________________
૨. અજીવતત્ત્વ. ૬ માં ૧૨ દ્વારની ઘટના. ૨૦૭
કારણ- અન્ય દ્રવ્યના કાર્યમાં ઉપગિ કે ઉપકારક જે દ્રવ્ય તે કારણ દ્રવ્ય કહેવાય. અને જે બીજાને ઉપકારક કે ઉપયોગી ન હોય તે “અકારણ દ્રવ્ય કહેવાય. છ દ્રવ્ય પિકી ધર્માસ્તિકાય આદિ પાંચે દ્રવ્ય જીવ દ્રવ્યને ઉપકારક છે-ઉપાગિ છે, માટે તે પાંચેય કારણ છે અને જીવદ્રવ્ય તે પાંચે પૈકી એકેયને ઉપનિ નહિં હોવાથી અકારણદ્રવ્ય છે, અર્થાત્ ધર્માસ્તિકાય ગતિપરિણામથી પરિણત બનેલા જીવનને પુલ)ની ગમન ક્રિયામાં ઉપકારક છે, અધર્મા સ્તિકાય થિતિ પરિણામથી પરિણત બનેલા જીવ(ને પુદ્ગલે)ની સ્થિતિમાં-સ્થિરતામાં ઉપકારક છે, આકાશાસ્તિકાય જીવ (ને પુકલ)ને અવગાહ–અવકાશ (કે રહેવાની જગ્યા) આપવાએ કરીને ઉપકારક છે, પુદ્ગલાસ્તિકાય જીવના શરીર-વચન-મન-
વાસસુખ-દુ:ખ જીવિત અને મરણ વગેરેમાં ઉપકારક છે. અને
ફરફેર થતો નથી. વળી તે બધા પુલના બનેલા હોવાથી અનંતા પુકલપરમાણુઓના સમૂહ૫-કંધરૂ૫ છે. સમયે સમયે તે શાશ્વતાં દ્રવ્યોમાંથી ધમાંથી અનંતા પુર્કલ પરમાણુઓ છૂટા પડે છે અને અનંતા નવા આવીને ભળી જાય છે, માટે શાશ્વતા પદાર્થોને આકાર તથા પ્રમાણુ કાયમ ટકી રહે છે. એટલે કે તેમાં ફારફેર થતો નથી સાર એ આવ્યો કે- પૌલિક પદાર્થો ભલે શાશ્વતા કે નિત્ય કહેવાતા હાય, પરંતુ તેમાં રહેલા પુલો-નિરંતર કાયમ ટકતા નથી, પણ ક્ષણે ક્ષણે અનંતા પરમાણુઓ તેમાંથી ખરે છે ને અનંતા નવા મળે છે, તે અપેક્ષાએ પુલ દ્રવ્ય અનિત્ય કે અશાશ્વત
