________________
૨. અજીવતત્વ પુણલાસ્તિકાયનું સ્વરૂપ.
૧૩૭
ભાવવાળું કલાસ્તિકાય દ્રવ્ય છે. તેના સ્કંધ, દેશ, પ્રદેશ અને પરમાણુ એમ ચાર ભેદ છે
(પુદુ=પૂર, ગલગલન. અર્થાત્ પૂરણ ને ગલન જેમાં થાય તે “પુકલ કહેવાય. પૂરણ=પૂરાવું યા મળવું અને ગલન=ગળવું, ઝરવું, વિખરાઈ જવું યા છુટા પડવું.)
સ્કંધ=આખો ભાગ. અથવા કઈ પણ દ્રવ્યને પ્રદેશવાળ કે અવયવોવાળે જે સંપૂર્ણ ભાગ તે “સ્કંધ કહેવાય.
જેમકે - ચૌદ રાજલોપ્રમાણ અખંડ જે ધર્માસ્તિકાય અને અધર્માસ્તિકાય દ્રવ્ય, તે ધર્માસ્તિકાય અને અધર્માસ્તિકાયને સ્કંધ કહેવાય; તથા કલેકપ્રમાણ અખંડ જે આકાશાસ્તિકાય દ્રવ્ય તે આકાશાસ્તિકાયને સ્કંધ કહેવાય. આ બધા દ્રવ્યોના સ્કંધ પ્રદેશના સમૂહરૂપ છે. બે પરમાણુના બનેલા સ્ક, ત્રણ પરમાયુના બનેલા સ્કંધે, એમ એક એક વધારતાં યાવત્ અનંત અને અનંતાનંત પરમાણુ સુધીના બનેલા પુલાસ્તિકાયના પરમાણુરૂપ અવયવવાળા અનંતા સ્કંધે છે. જગતમાં એવા પ્રકારની કઈ વસ્તુ નથી કે- જેને સંગ થવાથી જીવ, ધર્મ, અધર્મ કે આકાશ પિકી કેઇની પણ ઉત્પત્તિ થાય. કારણકે એ ચારે અસંખ્ય કે અનંતપ્રદેશી અખંડ દ્રવ્ય છે.
