________________
પુ×લાતિકાયનું સ્વરૂપ.
૧૪૧
પરમાણુ= (પરમ=અત્યંત સૂક્ષ્મ, અણુ=અંશ). કેવળજ્ઞાનીની ષ્ટિએ પણ જેના બે ભાગ ન થઈ શકે તેવા, સ્કંધથી છૂટા પડેલા અત્યંત સૂક્ષ્મ અંશ. પરમાણુ અને પ્રદેશમાં તફાવત— જોકે પ્રદેશ અને પરમાણુનું કદ સરખું છે, છતાં પ્રદેશ જ્યારે સ્કંધ સાથે સબંધ ધરાવે છે ત્યારે પરમાણુ સ્કંધથી ન્યારા છે,– સ્કંધ સાથે સમૃધ રાખતા નથી. એટલે કે– પરમાણુ એ પુલસ્તિકાયના સ્કંધથી છુટા પડેલે છેલ્લી કેટીને ઝીણામાં ઝીણા અવયવ-અંશ યા વિભાગ છે અને પ્રદેશ એ સ્કંધ સંબદ્ધ સૂક્ષ્મતમ વિભાગ છે.
૨. અવતત્ત્વ.
-
મૈં પરમાણુ એ નિત્ય તેમજ સૂક્ષ્મતમ પુદ્ગલદ્રવ્ય છે. જે દરેક પૌદગ્લિક કાતુ અંતિમ કારણ છે. જેમાં કાઇ પણ એક વષ્ણુ, એક રસ, એક ગંધ તે અવિરાધો એ સ્પર્શી હાય છે. વળી જે કાથી જાણી શકાય છે. વાસ્તવિક દૃષ્ટિએ તે પરમાણુ જ પુદ્ગલદ્રવ્ય છે અને સ્ક ંધ દેશ ને પ્રશ તા,– પુદ્ગલપરમાણુના વિકાર પજ છે; કારણકે- ધર્મો અધર્મા॰ આકાશા પુદ્ગલાં જીવા ને કાળરૂપ છ દ્રબ્યા પૈકી, જીવા૦ અને પુદ્ગલા એ એ દ્રવ્યે। વિભાવસ્વભાવિક છે, તેમાં દેવત્વ-મનુષ્યત્વ વગેરે જીવના અને કંધ-દેશ-પ્રદેશ એ પુદ્ગલનાં વિભાવ સ્વભાવેા છે. માટે તત્ત્વતઃ પરમાણુ એજ પુદ્ગલ છે અને રકધ દેશ ને પ્રદેશ । ઉપચારથી (ગ્વહારથી) પુદ્ગલ કહેવાય છે.
