________________
૫૪
સિદ્ધહેમચંદ્ર શબ્દાનુશાસન જોઈ શકાય એવી હોય તો પરાક્ષ ક્રિયા સૂચવવા પણ ધાતુને ઘતન મૂતકાળના પ્રત્યય લાગે છે.
મળત્ સિદ્ધાગ અવતી–સિદ્ધરાજે અવંતીને ઘેરો ઘાલ્યો.–
જ્યારે સિદ્ધરાજે અવંતીને ઘેરે ઘાલેલ ત્યારે હયાત એવી આ વાક્ય બેલનાર કઈ વ્યક્તિ એ ક્રિયા જોઈ નથી પણ તે ધારે તો ક્રિયાને જોઈ શકે એમ છે અને ક્રિયા પ્રસિદ્ધ પણ છે તેથી પ્રયોગ કરનારી અપેક્ષાએ ક્રિયા પરોક્ષ હોવા છતાં પણ ઇંતનીને પ્રયોગ થયો છે.
વચાર મૂ-સાદડી બનાવી-સાદડી બનાવવાની ક્રિયા પ્રસિદ્ધ નથી તેથી ચાર ને સ્થાને આજરો ન થયું.
વન સંર્વ શિક વાયુવઃ-વાસુદેવે કંસને માર્યો,આ ક્રિયા પ્રસિદ્ધ તો છે પણ જોઈ શકાય એવી નથી તેથી પરીક્ષાને પ્રયોગ થયો.
એક રીતે વિચારતાં, ક્રિયા પરોક્ષ હોય તે પણ અમુક શરતે પરોક્ષ કાળને બદલે ઘસ્તન ભૂતકાળ વાપરવા આ સૂત્ર ભલામણ કરે છે. તે પા ૨ ૮ છે
મઢ કૃત્યર્થે મવષ્યન્તી | પા ૨ા ૨ અદ્યતન ભૂતકાળમાં વપરાતા મૂળ ક્રિયાપદ સાથે જે મૃત્યર્થક ધાતુને સંગ હોય તો એ મૂળ ક્રિયાપદને ભવિષ્યન્તી’ એટલે ભવિષ્યતીના પ્રત્ય લાગે છે. પ્રયોગમાં માત્ર ૬ શબ્દનો ઉપયોગ ન હોવો જોઈએ.
અતિ સાધો ! ર થાચામહે સાધુ ! તમને યાદ છે, રવર્ગમાં આપણે રહેતા હતા ?
ગમનાનસ મિત્ર ! યત્ત સર્વસામ–હે મિત્ર ! તને યાદ છે કે કલિંગમાં આપણે રહેતા હતા ?-આમાં ચ શબ્દનો પ્રયોગ હેવાથી ભવિષ્યન્તી વિભકિત ન થઈ. | ૫ | ૨ | ૯ |
વા મીક્ષાચાર્યું છે કે / ૨ / ૧૦ | - અનદ્યતન ભૂતકાળમાં વપરાતા મૂળ ક્રિયાપદ સાથે મરણાર્થક ધાતુને સંબંધ હોય અને મૂળ ક્રિયાપદ ઉપરાંત બીજા ક્રિયાપદની આકાંક્ષા જણાતી હોય તે ધાતુને અનદ્યતન ભૂતકાળના અર્થમાં પણ વિકલ્પ ભવિષ્યનતીના પ્રત્યય લાગે છે.
स्मरसि मित्र ! कश्मीरेषु वत्स्यामः अवसाम वा, तत्र ओदनं भोक्ष्यामहे, अभुજ્ઞમદ 31 –હે મિત્ર ! તને યાદ છે કે કાશમીરમાં આપણે રહેતા હતા, ત્યાં ચોખા ખાતા હતા ? કે ૫ ૨૫ ૧૦ છે
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
