________________
૧
જીવત.
૧૧
વિવેચન-જગત તમામ જવામાં ચેતનાચૈતન્ય અને સુખદુઃખની લાગણું હોવાથી, જીવે એક પ્રકારે છે.
અથવા સકળ સંસારી જી, ત્રસ અને સ્થાવર એ બે ભેદમાં વહેંચાયેલા હોવાથી બે પ્રકારે છે. કારણ, તમામ એ કેંદ્રિય જી, સ્થાવર છે અને બે ઇંદ્રિયથી માંડી ને પાંચ ઇંદ્રિયવાળા સઘળા જી વસ છે. માટે બે ભેદમાં તમામ સંસારી જીવે આવી જાય છે. અથવા વેદની અપેક્ષાએ જી ત્રણ પ્રકારના છે. વેદ એટલે ઈચ્છા વિશેષ. તેના ત્રણ ભેદ છે. ૧ પુરૂષવેદ, ૨ સ્ત્રીવેદ અને ૩ નપુંસક વેદ. સ્ત્રીના ઉપભેગની ઈચછા તે પુરૂષ વેદ, પુરૂષના ઉપગની ઈચ્છા તે સ્ત્રીવેદ, અને સ્ત્રી તેમજ પુરૂષ બન્નેના ઉપભેગની ઈચ્છા તે નપુંસકવેદ કહેવાય છે. સંસારી જીમાં કોઈને કોઈ પ્રકારની ઈચ્છા રહેલી હેવાથી સંસારી જીવો ત્રણ ભેદમાં વહેંચાયેલા છે. તેમાં
* શંકા–“ઇરછા વિશેષરૂપ ત્રણ વેદ પૈકી, કોઈપણ વેદ સંસારી દરેક આત્માને અવશ્ય - હાય જ છે,” એ નિયમ જે માનીએ તો, છઠ્ઠા ગુણઠાણાથી ચૌદમા ગુણઠાણ સુધીના સંયમધારીઓમાં પણ તે નિયમ માનવો પડશે; અને તે માનવા જતાં, તેઓમાં બ્રહ્મચર્ય કેમ મનાશે ? કારણકે -
