________________
૨૧૪ ૨. અજીવતત્વ. ૬ દ્રવ્યમાં ૧૨ દ્વારોની ઘટના.
- જો કે એ દ્રો એક બીજાની સાથે જ રહેલાં છે, તે પણ કોઈ પણ દ્રવ્ય પિતાના સ્વરૂપને તજી બીજાના સ્વરૂપને પ્રાપ્ત કરતું નથી, અર્થાત્ કઈ પણ દ્રવ્ય અન્ય દ્રવ્યરૂપે થઈ જતું નથી, પરંતુ સઘળાં દ્રવ્યો પિતપતાના સ્વરૂપમાં જ રહે છે. જેમ કે-જ્યાં આકાશાસ્તિકાયને એક પ્રદેશ છે, ત્યાંજ ધર્માસ્તિકાયને એક પ્રદેશ છે, ત્યાંજ અધર્માસ્તિકાયને એક પ્રદેશ છે, પુલાસ્તિકાયના અનંતા પરમાણુઓ છે અને જીવના અનંતા પ્રદેશે પણ (રહેલા) છે, છતાં એ બધાય પોત પોતાના સ્વરૂપમાં જ રહે છે અને પોતપિતાના સ્વરૂપને અનુસાર ક્રિયા કરે છે, માટે જીએ દ્રવ્ય અપ્રવેશી છે. તેથીજ “અપ્રવેશિત્વીએ છીએ દ્રવ્યનું સામ્ય છે.
ઉક્ત બાર દ્વારમાં જે દ્રવ્યોનું જે ધર્મની અપેક્ષાએ સાધમ્ય (=સમાનતા) કહેલ છે, તેથી અન્ય દ્રવ્યનું તે ધર્મની અપેક્ષાએ વૈધમ્ય સમજવું; અને તેથી વિપરીત ધર્મની અપેક્ષાએ તે જ દ્રવ્યનું પણ વધર્યું (=અસમાનતા કે વિષમપણું) સમજવું. દાખલા તરીકે- જીવ અને પુદ્ગલ એ બે દ્રવ્યનું પરિણામિત્વ ધર્મની અપેક્ષાએ સાધમ્ય કહેવાય છે, તો તેથી વિપરીત “અપરિણામિત્વધર્મની અપેક્ષાએ જીવ અને
