [१],
२७८, ६१०, ७३२, १२६८ [१], पृ. ३३३
७३३, ११७२, ११८० टि. १
[१०] तिरिक्खजोणिय- तिर्यग्योनिकाऽ.
तिरिक्खजोणिया तिर्यग्योनिकाः ६१, ६९, असण्णिमाउए संइयायुष्कम् १४७३
७०, ७५[४] तः ७७, तिरिक्खजोणियखे-तिर्यग्योनिक
८६, ९१[४] गा. १११, त्तोववायगती क्षेत्रोपपातगतिः १०९३,
२१८,३३४, ६७२[१], १०९५
९४२,९९५[२],११४१, १०९५
११८० [५,७-९],११९४, तिरिक्खजोणियत्ते तिर्यग्योनिकत्वे १०४१
१२०५, १४१६ [२], [५], १०४३ [३],
१९७१, २०३६, २०७५, १०४६ [२]
२०८२ तिरिक्खजोणिय- तिर्थग्योनिक
तिरिक्खजोणिया- तिर्यग्योनिकायुषः पंचेंदिय- पञ्चेन्द्रियौ
उअस्स १७०१ [२], १७१०, ओरालियसरीरे दारिकशरीरम् १४८२,
१७१९, १७२३, १७२६ १४८३, १४९७[१] तिरिक्खजोणि- तिर्यग्योनिकायुष्कम् •तिरिक्खजोणिय- तिर्यम्योनिकपश्चेन्द्रियौ- याउयं
१४७२ पंचेंदियओरालि- दारिक
•तिरिक्खजोणि- तिर्यग्योनिकानाम् यसरीरे शरीरम् १४८३, १४८४ याण ११८० [५], १९८२, [१२], १४८५[१-३,
पृ. १६५ टि. १, पृ. १९० ५-७], १४९७[२-३],
टि. २ १४९८[१] तिरिक्खजोणियाणं तिर्यग्योनिकानाम् ९१[४], तिरिक्खजोणिय- तिर्यग्योनिकपञ्चे
२२५, २२६, ७३३, पंचेंदियवेउविय- न्द्रियवैक्रिय
११५८, ११७२, ११८० सरीरस्स शरीरस्य १५३०
[१, ३, १०], ११९३, तिरिक्खजोणिय- तिर्यग्योनिकपञ्चे
१४९७ [३] पंचेंदियवेउविय- न्द्रियवैक्रिय
तिरिक्खजोणि- तिर्यग्योनिकानाम् ६८[४], सरीरे शरीरम् १५१८[१], याणं ७५ [४], १७५, ४८१ ___ १५२४[१]
[१], ४८२ [१], ४८३ , १५१८[१५]
[१], ४८५ [१], ४८७ तिरिक्खजो- तिर्यग्योनिकस्य
[१], ७४५ तः ७४७, णियस्स ४८१1१1. ४८२ [१]
७६०, ७६१, ७६९, ४८३ [१], ४८५ [१],
७७०, ९२०, ९८८,
Page #723
--------------------------------------------------------------------------
________________
पण्णवणासुप्तपरिसिट्टाई
सक्कयत्यो
सुत्तकाइ
मूलसद्दो
तिरियं -
१०४९, १०७४, ११६३ [१, ३], ११८० [१-३, ५-९], ११९४, ११९७, १५०९, १५३९ [३], १५४४ [२], १९७७,
२०१०, २०१९, २०२४, २०२९, २०४३
• तिरिक्खजोणि- तिर्यग्योनिकादिषु १४२६
२०६
मूलसद्दो
• तिरिक्खजोणियाणं
यादिसु तिरिच्छियाणं
तिरिय
तिरिय ० तिरियगतिणामाए तिर्यग्गतिनाम्नः
१७०२
[3], १७११ [१], पृ. ३७३ टि. २ तिर्यग्गतिनाम १६९४ [१] तिरियगतिपरिणामे तिर्यग्गतिपरिणामः ९२७
तिरियगतिणामे
तिरियगतिया
तिरियगती
तिरियगतीए
तिरियगतीया
तिरियलोए
० तिरियलो
तिरियलोगाओ
तिरियलोयतट्टे
[7]
तिरश्चाम् १४७०
तिर्यच् १९७३ गा. २२०
१४६२
तिरियवाए तिरियं
तिर्यग्गतिकाः ९४० [१],
९४१ [१], ९४२
तिर्यग्गतिः ५६१, ५६६
तिर्यग्गतेः १७३१ [२]
तिर्यग्गतिकाः ९४२
तिर्यग्लोके १४८, १५१, १५७, १६०, १६३ तः १६६, १७५, २७६, २७८ तः ३२४, ३२६, ३२८ तिर्यग्लोके २७६ तः ३२४, ३२६, ३२८
तिर्यग्लोकात् १५४७ [१] तिर्यग्लोकतट्टे- 'तट्टे' स्थाले
१५५
तिर्यग्वातः
३४ [१] तिर्यक् ८७७ [१९-२०],
१००१, १५४८, १५५१ [१, ४, ६, ९], १९९८,
२००६
तिरिया
तिरियाणुपुब्बीए
तिरोड
+ तिल
तिलए
• तिलए
तिलचुण्णाण तिलपप्पडिया
तिलय
तिलसिंगाण
तिलेहि
तिविहं
33
तिविहा
""
तिविहे
33
तिविहेणं
सक्कत्थो
सुकाइ
तिर्यक् १८८, १८९[१], १९० [१-२], १९३ [१],
१९५ [१], पृ. २९०
टि. १
तिर्यञ्चः १९८० गा. २२१
तिर्यगानुपूर्व्याः
१७०२
[३७, ४०]
१९६
किरीट
तिल:
५० गा. ४२
तिलकः - वृक्षः ४१गा. १८ तिलकः - तिलकादिवृक्षा
भिद्वीप समुद्रा
१००३ [२] गा. २०५ तिलचूर्णानाम्
८८४
तिलपर्पटिका ५३ गा. ४६ तिलक १९५ [१] तिलफलीनाम् ૮૮૨
तिलैः
त्रिविधम् त्रिविधाम्
५३ गा. ४६ १२४२ २०६७
त्रिविधाः ६१, ६८ [३],
७५ [३], ८४ [३], ८५
[४], ९१[३], ९४, ११२९, ११४२, ११४७ त्रिविधा ७३८, ७४९, ७५४, ७६४, ७७३[१], १०९२, १५७० a:
१५७२, १९३८, २०५५,
२०६३, २०६६, २०६९ त्रिविधः
९३१, ९३४,
९३७,
१०२२ [२], १०७२, १३२६, १३३१, १३४४, १३५२, १३५९,
१३७५, १९१४
त्रिविधम् १४८३, १६९१
[२], १६९४ [४]
१ गा. १
त्रिविधेन
Page #724
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो तिसत्तखुत्तो तिसमइएण
२०७ सक्यत्यो सुत्तंकाइ तिन्दुकम्-अनन्तकायवनस्पतिः ५४ [८] गा.
तिसमइओ तिसमयसिद्धा
त्रीन्द्रियजीवाःपृ. २८ टि.२ अतीतवचनम् ८९६ अतीतानि १००६ गा.
तिसु
तीसं
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो सक्यत्यो सुत्तंकाइ । मूलसहो त्रिसप्तकृत्वः २१६९ तिंदूयं त्रिसामयिकेन २१५३[२], २१५६ [२], २१५७, २१५९[२], २१६६ [१] तिंबुरणमज्जिया त्रिसामयिकः २१५८ [१] तीतवयणे त्रिसमयसिद्धाः १७
तीया त्रिषु १७४, १७४ गा. १३५, १७९ [१], १८१ तीसइम [१], १८२ [१], १८४ तीसतिविहा [१], १८५ [१], १८८, १८९ [१], १९० [१], १९५ [१], १९६, १९८ [१], १९९ [१], २०५ [१], २०६ [१], २०७, २०८, २१०, ५३४, १२१६ [१], १२१७ त्रिसृषु ११४८, १२०४, तीसा
१२०५ त्रिभिः ४५२, ४५५ [१३], ४५६ [१], तीसाए ४५७ [१], ४५९ [१], ४६२ [१], ४६४ [१], ४८१ [२], ४८३ [१], ४८९ [१, ३], ४९० [३], ४९१ [१], ४९३ [२], ४९५ [१], ६९१,
२१६९ तिसृभिः
तीसत्तरे तिन्दुकानाम्-फलविशेषार्थे तीसे
११२२ तिन्दुकम्-अनन्तकाय. वनस्पतिः पृ. २५ तीहिंतो
टि. १० तेन्दुकः-वृक्षभेदः ४१
गा. १६ तिन्दुकानाम्-फलविशेषार्थे
पृ. २७३ टि. ९
त्रिंशत्तमम् पृ.४१२५.२६ त्रिंशद्विधाः ९६ त्रिंशम् १६८, १८० [१], २११, ४३४ [१, ३], ४३५ [१, ३], १६९७, १६९८ [१-२], १६९९ [२], १७०४, १७३४,
१७३५ [३] त्रिंशत् १७४ गा. १३४ त्रिंशत् १७४ गा. १३६, १८७ गा. १४१, २०६
[२] गा. १५६ त्रिंशतः १८० [२],
२०४ [२] त्रिंशतः त्रिंशता वा ७२१,
विहिं
७२२
सिंड्याण
तिंडूयं
तीहि
त्रिंशति ९३, १७६,
१८४९, १८५० त्रिषु १९७ [१], पृ. ४७
टि. ५ त्रिंशदुत्तरम् १६९ तस्याः ९२१ [१],
१७४४, २१७५ त्रिभ्यः ६८७,६८८,६९१
६६२ [७] तु ५४ [५] गा. ७७, ११० गा. १२३, १७४ गा. १३४, १७८ [२], २११ गा. १६२ गा. १६९, १७९३ गा. २१८
तिंदु
विदुयाण
Page #725
--------------------------------------------------------------------------
________________
२०८
मूलसद्दो तुच्छत् तुडित
ਵੰਡੇ
तुण्णागा तुयटेज तुरय[मुहा]
तुरुक्क
तुरुतुंबगा
तुलसी
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो तुच्छत्वम् त्रुटित-आतोद्य १७७, १७८ [१-२], १८८,
१९६ त्रुटित-बाह्वाभरण १७८
[२], १८८ त्रुटित-बाहुत्राण १७८
[१-२] तुन्नवायाः-शिल्पार्याः१०६ त्वग्वर्तयेत् २१७४ [४] तुरङ्गमुखाः-म्लेच्छविशेषः
पृ. ३६ टि. ३ तुरुष्क-धूपविशेष १७७,
१७८ [१], १८८ त्रीन्द्रियजीवाः पृ. २८
टि.६ तुलसी-गुच्छवनस्पतिः
४२ गा. १९ ,, -हरितवनस्पतिः
४९ गा. ४१ तुल्याः २२५ तः २७२ [५], २७३ तः २७५, ३२५, ३२७, ३३० तः ३३३, ६९१, ७३१, ७३३, ७३५, ७३७, ७५३, ७६३, ७७२, ७७७, ७७९, ७८०, ९७९, ९८५ [७, ९],
तुसार ११८५, २१२५ तः
२१२७ [१] तुल्यौ २५७ तः २५९,
२७१, २७३ तुंगा
१५६५ तुल्या
१५६६ तुंबी तुल्यानि ३२९, २१७०
[२] गा. २२९ ) • तुंबीफले
सक्कयत्थो सुक्तंकाइ तुल्यः ४४०, ४४१,४४३ तः ४४८, ४५२, ४५५ [१३], ४५६ [१], ४५७ [१], ४५९ ४६२ [१], ४६६ [१], ४६७ [१], ४६८ [१], ४७० ४७३ [१], ४७४ ४७५ [१], ४७७ [१], ४८१ [१], ४८२ [१], ४८३ [१], ४८५[१२], ४८७[१], ४८९[१-३], ४९० [१, ३], ४९१ [१], ४९३[१-२], ४९५[१], ५०४ तः ५०६, ५०८ तः ५११, ५१३, ५१५, ५१९, ५२५[१], ५२७ [१], ५२९ [१], ५३० [१], ५३१ [१-३], ५३२ तः ५३९ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, ५४१ [१], ५४२ [१], ५४३ [१], ५४५, [१], ५४७ [१], ५४८ [१], ५५० [१], ५५१ [१], ५५२ [१], ५५४ [१-३], ५५५ [१-३], ५५६ [१],
५५७ [१] तुषार
२११ तुषः-तृणविशेषः
४७ गा. २५ तुङ्ग १७८ [२]
१९५ [१] तुम्बम् ५४ [८] गा. ९४ तुम्बी ४५ गा. २८
१२३३ तुम्बीफलम् १२३३
तुसे
तुङ्गानि
तुल्ये
तुंब
तुल्लाई
० तुंबी
"
Page #726
--------------------------------------------------------------------------
________________
२०९
मूलसहो
तूवरी
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो सक्कयत्थो सुत्काइ। मूलसद्दो तूवरी ४२ गा. २१ ते ७ तः १३ [५], २५ [१-३], २८ [२-४], ३१ [२-४], ३४ [२-४], ५४ [११] गा. [१], ५५ [१-३], ५६ [२], ५७ [२], ५८ [२], ६०, ६८ [१-३], ७५ [१३], ८३, ८४ [१-३], ८५ [२.४], ८९ तः ९१[३], ९७ [२], १४० [२], १४१ [२], १४२ [२], १४४ [२], १४६ [२], १४७[२], १५०, १५३, १५६, १५९, १६२, १६७ तः १७४, १७७, १७८ [१], १८८, १९३ [१], १९५ [१], १९६, १९७ [१], १९८ [१], १९९ [१], २०५ [१], २०६ [१], २०७, २०८ तः २१०, २११ गा. १५८ गा. १६८, ३३० तः ३३२, ४३९, ५०३, ६७९, ६८१, ८६७, ८६८, ९९३, ९९८, ११२४ तः ११२६, ११२८, ११२९, ११३२, ११३३ [१], ११४१, ११४२, ११४४,११४७,
तेइंदिय ११५२, १२६२ [१], १२८८,१५७३, १६१९, १६४८, १७१२, १७२१, १७२५, १७३३,१८०३, १८०५, १८०६ [१], १८१२, १८१६, १८१९, १८२२, १८२३, १८२९,
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ १८५७, १८६४, १९२८, १९२९, १९३१, १९३२ [१], १९५४, १९६०, २०४०, २०५२ [२.६], २०५७ [३-४], २०७८, २०८३, २१५३ [३-६], २१६६ [२.३], २१६८, २१६९, २१७६, पृ.
४४२ टि. ५ तानि १७७, १७८ तः१८६ सूत्राणां प्रथमकण्डिका १८८, १८९ [१], १९० [१], १९५ [१], १९६, १९७ [१], १९८ [१], १९९ [१], २०६ [१], २०७, २०८, २१०, ९१० [१-४], ९११ [१-२], ९१२[२], ९१४ [२], ९१६ [२], ९१८ [१], ९२०, ९२१ [१],
१०६७, २०४७ तौ १७८ [२], १९५[२], १७०८[८], १७३१ [१] तान् ९९५ [१], ९९६, ९९८, १७०५, १७०८ [४], १७११ [२], १७१२, १७१४, १७१५, १७२१, १७२५, १७२८, १८०४, १८११,१८१७, २१५३ [३], २१६६ [२] त्रीन्द्रिय ६५४, ६७०, ६८०, ७४३, ८७४, १०६०, ११६२,११७९, १२१० [४], १४१२, १४२६ [१],१४३१[१], १४५५, १५८९ [३], १७११[२],१८८७[२], १८९८ [१], १९६९
आ९[२]-१४
Page #727
--------------------------------------------------------------------------
________________
२१०
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई मूलसद्दो सक्यथो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ तेइंदिय० त्रीन्द्रिय ५८२, ६३९ तेउकाइएसु तेजःकाथिकेषु ६६८ [३] [२], ६५० [९], १०२२
तेउकाइय
तेजःकायिक २३९, २४३, [२], १२७४, १२८२,
२४८, २४९ १४३६ [१], १४८१, तेउकाइय
२३८ १४९६, पृ. २७ टि. ८.९ तेउकाइया तेजःकायिकाः १९,२३२तः तेइंदियजाइणामाए त्रीन्द्रियजातिनाम्नः ।
२३४, २३५ [४], २३६, १७०२ []
२४२,३१३,३१४,४३९ तेइंदियत्ते त्रीन्द्रियत्वे १०४१ [४], तेउकाइया तेजःकायिकाः १५६,२३७, १०६६ [२]
२३८, २४० [४], २४१, तेइंदियसंसारसमा- त्रीन्द्रियसंसारसमा
२४३, २४५ [४], २४६ वण्णजीवपण्णवणा पन्नजीवप्रज्ञापना
तः २४९, २५१, ३३४ ५७ [१-२] तेउकाइयाण तेजःकायिकानाम् ५८० तेइंदियस्स त्रीन्द्रियस्य १०३३ [२] तेउकाइयाणं ,, २३२ तः २३४, तेइंदिया त्रीन्द्रियाः २१५ [२],
२३५[४], २३६, २२७, २२८, २३१,
३६० [१] २९८ तः ३००, ३३४, • तेउकाइयाणं तेजःकायिकानाम् १५४
तः १५६, २४० [४], १७२१, १७२२, १८२२,
२४१, २४२, २४६ तः १८२४, २०४१, पृ.
२४८, २५१, ३६१, ४०३ टि. २
३६२ [१२] तेइंदियाण त्रीन्द्रियाणाम् ४७९, तेउक्काइए तेजःकायिकः ४४५, १९२३, १९४९, १९५९
१२१० [३], १४३० तेइंदियाणं , ५७ [२], १६४,
[१], १४३२ [१], २२७ तः २२९, २३०
१४३४, १४५२ [४], २३१, ३७० [१. तेउक्काइए
तेजःकायिकः १३०१ ३], ९८७ [५], १०२८
तेउक्काइएसु
तेजःकायिकेषु १२१०[३] [२], १५०८, १८२३ तेउक्काइएहितो तेजःकायिकेभ्यः १४३० तेजः[कायिक] ६५६ [३],
[१], १४३२[१], १४५२ ६७१, ६८०, १२८७, तेउक्काइय तेजःकायिक १३०३, १४३१ [१], १४६६,
१५८९ [३] १५४६, १५८३ [३] तेउक्काइय०
, १०३२ [२], तेजः [कायिक] ६५२,
१०६०, १२९६, १३७ ६५४, ११६२, १४१२, तेउक्काइय- तेजःकायि
१४२६ [१] एगिदिय- कैकेन्द्रियौ.
तेजो[लेश्याम्] १२२५ ओरालियसरोरे दारिकशरीरम् तेउकाइए तेजःकायिकः पृ. ३०८
१४९२ [१] टि. २ । तेडकाइयस्स तेजःकायिकस्य ४४५
Page #728
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो तेउकाइया
• तेउक्काइया
तेउक्काइयाओ
तेउक्काइयाण तेउक्काइयाणं
तेउकाइयाणं
तेउलेसट्टाणा तेउलेसं तेउलेसा तेउलेसा तेउलेसे
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो
२११ सक्कयस्थो सुत्तंकाइ | मूलसहो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ तेजःकायिकाः २९, ३१
तेउलेस्सा तेजोलेश्याः २५५, ९३९ [४], २१४ [३], २३५
[१], ९४० [१], ९४५, [४], ३१५, ९१५,
९४६, ११७०, ११७३, ११७६
११८० [५, ७-९], तेजःकायिकाः २९, ३०,
११८२ [१, ३], ११८३ ३१ [१, ४], २३९,
[१, ३], ११८५ त २४४, २४५[४], २५१,
११८८,११९०,११९१,
११९४, ११९७, १२०२ तेजःकायिकात् पृ. ३५३
तेउलेस्साए 'तेजोलेइयायाम् ११५३,
१८८५ [२] तेजःकायिकानाम् १५०५ तेउलेस्साओ तेजोलेश्याः ११८० तेजःकायिकानाम् ४४५,
[७-९], ११८२ [२-३], ७४४, ९८६, ११७६,
११८३ [३], ११८५, ११७९, ११८० [२]
११८७, ११८९, ११९० तेजःकायिकानाम् १५४, तेउलेस्साण तेजोलेश्यानाम् ११७३, २३७
११७४, ११७८, ११८२ तेजोलेश्यास्थानानि १२४९
[२], ११८३ [१२], तेजोलेश्याम् १२२४
११८९, ११९४ तेजोलेश्या ११६९ [२] तेउलेस्साणं तेजोलेश्यानाम् २५५, तेजोलेश्याः ९३९ [१]
११५१, ११८५ तः तेजोलेश्यः १२०३ [३],
११८७ १२१० [१]] तेउलेस्सापरिणामे तेजोलेश्यापरिणामः ९३० तेजोलेश्येन १२५७ [४] तेउलेस्से तेजोलेश्यः १२०३ [३], तेजोलेश्येषु १२०७ [१]
१२०७ [१], १२०९, तेजोलेश्यास्थानानि
१२१० [१], १३३९ १२४७, १२४९ तेउलेस्सेसु तेजोलेश्येषु १२०३ [३], तेजोलेश्याम् १११६,
_१२०९, १२१० [१] १२२१, १२२२, १२२४, तेउलेस्सेहितो तेजोलेश्येभ्यः ११९१ १२५४, १२५८ [३] तेऊ
तेजः-तेजःकायिकः६७१, तेजोलेश्या १११६,
९४० [३], १२०३ [५] ११५६, ११५२, ११६५ तेएणं
तेजसा १७७, १७८ [२], ११६८ [१],
[१-२], १८८, १९६ ११६९[१], १२०३ [५],
तेन २१०, २२३ [९], १२२१,१२२४, १२२९, १२३२, १२३६, १२४०, तेण- ,, ४४१, ४४७, ४५५ १२५४, १२५७ [९,
[३], ४५७ [१], ५०३, १२-१३], १८८५ [३] ।
५०४, ५२५[१], १२५२
तेउलेसेण तेउलेसेसु तेउलेस्सटाणा
तेउलेस्सं
तेउलेस्सा
Page #729
--------------------------------------------------------------------------
________________
२१२
मूलसद्दो तेणामेव तेत्तीसइम
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो तत्रैव २०५२ [४-५] | .तेयगसरीरस्स त्रयस्त्रिंशत्तमम् पृ. ४१८ तेयगसरीरं
तेत्तीसं
तेयगसरीरे
तेयगसरीरे
सक्कयत्यो सुत्तंकाइ तैजसशरीरस्य १५५१[२] तैजसशरीरम् १५६१,
१५६४ ,, १५३६, १५४०,
१५४४ [१, ३] ,, १५३६, १५३७, १५३९ [१], १५४१,
१५४२ तैजसस्य-तैजसशरीरस्य
१५३८ तैजसानि-तैजसशरीराणि
२१२२ वनस्पतिविशेषः ४८ गा.
तेयगस्स
त्रयस्त्रिंशत् ३३५ [१,३], ३४२ [१, ३], ३४३ [१, ३], ४०७ [१, ३], ४३६ [१, ३], ४३७ [१, ३], १२६१, १२६७, १३३६, १३४१,
१३५३, १७०१ [१] त्रयस्त्रिंशत् २११ गा. १६३ त्रयस्त्रिंशतः त्रयस्त्रिंशता वा __७०१, ७२३, ७२४ त्रयस्त्रिंशति १८२९,
१८५१, १८५२ त्रीन्द्रियजीवाः ५७ [१]
,, पृ. २८ टि. २ तैजस-तैजसशरीर १९०३
तेत्तीसा तेत्तीसाए
तेयगा
+तेयलि
तेया.
तेदुरणमज्जिया तेबुरणमिंजिया तेय.
। तेया०
तेयए
तैजसम्-तेजसशरीरम् ९०१, ९०२, ९०४,
९०८, १४७५ तैजसः-समुद्धातः २०८५
गा. २२७ तेयारूवा तेयगसमुग्धाए तैजससमुद्धातः २०९४ तेयासमुग्घाए
[१], २०९८ [१], २१४७, २१४९,२१५१, तेयासमुग्धाएणं
२१५२ तेयासरीरस्स तेयगसमुग्धाएणं तैजससमुद्घातेन २१२५, २१२७ [१], २१३१,
२१६५ तेयगसमुग्घाओ तैजससमुद्धातः २११८ तेरस
[१], २१२२ तेरसमं तेयगसमुग्धाते , पृ. ४३३ टि. २ तेरसमो तेयगसमुग्धायो ,
तेरसविहे तेयगसरीरया तैजसशरीरकाणि ९१० [४] तेरिच्छियाणं तेयगसरीरस्स तैजसशरीरस्य १५५२ । तेलोकगुरुं
तैजस-तैजसशरीर ९१६ [३], १५६५, १५६६,
२१७५ तैजस-तैजसशरीर ९११ [४], ९१२ [४], ९१४ [४], ९१७, ९१८ [३], ९२१[४], ९२२, १५६३ [२]. १५६५. १५६६.
१७०२ [१३] एतद्रूपा पृ. २९३ टि. १८ तैजससमुद्धातः २०८६,
२०९० [१], २०९२ तैजससमुद्घातेन २१३० तेजसशरीरस्य १५४५ तः १५४७ [१], १५४८ तः १५५०, १५५.१ [१, ४,
त्रयोदश २१६९ त्रयोदशम् पृ. २३३ पं. २० त्रयोदशः ७९० गा.१८७ त्रयोदशविधः १०७४ तिरश्वाम् १४७० त्रैलोक्यगुरुम् १ गा. १
Page #730
--------------------------------------------------------------------------
________________
२१३
बीयं परिसिटुं-सदाणुक्कमो मूलसद्दो
सक्कयस्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ तेलोके त्रैलोक्ये २७६ तः ३२४, तेसिं
१८१७, १८१९, १८२२, ३२६, ३२८
१८२३, १८२९, १८६४, +तेल्ल तैलम् ९७२ गा. २०३
२०५२ [२, ४-६], तेल्लबिंदू तैलबिन्दुः ११० गा. १२५
२१६९, पृ. ३९३ टि. तेलं तैलम् ९९९ [२]
३-४, पृ. ३९५ टि.६ तेल्लापूयसंठाणसंठिए तैलापूपसंस्थानसंस्थितः ।
तेषु ६६६ [३]
तैः २१५३ [१], २१५६ तेवणं त्रिपञ्चाशत् ३८२ [१,३]
[१], २१५९ [१], + तेवीस त्रयोविंशः ७९० गा. १८७
२१६५, २१६६ [१] तेवीसइम त्रयोविंशतितमम् पृ. ३८४
तैः १८६४, २०५२ [२, पं. २१
४-६], २१६९ तेवीसइमेण त्रयोविंशतितमेन १ गा. तेहितो तेभ्यः ६४८, ६५०
[१]
[१०], ६५३ [३], तेवीसइमो त्रयोविंशतितमः ७९०
२१५३ [४], पृ. १७७ गा. १८६
टि. १ तेवीसं
त्रयोविंशतिः १९६,४२७ तेंडूसं वनस्पतिविशेषः [१, ३], ४२८ [१, ३]
पृ. २५ टि.१० तेवीसाए
त्रयोविंशतेः त्रयोविंशत्या तेंदिय० त्रीन्द्रिय ५७ [१-२] __ वा ७१४, ७१५ तेंदियसंसारसमाव- त्रीन्द्रियसंसारसमापन्नत्रयोविंशतौ १८४२,
नजीवपण्णवणा जीवप्रज्ञापना १८ १८४३ तेंदिया
त्रीन्द्रियाः २२९, तेषाम् १९७ [१], १९८
___२३० [४] [१], १९९ [१], २०६ तेंदुयाण तिन्दुकानाम्-फल विशेषार्थे [१], ८८१, ११२९,
१२३५, १२३६ ११४१, १८१०, १८६४, तेंदूसं तिन्दुकम्-अनन्तकाय२०५२[२-५], पृ. २७५
वनस्पतिः ५४[८] गा.९४ दि. ४
ततः १७४ गा. १३५ तेषाम् ५४[१०] गा. ९९, तोट्टा
चतुरिन्द्रियजीवाः पृ. २८ ५५[३], ९९४, ११२९,
टि. ११ ११३९,११४१,११४२, तोट्टा १५२० [५], १६७९ तः तोरण तोरण १७७, १७८ [१], १६८१ [१], १६८२ तः
૧૮૮ १६८४ [१], १६८५ तोरणेसु तोरणेषु १४८ [१-२], १६८६, १७०२
एतद् ५, १३ [५], १६, [३२], १८०१, १८०३,
१७, २१, २३, २५ १८०५, १८०६ [१],
[३], २७, २८ [४], १८०९, १८१२, १८१६,
३०, ३१[४], ३३, ३६,
तेसिं
,,
५८ [१]
.
Page #731
--------------------------------------------------------------------------
________________
२१४
मूलसड़ो
- तं
ति
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई
सकयस्थो
सुत्तंकाइ
मूलसड़ो
४० तः ५३, ५६ [२],
त्ति
५७ [२], ५८ [२], ६०,
६३ तः ६७, ७१ तः ७४,
७५ [४], ७९ तः ८३, ८४ [४], ८५ [५], ८७
तः ९०, ९१ [४], ९३,
९५, ९६, ९८, १००,
१०२ तः १०८, ११०,
११५, ११६, ११८,
११९, १२२, १२३,
१२५, १२८, १२९, १३१, १३२, १३५ तः १३८, १४० [२], १४१ [२], १४२ [२], १४४ [२], १४६ [२], १४७ [२], ४९९ [२], ५५८, ८८२ तः ८८६, ९४६, ९५७, १०८९तः १०९१, १०९४ तः १०९९, ११०१,११०३, ११०४,
११०६ तः ११२२, १५७० तः १५.७२ इति २ गा. ६, ५४[१] गा. ५०, ५४ [२] गा. ५४, ११० गा. १२१ तः १२५ गा. १२७ गा. १२९-१३०, २११ गा. १७८, ४८८, ५०७, ५५३, ६०८, ६७२ [६, ९], ८४१ तः ८४३, ८४५, ८४६, ८५४ तः ८५६, ९८७ [१५], ९९०[४], १०३२[१], १०४१ [६], १०६१, १२४८,१२४९, १२५१, १२६० तः १२६२ [१], १२६४ [२] तः १२६६
० तिभागेण ० त्तिभागो
त्थंभाण
०
तिथभगा
forभुगा
त्थिहु
तिथहू
● स्थीओ
• त्थोवा
सक्कयत्थो सुतंकाइ
[१], १२६७, १२६८
[१], १२७० [२] तः १२७३, १२७५, १२७९,
१२८१, १२८२, १२८४,
१२८५, १२८९, १३००,
१३०२, १३०५, १३१०,
१३१२,
१३२२,
१३३०,
१३३७, १३५८, १३५९,
१३६५ तः १३६७,
१३६९, १३८६, १४०८
[३], १४४१, १४७९,
१५३९ [४], १५४४
[२३], १५५२, १५८४ [9], १७०१ [४], १७०२ [१६], १७२८, २१७६, पृ. २१० टि. ४, पृ. ३१२ टि. १, पृ. ३५३ टि. २ त्रिभागेन २११गा. १६६ त्रिभागः २११ गा. १६३ स्तम्भानाम् ८८३ वनस्पतिविशेषः ५४ [१]
गा. ४७
पृ. २१ टि. ८
32
१३२० तः -
१३२६ तः
१३३५ तः
"
५४ [१] गा. ४७ पृ. २८३ टि. १
स्त्रियः स्तोकाः २१३ तः २१६,
२१८ तः २२३ [१-८],
२२४, २२५, २२७ तः २७१, २७३ तः २७८, २८०, २८२, २८४, २८६, २८८, २९०, २९२तः ३२७, ३३० तः ३३२, ३३४,
६९१,
"3
'
Page #732
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
मूलसहो ० त्योवा
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो
२१५ सक्कयत्थो सुत्तंकाइ ।
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ ७३१, ७३३, ७३५, ७३७, ७५३, ७६३,
थणिय
स्तनित-स्तनितकुमार ७७२, ७७७, ७७९,
१७७ गा. १३७, १८७ ७८०, ८०२, ८०३,
गा. १३९ ९००, ९८२, ९८५[९], थणियकुमारते- स्तनितकुमारतैजस९८७ [४], १०१३, यगसरीरस्स शरीरस्य १५५१ [२] ११७० तः ११७३, थणियकुमारत्ते स्तनितकुमारत्वे १०४१ ११७६, ११८० [५,
[२], १०६५, २१०७, ७.९], ११८२ [१,३],
२११२ ११८३[१, ३], ११८५
थणियकुमारदेवपंचें स्तनितकुमारदेवपञ्चेन्द्रिय तः ११८८, ११९०, दियवेउब्वियसरीरे वैक्रियशरीरम्
१५२६ [२] १५६५, १५६६,१८१८, १८२१, २०५३, २१२५
थंणियकुमार- स्तनितकुमारदेवेभ्यः देवेहिंतो
६५० [१४] तः २१२७ [१], २१२८
थणियकुमारभवण- स्तनितकुमारभवनवासि[१-२], २१२९ [१],
वासिदेवपंचेंदिय- देवपञ्चेन्द्रियवैक्रिय२१३०,२१३१, २१४२,
वेउब्वियसरीरे शरीरम् १५२० [२] २१४३, २१४४ [१],
थणियकुमारस्स स्तनितकुमारस्य १०५९, २१४५ [१]
१६३५ [२], १६५९, स्तोका १०१३, १५६६
२१११, २१६१ स्तोकानि १२४७ तः
थणियकुमारा स्तनितकुमाराः १४० [१], १२४९, १५६५
४३९, ४४२, ४६५, स्तोकौ २७१
६१६, ६२९, ६४९, स्तोकानि ३२८, ३२९,
६७८, ८७३, ९१३,
९३९ [२], १०७९, स्तोकाः २२६, २७९,
११३६, १२०२, १४०१, २८१, २८३, २८५,
१४११, १४१५ [३], २८७, २८९, २९१,
१५८३ [२], १७५८[२], ११८२ [२], ११८९,
१८५४, १८८० [२],
१९३०, १९४३, १९५६, स्तोकः २७२ [१-५],
१९६७, १९९३, २०१८,
२०३४ [२], २०७९, स्तोकम् ७७७, ७७९,
२१२७ [२]] ७८०, ८०२, ८०३, थणियकुमाराओ स्तनितकुमारात् १५८९ ९७९, ९८५ [७],
[२] ९८७ [२], १४७३, थणियकुमाराण स्तनितकुमाराणाम् ५७८, २१७० [१] ।
१०२६ [२]
• थोवा
• त्योवाई
त्थोवाओ
त्थोवे
Page #733
--------------------------------------------------------------------------
________________
२१६
मूलसो थणयकुमाराणं
थणिया
कुमा
कुमारेसु
०
०
थलयर
थलयरतिरिक्खजोणियपंचेंद्रिय - ओरालियस रे १४८३, १४८५ [१]
१४८५ [१-३, ५-७]
,,
"
थलयरपंचिंदियति- स्थलचर पञ्चेन्द्रिय तिर्यग्यो
६१
रिक्खजोणिया निकाः थलयरपंचिंदियति- स्थलचर पञ्चेन्द्रियतिर्यग्यो
रिक्खजोणियाणं निकानाम् ७५ [४] थलयर पंचेंदिएहिंतो स्थलचरपञ्चेन्द्रियेभ्यः
Rece
का
स्तनितकुमाराणाम् ३५३, ६९६,७२८, ७४१, ७५७, ९०३, ९८४, १०२०, १०३१ [२] १०७१, १५३२[२], १८०६ [२], १९१५, २००९ [२], २०२३, २०२८, २०९० [२], पृ. २६० टि ३ स्तनितकुमारः
१२०९,
१४२६[२], १५२०[३] स्तनितकुमारेषु ६७२ [८], १४२४,
१४२७ [२], १४३०[२], १४३८ स्तनिता :- स्तनितकुमाराः
ܕ
१८७ गा. १४५ गा. १४७ स्थलचर १५२४ [२] स्थलचर तिर्यग्योनिकपञ्चेन्द्रियौदा रिकशरीरम्
०
33
थलयर पंचेंदियति- स्थलचरपञ्चेन्द्रियतिर्यग्योरिक्खजोणिएहिंतो निकेभ्यः ६३९ [३, ७]
६३९ [७-१८], ६४५ [२] थलयरपंचेंदियति- स्थलचरपञ्चेन्द्रियतिर्यरिक्खजोणिणीओ ग्योनिकाः ३३४ थलयरपर्चेदिपति- स्थलचर पञ्चेन्द्रिय तिर्यग्योनिकाः ६९, ३३४
रिक्खजोणिया
७५ [४] तः ७७, ८५ [५]
पण्णवणासुत्तपरिसिट्टाई
मूलसद्दो
सक्को सुतंकाइ
थलयरपंचेंद्रिय - स्थलचरपञ्चेन्द्रिय तिर्यग्योतिरिक्खजोणि- निकानाम् ८५ [५] याणं ३७८ [१] तः ३८६
[३]
در
"
رد
६४५ [२]
६३९ [९]
О
१५१८ [६]
थलयरसंखेज्जवासा- स्थलचरसङ्ख्येयवर्षायुष्कउयगन्भवक्कति- गर्भव्युत्क्रान्तिकतिर्ययतिरिक्खजो - ग्योनिकपञ्चेन्द्रिय पियपंचेंद्रिय थलयरसंखेज्जवासा- स्थलचर सङ्खयेय वर्षायुष्कउयगभवति- गर्भव्युत्क्रान्तिकतिर्ययतिरिक्खजो - ग्योनिकपञ्चेन्द्रियवैक्रियणियपंचेंद्रिय- शरीरम् १५१८ [४] aroorat
थलयराण
• थलयराण
थलयरेहिंतो
थलया
थले
धंभणया
थंभिय
थालं
थावरणामाए थावरणामे
+ थिग्गल
● थिग्गले
थिबुगबिंदुसंटाणसंठिए
थिरणामाए
स्थलचराणाम् १४९९
[9], १५११ [१],
१५२४ [२]
"
१४९९ [२] स्थलचरेभ्यः ६४५[१-२] स्थानि
५४ [८]
गा. ८६
८३
स्थले
स्तम्भनता
स्तम्भित
११२०
१७७, १७८
[१२], १८८, १९६
८५.३
स्थालम्
स्थावरनाम्नः १७०२[४४]
स्थावरनाम
१६९३
थिग्गलम् - आकाश
थिग्गलम् ९७२ गा.
२०३
थिग्गलं- 'थीगडुं' इति भाषायाम् १००२, १००४, १२२६
स्तिबुक बिन्दु संस्थानसंस्थितम् ९८६,
१४९१ [१] स्थिरनाम्नः १७०२ [४९]
Page #734
--------------------------------------------------------------------------
________________
२१७
मूलसद्दो
बीयं परिसिटुं- सहाणुक्कमो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ ·। मूलसद्दो स्थिरनाम १६९३ स्थिरीकरणम् ११० गा.
थिरणामे थिरीकरणे
सक्कयल्यो सुत्तंकाइ ११७६, ११८० [५, ७.९], ११८२ [१, ३], ११८३ [१, ३], ११८५ तः ११८८, ११९०, १५६५, १५६६, १८१८, १८२१, २०५३, २१२५ तः २१२७ [१], २१२८ [१-२], २१२९ [१], २१३०,२१३१,२१४२, २१४३, २१४४ [१],
२१४५ [१] स्तोका १०१३, १५६६ स्तोकानि १२४७ तः
१२४९, १५६५ स्तोको
२७१ स्तोकानि ३२८, ३२९,
*.थीओ स्त्रियः पृ. २८३ टि. १ थीणगिद्धी स्त्यानगृद्धिः १६८०,
१६८९ [२] थीणन्द्वी स्त्यानद्धिः पृ. ३६५ टि.
१, पृ. ३६८ टि.३ थी-पुरिससंजोएसु स्त्री-पुरुषसंयोगेषु ९३ +थुरय तृणविशेषः पृ. २० टि. ७ धुंडई कर्पासी-वनस्पतिः पृ.१८
टि. ५ थूणा स्थूणा ९७२ गा. २०३,
१००१ थूभं स्तूपः
८५३ ० थूभिया स्तूपिका २११ थूभिया-.
२११ थूभियाओ स्तूपिकायाः २११ ०थूभियागा स्तूपिकानि १९५ [१] थेरं
स्थविरम् १११८ थोवतरागा स्तोकतरकाः २०५७
*.थोवा
*.थोवाइं
"
*.थोवाओ
स्तोकाः २२६, २७९, २८१, २८३, २८५, २८७, २८९, २९१, ११८२ [२], ११८९,
*.थोवा
थोवाणं
स्तोकेभ्यः स्तोकैर्वा-काल
विशेषार्थे ६९४, ६९५ स्तोकः २७२ [१५],
*.थोवे
थोवे *.थोवे
स्तोकाः २१३ तः २१६, २१८ तः २२३ [८], २२४, २२५, २२७ तः २७०, २७४ तः २७८, २८०, २८२, २८४, २८६, २८८, २९०, २९२ तः ३२७, ३३० तः ३३२, ३३४, ६९१, ७३१, ७३३, ७३५, ७३७, ७५३, ७६३, ७७२, ७७७, ७७९, ७८०, ८०२, ८०३, ९००, ९८२, ९८५.[९], ९.८७ [४], १०१३, ११७० तः ११७३, ।
स्तोकम् ९८७ [५] ,, ७७७, ७७९,७८०, ८०२, ८०३, ९७९, ९८५ [७], ९८७ [२],
१४७३, २१७० [१]
च पृ. ४२४ टि.२ दक्खिणेणं (स.तृ.) दक्षिणस्याम् २१५ [१] दगपिप्पली दकपिप्पली ४९ गा. ४० दगरए दकरजः
१२३१
Page #735
--------------------------------------------------------------------------
________________
• दहाणं
दड्डेसु
२१८
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई मूलसद्दो
सक्कयत्थो गुत्तंकाइ । मूलसहो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ दगरय दकरजस् १७८ [२], दव्वट्ठ द्रव्यार्थ २७२[१-५], २११
२७३, पृ. १०१ टि. १ दगे दकम्
१२३१ दव्वट्ठअपदसट्टयाए द्रव्यार्थाप्रदेशार्थतया ३३०, दज्झपुप्फा सर्पविशेषः दट्टव्वो द्रष्टव्यः
दव्वट्ठताए द्रव्यार्थतया २७२[१३] दग्धानाम् २१७६
दम्वट्ठपएसट्टयाए द्रव्यार्थप्रदेशार्थतया ३३१, दग्धेषु
३३२, ७७७, ७८०, ददर दर्दर-बहल १७७, १७८
८०३, ८०४, १२४७ तः [१], १८८
१२४९, १५६५ दबटुपदेसट्टताए द्रव्यार्थप्रदेशार्थतया ३३१ दर्दुर
दवट्ठपदेसट्टयाए ,, ३३०, ३३२, ३३३, दप्पणिजा दर्पणीया १२३७
७७७, ७७९, ८०२, +दब्भ दर्भः पृ. २० टि. २
१२४७ दब्भपुप्फा सर्पविशेषः पृ. ३२ टि. ३
दव्वट्ठयाए द्रव्यार्थतया २७०, २७२ + दमणग दमनकः ४९ गा. ४१
[४-५], २७३, ३३० तः दमिल द्रविड-म्लेच्छजातिविशेष
३३३, ४४०, ४४१,
४४३ तः ४४८, ४५२, दरिसणावरणिजस्स दर्शनावरणीयस्य १६८०
४५५[१-३], ४५६ [१], दरिसणावरणिजं दर्शनावरणीयम् १५८७
४५७[१], ४५९ [१], [१], १६६५, १७८२,
४६२ [१], ४६४[१], १७९०
४६६ [१], ४६७[१], दरिसणावरणिजे दर्शनावरणीयम् १६८०,
४६८[१], ४७० [१], १६८९ [१]
४७३ [१], ४७४[१], दरिसणावरणीयं , पृ. ३५२ टि. २
४७५[१], ४७७[१], दरिसणिज्जा दर्शनीया २११
४८१[१], ४८२[१], दर्शनीयौ २०६ [१]
४८३[१], ४८५[१], दर्शनी यानि १७७, १७८
४९० [१], ४९१[१], [१], १८८, १९५
४९३ [१], ४९५[१], [१], १९६, २०६ [१],
४९७, ५०५, ५०० तः २१०, पृ. ५६ टि. १२
५११, ५१३ तः ५१५, दल दल २११
५१९, ५२५[१], ५३० दलम्-पत्रम् १२३१
[१,५३१[१,३],५३२ ० दवप्पिया द्रवप्रियाः १८८
[१], ५३३ [१], ५३५ द्रव्य २०५४ गा. २२५
[१], ५३६ [१], ५३७ दव्वओ द्रव्यतः ८७७[२.३],
[१], ५३८[१], ५३९ ९१० [१,४], १७९७,
[१], ५४२[१], ५४३ २०६०, २०६१ ।
[१], ५४५[१], ५४५
दव्य
Page #736
--------------------------------------------------------------------------
________________
२१९
मूलसहो
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ [१,४], १०४८ [१-२,४], १०५० [३], १०५५[४-५], १०६६
[१]
वनस्पतिविशेषः ४९ गा.
दर्वीकराः-सर्पभेदः ७८,
दवट्रयाते
० दव्वदेवाणं दव्वपएसप्पबहुं
दव्वहलिया ०दव्वा दव्वाई
बीयं परिसिटुं-सदाणुक्कमो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो [१], ५४८[१], ५५० [१], ५५१[१], ५५२ [१], ५५४[१,३], ५५५[१,३], ५५६[१], ५५७[१], ७७७, ७७९, दवी ७८०, ८०२ तः ८०५, १२४७ तः १२४९, दृव्वीकरा १५६५, पृ. १०० टि. २ द्रव्यार्थतया ४८७[१], दवेसु ४८९ [१], ५०४, ५२९
[१], ५४१[१] ० दव्वेसु द्रव्यदेवानाम् १४७० द्रव्य-प्रदेशाल्पबहुत्वम् दव्वेंदिया
१४७४ गा. २१४ वनस्पतिविशेषः ५२ द्रव्याणि २७५, २८० । दस
, ३२८, ३२९, ८७७[१], ८७८ तः ८८०, ८८७, ८८८[१], ८८९ तः ८९३, १११७ द्रव्याणाम् ११० गा. १२७ " ८८१, ८८७
२७५ द्रव्येन्द्रियम् पृ.२५३ टि.१ .. , पृ. २५३ टि.२ द्रव्येन्द्रियेषु १०६४,
१०६७ द्रव्येन्द्रियाणि १००६ गा.
२०८ ,, १०२४ तः १०२६ [१], १०२७[१], १०२८[१-३], १०३०, १०३१[१], १०३६, १०३८[१], १०४१ [१-४,८], १०४३ [३,५-६], १०४५[१], १०४६ [१,८], १०४७
दवाण दव्वाणं ० दवाणं दविदिए ० दविदिए दधिदिएम
द्रव्येषु १५७७[१],
१५७८[१], १६३९ ,, १५७६ [१], १५७९ [१], १६३९, १६४० द्रव्येन्द्रियाणि १०४३ [१], १०५४[१], १०५५[१],
१०६७ दश ७५[४], ८४[४], ९१[४] गा. १११, १७१, १७७, १७८ [१-२], १८८, १९६, २०६ [२] गा. १५६, ३३५[१-३], ३३६ [१,३], ३३९[१,३], ३४० [१, ३], ३४३ तः ३५२ सूत्राणां प्रथम-तृतीयकण्डिके, ३६६[१, ३], ३६८[१, ३], ३९३ [१,३], ३९४[१, ३], ४१९[१, ३], ४२० [१,३], ५९२, ७२५ तः ७२७,८९१,१०३२[२], १०५८, १०६३, १०६५, १०८० [१०], १२६१, १२६४ [२], १२६७, १२७० [२], १३३७, १३४०, १४१४[१], १४१५[१], १४१६ [२], १४७२,
+दन्विदिय
दग्विदिया
Page #737
--------------------------------------------------------------------------
________________
२२०
मूलसद्दो दस
सक्कयत्यो सुत्तंकाइ द्रहफुल्लिका-वल्लीविशेषः
४५गा. ३२ " ,पृ. १९टि.
दसदस-० +दस दसगुणकालए दसगुणकालाई +दसण्णा दसण्हं , (स. ष.)
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसहो [१०, १२], १७० १[१], दहफुलई १७०२[२४, ३९, ४२, ५४, ५८], १७०३[१], दहफोल्लइ १७३० [१], १७३९ [२] दश १७४ गा. १३६ दहाण ,, १९५[१], १३२७ दशमः ७९० गा. १८७ दहिघणे दशगुणकालकः ५२० दशगुणकालानि १७९८ [२] दहिफोल्लइ दशाणेषु १०२ गा. ११५ दशानाम् २०६ [२]
दहियं दशसु १८३४, दहिवन्ने
१८३५ दशभ्यो दशभिर्वा
७०६, ७०७ दही दशप्रदेशकः ५०७,५२८,
द्रहाणाम् ८८५ दधि १७८ [२] दधिधनः-दधिपिण्डः
१२३१ वल्लीविशेषः पृ. १९
टि. १३
दधिकम्
,, (प-तृ.ष.)
दहिं
दसपएसिए
दसपएसिते दसपएसियस्स
दंड
दशप्रदेशकस्य
५२८,
दंडएणं दंडओ
दसपएसोगाढे दसपदेसिते दसपदेसिया
दसमं
० दंडओ
दधिपर्णः-वृक्षभेदः ४१
गा. १८ दधि पृ. २१२ टि. ७ दधि १२३१ द्रहेषु १५१, १६०, १६३
तः १६६, १७५ दण्ड १७७, १७८[१],
१८८ दण्डकेन ११९८ दण्डकः ८८८[२], ८९२, ९६० [२], १०६४, १५९१, १५९९ [१],
१६१४ दण्डकः ८९०, ८९१,
१०४२ दण्डकशतम् १६०४ [२] दण्डकाः ८९१, ८९५, ९७१, १५८०, १५८४ [२], १५८७[२], १६०४[१-२], १६१६ [२], १६१९, १६३६, १६७४[२], १६७८[३], १९०७, २०९४[२], २०९८[२], २१०४[२], २११५[२],२११६ [१], २११७[२], २११८[२].
दशप्रदेशावगाढः ५१२ दशप्रदेशकः दशप्रदेशकाः दशमम् पृ. २०८ पं. १० दशमी ८६३ गा. १९५ दशमम् ८६२ गा. १९४ दशमः ७९० गा. १८६ दशविधाः ११०, १४०
[१], ५०१ दशविधा ५, ८६२,
८६३, ८६५ दशविधः ९२६, ९४७,
दसमा दसमे दसमो दसविहा
दंडगसयं दंडगा
दसविहे
दससमयठिईए दसहा
दशसमयस्थितिकः ५१६ दशधा १७७ गा. १३७ द्रह-द्रहाभिधद्वीप-समुद्रार्थे १००३ [२] गा. २०५
Page #738
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसो
दंडगा
०
दंडया दडरयणत्तं
दंड
दंतसेढी
दंसणं
दंसणा
""
सक्कत्थो
सुकाइ
२११९[५], २१२०[४], २१२३[४],२१२४[४], २१३६, २१३८, पृ. ३१९ टि. १
दण्डकाः ६९२, १४०९,
पृ. ४३० टि. १ ९६२[३],९६३ [३]
१४६९
२१७२
१७८[२]
दन्ताः ९५, १७८ [१] दन्तकाराः- शिल्पार्याः
ފލ
०
• दंता
दंतारा
दंती
दंसण० + दंसण
दंसणच उक्कए
१६८९[१,३] १६९८
दंसणच उस्स
दर्शनचतुष्कस्य
[२], १७०६, १७३५ [२] दंसणणाणोवउत्ता दर्शनज्ञानोपयुक्ताः २१७६ दंसणपरिणामे दर्शन परिणामः ९२६, ९३५ दंसणपरिणामेणं दर्शनपरिणामेन ९३८, ९४० [१], ९४१[१], ९४३ दंसणमोहणिजस्स दर्शन मोहनीयस्य १६६७ दंसणमोहणिज्जं दर्शनमोहनीयम् दंसणमोहणिज्जे १६९१ [१-२] दंसणवावण्णगाणं दर्शनव्यापन्नकानाम् १४७०
"
दण्डरत्नत्वम्
दण्डम्
दन्तश्रेणी
बी परिसिहं - सहाणुकमो
मूलसद्दो
दंसणारिया
O
• दंसणारिया
१०६
दन्ती - वनस्पतिः ५४ [१]
गा. ५०
११० गा. १२८
दर्शन दर्शनम् २१२ गा. १८०,
१२५९ गा. २११
दर्शनचतुष्ककम्
"
४७८
दर्शनम् दर्शनान ४८२ [३],
४८५[२], ४८८, ४९६,
९४३ ४८२ [२],
दर्शने ४५०, ४८९ [२], ४९० [२]
दंसणावरणं सणावरणिज्जं
दंसणिजा
०
• दंसणी
० • दंसणीण
O
• दंसणीणं
दंसणे
""
दंसणेहि
दंसणेहिं
०
• दाई
+ दाडिम
दाडिमाण
33
दात
दाणंतराए
दाम
दाम
दामिली
दामे
दारगाहा
O
दारं
२२१
सक्कत्थो
सुतंकाइ
दर्शनार्याः १०१, १०९
""
११० तः ११९ दर्शनावरणम् १७६२ दर्शनावरणीयम् १६७४
[१], १६७८ [१], पृ. ३६३ टि. १-३
दर्शनीयानि पृ. ५६ टि. ९ दर्शनिनः
२६०
दर्श निनाम्
२६०
"
"
दर्शनम् १९६३, १९६४ दर्शने २११गा. १६९ दर्शनै: ४५५ [१], ४५७
[१], ४६४ [१]
,, ४५२, ४५५[२-३], ४५६ [१], ४५९ [9], ४८१] [२], ४८३ [१], ४८९ [१, ३], ४९१ [१], ४९५ [१] दर्शनाभ्याम् ४८१ [१], ४८२ [१], ४९० [१],
४९३ [१] ९२१[१]
दायी
दाडिमः
४१ गा. १६ ११२२
दमन दानान्तरायिकम् १६९६
दानान्तरायः १६८६
दामन १७८ [१] १८८
१९५[१]
"
द्राविडी - लिपिभेदः १०७
दाम
द्वारगाथा
१२३०, १२३१ १४०६ गा. २१३ द्वारम् २२४, २२६, २३१, २५१ तः २५६, २५९ तः २६९, २७३
तः २७५, ३२४, ३२५,
Page #739
--------------------------------------------------------------------------
________________
२२२
मूलसहो
दारं
पण्णवणासुत्तपरिसिट्टाई सक्कयस्थो सुत्तंकाइ | मूलसहो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ ३३३, ३३४, १२६०, दाहिणड दक्षिणार्ध १९७[२] १२७० [२], १२८४, दाहिणपञ्चस्थिमेणं दक्षिणपश्चिमायाम् १३२०, १३२५, १३३४, (स.तृ.) ३२७, ३२९ १३४२,१३४५,१३५३, दाहिणपुरथिमेणं दक्षिणपूर्वस्थाम् १३६१, १३६३, १३७३, (स.तृ.)
३२७, ३२९ १३७५, १३८२,१३८५, दाहिणवाए दक्षिणवातः ३४[१] १३८८,१३९१,१३९४, दाहिणवेयालिं दक्षिणतटम् १११२ १३९६, १३९८,१४०९, दाहिणवेयालीओ दक्षिणतटतः १४१३, १४१६ [२], दाहिणिलं दाक्षिणात्यम् ११०१ १४४३, १४५८, १४६४ । दाहिणिल्ला दाक्षिणात्याः १७९ [१], तः १४६६, १४६९,
१८२[१], १८५[१], १८७०, १८७५[२],
१९० [१] १८८२[३], १८८६, दाहिणिल्लाओ दाक्षिणात्यात ११०१ १८८९[३], १८९३,
दाहिणिल्लाणं दाक्षिणात्यानाम् १७९ १८९६, १८९९[२],
[१-२], १८० [१], १८२ १९०० [४], १९०१[२],
[२], १८३ [१], १८५ १९०२[४], १९०३ [६],
[१], १९० [१-२], १९१ १९०७
[१], १९४ (?) फलविशेषाणाम्
दाहिणिल्लेहिंतो दाक्षिणात्येभ्यः पृ. २७३ टि. ८
___२१७[१-६] द्वारेषु १४८ दाहिणुत्तरेणं (स.तृ.)दक्षिणोत्तरे २१४ [३],
२२४ दारयित्वा ८२
दाहिणेणं दाडिमानाम् १२३५,
दक्षिणेन १७९ [१], पृ. २७३ टि.५
१८२[१], १९० [१],
१९७[१] दर्शितानि पृ. २२५ टि.३
., (स.तृ.) दक्षिणस्याम् २१३, २१४ लिपिभेदः पृ. ३८ टि. ९
[१-५], २१५[२] तः गुच्छ वनस्पतिविशेषः
२१८, २२०, २२२, ४२ गा. २३
२२३[१-८], ३२७, दक्षिण १५७, १९७[१],
३२९ १९८[१], १९९[१], दाहिणेहिंतो दक्षिणेभ्यः पृ.८२टि.१.२ २०१[१]. २०३ [१], दिटुं
दृष्टम् ११० गा. १२६ २०५[१], २०६[१], दिटुंतेहिं दृष्टान्तैः १९६३
२०७
दिर्सेतो दृष्टान्तः १२५१ दक्षिणोत्तरे
दिट्रिपरिणामेणं दृष्टिपरिणामेन पृ. २३० २१९
टि. २ दक्षिणतः १८७ गा. १४० । दिटिवाओ दृष्टिवादः ११० गा. १२६
दाराण
दारेसु दालिसाणं दालिमाण
दावियाई दासापुरिया दासि
दाहिण
दाहिणउत्तरेणं
(स.तृ.) दाहिणी
Page #740
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो दिट्टिवाय
दिट्री
० दिट्ठी
• दिट्ठीणं दिट्ठीविसा दिण्ण
दित्त दिन
दत्त
दिनं दिली
.दिवड
द्वीप
दिवडो
बीयं परिसिट्ठ-सहाणुक्कमो
२२३ सक्कयस्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयस्थो सुत्तंकाइ दृष्टिवाद १ गा. ३. दिसाकुमाराणं । दिशाकुमाराणाम् ५७८ दृष्टिः १८६५ गा. २१९ दिसाणुवाएणं दिशानुपातेन २१३, २१४ दृष्टयः-दष्टिमन्तः २५६,
[१-५], २१५ [१-३],
२१६ [१-४, ७-८], दृष्टीनाम्-दृष्टिमताम् २५६
३२७, ३२९ दृष्टिविषाः-सर्पविशेषः ७९ दिसाणुवातेणं दिशानुपातेन २१६ दत्त १७७, १७८ [१]
[५.६], २१८ तः २२२, दीप्त
२२३ [१-६, ८], २२४ ૧૮૮
दिसि० दिक्-दिकुमाराः १७७ गा. दत्तं १ गा. [२]
१३७ प्राहविशेषः ६५ +दिसि दिशा २१२ गा. १८० द्वयर्धम्-सार्धमेकम् दीणस्सरया दीनस्वरता १६८४[२] १७०० [९], १७०२ दीव
२१६९ [३, ३८], १७०७[१], दीव
द्वीप-द्वीपकुमारा: १७७ १७३१ [३], १९८८,
गा. १३७ १९८९ दीव. ,,-द्वीपकुमार १८७ गा. द्वयर्धः-सार्धमेकः १७१२
१३९ दिवसपृथक्त्वे
दीव. द्वीप ८३, ८९, ९०, ९३, १८०६ [२], १८२८ तः
१५४, १७६, १९९१, १८३१
१९९२, १९९४, १९९७, दिवाकरः १२२९
१९९८, २००६ दिव्य १७७, १७८ [१], दीवकुमारा द्वीपकुमाराः १४० [१],
१८८ दिव्यान् १७७, १७८
दीवकुमाराणं द्वीपकुमाराणाम् ५७८ [१-२], १८८, १९६
दीवणिज्जा दीपनीया १२३७ दिव्यया
दीवं
द्वीपम् २१६९ दिव्याकाः-सर्पमेदविशेषः
दीवा
द्वीपा:-द्वीपकुमाराः १८७
गा. १४६ गा. १४८ दिव्येन १७७, १७८
दीविए द्वीपकः ८४९, ८५२ [१-२], १८८, १९६
दीविभो दिशा-दिशाकुमार १८७
, पृ. २१२ टि. ४ दीविया द्वीपकाः गा. १३९ ,,-दिशाकुमारा: १८७
द्वौपिका ८५१ ___गा. १४५ गा. १४७
दीवे द्वीपे १७९[१], १८० दिशाः १७७, १७८
[१], १८२[१], १८३ [1], १८८, १९६
[१], १९० [१], १९७ दिशाकुमाराः १४० [१],
[१], १९८[१], १००३ [१.२], १०९८, २१६९
दिवसपुहत्तस्स
(स. ष.)
•दिवागरे दिव०
दिव्वाई
दिव्वाए दिव्यागा
दिव्वेणं
दिसा
दिसाओ
दिसाकुमारा
Page #741
--------------------------------------------------------------------------
________________
दुट्टाणवडिते
दुपएसिए
is 333 1 11 कुन 3.13.3.33 2 !
२२४
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ
दीवे द्वीपे पृ. ३०२ टि. २ दुगोत्तफुसिया द्विगोत्रस्पर्शिका-वल्लीभेदः दीवेसु द्वीपेषु ८२, १४८, १५१,
पृ. १९ टि. १२ १६०, १६३ तः १६६, दुग्गइगामिणीओ दुर्गतिगामिन्यः १२४१
दुट्ठाणवडिए द्विस्थानपतितः ५५० [१] +दीवोदहि
___,, ५०८,५१३, दीसह दृश्यते पृ. २२ टि. ११
५१७, ५२१, ५२९ दीसई
[१, ३], ५३५ [१], दीसए
५४१[१], ५५० [१] दीसति
दुण्णि द्वौ १७०० [११] दीसती
+दुद्ध दुग्धम् पृ. २३७ टि. १ दीसंति दृश्यन्ते ५४ [१०] गा.
दुद्धरधरेण दुर्धरधरेण १ गा. [१] १०३
दुग्धम् ८५३, पृ. २४७ दीहगइपरिणामे दीर्घगतिपरिणामः ९४९
टि. १ दीहं दीर्घम् २११ गा. १६१
दुपएसमन्भहिते द्विप्रदेशाभ्यधिकः ५०६ दीहियाण दीर्घिकाणाम् ८८५
दुपएसहीणे द्विप्रदेशहीन:
द्विप्रदेशकः ५२५ [१], दीहियासु
दीर्घिकासु १५१, १६०, १६३ तः १६६
५२७ [२], ५३९ [१],
५४८ [१], ७८२ दु० द्वि ५३२ [१], ८७७[९]]
द्विप्रदेशके ७८२ दुइयाए द्वितीयायाः २१७ [५]
द्विप्रदेशकः ५२६[१], दुक्खत्ताए दुःखतया १८०५
५२७ [१], ५३३ [१] दुःखाम्-वेदनाभेदम्
दुपएसियस्स द्विप्रदेशकस्य ५२५[१], २०५४ गा. २२६,
५३३ [१], ५३९[१], २०७०
५४८[१] दुक्खा दुःखा-वेदनाभेदः २०५४
दुपएसियं
द्विप्रदेशकम् १९६३ गा. २२५, २०६९
दुपएसियाई द्विप्रदेशकानि ८७७[३]] ० दुक्खा दुःखाः २११ गा. १७९,
दुपएसियाणं द्विप्रदेशकानाम् ५२५[१], २१७६ गा. २३१
५३३ [१], ५३९[१], ० दुक्खाणं दुःखानाम् ६७३ [२],
५४८[१] १४२१[५], २१७४[१] दुपएसोगाढाई द्विप्रदेशावगाढानि दुखुरा द्विखुराः ७०, ७२
८७७[४] द्विगतः १५२० [३]
दुपएसोगाढे
द्विप्रदेशावगाढः ५१२ दुगतो ,, १५१७[३], १५२० दुपदेसिए द्विप्रदेशकः ५०५ [५], १५३९ [२] दुपदेसिते
, पृ. १५९ टि. १ दुगुंछा जुगुप्सा १६९१ [५] दुपदेसिय द्विप्रदेशका ११०६ • दुगुंछाए जुगुप्सानाम् १७०८[१०] दुपदेसियस्स द्विप्रदेशकस्य दुगुंछाणं
,, . १७०० [१३] पदेसिया द्विप्रदेशकाः
"
दुपएसिते
दुक्खं
दुगओ
५०५
Page #742
--------------------------------------------------------------------------
________________
- मूलसदो
दुपदे सियाणं
दुप
दुप्पउत्तकाइया
दुफासाई
दुभिगंध
दुभिगंध०
दुब्भिगंधणामाए दुरभिगन्धनाम्नः
सक्कत्थो
सुकाइ
द्विप्रदेशका नाम्
५०५
द्विप्रदेशे ७९० गा. १८५
दुष्प्रयुक्त कायिकी -
क्रियाभेदः
१५६८
द्विस्पर्शानि ८७७ [१३],
१८०० [१]
५४४
४४१
बीयं परिसिj - सहाणुकमो
मूलसद्दो
दुरूह
दुरूहित्ता
दुवय
दुवालस दुवालसविहा
दुविहं
दुविहा
दुरभिगन्ध
"
१७०२[३०]
दुब्भिगंध परिणता दुरभिगन्धपरिणताः દ [२], [१५], ११[१२, ४-५], १२ [१-८],
१३[१-५]
दुरहियासा आ९ [२]- १५
दुभिगं परिणया दुरभिगन्धपरिणताः
१०
[२], ११ [३] दुभिगंधपरिणामे दुरभिगन्धपरिणामः ९५३ दुभिगंधस्स दुरभिगन्धस्य
५४४
O
• दुब्भिगंधा
दुरभिगन्धाः
१६७ तः
१७४
भगंधाई
८७७
[१०], १८०१
०
१८०९
22
• दुब्भिगंधाई दुभिगंधाओ दुरभिगन्धाः दुब्भिगंधो दुरभिगन्धः
१२३९
५४४
दुभिद्दपरिणामे दुरभिशब्दपरिणामः
दुरभिगन्धानि
दुयाहिए
२००
दुरभिगंधणा दुरभिगन्धनाम १६९४
[१०] दुरभिगंधपरिणता दुरभिगन्धपरिणताः पृ. ७
टि. ४, पृ. ८ टि. २-४-६, पृ. १० टि. २ दुरभिगंधपरिणया दुरभिगन्धपरिणताः पृ. ७
टि. १
दुरध्यासाः १६७ तः १७४
अशुभशब्दपरिणामः ९५७ द्वयाद्यधिकेन ९४८ गा.
33
२२५
सक्कत्थ
सुकाइ
आरोहति १२१५ [२-३]
आरुह्य
द्विवचनम्
"
८९६
२११
द्वादश द्वादशविधा ३८, ८६६ द्विविधाम् २०५४ गा.
२२६, २०७५, २०८३ द्विविधाः ८ [२] २० तः २२, २५ [१], २६, २७, २८ [२], ३०, ३१[२], ३२, ३३, ३४ [२], ३५ तः ३७, ३९, ५५ [१], ५६ [२], ५७[२], ५८ [२], ६०, ६४, ६६, ६८ [१], ६९, ७५[१], ७८, ८४[१], ८५[२], ९१ [१], ९२, ९७ [२], ९९, १०९,
१११ तः १३२, १३४ तः १३८, १४० [२], १४१ [२] १४२ [२],
१४३, १४४[२], १४५,
१४६ [२], १४७ [२],
४३८,
५००, ६७९, ८६७, ८६८,
६८१,
९९६, ९९८, ११२४ तः
११२६, ११२८, ११३२,
११४१, ११४२, ११४४, १४८६ [१-२], १५२०,
[५], १५७३, २०४६, २०५७ [४], २०७८,
२०८३ द्विविधा ३, ४, १४, १५, ८६०, ८६१, ८६४, १०९६, ११००, ११०२, १५२९ [१-२], १५३२ [१], १५६८, १५६९,
Page #743
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
दुविहा
दुसमइयं
दुसमय०
दुविहे
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ १९३६, १९४०, १९४२, दुवे १९३ [२], १९५ [२], १९४८, १९५०, १९५८,
२०५ [१], २०६ [१] २०७२, २०७७ दुसमइएण द्विसामयिकेन २१५३[२], द्विविधानि ९१० [१-४],
२१५६ [१], २१५७, ९११ [१-३], ९१२
२१५९[२], २१६६[१] [२-४], ९१४ [१-२],
द्विसामयिकम् ८७९ ९१६ [१२], ९१८[१],
दुसमऊणं द्विसमथोनम् १३६५ ९२०, ९२१ [१-२],
द्विसमय ११०४ १०२४
दुसमयठितीयाइं द्विसमयस्थितिकानि द्विविधः १९८२
८७७ [५]] दुसमयसिद्धा द्विसमयसिद्धाः ,, ९२५, ९३२,
१७ ९४८, ९४९, ९५३,
दुहओवत्ता द्वीन्द्रियजीवाः ५६ [१]] ९५७, १०१७, १०२०
दुहणामस्स दुःखनाम्नः १६८४ [२] [१], १०२१ [१],
दुहत्ताए
दुःखतया १८०६ [१] १०२२ [१], १०७२, • दुहया दुःखता १६८१ [२],
१६९० [३] १२७१, १२८५, १३२१,
दुंबिलय द्रुम्बिलक-म्लेच्छजाति१३३०, १३३४, १३३५,
विशेषः पृ. ३६ टि. ३ १३४३, १३४६,१३५५,
दूभगणामाए दुर्भगनाम्नः १७०२[५१] १३६४,१३६७, १३६९, १३७१,१३७६, १३७९,
दूभगणामे
दुर्भगनाम १६९३
दूरतर० १३८१, १३९८, १६७०,
दूरतर पृ. २९० टि. ८-९
दूरतरागं १७९६, १८१७, १९०८,
दूरतरकम् १२१५ [२] १९१२, १९१६, १९१७,
दूरम् १९६, १९७ [१],
१९९ [१], २०० [१], १९२०, १९२४,
२०२[१], २०७, २१०, पृ. ३१५ टि. २
१२१५ [१] द्विविधम् ९८३ [२],
दूसरणामाए दुःस्वरनाम्नः १७०२[५२] ९८४, १४७८ [१-२],
दुःस्वरनमा १६९३ १४८०, १४८२, १४८४
मथितं तक्रम् १२२० [१-२], १४८५ [१-३,
देयडा
दृतिकाराः-शिल्पार्याः१०६ ५-७], १४८७ [१-२],
देव १७७, १७८ [१२], १५१४, १५२३ [१-२],
१७९ [२], १८० [२], १५२६ [१], १६८९[१],
१८२ [२], १८८, १९० १६९० [१], १६९१
[२], १९५१] तः १९७ [१, ३], १६९४ [१०,
[१], १९८ [२], २०० १८], १६९५ [१]
तः २०६ सूत्राणां द्वितीयद्वौ १७८[२], १८१ [२],
कण्डिका, १९०५[३] तः १८४ [२], १८९ [२],
१९०७
दुविहे
दूसरणामे
देव
Page #744
--------------------------------------------------------------------------
________________
मुलसद्दो देव०
सक्कत्थो
सुकाइ
देव ५९, ६५२, ६५४,
१२७० [१], १७४७[२], १८९५ [३], पृ. १८०
टि. १
देवrefore देवासंइयायुष्कम् १४७१,
१४७३ देवासंइयायुष्कस्य १४७३
देवअसण
आउयस्स
देवराहं (स.तृ.) देवकुरासु पृ. ३५ टि. ६ देवकुरु - देवकुरु १०९८, १२५७
[१४]
९६
देवरूहिं (स.तृ.) देवकुरुषु देवखेत्तोववातगती देवक्षेत्रोपपातगतिः १०९३
देवखेत्तोववायगती
१०९७
""
देवगइया देवगणा देवगतिणाम
देवगतिणामा
देवगतिया
देवगती देवतेयसरी रे
०
• देवते
बीयं परिसिहं - सहाणुकमो
मूलसद्दो
देवदाली
देवदारू
देवदालिपुप्फे
""
१७३१ [४]
देवगतिणामे देवगतिनाम १६९४ [१] देवगतिपरिणामे देवगतिपरिणामः ९२७
देवगतिकाः ९३९ [१] देवगतिः ५६३, ५६८ देवतैजसशरीरम्
""
देवगतिकाः
९४४
देवगणाः २०७ तः २१०
"
देवगतिनाम १७०९ देवगतिनाम्नः १७०२[४],
१५३९ [१]
देवत्वे १०४१ [७-९],
१०४३ [४-६], १०४५
[१-२], १०४६ [५-८],
१०४७ [२-४], १०४८
[५], १०४९, १०५०
[२-३], १०५२, १०५४
[३-४], १०५५ [४-५], १०६७, पृ. ३२६ टि. २ देवदारुः- वल्ली विशेषः
४५ गा. २९ १२३३
देवदालीपुष्पम्
""
०
"
देवय
देवराया
देवलो
पृ. १९. टि. ८
देवपंचिंदिय- देवपञ्चेन्द्रियवैक्रियशरीरस्थ asoorसरीररस
१५३२ [१] देव पंचेंदिवे उवि देवपञ्चेन्द्रियवैक्रियशरीरम् यसरीरे १५१६, १५२०[१] १५२० [१-३], १५२६ [१-२, ६] देवभवोववातगती देवभवोपपातगतिः १०९९
देवता १९५ [१] देवराजः १९७ तः २०६
१४७०
सूत्राणां द्वितीयकण्डिका देवलोकेषु देवशरीरम् १५२६ [५] देवस्य १०३४ तः १०३७,
१०४५ [१२], १०४६
[१, ८], १०४७[१, ४],
O
• देवसरीरे
O
• देवस्स
देवा
सक्कत्थो
सुत्तकाइ
देवदाली - रोहिणी, वनस्पतिविशेषः १२३३ देवदालिः - वृक्ष विशेषः
२२७
देवदाली - वल्लीविशेषः
४१ गा. १७
"
१०६३ देवाः १३९, १४७ [२], १७७, १७८ तः १८६ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, १८८, १८९[१], १९० [१], १९३[१], १९५ [१], १९६, १९९[१],
२०२ [१], २०३ [१],
२०४ [१], २०५ [१],
२०६ [१], २०७ तः
२१०, २२० तः २२३ २२६, [८], २२५, २८२, २८४, २८६,
२८८, २९०, ३३४,
५८९,
६१२, ६१५,
६७६, ७१६, ७१७,
Page #745
--------------------------------------------------------------------------
________________
२२८
मूलसद्दो देवा
О
देवा
देवाउभ देवा अस्स
देवाउ
देवाउयं
देवाओ
देवाण
देवाण
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाइँ
मूलसद्दो
देवाण
सक्कत्थो
सुकाइ
७९९ तः ७२३, ७३६, ७३७, ११८२ [१, ३], ११८३ [१, ३], ११८७, ११८८, ११९०, १९९७, १८६०, १८६४, २०५१, २०५२ [१-६], २०५३ देवाः १९४ गा. १५३,
१९७ [१], १९८ [१],
२०० [१], २०२ [१],
२०४ [१], ६०५, ६२२, ६३४, ७२४, १९९८ तः २००७, २०५१, २१४४ [२], पृ. ३२६ टि. २
१७०९
देवायुक देवास्य १७०१ [४],
१७३० [४]
देवाक
१६८३,
१६९२
देवायुकम्
१४७२
देवात्
१६०१
देवानाम् १७७, १७८
[१-२], १८० [२], १८२ [२], १८८, १९० [२], १९५ [१-२], १९७[१-२], १९८[२],
३५३, १९८२
देवानाम् १७७, १७८ [१], १७९[१-२], १८० [१], १८१[१], १८२ [१], १८३[१], १८४ [१], १८६ [१], १८८, १८९ [१] १९० [१], १९३ [१], १९५ [१], १९६, १९८[१], १९९ [१], २००[१], २०१ [१], २०३ [१], २०५ [१], २०६ [१], २०७
० • देवाणं
Rece
सुकाइ
तः २१०, २२५, २२६, ३४३[१], ३४५[१-३], ३४७ [१-३], ३४९ [१-३], ३५१ [१], ३९३ [१-३], ३९५ [१], ३९७ [१, ३],
४०१,
४०३ [१],
४०५ [१], ४०७ [१],
४०९ [१, ३], ४१३ [१-३], ४१७ [१-३], ४१८[१-३], ४२०[१], ४२१ [१], ४२२ [१], ४२३[१] तः ४२६[३], ४३१ [३], ४३२ [१],
५९०, ५९३, ७३७,
११६५ [१], ११६६ [9], ११८२ [१-३],
११८३ [१-३], ११८५
तः ११८८, ११९०,
१५२६ [१],
[9],
१५४४ [३],
[२, ४-५],
१५३२ १५३९ [४],
२०५२
२०५३,
पृ. १६५ टि. ३, पृ.
१६६ टि. १ देवानाम् १६३, १९७ तः २०२ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, २०४ [१],
२०७ तः २०९, २११
गा. १७१, ३४३ [२-३], ३९५ [१], ३९७ [२], ३९९[२-३], ४०० [२], ४०३ [२-३], ४०५ [२-३], ४०९ [२-३], ४२७[१] तः ४३७[३], ६०४, ६७५० ७५१, १०३८ [१], १०३९,
Page #746
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो • देवाणं
देवी
०
• देवी देवीओ
देवाणुपुत्रिणाम देवानुपूर्विनाम देवाग्विणामाए देवानुपूर्विनाम्नः
देवाणुपुत्रिणामे देवानुपूर्विनाम
देवि ०
देविंदे
देवी
०
• देवीओ देवीण
बी परिसिहं - सहाणुकमो
मूलसो
देवीणं
सक्कत्थो
सुत्तकाइ
१०४०,
१०५२ तः
१०५५
१०५४ [१], [१५], १०६७, ११६७ [१], १४७०, १६३६, १८५२, २०१४ [१-२], पृ. ६१ टि. १, पृ. ७२ टि. ४-६, पृ. १३५ टि. १-२, पृ. ३२६ टि. २,
पृ. ३९९ टि. १
१७०९
१७०२ [३९]
१६९४
[१६]
१२७० [२]
१९७ तः २०६ सूत्राणां द्वितीयकण्डिका
देवी
देवेन्द्रः
देवी
१२६६ [२],
१२६४ [२],
११४५,
१७४९
देव्यौ
१२६४ [२] १७४७ [२] देव्यः १७९[१], २२६, २८३, २८५, २८७, २८९, २९१, ३३४, ११८२ [२-३], ११८७, ११८९, ११९०, पृ. २८४ टि. ३-५ ११८५
देव्यः देवीनाम् १७७, १७८ [१-२], १७९ [२], १८० [२], १८२ [२], १८८, १९० [२], १९५ [9] a: १९७ [२], १९८[२], ३५३, ११८२ [3],
११८३ [३],
११८५, ११८७, ११९०
०
• देवीणं
देवे
36
O
देवे
देवे
०
• देवेसु
देवे हिं
देवे हिंतो
०
• देवेहिंतो
देवो
२२९
सक्कयत्थो
सुकाइ
देवीनाम् २२६, ३४४
[१३], ३४६ [३], ३४८
[१-३], ३५० [१-३], ३५२[१], ३९४[१-२], ३९६[१], ३९८[१-३], ४०० [१-३], ४०२ [१-३], ४०४ [१-३],
४०६ [१-३], ४०८ [१-३], ४१० [१] तः
४१२ [३], ४१४ [१]
तः ४१६ [३], ११६५
[R],
११८२ [२], ११८३ [२]
देवीनाम् ३४४ [२३], देवः ९९४, १२६४[१],
२१६९
देव :- देवाभिद्वीपसमुद्रार्थे १००३ [२]
गा. २०६
देवः १४५८, १५३९[४] देवेषु ६६६ [१], ६६८ [१], ६६९ [१], ६७२
[१, ७],
६७३ [१],
१८९५ [२]
६७३ [२]
देवेषु
देवैः
१८६४, २०५२
[२, ४-६] देवेभ्यः ६३९ [१], ६४८, ६५० [१, १३],
६५५ [१४], ६५६
[१], ६५७, ६६२ [१], १५९९ [२], पृ. १७७ टि. २ देवेभ्यः ६५० [१३, १६-१७], ६५३ [३], ६५६ [३], १६०४ [१] देवः
१७४५, १७४९
Page #747
--------------------------------------------------------------------------
________________
२३०
मूलसद्दो
० देसभाए
देस भागा • देस भागे
०
०
देसं
देसि
देसू
देसूणा
37
सूणाए
सूणाई
देसे
०
देसे
देसेणं
०
सोही
93
देहधारी
सक्कयत्थो
देशभागे
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई
मूलसो
सुकाइ
१९८ [१],
२०६ [१], २११
देशभागानि १७७, १८८
देश भागे
१९७ [१],
१९९ [१],
देशम् १६१५, १६१६
[२], १६१९, १६३६
देशी
१८८
देशोनम् ३५० [१, ३], ३५२ [१, ३], १३२६, १३३१, १३४४, १३५२, १३५९, १३६०, १३७८ देशोनाम् १३५०,
१३५८, १३६६ १५३५
देशोना देशोने ३४९ [१३],
देशोनया
३५१ [१, ३] १३५३
देश: ५, ५०१, १००२
देश:
१००५
देशेन १००२, १००३
[१], १००५
देशावधिः
११८१ गा.
२२२
देशावधयः
देहधारिणः
२०२२,
२०२४ २०२५
૧૮૮
१८७ गा. १४५,
२५७ तः २५९, २७१, ३२७, ४५८, ४६९, ४७६, ४८४, ४९२, ५७३, ६२६, ६२८, ६३३, ६३५, ६३६, ७७९, ७८०, ८०२, ८०३, ८७८, १२१५ [३], १३६८, १४१४ [१, ३], १४१५[१-२],
39
दो
""
""
दोचे दो मुनिवेसे दोणि
Recet
सुकाइ
१६९९
१४१६ [१], [9], १७०० [५], १७०२ [१, ११, ३६,
३७, ४८-५३, ५८], १७०८ [८], १७१२,
१७३१ [१,५], १७३७
[४], १७८१, १७८४
[9],
२०९३ [१],
२०९५ [१],
२१००
[२], २१०१ [१],
२११९
२१०३ [१], [२४], २१२४ [३],
२१३५ [१]
द्वे ३२९, ३४९[१, ३], ३५१ [१, ३], ४०९ [१, ३], ४१३ [१, ३], ४१७ [१, ३], ४१८ [१, ३], ४५०, ४७४
[२], ४८२ [२], ४८९
[२], ४९० [२], ७७७,
७७९, ७८०, ८०२,
८०३, ९१० [३], ९८७ [१], १०२५, १०२८
[१-३], १०४१ [३-४],
११४२, १२८९, १३१२,
१३३९, १३५६, १४१५ [3], १५३२ [६],
१५६५, १६३३, १६३५ [४], १९८८ द्वितीयम् २१७५ द्वितीयाम् ६४७ गा. १८३ द्वितीयायाः
द्वितीयायाम्
२००० ३३४
द्वितीयः १५५१ [४] द्रोणमुख निवेशेषु ८२ द्वौ ५४ [२] गा. ५५,
२७३, १३१९, १७००
Page #748
--------------------------------------------------------------------------
________________
२३१
मूलसद्दो दोण्णि
दोहिं
सक्कयत्यो सुत्तंकाइ द्वाभ्याम् ४६६ [१], ४६८ [१], ४७३ [१], ४७४ [१], ४७५ [१], ४८१ [१], ४८२ [२], ४८९ [१], ४९० [१], ४९३ [१], ४९५ [१], ६८७, ६८८, ६९१, १६७०,
१६७२, १७२६ द्वाभ्याम् ६३९ [१२, १६, १९], ६५० [४ ६, ८, ११], ६६५[३], १४६५
दोण्हं
,, (पतृ. ष.)
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो [१३], १७०२ [५, ९,
१३, २२, ४३] द्वे २११, ८५९ गा.१९३, ९८३ [२], ९८४, १०३३ [१], १५२९ [४-५], १६११, १६३५ [४], १९८७, २१६९,
पृ. ३५९ टि. १ द्वयोः ५४ [१०] गा. दोहितो १०३, १२०७ [२], १२१४, १५६६, पृ.
३०९ टि. १ द्वयोः १९४, ९८७ [१], १५१२ गा. २१६, धणुत्तिभागो १८३० तः १८३३,
१९८२
धणुपुहत्तं द्वाभ्याम् ७०२ तः ७०५ द्वयोः १८३० तः १८३३ द्वौ पृ. २२ टि. १० धणुपुहत्तिया म्लेच्छजातिविशेष पृ. ३६
धणुसतं
टि. ९ लिपिभेदः पृ. ३८ टि. १२
धणुसताई
• धणुसयाई चतुरिन्द्रियजीवाः ५८[१]
धणुसहरसं द्वेषनिःसृता ८६३ लिपिभेदः १०७ द्वयोः ६७२ [५], १२१६ धणूइं [१], १२१७, पृ. ४७
धणूपुहत्तं टि. ६
१५५ द्वेषः द्वेषे ८६३ गा. १९५ धणे द्वेषेण
१५८० । धमाससारए दौष्यिकाः-कार्याः १०५ द्वाभ्याम् ८५९ गा. १९३ । धमाससारे
..
दोहि दोब
दोमिलिवि दोमिली दोला दोसणिस्सिया दोसापुरिया
धनुस्त्रिभागः २११ गा.
१६३ धनुःपृथक्त्वम् १५११ [२], १५१२, १५१२
गा. २१६ धनु:पृथक्त्विकाः ८३ धनुःशतम् १५२९[५.६],
२१६९ धनुःशतानि १५२९[६.८]
, १५२९ [१] धनुःसहस्रम्
१५२९ [१,८] धनुः
८३ धनूंषि १५२९ [२५] धनुःपृथक्त्वम् १५१२
गा. २१५ धनम् पृ. २१२ टि.
धणं
दोसु
दोसु
धणे
दोस
धान्यम्
८५४ तः
दोसेण दोसेणं दोस्सिया
"
धन्वयवासकसारकः
पृ. २९४ टि. ५ धन्वयवासकसारः १२२८
Page #749
--------------------------------------------------------------------------
________________
२३२
मूलसो
धम्मत्किाए
धम्मरुइ
० धम्मरुई
धम्मrखे
धम्मथिकाणं
धम्मत्थिकाय
२७१, २७३
धम्मथिकायस्स धर्मास्तिकायस्य ५, २७२
धम्मं
० धम्मं
धरण ०
धरणितलगतं
धरणितलगयं
धरणितले
धरणे
० धरा
० घरे
• धरेण
०
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई
मूलसद्दो
+ धव
सक्कत्थो
काइ
धर्मास्तिकायः ५, २७०
तः २७२ [१], २७३,
५०१, १३९५ धर्मास्तिकायेन १००२,
१००३ [१], १००५ धर्मास्तिकाय २७०,
[१], ५०१, १००२, १००३ [१] धर्मरुचिः ११० गा. १३० ११० गा. ११९
धर्मत्रृक्षः-वृक्षभेदः ૪૮
गा. ३७
""
धर्मम् १४२० [२३], १४२१ [२], १४२५ [3], १४२८ [२], १४३१ [२], १४३२ [२-३], १४३७ [२-३],
१४५२
धर्मम् ११० गा. १३० धरण - नागकुमारेन्द्र
१८१ [२] धरणितलगतम् १२१५ [१]
"
१२१५ [२-३] धरणितले पृ. २९० टि. ५
धरण:- नागकुमारेन्द्रः १८२ [२], १८७ गा. १४३
धराः १७७, १७८ [१]
१८७ गा. १४७, १८८,
१९६
धरौ
१७८ [२] १९८
धरः १९७ [२], [२] १९९ [२] २००
धरेण
[२], २०१ [२] १गा. [१]
धवल ०
धंत ०
धंतो
धाय
धायइ
37
धाइ संडे
,,
• धारणिज्जेसु
● धारिणो • धारी
29
धीरपुरिसेण धूमके
धायइसंडपुरिमदे धातको खण्डपूर्वार्धे १२५७
[१६]
धातकीखण्डः १००३ [२] धातकी खण्डे १०९८ धारणीयेषु १५७७ [१],
१६३९
धूमप्पभा
धूमष्पभाए
सक्कत्थो
धवः - वृक्षविशेषः
"3
धवल
ध्मात
ध्मातः
सुत्तंकाइ
४१
गा. १८
१७८ [१-२]
१२३१
धाता - वानव्यन्तरेन्द्रः
१९४ गा. १५२ घातकी - धातकीखण्डः
५४ [१०] गा.
१०२
१००३ [२] गा. २०४ वृक्षविशेषः ४० गा. १४
धारिणः
33
१९६
१७७, १७८ [१],
१८८, १९६ धारिणौ १७८ [२] धीरपुरुषेण १ गा. [१] धूमकेतवः - धूमकेतु निकाय -
देवाः
१९५[१]
धूमप्रभायाम् १४८, १६७, ३३४, १५२९ [६], २०५७ [४] धूमभापुढविणे - धूमप्रभा पृथ्वी नैरयिकः
धूमप्रभा
७७४
धूमप्रभायाः १७२, २१७
[२], २००४
रइए
धूमप्पभापुढविणे - धूमप्रभा पृथ्वीनैरथिकाः रइया १४१० [३] धूमप्पभापुढविणे- धूमप्रभा पृथ्वीनैरयिकाणाम् रयाणं
१९८८
१४४७
Page #750
--------------------------------------------------------------------------
________________
बीयं परिसिटुं-सहाणुकमो
२३३ मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ | मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ धूमप्पभापुढविने- धूमप्रभापृथ्वीनैरयिकेभ्यः । नदीसु नदीषु १५१, १६०, रइएहिंतो २१७ [३]
१६३ तः १६६, १७५ धूमप्पभापुढविने- धूमप्रभापृथ्वीनैरयिकाः । नपुंसएहिंतो नपुंसकेभ्यः ६४५ [६] रइया ६०, २१६ [६], ५७३, नपुंसकलिंगसिद्धा नपुंसकलिङ्गसिद्धाः १६
नपुंसकवेदगा नपुंसकवेदकाः २५३ धूमप्पभापुढविने- धूमप्रभापृथ्वीनरयिकाणम्
नपुंसकवेदगाणं नपुंसकवेदकानाम् , रइयाणं १७२, ३४० [१],
नपुंसगवेदस्स नपुंसकवेदस्य १७००
नपुंसगवेदे
__, ३४० [२-३] धूप १७७, १७८ [१],
१८८ धौत १७८[२], १२३१
नपुंसगवेयगा नपुंसगा
नपुंसगाणमणी
नमो
नरएसु नरगभयं नरगा
ननक्खत्त
नरगेसु
नपुंसकवेदः-नपुंसकवेदवान्
१३२९ नपुंसकवेदकाः ९४३ नपुंसकाः ५६ [१], ५८ [१], ६८ [२-३], ८४ [२-३], ८५ [४],
९१ [२-३] नपुंसकाज्ञापनी ८५५ नमः ग्रन्थादौ,
१ गा. [२] नरकेषु
१७० नरकभयम् १६९, १७३ नरकाः १६९ तः १७४,
१७४ गा. १३५-१३६ नरकेषु १६९, १७१ तः
१७४ नरच्छायाम् १११४ नरकपृथ्वीनाम् ६४७
गा.१८४ नलिनानाम् ५४ [८]
गा. ९० नलिनम् नव ९१ [४] गा. १११, ४१५ [३], ५९१,
१०३४, १७७८ नवमः ७९० गा. १८७
७९० गा. १८५.१८६
न ५४[१०] गा. १०३, २११ गा. १७१ गा. १७४, ४६१, ५४४, ५४७[१], ५५३, ८३६, ९९८, २०४३, २१७६, पृ. १६९ टि. २, पृ.
२४५ टि. ५ न २०३२ गा. २२३ नक्षत्र १७० तः १७४,
१९७ [१], २१० नक्षत्रदेवता १९५ [१] नक्षत्रविमाने ४०४[१-३] नक्षत्राणि १४२ [१] नगरनिवेशेषु ८२ नगरावास १९० [१-२] नाव्य-नृत्य १७७, १७८
[२], १९६ नास्ति ५२५ [३] न सन्ति ९०, १०५५
[४], २१२३ [१] नद्यः-नदीनामाभिधद्वीप. समुद्रार्थे १००३ [२] |
गा. २०५ ।
नक्खत्तदेवय नक्खत्तविमाणे नक्खत्ता नगरनिवेसेसु नगरावास
नरच्छायं नरयपुढवीणं
नलिणाणं
नलिणे
नव
नस्थि नत्थि
.नदीओ
+नव नवमो
Page #751
--------------------------------------------------------------------------
________________
२३४
मूलसद्दो
नवरं
सक्कपत्थो सुत्तंकाइ नागा:-नागकुमाराः १७७
गा. १३७ नाग-नागकुमार १८७
गा. १४७ नागकुमारत्वे २११० नागकुमारराजा १८३[२] नागकुमाराः १४० [१],
४४२ नागकुमाराणाम् १८२[२] नागकुमारीणाम् ३५० [१] नागलताः ४४ गा. २७ नानात्वम् १८७ ज्ञानम् १४३६ [१-२]
ज्ञानानि
"
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्यत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो नवरम् १८७, १९१[१], + नाग २०९, ४५९[३], ४६१, ४६२ [३], ४६४ [२], नाग-० ४६६ [३], ४७० [३], ४८२ [२-३], ४८७[३], नागकुमारत्ते ४८८ [२], ४९० [२-३], नागकुमारराया ४९१ [३], ४९३ [२], नागकुमारा ४९६, ४९९[२], ५०६, ५०७, ५१७, ५१८, नागकुमाराणं ५२१, ५२३, ५३० नागकुमारीणं [३], ५३१ [२], ५३२ नागलता [३], ५३३ [३], ५३४, नाणतं ५३५ [३], ५३६ [३],
० नाणं ५३७ [३], ५३९ [३], नाणा ५४१ [३], ५४३ [३], ५४४, ५४५ [३], ५४७ [३], ५४८ [३], ५४९, नाणे ५५० [३], ५५१ [३], ५५२ [३], ५५५ [२], नाणेहिं ५५६ [३], ५५७ [३], ६०८, ६२५, ६४१ तः नाम ६४५[१], ६४६, ६४८, ६५० [१०, १२], ६५२, ६५५[४], ६५८,६६७, नामधिजा ६७२ [४, ६], ६७४,
नामं ६७५, ८९०, ८९१, ९२०, ९३९ [१], नामा १००९ [२], १०११ .नामेणं [२], १०१५ [१], नायव्वा १०३३ [३], १०३४, नायव्वो १०४१ [४], १०६७, ११८० [१०], १२०७
नालिएरी [२], १२१४, १२४२,
नालिएरीणं १६८१ [२], २०५७
[४], २०९५ [२] नन्दिः-नन्दीश्वरो द्वीपः
नालियाबद्धा समुद्रश्च १००३ [२]
गा.२०४ । निउण.
ज्ञाने (प्रथमाद्विव.)
४८२ [२] ज्ञाने (स.) २११
गा. १६९ ज्ञानैः ४८९ [३], ४९०
[३], ४९५ [१]] नामन्-नामकर्म ६८४,
६८५, ६८८,६९१ नाम ११० गा. १२३ नामधेयानि २११ नाम
२०८ नामानि पृ. १४ टि. १ नामानः १७७ गा. १३७ नाम्ना २०५ [१] ज्ञातव्याः पृ. ६७ टि. ५ ज्ञातव्यः ५४[२] गा.५५, ११० गा. १२२ गा. १३० नालिकेरी ४८ गा. ३८ नालिकेरीणाम्
५३ गा. ४४ नालिकाबद्धानि ५४ [८]
गा. ८७ निपुण १८८
+नंदि
Page #752
--------------------------------------------------------------------------
________________
निद्ध
बीयं परिसिटुं-सद्दाणुक्कमो
२३५ मूलसद्दो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ निकंकडच्छाया निष्कङ्कटच्छाया-निरुप- निहापंचयरस निद्रापञ्चकस्य १६९८ [१] घातच्छाया २११
स्निग्ध-स्पर्श ५०४, ५४८ निष्कङ्कटच्छायानि १७७,
[१], ५५० [१], ५५१ १९६, २०६ [१], २१०
[१]] + निक्कंखिय निष्काङितः ११० गा.१३२ निद्धफास. स्निग्धस्पर्श ४४०, ४४१ • निखुडेसु निष्कुटेषु १५७ निन्द्व फासपरिणता स्निग्धस्पर्शपरिणताः ८[४], निगमणिवेसेसु निगमनिवेशेषु ८२
९ [१-५], १० [२], निगोद निगोद २३९, २४४
११ [३-५], १२ [१-३, निगोद० २४९
५], १३ [३-५] निगोदजीवा निगोदजीवाः ३३४ निद्धफासपरिणया स्निग्धस्पर्शपरिणताः। निगोदा निगोदाः २४२
___११ [१] निगोदा , २३७, २३८,
निबंधणपरिणामे स्निग्धबन्धनपरिणामः९४८ २४० [७], २४१, २४३, निद्धण्हाओ स्निग्धोष्णाः १२४१ २४४, २४५ [८], २४६, निद्ध
स्निग्धः-स्पर्शः ५५३ २४७, २४९, २५० [७],
निप्पका निष्पङ्कानि १७७, १७८ २५१
[१], १८८, १९६, • निगोदाण ____ निगोदानाम् २५० [७]
२०६ [१], २१०, २११ • निगोदाणं , २४० [७], २४२,
निष्फजंति निष्पद्यन्ते ७७३ [३] २४५[८], २४६, २४७,
+ निप्फाव निष्पावः-वनस्पतिः ५० ___ २५० [७], २५१
गा. ४२ निगोयजीवे निगोदजीवान् ५४ [१०] निम्ममा निर्ममाः २११ गा. १५८
गा. १०२ निम्मल निर्मल १७८ [१-२] निगोया निगोदाः २५० [७] निम्मला निर्मला २११ निश्चं नित्यम्
१७१
निर्मलौ २०६ [१] +निच्चंधयार नित्यान्धकाराः १७३,
निर्मलानि १७८ [१], १७४
१८८, १९६, २०६[१], निजरा निर्जरा ९७१ गा. २१०
२१० निजरापोग्गले निर्जरापुद्गलान् ९९५ [१],
नियताओ नियताः पृ. २७५ टि. ४
नियमसो नियमतः २११ गा. १६८ निजरिंति - निर्जरन्ति ९७१
नियमा नियमात् ६८१, ७८१, निजरेंसु निरजारिषुः-निर्जीर्णवन्तः
७९७, ८७७ [९], ९७१
१५६४, १६०९, १६११, नियुक्त १७७
१६१२, १६२८, १७८८ निज्झरेसु निर्झरेषु १५१, १६०,
१६३ तः १६६, १७५ निरएसु निरयेषु निदायं
निदाम् २०८० निरयगती निरयगतिः ५६०, ५६५ निहानिद्दा निद्गानिद्रा पृ. ३६८ टि.२ । निरयपत्थडेसु निरयप्रस्तटेषु १४८
निजुत्त
पोष
१५७
Page #753
--------------------------------------------------------------------------
________________
२३६
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई मूलसहो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसहो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ निरयावलियासु निरयावलिकासु १४८, • निस्सिया निःसृता ८६३
१५७ | .निहत्ताउए निधत्तायुष्कः ६८४, ६८५ निरयावास० निरयावास
निहत्ताउयं निधत्तायुष्कम् ६८८, निरवसेसं निरवशेषम् २०५२ [३]
६९० तः ६९२ निरंतरं निरन्तरम् ६०९ तः ६१९, निहाणं निधानम् १ गा. २ ६२१ तः ६२४, ६७२ नीरया
नीरजाः २११ [९], ६७३ [२], ८११
नीरजसौ २०६ [१] तः ८१५ सूत्राणां ८१७
नीरजांसि १८८, १९६, तः ८२९ सूत्राणां च
२०६ [१], २१० द्वितीयकण्डिका, ८५३,
नील. नील-वर्ण ८७८, १४१९, १४५१, नीलपत्ता चतुरिन्द्रियजीवाः ५८[१] १४६९, १५७५ [२], नीलमत्तिया नीलमृत्तिकाः१५८६ [२], १६१३
पृथ्वीकायजीवाः २३ [२], २११० नीललेसे नीललेश्यः १२०३ [१] निरुवक्कमाउया निरुपक्रमायुष्काः ६७९,
नीललेस्सा नीललेश्याः ११८० [५],
११८२ [३] निवासेसु निवासेषु पृ. ३२ टि. १३
नीललेश्या ११५७ निवेसेसु निवेशेषु
८२ नीललेरसाणं नीललेश्यानाम् २५५, निव्वत्त निवृत्त २११ गा. १५८
११७१ निव्वत्तणया निर्वर्तना
नीलवण्ण. नीलवर्ण पृ. १५२ टि. १ निव्वत्तणा निर्वर्तना १००९ [१], नीलवण्णपरिणता नीलवर्णपरिणताः ९ [२], १०१० [१]
११ [२-५], १२ [१-३, निव्वत्तणाहि- निर्वर्तनाधिकरणिकी
५.८], १३ [१५], करणीया
नीलवण्णपरिणया नीलवर्णपरिणताः ८ [१], निव्वाघाएणं निर्व्याघातेन ८२, १५४
१० [२] निव्वाणपुर० निर्वाणपुर पृ. ७९ टि. ४
नीलानि ८७७ [७] निविट्ठकाइय० निर्विष्टकायिक १३६ नीलाई
१८०१ निन्वितिगिच्छा निर्विचिकित्सा
नीलासोए नीलाशोकः १२२७ गा. १३२ नीली
नीली-वनस्पतिविशेषः निविसमाण० निर्विशमान १३६
४२ गा. १९ निस्सग्गरुह निसर्गरुचिः ११० गा.१२१ नीससंति निःश्वसन्ति ६९३ तः निसग्ग[रुई , ११० गा.११९
६९५, ६९७, ७०० तः निसेगो निषेकः १७०० [१०]
७२४, ११४२ +निस्संकिय निःशङ्कितः ११० नेयम्वा नेतव्याः-ज्ञातव्याः १९४ गा. १३२
गा. १५३ निरसासविसा निःश्वासविषाः
नेयवो नेतव्यः-ज्ञातव्यः २११६ सर्पविशेषः
[१]
"
नीलाई
Page #754
--------------------------------------------------------------------------
________________
२३७
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ ६०७, ६१३, ६४०, ६४२ तः ६४५ [१],
नेरइएसु
बीयं परिसिटुं-सद्दाणुकमो मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ | मूलसद्दो नेरइए नैरयिकः ४४०, ४५५ ० नेरइया [१], ४५६ [१], ४५७
[१] नैरयिकेषु ६६६ [1],
नेरइयाणं ६६७ [१], ६६९ [१],
६७२ [१], ६७३ [१] • नेरइएसु
नैरयिकेषु ६७२ [२] नेरइएहितो नैरयिकेभ्यः ६३९ [१],
६४८, ६५० [१], ६५५ [१-२], ६५६ [१-२], ६५७, ६६२ [१], पृ.
१७७ टि. २ • नेरइएहितो नैरयिकेभ्यः २१७
[१, ३-६] ० नेरइयाणं नेरइय. नैरयिक
५९ नेरइयअसन्निाउए नैरयिकासंझ्यायुष्कम्
१४७३ नेरइयस्स नैरथिकस्य ४४०, ४५५
[१-२], ४५६ [१], ४५७ [१], ४५९ [१], ४६२[१], १०३५,
२१०६ नेरइया नैरयिकाः ६०, १६७,
२१६, २१७ [१-४, ६], २२५, २६६, २७७, ३३४, ४३९, ४४३, ६०९, ६२४, ६२६, ६३०, ६३१, ६३४, ६३७, ६३९ [१], ६६६ [१], ६७७, ६८३, ६८८, ६९३, ८१९ [१], ८२७ [१], ८६८, पृ. १३६ टि. १, पृ.
२७५ टि.६ • नेरइया नैरयिकाः ६०, १६८ तः
१७२, १७४, २१६ [२.८], ५६९ तः ५७५,
नैरयिकाणाम् १६७, २२५, २२६, ३३५[१], ४४०, ४५१, ४५५ [१३], ४५६ [१], ४५७ [१], ४५९ [१], ४६२ [१], ६४८, ६५० [२, १०], ७२६, ७३१, ७३९, ७५३, ७६५, ७७१, १००९
[२], १०१० [२] नैरयिकाणाम् १६८ तः १७४, ३३५ [२], ३३६ [१] तः ३४२ [३],
६४१, ६४३, ६४४ नो ४३९, ४४०, ५०३, ६१७, ६१८, ६३९ [१-२, ५-६, ९.११, १४-१५, १७-१८, २०. २६], ६४५ [२-५], ६४८, ६५० [१, १७-१८], ६५५ [४], ६५६ [२], ६६२[१-४], ६६५[२], ६६६ [१-२], ६६८[१५], ६६९[१], ७३९, ७४०, ७४४, ७४७, ७५०, ७५१, ७५५, ७५६, ७६१,
७७३ [३], ७७५, ७८१ तः ७८७, ७९२, ७९४, ७९७, ७९९, ९९०[१], ९९९ [१], ११२८, १४२५ [१.२], १४३१ [१], १४३७ [३],
Page #755
--------------------------------------------------------------------------
________________
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ पद्मा-वनस्पतिः ५४ [१]
गा. ५० पद्मोत्तरा-शर्कराविशेषः
१२३८
२३८
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई मूलसद्दो सक्यत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो
१४६३, १५१९ [२], पउमा १६५४, १६५७, १९८०,
२०१७ पउमुत्तरा नोइंदियउवउत्ता नोइन्द्रियोपयुक्ताः ३२५ नोइंदियउवउत्ताणं नोइन्द्रियोपयुक्तानाम् , पउमे नोपज्जत्तगनोअप- नोपर्याप्तकनोअपर्याप्तकाः
पउले जत्तगा
२६६ नोपजत्तनोअप- नोपर्याप्तनोअपर्याप्तानाम् ,,
पउसा जत्ताण
०पए नोपरित्तनोअपरित्ता नोपरीत्तनोअपरित्ताः २६५
पएस नोपरित्तनो- नोपरीत्तनोअपरित्तानाम् ,,
पएस. अपरित्ताण
पएसनोसण्णीनो नोसंज्ञिनोअसंज्ञिनाम् २६८ असण्णीण
पएसट्ठयाए नोसंजतनोअसंजत-नोसंयतनोअसंयतनो
नोसंजतासंजता संयतासंयताः २६१ नोसंजयनोअसंजय- नोसंयतनोअसंयत
नोसंजतासंजताणं नोसंयतासंथतानाम् ,, नोसुहुमनोबादराग नोसूक्ष्मनोबादराणाम् २६७
पमम् वनस्पतिविशेषः ५४ [१]
गा. ५२ म्लेच्छजातिविशेषः ९८ पदे ११० गा. १२५ प्रदेश ५११ ,, २११, ५०७, ५४० , ५११ तः ५१३,
९७८ [१], १२४४ प्रदेशार्थतया २७३,३३०, ३३१, ४५२, ४५५[१], ४७३ [१], ४८३ [१], ४९५[१],५०९तः५११, ५१३, ५१५, ५१९, ५२५ [१], ५३९ [१], ५४२ [१], ५४८ [१], ५५० [१], ५५१ [१], ५५४ [२], ७७७, ८०३, ८०४, ९७९, ९८५[७], ९८७ [२], १२४७ तः
१२४९, १५६५ प्रदेशार्थतया ५२९ [१],
५३० [१], ५४१ [१] प्रदेशाभ्यधिकः ५२७[३] , ५३९ [१],
५४८ [१]
प
पइट्ठिता पइट्ठिय पइट्ठिया पइण्णगं
पएसट्टयाते
पउम०
पद्म
"
प्रतिष्ठिताः २११ गा. १५९ प्रतिष्ठित ९७१ गा. २०१ प्रतिष्ठिताः २११ गा.१६० प्रकीर्णकम्-प्रकीर्णकानि ११० गा. १२६
१९६ ,,- पद्मनामाभिधद्वीपसमुद्रार्थे पृ. २४८ ।
टि. १ पद्मम् ५५ [३] गा. १०८ पद्म ५४ [८] गा. ९० पद्मिनीकन्दः ५४ [८]
गा. ८८ पद्मलता ४४ गा. २७ पद्मम्
पएसब्भतिए पएसमब्भतिए
+पउम-० पउमपउम [कंदे]-
पएसमब्भहिते पएसहीणे
पएसं पएसा
प्रदेशहीनः ५०६, ५२७
[३], ५४८[१] प्रदेशम् १६१६ [१-२] प्रदेशाः ५२८, ५३४,
५४९
पउमलता पउमं
८५३
Page #756
--------------------------------------------------------------------------
________________
२३९
मूलसद्दो .पएसा
०पएसाण ०पएसिए
१००
..पएसिते
बीयं परिसिटुं-सहाणुकमो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो
सुत्तंकाइ प्रदेशाः ७७७, ७८०,
०पएसियाणं ५३३[१], ५३६[१], ७९७, ८०२, ८०३
५३९[१], ५४१[१], प्रदेशानाम् ७७९, ७८०
५४२[१], ५४३ [१], प्रदेशकः ५०६ तः ५१०,
५४५[१], ५४८[१], ५२५[१], ५२८, ५२९
५५० [१], ५५१[१], [१], ५३० [१], ५३१
५५४ [२] [१,३], ५३६ [१],५३७ पएसे प्रदेशे ५४[११] गा. [१], ५३९[१], ५४१
१०४-१०५ [१], ५४२ [१], ५४३ पएसेहिं प्रदेशैः १००३ [१] [१], ५४५[१], ५४८ ०पएसेहिं
, २११ गा. १६८ [१], ५४९ [१], ५५० ०पएसोगाढस्स प्रदेशावगाढस्य ८०२ तः [१], ५५१[१], ५५४
[२] ० पएसोगाढाई प्रदेशावगाढानि ८७७[४] प्रदेशकम् ७९३, ७९६, .पएसोगाढे प्रदेशावगाढम् ७९४ तः ७९८, ८००, ९७७[१],
७९७, ७९९, ८००, ९८५[५] प्रदेशकः ५२६[१], पओगगती प्रयोगगतिः १०८५ तः ५२७[१], ५३३[१],
१०८८ ५४०
० पओगगती ,, १०८६, १०८७, प्रदेशकस्य ५०८ तः ५१०,
१०८९ ५२५[१], ५२९ [१], पओगपयं प्रयोगपदम् पृ. २७३ ५३० [१], ५३१[१],
पं. १३ ५३३[१], ५३५[१], पओगे
प्रयोगः २ गा. ५,१०६८ ५३७[१], ५३९[१],
तः १०७०, १०७२ तः ५४१[१], ५४२[१],
१०७५ ५४३[१], ५४८[१], पओगे
१०६८ ५४९ [१], ५५० [१], पओगो
१०८६ ५५१[१], ५५२[१], पओस म्लेच्छजातिविशेष पृ.३६ ५५४ [१-२], ८०२,
टि. १३ पकरिति प्रकुर्वन्ति ६७७, ६७९ प्रदेशकम्
१९६३ पकरेति प्रकरोति-बनाति १४७२ प्रदेशकाः
पकरेमाणा प्रकुर्वाणाः-बध्नन्तः ६९१ प्रदेशकानि ८७७[३] पकरेमाणाणं प्रकुर्वाणानाम्-बध्नताम् प्रदेशकानाम् ५०९,५१०, ५२५[१], ५२६ [१], पकरेमाणे प्रकुर्वाणः-बध्नन् १४७२ ५२७[१], ५२९[१], पकरेंति प्रकुर्वन्ति-बध्नन्ति ६८१, ५३०[१], ५३१[१], ।
६८७, ६८८, १४१२,
.पएसियस्स
०पएसियं ०पएसिया .पएसियाई ०पएसियाणं
Page #757
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
२४०
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो १४१३, १४१४[१,३], ० पगडिओ १४१५[१-२], १४१६
[१] पक्कणया म्लेच्छ जातिविशेषः पृ. ३६
टि. ३ पक्कणिय पक्काणं
पक्कानाम् ११२२, पृ.
२९६ टि. ११ पक्खस्स (पतृ.ष.) पक्षात् पक्षेण वा
पगरेमाणा
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ १७५७, १७५८[१], १७६३ [१], १७६५[२], १७६६, १७६७[१], . १७६८[१], १७७० [१], १७७३ [१-२], १७७४ [१], १७७६, १७७७ [१], १७७८, १७८३ [१], १७८४[१], १७८८[१], १७८९,
१७९१, १७९२[१] प्रकुर्वाणा:-बध्नन्तः ६९१ प्रकाराः २४, २८[१], ३१[१], ४० तः ४२, ४४ तः ४६, ५० गा. ४३,५१,५२,५४ [११], ५७[१], ५८[१], ६३, ६७, ७१, ७३, ७४, ७९, ८०, ८३, ८५[१], ८७,१०५, १०६,३५३,
८४९, ८५०, ८५२ प्रकारा ८५१ प्रकाराणि ४७ तः ४९,
*.पगारा
*.पगारा
पक्खाण , पक्षेभ्यः पर्वा ७२३ पक्खाणं
७०१,
७०४ तः ७२४ " पक्षाभ्याम्
तः ७०५ • पक्खित्तेहिं प्रक्षिप्तैः ९२१[१] पक्खिबिरालिया पक्षिबिडालिका-चर्मपक्षि
विशेषः पृ. ३४ टि. १ पक्खिबिराली पक्षिबिडाली- ८७ पक्खी पक्षिणः ६४७ गा. १८३,
८३२ पक्खीसु पक्षिषु १५१२ गा. २१५ पक्खेवाहारत्ताए प्रक्षेपाहारतया १८१७ पक्खेवाहारा प्रक्षेपाहाराः १८५९,
१८६१ पक्खेवाहारे प्रक्षेपाहारः १८१७ पगडी प्रकृतयः १६६४ गा.
२१७ "पगडीओ , १६६५, १६६६,
१६८७, १७५४[१], १७६९ [१], १७७५[१],
१७८७[१] प्रकृतीः १५८१ [१], १५८२, १५८३ [१], १६४२, १६४३, १६४७ [१], १६४८, १६४९ [१], १६६७ तः १६६९, १७५५, १७५६ [१],
* . पगारे प्रकाराः ३४ [१] * ० पगासा प्रकाशौ १७८ [२] ०पगासाई प्रकाशानि १७८ [१] पञ्चक्खवयणे प्रत्यक्षवचनम् ८९६ पच्चक्खं प्रत्यक्षम् ५४ [११] पञ्चक्खाणं प्रत्याख्यानम् १४२०[६] पच्चक्खाणावरणे प्रत्याख्यानावरणः ९६२
[१], १६९१ [४] पञ्चक्खाणी प्रत्याख्यानी-भाषाप्रभेदः
८६६ गा. १९६ पच्चणुभवमाणा प्रत्यनुभवन्तः १६७ तः
१७४ पञ्चत्थिम पश्चिम २१६ [१८],
२१७ [१-६], २२३
Page #758
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
पञ्च्चत्थिमिल
पञ्चत्थिमेणं
• पञ्च्चत्थिमेणं
पञ्चपिणेना
पच्छा
पच्छिमगं
पच्छिम
पच्छिमछ
पच्छिमद्धे
पच्छिमिलं
पच्छिमिल्लाओ पच्छोववण्णगा
०
पज्जन्त्त
+ पज्जन्त
पजत्त०
पज्जस-०
आ९ [२] - १६
सक्कत्थो
पाश्चात्यम्
पश्चिमेन २१३, २१४
[१-५], २१५ [१-३],
बीयं परिसिहं - सद्दाणुकमो
मूलसद्दो
२१८, २१९, २२१,
२२४, ३२७, ३२९
"
सुकाइ
पृ. २७०
टि. ६-७
२२०, २२२, २२३ [१-४], ३२७, ३२९
प्रत्यर्पयेत् २१७४ [४]
पश्चात् २०३३ २०३४
[१],२१७२,२१७४[१]
पश्चिमकम्
पश्चिमार्ध
"
पश्चार्द्धे
११८१
१०९८
१०९८
१२५७ [१६]
११०१
पाश्चात्यम्
११०१
पाश्चात्यात् पश्चादुपपन्नकाः- ११२५ पश्चादुत्पन्नाः ११२६, ११३२, ११३३ [१] पर्याप्त ३५३, ४२७[३], ६६५[२], १४८५[९] पर्याप्तः २१२ गा. १८१
१२५९ गा. २१२ पर्याप्त २१, २७, ३६, ३६५ [३], ३६६ [३], ३६८ [३], ३६९ [३], ३७० [३], ४०१ [३], ४०३ [३], ४०५ [३], ६५०[५], १११५[३], १४८५ [३], पृ. ४८
टि. २
पज्जन्तर
• पज्जन्त्तर
33
पज्जन्तएसु पज्जत्तएहिंतो
पर्याप्त ५६ [२], ५७ [२], ५८[२], ६८[४], ७५ • पज्जत्तएहिंतो
०
[४], ८४[४], ८५[५], ९१[४], १५३, १६३ तः
पज्जन्तग
२४१
सक्कयत्थो
सुकाइ
१७७, १७० तः १८६ सूत्राणां प्रथम कण्डिका, १८८, १८९ [१], १९०
[१], १९३[१], १९५ [१], १९६, १९७ तः २०६ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, २०७ तः २१०,
२३० [१-६], २३१,
२३५ [१-७], २३६,
२४० [१-७],
२४१,
२४५ [१-९],
२४६,
२५० [१७],
१४८५
[v],
१४९० [४],
१४९१ तः १४९५ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, १४९७
[१-३], १४९८ [२-४], १५०१ [२-३], १५०४ [३-४], १५०६ [५],
१५२० [५]
पर्याप्तकः - पर्याप्तः १२७० [१], १३८३, १७४७
[१], १७५० पर्याप्तके - पर्याप्ते १९०४
[9] पर्याप्तकः - पर्याप्तः १२६७, १२६८[१], १२७९ तः १२८४, १२९३, १२९४, १२९६ a: १२९९, १३१५, १३१९, १३२० पर्याप्तकेषु ६६८[५] पर्याप्तकेभ्यः
६३९ [s, ११, १५, १७-१८, २०, २२, २६], ६४५ [५], ६५० [६], ६६२ [५] पर्याप्तकेभ्यः ६६२ [७],
६६५ [२] पर्याप्तक १५३३ [ ८-१०
Page #759
--------------------------------------------------------------------------
________________
.२४२
मूलसद्दो
पज्जत्तग.
पज्जत्तंगपज्जत्तगणामाए
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयत्यो सुर्सकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्यो सुत्तंकाई पर्याप्तक २५ [३], २८ ०पजत्तगा पर्याप्तकाः २४६, २५१ [४], ३१[४], ३३, ३४ ०पज्जत्तगाण पर्याप्तकानाम् २३९ [४], ५५ [३], ३७२ पजत्तगाणं
, १४८ तः १५०, [३], ३७९ [३], ३८१
१५२, १५४ तः १६२, [३], ३८२[३], ३८३
१५०६[३], पृ. ४६ टि. [३], ६३९ [६, ९, ११,
३, पृ. ४७ टि. २ १४,१५], ६५० [१०], ०पजत्तगाणं
२३९ ६६२ [६-७], ६६८ पजत्तगेहितो ___पर्याप्तकेभ्यः ६३९ [१४, [५], ६७६, १४७८[२],
२६] १४८४ [२], १४८७ [२], पजत्तरोहितो
६६२ [६] १५१७ [२], १५१८ पजत्तणामे पर्याप्तनाम १६९३ [३,५], १५१९ [४], पज्जत्तय पर्याप्तक १५११ [१] १५२० [३], १५३३ पज्जतय.
, ३३५ तः ३४५
सूत्राणां तृतीयकण्डिका, पर्याप्तक १६३
३४७ [३], ३५४ [३], पर्याप्तकनाम्नः १७०२
३५५ [३], ३५६ [३], [४७]
३५७ [३], ३७१ [३], पर्याप्तकस्य २१७५
३७३ तः ३७८ सूत्राणां पर्याप्तकाः २५[१,३], २८
तृतीयकण्डिका, ३८० [३], [२,४], ३०, ३१[२,४],
३८४ तः ३९० सूत्राणां ३४[२,४], ५५[१,३],
तृतीयकण्डिका, ३९२ ५६[२], ५७[२], ५८
[३], ३९५ [३], ६३९ [२], ६०, १४० [२], १४१ [२], १४२ [२],
[६], ६५० [८] १४४ [२], १४६ [२], पजत्तयस्स पर्याप्तकस्य २१७५ १४७ [२], १५०, १५३, पजत्तया पर्याप्तकाः २३९, २४० १५६, १५९, १६२,
[७], २४१, २४४, २२९, २३० [१६],
२४५[४], २४६, २४९, २३१, २३४, २३५
२५० [२-३, ५-६], [१-७], २३६, २३९,
२५१, २९७, ३०३, २४० [१-७], २४१,
३०६, ३०९, ३१२, २४४, २४५ [१-३,
३१५, ३१८, ३२१, ५.९], २४६, २४९,
३२४, ३२५, ३३४ २५० [१-२, ४.५,७], ०पज्जत्तया पर्याप्तकाः २५१ २५१, २६६, २९४, पजत्तयाण पर्याप्तकानाम् ३५८, ३००, ३३४, ८६७,
३६१, १३०४, १५०४ ८६८, ९९८
[२], १५०७[३]
पज्जत्तगस्स पज्जत्तगा
Page #760
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसो
• पज्जत्तयाण
पज्जन्त्तयाणं
० पजत्तयाणं
पज्जत्ता
पज्जन्त्ताण
पज्जत्ताणं
पजत्तापज्जत्तियं पज्जन्तिया ० पज्जत्तिया
पज्जत्तियाणं
सक्कत्थो
पर्याप्तकानाम्
सुत्तकाइ
२४४,
१५११[१]
,, २२९, २३४, ३४९ [३], ३५१[३], ३५९ [३], ३६० [३], ३६३ [३], ३६४[३], ३९३ [३], ३९७[३], ४०७ [३], ४०९ [३], पृ. ११७
टि. १
बीयं परिसिट्टे - सहाणुकमो
मूलस हो
पज्जती
पज्जत्तीसु
पज्जत्तीहिं
२४४, २४९, १५११ [१-२] पर्याप्ताः ५४ [११] गा. १०६, १४८६[२-३] पर्याप्तानाम् ३६७, १५०६ [x], १५११ [१], १५१३ [४], पृ. ३३५
टि. २
"
""
१५१, २६६, ३२५, ३६२[३], ४१३ [३], ४१७ तः ४२६ सूत्राणां तृतीयकण्डिका, ४२८ तः ४३७ सूत्राणां तृतीयकण्डिका, १५१८
[७], पृ. ३३५ टि. १ पर्याप्तापर्याप्तिकाम् १७४४ पर्याप्तका ८६० तः ८६३
१२६८ [२],
""
१२७० [२] पर्याप्तकानाम् ३४६ [३], ३४८ [३], ३५० [३], ३५२ [३], ३९४ [३], ३९६ [३], ३९८ [३], ४०० [३], ४०२ [३], ४०४ [३], ४०६ [३], ४०८ [३], ४१० [३], ४११ [३], ४१२ [३], ४१४ [३], ४१५ [३],
४१६ [३],
पज्जत्ते पज्जवट्ठिया
• पज्जवसाणा
पज्जवसाणे
पजवसाणेसु ० पज्जवसिया
पज्जवा
० पज्जवा
० पज्जवाण
० पज्जवाणं
पज्जवेहि
०
२४३
कत्थ
सुतंकाइ
पर्याप्तिः १८६५ गा. २१९
पर्याप्तिषु १९०४ [१]
पर्याप्तिभिः ९३, १७४६,
१७४७[१], १७५०
पर्याप्तः
१७४६
पर्यवस्थिताः
१११९
पर्यवसानाः
९७१
पर्यवसाने ८७७ [२०-२१] पर्यवसानेषु २१०४ [१] पर्यवसिता
८५८
पर्यवाः ४३८, ४४०,
४४१, ४४३ तः ४४८,
४५१, ४५२, ४५५ [१-३], ४५६ [१], ४५७ [१], ४५९ [१],
४६२ [१], ४६४ [१], ४६६ [१], ४६७ [१],
४६८ [१], ४७० [१],
४७३ [१], ४७४ [१],
४७५ [१], ४७७ [7], ४८१ [१], ४८२ [9],
४८३ [१], ४८५ [१],
४८७ [१], ४८९ [7],
४९० [१], ४९१ [१],
४९३ [१], ४९५ [१],
४९७,
५१०,
५०४, ५०५, ५११, ५१४, ५१५, ५१९, ५२५ [१], ५२६ [१], ५५४ [३],
५५७ [१]
पर्यवाः २७५, ५०० तः
५०२, ५५८, ७८० पर्यवाणाम्
२७५
५५८
पर्यवैः
४४५, ४४८, ४६६ [१],
४५२,
४६७ [१]; ४६८ [१],
Page #761
--------------------------------------------------------------------------
________________
२४४
मूलसदो
• पज्जवेहि
• पज्जवेहिं
पट्टगारा
पट्टणनिबेसेसु
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई
सक्कत्थो
सुत्तकाइ
मूलसद्दो
४७० [१], ४७३ [9],
पट्टवियाई
४७४ [१], ४७५ [7],
पट्टिता
पट्ठिया
पडल
४८५ [१], ४८७ [9], ५०८, ५३८ [१], ५४४, ५४७ [१], ५५४ [२-३], ५५५ [१], ५५६ [१],
५५७ [१]
४४०, ४४१,
पर्यवैः ४४३, ४४४, ४४६, ४४७, ४५२, ४५५ [1-3], ४५६ [१], ४५७ [१,३], . ४५९ [१, ३], ४६२ [१], ४६४ [१], ४६६ [१], ४६७ [१], ४६८ [१], ४७० [१], ४७३ [१], ४७४ [१], ४७५ [१], ४७७ [१], ४८१ [१], ४८२ [१], ४८३ [१], ४८५ [१], ४८७ [१], ४८९ [१, ३], ४९० [१, ३], ४९१ [१], ४९३ [१-२], ४९५ [१], ४९७, ५०४, ५१०, ५१५, ५१९, ५२५ [१], ५२९ [9], ५३८ [१], ५३९ [9], ५४१ [१], ५४२ [१], ५४३ [१], ५४५ [9], ५४७ [१], ५४८ [१], ५५० [१], ५५१ [१], ५५२ [१], ५५४ [9], ५५५ [३], ५५७ [1], पृ. १५२ टि. १ • शिल्पार्याः
पट्टकाराः -
पत्तननिवेशेषु
१०६
८२
पडाग
पडागा
०
• पडलाण
पटलानाम् पडहसंठाणसंठिए पटहसंस्थानसंस्थितः
"
२०१२
पताका १८८, १९५ [१] मत्स्यविशेषः
६३
૮.
सर्प विशेषः पडागातिपडागा मत्स्यविशेषः ६३ पडागाठाणसंठिए पताका संस्थान संस्थितम्
९८६, १४९३ [१],
पडिदिसिं
दुवार
पडिपुणं
सक्कयत्थो सुतंकाइ
प्रस्थापितानि
प्रस्थिताः
पडणा
पडिपुणे
१४४४
१११९
१११९
पटल १६७ तः १७४,
पृ. ५० टि. ६ ८८३
"
33
पडिनियत्तति पडिनियत्तित्ता पडिपुण्णचंद ठाण- प्रतिपूर्णचन्द्र संस्थान
संठिता
१५२२
प्रतिदिशम् पृ. ७२ टि. २ प्रतिद्वारदेश १७७, १७८ [१], १८८ प्रतिनिवर्तते २१७४ [१] प्रतिनिवर्त्य २१७४ [१]
प्रतिपूर्णा
१५३५
प्रतिपूर्णान् १७०५, १७०८ [x],
१७११ [२], १७१२, १७१४, १७१५,
१७२१, १७२५, १७२८ प्रतिपूर्णौ १७०८ [८], १७३१[१, ५] पडिपुनचंदसंठाण - प्रतिपूर्णचन्द्रसंस्थानसंठिते संस्थितः २०१[१],
२१६९
संस्थिताः २०७ प्रतिपूर्णम् १७०७ [१], १७०८[२, ७], १७१२,
१७१३, १७१८, १७२२,
१७२७, १७२९, १७३१
[३-४]
Page #762
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो + पडिरूव
पडिरूवा
०
===
०
99
33
39
पडिरूवा
पडिरूवे
पडवक्खो
पडिवज्जइ
पडिवजित्तर
०
० पडिवण्णगा
पडिवण्णे पडिवाई
पडिवाती पडवासुदेवा
पडिवुज्झणा
पडसंवेदेति
पडिसाहरति
पडिसाहरित्ता
सक्कयत्थो
सुत्तंकाइ
प्रतिरूपः - वानव्यन्तरेन्द्रः
१९२ मा १४९
प्रतिरूपाः
१९७ [१],
१९९ [7],
१९८ [१], २०५[१], २०६ [१],
२०७
२११
२०६[१]
प्रतिरूपाणि १७७, १७८ [१], १७९ [१], १८१ [१], १८२[१], १८४ [१], १८५[१], १८८, १८९ [१], १९० [१], १९३ [१], १९५ [१], १९६ [१], १९८ [१],
१९७ [१],
१९९[7],
२०५ [१], २०६ [१],
२०७, २०८
प्रतिरूपा
प्रतिरूपौ
बीयं परिसिहं - सहाणुकमो
मूलसो
पडिसेधो
पडि सेव्वा
प्रतिरूपौ - प्रतिरूपो वानव्यन्तरेन्द्रः १९२
प्रतिरूपः
१९७ [१],
१९८ [१], १९९ [9]
प्रतिपक्षः
५५३
प्रतिपद्यते
२१७५
प्रतिपत्तुम् १४२० [६-७],
१४३७[६]
प्रतिपन्नकाः
प्रतिपन्नः
प्रतिपाती
८६७
२१७५
१९८१ गा.
२२२, २०२७
१२३
पृ. ३६
टि. २६
प्रतिपातिनः
प्रतिवासुदेवाः
प्रतिवाहिनी
प्रतिसंवेदयते
प्रतिसंहरति
प्रतिसंहृत्य
२११
९९० [४]
२१७२
२१७२
पsिहो
पsिहता
पडिहारिय
पडीण
पडीण
पडीणवाए
पडु
पहुच
पडुच्च
पडुच्चसच्चा
पडुच्चसच्चे
पडुप्पण्णभावपण्णवर्ण
सक्कत्थो
प्रतिषेधः
प्रतिषेद्धव्याः
सुत्तकाइ
६४६
६६४,
७८१ तः ७८४
प्रतिषेधः ६४१ तः ६४४,
६४५ [१], ६७३ [२],
१४२८ [५]
प्रतिहताः २११गा. १५९
१६०
प्रातिहारिकम् पृ. ४४५
टि. १
प्रतीचीन
"
सूत्राणां
१५७
१९७ तः २०६ प्रथमकण्डिका,
२०७ तः २०९
प्रतीचीनवातः ३४ [१]
पटु ११७, १७८ [१-२],
१८८, १९६
૨૧
प्रतीत्य
८२, १५४, ६३२, ७३०, ७३२,
७३४, ७३६, ८७५,
८७७
[७, ९, ११, ९६१ [१],
१३], १५५१, १६९९ [7], १७३६ [१], १७९८
[9],
१८०० [१], १८०६ १८०१ [१], [१], १८०९, १८५३, १८५५ तः १८५७
"
प्रतीत्य ९७१ गा. २०१ प्रतीत्यसत्या - भाषाप्रभेदः
८६५
"
१८५३,
प्रत्युत्पन्नभावप्रज्ञापनाम्
८६२ गा. १९४
१८५५ तः १८५७
Page #763
--------------------------------------------------------------------------
________________
२४६
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई मूलसद्दो . सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ ०पडुप्पण्णं प्रत्युत्पन्नम् ९११ [२], पणट्रसंधि प्रणष्टसन्धिम् ५४ [] ९२१ [१], ९२४
गा. ८५ • पडुप्पण्णो
प्रत्युत्पन्नः ९२१ [१] पणतालीसं पञ्चचत्वारिंशत् २११,५९४ पडुप्पन्नवयणे
प्रत्युत्पन्नवचनम् ८९६ पणतालीसाए पञ्चचत्वारिंशति १७६, पडोयारेहि प्रत्यवतारैः १९६३
पृ. ३५ टि. १ पडोलकंदे पटोलकन्दः पृ. १८ टि. ८ पणतीसतिभागा पञ्चत्रिंशद्भागाः १७०२ पडोलं पटोलम् ५४ [८] गा. ९४
[६, ८, १८-२१, ४५]] पडोला पटोला ४२ गा. २०, ४५ पणतीसतिभागे पञ्चत्रिंशद्भागान् १७११
गा. २८ पढम.
प्रथम २१७३ [२] पणपण्णं पञ्चपञ्चाशत् ३४४[१,३], पढमताए प्रथमतया ५४ [९] गा.
४०८[१, ३], ४१४[१,
३], ४१६[१,३], १२६४ • पढमवग्गमूलस्स प्रथमवर्गमूलस्म ९१२
[२]. १२७० [२], [२], ९२०
पणयालीसं पञ्चचत्वारिंशत् पृ. १६५ .पढमवग्गमूलं प्रथमवर्गमूलम् ९११ [२],
टि. ४ ९२१ [१]
+पणरस पञ्चदशम् ७९० गा. १८८, पढमसमय प्रथमसमय ११२, ११५,
पृ. २०२ टि. २-३ ११६, ११८, ११९,
पणवण्णिय पणपन्निक, पणपर्णिक, १२२, १२३, १२५,
प्रार्णपर्णिक-वानव्यन्तर१२८, १२९, १३१,
देवजाति १८८ १३२
+पणवन्निय पणपन्निकः- वानव्यन्तरपढमं प्रथमम् १७८ [१.२],
देवजातिः १९४ गा.१५१ ६४७ गा. १८३,२१७५,
पणवीसं पञ्चविंशतिः १६९ पृ. ४५ पं. २६
प्रणिधाय १२१५ [१],
पणिहाए पढमा
७८१ प्रथमा पढमे प्रथमे २०४६, २१७२
पृ. २९० टि. १ प्रथमः ७९० गा. १८५
पणिहाय
, १२१५[२.३] १८७, १५९१, १५९९
पणुतालीसाए पञ्चचत्वारिंशति ९३ [१], पृ. २४८ पं. २५,
पणुवीसइमो पञ्चविंशतितमः ७९० गा. पृ. २७९ पं. १५, पृ. ३६७ पं. २४, पृ. ४००
पञ्चविंशतिः ४२९ [१, ३], पं. १२
४३० [१, ३], १५२९ पणए पनकः ५१, ५४ [१]
[५-६], १९९१, १९९२ गा. ४७, ५५ [३] पणुवीसाए पञ्चविंशतौ १८४४,१८४५
गा, १०८ पणुवीसाए पञ्चविंशतेः पञ्चविंशत्या वा पणगजीवस्स पनकजीवस्य २१७५
७१६, ७१७ पणगमत्तिया. पनकमृत्तिकाः
० पणुवीसाए , १७१५, १७१७
पढमो
MAHESARI
पणुवीसं
Page #764
--------------------------------------------------------------------------
________________
२४७
मूलसद्दो ०पण्णत्तं
पण्णत्ता
बीयं परिसिटुं- सहाणुक्कमो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसहो प्रज्ञप्तम् १४२० [२३], १४२१[२],१४२५[२], १४२८[२],१४३१[२], १४३२ [२-३], १४३७
[२-३], १४५२ प्रज्ञप्ता ४, ६, १४, १५, १७, १९,५८[१], ५९, २११, २३५ तः ३५१ [१], ३५४[१-३], ३५७ [१], ३६० [१], ३६३ [१], ३६६ [१], ३६९ [१], ३७० [१], ३७१ [१], ३७२ [१], ३७५ [१], ३८१ [१], ३८४ [१], ३८७ [१], पण्णत्ता ३९० [१], ३९३ [१], ३९४ [१], ३९५ [१], ३९६ [१], ३९९ [१], ४०७ [१], ४०८ [१], ४०९ [१], ४३६ [१], ४३७ [१-३], ५६० तः ५६८, ७३८, ७७३[१], ८५८, ८६० तः ८६६, १००९ [१], १०११ [१], १०१२[१], १०१४ [१], १०१६ [१], १०८६ तः १०८८, १०९२ तः ११००, ११०२ तः ११०५, ११२०, १२२६ तः १२३१, १२३३ तः १२३८, १२४३, १२४४, १५०२, १५०६ [१], १५०७[१], १५१३ [१], १५२७ तः १५२९ [२], १५३०, १५३१, १५३२ [१,६], १५३५,
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ १५४५ तः १५४७ [१], १५४८ तः १५५०, १५५१ [१, ४, ६, ९], १५६८ तः १५७२, १६९७, १६९८ [१.२], १९३६ तः १९३८, १९४० तः १९४२, १९४४, १९४५, १९४७, १९४८, १९५०,१९५१ १९५७ [१], १९५८, २०५२ [१], २०५५, २०६०,२०६३, २०६६, २०६९,२०७२,२०७७,
पृ. १२६ टि. १ प्रज्ञप्ताः ७, ८[१, ४-५], २०, २१, २४, २६, २८[१], २९, ३१, ३२, ३४[१, २], ३५, ३५, ४० तः ४३, ५१, ५२, ५४[१], ५५[१], ५७ [२], ५८[२], ६० तः ६७, ६८[१, ३], ६९ तः ७३, ७५ [१, ३], ७७ तः ८१, ८४[१,३], ८५[१-२, ४], ८६, ८७, ८९, ९०, ९१[१, ३], ९२, ९४, ९५, ९७ तः १०३, १०५, १०६, १०८ तः १२०, १२२ तः १३१, १३४ तः १३९, १४० [२], १४१[१.२], १४२ [२] तः १४७, १५०, १५६, १५९, १६२, १६७ तः १७४, १९७ [१], १९८ [१], १९९ [१], २०६ [१], २०७ तः २१०, ४३७
Page #765
--------------------------------------------------------------------------
________________
२४८
मूलसहो
पण्णत्ता
पण्णत्ता
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो [१], ४३८, ४४०, ४४१, ४४३ तः ४४८, ४५२, ४५५ [१-३], ४५६ [१], ४५७ [१], ४५९ [१], ४६२ [१], ४६४ [१], ४६६ [१], ४६७ [१], ४६८ [१], ४७० [१], ४७३ [१], ४७४ [१], ४७५ [१], ४७७ [१], ४८१ [१], ४८२ [१], ४८३ [१], ४८५ [१], ४८७ [१], ४८९ [१], ४९० [१], ४९१ [१], ४९३ [१], ४९५[१],४९७,५०० तः ५०२, ५०४, ५०५, ५१०,५११,५१५,५२५ [१], ५५४[३], ५५७ [१], ५६९ तः ५७७, ५७९ तः ५८१, ५८३ तः ५८५, ५८९, ६०६, ६०५, ६७९, ६८१, ८६५, ८६८, ९५८, ९५९, ९८० [१], ९८१ [१], ९८५[८], ९८७ [३], ९९३, ९९४, ९९६, ९९८, ११२४ तः ११२६, ११२८ तः ११३०, ११३२, ११४१, ११४२, ११४४, ११४७,
पण्णत्ताओ १४८६ [१-२], १५०१ [४], १५७३, २०४६, २०७८,२०८३,२०८६, २०८९, २०९० [१], २०९१ [१२], २०९२, २१३३, २१३४ [१], २१४७ तः २१५२,
र २१६८, २१६९
सक्कयत्यो सुत्तंकाइ प्रज्ञप्तानि ४७ तः ४९, १४८ तः १५७, १६१, १६२, १६४ तः १७०, १७२ तः १७८ [१], १७९ तः १८६ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, १८८[१], १८९ [१], १९० [१], १९३ [१], १९५ [१], १९६, १९७ तः २०६ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, २०७ तः २११, ७९१, ८७०, ८९८, ९०१, ९०२, ९०४, ९०६, ९०८, ९१० [१-४], ९११ [१,३], ९१२ [१-२], ९१४ [१२], ९१६ [१-२], ९१८[१], ९२०, ९२१ [१-२], ९७३, ९८३ [१], ९८४, ९८५ [१], ९८७ [१], १०२४ तः १०२६[१], १०२७ [१], १०२८ [१.३], १०५६, १०५७, १२४६, १४७५, १६९४
[१८], २०४७ प्रज्ञप्त:
१९८२ प्रज्ञप्तौ २०५[१], २०६
[१]
९८७[१] प्रज्ञप्ताः ४४, ४५, ५०, ७२५ तः ७२७, ७७४, ११५६ तः ११५९, १२१९, १२३९, १२४०, १२४५, १२५०, १२५६, १२५७[१-३, ५, ७, ९, १२], १५६५, १६०५, १६०६ [१], १६१७,
प्रज्ञप्ते
Page #766
--------------------------------------------------------------------------
________________
२४९
मूलसद्दो
पण्णत्ते
बीयं परिसिटुं-सदाणुकमो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसहो १६२१, १६२७ [१], पण्णत्ते १६६५, १६६६, १६८५, १७५४[१], १७६९[१], १७७५[१], १७८७[१] प्रज्ञप्तः १९७ [१], १९८ [१], २०२ [१], २०३ [१], २०४ [१], ६८४, ८८१, ९२५ तः ९३७, ९४७तः९५७,९६० [१], ९६२ [१], ९६३ [१], ९९२ [१-२], १००७, १००८ [१], १०१५ [१],१०१७ तः १०२० [१], १०२१ [१-३], १०२२ [१.२], १०६८ तः १०७०, १०७२ तः १०७५, १०८५, १२७१, १२८५, १३२१, १३२६, १३३०,१३३१, १३३४, १३३५, १३४३, १३४४, १३४६, १३५२, १३५५, १३५९, १३६४, १३६७, १३६९,१३७१, १३७५, १३७६,१३७९, १३८१, १३९८, १६७०, १६७९ तः १६८६, १६९४ [१], १७९६, १८१७, १९०८ तः १९१०, १९१२ तः
पण्णत्तो १९१४, १९१६ तः +पण्णर १९१८, १९२० तः १९२२, १९२४, २००८,
पण्णरस २०१०, २०१२ तः २०१४ [१], २०१५, २०१६, २०८७ [१], २०८८, २०९२, २१६९,
२१७२ । पण्णरसविहा
सक्कयत्थो सुत्तकाइ प्रज्ञप्तम् २११, ८९६, ९७४ [१-५], ९७५ [१], ९७६ [१, ३-४], ९७७ [१], ९७८ [१], ९८३ [२], ९८४, ९८५ [१५], ९८६, ९८७ [१], ९८८, १०२७[१], १०३२[१], १४७१, १४७६ तः १४७८ [१-२], १४८०, १४८२ तः १४८४ [२], १४८५ [१-३, ५-७], १४८७ [१२], १४८८ तः १४९० [१], १४९१तः १४९५ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, १४९७ [१-३], १४९८ [१-२], १५०१ [१], १५१४, १५२१ तः १५२४ [१], १५२६ [१, ६,], १५३३ [१-२],१५३४,१५३६, १५३७, १५३९ [१], १५४० तः १५४२, १५४४ [१, ३], १६८९ तः १६९५ [१-२],
१६९६, २१७१ प्रज्ञप्तानि १०७
१४७० पञ्चदशम् ७९० गा.
१८९-१९० पञ्चदश १७०, १७४ गा. १३६, १०६३, १०६५, १५२९ [२-३], १६९९ [१], १७०० [९], १७०२ [३. २६, ३८] पञ्चदशविधाः ९७ [१]
प्रज्ञप्तः
Page #767
--------------------------------------------------------------------------
________________
२५०
मूलसद्दो
पण्णरसविहा
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो पञ्चदशविधा १०८६,
१०८७ पञ्चदशविधः १०६८,
१०६९, १०७५ पञ्चदर्शसु ८२, १५४,
पण्णरसविहे
पण्णरससु
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ १२, पृ. ४०६ पं. २०, पृ. ४०९ पं. २२, पृ. ४१२ पं. २६, पृ. ४१३ पं. २०, पृ. ४१४ पं. २०, पृ. ४१८ पं. २७, पृ. ४२३ पं. १०, पृ.
४२७ पं. ११,
पृ. ४४६ पं. १२ प्रज्ञापनापदम् पृ. ४५
पं. २६ प्रज्ञापनी-भाषाभेदः ८३२ तः ८३८, ८५४, ८५५, ८५७, ८९७
.पण्णवणं
पण्णवणा
पण्णवणापयं
पण्णवणी
०पण्णवणा
पण्णवणाए
, -भाषाप्रमेदः
०पण्णवणी
पण्णविंटिया
पण्णवीसा
प्रज्ञापनाम् १८५३,
१८५५ तः १८५७ प्रज्ञापना १ गा. २, २ गा. ४, ३, १४७ [२],
पृ. ४४६ पं. १३ ,४,५, ६, १३[५], १४ तः १९,५६ तः ५९ प्रज्ञापनायाम् पृ. ४५ पं. २६, पृ. ८० पं. ६, पृ. १११ पं. २१, पृ. १३५ पं. ११, पृ. १६२ पं. ६, पृ. १८३ पं. १२, पृ. १८७ पं. १६, पृ. १८९ पं. २५, पृ. १९२ पं. २६, पृ. २०८ पं. १०, पृ. २२२ पं. ५, पृ. २२८ पं. १९, पृ. २३३ पं. २०, पृ. २३६ पं. १०, पृ. २६० पं. २६, पृ. २७३ पं. १३, पृ. २९१ पं. २१, पृ. ३०० पं. ५, पृ. ३०३ पं. १४, पृ. ३१७ पं. १०, पृ. ३१८ पं. १६, पृ. ३२८ पं. २४, पृ. ३४९ पं. ६, पृ. ३६२ पं. २७, पृ. ३८४ पं. २१, पृ. ३८७ पं. १५, पृ. ३८८ पं. २०, पृ. ३९० पं. २८, पृ. ३९१ । पं. २२, पृ. ४०० पं.
पण्णा
पण्णास० पण्णासं
८६६ गा. १९६ ,, - भाषाभेदः ८३५,
८३८, ८५६ त्रीन्द्रियजीवाः
पृ. २८ टि. १ पञ्चविंशतिः
१७४ गा. १३६ पञ्चाशत् १८७ गा. १४०, २०६ [२] गा. १५४
गा. १५६ , ३९६ [१]
,, २०२ [१], ४१० [१, ३], ४१२ [१, ३]
१७२२ पञ्चाशतः २०२ [२] पञ्चाशता ३९६ [३], ३९८ [१, ३]
१७२१ प्रतरस्य ९११ [२],
९१२ [२] प्रतरभेदः ८८१ प्रतिष्ठितः ९६० [१] प्राप्त ९९,१००
०पण्णासं पण्णासाए
०पण्णासाए पतरस्स
पतराभेए ० पतिट्टिए पत्त
Page #768
--------------------------------------------------------------------------
________________
"
बीयं परिसिटुं-सद्दाणुक्कमो
२५१ मूलसद्दो
सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ पत्त०
पत्र ५५ [३] गा. १०९ पत्तेयसरीरणामाए प्रत्येकशरीरनाम्नः +पत्तउर वनस्पतिविशेषः
१७०२ [४८] ४२ गा. २१ पत्तेयसरीरणामे प्रत्येकशरीरनाम १६९३ पत्तविच्छुया पत्रवृश्चिकाः ५८ [१] पत्तेयसरीराणं प्रत्येकशरीराणाम् ५३ पत्तविंटिया त्रीन्द्रियजीवाः ५७ [१]
गा. ४५-४६ पत्तस्स पत्रस्य ५४[३] गा. ६२,
पत्तेयं
प्रत्येकम् ५४ [८] गा. ५४ [४] गा. ७२
९१ गा. ९३ गा. ९५, ०पत्तस्स प्राप्तस्य १६७९
५७८, ७४३, ७८९, पत्तं पत्रम् ५४[७] गा. ८५
१०८३ पत्ता पत्राणि ४०, ४१, ५३
पत्तेया
प्रत्येकाः - प्रत्येकवनस्पतिगा. ४४, ५४ [२] गा.
जीवाः ५४ [११] गा. ५५, ५४ [८] गा. ९१
१०६ प्राप्ताः २११ गा. १७७,
०पत्थडा प्रस्तटा : २०७ तः २०९ २१७६ गा. २३१
प्रस्तटानि १९५ [१] ०पत्ता प्राप्ता
१२३७
० पत्थडेसु प्रस्तटेषु १४८, १५१, पत्ताई पत्राणि ५४ [८] गा.
१५७, १६० ९३ गा. ९५ पदाई
पदानि ११० गा. १२५ पत्तातो पत्रतः
२११
पदाणं पत्रासवः पत्तासवे
१२३७
पदानाम् १२५९ गा. २१२ त्रीन्द्रियजीवाः ५७ [१]
पदीसइ पत्ताहारा
प्रदृश्यते पृ. २२ टि. ११ पत्तिएजजा प्रत्ययेत् १४२० [४५],
पदीसई प्रदृश्यते ५४[३] गा.५८ १४३७ [४]
गा. ६० तः ६३ गा. ६५, पत्तिय चतुरिन्द्रियजीवः
५४ [४] गा. ६६ तः ६९ पृ. २८ टि. ७ पदीसए ,, ५४[३] गा. ५६-५७ पत्रम् ५४[३] गा. ६२,
गा. ५९ ५४ [४] गा. ७२ पदीसति ,, ५४[४] गा.७१ पत्रे ५४ [९] गा. ९७
तः ७५, पृ. २२ टि. ११ पक्ष्म १२२७ पदीसती प्रदृश्यते ५४[३] गा.६४, पत्तेय प्रत्येक १९५ [१]
५४[४] गा. ७०, पृ. २२ पत्तेयजिया प्रत्येकजीवानि ५४ [२]
टि. ११
पदेस० प्रदेश २११ गा. १५८ पत्तेयजीविया प्रत्येकजीवकानि ४०, ४१
गा. १६२, ५२८, ५३४ पत्तेयबुद्धसिद्धा प्रत्येकबुद्धसिद्धाः १६
पदेसट्ठताए प्रदेशार्थतया २७१, २७२ पत्तेयसरीर प्रत्येकशरीर ३७, ३८,
[१-४], २७३, ४४०, ५३ गा. ४६, २४२ तः २४४, २४५ [७], २४६
४४४, ४५९ [१] तः २४९, २५१, ३३४,
० पदेसट्ठताए , २७२ [१५], २७३, १३०९, १३१८ ।
३३०,३३१
पत्ते
.पत्ते
गा. ५५
Page #769
--------------------------------------------------------------------------
________________
२५२
मूलसद्दो
पदेसट्याए
सक्कत्थो
सुकाइ
प्रदेशार्थतया २७१, २७२
[५], ३३० तः ३३३, ४४१, ४४३, ४४५ तः ४४८,४५५[२-३],४५६ [१], ४५७[१], ४६२ [१], ४६४ [१], ४६६ [१], ४६७ [१], ४६८ [१], ४७० [१], ४७४ [१], ४७५ [१], ४८१ [१], ४८२ [१], ४८५ [१], ४८९ [१], ४९० [१], ४९१ [१], ४९३ [१],४९७,५०५, ५०८, ५१४, ५३१ [१, ३], ५३२ [१], ५३३ [१], ५३५ [१], ५३७ [१], ५३८ [१], ५४३ [१], ५४५ [१], ५४७ [१], ७७९,७८०, ८०२,९७९, १२४७, १२४९, १५६५ प्रदेशार्थतया ३३०, ३३२, ३३३
४८७ ८७ [१], ५०४, ५३६ [१] पदेसणामणिहत्ताउए प्रदेशनामनिधत्तायुष्कः
०
पदेसट्टयाए
पदेयाते
पदेसणामनिहत्ताउए पदेस भति
पदेसमम्भति
पदेसमम्भहिते पदेसहीणे
पदेसं
पदेसं -
पदेसा
""
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई
मूलसद्दो
० पदेसा
૬૮૪
६८५, ६९०
प्रदेशाभ्यधिकः ५३३ [१]
५५४[१] ५०५
प्रदेशहीनः ५०५, ५३३
[१], ५३९ [१], ५५४
[9]
१६१९
१६३६
प्रदेशाः ५, ५०१, ९८७
[9]
प्रदेशम्
प्रदेशम्
०
० पदेसाणं
पदेसाभावा
पदेसावगाह
० पदेसिए
०
०
पदेसाण
०
०
SC
पदेसियस्स
पदेसिते
35
०
• पदेसियाई
० • पदेसियाणं
०
33
पदेसु
पदेसेण
पदेसेहिं
०
०
पदेसिया
• पदेसेहिं पदेसोगाढ
पदेसोगाढस्स पदेसोगाढाई पदेसोगाढे
पनरसमं
सक्कयत्थो
प्रदेशाः
प्रदेशानाम्
सुत्तकाइ
२७५, ७७७,
७९७, ८०२
८०२ तः
८०४
२७५
प्रदेशाभावात् २७२ [६] प्रदेशावगाह १२१८ गा.
२१०
"
प्रदेशकः
५०५, ५३५
[१], ५५२ [१], ५५४
[3]
प्रदेशकम् ७९३ तः ७९५,
७९७, ७९९, ८०१ ५५४ [१]
७९९
प्रदेशकः
प्रदेशकम् प्रदेशकस्य ५०५, ५३१
[३], ५३६ [१], ५४५
[१], ५५४ [३], ८०२,
८०४
प्रदेशकाः
प्रदेशका
१७९७
प्रादेशकानि प्रदेशकानाम् ३३०, ५०५, ५०८, ५३५ [१], ५३७
[१], ५५४ [१, ३]
५०३
१२४३
पदेषु
१९०७
प्रदेशेन पृ. ३५९ टि. २ प्रदेशैः १००२, १००५
२११गा. १६८
""
प्रदेशावगाढ
पृ. २९१
टि. २
प्रदेशावगाढस्य
८०२
१९९७
प्रदेशावगाढानि प्रदेशावगाढम् ७९४,
७९५, ७९७ तः ७९९,
८०१
पञ्चदशम् पृ. २६० पं. २६
Page #770
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो पन्नत्ता
पन्नत्ते
पारसविहा पन्नरससु पप्प
बीयं परिसिटुं-सद्दाणुक्कमो
२५३ सक्कयत्थो सुतंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ प्रज्ञप्ताः ८ [२-३], २२, ०पभावणे प्रभावने ११० गा. १३२ २३, २५ [१], २७, पभासेमाणा प्रभासमानाः १७७, २८[२], ३०, ३१ [२],
१७८[१], १८८, १९५ ३६, ३८, ३९, ४६,
[१], १९६, १९७[१], ५६ [२], ८८, ९६,
१९९ [१], २०५ [१] १०४, १२१, १३२,
प्रभासमानौ १७८ [२], १३३, १४० [१], १४२
१९५ [२] [१], १५३, ६०५, ९९८ पभासेमाणे प्रभासमानः १७९ [२], प्रज्ञप्ता ३, ५, १६, १८,
१८० [२], १८२ [२], ३३, ५६ [१], ५७[१],
१८३ [२], १९० [२], १०१० [१]
१९७ [२], १९८ [२] प्रज्ञप्तानि १५५, १५८ तः *.पमे प्रभः २०१[१] १६०, १६३, १७१, पमत्तसंजएहिंतो प्रमत्तसंयतेभ्यः ६६५[२]
२०१ [१] पमत्तसंजत- प्रमत्तसंयतसम्यग्दृष्टि प्रज्ञप्तः १९०८ __ सम्मद्दिट्टि प्रज्ञप्तम् ९७४ [२] पमत्तसंजयसम्मदिट्ठि० , १५३३ [९-१०] पञ्चदशविधा १६, ११०३ पमत्तसंजयस्स प्रमत्तसंयतस्य १६२२ पञ्चदशसु
पमत्तसंजया प्रमत्तसंयताः ११४२ प्राप्य १११६, १२२० पमत्ता
प्रमत्ताः
११५२ तः १२२३, १२२५, पमाण
प्रमाण
१९९५ १२५१, १२५२,१२५४,
०पमाणमेत्ताओ प्रमाणमात्राः ९२४ १२५५, १६७९ तः ०पमाणमेत्ते प्रमाणमात्रम् ९७६ [४], १६८१ [१], पृ. ४०० टि. १-२, पृ. ४२२ टि.
प्रमाणम् १४७४ गा.
२१४ पर्पटमोदकः-मिष्टखाद्य- पमाणे प्रमाणम् पृ. ३२९ टि. १
विशेषः १२३८ ०पमाणेहिं प्रमाणैः ११० गा. १२७, पर्पटिका ५३ गा. ४६
१९६३ प्राप्य १८६४,२०५२ [२] पमुइय० प्रमुदित
१८८ प्राग्भारेषु १४८
प्रमुख २८[४], ५६ [२], प्रभञ्जनः-वायुकुमारेन्द्रः १८७ गा. १४४
,, २५[३], ३१[४], प्रभौ २०५ [१]
३४ [४], ५५ [३], प्रभाः १८७ गा. १४७
५७ [२], ५८ [२], प्रभा १६८
६८ [४], ७५ [४], प्रभया १७७, १७८[१],
८४ [४], ९१ [४] १८८, १९६ । पम्ह
पक्ष्मन् पक्ष्मन्
१९६
पमाणं
पप्पडमोदए
पप्पडिया पप्पा पन्भारेसु पभजणे
०पभा
*
*
पभाए
Page #771
--------------------------------------------------------------------------
________________
"
२५४
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई मूलसद्दो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो पम्हलेसटाणा पालेश्यास्थानानि १२४९ पयय. पम्हलेसं पद्मलेश्याम् १२२४ पम्हलेसेण पद्मलेश्येन १२५८ [४] पम्हलेस्स० पद्मलेश्या ११५५ पययदेवा पम्हलेस्सट्टाणा पद्मलेश्यारथानानि १२४७,
१२४९ पम्हलेस्सं पद्मलेश्यम् १२५८ [३] पययपई
पालेश्याम् १११६, १२२१,१२२२,१२२४,
१२२५, १२५४, १२५५ पयरएणं पम्हलेस्सा पद्मलेश्या १११६, पयरस्स
११५६, ११६९ [१], १२२१, १२२४, १२३०, १२३२, १२३७, १२४०, ०पयरस्स
१२५४, १२५५ पयरं पद्मलेश्याः २५५, ९४६, पयराभेएणं ११५५, ११७०, पयराभेदे ११८० [५, ७.८], पयला ११८२ [१, ३], ११८६ पयलाइया तः ११८८, ११९०, पयलापयला
११९१ ०पयस्स पम्हलेस्साए पद्मलेश्यायाः १२३७
पद्मलेश्यायाम् १८८५[४] पयाणं पम्हलेस्साओ पद्मलेश्याः ११८० [७-८] पयाणि पम्हलेस्साठाणा पद्मलेश्यास्थानानि १२४७ . परक्कमे पम्हलेस्साणं पद्मलेश्यानाम् २५५, परट्ठाणे
११८६, ११८७ पम्हलेस्लापरिणामे पद्मलेश्यापरिणामः ९३० ० परट्ठाणेसु पम्हलेस्से पद्मलेश्यः १२१६ [२],
१३४० परपतिहिए पम्हलेस्सेहितो पद्मलेश्येभ्यः ११९१ परपरिवाएणं पयगदेवा पतगदेवाः, पदकदेवाः,
परपटे पदगदेवा वा १८८ परभवियाउयं प्रकृतयः १६६४ गा.२१७ पदकः, पदगः, पतग:वानव्यन्तरेन्द्रः १९४
गा. १५३ । परमकण्हा
सक्कयत्यो सुत्काइ पदक, पदग, पतग-वानव्यन्तरदेवजाति १९४
गा. १५१ पदकदेवाः पदगदेवाः पतगदेवा वा १९४ गा.
१५१ पदकपतिः, पदगपतिः,
पतगपतिः-वानव्यन्त
रेन्द्रः १९४ गा. १५३ प्रतरकेण
८८३ प्रतरस्य ५४ [११] गा. १०६, ९१० [२], ९१८
_[१], ९२२, ९२३ प्रतरस्य ९१८ [१] प्रतरम् ९१८ [१] प्रतरभेदेन ८८७ प्रतरभेदः ८८३ प्रचला
१६८० भुजपरिसर्पविशेषः८५१] प्रचलाप्रचला १६८० पदस्थ ९२१ [१] पतङ्गः ५८[१] गा. ११० पदानाम् १७९३ गा.२१८ पदानि
१७०९ पराक्रमः १६८४ [१] परस्थाने १०४९,२१११,
२११६ [१] परस्थानेषु २१०४ [१],
२१४१ परप्रतिष्ठितः ९६० [१] परपरिवादेन १५८० परपुष्टः १२२६ परभविकायुष्कम्-परभविकायुः ५५९ गा. १८२, ६७७, ६७९,
पयंगे
पयडी
पयते
परमकृष्णाः
Page #772
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो परमकिहले से
परमकिण्हा परमत्थसंधवो
परमदुभिगंधा
१६७ तः १७४
१६७ तः १७४
परमं - परमम् परमाणुपोग्गलस्स परमाणुपुद्गलस्य ५०४, ५३२ [१], ५३८ [9],
परमाणुपोग्गलं
५४४, ५४७ [१], ५५३ परमाणुपुद्गलम् १९६३, १९६४
परमाणुपोग्गला परमाणुपुद्गलाः ६, ३३०,
३३३, ५०३ परमाणुपोग्गलाणं परमाणुपुद्गलानाम् ३३०, ५०४, ५३२ [१], ५३८ [१], ५४७[१], १११० परमाणुपुद्गलाः ५०२, ५०४, ५३२ [१], ५३८ [१], ७८१, ११०१, ११०६
परमाणुपोगले
परमाणुम्मि परमुवाओ
परस्स परस्सरा
परस्सरी
परस्सरे
परस्सरो
परं
परंपरगत
hi परिसि - लहाणुकमो
मूलसद्दो
परंपरसिद्ध णोभवो- परम्पर सिद्धनोभवोप
ववातगती
सक्कत्थो
सुकाइ
परमकृष्णले श्यः
१७५०
परमकृष्णाः १६८ तः १७४ परमार्थ संस्तवः
११० गा. १३१
परमदुरभिगन्धाः
परमाणौ ७९० गा. १८५ परमोपपातः ६४७ गा.
१८४ १५७०, १५७१ पराशराः - सनखपदविशेषः
परस्य
पराशरी -,,
७४ ८५१ पराशरः -,, ८४९, ८५२ ,, -,, पृ. २१२ टि. ४
परम् २१०, २२३ [९],
८९९, १५७२ परम्परगताः २११ गा. १७८
परंपरसिद्ध असंसार- परम्पर सिद्धा संसारसमासमावण्णजीव- पन्नजीवप्रज्ञापना
पण्णवणा
१५, १७
परंपरागता
परंपरागया
परंपरा घाणं
परंपरोगाढाई
परंपरोववन्नगा
पराधायणामाए
परावाणामे
परिक हेडं
परिक्खेवेणं
परिग्गहसण्णा परिग्गहसण्णा -० परिग्गहिया
परिग्गहियाणं
परिग्गहेणं • परिणता
०
परिणतो
परिणमइ परिणमति
२५५
सक्कत्थो सुकाइ
पातगतिः ११०२, ११०४ परम्परागताः १४१० [१]
१४१० [१, ३],
१४११ तः १४१३
परम्पराघातेन
२१५३
[६], २१६६ [४] परम्परावगाढानि
""
८७७ [१७] परम्परोपपन्नकाः ९९८
पराघातनाम्नः
१७०२ [३५] पराघातनाम १६९३,
१६९४ [१५] परिकथयितुम् २११ गा.
१७४
परिक्षेपेण १९७ [१], २०६[१], २११, २१६९ परिग्रहसंज्ञा ७२५, ७२६
"
७३० तः ७३६ पारिग्रहिकी - क्रियाभेदः
११२९, ११३९, ११४१, ११४२ परिगृहीतानाम् ४११ [२-३], ४१५ [१, ३] परिग्रहेण १५७९ [१]
परिणताः ७, ८ [२५],
९ [१५], १० [१२], ११ [१-५], १२[१-८],
१३ [१-५] परिणतः ५४ [१०] गा.
१०२
परिणमति २९३ टि. १
१११६, १२२० तः १२२३, १२२५, १२४२, १२५१ नः १२५३,
१२५५
Page #773
--------------------------------------------------------------------------
________________
२५६
मूलसहो
परिणमंति
.परिणया
परिणाम परिणाम +परिणाम परिणामणया
परिणामपयं
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सकयस्थो सुत्तंकाइ परिणमन्ति १८०५, परिणामो परिणामः ९४०[१]] १८०६ [१], १८१२, परिणिध्वाइ परिनिर्वाति २१७४ [१] १८१९,१८२३, १८२५, परिणिव्वायंति परिनिर्वान्ति ६७३ [२] १८२९, १८६४, २०५२ +परित्त परीत्तः २१२ गा. १८१,
१२५९ गा. २१२ परिणताः ७, ८ [१],
परित्तजीवं परीत्तजीवम् - प्रत्येकजीवम् १० [२], ११ [१, ३],
__ ५४[११] गा. १०५ १२ [२, ४, ६.८], १३
परित्तजीवा परीत्तजीवाः-प्रत्येकजीवाः [३], पृ. ७ टि. २
५४ [८] गा. ८९ परिणाम १२१८ गा.२१०
परीत्तजीवा-प्रत्येकजीवा , १२१८ गा. २१० परिणामः २ गा. ५
५४ [४] गा. ६९, ५४
[६] गा. ८० तः ८३ परिणामनता-परिणामना
परित्तजीवे परीत्तजीवः-प्रत्येकजीवः २०३३, २०३४ [१],
५४ [४] गा. ६७-६८ २०३५ परिणामपदम् पृ. २३३
परीत्तजीवम् - प्रत्येकजीवम् पं. २०
५४ [४] गा. ६६ गा.
७१ तः ७५ परिणामम् १२४२,
परीत्तजीवा-प्रत्येकजीवा १६७९ तः १६८४ [१], १६८५ [१-२], १६८६
५४ [४] गा. ७०
परित्तमिस्सिया परीत्तमिश्रिता-भाषामेदः परिणामम् १६७९ तः १६८१ [१], १६८२ तः १६८४ [१], १६८५
परित्ता परीत्ताः - प्रत्येकशरीरिणः
[१-२] परिणामितस्य १६७९
परित्ताणं परीत्तानाम् - प्रत्येकपरिणामकाः २३२ टि. १
शरीरिणाम् २६५ परिणामः ९२५, १७९३
परीत्तः - पर्याप्तः १३७६ गा. २१७ परित्ते
" , १३७७, ,, ९२५ तः ९३७,
१३७९ तः १३८१ ९४६, ९४७, ९४९ तः परित्तो ,,- प्रत्येकशरीरी ५४
[९] गा. ९८ परिणामेन ९३८, ९३९ परिपील इत्ता परिपीड्य १८०१ [१], ९४० [१], ९४१ परिमंडलसंठाण- परिमण्डलसंस्थानपरिणताः [१], ९४२, ९४३, परिणता [५], ९ [१५], १०
[१२], ११ [१५], परिणामयन्ति ११२४,
१२[१,३, ५-८], १८०२
१३ [१]
परिणाम
परिणाम
परिणामियस्स
परिणामिया परिणाम
परित्ते
.परिणाम
० परिणामेणं
परिणामेंति
Page #774
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
परिमंडलसंठाण- परिमण्डलसंस्थानपरिणताः
परिणया १२ [२, ४] परिमंडलसंठाण- परिमण्डलसंस्थान परिणामः
परिणामे
९५०
परिमंडलस्स
परिमंडलं
परिमंडला
परिमंडले
• परिय
० परियट्टा
परियरिया
परियाइणया
परियाइत्ता परियाइयणया
०
परियागयाणं परियादियणता
परियायणया
• परियारगा
० परियारगाणं
परियारणया
आ९ [२] - १७
बी परिसिहं - सहाणुकमो
मूलसद्दो
० परियारणं
सक्कत्थो सुकाइ
परिमण्डलस्य - संस्थान
विशेषस्य ८०२ तः ८०६
परिमण्डलम् - संस्थान
विशेषः
परिमण्डलानि - संस्थान
७९२
विशेषाः परिमण्डलम् - संस्थानविशेषः ७९१, ७९३ तः
८००
८५३
परावर्तम् १३३१,१३४४, १३५२, १३५९, १३७८ परावर्ता : १२६२ [१], १२८८, १३१० परिवारितानि १७७,
१७८ [१], १८८ पर्यादानता - पर्यादानम् पृ. ४१९ टि. २ तः ५
१११७
पर्यादाय पर्यादानता - पर्यादानम्
२०३३,
२०३४ [१], २०३५
पर्यागतानाम् ११२२ पर्यादानतापर्यादानम्
""
२०३३
,, पृ. ४१९
टि. २-३-४ परिचारकाः - प्रवीचारकाः २०५२ [१-६], २०५३ परिचारकाणाम् - प्रवीचार
काणाम् २०५३ परिचारणता, परिचारणा
प्रवीचारणा
२०३३, २०३४ [१], २०३५
परियारणा
०
० परियारणा परियारणापर्यं
० परियारिया
२०५२[१] परिचारणापदम् - प्रवीचारणापदम् पृ. ४२३ टि. ३ परिवारितानि पृ. ५६ टि. ३, पृ. ६४ टि. २ परियावण्णा पर्यापन्नकाः १५०, १५३,
परियावण्णाणं परियार्वेति
परिली
परिमाणाई
परवडज्जंत
०
• परिवड्डी
• परिवड्डीए
परिवताण
१५६, १५९, १६२ पर्यापन्नानाम् १२३६ परितापयन्ति २१५३ [४] वनस्पतिविशेषः ४२ गा. २३ परिवडितसम्मत्ता परिपतितसम्यक्त्वाः ३३४ परिवडितसम्म छिट्ठी परिपतितसम्यग्दृष्टयः १११ . टि. १
परिवसइ
परिवसति
परिवसंति
कत्थो
सुकाइ
परिचारणम् - प्रवीचारणम्
२०५२ [२, ४-६] परिचारणा- प्रवीचारणा
२५७
""
२०३२ गा. २२४, २०५२ [१]
परिवर्धमानानि
परिवृध्यन्ते
परिवृद्धिः
परिवृद्धया
८८०
५२८
५४९
८८०
फलविशेषाणाम् २७३
टि. ६ परिवसति १८५ [२] परिवसति १७९ [२], १८० [२], १८२ [२],
१८३ [२], १८६ [२],
१९० [२], १९१ [२] १९७ तः २०६ सूत्राणां
प्रथमकण्डिका
परिवसन्ति १६७ तः
१७४, १७७, १७८ तः १८६ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, १८८, १८९ [१], १९० [१], १९३
Page #775
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
२५८
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ [१], १९५ [१], १९६,
१९० [२], १९५ १९७ तः २०६ सूत्राणां
[१-२], १९६, १९७ प्रथमकण्डिका, २०७ तः
[२], १९८ [२] २११
० परिहा परिखाणि ११७, १७८ परिवसंति परिवसतः १७८ [२],
[१], १८८ १८१ [२], १८४ [२], परिहाण परिधान
१८७ १८९ [२], १९३ [२], .परिहाणीए परिहान्था २११
१९५ [२] परिहायमाणी परिहीयमाना २११ परिवाडी परिपाटिः १००३ [२] परिहारविसुद्धिय परिहारविशुद्धिक १३६ परिवाडीए परिपाट्या १७०२ [३१] परिहारविसुद्धिय० परिहारविशुद्धिक १३३, .परिवारिया परिवारितानि पृ. ५६ टि.
३, पृ. ६४ टि. २ परिहारविसुद्धिय- परिहारविशुद्धिकपरिविद्धंसयित्ता परिविद्ध्वस्य १८०१ चरित्तपरिणामे चारित्रपरिणामः ९३६ ० परिवुड्डी परिवृद्धिः ५०७, ५२८,
परिहिया परिहितवन्तः १७८ [१] ५३४, ५४०, ५४१,
परिहितवन्तौ १७८ [२] [२], ९८७ [५], १०२२ परिहिया परिहिताः १७७, १७८
[१], १८८, १९६ परिवेढिए परिवेष्टितः १०००
परिहितो १७८ [२] परिव्वायगाणं परिव्राजकानाम् १४७० परिहीणं परिहीनम् २१७५ परिसप्प परिसर्प १५१८ [६] परिहीणा परिहीनाः २११गा. १६६ परिसप्प०
परूविया प्ररूपिताः ५४ [११] [७, १२-१८ परेण
परेण ११० गा. १२२, परिसप्पथलयर- परिसर्पस्थलचर
१६७९ तिरिक्खजोणिय- तिर्यग्योनिकपञ्चेन्द्रियौ- परोक्खवयणं परोक्षवचनम् ८९७ पंचेंदियओरा- दारिकशरी
परोक्खवयणे लियसरीरे रम् १४८५[१, ५] परोप्परं परस्परम् १६११, परिसप्पथलयर- परिसर्पस्थलचर.
१६३५ [१,३-४] पंचेंदियतिरिक्ख- पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकाः पलंघेज्ज प्रलञ्जयेत् २१७४ [४] जोणिया
पलंड[कंद] . पलाण्डुकन्द ५४ [-] परिसप्पाण परिसर्पाणाम् १५२४ [२]
गा. ८९ ० परिसप्पाण , १५२४ [२] पलंब . प्रलम्ब
१८८ परिसप्पाणं ,, ८४ [४], ८५ [५] पलंब०
१७७, १७८ परिसाडइत्ता परिशाध्य १८०१
[१२], १८८, १९६ .परिसाडेसु परिशाटेषु
पलंबमाण प्रलम्बमान पृ.६५टि. ७ परिसाणं परिषदाम् १७७, १७८ पलासे
पलाशः ४० गा. १३ [१-२], १७९ [२], १८० पलिओवमट्ठभागो पल्योपमाष्टभागः ३९५ [२], १८२ [२], १८८,
[१,३], ३९६ [१,३]
Page #776
--------------------------------------------------------------------------
________________
बी परिसिट्टे - सहाणुकमो मूलसद्दो सक्कत्थो सुकाइ मूलसद्दो
पलिभोवमपुहुतं पल्योपमपृथक्त्वम् १३२७ पलिभोवमसतं पल्योपमशतम्
१३२७
पलिभोवमसयं
पलिनोवमस्स
पलिभोवमं
>पछिभोषमं
पछिभोव माई
•
१३२७
""
पल्योपमस्य
૨૮૭
[१३], ३८९ [१३],
६०५, ६१६ [२],
१४७२, १६९८ [१], १६९९ [२], १७०० [२, ४, ९, ११, १३], १७०२ [१,३-६,८९, ११, १३, १८ - २२, २४२७, ३६-३९,४३, ४५], १७०५, १७०७ [१], १७०८ [२,४,७-८], १७११ [२] तः १७१३, १७१५, १७१७, १७१८, १७२१, १७२२, १७२५, १७२७ तः १७३० [१], १७३१ [१,३-५] पल्योपमम् ३५० [१३], ३५१ [१३], ३९३ [१,३], ३९५ [१,३], ३९७ [१,३], ३९९ [१,३], ४०१ [१,३], ४०७ तः ४१६ सूत्राणां प्रथम-तृतीयकण्डिके, पृ.
१२५ टि. १ पल्योपमम् ३९७तः ४०६ सूत्राणां प्रथम-तृतीयकण्डिके पल्योपमानि ३४४ [9, ३], ३४६ [१३], ३४८ [१३], ३७२ [१३], ३७४ [१,३], ३७८ [१,३], ३८० [१,३], ३९० [१,३],
३९२ [१, ३], ४०८ [१,३], ४१०[१,३], ४१२[१,
पलिभोवमाई
पलिभागभाव
माताए
पलिभागं
०
पलिभागी
पलिभागेणं
१२५२, १२५३ प्रतिभागम् ९९९ [१] प्रतिभागी १७४७ [१],
१७५० तः १७५२
प्रतिभागेन ९१८ [१] प्रतिभागः ९२२, ९२३ पलिभोवमासंखेज्ज - पल्योपमासङ्ख्येयभाग
०
• पलिभागो
इभाग० पलिमंथा
१३३७ तः १३३९ परिमन्थाः ५० गा. ४२ वनस्पतिविशेषः ५४ [१]
पलुगा
गा. ५२
पल्यकसंस्थितः
पल्वलकेषु पल्वलेषु
पल्लगसंठिए
पल्ललएसु पलले
पल्हव
• पल्हायणिज्जा पवगदेवा
पवडणया
पवण
पवन्तइ
पवन्तति पवत्ति
२५९
सकयत्थो
सुकाइ
३], ४१४[१,३], ४१५ [१,३], ४१६ [१,३], १२६२ [२], १२६४ [3], १२६८ [२], १२७० [२], १३२७,
१७०१ [२] पल्योपमे ३४९ [१,३],
३५१ [१,३] प्रतिभागभावमात्रया
२००९
[१]
४७ टि. १
१५१, १६०,
१६३ तः १६६, १७५
पहवः - म्लेच्छजातिविशेषः
९८
प्रह्लादनीया १२३७ पदक देवाः पदगदेवाः पतगदेवा वा पृ. ६४ टि. ६
प्रपतनता
११२० १७७
पवन [कुमाराः ]
गा. १३७
प्रवर्तते १०७, ११०६,
११०७, ११२२ १११०
"
प्रवर्तिनम् - प्रवर्तकम् १११८
Page #777
--------------------------------------------------------------------------
________________
२६०
मूलसद्दो पवयणं
पवयणे
पवयदेवा
पवर
पवर० +पवर पवहति .पवहा पवंच * पवाइत *पवाइय
*पवाए पवालस्स
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयत्थो सुत्तंकाइ मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ प्रवचनम् ११० गा. १२३ पव्वइत्तए प्रवजितुम् १४२० [८], प्रवचने ११० गा. १२९
१४२१ [२-३] पदकदेवाः पदगदेवाः पच्चए
पर्वकम् ४७ गा. ३५ पतगदेवा वा पृ. ६७ टि. २ ० पव्वएसु पर्वतेषु १४८ प्रवर १७७, १७८ [१-२], पव्वगा पर्वगाः ३८ गा. १२,
१८८, १९६ "
१९६
पव्वगाणं पर्वगाणाम् ५४ [८] गा. प्रवराणि १७८ [१.२] प्रवहति पृ. २१३ टि. ३ पव्वतगयं पर्वतगतम् १२१५ [३] प्रवहा पृ. २१३ टि. २ पव्वतस्स पर्वतस्य १७९ [१], प्रपञ्च २११
१८३ [१], १९७ [१], प्रवादित १७८ [२],१९६
१९८ [१] , १७७, १७८ पव्वतं
पर्वतम् १२१५ [३] [१], १८८ पव्वय पर्वत
१०९८ प्रपातः १०८५
पव्वयस्स पर्वतस्य १८० [१], प्रवालस्य ५४ [३] गा.
१८२ [१], १९० [१], ६१, ५४ [४] गा. ७१
१९१ [१], १०९८ ०पव्वयस्स
१०९८ प्रवालाङ्करकः पृ. २९४
पव्वयं
पर्वतम् १२१५ [२] टि. १४
पर्व ५४ [८] गा. ९३, प्रवालाङ्करः १२२९
८५३ प्रवालानि ४०,४१
पसढिल. प्रशिथिल प्रवालम् २४ गा. ९,५४
पसत्थविहायगति- प्रशस्तविहायोगतिनाम्नः [३] गा. ६१, ५४ [४]
णामाए
१७०२ [४२] गा. ७१
पसस्थविहाय- प्रशस्तविहायोगतिनाम प्रवालेषु ५५ [३] गा.
गतिणामे
१६९४ [१८] पसत्था प्रशस्ताः १७०२ [३२] प्रविष्टम् ९७२ गा. २०२
पसत्था
प्रशस्तानि २०४७ प्रविष्टान् ९९१ [१], पसत्थाओ प्रशस्ताः १२४१
९९२ [१,३] पसत्येणं प्रशस्तेन १२३६ प्रविष्टाः ९९१ [२] पसया द्विखुरविशेषः ७२ प्रविष्टः १७४४ पसरई
प्रसरति ११० गा. १२५ प्रविभक्त ११०५, १११८, पसू
पशवः
८३२ १११९ ०पस्सी पश्यत्तिनः १९५४, प्रविचारणा २ गा. ७
१९५५, १९५७ [१], प्रविचारणापदम् पृ. ४२३
. १९५८, १९६० पं. १० । पह
१९५ [१]
पवालंकुरुए
पन्वं
पवालंकुरे पवाला पवाले
• पवालेसु
+पविट्ठ पविट्ठाई
पविठ्ठाणि * पविटे पविभत्त
पवियारण पवियारणापयं
प्रभा
Page #778
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
पहराइया
पहराईयाओ पहवति
० पहवा
* ० पहवा
० पहा
* ० पहा
पहाए पहारेति पहारेमाणीओ
पहे
पंकगती
पंकप्पभा पंकप्पभाए
०
"
बीयं परिसिटुं - सहाणुकमो
मूलसद्दो
• पंकप्पभापुढ विरइयाणं
सक्कत्थो
सुकाइ
प्रहारातिगा - लिपिविशेषः
पृ. ३० टि. ११
पंक पभापुढविनेरयाणं
"
प्रहारातिगाः- १०७ प्रभवति ८५९ गा. १९२
प्रभवा
८५८
८५९ गा. १९३
पथा १६७, १६९ तः
"
१६७,
पंकप्पभापुढविणे- पङ्कप्रभा पृथ्वीनैरयिकः
१७४
,, १६७, १७०, १७१,
१७३
१७८ [२]
प्रभया
प्रधारयति
१५७०
प्रधारयन्त्यः २०५२ [६] पथेन
१११२
पङ्कगतिः ११०५, ११२१
७७४
पङ्कप्रभा पङ्कप्रभायाः ११७, २१७
[३], १५२९ [५],
२००३ पङ्कप्रभायाम् १४८, ३३४
१४४६
रइए पंकप्पापुढविणेर - पङ्कप्रभा पृथ्वी नैरयिकेभ्यः इहिंतो पंकप्पभापुढविणे- पङ्कप्रभा पृथ्वी नैरथिकाः रद्दया १४१०[२], १४१४[३],
१४४६
१९८७
पंकप्पभापुढविणे- पङ्कप्रभा पृथ्वीनैरथिकाणाम् रयाणं २०५७ [३] पंकप्पापुढविनेर- पङ्कप्रभा पृथ्वी नैरयिकेभ्यः हिंतो २१७ [४] पंकप्पभापुढविने- पङ्कप्रभा पृथ्वी नैरथिकाः रइया
६०, २१६ [५], ५७२,
६४४
पङ्कप्रभा पृथ्वी नैरथिकाणाम् १७१, ३३९ [१], ६४३
पंकसि
पंच
पंच
+ पंच
पंचए
० पंचकस्स
पंचकरि
०
पंचकरिया
सक्कत्थो
पङ्कप्रभा पृथ्वी नैरयि
२६१
सुकाइ
काणाम् ३३९ [२-३ ]
पङ्के
११२१
पञ्च
१७४, १९७ [१],
१९८ [१], १९९ [9],
२०६ [१], २१०, ४५८, ४६९, ४७६, ४८४, ४९२, ७९१, ९०१, ९०८, ९७३,
१०५६ तः १०५९,
१०६३, १०६५, ११२९,
११३९, ११४१, ११४२,
१४१५ [२], १४१६ [२], १४७५, १५२९ [v-c], १५३२ [५], १५६७, १६०५, १६०६ [१], १६२१, १६२७ [१],१६३५[३],१७०२
[२५], २०९० [१], २०९२, २०९४ [२], २०९८ [२],
पञ्चकम्
पञ्चकस्थ
पञ्चक्रियः
२१४९, २१५१
पञ्च १७४गा. १३६, १८८, २०९ गा. १५७, ९८३ [१], ९८४
पञ्चमम् ७९० गा. १८८
तः १९०
१६८९[१-२]
१७०६
१५८५ [१], १५८८, १५९०, १५९६,
१५९८, २१५३ [४],
२१६६ [३]
पञ्चक्रियाः १५८६ [१],
१५९२, १५९४, १६००, १६०२, १६०४ [१], २१५३ [५-६], २१५६
Page #779
--------------------------------------------------------------------------
________________
२६२
मूलसद्दो
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो [२], २१५७, २१५९ पंचवण्णाई
[२], २१६६ [४] पञ्चाक्षर २१७५ पंचवण्णाओ पञ्चगति
२२५ पंचवन्नाई पञ्चकस्य १७१६, १७३५ पंचविहा
[१], १७३६ [२] पञ्चानाम् १७०२
पंचक्खरपंचगति० पंचगस्स
सक्कयत्यो सुत्तंकाइ पञ्चवर्णानि ८७७ [७],
१७९८ [१] पञ्चवर्णाः १९५ [१] पञ्चवर्णानि १७९८ [१] पञ्चविधाः ७,८[१,३.५], ६२, ६५, १०८, १३३, १४२ [१], १४७ [१],
१५२० [५] पञ्चविधा १८, १९, १००९ [१], १०११ [१], १०१२ [१], १०१४, १०१६ [१], १०९३, १०९५, २०५२
पंचण्ह
पंचण्हं
पंचतीसइमं
पंचदिसिं
पंचधणुसयाई
पंचपएसिए
पंचफासाई पंचम० पंचमए पंचम
,, १७९ [२], १८०
२], १८२ [२] पञ्चत्रिंशत्तमम् पृ. ४२७
पं. ११ पञ्चदिशम् १७४, २१०,
१५५३, १८०९ पञ्चधनुःशतानि १५२९
[१] पञ्चप्रदेशके पञ्चप्रदेशकः पञ्चस्पर्शानि ८७७ [१३] पञ्चम ९२१ [१] पञ्चमके ७९० गा. १८७ पञ्चमम् ११८० [६] पञ्चमीम् पृ. १७४ टि. १ पञ्चमी १५९९ [१],
१६०१ पञ्चम्याम् २१७ [२],
३३४, २००४ पञ्चमीम् पृ. १७४ टि. १
, ६४७ गा. १८३ पञ्चमे २१७२ पञ्चमेषु २१७३ [२] पञ्चमः पृ. ३०१ पं. १० पञ्चकस्य १६९८ [१] पञ्चरसानि ८७७ [११] पञ्चवर्ण
१७७ पञ्चवर्ण १७८ [१],
पंचमा
पंचमाए
पञ्चविधानि पृ. १४ टि.२ पंचविहाणं पञ्चविधानाम् १५२० [४] पंचविहे पञ्चविधः ८८१, ८,
९३३, ९३६, ९५० तः ९५२, ९५४, १००७, १००८ [१], १०१५ [१], १०७२, १०८५,
१६८२, १६८६ पञ्चविधम् १४७६, १४७७,१५३६, १५३५, १५५२, १६८८, १६८९ [२], १६९४[२,३,५-६,
__ ९,११], १६६९ पंचवीसइम पञ्चविंशतितमम् पृ.३८८
पं. २० पञ्चसु ८२, १५४, १४२६ [१], १९०४
[१] , (तृ. स.) पञ्चभिः १२३२
पञ्चभिः ९६, ९७ [१],
४०० [१,३], ६९१ पंचंगुलितला पञ्चाङ्गलितलानि १७७,
१५८ [१]
पंचसु
पंचमि पंचमी पंचमे • पंचमेसु पंचमो
पंचयस्स पंचरसाई पंचवण्ण पंचवण्ण.
वहि
Page #780
--------------------------------------------------------------------------
________________
पंचिंदिय
सरीरे
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो
२६३ मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ पंचंगुलिया पञ्चाङ्गलिका- वल्लीविशेषः पंचेंदिएसु पञ्चेन्द्रियेषु ६७२ [३]
४५ गा. २८ पंचेंदिएहितो पञ्चेन्द्रियेभ्यः ६५५ [३] +पंचाला पञ्चालेषु १०२ गा. ११३ . पंचेंदिएहिंतो पञ्चेन्द्रियेभ्यः ६३९ [६, पंचिंदिए पञ्चेन्द्रियः १७४६
९], ६४५ [२] पंचिंदिएसु पञ्चेन्द्रियेषु ६६६ [२],
पंचेंदिय . पञ्चेन्द्रिय १२७८, १२८४ ६७२ [३] पंचेंदियओरालिय- पञ्चेन्द्रियौदारिकशरीरम पञ्चेन्द्रिय ५९
१४७६, १४८२, १४८५ पंचिंदिय. पञ्चेन्द्रिय
[१,५] पंचिंदियतिरिक्ख- पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकेषु ०पंचेंदियओराजोणिएसु
१४४० लियसरीरे १४८२ तः १४८४ [२], पंचिंदियतिरिक्ख- पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकेभ्यः
१४८५ [१-३, ५.७], जोणिएहिंतो ६३९ [२-३], ६४५
१४८७ [१-२], १४९७ [२], १४३७ [१]
[१-३], १४९८ [१], पंचिंदियतिरिक्ख- पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिक
१५०१ [१] जोणिय
१५८९ [३] पंचेंदियकम्मग- पञ्चेन्द्रियकार्मणशरीरम् पंचिंदियतिरिक्ख- पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकस्य ।
सरीरे
१५५२ जोणियस्स
४८२ [१]
पंचेंदियजाइणामाए पञ्चेन्द्रियजातिनाम्नः पंचिंदियतिरिक्ख- पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकाः
१७०२ [९] जोणिया ६१, ४३९, ११४१ पंचेंदियजाइणामे पञ्चेन्द्रियजातिनाम •पंचिंदियतिरि- पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकाः ६१,
___ १६९४ [२] क्खजोणिया
६२, ३३४ पंचेंदियजातिणा- पञ्चेन्द्रियजातिनाम्नः पंचिंदियतिरिक्ख- पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकानाम्
माए
१७११ [२] जोणियाण
पंचेंद्रियतिरिक्ख पञ्चेन्द्रियतिर्यच् ११५२ पंचिंदियतिरिक्ख- पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकानाम्
पंचेंदियतिरिक्ख- पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकः जोणियाणं १७५, ४८१ [१],
जोणिए ४८१ [१], ४८२ [१], ९८८, १५०९
४८३ [१], ४८५ [१], .पंचिंदियतिरि- पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकानाम्
४८७ [१], १२११, क्खजोणियाणं ७५ [४], ३७२ [२], ३८३ [१], ७६०
१४३७ [१], १६४७ .पंचिंदियवेउ- पञ्चेन्द्रियवैक्रियशरीरस्य
[१], १८९२ ब्वियसरीरस्स
१५३२ [१]
पंचेंदियतिरिक्ख- पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकेन पंचिंदिया पञ्चेन्द्रियाः १४७ [२],
जोणिएण
१०४२ ३०४ तः ३०६, ३३४,
पंचेंदियतिरिक्ख- पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकेषु ९३८
जोणिएसु ६६६ [२], ६६८ [२], पंचिंदियाणं पञ्चेन्द्रियाणाम्
१२११, १४२० [१-२], पंचूणे पञ्चोनम् १७३
१४२१ [२], १४३२ पंचेंदिए पञ्चेन्द्रियः १२७५, १७४७
[१], १८८० [४], [१], १७५०
१९०६
Page #781
--------------------------------------------------------------------------
________________
२६४
पण्णवणासुत्त परिसिट्टाई
सुत्काइ
मूलसद्दो
सक्कत्थो पंचेंदियतिरिक्ख पञ्चेन्द्रिय तिर्यग्योनिकेभ्यः जोणिएहिंतो ६३९ [२-३], ६५०
[२, १०] • पंचेंदियतिरिक्ख- पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकेभ्यः जोणिहिंतो ६३९ [३-२२] पंचेंद्रियतिरिक्ख- पञ्चेन्द्रिय तिर्यग्योनिक जोणिय ० ६६८ [७], १०३४,
११५५, १४०४, १४२८
[४], १४५६
पंचेंदियतिरिक्ख- पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिक क्षेत्रोजोणियखेत्तोव - पपातगतिः वायगती
१०९५
पंचेंदियतिरिक्ख- पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकत्वे जोणियत्ते १०४१ [५], १०४३ [२], १०४६ [२] पंचेंदियतिरिक्ख- पञ्चेन्द्रिय तिर्यग्योनिकस्य जोणियस्स
४८१ [१], ४८३ [१], ४८७ [१], १०६१, १५४९, १६३५ [४], १६६०, २१६३, २१६५
पंचेंदियतिरिक्ख- पञ्चेन्द्रिय तिर्यग्योनिकाः
जोणिया
९१ [४], २१८, ६२०, ६५५ [१], ६७२ [१], ६८१, ८७५, ९४२, ९९५ [२] १०८२, ११८० [७-९], १२०५, १४१६ [२], १८२४, १८२५, १८९८ [२], १८९९ [२], १९३३, १९७१, १९७७, १९९४, २०३६, २०७५, २०८२, २१३०, २१४५ [२]
०
• पंचेंदियतिरिक्ख- पञ्चेन्द्रिय तिर्यग्योनिकाः
जोणिया
६८ तः ७०, ७५ [४], ७६,७७, ८५ [५], ८६, ३३४,५८३,५८४, ६३४, ११८० [ ५८ ]
मूलस
०
पंचेंद्रियतिरिक्खजोणियाणं
०
०
पंचेंद्रियतिरिक्ख- पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकानाम् जोणियाण ११८० [५], १७६०,
१९८२, पृ. १६५ टि. १
सक्कत्थ
• पंचेंद्रियवेव्वियसरीरे
सुकाइ
२०२४, २०२९, २०४३, २०९२, २१३०, २१५१, पृ.४४२ टि. २ पंचेंदियतिरिक्ख- पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकानाम् जोणियाणं ६८ [४], ७५ [४],
९१ [४], ३७२ [३] तः ३८१ [३], ३८२ [२-३], ३८३ [२] तः ३८९ [३], ७४६, ७४७, ७६१, ७६९, ११६३ [३], ११८० [१, ३, 1 ५, ७-८] पंचेंदियतिरिक्ख- पञ्चेन्द्रिय तिर्यग्योनिकादिषु जोणियादिसु
१४२६ [१] पंचेंद्रियतेयगसरीरे पञ्चेन्द्रियतैजसशरीरम्
१५३६, १५३९ [१] पंचेंद्रियवेउच्चि पञ्चेन्द्रियवै क्रियशरीरस्य यसरीरस्स १५२९ [१], १५३०, १५३१, १५३२ [६] पंचेंदियवे उन्धि - पञ्चेन्द्रियवैक्रियशरीरम् यसरीरे
१७५, ३७२
[१], ४५१, ४८१ [१], ४८२ [२], ४८३ [१],
४८७ [१], ६५६ [३],
"
७४५, १०७४, ११६३
[१], ११८० [१,९],
११९७, १५३९ [३],
१५४४ [२] १९२५,
१९७७, २०१०, २०१९,
39
१५१४, १५१६ १५१६,१५१७ [२], १५१८ तः १६२० [३], १५२३ [१-२], १५२४ [१], १५२५, १५२६ [१-२, ६]
Page #782
--------------------------------------------------------------------------
________________
२६५
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो मूलसहो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो पंचेंदियसरीराइं पञ्चेन्द्रियशरीराणि १८५३ पागडिय पंचेंदियसंसारसमा- पञ्चेन्द्रियसंसारसमापन्नजीव- पागसासणे
वण्णजीवपण्णवणा प्रज्ञापना १८ पागार-. पंचेंदियस्स पञ्चेन्द्रियस्य २१७५ पंचेंदिया पञ्चेन्द्रियाः २२७ तः२२२, पाडइला
२३० [६], २३१, ३३४, ९४३, १७२८, १७३१ पाडला
[१], १७३४, १७३५[१] पाडिहारियं पंचेंदियाण पञ्चेन्द्रियाणाम् पृ. ८४ टि.१ पाढा पंचेंदियाणं ,, २२७ तः २२९,
२३० [६], २३१,
१९०४ [३] पाण पंजर
पञ्जर १९५ [१] +पाण पंडगवणे पण्डकवने . १५४८ पंडर. पाण्डुर १७८ [२] पाणए पंडरा
पाण्डुराः १८७ गा. १४५ पंडुमत्तिया पाण्डुमृत्तिकाः २३ पंडोलं
पटोलम् पृ. २५ टि. ९ पंडोला पटोला-वल्ली पृ.१९ टि.७
पाणता .पंतियाण पङिकानाम् ८८५ पाणमंति • पतियासु
पढ़िकासु १५१, १६०,
१६३ तः १६६, १७५ पाणय पाइ , वनस्पतिविशेषः ४९ गा.
सक्कयत्यो सुत्तंकाइ प्रकटित १९५[१], १९६ पाकशासनः १९७ [२] प्राकार १७७, १७८[१],
१८८ वनस्पतिविशेषः पृ. २०
टि. ३ पाटला ४२ गा. २३ प्रातिहारिकम् २१७४ [४] पाठा-वनस्पतिविशेषः ५४ [१] गा. ५०, १२३४
२९६ टि. १ प्राण
२११ वनस्पतिविशेषः ४३ गा.
२४, पृ. १८ टि. १० प्राणतः २०५ [२] प्राणते २०६ [२], ३३४, ४२४ [१-३],
१८३९ प्राणताः १४४ [१] प्राणमन्ति ६९३ तः
पाढी
त
पाईण
प्राचीन १५७, १९७ [१], १९८ [१], १९९ [१], २०१ [१], २०२ [१], २०४ [१], २०५ [१], २०६ [१], २०७
तः २०९ प्राचीनवातः ३४ [१] प्रायोग्य १७५१, १७५२ प्राप्नोति २१७५ प्राप्य
२१७५ प्राद्वेषिकी-क्रियाभेदः
१६०८ प्राद्वेषिक्या-क्रियाभेदेन
पाईणवाए * पाउग्ग पाउणति पाउणित्ता पाओसिया,
प्राणत १९६, २०५ [१]. २०६ [२] गा. १५४, २१०, ६२२, ६३५, १०३२ [५], १०३५, २००४, २०५१,
२०५२ [१] प्राणत पृ. १८१ टि.२ प्राणतदेवाः ११ प्राणतदेवानाम् ५९८ प्राणतवतंसकः २०५ [१] प्राणताः २०५ [१] प्राणतयोः २०६ [१] प्राणतानाम् २०५ [१] पानम् पृ. २४७ टि. १ प्राणातिपातेन १५७४, १५७५[१], १५८१ [१]
१५८२, १५८१ [१]
०पाणय पाणयदेवा पाणयदेवाणं पाणयवडेंसए ०-पाणया पाणयाणं
पाणं
पाणाइवाएणं
पाओसियाए
Page #783
--------------------------------------------------------------------------
________________
२६६
मूलसद्दो
सक्कत्थ सुकाइ
पाणाइवातकिरिया प्राणातिपातक्रिया १५६७,
१५७२
पाणाइवायकिरिया
पाणाइवायकिरिया
पाणाइवाय विरए
पाणाइवायविरतस्स
पाणाई
पाणी
पाणे
• पातालाणं
पादुब्भवंति
०
पा
पादोसिया
पादोसियाए
पायहंसा
पायाले
पायीण०
+ पारंग
पाणाइवायfareer
१६५३, १६५५
पाणाइवाय विरया प्राणातिपात विरताः १६४३ पाणाइवायवेरमणे प्राणातिपातविरमणम्
१६३७, १६३८ [१]
२१५३ [४], २१६६ [३] पानी - वल्लीविशेषः
४५ गा. ३१
पानम् पृ. २३७ टि. १
पातालानाम् १५५१ [४] प्रादुर्भवन्ति २०५२ [२] पादौ
१२१५ [३]
पारगतपारस
१६०५,
१६०६ [१], १६१०,
१६१२, १६१७
पण्णवणासुत्तपरिसिट्टाइं
मूलसो
पारिग्गहिया
"
प्राणातिपातक्रियया
१६२०
प्राणातिपातविरतः १६४२ प्राणातिपातविरतस्य
"3
प्राणान्
१७८४ [३] १६५० तः
प्रद्वेषिकी - क्रियाभेदः
१५६७, १५७० प्रद्वेषिक्या- क्रियाभेदेन
१६२०
पादहंसाः
८८
पातालेषु १४८, १५१,
१५७, १६० प्राचीन २०० [१], २०३[१], पृ. ७१ टि. १ वनस्पतिविशेषः ४९ गा.
३९ पारगताः २११ गा. १७८
पारस - म्लेच्छजातिविशेषः
९८
पारिग्गहियाओ पारिजायकुसुमे
पारिप्पवा
*
पारियायकुसुमे पारिजातकुसुमम् पृ. २९४ टि. १६ पारितापनिकी - क्रियाभेदः
पारियावणिया
पारेaयगीवा
पारेवया पारवयाण
१५६७, १५७१,
१६०९, १६१२
पारियावणियाए पारितापनिक्या- क्रियाभेदेन
पारेवताण
पारेवाण
पालक्का
पालंका
पालियायकुसुमे पालेमाणा
"3
सक्कत्थो
पारिप्रहिकी - क्रियाभेदः
१६२१, १६२३, १६२८,
१६३२, १६३६, १६५१ पारिग्रहिक्यः १६६३ पारिजातकुसुमम् पृ. २९४
टि. १६
पारिप्लवाः- रोमपक्षिविशेषः
• पावकम्मे पाववलि
सुतंकाइ
१६२०
पारापतानाम् - फलविशेषा
णाम् पृ. २७३ टि. ६ पारापतग्रीवा - कपोतग्रीवा
१२२७
દ
पारा पता:- कपोताः पारापतानाम् - फलविशेषा
णाम् १२३५, पृ. २७३
टि. ६
११२२ ४९ गा. ३९ वनस्पतिविशेषः पृ. २०
टि. १५ पारिजातकुसुमम् १२२९ पालयमानौ - पालयन्ती
१७८ [२] पालयमाना:- पालयन्तः १७७, १७८[१], १८८,
१९६ ८९९
पापकर्मा
वल्ली विशेषः ४५ गा. २९
"
पालक्या - वनस्पतिः
Page #784
--------------------------------------------------------------------------
________________
२६७
मूलसद्दो
पावं पावा
पावे पास पासह
दृष्टा
बीयं परिसिटुं-सदाणुक्कमो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो पापम् ११० गा. १२० पासातीता पापा-नगरी १०२
गा. ११६ पासादीया प्राप्नोति २११ गा. १७२ पासिउकामे म्लेच्छजातिविशेषः ९८ पासिउं पश्यति ९९० [२], पासित्ता ९९४, १२१५ [१-३], पासिय
१९६४ पासियवं पश्यत्ता १९४५, १९४८, पासेंति
१९५०, १९५१ पाहुया पश्यत्तया १९५५ पश्यत्ता-दर्शनता २ गा. ७, १९३६, १९४०, १९४४,
१९४७ , १९३६ तः १९३८, १९४० तः १९४२, १९४४, १९५०, १९५१,
१९५७ [१], १९५८ पश्यत्तापदम् पृ. ४१२ पं.
०पासणता
०पासणताए पासणया
०पासणया
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ प्रसादनीयानि १७७,
१८८, १९६ , पृ. ५६ टि. ९ द्रष्टुकामः १६८० द्रष्टुम् ५४ [१०] गा.१०३
१६८० वृक्षविशेषः पृ.१७ टि. ९ द्रष्टव्यम् १६८० पश्यन्ति
९९६ त्रीन्द्रियजीवाः ५७ [१] अपि ५४ [७] गा. ८५, ५४ [१०] गा. १००, ८३, १८७ गा. १३९, १९० [२], १९४, १९७ [१], ६०६ तः ६१६, ६१९, ६२१ तः ६२४, ६५० [१०], ६५५ [४], ८७२, ८७५, ८७७ [५.१४, १८.२१], ८७८, ८८०, ९१२ [१], ९८३ [२], ९८७ [१], ९९३, १००१, ११८० [६, १०], ११८१, १२५८ [३], १४६४, १४७२, १५२० [५], १५६२, १७६२, १७८२, १७९८ [१-२], १८०० [१.२], १८५३, १९११, १९३९,२०२०, २०५६, २०५७ [३], २०५८, २०६४, २०६७, २०७०, २०७५, २०७४, २०८३, २१६८, २१६९, २१७३ [२], २१७४ [१३],
पृ. १९० टि. १ अपि ६९२, १२०५
पासणयापयं
पासति
पासवणेसु पासंति
पश्यति ९९० [२], ९९२ [२], ९९४, १२१५ [१-३], १६८०, १९६३,
१९६४, २१६९ प्रस्त्रवणेषु पश्यन्ति २११ गा. १७०, ९९५ [१], ९९६, ९९८, १९८३ तः १९९२, १९९४, १९९५, १९९७, १९९८,२००६, २००७, २०४०,२०४२, २०४३, २०४६, पृ. २९० टि. १ प्रसादनीयौ २०६ [१] प्रसादनीयानि १७८[१], १९५ [१], २०६ [१],
२१० प्रसादनीया २११
पासाईया
पासातीता
अपि
Page #785
--------------------------------------------------------------------------
________________
पिट्ठ
11
पित्तेसु
पिंछे
पिय
२६८
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई मूलसद्दो सक्कयस्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ पिक्काणं पक्कानाम् १२३६ पिसायाणं पिशाचानाम् १८९ [१], पिच्छए पिच्छकम् पृ.२९३ टि.११
१९० [१], १९२ .पिच्छे पिच्छम्
१२२७ पिसुया त्रीन्द्रियजीवाः ५७ [१] पिष्ट
१२३७ पिहुजणस्स पृथग्जनस्य ७७३ [४] ०पिट्ठरासी पिष्टराशिः १२३१ पिहुजणे पृथग्जनः ७७३ [४] पिततरिया प्रियतरिका पृ. २९७ टि. ४ पिहुजणो
, पृ. १९ टि. १ पित्तेषु
पिच्छम् पृ. २९३ टि. पिपीलिया पिपीलिका ५७ [१]
११-१२ पिप्परि पिप्पली ४१ गा. १७
पिंडितं पिण्डितम् २११ गा. १७२
पिंडितो पिप्पलिचुण्णाण पिप्पलीचूर्णानाम् ८८४
पिण्डितः २११ गा. १७३ पिप्पलिचुण्णे पिप्पलीचूर्णम् १२३४
पीईय वनस्पतिविशेषः ४३ गा. पिप्पलिया पिप्पलिका ४२ गा. २०
२४ पिप्पली पिप्पली
१२३४ पीढ
पीठ १७७, १७८ पिप्पलीमूलए पिप्पलीमूलकम् १२३४
_[१-२], १८८, १९६
पीणणिज्जा प्रीणनीया १२३७ प्रिय पृ. ६४ टि. ७
पीयकणवीरए पीतकरवीरकः पियतरिया
१२३० प्रियतरिका १२३१,
पीयबंधुजीवए पीतबन्धुजीवकः १२३० १२३८
पीयवण्ण. पितरौ पियरो
पीतवर्ण पृ. १३७ टि. १ ८४१ पीयासोगे
पीताशोकः १२३० पियस्सरया प्रियस्वरता १६८४ [१]
पीलु
पीलुः ४० गा. १३ पियंगाला चतुरिन्द्रियजीवाः ५८[१]
पुक्खरकण्णिया- पुष्करकर्णिकासंस्थान पियंगुवण्णा प्रियङ्गुवर्णाः १८७ गा.
संठाण. १७७, १७८ [१], १८८ १४६
पुक्खरकणिया- पुष्करकर्णिकासंस्थान*.पिया प्रियाः
१८८
संठाणसंठिते संस्थितः २१६९ पियाले प्रियालः ४० गा. १४
पुक्खरदीवे पुष्करद्वीपे पृ.३०२ टि.२ पिलुक्खरुक्खे प्लक्षवृक्षः ४१ गा. १७
पुक्खरद्धे
पुष्करार्द्ध १२५७ [१६] पिलुक्खुरुक्खे प्लक्षवृक्षः पृ. १७ टि. १३
पुक्खरवरदीवड. पुष्करवरद्वीपार्द्ध १०९८ पिसाएहिंतो पिशाचेभ्यः ६५० [१५]
पुक्खरसारिया पुष्करसारिका-लिपिभेदः पिसायइंदा पिशाचेन्द्रौ १८९ [२]
१०७ पिसायइंदे पिशाचेन्द्रः १९० [२],
पुक्खरिणीओ पुष्करिण्यः १५४८ १९१ [२]
पुक्खरिणीण पुष्करिणीनाम् ८८५ पिसायराया पिशाचराजः १९० [२],
पुक्खरिणीसु पुष्करिणीषु १५१, १६०, १९१ [२]
१६३ तः १६६, १७५ पिसायरायाणो पिशाचराजौ १८९ [२]
पुक्खरे पुष्करः-द्वीपः समुद्रश्च पिसायंदा पिशाचेन्द्रौ पृ. ६६ टि. १
१००३ [२] गा. २०४ पिसाया पिशाचाः १४१ [२],
पुग्गले
१८११ १८८, १८९ [१], १९० पुच्छणी पृच्छनी-भाषाप्रमेदः [१], १९३ [१]
८८६गा. १९६
पुद्गलान्
Page #786
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
पुच्छा
बीयं परिसिट्टे - सद्दाणुकमो
सुकाइ मूलसद्दो
सक्कत्थ
पृच्छा
१९१, ३५१
[२-३], ३५२ [१-३], ३५५ [१-३], [१-७], ३५७ [३], ३५९
३५६
[१-३], ३६० [२-३],
३६२ [१-३], ३६३ [२] तः ३६५ [३], ३६६
[२-३], ३६८ [१-३],
३६९ [२-३], ३७० [२-३], ३७१ [3], ३७२ [२] तः ३७४,
३७५ [२] तः ३८०, ३८१ [२] तः ३८३, ३८४ [२] तः ३८६, ३८७ [२] तः ३८९, ३९० [२] तः ३९२, ३९३ [२-३], ३९४ [२-३], ३९५ [२-३], ३९६ [२] तः ३९८, ३९९ [२] तः ४०६, ४०७ [२-३], ४०८ [२-३], ४०९ [२] तः ४३५, ४३६ [२-३], ४३७ [२], ४४५, ४४६, ४४८, ४६७[१], ४६८ [१], ४७० [१], ४७३ [१], ४७४ [१], ४७५
[१], ४८३ [१], ४८७ [१], ५०५, ५०० तः ५११, ५१३ तः ५१५, ५१९, ५२५ [१], ५२६ [१], ५२७ [१], ५२९
[१], ५३० [१], ५३१
[१, ३], ५३२ [9],
५३३ [१], ५३५ [9],
५३६ [१], ५३७ [7], ५३८ [१], ५३९
[7],
२६९
सक्कत्थो
सुकाइ
५४१ [१], ५४२ [१],
५४३ [१], ५४५ [7],
५४७ [१], ५४८ [9], ५५० [१], ५५१ [9],
५५२ [१], ५५४ [१-२],
५५५ [१, ३], ५५६
[१], ५८६ तः ५८८,
५९० तः ६०४, ६४१,
६४३, ६४४, ६७३ [२],
६७५, ७६७, ७८२ तः
७८८, ७९८ तः ८००,
९१६ [२], ९२१ [2],
९६८ [१], ९७२ [३-५],
९७६ [३-४], ९९२ [३],
१००५, १०२८ [२-३], १०३९, १०४०, १०७२ तः १०७५, ११३१, ११३३ [१], ११४५, ११४६, ११६३ [१] तः ११६६ [१], ११६७ [9], ११६८ [१],
११६९ [१-२], १२०३ [३], १२१० [9], १२११, १२३४ a:
१२३७, १२५७ [२, ९, १३], १२७६, १२७७,
१२८० तः १२८३,
१२८६, १२८८ तः १२९१, १२९३, १२९४,
१२९६ 7: १२९९,
१३०२, १३०६, १३०८,
१३०९, १३११, १३१४,
१३१५,
१३१७ तः
१३१९, १३२९, १३३०,
१३३२, १३३३, १३३५,
१३३७ तः १३४२,
१३४४, १३४५, १३४७,
Page #787
--------------------------------------------------------------------------
________________
२७०
मूलसहो
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो १३५१ तः १३५४, १३५६ तः १३५९, १३६१,१३६२, १३६४, १३६७, १३६८, १३७० तः १३९५, १३९७, १३९८, १४०२, १४०३, १४०५, १४०८ [३], १४१० [३], १४१९, १४३३, १४४७ तः १४५०, १४५४ तः १४५६, १४६२, १४६३, १५०१ [४], १५०४ [१], १५२९ [३], १६२९, १६३०, १६५४, १६६०, १६८१ [२], पुच्छाए १६८३ तः १६८६, १६८९ [३], १६९० [२], १६९४ [२, १०. ११], १७०० [१,५-१३], १७०१ [१२], १७०२ पुच्छाओ [१, ३.६, ८.९, ११, पुच्छिनइ १८, २१.२२, २४-२७, पुच्छिजति २९, ३४-४०, ४२-४३, पुच्छिज्जति ४५, ५५, ५७], १७०३ [१-२], १७०४, १७१४, १७३१ [५], १७५९ [१], १७६१, १७६४, १७८१, १७८४ [३], +पुट्ठ १८१९, १८२२, १८२५, + पुट्ठ१८३१ तः १८५२, १८५५, १८६९ [१], १८७०, १८९१ [१], ० पुट्ठस्स १९१६, १९२०, १९३१, पुट्ठा १९३२ [१], १९५०, १९५७ [१], १९५८, पुट्ठाई १९६०, १९६६, १९६८, १९७३, १९७७, १९७८,
सक्कयस्थो सुत्तंकाइ १९८०, १९८८, १९९०, २००९ [१], २०१०, २०१२ तः २०१६, २०१९,२०२०,२०२४, २०२५, २०२९,२०४२, २०४३, २०४६, २०५७ [२-३], २०५८, २०७०, २०८०,२०८३, २१४४ [१], २१४५ [१], २१४९ तः २१५१, पृ. १२२ टि. १, पृ. १२३ टि. २, पृ. ३२४ टि. १, पृ. ३९५ टि. १०, पृ.
४१४ टि. १ पृच्छाथाम् १०३२ [२], १०३३ [१], १४४१,
पृ. ३१९ टि. २ पृच्छया १९०७, २१२४
पृच्छाः ११५१ पृच्छयते २७२ [६]
१९०७ पृच्छयन्ते ८९०, ८९१, ८९५, ११४८, १५२६
पृच्छयेते १८७६ [२],
१८७८ [३]] स्पृष्टम् ९७२ गा. २०२ स्पृष्ट ८७७ [२३] गा.म्
१९८ स्पृष्टस्य
१६७९ स्पृष्टाः २११ गा. १६७.
स्पृष्टानि ८८७ [१५-१६], ९९० [२], १४४४,
१८०० [३]
Page #788
--------------------------------------------------------------------------
________________
२७१
मूलसदो
पुट्ठाणि
पुढवि.
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्मो
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ पुट्ठाई स्पृष्टान् ९९० [१,३] पुढविकाइया पृथ्वीकायिकाः १९, २०, स्पृष्टाः ९९१ [२]
२५ [३], २१४ [१], पुढे स्पृष्टः १६२०
२३२ तः २३४, २३५ स्पृष्टान् ९९२ [१-३]
[२], २३६, २४२, ३०७ पुढवि पृथ्वी ६०, २१६ [१-८],
तः ३०९, ४३९, ५७९, २१७ [१-६], ८५४
६१७, ६३०, ६५० [१], , ५४ [७] गा. ८४,
६५३, ६६९ [१], ६७९, ११५२, १४११,
६९७, ९४० [१], १५४६, १५८३
१०८०, १८०७, १९३१ [३], १५८५ [२] .पुढविकाइया पृथ्वीकायिकाः २१ तः ,,- पृथ्वीनामाभिधद्वीप
२४, १५०, २३७ तः समुद्रार्थे १००३ [२] गा.
२३९, २४० [२], २४.१, २०५
२४३, २४४, २४५[२], पुढविकाइए पृथ्वीकायिकः ४४३,
२४६ तः २४९, २५१, ४६६ [१], ४६७ [१], ४६८ [१], ४७० [१], पुढविकाइयाणं पृथ्वीकाथिकानाम्२३२ तः १२०३ [३], १२१०
२३४, २३५[२], २३६, [१], १४२७ [१]
३५४ [१], ४४३, ४६६ पुढविकाइएणं पृथ्वीकायिकेन १००२,
[१], ४६७ [१], ४६८ १००३ [१]
[1], ४७० [१], ६५५ पुढविकाइएसु पृथ्वीकायिकेषु ६६८ [४]
[४], ७२९, ७४२, • पुढविकाइएसु , ६६८ [४.५]
७५८, ९१४ [१-२], पुढविकाइएहितो पृथ्वीकायिकेभ्यः ६५०
९१६ [१, ३], ९१७, [३-४], ६५५ [४],
९८५ [१९], १०२१ १४२७ [१]
[१-३], १०२७ [१], • पुढविकाइएहिंतो पृथ्वीकायिकेभ्यः ६५०
१५०५
० पुढविकाइयाणं पृथ्वीकायिकानाम् १४८ पुढविकाइय पृथ्वीकायिक २३९,
तः १५०, २३७, २४१, २४३, २४८, २४९
२४२, २४५[२], २४६
त: २४८, २५१, २५४ पुढविकाइय
" २३८
[२-३], २५५ [१-३], पुढविकाइय. ,६६८ [३], १०६०
२५६[१-३], २५८ पुढविकाइयत्ते पृथ्वीकायिकत्वे १०४१
पुढविकालो पृथ्वीकालः-पृथ्वीकायिक[३], १०६६ [१],
कायस्थितिकालः १३७७,
२१०७ पुढविकाइयस्स पृथ्वीकायिकस्य ४४३, पुढविक्काइए पृथ्वीकायिकः १२०३ ४६६ [१], ४६७ [१],
[१,३], १२८६, १४२८ ४६८ [१], ४७० [१]
[१], १४३९
Page #789
--------------------------------------------------------------------------
________________
२७२
पण्णवणासुत्तपरिसिट्टाई मूलसहो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ | मूलसद्दो • पुढविक्काइए पृथ्वीकायिकः १३०१, पुढविक्काइयाणं
१३०६, १४३५ पुढविक्काइएणं पृथ्वीकायिकेन १००५ पुढविक्काइएसु पृथ्वीकायिकेषु १२०३
[१,३], १२१० [१],
१४२५[१], १४२८[१] पुढविक्काइएहितो पृथ्वीकायिकेभ्यः १४२८
पुढविं
पुढवी
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ पृथ्वीकायिकानाम् ९०४, ९१६ [२], १०७२, ११६०, ११७४, १४०२, १७५९ [१], १८०८, १८१५, १८५५, १९१६ तः १९१८, १९३१, १९४४, १९४५, १९५७ [१], १९६८, २०८०, २०९१ [१], २१२८
[१], २१४५ [१] पृथ्वीम् ६४७ गा. १८३.१८४, १९६३,
१९६४ पृथ्वी २४ गा. ८,२११, ७७५, ७७६, १५४८,
१५५१ [१] , पृ. २४ टि. १
, ८५४ तः ८५६ पृथिव्याः १६८ तः १७४, १७७, १७८ तः १८४ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, १८८, १८९ [१], १९० [१], १९३ [१], १९५ [१], १९६, १९७ [१], १९८ [१], २१०, २११, २१७ [१६], ७७७, १५५१ [१], १९९८, २०००, २००२ तः
२००६ पृथिव्याम् ३३४, २०५७
पुढविक्काइओ पृथ्वीकायिकः १४२९ पुढविक्काइय पृथ्वीकायिक १३१५,
१५३७ पुढविक्काइय.
१०३२ [१], १२९४, १३०३, १४३१
[१], १५८९ [३] पुढविक्काइयएगिं- पृथ्वीकायिकैकेदियओरालिय- न्द्रियौदारिकशरीरस्य
पुढवी. सरीरस्स
१५०४ [१]
पुढवीपुढविक्काइयए- पृथ्वीकायिकैके.
पुढवीए गिदियओरालिय-न्द्रियौदारिकशरीरम्
१४७७, १४७८ [१],
१४९० [१], १५४२
, १४७८ [१-२] पुढविक्काइयत्ते पृथ्वीकायिकत्वे २११३ पुढविक्काइयस्स पृथ्वीकायिकस्य १६३५
[३], २११२, २११३ पुढविक्काइया पृथ्वीकायिकाः ११३७ तः
११३९, १२०५, १४०२, १४१६ [१], १४७८ [३], १८०९ तः १८१२, १९३१, १९५७ [१], २०३५, २०८०, २१२८
• पुढवीए [१], २१४५ [१] पुढविक्काइयाओ पृथ्वीकायिकात् पृ. ३५३
पुढवीओ
टि. १ पुढवीसु पुढविक्काइयाण पृथ्वीकायिकानाम् ११९५ | • पुढवीसु • पुढविक्काइयाण , १४९० [२] | पुढवीहिंतो
सरीरे
पृथिव्याः पृथिव्यः पृथ्वीषु
पृ. १४ टि. १
७७४ १४८, १६५
पृथ्वीभ्याम्
१४६५
Page #790
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसहो
पुण
पुनरपि
पुण्ण.
पुण्णे
1111 11111111111
बीयं परिसिटुं- सहाणुक्कमो
२७३ सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसहो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ पुनः ६४७ गा. १८३, • पुप्फे
पुष्पम्
१२३३ १४४६ तः १४५०, पुमआणमणी
पुमाज्ञापनी ८३४, ८३७, १४५४ तः १४५६,
८५५ १५६०, १५६१, १६०९, पुमपण्णवणी पुम्प्रज्ञापनी ८३५, ८३८, १६१२, १६२८, १६२९, १६३४, १६३५ [१,४],
पुमवयणं
पुंवचनम् ८५७ १७३७ [४] पुमवयणे
८९६ पुणभव पुनर्भव २११ पुमवयू पुंवाक् ८३३, ८३६, पुणरवि २१७६
८५२, ८५४ पुण्य ११० गा. १२० पुरच्छिमद्ध पूर्वार्द्ध पृ.२७० टि.१-२ पुण्णकलस पूर्णकलश
पुरस्थिम
पूर्व २१६ [१८], २१७ पुण्णभद्द. पूर्णभद्र-वानव्यन्तरदेवेन्द्र
[१-६], २२०, २२२, १९२
२२३ [१८] पुण्णभद्दे पूर्णभद्रः-, १९२ गा. ० पुरथिमद्ध पूर्वार्द्ध पृ. २७० टि. २
१४९ • पुरथिमद्धे पूर्वार्द्ध पृ. ३०२ टि. १ +पुण्णाग पुन्नागः ४० गा. १५ पुरथिमिल्लं पौरस्त्यम् ११०१ पूर्णः-द्वीपकुमारेन्द्रः १८७ पुरथिमिल्लाभो पौरस्त्यात् ११०१
गा. १४३ पुरस्थिमेणं पूर्वेण २१३ तः २१५[३], +पुत्तंजीवय- पुत्रजीवकः ४० गा. १४
२१८, २१९, २२१, पुप्फ पुष्प ५५ [३] गा. १०९,
__२२४, ३२७, ३२९ १७७, १७८ [१-२], • पुरस्थिमेणं पूर्वेण ३२७, ३२९ १८७ गा. १४७, १८८, पुरंदरे पुरन्दरः १९७ [२] ९७४ [१], १२२९, पृ. पुरिम पूर्वार्द्ध १०९८
२४१ टि. १ पुरिमद्ध. पुप्फचंगेरिसंठिए पुष्पचङ्गेरीसंस्थितः २०१५ ० पुरिमद्धे पूर्वार्द्ध १२५७ [१६] • पुफ्फरासी पुष्पराशिः १२३१ पुरिस
पुरुष
९३, १२३० पुफ्फाटिया त्रीन्द्रियजीवाः ५७ [१] पुरिसकार पुरुषकार १६८४ [१] पुप्फस्स पुष्पस्य ५४ [३] गा. पुरिसलिंगसिद्धा पुरुषलिङ्गसिद्धाः १६
६३, ५४ [४] गा. ७३ पुरिसवेए पुरुषवेदः १६९१ [५]] पुप्फा
पुष्पाणि ४०, ४१, ५४ पुरिसवेदगा पुरुषवेदकाः २५३
[८] गा. ८६-८७ पुरिसवेदगाणं पुरुषवेदकानाम् २५३ पुप्फाई
, ५४ [-] गा.९३ पुरिसवेदणिज्जस्स पुरुषवेदनीयस्य पृ. ३८२ पुप्फासवे पुष्पासवः १२३७
टि. १ पुप्फुत्तरा पुष्पोत्तरा-शर्कराविशेषः पुरिसवेदस्स पुरुषवेदस्य १७०८ [७], १२३८
१७३९ [२] पुपके
पुष्पम् ५४ [३] गा. पुरिसवेदे पुरुषवेदः १३२८
६३, ५४ [४] गा. ७३ । • पुरिसवेदेसु । पुरुषवेदेषु १९०२ [२] भा.९ [२]-१८
१०९८
मिरगा
Page #791
--------------------------------------------------------------------------
________________
२७४
पुरिसो
पण्णवणासुत्तपरिसिटाई मूलसद्दो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ पुरिसवेयगा पुरुषवेदकाः ९३८, ९३९
१०४८ [१-२, ४], [१], ९४२, ९४३
१०४९, १०५० [१-३], पुरिसवेयपरिणामे पुरुषवेदपरिणामः ९३७
१०५२, १०५४ [१३], पुरिसवेयस्स पुरुषवेदस्य १७०० [१०],
१०५५ [१, ३.५], १७०२ [४], १७०८[९]
१०५८ तः १०६१, पुरिसं पुरुषम् १११५, १२१५
१०६३ तः १०६५, [१३]
१०६६ [२-३], १०६७ पुरिसा पुरुषाः ६८ [३], ७५ पुरेक्खडिया पुरस्कृतानि १००६ गा. [३], ८४[३], ८५ [४],
२०८ ९१[३], ३३४, १११९ पुरेक्खडेसु पुरस्कृतेषु १०६७ पुरिसे पुरुषः १११५, ११२१,
पुरोहियरयणतं
पुरोहितरत्नत्वम् १४६७ १२१५ [१-३] पुलए
पुलकः-पृथ्वीभेदः . २४ • पुरिसेण पुरुषेण १ [गा. १]
गा. ११ पुरिसेहितो पुरुषेभ्यः ६४५ [६]
पुलगा
ग्राहविशेषः ६५ पुरुषः २११ गा. १७६, पुलाकिमिया पायुकृमयः-द्वीन्द्रियजीवाः पृ. २७२ टि. ४
५६ [१] पुरेक्खडा पुरस्कृताः २०९३ [१], पुलिंद पुलिन्द-म्लेच्छजातिविशेष
२०९५ [१] तः २०९७ [१], २०९९ [१] तः
पुव्व०
पूर्व १०८९, २१७५, पृ. २१०१ [१], २१०२,
२६८ टि.३ २१०३ [१], २१०५ तः पुवकोडिति- पूर्वकोटित्रिभाग १७०१ २१०९,२११२,२११३, भाग-०
[२], १७३० [१] २११९ [१-२, ४], पुवकोडिपुहुत्त० पूर्वकोटिपृथक्त्व १२६२ २१२० [१३], २१२१
[२], १३२७ [१], २१२३ [१-३],
पुवकोर्डि
पूर्वकोटिम् १३५०, २१२४ [१३], २१२५
१३५८, १३६०, १३६६, [१], २१३७ [१],
१७१९, १७२३, १७२६ २१४० [१] पुवकोडी
पूर्वकोटिः ३७३ [१,३], पुरस्कृतानि १०३०,
३७५ [१, ३], ३७६ १०३१ [१], १०३२
[१, ३], ३७७ [१,३], [२], १०३४, १०३६
३८१ [१, ३], ३८३ तः १०३८ [१], १०३९,
[१,३], ३८४ [१,३], १०४०, १०४१ [१-४,
३८६ [१,३] ६.९], १०४३ [१-३, पुवकोडी पूर्वकोटिम् १७१० ५-६], १०४५ [१], पुवकोडीए पूर्वकोट्या १३५३ १०४६ [१, ३, ५, पुवकोडीति
पूर्वकोटित्रिभाग १९०१ ७.८], १०४७ [२-४], भाग-०
Page #792
--------------------------------------------------------------------------
________________
43
[७]
पुण्वसुय.
पूयेषु
पूयफली
•पुहतं
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो
२७५ मूलसहो सकयस्थो सुत्तंकाइ । मूलसहो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ पुष्वभावपण्णवणं पूर्वभावप्रज्ञापनाम् १८५३, पुंज
पुञ्ज १७७, १७८ [१], १८५५ त : १८५७
१८८ पुष्यविदेह पूर्वविदेह १०९८,१२५७ पुंडरीया(य) पुण्डरीक १९५[१]
+ पूईकरंज पूतिकरञ्जः-वनस्पतिः ४० पुन्ववेयालीओ पूर्वतटतः १११२
गा. १५ पूर्वश्रुत १ गा. १] पुम्बामेव पर्वमेव - २१७५
१६७ पुन्वोववण्णगा पूर्वोपपन्नकाः ११२५, पूयणया पशुविशेषः
११२६,११३२, पूयपडल पूतिपटल १६८ तः १७४, ११३३ [१]
पृ. ५० टि. ६ पुस्सफरूं . पुष्यफलीफलम् ५४[८]
पूगफली ४८ गा. ३८
गा. ९४ पूयलता लताविशेषः पृ. १९ टि.१ पुहत्तस्स (स. प.) पृथक्त्वे १८०६ [२],
.पूरम्
१२३१ १८२८ तः १८३१
पूरयति २१७२ पृथक्त्वम् ९१० [३], पूसफलं पुष्यफलीफलम् पृ. २५ १२७९, १२८४, १२९३, १२९९,१३१४, १३२०, पूसफली पुष्यफली ४५ गा. २८ १३२७, १३२८,१३८३, पेजणिस्सिया प्रेमनिःसृता - भाषाप्रभेदः १३८९, १५११ [१३],
८६३ १५१२, १५१२ गा.
पेजे
प्रेम्णि ८६३ गा. १९५ २१५-२१६, १५३०,
पेज्जेणं प्रेम्णा
१५८० २१०० [२], २१२४[३], पेलुगा
वनस्पतिविशेषः पृ. २२ पृ. ३२ टि. १७
टि. ७ • पुहत्तिया पृथक्त्विकाः ८३,८९५
पेसला पेशला
१२३७ पुहत्तेण पृथक्त्वेन ८८९, ८९२ पेसुण्णेणं पैशुन्येन १५८०
१७६७[२], १७६८[३], पेहमाणे प्रेक्षमाणः १७७१, १७७३ [२], पेहुण. मयूरपिच्छ १२३१ १७८८ [२], १७९२ [३], पेहेति प्रेक्षते ९९८ [१] १८८६, १८८९ [३], पोक्खलत्थिभए वनस्पतिविशेषः ५१ १८९० [३], १८९२, पोक्खलत्थिभुए , पृ. २१ टि. २ १८९३, १८९८ [३],
पोक्खल विभए , पृ. २१ टि. २ १९०५ [१]
पोक्खले पुष्करम् पृथक्त्वे न १८८२ [१],
पोग्गल १८९१[२], १८९५[१] •पुहत्तेणं
८९१, १९०७
पोग्गल. ,, पृ. २७० टि.३.५ पृथक्त्व १२६२ [२],
+पोग्गल
पुद्गलः २१२ गा. १८१ पोग्गलगती पुद्गलगतिः १११०,१११५
पुत्तेणं
पुद्गल
[
Page #793
--------------------------------------------------------------------------
________________
२७६
पण्णवणासुत्तपरिसिट्टाई मूलसहो सकयस्थो सुत्तंकाइ । मूलसहो पोग्गलचिणणा पुद्गलचयनम् १४०६ गा. | पोग्गला
२१३ पोग्गलाणं पोग्गलणोभवोव- पुद्गलनोभवोपपातगतिः । वातगती
११००,११०१ पोग्गलस्थिकाए पुद्गलास्तिकायः २७०,
२७१,२७२ [५], २७३ पोग्गलस्थिकाय पुद्गलास्तिकाय२७०,२७१,
२७३ पोग्गलस्थिकायस्स पुद्गलास्तिकायस्य २७२
पोग्गलाणं
पोग्गलपरिणामं पुद्गलपरिणामम् १६७९ तः
१६८१ [१], १६८२ तः १६८४ [१], १६८५
पोग्गले
पोग्गलपरियÉपुद्गलपरावर्तम् १३२६,
१३३१, १३४४, १३५२,
१३५९,१३७८ पोग्गलपरियट्टा पुद्गलपरावर्ताः १२६२
[१], १२८८, १३१० पोग्गलस्स पुद्गलस्य ५११,५१३ तः
५१५, ५१९, ५५५ [१, ३], ५५६ [१], ५५७
सकयस्थो पुद्गलाः ३३०, ९९३ पुद्गलानाम् २७५, ३३१ तः ३३३, ५११, ५२५ [१], ५५५ [१, ३], ५५६ [१], ५५७ [१], १६७९ तः १६८१ [१], १६८२ तः १६८४ [१], १६८५ [१-२], १६८६, १८०३, १८१०,१८१६,
१८१८,१८२१ पुद्गलानाम् ३३०, ९९४,
...१११० पुद्गलः ५११, ५१३ तः ५१५, ५५५ [१,३], ५५६ [१], ५५७ [१] पुद्गलान् ९९२ [१-३], ११२४, ११४२, १६७९ तः १६८१ [१], १६८२ तः १६८४ [१], १६८५ [१-२], १६८६, १८०१, १८०३ तः १८०५, १८१०, १८१२,१८१६, १८१७, १८१९,१८२५, २०४०, २१५३ [१], २१५६ [१],२१५९[१], २१६५, २१६६ [१] पुद्गलः ११०६ पुद्गलान् ९९५ [१],
९९६, ९९८ पुद्गलैः२१५३ [१],२१५६ [१], २१५९ [१], २१६५, २१६६ [१] तृणविशेषः ४७ गा. ३५ चतुरिन्द्रियजीवः पृ. २८
पोग्गलं
पुद्गलम् १६७९ तः १६८१ [१], १६८२ तः १६८४ [१], १६८५ [१-२],
पोग्गले
पोग्गला
पोग्गलेहिं
पुद्गलाः २७५, ३२६, ३२७, ३३१, ३३२, ९९३, ९९४, १५५३, १५५४, १५५७, १८०५, १८१२, १८१८,१८२१, १८६४, २०५२ [२], २१५३ [४], २१६६ [३], २१६८, २१६९ पुद्गलान् १८२२, २०३२ गा. २२३, २१५३ [३],
२१६६ [२]
पोडइला पोत्तिय
पोत्यारा
पुस्तकाराः,पुस्तककारा:शिल्पार्याः १०६
Page #794
--------------------------------------------------------------------------
________________
२७७
.
मूलसद्दो + पोरग
सक्कयत्यो सुत्तंकाइ प्रभः २०१ [१] प्रमुख २५ [३],३१[४], ३४ [४], ५५ [३], ५७ [२], ५८ [२], ६८[४], ७५ [४], ८४ [४], ९१
पोराण पोराणे
पौरपत्यम्
पोरेवश्चं पोलिंदी
[४]
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो सक्यथो सुत्तंकाइ मूलसद्दो वनस्पतिविशेषः पृ.२० टि. ०प्पभे
प्पमुह , पृ. २९६ टि. ७ पुराणान् १८०१,१८०६
[१], १८०९
१७७ पोलिन्दी-लिपिविशेषः
प्पवाइत १०७
प्पवाइय पौषधोपवासम् १४२० ०प्पवाए
०प्पविटे पृथुत्वम् ९७२ गा. २०२,
९८७ [१] पार्थक्त्विकाः १५८४ [२], १५८७ [२],१६७४ [२],
प्पिया १६७८ [३] पफासेहि पृथुत्वेन ९७६[१, ३-४],
पोसहोववासं
पोहतं
०प्पहा
प्रवादित १७८ [२],१९६ ,, १७७,१७८[१],१८८ प्रपातः १०८५ प्रविष्टः
१७४४ प्रभा पथा वा १६९,१७०,
१७३ अपि प्रियाः
१८८ स्पशैंः ५३२ [१], ५३६
• पोहत्तिया
पि
पोहत्तेणं
[१]
•पोहत्तेहिं पोंडरियदले पोंडरीए पोंडरीया ०प्पगारा
पृथक्त्वेन १०६४ पृथक्त्वाभ्याम् १७६२ पुण्डरीकदलम् १२३१ +फणस पनसः ४१ गा.१६ पुण्डरीकम्
५१
फणसाण पनसानाम् ११२२, १२३५ रोमपक्षिविशेषः
फणिजए वनस्पतिविशेषः४९ गा.४१ प्रकाराः २४,२८ [१], फरिसपरियारगा स्पर्शपरिचारकाः- प्रवी३१ [१], ४० तः ४२,
चारकाः पृ. ४२३ टि. २ ४४ तः ४६, ५१, ५२,
फलक २१७४[४] ५४ [११], ५७ [१], फलपत्तस्स फलप्राप्तस्य १६७९ ५८ [१], ६३, ६७, फलविंटिया त्रीन्द्रियजीवाः ५७[१] ७१, ७३, ७४, ७९, ८०, फलस्स फलस्य ५४ [३]गा. ६४, ८३, ८५ [१], ८५,
__ ५४ [४]गा. ७४ १०५, १०६, ३५३, फला
फलानि ४०,४१ ८४९, ८५०, ८५२ फलासवे फलासवः १२३७ प्रकारा८५१ फलिहवडेंसए स्फटिकवतंसकः१९८[१], प्रकाराणि ४७ तः४९,
२०६ [१] फलिहा परिखाणि पृ. ५६ टि. २, प्रकाराः ३४[१]
पृ. ५७ टि. ३, पृ. ६४ प्रभाः १८९ गा.१४७
टि. १ प्रभा पथा वा १६८ ।
स्फटिकः २४ गा.११
०प्पगारे ०प्पभा
फलिहे
Page #795
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसहो
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयस्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो फले ५४ [२] गा. ५५ फासगुणे फलम् ५४ [३] गा. ६४, फासचरिमेणं ५४ [४] गा. ७४
१२३३ फासणामे फलेषु ५५ [३] गा. १०९ फाणितम् १२३३ ० फासणामे " ९७२ गा. २०३
फासतो
० फलेसु • फाणिए +फाणिय फाणियं फालियामया फास
सक्कयत्यो सुसंकाइ स्पर्शगुणान् १८०१ स्पर्शचरमेण ८२८ [१],
८२९ [१] स्पर्शनाम १६९३,
१६९४ [१२]
१६९४ [१२] स्पर्शतः १० [१], ११ [२,५८,१२ [१.२,४.८], १३ [१,४.५],
१८०९ स्पर्शपरिणताः [४]
, ८ [४], ९ [9] तः
फासपरिणता • फासपरिणता
स्फटिकमयानि १९५ [१] स्पर्श ८ [४], ९ [१] तः १३ [५], ४४४ तः ४४८, ४५२, ४५५ [१३], ४५६ [१], ४५७ [१] ४५९ [१], ४६२ [१], ४६६ [१], ४६७ [१], ४६८ [१], ४७० [१], ४७३ [१], ४७४ [१], ४७५ [१], ४७७ [१], ४८२ [१],
४८३ [१], ४८५ [१], ४८७ [१], ४८९ [१], ४९० [१], ४९१ [१], ४९३ [१], ४९५ [१], ४९७,५०४, ५०८,५१०,५१९,५२५ [१], ५२९ [१], ५३८ [१], ५४५ [१], ५४७ [१], ५४८ [१], ५५० [१], ५५१ [१], ५५२ [१], ५५४ [१३],५५५ {२}, ५५६ [१], ५५७
[१], ५५८, १६७९ स्पर्शतः ९ [१-५], १० [२], ११ [१,३-४], १२ [२.३,५], १३ [२-३], ८७७ [१४], १८०० [२], १८०१,
१८०६ [१]
फासपरिणया फासपरिणामे स्पर्शपरिणामः९४७, ९५५ फासपरियारगा स्पर्शपरिचारकाः - प्रवीचारकाः २०५२ [१,३],
२०५३ फासपरियारणा स्पर्शपरिचारणा- प्रवी.
चारणा २०५२ [9] फासमंताई स्पर्शवन्ति - स्पॉपेतानि
८७७ [६,१३], १७९५,
१८०० [१] फासविण्णाणावरणे स्पर्शविज्ञानावरणम् १६७९
स्पर्शम् २१६९ फासा
स्पर्शाः ३३३, ४५८, ४६९,४७६,४८४,४९२, ५०४, १६८१ [१], १६८४ [१], १७०२
३२], १८०० [२] फासा स्पर्शाः १६७ तः १७४,
फास
१९६
फासओ
फासाई . फासाई फासाणं ० फासाणं . फासाणि
स्पर्शान् ९९० [४] स्पर्शानि १८०० [१] स्पर्शानाम् ३३३ ,,५२४, पृ. १६२ टि.१ स्पर्शान् ९९० [४]
Page #796
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसड़ो फासादेसेणं
सक्कत्थो सुकाइ
स्पर्शादेशेन २५ [३],२८
[४], ३१ [४],३४[४],
५५ [३]
स्पर्शावरणम् १६७९
स्पर्शेन्द्रियम् ९७३
९७४
[५], ९७५ [२], ९७६ [४], ९७७ [२] ९७८ [२],९७९,९८३ [१-२], ९८५ [१७],९८७[१], ९८८, १०२८ [१], १०३२ [१], १०५६ फासिंदिभोवचए स्पर्शेन्द्रियोपचयः १००७,
१००८ [१] फासिंदियअयोग्गहे स्पर्शेन्द्रियार्थावग्रहः
१०१९, १०२१ [३] स्पर्शेन्द्रियोपयोगाद्धा
फासिंदियउवगद्धा फासिंदियत्ताए
फासावरणे फालिदिए
१०१२ [१] स्पर्शेन्द्रियतया १८०५, १८०६ [१],२०५२[२] फासिंदिय निव्वत्तणा स्पर्शेन्द्रियनिर्वर्तना १००९ [१], १०१० [१] फासिंदियपरिणामे स्पर्शेन्द्रियपरिणामः ९२८ फासिंदियलद्धी स्पर्शेन्द्रियलब्धिः १०११ [9]
फासिंदिय वंजणोग्ग हे स्पर्शेन्द्रियव्यञ्जनावग्रहः १०१८, १०२१ [२] • फासिंदियवेमाय स्पर्शेन्द्रियविमात्रतया
ताए फासिंदियस्स
फासिंदियं फासिंदियाणं
बीयं परिसिहं - सहाणुकमो
मूलसद्दो
फासेण
फासेणं
फासे
39
१८१९, १८२२, १८२३ स्पर्शेन्द्रियस्य ९७९, ९८० [२], ९८१ [२], ९८२, ९८५ [७-८], ९९२[४] स्पर्शेन्द्रियम् पृ. २५३टि. १ स्पर्शेन्द्रियाणाम् ९७९,
९८२, १०१३
स्पर्शः १०२५, १०२८
[२-३] ८२९[२]गा.
स्पर्शे
१९१, २०३२ गा. २२४
फासेहि फासेहि
सुत्तकाइ
२१६९
,, १७७, १७८ [१-२],
१८८, १९६, १२३५
तः १२३७, २१६९ स्परौः ५०५
स्पर्शैः ५०९,५११, ५३० [१], ५३२ [१], ५३५
[१], ५३७ [१], ५३९
[१], ५४१ [१], ५४२ [१], ५४३ [१],
५५५ [१]
*0 फासे हि
५३३ [१],
५३६ [१]
फासेहिं
४४३, ५१९, ५३१ [१,३] फासेंदिए स्पर्शेन्द्रियम् ९८७[१-२], १०२७ [१], १०५७ फासेंदियभवाए स्पर्शेन्द्रियापायः १०१५ [9] फादियहा स्पर्शेन्द्रियेहा १०१६ [१]
०
Q
• फासेंदियाणं
फासेंदियओगाहणा स्पर्शेन्द्रियावगाहना १०१४ फासेंदिवेमायत्ताए स्पर्शेन्द्रियविमात्रतया
फासो
फिडित्ता
फुडत्ता
फुडिया
फुडे
सक्कयत्थो
स्पर्शन
• फार्सेदियवेमायत्ताए फासेंदिस्स
०
37
स्पर्शैः
२७९
१८१२
१८२५
""
स्पर्शेन्द्रियस्य ९८५ [९],
९८७ [२४], १०१३ स्पर्शेन्द्रिययोः ९८७[२,४] स्पर्शः ५४७ [१] स्फिटित्वा पृ. २७१ टि. ८ स्फुटित्वा
૮૮૬
पृ. २१९ टि. ९
१००३ तः
१००५, २१९६ स्पृष्टम् १००२, २१५३ [१-२], २१५६ [१-२], २१५७, २१५९ [१-२],
२१६६ [१]
"
स्पृष्टः
Page #797
--------------------------------------------------------------------------
________________
२८०
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई मूलसहो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो फुल्ला द्वीन्द्रियजीवाः पृ. २७टि. फुसह स्पृशति २११ गा.१६८ फुसमाणगतिपरिणामे स्पृशद्गतिपरिणामः ९४९ फुसमाणगती स्पृशद्गतिः ११०५,११०६
स्पृशन्ति ८८० फुसित्ता
स्पृष्ट्वा १०००, ११०६,
२१६८, २१६९ फूडिता स्फुटित्वा पृ. २१९ टि. ९
फुसंति
सक्कयस्थो सुत्तंकाइ [१-२], १०३१ [१], १०३२ [१], १०३३ [२-३], १०३६ तः १०४०, १०४१ [२, ४, ७-८], १०४२, १०४३ [३, ५.६], १०४५[१], १०४६ [१,३,५,७०८], १०४७ [१-४], १०४८ [१-२,४], १०४९, १०५० [१-३], १०५२, १०५४ [२.४], १०५५ [१,३.५], १०५८, १०६३तः १०६५,१०६७ बद्धैः ९१८ [१] बद्धानि ९१० [१-२], ९११ [२], ९१४ [१], १०३०, १०४१ [१,३],
१०४३ [1] बर्बर-म्लेच्छजातिविशेष
+बउल बउस
बकुलः ४० गा. १३ बकुश-म्लेच्छजातिविशेषः
बगा बज्झारा बचीस
बकाः शिल्पार्थविशेषःपृ. ३८टि.६ द्वात्रिंशत् २०६ [२] गा.
बद्धेल्लगेहिं बन्द्वेल्लया
बत्तीस० बत्तीसइम बत्तीसं
बब्बर
९८
बत्तीसाए बत्तीसुत्तर बदरे
द्वात्रिंशत् १९७ [२] द्वात्रिंशत्तमम् पृ.४१४५.२० द्वात्रिंशत् १९७[१],१०८३ द्वात्रिंशम् १७४ गा. १३३ द्वात्रिंशतः १९७ [२] द्वात्रिंशदुत्तर १६९ गुच्छवनस्पतिविशेषः ४२
गा. २० बद्धस्पर्शस्पृष्टस्य १६७९ बद्धस्य १६७९ तः १६८१ [१], १६८२ तः १६८४ [१], १६८५[१],१६८६ बद्धानि १००६ गा. २०८ ,, ५४ [८] गा. ८६.८७
बरहिणा बल +बल +बलदेव बलदेव बलदेवत्तं बलदेवा बलविसिट्टया बलागा
बर्हिणाः ८८ बल १६८४ [१] बलदेवाः १४०६गा. २१३ बलदेवाः पृ. ३१९ टि. १ बलदेव बलदेवत्वम् १४६४ बलदेवाः १००,७७३ [२] बलविशिष्टता १६८५[१] बलाका:-रोमपक्षिविशेषः
बन्दफासपुट्ठस्स बन्दुस्स
बलाहए बलि
०बद्धा बद्धा बद्धलग. बन्देल्लगा
बलियो
बद्ध १०३३ [१] बद्धानि९१० [१-३],९११ [१३], ९१४ [१-२], ९१६ [१-२], ९१८ [१-२], ९२०, ९२१ ।
बलाहकः १२३१ बलिः - असुरकुमारेन्द्रः
१८७ गा. १४४ बली, बलिः-असुरकुमारेन्द्रः १७८ [२] पर्वपरिवेष्टनम् ५४ [८]
बलिमोडओ
Page #798
--------------------------------------------------------------------------
________________
सक्कयत्थो
बली
बीयं परिसिटुं- सदाणुक्कमो मूलसद्दो
सुत्तंकाइ मूलसहो बलिः - असुरकुमारेन्द्रः बहुयं
१८० [२] बहुया बहलतरी बहलतरा ५४ [५] गा.
___ ७६ तः ७९ बहलिय बहलीक - म्लेच्छजातिविशेष
९८ बहवे
बहवः १६७ तः १७४, १७७, १७८ [१], १७९ [१], १८१ [१], १८२ [१], १८४ [१], १८५ [१], १८६ [१], १८८, १८९ [१], १९० [१], बहुयाणं १९३ [१], १९५ [१], १९६, १९७ [१], १९९ ०बहुला [१], २०५ [१], २०६ बहुवत्तव्वयपयं
[१], २०७,२०८,२१० बहस्सती
बृहस्पतयः - बृहस्पति- बहुवत्तव्वं
निकाय देवाः १९५ [१] बहिं
बहिः १९५ [१] बहुवयू बहुएहिं बहुभिः ५३ गा. ४६ बहुविहं बहुगीमो बह्वीः १९६, १९७ [१], बहुविहे
१९९ [१], २०० [१], बहुसम.
२०२ [१], २१० बहुतरयं बहुतरकम् पृ. २९.टि.१ बहुतराए बहुतरान् ११२४,
११४२
बहूई बहुतरकम् १२१५ [२-३] ० बहुपएसे बहुप्रदेशम् २१७० [१] ० बहुप्पएसे बहुप्रदेशम् २१७० [१]
बहूण बहुबीयगा बहुबीजकाः ३९,४१
बहूणं बहुबीजकानि पृ. १८ टि.१ बहुबीया बहुबीजानि ४१ बहुमज्झदेसभाए बहुमध्यदेशभागे १९८
[१], २०६ [१], २११ बहुमज्झदेसभागे बहुमध्यदेशभागे१९७[१],.
१९९ [१] बहेलए बहुयतरागा बहुकतरकाः २०५७[३-४] बंध
बहुवयणे
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ बहुकम् १२१५ [१] बहुकाः २२५ तः २७२ [५], २७३ तः २७५, ३२५, ३३० तः ३३३, ६९१, ७३१, ७३३, ७३५, ७३७, ७५३, ७६३, ७७२, ७७७, ७७९, ७८०, ९८५ [७,९], ११८५, २१२५,
२१२६ बहुकानि बहुकानाम् ५४ [१०] गा.
१०० बहुलाः १८८ बहुवक्तव्यतापदम् पृ.१११
पं. २१ बहुवक्तव्यम् २ गा. ४ बहुवचनम् बहुवाक् बहुविधम् १२४२ बहुविधान् २११ गा.१७४ बहुसम १९५[१], १९६, १९८ [१], २१०,२२३, [९], १२१५ [१-३] बहुम् १२४२ बहूनि १९६, १९७ तः २०२ सूत्राणां प्रथम
कण्डिका, २१० बहूनाम्५४[१०]गा.१०० ,, १४७, १७८ [१-२], १७९ [२]. १८० [२], १८२ [२], १८८, १९० [२], १९५ तः १९७, १९८ [२], २०१ [२], २०२ [२], २०५ [२] बहूनि १९७ [१] बिभीतकः पृ.१७ टि. ५ बन्ध ९७१ गा. २०१
८५०
बहुतरागं
बहूणि
Page #799
--------------------------------------------------------------------------
________________
२८२
मूलसहो
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्यत्यो सुत्तंकाइ
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ बंधा बध्नाति १७४९, १७५२, बंधणविमोयणगती बन्धनविमोचनगतिः । १७६६ तः १७६८ [१]
११०५, ११२२ बंधए
,, १६६४ गा. २१७ बंधणाओ बन्धनतः ११२२ बंधए
बन्धकः १५८१ [१], बंधणहिं बन्धनैः २१७० [१] गा. १६४२, १६४६, १६४७
२२८, २१७० [२] गा. [१], १७४२ तः१७४४,
२२९ १७५५, १७५६ [१], बंधति बध्नाति १५८१ [१], १७६०, १७६१, १७६३
१६४२, १६४६, १६४७ [१],१७६५[२],१७७६,
[१], १६६४ गा. २१७, १७७७ [१], १७७८,
१६६८, १६७०, १७४५ १७८१, १७८३ [१],
तः १७४७ [१], १७४९ १७८४ [३]
तः १७५२, १७५५, •बंधएण बन्धकेन १७८१
१७५६ [१], १७६३ बंधगवेयगस्स बन्धकवेदकस्य १७९१
[१], १७६७ [१], बंधगं बन्धकम् १६९९ [१]
१७६८ [१], १७७६, बंधगा बन्धकाः ३२५, १५८२,
१७७७ [१], १७८३ [१] १५८३ [१], १६४३, ०बंधद्धाए बन्धाद्धायाः १७४४ १६४९ [१], १७५७, बंधमाणा बध्नन्तः १७५७, १७५८ १७५८[१], १७५९[१],
[१], १७६२, १७६५ १७६०, १७६१, १७६३
[१२], १७७४ [१], [३], १७६४, १७६५
१७८६ [२], १७६६, १७७८, बंधमाणे बध्नन् १५८५ [१], १७८०, १७८१, १७८३
१७५५, १७५६ [१], [२], १७८४ [१-३]
१७६३ [१], १७६६, बंधगाणं बन्धकानाम् ३२५
१७६७ [१],१७६८[१], • बंधगे बन्धकः १५८३ [१],
१७७० [१], १७७३ [१] १६४२, १६४३, १७५७, ०बंधयं बन्धकम् १७३६ [१] १७५८ [१], १७६१, बंधंति
बध्नन्ति ९७१, १५८२, १७६४, १७६५ [२],
१५८३ [१], १६४३, १७७८, १७८१, १७८४
१६४८, १६४९ [१],
१६७२, १७०५, बंधण बन्धन २११ गा.
१७०७[१], १७०८ १७९, २१७६ गा. २३१
[१-४, ७.८], १७०९, बंधणच्छेयणगती बन्धनच्छेदनगतिः१०८५,
१७१०, १७११ [२], १०९१
१७१२,१७१३, १७१५, बंधणपरिणामे बन्धनपरिणामः ९४७,
१७१७तः१७१९,१७२१ ९४८
१७२३, १७२५,१७२७,
Page #800
--------------------------------------------------------------------------
________________
२८३
मूलसहो
बंभी
१०७
बंभे
बंधिस्संति बंधिंसु ० बंधुजीवए
+बंधुजीवग बंधुया
बंधे
बीयं परिसिटुं-सहाणुकमो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ १७२८, १७३० [१], बंभलोयवडिंसए ब्रह्मलोकवतंसकः २०१[१] १७३१ [१, ३, ५], बंभलोया ब्रह्मलोकाः १४४ [१] १७३२, १७३४, १७३५
ब्राह्मी
१०७ [१], १७३७ [१],
बंभीए
ब्राहयाः १७३८, १७३९ [१],
ब्रह्मा-ब्रह्मलोकेन्द्रः २०१ १७४१, १७५७, १७५८ [१], १७६५ [१-२], १७६९, १७७८, १७८४
बाउञ्चा
वनस्पतिविशेषः- 'बापची'
इति भाषायाम् ४२ गा.२० भन्त्स्यन्ति ९७१ बाणकुसुमए बाणकुसुमम् १२२७ अभान्त्सुः-बद्धवन्तः ९७०
बातालीसं द्विचत्वारिंशत् ३८५[३] वन्धुजीवकः १२२६,
बादर
बादर १४९२ [२] १२२७, १२२९तः १२३१ बादरअपजत्तगा बादरापर्याप्तकाः २४३, बन्धुजीवकः ४३गा.२४
२४६, ३३४ म्लेच्छजातिविशेषः पृ.३६ बादरअपजत्तगाणं बादरापर्याप्तकानाम् २४३
टि. १४ बादरअपजत्तया बादरापर्याप्तकाः २५१ बन्धे
१७८६ बादराउकाइय० बादराप्कायिक २४३, बन्धः २१२ गा. १८१
२४४, २४८, २४९
बादरआउकाइया बादराप्कायिका : २४३, अभान्त्सुः-बद्धवन्तः ९७१
२४४, २४५ [३], २४६ बन्धः९४८गा. १९९.२००
तः २४९, २५० [३], ब्रह्मन्-देवलोक १०३५
२५१, ३३४ ब्रह्मलोकः २०१ [१] बादराउकाइयाण बादराप्कायिकानाम् २५० ब्रह्मलोके २०२[१],२०३ [१], २०४ [१], २२३ । बादराउकाइयाणं , २४२, २४५[३], [५],३३४,४१९[१२],
२४६, २४७, २५१, ५९३, १४७०, १८३४
२५९ [१] ब्रह्मलोक २०५१ बादरआउकाइयाणं ,, ३५९ [२] ब्रह्मलोक २०१ [१], बादरआउक्काइए बादराप्कायिकः १३०७
२००२ बादरभाउक्काइया बादराप्कायिकाः २६,२८ ब्रह्मलोकदेवाः ७०६
[१,४ ब्रह्मलोकस्य २०२[१] बादरभाउक्काइयाणं बादराप्कायिकानाम् १५१, ब्रह्मलोकानाम् २०१ [१]
१५२ ब्रह्मलोके २०७ बादरकाए बादरकाये २४ गा. ९ ब्रह्मलोक १९६, २१०, बादरणामाए बादरनाम्नः १७०२[४६]
६२२, ६३४ बादरणामे बादरनाम १६९३ ब्रह्मलोक १५३२ [५], बादरणिगोद-. बादरनिगोद. २४८
२०५२ [१] | बादरणिगोदा बादरनिगोदाः २४८,३३४
बंधे
"
बंधसु
बंधो
बंभ बंभलोए
बंभलोग बंभलोग.
बंभलोगदेवा बंभलोगस्स बंभलोगाणं बंभलोगे बंभलोय
बंभलोय.
Page #801
--------------------------------------------------------------------------
________________
• बा
. बादरी
हिंतो
. [४.५
२८४
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ बादरणिगोय. बादरनिगोद १३१९ बादरनिगोदाणं बादरनि- २४२, २४५ बादरतसकाइए बादरत्रसकायिकः १३१२
गोदानाम् [८], २४६, बादरतसकाइय० बादरत्रसकायिक २४३,
२४७, २५१ २४४, २४८, २४९,
बादरनिगोदे बादरनिगोदः १३११ १३२०
बादरपज्जत्तए बादरपर्याप्तकः १३१४ बादरतसकाइया बादरत्रसकायिकाः २४३, बादरपजत्तगा बादरपर्याप्तकाः२४६,२५१ २४४, २४५ [९] तः
बादरपज्जत्तया
२४८, २५१ बादरपजत्तयाणं बादरपर्याप्तकानाम् २४४, बादरतसकाइयाण बादरत्रसकायिकानाम्
२४९ २४२,२४६,२४७,२५१
बादरपुढविकाइएसु बादरपृथ्वीकायिकेषु ६६८ बादरतसकाइयाणं , २४५ [९]
० बादरपुढविकाइ. बादरतेउकाइए बादरतेजःकायिकः पृ.३०८
एसु
६६८ [४] टि. २
बादरपुढविकाइए- बादरपृथ्वीकायिकेभ्यः बादरतेउकाइय • बादरतेजःकायिक २४३,
२४४, २४८, २४९ बादरपुढविकाइय ० बादरपृथ्वीकायिक २४३, बादरतेउकाइया बादरतेजःकायिकाः २४३,
२४४, २४८, २४९ २४५ [४], २४६ तः । बादरपुढविकाइया बादरपृथ्वीकायिकाः २०, २४९, २५० [४],२५१,
२२ तः २४, २५ [३],
२४३, २४४, २४५[२], बादरतेउकाइयाण बादरतेजःकायिकानाम्
२४६ तः २४९, २५० २५० [४], २६२ [१]
[२], २५१, ३३४
बादरपुढविका- बादरपृथ्वीकायिकाः बादरतेउकाइयाणं ,, १५४, १५५, २४२,
२२,२३ २४५ [४], २४६,२४७,
बादरपुढविकाइयाण बादरपृथ्वीकायिकानाम् २५१, ३६२ [१]
२५० [१] बादरतेउक्काइया बादरतेजःकायिकाः २९,
बादरपुढविकाइयाणं ,, १४९, २४२, २४५ ३१ [१,४], २४४,२४५
[२], २४६ तः २४८, [४], २५१, ३३४
२५१, ३५६ [१] बादरतेउक्काइयाणं बादरतेजःकायिकानाम
०बादरपुढविकाइयाणं,, ३५६ [२-३]
बादरपुढविक्काइए बादरपृथ्वीकायिकः १३०६ बादरनिगोद. बादरनिगोद २४४, २४९
बादरपुढविक्काइय० बादरपृथ्वीकायिक १३१५ बादरनिगोद-. बादरनिगोद २४३
बादरपुढविक्काइय- बादरपृथ्वीकायिकै
एगिदियओरालिय- केन्द्रियौदारिकबादरनिगोदा बादरनिगोदाः २४३,२४५
सरीरे
शरीरम् १४७८ [१] [८], २४६,२४७,२४९,
बादरपुढविक्काइया बादरपृथ्वी कायिकाः २५० [७], २५१
१४७८ [३] बादरनिगोदाण बादरनिगोदानाम् २५०
बादरवणप्फइकाइए बादरवनस्पतिकायिकः
१३०९
इया
Page #802
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
सक्कत्थो
बादरवणफइकाइय बादरवनस्पतिकायिक
बादरवणफ इकाइय०
बादरवणफइकाइया
बादरवण फइकाइय - ०
• बादरवणफइकाइय बादरवणफइकाइया बादरवनस्पतिकायिकाः
२४३, २४४, २४५[६],
२४८ तः २५१
• बादरवणफइकाइया बादरवनस्पतिकायिकाः ३७, ३८, ५३, २४२, २४३, २४५ [७], २४७ तः २४९, २५१, ३३४ बादरवनस्पति कायिकानाम् २४५ [६], २४७, ३६८
[9]
२४२, २४५ [७], २४६, ३६८ [२-३]
बादरवणस्सइ
काइया
در
• बादरवणस्सइकाइयाणं
ور
• बादरवणफइकाइयाणं बादरवणसइकाइए बादरवनस्पतिकायिकः
बीयं परिसिहं - सद्दाणुकमो
सुकाइ
मूलसो
Beca सुकाइ बादरवाकाइया बादरवायुकायिकाः २४३, २४४, २४५ [५], २४६ तः २४९, २५० [५], २५१, ३३४
बादरवाकाइयाण बादरवायुकायिकानाम्
बादरवाउकाइयाणं
"
"
"
२४३, २४९
२४३, २४४,
२४९
२४८
२४४
३७, २४६, २४७, २५०
[६], ३३४ बादरवणस्सइकाइ - बादरवनस्पतिकायिकानाम् १६०, १६१, २४२, २४६
याणं
५४ [१], ५५ [३], २४६, १३०८
बादरवनस्पतिकायिकाः
नाम्
२५१
बादरवनस्पतिकायिकाः ३५,
३३४
बादरवणस्स
तिकाइया बादरवणस्सति
बादरवनस्पतिकायिकाकाइयाण २५० [६] बादरवणस्सतिकाइ- बादरवनस्पतिकायिकानाम्
याणं
बादरवाउकाइय • बादरवायुकायिक
०
२५१
२४३, २४४, २४८, २४९
ور •
० बादरवाउकाइयाणं ३६५ [२-३] बादरवारक्काइए बादरवायुकायिकः १३०७ बादरवाउक्काइय- बादरवायुकायिकै केन्द्रियएगिदियवेड- वैक्रियशरीरम् १५१५ व्विय सरीरे [२-३] १५१५ [३] बादरवाउकाइया बादरवायुकायिकाः ३२, ३४ [१, ४] १२३
१२३
बादर संपराय बादरपराय ०
बादरा
बादराई
बादराण
बादराणं
बादरापान्तयाणं
बादरे
बायर
२५० [५]
,, १५७, १५८, २४२, २४५ [५], २४६,२४७, २५१, ३६५ [१]
"
२८५
"
बादर सम्पराय
""
बादराः २४२, २४५[१], २४६ तः २५० [१],
२५१, १६७, ३३४
बादराणि ८७७ [१८] बादराणाम् २५० [१]
33
२४२, २४५ [१], २४६, २४७, २५१, २६७, १५०४ [४],
१५०६ [४] बादरापर्याप्तकानाम् २४८
बादरः
बादर
१३०५,१३८७ १४९१ [२], १४९३ [२], १४९४[२] बायरआउकाइया बादराप्कायिकाः २५१ बारआउविहाणा बादराब्विधानानि पृ. १४
टि. २ २५१
बायरणिगोया बादर निगोदाः
Page #803
--------------------------------------------------------------------------
________________
सक्कयत्यो सुत्तंकाइ द्वादश
८२ द्वादशकस्य १७०० [४], १७०८ [४], १७३७
२४४
२८६
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई मूलसद्दो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ मूलसहो बायरनिगोदा बादरनिगोदाः २४४, २५० बारस०
०बारसगस्स बायरपजत्तया बादरपर्याप्तकाः २४४ ० बायरपुढविका. बादरपृथ्वीकायिकेषु
बारसण्हं .बायरवणप्फइ- बादरवनस्पतिकायिकः बारसमओ काइए
१३०९, १३१८ बारसमं .बायरवणप्फइ- बादरवनस्पतिकायिकाः बारसमो काइया
बारसविहा .बायरवणप्फह- बादरवनस्पतिकायिकानाम् -काइयाणं
२४७
बारसहिं बायरवाउकाइयाणं बादरवायुकायिका
बालदिवागरे नाम्
बालिंदगोवे ० बायरवाउकाइय-बादरवायकायिकैकेन्द्रिय- बावडिं
एगिदियवेउ- वैक्रियशरीरम् १५१५ बावत्तरि ब्वियसरीरे
[२-३] बायरसंपराए बादरसम्परायः १७४३
बावत्तरि बायरसंपराय० बादरसम्पराय १२१ बायरा
बादराः २४५ [१] बायराई बादराणि ८७७ [१९] बावत्तरीए बायराण बादराणाम् १४९० [३]
बावत्तरीणं बायरे बादरम् ८७७ [२३] बावीसइम •
गा. १९८ बायालीसइविहे द्विचत्वारिंशद्विधम् १६९३
बावीसइम बायालीसं द्विचत्वारिंशत् २११,
३८५ [१]
बावीसगं +बार
द्वादशः ७९०गा.१८७ । बावीसं बारवती
द्वारवती १०२ गा. ११४ बारस
द्वादश ९१ [४], ९१ [४] गा. १११, १९९
बावीसाए [१], २०६ [२] गा. १५४, ३९६ [१,३], ५५९ गा. १८२, ५६० तः ५६३,५६५तः५६८, ०बाहलस्स ५८४, ५८६, ५९२, १०४१[४], १०६६[३], १५०७[१],१६९९ [१], बाहल्लं
१७०२ [१८] ।
द्वादशानाम् १९९ [२] द्वादशः पृ. २०२टि.१ द्वादशम् पृ. २२८ पं. १९ द्वादशः ७९० गा.१८६ द्वादशविधाः १४४ [१],
१५२० [५] द्वादशभ्यः ९९२ [१] बालदिवाकरः १२२९ बालेन्द्रगोपः १२२९ द्वाषष्टिः १५२९ [५] द्वासप्ततिः २०६ [२] गा.
१५६ ,, १४७, १८४ [१], १८७ गा. १३८, ३८८
- [१, ३] द्वासप्ततेः १९९[२] द्वासप्ततेः १९९ [२]] द्वाविंशतितम ७९० गा.
द्वाविंशतितमम् पृ. ३६२
पं. २७ द्वाविंशम् ७९० गा. १८८ द्वाविंशतिः ३४१ [१,३], ३४२ [१, ३], ३५४ [१, ३], ३५६ [१, ३], ४२६[१,३],४२७[१,३] द्वाविंशतेः द्वाविंशत्या वा
७१३, ७१४ द्वाविंशतौ १८४१,१८४२ बाहल्यस्य १८८, १८९ [१], १९० [१], १९३
"
[१]
बाहल्यम् ९७२ गा.२०२,
९८७ [१]
.
Page #804
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
० बाहल्लाए
० बाहले
बाहले
बाहलेणं
• बाइलेणं
०
बाहिरए बाहिर पत्ता
बाहिर खरद्धे
बाहिरिले
बाहिरेण
बाहि
बाहुया
+ बि
बिइए
बिइयं
बिखुरा
बिडाला
बितिओ
सक्कयत्थो
का
बाहल्यायाः १६८तः १७४,
१७७, १७८ तः १८३ सूत्राणां प्रथमकण्डिका १९५ [१]
बाहल्ये
बाहल्येन
१५४७ [१]
२११, ९७५ [१],
९८५ [३]
دو
बी परिसि - सद्दाणुकमो
मूलसद्दो
बितियं
बिभेलए
बिय०
बिरालो
बिलपंतियासु
बिलेसु
बिल्लाण
बिल्ली
,, ८२, १५४५, १५४८, १५५१ [१, ४, ६, ९], २१५३[१],२१५६ [१], २१५९ [१],२१६६ [१] बा बाह्यपत्राणि ५४ [८] गा.
८३,८९,९०
९१
बाह्यपुष्करार्द्धः १००३ [२]
१५५१ [१]
११० गा. १२४
बाह्यः
बाह्येन
बहिः
१६७ तः १७४, १७७, १७८ तः १८५ सूत्राणां प्रथम कण्डिका, १८८, १८९ [१],१९० [१], २०१७, २०१९,
२०२०
बाहुका :- त्रीन्द्रियजीवाः
पृ. २८ टि. ४
द्वितीयम् ७९० गा. १८८
द्वितीये
तः १९० २१७२
द्वितीयम् १७८ [१२],
पृ. ८० पं. ६
द्विखुराः पृ. ३० टि. ४
बिडाला:
७४
द्वितीयः १५९१, १५९९
[9] द्वितीय २१७३ [२]
द्वितीयवर्गमूल ९११ [२]
९२४
बितिय ० बितिय वग्गमूल
०
• बितियवग्गमूलं द्वितीय वर्गमूलम्
""
बिले
बिस ०
बिहेलए
बिंदु
० बिंदू
बिंबफल
१६३ तः १६६, १७५ बिलेषु १५१, १६०, १६३
तः १६६, १७५ बिल्वानाम् ११२२,१२३५ बिल्वः - गुच्छवनस्पतिः ४२
,, - हरिद्वनस्पतिः
गा. २० ४९ गा. ३९
बिल्वः बिस
४१ गा. १६ पृ. २५ टि. १
बिभीतकः पृ. १७ टि. ५
बिन्दु ९८६, १४९१ [१]
११० गा. १२५
बिन्दुः बिम्बफल
१७८ [२] १७८ [१]
बिम्बोष्ठाः
बीजम् ५४ [३] गा. ६५,
५४ [४] गा. ७५
बीजे ५४ [९] गा.९७ बीजेषु ५५ [३] गा. १०९,
२१७६
द्वितीयः पृ. २८७ पं. ८, पृ. ४०६ पं. १९
५० गा. ४३
बीभत्साः पृ. ५० टि. ८ बीजम् द्वितीयोदेशकः पृ. २८७टि. १ बीजरुचिः ११० गा.
११९ गा. १२५ ५४ [१]
बीयरुहा
बीजरुहा
गा. ४९
बीवग्गमूलप - द्वितीयवर्गमूलडुप्पणं बीयविटिया
०
• बिबोट्टा बीए
,,
०
बीएस
बीओ
बीभच्छा
+ बीय arresteओ ० बीयरुइ
को
द्वितीयम्
बिभीतक:
द्वि-द्वि
૨૮૭
सुत्तकाइ
८३०, ८९८.
४० गा. १४
१२०४
बिडालः पृ. २१२ टि. ४ बिलपक्डि कासु१५१,१६०,
प्रत्युत्पन्नम् त्रीन्द्रियजीवाः
९११ [२] ५७ [१]
Page #805
--------------------------------------------------------------------------
________________
बीयं
बुआमि
सरीरे
२८८
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई मूलसद्दो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ बीयस्स बीजस्य ५४ [३] गा.
१०६०, १०७९, १२१. ६५, ५४ [४] गा. ७५
[४], १२८१, १४५५, द्वितीयम् ५९ टि. २
१७११[२],१८८७[२], बीया द्वितीया ७८१
१८९८ [१], १९६९, बीयाणं बीजानाम् २१७६
पृ. १३ टि. १ ब्रवीमि पृ. २१० टि. २ बेइंदियओरालिय- द्वीन्द्रियौदारिकशरीरम् । बुज्झइ बुध्यते २१७४ [१]
१४८०, १४९५ [१], बुज्झति २१७५
१५०७ [१] बुझंति बुध्यन्ते ६७३ [२] ०बेइंदियओरालिय- द्वीन्द्रियौदारिकशरीरम् बुज्झेजा बुध्येत १४२० [३-४], सरीरे
१४८० १४२१[५], १४३२[३], बेइंदियजातिणा- द्वीन्द्रियजातिनाम्नः १४३७ [३-४ माए
. १७०२ [६] बुतमाणे ब्रुवाणः पृ. २१० टि.१ बेइंदियतिरिक्ख- द्वीन्द्रियतिर्यग्योनिकेभ्यः +बुद्ध बुद्धाः २११ गा.१७८ जोणिएहितो
६५० [८] बुद्धबोहिय बुद्धबोधित ११६, १२९ बेइंदियत्ते द्वीन्द्रियत्वे १०४१ [४], बुद्धबोहिय० ,, ११४, ११६, १२७,
१०६६ [१] १२९ बेइंदियसरीरस्स द्वीन्द्रियशरीरस्य १५४९ बुद्धबोहियसिद्धा बुद्धबोधितसिद्धाः १६ बेइंदियसरीराइं द्वीन्द्रियशरीराणि १८५६ • बुद्धीण बुद्धिना १ [गा.१] बेइंदियस्स द्वीन्द्रियस्य ४४८, ४७४ बुयमाणे ब्रुवाणः ८३९, ८४४
[१], ४७५ [१], ४७७ बुयामि ब्रवीमि ८३९, ८४४
[१], ९८७ [२],१५४७
[१], २१७५ बुहा
बुधाः-बुधनिकायदेवाः बेइंदिया द्वीन्द्रियाः २१५ [१], १९५ [१]
२२७, २२८, २९५, बेइंदिए द्वीन्द्रियः ४४८, ४७३
२९६,३३४,४३९,५८१, [१], ४७४ [१], ४७५
६१९,६३३, ९४१ [१], [१],४७७ [१], १२७३,
१०८१,१४०३, १७१५, १४३५
१७१८,१८१४, १८१५, बेइंदिएसु द्वीन्द्रियेषु ६६८ [२]
१८१९,१८५६, १८६१, बेइंदिएहिंतो द्वीन्द्रियेभ्यः १४३५
१९३२ [१], २१२९ • बेइंदिएहितो ,, ६५० [८]
[१], पृ. २७ टि. ३, पृ. बेइंदिय द्वीन्द्रिय ६७०, ७४३,
४०३ टि. २ ११६२, १४१२, १४२६ बेइंदियाण द्वीन्द्रियाणाम् १०२२[१], [१],१४३१[१], १५८९
१०३३ [१], १७१७ [३], १८८० [४] | बेइंदियाणं ,, ५६ [२], १६३,२२७ बेइंदिय० द्वीन्द्रिय ५६ [१], ६३९,
तः २२९, ३६९ [१], [२], ६५४,६८०,८७४, ।
४४८, ४७३ [१], ४७४
बुयामि
Page #806
--------------------------------------------------------------------------
________________
२८९
मूलसद्दो
मूलसद्दो
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ बोद्धव्यम् ८२९ [२]
गा. १९१ बोद्धव्याः ४० गा. १४,
४२ गा. २१ बोद्धव्यानि ४७ गा. ३६ . बोद्धव्यः २११ गा. १६३,
६४७ गा. १८४ बदराणाम् ११२२, १२३५ कोलाहल १८८ बोधित १६, ११६ बोधिम् १४२०[३-४], १४३२ [३], १४३७
कर्पासी ४२ गा. १९ शरीरम् २११ गा. १५९
बोदि
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो सक्कयस्थो सुत्तंकाइ [१], ४७५ [१],७६७, बोधचे ९१८ [१],९८७[१-४], १०२२ [१], १०२८ [१], १०७३, १४०३, १७२४, १७२७,१७२८, १७३३, १८१५ तः बोधवो १८१७, १९२० तः १९२२, १९३२ [१],
बोराण १९४७, १९४८, १९५०,
बोल १९५८, २१२९ [१], बोहिय
पृ. ३९९ टि. २ बोहिं बेइंदियाणं द्वीन्द्रियाणाम् ३६९[२-३] बेछप्पण्णंगुलसय- षट्पञ्चाशदधिकशतद्वया
वग्गपलिभागो ङ्गलवर्गप्रतिभागः ९२३ बोंडई बेतेयालसतविहं त्रिचत्वारिंशदधिकशतद्वयविधम्
१२४२ बेदिय. द्वीन्द्रिय ६३९ [२]
बोंदी बेंदियसंसारसमाव- द्वीन्द्रियसंसारसमापन्नपणजीवपण्णवणा जीवप्रज्ञापना १८ बेदियस्स द्वीन्द्रियस्य ४७३ [१] बेंदिया द्वीन्द्रियाः ५६ [१],२२९,
२३० [३], २३१, २९७ बेंदियाणं द्वीन्द्रियाणाम् २३० [३],
भइजति
भइतो २३१, ४७७ [१] बोद्धव्वा बोद्धव्याः २११ गा. १६४
भए बोद्धव्या २०३२गा.२२४,
०भए
भगवईए
पृ. २०८ टि. १ बोल्वो बोद्धव्यः ७९० गा. १८६ बोधवा बोद्धव्याः ४१ गा. १७,
९१ [४] गा. १११,
११२३ गा. २०९ बोद्धव्या ४८गा.३८,८६६
गा.१९७, पृ. २०८ टि.११ बोधवा- बोद्धव्याः ५४ [२] गा.५४
बोद्धव्यानि ५४[८]गा.८६ बोधब्वे बोद्धव्यः ४८ गा. ३८,
१७९३ गा. २१७ आ९[२]-१९
बोन्दयः-शरीराः १७७, १७८ [१], १८८, १९६ शरीरौ १७८ [२]
भ
भइज्जति
भज्यते १६३५ [१]] भज्येते १६३५ [४] भक्तः २११ गा. १७३ भये ८६३ गा. १९५ भयान् १ गा. १ भगवत्याम् पृ.४५ पं.२६, पृ. ८० पं. ६, पृ. १११ पं.२१,पृ. १३५ पं. ११, पृ. १६२ पं. ६, पृ. १८३ पं. १२,पृ. १८७ पं. १६, पृ. १८९पं. २५,पृ.१९२ पं. २६,पृ. २०८ पं. १०, पृ. २२२ पं. ५,पृ. २२८ पं. १९, पृ. २३३ पं. २०, पृ.२७९ पं. १५,पृ.३०३ पं. १४, पृ. ३१७पं. १०, पृ.३६२६, २७,पृ.३९०
पं. २८
Page #807
--------------------------------------------------------------------------
________________
२२०
मूलसद्दो भगवओ भगवतीए
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो भगवते १ [गा. २] भणिए भगवत्याम् पृ. २३६ पं. भणिओ १०, पृ. २६० पं. २६, पृ.२७३ पं. १३, पृ. २९१ पं. २०, पृ. ३०० पं. ५, पृ. ३१८ पं.१६, पृ. ३२८
भणितं पं. २४, पृ. ३४९ पं. ६, पृ.३८४ पं. २१, पृ. ३८७
भणिता पं. १५, पृ.३८८ पं.२०, पृ.३९१५. २२, पृ. ४०० पं. १२,पृ. ४०६ पं. २०, पृ.४०९ पं. २२, पृ. ४१२ पं. २६, पृ. ४१३ पं. २०,
भणितो पृ.४१४ पं. २०, पृ. ४१८ पं. २७, पृ. ४२३ पं. १०, पृ.४२७ पं. ११, पृ. ४४६
पं. १२ भगवता १ गा. ३
भणियं भगवन् ! २१६९ भगवन्तः २११ भग्नस्य ५४ [३] गा. ५६ तः ५८ गा. ६१ तः भणियं ६५, ५४[४] गा. ६६ भणिया तः ६८ गा. ७० तः ७५ भन्नायाः ५४ [३] गा.६० ,, ५४ [३] गा. ५९,
५४ [४] गा. ६९ फलविशेषाणाम् पृ. २७३ टि. ४, पृ. २९६ टि.५ भज्यमानस्य ५४ [७] गा.
भगवया भगवं! भगवंतो भग्गस्स
सक्यथो सुत्तंकाइ भणितः २१०४ [१] ,, ५४ [९] गा. ९८, १०६४, १०८६, ११४५, १४२९, १५३८, १६१४,
२१३९ भणितम् १०२ गा.११७, ३३३, १००३ [२] भणिताः ३३३ भणितौ ५४ [२]गा. ५५ भणितानि ५४[८]गा.८७ भणिता १८७, २११ गा.
१६५, ५५८ भणितः ६२५, ६३८, ६५० [१०], ६५५ [४], ६५६ [३], ६६६ [३], १५३९ [३-४], पृ. ६५
टि. ११ भणितम् १७४ गा. १३५, १७०२ [३१], १७१५, १९२६, २०४६,२११०,
पृ. २६८ टि. ३ , पृ. २६८ टि.३ भणिता: १९४,९८७[१], ११२७, १२०५, १७०२ [२३], १७६१, १७६२ भणिता २११ गा. १६१ गा. १६३.१६४, ५२४, ८८८ [१], ९८३ [२], १५५२, १७३६ [१], १७३७ [१], १७३८, १७४१, पृ. ३२४ टि. १ भणितानि ९११ [३], ९१२ [१], ९१४ [२] भणितायाम् १४४१ भण्यते
,, ५४४,५४७ [१], २१५७, पृ. ३९५ टि. १
भग्गाए
भच्चाण
भजमाणस्स
भट्टितं
भर्तृत्वम् १७७, १७८ [१-२], १८८, १९६ भर्तृदारकः ८४३, ८४८ फलविशेषाणाम् १२३५ म्लेच्छजातिविशेष ९८ भणन्ति ११९८, २०५७
भटिदारए भट्ठाण भडग भणंति
भणियाए
भण्णा
भण्णति
Page #808
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
भण्णंति
भत्ति + भक्तिय
भद्दमुत्था
भहाण
39
भद्दिलपुरं
भड़े
० भमररुया
भमरा
भमरावली
भमरे
भमासे
भय
भयणा
भयणिस्सिया
भयवया
भयसण्णा
भयसण्णा-०
० भयं
भये
भरद्द
भरद्द-०
भरहेहिं
भरिली
भरु
भरुग
रुय
सक्कत्थो
भण्यन्ते
भक्ति
सुत्तकाइ
५४४
१९५ [१]
तृणविशेषः ४७ गा. ३५ भद्रमुस्ता- वनस्पतिः ५४
[१] गा. ५२ फलविशेषाणाम् पृ. २७३ टि. ४
द्राक्षाणाम् पृ. २९६ टि. ५.
भद्दिलपुरम् १०२गा. ११४ भद्रे १७८ [१-२] भ्रमररुचः - म्लेच्छजाति
विशेष :
पृ. ३६.टि. ३
५८[१]
१२२६
भ्रमरः १२२६ वनस्पतिविशेषः ४६ गा. ३३
भय १७०० [१३],
भ्रमराः
भ्रमरावलिः
१७०८[१०]
भजना ५४ [८] गा. ९६ भयनिःसृता - भाषाभेदः
८६३
१ गा. २
७२५, ७२६
७३०, ७३१,
७३३ तः ७३६ १६७ तः १७४
१६९१ [५]
१०९८
१०९८, १२५७ [५] ९७ [१]
भगवता
भयसंज्ञा
बी परिसि] - सद्दाणुक्कमो
मूलसो
भल्लाए
भल्लाण
भल्ली
भव ०
+ भव -
"
भयम्
""
भरत
"
भरतैः
भरिली - चतुरिन्द्रियजीवः
4<[9] म्लेच्छजातिविशेष पृ. ३६
टि. २३
"
"
९८
पृ. ३६ टि. २३
० भवग्गहणं भवचरिमेणं
भवण०
भवछि
भवणणिखुडेसु Searcast
भवणवद्द ० भवणवति ० भवणवतीसु
भवणवास ० भवणवासि ० भवणवासिणीओ
०
सक्कत्थो
सुतंकाइ
भल्लातकः ४० गा. १४
११२२
भल्लातकानाम् वल्लीविशेषः ४५ गा. ३१
भव २११ गा. १६६-१६७ भवः
२१२ गा. १८१,
१२५९ गा. २१२ १३६५
भवग्रहणम्
भवचरमेण ८१२ [१],
८१३ [१]
भवन १७७, १८७, १८९ [१], १९० भवनच्छिद्रेषु १५७ भवन निष्कुटेषु १५७ भवन प्रस्तटेषु १४८, १५१,
१५७, १६०
भवनपति १०९७, १४६३
२०५१, २०५२ [१] भवनपतिषु ६७२ [७-८] भवनवास पृ. ५९ टि. ४ भवनवासिन् ६५० [१३] भवनवासिन्यः २८५, ३३४, ११८३ [३], ११८९, ११९०
भवनवासिनीनाम्
"
भवणवासिणीण
भवणवासिणीणं
११६६ [२] ३४६ [१-३],११८३ [२], ११८९ ०भवणवासिदेव भवनवासिदेवपञ्चेन्द्रियपंचिदियवेच्वि- वैक्रियशरीरस्य यसरीरस्स १५३२ [१] भवणवा सिदेव भवनवासि देवपञ्चेन्द्रियपंचेंदियवेड- वैक्रियशरीरम् farart
२९६
""
१५२० [१-२] १५२० [२-३],१५२६ [9]
भवणवासिदेवेहिंतो भवनवासिदेवेभ्यः ६५०
'[१३-१४]
"
Page #809
--------------------------------------------------------------------------
________________
२९२
मूलसद्दो
भवणवासी
भवणवासीणं
• भवणवासीणं भवणवासीसु
भवणं
भवणा
भवणाई भवणावास०
भवणेसु
भवति
भवत्थवलि
अणाहारए ० भवत्थकेवलि
अणाहारए भवधारणिजा
भवधारणिजे
भवपच्चाइया
पण्णवणासुत्त परिसिट्ठाई
सक्कत्थो
सुत्तंकाइ
मूलसद्दो
भवसिद्धिए
भवनवासिनः १३९, १४० [१-२], १७७, १७७गा.
भवसिद्धिया
भवसिद्धियाणं
भवं
१३७, २२०, २८४, ३३४, ११८३ [१, ३], ११८८, ११९० भवनवासिनाम् १७७ तः १७९ [१], ३४५ [१], ११६६ [१], ११८३ [१,३], ११८८, ११९०
३४५[२-३], भवनवासिषु १४७०, पृ. १८० टि. ३
33
भवनम् ८५३ भवनानि १७७, १७८ तः १८६ सूत्राणां प्रथमकण्डिका पृ. ६६ टि. ३
१८७ गा. १४०-१४१ भवनावास १७७तः १८१
[१],१८२ तः १८४[१], १८५ [१], १८६ [१] भवनेषु १४८, १५१,
27
१५७, १६० भवति ८८२,८८३, ८८५, ८८६,९६१[१],१६७९,
१६८०, १८०९, १९६३, १९६४, २१७० [१], पृ. ४४५ टि. ६ भवस्थकेवल्यनाहारकः
१३६९, १३७१
""
१३७१ तः १३७३ भवधारणीया १५२९ [१-९],१५३२[१,५-६] भवधारणीयम् ९८३ [२], ९८४, १५२३ [१-२],
१५२६ [१,६]
१९८२
भव प्रत्ययिकः
भवंति
भवंति -
भवंति - भवित्ता
+ भविय भविय • ०भ वियदव्वदेवाणं भवे
"
सक्कयत्थो
काइ
भवसिद्धिकः १३९२,
१८७१ [१]
भवसिद्धिकाः २६९, ३३४,
१८७२
भवसिद्धिकानाम् २६९
भवम् २११ गा. १६२, १६७९
भवन्ति ८९, ९०, १७९ [१], ४६१, १०८३, १४०९, १४४४, १६४३, १७१२, २१०४ [२],
२१७० [१], २१७६ भवन्ति ५६[२],५७[२], ५८ [२], ६८ [४], ९१[४], १६७, १६८, १७० तः १७२, १७७, १७९ [१], १८० [१], १८२ तः १८६ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, १८८, १८९ [१], १९० [१], १९३ [१], १९५ [9],
१९६, १९९ [१], २०२ [१], २०३ [१], २०४ [१], २०५ [१]
भवति
२०९
भूत्वा १४२० [८], १४२१
[२-३]
भव्यः १८६५ गा. २१९ भव्य १ गा. २
भव्यद्रव्य देवानाम् १४७० भवेत् ५४ [५] गा. ७६ तः ७९, ५४ [६] गा. ८० तः ८३, ५४ [७]
गा. ८४, १९४गा. १५३, पृ. २९३ टि. ६, पृ. २९४
टि. १९
भवति २०८५ गा. २२७
Page #810
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसदो
भवे
बीयं परिसिटुं-सहाणुकमो
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ। मूलसदो भवे
भवेत् १२२६ तः१२३१, १२३३ तः १२३५,
१२३७, १२३८ भवेयुः १००६ गा. २०७
भवे ८२९ [२] गा.१९१ •भवे
भवे २११ गा. १६१ भवोवग्गहकमाई भवोपग्रहकर्माणि २१७०
[२] गा. २२९ भवोववातगती भवोपपातगतिः १०९९ • भवोववातगती
१०९९ भवोववातगतीए भवोपपातगत्याम् १०९९ भवोववायगती भवोपपातगतिः १०९३ भंडवेयालिया भव्वाण फलविशेषाणाम् पृ. २७३
टि.४
भंडारा भंगा
भङ्गाः ७८१ तः ७८४, ७९० गा.१८६ गा.१९०, १०७७, १०८३, १०८९,
भंते! १५८४ [१], १६४३, १६४४, १६४८, १७५८ [१], १७६१, १७६५ [२], १७७८, १७८१, १७८४ [१, ३], १८८०
[१,५] भंगा
भङ्गौ १७८१, १७८४ [१] * भंगा भङ्गाः १८८५[२],१८८७
[२], १८९५ [२-४], १९०५ [३] तः १९०७ भङ्गीषु १०२ गा. ११६ वनस्पतिविशेषः ५४ [१]
गा. ५१, १२३४ भंगीरए भङ्गीरजः १२३४
भङ्गे ५४ [४] गा. ६६तः
भंडी
सक्कयस्थो सुत्तंकाइ १८८०[५], १८८२[२], १८८४,१८८५[१,३-४], १८८७ [४], १८८८, १८९० [३], १८९१[२], १८९५ [१,३], १८९८ [१-२], १८९९ [१-२], १९०० [१-३], १९०१ [१], १९०२ [१-३], १९०३ [१-२,५], १९०४ [१], १९०५ [३],
१९०६, १९०७ भाण्डवैचालिकाः- कार्याः
१०५ भाण्डकाराः-शिल्पार्याः
१०६ शिरीषवृक्षः ४२ गा. २३ भदन्त ! ८२,९३, १४८ तः- १७७, १७८ तः १८६ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, १८८, १८९ [१], १९० [१], १९३ [१], १९५ [१], १९६, १९७ तः २०६ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, २०७ तः २११, २२५ तः २७२ [५], २७३ तः २७५, ३२५, ३३० तः३५१ [१],३५२ [१],३५४[१-३], ३५७ [१], ३६० [१], ३६३, ३६६ [१], ३६९ तः ३७२सूत्राणां प्रथमकण्डिका, ३७५ [१], ३८१ [१], ३८४ [१], ३८७ [१], ३९० [१], ३९३ [१], ३९४[१-३], ३९५[१], ३९६ [१], ३९७[१-२], ३९८[१-२], ३९९[१],
+भंगी
भंगे
भंगो
भंगो
भङ्गः ५४[३] गा. ५६ तः
६५, १८७९ ,, १७६०, १७६६, १७७९, १७८१, १७८४ [१,३], १८७२, १८७७,
Page #811
--------------------------------------------------------------------------
________________
२९४
मूलसडो
पण्णवणासुत्त परिसिट्ठाई
मूलसड़ो
सकस्थ
सुतंकाइ
४०७ [१], ४०८ [१], ४०९ [१], ४३६ [१], ४३७ [१,३], ४३८ तः ४४१, ४४३ : ४४७, ४५२, ४५५ [१-३], ४५६ [१], ४५७ [१], ४५९ [१], ४६२ [१],
४६४ [१], ४६६ [१],
४६७ [१], ४६८ [१],
४७० [१], ४७३ [१], ४७४ [१], ४७५ [१],
४७७ [१], ४८१ [१],
४८२ [१], ४८३ [१],
४८५ [१], ४८७ [१],
४८९ [१], ४९० [१], ४९१ [१], ४९३ [9], ४९५ [१], ४९७, ५०० तः ५०५, ५०८ : ५११, ५१३ तः ५१५, ५.१९, ५२५ [१], ५२६ [१], ५२७ [१], ५२९ [9], ५३० [१],५३१[१,३], ५.३२ [१], ५३३ [१], ५३५ [१], ५३९ [9],
५४१ [१], ५४२ [१],
५४३ [१], ५४७ [१],
५५.० [१], ५५४ [१-३], ५५५ [१,३], ५५६ [१],
५५७
[१], ५६०
तः ५७७, ५७९, ५८१, ५८३ तः ५८५, ५८९, ६०५ तः ६०७, ६०९ तः ६१३,६१५,६१७,६१९, ६२१,६२३,६२४,६२६, ६२८,६३०,६३२, ६३३, ६३६, ६३७, ६३९[१], ६४२, ६४५[१], ६४६,
सक्कयत्थो
सुत्तकाइ
६४८, ६५० [१], ६५५
[१], ६५६ [१], ६५७, ६५८, ६६२[१], ६६६ [१], ६६८ [१], ६६९ [१], ६७२ [१], ६७३ [१],६७७, ६७९, ६८१,
६८४, ६८५, ६८७,
६८८, ६९१ तः ६९५,
६९७, ७०० तः ७२७, ७३० तः ७४०, ७४२,
७४५, ७४७ तः ७५१,
७५३ तः ७५६, ७५८,
७६३ तः ७६५, ७७२,
७७३ [१], ७७४, ७७५,
७७७ ७७९ तः ७८७, ७९१ तः ८००, ८०२ a: ८०७, ८०८ तः ८२९ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, ८३० तः ८५.८
८६० तः ८७२, ८७७,
८७७ [१-२, १७-२३],
८७८ तः ८८१, ८८७,
८८८ [१], ८८९ तः
८९३, ८९६ तः ९०२,
९०४, ९०६, ९०८, ९१० [१-४], ९११ [१-३], ९१२ [१-२], ९.१४[१-२], ९१६[१], ९१८ [१], ९२०, ९२१ [१-२], ९२५ तः ९३७, ९४७ तः ९५९, ९६० तः ९६८ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, ९७०, ९.७३, ९७४[१·२], ९७१ [१], ९७६ [१], ९७७ [१]. ९७८ [१], ९७९, ९८० [१], ९८१ [१], ९८२
Page #812
--------------------------------------------------------------------------
________________
२९५
मूलसहो
बीयं परिसिटुं-सहाणुकमो सक्कयस्थो सुत्तंकाइ । मूलसहो तः ९८५, ९८७ [१-४], ९९० [१-३], ९९१[१], ९९२ [१-२], ९९३ तः ९९५ [१], ९९६, ९९८, ९९९ [१], १००० तः १००३ [१], १००४, १००५, १००७, १००८
तः १०१२ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, १०१३, १०१४ [१], १०१५ [१], १०१६ [१], १०१७ तः १०२० [१, १०२१ [१-३], १०२४ तः १०२७ [१],१०२८[१], १०३०, १०३१ [१], १०३६, १०३८, १०४१ [१-४,८], १०४३ [१, ३, ५-६],१०४६ [१,८], १०४७ [१,४], १०४८ [१-२,४], १०५० [३], १०५४ [१], १०५५ [१५], १०५६ तः १०५८, १०६४, १०६५, १०६८ तः १०७०, १०७७, १०७८, १०८०, १०८१, १०८३, १०८५, १०८७ तः १०८९, ११२४ तः ११२६, ११२८ तः ११३२, ११३८, ११३९,११४२, ११४५, ११४६, ११५१, ११५६ तः ११६०, ११६६ [१], ११७० तः ११७४, ११७६, ११७८, ११७९, ११८० [१, ५-१०], ११८२ [१३], ११८३ [१-३],
सक्कयत्थो सुत्काइ ११८५ तः ११९४, ११९९ [१], १२०० [१], १२०१ [१], १२०३ [१,३], १२०७ [१], १२०८, १२०९, १२१० [१,३], १२११, १२१५ [१-३], १२१६ [१], १२१७, १२१९, १२२०, १२२२, १२२३, १२२५ तः १२३३, १२३८ तः १२४०, १२४२ तः १२५३, १२५५, १२५६, १२५७ [१, ३, ५, ७], १२५८ [१-२, ५.८], १२६० तः १२६२ [२], १२६४ [१-२], १२६५, १२६६ [१], १२६७, १२६८ [१], १२७१ तः १२७३, १२७५, १२७७, १२७९ तः १२८५, १२८९ तः १३००, १३०२, १३०५, १३०६, १३०८ तः १३१२, १३१४, १३१५, १३१७, १३२०, १३२२, १३२४ तः १३४१, १३४३, १३४४, १३४६, १३४७, १३५०, १३५३ तः १३५५, १३५८,१३५९, १३६२, १३६४ तः १३६९, १३७१, १३७२ १३७६, १३८६, १३८८ तः १३९०, १३९२, १३९३, १३९९, १४०७ [१], १४०८ [१-२], १४१० [१,३], १४१४ [१, ३],
Page #813
--------------------------------------------------------------------------
________________
२९६
मूलसहो
पण्णवणासुत्तपरिसिट्टाई सक्कयत्थो सुत्तंकाइ मूलसद्दो १४१५१-२, १४१६ [१], १४१७, १४१८, १४२० तः १४२५ [२], १४२६ [१],१४२७[१], १४२८ [१-२], १४३० [१],१४३१ [२], १४३२ [१३], १४३५, १४३६ [२], १४३७ [१-२, ४-६], १४४४, १४४६, १४५२, १४५७,१४५९, १४७०तः१४७३,१४७५ तः १४७८ [२], १४८०, १४८२ तः १४८४ [२], १४८५ [१-३, ५.६], १४८७ [१-२], १४८८ तः १४९० [१], १४९१ [१],१४९२[१], १४९५ [१], १४९७ [१-३], १४९८[१], १५.०१[१], १५०२, १५०४ [१], १५०६ [१], १५०७[१], १५१३ [१], १५१४, १५२१ तः १५९३ [२], १५१४ [२], १५२५, १५२६ [३.४,७], १५२७ तः १५२९ [२], १५३० तः १५३२ [१,६], १५३३ [१], १५३४तः १५३७, १५३९ [१], १५४० तः १५४२, १५४४ [१-३], १५.४५तः १५४७ [१], १५४८त:१५५०,१५५१ [१, ४, ६, ९],१५५२तः १५५४, १५५७, १५५९ त: १५६१, १५६३ [१], १५६४ तः १५७४, १५७५ तः १५७९ सूत्राणां
सक्यत्यो सुत्तंकाइ प्रथमकण्डिका, १५८१ [१], १५८२, १५८३ [१],१५८५[१],१५८६ [१], १५८८, १५८९ [१], १५९० तः १५९५ [१], १५९६, १५९७ [१], १५९८, १५९९ [१], १६००, १६०२, १६०३ [१], १६०४ [१], १६०५, १६०६ [१], १६०७ तः १६०९, १६१२, १६१३ [१], १६१४ तः १६१६ [१], १६१७, १६१९ तः १६२६, १६२८ तः १६३३, १६३५ तः १६३८ [१], १६४०, १६४२,१६४३, १६४६, १६४७ [१], १६४८, १६४९ [१], १६५० तः १६५३, १६५७, १६५८, १६६०, १६६३, १६६५ तः १६७०, १६७२, १६७५, १६७६ [१],१६७७ [१],१६७९ तः १६९४[१०], १६९५ [१.२], १६९६ तः १६९८ [२], १७०२ [१,११],१७०५,१७०७ [१], १७०८ [१-४], १७१५, १७१८, १७२१, १७२५, १७२८, १७३१ [१],१७३४,१७३५[१], १७४२ तः १७४७ [१], १७४९ तः१७५२,१७५४ [१], १७५५ तः १७५८ [१], १७६१, १७६४,
Page #814
--------------------------------------------------------------------------
________________
२९७
मूलसहो
बीयं परिसिटुं-सदाणुक्कमो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसहो १७६५, १७६७ [१], १७६९[१],१७७० [१], १७७३ [१], १७७४[१], १७७५. [१], १७७६, १७७७ [१], १७७८, ९७८३ [१],१७८४ [१], १७८७[१],१७८८[१], १७८९, १७९२, १७९४ [१], १७२५ तः १७२.७, १८०० [३],१८०२ तः १८०६ [१], १८०७ तः १८१२, १८१४ तः १८१९,१८२१, १८२२, १८२५, १८५३, १८५९, १८६२, १८६६ तः १८६८, १८७१ [१], १८७२, १८७४ [१], १८७५[१],१८७६ [१], १८७७, १८७८ [१], १८७९, १८८० [१], १८८१ [१],१८८३[१], १८८४, १८८७ [१], १८९० [१], १८९४ [१], १९०८ तः १९१०, १९१२ तः १९१४, १९१७, १९१८,१९२१, १९२२, १९२८, १९२९, १९३६ तः १९३८, १९४० तः १९४२, १९४४, १९४५, १९४७, १९४८, १९५१, १९५४, १९५५, १९५७ [१], १९५८, १९६३ तः १९६६, १९७४, १९७५, १९७८, १९८२ तः • भाए १९८४, १९९१, १९९४, १९९५, १९९७, १९९८,
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ २००६ तः २००९ [१], २०१७,२०२२, २०२७, २०३३, २०३४ [१], २०३५,२०३८, २०४०, २०४७, २०४९,२०५१, २०५२ [१], २०५३, २०५५, २०५६, २०५७ [२], २०६०, २०६१, २०६३, २०६४, २०६६, २०६७,२०६९, २०७०, २०७२,२०७३, २०७७, २०७८, २०८६, २०८७ [१], २०८८, २०८९, २०९० [१],२०९१[१], २०९२, २०९३ [१], २०९५[१],२०९६ [१], २०९७ [१], २०९९ [१-२], २१०० [१२], २१०२, २१०३ [१], २१०५, २१०६, २११९ [१],२१२० [१],२१२१ [१],२१२३ [१],२१२४ [१], २१२५ तः २१२७ [१],२१२८[१],२१२९ [१], २१३०, २१३१, २१३३, २१३४ [१], २१३५[१],२१३७[१], २१३९, २१४० [१], २१४२,२१४३, २१४७, २१४८,२१५२तः२१५४ [१], २१५६ [१-२], २१५९ [१-२], २१६५, २१६६ [१-४], २१६८ तः २१७४ [१], २१७५ भागे १६३ तः १६६, १७५, १७८ [१], २०६
[१], २११
Page #815
--------------------------------------------------------------------------
________________
२९८
मूलसद्दो
पण्णवणासुत्तपरिसिट्टाई सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो भाग ९३, ४४०, ४४३, . भागाओ
सक्यत्यो भागात्
भाग
सुत्तंकाइ १९८ [१], ९९२ [२]
भागभागभागसहस्साई
• भागातो ० भागे
०भागं
,,६७७,६७९, ९१०[४] भागाः
१७२८ भागसहस्राणि १८१७,
१८२० भागम् २११, ६०५, १३०५, १३०८, १३६५, १३८७, १४७२, १५०२, १५०४ [१], १५०६ [१-५], १५०७ [१२], १५१३ [१.४], १५.२७, १५२८, १५२९ [१-३, ९], १५३०, १५३१, १५.३२ [१,५.६], १५४७ [१],१५५१[१, ४, ६], १७०८ [७], १७१३, १७३० [१], १७३१ [३-४], १८०३, १९९४, १९९५, १९९८,२००६, २१५६ [१],२१५९ [१], २१६०, २१६५, २१६६
[१],पृ. ४४१ टि. १ भागाः १७२१, १७२५,
१७३३ ,, १६९७ [१], १६९९ [२], १७०० [४], १७०२ [६,८,१८.२१, २५-२७, ___४५], १७११ [२] भागौ १७०० [११,१३], १७०२ [१, ५, ९, ११, १३, २२, ३६, ३७, ४३, ४८, ५८],
१७०८ [८] भागान्
१७१५ भागानि १७७, १७८
[१], १८८
• भागेण . भागेणं
भागः
२११ भागान् १७०५, १७०८ [४],१७११[२],१७२५. भागौ १७३१ [१,५] भागे १४८, १४९,१५१, १५२,१५४,१५५,१६०, १६, १६३तः १७८ [१], १७९ [१],१८१ [१], १८२ [१], १८४ [१], १८५ [१], १८८, १८९ [१], १९० [१], १९३ [१], १९५ [१], १९६, १९७ [१], १९८ [१], १९९ [१], २० [१], २०६ [१], २०७,
२०८, २१० भागेन १७१०, १७२३ ,, १६९८ [१], १६९९ [२], १७०० [२,४,९, ११,१२,१३], १७०२ [१,३-६,८,९, ११,१३, १८-२२, २४.२७, ३६ ३९,४३,४५], १७०५, १७०७ [१], १७०८ [२,४,७-८], १७११ [२], १७१२, १७१३, १७१५,१७१५,१७१८, १७२१, १७२२, १७२५, १७२७ तः १७२९,
१७३१ [१, ३.५] भागेषु १५७, १५.८ भागः ९१२ [२], ९१४ [१], ९१८ [१], ९२०, १२८८, १५४५, १७१२
भागा
०भागा
भागेसु भागो
.भागा
Page #816
--------------------------------------------------------------------------
________________
बीयं परिसिटुं- सहाणुक्कमो
२९९
मूलसहो
भाणितव्वं
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो भणितव्यम् १७९ [१], भाणियव्वा १९७ [१], ३३३,३५८, ४८८,५५३, ६६७, ६६८ [६], ६७२ [६], ७८९ भणितव्याः ३३३, ४७१,
भाणितव्वा
६५४, ६५२, ६६१, पृ. २६६टि.१,पृ.३०२ टि.४ भणितव्या १८७, ५.४, ५५८,६०८,६२५,६३८, ६६६ [३], ६६८ [७], ६६९ [२], ६७२ [४,६],
१०८८ भणितव्यानि
४६१ भणितव्यः भणितव्याः ४९९ [२],
भाणितब्बा भाणितब्वे
भाणितन्वो
सक्कयाथो सुत्तंकाइ भणितव्याः १९४, ६२९, ६९२, ८७६, ८९१, ८९५, ९८७ [१], ११२७, ११४६,११५२, ११८१, १२०५, १२१० [२, ४], १२५८ [३], १५००, १६०४ [१.२], १६४४, १६४८,१७१२, १७१५, १७२१,१७२५, १७२८, १७३३,१७६१, १७६२, १७६५ [१], १७७४ [२], १७८४ [३], १८०० [२], १८६०, १९०७, २१०४ [१], २११५ [१], २११६ [२], २११७[२], २११८[२], २१२४[४], २१४१, पृ. ३५१ टि. १,
पृ. ३८७ टि. १ भणितव्या ५४४, १०११ [२], १०८६, ११५५,
११९८, १७३६ [१] भणितव्यौ १७८४ [१] भणितव्यानि ९१० [१-३, ५],९११[१-३], ९१२ [१३],९१४ [२], ९१६ [३], १० १० [१], १०४२, १०४३ [२], १०५७, १०८४, १७०२
[२३] भणितव्याः १५८७[१] भणितव्यानि १८४२ भणितव्यः ४९६, ४९८,
१६४२ ,, १९० [१], १००८ [२], १०६४, १०९९, ११४५, १४२९,१५०९,
भाणियव्वा
भणितव्यः १८९ [१], ६४८, ६५० [१०], ६५५ [४], ६५६ [३] भणितव्याः १५८४ [१] भणितव्यम् १९२, २०९, ७४३, ८०४, ८६१, १०३१ [२], १०४९, १०६१, १०८९, ११८० [६], ११९७, १२१४, १२१७, १२४९, १२५१, १२५७ [१६], १४२८ [३], १५४३, १५५२, १५८०, १७०२ [३१], १७१७, १७४१,१७४२, १७६८ [३], १७८५, १७८६, १७९०,१७९१, १८०६ [१], १९२६, २०४६, २०५२ [३], २११०, २११९ [३],
२१२१ [२]
भाणियब्वभाणियवं
भाणियवाओ भाणियवाणि भाणियच्चे
भाणियचो
Page #817
--------------------------------------------------------------------------
________________
३००
मूलसद्दो
भाणी
भारंडपक्खी भाव
सक्कयत्थो सुक्तंकाइ भावान् २११ गा. १७० भावयितव्यम्
१६०४ [१] भस्मन् १९७ [१], २०१ [१], २०५ [१], २०६
[१], २०७ भाषकः १७३४ भाषकः २१२ गा. १८१,
१२५९ गा. २१२ भाषकाः २६४, ८६७,
८६८ भाषकाः
९०० भाषकाणाम् भाषाजातम् भाषाजातानि भाषाजातम् भाषाजातानि
+भाव
भावओ
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयस्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो १५३९ [२-४], १५९१, .भावे १५९३, १५९९ [१],
भावेयव्वं १६१४, १७६८ [१], २११७ [१], २१३९,
भास २१५५, पृ. ३३६ टि. १ वनस्पतिविशेषः ५१,५५
[३] गा. १०८ भासए भारुण्डपक्षी ८७ +भासग भाव ११० गा. १२८, २११ गा. १७०,१२५२, भासगा
१२५३, १२५५ भावे ८२९[२]गा.१९१, भासगा
८६२ गा. १९४ भासगाणं भावतः ८७७ [२,६,९,], भासज्जातं १७९७, १७९८ [१], भासज्जाता १८०० [१], २०६१ भासज्जायं भावचरमः ८२९ [२]गा. भासज्जाया
१९१
भासज्जायाई भावचरमेण ८२० [१], भासती
८२१ [१] भावतः ८७७ [११,१३], भासत्ताए
२०६६ भावसत्या-भाषाप्रभेदः
.भासत्ताए भावाः ११० गा. १२७ भासमाणे भावानाम् १ गा.२ भासर. भावितात्मनः ९९३ भासं
२१६८ भाविताः ११९६ भावेन्द्रियेषु १०६४ भासंति भावेन्द्रियाणि १००६ गा.
भासंतो ,, १०२४, १०५६ तः भासा १०५८, १०६४, १०६५,
२६४ ८७०
भावचरिमे
भावचरिमेणं
भावतो
भावसच्चा
भावा भावाण भाविअप्पणो भावियप्पणो भावियाओ भाविंदिएसु +भाविंदिय
भाषते ८५९ गा. १९२
१९३ भाषात्वेन ८७७ [१], ८७८ तः ८८०, ८८८
[१], ८८९ ,, ८९०, ८९२, ८९५ भाषमाणः भास्वर १७८ [२], १९६ भाषाम् ८५९ गा. १९२१९३, ८७१, ८७२,
८७४, ८७५, ८९९ भाषन्ते ८७१, ८७२,
८७४, ८७५ भाषमाणः ८९९ भाषा २ गा.५, ८३० तः ८३८, ८५४ तः ८६६,
भाविंदिया
भावे
भावान ११० गा.१२१
१२२
भाषाः ८५९ गा. १९२ भाषे ८५९ गा. १९३
Page #818
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसहो +भासा
भासा.
भासाए भासाचरिमेणं
भासापयं भासारिया भासिंति भासुद्देसए भासुर
१९६
भिजमाणाई भिज्जमाणाणं भिण्णाई भिल्ल
बीयं परिसिटुं-सद्दाणुक्कमो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ. भाषायाम् ८२९ [२] भुजो भुजो भूयोभूयः १११६,१८१२, गा. १९१
१८२३ भाषा १९०४ [१, ३], भुजो २ ,, १२२० तः १२२३, १९०६, १९०७
१२२५,१२५१तः१२५३, भाषया १०७, १७८ [२]
१८०५, १८०६ [१], भाषाचरमेण ८१४ [१],
१८१९, १८२२, १८२५, ८१५ [१]
१८२९,२०५२[२,४-६] भाषापदम् पृ. २२२ पं.५ भुयए
भुजपरिसर्प १५१२ गा. भाषाः १०१, १०७
२१५ भाषन्ते १०७ भुयग
भुजग भाषोद्देशके १८०० [३] भुयगवइणो भुजगपतयः १८८ भासुर-भास्वर १७७,१७८ भुयपरिसप्प भुजपरिसर्प ३८४ [२-३], [१], १८८
३८५ [१-३], ३८६ भिद्यमानानि ८८७
[१-३], ६३९ [१६.१८] भिद्यमानानाम्
भुयपरिसप्प भुजपरिसर्प ७६, ३८४ भिन्नानि ८८०
[१], ६३९ [१२, १६] मिल्ल-ग्लेच्छजातिविशेष भुयपरिसप्पथल- भुजपरिसर्पस्थलचर
पृ. ३६ टि. ३ यरतिरिक्ख- तिर्थग्योनिकभल्लातकः पृ. १७ टि. ७ जोणियपंचेंदिय- पञ्चेन्द्रियौदारिकशरीरम् बिस ५४ [८] गा. ८८ ओरालियसरीरे १४८५ [५] बिसकन्दः-मिष्टखाद्य- भुयपरिसप्पथल- भुजपरिसर्पस्थलचर
विशेषः १२३८ यरपंचेंदियतिरि- पञ्चेन्द्रियतिर्यबिसमृणाल:-मृणालिनी क्खजोणिया ग्योनिकाः ८५ ५]
भुयपरिसप्पथ. भुजपरिसर्पस्थलचराणाम् बिसः
लयराण
१४९९ [२] भृङ्गकः पृ. २९३ टि. १० भुयपरिसप्पा भुजपरिसर्पाः ८५ [१], भृङ्गपत्रम्-भृङ्गपक्ष्म
१४८५ [९] १२२७ • भुयपरिसप्पाण भुजपरिसर्पाणाम् १५२४ भृङ्गारः
८५३ भृङ्गः
१२२७ भुयपरिसप्पाणं , ८५ [५], १५११[३] भौताः १६७ तः १७४ भुयपरिसप्पेहिंतो भुजपरिसर्पेभ्यः ६४२ भीम-राक्षसाभिधानवान- +भुयमोय भुजमोचः पृ. १४ टि.१
व्यन्तरदेवेन्द्र १९२ + भुयमोयग भुजमोचकः २४ गा.१० भीमाः १६७ तः १७४ +भुयरुक्ख भुर्जवृक्षः ४८ गा.३८ भीमः-राक्षसाभिधानवान- . भुया भुजाः १७७, १७८ [१], व्यन्तरदेवानामिन्द्रः १९२
१८८, १९६ गा. १४९ । "
भुजौ १७८ [२]
भिल्लाए
भिस. भिसकंदे
नटखाद्य
भिसमुणाले
भिसे भिंगए भिंगपत्ते
भिंगारं भिंगे भीता भीम
भीमा भीमे
Page #819
--------------------------------------------------------------------------
________________
३०२
मूलसड़ो
भुसे
भुंजमाणा
39
भूअत्थेण -
भूए
भूत
भूवलता
• भूता
भूमिभागंसि भूमिभागाओ
भूमिभागातो
०
भूमिं
भूयणए
भूयवाइय
भूयवाइया
भूया
भूयाई
भूयाणं ० भूयाणंदा
भूयाणंदे
भूसण
भेए
पण्णवणासुत्तपरिसिट्टाई
मूलसड़ो
भेए
सक्कत्थो सुकाइ
तृणविशेषः पृ. २० टि. ४ भुञ्जमानाः १७७, १७८ [१], १७९ [१], १८८,
१९६
भुञ्जमानौ १७८ [२] भूतार्थेन--भूतार्थत्वेन ११०
गा. १२०
भूतः - भूताभिधद्वीपसमुद्रार्थ
१००३ [२] गा. २०६ भूत-जीव
२११
भूतलता पृ. १९ टि. १ भूतानि १७७, १७८ [१],
૧૮૮
भूमिभागे १२१५ [१] भूमिभागात १९५ [9], १९७ [१], १९८ [१], २१०, १२१५ [२-३]
१९६
دو
८२
भूमिम् वनस्पतिविशेषः ४९ गा.
४१
भूतवादित, भूतवादिकवानव्यन्तरभेदः १८८ भूतवादिता भूतवादिका वा
१९४ गा. १५१
भूताः १४१ [१], १८८ भूतान् २१५३ [४],
२१६६ [३]
१९२
भूतानाम् भूतानन्दौ, भूतानन्दःनागकुमारेन्द्रः १८१ [२] भूतानन्दः - नागकुमारेन्द्रः
१८३ [२], १८७ गा.
१४४
भूषण १७७, १७८ [१-२],
१८८
भेदः
८८१, ८८३
०
भेण
० भेएणं
भेओ
+ भेड़
भेदपरिणामे
भेदे
• भेदे
०
भेदेणं
O
भेदेणं
भेदे
भेदो
भेrपरिणामे
भेयं
भेये
भोग भोगाई
भोगवईया
भोगविसा भोगंतराए
भोगा
भोत्तूण
भोमेज
भोमेज्जग०
भोज्जा
भोयणं
सक्कत्थो
सुकाइ
भेदः ८८१, ८८४,८८६,
१२३०
भेदेन ५४ [ ७ ] गा. ८४
८८७
""
भेदः १०९९,१५३९ [४]
१९८१गा. २२२
भेदपरिणामः ९४७ भेदः ८८२, ८८४ तः
૮૮૬
2"
८८५, ८८६, १२३० भेदेन ६५० [७], १००२
""
१५८०
,, ८८७, पृ. ३५१टि. १ भेदेषु भेद: १४८५ [<], १५०४ [४], १५०९ तः १५११ [१], १५१७
[३], १५२० [३५],
१५३८, १५३९ [२-३],
१५५२
९५१
भेदपरिणामः
भेदम्
भेदः
૮૮.
૮૮૧
भोगभोगान् १७७, १७८
[१-२], १८८, १९६ भोगवतिका-लिपिभेदः
१०७
भोगविषाः - सर्पविशेषः ७९
भोगान्तरायः १६८६ भोगाः - भोगकुलीनाः, कुलार्याः
१०४
भोक्तुम् २११ गा. १७६ भौमे १८८, १८९ [१],
१९० [१]
भौमेयक १८८, १९० [२] भौमेयानि १८८, पृ०
६५ टि. १०
भोजनम् २११गा. १७६
Page #820
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसो
म अण्णाणी
33
• मइअण्णाणी मइअण्णाणीणं
मउड
मउड ०
• मउडा
• उडे
मउय
मउय ०
मउयल हुयगुणा
मउल
मउलिणो
• मउली
• मउली
सक्कत्थो
मउयफास०
मउयफासपरिणता मृदुकस्पर्शपरिणताः
मउलीमउडा
मगदंतिया
८[४],९[१-५],१० [१-२], ११ [१५], १२ [ २-८], १३ [१-५] मृदुकलघुकगुणाः [9], ९८२, ९८५ [८-९], ९८७ [३-४]
९८१
• मउयल हुयगुणाण मृदुकलघुकगुणानाम् ९८७
मयल हुयगुणाणं
म
मत्यज्ञानी ४८८, १३५२,
१८९९ [१]
मत्यज्ञानिनः २५८, २५९ मत्यज्ञानी ४७० [३] मत्यज्ञानिनाम् २५८
मुकुट
१७७, १९६ १९६
33
मुकुटाः १७७, १९५ [१], १९६
मुकुटः १९७ [२] मृदुक- स्पर्शविशेष
३३३,
१८०९
,, ५४६, १८०६
[१]
मृदुकस्पर्श ४४०, ४४१
"
बीयं परिसिहं - सद्दाणुकमो
सुतंकाइ
मूलसद्दो
मग मिकी डे
[४]
९८२, ९८५ [९], ९८७ [४]
१८८
मुकुट मुकुलिनः - सर्पभेदः ७८, ८०, पृ. ३२ टि. ५
ور
मौली
मौलयः
१७८ [२] १७८ [१], १८८, १९६
मौलिमुकुटाः १७७ मगदन्तिका -गुल्मवन
स्पतिः
४३ गा. २५.
मगर
मगरा
मगरमच्छा
मगसा
मगसिर की डे
+ मगह मगासकी डे
मगूसाण ० मग्गणं
मग्गर
मग्गरिमच्छा
मग्गिज्जइ
मग्गुसा
मघमघेंत
मघवं
मच्छंडिया
मच्छा
मच्छिय मच्छिताओ मच्छिंडिया
+ मज्जार
मज्जारय
मज्झ
३०३
सुतंकाइ
Rece चतुरिन्द्रियजीवः ५८ [१]
गा. ११०
मकर
१७७
मकराः
६२, ६६
मकरी मत्स्याः पृ. २९टि. ६ चतुरिन्द्रियजीवाः पृ. २८
टि. ८
चतुरिन्द्रियजीवः पृ. २८ टि. ८
मगधेषु १०२ गा. ११२ चतुरिन्द्रियजीवः पृ. २८
टि. ८
(?)
८८६
मार्गणम् १७९८ [१],
१८०० [१] म्लेच्छजातिविशेष पृ. ३६ टि. १६ ६३ ९२१ [१]
मकरमत्स्याः
मृग्यते
नकुलाः पृ. ३३ टि. ३
मघमघायमान १७७, १७८
[१], १८८
मघवा
१९७ [२] मत्स्यण्डिका - शर्करा विशेषः
१२३८ मत्स्याः ६२, ६३, ६४७ गा. १८४
मक्षिका ५८ [१]गा. ११० मक्षिकापत्रतः २११ मत्स्यण्डिका पृ. २९७टि. २ मार्जारः - हरिद्वनस्पतिः
४९ गा. ३९
मार्जारक
"
पृ. २० टि. १४
मध्य ५५ [३] गा. १०८, १९७ [१], १९८ [१],
१९९ [१], २०६ [१]
Page #821
--------------------------------------------------------------------------
________________
३०४
मूलसद्दो सक्कत्थो
सुकाइ
मज्झदेस
मध्यदेश
२११
मज्झिम
मध्यमा २११ गा. १६४
मध्यम
मज्झिमए
33
मज्झिम० मज्झिमउवरिम गेवेज्जग ० मज्झिमउवरिम
गेवेज्जगा १४६ [१], ७१९ मज्झिमउवरिम- मध्यमोपरितनग्रैवेयकाणाम् गेवेजाणं ४३२ [१] मज्झिमउवरिमाणं मध्यमोपरितनानाम्-ग्रैवेय
मज्झिमगाणं
पण्णवणासुत्त परिसिट्ठाई
मूलसद्दो
मज्झिमे
मझे
"
२००५
१७७
मध्यमोपरितनग्रैवेयक
४३२ [२-३] मध्यमोपरितनग्रैवेयकाः
काणाम् १८४७
मध्यम [ग्रैवेयके] २०९
गा. १५७
मध्यमकानाम्-ग्रैवेयकाणाम्
२०८
६२२
मज्झिमगेवेग मध्यम ग्रैवेयक मज्झिमगेवेज्जग- मध्यमग्रैवेयक देवानाम्
देवाण २०८, २०९ मज्झिमगेवेज्जगा मध्यमग्रैवेयकाः २०८,३३४ मज्झिमवेज्जगाणं मध्यममैवेयकाणाम् २०८ मज्झिमवेज्जाणं मध्यम ग्रैवेयकाणाम् ६०२ • मज्झिमपरिणामे मध्यमपरिणामः १७४६ मक्षिममज्झिमगे- मध्यममध्यमग्रैवेयक बेज्जग० ४३१ [१-३] मज्झिमज्झिमगे- मध्यममध्यम ग्रैवेयक देवाः वेज्जगदेवा मज्झिममज्झिमगे- मध्यममध्यम ग्रैवेयकाः १४६ [१]
७१८
वेज्जगा मज्झिममज्झिमाणं मध्यममध्यमानाम्ग्रैवेयकाणाम् १८४६
मज्झिमट्ठिमगेवे- मध्यमाधस्तनग्रैवेयक ४३०
[१-३]
जग०
मज्झिम हेट्ठिमगे - मध्यमाधस्तन ग्रैवेयकाः
वेज्जगा
मज्झिमहेट्टिमाणं
१४६ [१], ७१७ मध्यमाधस्तनानाम्ग्रैवेयकाणाम्
१८४५
मट्टमगरा
मट्ट
मट्टमगरा
मट्ठा
""
""
बनिवे
मण
मणजोगंमणजोगी
""
मणजोगीणं
० मणपज्जत्ती
• मणपज्जत्तीए
• मणअपजत्तीए- मनोऽपर्याप्तकेषु (जत्तएसु) मणजोगपरिणामे मणजोगं
सक्कत्थो
मध्यमे
मध्ये
मणपज्जवणाण
सुत्तकाइ
पृ. ५५ टि. ३
१६८ तः १७४,
१७४ गा. १३५, १७८ तः १८३ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, १८५ [१], १८८, १८९ [१], १९९ तः २०६ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, ८७७ [२०-२१] मकर विशेषः पृ. ३० टि. ३
सृष्ट १७७, १७८ [१-२],
१८८, १९६
६६ २११
२०६ [१] मृष्टानि १७७, १७८ [१],
१८८, १९६, २०६ [१],
२१०
मकर विशेषः
मृष्टा
मम्बनिवेशेषु मनः- मनः पर्यवज्ञान
• मणपजत्ती पज्जत्तए मनः पर्याप्तिपर्याप्त के
मनः पर्यवज्ञान
८२
१९२८
१९०६ मनोयोगपरिणामः ९३१ मनोयोगम् २१७३ [१], २१७४[१],२१७५ २१७४ [२] मनोयोगी १३२२, १९००
""
[२]
मनोयोगिनः २५२, ९३८,
९४३
मनोयोगिनाम् २५२ मनः पर्याप्तिः १९०४ [३] मनः पर्याप्त्या १९०७, पृ. ४०६ टि. १ तः ५
१९०४ [१] ४५२
Page #822
--------------------------------------------------------------------------
________________
मनः
बीयं परिसिटुं-सद्दाणुक्कमो मूलसद्दो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो मणपज्जवणाण. मनःपर्यवज्ञान ४९५ [१] मणभक्खत्ताए मणपजवणाण- मनःपर्यवज्ञानपरिणामः मणभक्खी परिणामे मणपज्जवणाण- मनःपर्यवज्ञानसाकार
सागारपासणया पश्यत्ता १९३७ मणसीकते मणपजवणाण- मनःपर्यवज्ञानसाकारो
सागारोवओगे पयोगः १९०९ । मणं मणपजवणाणं मनःपर्यवज्ञानम् १४२१ मणाई
[३], १४३५ १४५५ मणापत्ताए मणपज्जवणाणारिया मनःपर्यवज्ञानार्याः १०८ मणामतरिया मणपजवणाणि- मनःपर्यवज्ञानी १३५० मणपजवणाणी मनःपर्थवज्ञानी ४९६, मणामत्ताए
__ १३५० मनःपर्यवज्ञानिनः २५७, मणामयरिया २५९,१८९८ [३],
१९५४, १९५५ मणामा मणपजवणाणीणं मनःपर्यवज्ञानिनाम् २५७, मणि
२५९ • मणपज्जवणाणेसु मनःपर्यवज्ञानेषु १२१६ मणि
मणिमय मणपज्जवनाणं __ मनःपर्यवज्ञानम् १४३६ मणिरयणतं
[१.२] मणिविहाणा मणपरियारगा मनःपरिचारका:- प्रवी- मणिसलागा
चारकाः २०५२ [१,६],
२०५३ मणिसिला मणपरियारगाणं मनःपरिचारकाणाम्
मणिसिलागा प्रविचारकाणाम् २०५३ मणि मणपरियारणं मनःपरिचारणाम
मणी प्रवीचारणाम्२०५२ [६]
०मणी मणपरियारणा मनःपरिचारणा-प्रवि
मणुएसु चारणा २०५२ [१]
०मणुएसु .मणप्पभोगी
मणुएहिंतो मनःप्रयोगिणः १०७७,
•मणुएहितो १०७८, १०८३
मणुण्णतरिया • मणप्पभोगे मनःप्रयोगः १०६८ तः
मणुण्णत्ताए १०७०, १०७४, १०७५
मणुण्णस्सरया मणभक्खणं मनोभक्षणम् १८६४ मणुण्णा मणभक्खणे मनोभक्षणे १८६४ । ग.९ [२]-२०
सकयत्यो सुत्तंकाइ मनोभक्षतया १८६४ मनोभक्षी १७९३गा.२१८ मनोभक्षिण: १८६२,
१८६४ मनसिकृते १८६४, २०५२ [२, ४-६]
१५७० मनांसि २०५२ [६] मनआपतया पृ.४२२टि.६ मनोऽमतरिका १२२९ तः
१२३१, १२३० मनोऽमतया १८०६ [१],
२०५२ [२] मनोऽमतरिका १२३६,
१२३८ मनोऽमाः १८६४ मणि १७८ [१२],१८८,
१९५ [१]
१९५ [१] मणिमय १९५ [१] मणिरत्नत्वम् १४६९ मणिविधानानि २४ गा.९ मणिशलाका पृ. २९६
टि. १३ मणिशिला मणिशलाका १२३७ मणिम् ९९९ [२] मणिः ९७२ गा. २०३
१२२९. मनुजेषु १९०६
१९०७ मनुजेभ्यः ६४८ मनुजेभ्यः १४६२ मनोज्ञतरिका १२३१ मनोज्ञतया २०५२ [२] मनोज्ञस्वरता १६८४ [१] मनोज्ञाः १६८१ [१],
१६९० [२]
Page #823
--------------------------------------------------------------------------
________________
३०६
मूलसो
मणुण्णा माई मणुयअसण्ण
माए
मणुस्स
मणुस्स ० • मणुस्सखेत्ते
आउए १४७३ मणुयगतिणामाए मनुजगतिनाम्नः १७०२ [3], १७११ [9],
१७३१ [३] मनुजगतिनाम १६९४ [१]
मणुयगतिणामे
मणुयगतिपरिणामे मनुजगतिपरिणामः ९२७ मणुयगतिया मनुजगतिकाः ९४३ मणुयगती मनुजगतिः ५६२, ५६७ मणुयजोणिएहिंतो मनुजयोनिकेभ्यः ६५० [१]
मणुया
मणुस्सरुहिरे
मणुस्सस्स
मणुस्सा
Recet
सुकाइ
मनोज्ञानि १६८१ [१]
२०५२ [२]
39
० मणुस्सा
मणुयाउअस्स
मणुयाउए
मणुयाउयं मणुयाणुपुव्विणा- मनुजानुपूर्विनाम्नः
मनुजा संइयायुकम्
पण्णवणासुत्त परिसिट्ठाई
मूलसद्दो
मणुस्सा उभस्स
मनुजाः ६४७ गा. १८४,
१९७३ गा. २२०,
१९८० गा. २२१
मनुजायुषः
मनुजायुः
१७१९
१६८३
मनुजायुष्कम् १४७२
मनुष्य
23
मनुष्यक्षेत्रे
• मणुस्सखेत्तोव - मनुष्यक्षेत्रोपपातगतिः वायगई
मणुस पंचेंद्रिय मनुष्य पञ्चेन्द्रियौदारिक
ओरालियसरीरे शरीरम्
१७०२ [३८]
६४८
५९, ६७१
८२, ९३, १५४, १७६
१०९६
१४८२
१२२९
मनुष्यस्य
४५२
मनुष्याः ९२, १३८, २१९, २२५, २२६, २८०, ३३४,४३९,६११,६२१, ६५६ [१], ६७३ [१], ७३३, ८५०, ८७६, ९४३, २०३६, २१४६ मनुष्याः ९२, ९३, ५८५, १४०४, पृ. १०९ टि. १
मनुष्यरुधिरम्
मणुस्सा उयस्स मणुस्साण
• मणुस्साण
मणुस्साणं
०
• मणुस्साणं
मणुस्सी
मणुसीओ
मणुस्सीण
मणुस्सीणं
मस्से
मणुस्से
मणुस्सेसु मस्से हिं मणुस्सेहिंतो
०
सक्कत्थो
मनुष्यायुषः
सुतंकाइ
१७१०,
१७२६, १७३०[३]
१७२३
मनुष्याणाम् ६५६ [३]
,, ७६०, ७६१, ७६९,
"
७७०
,, १७६, २२५, २२६, ३९० [१], ४५२, ४८९ [१], ४९० [१], ४९१ [१], ४९३ [१], ४९५ [१], ४९७, ७३५,
७४८, ९२१ [9], १०५० [१], ११६४ [१], १९२६, २१३१, पृ. ७९ टि. २, पृ.४३३
टि. १
मनुष्याणाम् ९३, ३९० [२-३], ३९१, ३९२ [१-३], ५८६, ७४९, ११६४ [२], १२५७ [१३-१४], २०८५ गा. २२७
७५०,
मानुषी ८५१, १७४५,
१७४९, १७५२
मानुष्यः २२६, २८१, ३३४
मानुषीणाम् १२५७[६] ,, २२६, ११६४ [४] मनुष्यः ४५२,४९० [१], ४९५ [१], ८४९,८५२,
१२५८ [७] मनुष्येषु६६६ [१],६६७, ६६८ [१], ६७२ [५]
६७२ [५]
९२१ [१] ६३९
[१, २३], ६४५ [३],
""
मनुष्यैः मनुष्येभ्यः
Page #824
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसदो
बीयं परिसिह-सदाणुकमो
३०७ सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ ६५० [११], ६६२ मणूसपंचेंदियओ. मनुष्यपञ्चेन्द्रियौदारिक
[१-२], पृ. १७७ टि. २ रालियसरीरे शरीरम् १४८७ [१], • मणुस्सेहिंतो मनुष्येभ्यः ६३९ [२३.
१५०१ [१] २५], ६६२ [२.७], • मणूसपंचेंदियो- मनुष्यपञ्चेन्द्रियौदारिक
६६५ [२] रालियसरीरे शरीरम् १४८७[१-२] मणुस्सो मनुष्यः १७४५, १७४९, मणूसपंचेंदियवे. मनुष्यपञ्चेन्द्रियवैक्रिय
पृ. २१२ टि. ३-४ __ उब्वियसरीरस्स शरीरस्य १५३१ मणुस्सोरालिय. मनुष्यौदारिकशरीरस्य मणूसपंचेंदियवे- मनुष्यपञ्चेन्द्रियवैक्रियसरीरस्स
१५१३ [१] उब्वियसरीरे शरीरम् १५१९ [१], मणूस मनुष्य ६३५, १०३४,
१५२५ ११५५, १४५६,१७७९, ० मणूसपंचेंदिय- , १९०० [४] वेउब्वियसरीरे
१५१९ [१-४] मणूस० ,, १०४१ [६], मणूसस्स मनुष्यस्य ४८९ [१], १०४७ [२], १०४९,
४९० [१], ४९१ [१], १०५५ [२], १४३३,
४९३ [१], ४९५ [१], १८८० [५], २१६४
४९७, १०३४, १०४३ मणूसाहारगसरीरे मनुष्याहारकशरीरम्१५३३
[१.२, ५.६], १०६१,
१५५०, १६३५ [५], • मणूसाहार- मनुष्याहारकशरीरम्१५.३.
१६३९, १६४५ १६५५., गसरीरे
१६५६, १६६१, २०९" मणूसाहारयसरीरे ,, १५३३ [२
[२], २०९६ [२], मणूसखेत्ते मनुष्यक्षेत्रम् १५५६
२११९[४], २१२० [३] मणूसं
मनुष्यम् पृ. ३०२ टि. ३ मणूसखेत्तोववा- मनुष्यक्षेत्रोपपातगतिः मणूसा मनुष्याः ६८२, ६९८,
- १०९: मणूसखेत्तोववा- मनुष्यक्षेत्रोपपातगतिः
१०८३, १०८९,११४२, यगती
१०९.
११५२, १२०५, १४१६ • मणूसखेत्तोववा- मनुष्यक्षेत्रोपपातगतिः
[२], १७६१, १७६५ यगती १०९.
[२],१७७४ [२], १७९४ मणूसत्ते मनुष्यत्वे १०४१ [६].
[३], १८२६, १८६१, १०४३ [२], १०४६
१८८६, १८९९ [२], [३],१०४७ [२],१०५०
१९३४, १९६१,१९७०, [१], १०५५ [३].
१९७८,१९९५,२०७५, २१०७, २११३,२११०
२०८२, २१३१ [४], २१२० [२-३]. ०मणूसा
मनुष्याः ६२४, ११५२ २१२३ [२-३], २१२४ मणूसाउमस्स मनुष्यायुषः १७०१ [३]
[२-३] मणूसाण मनुष्याणाम् ९८८,१५३९
[३]
तगती
Page #825
--------------------------------------------------------------------------
________________
३०८
मूलसहो
मणूसाण
मणूसाणं
.मणूसाणं
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयस्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ [३], १५४४ [२],
१७८३ [२], १७८८ [२], १६४४,२०११, २०३०,
१८८१ [२], १८९० [२], २०४४, २०९९ [२]
१८९२, २११४ २१६५, मनुष्याणाम् ९०८,१०३८
२१६९ [२], १०५० [३], | मणूसेसु मनुष्येषु ६७६, १४०८ १०७५, ११४२,११४७,
[३], १४२१ [१], ११८१, १२५७ [१],
१४३५, १४४०, १८८२ १६३८ [२], १६४९
[२], १९०४ [१], [२], १७८१, १७८४
२११९ [३] [३], १९५२, १९८२, • मणूसेसु मनुष्येषु ६६८ [७],६६९ २०२०, २०२५,२०९२,
[१], ६७२ [५], ६७६, २०९९, २१२३ [३],
१४२८[४], १९०३ [२], २१२४ [३], २१५२,
१९०५[२], २१०० [२] पृ. ४३३ टि. १ मणूसेहितो मनुष्येभ्यः ६५५ [१], मनुष्याणाम् ११६४ [३],
६६२ [६] १२५७ [३, ५, ७, ११,
०मणूसेहितो १२] मणे
मनः पृ. ४०० टि. १ मनुष्यात् १५८९ [३]
मनसि २०३४ गा. २२४ मानुषी १२६३ [२], मणोजे
मनोज्ञः-गुल्मवनस्पतिः १२६९, १७४७ [२],
४३ गा. २४ १७५२ मणोरमाई मनोरमाणि २०५२ [२,४] मानुष्यः १४१६ [२] मणोसिला मन:शिला २४ गा. ९ मानुषीणाम् १२५७ मणोसुहता मनःसुखता १६८१ [१] [८, ११-१३]
मणोहराई
मनोहराणि २०५२ [२] , १२५७ [४, १०] मण्णामि- मन्ये ,, १२५७ [२] मतिअण्णाण मत्यज्ञान ४४४ तः४४८, मनुष्यः ४८९ [१],४९१
४६७ [१], १९२८, [१], ४९३ [१], ४९७,
१९२९, १९३२ [१] ४९८, ९९४,९९९[१], मतिअण्णाण , ४४०, ४४१, ४४३, १२१२, १२५८ [१-२,
४७० [१], १९३१ ६, ८], १२६३ [१], मतिअण्णाणसागा. मत्यज्ञानसाकारोपयोगः १२६९, १४४२, १६०४
रोवोगे १९०९, १९१३, १९२१ [१], १६४२, १६४७ •मतिअण्णाणिस्स मत्यज्ञानिनः ४७० [१] [२],१६७६ [२], १६७८ मतिअण्णाणी मत्यज्ञानी ४७८, ४९६, [२],१७४७[२],१७५१,
१३५२ १७५६ [२],१७६३ [२],
मत्यज्ञानिनः ९३८, ९४० १७७३ [२], १७७७[२],
[१], ९४१ [१]
"
•मणूसातो मणूसी
मणूसीओ मणूसीण
मणूसीण मणूसीणं मणूसे
Page #826
--------------------------------------------------------------------------
________________
मधु
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ ० मतिअण्णाणी मत्यज्ञानी ४७० [१२] । .मल्लदामकलावा माल्यदामकलापानि १७७ मतिअण्णाणीणं मत्यज्ञानिनाम् २५९ । मल्लदामे माल्यदाम १२३१ •मतिअण्णाणीणं , ४७० [१] मल्लिया
मल्लिका ४३ गा. २५ मतिअण्णाणे मत्यज्ञाने १९१७ मविजमाणा मीयमानाः ५४ [११] मतिणाणसागारोव- मतिज्ञानसाकारोपयोगः
गा. १०४.१०५ भोगे
१९१३ मसमा
वनस्पतिविशेषः ५४ [८] ० मत्तिया मृत्तिकाः २३.
गा. ९२ मत्तियावह मृत्तिकावती-नगरी १०२ मसारगल्ले मसारगल्लः-मणिविशेषः गा. ११५
२४ गा. १० मदणसलागा मदनशलाका-रोमपक्षी ८८ + मसूर मसूरः ५० गा. ४२ +मांग गुच्छवनस्पतिविशेषः ४२ मसूरचंदसंठाण- मसूरचन्द्रसंस्थानसंस्थितम्
गा. २२ संठिए ९७४ [२], १४९०[१] मधू
१२३७
१५४२, पृ. २४१ टि. ३ ममसा वनस्पतिविशेषः पृ. २५ मसूरचंदसंठिए मसूरचन्द्रसंस्थितम् टि. ५
९८५ [२] मय मद १२३७ मसूरा
रोमपक्षिविशेषः ८८ मयणिज्जा मदनीया १२३७ मसूराचंदसंठाण- मसूरचन्द्रसंस्थानसंस्थितम् मयहरगत्तं प्रधानत्वम् पृ. ५७ टि.
संठिए
पृ.३३२ टि. १ २, पृ. ५९ टि. ५, पृ. महइमहालया महामहालयाः १७४
६५ टि. ९ महज्जुईया महाद्युतिकौ १७८ [२], मयूरा मयूराः ८८
१८९ [२] +मरगय मरकतः २४ गा. १० महज्जुतीया महाद्युतयः १७७, १७८ मरण
मरण १ गा. १, २११, २११ गा. १६६ गा. महड्डिया महर्द्धिकाः १९३ [१], पृ. १७९, २१७० [२] गा.
२८६ टि. १ २३०, २१७६ गा. २३७ महदीया महर्द्धिको १८४ [२] मरणे मरणसमुद्धातः २०८५ गा. महता
महता १७७, १७८ २२७
[१-२], १९६ +मरुयग मरुबकः-हरितवनस्पतिः
महतिमहालया महामहालयानि २१० ४९ गा. ४१ महत्तरगत्तं महत्तरकत्वम् १७८ [१],
पृ. ५७ टि. २, पृ. ५९ +मलया मलयेषु १०२ गा. ११४
मलयाः-म्लेच्छजातिमलया
टि. ५, पृ. ६५ टि. ९
गुच्छवनस्पतिविशेषः पृ. विशेषः ९८
१८ टि. १२ माल्य १७८ [१], १८८, महदंडए महादण्डकः२१२गा.१८१
१२३० महब्बला महाबलाः १७७,१७८[१] मल्ल
., १७७, १७८ [१.२], महयरगत्तं महत्तरकत्वम्१७७, १७८ १८८, १९६
[२], १८८, १९६
महत्थे
मल्ल
Page #827
--------------------------------------------------------------------------
________________
३१०
मूलसद्दो
महया - ०
महल
महं
०
महंतीए
महाकम्मतरागा
+ महाकंदिय
महाकंदिया
०
महाकाए
महाकाया
० महाकाया
• महाकाला
• महाकालाणं
महाकाले
महाकाले
महाधोसे
महाजाई महाजुइया
महाजुतीया महाणिया
सकयत्थो
महता
महत्
महान्तम्
महत्याः महत्तरकर्माणः
पण्णवणासुत्तपरिसिट्टाई
सुत्तकाइ
मूलसद्दो
૧૮૮
महाणुभागा
पृ. ५६ टि. ५
२१६९
१७४४
११२९,
११३२
महाक्रन्दितः - वानव्यन्तरदेवजातिः ९४ गा. १५.१ महाक्रन्दिताः - वानव्यन्तरदेवविशेषाः महाकायः - भुजगपत्यभिधानवानव्यन्तरदेवाना
१८८
मिन्द्रः १९२ गा. १५० महाकायाः - वानव्यन्तरदेवविशेषाः
महाकायौ, महाकायःमहोरगाभिधानवानव्यन्तरदेवानामिन्द्रः १९२ महाकाली, महाकालःपिशाचाभिधानवानव्यन्तरदेवानामिन्द्रः १८९
[२], १९३ [२] महाकालयोः, महाकालःपिशाचाभिधानवानव्यन्तरदेवानामिन्द्रः १९४ महाकाल:- पिशाचामिधानवानव्यन्तर देवानामिन्द्रः १९१ [२], १९२ गा.
१४९
महाकाल:- महानरकः
"
૧૮૮
महानिरयाः
महाघोषः - स्तनितकुमा
रेन्द्रः १८७ गा. १४४ महाजातिः ४३ गा. २६ महाद्युतिकाः १९६
१८१ [१] १७४
१७४
""
महाणुभावा
महादंडयं
महानील
महापातालाणं
महापुरिसा
०
महापुरिसे
महापड
महाबला
०
23
०
महाभीमे
महाभीमा
०
महामंडलिय •
महायसा
महारोरुए
० महालया
महालिया
सक्कत्थो सुकाइ
महानुभागाः १७७, १७८
[१], १८८, १९६ महानुभागौ १७८ [२] महानुभावाः पृ. ५६ टि.
१५, पृ. ६५ टि. ४ महादण्डकम् ३३४ महानील १७८ [२], १७९ [२], १८० [२] महापातालानाम् १५५१ [४]
महापुरुषौ, महापुरुषःकिम्पुरुषाभिधवानव्यन्तरदेवानामिन्द्रः १९२ महापुरुषः- किम्पुरुषाभिधानवानव्यन्तरदेवानामिन्द्रः
१९२ गा. १५०
५१ १८८, १९६
१७८ [२] महाभीमः
महापुण्डरीकम्
महाबलाः
महाबलौ
महाभीमौ
राक्षसाभिधानवानव्यन्तर
देवानामिन्द्रः
महाभीमः - राक्षसाभिधानवानव्यन्तरदेवानामिन्द्रः
१९२ गा. १४९
महामण्डलिक
८२ महायशसः १७७, १७८
[१], १८८, १९६
१७८ [२]
१७४ १७४
महालयाः
महती १५०२, १५०४
[9], १५०६ [१], १५०७ [१], १५१३ [१], १५२७तः १५२९ [२], १५३०, १५३१,
१५३२ [१,६], १५३५
महायशस महारौरवः
१९२
Page #828
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
महिड्डिए
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो १५४५ तः १५४७ [१], महासोक्खे १५४८ तः १५५०, महाहिमवंत.
१५५१ [१, ४, ६, ९] महाविदेहेसु महाविदेहेषु ८२, १५४ महिड्डिया महाविदेहेहिं महाविदेहैः ९७ [१] महाविमाणस्स महाविमानस्य २११ महाविमाणा महाविमानानि
पृ. ७७ टि. २ महावीर महावीरम् १ गा. १ महिड्डिया महावेदणतरागा महत्तर वेदनाः ११२८,
११४४ ० महिड्डिया महासक्खा महाश्वाक्षाः पृ. ५६ टि.१६ महासक्खे महाश्वाक्षःपृ. ४४३ टि.१ महिड्डीए महासरीरा महाशरीराः ११२४,
११४२ महासुक्क महाशुक्र १९६, ६२२, महिड्डीया
पृ. १६९ टि. १ महासुक्क. , १५३२ [५], महिड्डीया २००३, २०५१, २०५२
[१] महासुक्कदेवा महाशुक्रदेवाः ७०८ महासुक्कदेवाणं महाशुक्रदेवानाम् ५९५ ० महिड्डीया महासुक्कवडेंसए महाशुक्रवतंसकः २०३ [१] महासुक्कस्स महाशुक्रस्य २०४ [१] महित्थे महासुक्का महाशुकाः २०३ [१],
पृ. ४५ टि. २ महिया महासुकाणं महाशुक्राणाम् २०३ [१] महासुक्के
महाशुक्रः २०३ [१२] महिया महाशुक्रे २२३ [७], ३३४, ४२१ [१३], महिल
१८३६ महिस महासते
महाश्वेतः-वानव्यन्तरेन्द्रः महिसा
१९४ गा. १५३ महिसी महासोक्खा महासौख्यौ १७८ [२] महासोक्खा महासौख्याः १७७, १७८ ० महिसीओ
[१], १८८, १९६, • महिसीणं
२०७, २१०
३११ सक्कयत्यो सुत्तंकाइ महासौख्यः २१६९ महाहिमवन्त १०९८ महर्द्धिकः १९७ [२]] महर्द्धिकाः १७८ [१], १८४ [१], १८६ [१], १८२ [१], १९० [१], १९५ [१], १९९ [१],
११९१ तः ११९४ महर्द्धिको १८९ [२],
१९५ [२] महर्द्धिकाः ११९१, ११९२, ११९४, ११९७ महर्द्धिकः १८२ [२], १८३ [२], १८६ [२],
१९० [२], २१६९ महर्द्धिकौ १७८ [२], १८१ [२], १९३ [२] महर्द्धिकाः १७७, १८१ [१], १८२ [१], १८८, १९६, १९७ [१],
२०५ [१] , पृ. २८६ टि.
४-५-७.८-१० गुच्छवनस्पतिविशेषः
४२ गा. २२ महिका २८ [१],
पृ. १४ टि. १ महितानि १७७, १७८
[१], १८८ मिथिला १०२ गा. ११४ महिष
१९६ महिषाः
७२ महिषी-राज्ञी १९९ [२]
,-कासरी ८५३ महिष्यः-राइयः १९९[१] महिषीणाम् - राजीनाम् १७८ [१], १७९ [२],
Page #829
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
सकयत्थो सुत्तंकाइ नकुलाः ८५ [१] " पृ. ३३ टि. ३ मण्डल १९५ [१] मण्डलिनः माण्डलिक माण्डलिकाः १४०६ गा.
महुओ
मण्डलिकत्वम् १४६६ मण्डलिका ३४ [१] मण्डलिकावातः ३४ [१] मण्डलिवातःपृ. १६ टि. ३ मण्डित १७८ [१.२]
१७८ [१-२] मण्डूकी-वनस्पतिः ४९ गा.
३१२
पण्णवणासुत्तपरिसिटाई
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसहो महिसीणं १८० [२], १८२ [२], मंगुसा
१८८, १९० [२], मंगूसा १९५ [१], १९६, १९७ मंडल
[२], १९८ [२] मंडलिणो महिसे
महिषः ८४९, ८५२ मंडलिय. महिसो ,, पृ. २१२ टि. ४
+मंडलिय मधूकः ५४ [१] गा. ४९ +महुरतण तृणविशेषः ४७ गा. ३६ मंडलियत्तं महुररस मधुररस
० मंडलिया महुररस.
४४०, ४४१ मंडलियावाए महुररसणामे मधुररसनाम १६९४[११] मंडलिवाए महुररसपरिणता मधुररसपरिणताः ८ [३], मंडित
९ [१.५], १० [१-२], मंडित११ [५], १२ [१८], मंडुक्की
१३ [१-५] महुररसपरिणामे मधुररसपरिणामः ९५४ मंडूए महुररसा मधुररसा-वनस्पतिः
मंडओ ५४ [१] गा. ५० मंझ्यगती महुररसो
मधुररसः पृ. २१७ टि. ३ महुरा
मथुरा १०२ गा. ११६ मंडूसाण ० महुराई मधुराणि १८०६ [१], मंढ
१८०९ +मंतिय महुरादीणं
मधुरादीनाम् १७०२ [३१] मंथं महुरो मधुरः ८७७ [१२] मंदकुमारए महुसिंगी मधुश्शृङ्गी-वनस्पतिः ५४
[१] गा. ४९ मंदकुमारिया महेसक्खा महेशाख्याःपृ.५६ टि.१६ मंदर महेसक्खे महेशाख्यः पृ.४४३ टि. १ महेसरे
महेश्वरः-वानव्यन्तरेन्द्रः ।
१९४ गा. १५२ मंदरपव्यय महोरगच्छायं महोरगच्छायाम् १११४ मंदरस्स महोरगा महोरगाः-उरःपरिसर्पवि
शेषाः ७७, ८३ ,, -वानव्यन्तरदेवविशेषाः
१४१ [१] महोरगाणं महोरगाणाम् १९२ मंस मंकुणहत्थी मत्कुणहस्ती
मण्डूकः ११११ , पृ. २७१ टि. ८ मण्डूकगतिः ११०५,
११११ (१) पृ. २१९ टि. ८ म्लेच्छजातिविशेष ९८ तृणविशेषः पृ. २० टि. १ मन्थानम् २१७२ मन्दकुमारकः ८३९ तः
८४३ मन्दकुमारिका , मन्दर-मन्दरनामकद्वीपसमुद्रार्थे १००३ [२]
गा. २०६ मन्दरपर्वत १०९८ मन्दरस्य १७९ [१], १८० [१], १८२ [१], १८३ [१], १९० [१], १९१ [१], १९७ [१],
१९८ [१], १०९८ मांस १६७, १६८, १७०
तः १७४
"
Page #830
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
सक्कयत्थो
सुकाइ
मंसकच्छभा
६४
मंसकडाई
मांसकच्छपाः मांसकटाहम् पृ. २५ टि. ११ मांसला पृ. २३९ टि. १८
मंसला माइमिच्छद्दिट्टिउव- मायिमिथ्यादृष्टयुपपन्नकाः
वण्णगा
९९८, २०४६, २०८३ मायिमिथ्यादृथ्र्यः ११३९
माइमिच्छदिट्ठी माइमिच्छद्दिट्ठी- मायि मिथ्यादृष्टयुपपन्नकाः
उबवण्णगा
माइमिच्छद्दिो
ववण्णगा
माईवाहा + माउलिंग
माउलिंगाण
माउलिंगी
माडलुंगाण
• माऊणं
माएज्जा
माटुंबियं
माढरी
माण
माण ●
माणसाई
माणसा
माणसण्णा माणसमुग्धाए
माणसमुग्धाएणं
माणस मुग्धाओ माणसरहियं
""
वीयं परिसिहं - सहाणुकमो
मूलसदो
माणसं
माणसं जलाए
द्वीन्द्रियजीवाः ५६ [१]
मातुलिङ्गः ४१ गा. १६ मातुलिङ्गानाम् पृ. २९६
टि. ४
४२ गा. १९
मातुलिङ्गी
मातु लिङ्गानाम्
११४४
११४६
११२२,
१२३५
मातॄणाम्
७७३ [२]
मायात् २११ गा. १७३
११०८ ५४
[१] गा. ५० १७३७ [४]
पृ. ३११ दि. १
कम् माठरी - वनस्पतिः
मान
९५८
माणकसाए माणसायपरिणामे मानकषायपरिणामः ९२९ माणकसायी मानकषायिणः २५४ माणनिस्सिया माननिःसृता - भाषाभेदः
मानकषायिणाम्
२५४
मानकषायिषु १८९५ [३]
मानकषायः
८६३ मानसंज्ञा ७२५, ७२६ मानसमुद्घातः २१३३ मानसमुद्घातेन २१४२ तः २१४५ [१],२१४६ मानसमुद्धातः २१३९ मानसरहिताम्- मनोरहिताम् २०५४ मा २२६
माणसंजलणे
माणसा ० माणिभद्दा
माणिभद्दे
माणुसणं माणे
,,
मागेण
देवानामिन्द्रः
माणिभद्र : - यक्षाभिधानवानव्यन्तरदेवानामिन्द्रः
१९२ गा. १४९
मानुषाणाम् २११गा. १७१ मानः १६७०,१६९१[४] माने ८६३ गा. १९५ मानेन ९६० [३] ९६१ [३], ९६२ [३], ९६३
[३], ९६४ [१], ९६५ [१], ९६६ [१], ९६७ [१], १५८०
२११ १२५२, १२५३, १२५५ मायिन् पृ. ४२० दि. २ मायाकषायी १३३२ मायाकषायिणः २५४ माया मायाषाणाम् २५४ मायमिच्छद्दिवि मायिमिध्यादृष्टयुपपन्नकाः
""
पृ. ४२७ टि. १-३ माया १६७०, १६९१ [४], १७३७ [४] मायायाम् ८६३गा. १९५ मायया ९६० [३] ९६१ [३], ९६२ [३], ९६३ [३], ९६४ [१], ९६५ [१], ९६६ [१], ९६७ [१], १५८०
माताए
• माताए
मादि मसाई
वण्णगा
माया
+ माया मायाए
सक्कयत्थो
मानसीम्-वेदनाभेदम्
२०६४ २०६५ मानसज्वलनस्य -संज्वलनमानस्य १७०० [६] मानसवलने पृ. ३७२टि. २ मानसी वेदनाभेदः २०६३ माणिभद्रौ, माणिभद्रःयक्षाभिधवानव्यन्तर
३१३
मात्रया
""
सुतंकाइ
१९२
Page #831
--------------------------------------------------------------------------
________________
३१४
पण्णवणासुत्तपरिसिट्टाई मूलसद्दो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ मायाकसाई मायाकषायी पृ.३११ टि.२ +माल
माल:-गुच्छवनस्पतिविशेषः मायाकसाईसु मायाकषायिषु १८९५[३]
४२ गा. २३ मायाकसाए मायाकषायः ९५८ माल
माला १९७ [२] मायाकसायपरिणामे मायाकषायपरिणामः ९२९ मालव
मालव-म्लेच्छजातिविशेष मायाणिस्सिया मायानिःसृता-भाषामेदः
मालवंतपरियाय माल्यवत्पर्याय-पर्वत१०९८ मायामोसविरयस्स मायामृषाविरतस्य १६४५, माला माला १७७,१७८[१-२],
१८८, १९६ मायामोसेणं मायामृषेण १५८०,१६३९ माला
१८८ मायावत्तिया मायाप्रत्यया-क्रियाभेदः मालिणो सर्पभेदः ८०
११२९, ११३९,११४१, +मालुय मालुकः-वृक्षविशेषः ४० ११४२, १६२१,१६२४,
गा. १३ १६२९, १६३३, १६५२, मालुया मालुका-वल्लीविशेषः ४५
गा. ३२ मायावत्तियाओ मायाप्रत्ययाः १६६३
त्रीन्द्रियजीवाः ५७ [१] मायासण्णा मायासंज्ञा ७२५, ७२६ मास.
माष ५० गा. ४२ मायासमुग्याए मायासमुद्धातः २१३३ मासचुण्णाण माषचूर्णानाम् ८८४ मायासमुग्धाएणं मायासमुद्धातेन २१४२ तः मासपण्णी माषपर्णी-वनस्पतिः २१४४ [१],२१४५[१]
५४ [१] गा. ५१ मायासमुग्धातो मायासमुद्धातः २१३९ मालपुरि मासपुरी-नगरी १०२ गा. मायासंजलणाए मायासज्वलनस्य-संज्व
११६ लनमायायाः १७०० [] मासला
मांसला १२३७ मारणंतियसमुग्घाए मारणान्तिकसमुद्धातः माससिंगाण माषफलीनाम् ८८६ २०८६, २०८९,२०९० मास
मासम् ५७२,१७००[६] [१], २०९१ [१-२], मासं
५७२ २०९२,२१४७त:२१५२ मासा
मासौ ५७३, १७०० [५], मारणंतियसमुग्घा- मारणान्तिकसमद्धातेन ९९३, १५४५ तः १५४७ मासा
मासाः ५७४, ५९७, [१], १५४८ तः१५५०,
५९८, १२८३ १५५१ [१, ४, ६, ९], मासावल्ली वल्लीविशेषः ४५ गा.३१ २१२५ तः २१२७[१],
पर्वगवनस्पतिविशेषःपृ.१९ २१२८ [१], २१२९
टि. १५ [१], २१३०, २१३१, मासेहिं
मासाभ्याम् १७२६ २१५६ [१] मासो मासः १७३७ [४] मारणंतियसमु. मारणान्तिकसमुद्धातः माहिंद माहेन्द्र १९६, २१०, ग्याओ २०१६ [१],२११८[१],
६२२, ६३४, १०३५, २१३९
२०५१
एणं
मासे
Page #832
--------------------------------------------------------------------------
________________
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो
३१५ मूलसहो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ माहिंद. माहेन्द्र पृ. ७२ टि. ४
९४१ [१], ११२९, माहिंदग० माहेन्द्रक २०० [१]
११४१, ११४२,१३९९, माहिंदगदेवा माहेन्द्रकदेवाः ७०५,
१४०२ तः १४०६
• मिच्छदिट्ठी मिथ्यादृष्टयः ११३९ माहिंददेवाणं माहेन्द्रदेवानाम् ,९२ मिच्छद्दिट्ठीणं मिथ्या दृष्टीनाम् २५६ माहिंदवडेंसए माहेन्द्रवतंसकः २०. [१] मिच्छट्ठिीसु मिथ्यादृष्टिषु १८८८ माहिंदा माहेन्द्राः १४४ [१] मिच्छद्दिट्ठोव- मिथ्यादृष्टयुपपन्नकाः माहिंदाणं माहेन्द्राणाम् २०० [१] वण्णगा
११४६ माहिंदाणं माहेन्द्रयोः २०१ [१] मिच्छादसण- मिथ्यादर्शनपरिणामः माहिंदे माहेन्द्रः २०० [१२] परिणाम
माहेन्द्रे २२३ [४],३३४, मिच्छादसणवत्तिया मिथ्यादर्शनप्रत्यया४१८[१-३],१५३२[५]
क्रियामेदः ११२९, १८३३
११३९, ११४१,११४२, माहिंदेसु माहेन्द्रेषु २०५२ [१]
१६२१, १६२६, १६२७ माहेसरी माहेश्वरी-लिपिविशेषः
[१], १६३४, १६३५ १०७
[१, ४],१६५०,१६५७, मिग० मृग
__ १६५८, १६६० मिगवालुकीफले मृगवालुक्कीफलम् पृ.२९". मिच्छादसणव- मिथ्यादर्शनप्रत्ययया टि. ८ त्तियाए
१६३१, १६५४ मिच्छत्तवेदणिजस्स मिथ्यात्ववेदनीयस्य १७२९, मिच्छादसणव- मिथ्यादर्शनप्रत्ययाः
१७३७ [२] त्तियाओ मिच्छत्तवेयणिजस्स मिथ्यात्ववेदनीयस्य १७०० मिच्छादसणव- मिथ्यादर्शनप्रत्ययानाम् [२], १७०८ [२], त्तियाण
१६६३ १७१८, १७२२, १७२७ मिच्छादसण- मिथ्यादर्शनशल्यविरतः मिच्छत्तवेयणिजे मिथ्यात्ववेदनीयम् १६८२. सल्लविरए १६४६, १६४७ [१]
१६९१ [२] मिच्छादसणसल- मिथ्यादर्शनशल्यविरतस्य मिच्छत्तं
मिथ्यात्वम् १६६७ विरयस्स १६५७, १६५८, १६६० मिच्छत्ताभिगमी मिथ्यात्वाधिगमिनः मिच्छादसणसल्ल- मिथ्यादर्शनशल्यविरताः २०४९, २०५० विरया
१६४८ मिच्छत्तेणं मिथ्यात्वेन १६३७ मिच्छादसणसल्ल- मिथ्यादर्शनशल्यविरमणम् मिच्छदिट्टि मिथ्यादृष्टि ९९८, २०४६
वेरमणे
१६४० मिच्छद्दिटि. ,, ६६२ [६], १५३३ मिच्छादसणसल्लेणं मिथ्यादर्शनशल्येन
१५८०, १५८४ [१] मिच्छट्टिी मिथ्यादृष्टिः ८२, १३४४, मिच्छादंसणिस्स मिथ्यादर्शनिनः १६२६
१७५०, १७५१ मिच्छादिट्ठी मिथ्यादृष्टिः १७४६ मिथ्यादृष्टयः ९३, २५६,
मिथ्यादृष्टयः पृ. २७५ ३३४, ९३८, ९४० [१],
दि. ३
Page #833
--------------------------------------------------------------------------
________________
३१६
मूलसद्दो
मितवालंकी
मियवालुकी
मियवालुकीफले
मिया
मिरिए मिरियचुण्णाण मिरियचुण्णे मिलक्खा
मिलक्खू मिलिया मिस्साण • मिस्सिया मिहू
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयस्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो मृगवालुकी-वनस्पति- ० मुक्केलगा विशेषः पृ.२९५ टि.७ " , ५४ [१]गा. मुक्केलया
__५०,१२३३ मृगवालुकी फलम् १२३३ मृगाः ७२,८३२ मुग्गचुण्णाग मिरिचम् १२३४ मुग्गपण्णी मिरिचचूर्णानाम् ८८४ मिरिचचूर्णम् १२३४ मुग्गसिंगाण म्लेच्छाः पृ. ३६टि.१-२. मुग्गा
मुञ्च ९७[२], ९८
मुच्चंति मिलिताः १०८३, १६४३ मुञ्चेन्जा मिश्राणाम् ५३ गा. ४५ मुणाल मिश्रिता
मुणालिया वनस्पतिविशेषः ५४ [१] ० मुणाले
गा. ४७ मुणिणा मिञ्जाः-बीजानि ५४[८] मुणेयवा
गा. ९५ ,,-फलानि ५४ [८] गा.
९१ मिञ्जा
१२३१ मेण्टकमुखाः पृ. ३६टि ३ मुत्तालए मिश्रकाः १९८०गा. २२१ मिश्रयोनिकाः ७६३ मुत्तिसुहं मिश्रयोनीनाम् ७६३ मिश्राहारा: १७९४[१,३] मिश्रिता-योनिमेदः ७५४
मुद्दग तः ७५६, ७५८, ७६१ मृदङ्ग १७८ [१], १९६
मुद्दिय मुक्त १७७, १७८ [१],
मुद्दियासारए
१८८ मुक्तानि ९१० (२-४],
मुद्धया ९११[१-३], ९१२ [२], ९१४ [१-२], ९१६ [१-२], ९१८[१-२], मुरंड९२०, ९२१[१-२]
मिजा
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ मुक्तानि ९११ [१], पृ.
२२७ टि. १-२ मुक्तानि ९१० [१४], ९१२[२], ९१८[१२],
९२२ मुद्गचूर्णानाम् ८८४ मुद्गपर्णी-वनस्पतिविशेषः
५४ [१] गा.५१ मुद्गफलीनाम् ८८६ मुद्गाः ५० गा. ४२ मुच्यते २१७४[१] मुच्यन्ते ६७३ [२] मुच्येत् १४२१ [५] मृणाल
२११ मृणालिका १७८ [२] मृणालयोः ५४[८]गा. ८८ मुनिना १ [गा. १] मुणितव्याः-ज्ञातव्याः ४३ गा. २६, १८७ गा.१४६
गा. १४८ मुणितव्यानि-ज्ञातव्यानि
१०६७ मुक्तालयः-ईषत्प्राग्भारकार्थे
२११ मुक्तिसुखम् २११गा.१७२ मुक्ति:-ईषत्प्राग्भारकार्थे
२११ गुच्छवनस्पतिविशेषः
पृ. १८ टि. १० मुद्रा १७८ [१२] मृद्वीका ४५ गा. ३१ मृद्धीकासारकः
मृद्वीकासारः १२३७ ग्राहविशेषः ६५ मुर्मुरः ३१ [१]
१७७ मुरण्ड-म्लेच्छजातिविशेष
पृ. ३६ टि, ४
मिजिया मिंढयमुहा मीसगा मीसजोणिया मीसजोणीणं मीसाहारा मीसिया
मुत्ती
मुइंग
मुद्दा
मुक्क
मुक्केलगा
मुम्मुरे मुयंग
Page #834
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
मुरुड
मुसल
मुसंढि
मुसावारणं
९८
मुशल १७७, १७८[१],
१८८
शस्त्रविशेषः
१७७
मृषावादेन १५७६ [१],
१६३९
मुसावायविरयस्स मृषावादविरतस्य १६४५
मुसुंढि
शस्त्र विशेषः १७८ [१],
मुसुंदी
मुहुत्त पुहुत्तस्स (तृप. प.)
मुहुत्ता
मुहुत्ता
मुंजपाडयारा
मुंडे
मूयलि
मूलए
०
• मूलए
+ मूलग
+ मूलग
मूलग्ग ० मूलस्स
वयं परिसिहं - लहाणुकमो
मूलसो
मूला
० मूला
मूले
सक्कत्थो
सुत्तकाइ
मुण्ड - लेच्छजातिविशेष
१८८
वनस्पतिविशेषः ५४ [१]
गा. ४७
मुहूर्त
मुहूर्तपृथक्त्वाद् वा ६९५,
७०० तः ७०३
मुहूर्ताः १६९९ [१], १७०२[५४],
१७०३
[9]
मुहूर्तान् ५६० तः ५६३, ५६५ तः ५६९, ५७६ तः ५७८, ५८४ तः ५९२, ६०७, १७३९ [३]
मुखपादुकाकारा:--
शिल्पार्याः १०६
१४२० [८],
१४२१ [२-३]
९८
मुण्ड:
म्लेच्छ जातिविशेष
मूलकः - वनस्पतिः
५४
[१] गा. ४८ १२३३
मूलकम् मूलक:- हरितवनस्पति
विशेषः
४९ गा. ४० - औषधिवनस्पति
"
विशेषः ५० गा. ४३ मूलाग्र ५५ [३] गा. १०९ मूलस्य ५४ [३] गा. ५६, ५४[४] गा.६६,५४[५] गा. ७६, ५४[६] गा.८०
93
मूसगाण
मूसयाण
मूसंगाण
मूसा
मे
मेच्छो
• मेत्ताइं
०
०
• मेत्ताए
मेत्ताओ
O
O
• मेत्तीए
O • मेत्ते
• मेत्तेणं
मेद ०
मेय
मेरए
मेरतिए
मेलि मिंदा
मेसरा
मेहमुहा
सा
मेहुणसण्णा - ०
मेहुणे
मेहुणे
मुद्दा
मो
मोगली
सक्कत्थो
सुत्तकाइ
मूलानि
४०, ४१
मूलानि ५५ [३] गा. १०८
मूलम् ५४ [३] गा. ५६,
३१७
५४ [४] गा. ६१ ५४ [९] गा. ९७
मूले
(?) मूषकाणाम् ૮૮૬
पृ. २१९. टि. ७
पृ. २१९ टि. ७
भुजपरिसर्पविशेषः ८५ [१] मे मम ८४१ तः ८४३,
८४६ तः ८४८
म्लेच्छः २११ गा. १७४ मात्राणि
१९९५
मात्रया पृ. ३२ टि. १४ मात्राः ९११[२], ९२४
मात्रया
_८२,९३ मात्रम् ९७६ [४], २१५३[१],२१५६[१],
२१५९ [१], २१६६ [१] मात्रेण ९१६ [२] मेद
१६७ तः १७४ मेद - म्लेच्छजातिविशेष९८
रकम् १२३७ मैरेयकः पृ. २९६ टि. १४ सर्पभेदः
७९
"
रोमपक्षिविशेषः
मेघमुखाः - अन्तद्वीप
९५
मनुष्याः मैथुनसंज्ञा ७२५, ७२६
७३०, ७३१, ७३३ तः ७३६ १६३९ १५७८ [१] मेण्मुखाः - अन्तद्वीप
मैथुने
मैथुन
ec
९५.
मनुष्याः पादपूरणे १८७ गा. १३९ वल्ली विशेषः ४५ गा. ३२
Page #835
--------------------------------------------------------------------------
________________
३१८
मूलसदो
+मोग्गर
मोग्गर मोत्तिया मोयइ
मोरगीवा मोस
मोसभासगा मोसभासगाणं मोसमासत्ताए मोसमासाए मोसमणजोगं मोसमणप्पमोगे
पण्णवणासुत्तपरिसिट्टाई सकयस्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो मुद्गरः-गुल्मवनस्पतिः ४३
गा. २५ मुद्गर-आयुधविशेष १८८ द्वीन्द्रियजीवाः ५६ [१] मोचकी-वृक्षविशेषः २०
गा. १३ मयूरग्रीवा १२२७ म्लेच्छजातिविशेष पृ. ३६
टि. १२ मृषाभाषकाः ५०० मृषाभाषकाणाम् ९०० मृषाभाषात्वेन ८९२,८९३ मृषाभाषया ८९० मृषामनोयोगम्२१७४ [२] मृषामनःप्रयोगः १०६८,
१०७४ मृषावाग्योगम् २१७४ [३] मृषाम् ८७१, ८७४,
८७५, ८९९ मृषम् ८७०, ८९८ मृषा-भाषाभेदः ८३१ तः ८३८, ८५४ तः ८५७,
८६१, ८६३, ८९७ मोह-मोहनीय १७४२ मोहनीयस्य१६८२,१७४३ मोहनीयम् १५८७ [१], १६६५, १६७८ [१], १६८२, १७६६, १७८६,
१७९२ [१] ,, १६८२, १६९१ [१]
मोसवइजोगं मोसं
सक्कयस्थो सुत्तंकाइ २८ [२], २९, ३०, ३१ [२], ३२, ३३, ३४ [२], ३५ तः ३५, ३८ गा. १२, ३९, ४० गा.१३ तः १५,४१ गा. १६ तः १८, ४२ गा. १९ तः २२, ४३ गा. २४ तः २६, ४४ गा. २७, ४५. गा. २८ तः३२, ४६ गा. ३३-३४, ४७ गा.३५. ३६, ४८ गा.३७-३८, ४९गा. ३९ तः ४१, ५४ [१] गा. ४७, ५४ [-]] गा.८५, ५४[८]गा. ८६ गा. ८८ तः ९३ गा. ९६, ५४[९] गा.९७, ५५[३] गा. १०७ तः १०९, ५६ [२], ५७ [२], ५८ [१] गा. ११०, ५८[२], ६०, ६४, ६६, ६८[१], ६९, ७५[१], ७६, ७८, ८४ [१], ८५ [२], ९१ [१], ९१ [४] गा. १११, ९७[२], ९८, ९९, १०२ गा. ११२ तः ११७, १०३ गा. ११८, १०७, १०९, ११० गा. १२०-१२१ गा. १२३ गा. १२६ गा. १२९, गा. १३१-१३२, ११२ तः १३२, १३४तः १३८, १४० [२], १४१ [२], १४२ [२], १४३, १४४ [२], १४५, १४६ [२], १४७ [२], १५०, १५३, १५५ तः १५७, १५९, १६२, १७४ गा. १३६,
मोसा
मोहमोहणिजास्स मोहणिज
मोहणिजे
च २ गा. ४-५ गा. ७, ३, ४, ८ [२], १४, १५, २० तः २२, २४ गा. ८ गा. १०.११, २५ [१], २६, २७,
Page #836
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
सक्कयत्यो सुत्तंकाइ ५००, ५०५, ५०८, ५०९, ५११, ५१३, ५२९ [१], ५३० [१], ५३३ [१], ५३५ तः ५३९ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, ५४१ [१], ५४२ [१], ५४३ [१], ५४४, ५४७ [१], ५५४ . [२-३], ५५५ [१], ५५६ [१], ५५५ [१], ५५९ गा. १८२, ५९१, ६२२, ६३५, ६४७ गा. १८३, ६६८[५], ६७४, ६७९, ६८१, ६९२,
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसहो १७७ गा. १३७, १७८ [१], १७९ [१-२], १८० [२], १८२ [२], १८७गा.१४३ गा.१४५ तः १४८, १८८, १९० [२], १९२ गा.१४९, १९३ [१], १९४ गा. १५२-१५३, १९५ [१२], १९६, १९७ [१-२], १९८ [२], २०१ [२], २०२ [२], २०३ [२], २०४ [२], २०६ [२] गा. १५६, २१०, २११ गा.१५८ गा.१६० गा.१६२ तः १६५ गा.१६७ गा. १६९ गा.१७१ गा. १७८, २१२ गा.१८०१८१, २२५ तः २२७, २३२ तः २३४, २३७ तः २३९, २४१ तः २४४, २४६,२४७, २४९, २५० [१-७], २५१ तः २५५, २५७ तः २७१, २७३ तः २७५, ३२५, ३२७, ३२९ तः ३३३, ३५३, ३५८, ३६१, ३६७, ४३८, ४४०, ४४४ तः ४४८, ४५२, ४५३, ४५५ [१], ४५६ [१], ४५७ [१], ४६२ [१], ४६४ [१], ४६६ [१], ४६७ [१], ४६८ [१], ४७० [१], ४७३ [१], ४७४ [१], ४७५ [१], ४८५ [१], ४८७ [१], ४८८, ४९६, ४९७,
७३७, ७५३, ७६०, ७६१, ७६३, ७६९, ७७०, ७७२,७७३ [३], ७७५, ७७७ तः७८१, ७८३ तः७८८,७९० गा. १८५ तः १८७, ७९७, ८०२ तः ८०६, ८२९ [२] गा. १९१, ८३३ तः ८३५, ८५९ गा. १९२-१९३, ८६१, ८६२ गा. १९४, ८६३ गा. १९५, ८६४, ८६६ गा. १९६-१९७, ८६७, ८६८, ८७७ [२३], ८७७ [२३] गा. १९८, ८८७, ९००, ९१० [१-४], ९११ [१-३], ९१२ [२], ९१४ [१.२], ९१६ [१-२], ९२०, ९२१ [१-२], ९२२, ९२५, ९३२, ९४८, ९४९, ९५३,
Page #837
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसहो
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयस्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो ९५५, ९५७, ९७२ गा. २०३, ९८२, ९८३ [२], ९८४, ९८७ [१,४], ९८८, ९९३, ९९४,
१००१, १००३ [२]] गा. २०४ तः २०६, १००६गा.२०७,१०१७, १०२०[१], १०२१ [१], १०२४, १०२८ [१], १०३५,१०४९, १०७२, १०७७, १०७८, १०८१ तः १०८३, ११००, ११०२, ११०३, ११२४ तः ११२८, ११३२, ११४१, ११४२, ११४४, ११४६, ११४७,११५२, ११७० तः ११७४, ११७६, ११७८, ११८० [१, ५-१०], ११८२ [१-३], ११८३ [१-३], ११८५ तः ११९४, ११९७, १२०५, १२४७ तः १२४९, १२५७ [१२.१३], १२५९ गा. २११-२१२, १३०३, १३१८, १३१९, १३६४, १३६७,१३६२,१३७१, १३७६,१३७९, १४०४, १४०६, १४०६ गा. २१३, १४११, १४४०, १४६५, १४७३, १४७८ [१-२], १४८०, १४८२, १४८३, १४८४ [१२], १४८५ [१-३, ५.७], १४८६ [१-३], १४८७ [१२], १५०६ [५],
सकयल्यो सुसकाइ १५११ [१,३], १५१२, १५१२ गा. २१५.२१६, १५१३ [४], १५१४, १५१९[२], १५२०[५], १५२३ [१-३], १५२६ [१], १५२९ [१-५], १५३२[१], १५३९[३], १५४४ [२],१५५१ [३], १५६३ [१], १५६८, १५६९, १५७३, १५८३ [१-३], १५९९ [२], १६०१, १६०४ [१-२], १६३९, १६४३, १६४५, १६४९ [१], १६५६, १६६३,१६६४गा. २१७, १६७०, १६८९ [१], १६९० [१], १६९१ [१३], १६९४ [१८], १६९५ [१], १६९७, १६९८ [१.२], १६९९ [१-२], १७०० [२,११०,१२], १७०२ [१,३, ५.९, ११, १३, १८. २२, २४-२५, ३६-३९, ४२-४५, ५४, ५८], १७०३ [१], १७०४, १७१०, १७११ [२], १७२३, १७३२, १३४, १७३५ [१], १७३७ [१-४], १७३९ [१३], १७४१, १७५७, १७५८, १७६०, १७६१, १७६३ [३], १७६४, १७६५ [२], १७७४ [१], १७७८, १७८०, १७८१, १७८३ [२], १७८४ [१-३], १७८९, १७९६,
Page #838
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
बीय परिसिटुं-सहाणुकमो सक्थत्यो सुत्तंकाइ । मूलसहो १८१७, १८१८, १८२१, १८६०, १८६५ गा. २१९, १८६९ [१], १८८० [१],१८८५[४], १८८६, १८९२, १८९३, १८९५.[३], १८९८ [३], १८९९[२],१९०० [२], १९०३ [४,६], १९०४ [१], १९०६, १९०७, १९०८, १९१२, १९१४, १९१६, १९२०, १९२४, १९३६,१९४०, १९४२, १९४८,१९५०, १९५८, १९७१, १९७३ गा. २२०, १९८०गा. २२१, १९८१ गा. २२२, १९८२, २०३२ गा. २२३-२२४, २०३६, २०४६, २०५३, २०५४ गा. २२५, २०५७ [५], २०७२, २०७५,२०७७, २०७८, २०८३,२०८५, २०९९ [२], २१२५ तः २१२७[१],२१२८[१], २१२९ [१], २१३०, २१३१,२१३९,२१४२, २१४३, २१५३ [६], २१६८तः २१७० [१] गा. २२८, २१७० [२] गा. २२९, पृ. २२ टि. ११, पृ. ३९ टि. २, पृ. ५७ टि. २, पृ. १६३ याणइ टि. १, पृ. १६५ टि.१, याणति
पृ. ३५९ टि. २ याणंति च २ गा.६,२४,२८[१], ३१ [१], ३४ [१],४०, ४१, ४२ गा. २३, ४४
सक्कयस्थो
सुत्तंकाइ तः ४९, ५० गा. ४३, ५१, ५१ गा. ५०, ५२, ५४ [१] गा. ५३, ५४ [२] गा. ५४, ५४ [३] गा. ५६ तः ६५, ५४ [४] गा. ६६ तः ७५, ५४ [५] गा. ७६ तः ७९, ५४ [६] गा. ८० तः ८३, ५४ [८] गा. ८७ गा. ८९, ५४ [११], ५५ [३] गा. १०८,५६ [१], ५७[१], ५८[१], ६३, ६७,७१, ७३,७४, ७९, ८०, ८३, ८५[१], ८७, १०५, १०६, १७८ [२], १८० [२], १८२ तः १८६ सूत्राणां द्वितीयकण्डिका, १८९ [२], १९० [२], १९१ [२], १९३ [२], १९५ [२], १९७ [१.२],१९८[२], १९९ [१-२], २०० तः २०४, २०५ [२], २०६ [१-२], ८४९ तः ८५३, ८६६ गा. १९६,१६७९, १६८०, पृ. ७१ टि. २ तल
१८८ च २ गा. ५, ५४ [८] गा. ८७, १८७ गा. १४३-१४४, १९४ गा.
१५२ जानाति
१६७९ जानन्ति ९९५[१],९९६, ९९८, २०४३, २०४६ म्लेच्छजातिविशेषःपृ.३६
टि.९
यल
या
य
येचस
आ९ [२] - २१
Page #839
--------------------------------------------------------------------------
________________
रय
३२२
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई मूलसद्दो सक्कयस्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयस्थो सुत्तंकाइ
१९७ [१], १९८ [१],
२१०, १२१५ [२-३] रहणप्पभा रत्नप्रभा पृ. १९३ टि.१ .रमणिजातो रमणीयात् १९६ ० रइणो रतयः
रम्मग रम्यक
१०९८ रहत रचित
रम्मगवासेहिं रम्यकवः रइय
१८८ रम्मय
रम्यक १२५७ [१३]] ०रइया रचितानि १७७, १७८
रजस् [१], १८८ रयण
रत्न १७७, १७८ [१२], रतिकाः १९५ [१]
૧૮૮ •ई रतयः १८८ रयण.
रत्न
१गा.२ रक्खसा राक्षसाः १४१ [१],१८८ रयण
१९५ [१] रक्खसाणं राक्षसानाम् १९२ ०रयणत्तं रत्नत्वम् १४६७तः१४६९ रतण
रत्न
१९५ [१] रयणप्पभं रत्नप्रभाम् १९६३,१९६४ रतणप्पभा रत्नप्रभा
७७७ रयणप्पभा रत्नप्रभा ७७४, ७७५ रतणप्पभाए रत्नप्रभायाः १९५ [१], रयणप्पभाए रत्नप्रभायाः १६८, १७७, १९६, ७७७
१७८तः १८४ सूत्राणां रत्नप्रभायाम् ३३४
प्रथमकण्डिका, १८६ [१], रतणप्पभापुढविनेर- रत्नप्रभापृथ्वीनैरथिकेभ्यः
१८८, १८९ [१], १९० इएहिंतो ६५६ [२]
[१], १९३ [१], १९७ रतणवडेंसए रत्नवतंसकः १९८ [१]
[१], १९८ [१], २१०, .रतणामया रत्नमयानि १९६
२१७ [६], ७७७,८०४, रतिणामाए रतिनाम्नः १७०२ [१७
८०६, १९९८ रती रतिः १६९१ [५]
रत्नप्रभायाम् १४८, १६७ • रतीए रत्योः १७० [९] रयणप्पभाओ रत्नप्रभातः १४६८ .रतीणं
१७०० [१२] रयणप्पभापुढविणे- रत्नप्रभापृथ्वीनैरयिकः रक्त
१७८ [२] रइए १४४४, १४५७, १४५९ रत्तकणवीरए रक्तकरवीरकः १२२९ रयणप्पभापुढविणे- रत्नप्रभापृथ्वीनैरयिकेभ्यः रत्तचंदण रक्तचन्दन १७७, १७८ रहएहितो
[१], १८८ रयणप्पभापुढविणे- रत्नप्रभापृथ्वीनैरयिकरत्तबंधुजीवए रक्तबन्धुजीवकः १२२९ रइयखेत्तोववा- क्षेत्रोपपातगतिः रत्ता रक्ताः १८७ गा. १४७ तगती
१०९४ रत्ताभा रक्ताभाः
रयणप्पभापुढविणे- रत्नप्रभापृथ्वीनैरयिकपञ्चेरत्तासोगे
रक्ताशोकः १२२९ रइयपंचेंदियवे. न्द्रियवैक्रियशरीरम् रत्तुप्पले
रक्कोत्पलम् १२२९ उब्वियसरीरे १५१७[१-२],१५२३ [२] रमणिज रमणीय १७८ [२]
, १५१७ [२] • रमणिजसि रमणीये १२१५ [१] रयणप्पभापुढ- रत्नप्रभापृथ्वीनैरयिकस्य करमणिजाओ रमणीयात् १९५ [१], विणेरइयस्स
१४४४, १४५९
Page #840
--------------------------------------------------------------------------
________________
३२३
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो रयणप्पभापुढविणे- रत्नप्रभापृथ्वीनैरयिकाः । रयणीओ
१४१० [२], १४१४[२],
१९८४, २०५७ [२] रयणप्पभा. रत्नप्रभापृथ्वीनैरयिकाणाम् पुढविणेरइयाणं १६८, १५२३ [२],
१५२९ [२] ० रयणे रयणप्पभापुढ- रत्नप्रभापृथ्वीनैरयिकेषु विनेरइएसु
६७२ [२] रयणप्पभापुढ- रत्नप्रभापृथ्वीनैरयिकेभ्यः रययखंडाण विनेरइएहित्तो ६५५ [२], ६५६ [२]
.रवेण रयणप्पभापुढ- रत्नप्रभापृथ्वीनरयिकाः .रवेणं विनेरइया ६०, २१६ [२], ५६९,
६०७, ६४० रस रयणप्पभापुढ- रत्नप्रभापृथ्वीनरयिकाणाम् विनेरइयाणं २१०, ३३६ [१]
,, ३३६ [२-३] रयणवडेंसए रत्नवतंसकः २०६ [१] रयणं
रत्नम् .रयणं
१ गा. ३ रयणा
रत्नानि १४०६ गा.२१२ ०रयणामए रत्नमयः १९७ [१] रयणामयस्स रत्नमयस्य १८८, १८९
[१],१९० [१], १९३[१] ०रयणामया रत्नमयौ २०६ [१]
रत्नमयाः १९५ [१], १९८ [१], १९९ [१], २०५ [१], २०६ [१] रत्नमयानि १७७, १७८ [१], १८८, १९७ [१], १९८ [१], १९९ [१],
२०६ [१], २०७, २१० रयणि
रलि २११ गा. १६४ रयणिपुहत्तिया रलिपृथक्त्विकाः ८३ रयाण
रत्निम् रयणी
रत्नि: २११ गा. १६५, १५२९[३],१५३२ [७],
१५३५ । रसगुणे
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ रत्नयः २११ गा. १६४, १२२९ [२-३], १५३२
[१, ५] रत्नी १५२९ [४-५],
१५३२ [६] रत्नम्-रत्ननामाभिधद्वीपसमुद्रार्थे १००३ [२] गा.
२०५ रजतखण्डानाम् ८८२ रवेण ,, १७८ [१-२], १८८,
१९६ रस ९ [१-५], १० [१.२], ११ [१.५], १२ [१८], १३ [१-५], ४४४ तः ४४८, ४५२, ४५५ [१-३], ४५६ [१], ४५७ [१], ४५९ [१], ४६२ [१], ४६६ [१], ४६७, ४६८ [१], ४७० [१], ४७३ [१], ४७४ [१], ४७५ [१], ४७७ [१], ४८१ [१], ४८२ [१], ४८३ [१], ४८५ [१], ४८७ [१], ४८९ [१], ४९० [१], ४९१ [१], ४९३ [१], ४९५ [१], ४९७,५०४,५१०, ५१९, ५२४, ५२५[१], ५३८ [१], ५४८ [१], ५५४ [१], ५५७ [१], ५५८, १२१८ गा. २१० रसतः ९ [१-५], १० [१], ११ [१५], १२ [१-५, ८], १३ [२-३],
१८०९, पृ. ७ टि. २ रसगुणान् १८०१
रसओ
Page #841
--------------------------------------------------------------------------
________________
३२४
मूलसद्दो
रसचरिमेणं
रणामे
• रसणा मे
रसतो
रसं
रसा
० रसा
रसाई
रसाणं
रसाणि
रसादेसेणं
रसावरणे
रसिंदियताए
रसनाम
रसतः १० [२], १२
[६-७], १३ [१, ४-५],
८७७ [१२], १७९९, १८०१
रसपरिणताः = [3]
रसपरिणता रसपरिणया
७
रसपरिणामे + रसभेय
रसपरिणामः ९४७, ९५४ रसभेदः-वनस्पतिः ५४
[१]गा. ५१ रसवन्ति - रसोपेतानि ८७७
रसवंताई
[६, ११], १७९७ रसविण्णाणावरणे रसविज्ञानावरणम् १६७९ २१६९
रसे
• रसे
रसेणं
रसेहिं
• रसेहिं
रसो
रो
सक्कयत्थो
रसचरमेणं
रसनाम
"
रसम् रसाः ४५८, ४६९, ४७६, ४८४,४९२,१६८१ [१],
१६८४ [१]
३३३
रसान्
९९० [४] रसानाम् १७०२ [३१] रसान् ९९० [४] रसादेशेन २५ [३], २८ [४], ३१ [४], ३४[४],
५५ [३]
१६७९
रसावरणम् रसेन्द्रियतया २०५२ [२] रसे ८२९ [२] गा. १९१
१२२९, १२३७
२१६९
"
रसेन रसैः
"
पंण्णवणा सुत्त परिसिट्टाई
मूलसद्दो
५४५
सुकाइ
८२६ [१],
८२७ [१] १६९३,
१६९४ [११]
१६९४ [११]
रसः
सो
૪૪૨
[१],५४७ [१]
८७७ [१२]
२८ [१]
रहच्छायं
राइण्णा
रहचक्कवालसंटाण- रथचक्रवालसंस्थानसंस्थितः
संठिए
राई दिएहिं राई दियतिभागेण इंदियाई
राग
रागं
रागे
० रागे
रागेण
रातिंदिसतं
रातिंदियाई
रातिंदियाणं
रातिंदियाणि
राम०
+ रायगिह
रायवलो
हंसा रायाणीनिवेसेसु रायं
० राया
०
रायाणो
सक्कत्थ
का
२१६९
१११४
रथच्छायाम्
राजन्याः- राजन्य
कुलीनाः, कुलार्याः १०४ रात्रिन्दिवैः १७२३ रात्रिन्दिवत्रिभागेन १७२३ रात्रिन्दिवानि ५९२,
१२९६, १३१७ १८८
राग
रागम् - रक्तवर्णम् १२२० रागः - कषायभेदः १६७० रागः - रक्तवर्णः
१२२९,
१२३०
रागेण
१६७०
५९६
रात्रिन्दिवशतम् रात्रिन्दिवानि ३६० [१,३], ३६२ [१,३], ३७० [१,३], ५९१,
५९३ तः ५९५, १२८२ रात्रिन्दिवानाम् पृ. ११९
टि. १ रात्रिन्दिवानि ५७०
राम १०२गा. ११७ राजगृहम् १०२ गा. ११२ राजवल्ली ५४ [१]गा. ५० राजहंसाः राजधानीनिवेशेषु ८२
૮.
राजानम्
११०८
राजः १७९ [२] १८० [२], १८२ [२], १८३ [२], १८५ [२] १८६ [२], १९० [२], १९१ [२], २०१तः २०६ सूत्राणां द्वितीयकण्डिका राजौ १७८ [२], १८१ [२], १८४ [२], १८९ [२], १९३ [२]
Page #842
--------------------------------------------------------------------------
________________
रूवं
बीयं परिसिटुं-सदाणुक्कमो
३२५ मूलसद्दो
सक्कयस्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्यत्यो सुत्तंकाइ +रालग रालकः ५० गा. ४३ रूव
रूप २०५२ [२] रासभी रासभी पृ.२११ टि. ७ रूव.
रूप ९२१ [१] रासि राशि १९७ [१], २०१ रूवग
रूपक पृ. ६५ टि. १ [१], २०५ [१], २०६ रूवपरियारगा रूपपरिचारकाः- प्रवी[१], २०७
चारकाः २०५२ [१, ४], रासी राशिः २११गा.१७३,
२०५३, ९२१[१] रूवपरियारणं रूपपरिचारणाम्-प्रविचारासी राशिः १२२९, १२३१
रणाम् २०५२ [४] राहवः-राहुनिकायदेवाः रूवपरियारणा रूपपरिचारणा --प्रविचा१९५ [१]
रणा २०५१ [१] ०रुह
सचिः ११० गा. ११९तः रूवविसिट्ठया रूपविशिष्टता १६८५ [१] १२२ गा. १२४-१२५ रूवसच्चा रूपसत्या ८६२ गा. १२७ गा.१२९-१३० रूवसहगएसु
रूपसहगतेषु १६३९ रुहल
रुचिर १९५ [१] रूवसहगतेसु " १५७८ [१] ० रुई रुचिः ११० गा. ११९ गा.
रूपम्
८५३ १२३ गा. १२६ गा. १२८ रूवा
रूपाणि १६८१ [१], रुक्खमूला वृक्षमूलानि ५५ [३] गा.
१६८४ [१] १०७ रूवाई
,, ९९० [२], २०५२ रुक्खं
वृक्षम् १२१५ [३] रुक्खा वृक्षाः३८गा.१२,३९,४१
रूपान्-रूपात्मकान् ९९२ रुक्खाणं वृक्षाणाम् ५३ गा. ४४ ०रुक्खे
वृक्षः ४८ गा. ३८ रूविअजीव पज्जवा रूप्यजीवपर्यवाः ५००, + रुप्प रूप्यम् २४ गा. ८
५०२, ५५८ ० रुप्पपट्टे रूप्यपट्टः १२३१ रूविअजीवपण्णवणा रूप्यजीवप्रज्ञापना ४,६, रुप्पिवासहरपव्वय रुक्मिवर्षधरपर्वत १०९८ म्लेच्छजातिविशेष ९८ रूवी
बहुबीजवृक्षविशेषः ४२गा. रुयए
रुचक:-पृथ्वीकायभेदः २४ गा.१०
रूपे ८६२ गा. १९४, ,, -द्वीपः समुद्रश्च १००३
२०३२ गा. २२४ [२] गा. २०४
रूपेषु १५७८ [१], रुयग रुचक १७८ [२]
१६३९ रुचकः पृ. १४ टि. १ रेणुया रेणुका-वनस्पतिः ५४[१] रुरुः-वनस्पतिः ५४[१]
गा. ५१ गा. ४८ रोएइ रोचयति ११० गा. १२० ,, -द्विखुरपशुविशेष ७२ रोएजा रोचयेत् १४२० [४-५], रुहिर रुधिर १६७ तः १७४
१४३७ [४] .रुहिरे रुधिरम् १२६९ । रोज्झा
गवयाः
रूवेसु
रुयगे
७२
Page #843
--------------------------------------------------------------------------
________________
३२६
मूलसद्दो रोम
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्यस्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो रोम-म्लेच्छ जातिविशेष लयाओ
ललंत
लवणसमुद्दे
"
रोमग रोयए रोरुए रोवेइ रोसग रोहिणीया रोहियमच्छा रोहियंसे
लघणे
सक्कयत्यो सुत्तंकाइ लताः ललत् पृ. ६५ टि. १ लवणसमुद्रः १००३ [२] लवणसमुद्रे १०९८ लवणः-समुद्रः १००३
[२] गा. २०४ लवणोदकम् २८ [१] लवङ्गवृक्षः ४८ गा. ३८ लघुक-स्पर्शविशेष १८०६
रोमक-,,पृ.३६ टि.२२ रोचते ११० गा. १२३ रौरवः
१७४ रोचते पृ.३९ टि.३ म्लेच्छजातिविशेष ९८ त्रीन्द्रियजीवाः ५७ [१] रोहितमत्स्याः ६३ तृणविशेषः ४७ गा.३५
लवणोदए लवंगरुक्खे लहुआ
लउए लउस
वृक्षविशेष ४१ गा. १८ लकुश-म्लेच्छजातिविशेषः
T०लक्ख लक्खणंलक्षणं
लक्खारसे लट्ठदंता
लघुकाः-स्पर्शविशेषाः५४६ लहुय
लघुक-स्पर्शविशेष ९८१ [१], ९८२,९८५[८-९],
९८७ [३-४], १८०९ लहुयत्तं लघुकत्वम् ९९४ लहुयफास. लघुकस्पर्श ४४०, ४४१, लहुयफासपरिणता लघुकस्पर्शपरिणताः ८[४],
९ [१-५], १० [१-२], ११ [१-५], १२[१-२,
४.८], १३ [१-५] लहुया
लघुका:-त्रीन्द्रियजीवाः
पृ. २८ टि. ४ • लहुयाणं लघुकानाम्-स्पर्शविशेषा
णाम् लान्तकः २०२ [१२] लान्तके २२३ [६], ३३४, ४२० [१-३],
१४७०, १८३५ लंतग
लान्तक १९६, २१०, ६२२, ६३४, १०३५,
२०५१ लंतगदेवा लान्तकदेवा: २०२ [१],
लण्हा
हंतए
लक्षाणि ९१[४]गा.१११ लक्षणम् २११ गा.१६९ लक्षणम् ५४ [१०] गा.
१०१ लाक्षारसः १२२९ लष्टदन्ताः-अन्तर्वीपमनुष्याः श्लक्ष्णानि-मसृणानि १७७, १७८ [१], १८८,१९६, २०६ [१], २१०,२११ लताः ३८ गा. १२ लब्धिम्
८७५ लब्धिः १००६ गा.२०७
१०११ [१] लभेत १४२० [२-३], १४२१ [२], १४२५ [२], १४२८[२],१४३१ [२], १४३२ [२-३], १४३७ [२-३], १४४४ तः १४४९, १४५२, । १४५७, १४५९, १४६०, १४६३, १४६४, १४६८
लता
लद्धि लद्वी ० लद्धी लमेजा
०लंतगदेवा लंतगदेवाणं
२००२ लान्तकदेवानाम् २०२
[१], ५९४ लान्तकवतंसकः २०२[१]
लंतगवडेंस
Page #844
--------------------------------------------------------------------------
________________
३२७
मूलसहो
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ १८०० [२-३], १८०१,
१८०९ रूक्षाः-रूक्षस्पर्शाः १२४१ रूक्षः-रुक्षस्पर्शः ५५३
लुक्खे
रूक्षेण ९४८ गा. २०० रूः-रूक्षस्पर्शः ५०४, ५५० [१], पृ. १५४ टि.
घीयं परिसिटुं-सहाणुकमो
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ मूलसहो • लंतगेसु लान्तकयोः १५३२ [५],
२०५२ [१] लंतयस्स लान्तकस्य २०३ [१] • लुक्खाओ लंतया
लान्तकाः १४४ [१] लंभणमच्छा मत्स्यविशेषः ६३ • लुक्खे लाअ-० गोमयोपलेपन १७७,१७८ लुक्खेण
[१], १८८ • लुक्खेहिं +लाढा लाटासु १०२गा.११६ लाभविसिट्रया लाभविशिष्टता १६८५[१] लाभंतराए लाभान्तरायः १६८६ +लुणय .लायण्णत्ताए लावण्यतया २०५२ [२] लेक्खविहाणे लालाविसा लालाविषाः-सर्पमेदः ७९ लेप्पारा लावगा लावकाः-रोमपक्षिणः ८८ लावण्णे लावण्यम् १६८४ [१] लेमूलमच्छा लित्त
लिप्त १६७ तः १७४ लिवी लिपिः
लेसणया लिवीए लिप्याः
१०७ लेसा लुक्ख रूक्ष-स्पर्शविशेषः ५२५
[१], ५४७ [१], ५४८
[१],५५१ [१] लेसाओ • लुक्खत्तगेण रूक्षत्वेन ९४८ गा. १९९ लुक्खफास० रूक्षस्पर्श ४४०, ४४१ लुक्खफासणामे रूक्षस्पर्शनाम १६९४
लेसागती
[१२] लेसापरिणामे लुक्खफासपरिणता रूक्षस्पर्शपरिणताः८ [४], ,
९ [१-५], १० [१-२], ११ [१-५], १२ [१. लेसेंति
३,५,६,८], १३ [१५] ० लेस्सं लुक्खफासपरिणया रूक्षस्पर्शपरिणताः १२[४] लुक्खफासपरिणामे रूक्षस्पर्शपरिणामः ९५५ लेस्सा लुक्खफासाइं रूक्षस्पर्शानि ८७७ [१३] लुक्खबंधणपरिणामे रूक्षबन्धनपरिणामः ९४८
लुक्खयाए रूक्षतया ९४८ गा. १९९ ०लेस्सा लुक्खस्स रूक्षस्य ९४८ गा. २०० लेस्साए लुक्खाई रूक्षाणि-रूक्षस्पर्शानि
लेस्साए
१८०० [१] ० लेस्साए ०लुक्खाई
, , ८७७ [१४], ! लेस्साओ
लेसाए
तृणविशेषः ४७ गा. ३६ लेख्यविधानानि १०७ लेप्थकाराः-शिल्पार्याः
१०६ मत्स्यविशेषः पृ. २९ टि.
१० श्लेषणता ११२० लेश्या २ गा. ५ लेश्यया १७७, १७८
[१-२] लेश्याः १२०५, १२१९, १२५०, १२५६, १२५७
[१.२, ७] लेश्यागतिः ११०५ लेश्यापरिणामः ९२६ लेश्यासु १२०४, १२०५,
१२५८ [-]] लेशयन्ति २१५३ [४] लेश्याम् १२२०तः१२२५,
१२५१ तः १२५५ लेश्या २१२ गा. १८०, १२५९ गा.२११,१८६५
गा.२१९ लेश्या:-लेश्यायुक्ताः २५५ लेश्यया १८८, १९६ लेश्यायाम् ११३३ [२] लेश्ययोः ११३३ [१] लेश्याः ११५६ तः११६०,
लेसासु
Page #845
--------------------------------------------------------------------------
________________
३२८
मूलसद्दो लेस्साओ
* लेस्साओ
लेस्सागती
लेस्साणं
०
लेस्साए लेस्सापदे
लेस्सापर्यं लेस्सापरिणामे लेस्सापरिणामेणं
०
२५५
लेस्साणुवायगती लेश्यानुपातगतिः ११०५,
१११७
लेस्सासु
• लेस्साहिं
लेस्सुद्देस
लोए
०
• लोए
+ लोग
लोग
सक्कयत्थो
लोगणालिं लोगनखुडे • लोगपाला लोगपालाणं
पण्णवणासुक्त परिसिट्ठाई
मूलसदो
सुकाइ
११९६, १२१९,१२३२,
१२३९, १२४०, १२५०, १२५६, १२५७ [१, ३,
५, ७, ९, १२] लेश्याः ११५६, ११५८, ११६३ [१, ३-४], ११६४ [१, ३] लेश्यागतिः १११६ लेश्यानाम् लेश्या युक्तानाम्
लेश्यापदे पृ. २७९ पं. १५
""
पृ. २९१ पं. २१, पृ. ३०० पं. ५, पृ. ३०१पं. १०
लेश्यापदम् पृ. ३०३ पं. १४ लेश्यापरिणामः ९३० लेश्यापरिणामेन ९३८, ९४० [१, ३,], ९४२,
९४३, ९४५, ९४६ लेश्यासु ११२३ गा. २०९, ११२७, ११४८, १२०५ लेश्याभिः ११३७ श्योद्देश के पृ. २९० टि. १ लोके
पृ. ३ पं. ४
,, १४९, १५१, १५२, १५५, १५७, १५८, १६०, १६१, १६३, १६४,
१६६
लोकः ९७२ गा. २०३
लोक १९७[२],१९८[२] लोकनाडीम्
२००७
१५७
लोक निष्कुटेषु लोकपालाः १७९ [१] लोकपालानाम् १७७, १७८ [१-२], १७९[२],१८०
लोगसपणा लोगस्स
लोगं
● लोगं
लोगंतपज्जवसिया लोगताओ
लोगंतो
लोगा
लोगा
लोगागासछिदेसु लोगागासप
लोगालोगस्स
लोगे
लोगे
+ लोण
+ लोड
लोभ लोभकसाई
सक्कत्थो
सुकाइ
[२], १८२ [२], १९६,
१९७ [२], १९८ [१] लोकसंज्ञा ७२५, ७२६ लोकस्य १६३, १७०,
१७५, १७७, १७९[१],
१८१ [१], १८२ [9], १८४ [१], १८५ [१], १८८, १८९ [१], १९० [१], १९५ [१], १९७ [१], १९८ [१], १९९ [१], २०५ [१], २०६
[१], २०७, २०८, २१०, ७७८, ७८०, ११०१, पृ. ४७ टि. ५ २१७२
लोकम् लोकम् ९९३, २१६८,
२१६९
लोकान्तपर्यवसिता ८५८ लोकान्तात् १५४५ लोकान्तः २११, १५४५,
१५४७ [१], १५५० लोकाः ९१० [१,४], ९१४ [१], १२६२ [१],
१२८६, १२८८, १३००, १३०१
५४] [११] गा. १०६ लोकाकाशच्छिद्रेषु १५७ लोकाकाशप्रदेशे ५४ [११]
गा. १०४-१०५
""
लोकालोकस्य
लोकः
लोके
७८०
१००४ ७७६ २४
लवणम्
लोध्रः - वृक्षविशेषः ४१ गा.
लोभ लोभकषायी
१८
१७३७ [४] १३३३
Page #846
--------------------------------------------------------------------------
________________
लोयं
बीयं परिसिट्टे-सहाणुक्मो
३२९ मूलसद्दो, सक्यस्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ लोभकसाई लोभकषायिणः ९३८ । लोयग्गे लोकाग्रम्-,, २११ लोभकसाईणं लोभकषायिणाम् २५४ ।
लोकाग्रे २११ गा. १६० लोभकसाईसु लोभकषायिषु १८९५[४] लोयपमाणमेत्ताई लोकप्रमाणमात्राणि १९९५ लोभकसाएणं लोभकषायेण २१३९ लोयस्स लोकस्य १४८, १४९, लोभकसायपरिणामे लोभकषायपरिणामः ९२९
१५१, १५२, १५४, लोभणिस्सिया लोभनिःसृता ८६३
१५५, १५७, १५८, लोभसण्णा लोभसंज्ञा ७२५, ७२६
१६०, १६१, १६४ तः लोभसमुग्घाए लोभसमुद्धातः २१३३,
१७८ [१], १९३ [१], २१३६, २१३८ लोभसमुग्धाएण लोभसमुद्घातेन २१४२ लोयस्स लोकस्य पृ. ५० टि.१.२ लोभसमुग्घाएणं ,, २१४३,२१४४ [१],
लोकम् २१७२ २१४५ [१] लोयंतं
लोकान्तम् ८८० लोभसमुग्घाओ लोभसमुद्धातः २१३९ लोयंते
लोकान्ते २११ गा. १६७ लोभसमुग्धातो
२१४१ लोया
लोकाः ५४ [११] गा. लोभसंजलणाए लोभसवलनस्य-सवलन
- १०४-१०५ लोभस्य १७०० [७], लोयाणी वनस्पतिविशेषः ५४ [१]
गा. ५२ लोभः १६७०,१६९४[४] लोहकसाई लोभकषायिणः २५४
लोभे ८६३ गा. १९५ लोहकसाए लोभकषायः ९५८, ९५९ लोभेण लोमेन ९६१ [३], ९६३ लोहिएणं लोहितेन १२३२
[३]
लोहिणी वनस्पतिविशेषः ५४ [१] लोमेणं ,, ९६० [३],९६२[३],
गा. ४७ ९६४ तः ९६८ सूत्राणां लोहित प्रथमकण्डिका, ९७०, लोहिय
१८०९ १५८० लोहियक्ख. लोहिताक्ष १७८ [१] लोमपक्खी रोमपक्षिणः ८६, ८८ लोहियक्खमणी लोहिताक्षमणिः १२२९ .लोमहरिसा रोमहर्षाः १६७ तः १७४ लोहियक्खा लोहिताक्षाः १७९ [१] लोमाहारसाए रोमाहारतया १८१७ लोहियक्खे लोहिताक्षः-मणिमेदः २४ लोमाहारा रोमाहाराः१८५९,१८६१
गा.१. लोमाहारे रोमाहारः १७९३ गा. लोहियपत्ता लोहितपत्राः-चतुरिन्द्रिय२१८, १८१७
जीवाः ५८ [१] लोय
लोक १५०, १५३,१५६, लोहियमच्छा लोहितमत्स्याः पृ.२९टि..
१५९, १६२ लोहियमत्तिया लोहितमृत्तिकाः-पृथ्वीलोयग्गयुमिया लोकाग्रस्तूपिका
कायजीवाः ईषत्प्राग्भारकार्थे २११ लोहियवण्ण. लोहितवर्ण ४४०,४४१ लोयग्गपडिवुज्मणा लोकाग्रप्रतिवाहिनी- लोहियवण्णणामाए लोहितवर्णनाम्नः १७०२
ईषत्प्राग्भारेकार्थे २११ ।
लोभे
लोहित
"
Page #847
--------------------------------------------------------------------------
________________
३३०
पंण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयस्थो सुत्काइ लोहियवण्ण- लोहितवर्णपरिणताः ९[३], वइरोसभणाराय. वर्षभनाराचसंहननपरिणता १० [१], ११ [१-५], संघयणणामाए नाम्नः १७०२ [१७]
१२ [१-८], १३ [१५] वइरोसभणाराय- वज्रर्षभनाराचसंहनननाम लोहियवण्ण- लोहितवर्णपरिणताः ८ संघयणणामे
१६९४ [] परिणया - [१], १० [२] वहसुहया वाक्सुखता १६८१ [१] लोहियसुत्तए लोहितसूत्रके १२२२ वक्कम
व्युत्क्रामति ५४ [९] गा. लोहियाई लोहितानि ८७७ [] ल्हसणकंदे लशुनकन्दौ ५४ [-] वक्कमंति व्युत्क्रामन्ति २५ [३], गा. ८९
२८ [४], ३१ [४],३४ ल्हसिय. ल्हासिक-म्लेच्छजाति
[४], ५५ [३], ७७३ विशेष ९८
[२, ४]] वकंताणं व्युत्क्रान्तानाम् ५४ [१०]
गा. ९९ वा ५४ [९] गा.९७,५४
वक्कतिपयं व्युत्क्रान्तिपदम् पृ. १८३ [१०] गा. १०३,११०
पं. १२ गा. १२२ गा. १२४, वकंतिया व्युत्क्रान्तिकाः ८४ [३], १६६४ गा. २१७
८५ [२,४],९१ [१,३], वहउला सर्पविशेषः ८०
१३८ वडजोगपरिणामे वाग्योगपरिणामः ९३१ वकंती
व्युत्क्रान्तिः २ गा. ४ वइजोगं
वाग्योगम् २१७३ [१], वक्खार ० वक्षस्कार-वक्षस्कारगिरि२१७४ [१], २१७५
नामाभिधद्वीपसमुद्रार्थे वइजोगी वाग्योगी १९०० [२]
१००३ [२] गा. २०५ वइजोगी वाग्योगिनः २५२, ९३८, वक्खारेसु वक्षस्कारेषु १४८
९४१ [१] वगी
वृकी वइजोगीणं वाग्योगिनाम् २५२
वृकः ८४९, ८५२ वइजोगो वाग्योगः १९०० [२] वगो
" पृ. २१२ टि. ४ वइप्पओगे वाक्प्रयोगः १०६८, वग्ग
वर्ग ९२१ [१], ९२३ १०७४ वग्गण
वर्गणा १२१८ गा. २१० ० वइप्पओगे , १०७०, १०७३ वग्गणाओ वर्गणाः १२४५ वइर वघ्र
१७७ .वग्गणाओ
८८० +वइराड वैराटम्-वैराटपुरम् १०२ वग्गमूल वर्गमूल ९११ [२],९२१ गा. ११५
[१], ९२४ वइरे
वज्रः
२४ गा.८ ०वग्गमूलस्स वर्गमूलस्य९१२[२],९२० वइरोयणराया वैरोचनराजा-असुर- ०वग्गमूलं वर्गमूलम् ९११ [२], कुमारेन्द्रः १८० [२]
९२१ [१], ९२४ वइरोयणिंदे
०वग्गमूलाई वर्गमूलानि ९१८ [१] कुमारेन्द्रः १८० [२] | वग्गवग्गूहिं वर्गवगैः २११ गा. १७२
वगे
Page #848
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसहो ०वग्गस्स वग्गुली ० वग्गूहिं वग्गो वग्घमुहा
वग्घा वग्धारिय
वग्घी
वग्धे
वग्यो +वच्छ
+ वच्छल्ल. ०वच्छा
०वज्जो
बीयं परिसिटुं-सहाणुकमो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसहो सक्यस्थो सुत्तंकाइ वर्गस्य ९१० [४] वजित्ता वर्जयित्वा १६९,१७९ [१] वल्गुली-चर्मपक्षी ८७ वजिय
, ७९० गा. १९० वर्गः २११ गा. १७२ वजे
वज्रः-कन्दविशेषः ५४ वर्गः ९२१ [१]
[१] गा. ५३ व्याघ्रमुखाः - अन्तर्वीप- वजेज
वर्जयेत् ७९० गा. १८८ मनुष्याः ९५ वज्जेत्ता
वर्जयित्वा १६८, १७०तः व्याघ्राः
१७४, १७७, १७८ [१], प्रलम्बित १७७, १७८
१८० [१], १८२ [१], [१], १८८
१८३ [१], १८८, १८९ व्याघ्री ८५१
[१], १९० [१], १९३ व्याघ्रः ८४९,८५२ ,, पृ. २१२ टि. ४ ० वजेसु वर्जेषु ६.१ । वत्सेषु १०२ गा. ११४. ० वजेहिंतो वजभ्यः ६५२, ६५४, ११५
६५८, ६६०, १४६५तः वात्सल्यम् ११० गा.१३२ वक्षसः १७५, १७८[१],
वर्जः ८८८ [२], ८९२, १८८, १९६
९४८ गा. २००,१०९९, वक्षसौ १७८ [२]
१७६६, १८७२,१८८४, वल्लीविशेषः ४५ गा. ३१
१८८५ [१], १८८८, वज्रकन्दकः १२३३
१८९१ [२], १८९५ वर्जनम् ११० गा. १३१
[१, ३-४], १८९९[१], वज्रपाणिः १९७ [२]
१९०० [१, ३], १९०१ वज्रसंस्थिता ८५८
[१], १९०२ [१, ३], वर्जम् १९९[२],१०४७
१९०३ [१,५], १९०५ [२], १०५५ [२],
११७२, १८८९ [२] वज्झारा वर्धकाराः-शिल्पाः१०६ वर्जा ६०८,६२५,६६८ वह
वृत्त १७७, १७८ [१], [७], पृ. १८० टि. २
१८८, ८०२ वर्जाः ८१५[२],११७२,
वर्तकाः-रोमपक्षिणः ८८ १५८४ [१], पृ. २८४ वट्टति
वर्तते १०९० टि. १ वट्टमाणा
वर्तमानौ १७८ [२] वर्जानाम् १८७गा.१४२,
वर्तमानाः १७८ [१] ८६९, १०४१ [६], वट्टवेयड वृत्तवैताब्य १०९८ १०४९, १७४२, १७४८, वट्टसंठाणपरिणता वृत्तसंस्थानपरिणताः ८ १७७९
[५], ९ [१-५], १० वर्जयित्वा १७४ गा.१३५,
[१-२], ११ [२-५],१२ १८१ [१]
[१-३, ५.८], १३ [२]
ور
वच्छाणी वजकंदए .वजणा वजपाणी वजसंठिया वज्ज
.वजा
वगा
०वज्जाणं
"
वजिऊण
Page #849
--------------------------------------------------------------------------
________________
३३२
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई मूलसद्दो
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसहो वसंठाणपरिणया वृत्तसंस्थानपरिणताः ११
[१], १२ [४] वट्टा
वृत्ताः १६७ तः १७४ वृत्तानि १७७, १७८ तः १८५ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, १८८, १८९
[१], १९० [१] +वद्या वर्तेषु १०२ गा. ११६ वागा रोमपक्षिविशेषः पृ. ३४
टि. ६ वट्टि वर्त्ति १७७, १८८, १८९
[१] वट्टिया
वर्तिता ५३ गा. ४५ वट्टी वर्तिः ५३ गा. ४५ वहे वृत्तः
२१६९ वृत्तम् वडगरा
मत्स्यविशेषः वडा वडिए पतितः ४४०, ४८१[३], वडिसए
४९० [३],४९५[१,३], वडिंसगा
४९६,५४८ [१, ३] ० वडिता पतिताः ४५३, ४५४ .वडेंसए . वडिते पतितः ४४०, ४४१,
४४३ तः ४४८, ४५२, ४५५ [१-३], ४५६ [१-३], ४५७ [१, ३], वडेंसगा ४५९ [१, ३], ४६२ [१, ३], ४६४ [१२], ४६६ [१, ३], ४६७ [१, ३], ४६८ [१,३], ० वडेंसगा ४७० [१, ३], ४७३ वडेंसया [१,३], ४७४ [१, ३], ४७५ [१, ३], ४७७ [१, ३], ४८१ [१,३], ० वडेंसया ४८२ [१, ३], ४८३ [१, ३], ४८५ [१.३], वङ्कमाणए ४८७ [१, ३], ४८९ । वडिजति
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ [3, ३], ४९० [१,३], ४११ [१, ३], ४९३ [१-३], ४९७, ४९९ [२], ५०४, ५०५,५.०८ तः ५११, ५१३तः५१५, ५१७ तः ५१९, ५२१तः ५.२३, ५२५ [१], ५२९ तः ५३३ सूत्राणां प्रथमतृतीयकण्डिके, ५३५तः ५३९ सूत्राणां प्रथम-तृतीयकण्डिके, ५४१ [१, ३], ५४२ [१,३], ५४३ [१,३], ५४५ [१,३], ५४७ [१, ३], ५५१ [१, ३], ५५२ [१, ३], ५५४ [1, ३], ५५५ [१, ३], ५५६ [१, ३],
५५७ [१, ३], ५५८ वतंसकः २०१ [१] वतंसकाः २०१ [१] वटः४१ गा. १६ वतंसकः १९७ [१], १९९ [१], २०० [१], २०२ [१], २०३ [१], २०४ [१], २०६ [१] वतंसकाः १९. [१], १९९ [१], २०२ [१], २०३ [१], २०४ [१],
२०५ [१], २०६ [१] , २०२ [१] ,, १९७ [१], १९८ [१], १९९ [१], २००
[१], २०६ [१] , २०१ [१]] वर्धकिरत्नत्वम् १४६७ वर्धमानकः २०२७ वृध्यन्ते ५३४, ५४९
वडे
वङ्कइरयणत्तं
Page #850
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
०वड़ा
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ
वृद्धी १९८१ गा. २२२ ०वणप्फइकाइयाणं वनस्पतिकायिकानाम वणप्फइकाइए वनस्पतिकायिकः ४४७,
२३७, २४० [६], २४२, १३१८, १४५४
२४५ [६-७], २४६ तः ० वणप्फइकाइए ,, १३० १,१३०९,
२४८, ३६६ [१-३], १३१८
३६७, ३६८ [१-३], वणप्फइकाइएणं वनस्पतिकायिकेन १००२,
४४७, ४७२, ५८०, १००३ [१]
६८०, ९१७, ९८६, वणप्फइकाइएहिंतो वनस्पतिकायिकेभ्यः ६५०
.१०२१ [४], १०६४,
१०७२, ११७८, १४९४ वणप्फइकाइओ वनस्पतिकायिकः १४२९
[१], १८१३, १८८५ वणप्फइकाइय वनस्पतिकायिक २३९,
[२], १९१९, १९४६, २४३,२४९,१५८९ [३]
२०९९ [२], २१०० वणप्फइकाइय० , १२९८, २१०० [२]
[२], २१२४ [३] घणप्फइकाइय- , २३८,२४८ वणप्फइकालो वनस्पतिकाल: १२७२, प्फइकाइयए- वनस्पतिकायिकै.
१३२४,१३२९,१३७५, गिदियओरा- केन्द्रियौदारिक
१३८०, १३९० लियसरीरे शरीरम् १४७७ ० वणप्फईसु वनस्पतिषु १४२५ [३] वणप्फइकाइयएगि- वनस्पतिकायिकैकेन्द्रिय- वणप्फतिकाइया वनस्पतिकायिकाः २३६, दियतेयगसरीरे तैजसशरीरम् १५३७
६३२, ६५० [७] वणप्फइकाइयत्ते वनस्पतिकायिकत्वे १०४१ ०वणप्फतिकाइया ,,
०वणप्फति- वनस्पतिकायिकानाम् वणप्फइकाइयस्स वनस्पतिकायिकस्य ४४७, काइयाण
११६१ १०३२ [१], १५४६ वणप्फतिकाइयाणं ,, १०२७ [२], १०४९, वणप्फइकाइया वनस्पतिकायिकाः २३३,
१०८० २३४, २३५ [६], ०वणप्फति२४२, ४३९, १२८८, काइयाणं
३६६ [२] १४०२, १४१६ [२], वणप्फतिजीवा वनस्पतिजीवाः ३३४ १९३१, २१२८ [२], वणमाल
वनमाला १७८ [१.२], पृ. ३९५ टि. ७
१८८, १९६ ०वणप्फइकाइया वनस्पतिकायिकाः ३७, वणमाला
१८८ ३८,५३ गा. ४६, २३७, वणमाला-०
१८८ २३९, २४० [६], २४१, ०वणमाला वनमालानि १७७, १७८ २४३, २४४, २४५
[१], १८८ [६-७], २४८, २४९, वणयर-० वनचर-व्यन्तर १९७३ २५१, ३३४, ९४० [२],
गा. २२० १२०३ [४], १२१० वणराई
वनराजिः १२२७ [२], १५८३ [३] । वणलय वनलता ४४ गा. २७
"
Page #851
--------------------------------------------------------------------------
________________
३३४
मूलसद्दो
वणस्सह
• वणस्सइकाइए वणस्स इकाइए
पर्णवण्णासुप्तपरिसिट्ठाई
सकयत्थो
सुकाइ
वनस्पति ६७०, ११५२,
१४३१ [१] वनस्पतिकायिकः १३०८ वनस्पतिकायिकेषु
६६८ [३] aणस्सइकाइयए वनस्पतिकायिकै केन्द्रियेषु गिदिए
६६८ [३]
१४७९
सकाइए - वनस्पतिका थिकै केन्द्रियौदागिंदयओरालिया रिकाणि वणस्सइकाइय- वनस्पति कायिकौदारिकओरालियसरी रस्स शरीरस्य १५०६ [१] ० वणस्सइका- वनस्पतिकायिकस्य
इयस्स वणस्सइकाइया
१०६० वनस्पतिकायिकाः १९, ३५, ५५ [३], २१४ [५], २३२, २३६, ३१९ तः ३२१, ६१८,
६५३
• वणरसइकाइया वनस्पतिकायिकाः ३५ तः
३७, ५४ [१], १६२, २४६, २४७, २५०[६],
३३४, १४११
• वणस्सइकाइयाण वनस्पतिकायिकानाम्
१३०३
arashtri २३४, २३५ [६],
27
२३६, ७६६, २१३३[३]
० वणस्सइकाइयाणं, १६० तः १६२, २४१, २४२, २४६, २५१ वणस्सति वनस्पति aणस्सतिकाइया वनस्पतिकायिकाः
७४३ ३५,
२३२, १७५९ [२], १९५७ [१] • वणस्स तिकाइया २५० [६], ३३४ वणस्पतिकाइयाओ वनस्पतिकायिकात्
"
पृ. ३५३ टि. १
२५० [६]
• वणस्सतिकाइयाण वनस्पतिकायिकानाम्
मूलसद्दो सकयत्थो सुत्तकाइ वणस्सतिकाइयाणं वनस्पतिकायिकानाम्
२३२, २३३, १०४९
० वणस्सतिकाइयाणं
• वणरसतीसु
वण्ण
वण्ण ०
+ वण्ण
Toursस्सामि
वण्णओ
""
२५० [६], २५१ वनस्पतिषु ६६८ [६] वर्ण ८ [१], ९ [१-५],
१० [१.२], ११ [१-५], १२ [१.८], १३ [१-५],
१८८, १९६, ५०४, ५५७ [१], ५५८, ११२३ गा. २०९, ११२६, ११३७,
१२१८ गा. २१०
वर्ण १८७, ३३३, ४४४ तः ४४८, ४५२, ४५५ [१-३], ४५६ [१], ४५७ [१], ४५८ [7], ४६२ [१], ४६६ [१], ४६७ [१] ४६८ [१], ४७० [१], ४७३ [१], ४७४ [१], ४७५ [9],
४७७ [१], ४८१ [१],
४८२ [१], ४८३ [१],
४८५ [१], ४८७ [१], ४८९ [१], ४९० [7], ४९१ [१], ४९३ [१], ४९५ [१], ४९७, ५१०,
५१९, ५२४, ५२५, ५४५
[१], ५४७ [१], ५४८ [१], ५५४ [१], ५५७ [१], ५५८, ११३३ [१] वर्णे ८२९ [२] गा. १९१ वर्णयिष्यामि १ गा. ३ वर्णतः ९ [१५], १० [२], ११ [१-५], १२ [१४], १३ [२], ८७७ [<], १७९८ [२], १८०१, १८०६ [१]
Page #852
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो वण्णओ
०
वण्णओ
aणगुणे
aण्णचरिमेणं
वण्णणामे
• वण्णणामे
वण्णतो
वण्णपरिणया
वण्णपरिणामे
aणमंताई
वण्णं
घण्णा
० वण्णा
"2
वण्णाइ ०
वण्णाई
वाईहिं
०
वण्णाभ
०
वण्णाणं
वण्णादि •
Rece
मुत्तंकाइ
वर्णकः १७९ [१], १८९
[१]
१९० [१]
वर्णगुणान् १८०१, १८०६
[१], १८०९ ८२२ [१],
८२३ [१]
वर्णनाम १६९३, १६९४
वर्णचर मेण
""
बीयं परिसिट्टे - सद्दाणुकमो
मूलसो
[]
१६९४ [९]
१० [१], १२
वर्णतः [२-३, ५-८], १३ [१, ३-५], १८०९ वर्णपरिणताः ७,८ [१] वर्णपरिणामः ९४७, ९५२
वर्णवन्ति - वर्णोपेतानि ८७७
[६-७], १७९६, १७९८
[१]
२१६९
""
वर्णा
वर्णम्
वर्णाः ३३३,४५८,४६९,
४७६, ४८४, ४९२, ५३८
[१]
१९५ [१]
२११
वर्णादि
५१३
वर्णानि १७९८ [१-२]
वर्णादिभिः
५५० [१]
१९५ [१]
वर्णाः
वर्णानाम् १७०२ [३१]
वर्णादि
५०८, ५०९, ५११, ५१४, ५१५, ५२९ [१], ५३० [9], ५३१ [१, ३], ५३२ [१], ५३३ [१], ५३५ [१], ५३६ [१], ५३७ [१], ५३९ [१], ५४१ [१], ५४२ [१], ५४३
वादी हिं
वण्णादेसेणं
• वण्णाभा
33
० वण्णाभे
वण्णियं
• वण्णियं
वण्णिया
वण्णेण
वण्णेणं
वसु
39
वण्णेहिं
वतजोगी
वतिदुहया
तिहा
चत्तइस्लामि
वर्णेषु (तृ. स.) वर्णैः
वत्तव्वया
• वत्ताणं • वत्तिया
सक्कत्थो
सुकाइ
[१], ५५१ [१], ५५२ [१], ५५४ [२-३],५५५ [१, ३], ५५६ [१] वर्णादिभिः ४५३, ५०५ वर्णादेशेन २५ [३], २०
[४], ३१ [४], ३४ [४], ५५ [३] वर्णाभौ २०६ [१] वर्णाभाः १६७ तः १७२,
२०७
वर्णाभः
वर्णितम्
३३५
*ފ
१०८९
वर्णितानि पृ. १४ टि. २. वर्णेन
११२७
""
१६७ तः १७४, १७७, १७८ [१-२], १८८, १९६, १२२६ तः १२३२, १२३५ तः
१२३७, २१६९
१९४१ १२३२
४४३, १९६३
वर्णैः वाग्योगी पृ. २३० टि. १
वाग्दुःखता पृ. ३६६ टि. ४
१९७ [१]
१ गा. ३
वाक्सुखता पृ. ३६६ टि. १ वर्तयिष्यामि - रचयिष्यामि
३३४
वक्तव्यता १८७,१९१[9], ५२४,५४४, ५५८, ८८८
[१], ९८३ [२] पत्राणाम् ५४ [ ८ ] गा. ९० प्रत्यया १६२१, १६२४, १६२६, १६२७ [१], १६२९, १६३३, १६३४, १६३५ [१, ४], १६५०, १६५२, १६५७, १६५८,
१६६०
Page #853
--------------------------------------------------------------------------
________________
३३६
मूलसद्दो .वत्तियाए
सक्कयत्थो
सुत्तंकाइ
वचनम्
०वत्तियाण वत्तेति वस्थ
वयं
वदन् ८५७, ८९७ वाक्सुखता पृ.३६६टि.२ वयः १७८ [१२], व्रतम् १४२० [६] वाक् ८३३, ८३६, ८५४ वर १ [गा. १], १९६
वर०
वत्थवस्थाई +वत्थुल
र्पण्णेवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयस्थो सुत्तंकाइ । मूलसहो प्रत्ययया १६३१ वयणे प्रत्ययायाः प्रत्ययायां वा .वयणे
१६५४ वयमाणे प्रत्ययानाम् १६६३ वयसुहया वर्तयन्ति २१५३ [४] वस्त्र १७७, १७८ [१.२], १८८, १९६, १९७ तः .वयू २०१ सूत्राणां द्वितीय- वर
कण्डिका वस्त्र -वस्त्रनामाभिधद्वीप. वरकणगणिहस समुद्रार्थे १००३ [२] गा.
वरकणगणिहसे
वरगति वस्त्र पृ. ६५ टि.६ वस्त्राणि १७८ [१.२]
वरगंध वस्तुल:-वनस्पतिविशेषः ४३ गा. २५, ४९
वरणा गा. ३९
+वरणा वस्तुलः ४२ गा. २०
वरपसण्णा वस्तु ९६१ [१]
वरपुरिसवसणे वस्त्रम् १२२०
० वरमल्लदामे वर्धमान-शरावसम्पुट १७७
वरवारुणी वनमाला
+वरसामग वर्ण पृ. ७ टि. २ वर्णाः १८७ गा. १४६
वरसीधू वर्णादिभिः ४६४ [१]
वराडा वर्णेन १२२९ त्रीन्द्रियजीवाः पृ. २७
वराह टि. १०
वराहरुहिरे वप्रेषु-केदारेषु १५१,
वराहा १६०, १६३ तः १६६, वरुट्टा
वरकनकनिकष १८७ गा.
१४५ वरकनकनिकषः १२३० वरगतिम् २१७० [२]
गा. २३० वरगन्ध १७७, १७८
[१], १८८, १९६ शिल्पार्थविशेषः १०६ वरणेषु १०२ गा. ११५ वरप्रसन्ना १२३७ वरपुरुषवसनम् १२३० वरमाल्यदाम १२३१ वरवारुणी १२३७ वरश्यामाकः-धान्यविशेषः
५० गा. ४३ वरसीधु
१२३७ वराटा:-द्वीन्द्रियजीवाः
वत्थुले वत्थं
वत्थे वडमाण ०वनमाला
०वना वन्नादीहिं वनेणं वप्पाया
वप्पिणेसु
वयजोगपरिणामे वाग्योगपरिणामः प्र.२२९
घरुणा वरुणे
वराह
१९६ वराहरुधिरम् १२२९ वराहाः शिल्पार्थविशेषः पृ. ३८
टि.५ , पृ. ३८ टि. ५ वरुणः-द्वीपः समुद्रश्च १००३ [२] गा. २०४ रोमपक्षिविशेषः ८८ वनस्पतिविशेषः ५४ [१]
गा. ४९
वयजोगं
बाग्योगम् २१७४ [३],
पृ. ४४४ टि. २ वाग्योगी १३२३ वचनम्
८५७
वरेल्लग. वलई
बयजोगी .वयणं
Page #854
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसहो
• वलएसु
+ वलय
वलया
वलवा
वल्ली
वल्लीओ
ववगय ०
ववरोवेइ
ववहार ववहारसच्चा
हार [सच्चा]
वसण
० वसणा
० वस
वसभवाहणे
वसही
वसं
वसा
वसिट्टे
वंकगती
+ वंगा
वंजणोग्गहे
• वंजणोग्गहे
वंजुलगा वंतराणं
वंतेसु वंदामि
आ. ९ [२] २२
बी परिसि - सहाणुकमो
Recet
सुत्तंकाइ
वलयेषु १५१, १५७, १६० वलयानि
३८ गा. १२
૪૮
८५१
वल्लयः ३८ गा. १२, ५५
[३] गा. १०७
४५
""
वडवा
वल्लयः
व्यपगत १ गा. १, १६७
तः १७४
व्यपरोपयति
१५७२
व्यवहार
१११३
व्यवहारसत्या - भाषाप्रभेदः
८६२
८६२ गा. १९४ १८७ गा.
वसन १४७ वसनाः १८७ गा. १४८
वसनम् १२२७, १२३०
वृषभवाहनः १९८ [२]
वसति
२११
९९९ [२]
१६७ तः १७४,
९७२ गा. २०३
"
वसाम्
वसा
वशिष्ठः - द्वीपकुमारेन्द्रः
१८७ गा. १४४
वक्रगतिः ११०५, ११२०
वङ्गेषु १०२ गा. ११२ व्यञ्जनावग्रहः १००६ गा. २०८, १०१७, १०१८, १०२० [१], १०२१
[१-२], १०२२ [१-२]
व्यञ्जनावग्रहः १०१८,
१०२१ [२]
દ્રઢ
रोमपक्षिविशेषाः
व्यन्तराणाम् पृ. १६५
टि. २
९३
१ गा. १
वान्तेषु
वन्दे
मूलस
समूले
• वंसाभो ( स. प. ) वंशे
वसाण
वंसी
वंसीपत्ता
सीपत्ताए
वसीमुहा
वंसीमूले
वंसे
वा
३३७
सक्कत्थो
सुत्काइ
वंशमूलम् ५४ [२] गा.
५४
१ [गा. १] ૮૮૩
वंशानाम्
५२
वंशी वंशीपत्रा - योनिभेदः ७७३
[१, ४]
वंशी पत्रायाम् - योनिविशेषे
७७३ [४] वंशी मुखाः- द्वीन्द्रियजीवाः
५६ [१] वंशी मूलम् पृ. २२ टि. ८ वंशः
४६ गा. ३४ वा ५३ गा. ४६, ५४ [९] गा. ९७-९८, ८२, ९३, ११० गा. १३१,
२११, २११गा. १६१,
२२५, २२६, २२८ तः
२७२ [५], २७३ तः २७५, ३२५, ३३० तः ३३३,४४०,४४३,४४८, ४५५ [२-३], ५०४,
५०६, ६२६, ६२८, ६३३, ६३५, ६३६,
६८७, ६८८, ६९१, ६९३ तः ६९५, ६९७, ७०० तः ७२४, ७३१, ७३३, ७३५, ७३७,
७५३, ७६३, ७७२,
८०२ तः ८०५, ८३९ तः
८४३, ८५७, ८५९ गा. १९२, ८७५, ८८२ तः ८८७, ८९७, ८९९, ९००, ९१० [३], ९४८ गा. २००, ९८२, ९८५ [७, ९], ९८७ [२, ४], ९९४, १००३
[१],
Page #855
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
वा
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्यत्यो सुत्तंकाइ । मूलसहो सक्वयस्थो सुत्तंकाइ १००४, १००५, १०१३, वा
[१-२], १६८६, १७१२, १०३०, १०३१ [१],
१७४२, १७४३,१७४६, १०३२ [२], १०३४,
१७४७ [१], १७५० तः १०३६, १०४१ [१-४,
१७५२,१७५५, १७५६ ६-८], १०४३ [१,३,
[१],१७६३ [१],१७७३ ५], १०४५ [१], १०४६
[१],१७७६, १७७७ [३, ५], १०५८ तः
[१],१७८३[१],१७८८ १०६०, १०६३, १०६५,
[१], १७९३ गा. २१७, १०६६ [२-३], १०९०,
१८२१, १८६४, १८८० १०९१, ११०१, ११०८,
[१], २०५२ [२], १११२, १११४, १११७,
२०५३, २०९३ [१], १११८, ११२१, ११७०
२०९५ [१], २१०० तः ११७४, ११८० [१,
[२], २१०१ [१], ५-१०], ११८२ [१-३],
२१०३ [१], २११९ ११८३ [१-३], ११८५
[२, ४], २१२४ [३], तः ११९४, १२१६ [१],
२१२५ तः २१२७ [१], १२१७, १२२०, १२२२,
२१२९ [१], २१३०, १२२६ तः१२३१,१२३३
२१३१, २१३५ [१], तः १२३८, १२४२,
२१४२, २१४३, २१५३ १२४७ तः १२४९,
[२], २१५६ [२], १२५२, १२५३, १२५५,
२१५७, २१५९ [१-२], १३२१, १३२६, १३३०,
२१६१, २१६६ [१], १३३१, १३३४, १३३५,
२१६९, २१७४ [४] १३४३, १३४४, १३४६, वाम-. वात १९५ [१] १३५२, १३५५, १३५९, वाइत
वादित १७७, १७८ [२], १३७५, १३८१, १३९८,
१९६ १४१४ [१,३], १४१५ वाइय ,, १७८ [१], १८८ [१-२], १४१६ [१], +वाइंगण वृन्ताक ४२ गा. १९ १४२० [६-७], १४३७ वाइंगणि वृन्ताकी पृ. १८ टि. ४ [६], १४७३, १५६५, वाइंगणिकुसुमए वृन्ताकीकुसुमकम् १२२८ १५६६, १५७० तः वाउ
वायु-वायुकायिक ६८०, १५७२, १५७८ [१],
७४३, ११६२, १२८७, १५८१ [१], १६३९,
१४१२, १४२६ [१], १६४२, १६४६, १६४७
१४३१ [१], १४६६, [१], १६६३, १६७९
१५४६, १५८३ [३] तः १६८१ [१], १६८२ ० बाउकाइएहिंतो वायुकायिकेभ्यः६५६ [३], तः १६८४ [१], १६८५ !
६६८ [३]
Page #856
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो वाउकाइय
वाउकाइया
०वाउकाइया
.
वाउकाइयाण ० वाउकाइयाण वाउकाइयाणं
बीयं परिसिटुं-सहाणुकमो
३३९ सक्कयत्थो सुत्तंकाइ | मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ वायुकायिक २३८, २३९, | वाउक्काइय. वायुकायिक ९०५, १२९७
२४३, २४८, २४९ । वाउकाइयएगिंदिय-वायुकायिकैकेन्द्रियवैक्रियवायुकायिकाः १९, २१४ । उब्वियसरीरस्स शरीरस्य १५२८ [४], २३२ तः २३४, वाउक्काइयएगिंदि- वायुकायिकैकेन्द्रियवैक्रिय२३५ [५], २३६, २४२, यवेउन्वियसरीरे शरीरम् १५१५. [१-२], ३१६ तः ३१८, ४३९,
१५२२ ६३१, १०८०, पृ. ४८ ० वाउक्काइयएगि
टि.३
दियवेउब्वियसरीरे १५१५ [२-३] वायुकायिकाः १५९,२३७ वाउकाइयस्स वायुकायिकस्य ४४६, तः २३९, २४० [५],
१०३२ [२], २१६२ २४१,२४३, २४४, २४५ ०वाउकाइयस्स वायुकायिकस्य १०६० [५], २४६ तः २४९, वाउकाइया वायुका यिकाः ३२, ३४ २५१, ३३४
[४], १२१० [४], वायुकायिकानाम् ५८०
। २०३६, २१२८ [२] २५० [५]
.वाउक्काइया ,, ३२, ३३, ३४ [४] वायुकायिकानाम् २३२ तः वाउक्काइयाओ वायुकायिकात् पृ. ३५३
टि. १ २३४, २३५ [५], २३६,
वाउक्काइयाण ३६३ [१], ४४६
वायुकायिकानाम् ११७७,
१५०५ ,, १५७ तः १५९, २३७,
वाउकाइयाणं वायुकायिकानाम् ४४६, २४० [५], २४१,२४२,
९०६, ९१६ [१],९८६, २४५ [५], २४७, २४८,
१०७२, १४९३ [१], २५० [५], २५१, ३६३
२०९१ [२], २१५० [२], ३६४ [१-२], वाउब्भामे वातोड्रमः ३४ [१]
३६५[१-३] वाउमंडलिया वायुमण्डलिका पृ.१६टि.२ वायुकुमाराः १४० [१], वाउवंसे वायुवंशः पृ. १९ टि. १६ १८७ गा. १४६ गा.
वाऊ
वायुः-वायुकायिकः ६७१, १४८,४३९
९४० [३], १२०३ [५] वायुकुमाराणाम् १८७ गा.
०वाऊ
वायू-वायुकायिकौ ६५२, १३८
०वाए वातः ३४ [१] वातोत्कलिका ३४ [१] ०वाएसु
१५७ वायुकायिकः ४४६, वागली
वल्ली विशेषः ४५ गा.२९ १३१८, १४३४, १४५३ वाघाएणं व्याघातेन पृ. ४७ टि. ४ वायुकायिकः १३०१, वाघातं व्याघातम् ८२, १५५३ ११०७ वाघायं
१५४, १८०९ वायुकायिक १३०३, +वाण
वानम्-गुच्छवनस्पतिः४२ १५८९ [३]
गा. २२
• वाउकाइयाणं
वाउकुमारा
वाउकुमाराण
वाउकुमाराणं वाउकलिया वाउकाइए
वाउक्काइए
वाउक्काइय
Page #857
--------------------------------------------------------------------------
________________
३४०
मूलसद्दो
चाणमंतर
वाणमंतर
०
वाणमंतर ते
चाणमंतरदेवा वाणमंतर देवाणं
वाणमंतरा
चाणमंतराया
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई
मूलसद्दो
वाणमंतराण
सक्कत्थो
सुकाइ
वानव्यन्तर ६५० [१३],
१०३४, १४३३, १४५६,
१४६३, २०५१, २०५२
[१], २१६४
६३४, ६७२ [९],
६७४, ६८३, ७६२, ७७१, ९०९, ९८९, ९९७, १०४१ [3], १०४३ [४], १०४४, १०४६ [४], १०५१, १०७६, १०८४, १४०४, १४२२, १४२८ [4], १४४१, १४४३, १५५१ [३], १५८९ [४], १६३५ [६], १६४७ [३], १६६२, १९२७, १९३५, १९७९, २०२१, २०२६, २०३१,२०३७, २०४५, २०७६, २११५ [१], २१३२ वानव्यन्तरत्वे २१०७,
२११३
"
वानव्यन्तर देवाः ६५७ वानव्यन्तरदेवानाम् ७५१,
११६७ [१]
वानव्यन्तराः १३९,१४१ [१-२], १८८, २२१, २८६, ३३४, ४३९, ४५३, ४९९ [१],६२२, ६९९, ९४४, ११४७, ११५०, ११५३, ११८८, ११९०, १२०६, १४१६ [२],१५२६[३],१८२७, १९७१, १९७६, २०८२, पृ. १७७ टि. १, पृ. २४५
टि. ६ वानव्यन्तरादिकाः १७६१
वाणमंतराणं
• वाणमंतराणं वाणमंतरीओ
वाणमंतरीण
वाणमंतरीणं वाणमंतरे
वाणमंतरे
वाणमंतरेहिंतो
वाणारसि
• वाते
वामणसंठाणणामे
वामणे
वामेय •
चाय
वायग०
वायपडागा
वायमंडलिया
वायसा
+ वारग
• वारुणी
वारुणोद वालजणविच्छुता
सकयस्थो सुतंकाइ
वानव्यन्तराणाम् ११८४,
१५२६ [३]
"
१८८, १९० [२], ३९३ [१,३], ५८७, ९२२, ११४३, ११८८, १५२०[४], १५३२[३],
२०१२
वानव्यन्तराणाम्३९३[२] वानव्यन्तर्यः २८७, ३३४,
११८९, ११९०, १४१४
[२]
वानव्यन्तरीणाम् ११६७
[२]
३९४ [१-३], ११८९ वानव्यन्तरः १२१३,
""
१८७८ [२] वानव्यन्तरेषु १४७०,
१८८० [५] वानव्यन्तरेभ्यः ६५०
[१५] वाराणसी १०२ गा. ११२ वातः पृ. १६ टि. १ वामनसंस्थाननाम १६९४
[4] वामनम् - संस्थानम् ९८८ वाय
१७८ [१-२]
वात
१५७
वाचक १ [गा. १] सर्पभेदविशेषः पृ. ३२टि. ६
वातमण्डलिका ३४ [१]
वायसाः
•
वनस्पतिविशेषः पृ. २०
टि. १६
१२३७
वारुणी वारुणोदकम् २८ [१] चतुरिन्द्रियजीवाः पृ. २८
टि. १२
Page #858
--------------------------------------------------------------------------
________________
बीयं परिसिटुं-सद्दाणुक्कमो मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ, मूलसद्दो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ वालुयप्पभा वालुकाप्रभा ७७४ वाससतसहस्स वर्षशतसहस्र ३९५[१,३], वालुयप्पभाए वालुकाप्रभायाम् १४८,
३९७ [१, ३] १६७, ३३४,१५२९[४] वाससतसहस्साई वर्षशतसहस्राणि ६०३ बालुकाप्रभायाः १७०, वाससताई वर्षशतानि ६०१, १६९९ २१७ [४]
[१], १७०० [४-५, ९, वालुयप्पभापुढ- वालुकाप्रभापृथ्वीनैर
११-१३], १७०२ [३, विगेरइएहिंतो थिकेभ्यः
५-७, ११, १३,१९-२०, वालुयप्पभापुढ- वालुकाप्रभापृथ्वीनरयिकाः विणेरइया १४१४ [२], १९८६, वाससतेहिं वर्षशतैः ४०० [१,३]
वाससयाई वर्षशतानि १७०० [१०], वालुयप्पभापुढ. वालुकाप्रभापृथ्वीनैर
१७०२ [८, ९, १८, विनेरइएहिंतो यिकेभ्यः २१. [५]
२१-२२, २४-२७, ३६, वालुयप्पभापुढ- वालुकाप्रभापृथ्वीनैरयिकाः
३८, ४३, ४५, ५८], विनेरइया ६०, २१६ [४], ५७१,
१७०३[१],१७३७[३], ६४२, ६४३
१७३९ [२] वालुयप्पभापुढ- वालुकाप्रभापृथ्वीनरयिका- वाससहस्स वर्षसहस्र ३९६ [१, ३], विनेरइयाणं णाम् १७०, ३३८ [१]
__३९९ [१] • वालुयप्पभापुढ- वालुकाप्रभापृथ्वीनैरयिका- वाससहस्सति- वर्षसहस्रत्रिभागेन विनेरइयाणं णाम् ३३८ [२-३] भागेण वालुया वालुका २४ गा. ८, वाससहस्सस्स वर्षसहस्र १९५ [१] (स. ष.)
१८०६ [१] वालुंके वालुकम्-चिर्भटम् ५४[८] वाससहस्साई वर्षसहस्राणि ३३५ [१,
गा. ९४
३], ३३६ [१-३], ३४३ वावपण. व्यापन्न ११० गा. १३१
तः ३५२ सूत्राणां प्रथम०वावण्णगाणं व्यापन्न कानाम् १४७०
तृतीयकण्डिके, ३५४ [१, वावीण वापीनाम्
३], ३५६ [१, ३], ३५७ वावीसु वापीषु १५१,१६०,१६३
[१,३], ३५९ [१, ३], त: १६६ १७५
३६३ [१, ३], ३६५ वर्ष-क्षेत्र १०९८
[१, ३], ३६६ [१, ३], वास वर्ष-अब्द१२८९, १३१२
३६८ [१, ३], ३७९ वास,, ,, ६३९ [१०-११,
[१, ३], ३८२ [१, ३], २१,२२,२५-२६],६४५
३८५ [१,३], ३८८ [१, [४-६], ६४८, ६५८,
३], ३९३[१, ३], ३९४ ६६०, ६६२ [४-७],
[१, ३], ६०२, १२६१, ६६५ [२],६७२[४,६],
१२६४ [२], १२६७,
१२७० [२], १२८०, वासपडागा (१) सर्पभेदः पृ. ३२ टि. ६
१२९४, १२९७, १२९८,
१७१०
वास
Page #859
--------------------------------------------------------------------------
________________
३४२
मूलसद्दो
वास सहरसाई
वाससहस्साणं
( स. प.)
( स. प.)
वाससहस्से हिं
वाससहस्सेहिं -
वासहर ०
27
वासह रपव्वसु वासहरपञ्चय
वासंती
वासंतीलया
वासा
"""
वासाई
०
वासी
० वासीणं
वासुदेव + वासुदेव
वासुदेवत्तं वासुदेवा
वासु
वासेहिं
०
सक्कत्थो
सुकाइ
१३१५, १३१८, १४७२, १६९७, १६९८ [१-२], १६९९ [२], १७०० [3], १७०१ [7], १७०४, १७३० [१], १७३४, १७३५ [१],
१७३७ [२]
वर्षसहस्रयोः
१८३० तः १८३३
वर्षसहस्रेषु १८२९, १८३२
तः १८४२, १८५२
वर्षसहस्रैः ३९६ [३], ३९८ [३], १७१०
पण्णवणासुत्त परिसिट्टाई
मूलसद्दो
वाहणे
३९८ [१] वर्षधर - वर्षधरपर्वतनामाभिद्वीप समुद्रार्थे १००३
[२] गा. २०५
१४८
१०९८
वर्षपर्व
वर्षधर पर्वत
वासन्ती - गुल्मवनस्पतिः
४३ गा. २५
वासन्तीलता ४४ गा. २७ द्वीन्द्रियजीवाः ५६ [१] वर्षाणि - अब्दानि ५९९,
६००
१२८१ ९८
वासिनाम् १९७ [१-२],
१९८ [२]
८२
वासुदेव वासुदेवाः १४०६ गा. २१३ वासुदेवत्वम् १४६५ वासुदेवाः १००, ७७३
[3]
१४८
१७१९
در
वासी
"
वर्षेषु-क्षेत्रेषु
वर्षैः - अब्दैः
०
वि
सक्कत्थो
सुकाइ
वाहनः १९७ [२], १९८
[2]
अपि ९ [१-५], १० [१-२], ११ [१५],१२ [१-८], १३[१-५],४०, ४१, ४५ गा. ३०, ५३ गा. ४४, ५४ [९] गा.
९७-९८, ८३, १०२ गा.
११७, १०७, ११० गा.
१३१,
१७३, १७४,
१७९ [१], १८१ [9],
१८२ [१], १८४ [१],
१८५ [१], १८७ गा.
१४५, १८८, १८९ [7], १९० [१], १९४ गा. १५२-१५३, १९५ [१], १९६, १९७ [१], १९८ [१], १९९ [१], २०५ [१], २०६ [१], २०६ [२] गा. १५५, २०७,
२०८, २१०, २११ गा.
१५८ गा. १६७-१६८ गा.
१७१-१७२, २५७
तः २५९, २७०, २७१, २७३, ३२७, ३२९, ३३३, ३३५ तः ३५२ सूत्राणां द्वितीयकण्डिका, ३५४ [२], ३५५ [१-३], ३५६ [२], ३५७ [२], ३५९ [२], ३६० [२], ३६१, ३६२ [२],३६३ [२], ३६४ [१-२], ३६५ [२], ३६६ [२],
३६७, ३६८ तः ३९० सूत्राणां द्वितीयकण्डिका, ३९१, ३९२ तः ४३५ सूत्राणां द्वितीयकण्डिका,
Page #860
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसहो
fa
बीयं परिसिहं - सहाणुकमो
मूलसहो
वि.
सक्कत्थो
सुका
४४२, ४४९, ४५०,
४५४, ४५६ [२-३], ४५७ [२-३], ४५९ [२-३], ४६०, ४६१, ४६२ [२-३], ४६३, ४६४ [२],४६६[२-३], ४६७ [२-३], ४६८ [२-३], ४७० [२-३], ४७१, ४७३ [२], ४७४ [२], ४७५[२-३],४७७ [२-३], ४७८ तः ४८०, ४८१ [२-३], ४८२ [२-३], ४८३ [२-३], ४८५ [२-३], ४८६, ४८७ [२-३], ४८८, ४८९ [२-३], ४९० [२-३], ४९१ [२-३], ४९३ [२], ४९४, ४९५ [२-३], ४९६, ४९८,
५०६, ५०८, ५१२,
५२१ तः ५२४, ५२५ [२], ५२६[२-३],५२७ [२-३], ५२९ [२-३], ५३० [२-३], ५३१[२], ५३२ [२-३], ५३३ [२-३], ५३४, ५३५ [२], ५३६ [२-३], ५३७ [२-३], ५३८ [२-३], ५३९ [२-३], ५४१ [२-३], ५४२ [२-३], ५४३ [२-३], ५४४, ५४५ [२-३], ५४६, ५४७ [२-३], ५४८ [२-३], ५५० [२-३], ५५१ [२-३], ५५२ [२-३], ५५५ [२],५५६ [२-३], ५५७
३४३
सक्कत्थो
सुकाइ
[२-३], ५५८, ५८०,
६०८, ६२५, ६२९, ६३८, ६३९[३-४, ७-८, १२-१३, १६, १९], ६४० तः ६४४, ६४५ [१,६], ६४८, ६५० [१-६, ८-१६], ६५१, ६५२,६५५[१-४],६५६ [१-३], ६५९, ६६०, ६६२ [६-७], ६६४,
६६५ [१,३], ६६६ [३],
६६८ [३,६],६६९ [२], ६७०, ६७१, ६७२ [२-३,५-६], ६७३ [१], ६७८, ६८०, ६८२, ६९०,६९१,७३०, ७३२, ७३४,७३६,७३९,७४२, ७४५, ७७६, ७७७, ७७९, ७८०, ८०२, ८०३, ८०९ [१], ८११ [१], ८१३ [१], ८१५ [१], ८१७
[१], ८१९ [१], ८२१ [१], ८२३ [१], ८२५
[१], ८२७ [१], ८२९ [१], ८६७, ८६८,८७७ [२,१९-२१], ८८९ तः ८९२,८९४,८९५,९०३, ९०७, ९१० [२,५], ९११ [३], ९१२ [४], ९१४ [3], ९१५,
-९१६ [१], ९३८, ९३९
[१], ९४० [१२], ९४१ [१], ९४२, ९४३,९४५,
९४६, ९४८गा. १९९, ९६१ [३], ९६२ [३], ९६३ [३], ९७६ [२], ९८३ [२], ९८७ [३],
Page #861
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो ९९१ [२], ९९२ [४], वि ९९४, १००२, १००३ [१], १०२२ [१-२], १०२६ [२], १०३२ [१.२], १०३३ [१-३], १०४१ [४,६], १०४२, १०४५ [१], १०४८ [५], १०५० [३], १०५९, १०६०,१०६४, १०६६ [३], १०७१, १०७७ तः १०८३, १०८६,१०८९, १११३, १११६,११२७, ११३३ [२], ११४४, ११४५, ११४९, ११५४, ११५५, ११६१, ११६६ [२], ११६७ [२], ११६८ [२], ११७५, ११७७, ११८० [४], ११९५, १२०१ [२], १२०२, १२०३ [२,४], १२०५, १२०७ [२], १२०९, १२१० [२,४], १२१२, १२१४, १२१५ [३], १२५७[४,६,८,१०-११, १६], १२५८ [४-५,८], १२६३ [१.२], १२६६ [१], १२६८ [२], १२६९, १२७४, १२७७, १२८७, १२९१, १२९५, १३०१,१३०२, १३०४, १३०७, १३१३, १३१६, १३१९, १३२३, १३३२, १३४५, १३४८, १३४९, १३६२, १३६३, १३७३, १३८४, १३९९, १४००, १४०१, १४०३, १४०४,
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ १४१० [१.२], १४११, १४१३, १४१४ [२], १४१६ [२],१४२५ [३], १४२७ [२], १४२९, १४३० [२], १४३४, १४३६ [१], १४३८, १४४२,१४५३, १४६४, १४७०, १४७८ [३], १४८१, १४८४ [३], १४८५ [४], १४९० [२,४],१४९१तः१४९५ सूत्राणां द्वितीयकण्डिका, १४९६, १४९७ [१-३], १४९८ [२-४], १४९९ [१-२], १५००, १५०१ [२.३], १५०३, १५०४ [१-४], १५०५, १५०६ [२,४-५], १५०७ [२], १५०९तः १५११ [२], १५१२, १५१३ [२-३], १५१६, १५१७ [१.२], १५१८ [४, ६], १५२० [१-३], १५२३ [१२], १५२४ [२], १५२५, १५२६ [३-४, ७], १५२८, १५३२ [४.५, ७], १५३८, १५५१ [१०], १५५५, १५६३ [१-२],१५६४तः१५६६, १५७३, १५८२, १५८३ [१-३], १५८६ [१], १५९१, १५९२, १५२४, १५९५ [१-२], १५९९ [१], १६०२, १६०३ [१], १६०४ [१.२], १६०५, १६१०, १६१३ [१], १६३१ तः १६३३,
Page #862
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो वि
बी परिसिहं - सहाणुकमो
मूलसो
वि
सक्कत्थो
सुत्तकाइ
१६३५ [४], १६४२, १६४३, १६४९ [7],
१६५५, १६५८, १६७८ [२], १६७९, १६८०, १६९५[३],१७००[३], [३], १७०२ [१०, १२, १४-१६, २३, ३४-३५, ४१, ४७-४८,
१७०१
५६-५७],१७०६,१७०८ [], १७११ [R], १७१६, १७१७, १७१९, १७२३, १७२६, १७३० [२, ३],१७३१ [२-४], १७३९ [१], १७४५, १७४७ [२], १७४९, १७५७, १७५९ [7], १७६०, १७६१, १७६३ [२], १७६४, १७६५ [२], १७६६, १७६७ [२], १७६८ [२-३], १७७१, १७७३ [२], १७७४ [१-२], १७७८, १७८१, १७८३ [२], १७८४ [१, ३], १७८८ [२], १७८९, १७९२ [३], १७९३ गा. २१७, १७९४ [३], १७९९, १८०६ [१], १८२८, १८२९, १८६१, १८६३, १८६४, १८६८, १८६९ [१], १८७३, १८७४ [], १८७५ [२], १८७९, १८८१ [3], १८८२[१],१८८५.[१], १८८६, १८८९ [३], १८९० [२], १८९२, १८९३, १८९८ [३],
[वि]
वि -
विउक्कमंति
विउप्फेस
विउल
३४५
सक्कत्थो
सुत्तकाइ
१९२३, १९२८, १९२९,
१९४९, १९५४, १९५९,
१९६०, १९६५, १९६६, १९६९, १९.७४, १९७७, १९७८, १९९७, १९९९, २०००, २००१, २०११,
२०२०, २०२५, २०२९,
२०३०, २०३८, २०४४,
२०४७, २०४९, २०६१,
२०८४, २०९३ [२], २०९५[२],२०१६ [२], २०९८[२],२०९९[२], २१०३ [२] २१०७, २१११, २११४, २११६ [१],२११७[२],२११८ [२], २११९ [४-५], २१२०[३], २१२३[३], २१३८, २१४१, २१५३ [३,६], २१५५, २१५७, २१५९ [२] २१६०,
२१६६ [२,४], २१६७,
२१६९, २१७० [२], २१७६, पृ. ४७ टि. ५, पृ. १७९ टि. १, पृ. १९० टि. २, पृ. २२० टि. ३,
पृ. २७५ टि. ६, पृ.
३०२ टि. ४, पृ. ३५२
टि. ३, पृ. ४३७ टि. २
अपि
६४६
"
१६८तः १७२, १७७, १७८ तः १८३ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, १८९[१], १९० [१], पृ. ५३ टि. ३ व्युत्क्रामन्ति ७७३ [३] मुकुट - शिरोवेष्टन १७७ विपुल १७७, १७८ [१],
१८८
Page #863
--------------------------------------------------------------------------
________________
विगे
३४६
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई मूलसहो
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ विउबणया विकुर्वणता-विकुर्वणा विगी
वृकी पृ. २११ टि. ६ २०३३, २०३४ [१],
धुकः पृ. २११ टि. ४, २०३५
पृ. २१२ टि.६ विउन्चंति विकुर्वन्ति २०५२ विग्गण विग्रहेण २१५३ [२], [२,४,५]
२१५९ [२] विउविता विकुर्व्य २०५२ [२,४,५] विग्गणं ,,२१५६ [२], २१५७, विउविय- विकुर्वित १८८
२१६६ [१] विक्खंभ. विष्कम्भ ८२, १५४५, विग्गहो विग्रहः २१५८ [१]
१५४७ [१], १५४८, विचित्त विचित्र १८८ १५५१ [१,४,६,९], विचित्त. ,, १७७, १७८ [१-२], २१५३ [१],२१५६[१],
१८८, १९६ २१५९ [१],२१६६ [१] विचित्तपक्खा विचित्रपक्षाः-चतुरिन्द्रियविक्खंभसूई विष्कम्भसूचिः ९११[२]
__ जीवाः ५८ [१] ९१२ [२], ९१८ [१], विच्छिण्णा विस्तीर्णाः २०७ ९२०, ९२२ तः ९२४
विस्तीर्णी २०६[१] •विक्खंभेणं विष्कम्भेण १९७ [१], विच्छिण्णे विस्तीर्णः १९८[१], २०६[१], २११, २१६९
१९९ [१], २०१ [१], विगतजीवकलेवरेसु विगतजीवकलेवरेषु ९३
पृ. ७३ टि.२ विगयमिस्सिया विगतमिश्रिता-भाषामेदः
विच्छता वृश्चिकाः ५८ [१] ८६५
विजयेषु-देवलोकेषु १४८ विगलिंदिए विकलेन्द्रियः
विजय
विजय-देवलोक ६२२ विगलिंदिएस विकलेन्द्रियेषु१०४३[२], विजय ,, ४३६ [१-३], ६०४, १४३९
७२३, १०३६, १०३९, विगलिंदिय विकलेन्द्रिय८९२, १८८९
१०४१ [८], १०४३
[५], १०४५ [१], विगलिंदिया विकलेन्द्रियाः८९१,८९५,
१०४६[१,७,८],१०४७ १९७३ गा.२२०, २०५४
[३], १०४८ [४], गा. २२६
१०४९, १०५० [३], विगलिंदिया विकलेन्द्रियौ १८७६ [२]
१०५४[१], १०५५[४], विकलेन्द्रियाः १८७१ [१],
१०६३, १८५१ २०५०, २०६५
विजयवेजयंतीपडाग विजयवैजयन्तीपताका विगलिंदियाण विकलेन्द्रियाणाम् १९००
१९५ [१] [२] विजया
विजयाः-विजयनामाभिधविगलेंदिया विकलेन्द्रियाः ८९०
द्वीप-समुद्रार्थे १००३ [२] विगलेंदियाणं विकलेन्द्रियाणाम्
गा. २०५ १६४१, २१५०
,, -देवविशेषाः१४७[१] • विगिण्णा विकीर्णानि पृ. ५६ ट्रि, ७ । विजये विजयः २११
विजएसु
Page #864
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
बीयं परिसिटुं-सद्दाणुक्कमो
३४७ सक्कयत्थो सुत्तंकाइ मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ विजाहरसेढीओ विद्याधरश्रेण्यः १५५१[९] विदिसीवाए विदिग्वातः ३४ [१] विजाहरा विद्याधराः १००, पृ. ३६ + विदेहा विदेहेषु १०२ गा. ११४ टि. २६ विदेहा
वैदेहाः-जात्यायः १०३ विज्जुकुमारा विद्युत्कुमाराः १४० [१],
गा. ११८
विद्धंसं विध्वंसम् ८८०,१८१७, विज्जुकुमाराणं विद्युत्कुमाराणाम् ५७८
१८२० विज्जुकुमारिंद. विद्युत्कुमारेन्द्र १८७ गा. •विधा विधा __१३९ विधाए
विधाता-वानव्यन्तरेन्द्रः विज्जुदंता विद्युद्दन्ताः-अन्तर्वीप
१९४ गा. १५२ मनुष्याः
विपरिणामइत्ता विपरिणमय्य १८०१ विज्जुमुहा विद्युन्मुखाः-, ९५ विप्पजहणाहिं विप्रहाणैः २१७५ विज्जू विद्युत्-अग्निकायविशेषः विप्पजहति विप्रजहति २१७५
३१ [१] विप्पजहित्ता विप्रहाय २१७५ ,, [कुमाराः] १७७ गा. . विप्पमुक्का विप्रमुक्ताः२११गा.१५८, १३७, १८७ गा. १४६
२१७० [२] गा. २३० गा. १४८ विष्पमुक्काणं विप्रमुक्तानाम् ११२२ विज्झडिमच्छा मत्स्यविशेषः पृ. २९टि.४ विप्पमुक्काणं ,, २११ गा. १६६ विजिझडियमच्छा
विभिडियमच्छा मत्स्यविशेषःपृ. २९ टि.४ विडिम बालमृग
१९६ विभंगणाण. विभङ्गज्ञान ४४०, ४४१ ०विणए विनये ११० गा. १२८
विभंगणाण- ,
१९२८ विनाशेषु
विभंगणाणपरिणामे विभङ्गज्ञानपरिणामः ९३४ विणेऊण वीनयित्वा १ [गा. २] विभंगणाणसागार-विभङ्गज्ञानसाकारपश्यत्ता विण्णाण विज्ञान
पासणया
१९४१ विततपक्खी विततपक्षिणः ९० विभंगणाणसागारो- विभङ्गज्ञानसाकारोपयोगः वितिमिरतरागं वितिमिरतरकम् १२१५ वओगे
१९०९, १९१३
विभंगणाणी विभङ्गज्ञानी ४८८,४९६, वितिमिरा वितिमिराः २१७६
१३५३ वितिमिराणि २१०
विभंगणाणी विभङ्गज्ञानिनः २५८, वित्थाररुइ विस्ताररुचिः ११० गा.
९३८,९४१[१], १८९९ १२७
[२], १९५४ • वित्थाररुई विस्ताररुचिः ११० गा. विभंगणाणो. विभङ्गज्ञानोपयुक्ताः
११९ वउत्ता विस्थिण्णा विस्तीर्णौ २०५ [1] विभंगनाणसागार- विभङ्गज्ञानसाकारपश्यत्ता वित्थिपणे विस्तीर्णः १९७[१],२०३ पासणया
१९३७ [१] विभंगनाणीण विभङ्गज्ञानिनाम् २५९ विदिसिं विदिशम् २१५९ [१],
तणविशेषः ४७ गा. ३६ २१६१ । विभावणा विभावना १५९३गा,२१८
विणासेसु
विभंगू
Page #865
--------------------------------------------------------------------------
________________
३४८
मूलसदो
चिमए
विमल
विमाण
विमाण ०
विमाण
विमाणछिद्देसु
विमा
विमाणपत्थ
विमाणं
विमाणा
-
० विमाणा विमा
विमाणाणं
विमाणावास •
० विमाणे
""
विमा
१९६, १९७[१], १९८
[१], १९९ [१], २०६
[१], २०७, २०८, २१० ,,, २०९गा. १५७, १९६३ १५५१ [८-९], १९९८, २००६ विमानानाम् १९७ [१], १९९ [१], २०६ [१] विमाणावलियासु विमानावलिकासु १४८,
१५१, १५७, १६० विमानावास १९५ तः
• विमाणेसु
विमुक्का
O
विमुक्का
विमुक्को विमोयण वियडजोणिया
०
در
सक्कयत्थो
सुकाइ
वनस्पतिविशेषः ४६ गा. ३४ विमल १७८ [२] २११ विमान २०७, २०८ २०६ [२] गा. १५५
२१०
विमानच्छिद्रेषु
१५७
१५७
विमान निष्कुटेषु विमानप्रस्तटेषु १४८,
१५१, १५७, १६०
"
विमानम्
विमानानि
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई
८५३ १९५ [१],
२०७
विमानम् पृ. ४१२ टि
१-२
विमाने ३९७ तः ४०६ विमानेषु
१४८, १५१,
१५७, १६०
"
७२३
विमुक्ताः २११ गा. १६७ गा. १७९, २१७६
गा. २३१
विमुक्तानाम् पृ. २७३
दि. १०
विमुक्त: २११ गा. १७६
विमोचन ११०५, ११२२ विवृतयोनिकाः
७७२
मूलसद्दो वियडजोगियाणं
विडा
वियडावति
वियत पक्खी
वियत्थिपुहत्तिया
वियथि
वियलाणं
वियसंत
वियसिय ०
वियाणंतो
वियाणा हि
० विरए
० विरतस्स
विरतिं
०
विरयस्स
० विरया
विरयाविरयं
विरल्लिए
विरहिता
""
विरहिया
33
विराइय
सक्कयत्थो
सुकाइ
विवृतयो निकानाम् ७७२ विवृता - योनिभेदः ७६४,
७६५, ७६७, ७७०
विकटापातिन् - पर्वत १०९८ विततपक्षिणः
८६
वितस्तिपृथक्त्विकाः ८३ वितस्तिम्
८३
विकलानाम् - विकलेन्द्रि
याणाम्
विकसत्
विकसित
१७६०
१८८
१७८ [२], १९५ [१]
विजानन् २११ गा. १७४ विजानीहि ५४ [ ७ ] गा.
८४-८५
विरतः १६४२, १६४६,
१६४७ [१] १७८४ [३]
विरतस्य विरतिम् १४४७ विरतस्य १६४५, १६५०
तः १६५३, १६५५ तः १६५८, १६६० विरता: १६४३, १६४८, १६४९ [१]
विरत्यविरतिम् १४४८, पृ.
३५५ टि. २
विराजित
विरलितः
विरहिता
१००० ५६४, ५६५ विरहिताः ५.७३ विरहिता ५६० तः ५६३,
५६६ तः ५६८ विरहिताः ५६९तः ५७२,
५७४ तः ५७७, ५७९, ५८१, ५८३ तः ५८५,
५८९, ६०५, ६०६ १७७, १७८
[१-२], १८८, १९६
Page #866
--------------------------------------------------------------------------
________________
८३१
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो मूलसद्दो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयस्थो सुत्तंकाइ विराली
बिडाली ८५१ विसाले विशालः-वानव्यन्तरेन्द्रः विराले बिडालः ८४९, ८५२
१९४ गा. १५२ विराहए विराधकः ८९९ • विसिट्टया विशिष्टता १६८५ [१], विराहणी विराधनी
१६९५ [३] विराहियसंजमाणं विराधितसंयमानाम्१४७० विसुज्झमाण. विशुध्यत् १३७ विराहियसंजमा- विराधितसंयमा
विसुज्झमाण- विशुध्यत्परिणामा। संजमाणं संयमानाम् १४७० परिणामा
१७५२ विरिय
वीर्य १६८४ [१] .विसुज्झमाण- विशुध्यत्परिणामः विरुदा वनस्पतिविशेषः पृ. २२ परिणामे
१७५१ टि. ५ विसुज्झमाणा विशुध्यन्तः १२२ विलंबे वेलम्बः-वायुकुमारेन्द्रः विसुद्धतरागं विशुद्धतरकम् १२१५ १८७ गा. १४३
[२-३] •विलायविसय- विलायविषयवासी
विसुद्धलेसतरागा विशुद्धतरलेश्याः पृ. २७५ वासी म्लेच्छजातिविशेषः ९८
टि. १-२ विलिहिजमाण विलिख्यमान १९७ [२] विसुद्धलेस्सतरागा
११२६ विल्लस म्लेच्छजातिविशेष पृ. ३६ विसुद्धवण्णतरागा विशुद्धतरवर्णाः ११२६, टि. ८
११३३ [१] विवडतो विवर्धमानः ५४ [९] विसुद्धा विशुद्धाः २१७६
गा. ९८
विशुद्धानि २१० विवागपत्तस्स विपाकप्राप्तस्य १६७९ विसुद्धाओ विशुद्धाः १२४१ विविह विविध
१८८ विसेसपयं विशेषपदम् पृ.१६२ पं. ६ ,, १८८, १९५ [१] विसेसा विशेषाः २गा. ४ विसए
विषयः ९९२ [१-२] विसेसाधिया विशेषाधिकाः२१३,२२९, विसमसमी- विषमसमीकरणाय
२३६, २३९, २४० [४], करणयाए २१७० [१] गा. २२८
२४१,२५५,३०८,३०९, विसमं विषमम् १११९, २१७०
३११, ३१७ तः ३१९, [१] गा. २२८
३२७ विसमाउया विषमायुषः ११३० विसेसाधियाई विशेषाधिके विसमो विषमः ९४८ गा. २००
विशेषाधिकानि ७८० विसमोववण्णगा विषमोपपन्नकाः ११३० विसेसाहिए विशेषाधिकः २१६९ विसय विषय-देश
विशेषाधिके २११ +विसय विषयः ९७२ गा. २०२, विसेसाहिया विशेषाधिको ७७७,७७९, १९८१ गा. २२२
७८०, ८०२, ८०३ +विसय- विषयः ८७७ [२३]
विशेषाधिकाः २१३ तः गा. १९८
२१५, २१८, २१९, वनस्पतिविशेषः पृ. २०
२२१ तः २२३ [४], टि. ६
२२४ तः २४० [२],
विविद्द.
"
विसंगू
Page #867
--------------------------------------------------------------------------
________________
३५०
मूलसहो विसेसाहिया
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । सूलसद्दो २४० [४] तः २७०, विहरइ २७२ [१-५], २७३ तः २७६, २७८, २९२ तः विहरति २९४, ३०७, ३१०, ३१३ तः ३१८, ३२०, ३२१, ३२५ तः ३२७, ३३० तः ३३४, ६९१, ७३१, ७३३, ७३५,
विहरंति
७७२, ७७७, ७७९, ७८०, ९७९, ९८५ [७,९], ११७०, ११७३, ११७६, ११८० [५, ७.९], ११८२ [१,३], ११८३ [१,३], ११८५, ११८८, ११९०,२१२५, तः २१२७ [१], २१२८ [१-२], २१४२, २१४५
[१] विशेषाधिका १००६ गा.
२०७, १०१३, १५६६ विशेषाधिकानि २७५ विशेषाधिके ७७७, ७७९,
७८०, ८०२, ८०३ विशेषाधिकानि ३२८,
३२९, ७८०
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ विहरति १९७ [२], १९९ [२], २०० [२] ,, १७९ [२], १८० [२], १८२ [२], १८३ [२], १९० [२], १९१ [२], १९२, १९८ [२], २०० [१-२], २०१[२], २०३ [१२],२०४ [२], २०५ [२], २०६ [२] विहरतः १७८ [२], १८१ [२], १८४ [२], १८९ [२], १९५ [२] विहरन्ति १६७ तः १७४, १७७, १७८ तः १८४ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, १८६ [१], १८७ तः १८९ [१], १९० [१], १९३ [१], १९५ [१], १९६, १९७ [१], १९८ [१], १९९ [१], २०१ [१], २०२ [१], २०४
[१], २०५ [१] विहसत् पृ. ६४ टि. ९ विभङ्गज्ञानिनः २५९ विभङ्गज्ञानिनाम् २५८ वनस्पतिविशेषः ५४ [८]
गा. ९२ , पृ. २५ टि. ६ विधा
१७ विधाः १९५ [१] विधानमार्गणम् १७९८
[१], १८०० [१] विधानानि पृ. १४ टि. २ ,, २५ [३], २८ [४], ३१ [४], ३४ [४],
विसेसाहियाइं
विहसंत विहंगणाणी विहंगणाणीण विहंगु
विसेसाहियाओ
विहंगू
"
विसेसेणविसेसो
[७-९], ११८२ [२.३], ११८३ [३], ११८९, विहा
११९०, १६६३ विशेषेण २११ गा. १७५ विहाणमग्गणं विशेषः ९२०, ९८६,
९८७ [१], ११४७ विहाणा विशेषः १२४९ विहाणाई विश्वम्भराः-भुजपरिसर्प
भेदः ८५ [१] विस्राः पृ. ५१ टि. ३ । विहाणे
•विसेसो विस्संभरा
विस्सा
१०७
Page #868
--------------------------------------------------------------------------
________________
"
बीयं परिसिट्ट-सहाणुक्कमो
३५३ मूलसहो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसहो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ विहायगतिणामे विहायोगतिनाम १६९३, । वीयरायचरि- वीतरागचारित्रार्याः १२४,
१६९४ [१८] त्तारिया १२६, १२७, १२९, • विहायगतिणामे , १६९४ [१८] विहायगती ___विहायोगतिः ११०५, वीयरायदंस- वीतरागदर्शनार्याः ११२२, ११८५
णारिया विहि
विधिः १४७४ गा. २१४ .वीयरायदसणाविहिणा विधिना १९२ रिया
१११ तः ११९ विहीणया विहीनता १६८५ [२], +वीरण वीरणः ४६ गा. ३३
१६९५ [३] वीरिमोवग्गहिएहिं वीर्योपगृहीतैः १६७० .विहीहिं विधिभिः ११० गा.१२७
वीरियंतराइए वीर्यान्तरायकम् १६९६ विहुंगुं वनस्पतिविशेषः ५४ [-] वीरियतराए वीर्यान्तरायः १६८६
गा. ९२ वीस
विंशतिः १७०२ [५, ९, •विहणा विहीनाः ७९० गा. १८९
१३, २२, ३६,३७,४३, +विंट वृन्तम् ५४ [८] गा. ९५ विंट
,, पृ. २५ टि. ११ +वीस- विंशम् ७९० गा. १८८ विंदगा जात्यार्यविशेषः पृ. ३८ वीसइम विंशतितमम् पृ. ३२८ पं. टि. १
२४ विहणिज्जा बृंहणीया १२३७ वीससा विस्रसया १६७९ तः वीइभयं वीतभयम् १०२ गा. ११५
१६८१ [१], १६८२ तः वीतरागचरित्तारियावीतरागचारित्रार्याः १२४
१६८४ [१], १६८५ वीतरागचरि- वीतरागचारित्रार्याः १२६
[१-२], १६८६ तारिया
तः १३२ वीससाए विस्रसया ११२२ • वीतरागदंस- वीतरागदर्शनार्याः ११७, वीसं
विंशतिः ४२४ [१,३], णारिया
११८
४२५ [१,३], १४१६ वीतरागसंजया वीतरागसंयताः ११४२
[२], १७००[११,१३], वीतीवतित्ता व्यतिव्रज्य २१०
१७०२ [५,९,११,१३, वीयभयं वीतभयम् पृ. ३७ टि. ६
२२, ३६, ३७, ४३,५८] वीयरागचरित्तारिया वीतरागचारित्रार्याः १२०,
विंशम् १७४ गा. १३३ १२४, १३२ वीसा
विशतिः २०६ [२] गा. • वीयरागचरित्ता. ,, १२५, १३० तः
१५६,५९१ रिया
१३२
विस्राः १६७ तः १७४ वीयरागर्दसणारिया वीतरागदर्शनार्याः १०९, वीसाए
विंशतेः २०५ [२] १११
,, विंशत्या वा ७११, • वीयरागदंस- , १११, ११३ तः
७१२ णारिया ११५, ११७ तः ११९
विंशतौ १८३९, १८४० वीयरागसंजया वीतरागसंयताः ११४२ वीसायणिज्जा विस्वादनीया १२३७ बीयरागा वीतरागाः ११५२ । वीसुत्तर.. विंशत्युत्तर
"
Page #869
--------------------------------------------------------------------------
________________
३५२
मूलसद्दो
वीही
वुच्चइ
वुच्चति
पणवणासुत्तपरिसिट्ठाई
सक्कत्थो
सुत्तकाइ
५० गा. ४२
व्रीहिः उच्यते ४४१, ४५६ [१],
४८९ [१], ४९७, ५३१ [9], ८३१, ८६८, ११२४, ११३०, ११४४, १२२०, १२५३, १२५५ उच्यते ४३९ तः ४४ १, ४४३ तः ४४८, ४५२, ४५५ [१-३], ४५७[१], ४५९ [१], ४६२ [१], ४६४ [१], ४६६ [3], ४६७ [१], ४६८ [१], ४७० [१], ४७३ [१], ४७४ [१], ४७५ [१], ४७७ [१], ४८१ [१], ४८२ [१], ४८३ [१], ४८५ [१], ४८७ [9], ४९० [१], ४९१ [9], ४९३ [१], ४९५ [7], ५०३ तः ५०५, ५०० तः ५११, ५१३ तः ५१५, ५१९, ५२५ [१], ५२६ [१], ५२९ [१], ५३० [१], ५४३ [१], ५५७ [१], ८३१, ८६७, ८६८, ९९४, ९९६, ९९८, १०४१ [६], ११२४ तः ११२६, ११२८, ११२९, ११३२, ११३३ [१], ११३८, ११४२, १२१५ [१-३], १२२०, १२२२, १२५२, १२५५, १४४४, १४५९, १५७३, १६०४ [१], १७४१, १९२८, १९२९, १९३१, १९३२ [१], १९५४, १९५७ [१], १९५८, १९६०,
मूलसद्दो
वुच्चंति
इयं
वेयासु
वे इस्संति वेइंसु
वे उब्विए
• वेउच्चिणो
उब्विय
aroor • + वेउध्विय
सक्कत्थो
सुत्तंकाइ
१९६३, १९६४, २०४६,
२०५१, २०५२ [9], २०७८, २०८० २०८३, २११७ [१], २१६९, २१७६, पृ. २७५ टि. ६ उच्यन्ते १६०४ [१],
१६५५
वेदिकान्तः १५५१ [१]
१४८
वेदिकासु वेदयिष्यन्ति
९७१
अवेदिषुः - वेदितवन्तः
९७१
वैक्रियम् ९०१, ९०२, ९०६, ९०८, १०७२, १४७५
वैक्रिया:- वैक्रियशरीराः
१९६
वैक्रिय १५६५, १५६६, १७०२ [१४] २१२२ वैक्रियः - समुद्वातः २०८५
गा. २२७
"3
वेव्वयमीससरीर- वैक्रियमिश्रशरीरकायateurit प्रयोगिणः १०७७,
१०७८, १०८०, १०८३ asarमी- वैक्रियमिश्रशरीर काय प्रयोगः सरीरकायप्पओगे १०६८, १०७०, १०७४ वेच्वियमीसासरीर वैक्रियमिश्रशरीर काययोगम् कायजोगं asooreमुग्धा
२१७३ [२] वैक्रियसमुद्घातः २०८६,
२०८९, २०९० [१], २०९१ [२] २०९२, २१४७ तः २१५२, २१६५
Masoor समुग्धा वैक्रियसमुद्घातेन २१२५
तः २१२७ [१], २१२८ [२], २१३०, २१३१,
२१५९ [१]
Page #870
--------------------------------------------------------------------------
________________
कत्थो
सुत्तंकाइ
मूलसद्दो asoareमुग्धा वैक्रियसमुद्वातः २११७
[१]
darurrey वैक्रियशरीर केषु ९२० aroor सरीरका - वैकियशरीरकाययोगम्
जोगं २१७३[२] doaसरीरका - वैक्रियशरीर काय प्रयोगिणः १०८०, १०८३
प्पओगी
१०७४
वेड व्वियसरीर- वैक्रियशरीर कायप्रयोगः कायओगे १०६८, १०७०, asarसरीरगा वैकियशरीरकाणि ९२२ dearerणाम वैक्रियशरीरनाम १७०९ वेड व्वियसरीर- वैकियशरीरनाम्नः १७०२ णामाए [११], १७३१ [५] asoareer वैक्रियशरीरका णि ९१०
[२], ९११ [२] ९१२ [२] ९१४ [२], ९२० arooraatree वैक्रियशरीरस्य १५२७,
१५५४, १५६६ ,, १५२८,१५२९ [१], १५३०, १५३१, १५३२
[१,६] वैकियशरीरम् १५५९,
१५६३ [१] वैक्रियशरीराङ्गोपाङ्गनाम
• वेड व्वियसरी रस्स
व्वियसरी रं
asoar सरीरंगोवंगणा मे asarसरीरा
ashoorसरीरी
वेव्वियसरी रे
बीयं परिसिद्धं - सहाणुकमो
मूलसद्दो
आ. ९ [२]-२३
१५६५ वैकियशरीरिणः १९०३
[४] वैक्रियशरीरम् १५१४, १५२१, १५४४ [१] वैक्रियशरीरे १५३९ [२,४] • वे व्वियसरी रे वैक्रियशरीरम् १५१४,
१५१५ [१-३], १५१६, १५१७ [२], १५१८ [१-५], १५१९ [१-४], १५२० [२३], १५२२,
१६९४ [४] वैक्रियशरीराणि ९१२[२],
asarra
उब्विया
asari
asव्वियाणं
उब्वियाति
वेइ
चेति वैजयंत
वैजयंता
वैजयंती पडाग
वैजयंते
चेढगा
वेढला
वेढली
वेणइया
वेणु
वेणुदाि
वेणुदली
सक्कत्थ
सुकाइ
१५२३ [१-२], १५२४
[१], १५२५, १५२६
[१२,६]
वैकियस्य
३५३
वैक्रियाणि
९१० [२],
१५४४ [३]
९१२ [४],
९१८ [२], १२२
९११ [४]
वैक्रियाणाम् ९१६ [२],
९२१ [२] वैक्रियाणि पृ. २२५ टि. ३ वेदयते
९७१
१६८१ [१], १६८३, १६८४ [१], १७७३ [१], पृ. ३९टि. ३ वेदयन्ति वैजयन्त - देवलोक ४२६ [१-३], ६०४, ६२२, ७२३, १०३६, १०३९, १०४१[८],१०४३[५], १०४५ [१], १०४६ [१, ७-८], १०४७ [३], १०४८ [४], १०४९, १०५० [३], १०५२, १०५४ [१],१०५५[४],
१०६३, १८५१ 'वैजयन्ताः- देवाः १४७ [१] वैजयन्तीपताका १९५ [१] वैजयन्तः
२१०
ग्राहविशेषः पृ. ३० टि. १
"
६५
पृ. ३० टि. १ वैणकिया - लिपिभेदः १०७ वेणुः ५४ [८] गा. ९२ वेणुदालि:- सुपर्णकुमारेन्द्रः
१८७ गा. १४४
वेणुदालि:- सुपर्णकुमारेन्द्रः
१८६ [२]
Page #871
--------------------------------------------------------------------------
________________
३५४
पण्णवणासुत्तपरिसिट्टाई मूलसहो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयस्थो सुत्तंकाइ • घेणुदाली वेणुदाली-, १८४ [२] वेदणासमुग्घामो वेदनासमुद्धातः २१३९ +येणुदेव वेणुदेवः-,१८७गा.१४३ वेदणासमुग्धाया वेदनासमुद्धाताः २०९३ वेणुदेव. वेणुदेव-, १८४ [२]
[१],२०९७[१],२१०१ वेणुदेवे वेणुदेवः-,, १८५ [२]
[१], २१०३[१],२१२१ घेत्ताण
वेत्राण,म् ८८३ वेत्ते
वेत्रः ४६ गा. ३३ वेदणिज्ज . वेदनीय १७९१ • वेदए वेदकः १७८८ [१] वेदणिज-. , १६७८ [२], २१७५ वेदगा वेदगाः-जात्यार्याः १०३ चेदणिज
वेदनीयम् १६६५, १७६५ गा. ११८
[२], १७७४ [१], १७८४ वेदगा वेदकाः२५३,१७७४ [१],
[१], १७८५, १७९१ १७८९
वेदणिजे वेदनीयम् २१७० [१] • वेदगाण वेदकानाम्
२५३ वेदपरिणामे वेदपरिणामः ९२६ . वेदगाणं
२५३ वेदपरिणामेणं वेदपरिणामेन ९३८,९३९ • वेदगे वेदकः१७७४[१],१७८९
[१], ९४२, ९४३ बेदणं वेदनाम् ११३८, १५७१, वेदमा
जात्यार्थविशेषः २०५६, २०५७ [२-५],
पृ. ३८ टि. १ २०५८,२०६१, २०६४, वेदस्सबंधए वेदस्य बन्धकः २ गा. ६ २०६५, २०६७, २०७०,
वेदिति
वेदयन्ते २०७८ २०७३, २०७५, २०७८,
वेदः २१२ गा. १८०, २०८०, २०८३
१२५९ गा.२११,१८६५ वेदना २०५४ गा. २२५,
गा. २१९ २०५५, २०६९, २०७२,
वेदयते १६६४ गा. २१७ २०७७
,, १६७५, १६७६ [१], वेदणाए वेदनया ११४४, ११४६,
१६७८ [२], १६७९ तः ११५०, ११५१
१६८१ [१], १६८२ तः वेदनायाम् ११३४
१६८६, १७७० [१], वेदणामो वेदनाः १७०, १७३,
१७८८ [१], १७९१, २०५७ [१] वेदणासमुग्धाए वेदनासमुद्धातः २०८६, वेदेमाणा वेदयमानाः १७७८, २०८७ [१], २०८९,
१७८४ [१], १७८९ २०९० [३], २०९१ वेदेमाणे वेदयमानः१७७६,१७७७ [१-२], २०९२, २१४७
[१], १७८३ [१], तः २१५२
१७८६, १७८८ [१], वेदणासमुग्धापणं वेदनासमुद्धातेन २१२६,
१७९१, १७९२ [१] २१२७ [१], २१२८ ।
वेदेति वेदयन्ते ११३८, १६७७ [१२], २१३०, २१३१,
[१], १७७३ [२],१७७४ २१५३ [१],२१५४ [१]
[१], १७८८ [२],
वेदणा
१७९२ [१]
Page #872
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
वेमाणिए
बीयं परिसिटुं-सहाणुकमो
३५५ सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ १७८९, २०५६, २०५७ वेमाणिणीण वैमानिकीनाम् ११८९ [२.५], २०५८, २०६१, वेमाणिणीणं ,, ४०८ [१-३], ११६९ २०६४,२०६५, २०६७, २०७०, २०७३, २०७५, वेमाणिता
वैमानिकाः
६२५ २०७८, २०८० वेमाणिय वैमानिक ६५६[३], वैमानिकः ८०८ [२],
२१०४ [१] ८१० [२], ८१२ [२], वेमाणिय. वैमानिक
९७१ ८१४ [२], ८१६ [२], वेमाणिय-. ८१८ [२], ८२० [२], वेमाणियत्ते वैमानिकत्वे २१०१ [२], ८२२ [२], ८२४ [२],
२१०३ [२],२१०४ [१], ८२६ [२], ८२८ [२],
२१०७,२११०, २१११, ८९२, १२०० [२],
२११५[१], २११६[१], १४०७ [२], १४०९,
२११९ [२,५], २१२० १५८१[२],१५८५[२],
[२],२१२१[१], २१२३ १६६८, १६७१, १६७६
[२], २१२४ [२,४], [२],१७५६ [२], १७६३
२१३९, २१४० [२], [३],१७६७[१], १७६८
२१४१ [२],१७७० [२], १७७७ .वेमाणियत्ते वैमानिकत्वे २११३ [२],१७८३ [२],१७९२
वेमाणियदेव वैमानिकदेव १५३२[६] [२],१८६६ [२],१८७१ [२],१८७६ [२],१८८३
वेमाणियदेवखेत्तोव-वैमानिकदेवक्षेत्रो[२],१८८९ [२],१८९४
वायगती पपातगतिः १०९७ [२], २१५४[२],२१५८ वेमाणियदेवपंचेंदि-वैमानिकदेवपञ्चेन्द्रिय
यवेउब्वियसरीरे वैक्रियशरीरम्१५२० [१] वैमानिकाः १२१४,
वेमाणियदेवपंचेंदि- ,, १४४३,१६४७[३] यवेउब्वियसरीरे
१५२६ [६] वैमानिकेषु ६७२[] •वेमाणियदेवा वैमानिकदेवाः ६६१ ,,६०८,६२५,६७२[९],
वेमाणियदेवाणं वैमानिकदेवानाम् पृ. ६९ १२०० [२],१४०८[३],
टि. ३ १४२२, १४२८ [५],
वेमाणियदेवेहिंतो वैमानिकदेवेभ्यः ६५० १४३३, १४४१
[१३,१५] वैमानिकेभ्यः १४६५.
वेमाणियस्त वैमानिकस्य १६१३ [२] १५९५ [२], १५९९
तः १६१६ [१], २०९३ [२], १६०३ [२]
[२],२०९५[२],२०९६ , ६५० [१३], १४६३
[२],२१०४[१],२११५ वैमानिक्यः२९१,११८७,
[१],२११६ [१],२११९ ११८९, ११९०, १४१६
[५], २१३५ [२],
२१६५
वेमाणिए
वेमाणिएसु • वेमाणिएसु
वेमाणिएहितो
• वेमाणिएहितो वेमाणिणीओ
Page #873
--------------------------------------------------------------------------
________________
३५६
मूलसहो • वेमाणियस्स
धेमाणिया
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्यत्यो सुत्तंकाइ । मूलसहो वैमानिकस्य १६३५[६],
२१६४ चेमाणिया वैमानिकाः १३९, १४३, वेमाणियामो १४७ [२], १९६,२९०, ४३९, ४९९ [२],६५९, वेमाणियामो ६८९,७०१, ८०९ [२], वेमाणियाण ८११ [२], ८१३ [२], ८१५ [२], ८१७ [२], • घेमाणियाण ८१९ [२], ८२१ [२],
वेमाणियाणं ८२३ [२], ८२५ [:], ८२७ [२], ८२९ [२], ८७६, ८८८ [२], ८८९, ९४६, ९६५[२], ९६६ [२], ९६७[२], ९६८ [२], ९७१, ९९८, ११४५,११८६तः११८८, ११९०, ११९७, १२०७ [२],१४१६[२],१५२० [५],१५८६ [२], १६४९ [२], १६६९, १६७३, १६७७ [२], १७६१, १७६५ [1], १७७३ [२],७८८[२],१७९४ [२], १८२९, १८५८, १८६०, १८६४, १८६९ [१], १८७७, १९५३, १९६२,२०४६, २०५०, २०५९, २०६२, २०६५, २०६८,२०७१,२०८४, २१२४[३], २१४४[२] वैमानिकाः १५९३,
पृ. ३५३ टि. २ वैमानिकाः ४५४, ६७४, ६८३, १०८४, ११४८, ११५४, १४०४, १९३५, १९७२,१९७३ गा.२२०, | .वेमाणियाणं १९७९,२०३७, २०७६,
सकयत्थो सुत्तंकाइ २११५ [१], २१३२ वैमानिको १८७८ [३] वैमानिकात् १५९७ [२],
१६०१ ,, १५८९ [४] वैमानिकानाम् ६७४, ११८८, पृ. ३९७ टि. १ " ७५२, ११४४ ,, १९६, १९७ [१-२], १९८ [२], ४०७[१-३], ६८६, ९२४, ९५९ तः ९६४ सूत्राणां द्वितीय कण्डिका, १००८ तः १०१२ सूत्राणां द्वितीयकण्डिका, १०१४ [२], १०१५[२],१०१६ [२], १०२३, १०२९,१०५७, १०८८, १०८९,११६९ [१], ११८०, ११८६, ११९०, ११९९ [२], १५७५ तः १५७९ सूत्राणां द्वितीयकण्डिका, १५८०, १६०६ [२], १६१६, १६१८, १६१९, १६२७ [२], १६३६, १६३८ [२], १६४१, १७५४[२], १७६९ [२], १७७५ [२], १७७९, १७८४[३], १७८७[२], २०३९, २०४६, २०४८, २०९२, २०९७ [२], २०९९[२],२१०० [२], २१२३ [३], २१२४[४], २१३४ [२], २१३७
[२], २१४१ वैमानिकानाम् ४०७[२]. ६३८, ७६२, ७७१,
बेमाणिया
माणिवा
Page #874
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
वेसाय ० • वेमायत्ताए
मायाए
+ चेय
वेय
O
वेयए • वेगा
चेयण
वेयणं
यणा
वेयणाओ
arryi
वेणासमुग्वाया
वेयणिज •
वेयणिज्जं
येयणिजे
वेrपरिणामे
andre
• वेयालिं
• वेयालीओ
वेरमणं
सक्कत्थो
सुकाइ
९०९, ९८९, १०७६,
११६२, १९२७, २०२१,
२०२६, २०३१ विमात्र ९४८ गा. १९९ विमात्रतया १८१२, १८१९, १८२२, १८२३, १८२५
१७१, १७२, १७४
वेदनापदम् पृ. ४२७ पं.
११
वेणासमुग्वाणं वेदनासमुद्घातेन २१२५,
२१२९ [१] वेदनासमुद्धाताः २१०२
विमात्रया ६९७, १८१५ तृणविशेषः ४७ गा. ३५
वेद ९३७, ९७१गा. २०१
वेदकः
वेदकाः
वेदना - समुद्घातः
बी परिसिहं - सहाणुकमो
मूलसद्दो
वेरमणे
वेदनाम् २०५७ [४],
२०६४, २०६५, २०६७, २०८०
वेदना २ गा. ७, २०६३, २०६६, २०६९, २०७७ वेदनाः १६७ तः १६९,
22
१७७३ [१] २५३
२०८५
गा. २२७
वेदनीय
१७७२
वेदनीयम् १५८७ [१], १७६३, १७६४, १७७३
[१], १७८३ [१] १६९० [१],२१७०
वेदपरिणामः
वेदवेदकः
तटम्
तटतः
[9] ९३७
२ गा. ६
१११२
१११२
विरमणम् १४२० [६]
सक्कयत्थो
सुतंकाइ
विरमणम् १६३७, १६३८
[१], १६४० २४गा. ११
वेरुलिए वैडूर्थः door मणिदितो वैडूर्यमणिदृष्टान्तः १२५१ वेरुलियमणी वैडूर्यमणिः १२२२
१४८
वेलासु वेणुका: ५५ [३] गा. १०७
वेणुः
४६ गा. ३४ ૧૮૮
वेषाः वैषाणिका:- अन्तद्वीप
९५
मनुष्याः वृन्तबद्धानि५४ [८]गा. ८६
वृन्तम् ५४ [८] गा. ९१ म्लेच्छजाति विशेष ९८
वक्ष्ये २११ गा. १७५ व्युच्छेद १२३७ वनस्पतिविशेषः ४९गा. ३९ व्याकृता - भाषा प्रभेदः
८६६ गा. १९७ ११० गा. १२५,
१९५ [१]
०
बेलासु
वेलुयाणि
वेलू
० येसा
साणिया
वेंट बद्धा
वेंट
वोकाण
वोच्छं
वोच्छेय •
वोडागे
वोड
व्व
स
सअंतरं
सइखू
सईदिए
०
सदिय सइंदियrपज्जत्तए
सदिया
सइंदियाणं
सजोता
33
इव
३५७
स
स्व
पृ. ६८टि. ३ सान्तरम् ५५९ गा. १८२ वनस्पतिविशेषः ५४ [८]
गा. ९२
सेन्द्रियः
१२७१
१२७९
सेन्द्रिय सेन्द्रियापर्याप्तकः १२७७ सेन्द्रियाः २२७ तः २२९,
२३० [१], २३१ सेन्द्रियाणाम् २२७ तः २२९, २३० [१], २३१ सोद्योता सोद्योतानि १८८, २०६ [१], पृ. ५६ टि. ९
२११
Page #875
--------------------------------------------------------------------------
________________
३५८
मूलसहो सउजोया
पण्णवणासुत्तपरिसिट्टाई सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सोद्योती २०६ [१] | सक्करा सोद्योतानि १७७, १७८ [१], १९६, २१० ,, पृ. ६९ टि. ४ सकरापुढवि. शतेषु १८८, १८९ [१], सक्कस्स
१९. [१] सकषायी १३३१, १८९४
सक्कयत्यो सुत्तंकाइ शर्करा-पृथ्वीभेदः २४
गा. ८ शर्करा १२३८ शर्करापृथ्वी पृ. ५१टि. ५ शक्रस्य १९८ [२], १९९
सउजोवा ०सएसु
सकसाई
सक्का
सक्कुलिकण्णा
शक्यानि ५४ [१०] गा.
१०३ शष्कुलिकर्णा:-अन्तर्वीपमनुष्याः
१९७ [२] शक-म्लेच्छजातिविशेष
- , सकसाईसकसाईणं सकाइए सकाइय. सकाइया
शक्रः
सक्के सग.
सकाइयाणं
सकषायिणः २५४, ३३४ सकषायी १३३१ सकषायिणाम् २५४ सकायिकः १२८५ सकायिक १२९१,१२९३ सकायिकाः २३२ तः
२३५ [१], २३६ सकायिकानाम् २३२ तः
२३५ [१], २३६ सक्रियाः १५७३ सकेसरम् ५४ [८] गा. ९५ शर्कराप्रभा ७७४ शर्कराप्रभायाः १६९,२१७ [५], १५२९ [३],
२००० शर्कराप्रभायाम् १४८,
सकिरिया सकेसरंसक्करप्पभा सक्करप्पभाए
सकरप्पभापुढ- शर्कराप्रभापृथ्वीनरविणेरइए थिकः १४६०, १४६४ । सकरप्पभापुढ- शर्कराप्रभापृथ्वीनैरविगेरइयायिकाः १९८५ सकरप्पभापुढ- शर्कराप्रभापृथ्वीनैरविनेरइएहिंतो यिकेभ्यः २१७ [६] सकरप्पभापुढविने- शर्कराप्रभापृथ्वीनैररइया यिकाः ६०, २१६ [३],
५७०, ६४२ सक्काप्पभापुढविने- शर्कराप्रभापृथ्वीनैररइयाणं
थिकाणाम् १६९,३३७
[१३], ६४१ ।
सगल
शकल-खण्ड १७८ [२] सगल.
सकल ५३ गा. ४५ सगाई स्वकानि १५५१ [८.
९], १९९८, २००६ +सचित्त- सचित्तः १७९३ गा.२१७ सचित्तजोणिया सचित्तयोनिकाः ७६३ सचित्तजोणीणं ___ सचित्तयोनीनाम् ७६३ सचित्ता सचित्ता ७५४ तः ७५६,
___ ७५८, ७६१ सचित्ताहारा सचित्ताहाराः १७९४
[१,३] सच्चभासगा सत्यभाषकाः ९०० सञ्चभासगाणं सत्यभाषकाणाम् ९०० सञ्चभासत्ताए सत्यभाषात्वेन
८९२, ८९३ सच्चमणजोगं सत्यमनोयोगम्२१७४[२] सच्चमणप्पओगगती सत्यमनःप्रयोगगतिः
१०८६ तः १०८९ सत्यमनःप्रयोगगतयः
१०८९ सच्चमणप्पओगी सत्यमनःप्रयोगिणः
१०७७, १०७८, १०८३ सञ्चमणप्पओगे सत्यमनःप्रयोगः१०६८ तः
१०७०, १०७४, १०७५
Page #876
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसहो सञ्चवइजोगं
सट्टाणे
बीयं परिसिटुं-सहाणुकमो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो
सत्यवाग्योगम् २१७४[३] सज्झाए सञ्चं
सत्याम् ८७१, ८७२, सट्ठाण.
८७५, ८७८, ८९९ सच्चं
सत्यम् ८७०, ८९८ सट्ठाणुववायं सञ्चा
सत्या-भाषाभेदः ८३१,
८६१, ८६२ सञ्चामोसभासगा सत्यामृषाभाषकाः ९०० सच्चामोसभासगाणं सत्यामृषाभाषकाणाम्९०० सञ्चामोसभाससाए सत्यामृषाभाषात्वेन ८९२
तः ८९४ सञ्चामोसमासाए सत्यामृषाभाषया ८९० सच्चामोसमणजोगं सत्यामृषामनोयोगम्
२१७४ [२] सच्चामोसमणप्प. सत्यामृषामनःप्रयोगः ओगे
१०६८, १०७४ सच्चामो सवइजोगं सत्यामृषावाग्योगम् २१७४
सक्कयत्यो सुतकाइ वनस्पतिविशेषःपृ.२१टि.५ स्वस्थान २१०४ [१],
२१४१ स्वस्थानोपपातम् ६३२ स्वस्थाने ४५६ [३],४५९ [३], ४६२ [३], ४६६ [३], ४६७ [३], ४६८ [३], ४७० [३], ४७३ [३], ४७५ [३], ४७७ [३], ४८३ [३], ४८५ [२.३], ४८७[३], ४९१ [३], ४९३ [३], ४९५ [३], ४९९ [२], ५२१ तः ५२३, ५२९ [३], ५३० [३], ५३८ [२], ५३९ [३], ५४१ [३], ५४२ [२], ५४३ [३], ५४५ [३], ५४० [३], ५४८ [३], ५५० [३], ५५१ [३], ५५२ [३], ५५७[३],५५८,१०४२, १०४९, १०५० [२], १०५४ [३], २१११, २११५[१], २११६[१] स्वस्थानेन १७६
, १४८,१४९,१५१, १५२,१५४,१५५,१५७, १५८, १६०,१६१,१६४ तः१७१, १७४, १७५, १७७, १७८ [१], १९३
सच्चामोसं
सञ्चामोसा सच्चित्त सच्छंद सच्छीरं सजोगि सजोगिकेवलि सजोगिकेवलि.
सत्यामृषाम् ८७१,८७४,
८७५, ८९९ सत्यामृषम् ८७०, ८९८
, ८३१, ८६४, ८६५ सच्चित्त १७९३ गा. २१७ स्व-छन्द १८८ सक्षीरम् ५४ [७] गा.८५ सयोगी १३२१ सयोगि केवलिन् ११८,१३१ , ११७,११८,१३०,
सट्ठाण सट्टागेणं
सट्ठी
सजोगिभवत्थ सयोगिभवस्थ केवल्यना.
केवलिअणाहारए हारकः १३७१,१३७२ सजोगी सयोगी
१३२१ सयोगिनः २५२,३३४ सजोगी- सयोगी १३२१ सजोगीणं सयोगिनाम् २५२ सजोगीसु सयोगिषु १९१० [१] सज्जाए
वनस्पतिविशेषः ५२, ५४
५] मा. ९६
सट्ठीए सट्ठीणं +सण
षष्टिः१८७गा.१४२,२०६
[२] गा. १५६ षष्टेः १८० [२],२०१[२] ,, १८० [२], २०१[२] शणः-गुच्छवनस्पतिः ४२
गा, २२
Page #877
--------------------------------------------------------------------------
________________
३६०
मूलसो
+ सण
सणष्कदा
सर्णकुमार
सर्णकुमार
सर्णकुमारा
कुमाराणं
सकुमारे
सणिच्छरा
सनत्कुमार१९९[१],२०१ [१], १०३५, २०५१,
२०५२ [१] सर्णकुमारग सनत्कुमारक २०० [१] कुमारगा सनत्कुमारकाः ६६० सर्णकुमारदेवस्स सनत्कुमारदेवस्य १५५१
[४] सकुमार देवा सनत्कुमारदेवाः ७०४,
२०००
०
सण्णा -
पण्णवणासुत्तपरिसिट्टाई
मूलसो
सण्णाओ
सण्णापर्यं
सण्णि
सण्णिणो
सणिपयं
सण्णिभूया
सण्णिवेसं
सणिस्स
सहिया
सक्कत्थो
शणः - औषधिवनस्पतिः
सकुमार देवाणं सनत्कुमारदेवानाम् ५९१, ६७५ सकुमार रायाणो सनत्कुमारराजानौ १८४ [२] सर्णकुमारवडेंसए सनत्कुमारवतंसकः १९९ [7]
सुकाइ
५० गा. ४३
सनखपदाः ७१, ७४
सनत्कुमार १९६, २१०, ६२२, ६३४,६५०[१८],
१०६२
देवाः
संज्ञा
सनत्कुमाराः १४४ [१]
१९९ [१] सनत्कुमाराणाम् १९९[9],
२०१ [१], १८३२ सनत्कुमारः १९९ [१], २०० [२], २०१[१-२], २०२ [२], २०३[२], २०४ [२], २०५ [२] सनत्कुमारः
सनत्कुमारेन्द्रः १९९ [२] सनत्कुमारे २०५ [१], ३३४, ४१७ [१-३], १५३२[५],पृ.१६५टि. ३ शनैश्वराः-शनैश्चर निकाय
१९५ [१]
२गा.४
सण्णी
सण्णीणं सहबादरपुढ
विकाइया सहमच्छा
सहा
सहा
सत
सतक्कत्
सततं सतपुहत्तं
• सतपुहतं
सक्कत्थो
सुतंकाइ
संज्ञाः
७२५ तः ७२७
संज्ञापदम् पृ.१८९ पं. २५
संज्ञी
२ गा. ७
संज्ञिनः ८३९ तः ८४८
संज्ञिपदम् पृ. ४१३ पं. २०
संज्ञिभूता: ९९६, २०७८
सन्निवेशम्
१०९०
संज्ञिनः
२१७५
सन्निहितः - वानव्यन्तरेन्द्रः
१९४ गा. १५२
संज्ञी २१२ गा. १८१, १२५९ गा. २१२, १३८९, १७४६, १७४७ [१], १७५०, १८६५गा. २१९, १८७६ [१]
संज्ञिन: २६८, १७३४, १७३५ [१], १८७७,
१९६५, १९६६, १९६८,
१९७२, १९७३, १९७३
गा. २२० संज्ञिनाम् २६८ श्लक्ष्णबादर पृथ्वी कायिका: २२,२३ श्लक्ष्णमत्स्याः ६३ श्लक्ष्णानि १७७, १७८
[१], १८८, १९५ [१],
१९६, २०६ [१], २१० श्लक्ष्णौ २०६ [१]
शत ८३,१९५[१],१९९
[१], २१० १९७ [२] ६९३ शतपृथक्त्वम् २१०० [२],
२१२४ [३] १२७९, १३१४,
१३२०, १३२८, १३८९,
१५.३०
शतक्रतुः
सततम्
"
Page #878
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसहो
बीयं परिसिटुं- सद्दाणुक्कमो
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ मूलसद्दो +सतपोरग पर्वगविशेषः ४६ गा. ३३ .सतसहस्से सतवच्छा शतवत्सा:-रोमपक्षिणः८८ सतवत्तक शतपत्र ५४ [८] गा. ९० सतवत्सा शतवत्सा:--रोमपक्षिणः • सतसहस्सेसु
पृ. ३४ टि. ४ ०सतं सतधाइया त्रीन्द्रियजीवाः ५७ [१] सतसहस्स शतसहस्र १६८, १७०,
१७१,१७३,१७४,१७७, .सता १७८ [१], १७९ [१], सताई १८३ [१], १९८ [२], • सताई
३९५ [१, ३] सतसहस्स- शतसहस्र १९७ [२] सतसहस्सं शतसहस्रम् १७४गा.१३४ • सतसहस्सं , १५२७,१५३१,
१५३२ [१] सतसहस्सा शतसहस्राणि १८७ गा.
१३९, २०६ गा. १५४ ०सताणं .सतसहस्सा ,, ५६ [२],५७[२],८४ ० सताणि
[४], ८५ [५], ९१[४], + सतीण १६७ तः १७२, १७७, सते १७८ [१], १७९ [१], १८० [१], १८४ [१], ०सतेण १८५ [१], १८६ [१], • सतेसु १८८, १८९ [१], १९० ०सतेहिं [1], १९५ [१], १९६, ० सतेहिं१९७ [१], १९८ [१], सत्त १९९[१], २०० [१.२],
२०१ [१] सतसहस्साइं शतसहस्राणि २११ • सतसहस्साई ,,२५ [३], १९७ [१],
१९९ [१], २१०,६०३ ० सतसहस्साणं शतसहस्राणाम् १७८[१],
१७९ [२], १८८, १९० [२], १९५ [१-२],१९७ [२], १९८ [२], १९९
[२], २०० [२] • सतसहस्साणि शतसहस्राणि २११ ।
सक्कयत्थो सुत्तकाइ शतसहस्रे १६८ तः १७३, १७७, १७८ [१], १८०
[१], १८५ [१] शतसहस्रेषु १७६ शतम् ८३, १९०[१], ५९६, ६३६, १३२५,
१५२९ [६], १७२७ शतानि २०६ [१] स्वकानि पृ. ४१७ टि. ४ शतानि १९६, १९८[१], १९९[१],१५२९[६-८], १६९९ [१-२], १७०० [४, ५, ९, ११-१३], १७०२ [३,५-७, ११, १३, १९, २०, ३७, ३९,
४२, ५४] शतानाम् २०६ [२] शतानि १९७ [१] धान्यविशेषः ५० गा. ४२ शतानि १९५ [१], २०७
तः २११ शतेन
१७२५ शतेषु १९३ [१]
४०० [३]
४०० [१] सत्त्व-जीव २११ सप्त ५६[२],१७७,२०६ [२] गा. १५५, ३३८ [१,३], ३३९ [१,३], ३५७ [१,३], ३५९ [१,३], ४११ [१,३], ४१७ [१,३], ४१८ [१,३], ४१९ [१, ३], ५२८, ५७०, १०६०, १५२२[१],१५२९[२], १७०० [२], १७०२ [१९,२७], १७३७[२], २०८६, पृ. ३७९ टि. १
शतैः
Page #879
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसहो
सत्तरस
३६२
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयस्थो सुत्तंकाइ सत्तसप्त ९१ [४] गा. १११, सत्तम
सप्तमीम् ६४७ गा.१८४ २०८५ गा. २२७ सत्तमे
सप्तमे
२१७२ सत्त-० सप्तन् ५४५ [१],५५२ ० सत्तमेसु सप्तमेषु २१७३ [२]
[१] + सत्तर
सप्तदशम् ७९० गा. सत्तण्हं सप्तानाम् १७९ [२],१८०
१८८-१९० [२], १८२ [२], १९०
सप्तदश३४० [१,३],३४१ [२], १९५ [२], १९७
[१,३], ४२१ [१,३], [२], १९८ [२], १७४८
४२२ [१,३], १०३० सत्तण्हं (पतृ.ष.) सप्तभ्यः सप्तभिर्वा ६९४, सत्तरसहं सप्तदशभ्यः सप्तदशभिर्वा ६९५, ७०४ तः ७०६ (पतृ. ष.)
७०८, ७०९ ,, (स. ष.) सप्तसु १८३२ तः १८३४ ,, (स. ष.) सप्तदशसु १८३६,१८३७ सत्तपएसिए सप्तप्रदेशके ७८७ सत्तरसम सप्तदशम् पृ. ३०३ पं.१४
सप्तप्रदेशकः ७८७ सत्तरसविहा सप्तदशविधा ११०५ सत्तपदेसम्मि सप्तप्रदेशे ७९० गा.१८९ सत्तरिसागरोवम- सप्ततिसागरोपमकोटाकोटयः सत्तभागं सप्तभागम् १७००
कोडाकोडीओ
१३०६, १३०९, १३११ [९, १२], १७०२ [३, सत्तरं
सप्ततिः १७०० [२] ४, २४, ३८, ३९, ४२,
सप्ततिम् १७३७ [२] ४९], १७०७ [१], सत्तरी
सप्ततिः २०६[२]गा.१५६ १७०८ [७], १७१३, सत्तरीए सप्ततेः २०० [२] १७३१ [३.४] सत्तरीणं
,, २०० [२] सत्तभागा सप्तभागौ १७०० [११], +सत्तवण्ण सप्तपर्णः पृ. १७ टि. १६
१७०२[१,५,९,११,१३, सत्तविहबंधए सप्तविधबन्धकः १५८१ २२, ३६, ३७, ४३, ४८,
[१], १६४२, १६४६, ५८], १७१२
१६४७ [१], १७५५, सप्तभागाः १६९८ [१],
१७५६ [१], १७६३ १६९९ [२],१७०० [४],
[१], १७७६, १७७७ १७१२
[१],१७८३ [१] सप्तभागान् १७१५,१७२१ सत्तविहबंधगा सप्तविधबन्धकाः १५८२, सत्तभागे सप्तभागौ १७०८ [८],
१५८३ [१], १६४३, १७३१ [५]]
१६४९ [१], १७५७, सप्तभागान् १७०५,१७०८
१७५८ [१],१७५९[१], [४], १७२५, १७२८,
१७६०, १७६१, १७६३ १७३१ [१]
[३], १७६४, १७६५ सत्तभागो सप्तभागः १७०२ [५८],
[२], १७६६, १७७८, १७१२
१७८०, १७८१, १७८३ +सत्तम सप्तमः ७९० गा. १८७
[२], १७८४ [१,३] सत्तम
सप्तमम् पृ. १८७ पं. १६ । सत्तविहवेदए सप्तविधवेदकः १५८८[१]
"
Page #880
--------------------------------------------------------------------------
________________
३६३
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सत्तविहवेदगा सप्तविधवेदकाः १७७४ [१] सत्थवाहं सत्तविहवेदगे सप्तविधवेदकः १७७४[१], सदागुत्ता
१७८९ सत्तविहवेयए , १७७३ [१] सदाजता सत्तविहा सप्तविधा १०९४.१०९९
सदाजदा सप्तविधाः २३, ६० सदाजया सत्तविहादिबंधगा सप्तविधादिबन्धकाः १७६१ सदेवीया सत्तविहे सप्तविधः २०९२,पृ. ३६६
टि. १-३.५ सद्द सत्तसु सप्तसु १५१,१५७,१६०,
सदपरिणामे सत्तहत्था सप्तहस्ताः-रोमपक्षिणः सहपरियारगा
पृ. ३४ टि. ४
सप्तभिः ६९१, १७१० सत्ताई सत्त्वान् २१५३ [४], सहपरियारणं
२१६६ [३] सत्ताए वनस्पतिविशेषः पृ. २१ सहपरियारणा
टि.६ सत्ताणउई सप्तनवतिः १९६
सहहह सत्ताणउते सप्तनवते १९५ [१] सत्तावीसतिम सप्तविंशतितमम् पृ. ३९१ ०सद्दहणा
पं. २२ सहहाइ सत्तावीसतिविहं सप्तविंशतिविधम् १२४२ सद्दहेज्जा सत्तावीसं सप्तविंशतिः ४३१ [१,३],
४३२ [१,३], १६४३, १६४४, १६४८, १७८१,
१७८४ [३] सत्तावीसाए सप्तविंशतेः-सप्तविंशत्या वा
___ ७१८, ७१९
सप्तविंशतौ १८४६,१८४७ सत्तावीसे सप्तविंशे
सद्दावति. सत्ति
शक्ति-आयुधविशेषः १८८ सद्दे +सत्तिवण्ण सप्तपर्णः ४१ गा. १८ सद्धिं सत्तिवण्णवडेंसए सप्तपर्णवतंसकः १९७ सन्निभ
[१], १९९ [१] सन्निहिय. सत्तुत्तरं सप्तोत्तरम्२०९ गा. १५७ सत्तुत्तरे सप्तोत्तराणि
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ सार्थवाहम् ११०८ सदागुप्तानि १४७, १७८
[१], १८८ सदाजयानि १७७, १८८ , पृ. ५६ टि. ४ , १७८ [१] सदेवी काः १४१५ [३],
२०५१ शब्द १७७, १७८ [१],
१८८, १११३ शब्दपरिणामः ९४७,९५७ शब्दपरिचारकाः- प्रवीचारकाः २०५२ [१,५],
२०५३ शब्दपरिचारणम्प्रविचारणम् २०५२ [५] शब्दपरिचारणा
प्रविचारणा२०५२[१] श्रद्दधाति ११० गा. १२२
गा. १३० श्रद्धानम् ११० गा. १३१ श्रद्दधाति ११० गा. १२१ श्रद्दधीत १४२० [४,५],
१४३७ [४,५] शब्दाः १६८१ [१.२], १६८४ [१.२), १६९०
सत्तहिं
सद्दा
सहाई
शब्दान् ९९० [१],९९१ [१], ९९२ [१],२०५२
शब्दापातिन्-पर्वत १०९८ शब्दे २०३२ गा. २२४ सार्धम् २०५२ [२,४-६] सन्निभ १७८ [२] सन्निहित-अणपन्निकाभिधवानव्यन्तरदेवानामिन्द्र
१९३ [२], १९४
Page #881
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसहो
सपक्ख. सपक्खि
०सपक्खि सपजवसिए
सम
सपजवसिते सपडिदिसिं
सपरियारा
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ सपक्ष पृ. ७२ टि. २
सप्पुरिसे
सत्पुरुषः,, १९२गा.१५० सपक्षम् १९९ तः २०६ सफाए
प्रत्येकवनस्पतिविशेषः ५२ सूत्राणां प्रथमकण्डिका,
साधारणवनस्पतिविशेषः २०८
___५४[८]गा.९६ १०२८ सबर
शबर-म्लेच्छजातिविशेष सपर्यवसितः १२७१, १२८५, १३२१,१३२६,
सम १९५ [१], १९६, १३३०, १३३१,१३३४,
१९७ [१], १९८ [१], १३३५, १३४३,१३४४,
२१०, २२३[९], ११२३ १३४६, १३५२,१३५५,
गा. २०९, १२१५ [१-३] १३५९, १३७५,१३८१, ०समइए सामयिकः१७९६,१८१५, १३९२, १३९७
२०८७ [१], २०८८, सपर्यवसितःपृ.३१५ टि.२
२१७१,२१७२ सप्रतिदिशम् १९९ तः •समइएण सामयिकेन २१५३ [२], २०६ सूत्राणां प्रथम
२१५६ [२], २१५७, कण्डिका, २०८, १०९८
२१५९[२],२१६६ [१] सपरिचाराः-सप्रवीचाराः
०समइओ
सामयिकः २१५८ [१] २०५१ समइक्कंता समतिक्रान्तौ १७८ [२] सपरिवाराणाम् १७९ [२],
समतिकान्ताः १७८ [१] १८० [२], १८२ [२], ०समइयं सामयिकम् ८७९ १९० [२], १९५[१.२], समए
समया
८७८ १९६, १९७ [२], १९८
समये ९१६ [२], ९२१ [२]
[२], २१७२ सप्रभा
समएणं समयेन ६२६, ६२८, सप्रभा २०६ [१]
६३०,६३२,६३४,६३६, सप्रभाणि १७८ [१], १८८, १९६, २०६ [१],
[१], १००५, ११०१ २१० समएसु
समययोः २१७३ [२] सर्पसुगन्धा-वनस्पतिः ५४
समयेषु २१७३ [२] [१] गा. ४९ समएहिं समयाभ्याम्८५९गा. १९३ सप्रभाणि १७७
समयैः ८५९ गा. १९२ वनस्पतिविशेषः पृ. २१ समकम्मा समकर्माणः ११२५,११३२
टि.४ समकिरिया समक्रियाः ११२३. गा. शष्पकम् पृ. २५ टि. १३
२०९, ११२९, ११३८ सत्पुरुष-किम्पुरुषाभिध- समगं
समकम् १११९ वानव्यन्तरदेवानामिन्द्र समचउरंससंठाण- समचतुरस्रसंस्थाननाम १९२ । णामे
१६९४ [८]
सपरिवाराणं
सप्पभा
२११
सप्पसुयंधा
"
सप्पहा सप्पाए
सप्पुरिस.
Page #882
--------------------------------------------------------------------------
________________
३६५
बीयं परिसिटुं-सदाणुक्कमो मूलसहो
सक्कयस्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो समचउरंससंठाण- समचतुरस्रसंस्थानसंठिए संस्थितम् ९८४, १४९७
[१], १५२६ [१,६], समणिद्वयाए
सक्कयस्थो सुत्तंकाइ २०७ तः२१०,२२३ [९], ९९३, २१६८, २१६९ समस्निग्धतया ९४८ गा.
समचउरंसा समचउरंसे
समतिकता समत्तं समत्तं
समजसा समजुतीया समढे
समचतुरस्राणि १७७ समचतुरस्रम् ९८८, १४९७ [३], १४९८
[१], १५०१ [१] समयशसः २०७ समद्युतिकाः २७० समर्थः ८३९ तः ८४६, ९९४, ११२४ तः११२६, ११२८ तः ११३२, ११४२, १२२६, १२२८ तः १२३१, १२३४, १२३५, १२३७, १२३८, १४०८ [१-२], १४१७ तः १४१९, १४२० [८], १४२२ तः १४२४, १४२५[२], १४२६ [१], १४२७[१], १४२८ [२], १४३० [१], १४३१[२], १४३२ [३], १४३३, १४३६ [२], १४३७[६], १४४६ तः १४४९, १४५०, १४५२, १४५४ तः १४५६, १४६०, १४६२, १४६५, १४६९, १६३८ [१], १६३९, १६४१, १६५१, १६५३, १६५४, १९६३,२१६९, २१७० [२],२१७४ [१],
२१७५ समर्द्धिकाः पृ. ७७ टि. ३ श्रमणायुष्मन् ! १५०, १५३, १५६, १५९, १६२, १६७ तः १७४,
समतिक्रान्ताः . २११ समस्तम् २११ गा.१७२ समाप्तम् पृ. ४५ पं. २६, पृ. ८० पं. ६, पृ. १११ पं. २१, पृ. १३५ पं. ११, पृ. १६२ पं. ६, पृ. १८३ पं. १२, पृ. १८७ पं. १६, पृ. १८९ पं. २५, पृ. १९२ पं. २६, पृ. २०८ पं. १०, पृ. २२२ पं. ५, पृ. २२८ पं. १९, पृ. २३३ पं. २०, पृ. २३६ पं. १०, पृ. २६० पं. २६, पृ. २७३ पं. १३, पृ. ३०३ पं. १४, पृ. ३१७ पं. १०, पृ. ३१८ पं. १६, पृ. ३२८ पं. २४, पृ. ३४९ पं. ६, पृ.३६२ पं. २७, पृ. ३८४ पं. २१, पृ. ३८७ पं. १५, पृ. ३८८ पं. २०, पृ. ३९० पं. २८, पृ. ३९१ पं. २२, पृ. ४०६ पं. २०, पृ. ४०९ पं. २२, पृ. ४१२ पं. २६, पृ. ४१३ पं. २०, पृ. ४१४ पं.२०, पृ. ४१८ पं. २७, पृ. ४२३ पं. १०, पृ. ४२७ पं. ११, पृ. ४४६ पं. १२ समाप्ता पृ. ४४६ पं. १३ समाप्तः पृ. २७९ पं. १५, पृ. २८७ पं. ८,पृ. २९१
समद्वितीया समणाउसो!
समत्ता
समत्तो
Page #883
--------------------------------------------------------------------------
________________
३६६
मूलसद्दो
समतो
समबला समभिरूढ
समबलाः
समभिरूढ
समभिलोकेत १२१५[१-३]
समभिलोएजा समभिलोएमाणा समभिलोकमानाः पृ.२९०
टि. १
समभिलोरमाणे
समभिलोकमानः
समय
• समय
समयकंता समयखेत्ताओ
समयम्मि समयं
66
समयं
• समयंसि
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई
कथ
सुत्तंकाइ
पं. २१, पृ. ३०० पं. ५, पृ. ३०१ पं. १०, पृ. ३०३ पं. १३, पृ. ३६७ पं. २४, पृ. ४०० पं.
१२, पृ. ४०६ पं. १९
२०७, २१०
१११३
१२१५
[१-३]
समय - कालविशेष
११२, ११५, ११६, ११८, ११९, १२२, १२३, १२५, १२८, १२९, १३१, ५१५ तः
५१८, ८७७ [५] समय - कालविशेष
५५९ गा. १८२ समतिक्रान्ताः पृ. ५९टि. १ समयक्षेत्रात् १५५० समये
२११ गा. १६२
समकम्
५४ [१०]
गा. ९९
१७,
समयम्-कालविशेषम्
५६० तः ५७८, ५८१, ५८३ तः ६०७, ८७८, १३२२, १३२७, १३२९, १३३०, १३३३, १३३४, १३४९,१३५०, १३५६, १३५८, १३६८, १३७४ समयम्-समये, कालविशेषे
१६१४, १६१६ [२], १६१९, १६२०, १६३६,
समये
१९६३ १७४४
मूलसो
समया
समया
समये
समरिया
समइया
समईया
समरीया
समलुक्खयाए
समवण्णा
+ समवेदन
समवेदना
समवेयणा
समसरीरा
समं
समंता समंस •
समाउया
समाणा
समाणी
समाणीओ
समाणुभावा समाणे
93
सक्कयत्थो
समयौ -कालविशेषौ
१३६८, १६९९ [१] समयाः - कालविशेषाः
१००६ गा. २०७, १३७२ समये - कालविशेषे २१७२ समरीचीनि
१७७
समरीचीनि पृ. ५७ टि. ६
समरीचीनि पृ. ५६टि. ११
समरीची नि १७८ [१],
१८८
समरूक्षतया९४८गा. १९९
समवर्णाः
काइ
११२६, ११३३ [१] समवेदनाः ११२३ गा.
२०९
समवेदनाः ११३८
११२८, ११३८ समशरीराः ११२४,
११४५
समम् १५६३ [२], १६३१, १६३२, १७२८, १७८१, १७८४ [१], २१७० [१] गा. २२८ समन्तात् १२१५ [१-३] समांस-सगिर ५४ [८]
गा. ९५
११२३ गा.
२०९, ११३०
२१५३ [४],
२१६६ [३]
१००१
२०५२ [६] समानुभावाः २०७, २१० समानः-सन् १०००,
१२२२
१८६४,
समाने सति २०५२ [२, ४, ६]
"
समायुषः
सन्तः
सती
सत्यः
Page #884
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
समालुया
समावण्ण
• समावण्णगा
• समावण्णया
समावन
समास
समासओ
समासतो
समासेणं
समाहारा
समिइ
समड्डिया समिद्ध समिद्धितीया
समिरिया
• समीकरणयाए
समुग्गपक्खी समुग्धाए समुग्धाएणं
सक्कयत्थो
सुत्तंकाइ
त्रीन्द्रियजीवाः पृ. २७
टि. १०
बीयं परिसिहं - सहाणुकमो
मूलसद्दो
समापन्न
१४ तः १९,
५६ [१], ५७ [१-२],
५८ [१-२]
८६७
८६७
१८
समापन्नकाः
"
समापन
वनस्पतिविशेषः
पृ. २५
टि. ५
समासतः ५४ [१०] गा.
१००, ५५ [१]
"
७, २५ [१], २८ [२], ३१ [२], ३४ [२], ५६ [२], ५७ [२], ५८ [२], ६०, ६८ [9], ७५ [१], ८४ [१], ८५ [3], ९१ [१], ९७ [२], १४० [२], १४१ [२], १४२ [२], १४४ [२], १४६ [२], १४७ [२] समासेन २२५, २२६
समाहाराः
११२४,
११३१, ११४२, ११४५,
११४६ समिति ११० गा. १२८ समर्द्धिकाः २०७, २१० समिद्ध १ [गा. १] समर्द्धिकाः पृ. ७७ टि. ३ समरीचीनि पृ. ५६ टि. ९ समकरणाय २१७० [१]
गा. २२८ समुद्रकपक्षिणः ८६, ८९ समुद्धातः २ गा. ७,२०९२
समुद्ध तेन १४८, १४९,
१५४,
१५८,
१५१, १५२,
१५५,
१५७,
• समुग्धाएणं
समुग्धातेणं समुग्धायपदं
समुग्धायं
समुग्धाया
समुट्ठिए समुट्ठेति समुदीरेमाणीओ
• समुद्दएस समुद्दलिक्खा
०
समुदायसा
० समुद्दाणं समुद्दे
• समुद्दे
०
33
समुद्देसु
०
• समुद्देसु
समुप्पज्जइ
कत्थो
सुत्तकाइ
१६०, १६१, १६३ तः
१६७, १६९ तः १७१,
१७४ तः १७८ [१],
१९३ [१]
१५४५ तः
३६७
समुद्घातेन
१५४७ [१], १५४८ तः
१५५०, १५५१ [१, ४,
६, ९] १६८
समुद्घातेन समुद्धातपदम्
पृ. ४४६
पं. १२
समुद्धातम् २१७०
[१-२],
२१७० [२] गा. २२९
२३० २०८६,
समुद्धाताः
२०८९, २०९० [9], २०९१ [१-२], २०९२,
२१४१, २१४७ तः २१५२ समुत्थितः ३१ [१]
८२
समुत्तिष्ठति समुदीरयन्त्यः २०५२[५] समुद्रेषु ८३, ८९, ९० समुद्रलिक्षा:- द्वीन्द्रिय
जीवाः ५६ [१] समुद्रवायसाः - चर्मपक्षिणः
૮. समुद्राणाम् २१६९ समुद्रः १००३ [२],१५४८ समुद्रे
१०९८ समुद्रान् १९९१, १९९२, १९९४, १९९७, १९९८, २००६ समुद्रेषु १४८, १५१, १६०, १६३ तः १६६, १७५
""
९३,१५४,१७६
समुत्पद्यते १८३०, १८३५, १८६४, २०५२[२-४,६]
Page #885
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
पण्णवणासुत्तपरिसिट्टाई
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसहो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ समुप्पजति समुत्पद्यते १७९६,१८०६ सम्मत[सच्चा] सम्मतसत्या-भाषाप्रभेदः [१.२],१८०८, १८१५,
८६२ गा. १९४ १८२४, १८२६,१८२८, सम्मति
सम्मति पृ. २१३ टि.६ १८२९, १८५२, २०५२ +सम्मत्त सम्यक्त्वम् २१२गा.१८०,
१२५९ गा. २११ समुस्सासणिस्सासा समुच्छ्वासनिःश्वासाः सम्मत्त.
सम्यक्त्व ११० गा.१३१, ११२४, ११४५
१७३२ समो
समः ५४ [३] गा. ५६. सम्मत्तपयं सम्यक्त्वपदम् पृ.३१८. ६५, ९४८ गा. २००
पं. १६ •समोगाढा समवगाढाः २११गा.१६७ सम्मत्तवेदणिजस्स सम्यक्त्ववेदनीयस्थ समोववण्णगा समोपपन्नकाः ११३०
१७३७ [१] समोहए
समवहतः २१५३ [१], सम्मत्तवेयणिजस्स सम्यक्त्ववेदनीयस्य १७०० २१५४ [१], २१५६
[१], १७०८ [१] [१], २१५९ [१], सम्मत्तवेयणिज्जे सम्यक्त्ववेदनीयम् १६८२, २१६५, २१६६ [१]
१६९१ [२] समोहणित्ता समवहत्य २१५३ [१], सम्मत्तस्स सम्यक्त्वस्य २०३२ गा. २१५६ [१], २१५९
२२४ [१],२१६५, २१६६ [१] सम्मत्तं
सम्यक्त्वम्११०गा.१२४, समोहण्णति समवहन्ति २१७० [१]
१२५, १४४९ समोहण्णंति समवघ्नन्ति २१७० [२] ० सम्मत्ता सम्यक्त्वाः ३३४ समोहता समवहताः ३२५
सम्मत्ताभिगमी सम्यक्त्वाभि(धि)गमिनः समोहयस्स समवहतस्य ९९३, १५४५
२०४९, २०५०
सम्मत्ते तः १५४७ [१],१५४८ तः
सम्यक्त्वम् २गा. ५
सम्मइंसणपरिणाम सम्यग्दर्शनपरिणामः ९३५ • १५५०, १५५१ [१,४,६, ९], २१६८
सम्मद्दिट्ठि सम्यग्दृष्टि ६६५ [२], समोहया समवहताः २१२५ तः
९९८, १३४३, १५३३ २१२७ [१], २१२८
[९-१०], २०४६
सम्मद्दिट्ठि. ,, ६६२ [६-७], १५३३ [१२],२१२९तः२१३१, २१४२ तः २१४४ [१],
० सम्मद्दिहिउव- सम्यग्दृष्टयुपपन्नकाः २१४५ [१], २१४६
वण्णगा
पृ.२७८ टि. १तः ४ समोहयाणं समवहतानाम् ३२५,२१२५
सम्मट्टिी सम्यग्दृष्टिः १३४३, तः २१२७ [१], २१२८
१७५१, १७५२, १८८७ [१], २१२९ [१],
[१], १८९७ २१३०, २१३१,२१४२,
सम्यग्दृष्टयः २५६, ९३८, २१४३
९४१ [१], ११२९, सम्मतसच्चा सम्मतसत्या-भाषाप्रभेदः
११४१, ११४२, ११४७, ८६२
१३९९,१४०२तः १४०५
Page #886
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसदो
• सम्मद्दिट्ठी
० सम्मद्दिट्ठीउव
०
वण्णगा
सम्मद्दिट्ठीणं
०
सम्म हिट्ठीहिंतो ० सम्म छिट्टो -
ववण्णगा
सम्मामिच्छत्त सम्मामिच्छत्त
वेद जिस
""
बीयं परिसिहं - सहाणुकमो
मूलसद्दो
सक्कत्थो
सुकाइ
सम्मुच्छिमउर- सम्मूच्छिमोरः परिसर्पस्थलपरिसप्पथलयरति चरतिर्यग्योनिकपञ्चेरिक्खजोणिय पंचें न्द्रियौदारिकशरीरम् दियओरालियसरीरे
सक्कयत्थो
सुत्तंकाइ
सम्यग्दृष्टयः पृ. १११टि. १
सम्यग्दृष्टयुपपन्नकाः
• सम्मुइयाए
समुच्छति
सम्मुच्छंति
सम्मुच्छिम ०
पृ. २७८ टि. २
२५६
सम्यग्दृष्टीनाम् सम्यग्दृष्टिभ्यः ६६२ [७]
सम्यग्दृष्टयुपपन्नकाः
सम्मामिच्छत्तवेयणिज्जस्स
१७०८ [३] सम्यग्मिथ्यात्ववेदनीयम्
सम्मामिच्छत्त
वेयणिज्जे
१६८२, १६९१ [२] सम्मामिच्छत्ता- सम्यग्मिथ्यात्वाभि (धि)भिगमी गमिनः २०४९ २०५० सम्मामिच्छद्दिट्ठि० सम्यग्मिथ्यादृष्टि
६६२ [६], १५३३ [७] सम्मामिच्छद्दिट्ठी सम्यग्मिथ्यादृष्टिः १३४५,
१८८९ [१], १९०० [२] सम्यग्मिथ्यादृष्टयः २५६, ९३८,९४१[१],११२९, ११४१, ११४२, १३९९, १४०२ तः १४०५
सम्यग्मिथ्यादर्शनपरिणामः
११४६
सम्यग्मिथ्यात्व १७३२ सम्यग्मिथ्यात्ववेदनीयस्य
१७००[३], १७३७[१]
23
सम्मामिच्छादंसणपरिणामे ९३५ सम्मामिच्छादिट्ठीणं सम्यग्मिथ्यादृष्टीनाम् २५६
सम्मत्या ११० गा. २२०
८२
सम्मूर्च्छ सम्मूर्च्छन्ति
९३
सम्मूच्छिम ५७ [१],३८२ [१],६३९[४-५],६५८, ६६८ [७], १४८५ [९]
सम्मुच्छिम अपज्ज- सम्मूच्छिमापर्याप्तकोरःतगरपरिसप्पथ परिसर्पस्थलचरपञ्चेन्द्रियलयरपंचेंदियतिरि- तिर्यग्योनिकानाम् क्खजोणियाणं
३८२ [२]
आ९ [२] - २४
0
22
सम्मुच्छिम उरपरि सप्पथलयरपंच
दियतिरिक्खजोए हिंतो
,,
० सम्मुच्छिमउर परिसप्पथलयर
६३९ [१३-१४] ६३९ [१४] सम्मूच्छिमोरः परिसर्पस्थलचरपञ्चेन्द्रिय तिर्यग्योपंचेंदियतिरिक्ख निकानाम् जोणियाणं ३८२ [३] सम्मुच्छिमखहयर सम्मूच्छिमखचरपञ्चेन्द्रियपंचेंद्रियतिरिक्ख तिर्यग्योनिकेभ्यः जोणिएहिंतो ६३९ [१९-२०] सम्मुच्छिमखहयर सम्मूच्छिमखचरपञ्चेन्द्रियपंचेंद्रियतिरिक्ख तिर्यग्योनिकानाम् जोणियाणं
,,
१४८५ [६] १४८५ [७]
सम्मूर्च्छिमोरः परिसर्पस्थल चरपञ्चेन्द्रिय तिर्यग्यो
निकेभ्यः
३८८ [१] ३८८ [२-३] सम्मुच्छिमचउप्प- सम्मूच्छिमचतुष्पदेभ्यः एहिंतो
,,
"
३६९
در
,,
सम्मुच्छिमच उप्प- सम्मूच्छिमचतुष्पदस्थलयथलयतिरिक्ख- चरतिर्यग्योनिकपञ्चेन्द्रि जोणियपंचेंद्रिय यौदारिकशरीरम्
ओरालि यसरी रे
१४८५ [२-३] १४८५ [३] सम्मुच्छिमचउप्प- सम्मूच्छिमचतुष्पदस्थलयथलयरपंचें- चरपञ्चेन्द्रिय तिर्यग्योनि
केभ्यः
दियतिरिक्खजोणिएहिंतो ६३९ [९] सम्मुच्छिमचउप्प- सम्मूच्छिमचतुष्पदस्थलयथलयरपंचेंद्रिय चरपञ्चेन्द्रियतिर्यग्योतिरिक्खजोणियाणं निकानाम् ३७९ [9]
""
६३९ [९] ६३९ [९]
Page #887
--------------------------------------------------------------------------
________________
३७०
मूलसदो
० सम्मुच्छिमच
उपयथलयर
पंचेंद्रियति
रिक्खजोणियाणं
सम्मुच्छिमजलयर - सम्मूच्छिमजलचरतिरिक्खजोणि- तिर्यग्योनिकपञ्चेन्द्रि पंचेंद्रियभोरा- यौदा रिकशरीरम् लिय सरीरे
०
ܕܕ ܘ
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई
मूलसद्दो
सम्मुच्छिमभुय परिसप्पथलयर - पंचेंदियतिरिक्ख जोणिएहिंतो
Rece
सम्मूच्छिम चतुष्पदस्थलचरपञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकानाम्
सम्मुच्छिमजलयर - सम्मूच्छिमजलचरपंचेंदियतिरिक्ख- पञ्चेन्द्रिय तिर्यग्योनिजोणिएहिंतो केभ्यः ६३९[४-५]
35
६३९[५]
सम्मुच्छिमजलयर - सम्मूच्छिमजलचर पञ्चेन्द्रि पंचेंदियतिरिक्ख यतिर्यग्योनिकानाम् जोणियाणं ३७६ [१] ३७६ [२-३]
09
"
""
सुकाइ
३७९[२-३]
१४८४[१-२]
सम्मुच्छिमजलयरा सम्मूच्छिमजलचराः
० सम्मुच्छिमति रिक्खजोणिय पंचेंदियओरालियसरीरे सम्मुच्छिमतिरि- सम्मूच्छिमतिर्यग्योनिकक्खजोणिय पंचेंदि- पञ्चेन्द्रियवै क्रियाशरीरम् rasव्वयसरी रे
१५१८ [१] समुच्छिमपज्जत्तय सम्मूच्छिमपर्याप्त कतिर्यतिरिक्खजोणियाणं ग्योनिकानाम् ३७३ [१] सम्मुच्छिमपंचें
सम्मूच्छिम पञ्चेन्द्रियति - ग्योनिकाः ५८३, ६३४,
दियतिरिक्खजोणिया ११८० [५, ८] सम्मुच्छिमपंचेंदि- सम्मूच्छिमपञ्चेन्द्रियतिर्ययतिरिक्खजोणि- ग्योनिकानाम् ३७३ [१], याणं
७४६, ७६०, ७६९, ११६३ [२], ११८०
१४९८ [३] सम्मूच्छिमतिर्यग्योनिकपञ्चेन्द्रियौदा रिकशरीरम् १४८४ [२], १४९७
[2]
[२,५-७]
,, ३७३[२-३], पृ. १६५
टि. १
,,
सम्मुच्छिम भुपरि सप्पथलयरपंचेंदियतिरिक्ख
जोणियाणं
१३
सक्कत्थो
सम्मूच्छिमभुजपरिसर्पस्थलचर पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकेभ्यः ६३९ [१६
१७]
६३९ [१७] सम्मूच्छिमभुज परिसर्पस्थलचर पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकानाम्
३८५ [१]
३८५ [२-३] सम्मुच्छिममणुस्सा सम्मूच्छिममनुष्याः ९२,
सुतंकाइ
९३, ३३४, ५८५
सम्मुच्छिममणु
स्साण
७६०, ७६९ सम्मुच्छिममणु- ,, ३९१, ७४९, ११६४, स्साणं [२] सम्मुच्छिममणु- सम्मूच्छिम मनुष्येषु ६७२ स्से सु [५] सम्मुच्छिममणुस्से - सम्मूच्छिममनुष्येभ्यः ६३९ हिंतो [२३],६५०[११],६६२
सम्मूच्छिममनुष्याणाम्
[२]
सम्मुच्छिममणूस सम्मूच्छिममनुष्याहारकआहारगसरीरे शरीरम् १५३३ [३] सम्मुच्छिममणूस- सम्मूच्छिममनुष्यक्षेत्रोपखेत्तोववायगती पातगतिः १०९५ सम्मुच्छिममणूस सम्मूच्छिममनुष्यपञ्चेन्द्रिपंचेंदिओ - यौदारिकशरीरम् लियसरी रे
१४८७ [१]
सम्मूच्छिममनुष्य पञ्चेन्द्रियवैक्रियशरीरम्
सम्मुच्छिममणूसपंचेंद्रियवेउव्वियसरी रे १५१९ [१] सम्मुच्छिममणूसा सम्मूच्छिममनुष्याः ६३४ सम्मुच्छिमा सम्मूच्छिमाः ५६ [१],५८ [१], ६८ [१-२], ७५ [१-२], ८४ [१-२], ८५ [२-३], ९१ [१-२], १४८६ [१-२], १५००
Page #888
--------------------------------------------------------------------------
________________
सयं
बीयं परिसिटुं-सहाणुकमो
३७१ मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ सम्मुच्छिमाण सम्मृच्छिमाणाम् १५१२ ०सयसहस्साणं शतसहस्राणाम् १७७,१८० सम्मुच्छिमाणं सम्मूछिमाणाम् ११९७,
[२], १८२ [२], १९६ १५०१ [४], १५०९, ०सयसहस्से शतसहस्रे १८१ [१] १५११ [१-३], १५१३ • सयसहस्सेसु शतसहस्रेषु ९३ [३]
स्वयम् १६७९ सम्मुच्छिमे सम्मूछिमम् १४८५ [७] सयं
, ११० गा. १२१ सम्मूछिमे १५१२ गा.
शतम् २०९ गा. १५७ २१६ ०सयं
,, १९३ [१], १३२७, सम्मुच्छिमेसु सम्मूछिमेषु ६६६ [३]
१६०४ [२] सम्मुच्छिमेहिंतो सम्मच्छिमेभ्यः ६३९ [८, सयंबुद्ध स्वयम्बुद्ध ११५, १२८
१३,१४], ६४१ सयंबुद्ध ० ,, ११४, ११५, १२७, सम्मुति सम्मति पृ. २१३ टि. ६
१२८ सम्मुदि " पृ. २१३ टि. ६ सयंभुरमणसमुदस्स स्वयम्भूरमणसमुद्रस्य सय शत२८[४], १७२,९२३,
१५५१ [१] २१६९ सयंभुरमणसमुद्दे स्वयम्भूरमणसमुद्रः सयग्घि शतघ्नी १७७, १७८[१],
१५५१ [४] १८८ सयंभुरमणे स्वयम्भूरमणः १००३ शयनम् ८५३
[२], १५४८ सयपत्ते शतपत्रम्
,, -द्वीपः समुद्रश्च १००३ सयपुफिदीवरे शतपुष्पेन्दीवरम् ४९ गा.
__ [२] गा. २०६ ४१ सया
शतानि २११ गा. १६३ ० सयपुहत्तं शतपृथक्त्वम् १२८४, सया
,, २०६ [२] गा. १५५ १२९३, १२९९, १३८३ •सयाई ,, २०२ [१], २०६ सयरी वृक्षविशेषः ४१ गा. १७
[२] गा. १५५, २१०, ०सयवग्गपलि- शतवर्गप्रतिभागः
६०१, १५२९ [१], भागो ९२२
१७०० [१०], १७०२ सयवत्त शतपत्र १७८ [२],
[८, ९, १८, २१, २२, १९५ [१]
२४-२७, ३६, ३८, ४३, सयसहस्स शतसहस्र १६९,१८० [१],
४५, ५८], १७०३ [१], १८१ [१], १८२ [१]
१७३७ [३], १७३९[२] सयसहस्सा शतसहस्राणि ५८ [२]
.सयाणं
शतानाम् २०५ [१-२] ०सयसहस्सा ,, ६८ [४], ७५ [४], सयातिं स्वकानि पृ. ४१७ टि. ४ १८१ [१], १९३ [१] सरडा
सरटाः ८५ [१] सयसहस्साई ,, ३४ [४], १७४ गा. सरपंतियाण सरःपङिकानाम् ८८५ १३६, १८७ गा. १४०- सरपंतियासु सरःपतिकासु १५१, १४१
१६०, १६३ तः १६६, ० सयसहस्साई ,,३१[४],५५[३],१९६
१७५
सयणं
___ ५१
Page #889
--------------------------------------------------------------------------
________________
७२
सरले
३७२
पण्णवणासुत्तपरिसिट्टाई मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ | मूलसद्दो सक्कयस्थो सुत्तंकाइ सरभ शरभ
०सरीरगा शरीरकाणि-शरीराणि सरल सरल-वृक्षविशेष ५३
९१४ [१], ९२२ गा. ४४ सरीरणामाए शरीरनाम्नः १७०२[१६] सरल:-,, ४८ गा. ३७ सरीरणामे शरीरनाम १६९३, सरस सरस १७७, १७८
१६९४ [३] - [१], १८८ सरीरत्थे शरीरस्थः २१७२ सरसरपंतियाण सरःसरःपतिकानाम् ८८५ सरीरनिव्वत्ती ___शरीरनिर्वृत्तिः ५४ [१०] सरसरपंतियासु सरःसरःपडिकासु १५१,
गा. ९९ १६०, १६३ तः १६६,
सरीरपजत्ती- शरीरपर्याप्त्यपर्याप्तकः अपजत्तए
१९०५ [२] सरंठा
भुजपरिसर्पविशेषः ८५[१] सरीरपजत्ती- शरीरपर्याप्तिपर्याप्तके सरंसि सरसि पृ. २७३ टि. १ पजत्तए
१९०४ [१] सरागचरित्तारिया सरागचारित्रार्याः १२०, सरीरपमाणमेत्ता शरीरप्रमाणमात्रा १५४५,
१२१
१५४७ [१], १५४८, सरागचरित्तारिया ,
१२३
१५५१ [१, ४, ६, ९] सरागदसणारिया सरागदर्शनार्याः १०९, सरीरपमाणमेत्ते शरीरप्रमाणमात्रम् ९७६
११०
[४], ९८५[४], २१५३ सरागसंजया सरागसंयताः ११४२
[१], २१५६ [१], सरागा सरागाः ११५२
२१६६ [१] सराण सरसाम्
८८५
सरीरपयं शरीरपदम् पृ. २२८ पं.१९ सरिस
सदृश पृ. २४ टि. १ सरीरपवहा शरीरप्रवहा पृ. २१३ टि.२ +सरिसव
सर्षपः ४९ गा. ४०, सरीरपहवा शरीरप्रभवा ८५८
५३ गा. ४३ सरीरप्पमाणमेत्ते शरीरप्रमाणमात्रम् ०सरिसवाणं सर्षपाणाम् ५३ गा. ४५
__२१५९ [१] • सरिसा सदृशौ १७८ [२] सरीरप्पवहा शरीरप्रवहा पृ. २१३टि.४ सरिसे सदृशः १७९ [२], सरीरप्पहवा शरीरप्रभवा ८५९ गा. १८० [२]
१९३ सरिसेण सदृशेन ५४ [७] गा. ८४ सरीरबंधणणामाए शरीरबन्धननाम्नः +सरीर शरीरम् २ गा. ५,
१७०२ [१५] १८६५ गा. २१९ सरीरबंधणणामे शरीरबन्धननाम १६९३, सरीर शरीर ३७,३८,५५[३]
१६९४ [५] सरीरए शरीरकम्-शरीरम्
० सरीरबंधणणामे , १६९४ [५] १५२६ [६] सरीरया
शरीरकाणि-शरीराणि ० सरीरएसु शरीरकेषु-शरीरेषु ९२०
९०२, ९०४, ९०६, सरीरओगाहणप्प- शरीरावगाहनाल्पबहुत्वम्
९०८, १४७५ १४७४ गा. २१४ । सरीरया -, ९१० [३-४], ० सरीरखेत्तोगाढे शरीरक्षेत्रावगाढान् १८८१ ।
___९१४ [२], ९२०
बहुं
.
Page #890
--------------------------------------------------------------------------
________________
बीयं परिसिटुं-सहाणुकमो
३७३ मूलसद्दो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ | मूलसदो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ • सरीरसंघातणामे शरीरसङ्घातनाम
१४८७ [१-२], १४८८ ___ १६९४ [६]
तः १४९० [१], १४९१ सरीरसंघायणामाए शरीरसङ्घातनाम्नः
[१], १४९२[१], १४९५ १७०२ [१६]
[१], १४९७ [१-३], सरीरसंघायणामे शरीरसङ्घातनाम १६९३,
१४९८[१],१५०१[१], १६९४ [६]
१५१४ तः१५१६,१५१८ • सरीरसंघायणामे ,, १६९४ [६]
[१५], १५१९ [१-४], सरीरसंघाया शरीरसङ्घाताः ५३ गा.
१५२०, [१-३], १५२१
तः१५२४ [१], १५२५, सरीरसंजोगो शरीरसंयोगः १४७४ गा.
___१५२६ [१-२,५-६]
२१४ सरीरेहिं शरीरैः ५४ [११], ०सरीरस्स शरीरस्य १५०६ [१],
९१८ [१] १५०७ [१], १५२७ तः सरीरोगाहणा शरीरावगाहना १५०२, १५२९ [१], १५३० तः
१५०६[१], १५०७[१], १५३२ [१]
१५१३ [१], १५२७ सरीरं शरीरम् ९६१, १०९१
त: १५२९ [२], १५३०, सरीरंगोवंगणामे शरीराङ्गोपाङ्गनाम १६९३ ,
१५३१, १५३२ [१,६], __ १६९४ [४]
१५३५,१५४५तः१५४७ • सरीरंगोवंगणामे ,, १६९४ [४]
[१], १५४८ तः १५५०, सरीरा शरीराणि ९०१
__ १५५१ [१,४,६,९] सरीरा [सम]शरीराः ११२३ सरे
शरः ४६ गा. ३३ गा. २०९ सरेसु
सरःसु १५१,१६०, १६३ ० सरीरा शरीराणि ९१२ [३-४],
तः १६६, १७५ ९१४ [३], ९१६ [१], सलिच्छियामच्छा मत्स्यविशेषाःपृ.२९टि.१०
९२१[३], पृ.२२८ टि.१ सलिंगसिद्धा स्वलिङ्गसिद्धाः १६ सरीराई ,, ५४ [१०] गा. सलिंगीणं सलिङ्गिनाम् १४७० १०३, पृ. ३९९ टि. २ सलेसा
सलेश्याः १८८४ ० सरीराई , १८५३, १८५५ तः सलेसे सलेश्यः १३३५, १८८३ १८५७
[१] सरीराओ शरीरतः १०९१ सलेस्स सलेश्य पृ. २८१ टि. १ सरीरादी शरीरादि १७९३ गा. २१८ सलेस्स०
११४५ सरीरे
शरीरम् १५१८ [६], सलेस्सा सलेश्याः २५५, ११४५, १५२३[२, १५२६ [१]
११७० ०सरीरे
,, १४७६ तः १४७८ सलेस्साणं सलेश्यानाम् २५५,११७० [२], १४८०, १४८२, सलेस्से
सलेश्यः १३३५ तः १४८४ [२], सल्लइ
सल्लकी ४० गा. १३, १४८५ [१-३, ६.७],
४२ गा. १९
Page #891
--------------------------------------------------------------------------
________________
३७४
मूलसद्दो सल्ला सवणताए सवणयाए
सविलेवणं सविसए सवेदए सवेदगाणं
सवेदे
सवेयगा सव्व सम्व.
पण्णवणासुत्तपरिसिटाई सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्यत्यो सुत्तंकाइ भुजपरिसर्पविशेषाः८५[१] सव्वजीवाणं सर्वजीवानाम्२११९[३], श्रवणतया १४३१ [२]
२१२१ [२], २१४१ ,, १४२० [२-३], सव्वजीवेहितो सर्वजीवेभ्यः ९१० [४] १४२१[२],१४२५[२], सवट्ठगदेवाणं सर्वार्थकदेवानाम् १८५२ १४२८ [२], १४३१ सबट्टगसिद्धदेवाणं सर्वार्थकसिद्धदेवानाम्[२], १४३२ [२-३],
पृ. १३५ टि. १-२, १४३७ [२-३], १४५२
_पृ. ३९९ टि. १ सविलेपनम् २१६९ सम्वटुगसिद्धदेवेसु सर्वार्थकसिद्धदेवेषु स्वविषयान्८७७[२१-२२]
६७३ [२] सवेदकः-सवेदः १३२६ सब्वट्ठसिद्धग. सर्वार्थसिद्धक १०४९ सवेदकानाम् २५३ सव्वट्ठसिद्धगदेवत्ते सर्वार्थसिद्धकदेवत्वे सवेदे १९०२ [१]
१०४१ [९], १०४३ सवेदकाः २५३
[६], १०४५ [१-२], सर्व २१७६ गा. २३१
१०४६ [८], १०४७ ,, ११० गा. १२८,
[४], १०४८ [५], १७७, १७८ [१], १९५
१०४९, १०५० [३], [१], १९६, १९७ [१],
१०५२, १०५४ [४], १९८ [१], १९९ [१],
१०५५ [५], १०६७ २०५ [१], २०६ [१], सव्वट्ठसिद्धग- सर्वार्थसिद्धकदेवस्थ २०७, २१०, २११, देवस्स १०३७, १०४७ [१,४], २११ गा. १६८ गा.
१०६३ १७१, गा. १७६-१७७, सव्वट्ठसिद्धगदेवा सर्वार्थसिद्धकदेवाः ६०५, गा. १७९, ६५३ [३],
७२४ ६६७, ७८०, ९१० [४], सव्वट्ठसिद्धगदेवाणं सर्वासिद्धकदेवानाम् ४३७ ११९१, ११९७.
[१-३], १०४०, १०५५ सर्व १८८,२११,११९२,
_ [१,५], १०६७ ११९४, पृ. २८६ टि. सवट्ठसिद्धगदेवे सर्वार्थसिद्धकदेवः १४५८
० सव्वट्ठसिद्धदेवा सर्वार्थसिद्धदेवाः ६२२ सर्वतः १२१५ [१-३], सव्वट्ठसिद्धदेवे सर्वार्थसिद्धदेवः १५३९ १७९३ गा.२१७,१८०२ सर्वक्षुल्लकः २१६९ ० सचट्ठसिद्धदेवे. सर्वार्थसिद्धदेवेभ्यः ६५६ सर्वग्रहणम् ८७७ [११] हिंतो ,, ८७७ [७,९,१३] सव्वट्ठसिद्धस्स सर्वार्थसिद्धस्य २११ सर्वजघन्यिकाम् १७४४ सव्वट्ठसिद्धा सर्वार्थसिद्धाः १४७ [१] सर्वजीव
सव्वट्ठसिद्धे सर्वार्थसिद्धः २१० सर्वजीवाः ३३४,२०६८,
सर्वार्थसिद्धे १४७० २१३९ । सव्वट्ठ सर्वार्थम-देवलोकम् १८४२
सव्व-.
सव्वओ
सव्वखुड्डाए सव्वगहणं सव्वग्गहणं सव्वजहणियं सव्वजीवसव्वजीवा
Page #892
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो सव्वणया सव्वणिरुद्ध सव्वतो
सम्वत्थ
सव्वत्थोवा सव्वत्थोवा
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो सक्कयत्थो सुसंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ सर्वनथाः १११३ सव्वत्थोवे सर्वस्तोकः २७२ [१-५], सर्वनिरुद्धः १७४४
८०२ सर्वतः २११ गा.१७०,
सर्वस्तोकम् ७७७, ७७९, १८०२ सर्वत्र १७९[१],१५००,
९८५ [७], ९८७ [२], १५०७ [२], १५८४
___१४७३, २१७० [१] [१], १८४२, २१४१ सव्वदव्वा सर्वद्रव्याणि २७५ सर्वस्तोको २७१ सव्वदव्वाणं सर्वद्रव्याणाम् २७५ सर्वस्तोकाः २१३तः२१६, सव्वदम्वेसु सर्वद्रव्येषु १५७६ [१], २१८ तः २२३ [८],
१५७९ [१], १६३९, २२४, २२५, २२७ तः
१६४० २७०, २७४ तः २७८, सव्वदीव. सर्वद्वीप २१६९ २८०,२८२,२८४,२८६, सव्वदुक्खाणं सर्वदुःखानाम् ६७३ [२], २८८, २९०, २९२ तः
१४२१ [५], २१७४[१] ३२७, ३३० तः ३३२, सम्वदेवा सर्वदेवाः २१४४ [२] ३३४,६९१,७३१,७३३, सचदेवाणं सर्वदेवानाम् १६३६ ७३५,७३७,७५३,७६३, सव्वद्धं
सर्वाद्धाम् १२६०,१३९५ ७७२,७७७,७७९,७८०, सव्वद्धा-० सर्वाद्धा २११ गा. १७२. ८०२,८०३,९००,९८२,
१७३, १३९५ ९८५ [९], ९८७ [४], सव्वपज्जवा सर्वपर्यवाः २७५ १०१३, ११७० तः सव्वपज्जवाण सवपर्यवाणाम् २७५ ११७३, ११७६, ११८० सव्वपदेसा सर्वप्रदेशाः २७५ [५,७-९], ११८२ सव्वपदेसाणं सर्वप्रदेशानाम् २७५ [१,३], ११८३ [१,३], सवपदेस सर्वपदेषु
१९०७ ११८५तः ११८८, सज्वपमाणेहिं सर्वप्रमाणैः ११० गा.१२७ ११९०, १५६५, १५६६, सधपाणभूतजीव- सर्वप्राणभूतजीवसत्त्वसुखा१८१८,१८२१, २०५३, सत्तसुहावहा वहा-ईषत्प्राग्भारकार्थे २११ २१२५ तः २१२७ [१], सव्वप्पणयाए सर्वात्मना १८०१ २१२८ [१-२], २१२९ सव्वबहुप्पएसे सर्वबहुप्रदेशम् २१७० [१] [१], २१३०, २१३१ सव्वब्भंतराए सर्वाभ्यन्तरकः २१६९ सर्वस्तोकानि १२४७ तः सव्वभाव सर्वभाव २११ गा. १७०
१२४९ सव्वभावा सर्वभावाः ११० गा.१२७ ,, ३२८, ३२९, ८८७ सव्वभावाण सर्वभावानाम् १ गा. २ सर्वस्तोकाः २२६, २७९, सव्वमहंतीए सर्वमहत्याः १७४४ २८१,२८३,२८५,२८७, सवलोए सर्वलोके १४९, १५२, २८९,२९१,११८२ [२],
१५५, १५८,१६०,१६१,
सव्वत्थोवा
सव्वत्थोवाई सम्वत्थोवाओ
Page #893
--------------------------------------------------------------------------
________________
सन्वे
३७६
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई मूलसहो सक्कयस्थो सुत्तंकाइ । मूलसहो सव्वलोगं सर्वलोकम् ९९३,२१६८, सव्वे
२१६९ सव्वलोयपरिया- सर्वलोकपर्यापन्नकाः १५०, सव्वे
वण्णगा १५३, १५६,१५९,१६२ सव्वसाहूणं(च.ष.) सर्वसाधुभ्यः पृ. १ पं. ४ सवेसिं सव्वं
सर्वम् ८५३, ११५५ सव्वा
सर्वा ८४९ तः ८५२ सव्वागासे सर्वाकाशे २११ गा. १७३ सम्वेसु सवाणि सर्वाणि १६९४ [१८] सव्वायासे सर्वाकाशम् १००५ सव्वाहिं सर्वैः ११० गा. १२७,
२१७५ सर्वाभिः ९३, १७४६,
१७४७ [१], १७५० सम्वो सव्विंदिय सर्वेन्द्रिय १२३७
सर्वे ६८ [२], ७५ [२], सन्चोही ८४ [२], ८५ [३],९१ [२], १५०, १५३,१५६, ससए १५९,१६२,२०७,२१०, ससगा २११ गा. १६७,१०७७,
ससतो १०७८, १०८१,१०८३, ससबिंदु १०८९, ११२४ तः ससरीरी ११२६,११२८तः ११३३ ससरुहिरे [१], ११३८, ११३९,
ससि ११४२, ११४५, ११४६,
ससिया १३१३, १५८३ [१,३], ससिवी १६०४ [१-२], १६४३,
सस्सिरिया १६४९ [१], १७५७,
सस्सिरीया १७५८ [१], १७६०, १७६१, १७६४, १७६५ [२],१७७४[१],१७७८, १७८१, १७८४ [१,३], १७८९, १८६०, १८६३, सहसम्मुइया १८६४, १८६९ [१], सहरस २०५४गा.२२६,२०८०, २१२३ [३],२१२४[४],
२१७० [२]
सक्कयस्थो सुत्तंकाइ सर्वान् १७९३ गा. २१७, १८०४, १८११, १८१७ सर्वे ५६ [१], ५७ [१],
५८ [१] सर्वेषाम् ५५३, १०४१ [६], १०४९, ११९७, १७३३, १७४१,२१११ सर्वेषु ९३, १५१, १५७, १६०, १६३ तः १६६, १७५, २११, ६७२ [७.८], ६७३ [२], १५८०,१७४०,पृ. ३५९
टि. ४ सर्वः ५४ [९] गा. ९८, ५४ [१०] गा. १०२ सर्वावधयः २०२२,
२०२४, २०२५ शशकः ८४९, ८५२ शशकाः
७४ शशकः पृ.२१२ टि. ४ वल्ली विशेषः ४५ गा. ३२ सशरीरी १९०३ [१] शशरुधिरम् १२२९ शशिन् १७८ [२] शशको
८५१ वल्लीविशेषः पृ. १९टि.१२ सश्रीकाणि १७७ ,,१९५[१], १९६, २०६ [१], २१०, २११, पृ. ५७ टि.६, पृ. ६४ टि.५ सह १७१७, १७२१,
१७२५, १७३३ सहसम्मत्या ११०गा.१२० सहस्र १६८,१७०तः१७४, १७७, १७८ तः १८३ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, १८८, १८९ [१], १९०
/
सह
Page #894
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
० सहस्स - सहस्सखे सहस्सो
सहस्वपत्ते सहसपुहुत्तं • सहस्वत्ताणं
• सहस्सस्स
• सहस्सं
सहस्सा
० सदस्सा
बीयं परिसिट्टे - सहाणुकमो
मूलसद्दो
सक्कत्थो
सुकाइ
[१], १९३ [१], १९८
[२], ३९५ [१,३],
३९६ [१], ३९७[१,३], ३९९ [१३] १९७ [२]
सहस्र
१९७ [२]
सहस्राक्षः सहस्राशः २५ [३], २०
[४],३१[४], ३४ [४], ५५ [३]
५१
सहस्रपत्रम् सहस्रपृथक्त्वम् ९१० [३] सहस्रपत्राणाम् ५४ [८]
गा. ९० [१,
सहस्रस्य १७०२ ४, ११, ३६, ३८], १७२८, १७३१ [१, ३
५], १८०६ [१] सहस्रम्८३,१६८तः १७३, १७७, १७८ तः १८३ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, १२७५, १३५४, १५०२, १५०६ [१,३-४],
१५०९, १५१०, १५११ [२], १५१२ गा. २१५, १५२७, १५२९ [१,८], १५३२ [१], १५४८, १७२९, २१५७, २१६९ सहस्राणि १८७ गा. १४२,
२०६ [२] गा. १५४गा.
१५६
५६[२],५७[२],५८ [२], ६८ [४], ७५[४], ८४ [४], ८५ [५], ९१ [४], १६७तः १७२, १७४ गा. १३५, १७७, १७८ [१], १७९ तः १८६ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, १८७ गा.
सहस्साई
• सहस्लाई
• सहस्साई
• सहस्साणं
३७७
सक्कत्थो
सुकाइ
१३९, १८८, १८९ [१], १९० [१], १९३ [१], १९५[१],१९६,१९७तः २०४ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, २०६[२] गा. १५४ सहस्राणि २११, २१६९ सहस्रे १२८९, १३१२ सहस्राणि२८ [४],३१[४], ३४ [४], ५५ [३],१७४, १८७ गा. १४० गा. १४१, १९६, १९७ [१], १९८ [१], १९९ [१], २१०, २११,३३५[१,३],३३६ [१,३],३४३तः३५२ सूत्राणां प्रथम- तृतीयकण्डिके,
३५४ [१,३], ३५६
[१,३], ३५७ [१,३], ३५९ [१,३], ३६२ [१,३], ३६५ [१,३], ३६६ [१,३], ३६८ [१,३], ३७९ [१,३], ३८२ [१,३], ३८५ [१३], ३८८ [१३], ३९३ [१,३], ३९४ [१,३], ६०२, ६०३, १२६१, १२६४ [२],
१२६७, १२७०, १२८१,
१२९४, १२९७, १२९८,
१३१५, १३१८, १४७२, १६९७, १६९८ [१-२], १६९९[२],१७०० [3], १७०१ [१], १७०४, १७३० [१], १७३४, १७३५[१],१७३७[२], १८१७, १८२०, २१६९ सहस्राणाम् १७७, १७८ [१-२], १७९ [२],
Page #895
--------------------------------------------------------------------------
________________
३७८
पणवण्णासुत्तपरिसिट्टाई मूलसहो सक्कयस्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयस्थो सुत्तंकाइ • सहस्साणं १८० [२], १८२ [२],
० सहस्से
सहस्रम् १७३ १८३ [२], १८८, १९०
सहस्रे १६८ तः १७३, [२], १९५ तः १९७,
१७७, १७८ तः १८३ १९८ तः २०४ सूत्राणां
सूत्राणां प्रथमकण्डिका, द्वितीयकण्डिका, १८२९,
१८५ [१] १८३२तः१८४२,१८५२ ० सहस्सेण सहस्रेण १७२८ ०सहस्साणं सहस्रयोः १८३०तः१८३३ सहस्सेणं
१७२३ सहस्साणि सहस्राणि १८४२ सहस्सेसु सहस्रेषु १७४ गा. १३५ सहस्साणि
२११ • सहस्सेसु
" ९३, १७४, १७६ सहस्सार सहस्रार २०९, २१०, • सहस्सेसुं ,, पृ. ५५ टि. १ ६२२, ६३४, १०३५,
सहस्सेहि
सहस्रैः ३९६ [३], १७१० २०५१ संकमे
सङ्कमे ८०५, ८०६ सहस्सारकप्पोवग- सहस्रारकल्पोपक
संकमेणं सङ्क्रमेण पृ. २०५टि.१.२ वेमाणियदेवा वैमानिकदेवाः ६६१ ० संकासो संकाशः ५४ [१०] सहस्सारकप्पोवग- सहस्रारकल्पोपकवैमानिक
गा. १०२ वेमाणियदेवेहिंतो देवेभ्यः ६५५ [४] संकिलिट्ठ- संक्लिष्ट १२१८ सहस्सारगदेवा सहस्रारकदेवाः ६७५,
गा. २१०
संकिलिट्ठपरिणामे संक्लिष्टपरिणामः १७४६, ० सहस्सारगदेवा , २००२
१७५०, १७५१ सहस्सारदेवस्स सहस्रारदेवस्य १५५१[५] संकिलिट्ठाओ संक्लिष्टाः १२४१ सहस्सारदेवा सहस्रारदेवाः २०४ [१] संकिलिस्समाण • संक्लिश्यमान सहस्सारदेवाणं सहस्रारदेवानाम् २०४ ० संकिलिस्समाणा संक्लिश्यमानाः १२२
[१], ५९६
संकिलेसपरिणामे संक्लेशपरिणामः पृ.३८४ सहस्सारवडेंसए सहस्रारवतंसकः २०४ [१]
टि. १ सहस्सारस्स सहस्रारस्य २०५ [१] संख
शङ्ख १७८ [२] सहस्सारा सहस्राराः १४४ [१] संखणगा शङ्खनकाः-द्वीन्द्रियजीवाः सहस्सारे सहस्रारः-देवलोकः
५६ [१] २०४ [१] संखतल. शङ्खतल पृ. ७८ टि. २ ,,-देवेन्द्रः २०४ [२] संखदल. शवदल
२११ सहस्रारे २०६ [२] गा. संखा
शङ्खाः-द्वीन्द्रियजीवाः १५४, २२३ [८], ३३४, ४२२ [१-३], १४७०,
संखारा
शङ्खकाराः-शिल्पार्याः १८३७, पृ. १६६ टि. १
१०६ ० सहस्सारेसु सहस्रारयोः १५३२ [५], संखावत्ता शङ्खावर्ता-योनिभेदः २०५२ [1]
७७३ [१,३] सहस्सारो सहस्रारः ६७२ [९], संखावत्ताए शङ्खावर्तायाम्-योनिविशेषे १४६८
७७३ [३]
i
Page #896
--------------------------------------------------------------------------
________________
सक्कत्थो
सुत्तंकाइ
मूलसद्दो संखिजइगुणहीणे सङ्ख्येयगुणहीनः संखिज्जगुणा सङ्घयेयगुणाः २३५ [१]
४४०
संखिज्जगुणाओ
२९१
संखिज्जा
संखिज्जे
संखे
+ संखेज्ज -
ޕ
बीयं परिसिहं - सहाणुकमो
मूलसो
सङ्ख्येयाः २१०३ [१]
सङ्ख्या
१९९७
१२३१
संखेज्जगुणा
शङ्खः
सङ्ख्यानि - सङ्ख्यजीवानि
संखेज्जइगुणन्भ- सङ्घयेयगुणाभ्यधिकः
हिए संखेज्जइभागभ- सङ्ख्ये भागाभ्यधिकः
हिए संखेज्जइभागं
संखेज्जगुणभब्भ- सङ्घयेयगुणाभ्यधिकः तिए
५४ [८] गा. ८६
४४०, ४५५ [२] सङ्ख्यभागम् ६०५, १५२९ [१-३,९],
१५३० तः १५३२ [१],
२१६०
४४३, ४५५ [३]
४४३, ५०४
संखेज्जगुणभब्भहिए संखेनगुणकाल सङ्ख्येयगुणकालकः ५२०,
५२१
संखेज्जगुणकालगाणं सङ्खयेयगुणकाकानाम्
संखेज्जगुणकालयाण संखेनगुणकालाई सङ्ख्येयगुणकालानि
در
"
४४०
१७९८ [२]
संजगुणमभइ सङ्घयेयगुणाभ्यधिकः ४४८ संखेज्जगुणमन्भहिए सङ्खयेयगुणाभ्यधिकः
संखेज्जगुणहीणे
३३३
३३३
४४०, ५०४ सगुणहीनः ४४०, ४४३, ४४८, ४५५[३],
५०४, ५०८ सङ्ख्यगुणाः २१४ [३] २१९, २२४, २३० [१.२], २३१, २३५ [२-६], २४० [१-७],
संखेज्जगुणा
संजगुणाई संजगुणाभ
अभइए संखेज्जतिभागअब्भतिए संखेज्ज विभागमब्भइए
सक्कत्थो
सुकाइ
२४१, २५० [१-७], २५१, २५३, २५५, २६२, २६६,२८०,२८२, २८४, २८६,२८८, २९०, २९५ तः ३०६, ३२२ तः ३२५, ३३० तः ३३२, ३३४, ६९१,७३१, ७३३, ७३५,
७३७, ८०२, ८०३, ११७०, ११८० [३,५,
३७९
८], ११८२ [१३], ११८८, ११९०, २०५३, २१२५ तः २१२७ [१], २१२८ [१],२१२९[१], २१३०, २१३१, २१४२ तः २१४४ [१], २१४५ [१], पृ. ४३६ टि. ३ सगुणानि १५६६
संखेज्जगुणे
संखेज्जजीविया
संखेज्जजोयणसय- सङ्ख्येययोजनशतवर्गarrपलिभागो प्रतिभागः संखेज्जतिभाग- सङ्ख्येयभागाभ्यधिकः
,,
३२८, ८०२, ८०३ सङ्ख्येयगुणाः २७९, २८१, २८३, २८५, २८७, २८९, २९१, ३३४, ११८० [७-९], ११८२ [२-३], ११८३ [३], ११८५, ११८७, ११८९, ११९०
सङ्ख्येयगुणम् ९७९,
९८७ [२] सजीवकानि ५४ [८]
गा. ८७
"3
९२२
४४३
४५५ [३]
४४०
Page #897
--------------------------------------------------------------------------
________________
सक्कयत्थो
४४०
इयाई
३८०
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई मूलसहो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो
सुत्काइ संखेजतिभाग- सङ्ख्येयभागाभ्यधिकः संखेजपदेसोगाढस्स सङ्ख्येयप्रदेशावगाढस्य मभहिए ५०४
८०२ संखेजतिभाग- "
संखेजपदेसोगाढा सङ्ख्येयप्रदेशावगाढाः३३१ मभहिते
५०४ संखेजपदेसोगाढे सङ्घयेयप्रदेशावगाढम् संखेजतिभागहीणे सङ्ख्येयभागहीनः ४४०,
७९४, ७९५, ७९७ तः ४४३, ४४८, ४५५ [३],
७९९, ८०१
संखेजभागअब्भ- सङ्ख्येयभागाभ्यधिकः संखेजतिभागं सङ्खयेयभागम् पृ. ४४१ तिए
४४३ टि. १ संखेजभागब्भहिए संखेजतिभागाओ सङ्ख्येयभागात् २९२ [२] संखेजभागमभइए
४४८ संखेजतिभागो सङ्खयेयभागः ९१२ [२] संखेजभागहीणे सङ्घयेयभागहीनः ४४३, संखेजपएसिए सङ्ख्येयप्रदेशकः ५०८,
४५५ [२-३], ५०४, ५२९ [१], ५४१ [१],
संखेज्जवासअब्भः सङ्ख्येयवर्षाभ्यधिकानि । सङ्खयेयप्रदेशकम् ७९३
१२८९, १३१२ संखेजपएसियस्स सङ्घयेयप्रदेशकस्य ५०८, संखेजवासाउए- सवयेयवर्षायुष्केभ्यः
५२९ [१], ५३५ [१], हिंतो ६३९[१०, २१, २५], ५४१ [१], ५५० [१],
६४५[४.५], ६६२[४] ____८०२, ८०५ संखेजवासाउए-, संखेजपएसियाणं सङ्ख्येयप्रदेशकानाम् ५२९ हिंतो
६३९[११] [१],५४१[१],५५० [१] | संखेज्जवासाउय- सङ्ख्येयवर्षायुष्ककर्मभूमसंखेजपएसोगा- सङ्खयेयप्रदेशावगाढस्य कम्मभूमएहिंतो केभ्यः ६४५[६] ढस्स
५१३,८०२,८०३, ८०५ संखेजवासाउ- सङ्ख्येयवर्षायुष्कर्मभूमकसंखेजपएसोगाढा सङ्ख्येयप्रदेशावगाढाः३३१ यकम्मभूमगगः गर्भव्युत्क्रान्तिकमनुष्येसंखेजपएसोगाढाई सङ्घयेयप्रदेशावगाढानि । ब्भवक्कंतिय- भ्यः ६६२ [६.७],
८७७ [४] मणुस्सेहितो संखेजपएसोगाढाणं सङ्ख्येयप्रदेशावगाढानाम् संखेजवासाउय- सङ्ख्येयवर्षायुष्कर्म
३३१, ५१३ कम्मभूमगगब्भ- भूमकगर्भव्युत्क्रान्तिकसंखेजपएसोगाढे सङ्ख्येयप्रदेशावगाढम्
वक्रतियमणूस- मनुष्याहारक___ ७९५ तः ७९८, ८०० आहारगसरीरे शरीरम् १५३३ [५.६] संखेजपदेसिए : सङ्ख्येयप्रदेशकः ५३५[१] ."
, १५३३ [७.१०] सङ्खयेयप्रदेशकम् । ७९३, संखेजवासाउय- सङ्ख्येयवर्षायुष्कर्मभूमक
कम्मभूमगगम्भ- गर्भव्युत्कान्तिकमनुष्यसंखेजपदेसिया सङ्खयेयप्रदेशकाः ३३०, वक्कंतियमणूस- पञ्चेन्द्रियवैक्रियशरीरम्
पंचेंदियवेउसंखेजपदेसियाणं सङ्खयेयप्रदेशकानाम् ३३०, व्वियसरीरे
१५१९ [३-४] ५०८, ५३५ [१] | ."
१५१९ [४]
Page #898
--------------------------------------------------------------------------
________________
1
मूलसद्दो
० संखेज्जवासा
०
उयकम्मभूमग
गब्भवकंतिय
से
संखेज्जवा साउथ- सङ्ख्येय वर्षायुष्ककर्मभूमकगर्भव्युत्क्रान्तिकमनु
कम्मभूमगगन्भवकंतियमणूसेहिंतो
चउप्पयथलयर
पंचेंद्रियतिरिक्ख
सक्कत्थो
सङ्खयेय वर्षायुककर्मभूगर्भ
व्युत्क्रान्ति
मनुष्येषु ६७६
ati परिसि - लहाणुकमो
सुत्काइ
मूलसद्दो
39
संखेज्जवा साउथ- सङ्ख्येयवर्षायुष्कगर्भव्युकान्तिकखचरपञ्चे
गन्भवतियखहयरपंचेंदियतिरि- न्द्रिय तिर्यग्योनि
क्खजोणिएहिंतो केभ्यः ६३९ [२२] संखेज्जवा साउय सङ्ख्येय वर्षायुष्क - गन्भवक्कंतिय
त्क्रान्तिकचतुष्पदस्थल
चर पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनि
केभ्यः ६३९[१०-११]
सङ्ख्येय वर्षायुष्कग
जोणिएहिंतो संखेज्जवासाउय गब्भवकंतियतिरिक्खजोणिय तिर्यग्योनिकपञ्चेपंचेंद्रियवेउब्विय न्द्रियवैक्रिय
व्युत्क्रान्तिक
सरीरे
ष्येभ्यः
६३९
[२५-२६], ६६२ [५] ६६२ [५-६]
"
शरीरम् १५१८ [२-४]
१५१८ [३-५]
संखेज्जवासाज्या सङ्ख्येयवर्षायुष्काः ६८१
सङ्ख्ये वर्षायु
● संखेज्जवासाउयेहिंतो ष्केभ्यः ६६२[६] संखेज्ज समयठितीया सङ्घयेयसमयस्थितिकाः
ވ
संखेज समयठिती- सङ्ख्येयसमयस्थितिकानाम् याणं ३३२, ५१७ संखेज्जसमयसिद्ध सङ्ख्येय समय सिद्धाः १७ संखेज्जं सङ्ख्येयम् १२७३
संखेज्जं -
५४ [२] गा. ५४
संखेज्जा
सङ्ख्येयाः ५५[३],४३९,
४४०, ५०३,
५९८, ६२६,
३३२
५९७,
६२८,
संखेज्जा
संखेजाइं
संखेजाओ
संखेज्जाण
संखेज्जे
संखेज्जेणं • संखेजेहिंतो
संखेवरुइ
[ रुई ]
संगह
संगणिगादा
सक्कत्थो
सुत्तकाइ
६३३, ६३५, १२८३, २०९३ [१], २०९९
[3], २१०० [२], २१०१ [१], २१०२, २१०६, २१०८,२११२, २१२३[३],२१२४[३],
२१२५ [१]
सङ्ख्यानि ५९९,६००, ७९२, ९२१ [१.२], १०३०, १०३१ [१], १०३४, १०३६, १०३८ [२], १०४०, १०४१ [१-४,६-७], १०४३ [१,३], १०४६ [३,५], १०५० [२-३], १०५५ [३-५], १०५८ a: १०६०, १०६३, १०६५, १०६६ [२-३] सङ्ख्येयानि २५ [३], २८ [४], ३१ [४], ३४ [४], ५५ [३], ६०१ तः ६०३, ८८०, १२८० तः १२८२, १२९४, १२९६ a: १२९८, १३१५, १३१७, १३१८, २१५९ [9],
२१६०, २१६६ [१] सङ्ख्येयाः ९२१ [१], पृ. २८४ टि. ४ टि. ६ सङ्ख्यानाम् ५४ [१०]
गा. १०३
३८१
सङ्ख्थेयान् १९९२, १९९७ सङ्ख्येयेन ९२१ [२] सङ्ख्येयेभ्यः ६६२ [७] सङ्क्षेपरुचिः ११० गा. १२९
११० गा. ११९
१११३
१९४
""
ह-नय
था
Page #899
--------------------------------------------------------------------------
________________
३८२
मूलसद्दो
गणगा संगणिगाहाओ • संग्रहणीगाहा
संघ
संघह
संघट्टेति
संघयणणामाए
संघयणणामे
• संघयणणा मे संघयणेणं
संघ
संघरिससमुट्ठिए संघाएंति संघाडे
संघाया
संचाज्जा
०
संचितस्स
संजए
संजएहिंतो संजतसम्मद्दिट्टि०
०
संजतसम्मद्दिट्ठी
हिंतो
संजता
संजता संजतसम्म
• संजतासंजता
०
Rece
सुकाइ
सङ्ग्रहणीगाथाः ८२९ [२]
१५१२
सङ्ग्रहणीगाथा २०६ [२]
सङ्घ १७७, १७८ [१],
१८८
"
"
सङ्घट्टा- वल्ली ४५ गा. ३०
सङ्घयन्ति २१५३ [४] संहनननाम्नः
१७०२
[२३]
संहनननाम
१६९३,
१६९४ [७]
१६९४ [७]
संहनन
पण्णवणासुत्तपरिसिट्टाइं
मूलसद्दो
संजते
०
• संजतेहिंतो
१७७, १७८
[१-२], १८८, १९६ १७४१
संहननेषु सङ्घर्षसमुत्थितः ३१ [१] सङ्घातयन्ति २१५३ [४] वनस्पतिविशेष: ५५ [३]
गा. १०८ सङ्घाताः ५३ गा. ४५-४६ शक्नुयात् १४२० [६-८], १४२१ [२-३], १४३७
[६] १६७९
सञ्चितस्य
संयतः१३५८,१८९०[7] संयतेभ्यः ६६५ [२-३] संयतसम्यग्दृष्टि ६६५ [ २ ],
१५३३ [९] संयतसम्यग्दृष्टिभ्यः ६६२
[७],६६५ [२]
२६१
संयताः संयतासंयतसम्यग्दृष्टि
संजवासं जहिंतो संयतासंयतेभ्यः संजता संजया
संयतासंयताः
१५३३ [८]
१९७४,
१९७७
६६४
१९७८
संयतासंयताः
सक्करथो
सुकाइ
१३५८
संयतः संयतेभ्यः ६६५ [२-३] संयमपदम् पृ. ४१४पं. २० संयमानाम् १४७०
संजमपयं
• संजमाणं
०
• संजमासंजमाणं संयमासंयमानाम् १४७०
संजमे
संजय
+ संजय
१२५९ गा. २११, १८६५
गा. २१९, १९८० गा. २२१
संजय रहिया
संयतरहिताः १९८० गा. २२१
संजयसम्मद्दिट्ठि संयत सम्यग्दृष्टि १५३३ [९] संजयसम्मद्दिट्टि० १५३३ [८]
० संजय स
संजया
संजया संजयाणं संजया संजए संजयासंजता
O
संजया संजयसम्म छिट्टि
संजया संजयस्स संजया संजया
संजया संजयाणं संजया संजये
संजलणाए
०
संजलणे
संजुत्ते
संयमः
२ गा. ७
संयत
१५३३[१०]
संयतः २१२ गा. १८०,
ފ
संयतस्य १६२२, १६२४ संयताः ६६५ [१],
११४२, ११४७, ११५२, १९७४, १९७५, १९७७, १९७८, १९८०
११४२
संयतानाम्
२६१
संयतासंयतः
१३६०
२६१
संयतासंयताः संयतासंयत सम्यग्दृष्टि ६६२
[७], १५३३ [८] संयतासंयतस्य १६२३ संयतासंयताः ११४१, ११४२, ११४७, १९७४, १९७५, १९८० संयतासंयतानाम् २६१ संयतासंयतः १८९२ सज्वलनायाः - सडवलनस्य
""
सज्वलनः
संयुक्तः
१७३७ [४] ९६२ [१],
१६९१ [४]
१००५
Page #900
--------------------------------------------------------------------------
________________
बीयं परिसिटुं-सहाणुकमो
३८३ मूलसहो सक्यस्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ ० संजोएणं संयोगेन १०८३
१४९७ [१.३], १४९८ ० संजोएसु संयोगेषु
[१],१५०१[१],१५२१, • संजोगो संयोगः १४७४ गा.२१४
१५२२, १५२३ [२], संजोयणाहिकर- संयोजनाधिकरणिकी
१५२४ [१], १५२५ णिया १५६९
[१], १५२६, १५३४ संझाणुराग. सन्ध्यानुराग-वर्णप्रकार .संठाणसंठिया संस्थानसंस्थिताः १८७ गा. १४८
१४९८ [३-४], १५००, संझब्भरागे सन्ध्याभ्ररागः १२२९
१५०१ [४] संठाण
संस्थान ८[५],९[१-५], संठाणस्स संस्थानस्य ८०२ तः ८०६ १० [१२], ११ [१-५], संठाणं
संस्थानम् २११ गा.१६११२ [१८], १३ [१-५],
१६२,९७२ गा. २०२, १६७ तः १७४, १७७,
९८७ [१], १५२२ १७८ [१], १८८, १९५ संठाणं
संस्थानम् २११ गा.१६६ [१], १९७ [१], २०१ संठाणा
संस्थानानि ७९१, ७९२, [१], २०५ [१], २०६
१७०२ [२३] [१], २०७,२११,९५०, .संठाणा संस्थानाः ५३ गा. ४४, ९७४ [१-५],९८३ [२],
२११ गा. १५८ ९८४, ९८६, ९८७ [१], संठागे संस्थानम् ७९३ तः ८००, ९८८, १५४० तः १५४२,
१९८१ गा. २२२ २१६९, पृ. ७ टि. २, पृ.
संस्थाने २४१ टि. १ तः ३ संठाणेणं
संस्थानेन १७७, १७८ +संठाण संस्थानम् १४७४गा.२१४
[१-२], १८८, १९६ संठाणओ संस्थानतः ९ [१-४], १०
संस्थानेषु १७४१ [१-२], ११ [१-४], १२ संठाणेहिं संस्थानः १९६३
[१-३,५],१३ [३,४] ०संठिए संस्थितः २००८, २००९ संठाणणामे संस्थाननाम १६९३,
[१], २०१०, २०१२ १६९४ [८]
तः२०१४ [१], २०१५, •संठाणणामे १६९४ [-]
२०१६, २१६९ संठाणतो संस्थानतः ११ [५], १२
संस्थितम् ९७४ [१-५], [४,६.८], १३ [१,३,५]
९८३ [२], ९८४, ९८५ संठाणपरिणता संस्थानपरिणताः ८ [५]
[२], ९८६, ९८७ [१], संठाणपरिणया
९८८, १४८८, १४८९, संठाणपरिणामे __ संस्थानपरिणामः ९४७,
१४९० तः १४९५ सूत्राणां
प्रथमकण्डिका, १४९७ •संठाणसंठिए संस्थानसंस्थितम् १४८८,
[१-३], १४९८ [१], १४८९, १४९० तः १४९५
१५२१तः १५२४ [१], सूत्राणां प्रथमकण्डिका,
१५२६ [६], १५३४,
संठाणेसु
स्थानः
Page #901
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसहो
રૂ૮૪
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ १५४० तः१५४२,१५४४ संपिडिया सम्पिण्डिताः १०८३ [१], पृ.२४१ टि. १तः३ संबद्धं
सम्बद्धम् १६० तः१६९, ० संठिता संस्थिताः १६७ तः १७४,
१७१ तः १७४ २०७ संबररुहिरे शम्बररुधिरम् १२२९ संस्थिता २११ संभिन्नं सम्भिन्नाम्-परिपूर्णाम् संस्थितौ २०५ [१],२०६
२००७ [१] संवच्छराई संवत्सराः ३६९ [१,३], संस्थितानि १७७, १७८
१७०० [१०], १७३९ [१], १८८,१९५ [१]
[२] ० संठिते संस्थितः १९७[१],२०१ संवगवाए संवर्तकवातः ३४[१]
[१], २१६९ संवट्टवाए संवर्तवातः पृ. १६टि. ६ संठिया संस्थिता ८५८
संवट्टावाए
, पृ. १६ टि.६ संस्थिताः १४९८[३-४], संवरा
संवरा:-द्विखुरपशुविशेषः १५००, १५०१ [४] ० संठियाओ संस्थिताः १९५ [१] • संवरे संवरौ ११०गा-१२०
षण्ड १२५७ [१६] संवाहनिवेसेसु सम्बाधनिवेशेषु ८२ +संडिय तृणविशेषः पृ. २० टि. १ ०संविकिण्णा संविकीर्णानि १८८ +संडिल्ला शाण्डिल्येषु १०२गा.११४ ०संविगिण्णा ,, १७७, १७८ [१] संतइभावं सन्ततिभावम् ७३०,७३२ संवुक्का द्वीन्द्रियजीवाः ५६ [१]] संततिभावं
७३४,७३६ संवुडजोणिया संवृतयोनिकाः ७७२ संतयामेव सततमेव
संवुडजोणियाणं संवृतयोनिकानाम् ७७२ सान्तरम् ६०९तः ६१९, संवुडवियडजोणिया संवृतविवृतयोनिकाः ७७२
६२१तः६२४,८७८,८७९ संवडवियड- संवतविवतयोनिकानाम संती
सती ५३ गा. ४६ जोणियाणं • संथवो संस्तवः ११० गा-१३१ संवुडवियडा संवूतविवृता-योनिभेदः संथारगं संस्तारकम् २१७४ [४]
७६४,७६५,७६७, ७७० ०संधिं
सन्धिम् ५४ [७] गा.८५ संवुडा संवृता-योनिभेदः ७६४, संपट्टिते सम्प्रस्थितः १०९०
७६५, ७६७, ७७० ०संपणदिता सम्प्रणदितानि १७७,१८८ संसयकरणी संशयकरणी-भाषाप्रभेदः .संपणदिया १७८ [१]
८६६ गा.१९७ संपराइयबंधगं साम्परायिकबन्धकम् संसार
संसार १९, २११ १६९९ [१] संसार० , २११गा. १५८ संपराइयबंधयं
१७३६ [१] संसारमपरित्ते संसारापरीतः १३७९, संपराय सम्पराय १२१तः १२३,
१३८१ १३३, १३७ संसारत्था संसारस्थाः संपहारेमाणीओ सम्प्रधारयन्त्यः पृ. ४२३
संसारपरित्ते संसारपरीतः १३७६, टि. १ ।
१३७८
संतरं
ور
Page #902
--------------------------------------------------------------------------
________________
'साए
1111
साए
बीयं परिसिटुं-सहाणुकमो मूलसहो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ | मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ संसारसमावण्ण संसारसमापन्न५७ [१-२], सागरोवमपणुवी- सागरोपमपञ्चविंशत्या ५८ [१-२], ५९ ।
१७१७ संसारसमावण्णगा संसारसमापन्नकाः ८६७,
सागरोपमपञ्चविंशतः १५७३
१७१५ संसारसमावण्ण- संसारसमापन्नजीवप्रज्ञापना सागरोवमपण्णासं सागरोपमपञ्चाशत् १७२२ जीवपण्णवणा १४, १८, १४७ [२] सागरोवमपण्णा- सागरोपमपञ्चाशता संसारसमावण्णया संसारसमापन्नकाः ८६७
१७२१ संहिता संहिता-मिश्रिता५३गा.४६
सागरोपमपञ्चाशतः १७२१
सागरोवमसतसा सा ५४ [३] गा.५९, ५४
सागरोपमशतपृथक्त्वम् [४] गा. ६९,५४ [५],
पुहुत्तं
१३१४, १३२०, १३२८
सागरोवमसतं गा. ७६ तः ७९, ५४
सागरोपमशतम् १७२७
सागरोवमसतेण [६] गा. ८० तः ८३,
सागरोपमशतेन १७२५ ८३१, ८४९ तः ८५२,
सागरोवमसयपुहत्तं सागरोपमशतपृथक्त्वम् १२५२, १२५३, १२५५,
१२७९,१२८४, १२९३, १५२९ [१-३], १५३२
१२९९, १३८३ सागरोवमसयस्स सागरोपमशतस्य १७२५ [१,६]
सा सा
सागरोवमस- ११३१,११४५
सागरोपमसहस्रस्य १७०२
हस्सस्स सातिचार साइयार.
[१, ४, ११, ३६, ३९], साइरेगाई सातिरेकाणि
१७२८,१७३१ [१,३-५] १३४६,
सागरोवमसहस्सं सागरोपमसहस्रम् १२७५, १७०० [१]
१३५४, १७२९ +साएय साकेतम् १०२ गा.११३
सागरोवमसहस्साई सागरोपमसहस्रे १२८९, • सागरा सागरात् १[गा. २]
१३१२ सागरोवमकोडा- सागरोपमकोटीकोटयः ।।
सागरोवमसहस्सेण सागरोपमसहस्रेण १७२८ कोडीओ १३०६, १३०९,१३११, सागरोवमसहस्सेणं,
१६९७तः१६९९, १७०० सागरोवमस्स सागरोपमस्य १६९८[१], [४-५, ९.१३], १७०२
१६९९ [२], १७०० [४, [३,५.९, १३, १८.२२,
९,११-१३],१७०२ [३, २४.२५, ३६-३९,
५-६, ८-९, १३,१८-२२, ४२-४३,४५,५४,५८],
२४-२७, ३७-३८, ४२. १७०३ [१], १७०४
४३,४५],१७०५,१७०७ सागरोवमकोडा- सागरोपमकोटीकोटीः
[२], १७०८ [४,७.८], कोडीओ १७३४, १७३५ [१],
१७११ [२], १७१३ १७३७ [२-३], १७३९ सागरोवमं सागरोपमम् ३३६[१,३], [१-२], १७४१
३३७ [१,३], ३४५ [१, सागरोवमपणुवीसं सागरोपमपञ्चविंशतिः
३],३४७ [१,३],१७०० १७१८ ।
[२], १७०८ [२] भा ९ [२] - २५
Page #903
--------------------------------------------------------------------------
________________
३८६
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो
सक्कयत्यो
सुत्तंकाइ सागरोवमाई सागरोपमाणि ३३५. [१, सागारोवउत्ताणं साकारोपयुक्तानाम् २६२, ३], ३३७ तः ३४३
३२५ सूत्राणांप्रथम-तृतीयकण्डिके, सागारोवउत्ते साकारोपयुक्तः १३६२, ४०७ [१,३], ४१७ तः
२१७५ ४३७ सूत्राणां प्रथम-तृतीय- सागारोवओग- साकारोपयोगपरिणामः कण्डिके, १२६१,१२६७, परिणामे
९३२ १३३६तः १३३८,१३४०,
सागारोवओगे साकारोपयोगः १९०८, १३४१,१३४३, १३४६,
१९०९, १९१२, १९१३, १३५३, १७०० [१],
१९१६, १९१७, १९२१, १७०१ [१]
पृ. ४०८ टि. २ सागरोवमाई सागरोपमे ४०९ [१,३], • सागारोवओगे ,१९०९,१९१३,१९२१
४१३ [१,३], ४१७ सागारोवोगोव- साकारोपयोगोपयुक्तः । [१,३], ४१८ [१,३], उत्ते
पृ. ३१४ टि. १ १३३९ ०साडए शाटकः १००० सागरोवमाणं सागरोपमाणाम १३५६ साणं
स्वेषाम् १७७, १७८ सागार-. साकार १९०१ [१]
[१-२], १८८, १९५ सागारपस्सी साकारपश्यत्तिनः १९५४
[१-२], १९६,१९७ [१], १९५५, १९५७ [१],
२०५ [१] १९५८, १९६०
स्वासाम् १७७, १७८ सागारपासणता साकारपश्यत्ता १९४५,
[१-२],१८८,१९५[१], १९४७, १९४८, १९५०
१९६, १९७ [१] .सागारपासणता साकारपश्यत्ता १९४८ सात
साता २०५४ गा. २२५ सागारपासणताए साकारपश्यत्तया १९५५ सातं
साताम् २०५४ गा. २२६ सागारपासणया साकारपश्यत्ता १९३६, साता
साता २०६६, पृ. ४२४ १९३७, १९४०, १९४४,
टि. १ १९५०, १९५८ सातावेदगा सातावेदकाः ३२५ ० सागारपासणया साकारपश्यत्ता १९३७, सातावेदगाणं सातावेदकानाम् ३२५
१९४१, १९४५, १९५७ सातावेदणिजस्स साता वेदनीयस्य १६८१ [१], १९५८
[१], १७११ [१], ०सागारमणागारं साकारानाकारम् २११ गा.
१७३६ [१]
सातावेदणिज साता वेदनीयम् १६८१[१] सागारे साकारः १७४६, १७५०,
सातावेदणिजे , १६८१ [१], १६९०
१९२० साकारम् १९६३, १९६४ सातावेयणिजस्स सातावेदनीयस्य १६८१ सागारोवउत्ता साकारोपयुक्ताः २६२,
[१],१६९९ [१], १७०७ ३२५, ९३८, १९२८,
[१] १९२९, १९३२ [१] | सातावेयणिजे सातावेदनीयम् १६९० [२]
Page #904
--------------------------------------------------------------------------
________________
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो
३८७ मूलसहो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ सातासायं सातासाताम् २०६७
१३७०, १३७५, १३८२, सातिरेगस्स सातिरेकेण सातिरेकाद् वा
१३८५, १३८८, १३९१, (तृप. ष.) ६९४, ७०३
१३९४ ,, (स. ष.) सातिरेके १८०६ । सादीया सादिकाः २११
[१], १८३१ +साम वनस्पतिविशेष:४२गा.२२ सातिरेगं सातिरेकम् ३४५ [१,३], सामण्ण सामान्य ३८२ [१]
३४७ [१, ३], ४०४ ०सामलता श्यामलता ४४ गा. २७ [१, ३], ४०६ [१, ३], सामावल्ली श्यामवल्ली पृ. १९टि.११ ४१३ तः ४१६ सूत्राणां ०सामंते समीपे २०५२ [४.५] प्रथम-तृतीयकण्डिके,
सामा
श्यामाः १८७ गा. १४६ १२७५, १२७९, १२९३,
श्यामा-प्रियङ्गुः . १२२७ १२९९, १३१४, १३२०, सामाइय. सामायिक १३३, १३४ १३२८, १३५४, १३८३, सामाइय १३८९, १५०२, १५०६ सामाइयचरित्त- सामाथिकचारित्रपरिणामः [१, ३-४], १५२७, परिणामे १५३५, १५४८, २१५७, सामाण
सामान-अणपन्निकाभिपृ. १२५ टि. १
धानव्यन्तरदेवानामिन्द्र सातिरेगा सातिरेकाणि १३४३
१९४ सातिरेके ४१३ [१, ३], सामाणा
सामानः-अणपन्निकाभि४१८ [१, ३]
धानव्यन्तरदेवानामिन्द्रः सातिरेगाओ सातिरेकात् ९९२ [२]
१९४ गा. १५२ सातिरेके १३५६ ०सामाणा सामानौ (सामानः-अणसातिरेगाणं सातिरेकैः सातिरेकेभ्यो वा
पन्निकाभिधानवानव्य,, (तृप. ष.) ७०३, ७०५
न्तरदेवानामिन्द्रः) ,, (स. ष.) सातिरेकेषु १८३३
१९३ [२] ,, (स. ष.) सातिरेकयोः १८३१, । सामाणिय. सामानिक १७७, १७८ १८३३
[१], १७९ [२], १८० सातिसंठाणणामे सादिसंस्थाननाम १६९४
[२], १८२ [२], १८८, [८]
१९० [२], १९५तः१९७, सादि-संस्थानम् ९८८
१९८ तः २०६ सूत्राणां सादिकः पृ. ३१५ टि. २
द्वितीयकण्डिका सादीए
, १२६५, १२७६, सामाणिया सामानिकाः१८७गा.१४२ १२९०,१३२५, १३२६, सामिञ्च स्वामित्वम् १७८ [१] १३३०, १३३१, १३३४, सामित्तं , १७७, १७८ [२], १३४२ तः १३४४,
१८८, १९६ १३४६, १३५१, १३५२, सायं
साताम् १३५७, १३५९, १३६१, । सायावेदणिजस्स सातावेदनीयस्य १६८१[१]
साती सातीते
Page #905
--------------------------------------------------------------------------
________________
३८८
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई मूलसदो सक्कयत्थो
सुत्तंकाइ | मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ सायावेयणिजस्स सातावेदनीयस्य १७०८[६] सावत्थी श्रावस्ती १०२ गा. ११६ सायासाया सातासाता २०६६ +सासग पारदः २४ गा. ९ सारइय. शारदिक १२३१ सासतं
शाश्वतम् २१७६ ०सारए सारकः-सारः १२३७ सासयं
, २११ गा. १७९ सारकल्लाणे सारकल्याण:
सासयं
, २११, २११ गा. वनस्पतिः ४८ गा.३७
१७७, २१७६ गा. २३१ सारसा सारसाः
साहस्सीए साहरुयाः पृ. ७२ टि. ३ सारंगा
सारङ्गाः-चतुरिन्द्रियजीवाः ०साहस्सीणं साहस्रीणाम् १७७, १७८ ५८ [१]
[१.२], १७९ [२] सारा भुजपरिसर्पविशेषाः८५[१]
१८० [२], १८२ [२], सारिक्खंसादृश्यम् २११ गा. १७५
१८८, १९० [२], १९५ सारीर शारीरी २०५४ गा. २२५
तः १९७, १९८ तः २०६ सारीरमाणसं शारीरमानसीम् २०६४,
सूत्राणां द्वितीयकण्डिका २०६५ +साहारण- साधारणवनस्पतिजीवानाम् सारीरमाणसा शारीरमानसी २०६३
५४ [११] गा. १०६ सारीरं
शारीरीम् २०६४, २०६५ साहारण. साधारण ५४ [१०] सारीरा शारीरी २०६३
गा. १०१ सारे
सारः-वनस्पतिविशेषः साहारणजीवाणं साधारणजीवानाम् ५४ ४८ गा. ३७
[१०] गा. १०१ ० सारे सारः १२२८, १२३३ साहारणलक्खणं साधारणलक्षणम् ५४[10] +साल साल:-वृक्षविशेषः ४०
गा. १०१ गा. १३ साहारणसरीरणा- साधारणशरीरनाम्नः सालकल्लाणे वनस्पतिविशेषःपृ.२०टि.९ माए
१७०२ [४८ सालस्स
शाखायाः ५४ [३] गा. साहारणसरीरणामे साधारणशरीरनाम १६९३
६०, ५४ [४] गा. ७० साहारणसरीरबादर- साधारणशरीरबादरवनस्पसाला
शाखाः ४०, ४१ - वणप्फइकाइया तिकायिकाः ३७ सालाए
शाखायाः ५४ [५] गा. साहारणसरीरबादर. ,,
७९, ५४ [६] गा. ८३ वणस्सइकाइया ५५[३],५४[१] सालिपिठुरासी शालिपिष्टराशिः १२३१ साहारणाण साधारणानाम् ५४ [१०] सालिसच्छियामच्छा मत्स्यविशेषाः ६३
गा. १०० साली वलयवृक्षविशेषः पृ. २० साहिजति कथ्यते-प्ररूप्यते १२३२
साहिति कथ्यन्ते-प्ररूप्यन्ते१२३२ शालिः ५० गा. ४२ साहियाई साधिकानि ४१८ [१] साले
शाखा ५४ [३] गा. ६०, साहीया साधिका २११ गा. १६५
५४ [४] गा. ७० ० साहूणं (च.ष.) साधुभ्यः पृ. १ पं. ४ साल:-वलयवनस्पतिः सिउढि
वनस्पतिविशेष:५४[१]गा. पृ. २० टि.९
Page #906
--------------------------------------------------------------------------
________________
सित
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सिक्खापुव्वगं शिक्षापूर्वकम् ८७५ सिद्धा सिज्झइ सिध्यति २११ गा. १५९ सिज्झई
, २११ गा. १६० सिज्झणयाए सेधनया ५६४, ६०६ सिज्झति सिध्यति २१७४ [१],
२१७५ सिझंति सिध्यन्ति ६२३, ६३६,
६७३ [२] सिज्झेजा सिध्येत् १४२१ [५] सिढेि
श्रेष्ठिनम् ११०८ सिणिन्द्ध स्निग्ध पृ. १५४ टि. २ ०सिद्धा
सित १७८ [२] सिद्धाण सित्तर
सप्ततिः पृ. ३७१ टि. २ सित्ताए वनस्पतिविशेषः ५२ सिद्धाण
सिद्ध १५ तः १७ +सिद्ध सिद्धः २११ गा. १७८ सिद्धाणं सिद्ध केवलि- सिद्धकेवल्यनाहारकः अणाहारए
१३६९, १३७० सिद्धखेत्तोव- सिद्धक्षेत्रोपपातगतिः वातगती
१०९८ सिद्धखेत्तोव
" (च. ष.) चायगती
१०९३, १०९८ सिद्धालए सिद्धगती सिद्धगतिः ५६४ सिद्धणोभवोव- सिद्धनोभवोपपातगतिः .सिद्धियाण वातगती ११००, ११०२, ११०४ .सिद्धियाणं सिद्धणोभवोव- , वातगती
११०२, ११०३ सिद्धणोभवोव
सिद्धी वायगती
११०४ सिद्धण्णोभवोव
सिद्धे वातगती
पृ. २७१ टि. १-२ सिद्धत्थिया सिद्धार्थका-मिष्टखाद्य
विशेषः १२३८ सिद्धवज्जा सिद्धवर्जा ६०८, ६२५,
६३८ सिद्धहितो सिद्धवजो सिद्धवर्जः १०९९ सिद्धो सिद्धस्स सिद्धस्य २११ गा. १७३
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ सिद्धाः २११, २११ गा. १५९.१६०-१६६-१७७१७९, २२४ तः २२६, ३३४,४३९,६०६,६२३, ६३६, ८६७. १४०५, १५७३, १८७५ [२], १८८२ [३], १८८६, १८८७[३],१९०१[२], १९०३ [६], १९७९,
२१७६ सिद्धाः१६,१७,१९०० [४] सिद्धानाम् २२५, २२६,
२१७६ , २११ गा. १६१,
पृ. २२३ टि. १ सिद्धानाम् २११, २११ गा. १६३ त: १६५-१६९ १७१-१७५, ९१० [१], ९१४ [१], १४०५, १८७०, १९७३, १९८० सिद्धेभ्यः पृ. ३ पं. ३ सिद्धालयः-ईषत्प्राग्भारै.
कार्थे २११ सिद्धिकानाम् २६९
सिद्ध
"
सिद्धिं
सिद्धिम् २१७० [२]
गा. २३० सिद्धिः-ईषत्प्राग्भारकार्थे
२११ सिद्धः १२६५, १८६७, १८७४ [२], १८८१
[३], १८९३ सिद्धान् १ गा. १, २११
गा. १६८ सिद्धेभ्यः ९१० [४] सिद्धः २११ गा. १६७१६८, पृ. ५४५ टि.६
Page #907
--------------------------------------------------------------------------
________________
३९०
मूलसहो सिप्पारिया +सिप्पिय सिप्पिसंपुडा
सक्यस्यो सुत्तंकाइ [१], १८९४ [१],१९०५
[२], २१५३ [४] स्युः ९२१ [१], १०३८ [२], १०५० [२-३], १५९२, १६००, २०९९ [२], २१०० [२], २१०२,२१०६तः२१०८, २११२, २११३, २१२३ [३], २१२४[३],२१५३
.सिप्पी सिय
"
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसहो शिल्पार्याः १०१, १०६ तृणविशेषः ४७ गा. ३६ शुक्तिसम्पुटाः-द्वीन्द्रिय- सिय जीवाः ५६ [१] शुक्तिः १२३० स्यात् ५५ [३], ४४०, ४४३, ४४८, ४५५ [२-३], ४८९ [२],५०४ तः५०६,५०८,५२७[३], ५३३ [१], ५३९ [१], ५४८ [१], ५५४ [१], सिया ६७९,६८१, ७८२ तः ७८७,७९३,७९५,७९६, ८०७, ८०८ [१], ८१० ०सिया [१], ८१२ [१], ८१४ सियाला [१], ८१६ [१], ८१८ सियाली [१], ८२० [१], ८२२ सियाले [१], ८२४ [१], ८२६ सियालो [१], ८२८ [१], ८३१, ०सिरया ९१० [३], १००२ [१], सिरिकंदलगा १००३ [१], १२०३ [१,३], १२१० [१,३], सिरीसिवा १२११, १५५३, १५५९ सिरीसे तः१५६१, १५८५ [१], सिलप्पवाल १५८८, १५८९ [१], सिला १५९०, १५९१,१५९६, १५९७ [१], १५९८, १५९९ [१], १६०९, सिलिंधपुप्फ १६११, १६१२, १६२८ सिलिंधपुप्फ. तः १६३०, १६३३, सिलेस. १६३४, १६३५ [४], सिवा १६५०, १६५२, १६५७, १६६०, १८०९, १८६६ • सिहरा [१],१८७१[१], १८७६ सिहरि [१], १८७८[१],१८८१ सिहरीसु [१], १८८३[१],१८८७ सीसगणस्स [१],१८९० [१],१८९१ । - सिंगबेरचण्णाण
स्यात् १२२२, १२५२,
१२५३ स्युः ९१६ [२],९२१[२] सितानि १९५ [१] भृगाला: शृगाली
८५१ शृगालः ८४९, ८५२
,, पृ. २१२ टि. ४ शिरस्काः १९६ श्रीकन्दलकाः-एकखुरपशुविशेषाः सरीसृपाः ६४७ गा.१८३ शिरीषः ४१ गा. १८ शिलाप्रवाल १७८ [२] शिला-पृथ्वीकायभेदः
२४ गा. ८ रोमपक्षिविशेष:पृ.३४टि.. शिलिन्ध्रपुष्प १७८[१-२]
१८७ गा. १४७ श्लेष ५३ गा. ४५ शिवानि १७७, १७८
[१], १८८ शिखराणि १९५ [१] शिखरिन् १०९८ शिखरिषु
१४८ शिष्यगणस्य १ [गा.२] शृङ्गवेरचूर्णानाम् ८८४
Page #908
--------------------------------------------------------------------------
________________
घीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो
३९१ मूलसद्दो सक्कयस्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ सिंगबेरचुण्णे शृङ्गवेरचूर्णम् १२३४ सीता शीता-वेदनाभेदः २०५४ सिंगबेरे शृङ्गवेरम् ५४ [१]
गा. २२५, २०५५ गा. ४८, १२३४
शीताः
१८६४ .सिंगाण फलीनाम् ८८६ सीताए श्रितया-निःश्रेणिगत्या सिंगाराई शृङ्गाराणि २०५२ [२]
२११ सिंगिरिडे चतुरिन्द्रियजीवः ५८ [१] ०सीताणं शीतानाम५५१[१],५५२ गा. ११०
[१] सिंघाडगस्स शृङ्गाटकस्य ५४ [२] सीते
शीतः-स्पर्शः ५५३ गा. ५५ सीते
,, ,५४७ [१.३], सिंघाणएसु श्लेष्मसु पृ. ३५ टि. ३
५४८ [१,३],५५० [१], सिंघाणेसु
५५१, ५५२ सिंदुवार ० सिन्दुवार १२३१ सीतोदए शीतोदकम् २८ [१] सिंदुवारे सिन्दुवारः ४२ गा. २२ सीतोसिणजोणिया शीतोष्णयोनिकाः ७५३ + सिंधुसोवीरा सिन्धुसौवीरेषु १०२ सीतोसिणं शीतोष्णाम्-वेदनाभेदम् गा. ११५
२०५६, २०५७ [२], सिंसुमारा शिशुमाराः-जलचरमेदः
२०५८ पृ. २९ टि. २ सीतोसिणा शीतोष्णा-योनिभेदः ७३८ सिंहल सिंहल-म्लेच्छजातिविशेष
तः ७४०, ७४२, ७४४,
७४५,७४७ तः ७५१ ० सीए शीतः ५४८ [२], ५५०
,, -वेदनाभेदः २०५५ [२-३] ०सीधु
सीधु
१२३७ सीओसिणं शीतोष्णाम् २०५७[३,५] सीमागारा ग्राहविशेषः सीतजोणिया शीतयोनिकाः ७५३ सीय
शीत-स्पर्श . १८०१, सीतजोणियाणं शीतयोनिकानाम् ७५३
१८०९ सीतफास. शीतस्पर्श ४४१, ५४७ सीय.
" , ५०४,५२५[१] [१], ५४८ [१], ५५० सीयउरए वनस्पतिविशेषः ४२ [१], ५५१ [१], ५५२
गा. २१
सीयफास० शीतस्पर्श ४४० सीतफासपरिणता शीतस्पर्शपरिणताः ९ सीयफासपरिणता शीतस्पर्शपरिणताः ८[४], [२-४], ११ [१४], १२
९ [१,५], १० [१-२], [१.२,७], १३ [३-५]
११ [५], १२ [३,५,८], ०सीतस्स शीतस्य ५४७ [१],५५२
१३ [१,३]
सीयफासपरिणया , १२ [४] सीतं
शीताम् २०५६ सीयफासाई शीतस्पर्शानि ८७७ [१३] सीता
शीता-योनिभेदः ७३८ तः सीयलुक्खाओ शीतरक्षाः १२४१ ७४०,७४२,७४४,७४५, ०सीयस्स शीतस्य ५४८ [१],५५० ७४७ तः ७५१ ।
[१], ५५१ [१]
Page #909
--------------------------------------------------------------------------
________________
३९२
मूलसद्दो
सीयं
33
सीया
सीयाई ० सीयाणं
सीलं
सीवण्णि सीसगखंडाण
+ सीसय
सीसवा
सीह
सीह[अंक ]
सीहकण्णा
सीहकण्णी
सहकही
सीहमुहा
सीहल
सीहा
सीही
सीहे
सीहो
सुए
सुएण
सुकत
सुकय
सुक्क
सक्कत्थो सुतंकाइ
शीतम् १८६४, २०५२
[२]
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई
मूलसड़ो
सुक्क छिवाडिया
शीताम्-वेदनाभेदम्
२०५७ [२-५], २०५८
२०५२ [२]
८७७ [१४]
५४७ [१],
५४८ [१], ५५० [१]
शीलम् १४२० [६-७],
१४३७ [६]
श्रीपर्णी
४० गा. १५
कखण्डानाम् ८८२
२४ गा. ८
४० गा. १५
१९६
१७७
शीताः
शीतानि
शीतानाम्
सीसम्
शिंशपा
सिंह
सिंहाङ्क
सिंहकर्णाः - अन्तद्वीप
मनुष्याः सिंहकर्णी-वनस्पतिविशेषः
९५
५४ [१]
गा. ४७
(?),, पृ. २१ दि. ९ सिंहमुखाः - अन्तद्वीप
मनुष्याः सिंहल - म्लेच्छजाति
विशेष पृ. ३६ टि. ६
सिंहाः
७४, ६४७ गा.
१८३
सिंही
८५१
सिंहः
८४९, ८५२
सिंहः पृ. २१२ टि. ४
९५
शुक्रः
१२२७
श्रुतेन ११० गा. १२४
सुकृत
१७७
१७८ [१], १८८
23
शुक्र -देवलोक २ १०,६३४,
१०३५
सुक्कपोग्गल परिसा शुक्रपुद्गलपरिशाटेषु
सु
कपोग्ला
सुकलेसट्टाणा सुक्कलेसटाणेहिंतो
सुक्कलेसं
सुकले
सुक्कलेसा
33
सुकले सुक्कलेसेण
क्लेसे सुक्कलेसटाणा
सुक्कलेस्सं
सुकले सं सुकलेस्सा
सक्कत्थो
सुत्तकाइ
शुष्क छिवाडिका - शुष्कवल्ला'दिफलिका
१२३१
""
सुक्कलेसट्टाणाण शुकुलेश्या स्थानानाम्
१२४८, १२४९ सुक्कलेस्साणेहिंतो शुक्कलेश्यास्थानेभ्यः
९३
शुक्रपुद्गलाः २०५२ [२] शुक्कलेश्यास्थानानि १२४९ शुक्ललेश्या स्थानेभ्यः १२४९ शुक्ललेश्याम् पृ. २९३टि. १
शुक्ललेश्यम् पृ. ३०२ टि. ४
शुक्ललेश्या ११६४ [३] शुक्ललेश्याः
११७२
शुक्ललेश्यः १२११, १७५१ शुकुलेश्येन १२५८ [४] शुक्रलेश्येषु १२११ शुक्कलेश्यास्थानानि १२४७,
१२४९
१२४७, १२४९ शुक्ललेश्याम् १११६,
१२२१ तः १२२४, १२५४
शुक्ललेश्यम् १२५८ [३] शुक्कलेश्या ११५६,
११५८, ११६३ [१,३], ११६९ [१],११८०[s], १२१९, १२२५, १२३१, १२३२, १२३८, १२४०, १२४२ a: १२४४, १२५०, १२५५, १२५६, १२५७ [१-३,५,७],
१७५२
शुक्कलेश्याः २५५, ९४२, ९४६, ११५५, ११७०, ११८०[५,७·८],११८२ [१,३],११८६तः ११८८, ११९०, ११९१, ११९७
Page #910
--------------------------------------------------------------------------
________________
सुक्केसु ।
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो
३९३ मूलसहो सक्कयस्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ सुक्कलेस्साए शुक्ललेश्यायाः १२४५, । सक्किलवण्णपरिणया शुक्वर्णपरिणताः ८[१]. १२४६
१० [२], १२ [२], शुक्ललेश्यायाम् १८८५[४]
१३[३] सुक्कलेस्साओ
सुक्किलवण्णपरिणामे शुकवर्णपरिणामः ९५२ शुकलेश्याः ११८० [७-९] • सुक्कलेस्साओ
११५५
सुक्किलाई शुक्लानि ८७७ [७-८], सुक्कलेस्साठाणा शुक्लेश्यास्थानानि
१७९८ [१२] १२४७
सुकिलाई ,, १८०६ [१],१८०९ सुक्कलेस्साण शुक्कलेश्यानाम् ११७२,
सुकिल्ल शुक्ल
५४४ शुक्केन-शुक्लेन पृ. २९५
सुकिल्लएणं ११८० [१,५.८,१०],
टि. ४ ११८२ [१,३], ११८६
सुकिल्लमत्तिया शुक्लमृत्तिकाः २३ तः ११८८, ११९०,
सुकिल्लवण्ण. शुक्लवर्ण ४४०, ४४१ ११९१, ११९३, पृ. २८४ टि. १ सुकिल्लसुत्तए शुक्लसूत्रके १२२२
शुकेषु-वीर्येषु ९३ सुक्कलेस्साणं शुक्लेश्यानाम् २५५,
सगइगामिणीओ सुगतिगामिन्यः १२४१
११७० सक्कलेस्सापरिणामे शकलेश्यापरिणामः ९३०
सुगंध सुगन्ध १७७, १७८[१],
१८८ शुक्लेश्यः १२११,
सुगंधि. सुगन्धि पृ. ५६ टि. ६ १२१७, १३४१
सुगंधिए कमलविशेषः ५१ सुकलेस्सेसु शुक्ललेश्येषु १११७,
सुगा
शुकाः १२११ सुणए
शुनकः ८४९,८५२ सुक्का शुकाः-वैमानिकदेवविशेषाः
पृ. २१२ टि. ४ १४४ [१] सुणगा
शुनकाः शुक्राः-शुक्रनिकायदेवाः
सुणह
शृणुत २११ गा. १७५ १९५ [१] सुणिया शुनिका
८५१ सुकिलएणं शुक्लकेन-शुक्लेन १२३२
सुमेह
शृणोति ९९० [१], ९९१ सुक्किलपत्ता शुक्लपत्राः-चतुरिन्द्रिय
[१] जीवाः ५८ [१]
सुणेति ,, ९९१ [१], ९९२[१] सुक्किलवण्ण. शुक्लवर्ण पृ. १३७ टि. २
सुण्हा बहुबीजवनस्पतिः पृ. १७ सुक्किलवण्णणा- शुक्लवर्णनाम्नः
टि.९ मस्स १७०२ [२९,३२] सुत
श्रुत-श्रुतज्ञान १९२९ सुकिलवण्णणामे शुक्लवर्णनाम १६९४ [९]
सुतअण्णाण श्रुताज्ञान ४४८, ४६७ सुकिलवण्णना- शुक्लवर्णनाम्नः
[१], १९२८, १९२९ . १७०२ [२४] सुतअण्णाणसागा- श्रुताज्ञानसाकारोपयोगः सुक्किलवण्णपरि- शुक्लवर्णपरिणताः
रोवओगे
१९२१ णता
९ [५], १० [१], ११ सुतअण्णाणी श्रुताज्ञानी ४७८, ४९६ [१५], १२ [१,३-८],
श्रुताज्ञानिनः २५८,२५९, १३ [१-२, ४.५] ।
सुक्कलेस्से
सुणो
माए
Page #911
--------------------------------------------------------------------------
________________
३९४
मूलसो
सुतअण्णाणीणं सुतअण्णा
०
उत्ता
सुतणाण
०
सुतमण्णाणोव- श्रुताज्ञानोपयुक्ताः
१९३१
श्रुतज्ञान ४४८, ४५२, ४६४ [१], १९२८, १९२९
सुतणाण ०
४४१, ४५९ [१]
सुतणाणपज्जवेहि श्रुतज्ञानपर्यवै: ४८७ [१]
सुतणाणपज्जवेहिं
४४१, ४९३
[9]
०
• सुत्तए सुत्तत्तयं
०
सक्कत्थो
सुकाइ
श्रुताज्ञानिनाम् २५८, २५९ श्रुताज्ञाने
१९१७
सुतणाणसागारपा- श्रुतज्ञान साकार पश्यत्ता
सणता सुतणाणसागारपा
सणया
सुतणाणि सुतणाणी
सुत्तरुइ सुत [ रुइ]
सुत्तवेयालिया
सुत्तं -
सुत्ता
सुत्ताणं
सुत्ताणि
सुतमई
सुदिट्ठ ०
सुद्ध
""
ފ
""
""
सुतणाणीणं सुतोवउत्ता श्रुतोपयुक्ता
सुतोवउत्ते
श्रुतज्ञानिषु श्रुतज्ञानी
पण्णवणासुत्त परिसिट्टाई
मूलसद्दो
सुद्धता
१९४१
१८९८ [१] ४६०, ४७८,
४८६, ४९४
२५९
२५७
१७५२
श्रुतोपयुक्तः १७४६,
१७५०, १७५१
श्रुत ज्ञानिनः
श्रुतज्ञानिनाम्
"
सूत्र के सूत्रे
१२२२ सूत्रत्रयम् ३५३ सूत्ररुचिः ११० गा. १२४
११० गा. ११९
सूक्तवैतालिका :- कर्मार्याः
१९४८
सुप्तानाम्
सूत्राणि
शौक्तिकावती
१०५
सूत्रम् ११० गा. १२४
सुप्ताः
३२५
३२५
१४९९ [१],
१५०० १०२
गा. ११५
११० गा. १३१
१२१८ गा. २१०
सुदृष्ट
शुद्ध
सुद्धया
सुद्धवाए
सुद्धागणी
सुद्धे
सुद
सुपको
३४ [१]
३१ [१]
१२२०
२८ [१]
पृ. २९६ टि. १५
सुपिक्कखोयरसे
१२३७
सुभिगंध
५४४
सुब्भिगंध • ४४१, १८०९ सुभिगंधणामाए सुरभिगन्धनाम्नः १७०२ [२९]
सुभिगंध परिणता सुरभिगन्धपरिणताः ८[२],
९ [१५], १० [१],११ [१५], १२[१-८], १३
सुभए सुभग ०
सुभगणामाए
सुभगणा मे
सुभगत्ताए
सुभगा
""
सक्कत्थो
शुद्धदन्ताः - अन्तद्वीप
९५
मनुष्याः ग्राहविशेषः पृ. ३० टि. २
सुभणामस्स
शुद्धवातः
शुद्धाग्निः
[१-५] सुभिगंधपरिणामे सुरभिगन्धपरिणामः ९५३ सुभगंधस्स सुरभिगन्धस्य ५४४ सुरभिगन्धानि८७७ [१०],
सुभिगंधाई
सुभिधाओ
१८०६ [१] सुरभिगन्धाः १२४० सुभिगंधो सुरभिगन्धः सुभद्दपरिणामे सुरभिशब्दपरिणामः
५४४
शुभशब्दपरिणामः ९५७ सुभगम् - पद्मविशेषः ५१
सुभग- पद्मविशेष ५४ [८]
गा. ९०
सुभगनाम
सुभगनाम्नः १७०२ [५१] १६९३ सुभगतया २०५२ [२] सुभगा - वल्ली विशेषः ४५
मा. २९
शुद्धम्
शुद्धोद सुपक्क्षुरसः
सुपक्केक्षुरसः
सुरभिगन्ध
सुत्तकाइ
""
सुभगा :- त्रीन्द्रियजीवाः
५७ [१] शुभनाम्नः १६८४ [१]
Page #912
--------------------------------------------------------------------------
________________
सुभणाम
सुय
सुयधम्म
बीयं परिसिटुं-सद्दाणुक्कमो
३९५ मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसहो सक्कयस्थो सुत्तंकाइ
शुभनाम १६८४ [१] ० सुयणाणाई श्रुतज्ञाने १४२० [५.६] सुभणामाए शुभनाम्नः १७०२ [५०] सुयणाणारिया श्रुतज्ञानार्याः १०८ सुभणामे शुभनाम १६९३
सुयणाणी
श्रुतज्ञानी १३४८ सुमणसा सुमनाः-वल्ली विशेषः ४५
श्रुतज्ञानिनः २५७, ९३८, गा.३०
९४१[१],१९५४, १९६० सुमत्तओ वनस्पतिविशेषः पृ. २२ सुयणाणीणं श्रुतज्ञानिनाम् २५९
टि. • सुयणाणेसु
श्रुतज्ञानयोः १२१६ [१] श्रुत १ [गा. १]
श्रुतधर्मम् ११० गा. १३० +सुय तणविशेषः ४७ गा. ३५
सुयपिच्छे
शुकपिच्छम् १२२७ सुयअण्णाण श्रुताज्ञान ४४५ तः ४४७ सुयपिंछे
, पृ. २९३ टि. १२ सुयअण्णाण. , ४४०,४४१,४४३, सुयरयणनिहाणं श्रुतरत्ननिधानम् १ गा. २
सुयरयणं श्रुतरत्नम् १ गा. ३ सुयअण्णाणपरिणामेश्रुताज्ञानपरिणामः ९३४
सुयरयणं
श्रुतरत्नम् १ [गा.२] सुयअण्णाणसागार- श्रुताज्ञानसाकारपश्यत्ता सुयविसिट्रया श्रुतविशिष्टता १६८५[१] पासणता
१९४५, १९४८
सुयविंटा
त्रीन्द्रियजीवाः ५७ [१] सुयअण्णाणसागार- ,, १९४१,१९५७[१], सुयसागरा
श्रुतसागरात् १ गा. 277 पासणया १९५८ सुरइय
सुरचित
१८८ सुयअण्णाणसागा. श्रुताज्ञानसाकारोपयोगः सुरगण. सुरगण २११ गा. १७२ रोवोगे
१९०९, १९१३ +सुरहा सुराष्ट्रेषु १०२ गा. ११४ सुयअण्णाणी श्रुताज्ञानी ४७१, ४८८, सुरभि
सुरभि १७८ [१], १८८ १३५२, १८९९ [१] सुरभिगंधणामे सुरभिगन्धनाम श्रुताज्ञानिनः ९३८, ९४०
१६९४[१०] [१], ९४१ [१], १९५४ सुरभिगंधपरिणता सुरभिगन्धपरिणताः पृ. ६ • सुयअण्णाणोव- श्रुताज्ञानोपयुक्ताः १९३२
टि.१-२, पृ.७ टि.३, पृ.८ उत्ता
टि.१-३-५, पृ.१० टि.१ सुयममाणसागार- श्रुताज्ञानसाकारपश्यत्ता सुरहि
सुरभि
१७७ पासणया
१९३७ सुरिंदे सुरेन्द्रः १९७ [२] सुयणाण श्रुतज्ञान १२१६ [१],
सुरूव. सुरूप
१९२ १४३७ [५.६] +सुरूव
सुरूपः-भूताभिधानवानसुयणाण. ,, ४४०, ४७७ [१],
व्यन्तरदेवानामिन्द्रः १९२ ४८५ [१]
गा. १४९ सुयणाणपरिणामे श्रुतज्ञानपरिणामः ९३३ सुरूवा
सुरूपाः १७७, १७८ सुयणाणसागारपा- श्रुतज्ञानसाकारपश्यत्ता
[१], १८८ सणया १९३७
१७८ [२] सुयणाणसागारोव- श्रुतज्ञानसाकारोपयोगः
सुरूपाणि १९५ [१] ओगे १९०९, १९१३, १९२१
सुवत्सः-वानव्यन्तरेन्द्रः सुयणाणं श्रुतज्ञानम् ११० गा. १२६ .
१९४ गा. १५२
सुरूपौ
सुवच्छे
Page #913
--------------------------------------------------------------------------
________________
सुही
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई मूलसद्दो
सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसहो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ सुवण्णकुमारराया सुपर्णकुमारराजा १८५ सुहिरण्णियाकुसुमे सुहिरण्यिकाकुसुमम् १२३० [२], १८६ [२]
सुखिनः २११ गा. १७७, सुवण्णकुमारा सुपर्णकुमाराः १४० [१],
२१७६ गा. २३१ १८४ [१], १८५ [१], सुहुम. सूक्ष्म १४९१ [२],१४९२ १८६ [१]
[२],१४९३ [२],१४९४ सुवण्णकुमाराणं सुपर्णकुमाराणाम् १८४
[२] [१], १८५ [१], १८६ + सुहुम सूक्ष्मः २१२ गा. १८१, [१], १८७, ३५१ [१],
१२५९ गा. २१२
सुहमअपज्जत्तगाणं सूक्ष्मापर्याप्तकानाम् २३८ सुवण्णकुमारिंदा सुपर्णकुमारेन्द्रौ १८४ [२] सुहुभअपजत्तयाणं सूक्ष्मापर्याप्तकानाम् २४८ सुवण्णकुमारिंदे सुपर्णकुमारेन्द्रः १८६ [२] सुहुमआउकाइय. सूक्ष्माप्कायिक २३२,२४९ सुवण्णकुमारीणं सुपर्णकुमारीणाम् ३५२[१] सुहुमआउकासुवण्णजूहिया सुवर्णयूथिका १२३० इय-.
२३८ • सुवण्णमती सुवर्णवती २११ सुहुमआउकाइया सूक्ष्माप्कायिकाः २३७ तः सुवण्णसिप्पी सुवर्णशुक्तिः १२३०
२३९, २४० [३], २४१, सुवण्णा सुपर्णाः-सुपर्ण[कुमाराः]
२४७तः २४९,२५० [३] १७७ गा. १३७, १८७
३३४ गा. १४५ गा.१४७,४३९ सुहुमआउकाइयाणं सूक्ष्माप्कायिकानाम् २३७, सुवर्णिणदे सुपर्णेन्द्रः-सुपर्णकुमारेन्द्रः
२४० [३], २४१, २४७, १८५ [२]
२४८, २५० [३], २५१, सुवण्णे सुपर्णे-सुपर्णकुमारेषु १८७
गा. १३८ सुहुमआउक्काइए सूक्ष्माप्कायिकः १३०१
सुवर्णम् २४ गा. ८ सुहमभाउक्काइया सूक्ष्माप्कायिकाः २६, २७, सुसुमारा शिशुमाराः पृ. २९ टि. २
१५३ सुह. शुभ
१९६ सुहुमआउक्काइया ,, सुहत्ताए
सुखतया १८०५, सुहुमआउक्काइयाणं सूक्ष्माप्कायिकानाम् १५३
१८०६ [१] सुहुमणामस्स सूक्ष्मनाम्नः १७०२[४७] सुहफासा सुखस्पर्शानि १९५ [१] सुहुमणामाए " १७०२४५] • सुहया सुखता १६८१ [१],
सुहुमणामे
सूक्ष्मनाम १६९३ १६९० [२] सुहमणिओया सूक्ष्मनिगोदाः २३९ सुखम् २११ गा. १७७, सहमणिोयाण सूक्ष्मनिगोदानाम्, २३७
२१७६ गा. २३१ सुहुमणिगोद-. सूक्ष्मनिगोद २३८, २४८ सुखाम् २०५४ गा. २२६, सुहुमणिगोदा सूक्ष्मनिगोदाः २४७,२४८,
२०७० ० सुहं
२११ गा. १७२ सुहुमणिगोदे सूक्ष्मनिगोदः १३०१ सुहा
सुखा-वेदनाभेद; २०६९ सुहुमतेउकाइय० सूक्ष्मतेजःकायिक २३९, .सुहावहा सुखावहा २११
२४९
Page #914
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
सक्कत्थो
सुकाइ
२३८
सुहुमते उकाइय - ० सूक्ष्मतेजः कायिक सुहुमते काइया सूक्ष्मतेजः कायिकाः १५६,
२३७, २३८, २४० [४], २४१, २४७ तः २४९, २५० [४], २५१, ३३४ सुहुमते काइयाणं सूक्ष्मतेजः कायिकानाम् १५६, २४० [४],२४१, २४७, २४८, २५० [४], २५१, ३६१
सुहुमते उक्काइए सूक्ष्मतेजः कायिकः १३०१ सुहुमते उक्काइया सूक्ष्मतेजः कायिकाः
२९,
३०, २३९
सुदुमते उक्काइयाणं सूक्ष्मतेजः कायिका
नाम्
२३७
२३९
२३७,
सूक्ष्मनिगोद सूक्ष्मनिगोदाः २३८, २४० [७],२४१, २४९, २५० [७], २५१ सूक्ष्मनिगोदानाम्
२४१
२४० [७], २४७, २५० [७], २५१ मनिगोय० सूक्ष्मनिगोद २४९ मनिगोया सूक्ष्मनिगोदाः २५० [७] सुहुमपज्जत्तगाणं सूक्ष्मपर्याप्तकानाम् २३९ सुहुमपज्जत्तया सूक्ष्मपर्याप्तकाः २५१, ३३४
सुहुमपज्जत्तयाण सूक्ष्मपर्याप्तकानाम् २४९ सुमपुढविकाइए सूक्ष्मपृथ्वी कायिकेषु ६६८
[४]
सुमनिगोद० गोदा
सुहुम निगोदाण सुमन गोदाणं
०
सुमपुढविकाइए सूक्ष्म पृथ्वी कायिकेभ्यः हिंतो
६५० [४-५ ]
सुहुमपुढविका सूक्ष्मपृथ्वी कायिकेभ्यः इहिंतो
६५० [५] सुहुमपुढविकाय • सूक्ष्मपृथ्वीकायिक २३९,
२४९
सुमपुढविकाइय-०
बी परिसिट्टे - सहाणुकमो
""
""
२३८
३९७
मूलसद्दो सक्कत्थ सुत्तंकाइ सुहुमपुढविकाइया सूक्ष्मपृथ्वी कायिकाः २०,
२१, १५०, २३७ तः २३९,२४० [२], २४१, २४७ तः २४९, २५० [२], २५१, ३३४
०
• सुहुमपुढ विकाइया सूक्ष्मपृथ्वीकायिकाः २१ सुमपुढविका- सूक्ष्मपृथ्वीकायिकानाम्
इ
१५०, २३७, २४० [२],
०
२४१,२४७, २४८, २५० [२], २५१, ३५५ [१] • सुहुमपुढविका सूक्ष्मपृथ्वीकायिकानाम् या ३५५ [२-३] सुमपुढविकाइए सूक्ष्मपृथ्वीकायिकः १३०१ सुहुमपुढविक्वाइय- सूक्ष्मपृथ्वी कायिकै केन्द्रियौएगिंदिय- दारिकशरीरम् १४७८ [१२] १४७८ [२] सुहुमपुढ विकाइ सूक्ष्मपृथ्वीकायिकानाम्
ओरालियरीरे
याण सुहुमवणफइकाइए सुमवणइका सूक्ष्मवनस्पतिकायिक इय ० सुहुमवणफइकाइय - ० सुहुमवणफइकाइया
ܕܕ ܘ
ޕޕީ
१४९० [२] सूक्ष्मवनस्पतिका थिकः
१३०१
""
२३९, २४९
सूक्ष्मवनस्पतिकायिकाः २३७, २३९, २४० [६],
२४१, २४८ सुहुमवणफइका सूक्ष्मवनस्पतिकायिकानाम् इयाणं २३७, २४० [६], २४७, २४८, ३६७ सुमवणतिका सूक्ष्मवनस्पतिकायिकाः इया सुहुमवणस्सइका
इया
• सुहुमवणस्सइकाइया
२३८
"
२३८, २५१ ,३५,३६,१६२,२४७,
">
२४९, २५० [६], ३३४
३६
Page #915
--------------------------------------------------------------------------
________________
३९८
मूलसद्दो
हुमणसइकाइ- सूक्ष्मवनस्पतिकायिकानाम्
१६२, २४१, २५१
याणं
सुमवणस्पतिकाइयाणं
सुहुमवा उकाइय
सुहुमवाउकाइय - ०
सुहुमवा उकाइया
सुहुम संपरायच
रित्तपरिणामे
सक्कत्थो सुतंकाइ
सुहुमस्स
सुहुमा
पण्णवणासुत्त परिसिट्ठाई
मूलसद्दो
सुहुमाई
सुहुमाण हुमाणं
"
सुहुमवा उकाइयाणं सूक्ष्मवायुकायिकानाम् १५९, २३७, २४० [4],
२४१, २४७, २४८, २५० [५], २५१, ३६४ [१] • सुहुमवाउकाइ- सूक्ष्मवायुकायिकानाम् याणं ३६४ [२] सुहुमवाउक्काइए सूक्ष्मत्रायुकायिकः १३०१ सुहुमवाउक्काइयए- सूक्ष्मवायुकायिकै केन्द्रियगिंदियवेव्विय वैक्रियशरीरम्
२५० [६], ३३४ सूक्ष्मवायुकायिक २३९,
२४९
सरीरे १५१५ [२] सुहुमवाउकाइयां सूक्ष्मवायुकायिका : ३२, ३३
• सुहुमवाउक्काइया सुमसंपराए सुमपराय
३३ सूक्ष्मसम्परायः १७४२०
सूक्ष्मसम्पराय १२२, १३७
सुमपराय ०
,, १२१, १२२, १३३,
१३७
२३८
सूक्ष्मवायुकायिकाः १५९, २३७तः२३९, २४०[५], २४७तः २४९,२५०[५],
३३४
""
सूक्ष्म सम्पराय चारित्र परिणामः
९३६ सूक्ष्मस्य १७०२ [४८],
२१७५
सूक्ष्माः५४[११] [गा.१], २३७तः२४०[१],२४१, २४७तः२५०[१],२५१, २६७,३३४,९९३,९९४, २१६८, पृ. ४८ टि. ३
:
संकलित सुंठि
सुंठे
सुमारा
०
• सूई
सूईकलावसंठाणसंठिए
सूईमुहा
सूर
सूरकं सूरणकंदे
म्लेच्छ जाति विशेष
सूर्यालि ० पृ. ३६ टि. १५ सूयीकलावसंठाण- सूचिकलापसंस्थान संस्थिसंठिए तम् ९८६ सूयीमुहा सूचिमुखाः- द्वीन्द्रियजीवाः
पृ. २७ टि. ५
सूर्य सूरकंतमणिणिस्सिए सूर्यकान्तमणिनिश्रितः
• सूरवल्ली सूरविमाणे
सक्कयत्थो
सुकाइ
सूक्ष्माणि १७८ [१-२] सूक्ष्माणाम् १५०४ [३]
सूक्ष्माणाम् २३७, २४० [१], २४१, २४७, २५० [१], २५१,२६७,
१५०६ [५] १३००,
१३०२, १३८६
शुभः
२११गा. १७३ तृणविशेषः ४७ गा. ३६ शुण्ठी ५४ [८] गा. ९२ तृणविशेषः ४७ गा. ३६ पर्वगवनस्पतिविशेषः ४६
गा. ३३ शिशुमाराः - जलचरभेदः ६२, ६७ सूचिः ९११ [२] ९१२ [२], ९१८ [१], ९२०,
९२२ तः ९२४
सूचिकलापसंस्थान संस्थितम् १४९२ [१] सूचिमुखाः- द्वीन्द्रियजीवाः
५६ [१]
सूक्ष्मः
१६७ तः १७४
३१ [१] सूर्यकान्तः २४गा. ११ सूरणकन्दः५४[१]गा. ५३ सूरवल्ली सूर्यविमाने [१-३], ४०० [१.३]
४५ गा. ३० ३९९
Page #916
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो +सूरसेणा
सूरा
० सूरा
सूरिय
० सूरिया सूलपाणी सूसरणामाए सूसरणामे
से
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो शूरसेनेषु १०२ गा. ११६ सूर्याः-सूर्यनि कायदेवाः १४२ [१], १९५ [१] सूराः-सूर्यनामाभिधद्वीपसमुद्रार्थे १००३ [२]
गा. २०६ सूर्य १९६, १९७ [१],
१९८ [१], २१० सूर्यो १९५ [२] शूलपाणिः १९८ [२] सुस्वरनाम्नः १७०२[५२] सुस्वरनाम १६९३ अथ ३ तः६,१४ तः २४, २६ तः२८[१], २९ तः ३१ [१], ३२तः३४[१], ३५ तः ५२, ५४[१],५६ [१], ५७ [१],५८[१], ५९तः६७,६९तः७४,७६ तः ८३, ८५ [१], ८६तः ९०, ९२ तः ९७[१],९८ तः १३२, १३४ तः १४० [१], १४१ [१], १४२ [१], १४३, १४४ [१], १४५, १४६ [१], १४७ [१], १७९ [२], १८० [२], १८२ [२], १८३ [२], १९० [२], १९७ [२], १९८ [२], १९९ [२], ८३०, ८३१,८६७, ८६८, ८८२ तः ८८६, ९९४,१०८६,१०९०तः ११२२, ११२४ तः ११२६, ११२८ तः ११३०, ११३२, ११३८, ११३९, ११४२, १२०१ [१], १२०३ [१,३], १२०७ [१], १२०८, ।
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ १२०९, १२१० [१,३], १२११, १२१५ [१-३], १२२०, १२२२, १२२३, १२२५, १२५१ तः १२५३, १२५५, १९५४, १९५७ [१], १९५८, १९६०, १९६३, १९६४, २०४६, २०५१, २०५२ [१-२], २०७८,२०८०, २०८३,२१६९, पृ.२७५
टि.६ तद् ५,१३[५],१६,१७, २१, २३, २५ [३],२७, २८ [४], ३०, ३१ [४], ३३,३६,४०तः ५३,५४ [३] गा. ५६ तः५८गा. ६० तः ६५,५४ [४]गा. ६६ तः ६८ गा. ७०,५५ [३], ५६ [२],५७[२], ५८ [२],६०,६३तः६७, ६८[४], ७१ तः७३,७५ [४],७९तः८३, ८४[४], ८५ [५], ८७ तः९०,९१ [४],९३,९५,९६, ९८, १००, १०२ तः १०८, ११०,११५,११६,११८, ११९,१२२,१२३,१२५, १२८,१२९,१३१,१३२, १३४ तः१३८,१४० [२], १४१ [२], १४२ [२], १४४ [२], १४६ [२], १४७ [२], १७९ [२], १८० [२], १८२ [२], १८३ [२], १९७ [२], १९८ [२], १९९ [२], २११, २७२ [१-५], २७३, ४३९ तः ४४१,
Page #917
--------------------------------------------------------------------------
________________
४००
मूलसद्दो
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो ४४३ तः ४४८, ४५२, ४५५ [१३],४५६ [१], ४५७ [१], ४५९ [१], ४६२ [१], ४६४ [१], ४६६ [१], ४६७ [१], ४६८ [१], ४७३ [१], ४७५ [१], ४७७ [१], ४८१ [१], ४८२ [१], ४८३ [१], ४८७ [१], ४८९ [१], ४९० [१], ४९१ [१], ४९३ [१], ४९५ [१], ४९७,४९९[२],५०३तः ५०५, ५०८ तः ५११, ५१३ तः ५१५, ५१९, ५२५ [१], ५२६ [१], ५२९ [१], ५३० [१], ५३१ [१,३], ५३२ [१], ५३३ [१], ५३५ तः ५३९ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, ५४१ [१], से५४२ [१], ५४३ [१], ५४५ [१], ५४७ [१], ५४८ [१], ५५० [१], ५५१ [१], ५५२ [१], ५५४ [१३], ५५५ [१], ५५६ [१], ५५७ [१], ५५८, ८८२ तः ८८६, ९४६, ९५७, ९८३ [२], ९८४, ९८५ [७], ९९६, १०८९ तः १०९१, १०९४ तः १०९९,११०१, ११०३, ११०४, ११०६ तः ११२२, १२१५ [१-३], १२२०, १२२२, १२२६
सक्कयत्यो सुत्तंकाइ तः १२३१, १२३३ तः १२३८,१२५२, १२५३, १३२६, १३३०, १३३४, १३४३, १३४४, १३४६, १३५२, १३५९,१३७५, १४३२ [२], १४३६ [२], १४३७ [२-६], १४४४, १४५९, १५२३ [१-२], १५२६ [१-६], १५७० तः १५७३, १७९६, १८०६ [१], १८१५, १८२४,१८६४, १९२८, १९२९, २१५३ [२,४,६], २१५६ [२], २१५९ [२], २१६६ [४], २१६९, २१७० [१], २१७० [२] गा. २२९, २१७३ [१], २१७४ [१], २१७५, २१७६, पृ. २४६
टि. १. तद् ९९४, ९९८,११२५, ११२६, ११२८ तः ११३०, ११३२, ११३३ [१], ११३८, ११४२, ११४४, १२१५ [१,३], १२२०, १२५३, १२५५, १९२८, १९३१, १९३२ [१], १९५४, १९५७ [१], १९५८, १९६०, १९६३, १९६४, २०४६, २०५१, २०५२ [१], २०७८,२०८०, २०८३, २१६९,२१७६, पृ.१६१ टि. २, पृ. २४५ टि.४, पृ. २७४ टि. १, पृ.२७६
टि. २
.
Page #918
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसद्दो
सेकालंसि
सेज्जा +सेडिय
सेडी
सेढिवग्गमूलाई सेढी सेढीए सेढीओ
श्रेणिः
सेढीमो सेढीणं
बीयं परिसिटुं-सहाणुक्कमो
४०१ सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो
सक्कयत्थो
सुत्तंकाइ तस्य १७४४, १८६४, | सेयालंसि एष्यत्काले १८०३, १९६३, १९६४, २०५२
१८१०, १८१६
सेयासोए श्वेताशोकः १२३१ भविष्यत्काले पृ. ३९४ सेरियए वनस्पतिविशेषः४३गा.२४ टि. १ सेलं
शैलः ८५३ शय्या २१७४ [४]
सेलू
शेलुः-वृक्षविशेषः ४० गा. तृणविशेषः ४७ गा.३५
१३ रोमपक्षिविशेषः ८८ सेलेसिपडिवण्णगा शैलेशीप्रतिपन्नकाः ८६७, श्रेणिवर्गमूलानि ९१८ [१]
१५७३ ९२१ [१] सेलेसिमद्धाए शैलेष्यद्धायाः २१७५ श्रेण्याः ९२१ [१] सेलेसिं
शैलेषीम्
२१७५ श्रेण्यः ९१० [२], ९११ सेलेसु
शैलेषु
१४८ [२], ९१२ [२], ९१८ सेल्लगारा शैलकाराः-शिल्पाः १०६ [१], ९२४ । सेल्लारा
, पृ.३८ टि. ८ १५५१ [९] सेवठ्ठसंघयण- सेवार्तसंहनननाम्नः श्रेणीनाम् ९११[२],९१२ । णामस्स
१७०२ [२२] [२], ९१८ [१], ९२०, सेवसंघयणस्स सेवार्तसंहननस्थ १७०२ ९२२ तः ९२४
[२८,३०] श्रेणिभिः पृ. २२७ टि. ४ सेवट्ठस्स सेवार्तस्य १७०२ वनस्पतिविशेषः पृ. १८
[३२-३३] टि. १५ ० सेवणा सेवनम् ११० गा. १३१ सेनापतिरत्नत्वम् १४६७ +सेवाल शैवलः ४३ गा. २५, सेनापतिम् ११०८
__५५ [३] गा. १०८ सेनापत्यम् १७७, १७८ सेवाले
, ५१, ५४ [१] [१-२], १८८, १९६
गा. ४७ वनस्पतिविशेषः पृ. १८
शेष ५२५ [१], १७४२ टि. १५
शेषकेषु १७४१ , ४० गा. १५ सेसरा
रोमपक्षिविशेषः पृ. ३४ श्वेता २११
टि. ३ श्वेतः-बानव्यन्तरेन्द्रः
सेससप्पा शेषसाः पृ. ३२ टि. १ १९४ गा. १५३ सेसं
शेषम् १८१ [१२], श्वेतसः ७९
१८३ [१], १८४ [१], श्वेतकरवीरः १२३१
१८५ [२], १८६ [२], श्वेतबन्धुजीवकः १२३१
१९८ [१२], १९९[२], श्वेताम्बिका १०२गा.११७
२०० [१], २०१ [१], सेये-कर्दमे ११२१
२०५ [१], २०७, २०९, श्वेताः
५४४, ६४८, ६५०
सेढीहिं सेणयए
सेणावहरयणतं सेणावई सेणावच्चं
सेणियए
सेस. सेसएसु
सेण्हा (सण्हा) सेता सेते
सेदसप्पा सेयकणवीरे सेयबंधुजीवए सेयविया सेयंसि सेया आ. ९ [२]-२६
Page #919
--------------------------------------------------------------------------
________________
४०२
मूलसद्दो
सेसा
सेसाण
सेसाणं
सेसाणि
सेसिंदा
सेसे
सेसेसु
सेसे हिंतो
सेहा
33
सो
doraणात्तपरिसिट्ठाई
सक्कत्थो
सुकाइ
[१०, १२], ९२४, ९३९ [१], ९४० [१], ९४१ [१], ९४२, ९८३ [२], ९८४,९८७[५],११४१, ११४२, ११४४, ११४६, ११५४, १६८४ [२], १७१७, १७२०, १७२४, १७२७, १७४७ [१], १८०६ [१], १८०९, १८१५, १८२३, १८२९, २०५२ [४-६], २१५६ [२],२१५७,२१५८[१],
२१५९ [२], २१६५ शेषाः ३३३, ७८१ तः ७८४, ७९० गा. १९०, १४१३, १६०४ [१], १७६१, १७६३ [३], १७७३ [२], १८५८, १९५३, १९८० गा. २२१, २०५४ गा. २२६, २१२३ [३] शेषाणाम १८७, ५२४,
५५८ १०२३, १०२९, ११५५, १६३९, १८८५
[३] १६९४ [१८] सर्पभेदः पृ. ३२ टि. ४
शेषाणि
शेषः
""
१७४४
शेषेषु ११० गा. १२९, ४८५ [२], ७९० गा. १९०, १४६५, १९०७ शेषेभ्यः
१४६९
रोमपक्षिविशेषः
-
भुजपरिसर्पविशेषः पृ. ३३
टि. २
सः ५४ [९] गा. ९७-९८,
मूलसद्दो
सो
सो दिए
२११गा. १७३
श्रोत्रेन्द्रियम् ९७३ ९७४ तः ९७८ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, ९७९, ९८३ [१२], १०५६, १०५७ सोइंदिओवच श्रोत्रेन्द्रियोपचयः १००७,
सोइंदिय
०
सोइंदिय अत्थोग्गहे सोइंद्रियभवाए
सक्कत्थो
सुतंकाइ
११०गा. १२४तः १२६गा.
१२८ गा. १३०, १७९ [१], १०९९, १७२८
सः
[7]
श्रोत्रेन्द्रियेहा १०१६ [१] श्रोत्रेन्द्रियोपयोगाद्धा
१०१२ [१]
१०१४ [१] सोइं दियत्ताए श्रोत्रेन्द्रियतया १८०५, २०५२ [२] सोइंदिय निव्वत्तणा श्रोत्रेन्द्रियनिर्वर्तना १००९ [१], १०१० [१] श्रोत्रेन्द्रियपरिणामः ९२८ श्रोत्रेन्द्रियलब्धिः १०११
[9]
सोइंदियपरिणामे सोइंदियलदी
सोइंदिया सोइंदियउव
ओगद्वा
सोइंदियओगाहणा श्रोत्रेन्द्रियावगाहना
सोइंसि
सोक्खं
सोग
१००८ [१]
श्रोत्रेन्द्रिय ९७९, ९८२, १०१३, १८२५ श्रोत्रेन्द्रियार्थावग्रहः १०१९ श्रोत्रेन्द्रियापायः १०१५
सोइंदियवंजणो- श्रोत्रेन्द्रियव्यञ्जनावग्रहः ग सोइंदियस्स
१०१८ श्रोत्रेन्द्रियस्य ९८० [१],
९८१ [१], ९८२, ९९२
[१], १०१३ श्रोतसि पृ. २७३ टि. १ सौख्यम् २११ गा. १७१
गा. १७५ गा. १७९
१७०० [१३], १७०८ [१०]
शोक
Page #920
--------------------------------------------------------------------------
________________
सोगे
बीयं परिसिटुं-सद्दाणुक्कमो
४०३ मूलसद्दो सक्यस्थो सुत्तंकाइ | मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ सोगंधिए सौगन्धिकः २४ गा. ११ । सोलसुत्तरे षोडशोत्तरे सोगंधियाण सौगन्धिकानाम् ५४ [८] सोलं
षोडशम् ७९० गा. गा. ९०
१८८ तः १९० शोकः १६९१ [५] सोवक्कमाउया सोपक्रमायुष्काः६७९,६८१ सोणिएसु शोणितेषु
सोवच्छिया त्रीन्द्रियजीवाः ५७ [१] सोत्तियमई शौक्तिकावती पृ.३७टि.६ सोहग्ग. सौभाग्य २०५२ [२] सोत्तिया शौक्तिकाः-द्वीन्द्रियजीवाः
सोहम्म
सौधर्म १५२६ [५] ५६ [१] सोहम्म- , ६३४, १०३४, सौत्रिकाः-कार्याः १०५
२०५१, २०५२ [१] सोस्थिय स्वस्तिक २११ सोहम्म. सोत्थियसाए वनस्पतिविशेषः४९गा.४० सोहम्म-. ,, १९६, २१०, ६५०, सोमंगलगा द्वीन्द्रियजीवाः ५६ [१]
[१८], ६५९, ६७४, सोयविण्णाणावरणे श्रोत्रविज्ञानावरणम् १६७९
१५३२ [५], १५५१[३] सोया श्रोत्रे
१०२५ सोहम्मकप्पे सौधर्मकल्पे ५८९ सोयावरणे श्रोत्रावरणम् १६७९ ०सोहम्मग संधिमेक १०४१ [७ +सोरट्टा - सौराष्टेषु पृ. ३७ टि. ३ सोहम्मगकप्प. सौधर्मककल्प १९७[१-२] सोरियं सौरिकम्-सौरिकपुरम् सोहम्मगदेवत्ते सोधर्मकदेवत्वे१०४६[५]
१०२ गा. ११३ सोहम्मगदेवस्स सौधर्मकदेवस्य १०४५[१] सोलस षोडश १०३०, १०३६, सोहम्मगदेवा सौधर्मकदेवाः ७०२, १०४१ [१-२, ६-८],
१९९८ १०४३ [१, ३, ५], सोहम्मगदेवाणं सौधर्मकदेवानाम् १९७ १०४५ [१], १०४६
[१],१०५२,२०१४[१] [३,५], १०८३, १२५८ सोहम्मगदेवे सौधर्मकदेवः १०४५[१], [८], १५८७ [२],
१४५७ १६७४ [२],१६७८[३], सोहम्मवडेसए सौधर्मवतंसकः १९७ [१] १७०२ [२०], २१६९, सोहम्मवडेंसगा सौधर्मवतंसकाः २०३[१]
पृ. २५५ टि. २ सोहम्मवडेंसया , २०१ [१]] सोलसषोडश
१७३ सोहम्मस्स सौधर्मस्य १९९[१],७७८ सोलसगं षोडशकम् १७४ गा. सोहम्म सौधर्मम् १९६३
१३३-१३४ सोहम्मा सौधर्माः १४४ [१] सोलसण्हं षोडशानाम् १९० [२], सोहम्मादी सौधर्मादि ७७६
सोहम्मे सौधर्मे १९८ [१], १९९ सोलसमं षोडशम् पृ. २७३ पं. १३
[१], २२३ [१], ३३४, सोलसविहे षोडशविधम् ८९६,
४०९ [१] तः ४१२ [३], १६९१ [४]
१४७० सोलसहिं षोडशभिः १७२३
सौधर्मः १९७[१],१८३० सोलसुत्तर षोडशोत्तर १७३ । सोहम्मेहितो सौधर्मेभ्यः ६५० [१८]
"
Page #921
--------------------------------------------------------------------------
________________
४०४
मूलसद्दो
सोहंत सोंडमगरा
हत्थ
हत्थाभरणा
हत्थिणिया हत्थिपूयणया
हस्थिपूयणा हस्थिमुहा
पण्णवणासुत्तपरिसिट्टाई सक्कयत्यो सुत्तंकाइ । मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ शोभमान
१८८
+ हरिकंत हरिकान्त:-वानव्यन्तमकरविशेषः
रेन्द्रः १८७ गा. १४३ हरिडए हरीतक:-वृक्षभेदः पृ. १७
टि.६ वनस्पतिविशेषः५१,पृ.२५ हरितग
हरितक-वनस्पतिविशेषः टि. १
४९ गा.३९ हस्त १७७, १७८ [१२], +हरिय हरितानि ३८ गा. १२ १८८, १९६ हरिया
हरिता:-जात्यार्याः १०३. हस्ताः १८८
गा. ११८ हस्ताभरणाः १७७, १७८
हरितानि ४९ [१-२], १८८, १९६ हरियालगुलिया हरितालगुटिका १२३० हस्तिनिका-हस्तिनी ८५१ हरियालभेए हरितालभेदः १२३० गण्डीपदपशुविशेषः पृ. ३१ हरियाले हरितालः २४ गा. ९, टि.२ ।
१२३० , पृ. ३१ टि. २ हरिवास. हरिवर्ष १०९८, १२५७ हस्तिमुखा:-अन्तर्वीपमनुष्याः
हरिवासेहि हरिवषैः हस्तिरत्नत्वम् १४६८
०हरिसा
हर्षाः १६७ तः१७४ हस्तिशुण्डा:-त्रीन्द्रिय- हरिस्सहे हरिरसहः-विद्युत्कुमारेन्द्रः जीवाः ५७ [१]
१८७ गा. १४४ हस्ती ७३, ८४९, ८५२
हलधरवसनम्-बलदेव
वसनम् १२२७ हयकर्णा:-अन्तर्वीप- हलिद्दगुलिया हरिद्रागुटिका १२३०
मनुष्याः ९५ हलिहपत्ता हारिद्रपत्रा:-चतुरिन्द्रियहयकर्णाः-म्लेच्छजाति
जीवाः ५८ [१] विशेषः पृ. ३६ टि. ३ हलिहमच्छा मत्स्यविशेषः पृ. २९ टि.५ हयच्छायाम् १११४
हरिद्रा ५४ [१] गा. ४८, हयमुख-म्लेच्छजाति
१२३० विशेष पृ. ३६ टि. ३ हलिद्दाभेए हरिद्राभेदः १२३० हयवर
१७७ हलिमच्छा मत्स्यविशेषः हरीतकः-वृक्षविशेषः ४० हलीसागरा गा. १४ हवइ
भवति १९४ गा. १५२, हरतनुका-वनस्पतिविशेषः
२१७६ ५४ [१] गा. ५२ हवति
" ४२गा. २१,२०५४ हरतनु:-अप्कायभेदः
गा.२२५, पृ. ३९५ टि.१ पृ. १४ टि. २ | हवंति भवन्ति ४३ गा. २६,५४ , , २८ [१]
।
[११]गा.१०४.१०५,८३
हस्थिरयणत्तं हथिसोंडा
हत्थी
हलधरवसणे
यकण्णा
हयकन्ना
हयच्छायं हयमुह
हयवर हरडए
हरतणुया
हरतणू
हरतणूए
Page #922
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलसदो हवंति -
हवेज्ज
हजा
हव्वं -
हसिय
इस्स
हस्स ०
हसगइ परिणामे
इस्से
हंता
+ हंसग
+ हंसगब्भ
बीयं परिसिहं - सद्दाणुकमो
मूलसद्दो
हंसा
हंसे
हायमाणर
हार
हार०
सक्कयत्थो
सुकाइ
भवन्ति ७५[४],८४[४],
८५ [५], १६९, १७३, १७८ [१], १८१ [१], १९७ [१], १९८ [१],
२०६ [१], २०७, २०८ भवेत् २११ गा. १६१
२११गा. १७३
२१६९
१८८
"
शीघ्रम्
हसित
ह्रस्व
२१७५
हास्य पृ. ३७२ टि. ३ ह्रस्वगतिपरिणामः ९४९ हासः - वानव्यन्तरेन्द्रः
पृ. ६७ टि. ३ हन्त ८३०, ८३२ तः ८३८, ८४९, ८५१ तः ८५७, ८९७, ९९३, १०००, १००१, ११३८, ११३९, १२०१ [१], १२०३ [१३], १२०८, १२१० [१], १२११, १२२०, १२२२, १२२३, १२२५, १२५२, १२५३, १२५५, १२५८ [१-२, ५.८ ], १४२० [4], १४२५ [१], १४३७ [४०५], १५०४, १५७६ [१],१५७७[१],१५७८ [१],१५७१ [१],१६३७, १६४०, १७९५, १८०२, १८०६ [१] १८०७, १८१४, १९६४, २०३३, २०३४ [१], २०३५,
२१६९ हंसकः - मणिभेदः पृ. १४
टि. १
हंसगर्भ:,, पृ. १४ टि. १
हारोस
हालाहला
हालिद्द
हालिद्द •
हालिए
+ हास हासणिस्सिया हासरई
१९६
म्लेच्छजातिविशेष ९८ त्रीन्द्रियजीवाः ५७ [१] हारिद्र
हालिद्दमत्तिया
५४४, १८०९ १८०६ [१] हारिद्रवेण १२३२ हारिद्रमृत्तिका २३ हालवण ० हारिद्रवर्ण ४४०, ४४१ हालवण्णणामाए हारिद्रवर्णनाम्नः १७०२ [२५]
९
हासे
23
हिट्टं
हिट्ठा
हालिवण्णपरि- हारिद्रवर्णपरिणताः
णता
22
[४], १० [१], ११[१] तः १३ [५] हाfotaणपरिणया ८ [१], १० [२] हालिदसुत्त हारिद्रसूत्र के हालाई हारिद्राणि ८७७ [७] हास्य- मोहनीय कर्मभेदः
१२२२
हास ०
+ हिट्ठिमया
हिमए
हिमे
हिरण्णवएहिं
सक्कत्थो
हंसा:
૮૮
हंसः - मणिभेदः २४गा. ११
हायमानकः
२०२७
हार
२११
१७७, १७८ [१-२],
"
४०५
""
सुकाइ
१८८, १७०० [१२],
१७०८ [९]
हास्ये ८६३ गा. १९५ हास्यनिःसृता ८६१ हासरतिः- वानव्यन्तरेन्द्रः
१९४गा. १५३
हास: -,, १९४गा. १५३ हास्यम्-मोहनीय कर्मभेदः
22
हैरण्यवतैः
१६९१ [५] अधः पृ. २२७ टि. ३ अधस्तात् १७१ तः १७४ अवस्तन्याः १७४गा. १३३ हिमकम् - हिमम् २८ [१]
पृ. १४ टि. २
९६
Page #923
--------------------------------------------------------------------------
________________
४०६
मूलसद्दो
हिल्लिया
हिंगुरुक्खे
हिंगुलए
• हिंगुलए
freeरया
होणा
०
१२२९
"
हीनस्वरता १६८४ [२]
हीनाः २११ गा. १६१
हीनः ४४०, ४४३, ४४८,
४५५ [२-३],४८९[२], ५०४ तः ५०६, ५०८, ५२७ [३], ५३३ [9], ५३९ [१], ५४८ [१], ५५४ [१] हीनः ४४०, ४४८, ४५५ [२-३], ४८९ [२],५०४ तः५०८,५२७[३],५३३ [१], ५३९ [१], ५४८ [१], ५५४ [१] हीर:- विषमच्छेदम् उद्द तुरं वा ५४ [४] गा. ६६
तः गा. ७५
१२१६ [१] १६९४
[-]
हुंडठाणसंठिए हुण्डसंस्थान संस्थितम् ९८३
[२], ९८७ [१], १४९५ [१], १४९७ [१-३], १५२३ [१] हुंड संठाणसंठिया हुण्डसंस्थान संस्थिताः १४९८ [३], १५००,
०
होणे
०
ही
हीरो
हुज्जा
ठाण
हुयवह ० हुस्सं
हूण ०
हेडं -
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई
मूलसद्दो
सक्कत्थो
सुकाइ
त्रीन्द्रियजीवाः ५७ [१] हिङ्गुत्रुक्षः ४८ गा. ३८
हिङ्गुलुकः
२४ गा. ९
भवेत्
हुण्ड संस्थाननाम
१५०१ [४] हुण्डम् - संस्थानम् ९८८, १४९८ [१],१५०१[१],
१५२३ [२]
हुतवह
१७८ [२] ह्रस्वम् २११गा. १६१ हूण- म्लेच्छ जातिविशेष ९८
हेतुम् ११० गा. १२३
हेमउवरिमगेवेज्जग •
४२९ [१-३] मिरिमगे - अधस्तनोपरितनयैवेयकाः वेज्जगा १४६ [१], ७१६ हेट्ठिमउवरिमाणं अधस्तनोपरितनानाम्ग्रैवेयकाणाम् १८४४ हेट्ठिमगेविजगाणं अधस्तनयैवेयकाणाम् २०९ हेमवेज्जग ६२२ मिवेज्जगदेवाणं अधस्तन ग्रैवेयक देवानाम्
सक्कत्थो
सुत्तंकाइ
अधस्तात् १६८ तः १७०, १७७, १७८ तः १८३ सूत्राणां प्रथमकण्डिका, १८८, १८९ [१], १९० [१], १९३ [१], ९२१ [१],२१७५, पृ.५३टि. ३ अधस्तनोपरितनग्रैवेयक
मज्जा
हेट्ठिमगेवेजगाणं अधस्तन ग्रैवेयकाणाम् २०७, २०८ ६०१
अधस्तनमध्यम ४२८ [२] अधस्तनमध्यम ग्रैवेयक
मिट्ठमगे
वेज्न ० मिट्ठमगेवे.
जगा
२०७
अधस्तनग्रैवेयकाः २०७,
३३४
हेमजाणं हेट्टिममज्झिम ० हेट्टिममज्झिमगे - वेज्ज० ४२८ [१,३] हेट्ठिममज्झिमगेवे- अधस्तनमध्यमग्रैवेयकजगदेवा देवाः ७१५, २००५ हेट्टिममज्झिमगेवे- अधस्तनमध्यमत्रैवेयकाः १४६ [१] हेट्टिममज्झिमाणं अधस्तनमध्यमानाम्ग्रैवेयकाणाम् १८४३ ट्टिमहिट्ठिमगेवि अधस्तनाधस्तन ग्रैवेयकजगदेवा देवाः ७१४ मिट्ठम अधस्तनाधस्तन ४२७
ज्जगा
[१-३]
""
अधस्तनाधस्तनग्रैवेयक
४२७ [१] अधस्तनाधस्तन ग्रैवेयकाः १४६ [१]
Page #924
--------------------------------------------------------------------------
________________
४०७
णाम्
सक्कयत्थो सुत्तंकाइ १७९३ गा.२१८, पृ.१४ टि. १, पृ.३१५ टि. १ भवेयुः १६४९ [१] भवेत् १२१६ [१],१२१७ भवेयुः १०७७, १०७८, १०८१, १०८३, १०८९, १५८३ [१], १६४३. १७५७, १७५८ [१], १७६०, १७६१, १७६४, १७६५ [२],१७७४ [१], १७७८, १७८१, १७८४ [१,३], १७८९, १८६९
हेमवएहिं
९६
बीयं परिसिटुं-सहाणुकमो मूलसद्दो सक्कयत्थो सुत्तंकाइ । मूलसहो हेटिमहेट्ठिमगेवेज- अधस्तनाधस्तनौवेयकागाणं
१८४२ हेट्रिमिल्ले अधस्तनम् पृ. ४१७ होज
टि. १ तः ३ होजा हेटिमेसु अधस्तनेषु [प्रैवेयकेषु]२०९
गा. १५७
अधस्तनम् ११०१ हेट्रिल्लाओ अधस्तनात् ११०१ हेटिले अधस्तनः १५५१ [१]
अधस्तनम् १९९८,
२०००,२००२तः२००६ हेतूहि
हेतुभिः १९६३ हेमन् १९७ [२]
हैमवतैः हेमवय. हैमवत १०९८,
१२५७ [१२] हेरनवय हैरण्यवत
१०९८ हेलियमच्छा मत्स्यविशेषः पृ. २९ टि.५ होइ
भवति ११० गा. १२६ गा. १२९, १७४ गा. १३३, २११ गा. १६५, १२६० तः १२६२[२], +होत्तिय १२६४ [१] तः १२६६ [१], १२६७, १२६८ होमागे [१], १२७० [२], होति १२७१ तः १२७३, १२७५,१२७९, १२८४, १२८५,१३०५, १३१०, १३१२, १३२० तः १३२२,१३२५, १३३१, १३३४,१३३६, १३४३, १३४६,१३५०, १३५५, १३६५,१३६६, १३६९,
हूण-म्लेच्छजातिविशेष
पृ. ३६ टि. ३ भवति४८गा.३८,५४[२] गा.५५, ५४ [७]गा.८५, ५४[८]गा.९६,२११गा. १६३, ७९० गा. १८५, ९४८ गा. १९९, १२५९ गा.२१२,१३००,१३२७ होत्रिकम्-तृणविशेषः ४७
गा. ३५ भवन् १२१६ [१],१२१७ भवन्ति ५३ गा. ४५-४६, ५४ [८] गा.९३ गा.९५ ९१ [४] गा. १११,१७४ गा. १३५, १८७ गा.१३८ गा. १४०.१४१ गा.१४५ तः गा. १४८, २११ गा. १६६, १५८४ [२], १६१६ [२], १९८० गा.
२२१
-00000
Page #925
--------------------------------------------------------------------------
________________
विसेसणाम
भक्खरपुट्टिया
अच्छा
अच्छादेश
अच्छापुरी
अज्जल
अज्जसाम
अज्झल
अनुयोगद्वार
अंतक्खरिया
अंध
अंग्र
fess
किं ?
अ
लिपिविशेषः
नगरी
जनपदः
नगरी
भाचाराङ्गसूत्र
नियुक्ति
अन्ध्र
म्लेच्छजातिः
अभिधान राजेन्द्र जैनागमकोशः
अरबाग
म्लेच्छजातिः
अरवाग
अव्वद
अहिछत्ता
अंकलिवी
अंगा
अंतकिरिया
म्लेच्छजातिः
निर्ग्रन्थः- स्थविरः,
प्रज्ञापनासूत्रकारः
म्लेच्छजातिः
जैनागमः
""
नगरी
लिपिविशेषः
जनपदः
प्रज्ञापनासूत्रस्य
विंशं पदम् लिपिविशेषः
म्लेच्छजातिः
در
""
आ
आचाराङ्गचूर्णि जैनागमव्याख्या
ग्रन्थः
तइयं परिसिहं
विसेसणामाणुकमो
पिट्ठको
"
३८
३७
३७ टि. ४
३
३६ टि. ११
१२५टि. १
३६ टि.३
२४६ टि. २
३६ टि. ३
23
३६
३६
३६ टि. ७
३७
३८
३७
४
३८
३६. टि. ३
३६ टि.
१४ टि. १
"
विसेसणाम
आचाराङ्गसूत्र
नियुक्ति कृत्
आभासिय
आयंसलिवी
आहार
इंदि
- उह
- उड्ड
उत्तराध्ययन
चूर्णि
उस्सास
किं ?
पिट्ठको
निर्ग्रन्थः-स्थविरः,
श्रीभद्रबाहु स्वामी १४ टि. २
म्लेच्छजातिः
३६
लिपिविशेषः
३८
कण
कणवीर
प्रज्ञापनासूत्रस्याष्टाविंशं पदम्
इ
प्रज्ञापनासूत्रस्य पञ्चदशं पदम्
उ
म्लेच्छजातिः
ग्रन्थः
उत्तराध्ययनसूत्र जैनागमः
उवभोग
""
जैनागमव्याख्या
ओ
अगाहण संगण प्रज्ञापनासूत्रस्यैक
विंशं पदम्
ओही
३६ टि. ५ ३६
प्रज्ञापनासूत्रस्यैकोनत्रिंशं पदम् प्रज्ञापनासूत्रस्य
सप्तमं पदम्
३६३ टि. ५ १४ दि. १
४
प्रज्ञापनासूत्रस्य त्रयस्त्रिशं पदम्
"
४
क
म्लेच्छजातिः ३६ टि. १७
"
Page #926
--------------------------------------------------------------------------
________________
विसेसणाम
किं?
कम्म
कम्मबंध
कम्मवेद
नगरी
कलिंगा कसाअ
कंचणपुर कंचणपुरी कंपिल्ल काय कायठिई
कासी
किरात किराय किरिया
तइयं परिसिटुं-विसेसणामाणुक्कमो
४०२ किं ? पिढेको । विसेसणाम
पिढेको प्रज्ञापनासूत्रस्य
कोसला जनपदः त्रयोविंशं पदम्
कोसंबी नगरी प्रज्ञापनासूत्रस्य चतु
कोंकणग म्लेच्छजातिः विशं पदम् कोंच
३६टि.७ प्रज्ञापनासूत्रस्य पञ्चकौशाम्बी
३७टि.४ विशं पदम् जनपदः प्रज्ञापनासूत्रस्य चतु
म्लेच्छजातिः ३६टि.१८ देशं पदम् खरमुख
३६ टि.३ नगरम्
खरमुह नगरी
३७ टि.२ खरोट्टी लिपिविशेषः ३८ टि.१० नगरम्
खरोट्ठी म्लेच्छजातिः
खस
म्लेच्छजातिः प्रज्ञापनासूत्रस्याष्टाखासिक
३६टि.३ दशं पदम्
खासिय जनपदः म्लेच्छजातिः ३६ टि.३
गग्गर
म्लेच्छजातिः प्रज्ञापनासूत्रस्य गजकर्ण
३६ टि.३ द्वाविंशं पदम्
गजमुख म्लेच्छजातिः ३६ टि.३ गणितलिवी लिपिविशेषः
३८ जनपदः ३७ टि.४ गयकन्न म्लेच्छजातिः ३६टि.३
गयपुर नगरम् ३७ टि.४ गय मुहा म्लेच्छजातिः ३६टि.३
गंधवलिवी लिपिविशेषः ३८ म्लेच्छजातिः
गंधाहार म्लेच्छजातिः ३६ टि.१० ३६ टि.३ गंधाहारग म्लेच्छजातिः गंधाहारवा
३६टि.१० जनपदः
गोण म्लेच्छजातिः __३६टि.३ गोतम
गणधरः गोधा म्लेच्छजातिः ३६ टि.७
गोधोइञ्च ३६ टि. २०
गणधरः जनपदखण्ड:
शब्दस्यास्य स्थानानि नगरम्
दृश्यन्तां १३१तः १३६ म्लेच्छ जातिः ३६ टि.३
पर्यन्तेषु पृष्ठेषु , गोंड म्लेच्छ्रजातिः
2062
कुणाल कुणाला कुणालादेश
कुरुक्ख 'कुकग्ध
कुलार्ष
कुसट्टा कुंच केकय
केक्य
गोयम
केकेय केयइअद्ध कोडीवरिस कोर्पक कोवाय
Page #927
--------------------------------------------------------------------------
________________
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई किं ? पिट्ठको । विसेसणाम म्लेच्छजातिः
३६टि.३
___ किं?
विसेसणाम गोंधोडंब गौड
पिढेको
ठ
ठाण
घासिय
म्लेच्छजातिः ३६ टि.१८
प्रज्ञापनासूत्रस्य द्वितीयं पदम् प्रज्ञापनासूत्रस्य चतुर्थ
पदम्
चउस
म्लेच्छजातिः ३६टि.
चञ्चुक चरिम
डंब डंबिलय
म्लेच्छजातिः ३६ टि. ७
३६ टि. ३
३६टि.३ प्रज्ञापनासूत्रस्य
दशमं पदम् म्लेच्छजातिः ३६टि.३ नगरी म्लेच्छजातिः
डोंब
डोंबिलग
,
चंचुय चंपा चिलाय चिल्लल चिल्लस चीण चीन चुंचुय चेदि
३६ टि.८
णक णंदिपुर
३७
म्लेच्छजातिः नगरम् म्लेच्छजातिः लिपिविशेषः म्लेच्छजातिः
णिण्णग णिण्हइया णेडूर
३६टि.३
"
जनपदः
३७टि.४
चेदी
त
नगरी
३७ टि. १ म्लेच्छजातिः ३६ टि. ३
चोव म्लेच्छजातिः ३६टि.९
तामलित्ति
तामलिप्ती जवण म्लेच्छजातिः
तुरङ्गमुख जवणालिया लिपिविशेषः
तुरय[मुह] जंगला
जनपदः जीवविजयगणिन् निर्ग्रन्थः-गणी, प्रज्ञापना
दमिल सूत्रगूर्जरभाषास्तबककारः २३७ टि. १, २४६ टि. २,
दशार्ण २७३ टि.४-६-८-९,२९४
दसण्णा टि. ११,२९६टि.३.५.८,
दामिली ३३४ टि. २
दासापुरिया जोणी प्रज्ञापनासूत्रस्य नवम
दिट्ठिवाय दुंबिलय दोब
दोमिलिवी टोंब
म्लेच्छजातिः ३६ दि. ९ । दोमिली
म्लेच्छजातिः जनपदः
३६ ३७ टि. ४
"
लिपिविशेषः
३८ टि. ९ जैनागमः म्लेच्छ जातिः ३६ टि. ३
३६ टि. ९ लिपिविशेषः ३८ टि. १२
पदम्
"
Page #928
--------------------------------------------------------------------------
________________
३७
पदम्
तइयं परिसिटुं-विसेसणामाणुक्मो
४११ विसेसणाम किं? पिढेको । विसेसणाम किं? पिढेको दोसापुरिया लिपिविशेषः
पंचाला
जनपदः द्रविड म्लेच्छ जातिः ३६ टि. ३ पापा
नगरी ३७ टि.४ द्रुम्बिलक
पारस
म्लेच्छजातिः ३६ पावा
नगरी पास
म्लेच्छजातिः धनपतबाबू जैनागमप्रकाशकः २४६ पासणया प्रज्ञापनासूत्रस्य त्रिंशं
टि.२ धनविमलगणिन् निर्ग्रन्थः-गणी, प्रज्ञापना. पुक्खरसारिया लिपिविशेषः ३८
सूत्रगूर्जरभाषास्तबककारः पुलिन्द म्लेच्छजातिः ३६ टि. ३ २३७ टि. १,२४६ टि.२, पुलिंद २७३ टि.४-६-८-९,२९४ पुष्पभिक्षु निर्ग्रन्थः-स्थानकवासी टि. ११, २९६ टि. ५-७
मुनिः २३७टि.१, २४६
टि. २
पोलिंदी लिपिविशेषः ३८ नन्दिपुर नगरम् ३७ टि. ४ प्रज्ञापनासूत्र जैनागमः २३७ टि. १, नन्दीटीका जैनागमव्याख्याग्रन्थः,
२४६ टि. २, २९०टि. १ श्रीमलयगिरिसूरिकृतः प्रज्ञापनासूत्रगूर्जर- जैनागमव्याख्याग्रन्थः
३५ टि. ४-५ भाषास्तबक गूर्जरभाषानिबद्धः २३७ निशीथसूत्र जैनागमः २३७ टि. १
टि. १,२४६ टि. २
[प्रज्ञापनासूत्र] जैनागमव्याख्याग्रन्थः प
टीका -मलयगिरीयः ३३४ पउस म्लेच्छजातिः ३६
टि. २ पोग
प्रज्ञापनासूत्रस्य षोडशं [प्रज्ञापनासूत्र] निर्ग्रन्थः-आचार्यः, पदम्
टीकाकृत श्रीमलयगिरिसूरिः १५ टि. पोस म्लेच्छजातिः ३६ टि. १३
१, ३८ टि.५, ८३टि.१.२ पक्कणग ३६ टि. ३
,,-, श्रीहरिभद्रसूरिः पक्कणय
श्रीमलथगिरिसूरिश्च २६ पक्कणिय
टि. २ पण्णवणा प्रज्ञापनासूत्रस्य प्रथम [प्रज्ञापनासूत्र]- जैनागमव्याख्याग्रन्थःपदम्
प्रदेशव्याख्या हरिभद्रीयः २७ टि, ५, परिणाम प्रज्ञापनासूत्रस्य त्रयोदशं
५१ टि. २, २९३टि.१३ पदम्
[प्रज्ञापनासूत्र] निर्ग्रन्थः-आचार्यः,श्रीहरि. पल्हव
म्लेच्छजातिः ३६ प्रदेशव्याख्याकृत् भद्रसूरिः ४७ टि. ५ पवियारण प्रज्ञापनासूत्रस्य चतुस्त्रिंशं [प्रज्ञापनासूत्र]- जैनागमव्याख्याग्रन्थः पदम्
मलयगिरिटीका १८१ टि. ३, २४८ टि. पहराइया लिपिविशेषः ३८ दि.११
१, ४३५ टि. १ पहराईयाओ
३८ । (प्रज्ञापनासूत्र]- ,
"
.
Page #929
--------------------------------------------------------------------------
________________
"
.
४१२
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई विसेसणाम किं? पिढेको । विसेसणाम किं? पिट्टको मलयगिरिवृत्ति २३७ टि.१, ४३५ टि.१ बर्बर
म्लेच्छजातिः ३६ टि. ३ [प्रज्ञापनासूत्र]. जैनागमव्याख्याग्रन्थः । बहलिय मलयटीका ३२ टि. ९.१०-१२, बहुवत्तव्य प्रज्ञापनासूत्रस्य तृतीय ४७ टि. ४-६, ५६ टि.
पदम् २-३-७-१०-१३-१६-१७, बंधुय म्लेच्छजातिः ३६ टि. १४ ६४ टि. १०,६८ टि. ३, बंभी
लिपिविशेषः , ३८ ७६ टि. २, ७८ टि. ३ बारवती नगरी ३७ [प्रज्ञापनासूत्र]. जैनागमव्याख्याग्रन्थः बोकस म्लेच्छजातिः ३६ टि. ३ मलयवृत्ति ३२ टि. ११, ५० टि. बोक्कस
८, २११ टि.५, २७६ टि. १, २९१ टि-१, २९३ टि. ३ तः ६.९. १५, २९४ टि.१०.१९
भङ्ग
जनपदः ३७ टि. ४
भङ्गि २१, २९६ टि. २.१७,
भडग
म्लेच्छजातिः २९७ टि. १,२९९ टि.१, ३२९ टि.१,३९४ टि. १, भद्दिलपुर नगरम्
३७ ३९५ टि. १,४०० टि.१,
भमररुय म्लेच्छजातिः ३६ टि. ३ ४२२ टि. २२,४४३टि.१ भरु
३६ टि.२३ [प्रज्ञापनासूत्र]- जैनागमव्याख्याग्रन्थः । भरुग मलयव्याख्या ५८ टि.२ भरुय
, ३६ टि. २३ [प्रज्ञापनासूत्र]- निर्ग्रन्थः-आचार्यः, भंगी
जनपदः वृत्तिकृत् श्रीमलयगिरिसरिः ४३६ भासा
प्रज्ञापनासूत्रस्यैकादशं टि. १
पदम् प्रज्ञापनासूत्रस्त- जैनागमव्याख्याग्रन्थः- भिल्ल
म्लेच्छजातिः ३६ टि. ३ गूर्जरभाषानिबद्धः २७३ भोगवईया लिपिविशेषः ३८
भ्रमररुच म्लेच्छजातिः ३६ टि. ३ [प्रज्ञापनासूत्र. जैनागमण्याख्याग्रन्थः । हरिभदटीका ५६ टि. १
म २३७ टि. १ मगह जनपदः
३७ ,, हारिवृत्ति , १६३ टि. १,३२९
टि.१
मग्गर म्लेच्छजातिः ३६ टि. १६ प्रज्ञापनोपाङ्ग जैनागमः १४ टि. १
मत्तियावह
नगरी प्रवचनसारोद्धार जैनप्रकरणग्रन्थः ३६ टि.३,
मथुरा
,, ३७ टि. ४ ३७ टि. ४ मलय
म्लेच्छजातिः ३६
जनपदः ३७ टि. ४
मलयगिरि-सूरि, निर्ग्रन्थः-आचार्यः ३ टि. बउस म्लेच्छजातिः
पाद
१-२-३, १७ टि. १५,२५ बब्बर
दि. १५, २७टि.२,३२टि,
बक
""वृत्ति
"
Page #930
--------------------------------------------------------------------------
________________
रोमय
तीर्थङ्करः
महिल
पदम्
तइयं परिसिटुं-विसेसणामाणुक्कमो विसेसणाम
किं? पिटुको । विसेसणाम किं? पिटुको ९.१०.१२, ३९ टि ३'
म्लेच्छजातिः ३६ टि. ३ ५० दि. ८, ८८ टि. १,
रोसग २३७ टि. १, २४६ टि.२,
३६३टि. ५, ४३५ टि.१ मलयगिरिनन्दी. जैनागमव्याख्याग्रन्थः ३५ लउस
म्लेच्छजातिः ३६ टीका टि. ४.५ लकुश
, ३६ टि. ३ मलया जनपदः ३७ लाढा
जनपदः
३७ मलयादेश ३७ टि. ४ लेसा
प्रज्ञापनासूत्रस्य सप्तदशं महावीर
पदम् नगरी
लहसिय म्लेच्छजातिः ३६ महुरा
म्लेच्छजातिः मालव
वहराड
नगरम् मासपुरिवडा नगरी
वकंती प्रज्ञापनासूत्रस्य षष्ठं मासपुरी
३७ टि. ४ माहेसरी लिपिविशेषः ३८
वच्छ
जनपदः मिण्ढकमुख म्लेच्छजातिः ३६ टि. ३ | वत्स
३७ टि.४ मिहिल नगरी ३७ टि. ३ वत्सा
नगरी मिंढयमुह म्लेच्छजातिः ३६ टि.३
वत्सादेशः
जनपदः मुरुण्ड
वरण मुरुंड
वरणा मूयलि
वरुणानगर
३७ टि.४ मृत्तिकावती नगरी ३७ टि. ४
जनपद: मेय
म्लेच्छजातिः ३६ वंगा मोस ,, ३६ टि. १२
वाणारसी वायगवरवंस निर्ग्रन्थवंशः विदेहा
जनपदः
विलाय म्लेच्छजातिः यवन म्लेच्छजातिः ३६ टि. ३ विल्लस
३६ टि. ८ येचस
३६ टि.९ विसेस
प्रज्ञापनासूत्रस्य पञ्चमं
पदम् वीइभय
नगरम् रायगिह नगरम् वीतभय
३७ टि. ४ ख्य म्लेच्छजातिः
वीयभय
, ३७ टि. ६ वेणइया लिपिविशेषः ३८
३६ टि. ३ वेदबंध. प्रज्ञापनासूत्रस्य षड्विंशं रोमग ३६ टि. २२ ।
पदम्
"
८८८८
"
"
नगरम्
वर्त
नगरी
"
रोम रोमक
Page #931
--------------------------------------------------------------------------
________________
विसेसणाम
वेयणा
पण्णवणासुत्तपरिसिट्ठाई किं?
पिढेको । विसेसणाम प्रज्ञापनासूत्रस्य पञ्चविंश संजम
पदम् प्रज्ञापनासूत्रस्य सप्तविंशं संडिडभा
संडिल्ला जनपदः ३७ टि.४ साएय नगरम्
सागरानन्दसूरि म्लेच्छजातिः
किं?
पिढेको प्रज्ञापनासूत्रस्य द्वात्रिंश
पदम् जनपदः ३७ टि. ५
वेयवेयभ
पदम्
वैराट वैराटपुर
वोकाण
नगरम् निर्ग्रन्थः-आचार्यः, समग्रजैनागमसम्पादकः २४६ टि. २, ३६३ टि. ५, ४३५ टि. १, ४३६
टि.१ नगरी जनपदः ३७ टि. ४
३७ टि. ४
म्लेच्छजातिः ३६टि.३
शक शबर शाण्डिल्य शाण्डिल्या शीला
जनपदः
३७ टि. ४
सावत्थी सिन्धु सिन्धुसौवीरा सिंधु सिंहल सीहल सुत्तागम
शुक्तिमती शूरसेन शौक्तिकावती श्यामार्य
निर्ग्रन्थः-आचार्यः
१४ टि. १ नगरी ३७ टि.४ जनपदः नगरी निर्ग्रन्थः-स्थविरः, प्रज्ञा
पनासूत्रकारः ३ टि. ३ नगरी ३७ टि. ४
सुत्तीमई सुरट्ठा सूत्रकृदङ्ग
म्लेच्छजातिः ३६ ,, ३६ टि. ६ मुनिश्रीपुष्पभिक्षुसम्पादितो जैनागमसहग्रन्थः २३७
टि. १ नगरी जनपद: जैनागमः २९.टि. १ म्लेच्छजातिः ३६
टि. १५ जनपदः
३७ टि. ४
श्रावस्ती
सूयलि
सग सण्णा
नगरी
"
सण्णि
३७ टि.६ ३७ टि.३
सोरट्ठा सोरिय
सबर समुग्धा
सूरसेणा म्लेच्छजातिः
सूरसेन प्रज्ञापनासूत्रस्थाष्टमं
सेयविया पदम्
सोत्तियमई प्रज्ञापनासूत्रस्यैकत्रिंशं
पदम् म्लेच्छजातिः
सोवीरा प्रज्ञापनासूत्रस्य षट्त्रिंशं सौक्तिकावती पदम्
सौवीर प्रज्ञापनासूत्रस्यैकोनविंश
पदम् प्रज्ञापनासूत्रस्य द्वादशं पदम्
४ । हयकण्ण
जनपदः नगरम् अनपदः नगरी जनपदः
३७ टि. ४
सम्मत्त
सरीर
म्लेच्छजातिः ३६ टि. ३
Page #932
--------------------------------------------------------------------------
________________
पिटुको
तइयं परिसिटुं-विसेसणामाणुक्कमो
४१५ विसेसणाम कि? पिटुको । विसेसणाम किं? हयूकन्न म्लेच्छजातिः ३६ टि.३
१-३, २५ टि. ११,४७टि. हयकर्ण
५-६, ३६३ टि. ५ हयमुख
हारोस म्लेच्छजातिः ३६ हयमुह हरिभद्रसूरि-पाद निर्ग्रन्थः-आचार्यः ३ टि. होण
३६ टि.३
--00%0४००
Page #933
--------------------------------------------------------------------------
________________