________________
-
1
-
-
-
-
૨. અજીવતત્વ. ૬ દ્રવ્યોમાં ૧૨ દ્વારની ઘટના. ૨૧૦ તે “અકર્તા” કહેવાય છે. “કિયાને કરે તે કર્તા એવા સામાન્ય વ્યુત્પત્યર્થને અનુસાર તે છએ દ્રવ્ય કર્તારૂપ કહી શકાય, પરંતુ અહિં તે (અન્ય સકલ દ્રના સ્વામીપણાએ કરીને) દ્રવ્યોને ઉપભોગ કરનાર હોય તે કર્તા તરીકે લેવાનું છે, અને ઉપભેગમાં આવનાર દ્રવ્ય અકર્તા તરીકે લેવાનું છે, માટે છે દ્રવ્યો પૈકી ધર્માસ્તિકાયાદિ પાંચે દ્રવ્યના ગતિસહાયકાદિ ગુણોને સ્વતંત્ર ઉપભેગ કરનાર તેમજ સ્વતંત્રપણે કિયા કરનાર જીવ હેવાથી છવદ્રવ્ય કર્તા છે અને બાકીનાં જીવના ઉપભેગમાં આવનારાં પાંચ દ્રવ્ય સ્વતંત્રપણે કિયા કરતાં નથી, તેથી અત્ત છે.
વળી ધર્મ,કર્મ, પુણ્ય પાપ વગેરે કિયા કરનાર હોય તે કર્તા અને તેથી વિપરીત હોય તે “અકર્તા કહેવાય, એવી વ્યાખ્યા પણ શાસ્ત્રમાં કહેલી છે. તેથી ધર્મ કમં પુણ્ય ને પાપ કરનાર કેવળ છવદ્રવ્ય હોવાથી એક છવદ્રવ્ય જ કર્તા છે અને શેષ પાંચ દ્રવ્ય અકર્તા છે. માટે જીવ શિવાયના પાંચ દ્રવ્યોનું પરસ્પર અકતૃત્વધર્મની અપેક્ષાએ સાધ (=સરખાપણું) છે.
સર્વગત સર્વવ્યાપી–લોક અલેમાં સર્વત્ર જે વ્યાપીને રહેલ હોય તે સવગત કે સર્વવ્યાપી દ્રવ્ય
