________________
૨. અજીવતત્વ ૬ માં ૧૨ દ્વારની ઘટના. ૨૫
નિત્ય- હંમેશાં એક સ્વરૂપે રહે તે નિત્ય. છ દ્રવ્યો પૈકી ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, આકાશાસ્તિકાય અને કાળ, એ પાંચ દ્રવ્ય હંમેશાં એક સ્વરૂપે રહેતાં હોવાથી નિત્ય છે. તથા જીવે તેમજ પુદ્ગલે એક સ્વરૂપે રહેતા નહિં હોવાથી, એટલે કેતેને અનેક પ્રકારને પરિણામ (રૂપાંતર–પલટ) થતો હોથી, જીવ અને પુગલ એ બે અનિત્યદ્રવ્ય છે.
જેકે સઘળા પદાર્થો મળ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ નિત્ય છે અને પર્યાયની અપેક્ષાએ અનિત્ય છે. તેથી ધર્માસ્તિકાયાદિ ચાર દ્રવ્ય પણ પર્યાયની અપેક્ષાએ અનિત્ય છે. અને જીવે તથા પુગલે પણ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ નિત્ય છે. અર્થાત આ રીતે સઘળાં દ્રવ્ય નિત્ય છે અને અનિત્ય પણ પક મૂળ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ સકલ પદાર્થો નિત્ય છે, અને પર્યાયની અપેક્ષાએ અનિત્ય છે, માટે ધર્માસ્તિકાય વગેરે દ્રવ્ય પણ પર્યાયની અપેક્ષાએ અનિત્ય છે, અને જો તથા પુત્રો પણ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ નિત્ય છે. એટલે કે જગતના તમામ પદાર્થો નિત્ય પણ છે, અને અનિત્ય પણ છે, પરંતુ અહિ “જે કાયમ એક રૂપે રહે તે નિય” એવી વ્યવહાર નયની અપેક્ષાએ ૪ દ્રવ્ય નિત્ય ગણ્યાં છે, અને જીવ તથા પુગલ એ બે દ્રવ્યો એક રૂપે રહેતાં નથી, માટે અનિત્ય ગણ્યા છે. નિશ્ચયથી તો છે દ્રવ્યમાં નિત્યત્વ અને અનિત્ય છે.
