________________
૪૫૬
સિદ્ધહેમચંદ્ર શબ્દાનુશાસન તપુરુષ સમાસ
गोः तत्पुरुषात् ॥७३।१०५॥ જે તદ્ધિતનો લેપ ન થયો હોય તો તપુરુષ સમાસને છેડે આવેલા જ શબ્દને અ સમાસાંત થાય છે. રા: નૌઃ=+==ાનવરું=ાગાવી રાજાની ગાય.
જિત્રા-ચિત્રવિચિત્ર ગાય જેની પાસે છે તે– અહીં તપુરુષ સમાસ નથી પણ બહુવતિ સમાસ છે તેથી આ નિયમ ન લાગે.
વજુ–પાંચ ગાયોને સમૂહ-આમાં તહિતને લેપ થયો હોવાથી આ નિયમ ન લાગે.
राजन्-सखेः ॥७।३।१०६॥ તપુરુષ સમાસને છેડે આવેલા રાગર્ અને લલિ શબ્દોને મદ્ સમાસાંત થાય છે. શ્વાન રાણાં સમાર:=1શ્વરના=શ્વરાન- રાગી-ભેળા થયેલ
પાંચ રાજાઓ. રાજ્ઞ: સત્તા=ાનસચિરાષણa:–રાજાનો મિત્ર,
... राष्ट्राख्याद् ब्रह्मणः ॥७३।१०७॥ રજૂ વાચી નામ પછી આવેલા અને તપુરુષ સમાસને અંતે આવેલા ગ્રહાન શબ્દને રાષ્ટ્ર સમાસાંત થાય છે. સુરા દ્રશ્ના=સુરાષ્ટ્રહ્મનક્ષત્રપુરાષ્ટ્રબ્રહ્મ-સૌરાષ્ટ્રમાં રહેતો બ્રાહ્મણ.
વેવસ્ નાર–દેવબ્રહ્મા નારદ આ વહ્યા પ્રગમાં સેવ શબ્દ રાષ્ટ્રવાચક નથી તેથી આ નિયમ ન લાગે.
कु-महद्भ्यां वा ॥७३।१०८॥ તપુરુષ સમાસને અંતે આવેલા તથા ફુ અને મહત શબ્દો પછી આવેલા ત્રા શબ્દને મદ્ સમાસાંત વિકલ્પ થાય છે. કુરતઃ વ્ર ગુબ્રહ્મસૂત્ર=સુત્રઢ: અથવા યુન-ખરાબ બ્રાહ્મણ. મચ્છુક્યા ગ્રહ્મા =મટ્ટાબ્રહ્મ+4=મહા બ્રહ્મા અથવા માત્ર–મેટે બ્રાહ્મણ.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
