Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka / arham // niyukti bhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1 // ||shriimdvijyraamcndrsuuriishvrsmRti-grnthmaalaa-aagmaangkH-40-grnthaangkH-29/4|| zrImadgaNadharavarasudharmasvAmiviracitaM zrImadbhadrabAhuzrutakevalitataniyuktiyutaM pUrvadharAcAryavihitabhASyabhUSitaM zrImadbhavavirahaharibhadrasUrisUtritavRttyalaGkataM shriiaavshyksuutrm| caturtho vibhAgaH prakAzaka: zrI zrIpAlanagara jaina zvetAmbara mUrtipUjaka derAsara TrasTa 12, je. mehatA mArga, muMbaI-400006. vikrama saMvat 2068 vIra saMvat 2538 prathama saMskaraNa i.sa. 2012 pratayaH 1000
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
_
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 2 // // shriimdvijyraamcndrsuuriishvrsmRti-grnthmaalaa-aagmaangkH-40-grnthaangkH-29/4|| // prathamatIrthapati-zrIAdinAthasvAmine namaH // aiM nmH|| caramatIrthapati-zrImahAvIrasvAmine namaH / / ||pnycmgnndhr-shriimtsudhrmsvaamine nmH|| // tapAgacchIya pUjyAcAryadeva-zrImadvijayadAna-prema-rAmacandrasUrIzvarebhyo namaH / / zrImadgaNadharavarasudharmasvAmiviracitaM zrImadbhadrabAhuzrutakevalitataniyuktiyutaM pUrvadharAcAryavihitabhASyabhUSitaM zrImadbhavavirahaharibhadrasUrisUtritavRttyalataM shriiaavshyksuutrm| caturtho vibhAgaH dharmaprabhAvakasAmrAjyam tapAgacchAdhirAja-jainazAsanaziromaNi-pUjyAcAryadeva-zrImadvijayarAmacandrasUrIzvarAH aajnyaa''shiivaaddaataarH| jyotirmUrti-sUrirAmacandraparamakRpApAtra-suvizAlagacchAdhipatayaH pUjyAcAryadeva-zrImadvijayamahodayasUrIzvarAH prerakA: zAsanaprabhAvaka-pUjyAcAryadeva-zrImadvivijayamukticandrasUrIzvaravineyaratna-prajJAmUrti-pUjyAcAryadeva-zrImadvijayavicakSaNasUrIzvarAH mArgadarzakAH pU.A.bha.zrImadvijayarAmacandrasUri-paTTAlaGkAra-pU.A.bha.zrImadvijayajitamRgAGkasUrIzvaravineyaratna-suvizAlagacchAdhipataya: pU.A.bha.zrImadvijayahemabhUSaNasUrIzvarAH sampAdakA: pUjyamunivaryazrIdivyakIrtivijayagaNivineyaratna-pUjyamunipravarazrIpuNyakIrtivijayagaNivaryAH // 2 //
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
_
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ AzIrvAdaH zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 3 // // gacchAdhipatInAM AzIrvAdaH // anantajJAnavatAmanupamabodhavatAmaparimitaprabhAvazAlinAmarhatAmidaM zAsanaM zAstravacanAnubaddhatayaivAdya yAvajjIvitamastyapratihataprabhAvam / yatra zAstrAjJA pravartate tatra zAsanaM vilstytitmaam| bhagavatAM jinezvarANAM virahakAle teSAMvacAMsyupajIvyaivArAdhanA saadhyaa| yadyapi zAstrANi sarvopakArakAraNAni, atastadadhyayanaM savaireva kartavyam, tathApi paramotkRSTapAvitryavatAM zAstrANAmadhyayanArthaM pAtratAnivAryA / dvividhA kila zAstrazreNiH / mUlAgamarUpA, taditararUpA ca / tatra mUlAgamazAstrANi tadvRttayazca kevalaM gurUdattAdhikArANAM yogakriyAvAhinAmeva zramaNAnAmadhyayanagocarI bhavanti / taditararUpANizAstrANi mUlAgamAnusAraM viracitAnyapi yathAsvaM zramaNazramaNInAM zrAvakazrAvikANAMcAdhyayanabhAjanAni bhavanti / iha tu, AgamazAstraprastAva iti yathA'haM yogavAhinAM zramaNa-zramaNInAmeva prvRttirsmin| yadyapi nAgamazAstrANi mudraNArhANi, teSAmupalabdhisaukhyAdanadhikAriNAmapi tat paThanAdisaMbhavAd / tathApi bahusaMkhyaka-zramaNazramaNIgaNa-svAdhyAya-sahAyakatayA mudraNavyavasthA'dyatanakAlInagItArthaiH svIkRtA, kevalaM nigUDharahasyAnAMchedasUtrANAM mudraNaM nAdRtamityaya vivekaH suspaSTaH / iha savRttikAnAmAgamazAstrANAM sampuTaH sampAditaH munivaraiH zrIdivyakIrtivijayagaNivaraiH, munivaraiH zrIpuNyakIrtivijayagaNivaraizcasAyujyena / itaH pUrvamanekavAramanekasthAnakaizcAgamazAstrANi smpaaditaani|tt paramparAyAmidaMsampAdanaM svayaMsiddhAM viziSTiM dhArayatItyetat prtykssmsti| atra divyakRpAvataraNaM tapAgacchAdhirAjapUjyapAdAcAryavaryazrImadvijayarAmacandrasUrIzvarANAm, suvizAlagacchAdhipati pUjyapAdAcArya shriimdvijymhodysuuriishvraannaanyc| prerakatvaJcAtra prmgiitaarthpuujypaadaacaaryvryshriimdvijyvickssnnsuuriishvraannaam| zrIzrIpAlanagarajainazvetAmbaramUrtipUjakasaGghana granthaprakAzane'smin jJAnadravyavyaya Ahata ityetadanumodanIyamasti / agre'pi saGko- // 3
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ AzIrvAdaH zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 4 // 'yamevameva lAbhAnvitobhavatviti bhRshmaashaasyte| amISAmAgamagranthAnAmadhyayanaM prasaratu shrmnnsNghe| zramaNaizcAgamAnAmamISAmupaniSadbhuta upadezaH prasaratu sakalazrIsaMghe- ityaashiirvaadH| tapAgacchAdhirAjapUjyapAdAcAryavaryazrImadvijayarAmacandrasUrIzvarANAM paTTAlaGkAkArANAM prazAntamUrtipUjyapAdAcAryavaryazrImadvijayajitamRgAGkasUrIzvarANAMcaraNakiGkaro vijyhembhuussnnsuuriH| kAndIvalI, muMbaI. vikrama saM0 2064 vIra saM0 2534 poSa suda 13
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIyam zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 5 // // prakAzakIyam // ||shriipaalngrmnnddn zrIAdinAthasvAmine nmH|||shriipaalngrmnnddn zrImunisuvratasvAmine nmH|| ||nmaami nityaM gururaamcndrm|| prathamarAjA, prathamamuni, ane prathamatIrthAdhipati, jagaduddhAraka, jagadvatsala, zrIdelavADA (mevADa) tIrthathI prAptathayela vizAlakAya adbhUta zrIAdinAthabhagavAna ane zrI munisuvratabhagavAnanI amIdRSTithI temaja zrIsaMghasanmArgadarzaka puNyanAmadheya paramArAdhyapAda suvizAlagacchAdhipati pUjyapAda AcAryadeva zrImadvijayarAmacandrasUrIzvarajI mahArAjAnI kRpAdRSTithI amArA zrITrasTanI sthApanA vi.saM. 2024 mAM thaI ane Aja sudhI uttarottara dharmanI Rddhi ane vRddhi thatI rahI che| zrIpAlanagara nAmane sArthaka karatuM amArUM TrasTa navA navA sImAMkanone aMkita krtuNrguNche| vi.saM. 2056 nIsAlamAMTrasTanA jJAnadravyanA sadvyaya mATe vinaMti karatAMsuvizuddhasaMyamI pUjyapAda AcAryadeva zrImadvijayavicakSaNasUrIzvarajI mahArAjAo AgamagraMthonA suMdararIte saMpAdana mATe upadeza karyo / jJAnakhAtAnA dravyano sadvyaya ane sAdhusAdhvIvargane saralatAthI adhyayana e amano hetu hto| ratalAma cAturmAsa birAjamAna suvizAla gacchAdhipati pUjyapAda AcAryadeva zrImadvijayamahodayasUrIzvarajImahArAjApAsejaI AjJA meLavI, saMpAdanakAryamATe mukhyapaNe pUjya munirAja zrIdivyakIrtivijayajI tathA pUjya munirAja zrIpuNyakIrti-8 vijayajI ma.sA., Arthika sahayoga mATe amArA TrasTamaNDaLe ane TrasTanI vinaMtithI mudraNa sudhInA Ayojana mATe zrIyuta ramaNalAla lAlacaMdajIojavAbadArI svIkArI jJAnabhaktino suMdaralAbha maLyAno AnaMda vyakta kryo| suMdara aneTakAu kAgaLa temaja suvAcya TAipa akSaro ane suzobhita chApakArya mATe pU. guruvaryornusatata mArgadarzana ane zrIyuta ramaNabhAInI jahamata atyaMta stutya ch|| zrIpAlanagara upAzrayamAMja alaga rIte eka suMdara AgamakakSa nuM nirmANa saMpanna thayu, kompyuTara-prIMTara-sophTavera, ityAdi sAmagrI vasAvI, AgamagraMtho upara AgamapraNetAnI dRSTinu siMcana thAya te mATe zrIgautamasvAmInI gurumUrti prasthApita karI / pavitratAnA hetuthI baheno
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIyam zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 6 // pAse A kAryano pratiSedha nirNIta karyo ane AgamakakSamAM paNa praveza niSedha karyo ane kampyuTaromAM kampojIMga-prUpharIDIMga kArya mAtra puruSavarganAM ApareTaro- eDITaro dvArA karAvavAno amala karyo / dararoja A kArya nA prAraMbhathI aMta sudhI dhUpa-dIpanA prajvalanapUrvaka apavitratAno nAza ane arcanIyatAnuMsthApana karavApUrvaka paramamaMgalakArI ane paramapavitra AgamagraMthonI garimA jALavavAno yathAzakya prayAsa kryo| jo ke AkArya to mAtra punaHsampAdananu cha / prAcInahastapratomAMthI saMzodhanakAryano athAga prayatna to AgamoddhAraka pUjya sAgarajI mahArAja (pUjya AnaMdasAgarasUrIzvarajI mahArAja) Adiko che jeno zreya to teonAphALeja jAya cha / anya saMzodhako ane saMpAdanono A saMpAdanamA upayoga karyo che teno ullekha te te sthaLo karyo che| . ___ gaNipiTaka oTale AcAryabhagavaMtonI atyaMta kiMmatI ane gupta sNptti| teno durupayoga na thAya mATe sAdhu-sAdhvIbhagavaMtone upayogamA AvatAM jJAnabhaMDAro tathA pU. AcAryAdi gurubhagavaMto jemane jarUra haze temane vitaraNa karavAnunakkI karyu ch| TrasTIgaNa zrI zrIpAlanagara jaina zve0 mUrtipUjaka derAsara TrasTa zrI zrIpAlanagara jaina zve0 mUrtipUjaka derAsara TrasTa zrIpAlanagara, 12 jamanAdAsa mehatA mArga, vAlakezvara, muMbaI - 400006. vikrama saM02063 vIra saM02533 // 6 //
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ sampAdakIyam caturtho vibhAgaH zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 7 // // smpaadkiiym|| ___ A-samantAt gamyate mokSaM prati yena sa AgamaH / devagurudharmavinayena sa AgamaH phalati, vidyA vinayena zobhate ityuktyanusAreNa saMsmaraNamAtreNa samAdhidAyakaM TINToimaNDanazrImuharIpArzvanAthaM natvA vyAkhyAnavAcaspatisanmArgadarzakadIkSAyugapravartakapUjyapAdAcAryadevezazrImadvijaya rAmacandrasUrIzvaraM saMyamamArgaprApakasamatAnidhiparamagurudevapUjyadarzanabhUSaNavijayaguruvaraMca praNamya idaM jJAnadharmarUpo granthaH prstuuyte| zrIAvazyakasUtrasya zrIhAribhadrIyaTIkAyAM caturthe vibhAge zrIkAyotsargAdhyayanaM tathA zrIpratyAkhyAnAdhyayanaM prruupitmsti| kAyotsargasya prarUpaNA 11 dvAreNa kriyate tadyathA 1. nikSepaH 2. ekArthikaH 3. vidhAnamArgaNA 4. kAlaparimANaM 5. bhedaparimANaM 6. azaThaH 7.zaThaH 8. vidhiH 9.doSaH 10.kasya 11. phalaM evaM kAyotsargasya svarUpaM doSAMzca jJAtvA zuddhakAyotsarge bhavyAnAM prayatnaH syAdevaM saMpUrNakAyasya utsargena AtmanaH zuddhasvarUpaM prakaTIbhUyAt / zrIkAyotsargAdhyayaneskhalanasaMbhave cikitsoktA / zrIpratyAkhyAnAdhyayane guNadhAraNA pratipAdyate / guNadhAraNA mulaguNottaraguNapratyAkhyAnarUpA sA asminnadhyayane nirUpitA / asminnadhyayane pratyAkhyAnaM SaTbhedena prarUpitam / tadyathA 1.pratyAkhyAtA 2. pratyAkhyeyaM 3. AnupUrvI 4. parSad 5. kathanavidhiH 6. phalaM pratyAkhyAnAdhyayanAnusAreNa pU. A. bha. zrIdevendrasUrIzvaraiH zrIpaccakkhANabhASye nava dvArANi navati cottaradvArANi prarUpitAni / bhavyajIvAH pratyAkhyAnena saMpUrNakAyasya utsarga kRtvA mokSa praapnuyuH| munipuNyakIrtivijayo gaNiH / zrI zrIpAlanagara jaina zve0 mUrtipUjaka derAsara TrasTa 12 jamanAdAsa mehatA mArga, muMbaI - 400006. vikrama saM02063 vIra saM0 2533 // 7 //
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyaka zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 niyuktarvi SayAnukramaH // 1 // // shriiaavshykniyuktervissyaanukrmH|| // caturtho vibhaagH|| sUtrANi-32-60(29), bhASya: 230-255 (26), niyuktigAthA:-1418-1523 (206) kramaH viSaya: sUtram bhASya: niyuktiH pRSThaH kramaH viSayaH sUtram bhASyaH niyuktiH pRSThaH paJcamaM 32-41 230-239 1348-1416 5.5 utsargasya nikSepAH (6) ekArthikAni (11) ca, kaayotsrgaadhyynm| (228-237) 1418-1554 / bhikSAcaryAyAM ceSTA, prAyazcittabhedAH (10) / - - 1418 1349 upsrge'bhibhvH| - - 1447-1452 1361 taduddhavAgantukavaNadRSTAnta: 5.6 sAMvatsariko'bhibhava:, sopnyH| - 1419-1427 1350 yoddhRdRssttaantshc| - - 1453-1458 1363 5.3 kAyotsarge nikSepaikArthikAdInina ucchritocchritAdi(11) dvArANi kAyasyotsargasya bhedAH (9) / - - 1459-1461 1364 ca nikssepaaH| - 230(228) 1428 1352 kAyotsargaguNAH, dhyAnagatikAyastaijasakArmaNaM-nikAya lakSaNaphale, dhyAnasthAna-, kAyo jIvanikAyaH, dravyakAyacarcA, na kevalaM manaH pariNAmo dhyAnabhaGgikazrute paryAyakAya: samUhaH, trividhaM dhyaanm| - - 1462-1478 1365 bhArakAya: kApotI, - 231-233 1429-1446 5.9 ucchritocchritAdi (9) svarUpaMkAryakArthikAni (13) / (229-231) dhyaancittyorbhedH| - - 1479-1496 1370 5.10 icchAmi ThAiuM 5.8 // 1 //
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 Avazyaka niryukterviSayAnukramaH // 2 // kramaH viSayaH sUtram bhASyaH niyuktiH pRSThaH / kramaH viSayaH sUtram bhASya: niyuktiH pRSThaH kaaussgg| 32(33) - - 1375 / arihaMtA 34(35) - 1389 5.11 tassa uttarIkaraNeNaM0 5.21 pukkhrvrddiivhe| 35(36) - 1392 annatthA 33(34) - - 1376 5.22 siddhANaM buddhaannN| 36(37) - 1394 5.12 ekamanaso'ticArajJAnaM 5.23 vrddhmaanstutitrym| - 524 1396 tataH zuddhizca / - 1497 1378 5.24 daivasikarAtrikayoH 5.13 divsaaticaaraaH| - - 1498 1379 . kAyotsargavyatyayaH, 5.14 mukhavastrikAdito'ticAra SaNmAsItapazcintanam / - - 1525-27 1397 cintanaM dhyAnaM c| - - 1499-1500 1380 5.25 kSAmaNeSu guruvAkyAni / - - 1528 1397 5.15 daivasikAdI gamatrayaM 5.26 kssaamnnaasuutrm| 37(38) - - 1399 tcchngkaasmaadhaane| - - 1501-1504 1380 5.27 pAkSikakSAmaNA- 38-41 5.16 mithyaadusskRtaakssraarthH|- - 1505-1506 1382 suutraanni| (39-42) - 1400 5.17 uttaraprAyazcittAdivyAkhyA / - - 1507-1509 1382 5.28 daivasikAdikAyo- - 234-2351529-1532 5.18 ucchrAsAdyanirumbhaNaM-, tsrgmaanm| (232-233) 1403 vAtanisargAdau yatanA, agnyaadhaakaaraaH| - - 1510-1516 1383 5.29 gamanAgamanAdI bhuktAdau vihAre 5.19 sasUrye bhUmi prekSya kAle uddezAdau ca kAyotsargaH, duHsvapne kAyotsargaH, gurordviguNaM daivasikaM nAvuttArAdau ca prtikrmnnvidhiH| - - 1517-1523 1385 kaayotsrgH| - 236(234)1533-38 1404 5.20 savvaloe 5.30 pAdasamA ucchaasaaH| - 1539 1407
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSThaH Avazyaka niyuktarviSayAnukramaH // 3 // zrIAvazyaka kramaH viSaya: sUtram bhASyaH niyuktiH pRSThaH / | krama: viSaya: sUtram bhASya: niyuktiH niyuktibhASya 15.31 nirmaaymutsrgH| - 237-2381540-43 1408 abhiyogeSu kArtika-varuNa zrAvakazrIhAri0 (235-236) bhikSUpAsakasaurASTradRSTAntA: aticAreSu vRttiyutam 5.32 kAyotsarge vidhiH, peyAazvApahRtanRpacauradurgandhikAdRSTAntAH bhAga-4 doSAzca (19) / - 1544-1547 1409 (363 paakhnnddin:)|42(43) - 5.33 vAsIcandanakalpasyopasargasahasya |6.4 sthUlaprANAtipAtapratyAkhyAnaM vratamAdyaM zuddhaH, subhadrAdyA dRSTAntAH (4) phalaM ca sAticAraM-koNakasAptapadikakSemadRSTAntAH, krkcvtkrmnaashH| - - 1548-1550 1411 (vrtvidhishc)| 43(44) - - 5.34 kAyotsarge 239 |6.5 sAticAraM dvitIyam, (koNakamathurA vnnikpribhaavnaa| - (237)1551-1554 1415 vAidRSTAntAH ) / 44(45) - SaSThaM 42-60240-2551555-1623 6.6 tRtIyaM sAticAram prtyaakhyaanaadhyynm| (238-253) 1417-1531 / (gosstthiishraavkH)| 45(46) - - pratyAkhyAnapratyAkhyAtRpratyAkhye 6.7 caturtha sAticAram yAni parSat kathanavidhiH phalaM ca (mAtrAdigamane dRSTAntAH, kacchadvArANi / - 240-245 1555 1417 kulputrkshc)| 46(47) - (238-243) 6.8 pazcamaM sAticAram 6.2 zrAvakabhedAH (32)(147 bhaGgAH) (lobhanandiH ) / 47(48) - aNuvratabhaGgAH / 6.9 digvataM sAticAram / 48(49) - (16808) / - - 1556-1561 1421 6.10 upabhogAdiparimANaM / 3 samyaktvAlApaka: sAticAraH saaticaarm| 49(50) - // 3 //
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 AvazyakaniryukterviSayAnukramaH vRttiyutam bhAga-4 // 4 // kramaH viSayaH sUtram bhASyaH niyuktiH pRSThaH / krama: viSayaH sUtram bhASyaH niyuktiH pRSTha: 6.11 karmAdAnAni / 50(51) - 1464 6.20 atikrAntaM koTisahitaM niyantritaM 6.12 anarthadaNDaH (prthmsNhnne)| - - 1568-1573 1488 saaticaarH| 51(52) - 1466 6.21 sAkArapratyAkhyAnaM / - 1574 1490 6.13 sAmAyike svarUpaM 6.22 nirAkAram / 1575 1491 zikSAdi bhedAH sarvapadA 6.23 dattyAdibhiH bhaNanamaticArAzca / 52(53) - 1469 | . kRtprimaannm| 1576 1492 6.14 digvrataM 6.24 nirvshessm| 1577 1493 saaticaarm| 53(54) - 1475 6.25 aGguSThamuSTyAdi saMketaM / 6.15 pauSadhopavAsaH pauruSyAdyaddhApratyAkhyAnaM ca / - - 1578-1579 1493 saaticaarH| 54(55) - 1476 6.26 ekavidhamekavidhenaitAni / - - 1580-1585 1495 6.16 atithi 6.27 zrAddhakulAnAM darzanaM dAnaM ca, sNvibhaagH| 55(56) - 1479 zuddhiSaTkapratijJA, zraddhAnajJAnavinayAnu6.17 aNuvratAdInAM kAla:, bhASaNAnupAlanAbhAvAH / - 246-255 1586 1497 samyaktvabhedAH, pratimAdyAH, saMlekhanA . (244-253) 'ticaaraaH| 56(57) - 1482 6.28 namaskArasahitam / 57(58) - 1501 8 6.18 uttaraguNe anAgatAtikrAntAdi (10) 6.29 aahaarbhedvyutpttii| - - 1587-1588 1502 prtyaakhyaanbhedaaH| - - 1563-1565 1485 6.30 sukhena zraddhArtha bhedaaH| - - 1589-1591 1503 6.19 anAgataM 6.31 zabdAdbhAva: pramANam / 1592 1504 pryussnnaaditpH| - - 1566-1567 1486 6.32 spRSTapAlitazobhitatIritakIrti // 4 //
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 5 // AvazyakaniryuktarviSayAnukramaH kramaH viSayaH sUtram bhASyaH niyuktiH pRSThaH taaraaddhpdaanaamrthH| - - 1593 1504 6.33 AzravadvArapidhAnAdi mokSAntaM phalam / - 1594-1596 1505 6.34 pratyAkhyAne aakaaraaH|- - 1597-1601 1506 6.35 pauruSIpratyAkhyAnam / 58(59) - 1506 8 6.36 ekAzanapratyAkhyAnam (vikRtau abhigrahe ca bhedaaH)| 59(60) - - 1508 6.37 vikRtau aSTanavAkAra sthaanm| - - 1602 1510 6.38 nirvikRtikapratyAkhyAnam / 60(61) / 1510 6.39 AcAmAmlabhedAH kuDaGgapaJcaka c| __- - 1603-1605 1511 6.40 vikRtiknirvikRtikvicaarH| - - 1606-1609 1515 6.41 paarisstthaapnikaavicaarH| 1610 1517 kramaH viSayaH sUtram bhASyaH niyuktiH pRSThaH 6.42 paarisstthaapnikaavidhiH|- - 1611-1612 1519 6.43 jJetarayozcaturbhaGgI, prtyaakhyaatRprtyaakhyaayksvruupm| - - 1613-1616 1520 6.44 dravye'zanAdi bhAve'jJAnAdi prtyaakhyeym| - 1617 1522 6.45 upasthitavinItAvyA kSiptopayuktAH prssdH| - - 1618 1523 6.46 AjJayA''jJAgrAhyo dRSTAntAditaro vAcyaH / 1524 6.47 pratyAkhyAnasya phale dhammilladAmantrako dRssttaantau| 1620 1525 6.48 prtyaakhyaanaanmokssH| - 1621 1527 6.49 jJAnakriyAnaye sthitapakSazca, caraNaguNasthitaH sAdhuriti / - - 1622-1623 1527 // iti zrIAvazyakaniryuktercaturthavibhAgasya vissyaanukrmH||
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5. paJcama madhyayanaM zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 kaayotsrgH| // 1348 // // aham / / // zrImadvijayarAmacandrasUrIzvarasmRti-granthamAlA-AgamAGkaH-40-granthAGkaH-29/4 // ||prthmtiirthpti-shriiaadinaathsvaamine namaH // aiM nmH|| caramatIrthapati-zrImahAvIrasvAmine nmH|| ||pnycmgnndhr-shriimtsudhrmsvaamine nmH|| // tapAgacchIya pUjyAcAryadeva-zrImadvijayadAna-prema-rAmacandrasUrIzvarebhyo namaH / / zrImadgaNadharavarasudharmasvAmiviracitaM zrImadbhadrabAhuzrutakevalitataniyuktiyutaM pUrvadharAcAryavihitabhASyabhUSitaM zrImadbhavavirahaharibhadrasUrisUtritavRttyalaGkataM shriiaavshyksuutrm| caturtho vibhAgaH ||ath kAyotsargAkhyaM pnycmmdhyynm|| vyAkhyAtaM pratikramaNAdhyayanamadhunA kAyotsargAdhyayanamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH- anantarAdhyayane vandanAdyakaraNAdinA skhalitasya nindA pratipAditA, iha tuskhalitavizeSato'parAdhavraNavizeSasaMbhavAdetAvatA'zuddhasya sataHprAyazcittabheSajenAparAdhavraNacikitsA pratipAdyate, yadvA pratikramaNAdhyayane mithyAtvAdipratikramaNadvAreNa karmanidAnapratiSedhaHpratipAditaH, // 1348 //
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1349 // 5. paJcamamadhyayana kAyotsargaH, niyuktiH 1418 prAyazcittabhedAH / yathoktaM- micchattapaDikkamaNa mityAdi, iha tu kAyotsargakaraNataH prAgupAttakarmakSayaH pratipAdyate, vakSyate ca-jaha karagao nikaMtai dAru jaMto puNo'vi vccNto| iya kiMtaMti suvihiyA kAussaggeNa kmmaaii||1|| kAussagge jaha suTThiyassa bhajati aNgmNgaaii| iya bhiMdaMti suvihiyA aTThavihaM kammasaMghAyaM ||2||ityaadi,athvaa sAmAyike cAritramupavarNitam, caturviMzatistave tvarhatAMguNastutiH, sAca jJAnadarzanarUpA, evamidaM tritayamuktam, asya ca vitathAsevanamaihikAmuSmikApAyaparijihIrSaNA gurornivedanIyam, tacca vandanapUrvakamityatastannirUpitam, nivedya ca bhUyaHzubheSvevasthAneSupratIpaMkramaNamAsevanIyamityanantarAdhyayane tannirUpitam, iha tu tathApyazuddhasyAparAdhavraNacikitsA prAyazcittabheSajAt pratipAdyate, tatra prAyazcittabhaiSajameva tAvadvicitraM pratipAdayannAha ni0- AloyaNa paDikkamaNe mIsa vivege tahA viussagge / tava cheya mUla aNavaTThayA ya pAraMcie ceva // 1418 // AloyaNaM ti AlocanAprayojanato hastazatAbahirgamanAgamanAdau gurovikaTanA, paDikkamaNe tti pratIpaMkramaNaM pratikramaNam, sahasA'samitAdau mithyAduSkRtakaraNamityarthaH, mIsa tti mizraM zabdAdiSu rAgAdikaraNe, vikaTanA mithyAduSkRtaM cetyarthaH, vivegetti vivekaH aneSaNIyasya bhaktAdeH kathaJcit gRhItasya parityAga ityarthaH, tathA viussaggetti tathA vyutsarga: kusvapnAdau kAyotsarga iti bhAvanA, tave tti karma tApayatIti tapa:- pRthivyAdisaMghaTanAdau nirviga(kR)tikAdi, chede tti tapasA durdamasya zramaNaparyAyacchedanamiti hRdayam, mUla tti prANAtipAtAdau punarvatAropaNamityarthaH, aNavaThThayA yatti hastatAlAdipradAnadoSAt duSTatarapariNAmatvAd vrateSu nAvasthApyate ityanavasthApyaH tadbhAvo'navasthApyatA, pAraMcie ceva tti puruSavizeSasya svaliGga upAyasavAlaja 7yathA krakaco nikRntati dAru yAn punarapi vrajan / evaM kRntanti suvihitAH kAyotsargeNa karmANi // 1 // kAyotsarge yathA susthitasya bhajyante aGgopAGgAni / evaM bhindanti suvihitA aSTavidhaM karmasaMghAtam / / 2 / / // 1349 //
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1350 // 5. paJcamamadhyayanaM kAyotsargaH, niyuktiH 1419-27 | vraNadRSTAntaH sopnyH| rAjapatnyAdyAsevanAyAM pArazcikaM bhavati, pAraM-prAyazcittAntamaJcati- gacchatIti pArazcikam, na tata UrdU prAyazcittamastIti gaathaarthH||1418 // evaM prAyazcittabhaiSajamuktam, sAmprataM vraNaH pratipAdyate, sa ca dvibhedaH- dravyavraNo bhAvavraNazca, dravyavraNa: zarIrakSatalakSaNaH, asAvapi dvividha eva, tathA cAha ni0-duviho kAyaMmi vaNo tadubbhavAgaMtuo annaayvvo| AgaMtuyassa kArai salladdharaNaM na iyarassa // 1419 // ni0- taNuo atikkhatuMDo asoNio kevalaM tae lggo| avaujjhatti sallo sallona malijjai vaNo u||1420|| ni0- lagguddhiyaMmi bIe malijjai paraM adUrage slle| uddharaNamalaNapUraNa dUrayaragae taiyagaMmi / / 1421 // ni0- mA veaNA u to uddharittu gAlaMti soNiya cutthe| rujjhai lahu~ti ciTThA vArijjai paMcame vnninno||1423|| ni0- rohei vaNaM chaThe hiyamiyabhoI abhuMjamANo vA / tittiamittaM chijjai sattamae puuimsaaii||1423 / / ni0- tahaviya aThAyamANo goNasakhaiyAirupphae vaavi| kIrai tayaMgacheosaaTThiosesarakkhaTThA // 1424 / / mUluttaraguNarUvassa tAiNo paramacaraNapurisassa / avarAhasallapabhavo bhAvavaNo hoi naayvvo||1|| (pra0) ni0- bhikkhAyariyAi sujjhai aiAro koI viyaDaNAe u / bIo asamiomitti kIsa sahasA agutto vaa?||1425 / / ni0- saddAiesurAgaMdosaMca maNA gao taiyagaMmi / nAuM aNesaNijjaM bhattAivigicaNa cutthe||1426|| ni0- ussaggeNavi sujjhai aiAro koi koi u taveNaM / teNavi asujjhamANaM cheyavisesA visohiMti // 1427 // dvividho-dviprakAraH kAyaMmi vaNo tti cIyata iti kAya:- zarIramityarthaH, tasmin vraNa:-kSatalakSaNaH, dvaividhyaM darzayatitasmAdudbhavo'syeti tadudbhavo- gaNDAdiH Agantukazca jJAtavyaH, AgantukaH kaNTakAdiprabhavaH, tatrAgantukasya kriyate zalyoddharaNaM // 1350 //
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1351 // 5. paJcamamadhyayanaM kAyotsargaH, niyukti: 1419-27 vraNadRSTAnta: sopnyH| netarasya-tadudbhavasyeti gaathaarthH||ydysy yathoddhiyate- uttaraparikarma kriyate dravyavraNa eva tadetadabhidhitsurAha- taNuo atikkhatuMDo iti tanureva tanukaM kRzamityarthaH, na tIkSNatuNDamatIkSNamukhamiti bhAvanA, nAsmin zoNitaM vidyata ityazoNitaM kevalaM navaraM tvaglagnam, uddhRtya avaujjhatti sallo tti parityajyate zalyaM prAkRtazailyA tu pulliGganirdezaH, sallo na malijjai vaNo ya na ca mRdyate vraNaH, alpatvAt zalyasyeti gaathaarthH||prthmshlyje ayaM vidhiH, dvitIyAdizalyaje punarayaM- lagguddhiyaMmi lagnamuddhRtaM lagnoddhRtaM tasmin dvitIye kasmin?- adUragate zalya iti yogaH; manAga dRDhalagna iti bhAvanA, atra malijjai paraM ti mRdyate yadi paraM vraNa iti uddharaNaM zalyasya, marddanaM vraNasya, pUraNaM karNamalAdinA tasyaivaitAni kriyante dUragate tRtIye zalya iti gaathaarthH|maa veyaNA u to uddharettu gAlaMti soNiya cutthe| rujjhau lahuti ciTThA vArijjai iti mA vedanA bhaviSyatIti tata uddhRtya zalyaM gAlayanti zoNitaM caturthe zalya iti, tathA ruhyatAM zIghramiti ceSTA- parispandanAdilakSaNA vAryate-niSidhyate, paJcame zalye uddhRte vraNo'syAstIti vraNI tasya vraNinaH raudrataratvAcchalyasyeti gaathaarthH|| rohei vaNaM chaThe iti rohayati vraNaM SaSThe zalye uddhRte sati hitamitabhojI hitaM- pathyaM mitaM-stokaM abhuJjanveti, yAvacchalyena dUSitaM tattiyamittaM ti tAvanmAnaM chidyate, saptame zalya uddhRte kiM?- pUtimAMsAdIti gaathaarthH|| tahaviya aThAye ti tathApi ca aTThAyamANe tti atiSThati sati visarpatItyarthaH, gonasabhakSitAdau raSka (rumpha) kaivApi kriyate, tadaGgacheda: sahAsthikaH, zeSarakSArthamiti gAthArthaH / evaM tAvad dravyavraNastaccikitsA ca pratipAditA, adhunA bhAvavraNaH pratipAdyate___ mulUttaraguNarUvassa gAhA, iyamanyakartRkI sopayogA ceti vyAkhyAyate, mUlaguNA:- prANAtipAtAdiviramaNalakSaNAH piNDavizuddhyAdayastu uttaraguNAH, ete eva rUpaM yasya samUlaguNottaraguNarUpastasya, tAyinaH, paramazcAsau caraNapuruSazceti smaasH| // 135
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1352 // 5. paJcamamadhyayanaM kAyotsargaH, | niyuktiH 1428 kaayotsrgnikssepaaH| tasya aparAdhAH- gocarAdigocarA: ta eva zalyAni tebhyaH prabhavaH- sambhavo yasya sa tathAvidhaH bhAvavraNo bhavati jJAtavya iti gaathaarthH||saamprtmsyaanekbhedbhinnsy bhAvavraNasya vicitraprAyazcittabhaiSajena cikitsA pratipAdyate, tatra bhikkhAyariyAi bhikSAcaryAdiH zudhyatyaticAraH kazcidvikaTanayaiva- AlocanayaivetyarthaH, AdizabdA vicArabhUmyAdigamanajo gRhyate, iha cAticAra eva vraNaH2, evaM sarvatra yojyam, bitiutti dvitIyo vraNa: apratyupekSite khelavivekAdau hA asamito'smIti sahasA agupto vA mithyAduSkRtamiti vicikitsetyayaM gaathaarthH|| zabdAdiSu iSTAniSTeSu rAga dveSaM vA manasA (manAka) gataH atra taio tRtIyo vraNaH mizrabhaiSajyacikitsyaH, AlocanApratikramaNazodhya ityarthaH, jJAtvA aneSaNIyaM bhaktAdi vigiJcanA caturtha iti gAthArthaH // ussaggeNavi sujjhai kAyotsargeNApizuddhyati aticAraH kazcit, kazcit tapasA pRthivyAdisaMghaTanAdijanyo nirvigatikAdinA SaNmAsAntena, tenApyazuddhyamAnastathAbhUtaM gurutaraM chedavizeSA vizodhayantIti gaathaarthH||14191427|| evaM saptaprakArabhAvavraNacikitsApi pradarzitA, mUlAdIni tuviSayanirUpaNadvAreNa svasthAnAdavaseyAni, neha vitanyante, ityuktamAnuSaGgikam, prastutaM prastumaH- evamanenAnekasvarUpeNa-sambandhenAyAtasya kAyotsargAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi saprapaJcAni vaktavyAni, tatra nAmaniSpanne nikSepe kAyotsargAdhyayanamiti kAyotsargaH adhyayanaM ca, tatra kAyotsargamadhikRtya dvAragAthAmAha niyuktikAraH ni0- nikkheve 1 gaTTha 2 vihANamaggaNA 3 kAla 4 bheyaparimANe 5 / asaDha 6 saDhe7 vihi 8 dosA 9 kassatti 10 phalaMca 11 daaraaii||1428|| nikkhevegaTThavihANa nikkheveti kAyotsargasya nAmAdilakSaNo nikSepa: kAryaH egaTThatti ekArthikAni vaktavyAni vihANamaggaNa | // 1352 //
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhyayana zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1353 // 1429-46 yaadiH| tti vidhAnaM bhedo'bhidhIyate bhedamArgaNA kAryA kAlabhedaparimANe tti kAlaparimANamabhibhavakAyotsargAdInAM vaktavyam, / 5. paJcamabhedaparimANamutsRtAdikAyotsargabhedAnAM vaktavyaM yAvantasta iti, asaDhasaDhe tti azaThaH zaThazca kAyotsargakartA vaktavya: vihita kAyotsargaH, tti kAyotsargakaraNavidhirvAcya: dosa tti kAyotsargadoSA vaktavyA: kassatti kasya kAyotsarga iti vaktavyaM phala tti aihikAmu | bhASya:230 SmikabhedaMphalaM vaktavyaM 'dArAIti etAvanti dvArANIti gaathaasmaasaarthH||1428 ||vyaasaarthN tu pratidvAraM bhASyakRdevAbhidhA- niyuktiH syati / tatra kAyasyotsargaH kAyotsarga iti dvipadaM nAmetikRtvA kAyasya utsargasya ca nikSepaH kArya iti / tathA cAha gatikAya bhASyakAra: nikAyakAya bhA0-kAe ussaggaMmi ya nikkheve hu~ti dunni u vigappA / eesiM duNhaMpI patteya parUvaNaM vucchaM / / 230 // (228) jIvanikAkAe ussaggaMmi ya kAye kAyaviSayaH utsarge ca- utsargaviSayazca evaM nikSepe-nikSepaviSayau bhavataH dvau eva vikalpodvAveva bhedau, anayordvayorapi kAyotsargavikalpayoH pratyekaM prarUpaNAM vakSya iti gaathaarthH|| 230 // ni0- kAyassa u nikkhevo bArasao chakkao a ussagge / eesiM tu payANaM patteya parUvaNaM vucchaM / 1429 // ni0- nAmaMThavarNasarIre gaI nikAyatthikArya davieM y| mAuya saMgaha pajjavaM 'bhAre taha bhAvakAe y||1430|| ni0- kAo kassai nAmaMkIrai dehovi vuccaI kaao| kAyamaNiovivuccai baddhamavi nikAyamAhaMsu // 1431 // ni0- akkhe varADae vA kaDhe putthe ya cittakamme y| sabbhAvamasambhAvaM ThavaNAkAyaM viyANAhi // 1432 / / ni0-lippagahatthI hatthitti esa sabbhAviyA bhave ThavaNA / hoi asabbhAve puNa hatthitti nirAgiI akkho||1433|| ni0-orAliyaveuvviyaAhAragateyakammae ceva / eso paMcaviho khalu sarIrakAo muNeyavvo // 1434 // // 1353 //
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1354 // causuvi gaIsu deho neraiyAINa josa gaikAo / eso sarIrakAo visesaNA hoI gikaao||1||(pr0) ni0- jeNuvagahio vaccai bhavaMtaraM jaccireNa kaalenn| eso khalu gaikAo sateyagaM kammagasarIraM / / 1435 // ni0- niyayamahiovakAojIvanikAo nikaaykaaoy| atthittibahupaesA teNaM paMcatthikAyA u||1436 // bhA0-jaMtu purakkhaDabhAvaMdaviyaM pacchAkaDaM va bhaavaao| taM hoi davvadaviyaM jaha bhavio dvvdevaaii||231 / / (229) bhA0- jai asthikAyabhAvo apaeso hujja atthikAyANaM / pacchAkaDuvva to te havija davvatthikAyA va // 232 // (230) ni0-tIyamaNAgayabhAvaMjamatthikAyANa natthi atthittaM / tena ra kevalaesuMnatthI davvatthikAyattaM // 1437 / / ni0- kAmaM bhaviyasurAisu bhAvo soceva jattha vaTuMti / esso na tAva jAyai tena ra te davvadevutti // 1438 // ni0- duhao'NaMtararahiyA jai evaM to bhavA aNaMtaguNA / egassa egakAle bhavA na jujaMti u aNegA // 1439 / / ni0- duhao'NaMtarabhaviyaM jaha ciTThai AuaMtu jaMbaddhaM / hunjiyaresuvi jai taM davabhavA hujja to te'vi // 1440 // ni0-saMjhAsu dosusUro adissamANo'vi pappa samaIyaM / jaha obhAsai khittaM taheva eyapi nAyavvaM // 1441 // bhA0-mAuyapayaMti neyaM navaraM annovijo payasamUho / so payakAo bhannai je egapae bahU atthaa||233|| (231) ni0-saMgahakAo'NegAvi jattha egavayaNeNa ghippaMti |jh sAligAmaseNA jAo vasahI (ti) niviTThatti // 1442 // ni0- pajjavakAopuNa huMti pajjavA jattha piMDiyA bhve| paramANuMmivikvaMmivijaha vannAI aNaMtaguNA // 1443 // ni0- ego kAo duhA jAo ego ciTThai ego maario| jIvaMto amaeNa mArio taM lava mANava! keNa heunnaa?||1444 // ni0- duga tiga cauro paMca va bhAvA bahuA va jattha vaTuMti / so hoi bhAvakAo jIvamajIve vibhAsA u||1445 // 5. paJcama| madhyayanaM kAyotsargaH, niyuktiH 1429-46 gatikAya nikAyakAya jiivnikaayaadiH| bhASyaH 231-233 // 1354 //
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1355 // ni0- kAe sarIra dehe buMdI yacaya uvacae ya sNghaae| ussaya samussae vA kalevare bhattha taNa paannuu||1446|| 5. paJcamatatra kAyassa u nikkhevo kAyasya tu nikSepaH kArya iti bArasau tti dvAdazaprakAraH / chakkao ya ussagge SaTkazcotsargaviSayaH madhyayanaM kAyotsargaH, SaTprakAra ityarthaH, pazcArTsa nigadasiddhaM tatra kAyanikSepapratipAdanAyAha- nAma ThavaNA nAmakAya: sthApanAkAyaH zarIrakAyaH niyuktiH gatikAyaH nikAyakAyaH astikAyaH dravyakAyazca mAtRkAyaH saMgrahakAya: paryAyakAya: bhArakAyaH tathA bhAvakAyazceti 1429-46 gatikAya gaathaasmaasaarthH||vyaasaarthN tu pratidvArameva vyAkhyAsyAmaH, tatra nAmakAyapratipAdanAyAha-kAo kassavittikAya: kasyacit / / nikAyakAya padArthasya sacetanAcetanasya vA nAma kriyate sa nAmakAyaH, nAmAzritya kAyo nAmakAyaH, tathA deho'pi-zarIrasamucchrayo'pi jIvanikAucyate kAyaH, tathA kAcamaNirapi kAyo bhaNyate, prAkRte tu kaayH| tathA baddhamapi kiJcillekhAdi nikAyamAhaMsu tti yaadiH| bhASyaH nikAcitamAkhyAtavantaH, prAkRtazailyA nikAyeti gAthArthaH,gataM nAmadvAram, adhunA sthApanAdvAraM vyAkhyAyate- akkhevarADae |231-233 akSe-candanake varATake vA- kapaIke vA kASThe-kuTTime puste vA vastrakRte citrakarmaNi vA pratIte, kimityAha-sato bhAvaH sadbhAva: tathya ityarthaH tamAzritya, tathA asato bhAva: asadbhAva: atathya ityarthaH, taM cAzritya, kiM?- sthApanAkAyaM vijAnAhIti gAthArthaH ||1431||saamaanyen sadbhAvAsadbhAvasthApanodAharaNamAha- leppagahatthI yadiha lepyakahastI hastIti sthApanAyAM nivezyate esa sabbhAviyA bhave ThavaNa tti eSA sadbhAvasthApanA bhavatIti, bhavatyasadbhAve punarhastIti nirAkRti:hastyAkRtizUnya eva caturaGgAdAviti / tadevaMsthApanAkAyo'pi bhAvanIya itigAthArthaH ||1432||shriirkaayprtipaadnaayaah // 1355 // orAliyaveubviya udAraiH pudgalairnirvRttamaudArikaM vividhA kriyA vikriyA tasyAM bhavaM vaikriyaM prayojanArthinA Ahriyata ityAhArakaM tejomayaM taijasaM karmaNA nirvRttaM kArmaNam, audArikaM vaikriya AhArakaM taijasaM kArmaNaM caiva eSa paJcavidhaH khalu zIryanta iti
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1356 // zarIrANi zarIrANyeva pudgalasaGghAtarUpatvAt kAya:zarIrakAya: vijJAtavya itigaathaarthH||gtikaayprtipaadnaayaah- causuvi 5. paJcamagai iyamapyanyakartRkI gAthA sopayogeti ca vyAkhyAyate-catasRSvapigatiSu-nArakatiryagnarAmaralakSaNAsudeho tti zarIrasamucchrayo madhyayanaM kAyotsargaH, nArakAdInAM yaH sa gatau kAya itikRtvA gatikAyo bhaNyate, atrAntare Aha codaka:- eso sarIrakAu tti nanveSa zarIrakAya | niyuktiH uktaH, tathAhi-naudArikAdivyatiriktA nArakatiryagAdidehA iti, AcArya Aha-visesaNA hoti gatikAo vizeSaNAd- 1429-46 gatikAya vizeSaNasAmarthyAd bhavati gatikAyaH, vizeSaNaM cAtra gatau kAyo gatikAya:, yathA dvividhAH saMsAriNa:- trasA: sthAvarAzca, nikAyakAya punasta eva strIpuMnapuMsakavizeSeNa bhidyanta ityevamatrApIti gaathaarthH|| athavA sarvasattvAnAmapAntarAlagatau ya: kAya: saDa jIvanikAgatikAyo bhaNyate, tathA cAha- jeNuvagahio yenopagRhIta- upakRto vrajati- gacchati bhavAdanyo bhava: bhavAntaraM tat, etaduktaM yaadiH| bhASyaH bhavati-manuSyAdimanuSyabhavAt cyutaH yenAzrayeNA (zrito') pAntarAle devAdibhavaMgacchatisagatikAyobhaNyate,taMkAlamAnato 231-233 darzayati- yaccireNa kAleNaM ti sa ca yAvatA kAlena samayAdinA vrajati tAvantameva kAlamasau gatikAyo bhaNyate eSa khalu gatikAya:, svarUpeNaiva darzayannAha- sateyagaM kammagasarIraM kArmaNasya prAdhAnyAt saha taijasena vartata iti sataijasaM kArmaNazarIraM gatikAyastadAzrayeNApAntarAlagatau jIvagateriti bhAvanI (yama) yaM gAthArthaH / / nikAyakAyaH pratipAdyate tatra- niyaya tti gAthArddha vyAkhyAyate niyayamahio va kAo jIvanikAya tti niyato-nitya: kAyo nikAyaH, nityatA cAsya triSvapi kAleSu bhAvAt adhiko vA kAyo nikAyaH, yathA adhiko dAho nidAha iti, AdhikyaM cAsya dharmAdharmAstikAyApekSayA svabhedApekSayA vA, tathAhi- ekAdayo yAvadasaGkhayeyAH pRthivIkAyikAstAvat kAyasta eva svajAtIyAnyaprakSepApekSayA nikAya iti, evamanyeSvapi vibhASetyevaM jIvanikAyasAmAnyena nikAyakAyo bhaNyate, athavA jIvanikAyaH pRthivyAdibheda // 1356 //
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1357 // bhinnaH SaDDidho'pi nikAyo bhaNyate tatsamudAyaH, evaM ca nikAyakAya iti, gataM nikAyakAyadvAram / adhunA'stikAyaH pratipAdyate, tatredaM gAthAzakalaM atthittibahupadesA teNa paMcatthikAyA u astItyayaM trikAlavacano nipAtaH, abhUvan bhavanti bhaviSyanti ceti bhAvanA, bahupradezAstu yatastena paJcaivAstikAyA: tuzabdasyAvadhAraNArthatvAnna nyUnA nApyadhikA iti, anena ca dharmAdharmAkAzAnAmekadravyatvAdastikAyatvAnupapattiraddhAsamayasya ca e(ane)katvAdastikAyatvApattirityetat parihatamavagantavyam, te cAmI paJca, tadyathA- dharmAstikAyo'dharmAstikAyaH AkAzAstikAyaH jIvAstikAya: pudgalAstikAyazcetyastikAyA iti hRdayamayaM gaathaarthH||saamprtN dravyakAyAvasarastatastatpratipAdanAyAha jaMtu purakkhaDa tti yad dravyamiti yoga: tuzabdo vizeSaNArthaH kiM vizinaSTi?- jIvapudgaladravyam, na dharmAstikAyAdi, tatazcaitaduktaM bhavati- yad dravyaM- yad vastu puraskRtabhAvamiti- puraH- agrataH kRto bhAvo yeneti samAsaH, bhAvino bhAvasya yogyamabhimukhamityarthaH / pacchAkaDaM va bhAvAo tti vAzabdasya vyavahitaH sambandhaH, tatazcaivaM prayogaH- pazcAtkRtabhAvam, vAzabdo vikalpavacanaH pazcAt kRtaH prApyojjhito bhAva:- paryAyavizeSalakSaNo yena sa tathocyate, etaduktaM bhavati- yasmin bhAve varttate dravyaM tato yaH pUrvamAsId bhAvaH tasmAdapetaM pazcAtkRtabhAvamucyate, taM hoti davvadaviyaM taditthaMbhUtaM dviprakAramapi bhAvino bhUtasya ca bhAvasya yogyaM davvaM ti vastu vastuvacano hyeko dravyazabdaH, kiM?- bhavati dravyam, bhavatizabdasya vyavahitaH sambandhaH, itthaM dravyalakSaNamabhidhAyAdhunodAharaNamAha-jaha bhaviodavvadevAdi yathetyudAharaNopanyAsArtha: bhavyo-yogya: dravyadevAdiriti, iyamatra bhAvanA-yo hi puruSAdirmRtvA devatvaM prApsyati baddhAyuSkaH abhimukhanAmagotrovA sa yogyatvAd dravyadevo'bhidhIyate, evamanubhUtadevabhAvo'pi, AdizabdAd dravyanArakAdigrahaH paramANugrahazca, tathAhi- asAvapi vyaNukAdikAyayogyo bhavatyeva, 5. paJcamamadhyayanaM kAyotsargaH, niyuktiH 1429-46 gatikAya nikAyakAya jiivnikaayaadiH| bhASyaH 231-233 // 1357 //
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1358 // bhASyaH tatazcetthaMbhUtaM dravyaM kAyo bhaNyata iti gaathaarthH|| 1436 / / Aha-kimiti tuzabdavizeSaNAjIvapudgaladravyamaGgIkRtya 5. paJcamadharmAstikAyAdInAmiha vyavacchedaH kRta iti?, atrocyate, teSAM yathoktaprakAradravyalakSaNAyogAt, sarvadaivAstikAyatvalakSaNa madhyayanaM kAyotsargaH, bhAvopetatvAd, Aha ca bhASyakAra:- jai atthikAyabhAvo yadyastikAyabhAvaH astikAyatvalakSaNaH, iya eso hojja asthikAyANaM niyuktiH - iya evaM yathA jIvapudgaladravye viziSTaparyAya iti eSyan- AgAmI bhavet, keSAM?- astikAyAnAM-dharmAstikAyAdInAmiti, 1429-46 gatikAya vyAkhyAnAd vizeSapratipattiH, tathA pazcAtkRto vA yadi bhavet to te havijja davvatthikAya tti tataste bhaveyuriti dravyAstikAyA nikAyakAya itigAthArthaH, yatazca-tIyamaNAgaya atItaM- atikrAntamanAgataM bhAvaM yad- yasmAt kAraNAdastikAyAnAM-dharmAstikAyAdInAM jIvanikAnAsti-na vidyate astitvaM-vidyamAnatvam, kAyatvApekSayA sadaiva yogAditi hRdayam, teNa ra tti tena kila kevalaM-zuddhaM teSu / yaadiH| dharmAstikAyAdiSu nAsti-na vidyate, kiM?-davvatthikAya tti dravyAstikAyatvam, sadaiva tdbhaavyogaaditigaathaarthH||1437 // 8 |231-233 Aha- yadyevaM dravyadevAdyudAharaNoktamapi dravyaM na prApnoti, sadaiva sadbhAvayogAt, tathAhi- sa eva tasya bhAvo yasmin varttate iti| atra gururAha- kAmaM bhaviyasurAdi kAmamityanumataM yathA bhaviyasurAdiSu bhavyAzca te surAdayazceti vigrahaH AdizabdAt dravyanArakAdigrahaH teSu- tadviSaye vicAre bhAvaH sa eva yatra varttate tadAnIM manuSyAdibhAva iti, kiMtu eSyo-bhAvI na taavjjaayte| tadA, teNa ra te davvadeva tti tena te kila dravyadevA iti, yogyatvAd, yogyasya ca dravyatvAt, na caita dharmAstikAyAdInAmasti, eSyakAle'pi tadbhAvayuktatvAdeveti gAthArthaH // 1438 // yathoktaM dravyalakSaNamavagamya tadbhAve'tiprasaGgaM ca manasyAdhAyAha codaka :- duhao'NaMtararahiyA duhautti vartamAnabhAvasthitasya ubhayata eSyakAle'tItakAleca aNaMtararahiyatti anantarau eSyAtItau anantarau ca taurahitau ca vartamAnabhavabhAveneti prakaraNAd gamyate anantararahitau tAvapi jai tti yadi tasyocyate evaM to bhavA // 1358 //
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1359 // gatikAya bhASyaH aNaMtaguNa tti evaM sati tato bhavA anantaguNAH, tadbhavadvayavyatiriktA varttamAnabhavabhAvena rahitA eSyA atikrAntAzca 5. paJcamate'pyucyeraMstatazca tadapekSayApi dravyatvakalpanA syAt, athocyeta-bhavatvevameva kA no hAniriti?, ucyate, ekasya-puruSAdereka- madhyayana kAyotsargaH, kAle- puruSAdikAle bhavA na yujyante-na ghaTante aneke- bahava iti gAthArthaH // 1439 // itthaM codakenokte gururAha niyuktiH duhao'NaMtarabhaviyaM duhau tti vartamAnabhave vartamAnasya ubhayataH eSye'tIte cAnantarabhavikam, puraskRtapazcAtkRtabhavasambandhItyuktaM 1429-46 bhavati, yathA tiSThati AyuSkameva tuzabdasyAvadhAraNArthatvAt, na zeSaM karma vivakSitaM yad bddhmyNgaathaarthH||1440||purskRt nikAyakAya bhavasambandhi tribhAgAvazeSAyuSka: sAmAnyena tasminneva bhave vartamAno badhnAti, pazcAtkRtasambandhi punastasminneva bhave vedyti| jIvanikAatiprasaGganivRttyarthamAha- hojiyaresuvi jai taM davvabhavA hojja tA te'vi bhavet itareSvapi-prabhUteSvatIteSu yad baddhamanAgateSu ca / yaadiH| yad bhokSyate yadi tasminneva bhave vartamAnasya dravyabhavA bhaveraMstataste'pi, tadAyuSkakarmasambandhAditi hRdayam, na caitadasti, 231-233 tasmAdasaccodakavacanamiti gaathaarthH||1441|| asyaivArthasya prasAdhakaM lokapratItaM nidarzanamabhidhAtukAma Aha- saMjhAsu dosu sUro sandhyA ca sandhyA ca sandhye tayoH sandhyayordvayoH pratyUSapradoSapratibaddhayoH sUrya- Aditya: adRzyamAno'pianupalabhyamAno'pi prApaNIyaM- prApyaM samatikrAntaM- samatItaM ca yathA'vabhAsate- prakAzayati kSetram, tadyathA- pratyuSasandhyAyAMpUrvavidehaM bharataMca, pradoSasandhyAyAMtu bharatamaparavidehaM ca, tathaiva- yathA sUryaH idamapi prakrAntaM jJAtavyaM-vijJeyamiti, etaduktaM bhavati- vartamAnabhave sthita: puraskRtabhavaM pazcAtkRtbhavaM ca AyuSkakarma sadvyatayA spRzati, prakAzenAdityavaditi gaathaarthH||1442||adhunaa mAtRkAkAyaH pratipAdyate, (mAtRke'pi)mAtRkApadAni uppaNNeti ve tyAdIni tatsamUho mAtRkAkAyaH, anyo'pi tathAvidhapadasamUho bahvartha iti, tathA cAha bhASyakAra:- mAuyapayaM ti mAtRkApadamiti NemaMNemaM ti cihnam, // 1359 //
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1360 // navaramanyo'pi yaH padasamUhaH- padasaGghAta:sa padakAyo bhaNyate mAtRkApadakAya iti bhAvanA, viziSTaH padasamUhaH, kiM0?-je. 5. paJcamaegapae bahU atthA yasminnekapade bahavaH arthAsteSAM padAnAM yaH samUha iti, pAThAntaraM vA jassekapade bahU attha tti gaathaarthH|| madhyayana kAyotsargaH, 1443 // saMgrahakAyapratipAdanAyAha- saMgahakAo NegA saMgrahaNaM saMgrahaH sa eva kAyaH, sa kiMviziSTa? ityAha- NegAvi jattha niyuktiH egavayaNeNa gheppati tti prabhUtA api yatraikavacanena dizyanto gRhyante, yathA zAligrAma: senA jAto vasati niviTThatti, yathAsaGkhyam, 1429-46 gatikAya prabhUteSvapi stambeSu satsu jAta: zAliriti vyapadezaH, prabhUteSvapi puruSavilayAdiSu vasati grAmaH, prabhUteSvapi hastyAdiSu nikAyakAya niviSTA seneti, ayaM zAlyAdirarthaH saGgrahakAyo bhaNyate iti gaathaarthH||1444 // sAmprataM paryAyakAyaM darzayati-pajjavakAo jIvanikAparyAyakAyaHpunarbhavati, paryAyA-vastudharmA yatra-paramANvAdau piNDitA bahavaH, tathA ca paramANAvapikasmiMzcit sAMvyavahArike yaadiH| yathA varNagandharasasparzA anantaguNA: anyApekSayA, tathA coktaM- kAraNameva tadantyaM sUkSmo nityazca bhavati paramANuH / ekarasavarNagandho dvisparzaH kAryaliGgazca ||1||s caikastiktAdirasastadanyApekSayA tiktataratiktatamAdibhedAdAnantyaM pratipadyate, paJcavarNAdiSvapi vibhASetyayaM gaathaarthH| adhunA bhArakAyastatra gAthA- ekko kAo duhA jAo ekaH kAya:-kSIrakAyaH dvidhA jAtaH, ghaTadvaye nyAsAt, tatra ekastiSThati, eko mAritaH, jIvan mRtena mAritastadetallaveti- brUhi he mAnava! kena kAraNena?, kathAnakaM yathA / pratikramaNAdhyayane pariharaNAyAmiti gAthArthaH, bhArakAyazcAtra kSIrabhRtakumbhadvayopetA kApotI bhaNyate, bhArazcAsau kAyazca bhArakAyaH, aNNe bhaNaMti-bhArakAya: kApotyevocyate iti ||1445||bhaavkaayprtipaadnaayaah* dugatigacauro dvau trayazcatvAraH paJca vA bhAvA- audayikAdayaH prabhUtA vA'nye'pi yatra sacetanAcetane vastuni vidyante sa. bhavati bhAvakAyaH, bhAvAnAM kAyo bhAvakAya iti, jIvamajIve vibhAsA u jIvAjIvayorvibhASA khalvAgamAnusAreNa kAryeti bhASyaH 231-233 // 1360 //
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1361 // 5. paJcamamadhyayana kAyotsargaH, niyuktiH 1447-52 utsargasya nikssepaaH| gAthArthaH // 1446 // mUladvAragAthAyAM kAyamadhikRtya gataM nikSepadvAram, adhunaikArthikAnyucyante, tatra gAthA- kAyaH zarIraM dehaH bondI caya upacayazca saGkAta ucchUyaH samucchrayazca kaDevaraM bhastrA tanuH pANuriti gAthArthaH // 231 // mUladvAragAthAyAM kAyamadhikRtyoktAnyekArthikAni, adhunA utsargamadhikRtya nikSepa: ekArthikAni cocyante, tatra nikSepamadhikRtyAha ni0- nAmaMThavaNAdavie khitte kAle taheva bhAve y| eso ussaggassa u nikkhevo chavviho hoi||1447 // ni0- davvujjhaNA ujaMjeNa jattha avakirai dvvbhuuovaa| jaMjattha vAvi khitte jaMjaccira jaMmi vA kAle // 1448 // ni0- bhAve pasatthamiyaraMjeNa va bhAveNa avakirai jNtu| assaMjamaM pasatthe apasatthe saMjamaMcayai // 1449 // ni0- kharapharusAisaceyaNamaceyaNaM durbhigNdhvirsaaii| daviyamavi cayai doseNa jeNa bhAvujjhaNA saau||1450|| ni0- ussagga viussaraNujjhaNA ya avagiraNa chaDDaNa vivego| vajaNa cayaNummuaNA parisADaNa sADaNA ceva // 1451 // ussage nikkhevo caukkao chakkao akaayvvo| nikkhevaM kAUNaM parUvaNA tassa kAyavvA // 1 // (pra0) ni0- so ussaggo duviho ciTThAe abhibhave ya naayvvo| bhikkhAyariyAi paDhamo uvasaggabhijuMjaNe biio||1452|| nAmaMThavaNAdavie arthamadhikRtya nigadasiddhA, vizeSArthaM tu pratidvAraM prapaJcena vakSyAmaH, tatrApi nAmasthApane gatArthe, dravyotsargAbhidhitsayA punarAha- davvujjhaNA ujaMjeNa dravyojjhanA tu dravyotsargaH svayameva janti yad dravyamaneSaNIyaM avakirati tti yoga: avakirati- utsRjati jeNe ti yena karaNabhUtena pAtrAdinotsRjati, jattha tti yatra dravye utsRjati dravyabhUto vAanupayukto vA utsRjati eSa dravyotsargo'bhidhIyate / kSetrotsarga ucyate jaM jattha vAvi khette tti yatkSetraM dakSiNadezAdyutsRjati yatra vA'pi kSetre utsargo vyAvaya'te eSa kSetrotsargaH, kAlotsarga ucyate- jaM jaccira jammi vA kAle tti yatkAlamutsRjati yathA // 1361 //
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1362 // bhojanamadhikRtya rajanIM sAdhavaH jacciraM ti yAvantaM kAlamutsargaH, yasmin vA kAle utsargo vyAvarNyate eSa kAlotsarga iti 5. pnycmgaathaarthH||1448 ||bhaavotsrgprtipaadnaayaah madhyayanaM kAyotsargaH, bhAve pasatthamiyaraM bhAve tti dvAraparAmarzaH, bhAvotsargo dvidhA- prazastaM-zobhanaM vastvadhikRtya itaraM ti aprazastamazobhanaM ca, niyuktiH tathA yena bhAvenotsarjanIyavastugatena kharAdinA avakirati jantu utsRjati yat tatra bhAvenotsarga iti tRtIyAsamAsaH, tatra 1447-52 utsargasya asaMyama prazaste bhAvotsarge tyajati, aprazaste tu saMyamaM tyajatIti gAthArthaH / / 1449 / / yaduktaM yena vA bhAvanotsRjati nikssepaaH| tatprakaTayannAha- kharapharusAisaceyaNa kharaparuSAdisacetanaM kharaM- kaThinaM paruSaM- durbhASaNopetaM acetanaM durabhigandhavirasAdi yad / dravyamapi tyajati doSeNa yena kharAdinaiva bhAvujjhaNA sA u bhAvanotsarga iti gaathaarthH||1450 / / gataM mUladvAragAthAyAmutsargamadhikRtya nikSepadvAram, adhunaikArthikAnyucyante, tatreyaM gAthA- ussagga viussaraNu utsargaH vyutsarjanA ujjhanA ca avakiraNaM chardanaM vivekaH varjanaMtyajanaM unmocanA parizAtanAzAtanA caiveti gaathaarthH||1451||muuldvaargaathaayaamuktaanyutsrgkaarthikaani, tatazca kAyotsarga iti sthitam, kAyasyotsarga: kAyotsargaH / idAnIM mUladvAragAthAgatavidhAnamArgaNAdvArAvayavArthavyAcikhyAsayA''ha-so ussaggo duvihosa kAyotsargo dvividhaH, ceTTAe abhibhave ya nAyavvo ceSTAyAmabhibhave ca jJAtavyaH, tatra bhikkhAyariyAdi paDhamo bhikSAcaryAdau viSaye prathama: kAyotsargaH, tathAhi-ceSTAviSaya evAsau bhavati, uvasagga'bhiuMjaNe biio tti upasargA-divyAdayastairabhiyojanamupasargAbhiyojanaMtasminnupasargAbhiyojane dvitIyaH- abhibhavakAyotsarga ityarthaH, divyAdyabhibhUta eva mahAmunistadaivAyaMkarotIti hRdayam, athavopasargANAmabhiyojanaM-soDhavyA mayopasargAstadbhayana kAryamityevaMbhUtaM. tasmin dvitIya ityarthaH / itthaM pratipAdite satyAha codakaH, kAyotsarge hi sAdhunA nopasargAbhiyojanaM kArya sa maca,5 // 1362 //
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 / / 1363 // ni0- iyarahavi tA na jujjai abhiogo kiM puNAi ussagge? / naNu gavveNa parapuraM abhirujjhai evameyaMti (pi)||1453|| 5. paJcamani0- mohapayaDIbhayaM abhibhavittu jo kuNai kAussaggaMtu / bhayakAraNe yativihe NAbhibhavo neva pddiseho||1454 // madhyayanaM kAyotsargaH, ni0- AgAreUNa paraMraNivva jai so karijja ussaggaM / juMjijja abhibhavo to tadabhAve abhibhavo kss?||1455|| niyuktiH ni0- aTThavihaMpi ya kammaM aribhUyaM teNa tjjytttthaae| anbhuTThiyA u tavasaMjamaMmi kuvvaMti niggaMthA // 1456 // 1453-58 sAMvatsarini0- tassa kasAyA cattAri nAyagA kmmsttusinnss| kAussaggamabhaggaM karaMti to tjjytttthaae||1457 / / ko'bhibhvH| ni0- saMvaccharamukkosaM aMtamuhuttaM ca (ta) abhibhvussgge| ciTThAussaggassa ukAlapamANaM uvari vucchaM / / 1458 / / 8 iyarahavi tA Na itarathApi- sAmAnyakArye'pi tAvat kvacidanavasthAnAdau na yujyate'bhiyogaH kasyacit kartum, kiM puNAi ussagge kiM punaH kAyotsarge karmakSayAya kriyamANe?, sa hi sutarAMgavarahitena kAryaH, abhiyogazca garvo varttate, nanvityasUyAyAM garveNa- abhiyogena parapuraM- zatrunagaramabhirudhyate, yathA tadgarvakaraNamasAdhu evametadapi kAyotsargAbhiyojanamazobhanameveti gAthArthaH // evaM codakenokte satyAhAcArya:- mohapayaDIbhayaM mohaprakRtau bhayaM 2 athavA mohaprakRtizcAsau bhayaM ceti samAsaH, mohanIyakarmabheda ityarthaH, tathAhi-hAsyaratyaratibhayazokajugupsASaTkaM mohanIyabhedatayA pratItam, tat abhibhavatu abhibhUya yaH kazcit karoti kAyotsargaM tuzabdo vizeSaNArthaH nAnyaM kaJcana bAhyamabhibhUyeti, bhayakAraNe tu tivihe bAhye bhayakAraNe trividhe dravyamanuSyatiryagbhedabhinne sati tasya nAbhibhavaH, athetthaMbhUto'pyabhiyoga ityatrocyate- neva paDiseho itthaMbhUtasyAbhi 8 // 1363 // yogasya naiva pratiSedha iti gaathaarthH||1454|| kintu- AgAreUNa paraM AgAreUNa tti AkArya re re kva yAsyasi idAnIM evaM paraM- anyaM kaJcana raNevva saMgrAme iva yadi sa kuryAt kAyotsarga yujyeta abhibhavaH, tadabhAve- parAbhibhavAbhAve'bhibhava:
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1364 // 5. pacamamadhyayana kAyotsargaH, niyuktiH 1459-61 ucchritocchritaadibhedaaH| kasya?, na kasyaciditi gaathaarthH||1455|| tatraitat syAt- bhayamapi karmAzo varttate, karmaNo'picAbhibhavaHkhalvekAntena naiva kArya ityetaccAyuktam, yataH- aTThavihaMpi ya kammaM aSTavidhaM- aSTaprakAramapi, cazabdo vizeSaNArthaH tasya ca vyavahitaH sambandhaH, aTThavihaMpi ya kammaM aribhUtaM ca, tatazcAyamartha:- yasmAt jJAnAvaraNIyAdi aribhUtaM-zatrubhUtaM varttate bhavanibandhanatvAccazabdAdacetanaM ca tena kAraNena tajjayArthaM karmajayanimittaM abbhuTTiyA utti Abhimukhyena utthitA eva ekAntagarvavikalA apitapodvAdazaprakAraM saMyamaMca saptadazaprakAraM kurvanti nirgranthA:-sAdhava ityataH karmakSayArthameva tadabhibhavanAya kAyotsargaH kArya eveti gaathaarthH||1456|| tathA cAha- tassa kasAyA iti tasya prakrAntazatrusainyasya kaSAyAHprAgnirUpitazabdArthAzcatvAraH krodhAdayo nAyakA:- pradhAnAH, kAussaggamabhaggaM kareMti to tajjayaTThAe tti kAussaggaM- abhibhavakAyotsarga abhagnaM- apIDitaM kurvanti sAdhavastatastajjayArtha-karmajayanimittaM tapaHsaMyamavaditi gaathaarthH||1457||gtN mUladvAragAthAyAM vidhAnamArgaNAdvAram, adhunA kAlaparimANadvArAvasaraH, tatreyaM gAthA-saMvatsaramutkRSTaM kAlapramANam, tathA ca bAhubalinAsaMvatsaraMkAyotsargaH kRta iti, antomuhattaM ca abhibhavakAyotsarge antyaM- jaghanyaM kAlaparimANam, ceSTAkAyotsargasya tu kAlaparimANamanekabhedabhinnaM uvari vocchaMti upariSTAdvakSyAma iti gaathaarthH||1458||uktN tAvadoghata: kAlaparimANadvAram, adhunA bhedaparimANadvAramadhikRtyAha ni0- usiussio ataha ussio aussiynisnnocev| nisanussio nisanno nissannaganisannaoceva // 1459 // ni0- nivaNussio nivanno nivannanivannago anaayvvo| eesiM tupayANaM patteya parUvaNaMvucchaM // 1460 // ni0- ussianisannaga nivannageya ikkikkagaMmi upayaMmi / davveNa ya bhAveNa ya caukkabhayaNA ukAyavvA // 1461 / / // 1364 //
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1365 // 5. pacamamadhyayana kAyotsargaH, | niyuktiH 1462-68 kAyotsargaguNA: dhyaanlkssnnphle| ussiussio ucchitocchitaH utsRtazca utsRtaniSaNNazcaiva niSaNNotsataH niSaNNo niSaNNaniSaNNazcaiveti gaathaarthH|| nisaNussio nivanno niSaNNotsRtaH niSa (va) NNa: niSaNNa niSaNNazca jJAtavyaH, eteSAM tu padAnAM pratyekaM prarUpaNAM vakSya iti gAthAsamAsArthaH, avayavArthaM tu upariSTAdvakSyAmaH ussiya utsRto niSaNNa: niSaNNaniSaNNeSu ekaikasminneva padedavveNa ya bhAveNa ya caukkabhayaNA u kAyavvA dravyata utsRta UrddhasthAnastha: bhAvata utsRtaH dharmadhyAnazukladhyAyI, anyastu dravyata utsRtaH UrddhasthAnastha: na bhAvata: utsRtaHdhyAnacatuSTayarahita: kRSNAdilezyAgatapariNAma ityarthaH, anyastu na dravyata utsRtaH norddhasthAnasa bhAvata utsRtaH, zukladhyAyI anyastu na dravyato nApi bhAvata ityayaM pratItArtha evamanyapadacaturbhaGgikA api vktvyaaH|| 1459-1461 // itthaM sAmAnyena bhedaparimANe darzite satyAha codakaH, nanu kAryotsargakaraNe kaH punarguNa ityAhAcArya: ni0- dehamaijaDDasuddhI suhadukkhatitikkhayA aNuppehA / jhAyai ya suhaM jhANaM eyaggo kaausgNmi||1462|| ni0- aMtomuttakAlaM cittassegaggayA havai jhANaM / taM puNa arserudaM dhamma sukkaM ca nAyavvaM // 1463 / / ni0- tattha yado AillA jhANA saMsAravaDaNA bhnniyaa|dunni ya vimukkhaheU tesi'higArona iyresiN||1464|| ni0-saMvariyAsavadArA avvAbAhe akaMTae dese / kAUNa thiraM ThANaM Thio nisanno nivnnovaa||1465|| ni0-ceyaNamaceyaNaMvA vatthu avalaMbiuMghaNaMmaNasA / jhAyai suamatthaM vAdaviyaM tappajjae vAvi // 1466 / / ni0- tattha u bhaNijja koI jhANaM jo mANaso priinnaamo|tNn havai jiNadiTuMjhANaM tivihevi jogNmi||1467 // ni0- vAyAIdhAUNaM jo jAhe hoi ukkaDodhAU / kuviotti sopavuccai na ya iare tattha do ntthi||1468|| // 1365 //
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1366 // 5. paJcamamadhyayanaM kAyotsargaH, niyuktiH | 1469-78 kAyotsargaguNA: dhyaanlkssnnphle| ni0- emeva ya jogANaM tiNhavi jo jAhi ukkaDo jogo / tassa tahiM niddeso iare tatthikka do va navA // 1469 // ni0- kAeviya ajjhappaMvAyAi maNassa cevajaha hoi| kAyavayamaNojuttaM tivihaM ajjhppmaahNsu||1470 // ni0- jai egaggaM cittaM dhArayao vA nirNbhovaavi| jhANaM hoi naNutahA iaresuvi dosu emeva // 1471 // ni0- desiyadaMsiyamaggo vaccaMto naravaI lahai saI / rAyatti esa vaccai sesA aNugAmiNo tassa // 1472 / / ni0- paDhamillaassa udae kohassiare vi tinni ttthtthi| naya te Na saMti tahiyaM na ya pAhannaM theyNmi||1473|| ni0- mA me ejau kAutti acalao kAiaMhavai jhANaM / emeva ya mANasiyaM niruddhamaNaso havai jhANaM // 1474 / / ni0- jaha kAyamaNanirohe jhANaM vAyAi jujjai na evaM / tamhA vaI ujhANaM na hoi ko vA visesutth?||1475 // ni0- mA me calautti taNU jahataM jhANaM nireiNo hoi / ajayAbhAsavivajjassa vAiaMjhANamevaM tu||1476|| ni0- evaMvihA girA me vattavvA erisA na vattavvA / iya veyAliyavakkassa bhAsaovAiyaM jhaannN||1477 // ni0- maNasA vAvAraMto kAyaM vAyaM ca tppriinnaamo|bhNgiasuaNgunnNto vaTTai tivihevi jhaannNmi||1478 // dehamatijaDDasuddhI ti dehajADyazuddhiH- zleSmAdiprahANata: matijADyazuddhiH tathAvasthitasyopayogavizeSataH, suhadukkhatitikkhaya tti sukhaduHkhatitikSA sukhaduHkhAtisahanamityarthaH, aNuppehA anityatvAdyanuprekSA ca tathA'vasthitasya bhavati, tathA jhAyai ya suhaM jhANaM dhyAyati ca zubhaM dhyAnaM dharmazuklalakSaNam, ekAgra:- ekacittaH zeSavyApArAbhAvAt kAyotsarga iti, ihAnuprekSA dhyAnAdau dhyAnoparame bhavatItikRtvA bhedenopanyasteti gaathaarthH||1462 / / iha dhyAyati ca zubhaM dhyAnamityuktam, tatra kimidaM dhyAnamityata Aha-aMtomuttakAlaM dvighaTiko muhUrttaH bhinno muhUrto'ntarmuhUrta ityucyate, antarmuhUrttakAlaM cittasyaikA 1938
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhyayanaM zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1367 // gratA bhavati dhyAnaM ekAgracittanirodho dhyAna (tattvArthe a0 sUtra 927) mitikRtvA, tat punarAta raudraM dharmaM zuklaMca jJAtavyamityeSAM / 5. paJcamaca svarUpaM yathA pratikramaNAdhyayane pratipAditaM tathaiva draSTavyamiti gaathaarthH|| 1462-1463 // tattha u do AillA gAthA kAyotsargaH, nigdsiddhaa|saamprtN yathAbhUto yatra yathAvasthito yacca dhyAyati tadetadabhidhitsurAha-saMvariyAsavadAra tti saMvRtAni-sthagitAni niyuktiH AzravadvArANi-prANAtipAtAdIni yena sa tathAvidhaH, kva dhyAyati?- avyAbAdhe akaMTae dese tti' avyAbAdhe- gAndharvAdi 1462-78 kAyotsargalakSaNabhAvavyAbAdhAvikale akaNTake- pASANakaNTakAdidravyakaNTakavikale deze bhUbhAge, kathaM vyavasthito dhyAyati? guNA: dhyAnakAUNa thiraM ThANaM Thito nisaNNo nivanno vA kRttvA sthiraM- niSkampaM (ava) sthAnaM- avasthitivizeSalakSaNaM sthito niSaNNo lkssnnphle| nivaNNo veti prakaTArtham, cetanaM- puruSAdi acetanaM- pratimAdi vastu avalambya- viSayIkRttvA(tya)ghanaM- dRDhaM manasAanta:karaNena yat dhyAyati, kiM? tadAha- jhAyati suyamatthaM vA dhyAyatIti sambadhyate, sUtraM- gaNadharAdibhirbaddhaM arthaM vAtagocaram, kiMbhUtamarthamata Aha-daviyaM tappajjave vAvi dravyaM tatparyAyAn vA, iha ca yadA sUtraM dhyAyati tadA tadeva svagatadhamairAlocayati, na tvartham, yadA tvarthaM na tadA sUtramiti gaathaarthH||1464-1466 ||adhunaa prAguktacodyaparihArAyAha-tatra bhaNetbrUyAt kazcit, kiM brUyAdityAha- jhANaMjo mANaso parINAmo dhyAnaM yomAnasa: parINAmaH, 'dhyai cintAyA' mityasya cintArthatvAt, itthamAzayottaramAha-taM na bhavati jiNadiLaM jhANaM tivihevi jogaMmi tadetanna bhavati yat pareNAbhyadhAyi, kutaH?, yasmAjinaidRSTaM dhyAnaM trividhe'pi yoge- manovAkkAyavyApAralakSaNa iti gaathaarthH||1467 // kiMtu?, kasyacit kadAcit prAdhAnyamAzritya // 1367 // bhedena vyapadezaH pravartate, tathA cAmumeva nyAyaM pradarzayannAha- vAyAIdhAUNaM vAtAdidhAtUnAM AdizabdAt pittazleSmaNoryo yadA bhavatyutkaTa:- pracuro dhAtuH kupita iti sa procyate utkaTatvena prAdhAnyAt, na ya itare tattha do natthi tti na cetarau tatra dvau na sta
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1368 // iti gAthArthaH // 1468 // emeva ya jogANaM evameva ca yogAnA- manovAkkAyAnAM trayANAmapi yo yadA utkaTo yogastasya 5. paJcamayogasya tadA- tasmin kAle nirdezaH, iyare tatthekka do va NavA itarastatraiko bhavati dvau vA bhavataH, na vA bhavatyeva, iyamatra madhyayanaM kAyotsargaH, bhAvanA- kevalina: vAci utkaTAyAM kAyo'pyasti asmadAdInAM tu manaH kAyo na veti, kevalinaH zailezyavasthAyAM niyuktiH kAyayoganirodhakAlesa eva kevala iti, anena ca zubhayogotkaTatvaM tathA nirodhazca dvayamiti(mapi) dhyAnamityAvedita(vya)miti 1462-78 gaathaarthH||1469|| itthaM ya utkaTo yogaH tasyaivetarasadbhAve'pi prAdhAnyAt sAmAnyena dhyAna(tva)mabhidhAyAdhunA vizeSeNa / kAyotsarga guNA: dhyAnatriprakAramapyupadarzayannAha- kAevi ya kAye'pi ca adhyAtma adhi Atmani vartata iti adhyAtmaM dhyAnamityarthaH, ekAgratayA lkssnnphle| ejanAdinirodhAt, vAyAe tti tathA vAci adhyAtma ekAgratayaivAyatabhASAnirodhAt, maNassa ceva jaha hoi tti manasazcaiva yathA / bhavatyadhyAtma evaM kAye'pi vAci cetyarthaH, evaM bhedenAbhidhAyAdhunaikAdAvapi darzayannAha- kAyavAGganoyuktaM trividhaM adhyAtmamAkhyAtavantastIrthakarA gaNadharAzca, vakSyate ca- bhaMgiasutaM guNaMto vaTTati tivihevi jhANaMmi tti gAthArthaH // 1470 // parAbhyupagatadhyAnasAmyapradarzanenAnabhyupagatayorapi dhyAnatAM pradarzayannAha- jai egaggaM gAhA, he AyuSman! yadapyekAgraM cittaM . kvacid vastuni dhArayato vA sthiratayA dehavyApiviSavat DaMka iti niraMbhao vAvi tti nirundhAnasya vA tadapi yoganirodha iva kevalinaH kimityAha- dhyAnaM bhavati mAnasaM yathA nanu tathA itarayorapi dvayorvAkkAyayoH, evameva- ekAgra-dhAraNAdinaivala prakAreNa tallakSaNayogAddhyAnaM bhavatIti gaathaarthH||1471|| itthaM trividhe dhyAne sati yasya yadotkaTatvaM tasya tadetarasadbhAve'pi prAdhAnyAd vyapadeza iti, lokalokottarAnugatazcAyaM nyAyo varttate, tathA cAha- desiya gAhA, dezayatIti dezika:- agrayAyI dezikenadarzitomArgaH- panthA yasya sa tathocyatevrajan- gacchan narapatI-rAjA labhate zabda-prApnoti zabdam, kiMbhUtamityAha 8 // 1368 //
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1369 // rAyatti esa vaccati rAjA eSa vrajatIti, na cAsau kevalaH, prabhUtalokAnugatatvAt , na ca tadanyavyapadezaH, teSAmaprAdhAnyAt, 5. paJcamatathA cAha- sesA aNugAmiNo tassa tti zeSAH- amAtyAdayaH anugAmina:- anuyAtArastasya- rAjJa ityataH prAdhAnyA madhyayanaM kAyotsargaH, drAjetivyapadeza iti gAthArthaH // 1472 / / ayaM lokAnugato nyAyaH, ayaM punarlokottarAnugata:- paDhamilla prathama eva prathamillukaH, niyuktiH prAthamyaM cAsya samyagdarzanAkhyaprathamaguNaghAtitvAt tasya prathamillakasya udaye, kasya?, krodhasya anantAnubandhina ityarthaH |1462-78 kAyotsargaitarevi tiNNi tatthatthi zeSA api trayaH- apratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNasajvalanAdayastatra- jIvadravye santi, na | guNA: dhyAnacAtItAdyapekSayA tatsadbhAva: pratipAdyate, yata Aha- na ya te Na saMti tahiyaM na ca te- apratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNAdayo na lkssnnphle| santi, kiMtu santyeva, na ca prAdhAnyaM teSAmato na vyapadezaH, Adyasyaiva vyapadezaH, taheyaMpi tathA etadapi adhikRtaM veditavyamiti gaathaarthH||1473|| adhunA svarUpataH kAyikaM mAnasaMca dhyAnamAvedayannAha-mA me ejau kAutti ejatu-kampatAM kAyo deha iti, evaM acalata ekAgratayA sthitasyeti bhAvanA, kiM?, kAyena nirvRttaM kAyikaM bhavati dhyAnam, evameva mAnasaM niruddhamanaso bhavati dhyAnamiti gaathaarthH||1474 // itthaM pratipAdite satyAha codaka:- jaha kAyamaNanirohe nanu yathA kaaymnsornirodhe| dhyAnaM pratipAditaM bhavatA vAyAi jujjaina evaM ti vAci yujyate naiveti, kadAcidapravRttyaiva nirodhAbhAvAt, tathAhi-nakAyamanasI yathA sadA pravRtte tathA vAgiti tamhA vatI u jhANaM na hoi tasmAd vAg dhyAnaM na bhavatyeva, tuzabdasyaivakArArthatvAt vyavahitaprayogAcca, ko vA viseso'ttha tti ko vA vizeSo'tra? yenetthamapi vyavasthite sati vAg dhyAnaM bhavatIti gaathaarthH||1475 // itthaM codakenokte satyAha guruH- mA me calautti mA me calatu- kampatAmitizabdasya vyavahitaH prayoga: taM ca darzayiSyAmaH, tanu:- zarIramiti- evaM calanakriyAnirodhena yathA tad dhyAnaM kAyikaM nireiNo nirejino-niSprakampasya bhavati ajatAbhAsaviva // 1369 //
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1370 // jissa vAiyaM jhANamevaM tu ayatAbhASAvivarjino-duSTavAkpariharturityarthaH, vAcikaMdhyAnameva yathA kAyikam, tuzabdo'vadhAraNArtha 5. paJcamaiti gaathaarthH||1476 ||saamprtN svarUpata eva vAcikadhyAnamupadarzayannAha- evaMvihA girA evaMvidheti niravadyA gI:- vAgucyate / madhyayanaM kAyotsargaH, me tti mayA vaktavyA erisa tti IdRzI sAvadyA na vaktavyA, evamekAgratayA vicAritavAkyasya sato bhASamANasya vAcikaM niyuktiH dhyAnamiti gaathaarthH|| 1477 // evaM tAvad vyavahArato bhedena trividhamapi dhyAnamAveditaM, adhunaikadaiva ekatraiva trividhamapi / |1479-84 darzyate- maNasA vAvArato manasA- antaHkaraNenopayuktaH san vyApArayan kAyaM-dehaM vAcaM- bhAratI ca tapparINAmo tatpariNAmo ucchritocchUi taadisvruupN| vivakSitazrutaparINAmaH, athavA tatpariNAmo-yogatrayapariNAmaH sa tathAvidhaHzAnto yogatrayapariNAmo yasyAsau tatpariNAmaH, bhaGgikazrutaM- dRSTivAdAntargatamanyadvA tathAvidhaM guNato tti guNayan varttate trividhe'pi dhyAne manovAkkAyavyApAralakSaNe iti gAthArthaH // 1478 // avasitamAnuSaGgikam, sAmprataM bhedaparimANaM pratipAdayatA'dha utsRtocchritAdibhedo yo navadhA kAyotsarga upanyastaH sa yathAyogaM vyAkhyAyata iti, tatra ni0-dhamma sukkaM ca duve jhAyai jhANAi~jo Thio sNto| eso kAussaggo usiusio hoi naayvvo||1479 / / ni0- dhamma sukkaM ca duve navijhAyai naviya attttruddaaii| eso kAussaggo davyusio hoi naayvvo||1480|| ni0- payalAyaMta susutto neva suhaM jhAi jhANamasuhaM vA / avvAvAriyacitto jAgaramANovi emeva // 1481 // ni0- acirovavannagANaM mucchiyaavvattamattasuttANaM / ohADiyamavvattaM ca hoi pAeNa cittaMti // 1482 // ni0- gADhAlaMbaNalaggaM cittaM vuttaM nirayaNaM jhANaM / sesaM na hoi jhANaM mauamavattaM bhamaMtaM vA // 1483 // ni0- umhAsesovi sihI houMladdhiMdhaNo puNo jalai / iya avattaM cittaM houMvattaM puNo hoi||1484 / / // 1370 //
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1371 // ni0- puvvaM ca jaMtaduttaM cittassegaggayA havai jhANaM / AvannamaNegaggaM cittaM ciya taM nataM jhANaM // 1485 // 5. paJcamani0- A0 maNasahieNa ukAeNa kuNai vAyAi bhAsaI jNc| eyaM ca bhAvakaraNaM maNarahiyaM davvakaraNaM ca // 1486 // madhyayanaM kAyotsargaH, ni0- co0 jai te cittaM jhANaM evaM jhANamavi cittamAvannaM / tena ra cittaM jhANaM aha nevaM jhANamannaM te // 1887 // niyuktiH ni0- A0 niyamA cittaM jhANaMjhANaM cittaM na yAvi bhaiyavvaM / jahakhairo hoi dumo dumo yakhairo akhayaro vA // 1488 / / 1485-96 ucchritocchUini0- aTuMrudaM ca duve jhAyai jhANAIjo Thio sNto| eso kAussaggo davvusio bhAvau nisanno // 1489 / / taadisvruupN| ni0-dhamma sukkaM ca duve jhAyai jhANAIjo nisanno a| eso kAussaggo nisanusio hoi naayvvo||1490 // ni0- dhamma sukkaM ca duve navijhAyai naviya attttruddaaii| eso kAussaggo nisaNNao hoi naayvvo||1491 // ni0- ajhai rudaM ca duve jhAyai jhANAi~ jo nisanno y| eso kAussaggo nisannaganisannao nAmaM // 1492 // ni0- dhammasukkaM ca duve jhAyai jhANAi~ jo nivanno u| eso kAussaggo nivanusio hoiNAyavvo // 1493 // ni0-dhammaM sukkaM ca duve navijhAyai naviya attttruddaaii| eso kAussaggo nivaNNao hoi naayvvo||1494 // ni0- arserudaM ca duve jhAyai jhANAi~jo nivanno u| eso kAussaggo nivannaganivannaonAma // 1495 / / ni0- ataraMto u nisanno karija tahavi ya saha nivnnou|sNbaahuvsse vA kAraNiyasahUviya nisnno||1496 // dharmaM ca zuklaMca prAkpratipAditasvarUpe te eva dve dhyAyati dhyAne yaH kazcit sthitaH san eSa kAyotsarga utsRtotsRto bhavati // 1371 // jJAtavyaH, yasmAdiha zarIramutsRtaM bhAvo'pi dharmazukladhyAyitvAdutsRta eveti gaathaarthH||gtH khalveko bhedo'dhunA dvitIyaH pratipAdyate- dhamma sukkaM dharma zuklaM ca dvenApi dhyAyati nApi Arttaraudre eSa kAyotsargo dravyotsRto bhavatIti jJAtavya iti
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5. paJcama zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1372 // gAthArthaH // 1479-1480 // Aha- kasyAM punaravasthAyAM na zubhaM dhyAnaM dhyAyati nApyazubhamiti?, atrocyate- payalAyaMta pracalAyamAna ISat svapannityarthaH, susutta tti suSTu suptaH sa khalu naiva zubhaM dhyAyati dhyAnaM- dharmazuklalakSaNaM azubhaM vA- madhyayanaM kAyotsargaH, ArttaraudralakSaNaM na vyApAritaM kvacid vastuni cittaM yena so'vyApAritacittaH jAgradapi evameva-naiva zubhaM dhyAyati dhyAnaM | niyuktiH nAzubhamiti gAthArthaH // 1481 // kiMca-acirovavannagANaM na ciropapannakA aciropapannakAH, teSAmaciropapannakAnAmacira- 1479-96 jAtAnAmityarthaH, mUcchitAvyaktamattasuptAnAM- mUcchitAnAmabhighAtAdinA avyaktAnAM- avyaktacetasAM mattAnAM madirAdinA | ucchritocchri taadisvruupN| suptAnAM nidrayA, ihAvyaktAnAmiti yaduktaM tatrAvyaktacetasaH avyaktAH, tat punaravyaktaM kIdRgityAha- ohADiyamavattaM ca hoila pAeNa cittaM tu ohADiyanti sthagitaM viSAdinA tiraskRtasvabhAvaM avyaktaMca-avyaktameva cazabdo'vadhAraNe bhavati prAyazcittamapi, prAyograhaNAdanyathA'pi sambhavamAheti gaathaarthH||1482|| syAdetat- evaMbhUtasyApi cetaso dhyAnatA'stu ko virodha iti?, atrocyate, naitadevam, yasmAt- Alambane lagnaM 2 gADhamAlambane lagnaM 2 ekAlambane sthiratayA vyavasthitamityarthaH, cittaM- anta:karaNaM uktaM- bhaNitam, nirejanaM- niSprakampaM dhyAnam, yatazcaivamataH zeSaM- yadasmAdanyat tanna bhavati dhyAnam, kiMbhUtaM?- maduyamavattaM bhamantaM vA mRdu- bhAvanAyAmakaThoraM avyaktaM pUrvoktaM bhramanvA- anavasthitaM veti gAthArthaH // 1483 // Aha- yadi mRdvAdi cittaM dhyAnaM na bhavati vastuta: avyaktatvAt tat kathamasya pazcAdapi vyaktateti?, atrocyate- umhAsesovi. uSmAvazeSo manAgapi uSNamAtra ityarthaH, zikhI- agnirbhUtvA labdhendhanaH- prAptakASThAdiH san punavalati, iya evaM avyaktaM // 1372 // cittaM madirAdisamparkAdinA bhUtvA vyaktaM punarbhavatyagnivaditi gAthArthaH // 1484 // itthaM prAsaGgikaM kiyadapyuktam, adhunA prakrAntavastuzuddhiH kriyate, kiMca prakrAntaM?, kAyikAdi trividhaM dhyAnam, yata uktaM- bhaMgiyasuyaM guNato vaTTai tivihe'vi
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 | // 1373 // jhANaMmi ityAdi, evaM ca vyavasthite antomuhuttakAlaM cittassegaggayA bhavati jhANaM yaduktamasmAd vineyasya virodhazaGkayA sammohaH / syAdatastadapanodAya zaGkAmAha- puvvaM ca jaMtaduttaM nanu trividhe dhyAne sati pUrvaM yaduktaM cittasyaikAgratA bhavati dhyAnaM antomuttakAlaM madhyayanaM kAyotsargaH, | cittassegaggayA bhavati jhANaM ti vacanAt cazabdAdyacca tadUrddhamuktaM- bhaMgiyasuyaM guNato vaTTai tivihevi jhANami tadetat parasparaviruddha | niyuktiH kathayatastrividhe dhyAne sati ApannamanekaviSayaM dhyAnamiti, tathA ca manasA kiJcid dhyAyati vAcA'bhidhatte kAyena kriyAM 1479-96 karotIti anekAgratA, AcArya idamanAdRtya sAmAnyenaikAgraM cittaM hRdi kRtvA kAkvA''ha- cittaM ciya taM na taM jhANaM yadanekA ucchritocchri taadisvruupN| taccittameva na dhyAnamiti gaathaarthH||1485 // Aha- uktanyAyAdanekAgraM trividhaM dhyAnaM tasya tarhi dhyAnatvAnupapattiH, na, abhiprAyAparijJAnAt, tathAhi-A0- maNasahieNamanaHsahitenaiva kAyena karoti, yaditisambadhyate, upayukto yat karotItyarthaH, vAcA bhASate yacca manaHsahitayA, tadeva bhAvakaraNaM varttate, bhAvakaraNaM ca dhyAnam, manorahitaM tu dravyakaraNaM bhavati, tatazcaitaduktaM bhavati- ihAnekAgrataiva nAsti sarveSAmeva mana:prabhRtInAmekaviSayatvAt, tathAhi- sa yat manasA dhyAyati tadeva vAcA'bhidhatte tatraiva ca kAyakriyeti gaathaarthH|| 1486 // itthaM pratipAdite satyaparastvAha- jai te cittaM jhANaM yadi te- tava cittaM dhyAnaM antomuttakAlaM cittassegaggayA havai jhANaM ti vacanAt, evaM dhyAnamapi cittamApannam, tatazca kAyikavAcikadhyAnAsambhava ityabhiprAyaH, tena kila cittameva dhyAnaM nAnyaditi hRdayam, atha naivamiSyate- mA bhUt, kAyikavAcike dhyAne na bhaviSyata iti, itthaM tarhi dhyAnamanyatte- tava cittAditi gamyate, yasmAnAvazyaM dhyAnaM cittamiti gaathaarthH|| 1487 // atra cAcArya Aha- abhyupagamAdadoSaH, tathAhi- niyamA cittaM jhANaM niyamAt- niyamena uktalakSaNaM cittaM dhyAnameva, jhANaM cittaM na yAvi bhaiyatvaM dhyAnaM tu cittaM na cApyevaM bhaktavyaM-vikalpanIyam, atraivArthe dRSTAntamAha-jaha khairo hoi dumo dumo ya khairo akhairovA
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1374 // yathA khadiro bhavati druma eva, drumastu khadiraH akhadiro vA-dhavAdirvetyayaM gaathaarthH||1488 // anye punaridaM gAthAdvayamati 5. paJcamakrAntagAthAvayavAkSepadvAreNAnyathA vyAcakSate, yaduktaM cittaM ciya taM na taM jhANaMtI tyetadasat, kathaM?, yadi te cittaM jhANaM evaM madhyayana kAyotsargaH, jhANamavi cittamAvannaM sAmAnyena tena ra cittaM jhANaM kimucyate cittaM cittaM na jhANaM ti aha neyaM jhANamannaM te cittAt, atra niyuktiH pAThAntareNottaragAthA niyamA cittaM jhANaM jhANaM cittaM na yAvi bhaiyavvaM yato'vyaktAdicittaM na dhyAnamiti, jaha khadiro ityAdi 1479-96 nidarzanaM pUrvam, alaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH, prakRtazca dvitIyaH ucchritAbhidhAna: kAyotsargabheda iti, sa ca vyAkhyAta eva, ucchritocchri taadisvruupN| navaraM tatra dhyAnacatuSTayAdhyAyI lezyAparigato veditavya iti, athedAnIM tRtIyaH kAyotsargabhedaH pratipAdyate- nigadasiddhaiva, adhunA caturthaH kAyotsargabhedaH pradarzyate tatreyaM gAthA- nigadasiddhaiva, navaraM kAraNika eva glAnasthavirAdirniSaNNakArI veditavyaH, vakSyate ca- ataraMto u ityAdi, adhunA paJcama: kAyotsargabhedaH pradarzyate, tatreyaM gAthA- nigadasiddhA, navaraM prakaraNAnniSaNNaH sa dharmAdIni na dhyAyatItyavagantavyam, adhunA SaSThaH kAyotsargabhedaH pradarzyate, tatreyaM gAthA- nigadasiddhA, adhunA saptamaH kAyotsargabhedaH pratipAdyate, iha ca- nigadasiddhA, navaraM kAraNika eva glAnasthavirAdiyoM niSaNNo'pi kartumasamarthaH sa niSa(va)NNakArI gRhyate, sAmpratamaSTama: kAyotsargabhedaH pradarzyate, nigadasiddhA, ihApi ca prakaraNAnniSa (va)- eNaH, sa ca dharmAdIni na dhyAyatItyavagantavyam, adhunA navamaH kAyotsargabhedaH pradarzyate, iha ca- aTTa rudaM ca duve gAhA nigdsiddhaa| ataraMto gAhA nigadasiddhaiva, navaraM kAraNiyasahUvi ya nisaNNo tti yo hi guruvaiyAvRttyAdinA vyApRtaH kAraNikaH 8 // 1374 // sasamartho'pi niSaNNa: karotIti // 1495-1496 // itthaM tAvat kAyotsarga uktaH, atrAntare adhyayanazabdArtho nirUpaNIyaH, sa cAnyatra nyakSeNa nirUpitatvAnnehAdhikRtaH, gato nAmaniSpanno nikSepaH, sAmprataM sUtrAlApakaniSpannasya nikSepasyAvasaraH, sa
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 | // 1375 // ca sUtre sati bhavati, sUtraM ca sUtrAnugama ityAdiprapaJco vaktavyaH yAvat taccedaM sUtraM-'karemi bhaMte! sAmAiyamityAdi yAvat . 5. pacamaappANaM vosirAmi' asya saMhitAdilakSaNA vyAkhyA yathA sAmAyikAdhyayane tathA mantavyA punarabhidhAneca prayojanaM vakSyAmaH, madhyayanaM kAyotsargaH, idamaparaM sUtraM sUtram icchAmi ThAiuMkAussaggajo me devasio aiArokao kAiovAio mANasio ussutto ummaggo akappo akaraNijjo 32(33) dujjhAo duviciMtio aNAyAro aNicchiavvo asamaNapAuggo nANe daMsaNe caritte sue sAmAie tiNhaMguttINaMcauNhaM kasAyANaM icchAmi ThAmi kaaussgg| paMcaNhaM mahavvayANaM chaNhaM jIvanikAyANaM sattaNhaM piMDesaNANaM aTThaNhaM pavayaNamAUNaM navaNhaM baMbhaceraguttINaM dasavihe samaNadhamme samaNANaMjogANaM jaM khaMDiaMja virAhiaMtassa micchAmi dukkddN| sUtram 32 // (33) tallakSaNaM cedaM-saMhitetyAdi, tatra icchAmi sthAtuM kAyotsarga yo me daivasiko'ticAraH kRta ityAdi saMhitA, padAni tu icchAmi sthAtuMkAyotsarga mayA daivasiko'ticAraH kRta ityAdIni, padArthastu iSu icchAyAmityasyottamapuruSasyaikavacanAntasya iSugamiyamAM cha iti (pA07-3-77) chatve icchAmi bhavati, icchAmi-abhilaSAmi sthAtumiti SThA gatinivRttau ityasya tumpratyayAntasya sthAtumiti bhavati, kAyotsarga miti ciJ cayane asya ghAntasya nivAsasamiti (citi) zarIropasamAdhAneSvAdezca ka iti (pA033-41) cIyate iti kAya: deha ityarthaH sRja visargeityasya utpUrvasya pani utsarga iti bhavati, zeSapadArtho yathA pratikramaNe tathaiva, padavigrahastu yAni samAsabhAJji padAni teSAmeva bhavati nAnyeSAmiti, tatra icchAmi sthAtum, kaM?- kAyotsargakAyasyotsargaH kAyotsargaH tamiti, zeSapadavigraho yathA prati kramaNe, evaM cAlanA pratyavasthAnaM ca yathAsambhavamupariSTAd vakSyAmaH / tathedamanyattu sUtraM
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1376 // 5. paJcamamadhyayana kAyotsargaH, | sUtram 33(34) tassauttarI0 anntth0| tassuttarIkaraNeNaM pAyacchittakaraNeNaM visohIkaraNeNaM visallIkaraNeNaM pAvANaM kammANaM nigghAyaNaTThAe ThAmi kAussaggaM annattha UsasieNaM nIsasieNaM khAsieNaM chIeNaM jaMbhAieNaM uDDaeNaM vAyanisaggeNaM bhamalie pittamucchAe suhumehiM aMgasaMcAlehiM suhumehiM khelasaMcAlehiM suhumehiM diTThisaMcAlehiM evamAiehiM AgArehiM abhaggo avirAhio hunja me kAussaggo jAva arihaMtANaM bhagavaMtANaM namukkAreNaM na pAramitAva kAyaM ThANeNaM moNeNaM jhANeNaM appANaM vosirAmi // sUtram 33 // (34) tasyottarIkaraNena tasye ti tasya- anantaraM prastutasya zrAmaNyayogasaGghAtasya kathaJcit pramAdAt khaNDitasya virAdhitasya vottarIkaraNena hetubhUtena ThAmi kAussagga miti yogaH, tatrottarakaraNaM punaH saMskAradvAreNoparikaraNamucyate, uttaraM ca tat karaNaM ca ityuttarakaraNaM anuttaramuttaraM kriyata ityuttarIkaraNaM, kRti:- karaNamiti, tacca prAyazcittadvAreNa bhavati ata Aha- pAyacchittakaraNeNaM prAyazcittazabdArthaM vakSyAmaH tasya karaNaM prAyazcittakaraNaM tena, athavA sAmAyikAdIni pratikramaNAvasAnAni vizuddhau kartavyAyAM mUlakaraNam, idaM punaruttarakaraNamatastenottarakaraNena- prAyazcittakaraNeneti, kriyA pUrvavat, prAyazcittakaraNaM ca vizuddhidvAreNa bhavatyata Aha- visohIkaraNeNaM vizodhanaM vizuddhiH aparAdhamalinasyAtmanaH prakSAlanamityarthaH tasyAH karaNaM tena hetubhUtena, vizuddhikaraNaMca vizalyakaraNadvAreNa bhavatyata Aha-visallIkaraNeNaM vigatAni zalyAni- mAyAdIni yasyAsau vizalyastasya karaNaM vizalyakaraNaM tena hetubhUtena, pAvANaM kammANaM NigghAyaNaTThAe ThAmi kAussagaM pApAnAM saMsAranibandhanAnAM karmaNAM-jJAnAvaraNIyAdInAM nirghAtArtha-nirghAtananimittaM vyApattinimittamityarthaH, kiM?-tiSThAmi kAyotsarga kAyasyotsarga:kAyaparityAga ityarthaH taM, etaduktaM bhavati- anekArthatvAd dhAtUnAM tiSThAmIti-karomi kAyotsargam, vyApAravataH kAyasya parityAgamiti bhAvanA, kiM sarvathA? netyAha- annatthUsasieNaM ti anyatrocchrusitena, ucchRsitaM muktvA yo'nyo vyApArastena // 1376 //
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1377 // 5. pazcamamadhyayana kAyotsargaH, sUtram 33(34) tassauttarI0 anntth0| vyApAravata ityarthaH, evaM sarvatra bhAvanIyam, tatrordhvaM prabalaM vA zvasitamucchrasitaM tena, nIsasieNaM ti adha:zvasitaM niHzvasitaM tena niHzvasitena, khAsieNaM ti kAsitaM pratItam, chIeNaM ti kSutaM pratItameva tenaitadapi, jaMbhAieNaM ti jRmbhitena, vivRtavadanasya prabalapavananirgamo jRmbhitamucyate, uDDaeNaM ti udgAritaM pratItam, vAyanisaggeNaM ti apAnena pavananirgamo vAtanisargo bhaNyate tena, bhamalIe tti bhramalyA, iyamAkasmikI zarIrabhramilakSaNA pratItaiva pittasaMmUrcchayA pittamUrcchayA'pi, pittaprAbalyAt manAga mUrchA bhavati, suhumehiM aMgasaMcAlehiM sUkSmairaGgasaJcArairlakSyAlakSyairgAtravicalanaprakArai romodmAdibhiH, suhumehiM khelasaMcAlehiM / sUkSmaiH khelasaJcArairyasmAt sayogivIryasadvyatayA te khalvantarbhavanti suhumehiM diTThisaMcAlehiM sUkSmadRSTisaJcAraiH- nimeSAdibhiH, evamAiehiM AgArehiM abhaggo avirAhio hojja me kAussaggo evamAdibhirityAdizabdaM vakSyAmaH, Akriyanta ityAkArA AgRhyanta iti bhAvanA, sarvathA kAyotsargApavAdaprakArA ityarthaH, tairAkArairvidyamAnairapi na bhagno'bhagnaH, bhagna sarvathA nAzitaH, na virAdhito'virAdhito, virAdhito dezabhagno'bhidhIyate, bhavet mama kAyotsargaH, kiyantaM kAlaM yAvadityAha- jAva arahatANaM bhagavaMtANaM namokkAreNaM napAremi yAvadarhatAM bhagavatAMnamaskAreNa na pArayAmi, yAvaditi kAlAvadhAraNam, azokAdyaSTamahAprAtihAryAdirUpAM pUjAmahantItyarhantasteSAmarhatAM bhagaH- aizvaryAdilakSaNaH sa vidyate yeSAM te bhagavantasteSAM bhagavatAM smbndhinaa| namaskAreNa namo arahaMtANaM ityanena na pArayAmi-na pAraM gacchAmi, tAvat kimityAha- tAva kAyaM ThANeNaM moNeNaM jhANeNaM appANaM vosirAmi tti tAvacchabdena kAlanirdezamAha, kAyaM-dehaM sthAnena- UrddhasthAnena tathA maunena- vAgnirodhalakSaNena, tathA dhyAnena zubhena, appANaM ti prAkRtazailyA AtmIyam, anye na paThantyevainamAlApakam, vyutsRjAmi- parityajAmi, iyamatra bhAvanAkAyaMsthAnamaunadhyAnakriyAvyatirekeNa kriyAntarAdhyAsadvAreNa vyutsRjAmi, namaskArapAThaM yAvat pralambabhujo niruddhavAkprasaraH // 1377 //
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1378 // 5. paJcamamadhyayanaM kAyotsargaH, niyuktiH 1497 ekmnsoticaarjnyaanm| prazastadhyAnAnugatastiSThAmIti, tathAca kAyotsargaparisamAptau namaskAramapaThatastadbhaGga eva draSTavya ityeSa tAvat samAsArthaH, avayavArtha tu bhASyakArovakSyati, tatrecchAmi sthAtuMkAyotsargamityAcaM sUtrAvayavamadhikRtyAha- kAyotsargasthAnaM nakAryama, prayojanarahitatvAt, tathAvidhaparyaTanavaditi, atrocyate, prayojanarahitatvamasiddham, yataH kAussagaMmi Thio nireyakAo niruddhvipsro| jANai suhamegamaNo muNi devasiyAiaiyAraM // 1 // (pra0) parijANiUNa ya jao saMmaM gurujaNapagAsaNeNaM tu / sohei appagaM so jamhA ya jiNehiM so bhnnio||2|| (pra0) ni0- kAussagaM mukkhapahadesiyaM jANiUNa to dhIrA / divasAiyArajANaNaTThayAi ThAyaMti ussagaM // 1497 // iha casambaddhagAthAdvayamanyakartRkaM tathApi sopayogamitikRtvA vyAkhyAyate, kAryotsarge uktasvarUpe sthitaHsan nirejakAyoniSprakampadeha iti bhAvanA, niruddhavAkprasaraH- maunavyavasthitaH san jAnIte sukhamekamanA- ekAgracitta, san ko'sau?- muni:sAdhuH, kiM?-daivasikAticAraM AdizabdAdrAtrikagraha iti gaathaarthH| tata: kimityAha- yasmAt kAraNAt samyaga-azaThabhAvena gurujanaprakAzanena- gurujananivedaneneti hRdayam, tuzabdAt tadAdiaSTaprAyazcittakaraNena caH zodhayatyAtmAnamasau, aticAramalinaM kSAlayatItyarthaH, taccAticAraparijJAnamavikalaM kAyotsargavyavasthitasya bhavatyata: kAyotsargasthAnaM kAryamiti, kiMca- yasmAjjinairbhagavadbhirayaMkAyotsargo bhaNita- uktaH, tasmAt kAyotsargasthAnaM kAryamiti gaathaarthH||1-2||ytshcaivmt: kAussagaM mukkhapahadesiyaM ti mokSapanthAstIrthakara eva bhaNyate tatpradarzakatvAt, kAraNe kAryopacArAt, tena mokSapathena dezita:- upadiSTaH mokSapathadezitastam, jANiUNaM ti divasAdyaticAraparijJAnopAyatayA vijJAya tato dhIrA:- sAdhavaH, divasAticArajJAnArthamityupalakSaNaM rAtryaticArajJAnArthamapi, ThAyaMti ussagaM ti tiSThanti kAyotsargamityarthaH, tatazca kAyotsarga // 1378 //
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1379 // 5. paJcamamadhyayanaM kAyotsargaH, | niyuktiH |1498 divsaaticaaraaH| sthAnaM kAryameva, saprayojanatvAt, tathAvidhavaiyAvRtyavaditi gaathaarthH||1497 // sAmprataM yaduktaM divasAticArajJAnArtha miti, tatraughato viSayadvAreNa tamaticAramupadarzayannAha ni0- sayaNAsaNaNNapANe ceiya jaiseja kAya uccAre / samitI bhAvaNaguttI vitahAyaraNaMmi aiyaaro||1498 // zayanIyavitathAcaraNe satyaticAraH, etaduktaM bhavati-saMstArakAderavidhinA grahaNAdau aticAra iti, AsaNa tti AsanavitathAcaraNe satyaticAraH pIThakAderavidhinA grahaNAdaticAra iti bhAvanA, aNNapANa tti annapAnavitathAcaraNe satyaticAraH annapAnasyAvidhinA grahaNAdAvaticAra ityarthaH, cetiya tti caityavitathAcaraNe satyaticAraH, caityaviSayaM vitathAcaraNamavidhinA vandane akaraNe cetyAdi, jai tti yativitathAcaraNe satyaticAraH, yativiSayaM ca vitathAcaraNaM yathArha vinayAdyakaraNamiti, sejatti zayyAvitathAcaraNe satyaticAraH, zayyA vasatirucyate, tadviSayaM vitathAcaraNamavidhinA pramArjanAdau stryAdisaMsaktAyAM vA vasata ityAdi, kAya iti kAyikavitathAcaraNe satyaticAraH, vitathAcaraNaM cAsthaNDile kAyikaM vyutsRjata: sthaNDile vA'pratyupekSitAdAvityAdi, uccAre tti uccAravitathAcaraNe satyaticAraH uccAra:-purISaM bhaNyate vitathAcaraNaM caitadviSayaM yathA kAyikAyAm, samiti tti samitivitathAcaraNe satyaticAraH, samitayazceryAsamitipramukhAH paJca yathA pratikramaNe, vitathAcaraNaM cAsAmavidhinA''sevane'nAsevane cetyAdi, bhAvane ti bhAvanAvitathAcaraNe satyaticAraH, bhAvanAzcAnityatvAdigocarA dvAdaza, tathA coktaM-bhAvayitavyamanityatvamazaraNatvaM tthaiktaanytve| azucitvaM saMsAra: karmAzravasaMvaravidhizca // 1 // nirjaraNalokavistaradharmasvAkhyAtatattvacintAzca / bodheH sudurlabhatvaM ca bhAvanA dvAdaza vishuddhaaH|| 2 // athavA paJcaviMzatibhAvanA yathA pratikramaNe, vitathAcaraNaM cAsAmavidhisevanenetyAdi, gutti ti guptivitathAcaraNe satyaticAraH, tatra manoguptipramukhAstisro guptayo yathA // 1379 //
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1380 // 1499 1500 pratikramaNe, vitathAcaraNamapi guptiviSayaM yathA samitiSviti gaathaarthH||1498 // itthaM sAmAnyena viSayadvAreNAticAramabhi 5. paJcamadhAyAdhunA kAyotsargagatasya muneH kriyAmabhidhitsurAha madhyayanaM kAyotsargaH, ni0- gosamuhaNaMtagAI Aloe desie ya aiyAre / savve samANaittA hiyae dose ThavijAhi // 1499 // niyuktiH ni0- kAuMhiae dose jahakkamaMjA na tAva pArei / tAva suhumANupANU dhammaM sukkaM ca jhAijA // 1500 // goSa: pratyUSobhaNyate, muhaNaMtagaM mukhavastrikA AdizabdAccheSopakaraNagrahaH, tatazcaitaduktaM bhavati- goSAdArabhya mukhavastri mukhavastrikAkAdau viSaye Aloe desie ya aticAre tti avalokayet-nirIkSeta daivasikAnaticArAn-avidhipratyupekSitApratyupekSitAdI- dito'ticAra niti, tata:savve samaNAittAsarvAnaticArAn mukhavastrikApratyupekSaNAdArabhya yAvat kAyotsargAvasthAnamatrAntareya iti samANaittA cintnm| niyuktiH samApya buddhyavalokanena samAptiM nItvA etAvanta eta iti, nAtaH paramaticAro'sti tato hRdaye cetasi doSAn pratiSiddhakaraNAdi-8 1501 lakSaNAn AlocanIyAnityarthaH, sthApayediti gaathaarthH||1499 // kRttvA hRdaye doSAn yathAkramamiti pratisevanAnulomyena daivasikAdau gmtrym| AlocanAnulomyena ca, pratisevanAnulomyaM nAma ye yathA''sevitA iti, AlocanAnulomyaM tu pUrvaM laghava Alocyante pazcAd gurava iti, jA na tAva pAreti tti yAvanna tAvat pArayati gururnamaskAreNa, tAva suhumANupANu tti tAvaditi kAlAvadhAraNam, sUkSmaprANApAnaH, sUkSmocchrAsanizvAsa ityarthaH, kiM?- dhamma sukkaM ca jhAejjA dharmadhyAnaM pratikramaNAdhyayanoktasvarUpaM zuklaMDa dhyAnaM ca dhyAyediti gaathaarthH||1500|| evaM // 1380 // ni0- desiyarAiya pakkhiya cAummAse taheva varise ya / ikkikke tinni gamA nAyavvA pNcseesu||1501|| devasiya tti daivasike pratikramaNe divasena nirvRttaM daivasikam, rAiyatti rAtrike, pakkhie tti pAkSike cAummAse tti cAturmAsike
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1381 // 5. paJcamamadhyayanaM kAyotsargaH, | niyuktiH 1502-04 daivasikAdau gmtrym| tathaiva varisi tti tathaiva vArSike ca, varSeNa nirvRttaM vArSikaM-sAMvatsarikamiti bhAvanA, ekaikasmin pratikramaNe daivasikAdau trayo gamA jJAtavyAH, paJcasveteSu daivasikAdiSu, kathaM trayo gamAH?, sAmAyikaM kRttvA kAyotsargakaraNam, sAmAyikameva kRttvA pratikramaNam, sAmAyikameva kRttvA punaH kAyotsargam, iha ca yasmAd divasAdi tIrthaM divasapradhAnaM ca tasmAd daivasikamAdAviti gaathaarthH||1501|| atrAha codaka: ni0- AimakAussagge paDikamaNe tAva kAu sAmaiyaM / to kiM kareha bIyaM taiaMca puNo'vi ussgge?||1502 / / ni0- samabhAvaMmi ThiyappA ussagaM kariya to paDikkamai / emeva ya samabhAve Thiyassa taiyaM tu ussgge||1503|| ni0- sajjhAyajhANatavaosahesu uvaesathuipayANesu |sNtgunnkittnnesu ana huMti puNaruttadosA u||1504|| AdimakAyotsarge iti prathamakAyotsarge kRtvA sAmAyikamiti yoga: paDikkamaNe tAva bitiyaM kAuMsAmAiyaM ti yogaH, tA ki kareha taiyaM ca sAmAiyaM puNo'vi ussaggo yaH pratikrAntoparIti gaathaarthH|| 1502 // cAlanA ceyam, atrocyate- samabhAvaMmi gAhA vyAkhyA- iha samabhAvasthitasya bhAvapratikramaNaM bhavati nAnyathA, tatazca samabhAve- rAgadveSamadhyavartini sthita AtmA yasyAsau sthitAtmA, ussaggaM kAu (kariya) to paDikkamati divasAticAraparijJAnAya kAyotsarga kRtvA guroraticAraM nivedya tatpradattaprAyazcittaM samabhAvapUrvakameva prapadya tataH pratikrAmati, emeva ya samabhAve Thitassa tatiyaM tu ussage evameva ca samabhAve vyavasthitasya satazcAritrazuddhirapi bhavatItikRtvA tRtIyaM sAmAyikaM kAyotsarge pratikrAntottarakAlabhAvini kriyata iti gaathaarthH|| 1503 // pratyavasthAnamidam, sajjhAyajhANa gAhA vyAkhyA nigadasiddhA, idAnIM jo me devasiyo aiyAro kao ityAdi sUtramadho vyAkhyAtatvAdanAdRtya tassa micchAmi dukkaDaM ti sUtrAvayavaM vyAcikhyAsurAha // 1381 //
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5. paJcama- | madhyayana zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1382 // ni0- mitti miumaddavatte chatti adosANa chAyaNe hoi| mitti ya merAi Thio dutti duguMchAmi appANaM // 1505 // ni0- katti kaDaM me pAvaM Dattiya Devemi taM uvasameNaM / eso micchAukkaDapayakkharattho samAseNaM // 1506 / / itthaM (daM)gAthAyugalaM yathA sAmAyikAdhyayane vyAkhyAtaM tathaiva draSTavyamiti, sAmprataM tasyottarIkaraNene ti sUtrAvayavaM vivRNvannAha ni0-khaMDiyavirahiyANaM mUlaguNANaM sauttaraguNANaM / uttarakaraNaM kIrai jaha sagaDarahaMgagehANaM // 1507 // ni0-pAvaM chiMdai jamhA pAyacchittaM tu bhannaI teNaM / pAeNa vAvi cittaM visohae teNa pacchittaM // 1508 // ni0- davve bhAve ya duhA sohI sallaMca ikkamikkaM tu / savaM pAvaM kammaM bhAmijjai jeNa saMsAre // 1509 // khaNDitavirAdhitAnAM khaNDitA:- sarvathA bhagnA virAdhitA:- dezato bhagnA mUlaguNAnAM-prANAtipAtAdivinivRttirUpANAM saha uttaraguNaiH-piNDavizuddhyAdibhirvarttata iti sottaraguNAsteSAmuttarakaraNaM kriyate, AlocanAdinA punaH saMskaraNamityarthaH, dRSTAntamAha- yathAzakaTarathAGgagehAnAM- gantrIcakragRhANAmityarthaH, tathA cazakaTAnAMkhaNDitavirAdhitAnAM akSAvalakAdinottarakaraNaM kriyata iti gaathaarthH||1507|| adhunA prAyazcittakaraNene ti sUtrAvayavaM vyAcikhyAsurAha- pAvaM gAhA, vyAkhyApApaM- karmocyate tat pApaM chinatti yasmAt kAraNAt prAkRtazailyA pAyacchittaM ti bhaNyate, tena kAraNena, saMskRte tu pApaM chinattIti pApacchiducyate, prAyaso vA cittaM- jIvaM zodhayati- karmamalinaM vimalIkaroti tena kAraNena prAyazcittamucyate, prAyo vA-bAhulyena cittaM svena svarUpeNa asmin satIti prAyazcittam, prAyograhaNaM saMvarAderapi tathAvidhacittasadbhAvAditi gaathaarthH||1508||adhunaa vizodhikaraNe tyAdisUtrAvayavavyAcikhyAsayA''ha-davve bhAve ya duhA sohI gAhA-dravyato bhAvatazca kAyotsargaH, niyuktiH 1505-06 mithyaadusskRtaakssraarthH| niyuktiH 1507-09 uttaraprAyazcittAdi vyaakhyaa| 8 // 1382 //
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1383 // syaakaaraaH| dvividhA vizuddhiH, zalyaMca, ekkamekkaM tu tti ekaikaM zuddhirapi dravyabhAvabhedena dvidhA, zalyamapItyarthaH / tatra dravyazuddhiH rUpAdinA 5. paJcamavastrAderbhAvazuddhiH prAyazcittAdinA''tmana eva, dravyazalyaM kaNTaka-zilImukhaphalAdi, bhAvazalyaM tu mAyAdi, sarvaM jJAnA madhyayana kAyotsargaH, varaNIyAdi karma pApaM varttate, kimiti?- bhrAmyate yena kAraNena tena karmaNA jIvaH saMsAre-tiryanArakAmarabhavAnubhavalakSaNe, niyuktiH tathA ca dagdharajukalpena bhavopagrAhiNA'lpenApisatA kevalino'pina muktimAsAdayantIti dAruNaM saMsArabhramaNanimittaM karmeti , 1510-16 kAyotsargagAthArthaH ||1509||saamprtN anyatrocchrasitene tyavayavaM vivRNoti ni0- ussAsaMna niraMbhai Abhiggahiovi kimuaciTThA u? / sajjamaraNaM nirohe suhumussAsaMtujayaNAe // 1510 // ni0- kAsakhuajaMbhie mA husatthamaNilo'nilassa tivvunnho|asmaahii ya nirohe mA masagAI atohttho||1511|| ni0- vAyanisagguDDoe jayaNAsahassa neva ya niroho / uDDoe vA hattho bhamalImucchAsu aniveso||1512|| ni0-vIriyasajogayAe saMcArA suhumabAyarA dehe / bAhiM romaMcAI aMtokhelANilAIyA // 1513 // ni0-A(ava)loacalaMcakkhUmaNuvvataMdukkaraM thiraM kaauN| rUvehi~ tayaM khippai sabhAvao vA sayaMcalai // 1514 // ni0- na kuNai nimesajuttaM tatthuvaogeNa jhANa jhaaijaa| eganisiM tu pavanno jhAyai sAhU annimisccho'vi||1515|| ni0- agaNIo chiMdijja va bohiyakhobhAi dIhaDakko vA / AgArehi~ abhaggo ussaggo evamAIhiM // 1516 // Urddha prabala: zvAsa ucchAsaH taM na niraMbhai tti na niruNaddhi, Abhiggahiovi abhigRhyata iti abhigrahaH abhigraheNa nivRtta // 1383 // Abhigrahika:-kAyotsargastadavyatirekAt tatkartA'pyAbhigrahikobhaNyate, asAvapyabhibhavakAyotsargakAryapItyarthaH, kimuta ceTThA utti kiM punazceSTAkAyotsargakArI, sa tu sutarAM na niruNaddhi ityarthaH, kimityata Aha- sajjamaraNaM nirohe tti sadyomaraNaM
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1384 // nirodhe ucchAsasya, tatazca suhumussAsaM tu jayaNAe tti sUkSmocchAsameva yatanayA muJcati, nolbaNam, mA bhUt sattvaghAta iti 5. pnycmgaathaarthH||1510||adhunaa kAsite tyAdisUtrArthapracikaTiSayedamAha-kAsakhuyajaMbhie gAhA vyAkhyA- iha kAyotsarge kAsa madhyayanaM kAyotsargaH, kSutajRmbhitAdIni yatanayA kriyante, kimiti?- mA hu satthamaNilo'Nilassa tivvuNho tti mA zastraM bhaviSyati kAsitAdi niyuktiH samudbhavo'nilo- vAyuranilasya- bAhyasya vAyoH, kiMbhUtaH?- tIvroSNaH, bAhyAnilApekSayA atyuSNa ityarthaH / na ca na 1510-16 kriyantena ca nirudhyanta eva na asamAhI ya nirohe tti (sarvathArodhe) asamAdhizca cazabdAt maraNamapi sambhAvyate kAsitAdinirodhe kAyotsarga syaakaaraaH| sati, mA masagAI ttimA masakAdayazca kAsitAdisamudbhavapavanazleSmAbhihatA mariSyanti jRmbhiteca vadanapravezaM kariSyanti tatola hasto'grato dIyata iti yataneyamiti gaathaarthH|| 1511 // Aha-ni:zvasiteneti sUtrAvayavo na vyAkhyAyate iti kimatra kAraNaM?, ucyate, ucchasitena tulyayogakSematvAditi, idAnIM udgAritene tyAdisUtrAvayavavyAcikhyAsayA''ha- vAtanisarga:uktasvarUpa udgAro'pi, tatrAyaM vidhi:- yatanA zabdasya kriyate na nisRSTaM mucyata iti, neva ya niroho tti naiva ca nirodhaH kriyate, asamAdhibhAvAdeva, udgAre vA hasto'ntare dIyata iti bhamalImucchAsu ya niveso mA sahasApatitasyAtmavirAdhanA bhaviSyatIti / gAthArthaH // 1512 // sAmprataM sUkSmairaGgasaJcArai rityAdisUtrAvayavavyAcikhyAsayA''ha- vIryasayogatayA kAraNena sNcaaraaH| sUkSmabAdarA dehe avazyaMbhAvino, vIryaM vIryAntarAyakSayopazamakSayajaMkhalvAtmapariNAmo bhaNyate yogAstu-manovAkkAyAstatra vIryasayogatayaivAticArA: sUkSmabAdarA bhavanti na kevalAt vIryAditi deha eva ca bhavati nAdehasya, tatra bahI romazcAdaya AdizabdAdutkampagrahaH anto khelAnilAdIyA anta:- madhye zleSmAnilAdayo vicarantItyarthaH, iti gAthArthaH // 1513 // adhunA sUkSmadRSTisaJcArai riti sUtrAvayavaM vyAkhyAnayati- avalokanamAlokastasminnavaloke calaM avalokacalaM darzanalAlasa
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1385 // mityarthaH, kiM?- cakSuH- nayanam, yatazcaivamato manovad- anta:karaNamiva taccakSurduSkaraM sthiraM kartum, na zakyata ityarthaH, yato 5. paJcamarUpaistadAkSipyate svabhAvatovA-svabhAvena vA naisargikeNa svayaM calati, Atmanaiva calatIti gaathaarthH||1514||ysmaadev madhyayanaM kAyotsargaH, tasmAt na karoti nimeSa(rodha)yatnaM kAyotsargakArI, kimiti?,- tatthuvaoge Na jhANa jhAeja tti tatra- nirnimeSayatne ya. niyuktiH upayogastena satA mA na dhyAnaM dhyAyet abhipretamiti, eganisaM tu pavanno jhAyai sAhU aNimisaccho'vi ekarAtrikI tu pratimA 1517-23 pratipanno mahAsattvo dhyAyati samarthaH animeSAkSo'pianimiSe akSiNI yasya saH animiSAkSaH nizcalanayana iti gaathaarthH|| pratikramaNa vidhiH| 1515 // adhunA evamAdibhirAkArityAdisUtrAvayavavyAcikhyAsayAha- agaNi tti yadA jyotiH spRzati tadA prAvaraNAya kalpagrahaNaM kurvato na kAyotsargabhaGgaH, Aha- namaskAramevAbhidhAya kimiti tadgahaNaM na karoti? yena tadbhaGgo na bhavati, ucyate, nAtra namaskArapAraNamevAviziSTaM kAyotsargamAnaM kriyate, kiM tu yo yadparimANo yatra kAyotsarga uktastata UrdU parisamApte'pi tasminnamaskAramapaThato bhaGga ityAdi, aparisamApte'pi ca paThato bhaGga eva, sa cAtra na bhavatIti, evaM sarvatra bhAvanIyam, chiMdijja va tti mArjArImUSakAdibhirvA purato yAyAt, atrApyagrataH sarato na kAyotsargabhaGgaH, bohiyakhobhAi tti bodhikA:- stenakAstebhyaH kSobha:- saMbhramaH, AdizabdAdrAjAdikSobhaH parigRhyate, tatrAsthAne'pyuccArayato('nuccArayato)vA nakAyotsargabhaGgo dIhaDakko veti sarpadaSTe cAtmani pare vA sahasA-akANDa evoccArayataH, tathaiva Akriyanta ityAkArAstairAkArairabhagnaH syAt kAyotsarga evamAdibhiriti gAthArthaH // 1516 // adhunaughata: kAyotsargavidhipratipAdanAyAha ni0- te puNa sasUrie ciya paasvnnuccaarkaalbhuumiio|hittaa atthamie ThaMtugaM sae tthaanne||1517|| ni0- jai puNa nivvAghAe AvAsaMto kariti svvevi|sddaaikhnnvaaghaayyaai pacchA gurU ThaMti // 1518 // // 1385 //
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1386 // 5. paJcama- | madhyayanaM kAyotsargaH, niyuktiH 1517-23 prtikrmnnvidhiH| ni0- sesA u jahAsattiM ApuchittANa ThaMti saTThANe / suttatthasaraNaheuM AyarieNThiyaMmi devasiyaM // 1519 / / ni0-jo hunja u asamattho bAlo vuDDo gilANa pritNto| so vikahAivirahiojhAijjA jA gurU ThaMti // 1520 // ni0-jA devasiaMduguNaM ciMtai gurU ahiNddo'cittuN| bahuvAvArA iare egaguNaM tAva ciMtaMti // 1521 // pavvaiyANa va ciTTha nAUNa gurU bahuM bhuvihii| kAleNa taducieNaM pAreI thovaciTTho'vi // (pra0) ni0- namukkAracauvIsagakiikammAloaNaM paDikkamaNaM / kiikammadurAloiaduppaDikaMte ya ussggo||1522|| ni0- esa carittussaggo daMsaNasuddhIi taiyao hoi|suanaannss cauttho siddhANa thuI akiikammaM // 1523 // te puna:- kAyotsargakartAraH sasUrya eva divase prazravaNoccArakAlabhUmayaH (mI:) pratyupekSante, dvAdaza prazravaNabhUmaya: AlayaparibhogAnta: SaT SaT bahiH, evamuccArabhUmayo dvAdaza, pramANaM cAsAM tiryag jaghanyena hastamAtramadhazcatvAryaGgalAni yAvat acetanam, utkRSTatastu sthaNDilaM dvAdaza yojanamAnam, na ca tenehAdhikAraH, tisrastu kAlabhUmaya:- kAlamaNDalAkhyA:, yAvaccainamanyaM ca zramaNayogaM kurvanti kAlavelAyAMtAvat prAyaso'stamupayAtyeva savitA tatazca atthamie ThaMti ussagaM sae ThANe tti uktamanyathA yasya yadaiva vyApAraparisamAptirbhavati sa tadaiva sAmayikaM kRtvA tiSThatIti gAthArthaH ||1517||ayN ca vidhi: kenacit kAraNAntareNa gurorvyAghAte sati / jai puNa nivvAghAovyAkhyA- yadi punarnirvyAghAta eva sarveSAmAvazyakaM-pratikramaNaM tataH kurvanti sarve'pi sahaiva guruNA saDDhAdikahaNavAghAte pacchA gurU ThaMti tti nigadasiddhamiti gaathaarthH|| 1518 // yadA ca pazcAd guravastiSThanti tadA-sesA u jahAsattI gAhA vyAkhyA-zeSAstu sAdhavo yathAzakti-zaktyanurUpaM yo hi yAvantaM kAlaM // 1386 //
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1387 // sthAtuM samarthaH ApuchittA gurU ThaMti saTThANe sAmAyikaM kAUNa, kiMnimittaM?- suttatthasaraNaheuMsUtrArthasmaraNanimittaM- Ayarie 5. paJcamaThiyaMmi devasiyaM Ayarie purao Thie tassa sAmAiyAvasANe devasiyaM aiyAraM ciMti, aNNe bhaNaMti- jAhe Ayario madhyayanaM kAyotsargaH, sAmAiyaM kaDai tAhe tevi tayaTThiyA ceva sAmAiyasuttamaNupehaMti guruNA saha pacchA devasiyaM ti gaathaarthH||1519|| zeSAzca niyuktiH yathAzaktirityuktam, yasya kAyotsargeNa sthAtuM zaktireva nAsti sa kiM kuryAditi tadgataM vidhimabhidhitsurAha- jo hunja u 1517-23 asamattho gAhA vyAkhyA- yaH kazcit sAdhurbhavedasamarthaH kAyotsargeNa sthAtum, sa kiMbhUta ityAha- bAlo vRddho glAna: pratikramaNa vidhiH| paritaMto tti parizrAnto guruvaiyAvRtyakaraNAdinA asAvapi vikathAdivirahitaH san dhyAyet sUtrArthaM jA gurU ThaMti tti yAvad guruvastiSThanti kAyotsargamiti gaathaarthH||1520|| AcArye sthite daivasikamityuktaM tadgataM vidhimabhidhitsurAha-jA devasiyaM duguNaM ciMtai gAhA vyAkhyA- nigadasiddhA, navaraM ceSTA vyaapaarruupaa'vgntvyaa||1521|| namokkAracauvIsaga gAhA vyAkhyAnamokkAre ti kAussaggasamattIe namokkAreNa pAreMti namo arahaMtANaMti, cauvIsagatti puNojehiM imaM titthaM desiyaMtesiM titthagarANaM usabhAdINaM cauvIsatthaeNaM uktittaNaM kareMti, logassujoyagareNaMti bhaNiyaM hoti, kitikamme ti tao vaMdiuMkAmA guruM saMDAsayaM paDilehittA uvavisaMti, tAhe muhaNaMtagaM paDilehiya sasIsovariyaM kAyaM pamajaMti, pamajjittA pareNa viNaeNa tikaraNavisuddhaM (r)ApRcchya gurUn tiSThanti svasthAne sAmAyikaM kRtvA, kiMnimittaM?, suutraarthsmrnnhetoH| AcArye sthite daivasikaM- AcArya purataHsthite tasya sAmAyikAvasAne devasikamaticAraM cintayanti, anye bhaNanti- yadA''cAryAH sAmAyikaM kathayanti tadA te'pi tadavasthitA eva sAmAyikasUtramanuprekSante guruNA saha pshcaadevsikN| O8 8 // 1387 // kAyotsargasamAptau namaskAreNa pArayanti namo'rhaDhyA iti, caturviMzatiriti, punaridaM tIrthaM dezitaM teSAM tIrthakarANAmRSabhAdInAM caturviMzatistavenotkIrtanaM kurvanti, lokasyodyotakareNeti bhaNitaM bhavati, kRtikarmeti tato vanditukAmA guruM saMdaMzakAn pramA|pavizanti, tato mukhAnantakaM pratilikhya sazIrSamuparitanaM kAyaM pramArjayanti, pramRjya pareNa vinayena trikaraNavizuddhaM -
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1388 // kitikammaM kareMti, vandanakamityarthaH, uktaM ca-AloyaNavAgaraNAsaMpucchaNapUyaNAe sjjhaae| avarAhe ya gurUNaM viNao mUlaM ca 5. pnycmvNdnng||1|| mityAdi AloyaNaM ti evaM ca vaMdittA utthAya ubhayakaragahiyaraoharaNAddhAvaNayakAyA puvvapariciMtie dose madhyayana kAyotsargaH, jahArAyaNiyAe saMjayabhAsAe jahA gurU suNei tahA pavaDDamANasaMvegA bhayavippamukkA appaNo vizuddhinimittamAloyaMti, uktaM niyuktiH ca- viNaeNa viNayamUlaM gaMtUNAyariyapAyamUlaMmi / jANAvijja suvihio jaha appANaM taha prNpi||1|| kayapAvovi maNusso Aloiu 1517-23 pratikramaNaniMdiu gurusyaase| hoi airegalahUo ohariyabharovva bhAravaho // 2 // tathA- uppaNNANuppannA mAyA aNumaggao nihaMtavvA / vidhiH| AloyaNaniMdaNagarahaNAhiM Na puNo siyA bitiyaM // 3 // tassa ya pAyacchittaM jaM maggaviU gurU uvaisati / taM taha aNucariyavvaM annvtthpsNgbhiiennN||4|| paDikkamaNaM ti-'AloiUNa dose guruNA paDidiNNapAyacchittA u|saamaaiypuvvgNsmbhaa(vaa)-3 vaThiyA pddikmNti||1||smmmuvuttaa payaMpaeNa paDikkamaNaM kaTheti, aNavatthapasaMgabhIyA, aNavatthAe puNa udAharaNaM tilahAragakappaTThagotti, kitikammaM titao paDikkamittAkhAmaNAnimittaM paDikvaMtAyavattaniveyaNatthaM ca vaMdaMti, tao AyariyamAdI - kRtikarma kurvnti| AlocanAvyAkaraNasaMpraznapUjanAsu svaadhyaaye| aparAdhe ca gurUNAM vinayo mUlaM ca vandanakam / evaM ca vanditvotthAyobhayakaragRhItarajoharaNA ardhAvanatakAyA:- pUrvaparicintitAn doSAn yathAratnAdhikaM saMyatabhASayA yathA guruH zRNoti tathA pravardhamAnasaMvegA bhayavipramuktA Atmano vizuddhinimittamAlocayantivinayena vinayamUlaM gtvaa''caarypaadmuule| jJApayet suvihito yathA''tmAnaM tathA paramapi // 1 // kRtapApo'pi manuSya Alocya ninditvA guruskaashe| bhavatyatizayena laghuruddhRtabhara iva bhAravAhaH / / 2 / / utpannA'nutpannA mAyA pratimArga nihntvyaa| AlocanAnindanAgarhanAbhirna syAd dvitIyavAram // 3 // tasya ca prAyazcittaM yanmArgavido gurava updishnti| tattathA'nucaritavyamanavasthAprasaGgabhItena / / 4 // Alocya doSAn guruNA prtidttpraayshcittaastu| sAmAyikapUrva samabhAvAvasthitAH prtikraamynti| 1 // samyagupayuktAH padaMpadena pratikramaNasUtraM kathayantyanavasthAprasaGgabhItAH, anavasthAyAM punarudAharaNaM tilahArakazizuriti / tataH pratikramya kSAmaNAnimittaM pratikrAntAAtmavRttanivedanArthaM ca vandante, tata AcAryAdIn , // 1388 //
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1389 // paDikkamaNatthameva daMsemANA khAmeMti, uktaM ca-AyariuvajjhAe sIse sAhamie kulagaNe y| je me ke'vi kasAyA savve tiviheNa 5. pnycmkhaamemi||1|| savvassa samaNasaMghassa bhagavao aMjaliM kariya siise| savvaM khamAvaittA khamAmi savvassa ahyNpi|| 2 // savvassa | madhyayanaM jIvarAsissa bhAvao dhmmnihiyniycitto| savvaM khamAvaittA khamAmi savvassa ahyNpi|| 3 // ityAdi durAloiyaduppaDikkate ya kAyotsargaH, niyuktiH ussage tti evaM khAmittA AyariyamAdI tato durAloiyaM vA hojjA duppaDikaMtaM vA hojjA aNAbhogAdikAraNeNa tato puNovi 1517-23 kayasAmAiyA carittavisohaNatthameva kAussagaM kareMtitti gaathaarthH||1522|| esa carittussaggo gAhA vyAkhyA- esa carittu pratikramaNa vidhiH| saggotti carittAtiyAravisuddhinimittotti bhaNiyaM hoi, ayaM ca paMcAsussAsaparimANo // 1523 // tato namokkAreNa pArettA vizuddhacarittA vizuddhadesayANaMdasaNavisuddhinimittaM nAmukttiNaM kareMti, carittaM visohiyamiyANiM daMsaNaM visohijjatittikaTTa, taM puNa NAmuktittaNamevaM karaMti, logassujoyagare tyAdi, ayaM caturviMzatistave nyakSeNa vyAkhyAta iti neha punarvyAkhyAyate, caturviMzatistavaM cAbhidhAya darzanavizuddhinimittameva kAyotsarga cikIrSavaH punaridaM sUtraM paThantiOM savvaloe arihaMtaceiyANaM karemikAussaggaM vaMdaNavattiyAe pUaNavattiyAe sakkAravattiyAe sammANavattiyAe bohilAbhavattiyAe pratikramaNArthameva darzayantaH kSamayanti / AcAryopAdhyAn ziSyAn sAdharmikAn kulagaNAMzca / ye mayA ke'pi kaSAyitAH sarvAn trividhena kssmyaami||1||srvshrmnnsngghsy | bhagavate'JjaliM kRtvA zIrSe / sarvaM kSamayitvA kSame sarvasyAhamapi // 2 // sarvasmin jIvarAzau bhAvato dharmanihitanijacittaH / sarvaM kSamayitvA kSame sarvasyAhamapi // 3 // evaM kSamayitvA''cAryAdIn tato durAlocitaM vA bhavet duSpratikrAntaM vA bhavet anAbhogAdikAraNena tataH punarapi kRtasAmAyikAzcAritravizodhanArthameva kAyotsargaM kurvnti| eSa cAritrotsarga iti cAritrAticAravizuddhinimitta iti bhaNitaM bhavati, ayaM ca paJcAzaducchvAsaparimANaH, tato namaskAreNa pArayitvA vizuddhacAritrA vizuddhadezakAnAM darzanazuddhinimittaM nAmotkIrtanaM kurvanti, cAritraM vizodhitamidAnIM darzanaM vizudhyatvitikRtvA, tatpunarnAmotkIrtanamevaM kurvanti / // 138
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika 5. paJcamamadhyayana kAyotsargaH, sUtram 34(35) savvaloe arihNt| vRttiyutam bhAga-4 niruvasaggavattiyAe saddhAe mehAe dhiie dhAraNAe aNuppehAe vaDDamANIe ThAmi kAussaggaM |suutrm 34 // (35) sarvaloke'rhacaityAnAM karomi kAyotsargamiti, tatra lokyate-dRzyate kevalajJAnabhAsvateti loka:- caturdazarajjvAtmakaH parigRhyate iti, uktaM ca-dharmAdInAM vRttirdravyANAM bhavati yatra tat kSetram / tairdravyaiH saha lokastadviparItaM hyalokAkhyam // 1 // sarvaH khalvadhastiryagUrdhvabhedabhinnaH, sarvazcAsau lokazca 2 tasmin sarvaloke, trailokye ityarthaH, tathAhi- adholoke camarAdibhavaneSu tiryagloke dvIpAcalajyotiSkavimAnAdiSu santyevArhacaityAni Urddhaloke saudharmAdiSu santyevArhaccaityAni, tatrAzokAdyaSTamahAprAtihAryarUpAMpUjAmarhantItyarhanta:- tIrthakarAsteSAMcaityAni-pratimAlakSaNAni arhaccaityAni, iyamatra bhAvanA-cittaM- anta:karaNaM tasya bhAve karmaNi vA varNadRDhAdilakSaNe SyaJi kRte caityaM bhavati, tatrArhatAMpratimAH prazastasamAdhicittotpAdanAdahacaityAni bhaNyante, teSAM kiM?- karomItyuttamapuruSaikavacananirdezanAtmA'bhyupagamaM darzayati, kimityAha- kAya:- zarIraM tasyotsargaH- kRtAkArasya sthAnamaunadhyAnakriyAvyatirekeNa kriyAntarAdhyAsamadhikRtya parityAga ityarthaH, taM kAyotsargam, Aha- kAyasyotsarga iti SaSThyA samAsaH kRtaH, arhaccaityAnAmiti prAguktam, tat kimarhaccaityAnAM kAyotsargaM karoti?, netyucyate, SaSThInirdiSTaM tatpadaM padadvayamatikramya maNDUkaplutyA vandanapratyayamityAdibhiH sambadhyate, tato'rhaccaityAnAM vandanapratyayaM karomi kAyotsargamiti draSTavyam, tatra vandanaM-abhivAdanaM prazastakAyavAnanaHpravRttirityarthaH, tatpratyayaM-tanimittam, tatphalaM me kathaM nAma kAyotsargAdityato'rthamityevaM sarvatra bhAvanA kAryA, tathA pUyaNavattiyAe tti pUjanapratyayaM- pUjAnimittam, tatra pUjana-gandhamAlyAdibhirabhyarcanam, tathA sakkAravattiyAe tti satkArapratyayaM-satkAranimittam, tatra pravaravastrAbharaNAdibhirabhyarcanaM satkAraH, Aha-yadi pUjanasatkArapratyaya:kAyotsargaH kriyate tatastAveva kasmAnna kriyete?, ucyate, dravyastavatvAdapradhAnatvAd, // 1390 //
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1391 // 5. paJcamamadhyayana kAyotsargaH, sUtram 34(35) savvaloe arihNt0| uktaM ca- davvatthau bhAvatthau ityAdi, ata: zrAvakA: pUjanasatkArAvapi kurvantyeva, sAdhavastu prazastAdhyavasAyanimittamevamabhidadhati, tathA sammANavattiyAetti sanmAnapratyayaM-sanmAnanimittam, tatra stutyAdibhirguNonnatikaraNaM sanmAnaH, tathA mAnasa: prItivizeSa ityanye, atha vandanapUjanasatkArasanmAnA eva kiMnimittamityata Aha- bohilAbhavattiyAe bodhilAbhapratyayaMbodhilAbhanimittaM pretya jinapraNItadharmaprAptirbodhilAbhobhaNyate, atha bodhilAbha eva kiMnimittamityata Aha niruvasaggavattiyAe nirupasargapratyayaM- nirupasarganimittam, nirupasargo- mokSaH, ayaM ca kAyotsargaH kriyamANo'pi zraddhA(di) viklsy| nAbhilaSitArthaprasAdhanAyAlamityata Aha- saddhAe mehAe dhiIe dhAraNAe aNuppehAe vaddhamANIe ThAmi kAussagaM ti zraddhayA hetubhUtayA tiSThAmi kAyotsarga na balAbhiyogAdinA zraddhA-nijo'bhilASaH, eva medhayA- paTutvena, na jaDatayA, anye tu vyAcakSate- medhayeti maryAdAvartitvena nAsamaJjasatayeti, evaM dhRtyA- manaHpraNidhAnalakSaNayA na punA rAgadveSAkulatayA, dhAraNayA- arhadguNAviSkaraNarUpayA na tacchUnyatayA, anuprekSayA- arhaguNAnAmeva muhurmuhuravicyutirUpeNAnucintanayA na tavaikalyena, varddhamAnayeti pratyekamabhisambadhyate, zraddhayA varddhamAnayA evaM medhayetyAdi, evaM tiSThAmi kAyotsargam, Ahauktameva prAkkaromi kAyotsarga sAmprataM tiSThAmIti kimarthamiti?, ucyate, vartamAnasAmIpye vartamAnavadvA (pA03-3-131) itikRtvA karomi kariSyAmIti kriyAbhimukhyamuktamidAnIM tvAsannataratvAt kriyAkAlaniSThAkAlayoH kathaJcidabhedAt tiSThAmyeva, AhakiM sarvathA?, netyAha- annatthUsasieNamityAdi pUrvavat yAvadvosirAmitti, eyaMcasuttaM paDhittA paNavIsUsAsaparimANaM kAussaggaM kareMti, daMsaNavisuddhIya taiu tti, tRtIyatvaM cAsyAtIcArAlocanaviSayaprathamakAyotsargApekSayeti, tao namokkAreNa pArettA suyaNANaparivuTTinimittaM atiyAravisohaNatthaM ca suyadhammassa bhagavao parAe bhattIe tapparUvaganamokkArapuvvayaM thuI paDhaMti, // 13 91 //
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ taMjahA zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1392 // 5. paJcamapukkharavaradIvadhAyaisaMDeya jaMbuddIve y| bharaheravayavidehe dhammAigare nmsaami||1|| tamatimirapaDalaviddhaMsaNassa suragaNanariMda- madhyayanaM kAyotsargaH, mahiassa / sImAdharassa vaMde ppphoddiymohjaalss||2||jaaiijraamrnnsogpnnaasnnss, kllaannpukkhlvisaalsuhaavhss| sUtram ko devadAnavanariMdagaNacciassa, dhammassa sAramuvalabbha kare pamAyaM? // 3 // siddhe bho! payao Namo jiNamae naMdI sayA saMjame, 35(36) pukkhrdevnaagsuvnnnnkinnnnrgnnssnbhuuabhaavccie| logojattha paiTThio jagamiNaM telukkamaccAsuraM, dhammo vaDau sAsao vijayaUdhammuttaraM vrddii| vddddu||4||suass bhagavao karemi kAussaggaMvaMdaNa0 anntth0|| sUtram 35 // (36) puSkarANi-padmAnitairvara:-pradhAna: puSkaravaraH2 zvAsau dvIpazceti samAsaH, tasyA) mAnuSottarAcalArvAgvarti tasmin, tathA dhAtakInAM khaNDAni yasmin sa dhAtakIkhaNDo dvIpastasmiMzca, tathA jambvopalakSitastatpradhAno vA dvIpo jambUdvIpastasmiMzca, eteSvarddhatRtIyeSudvIpeSu mahattarakSetraprAdhAnyAGgIkaraNataH pshcaanupuukopnystessuyaani bharatairAvatavidehAni prAkRtazailyA tvekavacananirdezaH dvandvaikavadbhAvAd bharatairAvatavideha ityapi bhavati, tatra dharmAdikaraNAnnamasyAmi- durgatiprasRtAn jIvAn, yasmAd dhArayate / ttH| dhatte caitAn zubhasthAne, tasmAd dharma iti smRtH||1||s ca dvibhedaH- zrutadharmazcAritradharmazca, zrutadharmeNehAdhikAraH, tasya bharatAdiSvAdau karaNazIlAstIrthakarA evAtasteSAM stutiruktA, sAmprataM zrutadharmasya procyate- tamatimirapaDalaviddhaMsaNassa suragaNe / tyAdi, tama:- ajJAnaM tadeva timiraM athavA tamaH- baddhaspRSTanidhattaM jJAnAvaraNIyaM nikAcittaM timiraM tasya paTalaM- vRndaM tamastimirapaTalaM tad vidhvaMsayati nAzayatIti tamastimirapaTalavidhvaMsanaH tasya, tathA cAjJAnanirAsenaivAsya pravRttiH, tathA suragaNanarendramahitasya, tathA cAgamamahimAnaM kurvantyeva surAdayaH, tathA sImAM- maryAdAM dhArayatIti sImAdharaH, sImni vA // 1392 //
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 5. paJcamamadhyayanaM kAyotsargaH, sUtram 35(36) pukkhrvrddii| // 1393 // dhArayatIti tasyeti, tRtIyArthe SaSThI, taM vande, tasya vA yat mAhAtmyaM tadvande, athavA tasya vanda iti vandanaM karomi, tathAhiAgamavanta eva maryAdAM dhArayanti, kiM- bhUtasya?- prakarSeNa sphoTitaM mohajAlaM- mithyAtvAdi yena sa tathocyate tasya, tathA cAsmin sati vivekino mohajAlaM vilayamupayAtyeva, itthaM zrutadharmamabhivandyAdhunA tasyaiva guNopadarzanadvAreNa pramAdAgocaratAM pratipAdayannAha- jAIjarAmaraNe tyAdi, jAti:- utpattiH jarA- vayohAniH maraNaM-prANatyAgaHzokaH- mAnaso duHkhavizeSaH, jAtizca jarAca maraNaMca zokazceti dvandvaH, jAtijarAmaraNazokAn, praNAzayati- apanayati jAtijarAmaraNazokapraNAzanastasya, tathA ca zrutadharmoktAnuSThAnAjAtyAdayaH praNazyantyeva, anena cAsyAnarthapratighAtitvamAha, kalyaM- ArogyaM kalyamaNatIti kalyANam, kalyaM zabdayatItyarthaH, puSkalaM-sampUrNa na ca tadalpaM kiM tu vizAlaM-vistIrNa sukhaM- pratItaM kalyANaM puSkalaM vizAlaM sukhamAvahati-prApayatIti kalyANapuSkalavizAlasukhAvahastasya, tathA ca zrutadharmoktAnuSThAnAduktalakSaNamapavargasukhamavApyata eva, anena cAsya viziSTArthaprasAdhakatvamAha, ka:prANI devadAnavanarendragaNArcitasya zrutadharmasya sAraM-sAmarthyamupalabhya- dRSTvA vijJAya kuryAt pramAdaM sacetanaH? cAritradharme pramAdaH kartuM na yukta iti hRdayam, Aha-suragaNanarendramahitasyetyuktaM punardevadAnavanarendragaNArcitasyeti kimarthamiti?, atrocyate, tannigamanatvAdadoSaH, tasyaivaMguNasya dharmasya sAramupalabhya kaH sakarNaH pramAdI bhaveccAritradharma iti, yatazcaivamataH siddhe bho payao namo jiNamaye ityAdi, siddhe- pratiSThite prakhyAte bho ityetadatizayinAmAmantraNaM pazyantu bhavantaH prayato'haM- yathAzaktyAdyata: prakarSeNa yataH, itthaM parasAkSikaM bhU(kR)tvA punarnamaskarotinamo jinamate arthAd vibhaktipariNAmo namo jinamatAya, tathA cAsmin sati jinamate nandiH-samRddhiH sadA-sarvakAlam, va?- saMyame- cAritre, yathoktaM- paDhamaNANaM tao dayetyAdi, kiMbhUte saMyame?- devanAgasuvarNakinnaragaNai: sadbhUtabhAvenArcite, // 1393 //
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1394 // 5. paJcamamadhyayanaM kAyotsargaH, sUtram 36(37) siddhANaM buddhaannN| tathA ca saMyamavantaH aya'nta eva devAdibhiH, kiMbhUte jinamate?- lokyate'neneti loka:- jJAnameva sa yatra pratiSThitaH, tathA jagadidaM jJeyatayA, kecit manuSyalokameva jagat manyante ityata Aha- trailokyamanuSyAsuram, AdhArAdheyarUpamityarthaH, ayamitthaMbhUtaH zrutadharmo varddhatAM-vRddhimupayAtu zAzvata:- dravyArthAdezAnnityaH, tathA coktaM-dravyAdezAt ityeSA dvAdazAGgIna kadAcid nAsIdityAdi, anye paThanti- dharmo varddhatAM zAzvataM iti, asmin pakSe kriyAvizeSaNametat, zAzvataM varddhatAM apracyutyeti bhAvanA, vijayatAM karmaparapravAdivijayeneti hRdayam, tathA dharmottaraM- cAritradharmottaraM varddhatu, punarvRddhyabhidhAnaM mokSArthinA pratyahaM jJAnavRddhiH kAryeti pradarzanArtham, tathA ca tIrthakaranAmakarmahetUn pratipAdayatoktaM-appuvvaNANagahaNe tti, suyassa bhagavao karemi kAussagaM vaMdaNavattiyAe ityAdi prAgvat, yAvadvosirAmi / eyaM suttaM paDhittA paNuvIsussAsameva kAussaggaM karemi, Aha ca- suyaNANassa cauttho tti tao namokkAreNa pArittA visuddhacaraNadaMsaNasuyAiyArA maMgalanimittaM caraNadasaNasuyadesagANaM siddhANaM thuiM kaheMti, bhaNiyaMca- 'siddhANa thuI ya'tti, sA ceyaM stuti: siddhANaM buddhANaM pAragayANaM paraMparagayANaM / loyaggamuvagayANaM namo sayA savvasiddhANaM ||1||jo devANavi devo jaM devA paMjalI nmsNti| taM devadevamahiaMsirasAvaMde mahAvIraM ||2||ikko'vinmukkaaro jinnvrvshssvddhmaannss|sNsaarsaagraao tArei naraMva naariNvaa||3||ujiNtselsihre dikkhA nANaM nisIhiAjassa / taM dhammacakkavaTTi ariTTanemiM namasAmi ||4||cttaari aTTha dasa doya vaMdiAjiNavarA cuvviisN| paramaTThaniTTiaTThA siddhA siddhiM mama disNtu||suutrm 36 // (37) sitaM dhmAtameSAmiti siddhA nirdagdhakarmendhanA ityarthastebhyaH siddhebhyaH, teca sAmAnyato vidyAsiddhA api bhavantyata AhabuddhebhyaH, tatrAvagatAzeSAviparItatattvA buddhA ucyante, tatra kaizcit svatantratayaiva te'pi svatIrthojjvalanAya ihAgacchanti // 1394 //
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1395 // ityabhyupagamyante ata Aha- pAragatebhya: pAraM-paryantaM saMsArasya prayojanavAtasya ca gatAH pAragatAstebhyaH, te'picAnAdisiddhaka 5. paJcamajagatpatIcchAvazAt kaizcit tathA'bhyupagamyante ata Aha- paramparagatebhyaH paramparayA ekenAbhivyaktArthAdAgamAt (kazcit) madhyayanaM kAyotsargaH, pravRtto'nyenAbhivyaktAdAdanyo'nyenApyanya ityevaMbhUtayA gatAH paraMparagatAstebhyaH, Aha-prathama eva kenAbhivyaktArthAdAgamAt / sUtram pravRtta iti?, ucyate, anAditvAt siddhAnAM prathamatvAnupapattiriti, athavA kathaJcit karmakSayopazamAt darzanaM darzanAt jJAna 36(37) siddhANaM jJAnAccAritramityevaMbhUtayA paramparayA gatAstebhyaH, te'pi ca kaizcit sarvalokApannA eveSyanta ityata Aha- lokAgramupagatebhyaH buddhaannN| lokAgraM- ISatprAgbhArAkhyaM tamupagatAstebhyaH, Aha- kathaM punariha sakalakarmavipramuktAnAM lokAgraM yAvadgatirbhavati?, bhAve vAsarvadaiva kasmAnna bhavatIti?, atrocyate, pUrvAvadhavazAddaNDAdicakrabhramaNavat samayamevaikamavaseyeti, namaHsarvadA-sarvakAlaM sarvasiddhebhya: tIrthasiddhAdibhedabhinnebhyaH, athavA sarvaM sAdhyaM siddhaM yeSAM te tathA tebhyaH, itthaM sAmAnyena sarvasiddhanamaskAra kRtvA punarAsannopakAritvAd vartamAnatIrthAdhipateH zrImanmahAvIravarddhamAnasvAminaH stutiM kurvanti- jo devANavi devo jaM devA paMjalI tyAdi, yo bhagavAn mahAvIraH devAnAmapi- bhavanavAsyAdInAM devaH, pUjyatvAt, tathA cAha- yaM devAH prAJjalayo namasyanti-vinayaracitakarapuTAHsantaH praNamanti, taM devadevamahiyaM devadevA:-zakrAdayastairmahitaM-pUjitaM zirasA uttamAGgenetyAdarapradarzanArthamAha, vande,taM kaM?- mahAvIraM IragatipreraNayorityasya vipUrvasya vizeSeNa Irayati-karma gamayati yAti vA zivamiti vIraH, mahAMzcAsau vIrazca mahAvIrastam, itthaM stutiM kRtvA punaH phalapradarzanArthamidaM paThati- ekko'vi namokkAro jiNavaravasahasse tyAdi, eko'pinamaskAro jinavaravRSabhasya varddhamAnasya saMsArasAgarAtArayati naraMvA nArIvA, iyamatra bhAvanA-satisamyagdarzane parayA bhAvanayA kriyamANa eko'pi namaskAraH tathAbhUtAdhyavasAyaheturbhavati yathAbhUtAcchreNimavApya nistarati bhavodadhimityataH 1930
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1396 // kAraNe kAryopacArAdetadevamucyate, anyathA cAritrAdivaiphalyaM syAt / etAstisraH stutayo niyamenocyante, kecidanyA api 5. paJcamapaThanti, na ca tatra niyamaH, kitikamma' puNo saMDaMsayaM paDilehiya uvavisaMti, muhapottiyaM paDilehaMti sasIso-variyaM kAyaM madhyayanaM paDilehittA Ayariyassa vaMdaNaM kareMti'tti gaathaarthH||1523|| Aha-kiMnimittamidaM vandanakamiti?, ucyate kAyotsargaH, niyuktiH ni0-sukayaM ANattiM piva loge kAUNa sukayakiikammaM / vaDaMtiyA thuIo guruthuigahaNe kae tinni // 1524 // 1524 ___ sukayaM ANattiMpiva loe kAUNaM ti jahA raNo maNussA ANattigAe pesiyA paNAmaM kAUNa gacchaMti, taM ca kAUNa puNo varddhamAna stutitrym| paNAmapuvvagaM nivedeti, evaM sAhuNo'vi sAmAiyaguruvaMdaNapuvvagaM carittAdivisohiM kAUNa puNo sukayakitikammA saMto guruNo nivedaMti-bhagavaM! kayaM te pesaNaM AyavisohikAragaMti, vaMdaNaMca kAUNa puNo ukkuDuyA AyariyAbhimuhA viNayaratiyaMjalipuDA ciTuMti, jAva gurU thuigahaNaM kareMti, tato pacchA samattAe paDhamathutIe thuiMkaDiMti viNautti, tao thuI vaTuMtiyAo kaDeti tiNNi, ahavA vaTuMtiyA thuio guruthutigahaNe kae tiNNitti gaathaarthH||1524|| tao pAusiyaM kareMti, evaM tAva devasiyaM kareMti, gataM devasiyaM, rAiyaM idANiM, tatthimA vihI, paDhamaMciyasAmAiyaMkahiUNa carittavisuddhinimittaM paNuvIsussAsamittaM kAussagaM kareMti, taonamokkAreNa pArittA daMsaNavisuddhInimittaM cauvIsatthayaM paDhaMti, paNuvIsussAsamettameva kAussaggaM (r) yathA rAjJA manuSyA AjJaptyA preSitAH praNAmaM kRtvA gacchanti, tacca kRtvA punaH praNAmapUrvakaM nivedayanti, evaM sAdhavo'pi sAmAyikaguruvandanapUrvaM cAritrAdivizuddhiM bla kRtvA punaH sukRtakRtikarmANaHsanto gurubhyo nivedayanti- bhagavan! kRtaM tava preSaNamAtmavizuddhikArakamiti, vandanaM ca kRtvA punarutkaTukA AcAryAbhimukhA vinayaracitA-8 lipuTAstiSThanti yAvadguravaH stutigrahaNaM kurvanti, tataH pazcAt samAptAyAM prathamastutau stutIH kathayanti vinaya iti, tataH stutIvardhamAnAH kathayanti tisro'thavA bla // 1396 // vardhamAnAH stutayaH / tataH prAdoSikaM kAlaM kurvanti, evaM tAvadevasikaM kurvanti, gataM daivasikam, rAtrikamidAnIm, tatrAyaM vidhiH- prathamameva sAmAyikaM kathayitvA cAritravizuddhinimittaM paJcaviMzatyucchvAsamAnaM kAyotsarga kurvanti, tato namaskAreNa pArayitvA darzanavizuddhinimittaM caturviMzatistavaM paThanti paJcaviMzatyucchAsamAtrameva kAyotsarga-2 B
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1397 // 5. paJcamamadhyayanaM kAyotsargaH, niyuktiH 1525-28 kAyotsargavyatyayaH kssaamnnaa| kareMti, etthavi namokkAreNa pArettA suyaNANavisuddhInimittaM suyaNANatthayaM, kaheMti, kAussaggaM ca tassuddhinimittaM kareMti, tatthaya pAosiyathuimAdIyaM adhikayakAussaggapajjaMtamaiyAraMciMtei, Aha-kiMnimittaM paDhamakAussagge eva rAiyAiyAraMNa ciMteti?, ucyate, ni0- niddAmatto na sarai aiAraMmA ya ghaTTaNaM 'No'nnaM / kiiakaraNadosA vA gosAI tinni ussaggA // 1525 // niddAmatto- niddAbhibhUo na sarai- na saMbharai suSTu aiyAraM mA ghaTTaNaM 'No'NNaM aMdhayAre vaMdaMtayANaM, kitiakaraNadosA vA, aMdhayAre adaMsaNAo maMdasaddhA na vaMdaMti, eeNa kAraNeNaM gose-paccUse Aie tiNNi kAussaggA bhavanti, na puNa pAosie jahA ekkotti // 1525 / / ni0- ettha paDhamo caritte dNsnnsuddhiieNbiiyohoi| suyanANassa ya tatio navaraM ciMtaMti tattha imaM // 1526 // ni0- taie nisAiyAraM ciMtai caramaMmi kiMtavaM kAhaM? / chammAsA egadiNAihANi jA porisi nmovaa||1527|| ni0- ahamavibhekhAmImitubbhehi~ samaM ahaM ca vaMdAmi / AyariyasaMtiyaM nitthAragA uguruNo avynnaaii||1528|| tato ciMtiUNa aiyAraM namokkAreNa pArettA siddhANa thuiMkAUNa puvvabhaNieNa vihiNA vaMdittA Aloeti, taosAmAiya- kurvanti, atrApi namaskAreNa pArayitvA zrutajJAnavizuddhinimittaM zrutajJAnastavaM karSayanti, kAyotsargaM ca tacchuddhinimittaM kurvanti, tatra ca prAdoSikastutyAdikaM adhikRtakAyotsargaparyantamaticAraM cintayanti / Aha- kiMnimittaM prathamakAyotsarga eva rAtrikAticAraM na cintayanti?, 0nidrAmattaH- nidrAbhibhUto na smarati suSTuticAra mA ghaTTanamanyo'nyaM vandamAnAnAmandhakAre kRtikarmAkaraNadoSA vA- andhakAre'darzanAt mandazraddhA na vandante, etena kAraNena pratyUSe Adau trayaH kAyotsargA bhavanti, na punaH prAdoSike yathaika iti, O tatazcintayitvA'ticArAn namaskAreNa pArayitvA siddhANamiti stutiM kRtvA pUrvabhaNitena vidhinA vanditvA''locayanti, 2
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1398 // vyatyayaH kssaamnnaa| puvvayaM paDikkamaMti, tao vaMdaNApuvvayaM khAmeMti, vaMdaNaM kAUNaM tao sAmAiyapuvvayaM kAussaggaM kareMti, tattha ciMtayaMti-2 5. pazcamakammi ya niuttA vayaM gurUhiM?, to tArisayaM tavaM pavajjAmo jAriseNa tassa hANi na bhavati, tao ciMteti- chammAsakhamaNaM madhyayanaM karemo?,nasakkemo, egadivaseNa UNaM?, tahavina sakkemo, evaM jAva paMca mAsA,taocattAritao tinni tao donni,tato evaM kAyotsargaH, niyuktiH tato addhamAsaM cautthaM AyaMbilaM egaThANayaM purimajhu nivvigaiyaM, namokkArasahiyaM vatti, uktaM ca-carime kiM tavaM kAhaM ti, 1525-28 carime kAussagge chammAsamegUNa (diNAdi) hANI jAva porisi namo vA, evaM jaM samatthA kAuMtamasaDhabhAvA hiae kareMti, kAyotsargapacchA vaMdittA gurusakkhayaM pavajaMti, savve ya namokAraittagA samagaM uTheti vosirAveMti nisIyaMti ya, evaM porisimAdisukha vibhAsA, tao tiNNi thuI jahA puvvaM, navaramappasaddagaMdeMti jahA gharakoilAdI sattA na uTheti, tao deve vaMdaMti, tao bahuvelaM saMdisAveMti, tatorayaharaNaM paDilehaMti, tato uvadhiM saMdisAveMti paDilehaMti ya, tao vasahiM paDilehiya kAlaM nivedeti, aNNe ya bhaNaMti-thuisamaNaMtaraM kAlaM niveeMti, evaM tu paDikkamaNakAlaM tuleMti jahA paDikkamaMtANaM thuiavasANe ceva paDilehaNavelA pratikrAmyanti, tato vandanakapUrvakaM kSamayanti, vandanaM kRtvA tataH sAmAyikapUrvakaM kAyotsarga kurvanti, tatra cintayanti- kasminniyuktAzca vayaM gurubhiH tatastAdRzaM tapaH prapadyAmahe yAdRzena tasya hAnirna bhavati, tatazcintayanti- SaNmAsakSapaNaM kurmaH?, na zaknumaH, ekadivasenonaM?, tathApi na zaknumaH, evaM yAvat paJca mAsAH, tatazcaturaH, tatastrIn tato dvau tata ekaM tato'rddhamAsaM caturthabhaktamAcAmAmlaM ekasthAnakaM pUrvAdha nirvikRtikaM namaskArasahitaM veti, carame kAyotsarge SaNmAsA ekadinAdihAniryAvat pauruSI namaskArasahitaM vA, evaM yat samarthAH kartuM tadazaThabhAvA hRdi kurvanti, pazcAt vanditvA gurusAkSikaM pratipadyante, sarve ca namaskArasahite pArakAH samakamuttiSThanti 8 * vyutsRjanti niSIdanti ca, evaM pauruSyAdiSu vibhASA, tatastisraH stutIryathA pUrvam, navaramalpazabdaM dadati yathA gRhakokilAdyAH sattvA nottiSThanti, tato devAn vandante, tato bahuvelaM saMdizanti, tato rajoharaNaM pratilikhanti, tata upadhiM saMdizanti pratilikhanti ca tato vasati pratilikhya kAlaM nivedayanti, anye ca bhaNanti-stutisamanantaraM kAlaM nivedayanti, evaM tu pratikramaNakAlaM tolayanti yathA pratikrAmyatAM stutyavasAna evaM pratilekhanAvelA,
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1399 // bhavati, gayaM rAiyaM, iyANiM pAkkhiyaM, tatthimA vihI- jAhe devasiyaM paDikvaMtA bhavaMti nivaTTagapaDikkamaNeNaM tAhe gurU 5. paJcamanivisaMti, tao sAhU vaMdittA bhaNaMti madhyayana kAyotsargaH, icchAmikhamAsamaNo! uvaDhiomi abhiMtarapakkhiyaMkhAme, pannarasaNhaM divasANaM pannarasaNhaM rAINaM kiMci apattiyaM parapattiyaM sUtram bhatte pANe viNae veyAvacce AlAve saMlAve uccAsaNe samAsaNe aMtarabhAsAe uvaribhAsAe jaM kiMci majjhaviNayaparihINaM suhamaMvA 37(38) bAyaraM vA tubbhe jANaha ahaM na yANAmi tassa micchAmi dukkddN|suutrm 37 // (38) kSAmaNA suutrm| idaM ca nigadasiddhameva, navaramantarabhASA- AcAryasya bhASamANasyAntare bhASate, uparibhASA tUttarakAlaM tadeva kilAdhikaM bhASate, atrAcAryo yadabhidhatte tat pratipAdayannAha- ahamavi khAmemi gAhA vyAkhyA- ahamavi khAmemi tunbhetti bhaNiyaM hoti, evaM jahaNNeNaM tiNNi ukkoseNaM savve khAmijaMti, pacchA gurU uTheUNaM jahArAiNiyAe uddhaTThiocevakhAmeti, iyarevi jahArAiNiyAe savvevi avaNauttamaMgA bhaNaMti- devasiyaM paDikvaMtaM pakkhiyaM khAmemo paNNarasaNhaM divasANamityAdi, evaM sesagAvi jahArAiNiyAe khAmeMti, pacchA vaMdittA bhaNaMti-devasiyaM paDikvaMtaM pakkhiyaM paDikkamAveha, tao gurU gurusaMdiTTho vA pakkhiyapaDikkamaNaM kahati, sesagA jahAsattiM kAussaggAdisaMThiyA dhammajjhANovagayA suNeti, kaDDie muluttaraguNehiM jaba bhavati / gataM rAtrikam, idAnIM pAkSikam, tatrAyaM vidhiH- yadA daivasikaM pratikrAntA bhavanti nirvartitapratikramaNena tadA guravo niSIdanti, tataH sAdhavo vanditvA bhaNanti-10 ahamapi kSamayAmi yuSmAn iti bhaNitaM bhavati, evaM jaghanyena traya utkRSTataH sarve kSAmyante, pazcAt gururutthAya yathArAntikamUrddhasthita eva kSamayati, itare'pi yathArAnikaM sarve'pyavanatottamAGgA bhaNanti- daivasikaM pratikrAntaM pAkSika kSamayAmaH paJcadazasu divaseSu, evaM zeSA api yathArAtnikaM kSamayanti, pazcAd vanditvA bhaNantia daivasikaM pratikrAntaM pAkSikaM pratikrAmayata, tato gururgurusaMdiSTo vA pAkSikapratikramaNaM kathayati, zeSA yathAzakti kAyotsargAdisaMsthitA dharmadhyAnopagatAH zRNvanti, kathite mUlottaraguNeSu yat .
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1400 // 5. paJcamamadhyayanaM kAyotsargaH, sUtram 38-39 (39-40) pAkSika kssaamnnaa| khaMDiyaM tassa pAyacchittanimittaM tiNNi UsAsasayANi kAussaggaM kareMti, bArasaujjoyakaretti bhaNiyaM hoti, pArie ujjoykre| thuI kaIti, pacchA uvaviTThA muhaNaMtagaM paDilehittA vaMdaMti pacchA rAyANa pUsamANavA atikkaMte maMgalijje kajje bahumannaMti, sattuparakkameNa akhaMDiyaniyabalassasobhaNo kAlogao aNNo'vi evaM ceva uvaDio, evaM pakkhiyaviNaovayAraMkhAmeMti bitiyakhAmaNAsutteNaM, taccedaM____ icchAmikhamAsamaNo! piyaM ca me jaMbhe haTThANaM tuTThANaM appAyaMkANaM abhaggajogANaM susIlANaM suvvayANaM sAyariyauvajjhAyANaM NANeNaM daMsaNeNaM caritteNaM tavasA appANaM bhAvemANANaM bahusubheNaM bhe divaso posaho pakkho vatikkato, aNNo ya bhe kallANeNaM pajjuvaTThio sirasA maNasA matthaeNa vaMdAmi ||suutrm 38 // (39) nigadasiddham, AyariyA bhaNaMti-sAhUhiMsamaMjameyaM bhaNiyaMti, taoceiyavaMdAvaNaMsAdhuvaMdAvaNaMca nivedituMkAmA bhaNanti__ icchAmikhamAsamaNo! puvviM ceiyAI vaMdittA namaMsittA tujhaM pAyamUle viharamANeNaMje kei bahudevasiyA sAhuNo diTThA sama (mA) NA vA vasamANA vA gAmANugAmaMduijamANA vA, rAiNiyA saMpucchaMti omarAiNiyA vaMdaMti anjA vaMdaMti ajiyAo vaMdaMti sAvayA vaMdaMti sAviyAo vaMdaMti ahaMpi nissallo nikkasAo (tikaTTa) sirasA maNasA matthaeNa vaMdAmi // ahamavi vaMdAvemi ceiyaaii|| sUtram 39 // (40) khaNDitaM tasya prAyazcittanimittaM trINyucchAsazatAni kAyotsarga kurvanti, dvAdazodyotakarAniti bhaNitaM bhavati, pArite udyotakare stuti kathayanti, pazcAdupaviSTA : mukhAnantakaM pratilikhya vandante pazcAt rAjAnaM puSpamANavA atikrAnte mAGgalike kArye bahumanyante-zatruparAkramaNenAkhaNDitanijabalasya zobhanaH kAlo gataH evamevAnyo'pi upasthitaH, evaM pAkSikavinayopacAraM kSamayanti dvitIyakSAmaNAsUtreNa,OAcAryA bhaNanti- sAdhubhiH samaM yadetat bhaNitamiti, tatazcaityavandanaM sAdhuvandanaMca nivedayitukAmA bhaNanti // 1400 //
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1401 // 5. paJcamamadhyayanaM kAyotsargaH, sUtram 40-41 (41-42) pAkSika kssaamnnaa| nigadasiddham, navaMra samaNo- vuDDavAsI vasamANo- NavavigappavihArI, vuDDavAsI jaMghAbalaparihINo Nava vibhAge khettaM kAUNa viharati, navavigappavihArI puNa uubaddhe aTTha mAsA mAsakappeNa viharati, ee aTTha vigappA, vAsAvAsaM egaMmi ceva ThANe kareMti, esa Navavigappo, atrAcAryo bhaNati- matthaeNa vaMdAmi ahaMpitesiMti, aNNe bhaNaMti- ahamavi vaMdAvemitti, tao appagaM gurUNaM nivedaMti cautthakhAmaNAsutteNaM, taccedaM icchAmikhamAsamaNo! uvaTThiomi tubbhaNhaM saMtiyaM ahA kappaMvA vatthaM vA paDiggahaMvA kaMbalaMvA pAyapucchaNaM vA (rayaharaNaM vA) akkharaMvA payaM vA gAhaM vA silogaMvA (silogaddhaM vA) aTuM vA heuM vA pasiNaM vA vAgaraNaM vA tubbhehiM (samma) ciyatteNa diNNaM mae aviNaeNa paDicchiyaM tassa micchAmi dukkaDaM // sUtram 40 // (41) nigadasiddham, AyariA bhaNaMti-'AyariyasaMtiyaM ti ya ahaMkAravajjaNatthaM, kiM mamAtreti, tao jaM viNaiyA tamaNusaddhiM bahu mannaMti paMcamakhAmaNAsutteNa, taccedaM icchAmi khamAsamaNo! kayAiM ca me kitikammAiM AyAramaMtare viNayamaMtare sehio sehAvio saMgahio uvagahio sArio vArio coio paDicoio abbhuTThio'haM tubbhaNhaM tavateyasirIe imAo cAturaMtasaMsArakaMtArAo sAhaTu nittharissAmittika? navaraM zramaNo-vRddhAvAsaH vaizramaNo (vasan) navavikalpavihAraH, vRddhAvAsaH parikSINajaGghAbalo nava vibhAgAn kSetraM kRtvA viharati, navakalpavihAraH punaH Rtu*baddhe'STa mAsAn mAsakalpena viharati, ete'STa vikalpAH varSAvAsamekasmin sthAne karoti, eSa navamo vikalpaH / mastakena vande'hamapi teSAmiti, anye bhaNanti- ahamapi vandayAmIti, tata AtmAnaM gurubhyo nivedayanti caturthakSAmaNAsUtreNa, O AcAryA bhaNanti- AcAryasatkamiti cAhaGkAravarjanArtham, tato yat vinAyitAstAmanuzAsti bahu manyante paJcamakSAmaNAsUtreNa / // 1401 //
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1402 // sirasA maNasA matthaeNa vandAmi / / sUtram 41 / / (42) 5. pacamanigadasiddham, saMgahio- NANAdIhiMsArio-hie pavattio vArio- ahiyAo nivattio coio-khalaNAe madhyayana kAyotsargaH, paDicoio- puNo 2 avatthaM uvaTThiutti, pacchA Ayario bhaNai-'nitthAragapAraga'tti nitthAragapAragA hohatti, guruNotti, sUtram eyAiM vayaNAiMti vakkasesamayaM gaathaarthH||1528 // evaM sesANavi sAhUNaM khAmaNAvaMdaNaM kareMti, aha viyAlo vAghAovA |41(42) pAkSika tAhe sattaNhaM paMcaNhaM tiNhaM vA, pacchA devasiyaM paDikkamaMti, kei bhaNaMti- sAmaNNeNaM, anne bhaNaMti- khAmaNAiyaM, aNNe kssaamnnaa| carittussaggAiyaM, sejjadevayAe ya ussaggaM kareMti, paDikvaMtANaM gurUsuvaMdiesu vaDDamANIo tiNNi thuio AyariyA bhaNaMti, imevi aMjalimauliyaggahatthA samattIe namokkAraM kareMti, pacchA sesagAvi bhaNaMti, taddivasaM navisuttaporisI navi atthaporusI thuIo bhaNaMti jassa jattiyAo eMti, esA pakkhiyapaDikkamaNavihI mUlaTIkAkAreNa bhaNiyA, aNNe puNa AyaraNANusAreNa bhaNaMti-devasie paDikvaMte khAmie ya tao paDhamaM gurU ceva udvittA pakkhiyaM khAmeMti jahArAiNiyAe, tao uvavisaMti, evaM 0saMgRhItaH- jJAnAdibhiH sAritaH- hite pravartitaH vArito'hitAt nivarttitaH coditaH skhalanAyAM praticoditaH punaH punaravasthAmupasthApitaH, pazcAdAcAryA bhaNanti| nistArakapAragA bhavateti, gurUNAmiti etAni vacanAnIti vaakyshessH| evaM zeSANAmapi sAdhUnAM kSAmaNAvandanakaM kurvanti, atha vikAlo vyAghAto vA tadA saptAnAM 8 pazcAnAM trayANAM vA, pazcAdevasikaM pratikrAmyanti, kecit bhaNanti- sAmAnyena, anye bhaNanti-kSAmaNAdikam, anye cAritrotsargAdikam, zayyAdevatAyAzcotsarga : kurvanti, pratikrAmyatsu guruSu vanditeSu (ca)vardhamAnAstisraH stutIrguravo bhaNanti, ime'pi aJjalimukulitAgrahastAH samAptau namaskAraM kurvanti, pazcAccheSA api // 1402 // bhaNanti, taddivase naiva sUtrapauruSI naivArthapauruSI, stutIrbhaNanti yena yAvatyo'dhItAH, eSa pAkSikapratikramaNavidhimUlaTIkAkAreNa bhaNitaH, anye punaH AcaraNAnusAreNa bhaNanti- daivasike pratikrAnte kSAmite ca tataH prathamaM gururevotthAya pAkSikaM kSamayanti yathArAtnikam, tata upavizanti, evaM - 8
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhyayanaM zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1403 // sesagAvi jahArAiNiyA khAmettA uvavisaMti, pacchA vaMdittA bhaNaMti- devasiyaM paDikvaMtaM pakkhiyaM paDikkamAveha, ityAdi 5. paJcamapUrvavat, evaM cAumAsiyaMpi, navaraM kAussagge paMcussAsasayANi, evaM saMvacchariyaMpi navaraM kAussaggo aTThasahassaM ussAsANaM, kAyotsargaH, cAumAsiyasaMvacchariesu savvevi mUlaguNauttaraguNANaM AloyaNaM dAuM paDikkamaMti, khettadevayAe ussaggaM kareMti, keI puNa bhASyaH cAumAsige sijjadevayAevi ussaggaM kareMti, pabhAe ya Avassae kae paMcakallANagaM giNhaMti, puvvagahie ya abhiggahe nivedeti, 234-235 kAyotsargaabhigrahA jai saMmaM NANupAliyA to kuiyakakkarAiyassa ussaggaM kareMti, puNo'vi aNNe giNhaMti, nirabhiggahANa na vtttti| maanm| acchiuM, saMvaccharie ya Avassae kae pAosie pajjosavaNA kappo kaDDijati, so puNa puvviMca aNAgayaM paMcarattaM kahijjai ya, esA sAmAyAritti, enAmeva kAlata: upasaMharannAha bhASyakAra: bhA0- cAummAsiyavarise AloaNa niyamaso hudAyavvA / gahaNaM abhiggahANa ya puvvagahie niveeuN||234 / / (232) bhA0- cAummAsiyavarise ussaggo khittadevayAe u|pkkhiy sijjasurIe kariti caumAsie vege||235|| (233) - gAthAdvayaM gatArtham / adhunA niyatakAyotsargapratipAdanAyAha zeSA api yathArAlikaM kSamayitvopavizanti, pazcAdvanditvA bhaNanti- daivasikaM pratikrAntaM pAkSikaM pratikrAmayata, evaM cAturmAsikamapi, paraM kAyotsarge pazcocchAsazatAni, evaM sAMvatsarikamapi navaraM kAyotsargo'STasahasramucchrAsAnAm / cAturmAsikasAMvatsarikayoH sarve'pi mUlottaraguNAnAmAlocanAM dattvA pratikrAmyanti, kSetradevatAyA utsarga kurvanti, kecit punazcAturmAsike zayyAdevatAyA api kAyotsarga kurvanti, prabhAte cAvazyake kRte paJcakalyANakaM gRhNanti, pUrvagrahItAMzcAbhigrahAn nivedayanti, abhigrahA yadi punaH samyag nAnupAlitAstadA kUjitakarkarAyitatayotsargaM kurvanti, punarapi anyAn gRhNanti, nirabhigrahairna varttate sthAtuM sAMvatsarike cAvazyake kRte pradoSe paryuSaNAkalpaH kathyate, sa punaH pUrvamevAnAgate paJcarAtre kathyate ca, eSA sAmAcArIti /
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5. paJcamamadhyayanaM kAyotsargaH, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1404 // niyuktiH ni0- desiya rAiya pakkhiya caumAse yA taheva varise ya / eesu huMti niyayA ussaggA aniayA sesA // 1529 // ni0- sAya sayaM gosa'ddhaM tinneva sayA havaMti pkkhNmi| paMca ya cAummAse aTThasahassaMca vArisae // 1530 / / ni0- cattAri do duvAlasa vIsaM cattA ya huMti ujjoaa| desiya rAiya pakkhiya cAummAse avarise y||1531|| ni0- paNavIsamaddhaterasa siloga pannattaraM ca boddhavvA / sayamegaMpaNavIsaMbe bAvannA yvaarisie||1532|| nigadasiddhAH, navaraM zeSA- gamanAdiviSayA iti, sAmprataM niyatakAyotsargANAmoghata ucchrAsamAnaM pratipAdayannAha- sAya tti sAyaM-pradoSaH tatrazatamucchAsAnAM bhavati, caturbhirudyotakarairiti, bhAvita evAyamarthaHprAk, gosaddhaM ti pratyUSe paJcAzadyatastatrodyotakaradvayaM bhavati, zeSaM prakaTArthamiti gAthArthaH // 1530 // ucchAsamAnaMcopariSTAvakSyAmaH pAyasamA ussAsA ityaadinaa| sAmprataM daivasikAdiSadyotakaramAnamabhidhitsurAha- cattAri tigAhA bhAvitArthA // 1531 // adhunA zlokamAnamupadarzayannAhapaNavIse tigAhA nigadasiddhaiva, navaraM caturbhirucchrAsaiH zlokaH prigRhyte||1532|| ityuktA niyatakAyotsargavaktavyatA, idAnImaniyatakAyotsargavaktavyatAvasaraH, tatreyaM gAthA ni0-gamaNAgamaNavihAre sutte vA sumiNadaMsaNe raao| nAvAnaisaMtAre iriyAvahiyApaDikkamaNaM // 1533 // bhA0- bhatte pANe sayaNAsaNe ya arihaMtasamaNasijjAsu / uccAre pAsavaNe paNavIsaM huMti ussaasaa||236 // dvAram / / (234) niyaAlayAogamaNaM annattha u suttaporisinimittaM / hoi vihAro itthavipaNavIsaM huMti uusaasaa||1|| (pra0) ni0- uddesasamuddese sattAvIsaM annunnvnniyaae| aTTheva ya UsAsA paTThavaNa pddikkmnnmaaii||1534 // ni0- jujai akAlapaDhiyAiesuduhu apddicchiyaaiisu|smnnunnsmuddese kAussaggassa karaNaM tu // 1535 // 1529-32 kaayotsrgmaanm| bhASyaH 234-235 niyuktiH 1533-38 kaayotsrgmaanm| bhASya: 236 // 1404 //
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1405 // ni0-jaMpuNa uddisamANA aNaikvaMtAvi kuNaha ussagaM / esa akaovi doso paridhippar3a kiM muhA bhNte!?||1536 // 5. pazcamani0- pAvugghAI kIrai ussaggo maMgalaMti uddeso|annuvhiymNglaannNmaa huja kahiMciNe vigdhaM // 1537 // madhyayanaM ni0- pANavahamusAvAe adattamehuNapariggahe cev|symegNtu aNUNaM UsAsANaM hvijaahi||1538|| kAyotsargaH, | niyuktiH nAvA(e) uttariuM vahamAI taha naiMca emev|sNtaarenn caleNa va gaMtuMpaNavIsa uusaasaa||1|| (pra0) |1536-38 gamaNaM bhikSAdinimittamanyagrAmAdau, AgamaNaM tatto ceva, ittha iriyAvahiyaM paDikkamiUNa paMcavIsussAso kAussaggo kAyotsarga | maanm| kaayvvo||1533|| tathA cAmumevAvayavaM vivRNvannAha bhASyakAra:- bhatte pANe sayaNAsaNe gAhA, bhattapANanimittamannagAmAdigayA hai jai na tAva veleti tA IriyAvahiyaM paDikkamiUNa acchNti| AgayAvi puNo'vi paDikkamaMti, evaM sayaNAsaNanimittaMpi, sayaNaM- saMthArago vasahI vA, AsaNaM- pIDhagAdi, arahaMtasamaNasejjAsu tti ceigharaM gayA paDikkamiUNaM acchaMti, evaM samaNasejaMmi- sAhuvasatimityarthaH, uccArapAsavaNe tti uccAre vosirie pAsavaNe ya jativi hatthamettaM gayA to'vi AgayA hai paDikkamaMti, aha mattae vosiriyaM hoja tAhe jo taM pariThaveti so paDikkamati, saThANesu puNa jai hatthasayaM niyattassa bAhiM to 0 gamanaM bhikSAdinimittamanyagrAmAdau AgamanaM tata evAtreryApathikI pratikramya paJcaviMzatyucchAsaH kAyotsargaH karttavyaH, bhaktapAnanimittamanyagrAmAdigatA yadi tAvanna veleti taderyApathikI pratikramya tiSThanti, AgatA api punarapi pratikrAmyanti, evaM zayanAsananimittamapi, zayanaM saMstArako vasatirvA, AsanaM pIThAdi / 'arhacchramaNazayyAsvi'ti caityagRhaM gatAH pratikramya tiSThanti, evaM zramaNazayyAsviti sAdhuvasatau 'uccAraprazravaNa' iti uccAraM vyutsRjya prazravaNaM ca yadyapi hastamAtra gatAstadA'pyAgatAH pratikrAmyanti, atha mAtrake vyutsRSTaM bhavet tadA yastaM pariSThApayet sa pratikrAmyet, svasthAnAt punaryadi hastazatanirvRttAhistadA // 1405 //
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhyayanaM zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1406 // paDikkamaMti aha aMto na paDikkamaMti, etesu ThANesu kAussaggaparimANaM paNuvIsaM hoti UsAsatti gAthArthaH vihAre tti vihAra 5. paJcamavyAcikhyAsurAha- niyayAlayAu gamaNaM gAhA(gAthA)'nyakartRkI sopayogAca nigadasiddhA ca / suttevatti sUtradvAraM vyAcikhyA-2 kAyotsargaH, surAha- uddesasamuddese gAhA vyAkhyA- suttassa uddese samuddese ya jo kAussaggo kIrai tattha sattAvIsamussAsA bhavaMti, niyuktiH aNuNNavaNayAe ya, ettha jai asaDhosayaM ceva pArei, aha saDho tAhe AyariyA aTTeva UsAsA, paTThavaNapaDikkamaNamAI paTThavio | 1536-38 kajanimittaM jai khalai aTThassAsaM ussagaM karie gacchai, bitiyavAraM jati to solassussAsaM, tatiyavAraMjai to na gacchati, kAyotsarga maanm| aNNo paTTavijjati, avassakane vA deve vaMdiya purao sAhU ThavettA aNNeNa samaM gacchati, kAlapaDikkamaNeNi aTThaussAsA, AdisahAo kAlagiNhaNa paTThavaNe ya goyaracariyAe suyakhaMdhapariyaTTaNe aTTha ceva, kesiMci pariyaTTaNe paMcavIsa, tathA cAha'suyakhaMdhapariyaTTaNaM maMgalatthaM (ujjoya) kAussaggaMkAUNa kIrai'tti gaathaarthH||1534 // atrAha codaka:- jujjai akAlapaDhiyAi gAthA, yujyate-saMgacchate ghaTate akAlapaThitAdiSu kAraNeSu satsu akAlapaThitamAdizabdAt kAle na paThitamityAdi, duSThu ca pratIcchitAdi- duSTavidhinA pratIcchitaM Adi zabdAt zrutahIlanAdiparigrahaH, samaNuNNasamuddese tti samanujJAsamuddezayoH, - pratikrAmyanti, athAntarna pratikrAmyanti, eteSu sthAneSu kAyotsargaparimANaM paJcaviMzatirucchAsA iti| sUtrasyoddeze samuddeze ca yaH kAyotsargaH kriyate tatra saptaviMzatirucchrAsA bhavanti, anujJAyAM ca, atra yadyazaThaH svayameva pArayati, atha zaThastadA''cAryA aSTaivocchrAsAna, prasthApanapratikramaNAdau- prasthApitaH kAryanimittaM 8 yati skhalati aSTocchAsamutsargaM kRtvA gacchati, dvitIyavAraM yadi tadA SoDazocchAsam, tRtIyavAraM yadi tadA na gacchati, anyaH prasthApyate, avazyakArye vA devAn vanditvA purataH sAdhUna sthApayitvA'nyena samaM gacchati, kAlapratikramaNe'pyaSTocchrAsAH, AdizabdAt kAlagrahaNe prasthApane ca gocaracaryAyAM zrutaskandhaparAvarttane'STaiva.8 keSAzcit parAvarttane paJcaviMzatiH, zrutaskandhaparAvartanaM maGgalArtha kAyotsarga kRtvA kriyte| // 140
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 1539 pAdasamA // 1407 // samanujJAyAM ca samuddeze ca kAyotsargasya karaNaM yujyata eveti yogaH, aticArasambhavAditi gAthArthaH // 1535 // yat / 5. paJcamapunaruddizyamAnAH zrutamanatikrAntA api nirviSayatvAdaparAdhamaprAptA api kuNaha ussagaM ti kuruta kAyotsarga eSa: akRto'pi madhyayana kAyotsargaH, doSa: kAyotsargazodhyaH parigRhyate kiM mudhA bhadanta!, na cet parigRhya(te) na karttavyaH tarjuddezakAyotsarga iti gaathaabhipraayH|| niyuktiH 1536 // atrAhAcArya:- pAvugghAI kIrai gAhA nigdsiddhaa||1537 / / sumiNadasaNe rAutti dvAraMvyAkhyAnayannAha- pANavahamusAvAe gAhA, sumiNaMmi pANavahamusAvAe adattamehuNapariggahe ceva Asevie samANe sayamegaMtu aNUNaM ussAsANaM bhavijAhi, mehuNe ucchaasaaH| diTThivippariyAsiyAe sayaM itthIvippariyAsayAe aTThasayaMti ||uktNc-ditttthiivippriyaase saya mehunnaMmi thiivipriyaase| vavahAreNaTThasayaM bhASya: aNabhissaMgassa saahuss||1||gaathaarthH|| 1538 // NAvANatisaMtAra tti dvAratrayaM vyAcikhyAsurAha- nAvAe uttariuM vahagAI 237-238 gAhA, gAtheyamanyakartRkI sopayogA ca nigadasiddhA, idAnImucchrAsamAnapratipAdanAyAha ni0-pAyasamA UsAsA kAlapamANeNa huMti nAyavvA / eyaM kAlapamANaM ussaggeNaM tu nAyavvA // 1539 // pAyasamA ussAsA kAla gAhA vyAkhyA-navaraM pAda:- zlokapAdaH ||1539||vyaakhyaataa gamanetyAdidvAragAthA, adhunA''dyadvAragAthAgatamazaThadvAraM vyAkhyAyate, iha vijJAnavatA zAThyarahitenAtmahitamitikRtvA svabalApekSayA kAyotsarga: kAryaH, anyathAkaraNe'nekadoSaprasaGgaH, tathA cAha bhASyakAra: bhA0-jokhalu tIsaivarisosattarivariseNa paarnnaaismo| visameva kUDavAhI nivvinnANe husejaDDe // 237 // (235) bhA0- samabhUmevi aibharo ujANe kimuakuuddvaahiss?| aibhAreNaM bhajjai tuttayaghAehi amraalo||238 / (236) svapne prANavadhamRSAvAdAdattamaithunaparigraheSvAseviteSu satsu zatamekamanUnamucchAsAnAM bhavet, maithune dRSTiviparyAse zataM strIviparyAse'STazatamiti / // 1407 //
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1408 // emeva balasamaggo na kuNai mAyAi sammamussaggaM / mAyAvaDiaMkammaM pAvai ussggkesNc||1|| (pra0) 5.paJcamani0- mAyAe ussagaMsesaMca tavaM akuvvoshunno| ko anno aNuhohI sakammasesaM aNijariyaM? // 1540 // madhyayanaM kAyotsargaH, ni0- nikkUDaM savisesaM vayANurUvaM balANurUvaM c|khaannuvv uddhadeho kAussagaM tu ThAijA // 1541 / / | niyuktiH yaH kazcit sAdhuH, khaluzabdo vizeSaNArthaH, triMzadvarSaH san khaluzabdAd balavAnAtaGkarahitazca saptativarSeNAnyena vRddhena 1540-41 nirmAyasAdhunA pAraNAisamo- kAyotsargaprArambhaparisamAptyA tulya ityarthaH / viSama iva- uTTaMkAdAviva kUTavAhI balIvaI iva mutsrgH| nirvijJAna evAsau jaDa jaDDeH, svahitaparijJAnazUnyatvAt, tathA cAtmahitameva samyakkAyotsargakaraNaM svakarmakSayaphalatvAditi gaathaarthH||235||adhunaa dRSTAntameva vivRNvannAha- samabhUmevi aibharo gAhA vyAkhyA-samabhUmAvapi atibharaviSamavAhitvAt / ujjANe kimuta kUDavAhissa urdU yAnamasminnityudyAnaM- udakaM tasminudyAne kimuta?, sutarAmityarthaH, kasya?- kUTavAhino-2 balIvardasya, tasya ca doSadvayamityAha- atibhAreNaM bhajjati tuttayaghAehi ya marAlo tti atibhAreNa bhajyate yato viSamavAhina evAtibhAro bhavati, tuttayaghAtaizca viSamavAho'tha pIDyate, tuttago-pAiNago marAlo-galiriti gaathaarthH||236 ||saamprtN dArzantikayojanAMkurvannAha-emeva balasamaggo' gAhA vyAkhyA- iyamanyakartRkI sopayogAca vyAkhyAyate, emeva marAlabalIvardavat balasamagraH san(yo) na karoti mAyayA karaNena samyak-sAmarthyAnurUpaM kAyotsarga samUDhaH mAyApratyayaM karma prApnoti niyamata eva, tathA kAyotsargaklezaM ca niSphalaM prApnoti, tathAhi nirmAyasyApekSArahitasya svazaktyanurUpaM ca kurvata eva sarvamanuSThAnaM saphalaM bhavatIti gaathaarthH||adhunaa mAyAvato doSAnupadarzayannAha-mAyAe ussagaMgAhA, mAyayA kAyotsarga zeSa catapaH- anazanAdi akurvataH sahiSNo: samarthasya kazca tasmAdanyo'nubhaviSyati?, kiM- svakarma(vi)zeSamanirjaritam, zeSatA // 1408 //
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5. paJcama zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 | // 1409 // cAsya samyaktvaprAptyotkRSTakarmApekSayeti, uktaM ca-sattaNhaM pagaDINaM abhitarao u koDIkoDIe / kAUNa sAgarANaM jai lahaila cunnhmnnnnyrN||1|| anye paThanti- emevaya ussagaM ti, na cAyamatizobhana: pATha iti gAthArthaH // 1540 // yatazcaivamata:- | madhyayanaM kAyotsargaH, nikkUDaM savisesaM gAhA, niSkUTamityazaThaM savizeSa miti samabalAdanyasmAt sakAzAt, na cAhamahamikayA, kiMtu vayo'nurUpam, | niyuktiH sthANurivo deho niSkampaH samazatrumitra: kAyotsargaMtu tiSThet, tuzabdAdanyacca bhikSATanAdyevaMbhUtamevAnutiSThata(Thet iti gAthA- 1542-43 | nirmaayrthH||1541|| idAnIM vayo balaM cAdhikRtya kAyotsargakaraNavidhimabhidhatte mutsrgH| ni0- taruNo balavaMtaruNo adubbalo therao blsmiddho|thero abalo causuvi bhaMgesujahAbalaM tthaaii||1542|| niyuktiH taruNo balavAn 1 taruNazca durbala: 2 sthaviro balasamRddhaH 3 sthaviro durbala: 4 caturdhvapi bhaGgakeSu yathAbalaM tiSThati 1544 kAyotsarge balAnurUpamityarthaH, na tvabhimAnataH, kathamanenApi vRddhena tulya ityabalavatApi sthAtavyam, uttaratrAsamAdhAnaglAnAdAvadhikaraNasambhavAditi gaathaarthH||1542|| gataM saprasaGgamazaThadvAram, sAmprataM zaThadvArAvasarastatreyaM gAthA ni0- payalAyai paDipucchai kaMTayayaviyArapAsavaNadhamme / niyaDI gelannaM vA karei kUDaM havai eyaM // 1543 // kAyotsargakaraNavelAyAM mAyayA pracalayati-nidrAM gacchati, pratipRcchati sUtramarthaM vA, kaNTakaM apanayati, viyAra tti purISotsargAya gacchati, pAsavaNe tti kAyikAM vyutsRjati, dhamme tti dharmaM kathayati, nikRtyA mAyayA glAnatvaM vA karoti kUTa bhavatyetad- anuSThAnamiti gaathaarthH|| 1543 // gataM zaThadvAram, adhunA vidhidvAramAkhyAyate, tatreyaM gAthA ni0-puvvaM ThaMti ya guruNo guruNA ussAriyaMmi pAreMti / ThAyaMti savisesaMtaruNA u anUNaviriyA u||1544 // 0 saptAnAM prakRtInAmabhyantare tu kottiikottyaaH| kRtvA sAgaropamANAM yadi labhate caturNAmanyatarat (tarhi labhate) // 1 // vidhiH, dossaashc| // 1409 //
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1410 // 5. paJcamamadhyayana kAyotsargaH, niyuktiH 1545-47 kAyotsarge vidhiH, dossaashc| ni0- cauraMgula muhapattI ujjUe Dabbahattha rayaharaNaM / vosaTThacattadeho kAussaggaM kahijAhi // 1545 // ni0- ghoDaga layAikhaMbhe kuDDe mAle asavari vahu niyle|lNbuttr thaNa uddhI saMjaya khali (Ne ya) vAyasakavitu // 1546 // ni0-sIsukkaMpiya sUI aMgulibhamuhA ya vAruNI pehA / nAhIkarayalakuppara ussAriya pAriyaMmi thuii||1547 // puvvaM ThaMti ya guruNo gAhA prkttaarthaa||1544|| cauraMgula tti cattAri aMgulANi pAyANaM aMtaraM kareyavvaM, muhapotiM ujjae tti dAhiNahattheNa muhapottiyA ghettavvA, Dabbahatthe rayaharaNaM kAyavvaM, eteNa vihiNAvosaThThacattadeho tti pUrvavat, kAussaggaMkarijjAhitti gAthArthaH // 1545 // gataM vidhidvAram, adhunA doSAvasaraH, tatredaM gAthAdvayaM- ghoDage tyAdi Asuvva visamapAyaM gAyaM ThAvittu ThAi ussgge| kaMpai kAussagge layavva kharapavaNasaMgeNaM // 1 // khaMbhe vA kuDDe vA avaThaMbhiya ThAi kAusagaM tu / mAle ya uttamaMgaM avaThaMbhiya ThAi ussagaM // 2 // sabarI vasaNavirahiyA karehi sAgAriyaM jaha Thavei / ThaiUNa gujjhadesaM karehi to kuNai ussaggaM // 3 // avaNAmiuttamaMgo kAussaggaM jahA kulvhuvv| niyaliyaoviva calaNe vitthAriya ahava melviuN|| 4 // kAUNa colapaDheM avidhIe naabhimNddlssuvriN| hiTThA ya jANumittaM ciTThaI laMbuttarussaggaM // 5 // ucchAIUNa ya thaNe colagapaTTeNa ThAi ussagaM / dasAirakkhaNaTThA ahavA annANadoseNaM // 6 // melittu paNhiyAo calaNe vitthAriUNa baahiro| ThAussaggaM eso bAhirauddhI munneyvvo|| 7 // aMguDhe melaviuM vitthAriya paNhiyAo bAhiM tu / ThAussaggaM eso bhaNio abhitaruddhitti / / 8 // kappaM vA paDheM vA pAiNiuM saMjaivva ussaggaM / ThAi ya khaliNaM va jahA rayaharaNaM aggao kaauN|| 9 // bhAmei tahA dihi~ calacitto vAyasuvva ussgge| chappaiANa bhaeNaM kuNaI apaTTa kaviTTha va ||10||siisNpkNpmaanno jakkhAiTThavva kuNai ussagaM / mUyavva huahuaMto taheva chijjaMtamAIsu // 11 // aMgulibhamuhAovi ya cAlato tahaya kuNai ussgN| AlAvagagaNaNaTThA saMThavaNatthaM ca jogANaM / / 12 / kAussagaMmi Thio // 1410 //
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1411 // kAyotsargaH surA jala buDabuDei avvattaM / aNupehaMto taha vAnaruvva cAlei ottttudde|| 13 // ee kAussagaM kuNamANeNa vibuheNa dosA u / smm| 5. paJcamapariharikavA jiNapaDikuTThattikAUNaM / / 14 // madhyayanaM kAyotsargaH, nAbhIkarayalakuppara ussAre pAriyami thui tti niyuktigAthAzakalaMlezato'duSTakAyotsargAvasthAnapradarzanaparaM vidhyantarasaMgrahaparaM niyuktiH ca, tatra nAbhi tti nAbhIo heTTho colapaTTo kAyavvo, karayaletti sAmaNNeNaM heTThA palaMbakarayale 'jAva koppare'tti so'viya 1548-50 kopparehiM dhareyavvo, evaMbhUtena kAyotsargaH kAryaH, ussArie ya-kAussagge pArie namokkAreNa avasANe thuI dAyavveti gAthArthaH ||1547||gtN prAsaGgikam, sAmprataM kasyeti dvAraM vyAkhyAyate, tatroktadoSarahito'pi yasyAyaMkAyotsargo yathoktaphalo bhavati tamupadarzayannAha ni0- vAsIcaMdaNakappo jo maraNe jIvie ya smsnnnno| dehe ya apaDibaddho kAussaggo havai tassa // 1548 // ni0-tivihANuvasaggANaM divvANaM mANusANa tiriyANaM / sammamahiyAsaNAe kAussaggo havai suddho||1549|| ni0- ihalogaMmi subhaddA rAyA uioda sitttthibhjaay|sodaaskhggthNbhnn siddhI saggo ya prloe||1550|| vAsIcaMdanakappo gAhA vyAkhyA- vAsIcandanakalpa:- upakAryapakAriNormadhyasthaH, uktaM ca-jo caMdaNeNa bAhuM AliMpai vAsiNA va tacchei / saMthuNai jo va niMdai maharisiNo tattha smbhaavaa||1|| anena paraM prati mAdhyasthyamuktaM bhavati, tathA maraNeprANatyAgalakSaNe jIvite ca- prANasaMdhAraNalakSaNe cazabdAdihalokAdau ca samasajJaH tulyabuddhirityarthaH, anena cAtmAnaM (r)nAbhito'dhastAt colapaTTakaH karttavyaH, karataleti sAmAnyena adhastAt pralambakaratalaH yAvat kUparAbhyAM- so'pi ca kUparAbhyAM dhArayitavyaH, utsArite cakAyotsarge pArite namaskAreNAvasAne stutirdaatvyaa| 0 yazcandanena bAhumAlimpati vAsyA vA tkssyti| saMstauti yo vA nindati maharSayastatra smbhaavaaH||1||
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1412 // prati mAdhyasthyamuktaM bhavati, tathA dehe ca-zarIre cApratibaddhaH cazabdAdupakaraNAdau ca, kAyotsargo yathoktaphalo bhavati tasyeti 5. pnycmgaathaarthH||1548|| tathA-tivihANuvasaggANaM gAhA, trividhAnAM- triprakArANAM divyAnAM- vyantarAdikRtAnAM mAnuSANAM- madhyayanaM mlecchAdikRtAnAM tairazvAnAM-siMhAdikRtAnAMsamyak-madhyasthabhAvena atisahanAyAMsatyAMkAyotsargobhavati zuddhaH- aviparIta kAyotsargaH, niyuktiH ityarthaH / tatazcopasargasahiSNo: kAyotsargo bhvtiitigaathaarthH||1549|| dvAraM ||saamprtN phaladvAramabhidhIyate, tacca phalamiha- 1548-50 lokaparalokApekSayA dvidhA bhavati, tathA cAha granthakAra:- ihalogaMmi gAhA vyAkhyA- ihaloke yat kAyotsargaphalaM tatra zuddha kAyotsargaH subhadrodAharaNaM- kathaM?, vasaMtapuraM nagaraM, tattha jiyasatturAyA, jiNadatto seTThI saMjayasaDao, tassa subhaddA dAriyA dhuyA, phalaMca atIvarUvassiNI orAliyasarIrA sAvigA ya, so taM asAhamiyANaM na dei, taccaniyasaDDeNaM caMpAo vANijjAgaeNa diTThA, tIe rUvalobheNa kavaDasaDao jAo, dhammaM suNei, jiNasAhU pUjei, aNNayA bhAvo samuppaNNo, AyariyANaM Aloei, tehivi aNusAsio, jiNadatteNa se bhAvaM nAUNa dhUyA diNNA, vitto vivAho, keccirakAlassaviso taMgahAya caMpaMgao, naNaMdasAsumAiyAotavvaNNiyasaDDigAotaM khiMsaMti, taojuyagaMgharaMkayaM, tatthANegesamaNA samaNIoya pAugganimittamA-8 gacchaMti, tavvaNNigasaDDiyA bhaNaMti, esA saMjayANaMdaDhaM rattatti, bhattAro se na pattiyaitti, aNNayA koI vaNNarUvAiguNagaNa vasantapuraM nagaram, tatra jitazatrU rAjA, jinadattaH zreSThI saMyatazrAddhaH, tasya subhadrA bAlikA duhitA'tIva rUpiNI udArazarIrA zrAvikA ca, sa tAmasAdharmikAya na dadAti, taccanikazrAddhena campAto vANijyAgatena dRSTA, tasyA rUpalobhena kapaTazrAddho jAtaH, dharma zRNoti, jinasAdhUna pUjayati, anyadA bhAvaH samutpannaH, AcAryANAM kathayati, tairapyanuziSTaH, jinadattena tasya bhAvaM jJAtvA duhitA dattA, vRtto vivAhaH, kiyaccireNa kAlena so'pi tAM gRhItvA campAM gataH, nanandRzvazvAdikAstaccanikazrAddhyastAM // 1412 // nindanti, tataH pRthaggRhaM kRtam, tatrAneke zramaNAH zramaNyazca prAyogyanimittamAgacchanti, taccanikazrAddhyo bhaNanti- eSA saMyateSu dRDhaM rakteti, bharttA tasyA na pratyetIti, anyadA ko'pi varNarUpAdiguNagaNa--
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1413 // zuddha phalaMca nipphaNotaruNabhikkhU pAugganimittaMgao, tassa yavAudbhuyaM acchimi kaNagaMpaviTTha, subhaddAe taMjIhAe lihiUNa avaNIyaM, 5. paJcamatassa nilADe tilao saMketo,teNavi vakkhittacitteNa Na jANio, so nIsarati tAva taccaNigasaDigAhiM athakkAgayassa madhyayanaM bhattArassa sa daMsio, peccha imaM vIsattharamiyasaMkaMtaM bhajAe saMgataM tilagaMti, teNavi ciMtiyaM-kimidamevaMpihojA?, ahavAla kAyotsargaH, | niyuktiH balavaMto visayA aNegabhavanbhatthagA ya kinna hoitti?, maMdaneho jAo, subhaddAe kahavi vidio esa vuttaMto, ciMtiyaM cala 1548-50 NAe-pAvayaNIoesa uDDAho kahaM pheDiu (Demi)tti, pavayaNadevayamabhisaMdhAriUNa rayaNIe kAussaggaM ThiyA, ahAsaMnihiyA , kAyotsargaH kAi devayA tIe sIlasamAyAraMnAUNa AgayA, bhaNiyaM ca tIe-kiM te piyaM karemitti, tIe bhaNiyaM- uDDAhaM pheDehi, devayAe bhaNiyaM- pheDemi, pacUse imAe nayarIe dArANi thaMbhemi,tao Alagge (addaNNe) su nAgaresu AgAsatthA bhaNissAmi- jAe parapuriso maNeNAvi na ciMtio sA itthiyA cAlaNIe pANiyaM choNaM gaMtUNaM tiNNi vAre chaMTeuM ugghADANi bhavissaMti, tao tumaM viNNAsiuMsesanAgariehiM bAhiMpacchA jAejAsi, tao ugghADehisi, tao phiTTihI uDDAho, pasaMsaMca pAvihisi, yuktastaruNabhikSuH prAyogyanimittaM gataH, tasya ca vAyUdbhutaM rajo'kSiNa praviSTam, subhadrayA tajihvayollikhyApanItam, tasya lalATe tilakaH saMkrAntaH, tenApi vyAkSiptacittena na jJAtaH, sa nissarati tAvattaccanikazrAddhIbhirakANDAgatAya bhatre sa darzitaH, pazyedaM vizvastaramaNasaMkrAntaM bhAryAyAH saMgataM tilakamiti, tenApi cintitaM- kimidamevamapi bhavet?, athavA balavanto viSayA anekabhavAbhyastakAzceti kiM na bhavatIti, mandasneho jAtaH, subhadrayA kathamapi jJAta eSa vRttAntaH, cintitaM cAnayA- prAvacanika eSa uDDAhaH kathaM spheTayAmIti?, pravacanadevatAmabhisaMdhArya rajanau kAyotsarge sthitA, yathAsannihitA kAciddevatA tasyAH zIlasamAcAraM jJAtvA''gatA, bhaNitaM ca tayA- kiM8 te priyaM karomIti, tayA bhaNitaM- uDDAhaM spheTaya, devatayA bhaNitaM- spheTayAmi, pratyUSe'syA nagaryA dvArANi sthagiSyAmi, tato'dhRtimApanneSu nAgareSu AkAzasthA bhaNiSyAmi- yayA parapuruSo manasA'pi na cintitaH sA strI cAlinyAmudakaM kSiptvA gatvA trIn vArAn chaNTayati udghATAni bhaviSyanti, tatastvaM parIkSya zeSanAgaraiH saha bahiHpazcAdyAyAH, tata udghATayiSyasi, tataH spheTiSyatyuDDAhaH prazaMsAM ca prApsyasi, 2
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 | // 1414 // taheva kayaM pasaMsaM ca pattA, eyaM tAva ihaloiyaM kAussaggaphalaM, anne bhaNaMti- vANArasIe subhaddAe kAussaggo kao, elagacchuppattI bhANiyavvA / rAyA udiodae tti, uditodayassa raNo bhajjA(dhamma) lAbhAgayaM Nivarohiyassa uvasaggae va madhyayanaM kAyotsargaH, samaNajAyaM, kahANagaMjahA nmokkaare|setttthibhjjaa yatti caMpAe sudaMsaNo seTThiputto, sosAvagoaTThamicAuddasIsucaccare uvAsagapaDimaM niyuktiH paDivajjai, so mahAdevIe patthijjamANo Nijchai, aNNayAvosaTThakAo devapaDimatti vatthe ceDIe veDhiuM aMteuraM atiNIo, 1548-50 devIe nibbaMdhevi kae necchar3a, pauTThAe kolAhalo kao, raNNA vajjho ANatto, nijamANe bhajAe se mittavatIe sAviyAe zuddha kAyotsargaH sutaM, saccANajakkhassAsavaNNA kAussagge ThitA, sudaMsaNassavi aTThakhaMDANi kIraMtutti khaMdhe asI vAhito, saccANajakkheNa phalaMca pupphadAmaM kato, mukko rannA pUito, tAdhe mittavatIe pAriyaM / tathA sodAsa tti sodAso rAyA, jahA namokkAre, khaggathaMbhaNe tti koi virAhiyasAmaNNo khaggo samuppaNNo, vaTTAe mAreti sAhU, pahAviyA, teNa diTThA Agao, iyaravi kAussaggeNa ThiyA, na pahavai, pacchA taM daTThaNa uvsNto| etadaihikaM phalam, siddhI saggo ya paraloe siddhiH- mokSaH svargo- devalokaH cazabdAt tathaiva kRtam, prazaMsAM ca prAptA, etattAvadehalaukikaM kAyotsargaphalam, anye bhaNanti- vArANasyAM subhadrayA kAyotsargaH kRtaH, eddkaakssotpttirbhnnitvyaa| rAjA uditodaya iti, uditodayasya rAjJaH bhAryA dharmalAbhAgataM antaHpuraruddhaM zramaNamupasargayati kathAnakaM yathA nmskaare| zreSThibhAryA ceti campAyAM sudarzanaH zreSThiputraH, sa. zrAvako'STamIcaturdazyozvatvare upAsakapratimA pratipadyate, sa mahAdevyA prArthyamAno necchati,anyadA vyutsRSTakAyo devapratimeti ceTyA vastrairveSTayitvA antaHpuramAnItaH, devyA nirbandhe kRte'pi necchati, pradviSTyA kolAhalaH kRtaH, rAjJA vadhya AjJaptaH, nIyamAno bhAryayA tasya mitravatyA zrAvikayA zrutaH satyANayakSasya AzravaNAya(asapatnA) kAyotsarge sthitA, sudarzanasyApyaSTa khaNDA bhavantviti skandhe'siH prahRtaH, satyANayakSeNa puSpadAmIkRtaH, mukto rAjJA pUjitaH, tadA mitravatyA pAritaH / saudAseti saudAso rAjA, yathA namaskAre, khaDgastambhanamiti, kazcidvirAddhazrAmaNyaH khaDgaH samutpannaH, varttanyAM mArayati sAdhUna, sAdhavaH pradhAvitAH, tena dRSTA AgataH, itare'pi kAyotsargeNa sthitAH, na prbhvti| pshcaattdRssttvopshaantH|
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 5. paJcamamadhyayana kAyotsargaH, niyuktiH 1551-54 kAryotsarge bhaavnaa| bhASya: 239 // 1415 // cakravartitvAdica paraloke phalamiti gaathaarthH||1550||aah-siddhiH sakalakarmakSayAdevApyate, 'kRtsnakarmakSayAnmokSaH' iti vacanAt, sa kathaM kAyotsargaphalamiti?, ucyate, karmakSayasyaiva kAyotsargaphalatvAt, paramparAkAraNasyaiva vivakSitatvAt, kAyotsargaphalatvameva karmakSayasya kathaM?, yata Aha bhASyakAra: bhA0-jaha karagao nikiMtai dArUM iMto puNovi vccNto| iakaMtaMti suvihiyA kAussaggeNa kmmaaii||239|| (237) ni0- kAussagge jaha suTTiyassa bhajati aNgmNgaaii| iya bhiMdaMti suvihiyA aTTavihaM kammasaMghAyaM // 1551 // ni0- annaM imaM sarIraM anno jIvutti eva kybuddhii| dukkhaparikilesakaraM chiMda mamattaM sriiraao||1552|| ni0- jAvaiyA kira dukkhA saMsAre je mae smnnubhuuyaa| itto duvvisahatarA naraesu aNovamA dukkhA // 1553 // ni0- tamhAunimmameNaM muNiNA uvaladdhasuttasAreNaM / kAussaggo uggo kammakhayaTThAya kaayvvo||1554|| kAussagganijuttI samattA // (granthAgra 2539) yathA karagato tti karapatraM nikRntati-chinatti vidArayati dAru- kASTham, kiM kurvan?- Agacchan punazca vrajannityarthaH, iya evaM kRntanti suvihitA:- sAdhavaH kAyotsargeNa hetubhUtena karmANi- jJAnAvaraNAdIni, tathA'nyatrApyuktaM-saMvareNa bhave gutto, guttIe sNjmuttme| saMjamAo tavo hoi, tavAo hoi nijarA // 1 // nijarAe'subhaM kamma, khijjaI kamaso syaa| Avassaga (geNa) juttassa, kAussaggo viseso||2|| ityAdi, ayaM gaathaarthH||237|| atrAha-kimidamitthamityata Aha-kAussagge gAhA vyAkhyA-kAyotsarge susthitasya sataH yathA bhajyante aGgopAGgAni iya evaM cittanirodhena bhindanti vidArayanti munivarA: 0 saMvareNa bhavedgupto guptyA saMyamottamo bhavet / saMyamAttapo bhavati tapaso bhavati nirjarA // 1 // nirjarayA'zubhaM karma kSIyate kramazaH sdaa| Avazyakena yuktasya kAyotsarge vizeSataH // 2 // // 1415 //
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1416 // sAdhava: aSTavidhaM- aSTaprakAraM karmasaGghAtaM-jJAnAvaraNIyAdilakSaNamiti gaathaarthH||1551|| Aha- yadi kAyotsarge su- 5. paJcamasthitasya bhajyante aGgopAGgAni tatazca dRSTApakAratvAdevAlamaneneti?, atrocyate, saumya! maivaM- annaM imaM gAhA vyAkhyA-1 madhyayanaM kAyotsargaH, anyadidaM zarIraM nijakarmopAttamAlayamAtramazAzvatam, anyo jIvo'syAdhiSThAtA zAzvata: svakRtakarmaphalopabhoktA ya idaM / niyuktiH tyajatyeva, evaM kRtabuddhiH san duHkhapariklezakaraM chinddhi mamatvaM zarIrAt, kiM ca- yadyanenApyasAreNa kazcidarthaH sampadyate 1551-54 pAralaukikastataHsutarAMyatnaH kArya iti gaathaarthH||1552|| kiM caivaM vibhAvanIyaM- jAvaiyA gAhA vyAkhyA- yAvantyakRta kAryotsarge bhaavnaa| jinapraNItadharmeNa kilazabdaH parokSAptAgamavAdasaMsUcakaH duHkhAni zArIramAnasAni saMsAre-tiryagnaranArakAmarabhavAnubhava bhASya: 239 lakSaNe yAni mayA'nubhUtAni tata:- tebhyo durviSahatarANyagrato'pyakRtapuNyAnAM narakeSu-sImantakAdiSu anupamAni- upamArahitAni duHkhAni, durvisshtvmetessaaNshessgtismutthduHkhaapekssyetigaathaarthH||1553||ytshcaivN tamhAgAthA, tasmAt tu nirmamenamamatvarahitena muninA-sAdhunA, kiMbhUtena?- upalabdhasUtrasAraNa-vijJAtasUtraparamArthenetyarthaH, kiM?- kAyotsarga:- uktasvarUpaH ugraH-zubhAdhyavasAyaprabala: karmakSayArthaM natu svargAdinimittaM kartavya iti gaathaarthH||1554 / / ukto'nugamaH, nayAH puurvvt|| ziSyahitAyAM kAyotsargAdhyayanaM smaaptm| kAyotsargavivaraNaM kRtvA yadavAptamiha mayA puNyam / tena khalu sarvasattvAH paJcavidhaM kaaymujjhntu||1|| | ||iti sUripurandarazrIharibhadrasUrikRtAyAM ziSyahitAkhyA''vazyakavRttau kAyotsargAkhyaM paJcamamadhyayanaM samAptam / / // 1416 //
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1417 // 1555 pratyAkhyA yaadiH| ||ath pratyAkhyAnAkhyaM sssstthmdhyynm|| 6.SaSThamadhyayanaM ___ vyAkhyAtaM kAyotsargAdhyayanam, adhunA pratyAkhyAnAdhyayanamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH- anantarAdhyayane skhalana- pratyAkhyAnaH, vizeSato'parAdhavraNavizeSasambhave nindAmAtreNAzuddhasyaughataH prAyazcittabheSajenAparAdhavraNacikitsoktA, iha tu guNadhAraNA niyuktiH pratipAdyate, bhUyo'pi mUlaguNottaraguNadhAraNA kAryeti, sA ca mUlaguNottaraguNapratyAkhyAnarUpeti tadatra nirUpyate, yadvA kAyo- pratyAkhyAnatsargAdhyayane kAyotsargakaraNadvAreNa prAgupAttakarmakSayaH pratipAditaH, yathoktaM-'jaha karagao niyaMtaItyAdi, kAussagge jaha tRpratyAkhesuTTiyasse'tyAdi, iha tu pratyAkhyAnakaraNata: karmakSayopazamakSayajaM phalaM pratipAdyate, vakSyate ca-'ihaloiyaparaloiya duviha phalaM hoi paccakhANassa / ihaloe dhammilAdI dAmaNNagamAi prloe||1||pnyckkhaannminnN seviUNa bhAveNa jinnvruddiddN| pattA aNaMtajIvA sAsayasokkhaMlahuM mokkhaM // 2 // ' ityAdi, athavA sAmAyike cAritramupavarNitam, caturviMzatistave'rhatA guNastutiH, sA ca darzanajJAnarUpA, evamidaM tritayamuktam, asya ca vitathAsevanamaihikAmuSmikApAyaparijihIrSuNA guronivedanIyam, tacca vandanapUrvakamityatastannirUpitam, nivedya ca bhUyaH zubheSveva sthAneSu pratIpaMkramaNamAsevanIyamiti tdpi| nirUpitam, tathA'pyazuddhasya sato'parAdhavraNasya cikitsA AlocanAdinA kAyotsargaparyavasAnaprAyazcittabheSajenAnantarAdhyayana uktA, iha tu tathApyazuddhasya pratyAkhyAnato bhavatIti tannirUpyate, evamanekarUpeNa sambandhenAyAtasya pratyAkhyAnAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi saprapaJcaM vaktavyAni, tatra nAmaniSpanne nikSepe pratyAkhyAnAdhyayanamiti pratyAkhyAnamadhyayana 8 // 1417 // ca, tatra pratyAkhyAnamadhikRtya dvAragAthAmAha niyuktikAra: ni0- paccakkhANaM paccakkhAo paccakneyaMca aannupuvviie| parisA kahaNavihI yA phalaMca AIi chbbheyaa||1555||
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1418 // pratyAkhyAnapratyAkhyA tprtyaakheyaadiH| bhASyaH 240-245 khyA prakathane ityasya pratyApUrvasya lyuDantasya pratyAkhyAnaM bhavati, tatra pratyAkhyAyate- niSidhyate'nena manovAkkAyakriyA 6.SaSThamadhyayana jAlena kiJcidaniSTamiti pratyAkhyAnaM kriyAkriyAvatoH kathaJcidabhedAt pratyAkhyAnakriyaiva pratyAkhyAnaM pratyAkhyAyate'smin / pratyAkhyAna:, niyuktiH sati vA pratyAkhyAnaM kRtyalyuTo bahula miti (pA-3-3-12) vacanAdanyathA'pyadoSaH prati AkhyAnaM pratyAkhyAnamityAdau, 1555 tathA pratyAkhyAtIti pratyAkhyAtA- gururvineyazca, tathA pratyAkhyAyata iti pratyAkhyeyaM- pratyAkhyAnagocaraM vastu, cazabdastrayAWNAmapi tulyakakSatodbhAvanArtham, AnupUrvyA- paripATyA kathanIyamiti vAkyazeSaH, tathA pariSad vaktavyA, kiMbhUtAyAH pariSadaH kathanIyamiti, tathA kathanavidhizca- kathanaprakArazca vaktavyaH, tathA phalaM caihikAmuSmikabhedaM kathanIyam, AdAvete SaD bhedA iti gaathaasmaasaarthH| vyAsArthaM tu yathA'vasaraM bhASyakAra eva vakSyati, tatrAdyAvayavavyAsArthapratipipAdayiSayAha bhA0- nAmaMThavaNAdavie aiccha paDisehameva bhAve ya / ee khalu chanbheyA paccakkhANaMmi nAyavvA // 240 // (238) bhA0- davvanimittaM davve davvabhUo va tattha raaysuaa| aicchApaccakkhANaM baMbhaNasamaNAna (a) icchatti // 241 // (239) bhA0- amugaM dijau majhaM natthi mamaM taM tu hoi paDiseho / sesapayANa ya gAhA paccakkhANassa bhaavNmi||242 / / (240) bhA0- taMduvihaM suanosuasuyaM duhA puvvameva nopuvvaM / puvvasuya navamapuvvaM nopuvvasuyaM imNcev||243|| (241) bhA0- nosuapaccakkhANaM mUlaguNe ceva uttaraguNe y|muule savvaM desaM ittariyaM AvakahiyaM ca // 244 // (242) mUlaguNAviya duvihA samaNANaM ceva saavyaannNc| te puNa vibhajjamANA paMcavihA huMti nAyavvA // 1 // (pra0) bhA0- pANivahamusAvAe adattamehuNapariggahe cev|smnnaannN mulaguNA tivihaMtiviheNa nAyavvA // 245 // (243) nAmapratyAkhyAnaM sthApanApratyAkhyAnaM davie tti dravyapratyAkhyAnam, adiccha tti dAtumicchA ditsA na ditsA aditsA saiva / // 1418 //
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1419 // pratyAkhyAnamaditsApratyAkhyAnaM paDisehe tti pratiSedhapratyAkhyAnam, evaM bhAve tti evaM bhAvapratyAkhyAnaM ca, ee khalu chabbheyA 6.SaSThamadhyayana paccakkhANaMmi nAyavva tti gAthAdalaM nigadasiddhamayaM gaathaasmudaayaarthH| avayavArthaM tu yathAvasaraM vakSyAmaH, tatra nAmasthApane pratyAkhyAna:, | niyuktiH gatArthe // 238||adhunaa dravyapratyAkhyAnapratipAdanAyAha-davvanimittaM gAthAzakalam, asya vyAkhyA-dravyanimittaM pratyAkhyAnaM 1555 vastrAdidravyArthamityarthaH, yathA keSAJcit sAmpratakSapakANAm, tathA dravye pratyAkhyAnaM yathA bhUmyAdau vyavasthitaH karoti, pratyAkhyAna pratyAkhyAtathA dravyabhUta:- anupayuktaH san yaH karoti tadapyabhISTaphalarahitatvAt dravyapratyAkhyAnamucyate, tuzabdAd dravyasya dravyANAM tRpratyAkhedravyeNa dravyairdravyeSviti, kSuNNazcAyaM mArgaH, tattha rAyasuya tti atra kathAnakaM- egassa raNNo dhUyA aNNassa raNNo diNNA, so yaadiH| yamao, tAhe sA piuNA ANiyA, dhammaM putta! karehi tti bhaNiyA, sA pAsaMDINaM dANaM deti, aNNayA kattio dhammamAsotti bhASya: 240-245 maMsaM na khAmitti paJcakkhAyaM, tattha pAraNae aNegANi sattasahassANi maMsatthAe uvaNIyANi, tAhe bhattaM dijjati, tattha sAhU adUreNa voleMtA nimaMtiyA, tehiM bhattaM gahiyaM, maMsaM necchaMti, sA ya rAyadhUyA bhaNai- kiM tujhaM na tAva kattiyamAso pUrai?, te bhaNaMti-jAvajjIvAe kattiutti, kiMvA kaha vA, tAhe te dhammakahaM kaheMti,maMsadose ya parikahaMti, pacchA saMbuddhA pavvatiyA, evaM tIse davvapaccakkhANaM,pacchA bhAvapaccakkhANaM jAtaM,adhunA aditsApratyAkhyAnaM pratipAdyate, tatredaMgAthArddham, aditsA Oekasya rAjJo duhitA'nyasmai rAjJe dattA, sa ca mRtaH, tadA sA pitrAnItA, dharma putrike! kurviti bhaNitA, sA pASaNDibhyo dAnaM dadAti, anyadA kArtiko dharmamAsaha iti mAMsa na khAdAmIti pratyAkhyAtam, tatra pAraNake'nekAH zatasahasrAH (pazavo) mAMsArthamupanItAH, tadA bhaktaM dIyate, tatra sAdhavo'dUre vyativrajanto nimantritAH, tairbhaktaM 8 gRhItam, mAMsaM necchanti, sA ca rAjaduhitA bhaNati- kiM yuSmAkaM na tAvat kArttikamAsaH pUrNaH?, te bhaNanti- yAvajjIvaM kArtika iti, kiM vA kathaM vA?, tadA te dharmakathA kathayanti, mAMsadoSAMzca parikathayanti, pazcAt saMbuddhA pravrajitA, evaM tasyA dravyapratyAkhyAnaM pazcAd bhAvapratyAkhyAnaM jAtaM, W
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratyAkhyAna:, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 pratyAkhyA // 1420 // 240-245 pratyAkhyAne baMbhaNasamaNA adiccha tti he brAhmaNa he zramaNa aditseti- na me dAtumicchA, na tu nAsti yad bhavatA yAcitam, 6.SaSThamadhyayana tatazcAditsaiva vastutaH pratiSedhAtmiketi pratyAkhyAnamiti gAthArthaH // 239 // adhunA pratiSedhapratyAkhyAnavyAcikhyAsayedaM niyuktiH gAthAzakalamAha- amugaM dijjau majjhaM gAhA vyAkhyA- amukaM ghRtAdidIyatAM mahyam, itarastvAha- nAsti me taditi, na tu dAtuM 1555 necchA, eSa itthaMbhUto bhavati pratiSedhaH, ayamapi vastutaH pratyAkhyAnameva, pratiSedha eva pratyAkhyAnaM 2 // 240 // idAnI pratyAkhyAnabhAvapratyAkhyAnaM pratipAdyate, tatredaMgAthArddha sesapayANa ya gAhA paccakkhANassa bhAvaMmi zeSapadAnAmAgamanoAgamAdInAMsAkSAdi tRpratyAkhehAnuktAnAM pratyAkhyAnasya sambandhinAM gAthA kAryeti yogavAkyazeSau, iha gAthA pratiSThocyate, nizcitirityarthaH, 'gAtha yaadiH| pratiSTAlipsayorgranthece'ti dhAtuvacanAt, bhAvaMmi tti dvAraparAmarzaH, bhAvapratyAkhyAna iti / tadetaddarzayannAha-taM duvihaM sutaNosuyala bhASyaH gAhA, tad bhAvapratyAkhyAnaM dvividhaM- dviprakAraM sutanosuta tti zrutapratyAkhyAnaM nozrutapratyAkhyAnaM ca suyaM duhA puvvameva nopuvvaM zrutapratyAkhyAnamapi dvidhA bhavati-pUrvazrutapratyAkhyAnaM nopUrvazrutapratyAkhyAnaMca, puvvasuya navamapuvvaM pUrvazrutapratyAkhyAnaM navamaMDa pUrvam, nopuvvasuyaM imaM ceva nopUrvazrutapratyAkhyAnamidameva-pratyAkhyAnAdhyayanamityetaccopalakSaNamanyaccAturapratyAkhyAnamahApratyAkhyAnAdi pUrvabAhyamiti gAthArthaH / / 241 // adhunA nozrutapratyAkhyAnapratipAdanAyAha-nosuyapaccakkhANaM gAhA NosuyapaccakkhANaM ti zrutapratyAkhyAnaM na bhavatIti nozrutapratyAkhyAnam, mUlaguNe ceva uttaraguNe ya mUlaguNAMzcAdhikRtyottaraguNAMzca, mUlabhUtA guNA: 2 ta eva prANAtipAtAdinivRttirUpatvAt pratyAkhyAnaM varttate, uttarabhUtA guNA: 2 ta evAzuddhapiNDanivRtti-8 ti, uttarasUtA guNArata evaashuddhaapnnddaanaat8||1420|| rUpatvAt pratyAkhyAnaM tadviSayaM vA anAgatAdi vA dazavidhamuttaraguNapratyAkhyAnam, savvaM desaM ti mUlaguNapratyAkhyAnaM dvidhAsarvamUlaguNapratyAkhyAnaM dezamUlaguNapratyAkhyAnaM ca, sarvamUlaguNapratyAkhyAnaM paJca mahAvratAni, dezamUlaguNapratyAkhyAnaM
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1421 // bhedaac| paJcANuvratAni, idaM copalakSaNaM varttate yata uttaraguNapratyAkhyAnamapi dvidhaiva- sarvottaraguNapratyAkhyAnaM dezottaraguNapratyAkhyAnaM 6.SaSThamadhyayanaM ca, tatra sarvottaraguNapratyAkhyAnaM dazavidhamanAgatamatikrAntamityAdyupariSTAd vakSyAmaH, dezottaraguNapratyAkhyAnaM saptavidhaM-3 pratyAkhyAna:, niyuktiH trINi guNavratAni catvAri zikSAvratAni, etAnyapyUrvaM vakSyAmaH, punaruttaraguNapratyAkhyAnamoghato dvividhaM- ittariyamAvakahiyaM 1556-61 ca tatretvaraM-sAdhUnAM kiJcidabhigrahAdiH zrAvakANAM tu catvAri zikSAvratAni, yAvatkathikaM tu niyantritam, yat kAntAra- zrAvakabhedAH aNuvratadurbhikSAdiSvapina bhajyate, zrAvakANAMtu trINi guNavratAnIti gaathaarthH||242||saamprtN svarUpataH sarvamUlaguNapratyAkhyAnamupadarzayannAha- pANivahamusAvAe gAhA, prANA- indriyAdayaH, tathA coktaM-paJcendriyANi trividhaM balaMca, ushchaasnishvaasmthaanydaayuH| prANA dazaite bhagavadbhiktA, eSAM viyogIkaraNaM tu hiNsaa||1||tessaaN vadha:prANavadho(na) jIvavadhastasmin, mRSA vadanaM mRSAvAdastasmin, ] asadabhidhAna ityarthaH, adattaM ti upalakSaNatvAdadattAdAne paravastvAharaNa ityarthaH, mehuNa tti maithune abrahmasevane yaduktaM bhavati, pariggahe ceva tti parigrahe caiva, eteSu viSayabhUteSu zramaNAnAM-sAdhUnAM mUlaguNAH trividhatrividhena yogatrayakaraNatrayeNa netavyA:anusaraNIyAH, iyamatra bhAvanA- zramaNA: prANAtipAtAdviratAstrividhaM trividhena tattha tividha nti na kareti na kAravei 3 karataMpi aNNaM NANujANeti, tivihaM ti maNeNaM vAyAe kAeNaM, evamanyatrApi yojanIyamiti gaathaarthH|| 243 // itthaM tAvadupadarzitaM sarvamUlaguNapratyAkhyAnam, adhunA dezamUlaguNapratyAkhyAnAvasaraH, tacca zrAvakANAM bhavatItikRtvA vineyAnugrahAya taddharmavidhimevaughataHpratipipAdayiSurAha // 1421 // ni0- sAvayadhammassa vihiM vucchAmI dhIrapurisapannattaM |jNcriuunn suvihiyA gihiNovi suhAI pAvaMti // 1556 // ni0-sAbhiggahA ya nirabhiggahA ya oheNa sAvayA duvihA / te puNa vibhajjamANA aTThavihA hu~ti nAyavvA // 1557 //
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1422 // 6.SaSThamadhyayanaM pratyAkhyAna:, niyuktiH 1558-61 zrAvakabhedAH annuvrtbhedaashc| ni0- duvihativiheNa paDhamo duvihaM duviheNa bIyao hoi / duvihaM egaviheNaM egavihaM ceva tiviheNaM // 1558 // ni0- egavihaMduviheNaM ikkikkaviheNa cha?o hoi / uttaraguNa sattamao avirayaoceva atttthmo||1559|| ni0- paNaya caukkaM ca tigaMdugaMca egaMca giNhai vyaaii| ahavA'vi uttaraguNe ahavA'vina giNhaI kiNci||1560|| ni0- nissaMkiyanikkaMkhiya nivvitigicchA amuuddhditttthiiy| vIravayaNami ee battIsaMsAvayA bhnniyaa||1561|| B tatrAbhyupetasamyaktvaH pratipannANuvrato'pi pratidivasaM yatibhyaH sakAzAt sAdhUnAmagAriNAMca sAmAcArI zRNotIti zrAvaka iti, uktaM ca- yo hyabhyupetasamyaktvo, yatibhyaH pratyahaM kathAm / zRNoti dharmasambaddhAmasau zrAvaka ucyte||1||shraavkaannaaN dharma:2 tasya vidhistaM vakSye- abhidhAsye, kiMbhUtaM?- dhIrapuruSaprajJaptaM mahAsattvamahAbuddhitIrthakaragaNadharaprarUpitamityarthaH, yaM carittvA suvihitA gRhiNo'pi sukhAnyaihikAmuSmikANi prApnuvantIti gAthArthaH // 1556 // tatra- sAbhiggahA ya nirabhiggahA ya gAhA, abhigRhyanta ityabhigrahA:- pratijJAvizeSAH saha abhigrahairvarttanta iti sAbhigrahAH, te punaranekabhedA bhavanti, tathAhi-darzanapUrvaka dezamUlaguNottaraguNeSu sarveSvekasmiMzca (smin) vA bhavantyeva teSAmabhigrahaH, nirgatA- apetA abhigrahA yebhyaste nirabhigrahAH, teca kevalasamyagdarzanina eva, yathA kRSNasatyakizreNikAdayaH, itthaM oghena-sAmAnyena zrAvakA dvidhA bhavanti, te punardvividhA apivibhajyamAnA abhigrahagrahaNavizeSeNa nirUpyamANA aSTavidhA bhavanti jJAtavyA itigaathaarthH||1557|| tatra yathA'STavidhA bhavanti tathopadarzayannAha- duvihativiheNa gAhA, iha yo'sau kaJcanAbhigrahaM gRhNAti sa hyevaM-dvividha miti kRtakAritaM trividhene ti manasA vAcA kAyeneti, etaduktaM bhavati-sthUlaprANAtipAtaM na karotyAtmanAna kArayatyanyairmanasA vacasA kAyeneti prathamaH, asyAnumatirapratiSiddhA, apatyAdiparigrahasadbhAvAt, tadvyApRtikaraNe ca tasyAnumatiprasaGgAd, itarathA parigrahAparigrahayora 12 //
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam / bhAga-4 // 1423 // bhedaac| vizeSeNa pravrajitApravrajitayorabhedApatteriti bhAvanA, atrAha- nanu bhagavatyAmAgame trividhaM trividhenetyapi pratyAkhyAna- 6.SaSThamadhyayanaM muktamagAriNaH, tacca zrutoktatvAdanavadyameva, tadiha kasmAnnoktaM niyuktikAreNeti?, ucyate, tasya vizeSaviSayatvAt, tathAhi-8 pratyAkhyAnaH, niyuktiH kila yaH pravivrajiSureva pratimAM pratipadyate putrAdisantatipAlanAya sa eva trividhaM trividheneti karoti, tathA vizeSyaM vA 1556-61 kiJcidvastu svayambhUramaNamatsyAdikaM tathA sthUlaprANAtipAtAdikaM cetyAdi, na tusakalasAvadhavyApAraviramaNamadhikRtyeti, zrAvakabhedAH nanu ca niyuktikAreNa sthUlaprANAtipAtAdAvapi trividhaMtrividheneti nokto vikalpaH, vIravayaNami ee battIsaM sAvayA bhaNiyA . aNuvrataiti vacanAdanyathA punaradhikAH syuriti?, atrocyate, satyametat, kiMtu bAhulyapakSamevAGgIkRtya niyuktikAreNAbhyadhAyi, yat punaH kvacidavasthAvizeSekadAcideva samAcaryate na suSTha samAcAryanupAti tannoktam, bAhulyena tu dvividhaM trividhenetyAdibhireva SanirvikalpaiH sarvasyAgAriNaH sarvameva pratyAkhyAnaM bhavatIti na kazcid doSa ityalaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH, duvihaM tiviheNa bitiyao hoti tti dvividha miti sthUlaprANAtipAtaM na karoti na kArayati dvividhene ti manasA vAcA, yadvA manasA kAyena, yadvA vAcA kAyena, iha ca pradhAnopasarjanabhAvavivakSayA bhAvArtho'vaseyaH, tatra yadA manasA vAcA na karoti na kArayati tadA manasaivAbhisandhirahita eva vAcApi hiMsakamabruvanneva kAyenaiva duzceSTitAdinA karotyasaMjJivat, yadA tu manasA kAyena ca na karoti na kArayati tadA manasAbhisandhirahita eva kAyena ca duzceSTitAdi pariharanneva anAbhogAdvAcaiva hiMsakaM brUte, yadA tu vAcA kAyena ca na karoti na kArayati tadA manasaivAbhisandhimadhikRtya karotIti, anumatistu tribhirapi sarvatraivAstIti bhAvanA, evaM zeSavikalpA api bhAvanIyA iti, duvihaM egaviheNaM ti dvividhamekavidhena, ekkavihaM ceva tiviheNaM ti ekavidha caiva trividheneti gAthArthaH // 1558 // egavihaM duviheNaM ti ekavidhaM dvividhena ekkekkaviheNa chaTThao hoi ekavidhamekavidhena SaSTho
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1424 // bhavati bhedaH, uttaraguNa sattamao tti pratipannottaraguNaH saptamaH, iha ca sampUrNAsampUrNottaraguNabhedamanAdRtya sAmAnyenaika eva 6.SaSThamadhyayana bhedo vivakSitaH, avirayao ceva aTThamao tti aviratazcaivASTama iti aviratasamyagdRSTiriti gaathaarthH|| 1559 // itthamete pratyAkhyAna:, niyuktiH aSTau bhedAH pradarzitAH, eta eva vibhajyamAnA dvAtriMzad bhavanti, kathamityata Aha- paNaga tti paJcANuvratAni samuditAnyeva 1556-61 gRhNAti kazcit, tatroktalakSaNAH SaD bhedA bhavanti, caukkaM ca tti tathA'NuvratacatuSTayaM gRhNAtyaparastatrApi SaDeva, tiga nti zrAvakabhedAH evamaNuvratatrayaM gRhNAtyanyastatrApi SaDeva, durgaca tti itthamaNuvratadvayaM gRhNAti, tatrApi SaDeva, ekkaM vatti tathA'nya ekamevANuvrataM aNuvrata bhedaashc| gRhNAti, tatrApiSaDeva, giNhai vayAIti itthamanekadhA gRhNAti vratAni, vicitratvAt zrAvakadharmasya, evamete paJcaSaTkAstriMzad / bhavanti, pratipannottaraguNena sahakatriMzat, tathA cAha-ahavAvi(ya)uttaraguNe tti athavottaraguNAn-guNavratAdilakSaNAn gRhNAti, samuditAnyeva gRhNAti, kevalasamyagdarzaninA saha dvAtriMzad bhavanti, tathA cAha- ahavAvi na giNhatI kiMci tti athavA na gRhNAti tAnapyuttaraguNAniti, kevalaM samyagdRSTireveti gAthArthaH // 1560 // iha punarmUlaguNottaraguNAnAmAdhAraH samyaktvaM varttate tathA cAha-nissaMkiyanikkaMkhiya gAhA, zaGkAdisvarUpamudAharaNadvAreNopariSTAd vakSyAma: vIravacane mahAvIravarddhamAnasvAmipravacane ete anantaroktA dvAtriMzadupAsakA:- zrAvakA bhaNitA:- uktA iti gAthArthaH // 1561 // ete ceva bttiistivihaa| karaNatiyajogatiyakAlatieNaM visesejamANAsIyAlaM samaNovAsagasayaM bhavati, kaha?, pANAivAyaMna kareti maNeNaM, athavA pANAtipAtaM na karei vAyAe, ahavA pANAtipAtaM na karei kAeNaM 3, athavA pANAtivAtaM na kareti maNeNaM vAyAe ya, athavA pANAtivAyaM na kareti maNeNaM kAeNa ya, athavA pANAtipAtaM na kareti vAyAe kAeNa ya 6, athavA pANAtipAtaM na kareti maNeNaM vAyAe kAeNa ya', ete satta bhaMgA karaNeNaM, evaM kAravaNeNavi ee ceva satta bhaMgA 14, evaM aNumoyaNeNavi satta bhNgaa| // 1 424 //
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1425 // 21, ahavA na karei na kAravei maNasA 1 ahavA na karei na kAravei vacasA, 2 ahavA na kareina kAravei kAeNa 3 ahavAna 6.SaSThamadhyayanaM kareina kAravei maNasA vayasA 5 ahavA na karei na kAravei maNasA kAyeNaM 5 ahavA na karei na kAravei vayasA kAyasA 6 pratyAkhyAnaH, niyuktiH ahavA na karei na kAravei maNasA vayasA kAyasA 7, ete karaNakArAvaNehiM satta bhaMgA 7 evaM karaNANumoyaNehivi satta bhaMgA |1556-61 7, evaM kArAvaNANumoyaNehivi satta bhaMgA, evaM karaNakArAvaNANumoyaNehivi sattabhaMgA 7, evete satta sattabhaMgANaM egUNapaNNAsaM zrAvakabhedAH vigappA bhavanti, ettha imo egaNapannAsaimo vigappo-pANAtivAyaM na kareina kAravei kareMtaMpi annaM na samaNujANai maNeNaM aNuvrata bhedaashc| vAyAekAeNaMti, esa aMtimavigappo paDimApaDivannassa samaNovAsagassa tivihaM tiviheNaM bhavatIti, evaM tAva atItakAle paDikkamaMtassa egUNapaNNA bhavanti, evaM paDupaNNevikAle saMvareMtassa egUNapaNNA bhavanti, evaM aNAgaevikAle paccakkhAyaMtassa egUNapannAsA bhavanti, evametA egUNapaNNAsA tiNNi sIyAlaM sAvayasayaM bhavati- sIyAlaM bhaMgasayaM jassa virohI' hoti uvaladdhaM / so khalu paccakkhANe kusalo sesA akusalA u||1|| evaM puNa paMcahiM aNuvaehi guNiyaM sattasayANi paMcattIsANi sAvayANaM bhavanti,-sIyAlaM bhaMgasayaM gihipaccakkhANabheyaparimANaM |jogttiykrnnttiykaaltiennN gunnekvN| ||2||siiyaalN bhaMgasayaM paccakkhANaMmi jassa uvaladdhaM / so khalu paccakkhANe kusalo sesA akusalA y||3|| sIyAlaM bhaMgasayaM gihipaccakkhANabheyaparimANaM / taM ca vihiNA imeNaM bhAvekvaM payatteNaM // 4 // tinni tiyA tinni duyA tinnikkikkA ya huMti jogesuN| tiduikvaM tiduikkaM tiduegaM ceva krnnaaii||5|| paDhame labbhai ego sesesu paesu tiya tiya tiyaMti / do nava tiya do navagA tiguNiya sIyAla bhNgsyN||6||ahvaa aNuvvae ceva paDucca ekkagAdisaMjogaduvAreNa pabhUyatarA bhedA nidaMsijaMti, tatreyamekAdisaMyogaparimANapradarzanaparA'nyakartRkI gaathaa||
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6.SaSThamadhyayanaM pratyAkhyAna:, niyuktiH zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1426 // zrAvakabhedAH annuvrtbhedaashc| paMcaNhamaNuvayANaM ikkagadugatigacaukkapaNaehiM / paMcagadasadasapaNaikkageya saMjoga kAyavvA // 1 // etIe vakkhANaM- paMcaNhamaNuvvayANaM puvvabhaNiyANaM ekkagadugatigacaukkapaNaehiM ciMtijjamANANaM paMcagadasadasapaNagaekkago ya saMjoga NAtavvA ekkeNa ciMtijamANANaM paMca saMjogA, kahaM?, paMcasu gharaesu egeNa paMceva bhavanti, dugeNa ciMtijjamANANaM dasa ceva, kaha?, paDhamabIyaghareNa ekko1paDhamatatiyaghareNa 2 paDhamacautthaghareNa 3 paDhamapaMcamaghareNa 4 bitiyatatiyaghareNa5 bIyacautthaghareNa 6 bIyapaMcamaghareNa sattamo 7 tatiyacautthaghareNa 8 tatiyapaMcamaghareNa 9 cautthapaMcamaghareNa 10 // tigeNa ciMtijamANANaM dasa ceva, kaha?, paDhamabiyatatiyaghareNa ekko 1 paDhamabitiyacautthaghareNa 2 paDhamabitiyapaMcamaghareNa 3 paDhamataIyacautthaghareNa 4 paDhamatatiyapaMcamaghareNa 5 paDhamacautthapaMcamaghareNa 6 bitiyatatiyacautthagharaeNa 7 bitiyatatiyapaMcamaghareNa 8 bitiyacautthapaMcamaghareNa 9 tatiyacautthapaMcamaghareNa 10 / caukgeNa ciMtijjamANANaM paMca havaMti, kaha?, paDhamabitiyatatiyacautthaghareNa ekko paDhamabitiyatatiyapaMcamaghareNa 2 paDhamabitiyacautthapaMcamaghareNa 3 paDhamatatiyacautthapaMcamaghareNa 4 bitiyatatiyacautthapaMcamaghareNa 5, paMcageNa ciMtijamANANa ego ceva bhvtittigaathaarthH||1|| ettha ya ekkageNa ya je paMca saMjogA dugeNa je dasa ityAdi, eesiM cAraNIyApaogeNa AgayaphalagAhAo tiNNi vayamikkagasaMjogANa huMti paMcaNha tIsaI bhNgaa| dugasaMjogANa dasaha tinni saTThA sayA hu~ti // 1 // saMjogANa dasaNha bhaMgasayaM ikkavIsaI stttthaa| causaMjogANa puNo causaTThisayANi'sIyANi // 2 // sattuttariM sayAI chasattarAiMca paMca sNjoe| uttaraguNa avirayameliyANa jANAhi savvaggaM // 3 // solasa ceva sahassA aTThasayA ceva hoMti atttthhiyaa| eso uvAsagANaM vayagahaNavihI samAseNaM // 4 // (pra0) // 1426 //
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ E/m zrIAvazyaka | niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1427 // ma0 a0 0 | pa0 / etAzcatasro'pyanyakRtAH sopayogA ityupanyastAH, etAsiM bhAvaNAvihI imA-tatra 6.SaSThamadhyayana 2-3 | 2-32-3 2-3 tAvadiya sthApanA, thUlagapANAtivAtaM paccakkhAi duvihaM tiviheNa 1duvihaMduviheNaM 2 pratyAkhyAna:, niyuktiH duvihaM ekkaviheNaM 3 egavihaM tiviheNaM 4 egavihaMduviheNa 5 egavihaM egaviheNa 6, evaM 1556-61 thUlagamusAvAyaadattAdANamehuNapariggahesu, ekkakke chabhedA, eesavvevi miliyA tIsaM zrAvakabhedAH havaMtitti, tatazca yaduktaM prAk vayaekkagasaMjogANa hoMtI paMcaNha tIsaI bhaMga tti tadbhAvitam,8 aNuvrata1-3 | 1-3 | 1-3 | 1-3 | AphSa paekAgatamAgANahAtApapa bhedaashc| 1-2 | 1-2 | 1-2 | 1-2 20 -iyANiM dugacAraNiyA-thUlagapANAivAyaM thUlagamusAvAyaM paccakkhAti duvihaM tiviheNa 1 thUlagapANAivAyaM duvihaM tiviheNa thUlagamusAvAyaM puNa duvihaM duviheNa 2 thUlaga 'pANAivAyaM 2-3 thUlagamusAvAyaM puNa duvihaM egaviheNa 3 thUlagapANAivAyaM 2-3 thUlagamusAvAyaM puNa egavihaM tiviheNa 4 thUlagapANAivAyaM 2-3thUlagamusAvAyaM puNa egavihaM duviheNa 5 thUlagapANAtivAyaM 2-3 thUlagamusAvAyaM puNa egavihaM egaviheNa 6, evaM thUlagaadattAdANamehuNapariggahesu ekkakke chanbhaMgA, savvevi miliyA cauvvIsaM, ee yathUlagapANAivAyaM paDhamagharagamamuMcamANeNa laddhA, evaM bitiyAdigharaesupatteyaM cauvvIsa havaMti, ee ya savvevi miliyA coyAlaM sayaM, cAlio thUlagapANAivAo, iyANiM thUlagamusAvAyAi ciMtijjai-tattha thUlagamusAvAyaM thUlagaadattAdANaM paccakkhAti duvihaM tiviheNaM1thUlagamusAvAyaM duvihaM tiviheNa adattAdANaM puNa duvihaMduviheNa 2 evaM puvvakameNa chanbhaMgA nAyavvA, evaM mehuNapariggahesu patteyaM patteyaM cha 2, savvevi miliyA aTThArasa, ete musAvAyaM paDhamagharagamamuMcamANeNa laddhA 18, evaM bIyAdigharesuvi patteyaM 2 aTThArasa 2 bhavanti, ee savvevi meliyA aTThattaraM sayaMti, cArio thUlagamusAvAo, // 1427 //
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratyAkhyAna:, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1428 // annuvrtbhedaashc| iyANiM thUlagAdattAdANAdi ciMtijati, tattha thUlagAdattAdANaMthUlagamehuNaMvA paccakkhAti duvihaM tiviheNa 1, thUlagaadattANaM 6.SaSThamadhyayanaM 2-3 thUlagamehuNaM puNa duvihaM duviheNa 2-2 evaM puvvakameNa chanbhaMgA nAyavvA, evaM thUlagapariggaheNavi chabhaMgA, meliyA hai niyuktiH bArasa, ee ya thUlagaadattAdANaM paDhamagharamamuMcamANeNa laddhA, evaM bitiyAisuvi patteyaM cha 2 havaMti, ete savvevi meliyA 1556-61 bAvattari havaMti, cAritaM thUlagAdattAdANaM,idANiM thUlagamethuNAdi ciMtijati,tattha thUlagamehuNaM thUlagapariggahaM ca paccakkhAti zrAvakabhedAH duvidhaM tividheNa 1thUlagamethuNaM thUlagapariggahaM puNa duvidhaMduvidheNa 2 evaM puvvakameNa chanbhaMgA, ete thUlagamethuNapaDhamagharamamuMcamANeNa laddhA, evaM bIyAdisuvi patteyaM 2 cha 2 havaMti, savvevi meliyA chattIsaM, ete ya mUlAo Arabbha savvevi cotAlasayaM aTThattarasayaM bAvattaraM chattIsaM melitA tiNNi satANi saTThANi havaMti, tatazca yaduktaM prAk dugasaMjogANa dasaha tinni saTThA satA hoti tti tadetad bhAvitam, idANiM tigacAraNIyAe thUlagapANAtivAtaM thUlagamusAvAyaM thUlagAdattAdANaM paccakkhAti duvidhaM tividheNa1thUlagapANAtivAtaMthUlagamusAvAdaM 2-3thUlagAdattAdANaM puNaduvidhaMduvidheNa 2 thUlagapANAtivAyaMthUlagamusAvAyaM 2-3thUlagAdattAdANaM puNa duvihaM egaviheNaM 3 evaM puvvakameNa chabbhaMgA, evaM mehuNapariggahesuvi patteyaM 2 cha 2, savvevi meliyA / aThThArasa, ete ya thUlagamusAvAdapaDhamagharakamamuMcamANeNa laddhA, evaM bIyAdisuvi patteyaM 2 aTThArasa 2 havaMti, savvevi meliyA / aThuttaraM sayaM, evaM ca thUlagapANAivAyapaDhamagharamamuMcamANeNa laddhA, evaM bIyAisuvi patteyaM 2 aTThattaraM 2 sayaM havaMti, ee yaha savvevi miliyA cha sayANi aDayAlANi, evaM thUlagapANAtivAo tigasaMjoeNa thUlagamusAvAeNa saha cArio, evaM // 1428 // adattAdANeNa saha cArijati, tattha thUlagapANAivAyaM thUlagAdattAdANaM thUlagamehuNaM ca paccakkhAi duvihaM tiviheNa 1 thUlagapANAivAyaM thUlagAdattAdANaM 2-3thUlagamehuNaM puNa duvihaMduviheNa 2 evaM puvvakkameNa chanbhaMgA, evaM thUlagapariggaheNavi
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1429 // cha meliyA duvAlasa, ete ya adattAdANapaDhamagharagamamuMcamANeNa laddhA, evaM bIyAisuvi patteyaM 2 duvAlasa 2, savvevi meliyA 6.SaSThamadhyayanaM bAvattaraM havaMti, ete ya pANAivAyapaDhamagharamamuMcamANeNa laddhA, ete bitiyAisuvi patteyaM bAvattari 2, savve'vi miliyA la pratyAkhyAnaH, niyuktiH cattAri sayA battIsA havaMti, evaM thUlagapANAivAo tigasaMjogeNa thUlagAdattAdANeNa saha cArio, iyANiM thUlamehuNeNa 1556-61 pariggaheNa saha cArijai, tattha thUlagapANAivAyaM thUlagamehuNaM thUlagapariggahaM 2-3 pANAtivAyaM mehuNaM 2-3 pariggahaM duviha zrAvakabhedAH duviheNa 2 evaM puvvakkameNa chanbhaMgA, ee uthUlagamehuNapaDhamagharagamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAdisuvi patteyaM 2 cha cha, savve'pi aNuvrata bhedaashc| meliyA chattIsaM, ete ya thUlagapANAtivAyapaDhamagharagamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAdisu patteyaM 2 chattIsaM, savvevi meliyA solasuttarA dosyaa| evaM thUlagapANAtivAo tigasaMjoeNaM mehaNeNa saha cArio, cArioya tigasaMjoeNaM pANAtivAo, idANiM musAvAo ciMtijjai, tattha thUlagamusAvAyaM thUlagAdattAdANaM thUlagamehuNaM ca paccakkhAti duvihaM tiviheNa 1 thUlagamusAvAyaMthUlagAdattAdANaM 2-3thUlagamehuNaM puNa duvihaMduviheNa 2 evaM puvvakkameNa chanbhaMgA, evaM thUlagapariggaheNavi cha, meliyA duvAlasa, ete yathUlagAdattAdANapaDhamagharagamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAdisuvi patteyaM duvAlasa 2, savve'vi meliyA bAvattari,ete ya thUlagamusAvAyapaDhamagharagamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAdisu patteyaM bAvattari 2, savvevi meliyA cattAri sayA battIsA, evaM thUlagamusAvAo tigasaMjoeNa thUlagAdattAdANeNa saha cArio iyANiM thUlagamehuNeNa saha cArijai, tattha thUlagamusAvAyaM thUlagamehuNaM thUlagapariggahaM ca paJcakkhAti duvihaM tiviheNa 1thUlagamusAvAyaM thUlagamehuNaM 2-3thUlagapariggaha puNa duvihaM duviheNa 2 evaM puvvakkameNa chanbhaMgA, ee thUlagamehuNapaDhamagharagamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAdisuvi patteyaM 2 cha 2 havaMti, savve'vi meliyA chattIsaM, ete yathUlagamusAvAdapaDhamagharagamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAdisuvi patteyaM chattIsaM 2 havaMti, // 1429 //
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1430 // 6.SaSThamadhyayana pratyAkhyAnaH, niyuktiH 1556-61 zrAvakabhedAH annuvrtbhedaac| savve'vi meliyA do sayA solasuttarA, cArio tigasaMjoeNa thUlagamusAvAo, iyANiM thUlagAdattAdANAdi ciMtijjai, tattha thUlagAdattAdANaM mehuNaM pariggahaM ca paJcakkhAi duvihaM tiviheNa 1thUlagAdattAdANaM thUlagamehuNaM 2-3 thUlagapariggahaM puNa duvihaMduviheNa 2,evaMpuvvakkameNa chanbhaMgA,ete ya thUlagamehuNapaDhamagharamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAdisuvi patteyaM cha 2, savve'vi meliyA chattIsaM, ete ya thUlagAdattAdANapaDhamagharagamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAisu patteyaM chattIsaM 2, savve'vimeliyA dosayA solasuttarA, ete ya mUlAo Arabbha savve'vi aDayAlA cha sayA battIsA causayA solasuttarA do sayA ya battIsA causayA solasuttarA do sayA, solasuttara do sayA ee savve'vi meliyA igavIsasayAI saTThAI bhaMgANaM bhavaMti, tatazca yaduktaM prAga tigasaMjogANa dasaNha bhaMgasayA ekkavIsaI saTThA tadetadbhAvitam, iyANiMcaukkacAraNiyA, tattha thUlagapANAivAyaM thUlagamusAvAyaM thUlagAdattAdANaM thUlagamehuNaM ca paccakkhAti duvihaM tiviheNa 1thUlagapANAtivAyAi 2-3thUlagamehuNaM puNa duvihaMduviheNa 2, evaM puvvakkameNa chanbhaMgA, thUlagapariggaheNavi cha, eevi meliyA duvAlasa, ete ya thUlagAdattAdANapaDhamagharagamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAdisuvi patteyaM duvAlasa 2, savvevi meliyA bAvattari, ete u thUlagamusAvAyapaDhamagharamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAsuvi patteyaM bAvattari 2, savvevi meliyA cattAri sayA battIsA, ete ya thUlagapANAtivAyapaDhamagharagamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAdisuvi patteyaM cattAri 2 sayA battIsA, savvevi meliyA do sahassA paMca sayA bANauyA, idANiM aNNo vigappo-thUlagapANAivAyaM thUlagamusAvAyaM thUlagamehuNaM thUlagapariggahaM ca paccakkhAti duvihaM duviheNa 2, evaM puvvakkameNa chabbhaMgA, ete u thUlagamehuNapaDhamagharagamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAdisu patteyaM 2 cha cha savve meliyA chattIsaM, ete u thUlagamusAvAyapaDhamagharagamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAdisuvi patteyaM chattIsaM 2, savvevi meliyA do sayA solasuttarA, ee // 1430 //
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 6.SaSThamadhyayanaM pratyAkhyAna:, niyuktiH 1556-61 zrAvakabhedAH annuvrtbhedaashc| // 1431 // thUlagapANAivAyapaDhamagharagamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAdisuvi patteyaM 2 do 2 sayA solasuttarA, savvevi meliyA duvAlasa sayA channauyA, iyANiM aNNo vigappo- thUlagapANAivAyaM thUlagaadattAdANaM thUlagamehuNaM thUlagapariggahaM ca paccakkhAti duvihaM tiviheNa 1, thUlagapANAtivAtaM thUlagAdattAdANaM thUlagamehuNaM 2-3 thUlagapariggahaM ca puNa duvihaM duviheNa 2, evaM puvvakkameNa chanbhaMgA, ete ya thUlagamehuNassa paDhamagharamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAdisuvi cha 2, meliyA chattIsaM, ete yA thUlagAdattAdANapaDhamagharamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAdisuvi patteyaM chattIsaM 2, savve'vi meliyA do sayA solasuttarA, ete ya thUlagapANAivAyapaDhamagharagamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAdisuvi patteyaM do do sayA solasuttarA, savve'vi meliyA duvAlasa sayA chaNNauyA, idANimaNNo vigappo- thUlagamusAvAyaM thUlagAdattAdANaM thUlagamehuNaM thUlagapariggahaM ca paccakkhAti duvihaM tiviheNaM1thUlagamusAvAyAti 2-3thUlagapariggahaM puNa duvihaMduviheNa 2, evaM puvvakkameNa chanbhaMgA, ete ya thUlagamehuNapaDhamagharagamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAdisuvi patteyaM cha 2, meliyA chattIsaM, ete ya thUlagAdattAdANapaDhamagharamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAisuvi gharesu patteyaM 2 chattIsaM 2, meliyA do sayA solasuttarA, ete thUlagamusAvAyapaDhamagharagamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAisuvi patteyaM do do sayA solasuttarA, savvevi miliyA duvAlasa sayA chaNauyA, ee ya mUlAo Arabbha savvevi do| sahassA paMcasayA bANauyA, duvAlasasayA chaNNauyA 3, miliyA chasahassA cattAri sayA asIyA, tatazca yaduktaM prAka causaMjogANa puNa causaTThisayANa'sIyANi tti, iyANiM paMcagacAraNiyA, tattha thUlagapANAivAyaM thUlagamusAvAyaM thUlagAdattAdANaM thUlagamehuNaM thUlagapariggahaM ca paJcakkhAi duvihaM tiviheNa 1 pANAtivAyAti 2-3thUlagapariggahaM duvihaMduviheNa 2 evaM puvvakkameNa chanbhaMgA, ee thUlagamehuNapaDhamagharagamamuMcamANeNa laddhA, bIyAisuvi patteyaM 2 cha cha, meliyA chattIsaM, ete y|
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 6.SaSThamadhyayana pratyAkhyAna:, sUtram 42(43) samyaktvA lApaka // 1432 // thUlagAdattAdANapaDhamagharagamamuMcamANeNa laddhA, bIyAdisuvi patteyaM 2 chattIsaM 2, miliyA dosayA solasuttarA, ee yathUlagamusAvAyapaDhamagharagamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAisuvi patteyaM 2 do sayA solasuttarA 2, meliyA duvAlasa sayA channauyA, ee ya thUlagapANAtivAyapaDhamagharamamuMcamANeNa laddhA, bitiyAisuvipatteyaM 2 duvAlasa sayA chaNNauyA, savvevi meliyA sattasahassA sattasayA chAvuttarA, tatazca yaduktaM prAk sattatarIsayAI chasattarAI tu paMcasaMjoe etad bhAvitam, uttaraguNaavirayameliyANa jANAhi savvagaM ti uttaraguNagAhI ego ceva bheo, avirayasammadiTThI bitio, eehiM meliyANa savvesiM puvvabhaNiyANa bheyANa jANAhi savvaggaM imaM jAtaM, parUvaNaM paDuccataM puNa imaM-solasa cevetyAdi gAthA bhAvitA'thaivetyabhihitamAnuSaGgikam, prakRtaM prastumaH, tatra yasmAt zrAvakadharmasya tAvat mUlaM samyaktvaM tasmAd tadgatameva vidhimabhidhAtukAma Aha tattha samaNovAsao puvvAmeva micchattAopaDikkamai, saMmattaM uvasaMpanjai, no se kappai ajjappabhiI annautthie vA annautthiadevayANi vA annautthiyapariggahiyANi arihaMtaceiyANi vA vaMdittae vA namaMsittae vA puTviM aNAlattaeNaM Alavittae vA saMlavittae vA tesiM asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA dAuM vA aNuppayAuM vA, nannattha rAyAbhiogeNaM gaNAbhiogeNaM balAbhiogeNaM devayAbhiogeNaM guruniggaheNaM vittIkaMtAreNaM, seyasaMmatte pasatthasamattamohaNiyakammANuveyaNovasamakhayasamutthe pasamasaMvegAiliMge suhe AyapariNAme pannatte, sammattassa samaNovAsaeNaM ime paMca aiyArAjANiyavvAna samAyariyavvA, taMjahA-saMkA kaMkhA vitigicchA parapAsaMDapasaMsA parapAsaMDasaMthave // sUtram 42 / / (43) zramaNAnAmupAsakaH zramaNopAsakaH zrAvaka ityarthaH, zramaNopAsakaH pUrvameva AdAveva zramaNopAsako bhavan mithyAtvAttattvArthAzraddhAnarUpAt pratikrAmati-nivarttate, na tannivRttimAtramatrAbhipretam, kiM tarhi?, tannivRttidvAreNa samyaktvaM-tattvArthazraddhAnarUpaM upa- sAmIpyena pratipadyate, samyaktvamupasampannasya sata: na se tasya kalpate yujyate adyaprabhRti samyaktvapratipatti
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 6.SaSThamadhyayana pratyAkhyAnaH, sUtram 42(43) samyaktvAlApaka: vRttiyutam bhAga-4 // 1433 // kAlAdArabhya, kiM na kalpate?- anyatIrthikAn- carakaparivrAjakabhikSubhautAdIn anyatIrthikadevatAni- rudraviSNusugatAdIni anyatIrthikaparigRhItAni vA(arhat) caityAni- arhatpratimAlakSaNAni yathA bhautaparigRhItAni vIrabhadramahAkAlAdIni vandituM vA namaskartuM vA, tatra vandanaM- abhivAdanam, namaskaraNaM- praNAmapUrvakaM prazastadhvanibhirguNotkIrtanam, ko doSaH syAt?, anyeSAM tadbhaktAnAM mithyAtvAdisthirIkaraNAdiriti, tathA pUrvaM- Adau anAlaptena satA anyatIrthikaistAnevAlaptuM vA saMlaptuM vA, tatra sakRt sambhASaNamAlapanaM pauna:punyena saMlapanam, ko doSa: syAt?, te hi taptatarAyogolakalpA: khalvAsanAdikriyAyAM niyuktA bhavanti, tatpratyayaH karmabandhaH, tathA tena vA praNayena gRhAgamanaM kuryuH, atha ca zrAvakasya svajanaparijano'gRhItasamayasArastai: saha sambandhaMyAyAdityAdi, prathamAlaptena tvasambhramaMlokApavAdabhayAt kIdRzastvamityAdi vAcyamiti, tathA teSAmanyatIrthikAnAM azanaM-ghRtapUrNAdi pAnaM- drAkSApAnAdi khAdima-trapuSaphalAdi svAdima-kakkolalavaGgAdi dAtuM vA anupradAtuM vA na kalpata iti, tatra sakRd dAnaM punaH punaranupradAnamiti, kiM sarvathaiva na kalpata iti?, na, anyathA rAjAbhiyogeneti- rAjAbhiyogaM muktvA balAbhiyogaM muktvA devatAbhiyogaM muktvA gurunigraheNa gurunigrahaM muktvA vRttikAntAraM muktvA, etaduktaM bhavati- rAjAbhiyogAdinA dadadapi na dhrmmtikraamti| | iha codAharaNAni, kahaM rAyAbhiogeNa deMtoNAticarati dhammaM?, tatrodAharaNaM- hatthiNAure nayare jiyasattU rAyA, kattio seTThI negamasahassapaDhamAsaNio sAvagavaNNago, evaM kAlo vaccai, tattha ya parivvAyago mAsaMmAseNa khamai,taM savvalogo O kathaM rAjAbhiyogena dadannAticarati dharma hastinApure nagare jitazatrU rAjA, kArtikaH zreSThI nigamasahasraprathamAsanikaH zrAvakavarNakaH, evaM kAlo vrajati, tatra cala parivrAjako mAsamAsena kSapayati, taM sarvaloka . // 11
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1434 // 6.SaSThamadhyayanaM pratyAkhyAna:, sUtram 42(43) smyktvaalaapk:| ADhAti, kattio nADhAti, tAhe se so geruo paosamAvaNNo chiddANi maggati, aNNayA rAyAe nimaMtio pAraNae necchati, bahuso 2 rAyA nimaMtei tAhe bhaNai- jai navaraM mama kattio parivesei to navaraM jememi, rAyA bhaNai- evaM karemi, rAyA samaNUso kattiyassa gharaM gao, kattio bhaNai- saMdisaha, rAyA bhaNati- geruyassa parivesehi, kattio bhaNati-na vaTTai amhaM, tumha visayavAsitti karemi, ciMtei-jar3a pavvaio hoMto na evaM bhavaMtaM, pacchA NeNa parivesiyaM, so parivesejjaMto aMguliM cAleti, kiha te?, pacchA kattio teNa nivveeNa pavvaio negamasahassaparivAro muNisuvvayasamIve, bArasaMgANi paDhio, bArasa varisANi pariyAo, sohamme kappe sakko jAo, so parivvAyao teNAbhiogeNa Abhiogio erAvaNo jAo, pecchiya sakkaM palAo gahiuM sakko vilaggo, do sIsANi kayANi, sakkAvi do jAyA, evaM jAvaiyANi sIsANi viuvvati tAvatiyANi sakko viuvvati sakkarUvANi, tAhe nAsiumAraddho, sakkeNAhao pacchA Thio, evaM rAyAbhiogeNa deto nAikkamati, kettiyA eyArisayA hohiMti je pavvaissaMti, tamhA na daayvvo| gaNAbhiogeNa varuNo rahamusale niutto, Ble Adriyate, kArtiko nAdriyate, tadA tasmai sa gairikaH pradveSamApannazchidrANi mArgayati, anyadA rAjJA nimantritaH pAraNake necchati, bahuzo 2 rAjA nimantrayati tadA bhaNati- yadi paraM kArtikaH mAM pariveSayati tarhi navaraM jemAmi, rAjA bhaNati- evaM karomi, rAjA samanuSyaH kArtikasya gRhaM gataH, kArtiko bhaNati- saMdiza, rAjA bhaNati- gairikaM pariveSaya, kArttiko bhaNati-na varttate'smAkam, yuSmadviSayavAsIti karomi, cintayati- yadi pravrajito'bhaviSyaM naivamabhaviSyat, pazcAdanena pariveSitam, sa pariveSyamANo'GgaliM cAlayati, kathaM tava?, pazcAt kArtikastena nirvedena pravrajito naigamasahasraparivAro munisuvratasamIpe, dvAdazAGgAni paThitaH, dvAdaza varSANi paryAyaH,8 saudharme kalpe zakro jAtaH, sa parivrAT tenAbhiyogenAbhiyogika airAvaNo jAtaH, dRSTvA ca zakraM palAyitaH gRhItvA zakro vilagnaH, dve zIrSe kRte, zakrau api dvau jAto, evaM yAvanti zIrSANi vikurvati tAvantiH zakrarUpANi vikurvati zakraH, tadA naMSTumArabdhaH, zakreNAhataH pazcAt sthitaH, evaM rAjAbhiyogena dadat nAtikrAmati, kiyanta: etAdRzo bhaviSyanti ye pravrajiSyanti tasmAnna daatvyH| gaNAbhiyogena varuNo rathamuzale niyuktaH,, 888888888 // 1434 //
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1435 // evaM ko'vi sAvago gaNAbhiogeNa bhattaM davAvijA diMtovi so nAicarai dhamma, balAbhiogovi emeva, devayAbhiogeNa 6.SaSThamadhyayana jahA ego gihattho sAvaojAo, teNa vANamaMtarANi cirapariciyANi ujjhiyANi, egA tattha vANamaMtarI paosamAvaNNA, pratyAkhyAna:, sUtram gAvIrakkhago putto tIe vANamaMtarIe gAvIhiM samaM avahario, tAhe uiNNA sAhai tajaMtI-kiM mamaM ujjhasi na vatti?,. 42(43) sAvago bhaNai, navari mA mama dhammavirAhaNA bhavatu, sA bhaNai- mamaM accehi, so bhaNai- jiNapaDimANaM avasANe ThAhi, samyaktvA laapkH| AmaMThAmi, teNa ThaviyA, tAhe dAragogAvIo ANIyAo, erisA kettiyA hohiMti tamhA na dAyavvaM, davAvijaMto NAticarati / guruniggaheNa bhikkhuuvAsagaputto sAvagaMdhUyaM maggati, tANi na deMti, so kavaDasaDhattaNeNa sAdhU seveti, tassa bhAvao uvagayaM, pacchA sAhei- eeNa kAraNeNa puvviM dukkomi, iyANiM sabbhAvasAvao, sAvao sAhU pucchai, tehiM kahiyaM, tAhe diNNA dhUyA, so sAvao juyagaM gharaM karei, aNNayA tassa mAyApiyaro bhattaM bhikkhugANa kareMti, tAI bhaNaMti- ajja ekkasiMha vaccAhi, so gao, bhikkhuehiM vijjAe maMtiUNa phalaM diNNaM, tAe vANamaMtIrae ahiTThio gharaM gao taM sAvayadhUyaM bhaNai06 evaM ko'pi zrAvako gaNAbhiyogena bhaktaM dApyate dadadapi sa nAticarati dhrmm| balAbhiyogo'pyevameva / devatAbhiyogena yathaiko gRhasthaH zrAvako jAtaH, tena vyantarAzciraparicitA ujjhitAH, ekA tatra vyantarI pradveSamApannA, gorakSakaH putrastayA vyantaryA gobhiH samamapahRtaH, tadA'vatIrNA kathayati tarjayantI- kiM mAmujjhasi na veti? zrAvako bhaNati- navaraM mA me dharmavirAdhanA bhUta, sA bhaNati- mAmarcaya, sa bhaNati- jinapratimAnAM pArzve tiSTha, o tiSThAmi, tena sthApitA, dArako gAvazca tadAnItAH, ITazAH kiyanto bhaviSyanti tasmAnna dAtavyam, dApyamAno nAticarati / guru nigraheNa bhikSUpAsakaputraH zrAvakaM duhitaraM yAcate na to dattaH, sa kapaTazrAddhatayA 8 sAdhUna sevate, tasya bhAvenopagatam, pazcAt kathayati- etena kAraNena pUrvamAgato'smi idAnIM sadbhAvazrAvakaH, zrAvakaH sAdhUn pRcchati, taiH kathitam, tadA dattA duhitA, sa zrAvakaH pRthagRhaM karoti, anyadA tasya mAtApitarau bhaktaM bhikSukANAM kurutaH, tau bhaNataH- adyaikaza Agaccha, sa gataH, bhikSukairvidyayA mantrayitvA phalaM dattam, tayA vyantaryA'dhiSThito gRhaM gataH tAM zrAvakaduhitaraM bhaNati-- II x3
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1436 // 6.SaSThamadhyayana pratyAkhyAna:, sUtram 42(43) samyaktvA lApaka bhikkhugANaM bhattaM demo, sA necchai, dAsANi sayaNo ya Araddho sajeuM, sAviyA AyariyANa gaMtuM kaheti, tehiM jogapaDibheo diNNo, so se pANieNa diNNo, sA vANamaMtarI naTThA, sAbhAvio jAo pucchai kahaM vatti?, kahie paDiseheti, aNNe bhaNaMti- tIe mayaNamiMjAe vamAvio, so to sAbhAvio jAo, bhaNai- ammApiuchaleNa maNA vivaMciutti, taM kira phAsugaM sAhUNaM diNNaM, erisA kettiyA AyariyA hohiMti tamhA prihrejjaa| vittIkaMtAreNaM dejjA, soraTTho saDao ujjeNiM vacca dukkAle taccaNNiehiM samaM, tassa patthayaNaM, khINaM bhikkhuehiM bhaNNai- amhaehiM vahAhi patthayaNaM to tujjhavi dijihitti, teNa paDivaNNaM, aNNayA tassa poTTasaraNI jAyA, so cIvarehiM veDhio tehiM aNukaMpAe, so bhaTTAragANaM namokkAraM kareMto kAlagao devo vemANio jAo, ohiNA taccaNiyasarIraM pecchai, tAhe sabhUsaNeNa hattheNa pariveseti, saDDANa ohAvaNA, AyariyANa AgamaNaM, kahaNaMca,tehiM bhaNiyaM- jAha aggahatthaM giNhiUNa bhaNaha- namo arahaMtANaMti, bujjha gujjhagA 2, tehiM gaMtUNa bhaNio saMbuddho vaMdittA logassa kahei- jahA natthi ettha dhammo tamhA prihrejjaa| - bhikSukebhyo bhaktaM dadvaH, sA necchati, dAsAH svajanazca ArabdhaH sajjayitum, zrAvikA''cAryAn gatvA kathayati, taiH yogapratibhedo dattaH, sa tasmai pAnIyena dattaH, sAla vyantarI naSTA, svAbhAviko jAtaH pRcchati- kathaM veti?, kathite pratiSedhati, anye bhaNanti-tayA madanabIjena vamitaH, sa tataH svAbhAviko jAto, bhaNati- mAtApitRcchalena manAk vivazcita iti, tatkila prAsukaM sAdhubhyo dattam, ITazAH kiyanta AcAryA bhaviSyanti tasmAt pariharet / vRttikAntAreNa dadyAt, saurASTra: zrAvaka ujjayinIM vrajati duSkAle taccanikaiH samam, tasya pathyadanaM kSINam, bhikSukairbhaNyate- asmadIyaM vaha pathyadanaM tarhi tubhyamapi dIyate iti, tena pratipannam, anyadA tasyAtIsAro jAtaH, sa. cIvarairveSTitastairanukampayA, sa bhaTTArakebhyo namaskAraM kurvan kAlagato devo vaimAniko jAtaH, avadhinA taccanikazarIraM prekSate, tadA sabhUSaNena hastena pariveSayati, zrAddhAnAmapabhrAjanA, AcAryANAmAgamanaM, kathanam ca, tairbhaNitaM- yAtAgrahastaM gRhItvA bhaNata- namo'rhadraya iti, budhyasva guhyaka! 2, tairgatvA bhaNitaH saMbuddho vaMditvA 8 lokAya kathayati- yathA nAstyatra dhrmstsmaatprihret|
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 / / 1437 // 6.SaSThamadhyayanaM pratyAkhyAna:, sUtram 42(43) smyktvaalaapkH| atrAha- iha punaH ko doSaH syAd yenetthaM teSAmazanAdipratiSedha iti?, ucyate, teSAM tadbhaktAnAMca mithyAtvasthirIkaraNam, dharmabuddhyA dadataH samyaktvalAJchanA, tathA ArambhAdidoSazca, karuNAgocaraM punarApannAnAmanukampayA dadyAdapi, yaduktaM- savve jiNehiM dujjayajiyarAgadosamohehiM / sattANukaMpaNaTThA dANaM na kahiMci paDisiddhaM ||1||tthaa ca bhagavantastIrthakarA api tribhuvanaikanAthAH pravivrajiSavaH sAMvatsarikamanukampayA prayacchantyeva dAnamityalaM vistareNa |prkRtmucyte-sNmttss samaNovAsaeNa'mityAdi sUtram, asya vyAkhyA samyaktvasya prAgnirUpitasvarUpasya zramaNopAsakena- zrAvakeNa ete vakSyamANalakSaNAH athavA'mI ye prakrAntAH paJceti saGkhyAvAcakaH aticArA mithyAtvamohanIyakarmodayAdAtmano'zubhAH pariNAma vizeSA ityarthaH, yaiH samyaktvamaticarati, jJAtavyAH jJaparijJayA na samAcaritavyAH, nAsevyA iti bhAvArthaH / tadyathe-tyudAharaNapradarzanArthaH, zaGkA kAGkSA vicikitsA parapASaNDaprazaMsA parapASaNDasaMstavazceti, tatra zaGkanaMzaGkA, bhagavadarhatpraNIteSu padArtheSu dharmAstikAyAdiSvatyantagahaneSumatidaurbalyAt samyaganavadhAryamANeSu saMzaya ityarthaH, kimevaM syAt naivamiti, saMzayakaraNaM zaGkA, sA punardibhedAdezazaGkA sarvazaGkAca, dezazaGkA dezaviSayA, yathA kimayamAtmA'saGkhayeyapradezAtmakaH syAdatha niSpradezo niravayavaH syAditi, sarvazaGkA punaH sakalAstikAyajAta eva kimevaM naivaM syAditi / mithyAdarzanaM ca trividhaM- abhigRhItAnabhigRhItasaMzayabhedAt, tatra saMzayo mithyAtvameva, yadAha- payamakkharaMca evaM jo na roei suttniditttth| sesaMroyaMtovi hu micchaddiTTI munneyvvo||1|| tathA - sUtroktasyaikasyApyarocanAdakSarasya bhavati nrH| mithyAdRSTiH sUtraM hi naH pramANaM jinAjJA ca (jinaabhihitN)||1|| ekasminnapyarthe / O sarvairapi jinairjitdurjyraagdvessmohaiH| sattvAnukampanArthaM dAnaM na kutrApi pratiSiddham // 1 // OM padamakSaraM caikaM yo na rocayati sUtranirdiSTam / zeSaM rocayannapi mithyAdRSTitivyaH // 1 // // 1437 // R
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1438 // 6.SaSThamadhyayana pratyAkhyAna:, sUtram 42(43) smyktvaalaapkH| sandigdhe pratyayo'rhati hi naSTaH / mithyAtvadarzanaM tatsa cAdiheturbhavagatInAm // 2 // tasmAt mumukSuNA vyapagatazaGkana satA jinavacanaM. satyameva sAmanyataH pratipattavyam, saMzayAspadamapi satyam, sarvajJAbhihitatvAt, tadanyapadArthavat, matidaurbalyAdidoSAttu kAtsyena sakalapadArthasvabhAvAvadhAraNamazakyaM chadmasthena, yadAha- na hi nAmAnAbhogazchadmasthasyeha ksycinnaasti| jJAnAvaraNIyaM hi jJAnAvaraNaprakRti karma // 1 // iha codAharaNaM- jo saMkaM karei so viNassati, jahA sopejjAyao, pejjAe mAsA je paribhajamANA te chUDhA, aMdhagArae lehasAlAo AgayA do puttA piyaMti, ego ciMteti- eyAo, macchiyAo saMkAe tassa vaggulo vAu jAo, mao ya, biio ciMtei- na mama mAyA macchiyA dei jIo, ete dosaa| kAGkSaNaM kAsA- sugatAdipraNItadarzaneSu / grAho'bhilASa ityarthaH, tathA coktaM- kaMkhA annannadasaNaggAhosA punarbibhedA- dezakAGkSA sarvakAsAca, dezakAjhaikadezaviSayA, ekameva saugataM darzanaM kAGgati, cittajayo'tra pratipAdito'yameva ca pradhAno muktiheturityato ghaTamAnakamidaM na dUrApetamiti, sarvakAsA tu sarvadarzanAnyavakAGkSati, ahiMsAdipratipAdanaparANi sarvANyeva kapilakaNabhakSAkSapAdAdimatAnIha loke ca nAtyantaklezapratipAdanaparANyata: zobhanAnyeveti, athavaihikAmuSmikaphalAni kAGgati, pratiSiddhA ceyamarhadbhirataH pratiSiddhAnuSThAnAdenAM kurvataH samyaktvAticAro bhavati, tasmAdekAntikamavyAbAdhamapavarga vihAyAnyatra kAGkA na kAryeti, etthodAharaNaM, rAyA kumArAmacco ya AseNAvahiyA aDaviM paviTThA, chuhAparaddhA vaNaphalANi khAyaMti, paDiniyattANa rAyA OyaH zaGkAM karoti sa vinazyati yathA sa peyApAyI, peyAyAM mASA ye paribhRjyamAnAste kSiptAH, andhakAre lekhazAlAyA Agatau dvau putrau pibataH, ekazcintayatiBetA makSikAH, zaGkayA tasya valgulo vAyurjAto mRtazca, dvitIyazcintayati- na mahyaM mAtA makSikA dadyAt jIvitaH, ete dossaaH| OM atrodAharaNaM rAjA kumArAmAtyazcAzvenApahRtAvaTavIM praviSTau, kSudhAparigatau vanaphalAni khAdataH, pratinivRttayo rAjA -
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1439 // ciMtei, laDDayapUyalagamAdINi savvANi khAmi, AgayA dovijaNA, raNNA sUyArA bhaNiyA-jaMloe payarai taM savvaM raMdhehatti, 6.SaSThamadhyayanaM uvaTThaviyaM ca ranno, so rAyA pecchaNayadiTuMtaM karei, kappaDiyA baliehiM dhADijjai, evaM miTThassa avagAso hohititti pratyAkhyAna:, kaNakuMDagamaMDagAdINivi khaiyANi, tehiM sUleNa mao, amacceNa vamaNavireyaNANi kayANi, so AbhAgI bhogANa jAo, sUtram 42(43) iyaro vinnttttho| cikitsA mativibhramaH, yuktyAgamopapanne'pyarthe phalaM prati sammohaH, kimasya mahatastapa:klezAyAsasya samyaktvAsikatAkaNakavalanAderAyatyAM mama phalasampad bhaviSyati kiM vA neti, ubhayatheha kriyAH phalavatyo niSphalAzca dRzyante laapkH| kRSIvalAnAm, na ceyaM zaGkAto na bhidyate ityAzaGkanIyam, zaGkA hi sakalAsakalapadArthabhAktvena dravyaguNaviSayA iyaM tula kriyAviSayaiva, tattvatastu sarva ete prAyo mithyAtvamohanIyodayato bhavanto jIvapariNAmavizeSAH samyaktvAticArA ucyante, na sUkSmekSikA'tra kAryeti, iyamapi na kAryA, yataH sarvajJoktakuzalAnuSThAnAd bhavatyeva phalaprAptiriti, atra caurodAharaNaMsAvago naMdIsaravaragamaNaM divvagaMdhANaM(taM) devasaMghariseNa mittassa pucchaNaM vijjAe dANaM sAhaNaM masANe cauppAyaM sikkagaM, heTThA iMgAlA khAyaro ya sUlo, aTThasayaM vArA parijavittA pAo sikkagassa chijjai evaM bitio taie cautthe ya chiNNe AgAseNaM vaccati, teNa vijjA gahiyA, kiNhacauddasirattiM sAhei masANe, coroya nagarArakkhiehiM parirabbhamANo tattheva atiyao, tAhe cintayati- laDDukApUpAdIni sarvANi khAdAmi, Agatau dvAvapi janau, rAjJA sUdA bhaNitAH- yalloke pracarati tat sarvaM sarve rAdhyateti, upasthApitaM ca rAje, sa rAjA prekSaNakadRSTAntaM karoti, kArpaTikA balibhirdhATyante, evaM miSTasyAvakAzo bhaviSyatIti kaNakuNDakamaNDakAdInyapi khAditAni, taiH zUlena mRtaH, amAtyena vamanavirecanAni 8 kRtAni, sa bhogAnAmAbhAgI jAtaH, itaro vinssttH| 0 caurodAharaNaM zrAvako nandIzvaravaragamanaM devasaMgharSeNa divyagandhaH mitrasya pRcchA vidyAyA dAnaM sAdhanaM zmazAne // 1439 // catuSpAdaM sikkakamadhastAd aGgArAH khAdirazca stambhaH aSTazataM vArAn parijapya pAdaH sikkakasya chedyate evaM dvitIyaH tRtIye caturthe ca chinne AkAzena gamyate, tena vidyA & gRhItA, kRSNacaturdazIrAtrau sAdhayati zmazAne, caurazca nagarArakSakai rudhyamAnastatraivAtigatastadA 2
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka | niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1440 // 6.SaSThamadhyayana pratyAkhyAna:, sUtram 42(43) samyaktvAlApakA veDheuMsusANe ThiyA pabhAe ghippihititti, so ya bhamaMtotaM vijAsAhayaM pecchai, teNa pucchio bhaNati-vijaM sAhemi, coro bhaNati- keNa diNNA?, so bhaNati- sAvageNa, coreNa bhaNiyaM- imaM davvaM giNhAhi, vijaM dehi, so saDDo vitigicchati-08 sijjhejA na vatti, teNa diNNA, coro ciMtei- sAvago kIDiyAevi pAvaM necchai, saccameyaM, so sAhiumAraddho, siddhA, iyaro saDDo gahio, teNa AgAsagaeNa loo bhesio tAhe so mukko, saDDhAvaM dovi jAyA, evaM nivittigiccheNa hoyavvaM, athavA vidvajjugupsA, vidvAMsaH sAdhavaH viditasaMsArasvabhAvAH parityaktasamastasaGgAsteSAM jugapsA- nindA, tathAhi- te'snAnAt, prasvedajalaktinnamalatvAt durgandhivapuSo bhavanti tAn nindati-ko doSa: syAt yadi prAsukena vAriNA'GgakSAlanaM kurviirn| bhagavanta:?, iyamapi na kAryA, dehasyaiva paramArthato'zucitvAt, ettha udAharaNaM- eko saDDo paccaMte vasati, tassa dhUyAvivAhe kahavisAhavo AgayA, sA piuNA, bhaNiyA-puttaga! paDilAhehi sAhuNo, sAmaMDiyapasAhiyA paDilAbheti, sAhUNa jallagaMddho tIe agghAo, ciMtei- aho aNavajjo bhaTTAragehiM dhammo desio jai phAsueNa NhAejjA?, ko doso hojjA?, sA tassa ThANassa aNAloiyapaDikvaMtA kAlaM kiccA rAyagihe gaNiyAe poTTeuvavannA, ganbhagatA ceva araiMjaNeti, gabbhapADaNehi yana veSTayitvA zmazAnaM (te) sthitAH prabhAte gRhISyate iti, sa ca bhrAmyan taM vidyAsAdhakaM prekSate, tena pRSTo bhaNati- vidyAM sAdhayAmi, cauro bhaNati- kena dattA?, sa bhaNati- zrAvakeNa, caureNa bhaNitaM- idaM dravyaM gRhANa vidyAM dehi, sa zrAddho vicikitsati sidhyenna veti, tena dattA, caurazcintayati- zrAvakaH kITikAyA api pApaM. necchati, satyametat, sa sAdhayitumArabdhaH, siddhA, itaraH zrAddho gRhItaH, tenAkAzagatena loko bhApitaH, tadA sa muktaH, zraddhAvantau dvAvapi jAtI, evaM nirvicikitsena & bhvitvym| 0 atrodAharaNaM ekaH zrAddhaH pratyante vasati, tasya duhitRvivAhe kathamapi sAdhavaH AgatAH , sA pitrA bhaNitA- putrike! pratilambhaya sAdhUna , sA maNDitaprasAdhitA pratilambhayati, sAdhUnAM jallagandhastayA''ghrAtaH, cintayati- aho anavadyo bhaTTArakairdharmo dezitaH yadi prAsukena snAyAt ko doSo bhavet?, sA tasya | sthAnasyAnAlocitapratikrAntA kAlaM kRtvA rAjagRhe gaNikAyA udare utpannA, garbhagataivAratiM janayati, garbhapAtanairapi ca na 2
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6.SaSThamadhyayana pratyAkhyAna:, sUtram 42(43) smyktvaalaapkH| zrIAvazyaka paDai, jAyA samANI ujjhiyA, sA gaMdheNa taMvaNaM vAseti, seNio ya teNa paeseNa niggacchai sAmiNo vaMdago, sokhaMdhAvAro niyukti tIe gaMdhaM na sahai, raNNA pucchiyaM- kimeyaMti, kahiyaM dAriyAe gaMdho, gaMtUNa diTThA,bhaNati- eseva paDhamapucchati, gao bhASyazrIhAri0 seNio, puvvuddiTThavuttaMte kahite bhaNai rAyA-kahiM esA paccaNubhavissai suhaM dukkhaMvA?,sAmI bhaNai-eeNa kAleNa vediyaM, vRttiyutam sAtava ceva bhajjA bhavissati aggamahisI, aTThasaMvaccharANi jAva tujhaM ramamANassa puTThIe haMsovallIlI kAhI taMjANijjAsi, bhAga-4 vaMdittA gao, so ya avahario gaMdho, kulaputtaeNa sAhariyA, saMvaDDiyA jovvaNatthA jAyA, komuivAre ammayAe samaM // 1441 // AgayA, abhao seNio(ya) pacchaNNA komuivAra pecchaMti, tIe dAriyAe aMgaphAseNa ajjhovavaNNo NAmamudaM dasiyAe tIe baMdhati, abhayassa kahiyaM-NAmamuddA hAriyA, maggAhi, teNa maNussA dArehiM ThaviyA, ekjekvaM mANussaM paloeuMnINijjai sA dAriyA diTThA corotti gahiyA, pariNIyA ya, aNNayA ya vajjhukkeNa ramaMti, rAyANiu teNa potteNa vAheti, iyarA pottaM deMti, sA vilaggA, raNNA sariyaM, mukkA ya pavvaiyA, eyaM viuduguMchAphalaM / parapASaNDAnAM- sarvajJapraNItapASaNDavyatiriktAnAM se patati, jAtA santyujjhitA, sA gandhena tadvanaM vAsayati, zreNikazca tena pradezena nirgacchati, svAmino vandanAya, sa skandhAvArastasyA gandhaM na sahate, rAjJA pRSTaM-8 | kimetaditi?, kathitaM dArikAyA gandhaH, gatvA dRSTA, bhaNati- eSaiva prathamapRccheti, gataH zreNikaH, pUrvoddiSTe vRttAnte kathite bhaNati rAjA- kaiSA pratyanubhaviSyati sukhaM duHkhaM vA?, svAmI bhaNati- etena kAlena veditam, sA tavaiva bhAryA bhaviSyati agramahiSI, aSTa saMvatsarAn yAvattava ramamANasya pRSThau haMsorlI kariSyati tAM jAnIyAH, vanditvA gataH, sa cApahRto gandhaH, kulaputrakeNa saMhRtA saMvRddhA ca yauvanasthA jAtA, kaumudIvAsare'mbayA samamAgatA, abhayaH zreNikazca pracchannau kaumudIvAsaraM prekSete, tasyA dArikAyA aGgasparzenAdhyupapanno nAmamudrAM tasyA dazAyAM badhnAti, abhayAya kathitaM- nAmamudrA hAritA, mArgaya, tena manuSyA dvAri sthApitAH, ekaiko manuSyaH pralokya niSkAzyate, sA dArikA dRSTA caura iti gRhItA pariNItA ca, anyadA ca vAhyakrIDayA ramante rAzyastaM potena vAhayanti, itarAH potaM dadati, sA vilagnA, rAjJA smRtam, muktA ca pravrajitA, etat vidvjugupsaaphlm| // 1441 //
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6.Sadha paya zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1442 // pratyAkhyAna:, sUtram 42(43) samyaktvAlApana prazaMsA prazaMsanaM prazaMsA stutirityarthaH / parapASaNDAnAmoghatastrINi zatAni triSaSTyadhikAni bhavanti, yata uktaM-asIyasayaM | kiriyANaM akiriyavAINa hoi culsiitii| aNNANiya sattaTThI veNaiyANaM ca bttiisN||1||gaahaa, iyamapi gAthA vineyajanAnugrahArthaM granthAntarapratibaddhA'pi lezato vyAkhyAyate-'asiyasayaM kiriyANaM ti azItyuttaraM zataM kriyAvAdinAm, tatra na kartAraM vinA kriyA sambhavati tAmAtmasamavAyinI vadanti ye tacchIlAzca te kriyAvAdinaH, te punarAtmAdyastitvapratipattilakSaNAH anenopAyenAzItyadhikazatasaGkhyA vijJeyAH,jIvAjIvAzravabandhasaMvaranirjarApuNyApuNyamokSAkhyAn nava padArthAn viracayya paripATyA jIvapadArthasyAdhaHsvaparabhedAvupanyasanIyau, tayoradho nityAnityabhedau, tayorapyadha:kAlezvarAtmaniyatisvabhAvabhedAH paJca nyasanIyAH, punazcetthaM vikalpAH karttavyAH- asti jIva: svato nityaH kAlata ityeko vikalpaH, vikalpArthazcAyaMvidyate khalvayamAtmA svena rUpeNa nityazca kAlataH, kAlavAdinaH, uktenaivAbhilApena dvitIyo vikalpa: IzvaravAdinaH, tRtIyo vikalpa AtmavAdinaH 'puruSa evedaM sarva' mityAdi, niyativAdinazcaturtho vikalpaH, paJcamavikalpaHsvabhAvavAdinaH, evaM svata ityatyajatA labdhAH paJca vikalpAH, parata ityanenApi paJcaiva labhyante, nityatvAparityAgena caite daza vikalpAH evamanityatvenApi dazaiva, ekatra viMzatirjIvapadArthena labdhAH, ajIvAdiSvapyaSTasvevameva pratipadaM viMzatirvikalpAnAmato viMzatirnavaguNA zatamazItyuttaraM kriyAvAdinAmiti / 'akiriyANaM ca bhavati culasIti'tti akriyAvAdinAM ca bhavati caturazItirbhedA iti, na hi kasyacidavasthitasya padArthasya kriyA samasti, tadbhAva evAvasthiterabhAvAdityevaM vAdino'kriyA-8 vAdinaH, tathA cAhureke- kSaNikAH sarvasaMskArAH, asthitAnAM kutaH kriyaa?| bhUtiryeSAM kriyA saiva, kArakaM saiva cocyte||1|| ityAdi,ete cAtmAdinAstitvapratipattilakSaNA amunopAyena caturazItirdraSTavyAH, eteSAM hi puNyApuNyavarjitapadArthasaptakanyA // 14 2 //
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6.SaSThamadhyayanaM pratyAkhyAna:. zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1443 // sUtram 42(43) smyktvaalaapkH| sastathaiva jIvasyAdhaH svaparavikalpabhedadvayopanyAsaH, asattvAdAtmano nityAnityabhedau na staH, kAlAdInAM tu paJcAnAM SaSThI yadRcchA nyasyate, pazcAdvikalpabhedAbhilApaH,- nAsti jIva: svata: kAlata ityeko vikalpaH, evamIzvarAdibhirapi yadRcchAvasAnaiH, sarve ca SaD vikalpAH, tathA nAsti jIvaH parata: kAlata iti SaDeva vikalpAH, ekatra, dvAdaza, evamajIvAdiSvapi SaTsu pratipadaM dvAdaza vikalpAH ekatra, sapta dvAdazaguNAzcaturazItirvikalpA nAstikAnAmiti / 'aNNANiya sattaDhi'tti ajJAnikAnAM saptaSaSTirbhedA iti, tatra kutsitaM jJAnamajJAnaM tadeSAmastIti ajJAnikAH, nanvevaM laghutvAt prakramasya prAka bahuvrIhiNA bhavitavyaM tatazcAjJAnA iti syAt, naiSa doSaH, jJAnAntaramevAjJAnaM mithyAdarzanasahacAritvAt, tatazca jAtizabdatvAda gaurakharavadaraNyamityAdivadajJAnikatvamiti, athavA ajJAnena caranti tatprayojanAvA ajJAnikA:- asaMcitya kRtavaiphalyAdipratipattilakSaNAH, amunopAyena saptaSaSTiAtavyAH, tatra jIvAdinavapadArthAn pUrvavat vyavasthApya paryante cotpattimupanyasyAdhaH sapta sadAdaya: upanyasanIyAH, sattvamasattvaM sadasattvaM avAcyatvaMsadavAcyatvaM asadavAcyatvaM sadasadavAcyatvamiti caikaikasya jIvAdeH sapta sapta vikalpAH, ete nava saptakAH triSaSTiH utpattestu, catvAra evAdyA vikalpAH, tadyathA- sattvamasattvaM sadasattvaM avAcyattvaM ceti, triSaSTimadhye kSiptAH saptaSaSTirbhavanti, ko jAnAti jIva: sannityeko vikalpaH, jJAtena vA kiM?, evamasadAdayo'pi vAcyAH, utpattirapi kiM sato'sataH sadasato'vAcyasyeti ko jAnAtIti?, etanna kazcidapItyabhiprAyaH 'veNaiyANaM ca battIsa'tti vainayikAnAM ca dvAtriMzad bhedAH, vinayena caranti vinayo vA prayojanameSAmiti vainayikAH, ete cAnavadhRtaliGgAcArazAstrA vinayapratipattilakSaNA amunopAyena dvAtriMzadavagantavyAH-suranRpatiyatijJAtisthavirAdhamamAtRpitRRNAM pratyekaM kAyena vacasA manasA dAnena ca dezakAlopapannena vinayaH kArya ityete catvAro bhedAH surAdiSvaSTasu sthAnakeSu,
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1444 // 6.SaSThamadhyayanaM pratyAkhyAna:, sUtram 42(43) smyktvaalaapk:| ekatra militA dvAtriMzaditi, sarvasaGgayA punareteSAM trINi zatAni triSaSTyadhikAni, na caitat svamanISikAvyAkhyAnam, yasmAdanyairapyuktaM-AstikamatamAtmAdyA nityAnityAtmakA nava pdaarthaaH| kAlaniyatisvabhAvezvarAtmakRtAH(takAH) svprsNsthaaH||3 1 // kaalydRcchaaniytiishvrsvbhaavaatmnshcturshiitiH| nAstikavAdigaNamataM na santi bhAvA: svprsNsthaaH|| 2 // ajJAnikavAdimataM nava jIvAdIn sadAdisaptavidhAn / bhAvotpattiM sadasadvaitAvAcyAM ca ko vetti ? // 3 // vainayikamataM vinayazcetovAkkAyadAnataH kaaryH| / suranRpatiyatijJAtisthavirAdhamamAtRpitRSu sdaa|| 4 // ityalaM prasaGgena prakRtaM prastumaH, eteSAM prazaMsA na kAryA- puNyabhAja ete / sulabdhamebhiryajanmetyAdilakSaNA, eteSAM mithyAdRSTitvAditi / atra codAharaNaM- pADaliputte cANakko, caMdagutteNaM bhikkhugANaM vittI haritA, te tassa dhammaM kaheMti, rAyA tUsati cANakvaM paloeti, Na ya pasaMsati Na deti, teNa cANakkabhajjA olaggitA, tAe so karaNiM gAhito, tAdhe kathiteNa bhaNitaM teNa- subhAsiyaMti, raNNA taM aNNaM ca diNNaM, bidiyadivase cANakko bhaNati-kIsa dinnaM?,rAyA bhaNai-tujjhehiM pasaMsitaM, sobhaNai-Na me pasaMsitaM, savvAraMbhapavittA kahaM logaM pattiyAviMtitti!, pacchA Thito, kettiyA erisA tamhA Na kaayvvaa| parapASaNDai:- anantaroktasvarUpaiH saha saMstavaH parapASaNDasaMstavaH, iha saMvAsajanita: paricaya: saMvasanabhojanAlApAdilakSaNaH parigRhyate, na stutirUpaH, tathA ca loke pratIta eva saMpUrvaH stauti: paricaya iti, asaMstuteSu prasabhaM kuleSvi'tyAdAviti, ayamapi na samAcaraNIyaH, tathA hi ekatra saMvAse tatprakriyAzrayaNAt pATalIputre cANakyaH, candraguptena bhikSukANAM vRttirhatA, te tasmai dharma kathayanti, rAjA tuSyati, cANakyaM pralokayati, tAn na prazaMsati na dadAti, taizcANakyabhAryA & sevitumArabdhA, tayA sa karaNiM grAhitaH, tadA kathitena bhaNitaM tena- subhASitamiti, rAjJA tadanyacca dattam, dvitIyadivase cANakyo bhaNati- kathaM dattaM?, rAjA bhaNatiyuSmAbhiH prazaMsitam, sa bhaNati- na mayA prazaMsitaM sarvArambhapravRttAH kathaM lokaM pratyAyayanti?, pazcAt sthitaH, kiyanta ITazAstasmAnna krttvyaa| 8 // 1444 //
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 6.SaSThamadhyayana pratyAkhyAnaH, sUtram 43(44) prathamavratavidhiH | sdRssttaantH| // 1445 // takriyAdarzanAcca tasyAsakRdabhyastatvAdUvAptasahakArikAraNAt mithyAtvodayato dRSTibhedaH saMjAyate ato'ticArahetutvAnna samAcaraNIyo'yamiti / atra codaahrnnN-sortttthsddgopuvvbhnnito| evaM zaGkAdisakalazalyarahitaH samyaktvavAn zeSANuvratAdipratipattiyogyo bhavati, tAnicANuvratAni sthUlaprANAtipAtAdinivRttirUpANi prAklezata:sUcitAnyeva 'duvidhantividheNa paDhamo'ityAdi (nA) adhunA svarUpatastAnyevopadarzayannAha thUlagapANAivAyaM samaNovAsao paccakkhAi, se pANAivAe duvihe pannatte, taMjahA-saMkappao aAraMbhao a, tattha samaNovAsaosaMkappaojAvajIvAe pacakkhAi,noAraMbhao, thUlagapANAivAyaveramaNassasamaNovAsaeNaMime paMca aiyArAjANiyavvA, taMjahA- baMdhe vahe chavicchee aibhAre bhattapANavucchee 1 // sUtram 43 // (44) sthUlA:- dvIndriyAdayaH, sthUlatvaM caiteSAM sakalalaukikajIvatvaprasiddheH, etadapekSayaikendriyAH (NAM) sUkSmAdhigamenA(na)jIvatvasiddheriti, sthUlA eva sthUlakAsteSAM prANA:- indriyAdayaH teSAmatipAta: sthUlaprANAtipAtastaM zramaNopAsakaH zrAvaka ityarthaH pratyAkhyAti, tasmAd viramata iti bhaavnaa| sa ca prANAtipAto dvividhaH prajJaptaH, tIrthakaragaNadharairdvividhaH prarUpita ityarthaH, 'tadyathe' tyudAharaNopanyAsArthaH, saGkalpajazcArambhajazca, saGkalpAjjAtaHsaGkalpajaH, manasaHsaGkalpAdvIndriyAdiprANinaH mAMsAsthicarmanakhavAladantAdyarthaM vyApAdayato bhavati, ArambhAjjAtaH ArambhajaH, tatrArambho- haladantAlakhananastat(lavana) prakArastasmin zaGkhacandaNakapipIlikAdhAnyagRhakArakAdisaGghaTTanaparitApApadrAvalakSaNa iti, tatra zramaNopAsakaH saGkalpato yAvajjIvayApi pratyAkhyAti, na tu yAvajjIvayaiva niyamata iti, nArambhaja miti,tasyAvazyatayA''rambhasadbhAvAditi, Aha-evaM 0 saurASTrazrAvakaH puurvbhnnitH|
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1446 // saGkalpataHkimiti sUkSmaprANAtipAtamapi na pratyAkhyAti?, ucyate, ekendriyA hi prAyo duSparihArA:sadmavAsinAM saGkalpyaiva 6.SaSThamadhyayana sacittapRthvyAdiparibhogAt, tattha pANAtipAte kajjamANe ke dosA? akajaMte ke guNA?, tattha dose udAharaNaM koMkaNago, pratyAkhyAnaH, sUtram tassa bhajjA mayA, putto yase atthi, tassa dAragassa dAiyabhaeNa dAriyaMNa labhati, tAdhe so annalakkheNa ramato viMdhati / guNe | 43(44) udAharaNaM sttvdio| bidiyaM ujjeNIe dArago, mAlavehiM harito sAvagadArago, sUteNa kIto, so teNa bhaNito- lAvage prathamavrata vidhiH UsAsehi, teNa mukkA, puNo bhaNio mArehitti, so Necchati, pacchA pitRRttumAraddho, so piTTijaMto kUvati, pacchA raNNA sdRssttaantH| suto, saddAvetUNa pucchito, tAdhe sAhati, raNNAvi bhaNioNecchati, tAdhe hatthiNA tAsito tathAvi Necchati, pacchA raNNA sIsarakkho Thavito, aNNatA therA samosaDDA, tesiM aMtie pvvito| tatiyaM guNe udAharaNaM-pADaliputte nagare jiyasattU rAyA, khemo se amacco cauvvidhAe buddhIe saMpaNNo samaNovAsago sAvagaguNasaMpaNNo, so puNa raNNo hiuttikAuM aNNesiM daMDabhaDabhoiyANaM appito, tassa viNAsaNaNimittaM khemasaMtie purise dANamANehiM sakkAriMti, raNNo abhimarae pauMjaMti, 0 tatra prANAtipAte kriyamANe ke doSAH? akriyamANe ca ke guNAH?,tatra doSe udAharaNaM koNakaH, tasya bhAryA mRtA, putrazca tasya asti, tasya dArakasya dAyAdabhayena dArikAM na labhate, tadA so'nyalakSyeNa ramamANo vidhyati / guNe udAharaNaM saptapadikaH dvitIyam / ujjayinyAM dArako, mAlavakairhataH zrAvakadArakaH, sUtena . krItaH, sa tena bhaNita:- lAvakAn mAraya, tena muktAH, punarbhaNitaH- mArayeti, sa necchati, pazcApiTTayitumArabdhaH, sa piThyamAnaH kUjati, pazcAd rAjJA zrutaH, zabdayitvA pRSTaH, tadA kathayati, rAjJA'pi bhaNito necchati, tadA hastinA trAsitastathApi necchati, pazcAdrAjJA zIrSarakSakaH sthApitaH, anyadA sthavirAH samavasRtAsteSAmantike // 1446 // prvrjitH| tRtIyamudAharaNaM guNe- pATaliputre nagare jitazatrU rAjA, kSemastasya amAtyazcaturvidhayA buddhyA saMpannaH zramaNopAsakaH zrAvakaguNasaMpannaH, sa punA rAjJe hita itikRtvA'nyeSAM daNDabhaTabhojikAnAmapriyaH, tasya vinAzananimittaM kSemasatkAn puruSAn dAnasanmAnAbhyAM satkArayanti, rAjJo'bhimarakAn prayuJjanti,. 8
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 6.SaSThamadhyayana pratyAkhyAna:, sUtram 43(44) prathamavratavidhi: sdRssttaantH| // 1447 // gahitA ya bhaNaMti hammamANA- amhe khemasaMgatA teNa ceva khemeNa NiuttA, khemo gahito bhaNati-ahaMsavvasattANaM khemaM karemi kiMpuNa raNNo sarIrassatti?, tathAvi vajjho ANatto, raNoya asogavaNiyAu(e)agAhApukkhariNIsaMchaNNapattabhisamuNAlA uppalapaumopasobhitA, sA ya magaragAhehiM duravagAhA, Na ya tANi uppalAdINi koi ucciNiuM samattho, jo ya vajjho raNNA Adissati so vuccati- etto pukkhariNIto paumANi ANehitti, tAdhe khemo uTheUNa namo'tthu NaM arahaMtANaM bhaNittu jadiha nirAvarAdhI to me devatA sANejhaM deMtu, sAgAraM bhattaM paccakkhAyituM ogADho, devadAsANNejjheNaM magarapuTThIThito bahUNi uppalapaumANi geNhittuttiNNo, raNNA harisiteNa khAmito uvagUDho ya, paDipakkhaNiggahaM kAtUNa bhaNito- kiM te varaM demi?, teNa NiruMbhamANeNavi pavvajA caritA pavvaito, ete guNA paannaatipaatvermnne| idaM cAticArarahitamanupAlanIyam, tathA cAha-thUlagetyAdi, sthUlakaprANAtipAtaviramaNasya viraterityarthaH zramaNopAsakenAmI paJcAticArA:jANiyavvAjJaparijJayA / na samAcaritavyA:-na samAcaraNIyAH, tadyathetyudAharaNopanyAsArthaH, tatra bandhanaM bandhaH-saMyamanaM rajjudAmanakAdibhirhananaM vadhaH tADanaM kasAdibhiH chavi:- zarIraM tasya cheda:- pATanaM karapatrAdibhiH bharaNaM bhAraH atIva bharaNaM atibhAra:- prabhUtasya pUgaphalAdeH gRhItAzca bhaNanti hanyamAnAH- vayaM kSemasatkAH tenaiva kSemeNa niyuktAH, kSemo gRhIto bhaNati- ahaM sarvasatvAnAM kSemaM karomi kiM punA rAjJaH zarIrasyeti?, tathApi vadhya AjJaptaH, rAjJazcAzokavanikAyAmagAdhA puSkariNI saMchannapatrabizamaNAlA utpalapopazobhitA, sA ca makaragrAhaidaravagAhA, na ca tAnyutpalAdIni ko'pyuccetuM samarthaH, yazca vadhyo rAjJA''dizyate sa ucyate- itaH puSkariNItaH padyAnyAnayeti, tadA kSema utthAya namo'stu arhaDhyo bhaNitvA yadyahaM niraparAdhastadA mahyaM devatA sAnnidhyaM dadAtu, sAkAraM bhaktaM pratyAkhyAyAvagADhaH, devatAsAnnidhyena makarapRSThisthito bahUnyutpalapadmAni gRhItvottIrNaH, rAjJA hRSTena kSAmitaH upagUDhazca, pratipakSanigrahaM kRtvA bhaNita:- kiM te varaM dadAmi?, tena nirudhyamAnenApi pravrajyA cIrNA pravrajitaH, ete guNAH praannaatipaatvirmnne| // 1447 //
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam 6.SaSThamadhyayana pratyAkhyAna:, sUtram prathamavrata bhAga-4 vidhiH // 1448 // sdRssttaant:| skandhapRSThyAdiSvAropaNamityarthaH, bhaktaM- azanamodanAdi pAnaM- peyamudakAdi tasya ca vyavacchedaH- nirodho'dAnamityarthaH, etAn samAcarannaticarati prathamANuvratam, tadatrAyaM tasya vidhi: bandho duvidho- duppadANaM catuppadANaM ca, aTThAe aNaTThAe ya, aNaTThAe na vaTTati baMdhettuM, aTThAe duvidho- nirvekkho| sAvekkhoya, NiravekkhoNeccalaM dhaNitaM jaMbaMdhati,sAvekkhojaMdAmagaMThiNojaM va sakketi palIvaNagAdisuM muMcituM chidituMvA teNa saMsarapAsaeNa baMdhetavvaM, evaM tAva catuppadANaM, dupadANaMpi dAso vA dAsI vA coro vA putto vA Na paDhaMtagAdi jati bajjhati to sAvekkhANi baMdhitavvANi rakkhitavvANi ya jadhA aggibhayAdisuNa viNassaMti, tANi kira dupadacatuppadANi sAvageNa geNhitavvANi jANi abaddhANi ceva acchaMti, vaho tadhA ceva, vadho NAma tAlaNA, aNaTThAe Niravekkho NihayaM / tAleti, sAvekkho puNa puvvameva bhItapariseNa hotavvaM ,mA haNaNaM kArijA, jati kareja tato mammaM mottUNaM tAdhe latAe doreNa vA ekkaM do tiNNi vAre tAleti, chavichedo aNaTThAe tadheva Niravekkho hatthapAdakaNNaNakkAI NihayattAe chiMdatti, sAvekkho gaMDaM vA aruyaM vA chiMdeja vA Daheja vA, atibhAroNa Arovetavvo, puvvaM ceva jA vAhaNAe jIviyA sA mottavvA, Na hojjA Obandho dvividho- dvipadAnAM catuSpadAnAM ca, arthAyAnarthAya ca, anarthAya na varttate baddham, arthAya dvividhaH- nirapekSassApekSazca, nirapekSo yannizcalaM badhnAti bADham, 8sApekSo yaddAmagranthinA yaca zaknoti pradIpanakAdiSu mocayituM chettuM vA tena saMsaratpAzakena baddhavyam, evaM tAvat catuSpadAnAm, dvipadAnAmapi dAso vA dAsI vA cauro vA 0 putro vA'paThadAdiryadi badhyate tadA sApekSANi baddhavyAni rakSitavyAni ca yathA'gnibhayAdiSu na vinazyanti, te kila dvipadacatuSpadAH zrAvakeNa grahItavyA ye'baddhA eva : 8 tiSThanti. vadho'pi tathaiva. vadho nAma tADanam, anarthAya nirapekSo nirdayaM tADayati, sApekSaH puna pUrvameva bhItaparSadA bhavitavyaM mA ghAtaM kuryAma, yadi kuryAt tato marma muktvA tadA latayA davarakeNa vA ekazo dvistriArAn tADayati, chavicchedo'naya tathaiva nirapekSo hastapAdakarNanAsikAdi nirdayatayA chinatti, sApekSo gaNDaM vA aru : chindyAdvA dahedvA, atibhAro nAropayitavyaH, pUrvameva yA vAhanenAjIvikA sA moktavyA, na bhavedanyA - P // 1448 //
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika aNNA jIvitA tAdhe dupadoja sayaM ukkhivati uttAreti vA bhAraM evaM vahAvijjati, baillANaM jadhA sAbhAviyAovi bhArAto UNao kIrati, halasagaDesuvi velAe muyati, AsahatthIsuvi esa vihI, bhattapANavocchedoNa kassai kAtavvo, tivvachuddho mA mareja, tadheva aNaTThAe dosA pariharejjA, sAvekkho puNa rogaNimittaM vA vAyAe vA bhaNejjA- anja te Na demitti, saMtiNimittaM vA uvavAsaM kArAvejA, savvatthavi jataNA jadhA thUlagapANAtivAtassa aticAroNa bhavati tathA payatitavvaM, NiravekkhabaMdhAdisu ya logovaghAtAdiyA dosA bhANiyavvA / uktaM sAticAraM prathamANuvratam, adhunA dvitIyamucyate, tatreda 6.SaSThamadhyayana pratyAkhyAna:, sUtram 44(45) dvitIyavratavidhiH sdRssttaantH| vRttiyutam bhAga-4 | // 1449 // sUtraM thUlagamusAvAyaM samaNovAsao paccakkhAi, se yamusAvAe paMcavihe pannatte, taMjahA- kannAlIe gavAlIe bhomAlie nAsAvahAre kUDasakkhijje / thUlagamusAvAyaveramaNassa samaNovAsaeNaM ime paMca0, taMjahA- sahassabbhakkhANe rahassabbhakkhANe sadAramaMtabhee mosuvaese kUDalehakaraNe 2||suutrm 44 // (45) mRSAvAdo hi dvividha:- sthUlaH sUkSmazca, tatra paristhUlavastuviSayo'tiduSTavivakSAsamudbhavaH sthUlo, viparItastvitaraH, tatra sthUla eva sthUlaka: 2 zcAsau mRSAvAdazceti samAsaH,taM zramaNopAsakaH pratyAkhyAtIti pUrvavat, saca mRSAvAdaH paJcavidhaH prajJapta: jIvikA tadA dvipado yaM svayamutkSipati uttArayati vA bhAraM evaM vAhyate, balivardAnAM yathA svAbhAvikAdapi bhArAdUnaH kriyate, halazakaTeSvapi velAyAM muJcati, azvahastyAdiSvapyeSa eva vidhiH, bhaktapAnavyavacchedo na kasyApi karttavyaH tIvrakSunmA mRta, tathaivAnarthAya doSAya (tasmAt) parihareta, sApekSaH punA roganimittaM vA vAcA vA bhaNet- adya tubhyaM na dadAmIti, zAntinimittaM vopavAsaM kArayet, sarvatrApi yatanA yathA sthUlaprANAtiprAtasyAticAro na bhavati tathA prayatitavyam, nirapekSabandhAdiSu ca lokopaghAtAdayo doSA bhnnitvyaaH| // 1449 / /
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1450 // sdRssttaant:| paJcaprakAra:prarUpitastIrthakaragaNadharaiH, tadyathetyudAharaNopanyAsArthaH, kanyAviSayamanRtaM abhinnakanyakAmeva bhinnakanyakAMvakti 6.SaSThamadhyayana viparyayo vA, evaM gavAnRtaM alpakSIrAmeva gAM bahukSIrAMvakti viparyayo vA, evaM bhUmyanRtaM parasatkAmevAtmasatkAMvakti, vyavahAre pratyAkhyAna:, | sUtram vA niyukto'nAbhavadvayavahArasyaiva kasyacid bhAgAdyabhibhUto vakti- asyeyamAbhavatIti, nyasyate- nikSipyata iti nyAsa:-8 | 44(45) rUpyakAdyarpaNaM tasyApaharaNaM nyAsApahAraH, adattAdAnarUpatvAdasya kathaM mRSAvAdatvamiti?, ucyate, apalapato mRSAvAda iti, dvitIyakUTasAkSitvaM utkocamAtsaryAdyabhibhUtaH pramANIkRtaH san kUTaM vakti, avidhavAdyanRtasyAtraivAntarbhAvo veditvyH| musa vratavidhiH ke dosA? akajaMte vA ke guNA?, tattha dosA kaNNagaM ceva akaNNagaM bhaNaMte bhogaMtarAyadosA paduTThA vA AtaghAtaM kareja kAraveja vA, evaM sesesuvibhaanniyvvaa|nnaasaavhaare ya purohitodAharaNaM-sojadhANamokkAre, guNe udAharaNaM-koMkaNagasAvago maNusseNa bhaNito, ghoDae NAsaMte AhaNAhitti, teNa Ahatomatoya karaNaMNIto, pucchito-ko tesakkhI?, ghoDagasAmieNa bhaNiyaM, etassa putto me sakkhI, teNa dAraeNa bhaNitaM- saccametanti, tuTThA pUjito so, logeNa ya pasaMsito, evamAdiyA guNA musAvAdaveramaNe / idaMcAticArarahitamanupAlanIyam, tathA cAha- thUlagamusAvAdaveramaNassa vyAkhyA-sthUlakamRSAvAdaviramaNasya zramaNopAsakenAmI paJcAticArAH jJAtavyAHjJaparijJayAna samAcaritavyAH, tadyatheti pUrvavat, sahasA- anAlocya abhyAkhyAnaM 0 mRSAvAde ke doSAH? akriyamANe vA ke guNAH? tatra doSAH kanyakAmevAkanyakA bhaNati bhogAntarAyadoSAH pradviSTA vA''tmaghAtaM kuryAtkArayedvA, evaM zeSeSvapi bhnnitvyaaH| nyAsApahAre ca purohitodAharaNaM- sa yathA namaskAre, guNe udAharaNaM- kokaNakazrAvako manuSyeNa bhaNitaH- ghoTakaM nazyantaM Ajahi iti, tenAhato mRtazca karaNaM nItaH, pRSTaH- kastava sAkSI?, ghoTakasvAmikena bhaNitaM- etasya putro me sAkSI, tena dArakeNa bhaNitaM- satyametaditi, tuSTAH (sabhyAH) pUjitaHsaH, lokena ca prazaMsitaH evamAdikA guNA mRssaavaadvirmnne| 8
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1451 // sdRssttaantH| sahasA'bhyAkhyAnaM abhizaMsanaM- asadadhyAropaNam, tadyathA-caurastvaM pAradAriko vetyAdi, rahaH- ekAntastatra bhavaM rahasyaM tena / 6.SaSThamadhyayanaM tasmin vA abhyAkhyA rahasyAbhyAkhyAnam, etaduktaM bhavati- ekAnte mantrayamANAn vakti- ete hIdaMcedaM ca rAjApakAritvAdi / pratyAkhyAnaH, mantrayanti, svadAre mantrabhedaH svadAramantrabhedaH- svadAramantra(bheda)prakAzanaM svakalatravizrabdhaviziSTAvasthAmantritAnyakathana sUtram 44(45) mityarthaH, kUTaM- asadbhUtaM likhyata iti lekha: tasya karaNaM-kriyA kUTalekhakriyA-kUTalekhakaraNaM anyamudrAkSarabimbasvarUpa- dvitIyalekhakaraNamityarthaH, etAni samAcarannaticarati dvitIyANuvratamiti, tatrApAyAH pradarzyante, sahasa'bbhakkhANaMkhalapuriso suNejA vratavidhiH so vA itaro vA mArijeja vA, evaM guNo, vesitti bhaeNaM appANaM taM vA virodhejA, evaM rahassabbhakkhANe'vi, sadAramaMtabhede jo appaNo bhajAe saddhiM jANi rahasse bollitANi tANi aNNesiM pagAseti pacchA sA lajjitA appANaM paraM vA mArejjA, tattha udAharaNaM- mathurAvANigo disIyattAe gato, bhajjA so jAdhe Na eti tAdhe bArasame varise aNNeNa samaM ghaDitA, so agato rattiM annAyaveseNa kappaDiyattaNeNa pavisati, tANaM taddivasaMpagataM, kappaDio ya maggati, tIe ya vahitavvagaMkhajagAdi, tAdhe / NiyagapatiM vAheti, aNNAtacajjAe tAdhe puNaravi gaMtuM mahatA riddhIe Agato sayaNANa samaM milito, parovadeseNa vayassANa savvaM kadheti, tAe appA maarito| mosuvatese parivvAyago maNussaMbhaNati-kiM kilissasi?, ahaM te jadiruJcati NisaNNo sahasA'bhyAkhyAnaM khalapuruSaH zRNuyAt sa vetaro vA mArayet evaM guNaH, dveSIti bhayenAtmAnaM taM vA virAdhayet, evaM raho'bhyAkhyAne'pi, svadAramantrabhede ya Atmano bhAryayA samaM yAni rahasi uktAni tAnyanyeSAM prakAzayati pazcAt, sA lajjitA''tmAnaM paraM vA mArayet, tatrodAharaNaM- mathurAvaNik digyAtrAyai gataH, bhAryA tasya yadA nAyAti tadA dvAdaze varSe'nyena samaM sthitA, sa AgataH rAtrau ajJAtaveSeNa kArpaTikatvena pravizati, tayostaddivase prakRtaM kArpaTikazca mArgayati, tasyAzca vahanIyaM khAdyakAdi, tadA nijakapatiM vAhayati, ajJAtacaryayA tadA punarapi gatvA mahatyA RddhyA AgataH svajanaiH samaM milati, paropadezena vayasyAnAM kathayati sarvam, tayA''tmA maaritH| 8 8 mRSopadeze parivrAjako manuSyaM bhaNati- kiM klAmyasi?, ahaM te yadi rocate niSaNNa, // 145
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika 6.SaSThamadhyayana pratyAkhyAnaH, sUtram 45(46) vRttiyutam bhAga-4 // 1452 // ceva davvaM viDhavAvemi, jAhi kirADayaM ucchiNNaM maggAhi, pacchA kAluddesehiM maggejjAsi, jAdhe ya vAulojaNadANagahaNeNa tAdhe bhaNijjAsi,sotadheva bhaNati, jAdhe visaMvadati tAdhe mamaM sakkhi uddisejatti, evaM karaNe uhArito jito(n)dvaavito| ya, kUDalehakaraNe bhairadhI aNNe ya udaahrnnaa| uktaM sAticAraM dvitIyANuvratam, adhunA tRtIyaM pratipAdayannAhathUlagaadattAdANaM samaNo0, se adinnAdANe duvihe pannatte, taMjahA-sacittAdattAdANe acittAdattAdANe AthUlAdattAdANaveramaNassa dvitIya vratavidhiH samaNovAsaeNaM ime paMca aiyArA jANiyavvA, taMjahA- tenAhaDe takkarapaoge viruddharajjAikkamaNe kUDatulakUDamANe tappaDirUvagavavahAre sdRssttaantH| ||3||suutrm 45 // (46) adattAdAnaM dvividhaM-sthUlaM sUkSmaMca, tatra paristhUlaviSayaM cauryAropaNahetutvena pratiSiddhamiti, duSTAdhyavasAyapUrvakaM sthUlam, viparItamitarat, sthUlameva sthUlakaM sthUlakaM ca tat adattAdAnaM ceti samAsaH, tacchramaNopAsakaH pratyAkhyAtIti pUrvavat, sezabdaH mAgadhadezIprasiddho nipAtastacchabdArthaH, taccAdattAdAnaM dvividhaM prajJaptaM- tIrthakaragaNadharairdviprakAraM prarUpitamityarthaH, tadyatheti pUrvavat, saha cittena sacittaM-dvipadAdilakSaNaM vastu tasya kSetrAdau sunyastaduya'stavismRtasya svAminA'dattasya cauryabuddhyA''dAnaM sacittAdattAdAnam, AdAnamiti grahaNam, acittaM- vastrakanakaratnAdi tasyApi kSetrodau sunyastaduya'stavismRtasya svAminA| 'dattasya cauryabuddhyA''dAnamacittAdattAdAnamiti, adattAdAne ke doSA:?, akajaMte vA ke guNA?, ettha imaM cevodAharaNaM eva dravyamupArjayAmi, yAhi kirATakaM (dravyasamUha) udyatakaM mArgaya, pazcAt kAloddeze mArgyase, yadA ca vyAkulo janadAnagrahaNena tadA bhaNeH, sa tathaiva bhaNati, yadA // 1452 // visaMvadati tadA mAM sAkSiNamuddizeriti, evaM karaNe'pi parAjito jito na dApitazca, kUTalekhakaraNe bhagirathI anye codaahrnnaani| 0 akriyamANe vA ke guNAH?,8 atredamevodAharaNaM
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratyAkhyAna:, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 | // 1453 // sdRssttaantH| jadhAegAgoTThI, sAvago'vitAe goTThIe, egattha ya pagaraNaM vaTTati, jaNe gate goTThIllaehiM gharaM pellitaM, therIe ekkeko moraputtapAesu 6.SaSThamadhyayanaM paTuMtIe aMkito, pabhAe raNNo NiveditaM, rAyA bhaNati-kathaM te jANiyavvA?, therI bhaNati- ete pAdesuaMkitA, NagarasamAgame diTThA, do tiNNi cattAri savvA goTThI gahitA, ego sAvago bhaNati-Na harAmiNa laMchito ya, tehiMvi bhaNitaM-Na esa harati sUtram 45(46) mukko, itare sAsitA, aviya sAvayeNa goDiMNa pavisitavvaM, jaM kiMcivipayoyaNeNa pavisati tA vavahAragahiMsAdiNa deti, dvitIyaNa ya tesiM AyogaThANesu ThAti / idaM cAticArarahitamanupAlanIyam, tathA cAha- thUlage tyAdi sthUlakAdattAdAnaviramaNasya vratavidhiH zramaNopAsakenAmI pazcAtIcArA jJAtavyAH, na samAcaritavyAH, tadyathA-stenAhRtam, stenA:- caurAstairAhataM- AnItaM kiJcit kuGkamAdi dezAntarAt stenAhRtaM tat samarghamiti lobhAd gRhNato'ticAraH, taskarA:- caurAsteSAM prayoga:- haraNakriyAyAM preraNamabhyanujJA taskaraprayogaH,tAnprayuGkte-harata yUyamiti, viruddhanRpayoryAjyaM tasyAtikramaH-atilaGghanaM viruddharAjyAtikramaH, na hi tAbhyAM tatra tadA'tikramo'nujJAtaH, kUTatulAkUTamAnaM tulA pratItA mAnaM- kuDavAdi, kUTatvaM nyUnAdhikatvam, nyUnayA dadato'dhikayA gRhNato'ticAraH, tena- adhikRtena pratirUpakaM- sadRzaM tatpratirUpakaM tasya vividhamavaharaNaM vyavahAraHprakSepastatpratirUpako vyavahAraH, yadyatra ghaTate vrIhyAdi ghRtAdiSu palajIvasAdi tasya prakSepa itiyAvat, tatpratirUpakeNa vA ] yathaikA goSThI, zrAvako'pi tasyA goSThyAM, ekatra ca prakaraNaM vartate, jane gate goSThIkaiha luNTitam, sthavirayaikaiko mayUraputrapAdaiH pratiSThantyA'GkitaH, prabhAte rAjJo niveditam, rAjA bhaNati- kathaM te jJAtavyAH?, sthavirA bhaNati- ete pAdeSvaGkitAH, nagarasamAgame dRSTAH, dvau trayaH sarvA goSThI gRhItA, ekaH zrAvako bhaNati- na muSNAmila 8 // 1453 // na ca lAJchitaH, tairapi bhaNitaM- naiSa muSNAti muktaH, itare zAsitAH api ca zrAvakeNa goSThyAM na praveSTavyam, yat kenApi prayojanena pravizati tadA vyavahArakahiMsAdi na dadAti na ca teSAmAyogasthAneSu tisstthti|
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 6.SaSThamadhyayana pratyAkhyAnaH, sUtram 46(47) caturthavratavidhiH sdRssttaantH| // 1454 // vasAdinA vyavaharaNaM tatpratirUpakavyavahAraH, etAni samAcarannaticarati tRtIyANuvratamiti / dosA~puNa teNAhaDagahite rAyAvi haNejjA, sAmI vA paJcabhijANejjA tato daMDeja vA mAreja vA ityAdayaH, zeSA api vktvyaaH| uktaM sAticAraM tRtIyANuvratam, idAnIM caturthamupadarzayannAha paradAragamaNaM samaNopaccakkhAti sadArasaMtosaMvA paDivAi, se ya paradAragamaNe duvihe pannatte, taMjahA- orAliyaparadAragamaNe veuvviyaparadAragamaNe, sadArasaMtosassa samaNovA0 ime paMca0, taMjahA- aparigahiyAgamaNe ittariyapariggahiyAgamaNe aNaMgakIDA paravivAhakaraNe kAmabhogativvAbhilAse 4||suutrm 46 // (47) Atmavyatirikto yo'nyaH sa parastasya dArA:- kalatraM paradArAstasmin (teSu) gamanaM paradAragamanam, gamanamAsevanarUpatayA draSTavyam, zramaNopAsakaH pratyAkhyAtIti pUrvavat, svakIyA dArA:- svakalatramityarthaH, tena (tai:)tasmin (teSu)vA saMtoSaH svadArasaMtoSaH, taMvA pratipadyate, iyamatra bhAvanA-paradAragamanapratyAkhyAtA yAsveva parazabdaH pravarttate, svadArasantuSTastvekAnekasvadAravyatiriktAbhyaH sarvAbhya eveti, sezabdaH pUrvavat, tacca paradAragamanaM dvividhaM prajJaptaM tadyatheti pUrvavat, audArikaparadAragamanaM stryAdiparadAragamanaM vaikriyaparadAragamanaM- devAGganAgamanam, tathA cautthe aNuvvate sAmaNNeNa aNiyattassa dosA- mAtaramavi gacchejjA, udAharaNaM-giriNagare tiNNi vayaMsiyAo, tAo ujjetaM gatAo, corehiM gahitAo, NettuM pArasakUle vikkItAto, 0 doSAH punaH stenAhRte gRhIte rAjA'pi hanyAt, svAmI vA pratyabhijAnIyAt tato daNDayet maaryedvaa| 0 caturthe'Nuvrate sAmAnyenAnivRttasya doSA mAtaramapi gacchet, udAharaNaM- girinagare timro vayasyAH, tA ujjayantaM gatAzcaurairgRhItAH, nItvA pArasakUle vikrItAH, 2 // 1454 //
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 6.SaSThamadhyayana pratyAkhyAna:, sUtram 46(47) caturthavratavidhiH sdRssttaantH| // 1455 // tANa puttA DaharagA gharesu ujjhiyatA tevi mittA jAtA, mAtAsiNeheNa vANijjeNaM gatA pArasaulaM, tAo ya gaNiyAo sahadesiyAutti bhADi deMti, tevi saMpattIe sayAhi sayAhi gayA, ego sAvago, tAhi ya'ppaNIyAhi mAtamissiyAhiM samaM vucchA, seTThoNecchati, mahilA aNicchaM NAtuM tuNNikkA acchati, kAto tujhe ANItA?, tAe siTuM, teNa bhaNitaM- amhe ceva tumhe puttA, iyaresiM siTuM, moiyA pavvaitA, ete aNivittANaM dosaa| bidiyaM-dhUtAevi samaM vasejA,jadhA guThviNIe bhajAe disAgamaNaM,pesitaMjadhA te dhUtA jAtA, so'vitA vavaharati jAva jovvaNaM pattA, aNNA(aNNa) Nagare diNNA soNa yANati jadhA diNNatti, so paDiyaMto tammi Nagare mA bhaMDaM viNassihititti varisArattaM Thito, tassa tIe dhUtAe samaM ghaDitaM, tahaviNa yANati, vattevAsAratte gatosaNagaraM, dhUtAgamaNaM, daTThaNaM viliyANi, niyattu tAe mArito appA, iyro'vipvvtito| tatiyaM-goTThIe samaMceDo acchati, tassa sAmAtA hiMDati,suNhA se NiyagaettiNo sAhai pati, sA tassa mAtA devakulaThitehiM dhuttehiM gacchaMtI diTThA, tehiM paribhuttA, mAtAputtANaM pottANi pariyattitANi, tIe bhaNNati-mahilAe kIsa te uvarilaM pottaM - tAsAM putrAH kSullakA gRheSu ujjhitAH, te'pi mitrANi jAtAH, mAtRsnehena vANijyena gatAH pArasakUlam, tAzca gaNikAH sadezIyA iti bhATI dadati, te'pi bhavitavyatayA svakIyAyAH 2 (mAtuHpArzve) gatAH, ekaH zrAvakaH, tAbhizcAtmIyAbhirmAtRmizrAbhiH sama muSitAH, sa iSTo necchati, mahelA anicchAM jJAtvA tUSNIkA tiSThati, kuto yUyamAnItAH,? tayoktam, tena bhaNitaM- vayameva yuSmAkaM putrAH, itareSAM ziSTam, mocitAH pravrajitAH, ete'nivRttAnAM dossaaH| dvitIya- duhitrA'pi samaM vaset, yathA garbhiNyAM bhAryAyAM diggamanam, preSitaM yathA te duhitA jAtA, so'pi tAvat vyavaharati yAvadyauvanaM prAptA, anyA'nyasmin nagare dattA sa na jAnAti yathA datteti, sa pratyAgacchan tasminnagare mA bhANDaM vinezaditi varSArAtraM sthitaH, tasya tayA duhitrA samaM saMyogo jAtaH, tathApi na jAnAti, vRtte varSArAtre gataH svanagaram, duhitrAgamana dRSTvA vilajjitI, nivRtya tayA mArita AtmA, itaro'pi prvrjitH| tRtIyaM- goSThyA samaM ceTastiSThati, tasya sA mAtA hiNDate, snuSA tasyA nijaketi na kathayati patya, sA tasya mAtA devakulasthitaidhUrtargacchantI dRSTA taiH paribhuktA, mAtRputrayorvastre parAvRtte, tayA bhaNyate- mahelAyAH kathaM tvayoparitanaM vastraM -
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 6.SaSThamadhyayana pratyAkhyAnaH, sUtram 46(47) caturthavratavidhiH sdRssttaantH| vRttiyutam bhAga-4 // 1456 // gahitaM?, hA pAva! kiM te kataM?, so NaTTho pvvito| cautthaM- jamalANi gaNiyAe ujjhitANi, pattehiM mittehiM gahitANi avaTuMti, tesiM puvvasaMThitIe saMjogo kato, aNNadA so dArago tAe gaNiyAe puvvamAtAe saha laggo, sA se bhagiNI dhamma sotuM pavvaitA, ohINANamuppaNNaM, gaNiyAgharaMgatA, teNa gaNiyAe putto jAto, ajjA gahAya pariyaMdAi, kaha?, putto'si me bhattijjao'si me dAragA devaro'si me bhAyAsi me, jo tujjha pitA so majjha piyA patI ya sasuro ya bhAtA ya me, jA tujjha mAyA sA me mAyA bhAujjAiyA savattiNI sAsU ya, evaM nAUNa dose vajeyavvaM / ete ihaloe dosA paraloe puNa NapuMsagattavirUvapiyavippayogAdidosA bhavanti, Niyattassa ihaloe paraloe ya guNA, ihaloe kacche kulaputtagANi saDDhANi ANaMdapUre, ego ya dhijjAtio darido, sothUlesare uvavAseNa varaM maggati, kobe (ra)! cAuvvejjabhattassa mollaM dehi,jA puNNaM karemi, teNa vANamaMtareNa bhaNitaM- kacche sAvagANi kulaputtANi bhajjapatiyANi, eyANaM bhattaM karehi, te mahapphalaM hohiti, doNNi vArA bhaNito gato kacchaM, diNNaM dANaM sAvayANaM bhattaM dakkhiNaM ca, bhaNati- sAhadha kiM tujhaM tavacaraNaM jeNa tujjhe devassa - gRhItaM?, hA pApa! kiM tvayA kRtaM?, sa naSTaH prvrjitH| caturthaM- yamalaM gaNikayojjhitam, prAptairmitrairgRhItaM vartate, tayoH pUrvasaMsthityA saMyogaH kRtaH, anyadA sa | dArakastayA gaNikayA pUrvamAtrA saha lagnaH, sA tasya bhaginI dharmaM zrutvA pravrajitA, avadhijJAnamutpannam, gaNikAgRhaM gatA, tena gaNikAyAM putro jAtaH, AryA gRhItvA 8 krIDayati (ullApayati), kathaM ?, putro'si me bhrAtRvyo'si me dAraka! devA'si me bhrAtA'si me, yastava pitA sa mama pitA patiH zvazuro bhrAtA ca me, yA tava mAtA sA me mAtA bhrAtRjAyA zvazrUH sapatnI ca, evaM jJAtvA doSAn varjayitavyam / ete ihaloke doSAH paraloke punarnapuMsakatvavirUpatvapriyaviprayogAdayo doSA bhavanti, nivRttasyehaloke paraloke ca guNAH, ihaloke kacche kulaputrau zrAddhau Anandapure, ekazca dhigjAtIyo daridraH, sa sthUlezvaraM (vyantaraM) upavAsenArAdhya varaM mArgayati- kubera! cAturvaidyabhaktasya mUlyaM dehi yataH puNyaM karomi, tena vyantareNa kathitaM- kacche zrAvako kulaputrau bhAryApatI, etAbhyAM bhaktaM dehi, tava mahatphalaM bhaviSyati, dvirbhaNito gataH kaccham, dattaM dAnaM zrAvakAbhyAM bhaktaM dakSiNAM ca, bhaNati- kathayata kiM yuvayostapazcaraNaM yena yuvAM devasyApi, // 1456 //
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 | // 1457 // 6.SaSThamadhyayana pratyAkhyAna:, sUtram 46(47 caturthavratavidhi: sdRssttaantH| pujANi?, tehiM bhaNitaM-amhe bAlabhAve egaMtaraM methuNaM paccakkhAyaM, aNNadA amhANaM kihavi saMjogo jAto, taM ca vivarIyaM samAvaDiyaM, jaddivasaM egassa baMbhaceraposadho taddivasaM biiyassa pAraNagaM, evaM amha gharaMgatANi ceva kumAragANi, dhijjAtito sNbuddho| ete ihaloe guNA, paraloe padhANapurisattaM devatte pahANAto accharAo maNuyatte padhANAo mANusIto viulA yA paMcalakkhaNA bhogA piyasaMpayogAya AsaNNasiddhigamaNaM ceti / idaMcAticArarahitamanupAlanIyam, tathA cAha-sadArasaMtosassa ityAdi, svadArasantoSasya zramaNopAsakenAmI paJcAticArA jJAtavyAH na samAcaritavyAstadyathA- itvaraparigRhItAgamanaM aparigRhItAgamanaM anaGgakrIDA paravivAhakaraNaM kAmabhogatIvrAbhilASaH, tatretvarakAlaparigRhItA kAlazabdalopAditvaraparigRhItA, bhATipradAnena kiyantamapi kAlaM divasamAsAdikaM svavazIkRtetyarthaH, tasyA gamanaM- abhigamo maithunAsevanA itvaraparigRhItAgamanam, aparigRhItAyA gamanam aparigRhItAgamanam, aparigRhItA nAma vezyA anyasatkagRhItabhATI kulAGganA vA'nAtheti, anaGgAni ca- kucakakSoruvadanAdIni teSu krIDanamanaGgakrIDA, athavA'naGgo mohodayodbhUtaH tIvro maithunAdhyavasAyAkhyaH kAmobhaNyate tena tasmin vA krIDA kRtakRtyasyApisvaliGgena AhAryaiH kASThaphalapustakamRttikAcarmAdighaTitaprajananaioSidavAcyapradezAsevanamityarthaH, paravivAhakaraNamitIha svApatyavyatiriktamapatyaM parazabdenocyate tasya kanyAphalalipsayA sneha- pUjyau?, tAbhyAM bhaNitaM- AvAbhyAM bAlye ekAntaritaM maithunaM pratyAkhyAtaM, anyadA''vayoH kathamapi saMyogo jAtaH, tacca viparItamApatitam, yaddivase ekasya brahmacaryapoSadhaH taddivase dvitIyasya pAraNakamevamAvAM gRhagatAveva kumArau, dhigjAtIyaH saMbuddhaH / ete aihalaukikA guNAH, paraloke pradhAnapuruSatvaM devatve pradhAnA apsaraso manujatve pradhAnA mAnuSyo vipulAzca paJcalakSaNA bhogAH priyasaMprayogAzcAsannasiddhigamanaM c| // 1457 //
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratyAkhyAna:, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1458 // sdRssttaantH| bandhena vA vivAhakaraNamiti, avi ya- ussagge NiyagAvaccANavi varaNasaMvaraNaM Na kareti kimaMga puNa aNNesiM?, jo vA 6.SaSThamadhyayanaM jattiyANa AgAraM karei,tattiyA kappaMti,sesA Na kappaMti,Na vaTTati mahatI dAriyA dijau godhaNe vA saMDo chupejeti bhnniuN| sUtram kAmyanta iti kAmA:- zabdarUpagandhA bhujyanta iti bhogA- rasasparzAH, kAmabhogeSu tIvrAbhilASaH, tIvrAbhilASo nAma 47(48) tadadhyavasAyitvam, tasmAccedaM karoti-samAptarato'pi yoSinmukhopasthakarNakakSAntareSvatRptatayA prakSipya liGgaMmRta iva Aste paJcama vratavidhiH nizcalo mahatIM velAmiti, dantanakhotpalapatrakAdibhirvA madanamuttejayati, vAjIkaraNAni copayuGkte yoSidavAcyadezaM vA mRnAti / etAnItvaraparigRhItagamanAdIni samAcarannaticarati caturthANuvratamiti / ettha ya AdillA do atiyArA sadArasaMtuTThassa bhavaMti No paradAravivajjagassa, sesA puNa doNhavi bhavanti, dosA puNa ittariyaparigahitAgamaNe bidieNa saddhiM varaM hojja mAreja tAlejavA ityAdayaH, evaM sesesuvi bhANiyavvA |uktN sAticAraM caturthANuvratam / adhunA paJcamaM pratipAdyate, tatredaMsUtraM aparimiyapariggahaM samaNo0 icchAparimANaM uvasaMpajjai, se pariggahe duvihe pannatte, taMjahA- saccittapariggahe acittapariggahe ya, icchAparimANassa samaNovA0 ime paMca0-dhaNadhannapamANAikkame khittavatthupamANAikkame hirannasuvannapamANAikkame dupayacauppayapa__ mANAikkame kuviyapamANAikkame 5 // sUtram 47 // (48) Oapi ca utsarge nijakApatyAnAmapi varaNasaMvaraNaM na karoti kiM punaranyeSAM?, yo vA yAvatAmAkAraM karoti tAvantaH kalpante, zeSA na kalpante, na yujyate mahatI dArikAM dadAtu godhane vA SaNDaH kSipatviti bhnnitum| 0 atra cAdyau dvAvaticArau svadArasaMtuSTasya bhavataH na paradAravivarjakasya, zeSAH punardvayorapi bhavanti, doSAH punri-3||1458|| tvaraparigRhItAgamane dvitIyena sArdhaM vairaM bhavet mArayet tADayedvA, evaM zeSeSvapi bhnnitvyaaH|
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratyAkhyAna:, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1459 // __ aparimitapariggahaM samaNovAsato paccakkhAti parigrahaNaM parigrahaH aparimita:- aparimANastaM zramaNopAsakaH pratyAkhyAti, 6.SaSThamadhyayana sacittAdeH aparimANAt parigrahAd viramatIti bhAvanA, icchAyA: parimANaM 2 tadupasampadyate, sacittAdigocarecchAparimANaM sUtram karotItyarthaH / sa ca parigraho dvividha: prajJaptaH, tadyathetyetat prAgvat, saha cittena sacittaM-dvipadacatuSpadAdi tadeva parigrahaH acittaM | 47(48) ratnavastrakupyAdi tadeva cAcittaparigrahaH / ettha ya paMcamaaNuvvate aNiyattassa dose niyattassa ya guNe, tatthodAharaNaM- luddhanaMdola | paJcamakusImUliyaM laddhaviNaTTho naMdo sAvago pUito bhaMDAgAravatI Thavito, ahavAvi vANiNI rataNANi vikkiNati chuddhAe maraMtI, vratavidhi: sdRssttaantH| saDDeNa bhaNitA- ettiaparikkhaoNatthi, aNNassa NItANi, tAe bhaNNati-jaMjoggaM taM dehi, so patthaM dei, subhakkhe tIe bhattAro Agato, pucchati- rataNANi kahiM?, bhaNati- vikkiyANi mae, kaha?, sA bhaNai- gohumaseiyAe ekkekkaM dinnaM amugassa vANiyagassa, so vANiyago teNa bhaNio- rayaNA appeha pUraM vA mollaM dehi, so necchai, tao raNNo mUlaM gato erise agghe vaTTamANe etassa eteNa ettiyaM diNNaM, so viNAsito, paDhamaM puNa tANi rataNANi sAvagassa vikviNiyANi teNa pariggahaparimANAirittAiMtikAuMna gahiyANi, sAvageNa NecchitaM, sopuuito| idaMcAticArarahitamanupAlanIyam, tathA cAha (r) atra ca paJcamANuvrate anivRttasya doSA nivRttasya ca guNAH, tatrodAharaNaM- lobhanandaH kuzImUlikAM laddhA vinaSTaH, nandaH zrAvakaH pUjito bhANDAgArapatiH sthApitaH, athavA'pi vaNigbhAryA ratnAni vikrINAti kSudhA mriyamANA, zrAddhena bhaNyate- IyatparIkSako nAsmi, anyasya pArzve nItAni, tayA bhaNyate- yadyogyaM taddehi, saha prasthaM dadAti, subhikSe tasyA bhartA''gataH, pRcchati- ratnAni kva?, bhaNati-vikrItAni mayA, kathaM?, sA bhaNati- godhUmasetikayaikaikaM dattamamukasmai vaNije, sa vaNik . 3 tena bhaNitaH- ratnAnyarpaya pUrNa vA mUlyaM dehi, sa necchati, tato rAjJo mUlaM gataH- IdRze'rthe vartamAne etasyaiteneyaddattam, sa vinAzitaH prathamaM punastAni ratnAni zrAvakAya vikretuM nItAni, tena parigrahapramANAtiriktAnItikRtvA na gRhItAni, zrAvakeNa neSTam, sa pUjitaH, // 1459
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 6.SaSThamadhyayana pratyAkhyAna:, sUtram 47(48) paJcamavratavidhiH sdRssttaantH| sUtram 48(49) digvrtvidhiH| // 1460 // 'icchAparimANassasamaNovAsaeNaM0'icchAparimANasya zramaNopAsakenAmI paJcAticArA jJAtavyAHna samAcaritavyAH, tadyatheti pUrvavat, kSetravAstupramANAtikramastatra zasyotpattibhUmiH kSetram, tacca setuketubhedAd dvibhedam, tatra setukSetraM araghaTTAdisekyam, ketukSetraM punarAkAzapatitodakaniSpAdyam, vAstu-agAraMtadapi trividhaM-khAtamutsRtaMkhAtocchritaMca, tatra khAtaM- bhUmigRhakAdi ucchrutaM- prAsAdAdi khAtocchritaM- bhUmigRhasyopari prAsAdaH, eteSAM kSetravAstUnAM pramANAtikramaH, prtyaakhyaankaalgRhiitprmaannollngghnmityrthH| tathA hiraNyasuvarNapramANAtikramastatra hiraNyaM- rajatamaghaTitaM ghaTitaM vA anekaprakAraM drammAdiH, suvarNa pratItameva tadapi ghaTitAghaTitam, etadgahaNAccendranIlamarakatAdhupalagrahaH, akSaragamanikA pUrvavadeva, tathA dhanadhAnyapramANAtikrama:, tatra dhanaM-guDazarkarAdi, gomahiSyajAvikAkarabhaturagAdyanye, dhAnyaM-vrIhikodravamudmASatilagodhUmayavAdi, akSaragamanikA prAgvadeva, tathA dvipadacutaSpadapramANAtikramaH, tatra dvipadAdIni- dAsImayUrahaMsAdIni, catuSpadAni- hastyazvamahiSyAdIni, akSaragamanikA pUrvavadeva, tathA kupyapramANAtikramaH, tatra kupyaM- AsanazayanabhaNDakakaroTakalohAdyupaskarajAtamucyate, etadgahaBNAcavastrakambalaparigrahaH, akSaragamanikA pUrvavadeva, tAn kSetravAstupramANAtikramAdInsamAcarannaticarati pnycmaannuvrtmiti|| ettha ya dosA jIvaghAtAdi bhaNitavvA / uktaM sAticAraM paJcamANuvratam, ityuktAnyaNuvratAni, sAmpratameteSAmevANuvratAnAM paripAlanAya bhAvanAbhUtAni guNavratAnyabhidhIyante-tAni punastrINi bhavanti, tadyathA-digvrataM upabhogaparimANaM anarthadaNDaparivarjanamiti, tatrAdyaguNavratasvarUpAbhidhitsayA''ha disivae tivihe pannatte- uhadisivae ahodisivae tiriyadisivae, disivayassasamaNo0 ime paJca0 taMjahA- uDhadisipamANAikkame (r) atra ca doSA jIvaghAtAdayo bhaNitavyAH / // 1460 //
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratyAkhyAnaH, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1461 // ahodisipamANAikkame tiriyadisipamANAikkame khittavuTTI saiaMtaraddhA 6||suutrm 48 // (49) 6.SaSThamadhyayanaM dizo hyanekaprakArAH zAstre varNitAH, tatra sUryopalakSitA pUrvA zeSAzca pUrvadakSiNAdikAstadanukrameNa draSTavyAH, tatra dizAM sUtram sambandhi dikSu vA vratametAvatsu pUrvAdivibhAgeSu mayA gamanAdyanuSTheyaM na parata ityevaMbhUtaM digvatam, etaccaughata: trividhaM prajJaptaM , 48(49) tIrthakaragaNadharaiH, tadyathetyudAharaNopanyAsArthaH, UrdhvAdig Urdhva dig tatsambandhi tasyAM vA vrataM Urdhvadivratam, etAvatI, | divrtvidhiH| digUrddha parvatAdyArohaNAdavagAhanIyA na parata ityevaMbhUtaM iti bhAvanA, adho dig adhodiktatsambandhi tasyAM vA vrataM adhodivrataMarvAgdivratam, etAvatI digadha indrakUpAdyavataraNAdavagAhanIyA na parata ityevaMbhUtamiti hRdayam, tiryak dizastiryagdiza:pUrvAdikAstAsAM sambandhi tAsu vA vrataM tiryagvratam, etAvatI dig pUrveNAvagAhanIyA etAvatI dakSiNenetyAdi, na parata ityevaMbhUtamiti bhaavaarthH| asmiMzca satyavagRhItakSetrAd bahiH sthAvarajaGgamaprANigocaro daNDaH parityakto bhavatIti guNaH / idamaticArarahitamanupAlanIyamato'syaivAticArAnabhidhitsurAha-'disivayassa samaNo0' digvratasya uktarUpasya zramaNopAsakenAmI paJcAticArA jJAtavyAH na samAcaritavyAH, tadyathA-UrddhadikpramANAtikrama: yAvatpramANaMparigRhItaM tasyAtilaGghanamityarthaH, evamanyatrApi bhAvanA kAryA, adhodikpramANAtikramaH, tiryagdikpramANAtikramaH, kSetrasya vRddhiH kSetravRddhiH (iti)- ekato chu yojanazataparimANamabhigRhItamanyato daza yojanAni gRhItAni tasyAM dizi samupanne kArye yojanazatamadhyAdapanIyAnyAni daza yojanAni tatraiva svabuddhyA prakSipati, saMvarddhayatyekata ityarthaH, smRtebhraMza:- antardhAnaM smRtyantardhAnaM kiM mayA parigRhItaM kayA / maryAdayA vratamityevamananusmaraNamityarthaH, smRtimUlaM niyamAnuSThAnam, taddhaMze tu niyamata eva niyamabhraMza ityticaarH| ettha ya (r) atra ca .
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 6.SaSThamadhyayana pratyAkhyAnaH, sUtram 49(50) upbhogaadiprimaannvrtvidhiH| // 1462 // sAmAcArI- urdujaM pamANaM gahitaM tassa uvariM pavvatasihare rukkhe vA makkaDo pakkhI vA sAvayassa vatthaM AbharaNaM vA geNhituM pamANAtirekaM uvari bhUmiM vaccejjA, tattha se Na kampati gaMtuM, jAdhe tu paDitaM aNNeNa vA ANitaM tAdhe kappati, idaM puNa aTThAvayahemakuDasammeyasuppatiThThaujjeM tacittakUDaaMjaNagamaMdarAdisu pavvatesu bhavejA, evaM adhevi kUviyAdisu vibhAsA, tiriya jaM pamANaM gahitaM taM tividheNavi karaNeNa NAtikkamitavvaM, khettavuDDI sAvageNa Na kAyavvA, kathaM?, so puvveNa bhaMDaM gahAya gato jAva taM parimANaM tato pareNa bhaMDaM agghatittikAtuM avareNa jANi joyaNANi puvvadisAe saMchubhati, esA khettabuDDI se Na kappati kAtuM, siya jati volINo hojjA NiyattiyavvaM, vissArite ya Na gaMtavvaM, aNNovi Na visajjitavvo, aNANAe kovi gato hoja jaM visumariyakhettagateNa laddhaM taM Na geNhejatti / (graM0 21000) uktaM sAticAraM prathamaM guNavratam, adhunA dvitIyamucyate, tatredaM sUtraM uvabhogaparibhogavae duvihe pannate taMjahA- bhoaNao kmmo|bhoannosmnnovaa0 ime paJca0- sacittAhAre sacittapaDi8 baddhAhAre appauliosahibhakkhaNayA tucchosahibha0 duppauliosahibhakkhaNayA 7 // sUtram 49 // (50) PM samAcArI UrdhvaM yat pramANaM gRhItaM tasyopari parvatazikhare vRkSe vA markaTaH pakSI vA zrAvakasya vastramAbharaNaM vA gRhItvA pramANAtirekAmuparibhUmiM vrajet, tatra tasya na kalpate gantuma, yadA tu patitaM anyena vA AnItaM tadA kalpate, idaM punaraSTApadahemakuNDasametasupratiSThojjayantacitrakUTAjanakamandarAdiSu parvateSu bhaveta, evamadho'pi kUpikAdiSu vibhASA, tiryag yat pramANaM gRhItaM tat trividhenApi karaNena tannAtikrAntavyam, kSetravRddhiH zrAvakeNa na karttavyA, kathaM?, sa pUrvasyAM bhANDaM gRhItvA gato yAvattatpramANaM tataH parato bhANDamarghatItikRtvA'parasyAM yAni yojanAni (tAni) pUrvasyAM dizi kSipati, eSA kSetravRddhistasya na kalpate kartum, syAdyadyatikrAnto bhavet . nivartitavyam, vismRte ca na gantavyam, anyo'pi na visarjanIyaH, anAjJayA ko'pi gato bhavet yadvismRtakSetre ca gatena labdhaM tanna gRhNIyAt iti / // 1462 //
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1463 // 6.SaSThamadhyayana pratyAkhyAnaH, sUtram 49(50) upabhogAdiparimANavratavidhi: upabhujyata ityupabhogaH, upazabdaH sakRdarthe varttate, sakRddhoga upayoga:-azanapAnAdi, athavA'ntarbhoga: upabhoga:-AhArAdi, upazabdo'trAntarvacana:, paribhujyata iti paribhogaH, parizabdo'trAvRttau varttate, punaH punarbhogaH vastrAdeH paribhoga iti, athavA bahirbhogaH paribhoga evameva vasanAlaGkArAdeH, atra parizabdo bahirvAcaka iti, etadviSayaM vrataM- upabhogaparibhogavratam, etat tIrthakaragaNadharairdvividhaM prajJaptam, tadyathetyudAharaNopanyAsArthaH, bhojanataH karmatazca, tatra bhojanata utsargeNa niravadyAhArabhojinA bhavitavyam, karmato'pi prAyo niravadyakarmAnuSThAnayuktenetyakSarArthaH / iha ceyaMsAmAcArI-bhoyaNato sAvago ussaggeNa phAsugaM AhAraM AhArejA, tassAsati aphAsugamavi sacittavanaM, tassa asatI aNaMtakAyabahubIyagANi pariharitavvANi, imaMca aNNaM bhoyaNato pariharati-asaNe aNaMtakAyaM allagamUlagAdimaMsaMca, pANe maMsarasamajjAdi, khAdime uduMbarakAuMbaravaDapippalapilaMkhumAdi, sAdimamadhumAdi, acittaMca AhAreyavvaM, jadA kiraNa hojja acitto to assaggeNa bhattaM paccakkhAtitavvaM Na tarati tAdhe avavAeNa sacittaM aNaMtakAyabahubIyagavalaM, kammato'vi akammA Na tarati jIvituM tAdhe accaMtasAvajANi pariharijaMti / idamapicAticArarahitamanupAlanIyamityatastasyaivAticArAnabhidhitsurAha- 'bhoyaNatosamaNovAsaeNa' bhojanato yadtamuktaM tadAzritya zramaNopAsakenAmI paJcAticArA jJAtavyA na samAcaritavyAH, tadyathA- sacittAhAraH sacittaM cetanA O bhojanataH zrAvaka utsargeNa prAsukamAhAramAharet, tasminnasati aprAsukamapi sacittavarjam, tasminnasati anantakAyabahubIjakAni pariharttavyAni, idaM cAnyat bhojanataH pariharati- azane'nantakAyaM ArdrakamUlakAdi mAMsaMca, pAne mAMsarasamajAdi, khAdye udumbarakAkondumbaravaTapippalaplakSAdi, svAdye madhvAdi, acittaM cAharttavyam, yadA kila na bhavet acitta utsargeNa bhaktaM pratyAkhyAtavyaM na zaknoti tadA'pavAdena sacittaM anantakAyabahubIjakavarjam, karmato'pyakarmA na zaknoti jIvituM tadA'tyantasAvadhAni prihiynte| // 1463 //
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1464 // 6.SaSThamadhyayana pratyAkhyAna:, sUtram 50(51) krmaadaanaani| saMjJAnamupayogopadhAnamiti paryAyAH, sacittazcAsau AhArazceti samAsaH, sacitto vA AhAro yasya sacittamAhArayati iti vA mUlakandalIkandakAkAdisAdhAraNapratyekataruzarIrANi sacittAni sacittaM pRthivyAdyAhArayatIti bhaavnaa| tathA sacittapratibaddhAhAro yathA vRkSe pratibaddho gundAdi pakkaphalAni vaa| tathA apakvauSadhabhakSaNatvamidaM pratItam, sacittasaMmizrAhAra iti vA pAThAntaram, sacittena saMmizra AhAra:sacittasaMmizrAhAraH, vallyAdi puSpAdivAsaMmizram, tathA duSpakvauSadhibhakSaNatA duSpakkA:asvinnA ityarthastadbhakSaNatA, tathA tucchauSadhibhakSaNatA tucchA hi asArA mudgaphalIprabhRtayaH, atra hi mahatI virAdhanA alpAca tuSTiH, bahvibhirapyaihiko'pyapAyaH smbhaavyte| ettha siMgAkhAyakodAharaNaM-khettarakkhago siMgAtokhAti, rAyA Niggacchati, majjhaNhe paDigato, tadhAvi khAyati, raNNA koueNaM poTeM phAlAvitaM kettiyAo khaitAo hojjatti, Navari pheNo annaM kiMciNatthi, evaM bhojana itigtm| adhunA karmato yat vratamuktaM tadapyaticArarahitamanupAlanIyam, ityato'syAticArAnabhidhitsurAha kammao NaM samaNovA0 imAiM pannarasa kammAdANAI jA0, taMjahA- iMgAlakamme vaNakamme sADIkamme bhADIkamme phoDIkamme, __ daMtavANijje lakkhavANijje rasavANijje kesavANijje visavANijje, jaMtapIlaNakamme nillaMchaNakamme davaggidAvaNayA saradahatalAyasosaNayA asaIposaNayA 7 // sUtram 50 // (51) karmato yad vratamuktaM Namiti vAkyAlaGkAre tadAzritya zramaNopAsakenAmUni-prastutAni paJcadazetisaGkhyA karmAdAnAnI 0 atra zimbAkhAdaka udAharaNaM kSetrarakSakaH zimbA: khAdati, rAjA nirgacchati, madhyAhne pratigataH, tatrApi khAdati, rAjJA kautukenodaraM pATitaM kiyatyaH khAditA bhaveyuriti, navaraM phenaH, anyatkimapi naasti|
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1465 // 6.SaSThamadhyayanaM pratyAkhyAnaH, sUtram 50(51) krmaadaanaani| tyasAvadyajIvanopAyAbhAve'piteSAmutkaTajJAnAvaraNIyAdikarmahetutvAdAdAnAni karmAdAnAni jJAtavyAnina smaacritvyaani| tadyathetyAdi pUrvavat, aGgArakarma-aGgArakaraNavikrayakriyA, evaM vanazakaTabhATakasphoTanA dantalAkSArasaviSakezavANijyaM ca yantrapIDananirlAJchanadavadApanasarohadAdiparizoSaNAsatIpoSaNAsvapi drssttvymitykssraarthH| bhAvArthastvayaM- iMgAlakamaMti, iMgAlA niddahituM vikiNati, tattha chaNhaM kAyANaM vadho taM na kappati, vaNakamma- jo vaNaM kiNati, pacchA rukkhe chiMdittuM mulleNa jIvati, evaM paNigAdi paDisiddhA havaMti, sADIkamma-sAgaDIyattaNeNa jIvati, tattha baMdhavadhamAI dosA, bhADIkamma-saeNa bhaMDovakkhareNa bhADaeNa vahai, parAyagaMNa kampati, aNNesiMvA sagaDaM baladde ya na deti, evamAdI kAtuMNa kappati, phoDikammaudatteNaM haleNa vA bhUmIphoDaNaM, daMtavANijja- puvviM ceva puliMdANaM mullaM deti daMte dejA vatti, pacchA puliMdA hatthI ghAteMti, acirA so vANiyao ehiittikAtuM,evaM dhImmaragANaM saMkhamullaM deMti, evamAdINa kappati, puvvANItaM kiNati, lakkhavANijjeviete ceva dosA- tattha kimiyA hoMti, rasavANijja-kallAlattaNaM surAdi tattha pANe bahudosA mAraNaakkosavadhAdI tamhANa kappati, visavANijjaM- visavikkayo se Na kappati, teNa bahUNa jIvANa virAdhaNA, kesavANijja- dAsIo gahAya aNNattha 0aGgArakarmeti- aGgArAn nirdahya vikrINAti tatra SaNNAM kAyAnAM vadhastanna kalpate, vanakarma- yo vanaM krINAti, pazcAdkSAn chittvA mUlyena jIvati, evaM paNyAdyAH pratiSiddhA bhavanti, zAkaTikakarma- zAkaTikatvena jIvati, tatra bandhavadhAdikA doSAH, bhATIkarma- svakIyena bhANDopaskareNa bhATakena vahati parakIyaM na kalpate, anyebhyo vA zakaTaM balIbI ca na dadAti, evamAdi kartuM na kalpate, sphoTikarma- tudatreNa halena vA bhUmisphoTanama, dantavANijyaM- pUrvameva pulindrebhyo mUlyaM dadAti, 8 8 dantAn dadyAteti, pazcAt pulindrA hastino ghAtayanti acirAt sa vaNik AyAsyatItikRtvA, evaM dhIvarANAM zaGkhamUlyaM dadAti, evamAdi na kalpate, pUrvAnItaM krINAti, lAkSAvANijye'pi eta eva doSAstatra kRmayo bhavanti, rasavANijya - kaulAlatvaM surAdi tatra pAne bahavo doSAH mAraNAkrozavadhAdayastasmAnna kalpate, viSavANijyaM viSavikrayastasya na kalpate, tena bahUnAM jIvAnAM virAdhanA, kezavANijya- dAsIrgRhItvA'nyatra 8 // 1465 //
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1466 // 6.SaSThamadhyayana pratyAkhyAna:, sUtram 51(52) anrthdnnddvrtvidhiH| vikkiNati jattha agghaMti, etthavi aNege dosA paravasattAdayo, jaMtapIlaNakamma- telliyaM jaMtaM ucchujantaM cakkAdi taMpi Na kappate, jillaMchaNakamma- vaddheuM goNAdi Na kappati, davaggidAvaNatAkamma- vaNadavaM deti chettarakkhaNaNimittaM jadhA uttarAvahe pacchA dahe taruNagaMtaNaM udveti, tattha sattANaM sattasahassANa vadho, saradahatalAgaparisosaNatAkamma-saradahatalAgAdINi soseti pacchA vAvijaMti, evaM Na kappati, asadIposaNatAkamma- asatIo poseti jadhA gollavisae joNIposagA dAsINa bhADi geNheMti, pradarzanaM caitad bahusAvadyAnAM karmaNAM evaMjAtIyAnAm, na punaH parigaNanamiti bhAvArthaH / uktaM sAticAraM dvitIya guNavratam, sAmprataM tRtIyamAha aNatthadaMDe cauvihe pannatte, taMjahA- avajjhANAyarie pamattAyarie hiMsappayANe pAvakammovaese, aNatthadaMDaveramaNassa samaNovA0 ime paJca0 taMjahA-kaMdappe kukkuie moharie saMjuttAhigaraNe uvabhogaparibhogAirege 8 // sUtram 51 // (52) anarthadaNDazabdArthaH, artha:-prayojanam, gRhasthasya kSetravAstudhanazarIraparijanAdiviSayaM tadartha Arambho- bhUtopamardo'rthadaNDaH, daNDo nigraho yAtanA vinAza iti paryAyAH, arthena- prayojanena daNDo'rthadaNDaH sa caiSa bhUtaviSayaH upamaInalakSaNo daNDaH kSetrAdiprayojanamapekSamANo'rthadaNDa ucyate, tadviparIto'narthadaNDaH-prayojananirapekSaH, anarthaH aprayojanamanupayogo niSkAraNateti paryAyAH, vinaiva kAraNena bhUtAni daNDayati saH, tathA kuThAreNa prahRSTastaruskandhazAkhAdiSu praharati kRkalAsapipIlikAdIn vikrINAti yatrAnti, atrApyaneke doSAH paravazatvAdayaH, yantrapIDanakarma- tailikaM yantraM ikSuyantraM cakrAdi tadapi na kalpate, nirlAJchanakarma- vardhayituM gavAdIn na kalpate. davAgnidApanatAkarma-vanadavaM dadAti kSetrarakSaNanimittaM yathottarApathe. pazcAt dagdhe taruNaM tRNamuttiSThate, tatra sattvAnAM zatasahasrANAM vadhaH, sarohadataTAkaparizoSaNatAkarma-2 sarohradataTAkAdIna zoSayati, pazcAdupyante, evaM na kalpate, asatIpoSaNatAkarma- asatIH poSayati yathA gauDaviSaye yonipoSakA dAsInAM bhATiM gRhNanti,
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1467 // vyApAdayati kRtasaGkalpaH, na ca tadvyApAdane kiJcidatizayopakAri prayojanaM yena vinA gArhasthyaM pratipAlayituM na zakyate, 6.SaSThamadhyayana so'yamanarthadaNDaH caturvidhaH prajJaptaH, tadyathA- apadhyAnAcarita iti apadhyAnenAcarita: apadhyAnAcaritaH samAsaH, aprazasta pratyAkhyAnaH, dhyAnaM apadhyAnam, iha devadattazrAvakakoGkaNakasAdhuprabhRtayo jJApakam, pramAdAcaritaH, pramAdenAcarita iti vigrahaH, pramAdastu sUtram 51(52) madyAdiH paJcadhA, tathA coktaM-majjaM visayakasAyA vikathA NiddA ya paMcamI bhaNiyA anarthadaNDatvaMcAsyoktazabdArthadvAreNa svabuddhyA anarthadaNDabhAvanIyam, hiMsApradAnaM iha hiMsAhetutvAdAyudhAnalaviSAdayo hiMsocyate, kAraNe kAryopacArAt, teSAM pradAnamanyasmai krodhAbhi vrtvidhiH| bhUtAyAnabhibhUtAya vA na kalpate, pradAne tvanarthadaNDa iti, pApakarmopadeza: pAtayati narakAdAviti pApaM tatpradhAnaM karma pApakarma tasyopadeza iti samAsaH, yathA- kRSyAdi kuruta, tathA coktaM- chittANi kasadha goNe damedha iccAdi saavgjnnss| No kappati uvadisiuM jaanniyjinnvynnsaarss||1|| idamaticArarahitamanupAlanIyamityato'syaivAticArAbhidhitsayA''ha-'aNaTThadaMDe tyAdi, anarthadaNDaviramaNasya zramaNopAsakenAmI paJcAticArA jJAtavyAH nasamAcaritavyAH, tadyathA-kandarpaH- kAmaH taddhetuviziSTo vAkprayogaH kandarpa ucyate, rAgodrekAt prahAsamizromohoddIpako narmeti bhAvaH / iha sAmAcArI-sAvagassa aTTahAso na kappati, jati NAma hasiyavvaM to IsiM ceva vihsitvvNti| kaukucyaM- kutsitasaMkocanAdikriyAyuktaH kucaH kukucaH tadbhAva: kaukucyaM-anekaprakArA mukhanayanoSThakaracaraNadhUvikArapUrvikA parihAsAdijanikA bhANDAdInAmiva viDambanakriyetyarthaH / ettha sAmAyArI-tArisagANi bhAsituMNa kappati jArisehiM logassa hAso uppajjati, evaM gatIe ThANeNa vAThAtitunti / 1467 // 0kSetrANi kRSa gA damaya ityAdi zrAvakajanasya / na kalpate upadeSTuM jJAtajinavacanasArasya ||1||AUM zrAvakasyATTahAso na kalpate, yadi nAma hasitavyaM tarhi ISadeva vihsitvymiti| 0 atra sAmAcArI- tAzi bhASituM na kalpate yaadRshailoksy hAsyamutpadyate, evaM gatyA sthAnena vA sthAtumiti / 8
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1468 // 6.SaSThamadhyayanaM pratyAkhyAna:, sUtram 51(52) anrthdnnddvrtvidhiH| maukharya-dhASTryaprAyamasatyAsambaddhapralApitvamucyate, muheNa vA arimANeti,jadhAkumArAmacceNaM socArabhaDao visajjito, raNNA NiveditaM, tAe jIvikAe vitti diNNA, aNNatAruDheNa mArito kumaaraamcco|sNyuktaadhikrnnN-adhikriyte narakAdiSvanenetyadhikaraNaM vAstUdUSalazilAputrakagodhUmayantrakAdisaMyuktaM- arthakriyAkaraNayogyaM saMyuktaMca tadadhikaraNaMceti smaasH| ettha samAcArI- sAvageNa saMjuttANi ceva sagaDAdIni na dharetavvANi, evaM vaasiiprsumaadivibhaasaa| upabhogaparibhogAtireka iti upabhogaparibhogazabdArtho nirUpita eva tdtirekH| etthavi sAmAyArI- uvabhogAtirittaM jadi tellAmalae bahue geNhati tato bahugANhAyagAvaccaMti tassa loliyAe, aNhaviNhAyagANhAyaMti, ettha pUtaragAAukkAyavadho, evaM pupphataMbolamAdivibhAsA, evaM,Na vaTTati, kA vidhI sAvagassa uvabhoge pahANe?, ghare NhAyavvaM Natthi tAdhe tellAmalaehiM sIsaM ghaMsittA savve sADetUNaM tAhe taDAgAItaDe niviTTho ajaMlihiNhAti, evaM jesuya pupphesupuNphakuMthutANi tANi pariharati / uktaM sAticAraM tRtIyANuvratam, vyAkhyAtAni guNavratAni, adhunA zikSApadavratAni ucyante, tAni ca catvAri bhavanti, tadyathA-sAmAyikaM dezAvakAzikaM pauSadhopavAsa: atithisaMvibhAgazceti, tatrAdyazikSApadavratapratipAdanAyAha 7 mukhena vA'rimAnayati, yathA kumArAmAtyena sa cArabhaTo visRSTaH, rAjJo niveditam, tayA jIvikAyA vRttirdattA, anyadA ruSTena mAritaH kumaaraamaatyH| OM atra sAmAcArI zrAvakeNa saMyuktAni zakaTAdIni na dhAraNIyAni, evaM vaasiiprvaadivibhaassaa| 0 atrApi sAmAcArI- upabhogAtiriktaM yadi tailAmalakAdIni bahUni gRhNAti tato bahavaH snAnakArakA vrajanti tasya laulyena, anye'snAyakA api snAnti, atra pUtarakAdyapkAyavadhaH, evaM puSpatAmbUlAdivibhASA, evaM na varttate, ko vidhiH zrAvakasyopabhoge snAne? - gRhe snAtavyaM nAsti tadA tailAmalakaiH zIrSaM ghRSTvA sarvANi zATayitvA tatastaDAkAdInAM taTe nivezyAJjalibhiH snAti, evaM yeSu puSpeSu OM puSpakunthavastAni prihrti| // 1468 //
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1469 // 6.SaSThamadhyayana pratyAkhyAna:, sUtram 52(53) saamaayikvrtvidhiH| sAmAiaM nAma sAvajajogaparivajaNaM niravajjajogapaDisevaNaM ca / sikkhA duvihA gAhA uvavAyaThiI gaI kasAyA y| baMdhatA veyaMtA paDivajjaikkame pNc||1||saamaaiaNmi u kae samaNo iva sAvao havai jamhA / eeNa kAraNeNaM bahuso sAmAiyaM kujA // 2 // savvaMti bhANiUNaM viraI khalu jassa savviyA ntthi| so savvaviraivAI cukkar3a desaM ca savvaM ca // 3 // sAmAiyassa samaNo0 ime paJca0, taMjahA- maNaduppaNihANe vaiduppaNihANe kAyaduppaNihANesAmAiyassa saiakaraNayA sAmAiyassa aNavaTThiyassa karaNayA 9||suutrm 52 // (53) samo- rAgadveSaviyukto yaH sarvabhUtAnyAtmavat pazyati, Ayo lAbhaH prAptiriti paryAyAH, samasyAyaH samAyaH, samo hi pratikSaNamapUrvairjJAnadarzanacaraNaparyAyairnirupamasukhahetubhiradha:kRtacintAmaNikalpadrumopamaiyujyate, sa eva samAyaH prayojanamasya kriyAnuSThAnasyeti sAmAyikaM samAya eva sImAyikam, nAmazabdo'laGkArArthaH, avayaM- garhitaM pApam, sahAvadyena sAvadyaH yogo- vyApAraH kAyikAdistasya parivarjanaM- parityAga: kAlAvadhineti gamyate, tatra mA bhUt sAvadhayogaparivarjanamAtramapApavyApArAsevanazUnyamityata Aha-niravadyayogapratisevanaM ceti, atra sAvadhayogaparivarjanavaniravadyayogapratisevane'pyaharnizaM yatnaH kArya iti darzanArthaM cazabdaH parivarjanapratisevanakriyAdvayasya tulykksstodbhaavnaarthH| ettha puNa sAmAcArI-sAmAiyaM sAvaeNa kathaM kAyavvaMti?, iha sAvago duvidho- iDIpatto aNiDipatto ya, jo so aNiDipatto socetiyaghare sAdhusamIpe vA ghare vA posadhasAlAe vA jattha vA visamati acchate vA nivvAvAro savvattha kareti tattha, causu ThANesu NiyamA kAyavvaM atra punaH sAmAcArI- sAmAyikaM zrAvakeNa kathaM karttavyamiti?, iha zrAvako dvividhaH- RddhiprApto'nRddhiprAptazca, yaH so'nRddhiprAptaH sa caityagRhe sAdhusamIpe vA (r) gRhe vA pauSadhazAlAyAM vA yatra vA vizrAmyati tiSThati vA nirvyApAraH sarvatra karoti tatra, caturSu sthAneSu niyamAt karttavyaM-2 // 1469 /
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1470 // cetiyaghare sAdhumUle poSadhasAlAe ghare AvAsagaM kareMtotti, tattha jati sAdhusagAse kareti tattha kA vidhI?, jati paraM parabhayaM 6.SaSThamadhyayanaM natthi jativiya keNai samaM vivAdo Natthi jati kassaiNa dhareD mA teNa aMchaviyachiyaM kanjihiti, jati ya dhAraNagaMdaThThaNa na pratyAkhyAna:, geNhati mA Nijihitti, jati vAvAraMNa vAvAreti, tAdhe gharecevasAmAyikaM kAtUNaM vaccati, paMcasamio tiguttoIriyAuvajutte sUtram jahA sAhU bhAsAe sAvajaM pariharaMto esaNAe kaTuM leTuM vA paDilehiu~ pamajjettuM, evaM AdANe NikkhevaNe, khelasiMghANe Na sAmAyika vrtvidhiH| vigicati, vigiMcaMto vA paDileheti ya pamajjati ya, jattha ciTThati tatthavi guttiNirodhaM kareti / etAe vidhIe gattA tividheNa Namittu sAdhuNo pacchA sAmAiyaM kareti, 'karemi bhante! sAmAiyaM sAvajaM jogaM paccakkhAmi duvidhaM tividheNaM jAva sAdhU paJjuvAsAmitti kAtUNaM, pacchA IriyAvahiyAe paDikkamati, pacchA AloettA vaMdati AyariyAdI jadhArAtiNiyA, puNovi guruM vaMdittA paDilehittA NiviTTho pucchati paDhati vA, evaM cetiyAiesuvi-jadA sagihe posadhasAlAe vA AvAsae vA tattha Navari gamaNaM Natthi, jo iDDIpatto (so) savviDDIe eti, teNa jaNassa ucchAhovi ADhitA ya sAdhuNo supurisapariggaheNaM, - caityagRhe sAdhumUle pauSadhazAlAyAM gRhe vA''vazyakaM kurvanniti, tatra yadi sAdhusakAze karoti tatra ko vidhiH?- yadi paraM parabhayaM nAsti yadi ca kenApi sArdhaM vivAdo nAsti yadi kasmaicinna dhArayati mA tenAkarSavikarSa bhUditi, yadi vAdhamaNaM dRSTvA na gRhyeya mA nIyeyeti, yadi vyApAra na karoti, tadA gRha eva sAmAyikaM kRtvA vrajati, paJcasamitastrigupta IryAdhupayukto yathA sAdhuH bhASAyAM sAvadhaM pariharan eSaNAyAM leSTam, kASThaM vA pratilikhya pramRjya evamAdAne nikSepe, zleSmasiGghAne na tyajati, tyajan ] vA pratilikhati ca pramArTi ca, yatra tiSThati tatrApi guptinirodhaM karoti, etena vidhinA gatvA trividhena natvA sAdhUna pazcAt sAmAyika karoti- karomi bhadanta! sAmAyika &sAvadhaM yogaM pratyAkhyAmi dvividhaM trividhena yAvat sAdhUna paryupAse itikRtvA, pazcAt aipithikI pratikrAmati, pazcAt Alocya vandate AcAryAdIn yathArAlikam, punarapi guruM vanditvA pratilikhya niviSTaH pRcchati paThati vA, evaM caityAdiSvapi, yadA svagRhe pauSadhazAlAyAM vA AvAsake vA tadA navaraM gamanaM nAsti, ya RddhiprAptaH sa sarvA''yAti, tena janasyotsAhaH api ca sAdhava AdRtAH supuruSaparigraheNa, - // 1470 //
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1471 // jati so kayasAmAito eti tAdhe AsahatthimAdiNA jaNeNa ya adhikaraNaM vaTTati, tAdhe Na kareti, kayasAmAieNa ya pAdehiM 6.SaSThamadhyayana AgaMtavvaM, teNaMNa kareti, Agato sAdhusamIve kareti, jati so sAvao to Na koi uTheti, aha ahAbhaddao tA pUtA katA |pratyAkhyAna:, sUtram hotutti bhaNa(NNa) ti, tAdhe puvvaraitaM AsaNaM kIrati, AyariyA uTThitA ya acchaMti, tattha udrutamaNaDheMte dosA vibhAsitavvA, 52(53) pacchA so iDIpatto sAmAiyaM karei aNeNa vidhiNA- karemi bhante! sAmAiyaM sAvajaM jogaM paccakkhAmi duvidhaM tividheNa jAva sAmAyikaniyamaM paJjuvAsAmitti, evaM sAmAiyaM kAuM paDikvaMto vaMdittA pucchati, soya kira sAmAiyaM kareMto mauDaM avaNeti kuMDalANi vrtvidhiH| BNAmamudaM pupphataMbolapAvAragamAdI vosirati / esA vidhI saamaaiyss| Aha-sAvadhayogaparivarjanAdirUpatvAt sAmAyikasya kRtasAmAyikaH zrAvako vastutaHsAdhureva, sa kasmAd itvaraM sarvasAvadhayogapratyAkhyAnameva na karoti trividhaM trividheneti?,8 atrocyate,sAmAnyena sarvasAvadhayogapratyAkhyAnasyAgAriNo'sambhavAdArambheSvanumateravyavacchinnatvAt, kanakAdiSu cA''tmIyaparigrahAdanivRtte: anyathA sAmAyikottarakAlamapi tadagrahaNaprasaGgAt, sAdhuzrAvakayozca prapaJcena bhedAbhidhAnAt / tathA cha cAha granthakAra:REE yadi sa kRtasAmAyika AyAti tadA'zvahastyAdinA janena cAdhikaraNaM varttate tato na karoti, kRtasAmAyikena ca pAdAbhyAmAgantavyaM tena na karoti, AgataH sAdhusamIpe karoti, yadi sa zrAvakastadAna ko'pi abhyuttiSThati, atha yathAbhadrakastadA''hato bhavatviti bhaNyate, tadA pUrvaracitamAsanaM kriyate, AcAryAzcotthitAstiSThanti,8 tatrottiSThatyanuttiSThati ca doSA vibhASitavyAH, pazcAt sa RddhiprAptaH sAmAyikaM karotyanena vidhinA- karomi bhadanta! sAmAyikaM sAvadhaM yogaM pratyAkhyAmi dvividhaM trividhena 8 // 1471 // yAvanniyamaM paryupAse iti, evaM sAmAyikaM kRtvA pratikrAnto vanditvA pRcchati, sa kila sAmAyikaM kurvan mukuTaM apanayati kuNDale nAmamudrAM puSpatAmbUlaprAvArakAdila vyutsRjati, eSa vidhiH saamaayiksy|
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1472 // sikkhA duvidhA gAhA, uvavAtaThitI gatI kasAyA ya / baMdhatA vedeMtA paDivajAikkame pNc||1|| 6.SaSThamadhyayana iha zikSAkRtaH sAdhuzrAvakayormahAn vizeSaH, sA ca zikSA dvidhA- AsevanAzikSA grahaNazikSA ca, AsevanA- pratyu- pratyAkhyAna:, sUtram pekSaNAdikriyArUpA, zikSA- abhyAsaH, tatrAsevanAzikSAmadhikRtya sampUrNAmeva cakravAlasamAcAroM sadA pAlayati sAdhuH, 52(53) zrAvakastuna tatkAlamapi sampUrNAmaparijJAnAdasambhavAcca, grahaNazikSAMpunaradhikRtya sAdhuHsUtrato'rthatazca jaghanyenASTau pravacana- sAmAyika vrtvidhiH| mAtara utkRSTatastu bindusAraparyantaM gRhNAtIti, zrAvakastu sUtrato'rthatazca jaghanyenASTau pravacanamAtara utkRSTatastu SaDjIvanikAyAM / yAvadubhayato'rthatastu piNDaiSaNAM yAvat, natu tAmapi sUtrato niravazeSAmarthata iti / sUtraprAmANyAcca vizeSaH, tathA coktaMsAmAiyaMmi tu kate samaNo iva sAvao havai jamhA / eteNa kAraNeNaM bahuso sAmAiyaM kujjA ||1||iti, gAthAsUtraM prAg vyAkhyAtameva, lezatastu vyAkhyAyate-sAmAyike prAgnirUpitazabdArthe, tuzabdo'vadhAraNArthaH, sAmAyika eva kRte na zeSakAlaM zramaNa ivasAdhuriva zrAvako bhavati yasmAt, etena kAraNena bahuza:- anekazaH sAmAyikaM kuryAdityatra zramaNa iva coktaM na tu zramaNa eveti yathA samudra iva taDAga: na tu samudra evetybhipraayH| tathopapAto vizeSakaH, sAdhuH sarvArthasiddha utpadyate zrAvakastvacyute paramopapAtena jaghanyena tu dvAvapi saudharma eveti, tathA coktaM-avirAdhitasAmaNNassa sAdhuNo sAvagassa u jhnnnno| sodhamme uvavAto bhaNio telokkdNsiihiN||1||tthaa sthitirbhedikA, sAdhorutkRSTA trayastriMzatsAgaropamANi jaghanyA tupalyopamapRthaktvamiti, zrAvakasya tUtkRSTA dvAviMzatiH sAgaropamANi jaghanyA tupalyopamamiti / tathA gatirbhedikA, vyavahArataH saadhuH| paJcasvapi gacchati, tathA ca kuraTotkuruTau narakaM gatau kuNAlAdRSTAnteneti zrUyate, zrAvakastu catasRSu na siddhagatAviti, anye / / (c) avirAddhazrAmaNyasya sAdhoH zrAvakasyApi jghnytH| saudharme upapAto bhnnitstrailokydrshibhiH||1|| // 1472 //
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1473 // 52(53) sAmAyika ca vyAcakSate- sAdhuH suragatau maukSe ca, zrAvakastu catasRSvapi / tathA kaSAyAzca vizeSakAH, sAdhuH kaSAyodayamAzritya 6.SaSThamadhyayanaM sajvalanApekSayA catustrivyekakaSAyodayavAnakaSAyo'pi bhavati chadmasthavItarAgAdiH, zrAvakastu dvAdazakaSAyodayavAn / pratyAkhyAna:, sUtram aSTakaSAyodayavAMzca bhavati, yadA dvAdazakaSAyavAMstadA'nantAnubandhavarjA gRhyante,ete cAviratasya vijJeyA iti,yadA tvaSTakaSAyodayavAn tadA'nantAnubandhiapratyAkhyAnakaSAyavarjA iti, ete ca viratAviratasya |tthaa bandhazca bhedakaH,sAdhurmUlaprakRtyapekSayA vrtvidhiH| aSTavidhabandhako vA saptavidhabandhako vA SaDDidhabandhako vA ekavidhabandhako vA, uktaM ca-sattavidhabaMdhagA huti pANiNo AuvajjagANaM tu| taha suhumasaMparAgA chavvihabaMdhA viNiddiTThA // 1 // mohAuyavajjANaM pagaDINaM te u baMdhagA bhnniyaa| uvasaMtakhINamohA kevaliNo egvidhbNdhaa||2|| te puNa dusamayaThitIyassa baMdhagA Na puNa sNpraagss| selesIpaDivaNNA abaMdhagA hoti vinnnneyaa||3|| zrAvakastu aSTavidhabandhako vA saptavidhabandhako vaa| tathA vedanAkRto bhedaH, sAdhuraSTAnAM saptAnAM catasRNAM vA prakRtInAM vedakaH, zrAvakastu niyamAdaSTAnAmiti / tathA pratipattikRto vizeSaH, sAdhuH paJca mahAvratAni pratipadyate, zrAvakastvekamaNuvrataM dve trINi catvAri paJca vA, athavA sAdhuH sakRt sAmAyikaM pratipadya sarvakAlaM dhArayati, zrAvakastu punaH 2 pratipadyata iti / tathA'tikramo vizeSakaH, sAdhorekavratAtikrame paJcavratAtikramaH, zrAvakasya punarekasyaiva, pAThAntaraM vA, kiMca- itarazcasarvazabda na prayuGakte,mA bhUddezaviraterapyabhAva iti, Aha ca-sAmAiyaMmi ukae savvaMti bhANiUNaM gAhA, sarvamityabhidhAya-sarvasAvA yogaM parityajAmItyabhidhAya viratiH khalu yasya sarvA niravazeSA nAsti, anumaternityapravRttatvAditi bhAvanA, sa evaMbhUtaH // 1473 // 0 saptavidhabandhakA bhavanti prANina AyurvarjAnAM tu| tathA sUkSmasaMparAyAH SaDDidhabandhA vinirdissttaaH|| 1 // mohAyurvarjAnAM prakRtInAM te tu bandhakA bhnnitaaH| upazAntakSINamohI kevalina ekvidhbndhkaaH|| 2 // te punarbisamayasthitikasya bandhakA na punaH sAMparAyikasya / zailezIpratipannA abandhakA bhavanti vijnyeyaa||3|| 8
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1474 // 6.SaSThamadhyayana pratyAkhyAna:, sUtram 52(53) saamaayikvrtvidhiH| sarvavirativAdI cukkaitti bhrazyati dezaviratiM sarvaviratiMca prtykssmRssaavaaditvaaditybhipraayH| paryAptaM prasaGgena prakRtaM prstumH| idamapica zikSApadavratamaticArarahitamanupAlanIyamityata Aha-'sAmAiyassa samaNoM' (gAhA),sAmAyikasya zramaNopAsakenAmI paJcAticArA jJAtavyA na samAcaritavyAH, tadyathA- manoduSpraNidhAnam, praNidhAnaM- prayogaH duSTaM praNidhAnaM duSpraNidhAnaM manaso duSpraNidhAnaM manoduSpraNidhAnam, kRtasAmAyikasya gRhasatketikarttavyatAsukRtaduSkRtaparicintanamiti, uktaM casAmAiyaMti (tu) kAtuM gharacintaM jo tu ciMtaye snggho| aTTavasaTTamuvagato niratthayaM tassa saamiyN||1||vaagdussprnnidhaanN kRtasAmAyikasyA-8 sabhyaniSThurasAvadhavAkprayoga iti, uktaM ca-kaDasAmaio puvvaM buddhIe pehitUNa bhAsejjA / sai NiravajjaM vayaNaM aNNaha sAmAiyaM Na bhave ||2||kaaydussprnnidhaanN kRtasAmAyikasyApratyupekSitAdibhUtalAdau karacaraNAdInAM dehAvayavAnAmanibhRtasthApanamiti, ukta ca-aNirikkhiyApamajjiya thaMDille ThANamAdi sevento| hiMsAbhAveviNa so kaDasAmaio pmaadaao||1||saamaayiksy smRtyakaraNaMsAmAyikasya sambandhinI yA smaraNA smRti:- upayogalakSaNA tasyA akaraNaM- anAsevanamiti, etaduktaM bhavati- prabalapramAdavAn naiva smaratyasyAM velAyAM mayA yatsAmAyikaM kartavyaM kRtaM na kRtamiti vA, smRtimUlaM ca mokSasAdhanAnuSThAnamiti, uktaMca-Na sarai pamAdajutto jo sAmaiyaM kadA tu kAtavvaM / katamakataM vA tassa hu kayaMpi viphalaM tayaM NeyaM ||1||saamaayiksyaanvsthitsy karaNaM anavasthitakaraNam, anavasthitamalpakAlaM vA karaNAnantarameva tyajati, yathAkathaJcidvA'navasthitaM karotIti, ukta 0 sAmAyika (tu) kRtvA gRhacintAM (kArya) yastu cintayecchrAddhaH / ArttavazArttamupagato nirarthakaM tasya saamaayikm|| 1 // OM kRtasAmAyikaH pUrvaM bujhyA prekSyA bhASeta / sadA niravadyaM vacanamanyathA sAmAyikaM na bhavet ||1||aniriikssyaaprmRjy sthaNDilAn sthAnAdi sevamAnaH / hiMsA'bhAve'pi na sa kRtasAmAyikaH pramAdAt // 1 // Ona smarati pramAdayukto yaH sAmAyikaM tu kadA karttavyaM / kRtamakRtaM vA tasya hu kRtamapi viphalaM takat jJeyam // 1 // // 1474 //
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1475 // 6.SaSThamadhyayana pratyAkhyAna:, sUtram 53(54) digvrtvidhiH| kAtUNa takkhaNaM ciya pAreti kareti vA jdhicchaae| aNavaTThiyaM sAmaiyaM aNAdarAto na taM suddhaM // 1 // uktaM sAticAraM prathama zikSApadavratamadhunA dvitIyaM pratipAdayannAha disivvayagahiyassa disAparimANassa paidiNaM parimANakaraNaM desAvagAsiyaM, desAvagAsiyassa samaNo0 ime paJca0, taMjahAANavaNappaoge pesavaNappaoge saddANuvAe rUvANuvAe bahiyA puggalapakkheva ||10||suutrm 53 // (54) / digvrataM prAg vyAkhyAtameva tadgRhItasya dikparimANasya dIrghakAlasya yAvajjIvasaMvatsaracaturmAsAdibhedasya yojanazatAdirUpatvAt pratyahaM tAvatparimANasya gantumazaktatvAt pratidina-pratidivasamityetacca praharamuhUrttAdhupalakSaNaM pramANakaraNaM-divasAdigamanayogyadezasthApanaM pratidinapramANakaraNaM dezAvakAzikam, digvratagRhItadikparimANasyaikadezaH- aMzaH tasminnavakAzaHgamanAdiceSTAsthAnaM dezAvakAzastena nirvRttaM dezAvakAzikam, etaccANuvratAdigRhItadIrghatarakAlAvadhiviraterapi pratidinasaGkepopalakSaNamiti pUjyA varNayanti, anyathA tadviSayasaGkepAbhAvAbhAve vA pRthakzikSApadabhAvaprasaGgAdityalaM vistrenn| ettha ya sappadiTuMtaM AyariyA paNNavayaMti, jadhA sappassa puvvaM se bArasajoyaNANi visao Asi, pacchA vijAvAdieNa osAreMteNa joyaNe diTThivisaose Thavito, evaM sAvaovi disivvatAgAre bahuyaM avarajjhiyAu, pacchA desAvagAsieNataMpi osAreti / athavA visadiTuMto- agateNa ekkAe aMgulIe ThavitaM, evaM vibhAsA / idamapi zikSAvratamaticArarahitamanupAlanIya kRtvA tatkSaNameva pArayati karoti vA ydRcchyaa| anavasthitaM sAmAyikamanAdarAt na tat zuddham // 1 // 0 atra ca sarpadRSTAntamAcAryAH prajJApayanti, yathA pUrvaM tasya sarpasya dvAdaza yojanAni viSaya AsIt, pazcAdvidyAvAdinA'pasArayatA yojane tasya dRSTiviSayaH sthApitaH, evaM zrAvako'pi divratAkAre bahvaparAddhavAn pazcAt dezAvakAzikena tdpypsaaryti| athavA viSadRSTAntaH- agadenaikasyAmaGgalau sthApitam, evaM vibhaassaa| // 1475 //
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1476 // 6.SaSThamadhyayanaM pratyAkhyAnaH, sUtram 54(55) paussdhopvaasvrtvidhiH| mityata Aha-'desA- dezAvakAzikasya-prAgnirUpitazabdArthasya zramaNopAsakenAmI paJcAticArA jJAtavyA na samAcaritavyAH, tadyathA-Anayanaprayoga: iha viziSTe dezAdhi(di)ke bhUdezAbhigrahe parata: svayaMgamanAyogAdyadanyaH sacittAdidravyAnayane prayujyate sandezakapradAnAdinA tvayedamAneyamityAnayanaprayogaH, balAt viniyojya:preSyastasya prayoga: yathA'bhigRhItaparavicAradezavyatikramabhayAt tvayA'vazyameva gatvA mama gavAdyAneyamidaM vA tatra kartavyamityevaMbhUtaH preSyaprayogaH / tathA zabdAnupAta: svagRhavRttiprAkArakAdivyavacchinnabhUdezAbhigrahe'pi bahiH prayojanotpattau tatra svayaM gamanAyogAt vRttiprAkArapratyAsannavartino buddhipUrvakaM kSutkAsitAdizabdakaraNena samavAsitakAn bodhayataHzabdasyAnupAtanaM- uccAraNaMtAgyena parakIyazravaNavivaramanupatatyasAviti, tathA rUpAnupAta:- abhigRhItadezAd bahiHprayojanabhAve zabdamanuccArayata eva pareSAMsamIpAnayanAthasvazarIrarUpadarzanaM rUpAnupAtaH, tathA bahiH pudgalaprakSepaH abhigRhItadezAd bahiHprayojanabhAve pareSAM prabodhanAya leSTAdikSepaH pudgalaprakSepa iti bhAvanA, dezAvakAzikametadarthamabhigRhyatemA bhU bahirgamanAgamanAdivyApArajanitaH prANyupamaI iti, sacasvayaM kRto'nyena vA kArita iti na kazcit phale vizeSaH pratyuta guNaH svayaMgamane IryApathavizuddheH parasya punaranipuNatvAdazuddhiriti kRtaM prsnggen| vyAkhyAtaM sAticAraM dvitIyaM zikSApadavratam, adhunA tRtIyamucyate, tatredaM sUtraM posahovavAse cauvihe pannatte, taMjahA-AhAraposahe sarIrasakkAraposahe baMbhaceraposahe avvAvAraposahe, posahovavAsassasamaNo0 ime paJca0, taMjahA- appaDilehiyaduppaDilehiyasijjAsaMthArae apamajjiyaduppamajjiyasijjAsaMthArae appaDilehiyaduppaDilehiyauccArapAsavaNabhUmIo appamajjiyaduppamanjiyauccArapAsavaNabhUmIoposahovavAsassasamma aNaNupAla (Na) yaa||11||suutrm54||(55) iha pauSadhazabdo rUDhyA parvasuvarttate, parvANi cASTamyAditithayaH, pUraNAt parva, dharmopacayahetutvAdityarthaH, pauSadhe upavasanaM // 1476 //
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 6.SaSThamadhyayanaM pratyAkhyAna:, sUtram 54(55) paussdhopvaasvrtvidhiH| // 1477 // pauSadhopavAsaH niyamavizeSAbhidhAnaM cedaM poSadhopavAsa iti, ayaM ca poSadhopavAsazcaturvidhaH prajJaptaH, tadyathA- AhArapoSadhaH AhAraH pratIta: tadviSayastannimittaM poSadha AhArapoSadhaH, AhAranimittaM dharmapUraNaM parveti bhAvanA, evaM zarIrasatkArapoSadhaH brahmacaryapoSadhaH, atra caraNIyaMcaveM avo yadi' tyasmAdadhikArAt gadamadacarayamazcAnupasargAt (pA03-1-100) iti yat, brahmakuzalAnuSThAnam, yathoktaM-brahma vedA brahma tapo, brahma jJAnaM ca zAzvatam / brahma ca tat caryaM ceti samAsaH zeSaM pUrvavat / tathA avyaapaarpossdhH| ettha puNa bhAvattho esa- AhAraposadho duvidho-dese savve ya, dese amugA vigatI AyaMbilaMvA ekkasiMvA dovA,savve catuvidho'vi AhAro ahorattaM paccakkhAto,sarIrapoSadhoNhANuvvaTTaNavaNNagavilevaNapupphagaMdhataMbolANaM vatthAbharaNANaMca pariccAgoya,sovi dese savve ya,dese amugaMsarIrasakkAraM karemi amugaM na karemitti,savve ahorataM, baMbhacerapoSadho dese savve ya, dese divA rattiM ekkasiM do vA vAretti, savve ahorattiM baMbhayArI bhavati, avvAvAre posadho duviho dese savve ya, dese amugaM vAvAraMNa karemi, savve sayalavAvAre halasagaDagharaparakkamAdIo Na kareti, ettha jo desaposadhaM kareti sAmAiyaM kareti vA Na vA,jo savvaposadhaM kareti so NiyamA kayasAmAito, jati Na kareti to NiyamA vaMcijati, taM kahiM?, Oatra punarbhAvArtha eSaH- AhArapoSadho dvividhaH- dezataH sarvatazca, deze amukA vikRtiH AcAmAmlaM vA ekazo dvirvA, sarvatazcaturvidho'pyAhAro'horAtraM pratyAkhyAtaH, zarIrapoSadhaH snAnodvartanavarNakavilepanapuSpagandhatAmbUlAnAM vastrAbharaNAnAM ca parityAgAta, so'pi dezataH sarvatazca dezato'mukaM zarIrasatkAra karomyamukaM na karomi,8 sarvato'horAtram, brahmacaryapoSadho dezataH sarvatazca, dezato divA rAtrau vA ekazo dvirvA, sarvato'horAtraM brahmacArI bhavati, avyApArapoSadho dvividho dezataH sarvatazca,8 dezato'mukaM vyApAra na karomi sarvataH sakalavyApArAn halazakaTagRhaparAkramAdikAn na karoti, atra yo dezapoSadhaM karoti sAmAyikaM karoti vA na vA, yaH sarvapoSadhaM karoti sa niyamAt kRtasAmAyikaH, yadi na karoti tadA niyamAvaNyate, tat ka,, // 1477 //
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1478 // cetiyaghare sAdhUmUle vA ghare vA posadhasAlAe vA ummukkamaNisuvaNNo paDhaMto potthagaMvA vAyaMto dhammaM jhANaM jhAyati, jadhA ete 6.SaSThamadhyayana sAdhuguNA ahaM asamattho maMdabhaggo dhAretuM vibhaasaa| idamapi ca zikSApadavratamaticArarahitamanupAlanIyamityata Aha- pratyAkhyAna:, sUtram posadhovavAsassa samaNo0' poSadhopavAsasya nirUpitazabdArthasya zramaNopAsakenAmI paJcAticArA jJAtavyAnasamAcaritavyAH, 54(55) tadyathA- apratyupekSitaduSpratyupekSitazayyAsaMstArau, iha saMstIryate yaH pratipannapoSadhopavAsena darbhakuzakambalIvastrAdiH sa saMstAraH pauSadhopavAsa vrtvidhiH| zayyA pratItA pratyupekSaNaM- gocarApannasya zayyAdezcakSuSA nirIkSaNaM na pratyupekSaNaM apratyupekSaNaM duSTa- uddhAntacetasA pratyupekSaNaM duSpratyupekSaNaM tatazcApratyupekSitaduSpratyupekSitau zayyAsaMstArau ceti samAsaH, zayyaiva vA saMstAraH zayyAsaMstAraH, ityevamanyatrAkSaragamanikA kAryeti, upalakSaNaMca zayyAsaMstArAdyupayoginaH pITha (phl)kaaderpi| ettha puNa sAmAyArI-kaDaposadhoNo appaDilehiyA sajjaMdurUhati, saMthAragaMvA duruhai, posahasAlaMvA sevai, dabbhavatthaMvA suddhavatthaM vA bhUmIe saMtharati, kAiyabhUmito vA Agato puNaravi paDilehati, aNNadhAtiyAro, evaM pIDhagAdisuvi vibhaasaa| tathA apramArjitaduSpramArjitazayyAsaMstArau, iha pramArjanaM- zayyAderAsevanakAle vastropAntAdineti, duSTaM- avidhinA pramArjanaM zeSaM bhAvitameva, evaM uccAraprazravaNabhUmAvapi, uccAraprazravaNaM niSThyUtakhelamalAdyupalakSaNam, zeSaM bhaavitmev| tathA poSadhasya samyak-pravacanoktena vidhinA niSprakampena / cetasA ananupAlanaM-anAsevanam / etthabhAvanA-kataposadho athiracitto AhAre tAva savvaM desaMvA pattheti, bidiyadivase caityagRhe sAdhumUle vA gRhe vA poSadhazAlAyAM vA, unmuktamaNisuvarNaH paThan pustakaM vA vAcayana dharmadhyAnaM dhyAyati, yathAsAdhuguNAnetAnahaM mandabhAgyo'samartho dhArayituM / 8 // 1478 // vibhaassaa| atra punaH sAmAcArI- kRtapoSadho nApratilikhya zayyAmArohati saMstArakaM vArohati poSadhazAlaM vA sevate darbhavastraM vA zuddhavastraM vA bhUmau saMstRNAti, kAyikIbhUmita Agato vA punarapi pratilikhati, anyathA'ticAraH, evaM pIThakAdiSvapi vibhASA / atra bhAvanA kRtapoSadho'sthiracitta AhAre tAvat sarvaM dezaM vAprArthayate dvitIyadivase.
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1479 // pAraNagassa vA appaNo aTThAe ADhattiM kArei, karei vA imaM 2 vatti kahe dhaNiyaM vaTTai, sarIrasakkAre vaTTeti, dADhiyAu kese vA 6.SaSThamadhyayana romarAiMvA siMgArAbhippAyeNa saMThaveti, dAhe vA sarIraM siMcati, evaM savvANi sarIravibhUsAkaraNANi (Na) pariharati baMbhacere, pratyAkhyAnaH, sUtram ihaloe paraloevA bhoge pattheti saMbAdheti vA, athavA saddapharisarasarUvagaMdhe vA ahilasati, kaiyA baMbhaceraposaho pUrihii, |55(56) caittA mo baMbhacereNaMti, avvAvAre sAvajANi vAvAreti katamakataM vA ciMtei, evaM paMcatiyArasuddho aNupAletavvotti / uktaM atithi saMvibhAgasAticAraM tRtIyazikSApadavratam, adhunA caturthamucyate, tatredaM sUtra vrtvidhiH| atihisaMvibhAgonAma nAyAgayANaM kappaNijjANaM annapANAINaMdavvANaM desakAlasaddhAsakkArakamajuaMparAe bhattIe AyANuggahabuddhIe saMjayANaM dANaM, atihisaMvibhAgassa samaNo0 ime paJca0 taMjahA- saccittanikkhevaNayA saccittapihaNayA kAlaikkame paravavaese macchariyA ya 12 // sUtram 55 // (56) iha bhojanArthaM bhojanakAlopasthAyyatithirucyate, tatrAtmArthaM niSpAditAhArasya gRhivratinaH mukhyaH sAdhurevAtithistasya saMvibhAgo'tithisaMvibhAgaH, saMvibhAgagrahaNAt pazcAtkarmAdidoSaparihAramAha, nAmazabdaH pUrvavat, nyAyAgatAnA miti nyAyaH dvijakSatriyaviTzUdrANAM svavRttyanuSThAnaM svasvavRttizca prasiddhaiva prAyolokaheryA tena tAdRzAnyAyenAgatAnA-prAptAnAm, anenA-8 vA''tmanaH pAraNakasyArthe AdRtiM karoti kuru vedamidaM veti kathAyAmatyantaM varttate, zarIrasatkAre zarIraM varttayati zmazrukezAn vA romarAjiM vA zRGgArAbhiprAyeNa & saMsthApayati, nidAghe vA zarIraM siJcati, evaM sarvANi zarIravibhUSAkAraNAni na pariharati brahmacarye aihalaukikAn pAralaukikAn vA bhogAn prArthayate saMbAdhayati vA, // 1479 // athavA zabdasparzarasarUpagandhAnvA'bhilaSyati, kadA brahmacaryapoSadhaH pUrayiSyati tyAjitAH smo brahmacaryeNeti / avyApAre sAvadhAn vyApArayati kRtamakRtaM vA cintayati, evaM paJcAticArazuddho'nupAlanIyaH /
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1480 // 6.SaSThamadhyayanaM | pratyAkhyAnaH, sUtram 55(56) atithisNvibhaagvrtvidhiH| nyAyAgatAnAM pratiSedhamAha, kalpanIyAnAmudmAdidoSaparivarjitAnAmanenAkalpanIyAnAM niSedhamahA, annapAnAdInAM dravyANAm, AdigrahaNAdvastrapAtrauSadhabheSajAdiparigrahaH, anenApi hiraNyAdivyavacchedamAha, dezakAlazraddhAsatkArakramayuktaM tatra nAnAvrIhikodravakaGgagodhUmAdiniSpattibhAg dezaH subhikSadurbhikSAdiH kAlaH vizuddhazcittapariNAmaH zraddhA abhyutthAnAsanadAnavandanAnuvrajanAdiH satkAraH pAkasya peyAdiparipATyA pradAnaMkramaH, ebhirdezAdibhiryuktaM-samanvitam, anenApi vipakSavyavacchedamAha, parayA pradhAnayA bhaktyeti, anena phalaprAptau bhaktikRtamatizayamAha- AtmAnugrahabuddhyA na punaryatyanugrahabuddhyeti, tathAhiAtmaparAnugrahaparA eva yatayaH saMyatAmUlaguNottaraguNasampannA sAdhavastebhyo dAnamiti suutraakssraarthH|| ettha sAmAcArI-sAvageNa posadhaM pAreMteNa NiyamA sAdhUNamadAtuM Na pAreyavvaM, annadA puNa aniyamo- dAtuM vA pAreti pArito vA deitti, tamhA puvvaM sAdhUNaM dAtuM pacchA pAretavvaM, kadhaM?, jAdhe desakAlo tAdhe appaNo sarIrassa vibhUsaM kAuM sAdhupaDissayaM gaMtuM NimaMteti, bhikkhaM geNhadhatti, sAdhUNa vA paDivattI?, tAdhe aNNo paDalaM aNNo muhaNaMtayaM aNNo bhANaM paDileheti, mA aMtarAiyadosA ThaviMtagadosA ya bhavissaMti, so jati paDhamAe porusIe NimaMteti asthi NamokkArasahitAito to gejjhati, adhava Natthi Na gejjhati, taMvahitavvayaM hoti, jati ghaNaM lagejA tAdhe gejjhati saMcikkhAvijjati, jo vA ugghADAe porisie pAreti pAraNaitto Oatra sAmAcArI- zrAvakeNa poSadhaM pArayatA niyamAt sAdhubhyo'dattvA na pArayitavyaM anyadA punaraniyamaH dattvA vA pArayati pArayitvA vA dadAtIti, tasmAt pUrva sAdhubhyo dattvA pArayitavyam, kathaM?, yadA dezakAlastadA''tmanaH zarIrasya vibhUSAM kRtvA sAdhupratizrayaM gatvA nimantrayate bhikSAM gRhNIteti, sAdhUnAM kA pratipattiH?-8 tadA'nyaH paTalaM anyo mukhAnantakaM anyo bhAjanaM pratilikhati mA''ntarAyikA doSA bhUvan sthApanAdoSAzca, sa yadi prathamAyAM pauruSyAM nimantrayate asti namaskArasahitastadA gRhyate'tha ca nAsti na gRhyate tadvoDhavyaM bhavet, yadi ghanaM laget tadA gRhyate saMrakSyate, yo voddhATapauruSyAM pArayati pAraNavAnanyo // 1480 //
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1481 // aNNo vA tassa dijjati, pacchA teNa sAvageNa samagaM gammati, saMghADago vaccati, ego Na vaTTati pesituM, sAdhU purao sAvago 6.SaSThamadhyayanaM maggato, gharaMNeUNa AsaNeNa uvaNimaMtijati, jati NiviTThagA to laTThayaM, adha Na NivesaMti tadhAvi viNayo pautto, tAdhe pratyAkhyAna:, | sUtram bhattaM pANaM sayaM ceva deti, athavA bhANaM dhareti bhajjA deti, athavA ThitIo acchati jAva diNNaM, sAdhUvi sAvasesaM davvaM geNhati, pacchAkammaparihAraNaTThA, dAtUNa vaMdittuM visajjeti, visajjettA aNugacchati, pacchA sayaM bhuMjati, jaMca kira sAdhUNa atithi saMvibhAgaNa diNNaMtaMsAvageNa Na bhottavvaM, jati puNa sAdhUNatthi tAthe desakAlavelAe disAlogo kAtavvo, visuddhabhAveNa ciMtiyavvaM vrtvidhiH| jati sAdhuNo hotA to NitthArito hoMtotti vibhAsA / idamapi ca zikSApadavratamaticArarahitamanupAlanIyamiti, ata AhaatithisaMvibhAgasya- prAgnirUpitazabdArthasya zramaNopAsakenAmI paJcAticArA jJAtavyAH na samAcaritavyAH, tadyathAsacittanikSepaNaM sacitteSu-vrIhyAdiSu nikSepaNamannAderadAnabuddhyA mAtRsthAnataH, evaM sacittapidhAnaM sacittena phalAdinA pidhAnaMsthaganamiti samAsaH, bhAvanA prAgvat, kAlAtikrama iti kAlasyAtikramaH kAlAtikrama iti ucito yo bhikSAkAlaH sAdhUnAM tamatikramyAnAgataM vA bhuGkte'tikrAnte vA, tadA ca kiM tena labdhenApi kAlAtikrAntatvAt tasya, uktaM ca-kAle diNNassa padheyaNassa agyo Na tIrate kaauN| tasseva akAlapaNAmiyassa geNhatayA nntthi||1|| paravyapadeza ityAtmavyatirikto vA tasmai dIyate, pazcAttena zrAvakeNa samaM gamyate saMghATako vrajati eko na varttate preSitum, sAdhuH purataH zrAvakaH pRSThataH, gRhaM nItvA''sanena nimantrayati, yadi niviSTA 8 laSTa nAtha nivizanti tathApi vinayaH prayukto (bhavati), tadA bhaktaM pAnaM vA svayameva dadAti athavA bhAjanaM dhArayati bhAryA dadAti, athavA sthita eva tiSThati yAvaddattam,8 sAdhurapi sAvazeSaM dravyaM gRhNAti pazcAtkarmapariharaNArthAya, dattvA vanditvA visarjayati visRjyAnugacchati, pazcAt svayaM bhuGkte, yacca kila sAdhubhyo na dattaM na tacchrAvakeNa bhoktavyam, yadi punaH sAdhurnAsti tadA dezakAlavelAyAM digAlokaH karttavyaH, vizuddhabhAvena cintayitavyaM- yadi sAdhavo'bhaviSyan tadA nistArito'bhaviSyaditi vibhaassaa| 0 kAle dattasya praheNakasyA? na zakyate kartum / tasyaivAkAladattasya grAhakA na santi / / 1 / / // 1481 //
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1482 // 6.SaSThamadhyayana pratyAkhyAna:, sUtram 56(57) aNuvratakAlaH smyktvprtimaabhedaaH| yo'nyaH sa parastasya vyapadeza iti samAsaH, sAdhoH poSadhopavAsapAraNakAle bhikSAyai samupasthitasya prakaTamannAdi pazyataH zrAvako'bhidhatte- parakIyamidamiti, nAsmAkInamato na dadAmi, kiJcidyAcito vA'bhidhatte-vidyamAna evAmukasyedamasti, tatra gatvA mArgayata yUyamiti, mAtsaryaM iti yAcitaH kupyati sadapi na dadAti, paronnativaimanasyaM ca mAtsarya'miti, etena tAvad dramakeNa yAcitena dattaM kimahaM tato'pyUna iti mAtsaryAd dadAti, kaSAyakaluSitenaiva cittena dadato mAtsaryamiti, vyAkhyAtaM sAticAraM caturthaM zikSApadavratam, adhunA ityeSa shrmnnopaaskdhrmH| Aha-kAni punaraNuvratAdInAmitvarANi yAvatkathikAnIti?, atrocyate itthaM puNa samaNovAsagadhamme paMcANuvvayAI tinni guNavvayAI AvakahiyAiM cattAri sikkhAvayAI ittariyAI, eyassa puNo samaNovAsagadhammassa mUlavatthusammattaM, taMjahA- taMnisaggeNa vA abhigameNa vApaMcaaIyAravisuddhaM aNuvvayaguNavvayAiMca abhiggahA anne'vipaDimAdao visesakaraNajogA, apacchimA mAraNaMtiyAsalehaNAjhUsaNArAhaNayA, imIesamaNovAsaeNaM ime paJca0, taMjahAihalogAsaMsappaoge paralogAsaMsappaoge jIviyAsaMsappaoge maraNAsaMsappaoge kaambhogaasNsppoge||13||suutrm56||(57) atra punaH zramaNopAsakadharme punaH zabdo'vadhAraNArthaH, atraiva na zAkyAdizramaNopAsakadharme, samyaktvAbhAvenANuvratAdyabhAvAditi, vakSyati ca- ettha puNa samaNovAsagadhamme mUlavatthu saMmatta mityAdi, paJcANuvratAni pratipAditasvarUpANi trINi guNavratAni uktalakSaNAnyeva yAvatkathikAnI ti sakRdgRhItAni yAvajjIvamapi bhAvanIyAni, catvArIti saGkhyA zikSApadavratAnI ti zikSA- abhyAsastasya padAni-sthAnAni tAnyeva vratAni zikSApadavratAni, itvarANI ti tatra pratidivasAnuSTheye sAmAyikadezAvakAzike punaH punaruccArye iti bhAvanA, pauSadhopavAsAtithisaMvibhAgau tu pratiniyatadivasAnuSTheyau na pratidivasAcara // 1482 //
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6.SaSThamadhyayana zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1483 // pratyAkhyAna:, sUtram 56(57) aNuvratakAla: smyktvprtimaabhedaaH| NIyAviti / Aha- asya zramaNopAsakadharmasya kiM punarmUlavastviti?, atrocyate, samyaktvam, tathA cAha granthakAraHetassa puNo samaNovAsaga0 asya punaH zramaNopAsakadharmasya, punaHzabdo'vadhAraNArthaH asyaiva, zAkyAdizramaNopAsakadharme samyaktvAbhAvAt na mUlavastu samyaktvam, vasantyasminnaNuvratAdayo guNAstadbhAvabhAvitveneti vastu mUlabhUtaM dvArabhUtaM ca tad vastu ca mUlavastu, tathA coktaM- dvAraM mUlaM pratiSThAnamAdhAro bhAjanaM nidhiH| dviSaTkasyAsya dharmasya, samyaktvaM prikiirtitm||1|| samyaktvaM- prazamAdilakSaNam, uktaM ca- prazamasaMveganirvedAnukampAstikyAbhivyaktilakSaNaM samyaktva (tattvA0 bhASye a01 sU02) miti, kathaM punaridaM bhavatyata Aha- tannisageNa tat- vastubhUtaM samyaktvaM nisargeNa vA'dhigamena vA bhavatIti kriyA, tatra nisargaH- svabhAvaH adhigamastu yathAvasthitapadArthapariccheda iti, Aha-mithyAtvamohanIyakarmakSayopazamAderidaM bhavati kathamucyate nisargeNa vetyAdi?, ucyate, sa eva kSayopazamAdinisargAdhigamajanmeti na doSaH, uktaM ca-Usaradesa daDillayaM ca vijjhAi vaNadavo pappa / iya micchassa aNudaye uvasamasamma labhati jiivo||1|| jIvAdINamadhigamo micchattassa tu khyovsmbhaave| adhigamasamma jIvo pAvei visuddhapariNAmo // 2 // tti, alaM prasaGgena, iha bhavodadhau duSprApAM samyaktvAdibhAvaratnAvAptiM vijJAyopalabdhajinapravacanasAreNa zrAvakeNa nitarAmapramAdapareNAticAraparihAravatA bhavitavyamityasyArthasyoktasyaiva vizeSakhyApanAyAnuktazeSasya cAbhidhAnAyedamAha granthakAraH paJcAticAravisuddha mityAdi sUtram, idaM casamyaktvaM prAgnirUpitazaGkAdipaJcAticAravizuddhamanupAlanIyamiti zeSaH, tathA aNuvrataguNavratAni- prAgnirUpitasvarUpANi dRDhamaticArarahitAnyevAnu (r) USaradezaM dagdhaM ca vidhyAyati vanadavaH praapy| evaM mithyAtvasyAnudaye aupazamikasamyaktvaM labhate jiivH|| 1 // jIvAdInAmadhigamo mithyAtvasya kssyopshmbhaave| adhigamasamyaktvaM jIvaH prApnoti vishuddhprinnaamH|| 2 // // 148
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1484 // pAlanIyAni, tathA'bhigrahAH- kRtalocaghRtapradAnAdayaH zuddhA- bhaGgAdyaticArarahitA evAnupAlanIyAH, anye ca pratimAdayo / 6.SaSThamadhyayanaM vizeSakaraNayogAH samyakparipAlanIyAH, tatra pratimAH- pUrvoktAH saNavayasAmAiya ityAdinA granthena, AdizabdAdanityAdi- pratyAkhyAna:, sUtram bhAvanAparigrahaH, tathA apazcimA mAraNAntikI saMlekhanAjoSaNArAdhanA cAticArarahitA pAlanIyetyadhyAhAraH, tatraiva pazcimaivA-2 56(57) pazcimA maraNaM-prANatyAgalakSaNam, iha yadyapi pratikSaNamAvIcImaraNamasti tathA'pina tadgRhyate, kiMtarhi?, sarvAyuSkakSaya-8 aNuvratakAla: samyaktvalakSaNamiti maraNamevAnto maraNAntaH tatra bhavA mAraNAntikI bahvac (pUrvapadAt) iti ThaJ (pA04-4-64) saMlikhyate'nayA prtimaabhedaaH| zarIrakaSAyAdIti saMlekhanA- tapovizeSalakSaNA tasyAH joSaNaM- sevanaM tasyArAdhanA- akhaNDakAlasya karaNamityarthaH, cazabdaH smuccyaarthH| ettha sAmAcArI- AsevitagihidhammeNa kila sAvageNa pacchA NikkhamitavvaM, evaM sAvagadhammo ujjamito hoti,Na sakkati tAdhe bhattapaccakkhANakAle saMthArasamaNeNa hotavvaMti vibhaasaa| Aha uktaM-'apazcimAmAraNAntikI saMlekhanAjhoSaNA''rAdhanA''ticArarahitA samyak pAlanIyeti vAkyazeSaH, atha ke punarasyA aticArA iti tAnupadarzayannAhaimIe samaNovAsaeNaM0 asyA- anantaroditasaMlekhanAsevanArAdhanAyAH zramaNopAsakenAmI paJcAticArA jJAtavyAH na samAcaritavyAH, tadyathA- ihalokAzaMsAprayogaH, ihaloko- manuSyalokastasminnAzaMsA-abhilASastasyAH prayoga iti samAsaH OM zreSThI syAmamAtyo veti, evaMparalokAzaMsAprayogaH paraloke-devaloke, evaM jIvitAzaMsAprayogaH, jIvitaM-prANadhAraNaMtatrAbhilASaprayoga:- yadibahukAlaM jIveyamiti, iyaMca vastramAlyapustakavAcanAdipUjAdarzanAt bahuparivAradarzanAcca, lokazlAghAzravaNA0 atra sAmAcArI- AsevitagRhidharmeNa kila zrAvakena pazcAnniSkrAntavyam, evaM zrAvakadharmo bhavatyudyataH, na zaknoti tadA bhaktapratyAkhyAnakAle saMstArazramaNena bhavitavyam, vibhaassaa| // 1484 //
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1485 // 6.SaSThamadhyayana pratyAkhyAna:, niyuktiH 1563-65 pratyAkhyAna bhedAH caivaM manyate- jIvitameva zreyaH pratyAkhyAtAzanasyApi, yata evaMvidhA maduddezeneyaM vibhUtirvidyata iti, maraNAzaMsAprayogaH na kazcittaM pratipannAnazanaM gaveSayati na saparyayA''driyate naiva kazcit zlAghate, tatastasyaivaMvidhazcittapariNAmo jAyate-yadi zIghra mriye'hamapuNyakarmeti, bhogAzaMsAprayogaH janmAntare cakravartI syAm vAsudevo mahAmaNDalikaH shubhruupvaanityaadi| uktaH zrAvakadharmaH, vyAkhyAtaMsaprabhedaM dezottaraguNapratyAkhyAnam, adhunA sarvottaraguNapratyAkhyAnamucyate, tatreyaM gAthA-paccakkhANaM' gaahaa| athavA dezottaraguNapratyAkhyAnaM zrAvakANAmeva bhavatIti tadadhikAra evoktam, sarvottaraguNapratyAkhyAnaM tu lezata ubhayasAdhAraNamapItyatastadabhidhitsayA''ha ni0- paccakkhANaM uttaraguNesukhamaNAiyaM aNegavihaM / teNa ya ihayaM pagayaM taMpi ya iNamo dasavihaM tu // 1563 // ni0- aNAgayamaikvaMtaM koddiyshiaNniaNttiaNcev|saagaarmnnaagaarNprimaannkddN niravasesaM // 1564 // ni0-saMkeyaM ceva addhAe, paccakkhANaM tu dasavihaM / sayamevaNupAlaNiyaM, dANuvaesejaha samAhI // 1565 / / pratyAkhyAnaM prAgnirUpitazabdArtham, uttaraguNeSu uttaraguNaviSayaM prakaraNAt sAdhUnAM tAvadidamiti-kSapaNAdi, kSapaNagrahaNAcaturthAdiparigrahaH, AdigrahaNAdvicitrAbhigrahaparigrahaH, anekavidha mityanekaprakAram, prakArazca vakSyamANastenAnekavidhena, cazabdAduktalakSaNena ca, 'atre'ti sAmAnyenottaraguNapratyAkhyAnanirUpaNAdhikAre, athavA cazabdasyaivakArArthatvAt tenaiva, 'atre'ti sarvottaraguNapratyAkhyAnaprakrame prakRtaM- upayogo'dhikAra iti paryAyastadapi cedaM dazavidhaM tu- mUlApekSayA dazavidhaM dazaprakArakameveti gaathaarthH|| 1563 / / adhunA dazavidhamevopanyasyannAha- aNAgataM0 gAthA, anAgatakaraNAdanAgatam, paryuSaNAdAvAcAryAdivaiyAvRttyakaraNAntarAyasadbhAvAdArata eva tattapaHkaraNamityarthaH, evamatikrAntakaraNAdatikrAntam, bhAvanA // 1485 //
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASya| zrIhAri0 vRttiyutam | bhAga-4 // 1486 // prAgvat / koTisahita miti koTIbhyAM sahitaM koTisahitaM-militobhayapratyAkhyAnakoTi, caturthAdikaraNamevetyarthaH, niyantrita 6.SaSThamadhyayanaM caiva nitarAM yantritaM niyantritaM pratijJAtadinAdau glAnAdyantarAyabhAve'pi niyamAt karttavyamiti hRdayam, sAkAraM Akriyanta pratyAkhyAnaH, niyuktiH ityAkArA:- pratyAkhyAnApavAdahetavo'nAbhogAdayaH sahAkAraiH sAkAram, tathA'vidyamAnAkAramanAkAram, parimANakRta miti 1566-67 dattyAdikRtaparimANamiti bhAvanA niravazeSa miti samagrAzanAdiviSaya iti gAthArthaH / / 1564 // saGketaM caive ti ketaM-cihna- anAgataM paryuSaNAmaGgaSThAdi saha ketena saGketaM sacihnamityarthaH, addhA yatti kAlAkhyA, addhAmAzritya pauruSyAdikAlamAnamapItyarthaH, pratyAkhyAnaM / ditpH| tu dazavidhaM pratyAkhyAnazabdaH sarvatrAnAgatAdau sambadhyate, tuzabdasyaivakArArthatvAd vyavahitopanyAsAd dazavidhameva, iha copAdhibhedAt spaSTa eva bheda iti na paunaruktyamAzaGkanIyamiti / Aha- idaM pratyAkhyAnaM prANAtipAtAdipratyAkhyAnavat / kiM tAvat svayamakaraNAdibhedabhinnamanupAlanIyaM AhozvidanyathA?, anyathaivetyAha- svayamevAnupAlanIyam, na punaranyakAraNe anumatau vA niSedha iti, Aha ca- dANuvadese jadha samAdhi tti anyAhAradAne yatipradAnopadeze ca 'yathA samAdhiH' yathA samAdhAnamAtmano'pyapIDayA pravartitavyamiti vAkyazeSaH, uktaMca-bhAvitajiNavayaNANaM mamattarahiyANa Natthi hu viseso| appANaMmi paraMmi ya to vaje piiddmubhovi||1||tti gaathaarthH||1565||saamprtmnntropnystdshvidhprtyaakhyaanaadybhedaavyvaarthaabhidhitsyaa''h ni0- hohI pallosavaNA mama ya tayA aMtarAiyaM hujjA / guruveyAvacceNaM tavassigelannayAe vA // 1566 // ni0-sodAi tavokammaM paDivajetaM aNAgaekAle / evaM paccakkhANaM aNAgaya hoi nAyavvaM // 1567 // ObhAvitajinavacanAnAM mamatvarahitAnAM nAstyeva vishessH| Atmani parasmiMzca tato varjayet pIDAmubhayorapi / / 1 // // 1486 //
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1487 // bhaviSyati paryuSaNA mama ca tadA antarAyaM bhavet, kena hetunetyata Aha- guruvaiyAvRttyena tapasviglAnatayA vetyupalakSaNamidamiti 6.SaSThamadhyayana gAthAsamAsArthaH // 1566 // sa idAnIM tapaH karma pratipadyeta tadanAgatakAle tatpratyAkhyAnamevambhUtamanAgatakaraNAdanAgataM jJAtavyaM pratyAkhyAnaH, niyuktiH bhavatIti gaathaarthH||1567|| imo puNa ettha bhAvattho- aNAgataM paccakkhANaM,jadhA aNAgataM tavaM karejA, paccosavaNAgahaNaM 1566-67 ettha vikiTTha kIrati, savvajahanno aTThamaMjadhA pajosavaNAe, tathA cAtummAsie chaTuM pakkhie abbhattaTuM aNNesu ya NhANA- anAgataM NujANAdisu tahiM mamaM aMtarAiyaM hojA, gurU- AyariyA tesiM kAtavvaM, te kiM Na kareMti?, asahU hojjA, athavA aNNA paryuSaNA ditpH| kAi ANattigA hojjA kAyavviyA gAmaMtarAdisehassa vA ANeyavvaMsarIraveyAvaDiyAvA, tAdheso uvavAsaMkareti guruveyAvaccaM caNa sakketi, jo aNNo doNhavi samattho so karetu, jo vA aNNo samattho uvavAsassa so kareti Nasthi Na vA labhejA na yANeja vA vidhiM tAdhe soceva puvvaM uvavAsaMkAtUNaM pacchA taddivasaM bhujejjA, tavasI NAma khamao tassa kAtavvaM hojjA, kiM tadA Na kareti?, so tIraM patto pajjosavaNA ussAritA, asahutte vA sayaM pArAvito, tAdhe sayaM hiMDetuM samattho jANi abbhAse tattha vaccau, Natthi Na lahati sesaMjathA gurUNaM vibhAsA, gelaNNaM-jANatijathA tahiM divase asaha hoti, vijeNa vA bhAsitaM (r)ayaM punaratra bhAvArthaH-anAgataM pratyAkhyAnaM yathA'nAgataM tapaH kuryAt, paryuSaNAgrahaNamatra vikRSTaM kriyate, sarvajaghanyamaSTamaM yathA paryuSaNAyAm, tathA caturmAsyAM SaSThaM / pAkSike'bhaktArtham, anyeSu vA snAnAnuyAnAdiSu tadA mamAntarAyikaM bhaviSyati, guravaH- AcAryAsteSAM karttavyam, te kiM na kurvanti?, asahiSNavo vA syuH, athavA anyA vA kAcidAjJaptiH karttavyA bhavet grAmAntaragamanAdikA zaikSakasya vA''netavyaM zarIravaiyAvRttyaM vA, tadA sa upavAsaM karoti guruvaiyAvRttyaM ca na zaknoti, yo'nyo dvayorapi samarthaH sa karotu, anyo vA yaH samartha upavAsAya sa karoti nAsti na vA labheta na jAnIyAdvA vidhiM tadA sa caivopavAsaM pUrvaM kRtvA pazcAt tad (parva) divase. // 1487 // bhuJjIta, tapasvI nAma kSapakastasya kartavyaM bhavet kiM tadA na karoti?, sa tIraM prApta: paryuSaNA utsAritA, asahiSNutvAdvA svayaM pAritavAn, tadA svayaM hiNDituM samartho yAni samIpe tatra vrajatu, nAsti na labhate zeSaM yathA gurUNAM vibhASA, glAnatvaM- jAnAti yathA tatra divase'sahiSNurbhavati, vaidyena vA bhASitaM -
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6.SaSThamadhyayana pratyAkhyAna:, niyuktiH 1568-73 atikraantaadi| zrIAvazyaka | amugaM divasaM kIrahiti, athavA sayaM ceva so gaMDarogAdIhiM tehiM divasehiM asahU bhavatitti, sesavibhAsA jathA gurummi, niyukti- kAraNA kulagaNasaMghe Ayariyagacche vA tathaiva vibhAsA, pacchA so aNAgatakAle kAUNaM pacchA sojemejA pajosavaNAtisu, bhASyazrIhAri0 tassa jAkira NijjarA pajjosavaNAdIhi taheva sA aNAgate kAle bhavati / gatamanAgatadvAram, adhunAtikrAntadvArAvayavArthavRttiyutam pratipAdanAyAhabhAga-4 ni0- pajosavaNAi tavaM jo khalu na karei kaarnnjjaae| guruveyAvacceNaM tavassigelannayAe vA // 1568 // // 1488 // ni0-so dAi tavokamma paDivajjaitaM aicchie kAle / evaM paccakkhANaM aikaMtaM hoinAyavvaM // 1569 / / ni0- paTThavaNao adivaso paccakkhANassa niTThavaNao |jhiyN samiti dunnivitaM bhannai koDisahiyaM tu / / 1570 // ni0-mAse 2 atavo amugo amuge diNaMmi evio| haTTeNa gilANeNa va kAyavvo jAva uusaaso||1571 // ni0- eyaM paJcakkhANaM niyaMTiyaM dhIrapurisapannattaM / jaMgiNhaMta'NagArA aNissi(bbhi) appA apaDibaddhA / / 1572 / ni0- caudasapuvvI jiNakappiesu paDhamaMmi ceva sNghynne| eyaM vicchinnaM khalu therAvi tayA karesI ya / / 1573 // paryuSaNAyAM tapo yaH khalu na karoti kAraNajAte sati, tadeva darzayati guruvaiyAvRttyena tapasviglAnatayA veti gaathaasmaasaarthH|| 1568||s idAnIM tapaHkarma pratipadyate tadatikrAnte kAle etat pratyAkhyAnaM- evaMvidhamatikrAntakaraNAdatikrAntaM bhavati jJAtavyamiti 8 amuSmin divase kariSyate, athavA svayameva sa gaNDarogAdibhisteSu divaseSu asahiSNurbhAvIti, zeSavibhASA yathA gurau, kAraNAt kulagaNasaGkeSu AcArye gacche vA tathaiva vibhASA, pazcAtso'nAgatakAle kRtvA pazcAt sa jemet paryuSaNAdiSu, tasya yA kila nirjarA paryuSaNAdibhistathaiva sA'nAgate kAle bhvti| 8 // 1488 //
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 | // 1489 // gAthAsamAsArthaH // 1569 // bhAvattho puNa pajjosavaNAe tavaM tehiMceva kAraNehiM na karei, jo vAna samattho uvavAsassa guru 6.SaSThamadhyayana tavassigilANakAraNehiMso atite kareti, tathaiva vibhaasaa| vyAkhyAtamatikrAntadvAram, adhunA koTIsahitadvAraM vivRNvannAha- pratyAkhyAna:, niyuktiH prasthApakazca-prArambhakazca divasaH pratyAkhyAnasya niSThApakazca- samAptidivasazca yatra- pratyAkhyAne samiti tti milataH dvAvapi |1568-73 paryantau tadbhaNyate koTIsahitamiti gaathaasmaasaarthH||1570|| bhAvatthopuNa jattha paccakkhANassa koNo koNo ya milati, atikathaM?- gose Avassae abhattaTTho gahito ahorattaM acchiUNa pacchA puNaravi abhattaTuM kareti, bitiyassa paTThavaNA paDhamassa kraantaadi| niTThavaNA, ete do'vi koNA egaTThA militA, aTThamAdisu duhato koDisahitaM jo carimadivase tassavi egA koDI, evaM AyaMbilanivvItiyaegAsaNA egaTThANagANivi, athavA imo aNNo vihI- abhattaTuM kataM AyaMbileNa pAritaM, puNaravi abhattaTuM kareti AyaMbilaMca, evaM egAsaNagAdIhivi saMjogo kAtavvo, NivvItigAdisusavvesusarisesu visarisesuya |gtN koTisahitadvAram, idAnIM niyantritadvAraM nyakSeNa nirUpayannAha- mAse 2 ca tapaH amukaM amuke- amukadivase etAvat SaSThAdi / hRSTena- nIrujena glAnena vA- anIrujena karttavyaM yAvaducchAso yAvadAyuriti gAthAsamAsArthaH / / 1571 // etat pratyAkhyAnamuktasvarUpaM niyantritaM dhIrapuruSaprajJaptaM- tIrthakaragaNadharaprarUpitaM yad gRhNanti-pratipadyante anagArA- sAdhavaH anibhRtAtmAnaH ObhAvArthaH punaH paryuSaNAyAM tapastaireva kAraNairna karoti, yo vA na samartha upavAsAya gurutapasviglAnakAraNaiH so'tikrAnte karoti, tathaiva vibhaassaa| 0 bhAvArthaH punaryatra pratyAkhyAnasya koNaH koNazca milataH, kathaM?, pratyUSe Avazyake'bhaktArtho gRhItaH ahorAtraM sthitvA pazcAt punarapi abhaktArthaM karoti, dvitIyasya prasthApanA prathamasya niSThApanA, etau dvAvapi koNI ekatra militau, aSTamAdiSu dvidhAtaH koTIsahitaM yazcaramadivasaH (sa)tasyApyekA koTI, evamAcAmAmlanirvikRti-8 kaikAsanaikasthAnakAnyapi, athavA'yamanyo vidhi:- abhaktArthaH kRta AcAmAmlena pArayati, punarapyabhaktArthaM karoti AcAmAmlaM ca, evaM ekAsanAdibhirapi saMyogaH karttavyaH, nirvikRtyAdiSu sarveSu sadRzeSu visadRzeSu c| // 1489 //
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1490 // 6.SaSThamadhyayana pratyAkhyAna:, niyuktiH 1574 HIGOR prtyaakhyaanm| anidAnA apratibaddhAH kSetrAdiSviti gAthAsamAsArthaH // 1572 // idaM cAdhikRtapratyAkhyAnaM na sarvakAlameva kriyate, kiM tarhi?, caturdazapUrvijinakalpikeSu prathama eva vajraRSabhanArAcasaMhanane, (adhunA tu) etad vyavachinnameva, Aha-tadA punaH kiM sarva eva sthavirAdayaH kRtavantaH AhozvijinakalpikAdaya eveti?, ucyate, sarva eva, tathA cAha- sthavirA api tathA(dA) caturdazapUrvyAdikAle, apizabdAdanye ca kRtavanta iti gAthAsamAsArthaH // 1573 // bhAvattho puNa niyaMTitaM NAma NiyamitaM, jathA ettha kAyavvaM, athavA'cchiNNaM jathA ettha avassaM kAyavvaMti, mAse 2 amugehiM divasehiM catutthAdi chaTThAdi aTThamAdi evatio chaTeNa aTThameNa vA, haTTho tAva kareti ceva, jati gilANo havati tathAvi kareti ceva, Navari UsAsadharo, etaM ca paccakkhANaM paDhamasaMghataNI apaDibaddhA aNissitA ittha ya parattha ya, avadhAraNaM mama asamatthassa aNNo kAhiti, evaM sarIrae appaDibaddhA aNNissitA kuvvaMti, etaM puNa coddasapuvvIsu paDhamasaMghataNeNa jiNakappeNa ya samaM vocchiNNaM, tamhi puNa kAle AyariyapajjaMtA therA tadA kareMtA Asatti / vyAkhyAtaM niyantritadvAram, sAmprataM sAkAradvAraM vyAcikhyAsurAha___ni0- mayaharagAgArehiM annatthavi kAraNaMmi jAyaMmi / jo bhattapariccAyaM karei sAgArakaDameyaM // 1574 // ayaM ca mahAnayaMca mahAn anayoratizayena mahAn mahattaraH, Akriyanta ityAkArAH,prabhUtaivaMvidhAkArasattAkhyApanArthaM bahu ObhAvArthaH punarniyantritaM nAma niyamitaM yathA'tra karttavyam, athavA'cchinnaM yathA'trAvazyaM karttavyamiti, mAse 2 amuSmin divase caturthAdi SaSThAdi aSTamAdi * etAvat, SaSThenASTamena vA, hRSTastAvat karotyeva, yadi glAno bhavati tathApi karotyeva, paraM ucchAsadharaH, etacca pratyAkhyAnaM prathamasaMhananino'pratibaddhA anizritAH, atra cAmutra ca, avadhAraNaM mamAsamarthasyAnyaH kariSyati, evaM zarIre'pratibaddhA anizritAH kurvanti, etat punazcaturdazapUrvibhiH prathamasaMhananena jinakalpena ca samaM vyavacchinnam, tasmin punaH kAle AcAryA jinakalpikAH sthavirAstadA kurvanta Asan / // 1490 //
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1491 // vacanamato mahattarAkArairhetubhUtairanyatra vA- anyasmiMzcAnAbhogAdau kAraNajAte sati bhujikriyAM kariSye'hamityevaM yo bhaktapari 6.SaSThamadhyayana tyAgaM karoti sAgArakRtametaditi gaathaarthH|| 1574 // avayavattho puNa saha AgArehiM sAgAraM, AgArA uvari suttANugame pratyAkhyAnaH, bhaNNihiMti, tattha mahattarAgArehi- mahallapayoyaNehi, teNa abhattaTTho paccakkhAto tAthe AyariehiM bhaNNati- amugaM gAma niyuktiH 1575 gaMtavvaM, teNa niveiyaM jathA mama ajja abbhattaTTho, jati tAva samattho karetu jAtu ya, Na tarati aNNo bhattaTThito abhattaTThio vA niraakaarm| jo tarati so vaccatu, Natthi aNNo tassa vA kajjassa asamattho tAthe tassa ceva abhattaTThiyassa gurU visajjayanti, erisassataM jemaMtassa aNabhilAsassa abhattaTTitaNijjarAjA sA se bhavati guruNioeNa, evaM ussUralaMbhevi viNassati accaMtaM, vibhAsA, jati thovaMtAthe jeNamokAraittA porusiittA vA tesiM visajjejA jeNa vApAraNaittA je vA asaha vibhAsA, evaM gilANakanjesu aNNatare vA kAraNe kulagaNasaMghakajjAdivibhAsA, evaM jo bhattapariccAgaM kareti sAgArakaDameti / gataM sAkAradvAram, idAnIM nirAkAradvAraM vyAcikhyAsurAha ni0-nijAyakAraNaMmI mayaharagAno karaMti aagaarN| kaMtAravittidubbhikkhayAi eyaM nirAgAraM // 1575 // O avayavArthaH punaH sahAkAraiH sAkAram, AkArA upari sUtrAnugame bhaNiSyante, tatra mahattarAkAraiH- mahatprayojanaiH, tenAbhaktArthaH pratyAkhyAtaH tadA''cAryabhaNyateamukaM grAmaM gantavyam, tena niveditaM yathA mamAdyAbhaktArthaH, yadi tAvatsamarthaH karotu yAtu ca, na zaknoti anyo bhaktArtho'bhaktArtho vA yaH zaknoti sa vrajatu, nAstyanyastasya 8 * vA kAryasya 'samarthaH tadA tamevAbhaktArthikaM guravo visRjanti, IdRzasya taM jemato'nabhilASasyAbhaktArthanirjarA yA sA tasya bhavati guruniyogena, evamutsUralAbhe'pi vinazyati atyantaM vibhASA, yadi stokaM tadA ye namaskArasahitakAH pauruSIyA vA teSAM visarjayet ye na vA pAraNavanto ye vA'sahiSNavaHvibhASAH, evaM glAnakAryeSu anyatarasmin vA kArye kulagaNasaMghakAryAdivibhASA, evaM yo bhaktaparityAgaM karoti sAkArakRtametat / // 1491 //
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1492 // nizcayena yAtaM- apagataM kAraNaM-prayojanaM yasminnasau niryAtakAraNastasmin sAdhau mahattarAH-prayojanavizeSAstatphalA 6.SaSThamadhyayana bhAvAnna kurvantyAkArAn kAryAbhAvAdityarthaH, kva?- kAntAravRttau durbhikSatAyAM ca- durbhikSabhAve ceti bhAvaH, atra yat pratyAkhyAna:, niyuktiH kriyate tadevaMbhUtaM pratyAkhyAnaM nirAkAramiti gAthArthaH // 1575 // bhAvattho puNa NijjAtakAraNassa tassa jadhA Natthi ettha va 1576 kiMcivi vitti tAhe mahattaragAdi AgAreNa kareti, aNAbhogasahasakkAre kareja kiM nimittaM?, kaTuM vA aMguliM vA mudhe chuheja | dattyAdibhiH aNAbhogeNaM sahasA vA, teNa do AgArA kajaMti, taM kahiM hojA?, kaMtAre jathA siNapallimAdIsu, kaMtAresu vittINa lahati, kRtapari maannm| paDiNIeNa vA paDisiddha hojA, dubbhikkhaM vA vaTTai hiMDaMtassaviNa labbhati, athavA jANati jathA Na jIvAmitti tAthe NirAgAraM paccakkhAti / vyAkhyAtamanAkAradvAram, adhunA kRtaparimANadvAramadhikRtyAha ni0- dattIhi ukavalehi va gharehiM bhikkhAhiM ahava davvehiM / jo bhattapariccAyaM karei parimANakaDameyaM // 1576 // dattIbhirvA kavalairvA gRhairbhikSAbhirathavA dravyaiH-odanAdibhirAhArAyAmitamAnairyo bhaktaparityAgaM karoti parimANakaDametaM-ti kRtprimaannmetditigaathaasmaasaarthH||1576|| avayavattho puNa dattIhiM ajja mae egA dattI do vA 3-4-5 dattI, kiMvA dattIe parimANaM?, vaccagapi (sitthagaMpi) ekkasiM chubbhati egA dattI, DovaliyaMpi jatiyAovArAto papphoDeti tAvatiyAo ObhAvArthaH punarniryAtakAraNasya tasya yathA nAsti atra kAcidvRttiH tadA mahattarAdInAkArAn na karoti, anAbhogasahasAkArau kuryAt, kiMnimittaM?, kASThaM vA'GguliM vA mukhe kSipet anAbhogena sahasA vA, tena dvAvAkArau kriyete, tat kva bhavet?, kAntAre yathA zaNapallyAdiSu, kAntAreSu vRttiM na labhate, pratyanIkena vA pratiSiddhaM bhavet, durbhikSaM vA vartate hiMDamAnenApi na labhyate, athavA jAnAti yathA na jIviSyAmIti tadA nirAkAra pratyAkhyAti / 0 avayavArthaH punardattibhiH adya mayA ekA dattirdva vA 3-8 4-5 dattayaH, kiM vA datteH parimANaM?, sikthakamapyekazaH kSipati ekA dattiH darvImapi yAvato vArAn prasphoTayati tAvatyastA - // 1492 //
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1493 / / tAo dattIo, evaM kavale ekkeNa 2 jAva battIsaMdohi UNiyA kavalehi, gharehiegAdiehiM 234 / bhikkhAo egAdiyAo 6.SaSThamadhyayana 234, davvaM amugaM odaNe khajjagavihI vA AyaMbilaM vA amugaM vA kusaNaM evmaadivibhaasaa| gataM kRtapariNAmadvAram, pratyAkhyAnaH, niyuktiH adhunA niravazeSadvArAvayavArtha abhidhAtukAma Aha |1577 ni0-savvaM asaNaMsavvaM paanngNsvvkhjjbhujvihN| vosirai savvabhAveNa evaM bhaNiyaM niravasesaM // 1577 // nirvshessm| sarvamazanaM sarvaM vA pAnakaM sarvakhAdyabhojyaM- vividhaM khAdyaprakAraM bhojyaprakAraM ca vyutsRjati- parityajati sarvabhAvena | niyuktiH |1578 sarvaprakAreNa bhaNitametanniravazeSaM tIrthakaragaNadharairiti gaathaasmaasaarthH|| 1577 // vittharattho puNa jo bhoaNassa sattara | aGgaSThAdividhassa vosirati pANagassa aNegavidhassa khaMDapANamAdiyassa khAimassa aMbAiyassa sAdimaM aNegavidhaM madhumAdi etaM | prtyaakhyaanm| savvaM jAva vosirati etaM NiravasesaM / gataM niravazeSadvAram, idAnIM saGketadvAravistarArthapratipAdanAyAha ni0- aNgutttthmutttthigNtthiighrseussaasthibugjoikkhe| bhaNiyaM sakeyameyaM dhIrehiM annNtnaanniihiN||1578 // aGguSThazca muSTizcetyAdidvandvaH aGguSThamuSTigranthigRhasvedocchAsastibukajyotiSkAn tAn cihnaM kRtvA yat kriyate pratyAkhyAnaM tat bhaNitaM- uktaM saGketametat, kaiH?-dhIraiH- anantajJAnibhiriti gaathaasmaasaarthH||1578 // avayavattho puNa ketaM nAma ciMdhaM, saha ketena saGketam, sacihnamityarthaH, sAdhU sAvago vA puNNevi paccakkhANe kiMci ciNhaM abhigiNhati, jAva evaM dattayaH, evaM kavale ekena yAvat dvAtriMzatA dvAbhyAmUnA kavalAbhyAm, gRhairekAdibhiH bhikSA ekAdikAH 234, dravyamamukamodanaH khAdyakavidhirvA AcAmAmlaM vA amukaM vA dvidalaM evamAdi vibhaassaa| 0 vistarArthaH punaryo bhojanaM saptadazavidhaM vyutsRjati pAnIyamanekavidhaM khaNDApAnIyAdi khAdyamAnAdi svAdyamanekavidhaM madhvAdi 8 etat sarvaM yAvadvyutsRjati etat nirvshessm| 0 avayavArthaH punaH ketaM nAma cihna sAdhuH zrAvako vA pUrNe'pi pratyAkhyAne kiJcicihna abhigRhNAti yAvadevaM 7 // 1493 //
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1494 // 6.SaSThamadhyayanaM pratyAkhyAna:, niyuktiH 1579 anggusstthaadiprtyaakhyaanm| tAvAdhaMNa jimemitti, tANimANi cihnAni, aMguTThamuTTigaMThigharaseUsAsathibugadIvatANi, tattha tAva sAvagoporusIpaccakkhAito tAthe chettaM gato, ghare vA ThitoNa tAva jemeti, tAthe Na kira vaTTati apaccakkhANassa acchituM, tadA aMguTThaciMdhaM kareti, jAvaNa muyAmi tAva na jememitti, jAva vA gaMThiMNa muyAmi, jAva gharaM Na pavisAmi, jAva seo Na Nassati jAva vA evatiyA ussAsA pANiyamaMcitAe vA jAva ettiyA thibugA ussAbiMdUthibugA vA, jAva esa dIvago jalati tAva ahaMNa bhuMjAmitti, na kevalaM bhatte aNNesuvi abhiggahavisesesusaMketaM bhavati, evaM tAva sAvayassa, sAdhussavi puNNe paccakkhANe kiM apaJcakkhANI acchau? tamhA teNavi kAtavvaM saGketamiti / vyAkhyAtaM saGketadvAram, sAmpratamaddhAdvArapratipipAdayiSayAha ni0- addhA paJcakkhANaM jaMtaM kAlappamANacheeNaM / purimaDaporisIe muhuttmaasddhmaasehiN||1579 // addhA- kAle pratyAkhyAnaM yat kAlapramANacchedena bhavati, purimArddhapauruSIbhyAM muhUrtamAsArddhamAsairiti gAthAsaGgepArthaH // 1579 // avayavattho puNa addhANAma kAlo kAlojassa parimANaMtaM kAleNAvabaddhaM kAliyapaccakkhANaM, taMjathA- NamokkAra porisi purimaDDaekAsaNaga addhamAsamAsaM, cazabdena doNNi divasA mAsA vA jAva chammAsitti paccakkhANaM, etaM addhaapcckkhaannN| - tAvadahaM na jemAmi, tAnImAni cihnAni aGguSThaH muSTinthiha svedabindurucchAsAH stibuko dIpaH, tatra tAvat zrAvakaH pauruSIpratyAkhyAnavAn tadA kSetraM gataH gRhaM vA sthitaH na tAvat jemati, tadA kila na varttate'pratyAkhyAnena sthAtum, tadA aGguSThacihna karoti yAvanna muJcAmi tAvanna jemAmi yAvadvA granthiM na muJcAmi yAvadvA gRhaM na pravizAmi yAvadvA svedo na nazyati yAvadvA etAvanta uchAsAH pAnIyamazcikAyAM vA yAvadetAvantaH stibukA avazyAyabindavo vA yAvadeSa dIpako jvalati tAvadaha na bhuJje, na kevalaM bhakte'nyeSvapi abhigrahavizeSeSu saMketaM bhavati, evaM tAvat zrAvakasya, sAdhorapi pUrNe pratyAkhyAne kimapratyAkhyAnI tiSThatu? tasmAt tenApi karttavyaM sNketmiti| 0 avayavArthaH punaH addhA nAma kAlaH, kAlo yasya parimANaM tat kAlenAvabaddhaM kAlikaM pratyAkhyAnam, tadyathA- namaskArasahitaM pauruSI pUrvArdhaMkAzanArdhamAsamAsAni cazabdena dvau divasau mAsau vA yAvat SaNmAsAH iti pratyAkhyAnam, etadaddhApratyAkhyAnam / // 1494 //
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1495 // 6.SaSThamadhyayanaM pratyAkhyAna:, niyuktiH 1580-85 pratyAkhyAnazuddhiH / gatamaddhApratyAkhyAnam, idAnIM upasaMharannAha- (graM021500) ni0- bhaNiyaM dasavihameyaM paccakkhANaM gurUvaeseNaM / kayapaccakkhANavihiM itto vucchaM samAseNaM // 1580 // ni0- Aha jaha jIvaghAe paccakkhAe na kArae annaM / bhaMgabhayA'saNadANe dhuva kAravaNe ya naNu dose // 1581 // ni-nokayapaccakkhANo, AyariyAINa dijja asnnaaii| na ya viraIpAlaNAoveyAvaccaM pahANayaraM // 1582 / / ni0- notivihaMtiviheNaM paccakkhai annadANakAravaNaM / suddhassa tao muNiNo na hoi tabbhaMgaheutti // 1583 // ni0- sayamevaNupAlaNiyaMdANuvaesoya neha pddisiddho| tA dijja uvaisijja va jahA samAhIi annesiM // 1584 // ni0- kayapaccakkhANo'vi ya AyariyagilANabAlavuDDANaM / dijjAsaNAi saMte lAbhe kayavIriyAyAro // 1585 // N bhaNitaM dazavidhametat pratyAkhyAnaM gurUpadezena, kRtaM pratyAkhyAnaM yena sa tathAvidhastasya vidhistaM ataH UrddhaM vakSye samAsena saGkepeNeti gAthArthaH ||1580||prtyaakhyaanaadhikaar evAha paraH, kimAha?- yathA jIvaghAte- prANAtipAte pratyAkhyAte satyaso pratyAkhyAtA na kArayatyanyamiti-na kArayati jIvaghAtaM anyaprANinamiti, kutaH?- bhaGgabhayAt- pratyAkhyAnabhaGgabhayAdityartha, bhAvArthaH- azyata ityazanaM- odanAdi tasya dAnaM-azanadAnaM tasminnazanadAne, azanazabdaH pAnAdyupalakSaNArthaH tatazcaitaduktaM bhavati-kRtapratyAkhyAnasya sataH anyasmai azanAdidAne dhruvaM kAraNamiti- avazyaM bhujikriyAkAraNam, azanAdilAbhesati bhokturbhujikriyAsadbhAvAt, tataH kimiti cet, nanudoSaH-pratyAkhyAnabhaGgadoSa iti gAthArthaH // 1581||at:no kayapaccakkhANo AyariyAINa dijja asaNAI yatazcaivamataH na kRtapratyAkhyAnaH pumAnAcAryAdibhya AdizabdAdupAdhyAyatapasvizaikSakaglAnavRddhAdiparigrahaH dadyAt, kiM?- azanAdi, syAdetad- dadato vaiyAvRtyalAbha ityata Aha- na ca viratipAlanAd // 1495 //
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1496 // 6.SaSThamadhyayana pratyAkhyAnaH, niyuktiH 1580-85 pratyAkhyAnazuddhiH / vaiyyAvRtyaM pradhAnataramataH satyapica lAbhe kiM teneti gaathaarthH||1582|| evaM vineyajanahitAya parAbhiprAyamAzaGkaya gururAhana trividhaMkaraNakAraNAnumatibhedabhinnaM trividhena manovAkkAyayogatrayeNa pratyAkhyAti pratyAcaSTeprakrAntamazanAdi ato'nabhyupagatopAlambhazcodakamate, yatazcaivaM anyasmaidAnamazanAderiti gamyate, tena hetubhUtena kAraNaM bhujikriyAgocaramanyadAnakaraNaM tacchuddhasyaAzaMsAdidoSarahitasya tataH- tasmAt muneH-sAdhoH na bhavati tadbhaGgahetuH- prakrAntapratyAkhyAnabhaGgahetuH, tathA'nabhyupagamAditi gAthArthaH // 1583 // kiMca- svayameva- AtmanaivAnupAlanIyaM pratyAkhyAnamuktaM niyuktikAreNa, dAnopadezau ca neha pratiSiddhau, tatrAtmanA''nIya vitaraNaM dAnaM dAnazrAddhakAdikulAkhyAnaM tUpadeza iti, yasmAd evaM tasmAd dadyAdupadizedvA, yathAsamAdhinA vA yathAsAmarthyena anyebhyo bAlAdibhya iti gAthArthaH // 1584 // amumevArthaM spRSTayannAha kaya ityAdi, nigadasiddhA, ettha puNa sAmAyArI- sayaM abhujaMtovi sAdhUNaM ANettA bhattapANaM dejA, saMtaM vIriyaM Na nigUhitavvaM appaNo, saMte vIrie aNNoNA''NAveyavvo, jathA aNNo amugassa ANedu diti, tamhA appaNo saMte vIrie AyariyagilANabAlavuDDapAhuNagAdINa gacchassa vA saMNAyakulehiMto vA asaNNAtaehiM vA laddhisaMpuNNo ANettA dejja vA davAveja vA pariciesuvA saMkhaDIe vA davAveja, dANetti gataM, uvadiseja vA saMviggaaNNasaMbhoiyANaM jathA etANi dANakulANi saDhagakulANi vA, 0atra punaH sAmAcArI- svayamabhujAno'pi sAdhUbhya AnIya bhaktapAne dadyAt savIryaM na nigUhitavyaM AtmanaH, sati vIrye'nyo nA''jJApayitavya : yathA'nyo'mukasmai AnIya dadAtu, tasmAt AtmanaH sati vIrye AcAryaglAnabAlavRddhaprAghUrNakAdibhyo gacchAya vA sajJAtIyakulebhyo vA'sajJAtIyebhyo vA labdhisaMpUrNa AnIya dadyAt dApayedvA, paricitebhyo vA saGghaDyA vA dApayet, dAnamiti gatam, upadizedvA saMvignebhyo'nyasAMbhogikebhyo yathaitAni dAnakulAni zrAddhakakulAni vA, azaknuvan - 8 // 1496 //
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1497 // 6.SaSThamadhyayana pratyAkhyAna:, niyuktiH 1586 pratyAkhyAnazuddhiH / bhASyaH 246-247 ataraMto saMbhoiyANavi uvadisejja Na doso, aha pANagassa saNNAbhUmiM vA gateNa saMkhaDIbhattAdigaM vA hojja tAhe sAdhUNaM amugattha saMkhaDitti evaM uvadisejjA / uvadesatti gataM / jahAsamAhI NAma dANe uvadese ajahAsAmatthaM, jati tarati ANeduM deti, ahana tarati to davAveja vA uvadiseja vA, jathA jathA sAdhUNaM appaNo vA samAdhI tathA tathA payatitavvaM jahAsamAdhitti vakkhANiyaM / amumevArthamupadarzayannAha bhASyakAra: bhA0-saMvigaaNNasaMbhoiyANa deseja sdRgkulaaii| ataraMto vA saMbhoiyANa dejA jahasamAhI // 246 / / (244) gatArthA, NavaramataraMtassa aNNasaMbhoiyassavi dAtavvaM / sAmprataM pratyAkhyAnazuddhiH pratipAdyate, tathA cAha bhASyakAra: bhA0- sohI paccakkhANassa chavvihA samaNasamayakeUhiM / pannattA titthayarehiM tamahaM vucchaM samAseNaM // 247 // (245) ni0-sA puNa saddahaNA jANaNAya viNayANubhAsaNA ceva / aNupAlaNA visohI bhAvavisohI bhave chaTThA // 1586 // zodhanaM zuddhiH, sA pratyAkhyAnasya- prAgnirUpitazabdArthasya SaDDidhA- SaTprakArA zramaNasamayaketubhiH- sAdhusiddhAntacihnabhUtaiH prajJaptA- prarUpitA, kaiH?- tIrthakaraiH- RSabhAdibhiH, tAmahaM vakSye, kathaM?- samAsena- sopeNeti gAthArthaH // 245 // adhunA SaDvidhatvamupadarzayannAha- sA punaH zuddhirevaM SaDvidhA, tadyathA zraddhAnazuddhiH jJAnazuddhizca vinayazuddhiH anubhASaNAzuddhizcaiva, tathA'nupAlanAvizuddhizcaiva bhAvazuddhirbhavati SaSThI,pAThAntaraM vA sohIsaddahaNe tyAdi,tatra zuddhizabdo dvAropalakSaNArthaH, niyukti sAMbhogikebhyo'pyupadizenna doSaH, atha pAnakasya saMjJAbhUmi vA gatena saMkhaDIbhaktAdikaM vA bhavet tadA sAdhubhyo'mukatra saMkhaDItyevamupadizet, upadeza iti gatam, yathAsamAdhinAma dAne upadeze ca yathAsAmarthyam, yadi zaknoti AnIya dadAti atha na zaknoti tadA dApayedvopadizedvA, yathA yathA sAdhUnAmAtmano vA samAdhistathA tathA prayatitavyaM yathAsamAdhIti vyaakhyaatm| 0 navaramazaknuvato'nyasAMbhogikAyApi daatvym| // 1497 //
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam 6.SaSThamadhyayanaM pratyAkhyAnaH, niyuktiH 1586 pratyAkhyAna| zuddhiH / bhASyaH 248-255 bhAga-4 | // 1498 // gAthA ceyamiti gaathaasmaasaarthH||1586||avyvaarthN tu bhASyakAra eva vakSyati, tatrAdyadvArAvayavArthapratipAdanAyAha bhA0- paJcakkhANaM savvannudesiaMjaMjahiM jayA kaale| taM jo saddahai narotaM jANasusaddahaNasuddhaM // 248 // (246) bhA0- paJcakkhANaM jANai kappe jaMjaMmi hoi kAyavvaM / mUlaguNe uttaraguNe taM jANasujANaNAsuddhaM // 249 // (247) pratyAkhyAnaM sarvajJabhASitaM-tIrthakaraNapraNItamityarthaH ya diti yat saptaviMzatividhasyAnyatamam, saptaviMzatividhaMca paJcavidhaM sAdhumUlaguNapratyAkhyAnaM dazavidhamuttaraguNapratyAkhyAnaM dvAdazavidhaM zrAvakapratyAkhyAnaM yatra jinakalpe caturyAme pazcayAme vA zrAvakadharme vA yadA subhikSe durbhikSe vA pUrvAhne parAhne vA kAla iti- caramakAle tat yaH zraddhatte narastat tadabhedopacArAt tasyaiva tathApariNatatvAjAnIhi zraddhAnazuddhamiti gAthArthaH ||248||jnyaanshuddh pratipAdyate, tatra-pratyAkhyAnaM jAnAti-avagacchati kalpe-jinakalpAdau yat pratyAkhyAnaM yasmin bhavati karttavyaM mUlaguNottaraguNaviSayaM tajjAnIhi jJAnazuddhamiti gaathaarthH|| 249 // vinayazuddhamucyate, tatreyaMgAthA bhA0-kiikammassa visohI pauMjaI jo ahINamairittaM / maNavayaNakAyaguttotaM jANasu viNayaosuddhaM // 250 // (248) bhA0- aNubhAsai guruvayaNaM akkharapayavaMjaNehiM parisuddhaM / paMjaliuDo abhimuhotaM jANaNubhAsaNAsuddhaM / / 251 // (249) bhA0- kaMtAre dubbhikkhe AyaMke vA mahaI samuppanne / jaM pAliyaM na bhaggaM taMjANaNu pAlaNAsuddhaM // 252 // (250) bhA0- rAgeNa va doseNa va pariNAmeNa va na dUsiyaMjaMtu / taM khalu paccakkhANaM bhAvavisuddhaM muNeyavvaM // 253 // (251) bhA0- eehiM chahiM ThANehiM paccakkhANaM na dUsiyaMjaMtu / taMsuddhaM nAyavvaM tappaDivakkhe asuddhaMtu // 254 // (252) bhA0- thaMbhA kohA aNAbhogA aNApucchA asNtii| pariNAmao asuddho avAu jamhA viu pamANaM // 255 // (253) ||pcckkhaannN smttN|| // 1498 //
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyukti| bhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1499 // bhASyaH 250-255 kRtikarmaNaH- vandanakasyetyarthaH vizuddhiM- niravadhakaraNakriyAM prayuGkte yaH saH pratyAkhyAnakAle anyUnAtiriktAM vizuddhiM 6.SaSThamadhyayana manovAkkAyaguptaH san pratyAkhyAtRpariNAmatvAt pratyAkhyAnaM jAnIhi vinayato- vinayena zuddhamiti gAthArthaH ||250||adhunaa- pratyAkhyAna:, | niyuktiH 'nubhASaNazuddha pratipAdayannAha- kRtakRtikarmA pratyAkhyAnaM kurvan anubhASate guruvacanam, laghutareNa zabdena bhaNatItyarthaH, 1586 kathamanubhASate?- akSarapadavyaJjanaiH parizuddham, anenAnubhASaNAyanamAha, NavaraM gurU bhaNati vosirati, imovi bhaNati- pratyAkhyAnavosirAmo'tti, sesaM gurubhaNitasarisaM bhANitavvaM / kiMbhUtaH san?, kRtaprAJjalirabhimukhastajAnIhyanubhASaNAzuddhamiti gAthArthaH / W // 251 // sAmpratamanupAlanAzuddhamAha- kAntAre- araNye durbhikSe-kAlavibhrame AtaGkevA-jvarAdau mahati samutpanne sati yat / pAlitaM yanna bhagnaM tjjaaniihynupaalnaashuddhmiti| ettha uggamadosA solasa uppAdaNAevi dosA solasa esaNAdosA dasa ete / savve bAtAlIsaM dosA NiccapaDisiddhA, ete kaMtAre durbhikSAdisu Na bhajaMtitti gAthArthaH // 252 // idAnIM bhAvazuddhamAharAgeNa vA-abhiSvaGgalakSaNena dveSeNa vA- aprItilakSaNena, pariNAmena ca-ihalokAdyAzaMsAlakSaNena stambhAdinA vA vakSyamANena na dUSitaM-na kaluSitaM yat tu- yadeva tat khalviti- tadeva khaluzabdasyAvadhAraNArthatvAt pratyAkhyAnaM bhAvavizuddhaM muNeyavvaM ti jJAtavyamiti gAthAsamAsArthaH // avayavattho puNa- rAgeNa esa pUijjaditti ahaMpi evaM karemi to pujihAmi evaM rAgeNa kareti, doseNa tahA karemi jahA logo mamahatto paDati teNa etassa Na aDDAyati evaM doseNa, pariNAmeNa No ihalogaTThatAe No 0 paraM gururbhaNati- vyutsRjati, ayamapi bhaNati vyutsRjAma iti, zeSaM gurubhaNitasadRzaM bhnnitvym| 0 atrodmadoSAH SoDaza utpAdanAyA api doSAH SoDaza eSaNAdoSA daza, ete sarve dvicatvAriMzat doSA nityaM pratiSiddhAH, ete kAntAradurbhikSAdiSu na bhajyante iti| 0 avayavArthaH punA rAgeNaiSa pUjyate ityahamapi evaM karomi 8 tataH pUjayiSye evaM rAgeNa karoti, dveSeNa tathA karomi yathA loko mamAyattau patati tenainaM nAdriyate evaM dveSeNa, pariNAmena nehalokArthAya na 2 8 // 1499 //
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratyAkhyAna:, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1500 // | pratyAkhyAna zuddhiH / paralogaTThayAe no kittijasavaNNasaddahetuM vA aNNapANavatthalobheNa sayaNAsaNavatthahetuM vA, jo evaM kareti taM bhAvasuddhaM // 6.SaSThamadhyayana 253 // ebhirnirantaravyAvarNitaiH SaDbhiH sthAnaiH zraddhAnAdibhiH pratyAkhyAnaM na dUSitaM- nakaluSitaM yat tu- yadeva tat zuddhaM jnyaatvym| niyuktiH tatpratipakSe- azraddhAnAdau sati azuddha tu- azuddhameveti gaathaarthH|| 254 // pariNAmena vA na nadUSitamityuktaM tatra pariNAma |1586 pratipAdayannAha- stambhAt- mAnAt, krodhAt-pratItAt, anAbhogAt-vismRteH anApRcchAtaH asantateH (ttAtaH) pariNAmAt | azuddhaH apAyovA nimittaM yasmAdevaMtasmAt pratyAkhyAnacintAyAM vidvAn pramANaM nizcayanayadarzaneneti gaathaarthH||255|| thaMbheNa bhASyaH eso mANijjati ahaMpi paccakkhAmi to mANijjAmi, kodheNa paDicodaNAi aMbADio Necchati jemetuM koheNa abbhattaTuM 250-255 kareti, aNAbhogeNa Na yANati kiM mama paJcakkhANaMti jimieNa saMbharitaM bhaggaM paJcakkhANaM, aNApucchA NAma aNApucchAe ceva bhuMjati mA vArijihAmi jahA tume abbhattaTTho paccakkhAdotti ahavAjememi to bhaNihAmi vIsaritaMti, asaMtati ttiNatthi ettha kiMci bhottavvaM varaM paccakkhAtaMti pariNAmato'zuddhoti dAraM / so puvvavaNNito ihalogajasakittimAdi, ahavA eseva thaMbhAdi avAutti, ahaM paJcakkhAmi, mA NicchubhIhAmitti, ahavA ee Na paccakkhAti / evaM Na kampati vidUNAma jANago - paralokArthAya na kIrttivarNayazaHzabdahetorvA annapAnavastralobhena zayanAsanavastrahetorvA, ya evaM karoti tat bhaavshuddhm| stambhenaiSa mAnyate ahamapi pratyAkhyAmi tato mAnayiSye, krodhena pratinodanayA nirbhartsato necchati jimituM krodhenAbhaktArthaM karoti, anAbhogena na jAnAti kiM mama pratyAkhyAnamiti jimitena smRtaM bhagnaM pratyAkhyAnam, 8 anApRcchA nAma anApRcchyaiva bhunakti mA vAriSi yathA tvayA'bhaktArthaH pratyAkhyAta iti, athavA jemAmi tato bhaNiSyAmi vismRtamiti, asaditi nAstyatra kiJcid 8 // 1500 // bhoktavyaM varaM pratyAkhyAtamiti pariNAmato'zuddha iti dvAram / sa pUrvavarNita ihalokayazaH- kIrttivarNAdi, athavaiSa eva stambhAdirapAya iti, ahaM pratyAkhyAmi mA 8 nizcikAziSamiti, athavaite na pratyAkhyAnti, evaM na kalpate, vidurnAma jJAyakaH
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1501 // 6.SaSThamadhyayanaM pratyAkhyAna:, sUtram 57(58) nmskaarshitm| tassa suddhaM bhavati so aNNadhA Na kareti jamhA, kamhA?, jANago, tamhA vidU pamANaM, jANaMto suhaM pariharatitti bhaNitaM hoti, so pamANaM, tasya zuddhaM bhavatItyarthaH / paccakkhANaM samattaM mUladvAragAthAyAM pratyAkhyAnamiti dvAraM vyAkhyAtam / zeSANi tu pratyAkhyAtrAdIni paJca dvArANi nAmaniSpannanikSepAntargatAnyapi sUtrAnugamopari vyAkhyAsyAmaH kimiti?, atrocyate, yena pratyAkhyAnaM sUtrAnugamena paramArthataH samAptiM yaasytiiti| atrAntare'dhyayanazabdArtho nirUpaNIyaH, sa cAnyatra nyakSeNa nirUpitatvAnneha pratanyate, gato nAmaniSpanno nikSepaH,sAmprataM sUtrAlApakaniSpannasya nikSepasyAvasaraH, saca sUtre sati bhavati, sUtraM cAnugame, sa ca dvidhA- sUtrAnugamo niyuktyanugamazca, tatra niryuktyanugamastrividhaH, tadyathA- nikSepaniyuktyanugama upodghAtaniryuktyanugamaH sUtrasparzikaniyuktyanugamazceti, tatra nikSepaniyuktyanugamo'nugato vakSyateca, upodghAtaniryuktyanugamastvAbhyAMdvAragAthAbhyAmavagantavyaH, tadyathA-'uddese Niddese ya' ityAdi, 'kiM katividha' mityAdi, sUtrasparzikaniyuktyanugamastu sUtre sati bhavati, sUtraM ca sUtrAnugama iti, sa cAvasaraprApta eva, yugapacca sUtrAdayo vrajanti, tathA coktaM- suttaM suttANugamo suttAlAvayagatoya nnikkhevo|suttpphaasiynijttinnyaa yasamagaMtu vccNti||1||atraakssepprihaaraunykssenn sAmAyikAdhyayane nirUpitAveva neha vitanyete ityalaM vistareNa / tatredaM sUtraM sUre uggae NamokArasahitaM paccakkhAti cauvihaMpi AhAraM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM, aNNattha aNAbhogeNaM sahasAkAreNaM vosirAmi // sUtram 57 // (58) tasya zuddhaM bhavati, so'nyathA na karoti yasmAt, kasmAt?, jJAyakaH, tasmAdviduH pramANam, jAnAnaH sukhaM pariharatIti bhaNitaM bhavati, sa prmaannm| 7 sUtra | sUtrAnugamaH sUtrAlApakagatazca nikSepaH / sUtrasparzikaniyuktirnayAzca yugapadeva vrajanti // 1 // 8 // 1501 //
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1502 // 6.SaSThamadhyayanaM pratyAkhyAnaH, niyuktiH 1587-88 aahaarbhedvyutpttii| tallakSaNaM-'saMhitA ca padaM caiva, padArthaH pdvigrhH| cAlanA pratyavasthAnaM, vyAkhyA tantrasya ssddddidhaa||1|| tatrAskhalitapadoccAraNaM saMhitA nirdiSTaiva, adhunA padAni- sUrye udgate namaskArasahitaM pratyAkhyAti, caturvidhamapi AhAraM azanaM pAnaM khAdima svAdimam, anyatrAnAbhogena sahasAkAreNa vyutsRjati / adhunA padArtha ucyate- tatra az bhojane ityasya lyuDantasya azyata ityazanaM bhavati, tathA pA pAne ityasya pIyata iti pAnamiti, khAha bhakSaNe ityasya ca vaktavyAdimanpratyayAntasya khAdyata iti khAdima bhavati, evaM svada svarda AsvAdane ityasya ca svAdyata iti svAdimaM athavA khAdyaM svAdyaM ca, anyatre ti parivarjanArthaM yathA anyatra / droNabhISmAbhyAM, sarve yodhAH parAGgakhA iti, tathA AbhoganamAbhogaH na Abhogo'nAbhogaH, atyantavismRtirityarthaH, tena, anAbhogamuktvetyarthaH, tathA sahasAkaraNaMsahasAkAra:- atipravRttiyogAdanivarttanamityarthaH, tena taMmuktvA-vyutsRjatItyarthaH / eSa padArthaH, padavigrahastu samAsabhAkpadaviSaya iti kvacideva bhavati na sarvatra, sa ca yathAsambhavaM pradarzita eva, cAlanApratyavasthAne ca niyuktikAraH svayameva darzayiSyatIti sUtrasamudAyArthaH / adhunA sUtrasparzikaniryuktyedameva nirUpayannAha ni0-asaNaM pANagaMceva,khAimaM saaimNthaa| eso AhAravihI, cauvviho hoi naayvvo||1587 // ni0- AsuMkhuhaM sameI, asaNaM pANANuvaggahe paannN|khe mAikhAimaMti ya, sAei guNe tosaaii||1588 // azanaM- maNDakaudanAdi, pAnaM caiva- drAkSApAnAdi, khAdima- phalAdi tathA svAdima- guDatAmbUlapUgaphalAdi, eSa AhAravidhizcaturvidho bhavati jJAtavya iti gaathaarthH||1587||saamprtN samayaparibhASayA zabdArthanirUpaNAyAha- Azu-zIghraM kSudhAM- bubhukSAM zamayatItyazanam, tathA prANAnAM- indriyAdilakSaNAnAM upagrahe- upakAre yad varttata iti gamyate tat pAnamiti, // 1502 //
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 | // 1503 // khamiti- AkAzaM tacca mukhavivarameva tasmin mAtIti khAdimam, svAdayati guNAn- rasAdIn saMyamaguNAn vA yatastataH 6.SaSThamadhyayanaM svAdimam, hetutvena tadeva svAdayatItyarthaH / vicitraM niruktaM pAThAt, bhramati ca rauti ca bhramara ityAdiprayogadarzanAt, pratyAkhyAna:, sAdhurevAyamanvartha iti gaathaarthH||1588|| uktaH padArthaH, padavigrahastusamAsabhAkpadaviSaya iti noktaH / adhunA cAlanAmAha niyuktiH 1589-90 ni0- savvo'viya AhAro asaNaM savvo'vi vuccaI pANaM / savvo'vikhAimaMti ya savvo'vi ya sAimaM hoI // 1589 // sukhena yadyanantaroditapadArthApekSayA azanAdIni tataH sarvo'pi cAhArazcaturvidho'pItyarthaH azanam, sarvo'pi cocyate pAnaM sarvo'pi zraddhArtha bhedaaH| ca khAdima sarva eva svAdimaM bhavati, anyathA vizeSAt, tathAhi- yathaivAzanamodanamaNDakAdi kSudhaM zamayati tathaiva pAna drAkSAkSIrapAnAdikhAdimamapica phalAdi svAdimamapi tAmbUlapugaphalAdi, yathA ca pAnaM prANAnAmupagrahe varttate evamazanAdInyapi, tathA catvAryapi khe mAnti catvAryapi vA svAdayanti AsvAdyante veti na kazcid vizeSaH, tasmAdayuktamevaM bheda iti / gAthArthaH / / 1589 // iyaM cAlanA, pratyavasthAnaM tu yadyapi etadevaM tathApi (tulyArthatvaprAptAvapi) rUDhito nItitaH prayojanaM saMyamopakArakamasti evaM kalpanAyAH, anyathA doSaH, tathA cAha ni0- jai asaNameva savvaM pANaga avivajjaNaMmisesANaM / havaiya sesavivego teNa vihattANi cauro'vi // 1590 // yadyazanameva sarvamAhArajAtaM gRhyate tataH zeSAparibhoge'pi pAnakAdivarjane- udakAdiparityAge zeSANAmAhArabhedAnAM nivRttirna } kRtA bhavatIti vAkyazeSaH, tataH kAnohAniriti cet? bhavati zeSavivekaH-asti cazeSAhArabhedaparityAgaH, nyAyopapannatvAt, prekSApUrvikAritayA tyAgapAlanaMnyAyaH,saceha sambhavati, tena vibhaktAni catvAryapi azanAdIni, tdekbhaave'pitttdbhedprityaage| etadupapadyata eveti cet, satyamupapadyate duravaseyaM tubhavati, tasyaiva dezastyaktastasyaiva neti arddha kukkuSTyAH pacyate arddha prasavAya
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1504 // kalpyate' iti, apariNatAnAM zraddhAnaM ca na jAyate, evaM tu sAmAnyavizeSabhedanirUpaNAyAM sukhAvaseyaM sukhazraddheyaM ca bhavati iti gAthArthaH // 1590 // tathA cAha ni0- asaNaM pANagaMceva, khAimaM saaimNthaa| evaM parUviyaMmI, saddahiuMje suhaM hoi // 1591 // azanaM pAnakaM caiva khAdima svAdimaM tathA, evaM prarUpite- sAmAnyavizeSabhAvenAkhyAte, tathAvabodhAt zraddhAtuM sukhaM bhavati, sukhena zraddhA pravarttate, upalakSaNArthatvAd dIyate pAlyate ca sukhamiti gAthArthaH // 1591 // Aha- manasA'nyathA saMpradhArite pratyAkhyAne vividhasya pratyAkhyAnaM karomIti vAganyathA vinirgatA caturvidhasyeti guruNA'pi tathaiva dattamatra kaH pramANaM?, ucyate, ziSyasya manogato bhAva iti, Aha ca ni0- annattha nivaDie vaMjaNami jo khalu maNogao bhaavo| taM khalu paJcakkhANaM na pamANaM vNjnncchlnnaa||1592|| anyatra nipatite vyaJjane- trividhapratyAkhyAnacintAyAM caturvidha ityevamAdau nipatite zabde yaH khalu manogato bhAvaH pratyAkhyAtuH khaluzabdo vizeSaNe adhikatarasaMyamayogakaraNApahRtacetaso'nyatra nipatite na tu tathAvidhapramAdAt yo manogato bhAvaH AdyaH tat khalu pratyAkhyAnaM pramANam, anenApAntarAlagatasUkSmavivakSAntarapratiSedhamAha, AdyAyA eva pravartakatvAt, vyavahAradarzanasya cAdhikRtatvAd, ata: na pramANaM vyaJjanaM- tacchiSyAcAryayorvacanam, kimiti?, chalanA'sau vyaJjanamAtram, tadanyathAbhAvasadbhAvAditi gAthArthaH // 1592 // idaM ca pratyAkhyAnaM pradhAnanirjarAkAraNamiti vidhivadanupAlanIyam, tathA cAha ni0- phAsiyaM pAliyaMceva, sohiyaMtIriyaM thaa| kiTTiamArAhiaMceva, erisayaMmI payaiyavvaM // 1593 // 6.SaSThamadhyayanaM pratyAkhyAna:, | niyuktiH 1591 | sukhena zraddhArtha bhedaaH| niyuktiH 1592 zabdAddhAva: prmaannm| niyuktiH 1593 spRssttaadiinaamrthaaH| // 1504 //
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 6.SaSThamadhyayana pratyAkhyAna:, niyuktiH |1594-96 AzravadvArapidhAnAdi mokSAntaM phlm| // 1505 // spRSTaM- pratyAkhyAnagrahaNakAle vidhinA prAptaM pAlitaM caiva- punaH punarupayogapratijAgaraNena rakSitaM zobhitaM- gurvAdipradAnazeSabhojanAsevanena tIritaM- pUrNe'pikAlAvadhau kiJcitkAlAvasthAnena kIrtitaM- bhojanavelAyAmamukaM mayA pratyAkhyAtaM tat pUrNamadhunA bhokSya ityuccaraNena ArAdhitaM- tathaiva ebhireva prakAraiH sampUrNairniSThAM nItaM yasmAdevaMbhUtameva tadAjJApAlanAdapramAdAcca mahatkarmakSayakAraNaMtasmAdIdRziprayatitavyamiti evaMbhUta eva pratyAkhyAne yatna kArya itigAthArthaH ||1593||saamprtmnntrpaarmpryenn tatpratyAkhyAnaguNAnAha ni0- paJcakkhANaMmi kae AsavadArAI huMti pihiyaaii| AsavavuccheeNaM taNhAvuccheaNaM hoI // 1594 // ni0- taNhAvocchedeNa ya aulovasamo bhave maNussANaM / aulovasameNa puNo paccakkhANaM havai suddhaM // 1595 // ni0- tatto carittadhammo kammavivego tao apuvvaM tu / tatto kevalanANaM tao amukkho syaasukkho||1596 // pratyAkhyAne kRte- samyagnivRttau kRtAyAM kiM?- AzravadvArANi bhavanti pihitAni- tadviSayapratibaddhAni karmabandhadvArANi bhavanti sthagitAni, tatrAvRtteH, Azravavyavacchedena ca karmabandhadvArasthaganena ca saMvaraNenetyarthaH, kiM? tRDvyavacchedanaM bhavatitadviSayAbhilASanivRttirbhavatIti gaathaarthH||1594 // taivyavacchedena ca tadviSayAbhilASanivRttau ca atula:- ananyasadRzaH upazamo- madhyasthapariNAmo bhavati manuSyANAM-jAyate puruSANAm, puruSapraNItaH puruSapradhAnazca dharma iti khyApanArthaM manuSyagrahaNam, anyathA strINAmapi bhavatyeva, atulopazamena punaH- ananyasadRzamadhyasthapariNAmena punaH pratyAkhyAnaM- uktalakSaNaM bhavati-zuddhaMjAyate niSkalaGkamiti gaathaarthH||1595||ttHprtyaakhyaanaacchuddhaaccaaritrdhrmHsphurtiiti vAkyazeSaH, karmavivekaHkarmanirjarA tataH- cAritradharmAt, tatazceti dvirAya'te tatazca- tasmAcca karmavivekAt apUrva miti krameNApUrvakaraNaM bhavati, // 1505 //
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6.SaSThamadhyayanaM zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1506 // pratyAkhyAnaH, niyuktiH 1597-1601 pratyAkhyAne aakaaraaH| sUtram 58 (59) paurussiiprtyaakhyaanm| tataH- apUrvakaraNAcchreNikrameNa kevalajJAnam, tatazca- kevalajJAnAd bhavopagrAhikarmakSayeNa mokSaH sadAsaukhyaH- apavargo nityasukho bhavati, evamidaM pratyAkhyAnaM sakalakalyANaikakAraNaM ato yatnena karttavyamiti gAthArthaH // 1596 // idaM ca pratyAkhyAnaM mahopAdherbhedAd dvAdazavidhaM bhavati AkArasamanvitaM vA gRhyate pAlyate vA, ata idamabhidhitsurAha ni0-namukkAraporisIe purimalegAsaNegaThANe y| AyaMbila abhattaTTecarame ya abhiggahe vigii||1597 // ni0-do chacca satta aTTha sattaTTha ya paMca chacca pANaMmi / cau paMca aTTha nava ya patteyaM piMDae nve||1598|| ni0- docceva namukkAre AgArA chacca porisIe u| satteva ya purimaDhe egAsaNagaMmi aTTeva // 1599 // ni0-sattegaTThANassa u aTevAyaMbilaMmi AgArA / paMceva abhattaTe chappANe carimi cattAri / / 1600 / ni0-paMca cauro abhiggahi nivvIe aTTha nava ya AgArA / appAurANa paMca u havaMti sesesu cattAri / / 1601 // namaskAra ityupalakSaNAt namaskArasahite pauruSyAM purimArddha ekAzane ekasthAneca AcAmle abhaktArthe carame ca abhigrahe vikRtI, kiM?, yathAsaGkhyamete AkArAH, dvau SaT ca sapta aSTau saptASTau paJca SaT pAne catuH paJca aSTau nava pratyekaM piNDako navaka iti gAthAdvayArthaH ||1597-1598||bhaavaarthmaah-dvaavev namaskAre AkArau, iha ca namaskAragrahaNAnnamaskArasahitaM gRhyate, tatra dvAvevAkArau, AkAro hi nAma pratyAkhyAnApavAdahetuH, iha ca sUtraM 'sUre uggae NamokkArasahitaM paJcakkhAI' ityAdi sAgAraM vyAkhyAtameva, SaT ceti pauruSyAMtu, iha ca pauruSI nAma- pratyAkhyAnavizeSastasyAM SaT AkArA bhavanti, iha cedaM sUtraM___ porusiM pacakkhAti, uggate sUre cauvvihaMpi AhAraM asaNaM 4 aNNattha'NAbhogeNaM sahasAkAreNaM pacchannakAleNaM disAmoheNaM sAdhuvayaNeNaM savvasamAhivattiyAgAreNaM vosirai ||suutrm 58 // (59) // 1506 //
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 / / 1507 // prtyaakhyaanm| anAbhogasahasAkArasaMgatiH pUrvavat, pracchannakAlAdInAM tvidaM svarUpaM-pacchaNNAto disA u raeNa reNuNA pavvaeNa vA. 6.SaSThamadhyayanaM aNNaeNa vA aMtarite sUro Na dIsati, porusI puNNattikAtuM pArito, pacchA NAtaM tAhe ThAitavvaM Na bhaggaM, jati bhuMjati to pratyAkhyAnaH, bhaggaM, evaM savvehivi, disAmoheNa kassai purisassa kamhivi khette disAmoho bhavati, so purimaM pacchimaM disaM jANati, evaM sUtram 58(59) so disAmoheNa- airuggadaMpi sUraMdaTuM ussUrIbhUtaMti maNNati NAte ThAti, sAdhuNo bhaNaMti-ugghADaporusI tAva sopajimito, pauruSIpArittA miNati anno vA miNai, teNaM se bhujaMtassa kahitaM Na pUritaMti, tAhe ThAidavvaM, samAdhI NAma teNa ya porusI paccakkhAtA, AsukAritaM ca dukkhaM jAtaM aNNassa vA, tAhe tassa.pasamaNaNimittaM pArAvijjati osaha vA dijati, etthaMtarA NAte taheva vivego, saptaiva ca purimArddha-purimA prathamapraharadvayakAlAvadhipratyAkhyAnaM gRhyate tatra sapta AkArA bhavanti, iha ca idaM sUtraM- 'sUre uggate' ityAdi, SaDAkArA gatArthAH, navaraM mahattarAkAraH saptamaH, asAvapi sarvottaraguNapratyAkhyAne sAkAre pracchannA dizo rajasA reNunA parvatena vA anyena vA'ntarite sUryo na dRzyate, pauruSI pUrNetikRtvA pAritavAn, pazcAt jJAtaM tadA sthAtavyam, na bhagnaM yadi bhuGkte tadA bhagnam, sarvairapyevam, digmohena kasyacit puruSasya kasminnapi kSetre digmoho bhavati, sa pUrvAM pazcimAM dizaM jAnAti, evaM sa digmohena acirodtamaSi sUryaM dRSTvA utsUryAbhUtamiti : manyate jJAte tiSThati, sAdhavo bhaNanti- udghATA pauruSI tAvat sa prajimitaH pArayitvA minoti anyo vA minoti, tena tasmai bhuJjAnAya kathitaM na pUritamiti, tadA sthaatvym| samAdhi ma tena ca pauruSI pratyAkhyAtA, AzukAri ca duHkhaM jAtamanyasya vA. tadA tasya prazamanAnimittaM pAryate oSadhaM vA dIyate. atrAntare jJAte tathaiva vivekaH / anAbhogasahasAkArau tathaiva, sAgAriko'rdhasamuddiSTe AgataH yadi vyatikrAmyati pratIkSyate atha sthirastadA svAdhyAyavyAghAta iti utthAyAnyatra gatvA samuddizyate, * hastaM pAdaM vA zIrSaM vA Akuzcayet prasArayet vA na bhajyate, abhyutthAnArha AcAryaH prAghUrNako vA''gato'bhyutthAtavyaM tasya, evaM samuddiSTe pAriSThApanikI yadi bhavet . // 1507 // kalpate, mahattarAkArasamAdhI tu tathaiva /
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1508 // prtyaakhyaanm| kRtAdhikAre atraiva vyAkhyAta iti na pratanyate, ekAzane aSTAveva, ekAzanaM nAma sakRdupaviSTaputAcAlanena bhojanam, tatrASTA- 6.SaSThamadhyayanaM vAkArA bhavanti, iha cedaM sUtraM pratyAkhyAnaH, sUtram _ 'ekkAsaNa' mityAdi aNNattha aNAbhogeNaM sahasAkAreNaM sAgAriyAgAreNaM AuMTaNapasAraNeNaM guruabbhuTThANeNaM pAriTThAvaNiyA 59(60) gAreNaM mahattarAgAreNaM savvasamAhivattiyAgAreNaM vosirati ||suutrm 59 // (60) | ekAzana aNAbhogasahasAkArA taheva, sAgAriyaM addhasamuddiTThassa AgataMjati volati paDicchati, aha thiraM tAhe sajjhAyavAghAtotti | uDeuM aNNattha gaMtUNaM samuddisati, hatthaM pAdaM vA sIsaM vA (AuMTeja) pasAreja vA Na bhajjati, abbhuTThANAriho Ayario pAhuNago vA Agato abbhuTetavvaM tassa, evaM samuddiTThassa pariTThAvaNiyA jati hoja kappati, mahattarAgArasamAdhi tu taheva'tti (r) gaathaarthH|| 1599 // saptaikasthAnasya tu ekasthAnaM nAma pratyAkhyAnaM tatra saptAkArA bhavanti, iha cedaM sUtraM- egaTThANa mityAdi egaTThANagaM jahA aMgovaMgaM ThavitaM teNa tahAvaTTiteNeva samuddisiyavvaM, AgArA se satta, AuMTaNapasAraNA Natthi, sesaM jahA ekkaasnne| aSTaivAcAmlasyAkArA, idaMca bahuvaktavyamitikRtvA bhedena vakSyAmaH 'goNNaM NAmaM tividha'mityAdinA granthena, asammohArthaM tu gAthaiva vyAkhyAyate, pazcAbhaktArthasya tu na bhaktArtho'bhaktArthaH, upavAsa ityarthaH, tasya paJcAkArA bhavanti, iha cedaM sUtraM- sUre uggate ityAdi, tassa paMca AgArA- aNAbhoga0 sahasA0 pAri0 mahattarA0 savvasamAdhi0 jati tividhassa 0 ekasthAnaM yathA aGgopAGgaM sthApitaM tena tathAvasthitenaiva samuddeSTavyam, AkArAstasmin sapta, AkuJcanaprasAraNaM nAsti, zeSaM ythaikaashnke| tasya paJcAkArAHanAbhoga0 sahasA0 pAri0 mahattarAkAra0saddhasamAdhi0, yadi trividhaM pratyAkhyAti tadA pAriSThApanikI kalpate, yadi caturvidhasya pratyAkhyAtaM pAnakaM ca nAsti tadAna // 1508 // kalpate, tatra SaDAkArAH- lepakRtA vA alepakRtA vA acchena vA bahalena vA sasikthena vA asikthena vA vyutsRjati, uktArthAH ete SaDapi, caramaM dvividhaM- divasacarama bhavacaramaM ca, divasacarame catvAraH anyatrAnA0 sahasA0 mahattarA0 sarvasamAdhi0, bhavacarama yAvajIvikaM tasyApyete ctvaarH|
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 59(60) zrIAvazyaka pazcakkhAtitA paccakkhAti to vikiMcaNiyA kappati, jati catuvidhassa paccakkhAtaM pANaM ca Natthi tadA na kappati, tattha cha AgArA 6.SaSThamadhyayanaM niyukti- levADeNa vA alevADeNa vA accheNa vA bahaleNa vA sasittheNa vA asittheNa vA vosirati, vuttatthA ete chappi, etena SaT / pratyAkhyAna:, bhASya sUtram zrIhAri0 pAna ityetadapi vyAkhyAtameva, carime ca catvAra ityetaccarimaM duvidhaM- divasacarimaM bhavacarimaM vA, divasacarimassa cattAri, vRttiyutam aNNatthaNAbhogeNaM sahasAkAreNaM mahattarAkAreNaM savvasamAhivattiyAgAreNaM, bhavacarimaM jAvajIviyaM tassavi ete cattAritti ekAzana bhAga-4 gaathaarthH||1600||pnycctvaarshcaabhigrhe, nirvikRtau aSTau nava vA AkArAH, aprAvaraNa iti-aprAvaraNAbhigrahe paJcaivAkArA prtyaakhyaanm| // 1509 // bhavanti, zeSeSvabhigraheSu daNDakapramArjanAdiSu catvAra iti gAthA'kSarArthaH 1601||bhaavaarthstu abhiggahesu vAuDattaNaM koI paccakkhAti, tassa paMca- aNAbhoga.sahasAgAra0 (mahattarA0) colapaTTagAgAra0 savvasamAhivattiyAgAra sesesucolapaTTagAgAro Natthi, nivvigatIe aTTha nava ya AgArA ityuktam, tattha dasa vigatIo-khIraM dadhi NavaNIyaM ghayaM tellaM guDo madhuM majaM maMsaM ogAhimagaM ca, tattha paMca khIrANi gAvINaM mahisINaM ajANaM eliyANaM uTTINaM, uTTIgaM dadhiM Natthi, NavaNItaM ghataMpi, te dadhiNA viNA Nasthitti, dadhiNavaNItaghatANi cattAri, tellANi cattAri khara(tila)adasikusuMbhasarisavANaM, etAo vigatIo, sesANi tellANi nivvigatIto, levADANi puNa honti, do viyaDA-kaTThaNipphaNNaM ucchumAIpiTTeNaya phANittA, P 0 abhigraheSu prAvaraNaM ko'pi pratyAkhyAti, tasya paJca- anAbhogasahasA0 mahattarA0 colapaTTA0 sarvasamAdhi0 zeSeSu colapaTTakAkAro nAsti, nirvikRtau aSTau nava cAkArAH / tatra vikRtayo daza- kSIraM dadhi navanItaM ghRtaM tailaM guDo madhu madyaM mAMsaM avagAhimaM ca, tatra paJca kSIrANi gavAM mahiSINAM ajAnAM eDakAnAmuSTrINAm, uSTrINAM | // 1509 // dadhi nAsti, navanItaM ghRtamapi, te dadhnA vinA (na sta iti) dadhinavanItaghRtAni catvAri, tailAni catvAri tilAlasIkusumbhasarSapANAm, etA vikRtayaH, zeSANi tailAni nirvikRtayaH, lepakArINi punarbhavanti, dve madye- kASThaniSpannaM ikSvAdipiSTena ca phANayitvA,,
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1510 // doNNi guDA davaguDo piMDaguDo ya, madhUNi tiNNi, macchiyaM kontiyaM bhAmaraM, poggalANi tiNNi, jalayaraM thalayaraM khahayara, athavA cammaM maMsaM soNitaM, eyAo Nava vigatIto, ogAhimagaM dasamaM, tAviyAe addahiyAe egaM ogAhimegaM calacaleMta paJcati sapheNaM bitiyatatiyaM, sesANi a jogavAhINaM kappati, jati Najjati aha egeNa ceva pUaeNa savvo ceva tAvago bharito to bitiyaM ceva kappati NivvigatiyapaccakkhANAitassa levADaM hoti, esA AyariyaparaMparAgatA saamaayaarii| adhunA prakRtamucyate, kvASTau kva vA navAkArA iti?, tatra ni0-navaNIogAhimae addavadahi(va)pisiyaghayaguleceva / nava AgArA tesiM sesadavANaMca aTeva // 1602 // navaNIte ogAhimake addavadave nigAlita ityarthaH, pisite-mAMse ghRte guDe caiva, adravagrahaNaM sarvatrAbhisambandhanIyam, nava AkArA amISAM vikRtivizeSANAM bhavanti zeSadravANAM-vikRtizeSANAM aSTAvevAkArA bhavanti, utkSiptaviveko na bhavatIti gaathaarthH||1602|| iha cedaM sUtraM__ 'NibviyatiyaM paJcakkhAtI'tyAdi annattha'NAbhogeNaMsahasAkAreNaM levAleveNaM gihatthasaMsaTTeNaM ukkhittavivegeNaM pahuccamakkhieNaM pAriTThAvaNiyAgAreNaM mahattarAgAreNaM savvasamAhivattiyAgAreNaM vosirati // sUtram 60 // (61) idaM ca prAyo gatArthameva, vizeSaM tu paMceva ya khIrAiM ityAdinA granthena bhASyakAropanyAsakramaprAmANyAduttaratra vakSyAmaH, dvau guDo- dravaguDaH piNDaguDazca, madhUni trINi-mAkSikaM kauntikaM bhrAmaram, pudgalAni trINi- jalacaraja sthalacarajaM khacarajaM ca, athavA carma mAMsaM zoNitam, etA nava vikRtayaH, avagAhimaM dazamam, tApikAyAmadrahaNe ekamavagAhimaM calacalat pacyate sapheNaM dvitIya tRtIyaM ca, zeSANi ca yogavAhinAM kalpante, yadi jJAyate athaikenaivA pUpakena sarva eva tApakaH pUritastadA dvitIyameva kalpate nirvikRtikapratyAkhyAninaH, lepakRt bhavati / eSA''cAryaparamparAgatA saamaacaarii| 6.SaSThamadhyayana pratyAkhyAnaH, niyuktiH 1602 vikRtau assttnvaakaarsthaanm| sUtram | 60(61) nirvikRtika prtyaakhyaanm| H // 1510 //
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1511 // adhunA tadupanyastamevAcAmAmlamucyate 6.SaSThamadhyayana ni0- gonnaM nAmaMtivihaM oaNa kummAsa sattuAceva / ikkikkaMpiya tivihaM jahannayaM majjhimukkosaM // 1603 // pratyAkhyAna:, niyuktiH __ AyAmAmlamiti goNNaM nAma, AyAmaH- avazAyanaM AmlaM- caturtharasaMtAbhyAM nirvRttaM AyAmAmlam, idaM copAdhibhedAt / 1603-05 trividhaM bhavati, odanaH kulmASAH saktavazcaiva, odanamadhikRtya kulmASAn saktUMzceti, ekaikamapi cAmISAM trividhaM bhavati- AcAmAmla bhedAH / jaghanyakaM madhyamaM utkRSTaM ceti / kathamityatrAha ni0-davve rase guNe vA jahannayaM majjhimaMca ukkosaM / tasseva ya pAuggaM chalaNA paMceva ya kuDaMgA // 1604 // dravye rase guNe caiva dravyamadhikRtya rasamadhikRtya guNaMcAdhikRtyetyarthaH, kiM?- jaghanyaM madhyamamutkRSTaM ceti, tasyaivAyAmAmlasya prAyogyaM vaktavyam, tathA AyAmAmlaM pratyAkhyAtamiti dadhnA bhuJAnasyAdoSaH prANAtipAtapratyAkhyAne tadanAsevanavaditi chalanA vaktavyA, paJcaiva kuDaGgAH- vakravizeSA iti / tadyathA ni0- loe vee samae annANe khalu taheva gelanne / ee paMca kuDaMgA nAyavvA aMbilaMmi bhave // 1605 // loke vede samaye ajJAne khalu tathaiva glAnatve lokamaGgIkRtya kuDaGgAH, evaM vedAn samayAn ajJAnaM glAnatvaM ca ete paJca kuDaGgA jJAtavyAH, AyAmAmle bhavanti, AyAmAmlaviSaya iti gaathaasmaasaarthH|| 1605 // vistarArthastu vRddhasampradAya-8 samadhigamyaH,sacAyaM-'ettha AyaMbilaMca bhavati AyaMbilapAuggaMca, tatthodaNe AyambilaM AyaMbilapAuggaMca, AyaMbilA // 1511 // (r) atrAcAmAmlaM bhavati AcAmAmlaprAyogyaM ca, tatraudane AcAmAmlamAcAmAmlaprAyogyaM ca, AyAmAmlaH 2
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1512 // 6.SaSThamadhyayana pratyAkhyAna:, niyuktiH 1603-05 AcAmAmla bhedAH / sakUrA, jANi kUravihANANi AyaMbilapAuggaM, taMdulakaNiyAu kuDato pIDhaM pihugA piTTapovaliyAo rAlagA maMDagAdi, kummAsA puvvaM pANieNa kaDDijaMti pacchA ukhalIepIsaMti, te tividhA-saNhA majjhimA thUlA, ete AyaMbilaM, AyaMbilapAuggANi puNa je tassa tusamIsA kaNiyAu kaMkaDugA ya evamAdi, sattuyA javANaM godhUmANaM vihiANaM vA, pAuggaM puNa godhUmabhujiyApicugAlA ya jAva bhujijjA, je ya jaMtaeNa Na tIraMti pisituM, tasseva NihAro kaNikkAdi vA, eyANi AyaMbilapAuggANi,taM tividhaMpi AyaMbilaM tividhaM- ukkosaMmajjhimaMjahannaM, davvato kalamasAlikUro ukkosaM jaMvA jassa patthaM ruJcati vA, rAlago sAmAgo vA jahanno, sesA majjhimA, jo so kalamasAlIkUro so rasaM paDucca tividho ukkosaM 3, taM ceva tividhaMpi AyaMbilaM NijjarAguNaM paDucca tividhaM- ukkoso NijjarAguNo majjhimojahaNNotti, kalamasAlikUro davvato ukkosaM davvaM cauttharasieNa samuddisati, rasaovi ukkosaMtassaccaeNavi AyAmeNa ukkosaM rasatoguNato jahaNNaM thovA Nijjaratti bhaNitaM bhavati, so ceva kalamodaNo jadA aNNehiM AyAmehiM tadA davvato ukkoso rasato majjhimo guNatovi majjhimo sakUrAH, yAni kUravidhAnAni AcAmAmlaprAyogyam, tandulakaNikAH, kuNDAntaH piSTena pRthukIkRtAH, pRSTapolikA rAlagA maNDakAdyAH, kulmASAH pUrvaM pAnIyena kathyante pazcAt ukhalyAM piSyante, te trividhAH- zlakSNA madhyAH sthUlAH ete AcAmAmlam, AcAmAmlaprAyogyANi punaryA tasya tuSamizrAH kaNikkAH kAGkaTakAzca evamAdi, saktavo yavAnAM godhUmAnAM vrIhINAM vA, prAyogyaM punargodhUmabhRSTaM nirgalitaM yAvadbhuJjIta, ye ca yantrakeNa na zakyante peSTum, tasyaiva nirdhAraH kaNikkAdirvA, etAni AcAmlaprAyogyANi, tat trividhamapyAcAmAmlaM trividhaM- utkRSTaM madhyamaM jaghanyam, dravyataH kalamazAlikUra utkRSTaM yadvA yasmai pathyaM rocate vA, rAlakaH zyAmAko vA jaghanyaH, zeSA madhyamAH, yaH sa kalamazAlikUraH sa rasaM pratItya trividhaH utkRSTaH 3, tadeva trividhamapyAcAmAmlaM nirjarAguNaM pratItya trividhaM- utkRSTo nirjarAguNo madhyamo jaghanya iti, kalamazAlikUro dravyata utkRSTa dravyaM caturtharasena bhujyate, rasato'pi utkRSTaM tasya satkenApyAcAmAmlena utkRSTaM rasato guNato jaghanyaM stokA nijareti bhaNitaM bhavati, sa eva kalamaudano yadA'nyairAcAmAmlaistadA dravyata utkRSTo rasato madhyamo guNato'pi madhyama 2 // 1512 / /
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1513 // bhedAH ceva, soceva jadA uNhodaeNa tadA davvato ukkosaMrasato jahaNNaM guNato majjhimaMceva, jeNa davvato ukkosaMna rasato, idANiM 6.SaSThamadhyayana je majjhimA te cAulodaNA te davvato majjhimA AyaMbileNa rasato ukkosA guNato majjhimA, taheva ca uNhodaeNa davvato pratyAkhyAna:, niyuktiH majjhaMrasato jahaNNaM guNato majjhaM majjhimaMdavvaMtikAUNaM, rAlagataNakUrA davvato jahaNNaM AyaMbileNa rasato ukkosaMguNao 1603-05 majjhaM, te ceva AyAmeNa davvao jahaNNaM rasao majhaM guNao majjhaM, teceva uNhodaeNa davvaojahaNNaM rasaojahannaM guNa AcAmAmlaukkosaMbahuNijjaratti bhaNitaM hoti, ahavA ukkose tiNNi vibhAsA- ukkosaukkosaM ukkosamajjhimaM ukkosajahaNNaM, kaMjiyaAyAmauNhodaehiM jahaNNA majjhimA ukkosA NijjarA, evaM tisu vibhAsitavvaM / chalaNA NAma egeNAyaMbilaM paccakkhAtaM, teNa hiMDateNa suddhodaNo gahito, aNNANeNa ya khIreNa nimittaM ghettUNa Agato AloettuM pajimito, gurUhi bhaNito- ajja tujjha AyaMbilaM paccakkhAtaM, bhaNai- saccaM, to kiMjemesi?, jeNa mae paccakkhAtaM, jahA pANAtipAte paccakkhAte Na mArijati evAyaMbilevi paccakkhAte taMNa kIrati, esA chalaNA, parihArastu pratyAkhyAnaM bhojane tannivRttau ca bhavati, bhojane AyAmAmla eva, sa eva yadoSNodakena tadA dravyata utkRSTa rasato jaghanyaM guNato madhyamameva, yena dravyata utkRSTaM na rasataH / idAnIM ye madhyamAste taNDulaudanAste dravyato madhyamA AcAmAmlena rasata utkRSTA guNato madhyamAH, tathaivoSNodakena dravyato madhyamaM rasato jaghanyaM guNato madhyamaM madhyamaM dravyamitikRtvA, rAlagatRNakUrA dravyato jaghanya AcAmAmlena rasata utkRSTaM guNato madhyam, ta evAcAmAmlena dravyato jaghanyaM rasato madhyaM guNato madhyama, ta evoSNodakena dravyato jaghanyaM rasato jaghanyaM guNata utkRSTama, 8 bahuni rati bhaNitaM bhavati, athavA utkRSTe timro vibhASAH- utkRSTotkRSTaM utkRSTamadhyamaM utkRSTajaghanyam, kAJjikAcAmAmloSNodakairjaghanyA madhyamotkRSTA nirjarA, evaM triSu vibhASitavyam / chalanA nAma ekenAcAmAmlaM pratyAkhyAtam, tena hiNDamAnena zuddhaudano gRhItaH ajJAnena ca kSIreNa niyamitaM gRhItvA''gata Alocya prajimitaH, gurabhirbhaNitaH- adya tvayA''cAmAmlaM pratyAkhyAtama, bhaNati-satyaM tarhi kiMjemasi?.yena mayA pratyAkhyAtam, yathA prANAtipAte pratyAkhyAte na mAryate evamAcAmAmle'pi pratyAkhyAte tanna kriyate, eSA chalanA
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1514 // AcAmAmla prAyogyAdanyat tat pratyAkhyAti AyAmle ca varttate, tannivRttau caturvidhamapyAhAraM pratyAcakSANasya, tathA loka evameva pratyA 6.SaSThamadhyayanaM khyAnArthaH dosuM atthesu vaTTati bhojane tannivRttau ca, teNa esacchalaNA nnirtthyaa| paMca kuDaMgA- loe vede samae aNNANe pratyAkhyAna:, niyuktiH gilANe kuDaMgotti, egeNAyaMbilassa paccakkhAtaM, teNa hiMDateNa saMkhaDI saMbhAvitA, aNNaM vA ukkosaM laddhaM, AyariyANa 1603-05 daMseti, bhaNitaM- tujjha AyaMbilaM paccakkhAtaM, so bhaNati-khamAsamaNA! amheM bahUNi loiyANi satthANi parimilitANi, tattha ya AyaMbilasaddo Natthi, paDhamo kuDaMgo 1, ahavA vedesucaususaMgovaMgesu Natthi AyaMbilaM bidio kuDaMgo 2, ahavAla bhedAH / samae caragacIriyabhikkhupaMDaraMgANaM, tatthavi Natthi, Na jANAmi esa tujjhaM kato Agato? taio kuDaMgo 3, aNNANeNa bhaNati- Na jANAmi khamAsamaNA! kerisiyaM AyaMbilaM bhavati?, ahaM jANAmi- kusaNehivi jimmaitti teNa gahitaM, micchAmidukkaDaM, Na puNo gacchAmi, cauttho kuDaMgo gilANa bhaNati-NatarAmi AyaMbilaM kAuMsUlaM me uTThati, aNNaM vA uddisati rogaM, tAhe Na tIrati karettuM, esa paMcamo kuddNgo| tassa aTTha AgArA- aNNatthaNAbhogeNaM sahassAgAreNaM levAleveNaM dvayorarthayorvarttate tenaiSA chalanA nirarthikA / paJca kuDaGgAH- loke vede samaye ajJAne glAne kuDaGga iti, ekenAcAmAmlasya pratyAkhyAtam, tena hiNDamAnena saMkhaDI saMbhAvitA, anyadvotkRSTaM labdham, AcAryebhyo darzayate, bhaNitaM- tvayAcAmAmlaM pratyAkhyAtam, sa bhaNati- kSamAzramaNa! asmAbhirbahUni laukikAni zAstrANi 8 parimIlitAni, tatra cAcAmAmlazabdo nAsti prathamaH kuDaGgaH, athavA vedeSu catuSu sAGgopAGgeSu nAstyAcAmAmlaM dvitIyaH kuDaGgaH, athavA samaye carakacIrika-80 bhikSupANDuraGgANAm, tatrApi nAsti, na jAnAmi yuSmAkaM eSa kuta AgataH?, tRtIyaH kuDaGgaH, ajJAnena bhaNati- na jAnAmi kSamAzramaNAH! kIdRzamAcAmAmlaM bhavati?,8 ahaM jAne kusaNairapi jemyate iti tena gRhItam, mithyA me duSkRtam, na punargamiSyAmi, caturthaH kuDaGgo, glAno bhaNati- na zaknomyAcAmAmlaM kartuM zUlaM me uttiSThate, anya vA rogaM kathayati tato na zakyate kartuma, eSa paJcamaH kuddnggH| tasyASTAvAkArA:- anyatrAnAbhogasahasAkArau tathaiva, lepAlepo yadi bhAjane pUrva lepakRt .
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1515 // gihatthasaMsaTTeNaM ukkhittavivegeNaM pAriTThAvaNiyAgAreNaM mahattarAgAreNaMsavvasamAhivattiyAgAreNaM vosirati / aNAbhogasahasakArA 6.SaSThamadhyayana taheva levAlevo jati bhANe puvvaM levADagaM gahitaM samuddiLaM saMlihiyaM jati teNa ANeti Na bhajati, ukkhittavivego jati pratyAkhyAna:, niyuktiH AyaMbile patati vigatimAtI ukkhivittA vigiMcatu mANavarigalatu aNNaM vA AyaMbilassa appAuggaM jati uddharitaM tIrati 1606-07 uddharite Na uvahammati, gihatthasaMsaTevi jati gihattho DovaliyaM bhANiyaM vA levADaM kusaNAdIhiM teNa Isitti levADaM taM vikRtika nirvikRtikabhujati, jairaso Alikhijjati bahuo tAheNa kappati, pAriTThAvaNitamahattarAsamAdhIo taheva / vyAkhyAtamatigambhIrabuddhinA vicaarH| bhASyakAreNopanyastakramamAyAmAmlam, adhunA tadupanyAsaprAmANyAdeva nirvikRtikAdhikArazeSaM vyAkhyAyate, tatredaM gAthAdvayaM ni0- paMceva ya khIrAiM cattAri dahINi sappi navaNItA / cattAriya tillAiM do viyaDe phANie dunni // 1606 // ni0- mahupuggalAI tinni calacalaogAhimaM tujaM pakkaM / eesiM saMsarTa vucchAmi ahANupuvvIe // 1607 // paMceva ya khIrAI gAhA madhupoggala tti gAthA, idaM vikRtisvarUpapratipAdakaM gAthAdvayaM gatArthameva, adhunA etadAkArA / vyAkhyAyante- tattha aNAbhogasahasakkArA taheva, levAlevo puNa jadhA AyaMbile taheva daTThavvo, gihatthasaMsaTTho bahuvattavvotti gAhAhiM bhaNNati, tAo puNa imAto - gRhItaM samuddiSTaM saMlikhitaM yadi tenAnayati na bhajyate, utkSiptaviveko yadyAcAmAmle patati vikRtyAdirutkSipya vivecayatu mA paraM galatvanyadvA AcAmAmlasyAprAyogya yadyuddhartuM zakyate uddhate nopahanyate, gRhasthasaMsRSTe'pi yadi gRhasthena iGgadItailAnvitaM bhAjanaM kRtaM vyaJjanAdibhirvA lepakRtaM teneSaditi lepakRt tadbhujyate, yadi rasa Alikhyate bahustadA na klpte| paarisstthaapnikaamhttrsmaadhystthaiv| 0 tatrAnAbhogasahasAkArau tathaiva, lepAlepaH punaryathA''cAmAmle tathaiva draSTavyaH, gRhasthasaMsRSTo bahuvaktavya iti gAthAbhirbhaNyate, te punarime
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratyAkhyAna:, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1516 // ni0-khIradahIviyaDANaM cattAri u aMgulAI sNsttuN| phANiyatillaghayANaM aMgulamegaM tu sNsttuN||1608|| 6.SaSThamadhyayanaM | ni0- muhapuggalarasayANaM addhaMgulayaM tu hoi sNsttuN| gulapuggalanavaNIe addAmalayaM tu sNsttuN||1609|| niyuktiH gihatthasaMsaTThassa imA vidhI-khIreNa jati kusaNAtio kUro labbhati tassa jati kuDaMgassa udaNAto cattAri aMgulANi 1608-09 duddhaM tAhe Nivvigatigassa kappati paMcamaMcArabbha vigatI ya, evaM dadhissavi viyaDassavi, kesu visaesu viaDeNa mIsijjati vikRtika nirvikRtikaodaNo ogAhimao vA, phANitaguDassa tellaghatANa ya, etehiM kusaNite jati aMgulaM uvari acchati to vaTTati, pareNa na vicaarH| vaTTati, madhussa poggalarasayassa addhaMguleNa saMsaTThe hoti, piMDagulassa puggalassa NavaNItassa ya addAmalagamettaM saMsaTuM, jadi bahUNi etappamANANi kappaMti, egaMmi bahue Na kappaditti gaathaarthH||1608-1609|| ukkhittavivego ahA AyaMbile jaM uddharituM tIrati, sesesuNatthi, paDuccamakkhiyaM puNa jati aMgulIe gahAya makkheti telleNa vA ghateNa vA tAthe Nivvigatiyassa kappati, atha dhArAe chunbhati maNAgaMpiNa kappati / idANiM pAriTThAvaNiyAgAro, so puNa egA saNegaThANAdisAdhAraNettikaTTa viseseNa parUvijjati, tannirUpaNArthamAha| gRhasthasaMsRSTasya punarayaM vidhiH- kSIreNa yadi kusaNAdikaH kUro labhyate tasmin kuDaGge yadyodanAt catvAri aMgulAni dugdhaM tadA nirvikRtikasya kalpate paJcamaMDala cArabhya vikRtizca, evaM dano'pi surAyA api keSucidviSayeSu vikaTena mizyate odano'vagAhimaM vA, phANitaguDasya tailaghRtayozca, etAbhyAM kusaNite yadyaGgulamupari tiSThati tadA vartate (kalpate), parato na vartate, madhunaH pudgalarasasya cArdhAGgulena saMsRSTaM bhavati, piNDaguDasya pudgalasya navanItasya cA malakamAnaM saMsRSTam, yadi bahUnyetatpramANAni tadA kalpante, ekasmin bRhati na kalpate, utkSiptaviveko yathA''cAmAmle yaduddhartuM zakyate, zeSeSu naasti| pratItyamrakSitaM punaryadyaGgulyA gRhItvA mrakSayati tailena vA 8 // 1516 // ghRtena vA tadA nirvikRtikasya kalpate, atha dhArayA kSipati manAgapi na klpte| idAnIM pAriSThApanikAkAraH, sa punarekAsanaikasthAnAdisAdhAraNa itikRtvA vizeSeNa prruupyte|
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1517 // ni0- AyaMbilamaNAyaMbila cauthA bAlavuDsahuasahU / aNahiMDiyahiMDiyae paahunnynimNtnnaavliyaa||1610|| 6.SaSThamadhyayanaM AyaMbilae gAthA vyAkhyA- yadvA'trAntare prabuddha iva codakaH pRcchati-aho tAva bhagavatA egAsaNagaegaTThANagaAyaMbila- pratyAkhyAna:, niyuktiH cautthachaTThaTThamaNivvigatiesu pAriTThAvaNiyAgAro vaNNito, Na puNa jANAmi kerisagassa sAdhussa pAriTThAvaNiyaMdAtavvaM vA 1610 na dAtavvaM vA?, Ayario bhaNai, AyaMbilamaNAyaMbile gAthA vyAkhyA- pAriTThAvaNiyabhuMjaNe joggA sAdhU duvidhA- pAriSThApaniAyaMbilagA aNAyaMbilagAya, aNAyaMbiliyA AyaMbilavirahiyA, ekkAsaNekaTThANacautthachaTThaTThamaNivvigatiyapajjavasANA, kaavicaarH| dasamabhattiyAdINaM maMDalIe uddharitaM pAriTThAvaNiyaMNa kappati dAtuM tesiM pecaM uNhayaM vA dijjati, ahiTThiyA ya tesiM devatAvi hoja, ego AyaMbilago ego cautthabhattito hojja kassa dAtavvaM?, cautthabhattiyassa, so duviho- bAlo vuDo ya, bAlassa dAtavvaM, bAloduviho- sahU asahU ya, asahussa dAtavvaM, asahU duviho- hiMDato ahiMDeMtao ya, hiMDayassa dAtavvaM, hiMDaMtao duvidho-vatthavvagopAhuNagoya, pAhuNagassa dAtavvaM, evaM cautthabhatto bAlo'sahU hiMDato pAhuNago pAriTThAvaNiyaMbhuMjAvijjati, aho tAvad bhagavatA ekAzanaikasthAnAcAmlacaturthaSaSThASTamanirvikRtikeSu pAriSThApanikAkAro varNito, na punarjAnAmi kIdRzasya sAdhoH pAriSThApanikaM dAtavyaM vA / na dAtavyaM vA?, AcAryo bhaNati- pAriSThApanikabhojane yogyAH sAdhavo dvividhAH- AcAmAmlakA anAcAmAmlakAzca, anAcAmAmlakA AcAmAmlavirahitAH, ekAsanaikasthAnacaturthaSaSThASTamanirvikRtikAvasAnAH, dazamaprabhRtibhyo maNDalyAmuddhRtaM pAriSThApanikaM na kalpate dAtum, tebhyaH peyamuSNaM vA dIyate, adhiSThitA ca teSAM devatA bhvet| eka AcAmAmlaka ekazcaturthabhaktiko bhavet kasmai dAtavyaM?, caturthabhaktAya, sa dvividho- bAlo vRddhazca, bAlAya dAtavyam, bAlo dvividhaH- sahiSNurasahiSNuzca, asahiSNave dAtavyam, asahiSNurdvividhaH- hiNDamAno'hiNDamAnazca, hiNDamAnAya dAtavyam, hiNDamAno dvividhaH- vAstavyaH prAghUrNakazca, prAghUrNakAya dAtavyam, evaM caturthabhakto bAlo'saho hiNDamAnaH prAghUrNakaH pAriSThApanIyaM bhojyate, // 1517 //
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1518 // tassa asati bAlo asahU hiMDato vatthavvo 2 tassa asati bAlo asahU ahiMDato pAhUNago 3 tassa asati bAlo asahU / 6.SaSThamadhyayana ahiMDato vatthavvo, evameteNa karaNovAeNa catuhivi padehiM solasa AvaliyAbhaMgA vibhAsitavvA, tattha paDhamabhaMgiassa pratyAkhyAna:, niyuktiH dAtavvaM, etassa asati bitiyassa, tassAsati tadiyassa, evaM jAva carimassa dAtavvaM, paurapAriTThAvaNiyAe vA savvesi 1610 dAtavvaM, evaM AyaMbiliyassa chaTThabhattiyassa solasabhaMgA vibhAsA, evaM AyaMbiliyassa aTThamabhattiyassa solasa bhaMgA, evaM pAriSThApani kaavicaarH| AyaMbiliyassa nivvitiyassa solasa bhaMgA, NavaraM AyaMbiliyassa dAtavvaM, evaM AyaMbiliyassa ekkAsaNiyassa solasa bhaMgA, evaM AyaMbiliyassa egaTThANiyassa solasa bhaMgA, evamete AyaMbiliyaukkhevagasaMjogesu savvageNa chaNNavati AvaliyAbhaMgA bhavanti AyaMbilaukkhevo gato, ego cautthabhattito ego chaTThabhattito, etthavi solasa, navaraM chaTThabhattiyassa dAtavvaM, evaM cautthabhattiyassa solasa bhaMgA, ego ekkAsaNito ego egaTThANio egaTThANiyassa dAtavvaM, ego ekkAsaNito ego NivvItio, ekkAsaNiyassa dAtavvaM, etthavi solasa, ego egaTThANio ego NivvItio egaTThANiyassa dAtavvaM, tasminnasati bAlo'saho hiNDamAno vAstavyaH, tasminnasati bAlo'saho'hiNDamAnaH prAghUrNakaH tasminnasati bAlo'saho'hiNDamAno vAstavyaH, evametena karaNopAyena caturbhiH padaiH SoDazAvalikAbhaGgA vibhASitavyAH, tatra prathamabhaGgikAya dAtavyam, etasminnasati dvitIyasmai, tasminnasati tRtIyasmai, evaM yAvacaramAya dAtavyam,8 pracurapAriSThApanikAyAM vA sarvebhyo dAtavyam, evamAcAmAmlaSaSThabhaktikayoH SoDaza bhaGgAH vibhASA, evamAcAmAmlakASTamabhaktikayoH SoDaza bhaGgAH, evamAcAmAmla-1 nirvikRtikayoH SoDaza bhaGgAH, navaramAcAmAmlakAya dAtavyam, evamAcAmAmlaikAzanayoH SoDaza bhaGgA, evamAcAmAmlaikasthAnakayoH SoDaza bhaGgAH, evamete 8 AcAmAmlotkSepakasaMyogena sarvAgreNa SaNNavatirAvalikAbhaGgA bhavanti, AcAmAmlotkSepo gataH, ekazcaturthabhaktika ekaH SaSThabhaktikaH, atrApi SoDaza, navaraM SaSThabhaktikAya dAtavyam, evaM caturthabhaktikasya SoDaza bhaGgAH, eka ekAzanika eka ekasthAnikaH ekasthAnikAya dAtavyam, eka ekAzanika eko nirvikRtika ekAzanikAya dAtavyam, atrApi SoDaza, eka ekasthAnika eko nirvikRtikaH ekasthAnikAya dAtavyam, -
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1519 // 6.SaSThamadhyayana pratyAkhyAna:, niyuktiH 1611-12 paarisstthaapnikaavidhiH| etthavi solasatti gaathaarthH||1610|| taM puNa pAriTThAvaNitaM jahAvidhIe gahitaM vidhibhuttasesaMca to tesiM dijjai, tatra ni0- vihigahiyaM vihibhuttaM uvvariyaM jaM bhave asnnmaaii| taM guruNA'NunnAyaM kappai AyaMbilAINaM // 1611 // ni0- (vihigahiaMvihibhuttaM) taha guruhiM(jaM bhave) aNunnAyaM / tAhe vaMdaNapuvvaM bhuMjaise saMdisAveDe (pAThAntaram) // 1611 // vihigahiyaM vihibhuttaM gAhA vyAkhyA-vidhigahitaM NAma aluddheNa uggamitaM, pacchA maMDalIe kaDapadaragasIhakhaideNa vA vidhIe bhuttaM, evaMvidhaM pAriTThAvaNiyaM, jAhe gurU bhaNati- ajo imaM pAriTThAvaNiyaM icchAkAreNa bhujAhitti, tAhe so kampati vaMdaNaM dAuM saMdisAvetti bhottuM, ettha caubhaMgavibhAsA ni0- cauro ya huMti bhaMgA paDhame bhaMgaMmi hoi aavliyaa| itto ataiyabhaMgo AvaliyA hoi nAyavvA // 1612 // 9 cauro ya hoMti bhaMgA gAhA vyAkhyA-vidhigahitaM vidhibhuktaM vidhigahitaM avidhibhuktaM avidhigahItaM vihibhuttaM avidhigahitaM avidhibhuktaM, tattha paDhamabhaMgo, sAdhU bhikkhaM hiMDati, teNa ya aluddheNa bAhiM saMjoaNadose vippajaDheNa ohAritaM. bhattapANaM pacchA maMDalIe pataragacchedAtisuvidhIe samuddiDaM, evaMvidhaM puvvavaNNiyANa AvaliyANaM kappate samuddisiuM, idA atrApi SoDaza bhnggaaH| tat punaH pAriSThApanikaM yathAvidhi gRhItaM vidhibhuktazeSaM ca tadA tebhyo diiyte| 0 vidhigRhItaM nAmAlubdhenodgamitam, pazcAt maNDalyA kaTapratarakasiMhakhAditena vidhinA bhuktaM evaMvidhaM pAriSThApanikam, yadA gururbhaNati- Arya! idaM pAriSThApanikaM icchAkAreNa bhuGkveti, tadA sa kalpate vandanaM dattvA saMdizeti bhoktuM atra catvAro bhnggaaH| 6 vibhASA, vidhigRhItaM vidhibhuktaM vidhigRhItamavidhibhuktaM avidhigRhItaM vidhibhuktam avidhigRhItamavidhibhuktam, tatra prathamo bhaGgaH, sAdhurbhikSAM hiNDate, tena cAlubdhena bahiH saMyojanAdoSaviprahInenAvahRtaM bhaktapAnaM pazcAt maNDalyAM pratarakacchedAdisuvidhinA samuddiSTam, evaMvidhaM pUrvavarNitAnAmAvalikAnAM kalpate samuddeSTam, idAnIM - // 1519 //
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1520 // giM bitiyabhaMgo tadheva vihIgahitaM bhuttaM puNa kAgasiyAlAdidosaduTuM, evaM avidhie bhuttaM, ettha jati uvvarati taM chaDDijati, Na 6.SaSThamadhyayanaM | kappati, chaddimAdIdosA tammi, erisaMjodeti joya jati doNhavi vivego kIrati, apuNakArae vA uvaTThitANaM paMcakallANayaM pratyAkhyAna:, niyuktiH dijjati, idANiM taiyabhaMgo, tattha avidhigahitaM- vIsuMvIsuMukkosagANi davvANi bhAyaNi pacchA kacchapuDagaMpiva paDisuddhe 1613 vireeti, etesiM bhottavvaMti Agato, pacchA maMDaligarAiNieNa samarasaMkAtuM maMDalie vidhIe samuddiTuM, evaMvidhe jaM uvvaritaM taM cturbhnggii| pAriTThAvaNiyAgAraM AvaliyANaM vidhibhuttaMtikAuMkappati, cautthabhaMgo AvaliyANa Na kappeti bhuttuM, te ceva puvvabhaNitA dosA, evametaM bhAvapaccakkhANaM bhaNitamiti gaathaarthH||1612||vyaakhyaatN mUlagAthopanyastaM pratyAkhyAnamadhunA pratyAkhyAtocyate, tathA cAha ni0- paJcakkhAeNa kayA paccakkhAvitaevi sUAe (u)| ubhayamavi jANageara caubhaMge gonnidittuNto||1613|| paccakkhAeNa gAhA vyAkhyA- pratyAkhyAtA- gurustena pratyAkhyAtrA kRtA pratyAkhyApayitaryapi ziSye sUcA- ulliGganA, na hi pratyAkhyAnaMprAyo guruziSyAvantareNa bhavati, aNNetu-paccakkhANeNa kaya tti paThanti, tat punarayuktam, pratyAkhyAturniyuktikAreNa dvitIyabhaGgastathaiva vidhigRhItaM bhuktaM punaH kAkazRgAlAdidoSaduSTam, evamavidhinA bhuktam, atra yaduddharati tat tyajyate, na kalpate chAdayo doSAstasmin, IdRzaM yo dadAti yazca bhuGkte dvayorapi vivekaH kriyate, apunaH karaNatayA votthitayoH paJcakalyANakaM dIyate, idAnIM tRtIyabhaGgaH, tatrAvidhigRhItaM-viSvag viSvag utkRSTAni 8 dravyANi bhAjane pazcAtkakSApuTamiva pratizuddhe virecayati, etAni bhoktavyAni ityAgataH, pazcAt mANDalikarAnikena samarasaM kRtvA maNDalyAM vidhinA samuddiSTam, evaMvidhe yaduddharati tat pAriSThApanikAkAramAvalikAnAM vidhibhuktamitikRtvA kalpate, caturtho bhaGga AvalikAnAM na kalpate bhoktum, ta eva pUrvabhaNitA doSAH, evametat bhAvapratyAkhyAnaM bhnnitm| // 1520 //
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1521 // |6.SaSThamadhyayana pratyAkhyAnaH, niyuktiH 1614-16 cturbhnggii| sAkSAdupanyastatvAt sUcA'nupapatteH, pratyAkhyApayiturapi tadanantaraGgatvAditi, atra ca jJAtaryajJAtarica catvAro bhedA bhavanti tatra caturbhaGge goNidRSTAnta iti gAthAkSarArthaH // 1613 // bhAvArthaM tu svayamevAha ni0- mUlaguNauttaraguNe savve dese ya tahaya suddhiie| paJcakkhANavihinU paJcakkhAyA gurU hoi||1614|| mUlaguNa gAhA vyAkhyA- mUlaguNeSUttaraguNeSu ca evaM sarvottaraguNeSu dezottaraguNeSu ca, tathA ca zuddhau- SaDDidhAyAM zraddhAnAdilakSaNAyAM pratyAkhyAnavidhijJaH, asmin viSaye pratyAkhyAnavidhimAzrityetyarthaH, pratyAkhyAtIti pratyAkhyAtA guruH- AcAryo bhavatIti gaathaarthH||1614|| ni0-kiikammAivihinnU uvaogaparo a asaDhabhAvo / saMviggathirapainno paJcakkhAviMtao bhnnio||1615 // ___kiikammA gAhA vyAkhyA-kRtikarmAdividhijJaH- vandanAkArAdiprakArajJa ityarthaH, upayogaparazca pratyAkhyAna eva copayogapradhAnazca azaThabhAvazca-zuddhacittazca saMvigno- mokSArthI sthirapratijJaH- na bhASitamanyathA karoti, pratyAkhyApayatIti pratyAkhyApayitA- ziSyaH evaMbhUto bhaNitaH tIrthakaragaNadharairiti gaathaarthH||1615|| ni0- itthaM puNa caubhaMgo jANagaiaraMbhi goNinAeNaM |suddhaasuddhaa paDhamaMtimA u sesesu avibhAsA // 1616 // itthaM puNa gAthA vyAkhyA- ettha puNa paccakkhAyaMtassa paJcakkhAveMtassa ya caubhaMgo- jANato jANagassa paccakkhAti zuddha paJcakkhANaM, jamhA dovi jANaMti kimapi paccakkhANaM NamokkArasahitaM porusimAdiyaM vA, jANago ayANagassa jANAve atra punaH pratyAkhyAtuH pratyAkhyApayituzca caturbhaGgI-jJo jJasya sakAzAt pratyAkhyAti zuddhaM pratyAkhyAnam, yasmAddvAvapi jAnItaHkimapi pratyAkhyAnaM namaskArasahitaM pauruSyAdikaM vA, jJo'jJaM jJApayitvA - // 1521 //
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1522 // paJcakkhA (ve)ti, jahA NamokkArasahitAdINaM amugaM te paccakkhAtaMti suddhaM annahA Na suddhaM, ayANagojANagassa paccakkhAti Na 6.SaSThamadhyayana suddhaM, pabhusaMdiTThA(I) su vibhAsA, ayANago ayANagassa paccakkhAti, asuddhameva, etthaM diTuMto gAvIto, jati gAvINa pratyAkhyAna:, niyuktiH pamANaM sAmiovi jANati, govAlovi jANati, doNhaMpi jANagANaM bhUtImollaM suhaM sAmIo deti itaro geNhati, evaM 1617 loiyo caubhaMgo, evaM jANago jANageNa paccakkhAveti suddhaM, jANago ajANageNa keNai kAraNeNa paccakkhAvento suddho prtyaakhyeym| NikkAraNeNa suddhati, ayANagojANayaM paccakkhAveti suddho, ayANao ayANae paccakkhAveti Nasuddhotti gaathaarthH||1616|| mUladvAragAthAyAmuktaH pratyAkhyAtA, sAmprataM pratyAkhyAtavyamuktamapyadhyayane dvArAzUnyArthamAhani0- davve bhAve ya duhA paccakkhAivvayaM havai duvihaM / davvaMmi a asaNAI annANAI ya bhAvaMmi // 1617 // davve bhAve gAhA vyAkhyA- dravyato bhAvatazca dvidhA pratyAkhyAtavyaM tu vijJeyam, dravyapratyAkhyAtavyaM azanAdi, ajJAnAdi tu bhAve- bhAvapratyAkhyAtavyamiti gAthArthaH / / 1617 ||muuldvaargaathaayaaNgtN tRtIyaM dvAram, iMdANiM parisAsA ya puvviM vaNNitA sAmAiyaNijuttIe selaghaNakuDagAdI, ittha puNa savisesaM bhaNNati- parisA duvidhA, uvaTThitA aNuvaTThitA ya, uvaTThitAe - pratyAkhyApayati, yathA namaskArasahitAdiSvamukaM tvayA pratyAkhyAtamiti zuddhamanyathA na zuddham, ajJo jJasya pArzve pratyAkhyAti na zuddham, prabhusaMdiSTAdiSu vibhASA, ajJo'jJasya pratyAkhyAti, azuddhameva, atra dRSTAnto gAvaH, yadi gavAM pramANaM svAmyapi jAnAti gopAlo'pi jAnAti, dvayorapi jAnAnayo timUlyaM sukhaM svAmI dadAti itaro gRhNAti, evaM laukikI caturbhaGgI, evaM jJo jJaM pratyAkhyApayati zuddham, jJo'jJena kenacitkAraNena pratyAkhyApayan zuddhaH niSkAraNe na zuddhyati, ajJo jJaM pratyA 8 // 1522 // BkhyApayati zuddhaH, ajJo'jJaM pratyAkhyApayati na shuddhH| OM idAnIM parSat sA ca pUrvaM varNitA sAmAyikaniyuktau zailaghanakuTAdikA, atra punaH savizeSa bhaNyate- parSad dvividhA- upasthitA anupasthitA ca, upasthitAya -
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 / / 1523 // kahetavvaM, aNuvaTThitAe Na kahetavvaM, jA sA uvaTThitA sA duvidhA- sammovaTThitA micchovaTThitA ya, micchovaTThitA jahA 6.SaSThamadhyayana ajjagoviMdA tArisAe Na vaTTati kahetuM, sammovaTThitA duvidhA- bhAvitA abhAvitA ya, abhAvitAe Na vaTTati kahetuM, bhAvitA | pratyAkhyAna:, niyuktiH duvidhA- viNItA aviNItA ya, aviNItAe Na vaTTati, viNItAe kahetavvaM, viNItA duvidhA-vakkhittA avakkhittA ya, |1618 vakkhittA jA suNeti kammaM ca kiMci kareti khijjati vA aNNaM vA vAvAraM kareti, avakkhittA Na aNNaM kiMci kareti prssdH| kevalaM suNati, avakkhittAe kaheyavvaM, avakkhittA duvidhA- uvauttA aNuvauttA ya, aNuvauttA jAsuNeti aNNamaNNaM vA ciMteti, uvauttA jA nizcintA, tamhA uvauttAe kahetavvaM / tathA cAha ni0- souM uvaTThiyAe vinniiyvkkhitttduvuttaae| evaMvihaparisAe paccakkhANaM kaheyavvaM // 1618 // dvAram / / souM uvaTThitAe gAhA vyAkhyA-gatArthA, evamesA uvaTThitAsammovaTThitA bhAvitA viNIyA'vakkhittA uvayuttA ya, paDhamaparisA joggA kahaNAe, sesA u tevaTThI parisAo ajoggAo, ajjogANa imA paDhamA- uvaTThitA sammovaTThitA bhAvitA viNIyA 2 * kathayitavyaM anupasthitAyai na kathayitavyam, yA sopasthitA sA dvividhA- samyagupasthitA mithyopasthitA ca mithyopasthitA yathA AryagovindAH, tAdRzyai na yujyate kathayitum, samyagupasthitA dvividhA- bhAvitA abhAvitA ca, abhAvitAyai na yujyate kathayitum, bhAvitA dvividhA- vinItA avinItA ca, avinItAyai na yujyate kathayitum, vinItAyai kathayitavyam, vinItA dvividhA- vyAkSiptA avyAkSiptA ca, vyAkSiptA yA zRNoti karma ca kizcit karoti khidyate vA anyaM vA vyApAraM karoti,* avyAkSiptA nAnyat kizcit karoti kevalaM zRNoti, avyAkSiptAyai kathayitavyam, avyAkSiptA dvividhA- upayuktA anupayuktA ca, anupayuktA yA zRNoti anyadanyadvA // 1523 // cintayati, upayuktA yA nizcintA (sopayuktA), tasmAt upayuktAyai kthyitvym| 0 evameSA upasthitA samyagupasthitA bhAvitA vinItA'vyAkSiptA upayuktA ca prathamA ? parSad yogyA kathanAyai, zeSA ayogyAH triSaSTiH parSadaH, ayogyAnAmiyaM prathamA- upasthitA samyagupasthitA bhAvitA vinItA 2
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 6.SaSThamadhyayana pratyAkhyAnaH, niyuktiH 1619 AjJayA''jJAgrAhyo dRssttaantaaditrovaacyH| // 1524 // avakkhittA aNuvauttA, esA paDhamA ajoggA, evaM tevaDhipi bhANitavvA,-'uvaThiyasammovaTThiyabhAvitaviNayA ya hoi vkkhittaa| uvauttigA ya joggA sesa ajogAto tevtttthi||1|| etaM paccakkhANaM paDhamaparisAe kahejatti, tavvatirittANa Na kahetavvaM,Na kevalaMpaJcakkhANaMsavvamavi aavssyNsvvmvisuynnaannNti|muuldvaargaathaayaaNprissditigtmdhunaa kathanavidhirucyate, tatrAyaM vRddhavAdaH-kAe vidhIe kahitavvaM?, paDhama mUlaguNA kaDeti pANAtipAtaveramaNAti, tato sAdhudhamme kathite pacchA asaDhassa sAvagadhammo, iharA kahijjati sattiTThovisAvayadhammaM paDhamaM sotuMtattheva vittIM karei, (uttaretti) uttaraguNesuvi chammAsiyaM Adi kAuMjaM jassa joggaM paccakkhANaM taM tassa asaDheNa kahetavvaM / athavA'yaM kathanavidhiH ni0-ANAgijjho atthoANAe ceva so kheyvvo| diTuMtiu diTuMtA kahaNavihi virAhaNA iarA // 1619 // dvAram / / ANAgijjho attho gAhA vyAkhyA- AjJA- AgamastadvAhyaH-tadvinizcayo'rthaH,anAgatAtikrAntapratyAkhyAnAdiH AjJayaivaAgamenaivAsau kathayitavyo, na dRSTAntena tathA dAntikaH- dRSTAntaparicchedyaH prANAtipAtAdyanivRttAnAmate doSA bhavantItyevamAdidRSTAntAt- dRSTAntena kathayitavyaH, kathanavidhiH- eSaH kathanaprakAraH pratyAkhyAne, yadvA sAmAnyenaivAjJAgrAhyo'rthaHsaudharmAdiH AjJayaivAsau kathayitavyona dRSTAntena, tatra tasya vastuto'sattvAt, tathA dArTAntikaH- utpAdAdimAnAtmA vastutvAd 0 avyAkSiptA anupayuktA, eSA prathamA ayogyA, evaM triSaSTirapi bhaNitavyAH,- upasthitA samyagupasthitA bhAvitA vinItA ca bhavatyavyAkSiptA upayuktA ca yogyA zeSA ayogyaastrissssttiH||1|| etat pratyAkhyAnaM prathamAyai parSade kathyate, tadvyatiriktAyai na kathayitavyam, na kevalaM pratyAkhyAnaM sarvamapyAvazyakaM sarvamapi zrutajJAnamiti / kena vidhinA kathayitavyaM?, prathama mUlaguNAH kathyante prANAtipAtaviramaNAdayaH, tataH sAdhudharme kathite pazcAt azaThAya zrAvakadharmaH, itarathA kathyamAne sattvavAnapi zrAvakadharma prathamaM zrutvA tatraiva vRttiM karoti, uttareti uttaraguNeSvapi pANmAsikamAdau kRtvA yadyasya yogyaM pratyAkhyAnaM tattasmai azaThena kathayitavyam / // 1524 //
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 | // 1525 // 6.SaSThamadhyayanaM pratyAkhyAna:, niyuktiH 1620 | pratyAkhyAnasya | phlm| ghaTavadityevamAdidRSTAntAt kathayitavyaH, eSaH kathanavidhiH, virAdhanA itarathA-viparyayo'nyathA kathanavidheH apratipattihetutvAd adhikatarasammohAditi gaathaarthH||1619|| mUladvAragAthopanyasta uktaH kathanavidhiH, sAmprataM phalamAha ni0- paccakkhANassa phalaM ihaparaloe ahoi duvihaM tu / ihaloi dhammilAI dAmanagamAI prloe||1620|| paccakkhANassa gAhA vyAkhyA- pratyAkhyAnasya- uktalakSaNasya phalaM-kArya ihaloke paraloke ca bhavati dvividhaM- dviprakAra tuzabdaH svagatAnekabhedapradarzanArthaH, tathA cAha- ihaloke dhammilAdaya udAharaNaM dAmannakAdayaH paraloke iti gAthA'kSarArthaH kathAnakaM tu dhammilodAharaNaM dhammillahiMDito NAyavvaM, AdisaddAto AmosadhimAdIyA gheppaMti / dAmaNNagodAharaNaM turAyapureNagare egokulaputto jAtIto, tassa jiNadAso mitto, teNa so sAdhusagAsaMNIto, teNa macchayamaMsapaccakkhANaM gahitaM, dubbhikkhe macchAhAro logo jAto, itarovi sAlehiM mahilAe khiMsijjamANo gato, udiNNe macche da8 puNarAvattI jAtA, evaM tiNNi divase tiNNi vAraM gahitA mukkA ya, aNasaNaM kAtuM rAyagihe Nagare maNiyAraseTThiputto dAmaNNago NAma jAto, aTThavarisassa kulaM mArIe ucchiNNaM, tattheva sAgaravodasatthavAhassa gihe ciTThai, tattha ya gihe bhikkhaTuM sAdhuNo paiTThA, sAdhuNA saMghADaillassa kahitaM, etassa gihassa esa dArago adhipatI bhavissati, sutaM satthavAheNa, pacchA satthavAheNa pacchannaM 0 dhammillahiNDito jJAtavyam, AdizabdAt AmISadhyAdyA gRhyante, dAmannakodAharaNaM tu rAjapure nagare ekaH kulaputro jAtyaH, tasya jinadAso mitram, tena sa sAdhusakAzaM nItaH, tena matsyamAMsapratyAkhyAnaM gRhItam, durbhikSe matsyAhAro loko jAtaH, itaro'pi zyAlamahilAbhyAM nindyamAno gataH, pIDitAn matsyAn dRSTyA punarAvRttirjAtA, evaM trIn divasAn trIn vArAn gRhItA muktAzca, anazanaM kRtvA rAjagRhe nagare maNikArazreSThiputro dAmanako nAma jAtaH, aSTavarSasya mAryA kulamutsannam, tatraiva sAgarapotasArthavAhasya gRhe tiSThati, tatra ca gRhe bhikSArthaM sAdhavaH praviSTAH, sAdhunA saMghATakIyAya kathitaM- etasya gRhasyaiSa dArako'dhipatirbhAvI, zrutaM sArthavAhena, pazcAt sArthavAhena pracchannaM - // 1525 //
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika 6.SaSThamadhyayana pratyAkhyAna:, niyuktiH 1620 pratyAkhyAnasya phlm| vRttiyutam bhAga-4 ||1526 // caMDAlANa appito, tehiM dUraM NetuM aMguliM chettuM bhesito Nivvisao kato, NAsaMto tasseva gosaMdhieNa gahito puttotti, jovvaNattho jAto, aNNatA sAgarapoto tattha gato taM daRsNa uvAeNa pariyaNaM pucchati- kassa esa?, kathitaM aNAdhotti ihAgato, imo sotti, tA lehaM dAuMgharaM pAvehitti visajjito, gato, rAyagihassa bAhiparisare devaule suvvati, sAgarapotadhUtA visA NAma kaNNA tIe ajaNiyavAvaDAe diTTho, pitumuddamadditaM lehaM daTuM vAeti- etassa dAragassa asoiyamakkhitapAdassa visaM dAtavvaM, aNussAraphusaNaM kaNNagadANaM, puNovi muddeti, NagaraM paviTTho, visA'NeNa vivAhitA, Agato sAgarapoto, mAtigharaaccaNiyavisajjaNaM, sAgaraputtamaraNaMsotuMsAgarapoto hitayaphuTTaNeNa mato, raNNA dAmaNNagogharasAmI kato, bhogasamiddhI jAtA, aNNayA pavvaNhe maMgaliehiM puratose uggIyaM-'aNupuMkhamAvayaMtAvi aNattha tassa bahuguNA hoti / suhadukkhakacchapuDato jassa kataMto vahai pakkhaM // 1 // ' sotuM satasahassaM maMgaliyANa deti, evaM tiNNi vArA tiNNi satasahassANi, raNNA sutaM, pucchiteNa savvaM raNo siTuM, tuTuMNa raNNA seTThI ThAvito, bodhilAbho, puNo dhammANuTThANaM devalogagamaNaM, evamAdi prloe| - cANDAlebhyo'rpitaH, tairdUra nItvA'GguliM chittvA bhApitaH nirviSayaH kRtaH, nazyan tasyaiva gosaMdhikena (goSThAdhipatinA) gRhItaH putra iti, yauvanastho jAtaH, anyadA sAgarapotastatra gataH taM dRSTvopAyena parijanaM pRcchati- kasyaiSaH?, kathitamanAtha iti ihAgataH, ayaM sa iti, tato lekhaM dattvA gRhaM prApayeti visRSTo gataH, rAjagRhasya bahiH parisare devakule suptaH, sAgarapotaduhitA viSAnAmnI kanyA, tayA'rcanikAvyApRtayA dRSTaH, pitRmudrAmudritaM lekhaM dRSTvA vAcayati, etasmai dArakAya adhautAmrakSitapAdAya viSaM dAtavyam, anusvAraspheTanam, kanyAdAnam, punarapi mudrayati, nagaraM praviSTaH, viSA'nena vivAhitA, AgataH sAgarapotaH, mAtRgRhAcanikAyai visarjanam, sAgaraputramaraNaM zrutvA sAgarapotaH hRdayasphoTanena mRtaH rAjJA dAmannako gRhasvAmI kRtaH, bhogasamRddhirjAtA, anyadA ca parvAhani mAGgalikaiH puratastasyodgItaM- zreNyA Apatanto'pyanastasya bahuguNA bhvnti| sukhaduHkhakakSapuTako yasya kRtAnto vahati pakSam // 1 // zrutvA zatasahasraM mAGgalikAya dadAti, evaM trIn vArAn trINi zatasahasrANi, rAjJA zrutam, pRSTena sarva ziSTaM rAjJe, tuSTena rAjJA zreSThI sthApitaH, bodhilAbhaH, punardharmAnuSThAnaM devalokagamanam, evamAdi prloke| // 1526 //
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam 6.SaSThamadhyayana pratyAkhyAna:, niyuktiH |1621 pratyAkhyA| naanmokssH| | niyuktiH 1622-23 nyaa:| bhAga-4 ||1527 // ahavA suddheNa paccakkhANeNa devalogagamaNaM puNo bodhilAbho sukulapaJcAyAtI sokkhaparaMpareNa siddhigamaNaM kesiMci puNo teNeva bhavaggahaNeNa siddhigamaNaM bhavatIti / ata eva pradhAnaphalopadarzanenopasaMharannAha ni0- paccakkhANamiNaM seviUNa bhAveNa jinnvruddittuN| pattA aNaMtajIvA sAsayasukkhaM lahuM mukkhaM / / 1621 // paccakkhANamiNaM gAhA vyAkhyA-pratyAkhyAnamidaM- anantaroktaM Asevya bhAvena antaHkaraNena jinavaroddiSTaM-tIrthakarakathitam, prAptA anantajIvAH,zAzvatasaukhyaM zIghraM mokssm||aah- idaM phalaM guNanirUpaNAyAM paccakkhANammi kate' ityAdinA darzitameva punaH kimarthamiti?, ucyate, tatra vastutaH pratyAkhyAnasvarUpadvAreNoktam, iha tu lokanItita iti na doSaH, yadvA ita eva dvArAdavatArya svarUpakathanata eva pravRttihetutvAt tatroktaM ityanaparAdha evetyalaM vistareNa / ukto'nugamaH sAmprataM nayAH, te ca naigamasaGghahavyavahAraRjusUtrazabdasamabhirUdvaivaMbhUtabhedabhinnAH khalvaughataH sapta bhavanti, svarUpaM caiteSAmadhastAt sAmAyikAdhyayane nyakSeNa pradarzitameveti neha pratanyate, iha punaH sthAnAzUnyArthaM ete jJAnakriyAntarabhAvadvAreNa samAsataH procyante, jJAnanayaH kriyAnayazca, tatra jJAnanayadarzanamidaM- jJAnameva pradhAnamaihikAmuSmikaphalaprAptikAraNam, yuktiyuktatvAt, tathA cAha ni0- nAyaMmi giNhiyavve agiNhiyavvaMmiceva atthaMmi / jaiyavvameva ii jo uvaesosonaonAma / / 1622 / / ni0-savvesiMpinayANaM bahuvihavattavvayaM nisaamittaa| taM savvanayavisuddhaM jaMcaraNaguNaTThio sAhU // 1623 // iti paccakkhANanijuttI smttaa|| ||shriibhdrbaahusvaamivircitN zrImadAvazyakasUtraM sampUrNam / / 4 athavA zuddhena pratyAkhyAnena devalokagamanaM punarbodhilAbhaH sukulapratyAyAtiH saukhyaparamparakeNa siddhigamanam, keSAJcit punastenaiva bhavagrahaNena siddhigamanaM bhavatIti / // 1527 //
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1528 // NAtammi geNhitavve gAhA vyAkhyA-jJAte-samyakparicchinnegeNhitavve ti grahItavye upAdeye 'agiNhitavvaMmi'tti agrahItavye 6.SaSThamadhyayanaM anupAdeye, heya ityarthaH, cazabdaH khalubhayorgrahItavyAgrahItavyayoqhatatvAnukarSaNArthaH, upekSaNIyasamuccayArtho vA, evakAra pratyAkhyAna:, niyuktiH stvavadhAraNArthaH, tasyaiva ca vyavahitaH prayogo draSTavyaH, jJAta eva grahItavye agrahItavye tathopekSaNIye ca jJAta eva nAjJAte 1622-23 'atthaMmi'tti artha aihikAmuSmike, tatraihiko grahItavyaH srakcandanAGganAdiH agrahItavyo viSazastrakaNTakAdiH upekSaNIya- nyaa:| stRNAdiH AmuSmiko grahItavyaH samyagdarzanAdiragrahItavyo mithyAtvAdirUpekSaNIyo vipakSAbhyudayAdiriti, tasminnarthe / yatitavyameva iti- aihikAmuSmikaphalaprAptyarthinA sattvena yatitavyameva, pravRttyAdilakSaNaH prayatnaH kArya ityarthaH / itthaM caitadaGgIkartavyam, samyagjJAne vartamAnasya phalAvisaMvAdadarzanAt, tathA cAnyairapyuktaM-vijJaptiH phaladA puMsAM, na kriyA phaladA mtaa| mithyAjJAnAt pravRttasya, phalAsaMvAdadarzanAt ||1||tthaa''mussmikphlpraaptyrthinaa hi jJAna eva yatitavyam, tathA''gamo'pyevameva vyavasthitaH, yata uktaM- paDhamaMNANaM tato dayA, evaM ciTThati savvasaMjate / aNNANI kiM kAhiti kiM vA NAhiti cheyapAvayaM? // 1||itshcaitdevmnggiikrtvyN- yasmAt tIrthakaragaNadharairagItArthAnAM kevalAnAM vihArakriyA'pi niSiddhA, tathA cAgamaH- gItattho / ya vihAro bidito gItatthamIsito bhnnito| etto tatiyavihAro NANuNNAto jinnvrehiN||1||n yasmAdandhenAndhaH samAkRSyamANaH | samyakpanthAnaM pratipadyata ityabhiprAyaH / evaM tAvat kSAyopazamikaM jJAnamadhikRtyoktam, kSAyikamapyaGgIkRtya viziSTaphalasAdhakatvaMtasyaiva vijJeyam, yasmAdahato'pi bhavAmbhodhestaTasthasya dIkSApratipannasya utkRSTatapazcaraNavato'pina tAvadapavarga // 1528 // prathamaM jJAnaM tato dayA evaM tiSThati srvsNytH| ajJAnI kiM kariSyati kiM vA jJAsyati chekaM pApakaM vaa|| 1 // 0 gItArthazca vihAro dvitIyo gItArthanizrito bhnnitH| itastRtIyavihAro nAnujJAto jinvreH||1||
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 // 1529 // prAptiH saJjAyate (yato) yAvajjIvAdyakhilavastuparicchedyarUpaM kevalajJAnaM notpannamiti, tasmAt jJAnameva pradhAnamaihi 6.SaSThamadhyayanaM kAmuSmikaphalaprAptikAraNamiti sthitaM iti jo uvadeso soNaoNAma tti iti-evaM uktena nyAyena ya upadezaH jJAnaprAdhAnyakhyA- pratyAkhyAna:, niyuktiH panaparaH sa nayo nAma jJAnanaya ityarthaH / ayaMca nAmAdau SaDDidhapratyAkhyAne jJAnarUpameva pratyAkhyAnamicchati, jJAnAtmakatvA-2 1622-23 dasya, kriyArUpaM tu tatkAryatvAt tadAyatattvAnnecchati, guNabhUtaM cecchatIti gAthArthaH / ukto jJAnanayo'dhunA kriyAnayAvasaraH, nayAH / tadarzanaM cedaM- kriyaiva pradhAnaM aihikAmuSmikaphalaprAptikAraNam, yuktiyuktatvAt, tathA cAyamapyuktalakSaNameva svapakSasiddhaye gAthAmAha- NAyammi geNhitave ityAdi, asyAH kriyAnayadarzanAnusAreNa vyAkhyA- jJAte grahItavye agrahItavye caivamartha aihikAmuSmikaphalaprAptyarthinA yatitavyameva, na yasmAt pravRttyAdilakSaNaprayatnavyatirekeNa jJAnavato'pyabhilaSitArthAvAptidRzyate, tathA cAnyairapyuktaM- kriyaiva phaladA puMsAM, na jJAnaM phaladaM matam / yataH strIbhakSyabhogajJo, na jJAnAt sukhito bhavet // 1 // tathA''muSmikaphalaprAptyarthinA'pi kriyaiva karttavyA, tathA munIndravacanamapyevaM vyavasthitam, yata uktaM- ceiyakulagaNasaMghe , AyariyANaM ca pavayaNa sue y| savvesuvi teNa kayaM tvsNjmmujjmtennN||1|| itazcaitadevamaGgIkartavyaM- yasmAt tIrthakaragaNadharaiH / / kriyAvikalAnAM jJAnamapi viphalamevoktam, tathA cAgamaH-subahupi suyamahIyaM kiM kAhI crnnvipphiinnss?| aMdhassa jaha palittA diivsyshsskoddiivi|| 1 // dRzikriyAvikalatvAt tsyetybhipraayH| evaM tAvat kSAyopazamikaM cAritramaGgIkRtyoktam, cAritraM kriyetyarthAntaram, kSAyikamapyaGgIkRtya prakRSTaphalasAdhakatvaM tasyaiva vijJeyam, yasmAdahato'pi bhagavataH // 1529 // 0 caityakulagaNasaGge AcAryeSu ca pravacane zrute c| sarveSvapi tena kRtaM tapaH sNymyorudycchtaa|| 1 // 0 subahlapi zrutamadhItaM kiM kariSyati crnnviprhiinnsy| andhasya yathA pradIptA dIpazatasahasrakoTyapi // 1 //
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratyAkhyAna:, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-4 // 1530 // 1622-23 nayAH / samutpannakevalajJAnasyApi na tAvat muktyavAptiH sajAyate yAvadakhilakarmendhanAnalabhUtA hrasvapaJcAkSarogiraNamAtra 6.SaSThamadhyayana kAlAvasthAyinI sarvasaMvararUpA cAritrakriyA nAvApteti, tasmAt kriyaiva pradhAnamaihikAmuSmikaphalaprAptikAraNamiti yaha niyuktiH upadeza:- kriyAprAdhAnyakhyApanaparaH sa nayo nAma kriyAnaya ityarthaH / ayaM ca nAmAdau SaDidhe pratyAkhyAne kriyArUpameva pratyAkhyAnamicchati, tadAtmakatvAdasya, jJAnaM tu tadarthamupAdIyamAnatvAdapradhAnatvAnnecchati guNabhUtaM cecchatIti gaathaarthH| uktaH kriyAnayaH, itthaM jJAnakriyAnayasvarUpaM zruttvA'viditatadabhiprAyo vineyaH saMzayApannaH sannAha- kimatra tattvaM?, pakSadvaye'pi yuktisambhavAd, AcAryaH punarAha- savvesiM gAhA, athavA jJAnakriyAnayamataM pratyekamabhidhAyAdhunA sthitapakSamupadarzayannAhasavvesipi gAhA vyAkhyA-'sarveSA'miti mUlanayAnAM apizabdAt tadbhedAnAMca nayAnAM- dravyAstikAdInAM bahuvidhavaktavyatAMsAmAnyameva vizeSA eva ubhayamevAnapekSaM ityAdirUpAM athavA nAmAdInAM nayAnAM kaH kaM sAdhumicchatItyAdirUpAM nizamyazruttvA tata sarvanayavizuddhaM-sarvanayasammataM vacanaM yaccaraNaguNasthitaH sAdhuH, yasmAt sarve nayA eva bhAvanikSepamicchantIti gaathaarthH||1623|| iti ziSyahitAyAM pratyAkhyAnavivaraNaM samAptamiti / vyAkhyAyAdhyayanamidaM yadavAptamiha zubhaM mayA puNyam / zuddhaM pratyAkhyAnaM labhatAM bhavyo janastena ||1||smaaptaaceyN ziSyahitAnAmAvazyakaTIkA ||kRti: sitAmbarAcAryajinabhaTanigadAnusAriNo vidyAdharakulatilakAcAryajinadattaziSyasya dharmato jaainniimhttraasuunorlpmteraacaaryhribhdrsy|| // 1530 //
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ antya maGgalam zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-4 / / 1531 // yadihotsUtramajJAnAd, vyAkhyAtaM tad bhushrutaiH| kSantavyaM kasya sammohaH, chadmasthasya na jaayte?||1|| yadarjitaM viraca (maMca) yatA subodhyA, puNyaM myaa''vshykshaastrttiikaam| bhave bhave tena mamaivamevaM, bhUyAjinoktAnumate pryaasH||2|| anyacca santyajya samastasattvA, mAtsaryaduHkhaM bhavabIjabhUtam / sukhAtmakaM muktipadAvahaMca, sarvatra mAdhyasthamavApnuvantu // 3 // samAptA ceyamAvazyakaTIkA / dvAviMzatiH sahasrANi, prtyekaakssrgnnnyaa(sNkhyyaa)| anuSTupchandasA mAnamasyA uddezataH kRtm||1|| (aMkato'pi granthAgraM 22000) ||iti sUripurandarabhavavirahopAdhizobhitazrImaddharibhadrasUrIzvaravihitaziSyahitAkhyavivRtau pratyAkhyAnAkhyaM SaSThamadhyayanaM samAptaM, ___ tatsamAptau ca caturtho vibhAgo'pi samAptastena zrutakevalizrImadbhadrabAhusvAmisUtritaniyukti-mUla-bhASyayutaM zrImadAvazyakasUtramapi parisamAptam // 1531 //