________________
૧. જીવતત્વ
આયુષ્યપ્રાણ વર્ણન.
૧૦૫
આ કાળાયુષ્યના અપવત્તનીય અને અનપવતનય એવા બે ભેદ છે.
અપવર્તનીય= બાહ્ય કે અત્યંતર નિમિત્તથી, સ્થિતિ ઓછી થાય તેવું આયુષ્ય. અર્થાત્ આઘાતક કારણોથી અકાળ મૃત્યુની સંભાવના વાળું શિથિલ આયુષ્ય.
અનપત્તનીય= ગમે તેવાં સબળ નિમિત્તીથી પણ, જેની સ્થિતિમાં અપવર્તના (= ફારફેર) ન થઈ શકે તેવું (દઢબંધવાળું તેમજ પરિપૂર્ણ સ્થિતિવાળું) આયુષ્ય.
આયુષ્યની સ્થિતિ ઘટવી કે ન ઘટવી, તે આયુથબંધ સમયની શિથિલતા કે દઢતા ઉપર આધાર રાખે છે બંધ સમયે આયુષ્યને બંધ શિથિલ થયો હોય તે તેનું અપવર્ણન = ફારફેર યાને સ્થિતિમાં ઘટાડે) થઈ શકે છે અને દઢબંધ થયો હોય તે તેનું અપવર્તન થતું નથી. તેમાં અનપત્તનીય આયુષ્યના સોપક્રમ અને નિરૂપકમ એવા બે ભેદ છે.
ઉપકમ= બાહ્ય નિમિત, અથવા આયુષ્યને ઘટવાનાં નિમિત્તે
સેપક્રમ= ઉપક્રમસહિત. એટલે કે(૧) આયુષ્યના અંત સમયે બાહ્ય નિમિત્તાની વિદ્ય
