________________
૩૬૨
સિદ્ધહેમચંદ્ર શબ્દાનુશાસન
कटः ॥७।१।१२४॥ વિ શબ્દને વિસ્તૃત અર્થમાં ર પ્રત્યય થાય છે. વિ+ =વિરા-વિસ્તારવાળું. સંકીર્ણ વગેરે અર્થ—
સ શબ્દને સંકીર્ણ અર્થમાં, વ્ર શબ્દને પ્રકાશ અર્થમાં શબ્દને અધિક અર્થમાં અને નિ શબ્દને સમીપ અર્થમાં ર પ્રત્યય થાય છે. સમજ જટા-સંકીર્ણ-સાંકડું
++= –પ્રકાશિત-ખુલ્લું હત+=ટ:=અધિક-તીવ્ર નિ નિ:-સમીપ.
अवात् कुटारः च अवनते ॥७।१।१२६॥ સવ શબ્દને “વા અર્થમાં કુટીર અને વટ પ્રત્યય થાય છે. અવકુફરાર=ગવટા:- અવનત. મવ+=ાવ છે નમેલ નાક કે જે માટે નમેલ નાક હોય તે અર્થ—
__नासानति-तद्वतोः टीट-नाट-भ्रटम् ॥७।१।१२७॥ સવ શબ્દને “નમેલું નાકનું ટેરવું અર્થમાં તથા નીચા નાકવાળે એટલે જેને માટે તિરરકાર બતાવનાર નાકનું ટેરવું નમાવાય છે તેવું કાર્ય કે વ્યક્તિ એવા અર્થમાં ટીટ, નાટ અને અર એવા પ્રત્યય થાય છે. ટીટ=વટીટયું–તિરસ્કાર સૂચન માટે નમેલું નાકનું ટેરવું અથવા જેને
માટે તિરસ્કાર સૂચક નાકનું ટેરવું નમાવાય છે તે પુરુષ કે એવી પ્રવૃત્તિ. વ+નાટ=વનામ-જેને જોઈને નાકના ટેરવાને નીચું કરવામાં આવે તે પુરુષ
કે એવી પ્રવૃત્તિ. Aવસ્ત્રટ=વટ~ ~
અપકૃષ્ટ પ્રવૃત્તિને કે કેઈ અપકૃષ્ણ-અનુત્તમ–વસ્તુને કે એવી વ્યક્તિને એટલે સ્ત્રીને કે પુરુષને જોઈને લોક પિતાના નાકનું ટેરવું નમાવે છે એટલે તિરસ્કારનું સૂચન કરે છે એ હકીકત જગજાહેર છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
